Skip to main content

Full text of "Doctoris ecstatici D. Dionysii Cartusiani Opera omnia, in unum corpus digesta ad fidem editionum Coloniensium"

See other formats 


/ 


Digitized  by  the  Internet  Archive 

in  2012  with  funding  from 

Boston  Library  Consortium  Member  Libraries 


http://www.archive.org/details/doctorisecstatic25deni2 


DOCTORIS    ECSTATICI 

DIONYSII    GARTUSIANI 
OPERA  OMNIA 


IMPRIMI   POTEST 
in  festo  B.  Ayraldi,  Gonf.,  anno  1935. 

Fr.  Jacobus-Maria,  Prior  Cartusiae. 


NIHIL  OBSTAT 
Lucas  Willems,  0.  S.  B.,  Censor  deputatus. 

IMPRIMATUB  ;  Can.  S.  Banfi,  Vic.  Gen. 
Southwarci,  die  22a  Februarii  1935. 


rCONVEmENayDEresALVTAKIS  NR:ET^yEKIE  IRA  TVAHA  NOBIS    PSAL      84. 


301771 


)STON  COLTEG!  LTBRAfctf 
QHgSMJX  HILU  MASS. 


COMMENTARIORUM 
IN  IV  LIBROS  SENTENTIARUM 

INDEX  GENERALIS 


INDEX    RERUM   PRmPUARUM 

QU.E  IN  COMMENTARIIS   SENTENTIARUM  CONTINENTUR 


NOTA 
tractatibus 
XIX»1  Oper 
esse,  et  ita 


—  Qui 

qui 

uni  01 

leinc 


:ontingdre  pdtesl  Opus  islud  in  Scnteniias  seorsim  a  reliquis  Dic 
dam  haberi,  in  gratiam  hujusmodi  admonere  juvat,  qui  in  prspsen 
um  intitulatur  tomus,  liunc  alio  ordine  I'""  Commentariorum  inscr 
i,  ut  subnexum  dooet   syntagma  : 

Tom    XIX    =  I      Commeniariorum. 

Tom.  XX      =  II  » 

Tom.  XXI     =  III 

Tom.  XXII    =  IV  » 

Tom.  XXIII  =  V  » 

Tom.  XXIV  =  VI  » 

Tom.  XXV    =  VII  » 


mysianis 
1i  indice 
ibendum 


A,  prcepositio,  principium  notat  efficiens, 
XX  336A,  349 A'.  —  An  diligant  se  Paler 
et  Filius  a  Spiritu  Sancto,  XX  336A;  an 
Pater  sit  sapiens  a  Filio,  346A',  vel  Fi- 
lius  sapiens  a  Sapientia  ingenita,  349C, 
aut  essentiali,  349D'. 

ABEL  an  ad  membra  pertinuerit  Christi, 
XXIII  235D.  Cur  ab  eo  incepisse  dicatur 
Ecclesia,  234C,  et  in  Missa  mentio  fiat 
ejus  oblationis,  XXIV  209B. 

ABIMELECH,  rex  Geraree,  ex  ignorantia 
cognoscens  uxorem  Abrahae,  nihilo  mi- 
nus  peccasset,  XXIV  244  C. 

ABLATIVUS  quandoque  causativus  est, 
quandoque  significativus,  XX  331 B,  et 
varia  exprimit,  351 B'.  —  Quo  sensu  in 
his  propositionibus  sumatur  :  Pater  et 
Filius  Spiritu  Sancto  diligunt  se,  XX 
332D',334A,B,D,D',336A',337C,338B', 
339  A',  340  A,  341  D,  vel  nos,  343  A' ; 
Pater  sapiens  est  sapientia  genita,  345D, 
B',  Filius  sapiens  sapientiagenita,  349  B', 
aut  ingenita,  349C. 


ABBAHAM  palriaicha  uxoralus  non  post- 
ponitur  Joanni  Baptistse  cselibi,  XXII 
199C.  —  Angelos  veros  exeepit  hospitio, 
XXI  457  D,  nec  locum  ad  sepeliendam 
Saram  pecunia  emens,  simoniace  egit, 
XXV  48A'.  —  Cur  inMissacommemoratio 
f iat  de  ejus  oblatione,  XXIV  209B.  —  Qua 
voluntate  eum  voluerit  Deus  suum  occi- 
dere  filium,  XX  617A',  642B',  645C. 
—  In  eo  fuisse  dicuntur  Levi  et  Chri- 
stus,  sed  diversimode,  XXII  179A' ;  quo 
sensu  in  eo  fuerit  caro  Christi,  XXII  l 
104D,  C,  et  in  ipso  decimati  dicantur 
omnes  posteri,  praeter  Christum,  103  Cet 
s.  —  Quid  sinus  Abrahae,  XXIII  389  D, 
XXV  325  A,  et  quomodo  differat  a  limbo, 
325  B.  —  Cf.  Agar. 

ABBAHAM  Babbi  (B.  Abraham  ben  Chijja, 
Hispanus  astrologus,  xu  ssec.)  ex  motu 
cceli  finem  mundi  praevideri  minime 
posse  fatetur,  XXV  256  D. 

ABSOLUTIO  sacerdotis  videtur  quodam 
modo  pars  principalior  sacramenti  Poe- 
l 


ABS 


ABS 


nitentiae,  XXIV  490  B;  an  peccatori  cul- 
pam  remittat,  504C,505D',  aut  pcenam 
inferni,  504  A,  vel  purgatorii,  504  B,  D, 

505  A',  vel  saltem  pcenam  temporalem, 
504B,  D.  —  Etiam  in  gratia  confitenti 
multum  prodest,  XXIV  47GB,  497 B',  D'; 
gratiam  enim  auget,  et  pcenam  tempo- 
ralem  peccatis  debitam  partim  aufert, 

506  D',  imo  et  pcenam  purgatorii,  507  A, 
proportionaliter,  508B,  pro  dispositione 
pcenitentis,  507 D;  eamque  ex  toto  abo- 
lere  potest,  507  A' ;  nec  tunc  impunitum 
remanet  peccatum,  quia  ipse  contritio- 
nis  dolor  fuit  pcena  peccati,  508C.  Iterata 
ergo  absolutio  peccata  jam  remissa  non 
remittit  denuo,  507  D,  532D,  sed  gra- 
tiam  auget,  et  pcenam  eis  debitam  mi- 
nuit,  507  D,  532 A',  ita  ut  ex  frequenti 
eorumdem  confessione,  totam  pcenam 
tolli  contingat,  479  A,  482  C,  507  B,  A'. 
—  An  forma,  Ego  te  absolvo,  sit  suffi- 
ciens  absolutionis  forma,  XXIV  587  D', 
sine  alio  addito,  588  A.  —  Pro  absolu- 
tione  non  licet  pecuniam  exigere,  sed 
pcenitenti  potest  pecuniaria  pcena  impo- 
ni,  XXV47B. 

Nullus  de  jure  ordinario  peccatorem 
absolvere  potest,  nisi  proprius  parochus, 
XXIV  480  B',  vel  quibus  ipse  licentiam 
dederit,  484  B,  486  B' ;  sed  per  delega- 
tionem  absolvere  possunt  pcenitentiarii 
Papae  vel  episcoporum,  479C,  B',  483C, 
B',  et  in  articulo  mortis  quilibet  sacer- 
dos,  481  D',  486  C;  imo  quinque  modis 
habetur  absolvendi  potestas,  490  C.  — 
Item  nemo  se  ipsum  absolvere  potest, 
imo  nec  sequalem  nec  superiorem,  de 
mortali,  sine  commissione,  XXIV  515  A, 
de  venialibus  autem  potest,  quia  venia- 
lium  remissio  Ordinis  potestatem  conse- 
quitur,  juxta  Thomam,  ibid,  —  Quilibet 
igitur  sacerdos  non  quemlibet  absolvere 
valet,  sed  tantum  subditos,  XXIV  525  A', 
nec  etiam  subditos  ab  omni  peccato,  quia 
quinque  sunt  quae  ad  superiorem  reser- 
vantur,  526 B;  superiorem  autem  ipsum 
absolvere  potest,  sive  quia  ad  actum 
confessionis  superior  ei  concedit  pote- 


statem  in  semetipsum,  526  A',  sive  quia 
prselatus,  in  quantum  peccator,  inferior 
est  confessario,  515 A,  526 B';  C,  sive 
quia  absolutio  est  potestatis  clavium 
principaliter,  et  jurisdictionis  ex  conse- 
quenli,  526 D'.  —  An  confessarius  ordi- 
narius  pcenitentem  absolvere  possit  a 
casibus  perlinentibus  ad  se,  et  de  aliis 
remittere  ad  superiorem,  XXIV  587  A, 
aut  de  perlinentibus  ad  superiorem,  sub 
conditione  ratihabitionis,  587  D,  aut  de 
pertinentibus  ad  se,  ad  tempus,  quo- 
usque  reservata  superiori  confiteatur, 
587  A';  similiter,  an  praelatus  absolvere 
possit  a  reservatis,  remittendo  de  aliis 
ad  confessarium  ordinarium,  587B.  An 
qui  privilegium  habent  absolvendi  a 
peccatis  simpliciter,  possint  a  peccatis 
episcopo  reservatis  absolvere,  586A.  — 
Cf.  Clavis,  Confessarius,  Peccatum. 

ABSOLUTUM.  In  divinis  absoluta  substan- 
tivis  exprimuntur,  relativa  adjectivis, 
XIX  421  D,  422D,  a  relativis  tamen  non 
essentialiter  differunt,  XX  221 B.  —  Per 
absoluta  nequeunt  divinse  personae  di- 
stingui,  XX  204  B',  213  D,  A',  quidquid 
contra  dicant  Scotus,  213 D',  et  Guillel- 
mus  Parisiensis,  214  B,  qui  a  Cartusiano 
confutantur,  214  D';  absoluta  enim  tri- 
bus  personis  communia  sunt,  215  B, 
218  A',  nec  multiplicantur,  215  C,  nec 
realiter  distinguuntur  ab  invicem,  215D. 
De  unaquaque  ergo  persona  et  de  pluri- 
bus  dicuntur  singulariter,  preeter  perso- 
nam,  quse  de  tribus  pluraliter  preedica- 
tur,  157  B'.  —  Cf.  Relatio. 

ABSTINENTIA  a  cibis  non  est  meritoria, 
nisi  in  quantum  ad  salubrem  finem  re- 
fertur,  XXIV  419  A,  nec  nisi  moderate 
exercenda  est,  quia  immoderata  mortem 
accelerat,  419 C,  Cf.  Jejunium. 

ABSTRACTIO  alia  est  a  subjecto,  alia  ab 
actu,  XIX  313  C,  alia  secundum  rem, 
alia  secundum  intellectum,  XX  223  A', 
alia  qua  abstrahitur  universale  a  parti- 
culari,  alia  qua  abstrahitur  forma  a 
materia,  221  B',  alia  qua  intelligitur 
aliquid  sine  alio  esse,  alia  qua  intelligi- 


Alll' 


Af.c 


tiir  aliquid,  alio  non  inlcllocto,  223 C 
—  Quomodo  ab  intellectu  agente  fiat 
abstractio  phantasmatum,  XIX  261 C,  li'. 
Abslracla  noniina  sunt  merffl  et  niaxi- 
mae  significationis,  XIX  315  B;  impo- 
nuntur  a  1'orma,  nec  supponunl  nisi  pro 
forma,  297C,  300C,  et  quo  quid  est  si- 
gnificant  magis  quam  id  quod  est,  XX 
141  B';  essentiam  dicunt,  XIX  315  B, 
sive  absolute,  ut  substantia,  313 B',  sive 
in  quantum  est  principium  actus  notio- 
nalis,  ut  natura,  313  D',  aut  alius,  ut  sa- 
pientia,  virtus,  etc,  313  A',  314  B.  — 
Simplicitatem  dicunt,  sed  imperfectio- 
nem,  ideoque  plenarie  non  conveniunt 
Deo,  XX  360  D,  sed  aliquo  modo  tan- 
tum,  360  A*;  his  tamen  in  divinis  uti- 
mur  ob  divinorum  simplicitatem,  XIX 
297  A,  XX  135  D,  B',  226C,  375 D,  et 
ibi  proprietates  et  notiones  significant, 
226D',  et  omnino  abstracta  impropriis- 
sime  supponunt  pro  personis,  XIX  315  A  ; 
ceterum  in  his  non  differunt  realiter 
a  concretis,  XX  209 C.  Ipsis  in  divinis 
quandoque  jungi  possunt  pronomina, 
meus,  noster,  etc,  quandoque  non, 
82  D'.  —  Quid,  abstractis  per  intellectum 
proprietatibus,  remaneat  in  divinis,  an 
hypostases,  XX  220B',221A',  D',  222 A, 
D,  aut  persona?,  221  C,  D',  223  D,  D',  an 
res  in  universali,  223  A',  an  essentia, 
220  D',  221  D',  222C,  223  A';  quid  item 
abstractis  hypostasibus,  223 A,  aut  or- 
dine  naturse,  222  C,  aut  personalitate  a 
persona,  223  D.  —  Unius  naturae  pro- 
prietates  in  Christo  de  altera  praedicari 
nequeunt  in  abstracto,  XXIII  180  B', 
quare,  180  C.~  Cf.  Concretum,  Prse- 
dicatio. 

ABUBATHER  (Abu-Bekr  Ibn-Tofail,  Arabs 
medicus  et  Peripateticus  philosophus,  xit 
ssec,  Cordubensis)  in  intellectu  beatitu- 
dinem  constituit,  XIX  H6A.  Quomodo 
motum  probet  esse  ab  ffiterno,  XXI  82B'. 

ABUNDIA  (Domina,  fatarum  regina)  domos 
noctu  invisere  solet,  XXI  430  C,  qua- 
propter  in  Lege  jussa  sunt  omnia  vasa 
cooperiri,  430  A'. 


ABUSUS  esl  alicujus  rci  usus  conlra  finem 
debitum,  XIX  1081),  111  C.  —  Privile^io 
privari  mereturqui  conccssa  sibi  polen- 
tia  abutitur,  XXV  14  A'. 

ACCEPTIO.  Nulla  rationalis  creatura  Deo 
accepta  esse  valet  nisi  pcr  dona  gratice 
gratificantis,  XXII  265B',  sed  lato  sensu 
Deo  accepla  dicuntur  quaacumque  dili- 
git  vel  approbat,  265  C.  —  Item  sine 
caritate  et  gratia  gratificante  nullum 
opus  Deo  acceptum  est  ad  vitam  ceter- 
nam,  XXII  265 D',  quia  nullum  acceptum 
est  opus,  cujus  non  est  acceptus  operans, 
266  A.  —  Prselatus  indigno  vel  inidoneo 
conferens  beneficium,  acceptor  est  per- 
sonarum,  XXIV  415  D',  et  graviter  pec- 
cat,  416  A'. 

ACCIDENS  quasi  ad  aliud  cadens  dicitur, 
XXIV  313  D,  et  est  id  quod  abest  et 
adest,  XX  206 A;  definiri  nequit  sine 
subjecto  cui  inest,  vel  sine  termino  ad 
quem  est,  XXIV  44  B.  —  A  subjeclo 
causatur,  XIX  284  C,  sed  ut  produca- 
tur,  non  requiritur  semper  materia  ex 
qua,  sed  sufficit  materia  in  qua,  XXII 
45  D.  Secundum  quod  in  subjecto  fun- 
datur,  ponit  aliquid  in  eo,  XX  260 C; 
ralione  sua,  secundum  quod  refertur 
ad  aliud,  nihil  ponit,  200  D'.  —  Ipsius 
est  inesse,  XX  33B,  39  C,  XXIV  44  A, 
313  D,  quia  natum  est  exsistere  non 
in  se,  sed  in  alio,  XXI  191  A,  et  sub- 
stantiae  dat  non  esse  simpliciler,  sed 
esse  tale,  ibid.;  esse  autem  in  alio  potius 
ejus  essendi  modum  declarat  quam  esse, 
XXIV  314C,  D',  quum  enim  virlute  sal- 
tem  divina  in  se  ipso  consistere  possit, 
XXIII 39  D',  esse  in  alio  non  est  de  ipsius 
ratione,  40A.  —  In  substantia  fundatur 
mediante  quantitate,  XXIV  315  A,  acci- 
dentium  enim  primum  et  mediatum 
subjectum  est  substantia,  immediatum 
et  proximum,  quantitas,  315  D'.  —  Acci- 
dens  est  ens  non  modo  entitate  subjecti, 
a  quo  causatur,  ut  vult  ^Egidius,  XIX 
284  B',  sed  et  propria,  285  A;  sed  est 
entis  quatuor  modis,  284 C,  et  in  ente 
pariter  quatuor  modis,  284  D',  et  magis 


ACC 


ACC 


est  modus,  species  et  ordo  subjecti, 
quam  ipsum  haec  habeat,  241  A'.  —  Per 
sua  subjecla  individuantur  accidentia, 
XXIV  318  C,  et  mulliplicantur,  315  C, 
quia  magis  sunt  aliquid  entis  quam  ens, 

XXIII  187  C,  et  propria  varietate  faciunt 
differentiam  numero,  XX  HOA.  —  Alia 
sunt  absoluta,  quorum  esse  est  inesse, 
alia  relativa,  quorum  esse  est  ad  aliud 
esse,  XXIV  44A,  alia  totum  denominant, 
alia  partes,  XXII  328 B',  et  multum  con- 
ferunt  ad  cognoscendum  quod  quid  est, 

XXIV  297  C.  — ■  Accidens  ex  se  nequit 
aliud  producere  accidens,  XIX  285  D, 
nec  per  se  subjectum  esse  alius,  285  A', 
XXIV  317  A',  contra  Scotum,  317 B',  sed 
utrumque  polest  mediante  alio  accidente, 
XIX  285  D,  A',  imo  et  alius  nobilioris 
subjectum  esse,  XXIV  329  B'.  —  Tripli- 
citer  contingit  illud  in  subjecto  corrum- 
pi,  XXI  401  A.  —  Cf.  Substantia. 

An  possibile  sit  absque  implicalione 
substantiam  sine  omni  accidente  esse, 
XXIV  316 A,  aut  econtra  accidens  sine 
substantia,  316  B,  item  an  intelligi  va- 
leat  accidens  sine  subjecto,  variae  sunt 
sententiae,  319 C,  D'  :  quocirca  dicen- 
dum  videtur  cum  Bichardo,  alia  esse 
accidentia  quae  non  sunt  nisi  relatio, 
alia  quae  relatio  et  res  absoluta  simul, 
alia  quae  res  absoluta  dumtaxat,  316 C  ; 
et  quae  sunt  res  absoluta,  a  substantia 
separari  non  repugnat,  316  D',  317  A, 
cetera  autem  nulla  viitute  a  substantia 
separari  possunt,  316  D',  317  D',  319 A  : 
quo  enim  accidentia  magis  aut  minus  a 
suis  dependent  subjectis,  eo  magis  vel 
minus  valent  per  se  esse,  318  C;  quae 
ergo  per  sua  individuantur  subjecta, 
impossibile  est  per  se  exsistere,  318  D, 
quod  de  omnibus  verificatur,  318D', 
praeter  quantitatem,  3I8A'.  Vel,  ut  Tho* 
mae  placet,  esse  accidentis  dependet  a 
subjecto  sicut  a  causa  proxima,  et  a  Deo 
tanquam  a  causa  prima,  314  B',  XXV 
289 D';  sicut  ergo,  deficiente  causa  se- 
cunda,  supplere  potest  causa  prima,  ila 
ex  virtute  divina,  et  ea  dumtaxat,  fieri 


potest  ut  accidens  remaneatabsque  sub 
jecto,  XXIV  314C,  XXV  290  A,  nec  pro- 
pter  hoc  accidentis  rationem  amittit,  ut 
fiat  substantia,  XXIV  314  C.  —  Acci- 
dentia  panis  et  vini  in  Sacramenlo  ser- 
vata  sunt  sine  subjecto,  XXIV  313  C, 
quatuor  ob  causas,  314  A,  B  ;  non  in 
aere  circumstante  sustentantur,  315  C, 
sed  in  quantitate  seu  dimensionibus, 
315C,  D,  D',  319A,  in  quibus  individuan- 
tur,  315D,  C.  An  et  quomodo  in  Eucha- 
ristia  possint  moveri  localiter,  262  D, 
322  D*,  frangi,  322  C,  alterari,  321  C, 
322  B',  corrumpi,  321  D',  323 D',  325  B, 
augeri  vel  minui,  322  A',  325C,  vermes 
vel- cineres  generare,  323D',  325  C,  eos- 
dem  habere  actus  quos  ante  conversio- 
nem,  324  B',  325  B,  ut  extrinseca  sub- 
stantialiter  immutare,  324  D',  et  in  ea 
converti  in  quae  poterant  substantise 
praeexsistentes,  326B';  an  vere  nutriant, 
328  A',  329  D',  330  B,  D,  et  quomodo, 
327  C,  328 B,C,  B';  an  potentiam  habeant 
alia  convertendi  in  sacramentum,  329B. 
—  Qua  virtute  in  cadavere  maneant  ac- 
cidentia,  XXII  137  D,  138  B,  139  B'.  — 
An  et  quatenus  sine  accidente  intermedio 
agere  possit  anima,  XIX  280A',  281  A, 
283 B'.  —  Cf.  Eucharistia. 

Accidentis  ratio  imperfectionem  in- 
cludit,  dependentiam  ac  compositionem, 
XIX  393  B,  ideo  minime  Deo  competit, 
393  B,  394  A'.  In  esse  igitur  creato  tria 
sunt  per  modum  accidentis,  365C,  unde 
merito  accidentale  vocatur,  366A  ;  sed 
in  increato  nullum  est  accidens,  180  A, 
365  D',  XX  291  D' ;  verumtamen  in  divi- 
nis  aliquo  modo  per  modum  accidentis 
se  habent  relationes,  XIX  188  C,  XX 
108  C,  et  etiam  attribula,  XIX  218  A; 
item  aliqua  accidit  de  Deo  praedicari 
per  accidens,  XX  296A,  297C,  B',  298 C, 
299  A,  et  ipse  a  nobis  cognoscitur  quasi 
per  accidens,  XIX  218  A,  quamvis  con» 
tradicat  Scotus,  218  C.  —  In  accidenti- 
bus  ergo  modo  quodam,  licet  imperfe- 
cto,  invenire  est  vestigium  Trinitatis, 
XIX  241  A';  in  composito  Filium  reprae- 


ACO 


ACT 


sentant,  juxta  Parisienscm,  248  C,  et 
propriam  in  Deo  habent  ideam,  juxta 
quosdam,  XX  412  C,  ea  saltem  qum  su- 
perveniunt  subjecto,  non  autem  quae 
inseparabiliter  substantiam  comitantur, 
i!3C.  —  Cf.  Praedicatio. 

Accidentale  dicitur  quidquid  advenit 
enti  in  actu,  XXII 136B',  triplici  ergo  mo- 
do  dicitur  causa  quaedam  accidentalis, 
XX  630B.  —  Accidentalis  forma  est  actus 
et  ponit  in  actu,  XIX  284 B,  dans  esse  non 
simpliciter,  sed  tale  aut  tantum,  284  C  ; 
ideo  subjectum  habet  ens  jam  in  actu, 
ibid.,  a  quo  causatur,  284  C,  285  B,  et 
ad  quod  complendum  causatur,  284  D. 
—  In  inferioribus  differt  realiter  a  for- 
ma  substantiali,  XIX  469  A',  in  divinis 
nulla  est  forma  accidentalis,  sed  relativa 
tantum,  469 C.  —  Magis  vel  minus  reci- 
pere  potest,  diverseque  cohteret  subje- 
cto  pro  hujus  dispositione,  XX  38  A'. 
An  et  quatenus  per  se  ipsam  operetur, 
XIX  280 D',  283  C.  —  Cf.  Forma. 

ACCUSATIO  criminum  ad  hoc  instituta  est, 
ne  reus  sustineatur  ut  innocens,  XXV 
198  B' ;  voce  fieri  potest  aut  scripto, 
198  D'.  —  Vel  in  hominem  ferturet  pce- 
nam  talionis  secum  defert,  vel  in  fa- 
ctum,  et  pcenam  in  accusantem  non 
inducit,  XXV  198  C.  —  Qui  praecipue 
audiendi  sint  in  denuntiatione  impedi- 
mentorum  matrimonii,  XXV  198 D'.  — 
In  generali  judicio  erit.  juxta  Albertum, 
accusatio  duplex,  altera  in  genere,  altera 
in  specie,  XXV  260  B'. 

Accusatio  propriarum  culparum.  Vide 
Confessio. 

ACEDIA  species  est  tristitiae,  XXIII  284 A, 
et  vitium  capitale,  ad  appetitum  perti- 
nens  concupiscibilem,  XXII  567  C. 

ACETUM  vinum  est  corruptum,  ideo  ex  eo 
confici  nequit  sacramentum,  XXIV  298B, 
et  si  contingat  vinum  consecratum  ace- 
scere,  non  ibi  remanet  sanguis  Christi, 
298  C. 

ACOLYTHUS,  quarto  loco  inter  clericos 
positus.  actionem  habet  purgativam. 
XXV  24  D,  et  ipsi  tribuilur  sermonum 


iuterpretatio,  24  C. — Ad  saciameutum 
Eucharistiae  deservit,  urceolos  praepa- 
rando  cum  vino  et  aqua,  XXV  25A,  et 
quia  principalis  ejus  actus  est  ministra- 
re  in  urceolo,  in  traditione  urceoli  im- 
primitur  ipsi  character,  juxta  Thomam, 
28  A,  in  traditione  candelabri,  secundum 
alios,  29  A.  —  De  ritibus  ordinationis 
acolythorum,  XXV  225  D'.  —  Cf.  Ordo. 
ACTIO.  Agere  sequitur  esse  et  posse,  et 
tauto  altius  est  quanto  praestantius  esse 
et  efficacius  posse,  XXI  158  B,  virtus 
enimagendi  proportionaturagenti,XXIV 
58  C.  Unumquodque  ergo  agit  in  quan- 
tum  est  actu,  et  eadem  forma  qua  est 
actu,  XXIII  243  A',  quia  ab  eodem  habet 
actum  primum,  qui  est  esse,  et  actum 
secundum,  qui  est  agere,  XXII  325  D. 
—  Agere  non  est  materiae  nec  formae, 
sed  compositi,  XXIV  324  B',  ratione  ta- 
men  formae,  non  materiae,  ratione  qua- 
litatis,  non  quantitatis,  ibid.  —  In  om- 
nibus  rebus  sunt  principia  quaedam 
agendi  consequenter  ad  finem,  XXV 
125  B,  in  rebus  agentibus  ex  necessitate 
naturae,  forma,  125  B,  in  his  quae  volun- 
tarie  agunt,  cognitio  et  appetitus,  125  C, 
in  brutis  aestimatio  naturalis,  in  homini- 
bus  lex  naturalis,  125  D,  vis  cognitiva 
ut  dirigens,  appetitiva  ut  imperans, 
motiva  ut  exsequens,  XXIV  601  A' ;  sed 
in  tota  rerum  natura  duo  tantum  sunt 
generalia  principia  agendi,  natura  et 
voluntas,  XIX  192  D.  —  An  eodem  in- 
stanti  quo  creatur  agere  possit  creatura, 
XXI  240  B',  241  D',  242  B,  vel  prima  illa 
actione  quae  incipit  cum  esse,  mereri 
vel  demereri,  240  B',  D',  241 A. 

Agens  denominatur  ab  eo  quod  est  ab 
ipso,  id  est  ab  actione,  XX  337  B,  sed 
quia  semper  agit  aliqua  forma,  duobus 
modis  dicitur  agens,  vel  ipsa  actione 
vel  ipsa  forma,  337  C.  —  Omne  agens 
non  agit  nisi  in  quantum  bonum,  XXII 
458  C,  et  ad  bonum,  458  D,  sed  accidit 
illud  falli  sive  ex  parte  intenti,  ibid., 
sive  ex  parte  materia?  aut  instrumenti, 
458  A'.  —  Item  oinne  agens  agit  propter 


ACT 


ACT 


finem,  XXI  104  D';  sed  sunt  agentia 
imperfecla  quae  in  agendo  aliquid  acqui- 
rere  intendunt,  ibid.,el  haec  agunt  pro- 
pter  desiderium  finis,  104  B',  et  est  agens 
perfectum  quod  nihil  acquirere  potest, 
et  hoc  agit  propter  amorem  finis,  104 B', 
105A  ;  similiter  duplex  est  finis  agentis, 
alter  proportionatus,  alter  improportio- 
natus  effectui,  107  A.  —  Omne  agens 
producit  simile  sibi,  propter  quod  effe- 
ctus  vocatur  quaedam  participata  causae 
similitudo,  XXI  105  A';  sed  aliud  est 
agens  aequivocum,  effectui  non  propor- 
tionatum,  ut  sol,  quod  non  imprimit 
formam  suam,  sed  quamdam  similitudi- 
nem  tantum,  106  D',  aliud  univocum, 
effectui  proportionatum,  ut  pater,  quod 
imprimit  formam  suam,  107  A,  et  ideo 
elfectui  dat  speciem,  XXIII  531  A'.  Item 
quandoque  causa  esteffectus  quoad  fieri 
tantum,  ut  in  arlificialibus,  XXI  98  D', 
100  C,  et  naturalibus,  98  C,  99  A,  100 D', 
quandoque  quoad  fieri  et  esse  simul,  ut 
in  creatione,  99  C,  A';  et  sic,  cessanle 
operatione,  manet  vel  cessat  effectus, 
99 C  :  quo  enim  potentius  est  agens,  eo 
actionem  ad  magis  distans  diffundere 
potest,  XXII 184C.  —  Triplex  esl  agens, 
XXI  423B,  Deus,  qui  operatur  ex  nihilo, 
et  quodcumque  aliud  agens  semper  prae- 
cedit,  423  C,  natura,  quae  operatur  ex 
ente  in  potenlia,  nec  potest  anlicipare 
operationem  Dei,  ibid.,  intelligentia, 
quaa  operatur  ex  ente  in  actu,  nec  anti- 
cipare  potest  operationem  naturae,  ibid. 
—  Sed  non  repugnat  eumdem  numero 
actum  a  duobus  procedere  agentibus, 
XX  610  D',  XXII  501  C,  quidquid  dicat 
Durandus,  500  D',  et  quum  agens  natu- 
rale  non  nisi  in  virtute  agentis  increali 
agat,  XX  611  A,  ideo  omnis  effectus 
utrique  recte  tribuitur,  488  B,  610  D', 
612  B',  et  queelibet  actio  creatura?  et  ab 
ea  est  tanquam  a  principio  elicitivo  im- 
mediato,  et  a  prima  causa  tanquam  a 
causa  principali,  610B,  XXI  241 A,  quod 
etiam  de  actu  peccati  intelligitur,  241 C, 
quia  actus  a  duobus  procedens  potest 


esse  in  uno  bonus,  in  altero  malus,  XXII 
545  A,  546  B.  In  actione  igitur  primi 
agentis  iundalur  omnis  actio  secundo- 
rum,  XXIII  411  C,  et  per  eam  modifica- 
tur,  411  D;  et  in  quacumque  agit  Deus, 
non  modo  ut  causa  imperans,  ut  volunt 
aliqui,  XX  610B',  sed  ut  causa  eliciens, 
immediata  et  universalis,  per  modum 
superiorem,  610C,  611 A,  D,612B',  quia 
plus  super  causatum  influit  causa  prima 
quam  quaelibet  causa  secunda,  611  C, 
nec  agit  ista  nisi  per  virlutem  primae 
causae  in  se  mansivam,  XXII  502  D'. 
Hominem  ergo  duplici  modo  juvat  Deus 
ad  agendum,  et  eum  movendo,  XXII 
322  B',  et  ei  habituale  donum,  scilicet 
formas  ct  virtutes,  tribuendo,  322  C.  — 
Verumlamen  multum,  quoad  agendi  mo- 
dum,  interest  inter  agens  iucreatum 
et  agens  creatum,  XX  561 A,  583  C, 
agens  naturale  et  agens  perartem,  584 A, 
agens  principale  et  agens  instrumentale, 
XXIV  57C.  Agens  euim  increatum,  sine 
motu  et  mutatione  agit,  XX  561 A,  XXIV 
289A,  simplici  emanatione,  XXII  92A,  et 
peresse  suum,  XXI  102C,absque  opera- 
tione  media,  XX  561  B,  XXI 102B',  male- 
riam  creando  vel  mutando,  XXIV  289 C  ; 
agens  creatum,  cum  motu  et  mulalione, 
XX  561 A,  XXIV  289  A,  contradicente  ta- 
men  Scoto,  60B',  D',  mediante  potenlia, 
XIX  334  A,  et  materia  utendo,  561 A, 
XXIV  289  B,  unde  lormam  exstinctam 
de  polentia  maleriae  denuo  eamdem  nu- 
mero  producere  nequit,  289 C.  Item 
agens  per  naturam  producit  simile  sibi 
secundum  veritatem,  et  aliquid  imper- 
titur  passo,  ideo  formas  de  potentia  ad 
actum  deducere  potest,  XXI  423  D,  sive 
multiplicando  formam  suam,  ut  volunt 
quidam,  425  A,  sive  eas  de  potentia  ma- 
terise  educendo,  425  B;  agens  autem  per 
artem  producit  simile  sibi  secundum 
exemplar  tantum,  423D,  nec  aliquid  im- 
pertitur  passo,  ideo  formas  naturales 
virtute  propria  producere  nequit,  423A'. 
Item  agens  principale  seu  primum  mo- 
vens,  XXIV  57 C,  secundum  exigentiam 


AC.T 


ACT 


SU8B  formje  agit,  et  virtus  ejus  est  aliqua 
forma,  524  B',  quam  transfundendo  in 
effectum,  524C,  in  eum  inducit  simili- 
tudinem  suam,  524  B' ;  instrumentale 
vero,  seu  movens  motum,  57  C,  agit  ut 
molum  ab  alio,  nec  virtutem  habel  nisi 
incompletam,  58  C,  ideo  in  effectum 
non  inducit  propriam  similitudinem,sed 
agentis  principalis,  524B',  quia  ad  ef- 
fectum  obtinendum  tantum  applicatur, 
524  C.  —  Agens  triplici  modo  contingit 
agere,  XXII  129  C.  —  Cf.  Causa,  Coope- 
ratio. 

Actio  proprie  est  operatio  a  voluntate 
imperata  et  in  ipso  operante  consistens, 
et  sicdiscerniturafactione,  XXIII  579  A'. 
—  Actus  sunt  particularium,  composito- 
rum,  XIX  238 C,  et  suppositorum,  ita 
ut  abstracta  ratione  suppositi,  jam  non 
sit  actio,  193  A.  —  Ad  essentiam  perti- 
nent  mediante  potentia,  XIX  334  A, 
essentia  enim  per  se  dat  actum  primum 
seu  esse,  333  D',  per  potentiam  actum 
secundum  seu  agere,  334 A.  Sed  nullus 
actus  a  quacumque  activapotentia  perfe- 
cte  producilurnisi  per  aliquam  formam, 
quae  est  principium  actionis,  XX  11  C, 
seu  aliquem  habitum  inheerentem,  13D', 
14A,  337C;  actus  igitur  est  a  forma, 
actus  communis  substantialis,  ut  vivere, 
a  forma  communi  substantiali,  XIX 
469  B',  actus  communis  accidentalis,  ut 
scire,  a  forma  communi  accidentali, 
actus  proprius  a  propria  forma,  ibid. 
Quandoque  medium  quid  dicit  inter 
agens  et  effectum,  XIX  339  A,  quando- 
que  non,  338D'.  —  Actus  multipliciter 
dividitur,  XIX  338  D'  :  alii  sunt  eliciti, 
quos  nimirum  habitus  vel  potentia  nullo 
mediante  producit  circa  suum  objectum, 

XXII  308  C,  XXIII  462B,  alii  imperati, 
quos  vel  imperante  voluntate  operanlur 
circa  proprium  objectum,  XXII  308 C, 
vel  mediante  habitu  aut  potentia  infe- 
riori,   circa   objectum   illius    potentia?, 

XXIII  462  B.  Item  alia  est  actio  extra 
transiens,  alia  actio  immanens.  alia  quae 
aliquid   operatur  extrinsecus,  alia  quae 


nihil,  XXI  101  A.  Naturalis  vel  humana 
dicitur,  cujus  naturalia  sunt  principium 
et  terminus,  XXV  248  C,  potentia  eli- 
ciens,  XXIII  541 A',  objectum  et  modus 
agcndi,  541  B',  supernaturalis  autem  aut 
divina,  quse  supra  humanum  modum  fit, 
541 C,  et  cujus  principium  aut  terminus 
non  est  natura,  XXV  248  C.  Humanus 
autem  proprie  dicitur  actus  qui  a  viri- 
bus  essentialiter  vel  participative  ratio- 
nalibus  procedit,  XXII  308  D',  id  est  a 
voluntate  deliberativa,  539  C,  559D'.  — 
Actus  ex  objecto  recipiunt  speciem,  ex 
subjecto,  id  est  ex  virtute  agentis,  remis- 
sionem  vel  intensionem,  XXII  532  D, 
XXV  413  A  ;  definiuntur  ergo  et  distin- 
guuntur  per  objectum,  XXIII  463  B' ; 
specifice  distinguunturper  diversitatem 
formarum  a  quibus  procedunt,  XXII 
532  D;  eorum  diversitas  diversitatem 
arguit  modo  habituum,  282  D',  modo 
potentiarum,  283A,  modo  nec  habituum 
nec  potentiarum,  283C.  —  Plurificantur 
vel  multiplicantur  subjecto  seu  princi- 
pio,  tempore  seu  mensura,  et  termino, 
XXIII  183  A,  184  A  ;  qui  ad  diversos 
ordinantur  effectus,  diversi  censentur, 
qui  autem  ad  eumdem  concurrunt  effe- 
ctum,  pro  uno  reputantur,  XXIV  184  A'. 
—  Item,  actus  qui  a  pluribus  suppositis 
procedit,  in  plurali  exprimitur,  etsi  in 
se  unus  sit,  XIX  475  A,  B,  D  :  in  Spiritus 
ergo  spiratione  Pater  et  Filius  dicuntur 
duo  spiratores,  quiaspirandi  actus,  licet 
unus,  plurium  est  suppositorum,  475 A, 
B,  A',  sed  in  creatione  unus  est  tantum 
creator,  non  tres  creatores,  quia  creandi 
actus  est  essentiae,  non  personarum, 
475  A',  C.  —  Cf.  Operatio. 

In  qualibet  actione  aliquid  est  quasi 
formale,  quod  est  ex  parte  agentis,  ali- 
quid  quasi  materiale,  quod  est  ex  parte 
patientis,  XXV  353  D,  actus  enim  acti- 
vorum  sunt  in  passivis  dispositis,  XXI 
107  A',  id  est,  non  sunt  secundum  pote- 
statem  agentis  tantum,  sed  etiam  secun- 
dum  potestatem  et  dispositionem  reci- 
pientis,   159  A'  ;   quapropter  agens  et 


ACT 


ACT 


patiens  semper  debent  sibi  mutuo  pro- 
portionaliter  respondere,  XXV  352  A, 
alias,  quoties  contingit  agens  excedere 
patiens,  ut  in  agentibus  sequivocis,  actio- 
nem  oportet  excedere  passionem,  ibid. 
Non  tamen  in  omnibus  verum  est  quod 
agente  et  passo  applicatis,  semper  de 
necessitate  fiat  actio,  XXI  264  C,  265  C. 
—  Ad  eamdem  potentiam  pertinere  vi- 
detur  actus  active  et  passive  sumptus, 
saltem  actus  secundus,  XIX  338D',  339C, 
sed  non  omnino  idem  est  numero  motus 
qui  in  agente  est  actio  et  in  patiente 
passio,  XXII  545  B,  546  B,  quia  actio  et 
passio  nou  differunt  relatione  tantum, 
ut  vult  Richardus,  XXIV  102  C,  sed 
essentia,  subjecto  et  causalitate,  103  B, 
ideo  motus  in  agente  malus  esse  potest, 
in  patiente  bonus,  XXII  545  B,  546  C.  — 
Cf.  Passio. 

In  genere  morum  quinque  sunt  actu- 
um  species,  quia  alii  ex  se  boni  vel 
mali  sunt,  alii  boni  vel  mali  ex  fine,  alii 
indifferentes,  XXII  524  C,  540  B,  D\  In 
abstracto  enim  considerati,  secundum 
speciem  actus  omnes  vel  saltem  multi 
indifferentes  dici  possunt  ad  bonum  et 
malum,  539  D,  sive  ex  objecto,  540  B, 
sive  quia  a  voluntate  deliberativa  non 
procedunt,  539  B' ;  an  autem  secundum 
individuum,  quoad  omnes  circumstan- 
tias  sit  actus  indifferens,  negat  Thomas, 
quia  necesse  est  actum  ad  finem  debi- 
tum  referri  vel  non,  540  B',  qui,  si  refe- 
ratur,  bonus  est,  si  non,  malus,  540  B', 
544  A,  et  ideo  omnis  actus  a  voluntate 
deliberativa  procedens  necessario  bonus 
vel  malus  est,  539  A,  et  in  eo  qui  gra- 
tiam  habet,  necessario  meritorius  vel 
demeritorius,  539A,  D',  541  C,  in  eo  au- 
tem  qui  gralia  caret,  indifferens  esse 
potest,  non  quidem  ad  bonuin  vel  ma- 
lum,  sed  ad  meritum  vel  demeritum, 
539  B,  D';  affirmant  vero  Bonaventura 
et  Scotus,  quia  etsi  omnis  actio  ordinata 
in  finem  sit  bona,  542  A,  omnis  actio 
non  ordinata  non  ideo  est  mala,  542  B, 
543  B',  idcireo  erit  indifferens,    542  C, 


sive  quoad  esse  morale,  543B,  sive  quoad 
esse  meritorium,  543  C,  alias  homo 
mereretur  vel  peccaret  indesinenter, 
543  B';  nec  omnis  intentionis  defectus 
corrumpit  actum,  545  C,  543  B',  nec 
semper  ad  finem  caritatis  oportet  referri 
actum  moralem,  544  B'.  —  Cf.  Indiffe- 
rentia. 

Actus  in  quantum  ens,  naturalem  ba- 
bet  bonitatem,  XXII  539A',  sed  mora- 
lem  noii  habet  nisi  in  quantum  huma- 
nus,  id  est  a  voluntate  deliberativa 
procedens,  539  C.  Actus  ergo  non  sunt 
in  genere  morum  nisi  in  quantum  vo- 
luntarii,  XXII  532  A',  et  ut  sic,  distin- 
guuntur  per  bonum  et  malum,  sed  actus 
a  voluntate  eliciti,  specifice,  532  D', 
actus  imperati,  per  accidens,  533  A.  — 
Primam  determinationem  ab  objecto 
recipiunt,  subsequentes  a  circumstan- 
tiis,  XXII  492  D',  et  ita,  juxta  Thomam, 
primam  bonilatem  sumunt  a  substanlia 
actus,  secundam  a  materia  debita,  ter- 
tiam  a  fine  et  circumstanliis,  493  A. 
Multiplex  ergo  actui  potest  accidere  bo- 
nitas,  XXII  493  C,  C,  551  A',  nempe 
quadruplex,  secundum  Thomam,  a  sub- 
stantia,  objecto,  cireumslantiis  et  fine, 
511  D',  quintuplex,  juxta  Henricum,  a 
substantia,  objecto,  fine,  voluntate  et 
gratia,  512  B',  quas  omnes  non  necesse 
est  constare  simul,  551  A',  C,  imo  om- 
nes,  prseter  primam,  deficere  non  repu- 
gnat,  493  B.  Sicut  tamen  naturalis  actus 
bonitas  ex  aggregatione  est  omnium 
quseei  conveniuntex  natura.XXII  533B', 
sic  moralis  bonitas  ex  aggregatione  om- 
nium  qua?  ei  conveniunt  secundum  re- 
ctani  rationem,  533  D',  id  est  ex  conve- 
nientia  objecti,  finis  et  circumslantia- 
rum,  534  A,  ex  quibus,  si  unum  desit, 
aclio  fit  mala  moraliter,  512  D.  —  Ex 
multis  igitur  pensatur  ac  sumilur  digni- 
tas  actus,  XXIII  347B,  512B  :  ex  objeclo 
fuudamentaliter,  513  C,  ex  volunlate  et 
gratia,  512  A';  et  ex  objeclo  speciem 
recipit,  XXIII  491  C,  ex  voluntate  ratio- 
nemlaudabilitatisetvirtutis,XXII512B', 


ACT 


ACT 


D*,  XXIII  497A,exgratia  rationera  meriti, 
XXII  512  A',  non  enim  meritorius  dicitur 
actus  aisiqui  forma  supernaturali  infor- 
matur,  id  est  gratia  gratum  facieute, 
329A',  seu  caritate,  XXV  410C  Triplici- 
ter  ergo  aetus  dicitur  bonus  :  naturaliter, 
quum  estcircaobjectum  conveniens.XXl 
380B,  virluose,  quum  fit  in  circumstantiis 
debilis,  380D,  meritorie,quum  fit  in  cari- 
tate,  ibid.  —  Ex  fine  etiam  desumitur 
bonitas  actionis  lam  interioris  quam  ex- 
terioris,  XXII  511 D',  512  B,  quia  bona 
dicitur  quaecumque  ordinem  finis  debiti 
non  pra?tergreditur,  551  A;  sed  sicut  du- 
plex  est  finis  actuum  humanorum,  pro- 
ximus  et  ultimus,  551 C,  ita  duplex  est 
eorum  regula,  quoad  finem  naturalem 
ratio  et  voluntas,  551 B,  D,  quoad  finem 
supernaturalem  fides  et  caritas,  551  C, 
alias  ratio  et  Deus,  XXIII  451 D',  et  ille 
bouus  est  qui  ad  rationem  aut  Deum 
refertur,  ibid.,  saltem  habitualiter,  XXII 
542 A',  543 D.  Quidquid  autem  actum  in- 
convenientem  reddit  fini  a  natura  inten- 
to,  est  contra  jus  naturae,  XXV  125 D,  et 
quidem  si  omnino  impediat  finem  prin- 
cipalem,  primis  legis  naturalis  prwceptis 
prohibetur,  125A',  si  principalem  leviter 
dumtaxat,  vel  secundarium  tantum  finem 
impediat,  secundis  prohibetur  praece- 
ptis,125B'.  Ex  fine  igiturcompletorie  est 
actuum  bonitas  vel  malitia,  XXII  511  C, 
543  D,  id  est  ex  conformitate  ad  rectam 
rationem,  513  A,  quae  est  regula  volun- 
tatis,  513C;  non  ita  tamen  ut  ex  sola 
intentione  seu  solo  fine  judicandi  sint, 
533B,  et  omnis  actus  bona  intentione 
factus  ideo  sit  bonus,  532C,  533D,  et 
omnis  agens,  sive  bene  sive  male,  tan- 
tum  boni  vel  mali  semper  agat  quantum 
intendit,  546  D',  quia  si  ex  fine  malo 
semper  malus  est  actus,  511  C,  ex  fine 
bono  non  semper  bonus,  51 1D,  et  si 
semper  multuni  peccat  qui  multum  pec- 
care  intendit,  non  semper  parum  qui 
parum  intendit,  547  A,  nec  semper  mul- 
tum  bonum  facit  qui  multum  intendit, 
547 A'.  In  actibus  ergo  nostris  expedit 


ordinem  debilum  semper  scrvare,  XIX 
41,  acliones  fervidc  incipere  et  potissi- 
mum  fiuire,  XXII  552C,  D',  ct  puro 
divini  amoris  inluilu  agcre,  XIX  53A. 
—  Circumstantia  mere  concomitans  nihil 
bonilatis  vel  malitiae  addit  ad  actum  mo- 
ralem,  XXII  5441),  ut  infidelitas  in  pec- 
catis  infidclium,  ibid.  —  Cf.  Bonitas, 
Meritum,  Opera. 

Non  omnis  acluum  malitia  a  sola  pro- 
hibitione  venit,  XXII  498  C,  A',  quia 
sunt  quidam  ex  se  mali,  etiam  nulla 
intercedente  prohibitione,  498  D  ;  imo 
dupliciter  accidit  actum  fieri  malum,  et 
quoad  substantiam  actus,  et  quoad  mo- 
dum  agendi,  XXI  374  B,  vel  tripliciter, 
per  defectum  scilicet  convenientis  obje- 
cti,  vel  circumstanliarum,  vel  caritatis, 
380  A'.  —  Actus  inalus,  secundum  quod 
actus,  a  Deo  est,  XXII  497  A',  498  B,B', 
contra  quosdam,  499  C,  500C,  B',  et  a 
voluntate,  prout  est  potentia  a  Deo  de- 
scendens.  497B',  et  a  libero  arbitrio  con- 
juncto  cum  Deo,  497 C;  secundum  vero 
quod  malus,  nullo  modo  est  a  Deo,  nec 
directe  nec  indirecte,  500A,  C,  501 B, 
sed  permissive  dumtaxat,  498  A,  et  a 
voluntate  per  defectum,  497  B',  499  B', 
500  D,  501  B,  502  C,  seu  a  voluntate 
deficiente,  497  B',  et  a  libero  arbitrio 
discontinuante  a  Deo,  497  C.  —  Idem 
actus  simul  bonus  et  malus  esse  nequit, 
XXII  545  D,  nec  etiam  successive  bonus 
et  malus,  quia  tunc  idem  non  manet 
numero,  545  A,A',  C,  saltem  quantum 
ad  actum  interiorem,  qui  simplex  est, 
546D,  A',  actus  vero  exterior,  qui  duplex 
habet  esse,  bonus  et  malus  simul  esse 
potest,  etsi  non  secundum  eamdem  par- 
tem,  546  D;  item  actus  a  duobus  proce- 
dens  agentibus,  in  uno  bonus,  in  altero 
malus  esse  potest,  545A,  546 B.  —  Cf. 
Peecatum. 

Actus  exterior  ex  se  nec  bonus  est  nec 
malus,  XXII  477  B',  sed  prout  ex  volun- 
tate  procedit,  quodam  modo  voluntatis 
conditiones  sequitur,  477  B,  532  C,  et 
sic  fieri  potest  bonus  vel  malus,  477  C, 


ACT 


10 


ACT 


participative,  477A',  545C;  imo  dupli- 
cem  bonitatem  induere  potest,  unam  ab 
exteriori,  excircumstantiarum  commen- 
suratione,  536C,  alteram  ab  interiori,  in 
quantum    ab    actu    interiori    dependet, 

536  D'.  Et  quoad  secundam  nihil  meriti 
addit  actui  interiori,  nisi  voluntatem 
augeat,  XXII  536  D',  537  C,  quoad  pri- 
mam  autem  addere  potest  merito  actus 
interioris,  534  D,  536  D',  537  A,  A',  ob 
operis  difficultatem,  XXV  441 C,  aut  di- 
gnitatem,  XXII  534  C,  vel  propter  doni 
quantitatem,  535C,  aut  actuum  frequen- 
tiam,  535B',  536  C,  537 B;  sic  opus  pri- 
vilegiatum  aliquid  addit,  tum  quoad  aedi- 
ficationem,  534 D',  tum  quoad  meritum, 

537  B,  etsi  nihil  quoad  praemium  essen- 
tiale,  ibid.  Licet  ergo  non  remunerentur 
opera,  juxta  quosdam,  sed  tantum  gra- 
dus  caritatis,  XXII 536C,  seu  bonae  volun- 
tatis,  537  B,  expedit  tamen  opera  bona 
multiplicare,  536D,  537C.  —  Quandoque 
cum  actu  interiori  a  quo  procedit, 
unum  formaliter  est  peccatum,  XXII 
558C,  559C,  A',  etsi  sint  plura  peccata 
materialiter,  558 B',  559  A',  B\  560  C; 
quandoque  speciale  constituitpeccatum, 
559  A,  A'.  —  An  actus  a  peccatore  elici- 
tus  possit  esse  quoad  opus  operans  non 
meritorius,  quoad  opus  operatum  meri- 
torius,  XXII  545  A.  D'.  —  Cf.  Meritum. 

Deum  de  necessitate  naturae  aut  justi- 
tiae  non  agere  demonslratur,  quidquid 
dixerint  philosophi,  XIX  383  D,  XX 
583  B,  D',  sed  suae  voluntatis  arbitrio, 
XIX  381  C,  XX  583  C,  609  A';  verumta- 
men  in  actibus  divinis,  alii  sunt  ad  quos 
non  est  ei  libertas  ad  oppositum,  496  D, 
alii  ad  quos  est  libertas,  ibid.,  alii  ad 
quos  modo  est,  modo  non,  496 A'.  —  In 
Deo  duplex  est  actuum  genus,  aliud  ad 
extra,  respectu  creaturarum,  aliud  ad 
intra,  quod  est  essentiae  vel  personae  re- 
spectusui  vel  personae  alius,  XIX  337 A'. 
Ad  extra  ipsi  conveniunl  potissimum 
quatuor  actus,  XX  583 C;  ad  intra,  alii 
sunt  actus  essentiales  tribus  personis 
communes,  XIX  469  D',  a  forma  essen- 


tiali  eliciti,  469 C,  et  actus  personales 
et  proprii,  469  D',  a  forma  relativa  et 
propria,  469  C.  Duo  aulem  dumtaxat 
sunt  actus  essentiales  et  duo  persona- 
les,  XIX  191 B,  192  D,  quorum  quilibet 
simplex  est,  perfectus  et  unus,  190D', 
quia  totam  exhaurit  agentis  fecundita- 
tem,  191  C,  192  C.  —  In  angelis  quomo- 
do  ad  rationem  hierarchiae  pertineat 
actio,  XXI  469  B',  473  B,  C,  474  C,  et 
quae  actio,  470  C,  B',  C.  —  Anima  tripli- 
cem  haberedicituractionem,  animalem, 
intellectualem  et  divinam,  XXI  521  D', 
522 A;  eam  triplici  de  causa  latere  pos- 
sunt  actus  ejus,  XIX  270C,  276 D'.  — 
An  et  quatenus  actus  alicujus  alteri  prod- 
esse  valeat,  XXV  328C,  329 B,  aut  de- 
functis  proficiant  suffragia  peccatoris, 
XXII  545  A,  D',  XXV  328C.  —  Cf.  An- 
gelus,  Anima,  Deus. 

Activa  vita  circa  agibilia  versatur, 
maxime  quae  sunt  ad  proximum,  XXIII 
580  D'. — Ad  eam  quodammodo  spec- 
tant  septem  dona,  XXIII  549  C,  sed  prae- 
cipue  quatuor,  pietas,  fortitudo,  scien- 
tia  et  consilium,  juxta  Bonaventuram, 
549 B'  vel  quinque,  secundum  Thomam, 
consilium,  550B',  scientia,  550C,  pie- 
tas,  551  B,  fortitudo,  551  A',  et  timor, 
551 B'.  Ad  actionem  enim  duo  pertinent, 
cognitio  et  affectus,  seu  directio  et 
exsecutio,  XXIII  550  A' ;  et  quoad  pri- 
mum  tribus  regitur  virtutibus,  eubulia, 
gnome  et  synesi,  550 B',  et  duobus  donis, 
consilio  et  scientia,  550  B',  C,  571  D', 
quoad  secundum,  variis  virtutibus,  ut 
justitia,     liberalitate,     magnificentia, 

550  D',  veritate,  eutrapelia  et  amicitia, 

551  A,  et  uno  dono,  scilicet  pietate, 
551  B.  —  Inferior  est  vitse  contemplati- 
vae,  quia  purgativas  tantum  sequitur 
virtutes,  XXIII  578  B\  et  ad  eontempla- 
tivam  ordinatur,  580C,  imo  sine  operi- 
bus  contemplativae  non  est  meritoria, 
578  D';  sed  fructuosior  quoad  aliquid 
esse  videtur,  578  C,  et  utilior,  saltem 
proximis,  580  D',  magis  meritoria  re- 
missionis  peccatorum,  quia  laboriosior, 


ACT 


ADA 


581  R,  et  maj;is  earitaliva,  581  C;  qua- 
propter  in  Evangelio  multa  ei  repro- 
mittuntur,  57S  I)'.  —  In  eodem  homine 
absoltite  meliora  sunt  opera  contempla- 
tiva\  sed  accidentaliter  meliora  esse 
possunt  opera  activse,  XXIII  S79A;  ex 
variis  hominibus,  eontemplalivis  vel 
activis,  ille  melior  est  qui  plus  caritatis 
habet,  581  A.  —  An  maneat  in  patria, 
XXIII  581 D,  A'.  —  Cf.  Contemplatio. 
Actus  conjugalis.  Vida  Coitus. 
ACTUS  et  potentia  ens  dividunt,  et  quodli- 
bet  genus  entis,  XIX  278  A',  XXV  420  D, 
et  vulgo  definiuntur,  actus  principium 
agendi  seu  movendi  alterum,  potentia 
principium  movendi  seu  perficiendi  ab 
altero,  XXII  30  C.  Actus  est  forma?,  po- 
tentia  materiae,  XIX  133  A';  verumta- 
men  non  dicunt  quidditates  diversas, 
sed  dispositiones  ejusdem  diversas,  dis- 
positiones  scilicet  substantiales,  XXI 
425D.  An  in  actu  puro  et  potentia  pura 
dari  possiut  gradus,  XXII  24  A,  C.  — 
Praeter  Deum,  qui  est  actus  purus,  XXI 
185  D,  210  A',  XXII  30C,  et  materiam 
primam,  qua?  est  potentia  pura,  30  D', 
in  quolibet  ente  est  compositio  actus  et 
potentia?,  XXI  190  A',  210A',  etiam  in 
angelis,  187A,  196A',  199C,  quia  qua?li- 
bet  essentia  creata,  in  quantum  creata 
et  dependens,  dicilur  potenlia,  202  D, 
in  quantum  divina?  perfectionis  parti- 
ceps,  dici  potest  actus,  202A';  et  quam- 
vis  in  eodem  actum  prsecedat  potentia, 
simpliciter  et  in  diversis  actus  praecedit 
potentiam,  77  B'.  Verumtamen  in  ange- 
lis  non  differunt  realiter  actus  et  poten- 
tia,  XXI  185  D',  202  D,  nec  actus  est  pro- 
prie  esse  actuale  angeli,  sed  potius 
quidditas  ejus,  185  D,  202 A.  Itern,  quia 
dupliciter  dicitur  quid  in  actu  seu  actu- 
ale,  actualilate  nimirum  essentia?  et 
actualitate  formalitatis,  XXII  31 A,  a  qui- 
busdam  materia  prima  dicitur  ens  in 
actu  seu  actus,  30 D,  licet  abusive,  30B'. 
Aliud  est  actus  primus,  qui  est  forma 
seu  esse,  aliud  actus  secundus,  qui  est 
agere  seu  actio,  XXI  25GD',  XXII  325 D, 


478 B';  sed  ab  eodem  res  habet  utrumque, 
3251),  et  unum  et  idem  respectu  diver- 
sorum  esse  polest  actus  primus  et  se- 
cundus,  XXI  257C,  sicut  anima  actus 
est  primus  respectu  corporis,  actus  se- 
cundus  respeelu  Creatoris,  257 D',  esse, 
actus  primus  respectu  actionis,  actus 
secundus  respectu  essentioe,  ibid.  — 
Ab  actu  primo,  qui  est  esse,  discernen- 
dae  suut  entium  differentia?,  XXI  U8B, 
sed  per  actum  secundum,  qui  est  agere, 
a  nobis  discemuntur,  quia  esse  eorum 
non  cognoscimus  nisi  per  operationes, 
118A',  et  actus  secundus  pra?supponit 
actum  priinum,  ibid.  —  Cf.  Potentia. 

AD,  pra?positio,  varia  significat,rel  causam 
finalem,  vel  concomitantiam,  XXI  544B, 
vel  obligationem,  544 C. 

AD/EQUATIOa?qualitati  aliquid  superaddit, 
nempeimitationem,  XX97C,  102 D,  ideo 
inter  divinas  personas  non  est  ponenda 
mutua  adaequatio,  sed  mutua  aequalitas 
dumtaxat,  97D.  Cf.  yKqualitas. 

ADAM  protoplastus,  etiam  quoad  corpus 
fuit  aliquo  modo  imago  Dei,  XXII  143  A'. 
—  Corpus  ejus  a  Deo  ipso  plasmari  de- 
cens  fuit,  XXII 143  A',  imo  necessarium, 
quia  ad  hoc  nulla  sufficiens  erat  virtns 
creata,  145  D,  nec  angelica,  143  A',  nec 
ccelestis,  145  C,  146  B,  nec  seminalium 
rationum,  145  C,D'.  Illud  ex  elemen- 
tari  natura  constare  omnino  congruebat, 
XXII  148  C,  ideo  ex  quatuor  elementis 
compositum  est,  143D',  ut  ex  omnibus 
rebus  quodammodo  conflatum  videre- 
tur,  145C;  de  terra  tamen  prsecipue  di- 
citur  factum,  quia  haec  in  ipso  rnagis 
abundavit,  144  A,  et  in  terra  sunt  aliquo 
modo  tria  alia  elementa,  144  B;  et  sic 
in  eo  conlemperatae  sunt  elementares 
qualitates,  ut  in  maxima  essent  aequali- 
tate  proportionis,  146  D',  seu  justitia?, 
148  B.  non  autem  aequiparantia?,  146D', 
seu  ponderis,  147D',  ut  simul  et  aptum 
esset  ad  actus  vilales,  146B',  147 A,  et 
possibilitatem  haberet  ad  corruplionem 
et  incorruptionem,  148 B.  De  ccelesti 
autem  natura  uihil  participare  potuit  per 


ADA 


12 


ADA 


modum  compositionis,  XXII  144C,  nec 
ligamenti,  144  A',  148  B',  sed  tantum 
per  modum  influentiae,  144D,  148C.  — 
Anima  ejus  nec  de  divina  substautia 
decisa  est,  XXII  125  A',  nec  de  potentia 
materise  educta,  125  C,  C,  140  D',  nec 
ante  et  extra  corpus  cum  angelis  creata, 
ut  quondam  opinatus  est  Augustinus, 
140  B',  C,  sed  in  corpore  et  cum  corpo- 
re,  140C,  141  A,  cujus  fuit  forma  speci- 
fica,  141  A,  sive  unica,  ut  tenent  pleri- 
que,  136  C,  139  D,  sive  cum  alia  forma 
substantiali  incompleta  corpus  ad  ani- 
mae  informationem  disponente,  ut  vo- 
lunt  Richardus,  138  D,  et  Henricus, 
138B'.  —  Cf.  Anima,  Corpus. 

Quoad  corpus  creatus  est  aliquo  modo 
passibilis,  quia  ei  fuit  potentia  patiendi, 
id  est  natura  passibilis,  XXII  188  B', 
189A,  A',  aliquo  modo  impassibilis,  quia 
ei  nulla  fuit  ab  intrinseco  necessitas  pa- 
tiendi,  189  A',  et  ab  extrinsecis  impres- 
sionibus  ex  ordine  divinae  justitiae  pro- 
tegebatur,  189  B',  192  A'.  —  Similiter 
fuit  quodam  modo  incorruptibilis,  non 
per  carentiam  deperditionis,  XXII 190D', 
192A',  sed  quia  ab  interiori  corruptivo 
servabatur  per  esum  lignorum  paradisi, 
151  B',  152  D',  154 A',  et  ab  exteriori  per 
temperatissimuin  loci  aerem,  153  A; 
corpus  ergo  ejus  ante  peccatum  nec 
igne  uri  nec  gladio  scindi  poterat,  juxta 
Thomam,  quia  spirituali  immutatione 
tantum  alficiebatur,  XXV  281  A',  nec 
corruptioni  subjacebat,  quia  in  eo  con- 
trariarum  qualitatum  pugna  reprimeba- 
tur,  306  B. — Immortalis  ergo  fuit,  ex 
variis  causis,  XXII  151  A',  191  C,  non 
omnimode,  ita  ut  mori  non  posset, 
189  A,  190  D,  191  D',  quum  cibis  indi- 
guerit,  151 B',  sed  quia  manens  in  gratia 
vel  mortem  evadere  poterat,  juxta  quos- 
darn,  190  A',  D',  191  C,  vel,  ut  docent 
aliqui,  ante  tempus  corruptionis  ad 
coelestem  paradisum  fuisset  translatus, 
191  B',  192C.  Quae  immortalitas  partim 
et  dispositive  a  natura  erat,  partim  et 
completive  a  gratia,  XXII  193  A,  B,  D'  : 


unde  post  peccatum,  esu  ligni  vitae 
mortem  declinare  non  potuisset,  190  B, 
etsi  forsan  vitam  prolalasset,  190C;  imo 
ante  peccatum  ex  eo  comedisse  videtur, 
quin  inde  factus  sit  immortalis,  quia 
non  ea  quantitate  comedit  quae  require- 
batur,  371 B,  C.  —  Et  quoniam  ad  ejus 
felicitatem  pertinebant  essentialiter  im- 
mortalitas  et  rectitudo  originalis,  con- 
gruenter  amcenitas  loci,  XXII 371 B',  ideo 
in  paradisum  terrestrem  translatus  est, 
etsi  extra  factus,  ut  sic  intelligeret  se 
gratuito  ibi  positum,  153  B,  154  C,  et 
magis  gratus  esset,  155A.  —  Cibo  tamen 
egebat,  non  modo  ad  tuendam  vitam, 
XXII  190  C,  sed  ad  deperditi  restaura- 
tionem  et  virtutis  augmentativae  et  ge- 
nerativae  conservationem,  190  D'.  Item 
somno  indulsisset,  saltem  naturali,  XXII 
191  A,  contra  Alexandrum,  192  B',  et 
senuisset,  saltem  tempore,  191  C,  sed 
senectutis  alterationes  minime  sensisset, 
191  D',  et  post  aliquantum  temporis, 
vivens  translatus  fuisset  ad  gloriam, 
191  B',  192  C.  —  Cf  Arbor,  Immortali- 
tas,  lmpassibilitas,  Paradisus. 

Quoad  intelleetum,  omnem  perfectio- 
nem  humanse  naturae  a  primordio  acce- 
pit,  XXII  257  A',  ideo  illum  scire  opor- 
tuit  quidquid  necesse  fuit  ad  propriam 
gubernationem,  256  B,  257  D,  258  C,  ad 
instructionem  posterorum,  256B,  257  B', 
258  C,  et  ad  gubernationem  inferiorum, 

256  B,  257  D,  quae  scilicet  in  primis 
principiis  continentur,  258  C,  superna- 
turalia  quaedam,  ibid .,  et  de  unaquaque 
re  quod   ad    usum    ipsius    pertinebat, 

257  A'.  —  Ut  ergo  pater  et  instructor 
posterorum,  scientiam  concreatam  ha- 
buit,  XXII 208B,  et  species  innatas,  XXI 
H3B;  an  autem  perfectam  universorum 
habuerit  notitiam,  XXII  255B',  affirmat 
Alexander,  quia  a  Deo  perfectus  creatus 
est,  255  D',  negat  Thomas,  quoniam  tan- 
tum  non  requirebat  perfectio  natura?, 
257  C,  A',  258  A',  ideo  in  eo  non  repugnat 
fuisse  quamdam  nescientiam,  258B'.  An 
arithmeticam    noverit   et   geometriam, 


ADA 


13 


ADA 


XXI  263A.  —  Sed  licel  aliter  scientiam 
acceperit  quam  nos,  non  tamen  alterius 
rationis  scicntiam,  XXII  287  A',  288  A', 
etdatoquod  scientue  perfectionem  acce- 
pisset,  iu  ea  lanien  proficere  liabuisset, 
sive  quoad  scibilia,  286  A',  sive  quoad 
seiendi  modiim,  250  C,  sive  quoad  habi- 
litatem  ad  intelligendum,  iiot»  A'.  An 
autem  deceptionem  pati  potuisset,  XXII 
256  B',  affirmant  nonntilli,  non  quidem 
in  scibilibus,  sed  in  opinabilibus,  286C, 
et  absque  firma  adhsesione,  ibid.,  sed 
communius  negatur,  loquendo  de  qua- 
cumque  deceptione,  257  A,  25SB';  ve- 
rumtamen,  sicut  in  ipso  erat  peccare  et 
exinde  mori,  257  D',  sic  et  peccare  et 
postea  decipi,  258  A. —  Durante  inno- 
centia,  Deum    non   vidit   per   speciem, 

XXII  251  B,  252  C,  253  D,  nisi  forte  ad 
momentum,  in  sopore,  quum  ablata  est 
ab  eo  costa,  252  A,  D,  253 D,  alioqui  nun- 
quam  peccare  potuisset,  253 A',  254  C, 
sed  per  aliquem  ejus  effectum  in  intel- 
lectum    proprium    effluentem,   252  B', 

253  A,  id  est  visionis  genere  medio  inter 
Beatorum  et  viatorum  visionem,  253  A; 

254  C,  quia  per  sensibilia  a  clara  intelli- 
gibilium  intuitione  non  impediebatur, 
253  B',  et  necessario  profecit  in  cogni- 
tione  Dei  experimentali,  252B,  255D.  — 
An  Deum  cognoverit  sine  medio,  XXII 
251  B',  253  A,  vel  in  senigmate,  253  B, 
per  f idem,  254  D,  255  B,  258  C  ;  quomodo 
noverit  angelos,  253  D' ;  an  casum  suum 
preescierit,  258  C,  aut  Verbi  incarnatio- 
nem,  XXI  325  C.  —  C/.  Iunocentia. 

.Quoad  animam  eum  cum  gratia  gratis 
data  factum  esse  certum  est,  XXII 265B, 
268  D',  et  cum  optimis  naturse  dotibus, 
265C,  quin  et  cum  quadain  gratia  super- 
infusa,  269  A;  an  autem  in  gratia  sancli- 
ficante,  caritate  et  virtutibus  gratuitis, 
264  A',  negant  multi,  XXI  287  A',  289B', 
XXII  265  D,  B',  C,  266  D,  267  D,  saltem 
pro  primo  vitae  instanti,  266  A,B,  quia 
gratiffl  infusio  quamdam  voluntatis  dis- 
positionem  requirit,  267 B,  D,  nec  eam 
adipisci  potuit  nisi  per  conversionem  ad 


Deum,  266 C,  267  1),  quapropter  in  statu 
innocentiae  distinguenda  sunt  tempora 
duo,  266C,  267 A' ;  affirmant  vero  alii, 

XXI  290  A,  XXII  211  I!,  ut  Thomas, 
266  B',  1)',  et  Carlusianus,  267  A',  quo- 
niam  liane  exigere  videtur  rectitudo 
originalis,  200  D'.  —  In  eo  ergo  duplex 
fuit  justitia,  originalis,  i]ua  anima  ejus 
et  corpus  optime  ordinabantur,  XXII 
210  D',  ita  quod  nec  animam  a  contem- 
platione  impediebat  eorpus,  nee  corpus 
afficiebat  ulla  passio,  392  B',  et  gratuita, 
qua  actus  elieuit  meritorios,  211  A.  Ali- 
qua  gratiffi  dona  habuit  innocentise  sta- 
tui  propria,  XXII  366B',  368C,  aliquibus 
earuit,  quae  statui  illi  non  competebant, 
366  C,  368  B',  D' ;  an  fidem  habuerit, 

366  D,  368  D',  XXIII  410  B,  et  omnes 
virtutes,  XXII  366  A',  369  C,  ut  poeni- 
tentiam,  367  A,  368  D',  perseverantiam, 

367  B,  et  continentiam,  368  D'.  —  lm- 
peccabilis  non  erat,  nec  esse  poterat, 

XXII  248 B',  juxta  plerosque,  249  A,  A', 
250  D,  tum  ob  naturae  conditionem, 
249  B,  D,  tum  ob  ingenitam  libertatem, 
249  C,  B' ;  sed  etiam  absque  gratia  gra- 
tificanle  tentationibus  resistere  poterat 
et  vitare  peccata,  268  A',  269  D',  propter 
reclitudinem  naturse,  269  A,  270  A,  et 
auxiliante  gratia  gratis  data  quae  ipsi 
collata  fuerat,  269  A,  270  B,  C.  —  Ve- 
rumtamen  ex  acceptis  in  sua  eonditione 
nec  Deo  proprie  acceptus  esse  poterat, 
secundutii  Alexandmni,  XXII  265  A', 
nec  in  bono  proficere,  profectu  seilicet 
meritorio,  265  C,  267  D',  et  utraque  in- 
diguit  gratia,  cooperante  et  operante, 
336C  ;  insuper  et  angelum  sui  custodem 
accepit,  XXI  546  A',  D'.  Num  minus 
eguerit  gratia  antepeccatum  quam  post- 
ea,  XXII  369B,  D,  vel  plus  quam  posteri 
habuerit  gratiae  gratum  facientis,  366 C, 
369  A,   370  C,  vel  gratis  datee,   366  B', 

368  B',  369  A,  vel  plures  habuerit  virtu- 
tes,  366  D',  367  D',  vel  plus  meruerit 
per  gratiam,  370  D,  A',  et  virtutes, 
367  B,D',  368  C,  369 D'.  —  Cf.  Gralia, 
Merjtum, 


ADA 


14 


ADA 


Ad  vesperam  cecidisse  creditur,  XXII 
229  A.  —  Nec  credidit  nec  voluit  abso- 
lute  esse  sicut  Deus,  XXII  227 B,  D, 
230D',  sed  tantum  juxta  modum,  230D', 
nec  ex  infidelitate  peccavit,  230  A,  aut 
prsesumptione,  231  A,  sed  nimio  uxoris 
amore,  227  C,  230  C,  quam  castigare 
debuisset,  227  D,  et  quadam  ignorantia, 
qua  peccatum  suum  vel  omnino  veniale 
credidit,  227 A',  245 A,  vel  magis  veniale 
quam  erat,  227 C,  quadam  item  cupidi- 
tate,  227D',  230 D,  elatione,  gula,  avari- 
tia,  229D',  230D',  dubitatione,  230 D',  et 
curiositate,  231  D  ;  ideoque  multiplex 
ejus  fuit  peccatum,  232  A.  Sed  quamvis 
ibi  multae  fuerint  deformitates,  attamen 
unum  est  peccatum,  speciem  sumens 
ab  ultimo  fine,  XXII  452  C,  et  sic  pro- 
prie  fuit  superbia,  qua  appetiit  Adam 
similitudinem  divina?  scientia?,  XXI 
311  A',  B',  312  C,  XXII  228  B',  230  A, 
232  B,  579  B',  deinde  gula,  228  B'.  In 
Patrem  aliquo  modo  peccasse  dici  pot- 
est,  in  quantum  ex  infirmitate  natura?, 
XXII  579  C,  contra  Thomam,  579  A', 
aliquo  modo  in  Spiritum  Sanctum,  quia 
ex  quadam  malitia,  228  B,  579  B';  sed 
proprie  in  Filium  peccavit,  quia  ex 
ignorantia,  579C,  aut  nescientia,  240D, 
B',  245  A,  aut  errore,  227 A',  244 B,  C, 
et  Filio  invidisse  dicitur,  quia  Creatoris 
similitudinem  inordinate  appetiit,  XXI 
324B',  XXIII  46 A',  47 B.  —  Et  quidem 
primurn  hoc  Ada?  peccatum  necessario 
mortale  fuit,  ut  tenetur  communiter, 
XXI385C,  XXII  232C,  non  ex  ipsa  pec- 
cantis  libertate,  qui  potuit  peccare  ve- 
nialiter  aut  morlaliter,  sicut  et  nunc, 
232D',  233B,  sed  propter  conditionem 
originalis  justitia?,  a  qua  exire  non  potuit 
nisi  peccando  mortaliler,  233A,  B,  C,  A', 
B',  234A,  A',  contradicenlibus  tamen 
quibusdam,  232B',  ut  Antisiodorensi  et 
Scoto,  234B,  C,  quia  non  repugnat  illum 
leviter  peccasse,  sive  ex  defectu  delibe- 
rationis,  233C,  sive  ex  levitate  materia?, 
234 B,  errando  circa  media  aut  consilia, 
234 C,    D.    Grave   igitur  admodum   fuit 


hujusmodi  peccatum,  XXII  229 C,  imo 
sub  quodam  respectu  omnium  gravissi- 
mum,  228 C,  sed  tamen  multis  aliis  le- 
vius,  229 D,  praesertim  peccato  Luciferi, 
231 A,  A',  imo  et  peccato  Eva?,  quia  ex 
minori  elatione,  230C,  231 D,  licet  gra- 
vius  quantum  ad  ingratitudinem,  231 A', 
et  considerata  persona  peccantis,  231 C; 
nec  refert  quod  maximum  ademit  bonum 
et  pessimum  intulit  damnum,  quia  hoc 
fuit  per  accidens,  229  A'.  —  Remissibile 
fuit  ex  conditione  peccantis,  XXII 229A, 
sed  ex  se  ipso  resurgere  non  valebat 
homo  lapsus,  quia  gratiam  sibi  resti- 
tuere  impar  erat,  229B',  ideo  multipli- 
cem  poenam  luit,  392A',  et  gravissimam, 
duplici  de  causa,  228D. 

Non  modo  singularis  persona  fuit 
Adam,  sed  et  caput  generis  humani, 
XXII  383A',  et  in  ipso  fuisse  dicitur  tota 
natura  in  alios  derivanda,  404  B,  id  est 
omnes  posteri,  et  secundum  seminalem 
rationem,  praeter  Christum,  383A', 
401  D,  et  secundum  corpulentam  sub- 
stantiam,  non  excluso  Christo,  403  C, 
407  A',  410  B,  aut  virtualiter,  juxta 
Thomam,  410  B,  A',  aut  actualiter,  juxta 
Bonaventuram,  403  D,  404  A',  408  C,  ita 
ut  ex  ejus  corpore,  id  est  de  humido 
ejus  radicali,  modica  substantia  decisa 
ad  omnes  homines  per  generationem 
transeat,  403  D,  408  C,  409  A,  410  B,D', 
sive  more  formarum  indesinenter  mul- 
tiplicabilis,  403  D',  404  B',  sive  more 
materise  in  infinitumdivisibilis,404A,A', 
405  C.  —  In  eo  igitur  fuit  gratia  origi- 
nalis  duplici  modo,  ut  perfectio  perso- 
ns3  et  ut  donum  naturae,  XXII  383  A', 
389  A\  et  econverso  aversio  a  pra?dicla 
gratia,  ut  peccatum  personale  et  ut  per- 
versio  natura?,  383  B' ;  et  sicut  in  ipso 
erat  posteris  justitiam  communicare,  ita 
et  peccatum  transfundere,  443  D,  B', 
444  A,  qui  idcirco  tti  illo  peccasse  dU 
cuntur,  383  C,  scilicet  causaliter,  390C. 
—  Si  ergo  stetisset,  justitiam  originalem 
liberis  transfudisset,  juxta  plerosque, 
XXII  208C,  209  D,  C,  213  A,  non  quidem 


ADA 


15 


Ali.1 


jui*e  heredilatis,  quum  fueril  donum 
gratuitum,  209  C,  sed  per  transfusionem 
nalune,  2091)',  21 115,  et  prout  donum 
naturae  collatum,  212 15',  non  autem  ju- 
stitiam  gratuitam,  quao  fuit  personalis, 
210C,  211 A,  212D',  contra  quosdam, 
211  B,  2121$,  et  mullo  minus  justitiam 
confirmatam,  21 1A',  1)',  212  B,  B',  quum 
nec  ipse  prima  vice  obediendo  fuisset 
in  gratia  confirmatus,  211  B',  212  B,  D', 
213  A,  contra  Anselmum,  210  D,  211  A'. 
Ejus  igitur  obedientia  ad  justificatio- 
nem  ornnium  posterorum  non  suffecis- 
set,  XXII  210  A,  quia  nulla  persona  pro- 
prio  actu  toti  naturse  mereri  aut  deme- 
reri  valet,  211  C;  sed  ejus  inobedientia 
omnes  gratia  privavit,  211  C,  corrum- 
pendo  naturam,  452  D',  et  ita  peccatum 
ad  omnes  transfudit  quoad  culpam, 
385  C,  387  D,  388  A,  391  A',  et  quoad 
pcenam,  384  C.  —  An  quocumque  alio 
peccato,  praeter  inobedientiam,  naturam 
corrupisset  et  originale  propagasset, 
XXII  453A'.  —  Cf.  Peccatuir  originale. 
Adae  peccatum  duplex  secuta  est  pce- 
na,  altera  prout  fuit  personale,  altera  in 
quantum  naturae,  XXII  229B' :  ipse  enim 
Adain  e  paradiso  terrestri  ejectus  est, 
370 C,  371  B',  D',  nec,  quantumcumque 
pcenituerit,  oleum  misericordiae  ab  an- 
gelo  paradisi,  ad  ungendum  corpus  in- 
firmum,  impetrare  potuit,  XXIV  593B; 
et  pariter  tam  ipsi  quam  soboli  clausus 
est  paradisus  ccelestis,  XXIII 340B,  343D', 
et  imposita  necessitas  moriendi,  XXII 
190B,  et  hujus  saeculi  miserias  toleran- 
di,  391 D'.  Et  quamvis  peccatum  in  quan- 
tuin  personale  expiare  valuerit,  non  ta- 
men  in  quantum  naturale,  XXIII  35B : 
ideo  sauciam  naturam  reparare  nequivit, 
XXII  452  D'.  —  Ad  restaurandam  autem 
eam  assumi  decuit  a  Verbo,  non  ipsum 
Adam,  XXIII 222C,  sed  aliquem  de  stirpe 
ejus,  221  D',  qui  carni  ejus  communi» 
caret,  non  peccato,  106  D;  quapropter 
alio  modo  ac  ceteri,  in  eo  dicitur  fuisse 
Christus,  106  B',  non  quia  ex  parte  sub- 
stantiae  ejus  incorrupta  formatus  sit,  ut 


male  voluerunt  quidam,  106  C,  B',  D', 

sed  potius  quia  ab  eo  secundum  propa- 
gationem  communem  non  descendit, 
106 B',  107C.  —  Cf.  Redemptio. 

Ad  contrahendum  matrimonium  cum 
Eva  desuper  illuminationem  propheti- 
cam  accepit,  XXV  65C,  et  quodammodo 
cum  Deo  sacramenlum  instituit,  65  D, 
68  B',  C  ;  verumtamen  ab  eo  incepisse 
non  dicitur  Ecclesia,  ne  cum  eo  collapsa 
esse  videretur,  XXIII  234C. 

ADAMANTIUS,  XXI  363  A'.  Vide  Origenes. 

ADAMAS  lapis  ferrum  sua  virtute  attra- 
hit,  XXI  428  D,  et  gratiositatem  in  ge- 
stante  parit,  XXIV  338  C. 

ADDITIO  alia  est  distrahens,  quao  contraria 
addit  rei,  alia  complens,  qua?  sensum 
elucidat,  XIX  52  C,  D',  et  juxta  hanc 
distinctionem  modo  licet  addere  Scri- 
pturae,  modo  non,  52  D'.  —  An  cuilibet 
finito  fieri  possit  additio,  XXIII  233C. 

ADJECTIVUM  in  hoc  a  substantivo  differt 
quod  significationem  suam  ponit,  non 
absolute,  sed  circa  substantivum,  XIX 
421  D,  ideo  significat  per  modum  acci- 
dentis,  422 A',  et  plurificatur  secundum 
multiplicationem  subjecti,  422A',  475D'; 
quapropter  in  divinis  relativa  designan- 
tur  adjectivis,  421 A',  quae  de  suppositis 
praedicantur  in  plurali,  propter  horum 
pluralitatem,  422  A'.  —  In  divinis  alia 
sunt  quee  praedieant  conditionem  rei  ab- 
solute,  ut  negativa,  et  ista  dicuntur  tam 
de  essentia  quam  de  personis  et  proprie- 
latibus,  XX  363A,  D;  alia  essentiae,  per- 
sonarum  et  proprietaturn  distinctionem 
praedicant,  eam  principali  significato  si- 
gnificando,  et  illa  non  dicuntur  de  his 
omnibus  indifferenter,  363  B,  D;  alia 
eam  praedicant  ex  modo  significandi,  ut 
quae  designant  actus  vel  inhaerentiam, 
et  haec  personis  reservantur,  363C,  A'.  — 
Quaedam  de  divina  essentia  enuntianlur 
iu  oppositione  ad  creaturas,  et  praedi» 
cantur  de  proprietatibus,  XX  363  B', 
quaedam  de  divina  essentia  ut  est  essen- 
tia  cujusiibet  personae,  et  non  praedican- 
tur  de  proprietatibus,  ibid.,  quaedam  de 


ADO 


16 


Al)0 


essentia  ut  est  principium  actionis,  et 
dicuntur  de  personis,  non  de  propriela- 
tibus  nec  de  essentia  proprie,  363C  — 
Adjectiva  essentialia,  quuni  absoluti  sint 
intellectus,  non  repugnat  praedicari  de 
proprietatibus,  XX  366A,  et  de  notioni- 
bus,  juxta  Antisiodorensem.  365  A  ;  ve- 
rumtamen,  secundum  Albertum,  de  pro- 
prietatibus  praedicari  nequeunt  nec  es- 
sentialia  per  modum  essenliae,  364 A, 
365C,  nec  essentialia  appropriata  perso- 
nis,  364B,  365  C,  nec  essentialiacointel- 
lecta  persona,  364  B,  D,  nec  essentialia 
per  modum  actus,  364  C,  D;  et  de  notio- 
nibus  praedicari  nequeunt,  quae  praeter 
naturam  aliquid  connotant  quod  non  con- 
venit  notioni,  36bC.  —  Adjectiva  perso- 
nalia  ut  sic,  non  dicuntur  de  notionibus, 
XX  364  A',  quia  vel  personae  ut  sic,  ap- 
propriantur,  vel  actum  ejus  personalem 
designant,  364A',  365D.  Notionalia  habi- 
tudinem  dicunt  personae  in  quantum 
personae,  XX  366 A',  ideo  nec  de  essentia 
dicuntur,  quia  noliones  copulant,  non 
essentiam,  365C,  nec  de  notioue  sub- 
slantive  dicta,  365  D',  sed  tantum  de  no- 
tione  quae  habet  intellectum  persona1, 
366A'.  —  Adjectiva  masculini  vel  femi- 
nini  generis  adjective  tenentur,  et  di- 
stinctiones  ponunt  circa  terminos  perso- 
nales  qui  in  locutione  ponuntur,  XIX 
421 D,  ideo  in  divinis  aptantur,  mascu- 
lina  personis,  feminina  proprietatibus, 
421  B;  neutra  autem,  quia  substantivan- 
tur,  diversitatem  notant  absolute,  421 C, 
et  in  divinis  essentife  aptantur,  421 B, 
verumtamen  adjective  accepta  el  termi- 
no  personali  adjuncta,  alietatem  per- 
sonarum  designare  possunt,  421 A'.  — 
Cf.  Genus,  Praedicatio,  Substantivum, 

ADOLESCENTIA  quandonam  incipiat  et 
finiatur,  XXV  190  A.  —  Adolescentula  : 
sic  vocantur  in  Scriptura  B.  Virgo  et 
quaelibet  anima  sancta,  XIX  44 ;  via 
Christi  in  adolescentula,  quid,  ibid. 

ADOPTIO  est  extraneee  personae  in  filiutn 
et  heredem  legitima  assumptio,  XXIII 
205  D,  206  B,  XXV  207  B.  Ad   supplen- 


dum  naturalis  generalioiiis  defeclum 
inducta  est,  XXV  207  D,  et  duplex  est, 
altera  perfecta,  quae  dicitur  arrogatio, 
XXIII  207  A',  XXV  207  A',  et  fieri  ne- 
quit  nisi  principis  auctoritate,  207  B', 
qua  qui  jam  sui  juris  est  transit  in  do- 
minium  adoptantis,  XXIII  206C,  altera 
imperfecta,  quae  adoptio  simplex  voca- 
tur,  207B',  et  fieri  polest  ex  auctoritate 
magistratuum,  XXV  207 C,  qua  qui  non- 
dum  est  sui  juris  non  transit  in  domi- 
nium  adoptantis,  XXIII  206  D'.  —  Illis 
dumtaxat  competitadoptare  qui  potesta- 
tem  habent  de  suis  disponendi,  XXV 
207 C,  ideo  nec  minoribus  nec  mulieri- 
bus,  ibid.,  nechis  qui  perpetuum  habent 
impedimentum  geuerandi,  207D';  item 
his  tantum  congruit  adoptari  quibus  nul- 
lum  inest  jus  in  hereditatem,  id  est  ex- 
traneis,208A.  —  Adoptio  legalem  cogna- 
tionem  inducit  inter  adoptantem  etado- 
ptatum  ejusque  posteros,  XXV  208B,  quia 
quidquid  est  in  potestate  adoptati  transit 
in  potestatem  adoptanlis,  208  A';  item 
inter  adoptivum  et  filios  naturales  ad- 
optantis,  208C,  interadoptantem  et  uxo- 
rem  adoptati,  et  econverso  adoptalum  et 
uxorem  adoptantis,  ibid.,  non  autem 
inter  adoptantem  et  parentes  carnales 
adoptati,  ibid.  Ideo  nequit  adoptans 
ducere  uxorem  adoptati,  nec  adoptatus 
uxorem  adoptantis,  XXV  208  C,  sed 
quandoque  fierkpotest  connubium  inter 
adoptatum  et  filios  naturales  adoptantis, 
208  C,  D.  —  Cf.  Matrimonium. 

Ex  similitudine  humanorum  ad  di- 
vina  translata  est  adoptio,  XXIII  205  C, 
et  sic  adoptionis  gratia  ea  dicitur  qua 
homo  de  non  filio  fit  filius  Dei,  203  A', 
204  A,  et  jus  acquirit  coelestein  heredi- 
tatem  percipiendi,  205  D,  206B.  —  Spi- 
ritualis  adoptio  tria  supponit  ;  extranei* 
tatem  adoptati,  gratiae  collationem,  et 
jus  concessum  ad  heredilatem,  XXIII 
204  B;  bene  esse  dicit  posl  male  esse, 
204  A,  ideo  per  duo  fit,  per  gratiain 
baptismalem,  quae  removet  a  malo,  per 
fidem   et  caritatem,   quae  ordinant  ad 


ADO 


17 


U)l' 


bonuin,  205B.  Hoe  cnm  liumana  com- 
munehabet,  quod  sie  adoptati  transeunt 
in  potestatem  adoptantis,  jus  acquirunt 
ad  hereditatem,  XXIII  20(i  1)',  et  Filio 
naturali,  id  csl  Vorbo,  assimilantur,  non 
secundum  rationem  formffi  aut  inlelle- 
ctualitatis,  sed  secundum  unionem  cum 
Patre,  206C,  ab  hac  vero  diserepat,  quia 
largiori  fit  modo,  207 A,  A';  et  quodam 
modo  quoque  duplex  est,  adoptio  sim- 
plex,  quae  saecularium  est,  207  A',  et 
arrogatio,  quae.  religiosorum,  207 A.  — 
Toti  Trinitati  adoptare  competit,  sed 
Patri  principaliler,  XXIII  205A',  cujus 
solius  filii  efficimur,  205B',  Filio  et  Spi- 
ritui  Sancto  effective,  204B',  205  C, 
quia  ad  adoptionem  concurrunt  redem- 
ptio,  quae  est  Filii,  et  gralificatio,  quae 
est  Spiritus  Sancti,  204 C;  idcirco  modo 
per  Filium  dicimur  adoptati,  204A',  205 
B',  modo  per  Spiritum,  205  C,  inchoati- 
ve  scilicet  per  Filium,  completive  per 
Spiritum,  204B'.  —  Solis  intellectualibus 
creaturis  competit  adoptari,  XXIII 205D', 
quum  per  adoptionem  jus  acquiratur 
ad  beatam  fruitionem,  205 D,  200 G,  sed 
omnibus,  tam  angelis  quam  hominibus, 
205  D',  tam  his  qui  ante  quam  qui  post 
incarnationem  fuerunt  aut  sunt,  204  A', 
D',  id  est  omnibus  qui  natura  non  sunt 
filii,  206B,  Christo  autem  nullo  modo, 

203  A',  204  B,  206 B',  tum  quia  ab  initio 
naturalis  filius,  204  C,  tum  quia  majori 
gratia  praeditus,  scilicet  unionis,  203  D', 

204  A'.  Ante  incarnationem  tamen  non 
fuit  plena  adoptionis  ratio,  quia  nullus 
tunc  hereditatem  salutis  assequi  potuit, 
XXIII  205  A.  —  Cf  Filius. 

ADORATIO  alia  est  latria?,  quae  soli  Deo 
debetur,  XXIII  193A',  non  solum  ratione 
potentiee,  sed  et  sapientiae  et  bonitatis, 
191  C,  195  D,  alia  dulia?,  quae  sublimibus 
creaturis  impenditur,  192A'.  —  Christo 
in  quantum  Deo,  seu  Chiisti  divinitati, 
debetur  latriae  adoratio,  XXIII  194  C, 
ratione  summi  dominii,  195B  ;  humani- 
tati  vero  seorsim  sumptae  non  debetur 
nisi  duliae  ait  hyperduliae,  192C,  193B, 
T.  S5bs. 


sed  cuin  divinitate,  in  supposito,  adorari 
potest  et  debet,  191  H',  una  eademque 
adoratione,  191  D',  id  est  laiiia>,  192B, 

193  A,  t'.,  scd  quasi  per  accidens,  juxta 
Durandum,  193  B',  seu  associative,  juxta 
Scotuin,  195  A.  An  cruci  aut  iinagini 
Christi  impendenda  sit  adoratio  proprie 
dicta,  negat  Durandus,  XXIII  193C,  con- 
tra  Cartusianum,  194A.  Non  nisi  condi- 
tionaliter  adoranda  est  apparitio  Dei, 
XXI  535  D,  aut  Christi,  XXIII  192C,  imo 
et  hostia  a  sacerdote  consecrata  in  Missa, 
192  D'.  —  Cultu  adorationis  primo  coli 
co?perunt  egregii  viri  post  mortem,  XXI 
325  C,  deinde  principes  viventes,  325  D, 
instar  Luciferi,  qui  se  ipsum  adorari 
cupiisse  videtur,  325 B. — Quandonam 
urgeat  praeceptum  adorandi  Deum,  XXTII 

194  A',  195  B'.  —  Cf.  Cultus,  Dulia, 
Latria. 

ADSISTENTIA.  Adsistere  uno  modo  dicitur 
divinam  essentiam  intime  contemplari, 
XXI  522  C,  525  C,  vel  ipsi  ad  nutum 
obedire,  526  B',  et  sic  omnes  angeli  dici 
possunt  adsisteutes,  522C,  525  C,  528C, 
etiam  daemones,  522  C,  526  B';  alio 
modo  dicitur  circa  Deum  esse,  522 A', 
ab  eo  immediate  illuminari,  528 G,  ac  in 
eo  divinorum  effectuum  rationes  conspi- 
cere,  522D',  eaque  quae  ad  officium  per- 
tinent,  525  C,  et  sic  adsistere  dicuntur 
tres  tantum  chori,  524  A',  D',  primae  sci- 
licet  hierarchiae,  522  D',  525  D.  An  pau- 
ciores  vel  plures  sint  adsistentes  mini- 
strantibus,  XXI  524  C.  —  Quid  sint 
relationes  adsistentes,  XX  303  A'.  —  Cf. 
Angelus. 

ADULATOR  seu  palpo  ad  restitutionem 
tenetur,  si  causa  fuerit  damni,  XXIV 
398  C;  item  si  per  adulationem  aliquid 
acquisivit,  412B'.  Cf.  Palpatio. 

ADULTERIUM,  species  luxuriee,  peccatum 
est  gravius  furto,  elsi  mitius  puniatur, 
XXIV  410  C,  simplici  fornicatione,  cui 
superaddit  laesionem  matrimonii,  XXV 
150  D,  et  perjurio,  quia  in  eo  sunt  fra- 
ctio  voti  et  solennis  promissionis,  sacri- 
legium,     aliaeque    deformitates,    XXIII 


ADU 


is 


.£G1 


631  A.  —  Quoad  bonum  fidci  a?que  pec- 
cant  viret  uxor  adulterando,  XXV150B, 
sed  quoad  bonuin  prolis  magis  nocivus 
est  actus  uxoris,  ibid.,  ideo  in  simplici 
fornicatione  magis  peccare  censetur  vir, 
in  adulterio  mulier,  150  A'.  —  Adulte- 
rium  specialiter  contrariatur  matrimo- 
nio,  XXV  184  C,  prout  est  officium  na- 
turae,  184  D,  ideo  pra?  ceteris  vitiis 
aptum  est  illud  separare,  184  C.  Impedi- 
mentum  igitur  est  matrimonii  contra- 
hendi  interadulterum  et  adulteram,  XXV 
140C,  145A',  saltem  in  certis  adjunctis, 
151B,  C,  et  causa  legilima  separandi 
contractum,  130D.  Adulteram  enim  uxo- 
rem  in  pcenam  fraclae  fidei  potest  vir 
dimittere,  XXV  148B',  149B,  certis  con- 
ditionibus,  148  C,  149  A,  coram  judice 
spirituali  aut  sapculari  accusare,  149  C, 
a  toro  et  cohabitatione  excludere,  149B', 
C,  non  tamen  propria  auctoritate  occi- 
dere,  159D  et  s. ;  imo  eam  a  se  amovere 
tenetur  si  in  crimine  sit  incorrigibilis, 
149  A',  151  C  ;  si  vero  pceniteat,  potest 
ei  reconciliari,  150C,  eamque  ad  socie- 
tatem  suam  revocare,  150  D'.  ln  quibus 
omnibus  uxor  viro  aequiparalur,  XXV 
148 B',  150A;  sed  hodie  vix  petitur  di- 
vortium  causa  adulterii,  130  A'. —  An  et 
quomodo  mulier  adulterinam  procreans 
prolem,  ad  restitutionem  teneatur,  XXIV 
402C,  407  A,  408C.  —  An  expediat  adul- 
teros  publica  auctoritate  morte  plecti, 
XXIV  409C,  410C.  —  Cf.  Divortium, 
Impedimentum. 
ADULTUS  non  baptizatus  primo  peccans 
necessario  peccat  mortaliter,  juxta  quos- 
dam,  XXII  355  A,  quia  tempore  discre- 
tionis  tenetur  vel  de  sua  deliberare  salu- 
te,  355  B,  vel  motui  divino  ad  bonum 
incitanti  consentire,  355  D,  quod  faciens 
ab  originali  mundatur,  non  faciens  pec- 
cat  graviterautsaltem  venialiter,  355  A\ 
Quilibet  ergo  adultus  necessario  in  statu 
salutis  est  vel  damnationis,  quia  vel  in 
gratia  vel  in  peccato  originali  aut  actua- 
li,  XXII  356  B,  XXIII  597  A',  et  cum 
originali   ac   veniali   decedens,  a  ccelo 


excluderelur  propter  originale,  et  ad 
infernum  descenderet  propter  veniale, 

XXII  355  C,  B\  An  possit  sine  gratia 
vitare  peccata,  XXII  355  A,  C,  et  tenea- 
lur   esse  indesinenter  in  statu   salutis, 

XXIII  596 A\  in  fide,  spe  et  caritate, 
596 C.  —  Adulti  statim  post  Baptismum 
decedentes  salvantur,  non  propriis  meri- 
tis,  sed  virtute  sacramenti,  XXII  356C  ; 
in  originali  autem  obeuntes,  quia  ad  gra- 
tiam  parare  se  poterant,  pcena  damni 
in  inferno  dolebunt,  447  C.  —  In  adultis 
baptizandis  requiruntur  fides  etdevotio, 

XXIV  131  A,  quasdam  pcenitentia,  124C, 
427  A\  et  intentio,  quia  sacramentum 
non  recipit  coactus,  129  D,  nec  renitens, 
129  B';  et  in  sacramento  suscipiunt  pro 
dispositionis  qualitate,  universorum  re- 
missionem  peccatorum,  131  B\  D\  gra- 
tise  infusionem  et  virtutum,  126A,  131 A', 
aut  saltem  characteris  impressionem, 
128  C,  B\  —  Cf.  Baptismus,  Puer. 

ADVENTUS  Christi  duplex  est,  alter  in  in- 
carnatione,  alter  in  generali  resurrectio- 
ne,  XXIII  222D,  alter  in  forma  humilita- 
tis,  alter  in  forma  gloriae,  XXV  379C;  in 
primo  sanata  est  in  nobis  corruptio  per- 
sonae,  XXlll  222  D,  in  secundo  tolletur 
corruptio  natura?,  222  A\  —  Quee  secun- 
dum  praeventura  sint  signa,  XXV  381 C 
et  s. 

ADVOCATUS  patrocinium  suum  praestare 
non  tenetur  litigantibus  ;  ideo  pro  eo 
pecuniam  exigere  potest,  XXV  48  A, 
contradicente  Antisiodorensi,  51B;  sed 
ad  restitutionem  tenetur  qui  negligentia 
vel  imperitia  causamperdidit  autcausam 
injustam  assumpsit,  XXIV  414B'.  Hujus- 
modi  officium  religiosis  et  clericis  in 
sacris  interdicitur,  XXIV  414A\  —  Quo- 
modo  advocati  officio  erga  nos  fungatur 
Christus,  XXIV  251  B\  262  B. 

^EGIDIUS  Frater  (S.  Francisci  socius)  an= 
gelicam  vitam  potius  quam  humanam 
ducere  videbatur,  XIX  132B.  —  Adeo 
intellectus  dono  repletus  erat,  ut  se  ma- 
gis  scire  quam  credere  Symbolum  dice- 
ret,  XIX  65B\  XXIII  443A'. 


r:oi 


in 


.Knr 


JEGIDIUS  Romanus  (jEgidius  Colonna, 
Augustinianse  familia;  Minisler  generalis, 
et  Bituricensis  archiepiscopus,  Doclor 
1'undatissimus,  1247-1316),  auctor  proli- 
xns,  XIX  33415',  339D,  XX  341  C,  XXIV 
257C,  268A',  prolixissimus,  XX  286  C, 
289C,  448  D",  adeo  prolixus  ut  saepe  ta?- 
deat  eum  perlegere,  163A,  insuper  et 
cavillator,  XIX  471B',  521C,  XX  7SB', 
251 B,  arguere  solet  conlra  S.  Thomam, 
magistrum  suum,  XIX  76B',  851),  108B', 
IHA,  154A',  191A',389B',441B',461D', 
471 B',  D',  514A,  517 D',  540  C,  558  A', 
570A,  580A,  XX  13C,  38C,  78B',251A, 
253A',  285 D',  291D',  341  D,  342A',  cu- 
jus  scripta  multoties  nititur  improbare, 
sed  irrationabiliter,  XX  239  C,  286  B, 
et  injuste,  quia  ea  identidem  non  refert 
sincere,  XIX  486C,  D',  514B,  521 B,  sed 
truncate,  521  A'.  —  Nec  modo  Thoma?, 
sed  interdum  communi  theologorum 
scholaecontradicit,  XIX  521 C,  XX  342B', 
et  sibi  ipsi,  XIX  462  A,  476  B',  517  D', 
570D.—  Saepius  redarguitur,  XIX  506A, 
514B,  517D,  etc,  XX  342 D'. 

jEGYPTUS.  Quo  sensu  instigati  dicantur  a 
Deo  yEgyptii  contra  filios  Israel,  XXII 
497  D,  498  A.  —  An  virtute  daemonum 
vera  miracula  fecerint  magi  iEgyplii, 
XXI  421 A,  423  A',  D',  426  B,  D,  427  D', 
431 A',  432  D,  433  D.  —  iEgypti  plagas 
ab  angelis  malis  immissas  fuisse  tenent 
multi,  XXI  432A,  D,  non  excepta  primo- 
genitorum  occisione,  432  A',  520  C,  con- 
tradicente  tamen  Cartusiano,  432  D,  A'. 
Per  has  volunt  nonnulli  designari  decem 
persecutiones  Ecclesiae,  sed  perperam, 
XXV  251  B.  —  Cf  Magia. 

^ENIGMA  quid  sit,  XXII  253  B,  et  quid  co- 
gnoscere  in  aenigmate,  253  C.  An  Deus 
sic  apprehensus  necessariositdelectabi- 
lis,  XXV380D. 

jEQUALITAS  dicitur  rerum  differentium 
eadem  quantitas,  XX  101  B'.  In  quanti- 
tate  ergo  fundatur,  XIX  268  C,  XX  97  D', 
101 D',  103  D,  quia  haec  aequalia  dicuntur 
quae  parem  habent  quantitatem  seu 
magnitudinem,  97 B,  et  in  hoc  differt  a 


similitudine,  quaj  fundatur  in  qualitate, 

97  B,  102  D,  B',  ab  identitate,  qute  fun- 
datur  in  substantia,  I02B',  D',  et  ab  ad- 
aequalione,  quu'  aequalitali  superaddit 
imitationem,  97  C,  1021).  A  similitudine 
dilfert  etiam  in  divinis,  uhi  diffcrunt 
ratione,  XX  96  D,  et  aliquid  addit  su- 
per  eam,  97A,  1021),  nec  eam  semper 
requirit,  102C;  in  divinis  tamen  in  simi- 
litudine  includitur,  3181),  eamque  inclu- 
dit,  97A,  101  A;  pariter  in  divinis  ab 
identitate  non  discrepat,  101  A.  —  Nihil 
addit  super  essentiam,  XX  101  D,  sed 
unitatem  quantitatis  importat,  sive  se- 
cundum  essentiam,  ut  in  divinis,  96A', 
sive  saltem  secundum  commensuralio- 
nem,  ut  in  creatis,  ibid.,  et  essentialiter 
negationem  includit  majoris  et  minoris, 
97B'.  — Duplex  est  :  altera  quantitalis, 
XX  97D',  aequiparantiae,  ponderis,  XXII 
146  B',  147  D',  XXV  118  B,  alias  arith- 
metica,  XXII  345  B,  seu  absoluta,  XXIII 
593 B,  quae  pertinet  ad  juslitiam  com- 
mutativam,  XXII  345  B;  allera  virtutis, 
XX  97  D',  justitiae,  proportionis,  XXII 
146 D',  XXIII  593 B,  XXV  118  B,  seu  geo- 
metrica,  XXII  344 D',  ad  quam  respicit 
justitia  distributiva,  XXII  345  B,  346  B'. 
—  Quid  inter  aequalitatem  et  aequale, 
XX  99  A'.  —  Cf.  Adaequatio,  Identitas, 
Similitudo. 

In  divinis  est  aequalitas,  quia  ibi  sunt 
species  quaedam  quantitatis,  ut  magni- 
tudo,  duratio,  XX  96  D,  virtus  et  perfe- 
ctio,  97D',  100 B';  sed  diversimode  in- 
telligitur  in  divinis  ac  in  creatis,  98  A', 
103  B',  quia  in  divinis  attenditur  secun- 
dum  eamdem  numero  magnitudinem, 
96  B',  et  duo  dicit,  unitatem  essentiae  et 
personarum  distinctionem,  96  D',  97  C  ; 
aliquo  modo  identitatem  et  similitudi- 
nem  includit,  101  A,  sed  super  similitu- 
dinem  aliquid  addit,  97  A,  personarum 
a^quipotentiam,  coaeternitatem  et  omni- 
modam  aequiparantiam,  100D'.  —  Inter 
personas  summae  Trinitatis  est  ergo  mu- 
tua  et  perfecta  aequalitas,  XX  97B,  B', 

98  A,  103  B,  quoad  originem,  sapientiam, 


.EQl" 


20 


AKIi 


potentiam,  98 A,  100B',  ct  omnes  actus 
essentiales,  118D',  quae  necessario  se- 
quuntur  originem,  284C,  et  una  eadem- 
que  est  numero  in  tribus  personis,  saltem 
in  quanlum  includit  unitatern  essentiae, 

98  D',  non  tamen  sempercum  reciproca- 
tione,  98C,  99B'.  Et  quia  penes  essentialia 
attenditur,  non  notionalia,  XX  118  D', 
119 B,  D,  non  illi  officit  in  Patre  pater- 
nitas  aut  generatio,  117  C,  118 B,  nec 
ceterae  personarum  proprietates,  97  D, 
98C,  H7B',  H8B',  U9D,  nec  relatLo- 
num  distinctio,  105  B'.  —  De  Deo  non 
dicitur  remotive  aut  privative  tantum, 
XX  99 B,  101  B,  sed  aliquid  ponit  in  eo, 

99  C,  101 B,  et  est  relatio  rationis  in 
unaquaque  persona,  in  quantum  sibi 
semper  eadem  est,  100  A',  relatio  realis 
quoad  personas  ad  invicem,  101 A',  licet 
non  distincta  a  personalibus  relationi- 
bus,  97 B',  101 C.  Nec  igitur  mere  essen- 
tialis  est  relatio,  XX  99  C,  nec  mere 
rationis,  101  C,  sed  partim  essentialiter, 
partim  relative  dicitur,  99D,  quia  tam 
relationes  distinguentes  personas  notat 
quam  essentiae  unitatem,  97  D',  99  A', 
101 B',  personas  directe  in  concreto, 
essentiam   directe   in   abstracto,   99  A', 

100  D.  —  Filio  in  divinis  specialiter 
appropriatur  aequalitas,  tanquam  perfe- 
ctae  Patris  imagini,  XX  316B',  317B,  et 
mediae  Trinitatis  personae,  317  C,  318  A, 
et  item  quia  per  eum  ad  aequalitatem 
justitiae  reducta  est  inaequalitas  culpae, 
318A;  quomodo  propter  eum  omnia 
dicantur  aequalia,  322  D',  323  B,  D.  — 
Cf.  Persona,  Trinitas. 

^Equalem  Deo  esse  creaturam  impos- 
sibile  est,  XX  123  A',  ideo  non  absolute 
et  simpliciter  se  Deoaequari  appetierunt 
Lucifer,  XXI  307  B,  D',  308  B,  309  C, 
313  A',  317  A',  320  D',  et  Adam,  XXII 
227B,  D,  230  D',  sed  secundum  quid,  XXI 
315  C,  317  B,  321  B,  XXII  230  A'.  —  An 
aequales  sint  ad  invicem  animae  rationa- 
les,  XXII  434  D,  vel  potentiae  animae, 
XIX  268 A,  vel  virtutes, XXIII 591 D'  et  s. , 
siveineodemsivein  diversis,593A,C,C; 


an  et  quatenus  aequalia  elementa  in  cor- 
pore  humano,  XXII  146  C,  148  A.  — 
Diis  et  parentibus  reddi  nequit  aequiva- 
lens,  XXI  101  D,  XXIV  385  D,  391  A.  — 
Per  peccatum  fit  quaedam  inaequalitas 
injuriao,  XXIV  375  C,  qute  per  poeniten- 
tiam  reducenda  est  ad  requalitatem  justi- 
tiae,  375  C.  —  C.f.  Adam,  Lucifer. 

jEQUINOCTIUM.  yEquinoctialis  circulus,  ab 
utroque  polo  aeque  distans,  ccelestem 
sphaeram  dividit  in  duo  aequalia,  XXII 
155  C;  circa  hunc  habitant  yEthiopes,  ob 
regionem  fervidissimam  nigri,  152  B,  sed 
sub  ipso  non  videtur  esse  regio  habita- 
bilis,  153  B.  —  Ibi  tamen  communiter 
tenetur  situm  esse  paradisum  terre- 
strem,  XXII  153  A,  154 A,  155  C,  156B,D, 
contra  Scotum,  156A,  aut  ultra  eum, 
151 C,  a  nobis  secretum  per  mare  salsis- 
simum  incommeabile,  151 D',  et  per  zo- 
nam  torridam,  152  C.  —  Cf.  Paradisus. 

7EQUITAS  simulata  non  est  aequitas,  sed 
duplex  iniquitas,  XIX  55 D'.  Cf.  Justitia. 

iEQUIVOCATIO  plures  habet  institutiones 
et  pro  qualibet  determinate  accipitur, 
XX  287  D',  ideo  in  voce  tantum  conve- 
niunt  asquivoca,  non  in  re,  XIX  518  A 
et  sub  eadem  scientia  non  continentur 
nisi  prout  in  aliquo  eommunicant,  77 D 
secundum  res  significatas  dividuntur, 
XX  143 A',  nec  in  eis  plurificatur  nisi 
modus,  XIX  517  D'.  —  Quid  sit  causa 
aequivoca,  XXV  256  A.  —  In  divinis  sunt 
quaedam  nomina  de  Deo  et  creaturis  ali- 
qualiter  aequivoce  dicta,  XX  287B',  sed 
inter  Deum  et  creaturas  nulla  est  proprie 
aequivocatio,  XIX  77  C.  —  Cf.  Analogia, 
Univocatio. 

AER  ex  parte  primaevae  materiae  subtiliala 
sed  non  exsiccata  dicitur  factus,  XXII 
14C,  et  ab  aliis  elementis  distinctus  est 
tertia  die,  85  C;  cur  a  Moyse  non  ex- 
primantur  ejus  creatio,  7B',  57 D',  et 
distinctio,  83  C,  84  C.  —  Elementum  est 
humidi  quasi  spiritualis,  XXII 108  D',  et 
cum  igne  convenientiam  habet,  ideo 
quasi  mediat  inter  ignem  et  aquam,  XXI 
111  D',  et  quia  decies  subtiljor  est  aqua, 


\i;r, 


.i.ti; 


et  centies  terra,  XXII  109D',  iiOA,  am- 
bas  perfecte  cingit  circulariter,  84A'.  — 
Triplex  est  aeris  regio,  infima  in  qua 
volant  aves,  media  in  qua  fiunl  impres- 
siones,  et  suprema  qua3  serena  est,  XXII 
153C;  in  infima  enim,  ex  humiclo  aquco 
et  niaris  vaporibus  aliquo  modo  inspis- 
satur,  109A,  111  B,  et  cum  aqueo  ele- 
mento  deputari  solet,  111 A,  et  sie  juxta 
terram  aves  ferre  et  ab  hominibus  re- 
spirari  potest,  109A,  in  superiori  autem 
nec  ventis  nec  nubibus  adituni  praebet, 
ob  subtilitatem,  ibid.,  unde  nec  aves  ibi 
volare  queunt  nec  homines  respirare, 
111  C.  Ex  aeris  sphaera  duo  constituun- 
tur  cceli,  aetherium  superius,  aerium 
inferius,  XXII  62A,  et  superior  ejus  pars 
movetur  molu  cceli  circulariter,  97  A'; 
insuper  et  inter  sphaeras  videtur  esse 
quidam  aer  rarus  ac  spissus,  96  D. — 
Aer  commune  medium  est  visus,  audi- 
tus  et  odoratus,  XXV  281  C,  et  quo  ma- 
gis  illuminatur,  eo  aptius  est  medium 
videndi,  282 A;  sed  quia  formam  solis 
recipere  nequit,  sole  recedente,  Iumen 
non  retinet,  XXI  99 C.  —  Ad  mixtorum 
generationem  requiritur,  ut  in  eis  faciat 
extensionem,  XXII 107 A',  et  plus  confert 
in  eis  ad  actus  vitae  quam  aqua  et  terra, 
108  A';  item  quoniam  inter  elementa 
facilius  recipit  condensationem  et  sub- 
tiliationem,  XXI  442  A',  443 A',  ex  aere 
sibi  coaptare  corpora  solent  angeli  et 
daemones,  441 B',  442C,  445 D,  illum 
inspissando,  442  B',  445  A'.  —  Elemento 
aeris  praeesse  dixerunt  philosophi  ordi- 
nem  quemdam  spirituum,  a  quibus  expe- 
tebant  pagani  auguria  et  aeris  vicissitu- 
dines,  XXI  359  C,  et  qui  ornamenta 
erant  aeris  superioris,  441 D',  sicut  aves, 
aeris  inierioris,  XXII  H3B';  et  in  eo  re- 
sidere  dicuntur  daemones,  non  in  supre- 
ma  parte,  quee  luminosior  est,  XXI 
349  A,C,  nec  in  infima,  ne  nobis  nimis 
noceant,  ibid.,  sed  in  media,  seu  in 
aere  caliginoso,  349  B,C,  unde  ad  ten- 
tandum  homines  exire  possunt,  352 C, 
nou  pro   libitu,   sed    permiltente   Deo, 


354B';  verumtamen  nec  dwinonum  pro- 
prius  esl  locus,  XXV  326A,  nec  avium, 
XXII  105  C,  106A'.  —  In  fine  mundi  per 
ignem  purgabitur,  XXV  370  A',  371  B', 
373  B',  et  quodammodo  consumetur, 
373C;  sed  remanebitquoad  formam  sub- 
stantialem,  372B',  el  nalurales  qualita- 
tes,  373B,  et  posl  judicium  splendidus 
erit  ut  ccclum,  386  D,  non  tamen  radios 
emittet,  386A'.  —  Cf.  Elementa. 

^ESTIMATIO.  Vis  aestimativa  potentia  est 
animae  sensitivae  apprehendens  conve- 
niens  et  nocivum,  XXII  135  B',  279D,  et 
ita  se  habet  ad  appetituin  sensitivum  sic- 
ut  intellectus  practicus  ad  voluntatem, 
279  D,  seu  ratio  practica  ad  liberum 
arbitrium,  279  C.  —  Inter  primam  et 
postremam  cerebri  partem  organum  ha- 
bet,  unde  cum  sensu  communi  commu- 
nicat,  XXI  433  C,  et  nihil  recipit  nisi 
cum  sensibili,  XXII 135B'.  —  Quibusdam 
eadem  esse  videtur  ac  cogitativa,  XXI 
433  C. 

iETAS.  Sex  computantur  hominis  aetates, 
XXV  190  A.  — Ultima  humani  generis 
aetas  a  primo  Salvaloris  adventu  usque 
ad  secundum  extenditur,  sed  hujus  du- 
ratio  determinari  nequit,  XXV  250  B'. 

iETEBNITAS  varie  definitur,  XIX  370A', 
B',  C,  sed  vulgo  dicitur  interminabilis 
vitee  tota  simul  et  perfecla  possessio, 
369C,  XXI  130  A',  et  tres  dotes  habet 
inseparabiles,  interminabilitatem,  inva- 
riabilitatem  et  simplicitatem,  XIX369C, 
quia  tota  est  simul,  XXI  78  D,  nec  prin- 
cipium  habens,  nec  finem,  127  A',  nec 
prius  nec  posterius,  127 B',  128A,  135B, 
nec  successionem,  133A',  146D,  nec 
mutabilitatem,  127 D'.  —  Cum  eevo  et 
tempore  mensura  est  durationis,  XXI 
127B',  146 C,  aevum  et  tempus  includens 
et  excedens,  XIX  371  C,  quorum  dicitur 
principium,  XXI  83  B,  et  mensura,  XIX 
371 A,  quia  et  ab  illa  fluunt,  XX  313  D', 
et  illam  quantum  possunt  imitantur, 
XIX  371  B;  sed  aeternum  dicitur  quod 
caret  initio,  fine  et.  successione,  371  C, 
et  sic  differt  ab  eevilerno,  quod  caret 


.ETE 


22 


j;\t 


initio  ct  fine,  sed  non  successione,  370B, 

372  A,B,  XXI  127  B',  146  C,  et  a  teni- 
porali,  quod  tria  habet,  XIX  370B1  ;  quo 
patet  propriam  aeternilatis  rationem  esse 
in  uniformitate  et  motus  carentia,  370B', 

373  A',  aeternum  quippe  semper  sibi 
praesens  est,  in  uno  indivisibili  nunc 
stante,  non  movente  se,  XXI  83  C,  et 
fixum  est,  slans  immobiliter  secundum 
subslantiam  et  operationem,  147  D'. 
iEterno  ergo  et  temporali  nihil  est  uni- 
vocum,  sed  analogum  tantum, XX  287A, 
XXI  78C,  nec  ad  invicem  comparari 
possunt,  78C,  sicut  totum  et  pars,135A  ; 
verumtamen  sub  una  cadunt  scientia, 
in  quantum  temporale  habitudinem  ha- 
bet  ad  aeternum,  XIX  75  A,  77  C,  et 
quum  in  termino  conjungunlur,  tolum 
judicatur  temporale,  542  A\  XX  298  C. 
—  iEternitas,  utpote  infinila,  nec  per- 
transiri,  nec  finiri,  nec  dividi  potest,  XXI 
78 D,  135B;  num  a  nunc  invariabiliter 
slante  causelur,  XIX  369 B',  374 D'.  — 
Cf.  jEvum,  Nunc,  Tempus. 

Deo  tribuenda  est aeternitas,  XIX  213B', 
ipsique  dumtaxat  proprie  competit, 
370  A',  XXI  144B'  et  s.,  cujus  est  mora, 
83  B,  vita,  XIX  370  D',  374  D',  essentia, 
373  D,  XXI  130A',  esse,  XIX  375  A,  et 
mensura,  369C  et  s.,  372A'  et  s.,  XXI 
127  B\  D',  133  A";  et  quia  duo  in  sua 
ratione  complectitur,  primo  carentiam 
initii  durationis,  sic  tribus  personis  com- 
munis  est,  XX  312  A',  cum  similitudine 
ad  propria  Patris,  313  D',  et  recte  dicun- 
turPateret  Filius  duo  aeterni.XIX422B, 
D'.  vel  coaeterni,  423 A,  secundo  caren- 
tiam  initii  originis,  ita  cedit  in  proprie- 
tatem  Patris,  XX  312A',  et  Patri  specia- 
liter  tribuitur,  312C,  B',  313C,  314B', 
320A.  —  Verumtamen  quidquid  de  Deo 
praedicatur,  non  est  aeteraum,  XX  298 D', 
sed  tantum  quae  significant  essentiam, 
ut  absolula.  297A;  in  divinis  ergo  gene- 
ralio  et  spiralio  aeternaliter  lanliiin  di- 
cuntur,  XIX  543  A',  missio  et  datio  tem- 
poraliler  lantum,  513  D,  543  D,  processio 
et  exitus  utroque  modo,  543A'. 


iEternum  dicitur  quasi  ens  extra  termi- 
nos,  XIX  370C,  et  sic  repugnat  omni  enti 
quomodolibet  terminato,  370D;  perpe- 
ram  ergo  mundum  aeternum  et  increa- 
tum  dixerunt  quidam  philosophi,  375C, 
XXI  69  B',  aeternum  et  tamen  creatum 
alii,  XIX  386B'.  —  An  vero  repugnet 
creaturam  aliquam  esseabaeterno,  affir- 
mant  plerique,  XIX  387B,  D,  XXI  82B, 
negat  Thomas,  82C,  dislinguit  Duraudus, 
82C;  non  ergo  implicat  mundum  ab 
aeterno  fieri  potuisse,  juxta  Thomam, 
70B',  Durandum,  73  A,  et  Cartusianum, 
87  A,  contra  alios,  69  D',  71 B,  A\  76  B\ 
79 B\  86D,  etsi  certum  sit  ex  fide  eum 
incepisse  in  tempore,  70 C\  Sed  quamvis 
molus,  tempus  vel  creatura  essent  ab 
aeterno,  non  lamen  aeterna,  quia  semper 
ex  nihilo,  XIX  323  B,  370  A\  nec  tota 
siinul,  370  D.  — Aliquo  modo  tamen  a 
creaturis  participari  potest  aeternitas, 
XIX  371  D,  373C,  et  sic  contingit  tripli- 
ci  modoaliquid  esse  in  aeternitate,371C, 
et  quadruplici  modo  esse  aeternum, 
3731)',  sed  de  Deoet  creaturispraedicatur 
analogice  taulum,  374A,  quia  in  creatu- 
ris  continuatio  non  habetursine  succes- 
sione,  XXI 144  A\  148 C.  —  In  Scripturis 
aeternum  pro  quacumque  indeterminala 
duratione  accipitur,  XXIV  72C.  —  ('/'. 
Creatio,  Mundus. 

Omne  ens  superius  aut  est  supra  aeter- 
nitatem,  aut  in  aeternitate,  aut  post 
aeternitatem,  XXI  126 B.  —  Inter  rem 
cujus  substanlia  et  operalio  est  in  aeter- 
nitate,  et  rem  cujus  substantia  et  ope- 
ratio  est  in  tempore,  est  res  media  cujus 
substantia  est  in  aeternitate  et  actio  in 
tempore,  XXI  126  C,  155 D\ 
7EVUM  varie  definitur,  XXI 129B,  C,  130B\ 
145  A.  —  Inter  aeternilatem  et  tempus 
dicitur  horizon,  XXI  135  B,  quia  inler 
utrumque  medium  tenet,  126  B\  J46A', 
147  D\  cum  aeternilate  communicans  per 
indesiuibililatem.cum  lempore  per  ince- 
ptionem,  135C,  ab  aeternilate  differens, 
quia  initium  habet,  127  A',etobaIias  cau- 
sas,  127  C,  a  tempore,  quia  fine  caret, 


.Kvr 


23 


>.\  l 


127  A\  ot  ilem  ob  alias  causas,  140  C, 
sive  ratione  tantuni,  sivepotius  realiter, 
12(515',  127 G,  A'.  Nonnunquam  suinitur 
pro  eeternitate,  XXI  130  C,  sed  est  aeter- 
nitas  participata  dumtaxat,  130  B',  quia 
ab  ipsa  plurimum  deticit,  148 C;  rursus, 
quia  a  permanentia  verae  a?ternitatis  re- 
cedit,  quandoque  dicitur  tempus,  130C, 
sed  quum  aeternitas  proprie  sumaturpro 
increato,  et  aevum  sa?pe  accipiatur  pro 
tempore,  potius  dicendum  esset  aeviterni- 
tas,  132D.  In  aeternitate  continetur,  XIX 
371 C,  quam  imitatur  in  esse  et  posse,  non 
in  actu,  371 B,  et  praeeedit  tempus  digni- 
tate,  et  forsan  duratione,  XXI  137  C.  — 
Aliquid  est  non  tantum  in  apprehensio- 
ne,  sed  in re,  XXI 128D,  130D,B',  134D', 
non  substantia,  sed  accidens,  132  D', 
quia  ad  essentiam  rei  non  pertinet  ra- 
tione  essentiae,  133D,  simplex  et  indivi- 
sibilis  essentia,  131 B',  fixa  stans  et 
absque  suceessione,  sicut  esse  cujus  est 
mensura,  133  C.  In  genere  quantitatis 
non  esse  videtur,  XXI 132  B\  144B,  aut 
saltem,  si  ad  quantitatem  pertineat,  ab 
aliis  quantitatibus  specie  diflerre,  132C. 
—  An  sevum  sit  totum  simul,  XXI 129C, 
131  B',  148  B\  vel  econtra  habeat  prae- 
teritum  et  futurum,  XIX  372  A,  XXI 
128B,  fuisse  et  fore,  144D',  148D',  prius 
et  posterius,  126 D\  127 B,  131  B\  144C, 
C,  148C,  an  sit  in  eo  veraet  realis  suc- 
cessio,  affirmant  quidam,  126D',  149B\ 
absque  tamen  variatione  et  innovatione, 
144  C,  quia  cujuslibet  creaturae  exsisten- 
tia  composita  est,  nec  infinita  esse  va- 
let,  144  C,  sed  verius  negant  alii,  144  B, 
145A,D\  148  C,  quia  aevum  simplex  est 
et  sine  extensione,  144B.  An  dici  possit 
infinitum,  XXI 144  C,  148  C,  aut  in  eo 
sint  longius  et  brevius,  145A,  149B  ;  an 
idem  sint  aevum  et  nunc  aevi,  149D  et  s., 
et  ex  aevo  relinquatur  quando,  149 D'.  — 
Cf.  jEternitas,  Tempus. 

jEvum  mensura  est  eorum  qua?  habent 
potentiam  suscipientem  totum  actum  si- 
mul,  XIX  372  D,  extensam  potentiam, 
non  extensam  essentiam,  XXI  83  B,  prin- 


cipiuin  el  uou  finein,  129  C,  esse  stabile 
et  quietum  a  forma  perfecla,  132  B, 
mensura  esse  necessarii  necessilate  non 
absoluta,  sed  dependente  ad  suam  cau- 
sam,  130  D\  esse  creati  uniformiter  so 
habeulis,  I29B,  145A,  D\  incommutabi- 
lis,  132A',  et  secundum  se  sumpti,146B, 
et  rei  manentis  in  esse  post  non  esse, 
133 A\  id  est  ccelestium,  127C,  130  B\ 
angelorum,  127  D\  128A,  130 B\  et  Bea- 
torum,  132A\  non  autem  generabilium 
et  corruptibiliuin,  146B',  147D;  mensura 
autem  est  non  ratione  essentia?,  133C,  D, 
sed  exsistentiae,  133A\  An  autem  ab 
ipso  esse  aBviternorum  realiter  differat, 
negant  pauci,  ut  Scotus,  XXI  129D, 
134B,  143B',  sed  affirmant  alii,  et  me- 
lius,  129B,  B\  134D'.  —  Secundum  Tho- 
mam  et  alios,  unum  est  tantum  omnium 
aeviternorum  aevum,  XXI  135A\  136D', 
138 A\  150  B,  non  ab  unitate  materiae, 
135  C,  aut  eeternitatis,  136B\  sed  ab 
unitate  simplicissimi  a3viternorum,  ad 
quam  cetera  mensurantur,  136B,  I38B, 
scilicet  primi  angeli,  136 B,  D,  143B,  seu 
primimobilis,id  estcoeli  empyrei,136D\ 
juxta  Bichardum  et  alios,  tot  sunt  a?va 
quot  a3viterna,  137 A\  140C,  143B,  D\ 
150 A,  quia  omnia  aeviterna  iminediate 
sunt  a  Deo  nec  ad  invicem  habent  cau- 
salitatem,  137D',  141 C,  nec  ejusdem 
videntur  speciei,  136C,  150A,  ideo 
summum  horum  mensurae  rationem  non 
habet  respectu  inferiorum,  nisi  aliquo 
modo,  138A,  141  D\  142D'.  Quandoque 
tamen  pro  saeculo  sumitur  aevum,  et  sic 
sunt  multa  aeva,  XXI 136C.  —  /Eviterna, 
quoniam  fixa  sunt  quoad  substantiam, 
fluentia  quoad  operationem,  duplici 
mensurae  subjiciuntur,  XXI  148A,  quoad 
esse  aevo,  quoad  operationem  tempori, 
128 A,  129B\  131 C,  132D,  148B;  vel, 
juxta  Durandum,  quoad  quiddilatem 
mensurantur  primo  et  directe  per  divi- 
nam  essentiam  ut  imitabilein  a  crealu- 
ra,  141  A,  indirecte  et  comparative  per 
esse  supremi  aeviterni,  ibid.,  quoad 
diirationem  per  durationem  primi  a?vi- 


AFF 


AGl 


terni,  141 B,  aut  ordinationem  divinam, 
141C  —  Cf.  Angeli. 

AFFECTUS  ibi  intrat  ubi  cogilatio  foris 
slat,  XXIII  469B.  —  Per  fidem  purgan- 
dus  est  ut  Deum  contemplari  valeat, 
XIX  142B,  C,  per  gratiam  in  obsequium 
Christi  caplivandus,  ut  fiat  meritorius, 
XXI  276  A.  An  eum  inflammare  valeant 
angeli,  et  quomodo,  XXI  521 C,  525  D. 
—  Omnis  affectio  sive  bona  sive  mala 
multum  acuit  vires  apprehensivas,  XXI 
402 B'.  —  Cf.  Amor. 

AFFINITAS,  impedimentum  matrimouii, 
XXV  139C,  141 B,  quid  sit  proprie, 
196A,  et  quo  a  consanguinilate  differat, 
194B',  199C  Inter  eosdem  esse  potest 
cum  consanguinitate,  XXV  196  A,  quum 
ex  lnatrimonio  consanguineorum  conlra- 
hatur,  194 A',  195 A;  in  genere  neces- 
sario  prsesupponit  consanguinitatem, 
199D'.  —  Duplici  fonte  oritur,  ex  carnis 
commixtione,  et  itaexsurgit  tam  ex  con- 
jugali  quam  ex  fornicaria  copula,  XXV 
194 A',  195C,  196 A,  non  autem  ex  in- 
naturali,  195D',  nec  ex  quacumque  ubi 
non  fit  seminum  commixtio,  196 D,  item 
ratione  conjugalis  societatis,  et  ita  ex- 
surgit  ex  matrimonio  non  consuminato, 
ibid.,  et  ex  sponsalibus  ubi  fit  pactio 
quaxlam  societatis  conjugalis,  196  A'; 
nec  cessat  post  mortem  conjugis,  cum 
consanguineis  ejus,  quia  in  conjunctione 
fundatur,  194A',  195D;  aliaautem  aliam 
non  parit,saltem  ejusdemgeneris,194A', 
196B,  nec  ullus  quacumque  causa  fit 
sibi  affinis,  quia  ad  hoc  subjectorum 
diversitas  requiritur,  196B.  — In  se  gra- 
dus  non  habet,  sed  tantuin  per  com- 
parationem  ad  consanguinitatem,  XXV 
197C,  et  tot  habet  quot  consanguinitas, 
197 D,  199D';  sed  in  ea  tria  numerantur 
genera,  196C,  quorum  primum  adhuc 
viget,  alia  cessaverunt,  196 D'.  —  Matri- 
monium  iisdem  causis  impedit  quibus 
consanguinitas,  XXV  197B;  ideo  praece- 
dens  conjugium,  illud  dirimit,  143  D', 
subsequens,  non  dirimit,  197B,  sed  au- 
fert  reo  jus  petendi  debitum,  143  D',  et 


postea  contrahendi  novas  nuptias,  144A ; 
sed  facilius  in  ea  dispensatur  quam  in 
consanguinitate,  197A'. —  Affinium  con- 
nubium  separandum  est,  XXV  198  C, 
nec  nullaprascriptione  validatur,  198D; 
idcirco  denuntiandum  est  per  viam  ac- 
cusationis,  198B',  invocatis  ad  hoc  testi- 
bus,  199B.  —  Quid  de  duobus  fratribus 
duas  sorores  ducentibus,  XXV  198 D. 

AFFIBMATIO  quo  specialior  est,  eo  com- 
munior  negatio  ei  opposila,  XX  226A'. 
—  Nomina  «  mystiea»,  ut  ens,  bonum, 
vita,  etc,  imperfecte  tantum  significant 
quae  in  Deo  sunt  perfecte,  XX  136D,  vel 
per  modum  accidentis  quee  in  Deo  sunt 
substantialiter,  136 A';  quapropter  de 
Deo  affirmari  possunt,  XIX  362A',  367C, 
XX  137  A',  magis  autem  negari,  quia  in 
Deo  improprise  sunt  affirmationes,  nega- 
tiones  propriae,  136  B'.  —  Cf.  Negatio, 
Nomen. 

AFFLICTIO.  Vide  Tribulatio. 

AGAR,  Abrahae  concubina,  fuisse  videlur 
legitima  uxor,  XXV  129A';  nec  refert 
eam  ejectam  fuisse,  quia  hoc  in  myste- 
rio  faclum  est,  128B.  Cf.  Concubina. 

AGATHON  abbas  nullum  aiebat  esse  labo- 
rem  sicut  orare,  XXIV  421  D'. 

AGATHON  (S.)  Papa  (678-682)  Monotheli- 
tarum  damnavit  hasresim,  XXIII  313D. 

AGILITAS,  dos  Beatorum,  XXV  277D',  ha- 
bililas  est  membrorum  ad  omnem  ani- 
ma3  actum  exsequendum,  296  D',  vel 
juxta  Scotum,  intensio  virtutis  motivae 
ex  parle  animte  cum  amotione  impedi- 
mentorum  ex  parte  corporis,  297 A';  a 
levitate  differt,  276 B',  correspondet  vir- 
tuti  fortitudinis,  278A,  et  tria  includit, 
velocitatem,  liberlatem  et  fortitudinem, 
ibid;  nec  solum  spectat  ad  motum, 
sed  etiam  ad  sensum,  278B.  —  A  corpo- 
ribus  gloriosis  auferet  omnem  gravita- 
teni,  XXV  297 A',  qua?  sic  perfecte  sub- 
jecta  erunt  anima1  ut  motori,  295A',  et 
quamdam  ignis  et  aeris  proprielatem 
parlicipabunt,  297B'.  Adeo  agilia  erunt 
ut  in  momento  ab  oriente  ad  occiden- 
tem    moveri   possint,  XXV  276B',  non 


ALB 


25 


ALB 


tamcn  in  inslanti,  290  A,  quidquid  dicat 
Parisiensis,  297C,  quia  ad  spiritualis 
nalura?  dignitatem  non  pertingent,  296B, 
et  dc  ratione  corporalis  molus  cst  suc- 
cessio,  296C,  298C;  ideo  movebunturin 
lempore,  sed  imperceptibili,  296U,  et 
quae  magis  lianc  dotein  participabunt, 
celerius  aliis  movcbuntur,  2!)(')A'. 

AGNES  (S")  mulloties  apparuit  B.  Martino, 
XXIII  390B. 

AGNUS  paschalis  optima  fuit  Eucharistiae 
figura,  XXIV  208 U',  quomodo,  209 A, 
B,  B\  U'. 

AGRESTA,  seu  uvte  liquor,  quum  nondum 
sit  vinum,  in  Sacramento  consccrari  ne- 
quit,  XXIV  298  C. 

ALANUS  de  Insulis  (Uoclor  universalis, 
Ord.  Cisterc.  f  1202),  auctor  libri  de  Ma- 
ximis  theologiae,  XIX  58U,  alias  de  Re- 
gulis  fidei,  239B,  seu  de  Arce  fidei, 
248 U',  in  quo  inveniunlur  oninia  Tris- 
megisti  asserta,  233C,  allegatur  de  scien- 
tia,  58 U,  Trinitate,  239B,  240U'.  321 A, 
spiralione  divina,  476C,  dictionibus  ex- 
clusivis  in  divinis,  XX  127C,  et  proprie- 
tate  paternitatis  in  Ueo,  242C. 

ALBATEGNI  (Mohammed  ben  Gabir  el- 
Battani,  Arabs  astronomus  f  929)  alle- 
gatur  de  influxu  orbium  ccelestium,  XXII 
90 B,  et  motibus  Mercurii,  102 C. 

ALBEUO  in  genere  colorum  mensura  est, 
XXI  140B',  142C,  qui  tanto  perfectius 
rationem  coloris  partieipantquanto  pro- 
pinquius  accedunt  ad  albedinem,  140C. 
An  sit  tota  in  toto,  et  tota  in  qualibet 
parte  albi,  XXIV  260  U,  261 B'. 

ALBERTUS  Magnus  (de  Bollstaedt,  Ord. 
Praed.,  Ratisbonensis  episcopus,  1193- 
1280),  Thomae  magister,  XX  278 C,  vir 
doctissimus,  XIX  192B,  in  doctrina 
Peripateticorum  eminenler  exercita- 
tus,  XXI  221 C,  et  in  magicis  expertis- 
simus,  443A,  in  omni  scientia  adeo 
divinus,  juxta  Udalricum,  ut  nostri  tem- 
poris  stupor  atque  miraculum  congrue 
possit  vocari,  ibid.,  textum  Magistri 
magis  declarare  solet  quam  ceteri,  XIX 
212 U.  —  Nonnunquam  obscurus  est,  XXI 


204B',  et  caute  legendus,  XIX  247A', 
quia  quasdam  opiniones  ut  philosophus 
defendit,  XX  468A',  U',  XXI  64B,  quas 
erroncas  et  haereticas  damnat  ut  theolo- 
gus,  XX  468C,  XXI  66B'.  Interdum  sibi 
contradicit,  XIX  407U',  XXI  204C,B', 
206A,  287A',B',  443 U',  XXII  74U',  et 
confutatur,  XXI  56U',  XXII  75B.  — 
Pastorum  sui  temporis  negligentiam  no- 
tat,  XXIV  482 C. 

ALBERTUS  Remensis,  Ord.  Praed.  concio- 
nator  (xiii  sa?,c),  explicat  textus  Augu- 
stini  qui  contraire  videntur  distinctioni 
potentiarnm  in  anima,  XIX  283U'. 

ALBERTUS  de  Saxonia  (de  Biggensdorf, 
Sorbonicus,  \  1390)  distinctionem  rea- 
lem  ponit  inter  animam  et  potentias 
ejus,  XIX  282B. 

ALBUMASAR  (Ujafar  ben  Mohammed  ben 
Omar  Abu-Maschar,  Arabs  astrologus, 
806-885)  stellas  docet  alias  graves  esse, 
alias  leves,  XXII  59B.  Allegatur  de  in- 
fluxu  siderum,  XX  484  A',  XXII  83  C, 
90B,  95B',  C,  de  causa  cur  quotidie 
fluat  et  refluat  mare,  97C,  O'.  —  Perpe- 
ram  asserit  in  prima  facie  Virginis  nasci 
naturaliter  Virginem  parituram,  XXII 
102A',  103C,  109 A'.  Negat  homines  gi- 
gni  posse  in  locis  excessive  calidis  aut 
frigidis,  XXII  146B,  et  ex  motu  cceli 
finem  mundi  posse  praevideri,  XXV 
256  U. 

ALCHERUS,  monachus  Cisterciensis 
(xu  saec.),  auctor  libri  de  Spiritu  et  ani- 
ma,  quem  ex  Augustini  dictis  compegit, 
XXV310A. 

ALCHIMIA.  Per  artem  alchimiae  elementa 
sic  depurari  possunt  ut  ad  naturam  quin- 
ti  corporis  reducantur,  XXV  369  B'  ; 
quod  ergo  species  mutare  nequeunt  al- 
chimistae,  ex  hoc  est  quod  debita  saga- 
citate  carent,  XXI  431 C,  A\ 

ALCOBAN.  Vtde  Mahometus. 

ALCMNUS  (Flaccus  Albinus),  Anglus  (725- 
804),  Caroli  Magni  praeceptor,  tenet  cor- 
pora  coelestia  elementaris  esse  naturae, 
XXII  60  A'. 

ALEA.  Ludus  alearum  quid  sit,  XXIV  413B. 


ALE 


2G 


ALG 


Multa  mala  habet  adjuncta  et  nulla  bo- 
na,  XXIV  406  D,  quia  in  ipso  profundun- 
tur  bona  naturae,  forluna?,  gratia?.  et 
gloriae,  413A;  ideo  ita  prohibitus  est, 
ut  apud  Graecos  repeti  possit  quod  amis- 
sum  est  in  eo,  406  B,  et  apud  Latinos 
restituendum  sit  lucrum  inde  proveniens, 
406  C,  411 A,  saltem  in  quibusdam  casi- 
bus,  411 B.  —  A  dignitate  obtinenda  ar- 
cetur  clericus  aleator,  XXIV  413  C,  imo 
aministerioaleatoresconspiciens,413A'. 
—  Verumtamen  multipliciter  sumitur, 
XXIV  414D',  et  interdum  non  est  illici- 
tus,  juxta  quosdam,  4I5D;  sed  tutius  est 
penitus  abstinere,  415A.  —  Cf.  Ludus. 

ALEXANDER  (S.),  Alexandrinus  episcopus 
(250-326),  pueros  ab  Athanasio  quasi  per 
jocum  baptizatos  denuo  baptizare  noluit, 
XXIV  164  C. 

ALEXANDER(Aphrodisiensis,Peripateticus 
philosophus  et  Aristotelis  commentator, 
l.i  saec.)  frustra  contendit  intellectum 
possibilem  esse  virtutem  corporalem. 
XXII  126 D',  et  aliinenta  nou  converti  in 
substantiam  comedentis,  nisi  ad  aug- 
mentum  corporis,  397  C  —  Allegatur 
de  beatitudine,  XIX  116A,  creatione  pas- 
siva,  XXI  109B,  motu  cceli,  XXII  74  A', 
causa  univoca  et  sequivoca,  XXIV  58 A', 
et  de  modo  intelligendi  substanlias  sepa- 
ratas,  XXV  416B. 

ALEXANDER  Cirecestrensis  (A.  Neckam, 
Cirecestreusis  abbas,  Anglus,  Ord.  S.  Au- 
gust.,  1157-1217),  auctor  libri  de  Motu 
cordis,  in  quo  ponit  differentiam  inter 
angelum  et  animam  ex  modo  illumina- 
tiones  percipiendi,  XXI  114B'. 

ALEXANDER  de  Hales  (Ord.  Min.  theolo- 
gus,  Anglus,  f  1245),  Doctor  irrefraga- 
bilis,  magister  Thomae,  XX  278  C,  et 
Bonaventurae,  XXII  254  C,  auctor  piae 
memoriae,  ^XXIV  ;56  D',  sapientissimus, 
XIX  184A',  et  solidissimus,  442  D',  qui 
ob  eminentiam  suae  scientiae  ab  alma 
Universitate  Parisiensi  meruit  Doctor 
irrefragabilis  appellari,  172 A,  ubique 
cautissime  loquitur,  450  B,  et  de  qui- 
busdam   scribit  egregie,  XXII  141  A,  et 


praeclarissime,  154  D',  cujus  auctoritas 
non  est  parvi  pendenda,  XIX  172A.  — 
Quamvis  super  Sententias  scripserit, 
Magistri  ordinem  non  sequitur,  XXIII 
32A,  et  prae  ceteris  multiplicat  quaestio- 
nes,  394A,  XXIV  125C.  —  Quum  primo 
immaculatae  B.  V.  conceptionis  doctrinae 
adversaretur,  divinitus  correptus  est,  et 
mutavit  sententiam,  XXIII  93  A.  —  Cum 
magna  reverentia  corripitur  «  tantus 
doctor»,  XX  166B,  535D,  XXIII  409D'. 

ALEXANDER  Magnus,  Macedo,  per  fidem 
suasam  meruit  a  Deo  mirabiliter  exau- 
diri,  XXIV  78A. 

ALEXANDER  Papa  II  (1061-1073).  Decre- 
tum  de  gradibus  consanguinitatis,  XXV 
187  B'. 

ALEXANDER  Papa  III  (1159-1181)  quorum- 
dam  de  Christo  sententiam  damnat,XXHI 
135B',  138A'.  Decrcta  seu  responsa  de 
obligatione  juramenti,  XXIII  634C,  et 
de  forma  Baptismi,  XXIV  106D',  108D. 

ALEXANDER  Papa  IV  (1254-1261),  de  jure 
episcoporum  confessiones  suorum  au- 
diendi,  XXIV  484B'. 

ALFRAGANUS  (Mohammed  ben  Kalhir  el- 
Fargihii,  Arabs  astrologus,  f  820)  alle- 
gatur  de  influxu  orbium  ccelestium,  XXII 
90B,  et  motibus  Mercurii,  102C. 

ALGAZEL  (Abu  Hamed  ibn  Mohammed  el- 
Gazzali,  Arabs  philosophus,  1058-1111) 
cognitionem  singularium  a  Deo  plene 
explicare  non  valuit,  XX  422B,  et  varios 
incidit  errores,  nempe  Deum  non  nosse 
singularia  nisi  universaliter  et  in  suis 
principiis,  489D',  mundum  esse  aeter- 
num,  XXI  68C,  a  prima  intelligentia 
creata  esse  omnia  corporalia,  60A',  62C, 
et  ab  ultima  creari  et  illuminari  huma- 
nas  animas,  522A,  demuni  reproborum 
animas  in  inferno  nou  puniri  nisi  tristi- 
tia,  ex  privatione  solitarum  voluptatum, 
XXV  313 B;  in  quibus  omnibus  conlra- 
dicit  non  modo  Evangelio,  sed  et  Alco- 
rano,  XX  490A',  et  haerelicus  est,  XXI 
61 C,  etiam  in  lege  Mahometi,  89B. — 
Allegatur  de  amicitia,  XIX  73  A',  XX 
216  D',  philosophia,  XIX  83  A',  numero 


Al.l 


ALI' 


subslanliarum  scparalarum,  86D',  intel- 
lecluali  perfectione,  113 D',  universali, 
396B,  gencre  ct  spccic,  396 D',  simpli- 
cilate  divina,  XX  177  A,  cognitione  sim- 
plicium  et  invisibilium  per  negationem, 
323  D',  emanatione  rcrum  a  Deo,  564 D', 
multitudine  aetu  infinita,  581  B,  582A, 
B',  XXI  89  A,  211 B,  esse  et  cxsislentia, 
195  C,  intellectuali  cognitione,  203  B, 
XXV  260 A,  motu  cceli,  XXII  74 A',  ani- 
ma  rationali,  XXIV  287B',  545D',  sepa- 
rata,  XXV  313B. 

ALIETAS.  Alius  masculino  vel  feminino 
genere  semperadjective  tenetur.  et  alie- 
tatem  suam  ponit  circa  substantivum 
suum,  XIX  421  A',  neutro  genere  sub- 
stantive  accipitur,  et  alietatem  importat 
absolule,  ibid.,'m  divinis  ergo  alius  per- 
sonis  aptatur,  alia  proprietatibus,  aliud 
essentise,  421 B,  et  sic  recte  dicitur,  Pa- 
ter  est  alius  a  Filio,  421 A",  vel  aliud 
suppositum  a  Filio,  421 B',  non  autem 
aliud  a  Filio,  421 B,  vel  alius  Deus  a 
Filio,  421 A'.  —  Propter  aliud  esse  dici- 
tur  id  ex  quo  alteri  provenit  utilitas. 
XXI  106D,  quod  fit  dupliciter,  sic  ut 
illud  divinam  bonitatem  participet  tan- 
tum  in  ordine  ad  hoc  cui  utile  est,  ibid., 
sic  ut  divinam  bonitatem  participet  ab- 
solute.  ex  quo  alteri  fit  utile,  ibid. 

ALIMENTUM.  Vide  Cibus. 

ALIQUID  ad  nihil  duplicem  habet  ordiuein, 
temporis  et  naturae,  XIX  323 A,  nec  idem 
est  aliquid  esse  de  nihilo  et  aliquid  non 
esse  de  aliquo,  322  D';  tribus  modis  dici- 
tur  fieri  de  nihilo,  323A',  sex  modis  de 
aliquo,  319B'.  —  Entia  dicuntur  aliquid 
dupliciter,  quoad  esse  et  quoad  ratio- 
nem  quidditatis,  XX  117  D,  relatio  dici- 
tur  aliquid  quoad  esse  tantum,  ad  ali- 
quid  quoad  rationem  suam,  ibid. —  Ad 
aliquid  secundum  propriam  rationem 
dicit  solum  respectum  ad  aliud,  XX 
201 D',  sive  cum  fundamento  in  re,  et 
tunc  est  relatio  realis,  ibid.,  sive  in 
apprehensione  rationis  tantum,  et  sic  est 
relatio  rationis,  202A;  alium  ergo  mo- 
dum  entitatis  habet  quam  cetera  genera, 


quia  hflec  dicunt  aliquid  absolutum, 
illud  non  dicit  nisi  respeclum,  204C, 
eorum  enim  quffl  ad  aliquid  sunt,  hoc 
ipsum  est  esse,  ad  aliquid  se  habere, 
204  D.  In  ad  aliquid  non  fit  motus  nisi 
per  accidens,  XX  296A',  sed  ipsum  sim- 
pliciter  prius  est  accidente,  205D'.  — 
Ad  aliquid  pra>dicamentuin  est,  saltem 
prout  aliquid  ponit  in  suo  subjecto,  XX 
201 C,  sed  non  importat  imperfectionem 
sicut  cetera  praedicamenta,  XIX  393  B, 
nec  propriedependentiam  ad  subjectum, 
393C,  ideo  in  divinis  assumitur  vere, 
non  transumptive,  XX  204D,  205B',  et 
ad  essentiam  pertinet,  vel  secundum 
rationem  esse,  vel  secundum  rationem 
attributorum,  H7D';  verumtamen  du- 
pliciter  considerari  potest  :  quoad  esse 
suum  concretum  cum  subjecto,  et  ita  in 
creaturis  est  accidens,  in  divinis  ipsa 
essentianondistinguens  personas,204D', 
quoad  suam  rationem  respectus,  et  sic 
distinguit  personas,  ibid.  —  An  poten- 
tia  generandi  in  divinis  sit  aliquid  vel 
ad  aliquid,  XIX  339 D'  et  s.  Filius  facere 
potest  oinne  quid  Pater,  non  autem  omne 
quod  ad  aliquid,  XX  118A'.  —  Cf.  Nihil. 

ALLIACO  (Petrus  de).   Vide  Pelrus. 

ALPETBAGIUS  (alias  Alpetrandus  vel  Ana- 
valpetras,  Abu  Ishak  el-Bitrdji,  Arabo- 
Hispanus  astronomus,  f  1185)  secreta 
astronomise  sibi  revelata  esse  contendit, 
XXII  76A. —  Epicyclos  negans  et  excen- 
tricos,  XXII  76B,  laboriose  conatur  expli- 
care  differentias  motus  planetarum  in 
longitudine  et  latitudine,  65 C.  —  Sphae- 
ras  se  contingere  tenet,  XXII  96  A',  et 
orbes  universos  virtute  divina  immediate 
moveri,  76A,  A',  eo  velocius  quo  subli- 
miores  sunt,  60 C,  73D. 

ALPHORABIUS  (Abu-Nasr  Mohammed  ibn- 
Tarkan  el-Farabi,  Arabs  philosophus, 
f  950),  auctor  Iibrorum  de  Divisione 
scientiarum,  XIX  406B',  et  de  Intellectu 
et  intelligibili,  XXI  47B',  XXV  414D, 
secreta  astronomise  sibi  revelata  esse 
contendit,  XXII  76A'.  —  Perperam  asse- 
rit  ccelos  ab  anima  imaginativa  moveri, 


ALT 


AMl 


XXII  74A\  omnem  numerum  a  materia 
esse  eorporali,  ita  ut  animae  separatse 
numerum  non  faciant,  sed  omnes  una 
sint  substantia,  XXI  210 D',  et  separatas 
substantias  per  summam  cujuslibet  in- 
telligibilis  quidditatis  abstractionem  a 
viatoribus  posse  videri,  XXV  414  D'.  — 
Allegatur  de  beatitudine,  XIX  116  A, 
XXV  400A',  intelligentia  simplicium  et 
invisibilium  per  negationem,  XX  323 D', 
et  de  principio  universitatis,  XXI  83 C. 

ALTERATIO  est  mutatio  secundum  formam 
accidentalem,  XIX  377 D,  et  terminatur 
ad  formam  quas  est  in  genere  qualitatis, 
XX  40A'.  Proprie  diciturpassio,  quia  in 
ea  aliquid  abjicitur,  aliquid   recipitur, 

XXIII  279B';  quid  ad  hujus  rationem  re- 
quiratur,  279C*.  Allera  est  accidentalis, 
altera  substantialis,  et  utraque  quoad 
qualitatem  vel  quantitatem,  XXIV  325C. 

—  Omnis  activa?  alterationis  principium 
est  forma,  omnis  passivae  materia  prima, 

XXIV  322B,  cujuslibet  terminus  est 
generatio,  325A,  vel  corruptio,  325  D. 

—  Alterationis  principia  sunt  calidum 
et  frigidum,  XXII  43B',  84C;  sed  ad  al- 
terationes  inferiorum,  non  sufficiunt 
qualitates  activae  elementorum,  92C,  et 
requiritur  aclivum  principium,  92  D',  al- 
terans  non  alteratum,  94  C,  nec  alterabi- 
le,  95  D,  quod  est  virtus  ccelorum,  93 A, 
quapropter  dicuntur  coelestia  causae  ge- 
nerationum  et  corruptionum  in  inferio- 
ribus,  92A.  —  Quoddam  est  alterans 
tantum,  ccelum,  quoddam  alteratum 
tantum,  materia,  quoddam  alteransalte- 
ratum,  ut  pleraque  intermedia,  XXIII 
101 A',  contra  Thomam,  100A,  et  ut  ali- 
quid  alteret  aliud  secundum  quamdam 
qualitatem,  non  requiriturut  disponatur 
secundum  eamdem,  XXII  95C.  —  Quum 
augeturquid  secundum  quantitatem  vir- 
tutis,  magis  alteratio  dicenda  est  quam 
augmentatio,  XX  32B,  38C,  44C,  quod 
enim  augetur  secundum  magis  et  minus, 
magis  alteratur  quam  augetur,  38  D', 
quum  omnis  alteratio  sit  inter  magis  et 
minus,  40A'. —  In  Eucharistia  princi- 


pium  alterationis  specierum  est  quanti- 
tas,  secundum  vEgidium,  XXIV  321  C  et 
s.,  et  quum  ad  lerminum  venerit,  corru- 
ptis  videlicet  speciebus,  ibi  desinit  esse 
corpus  Domini,  324C,  325A'.  —  An  in 
statu  innocentiae  alterationi  obnoxium 
fuisset  corpus  humanum,  XXII 191 C.  — 
Cf.  Corruptio. 

AMBITIO  dominandi  diabolica  est  perver- 
sitas,  XXI  321 D,  quae  multos  perdidit 
homines  et  angelos,  321 A'.  Vanae  gloriae 
et  honoris  cupidini  plerumque  sociatur, 
XXI  322A,  et  prae  ceteris  viliis  obcaecat 
animam,  321 C. 

AMBBOSIUS  (S.),  Mediolanensis  episcopus 
(340-397),  quomodo  dormiens  S.  Martini 
funeribus  interfuisse  dicatur,  XX  456B. 
Multoties  citatur.  Cf.  indicem  auctorum 
tom.  XIX-XXV. 

AMENTIA.  Ab  amentibus  illatum  virginibus 
stuprum  non  tollit  virginitatem,  XXV 
135D'.  —  An  et  quatenus  amenlibus 
tradere  liceat  Eucharistiam,  XXIV7  246D, 
D'.  —  Cf.  Stultitia. 

AMICITIA  virtus  est  per  quam  homo  se  ad 
unumquemque  habet  decenter  in  dictis 
et  in  factis,  XXIII  551 A,  et  multipliciter 
dividitur,  463D,  487B'.  Aut  beatitudo 
est,  aut  beatitudinem  facit,  XIX  435D. 
Hanc  et  litem  principia  omnis  creaturae 
dixerunt  philosophi,  quare,  XIX  434A'. 
—  Communio  dicitur  amicorum,  XIX 
436B',  quia  eorum  est  unam  animam  in 
duobus  corporibus  esse,  451 A';  in  qua- 
dam  communicatione  consistit,  et  quod- 
dam  vinculum  supponit,  XXV  190B, 
quapropter  per  communicationis  ces- 
sationem  solvi  solet,  XX  56B. —  Amor 
amicitiae  ab  amore  concupiscentias  dif- 
fert,  quia  est  rei  non  acquirendae,  sed 
jam  habitae,  XX  19B',  XXI  277 C,  sicut 
velle  amicitiee  a  velle  concupiscentiae 
discrepat,  317 D',  et  praecedit  illud,  318 A. 
Amor  est  quo  diligimus  id  cui  volumus 
bonum,  XX  18C,  19B',  XXI  274  B';  vel 
quo  aliquem  diligimus  propter  se  ipsum, 
XX  19B',  et  sic  dilecto  bonum  volumus 
non  propter  nos,  sed  propter  illum,  XXI 


AMI 


\M'(i 


278B',  XXIII  463A,  vel  quo  similitudi- 

nem  ejus  quod  in  nobis  est  in  altero 
amamus,  XXI  2771).  Super  amorem  ergo 
quamdam  addil  benevolentiam,  XXIII 
463A,  el  societatis  desiderium,  t|iiia 
non  motlo  vull  amieo  bonuin,  sed  cum 
illo  convivere  cupit,  S16D,  et  aliquam 
requirit  redamalionem,  463 A.  Verumta- 
men  gratuitus  est,  saltem  ex  parte  eausa; 
finalis,XXI27U)',quia  non  ad  utilitatem 
amantis  sed  ad  bonum  amati  tantum 
respicit,  277  B",  necaequivalens  requirit, 
nisi  secundum  quod  possibile  est,  XXIV 
385D.  Tria  illi  praecipue  contrariantur  : 
fictio,  malum  fundamentum  et  obliqua 
intentio,  XXIII  461 D.  —  Nemo  ad  se 
ipsum  amicitiam  habet,  sed  aliquid  ma- 
jus,  XXIII  4780;  nec  vigere  potest  ami- 
citia  nisi  ad  animata,  XX  19C,  et  inter 
rationales  creaturas,  19  D',  similes,  XXI 
277 D,  et  conformes  in  natura,  XX  19 C, 
D',  aequales,  aut  saltem  non  multum  di- 
stantes,  XXI  277  D',  et  virtuosas,  277 A', 
non  tamen  amatum  diligit  solum,  sed  et 
quaecumque  ad  illum  pertinent,  XXIII 
463C.  —  Quoniam  duobus  praecipue  mo- 
dis  naturaliter  nectitur  amicitia,  per 
carnis  propagationem  et  carnalem  copu- 
lam,  XXV  194A',  ad  ejus  dilatationem 
recte  provisum  est  ut  conjugia  extra  con- 
sanguineorum  seriem  inirentur,  189B, 
190C,  affinium,  197B,  et  spiritualium 
cognatorum,  250B.  —  ('/'.  Amor. 

Inter  Deum  et  hominem  requiritur 
amicitia  quaedam,  ut  valeat  homo  finem 
supernaturalem  attingere,  XXIII  461 B, 
quam  amicitiam  naturaliter  sibi  conci- 
liare  nequit,  461 B',  sed  a  Filio  et  Spiri- 
tu  Sancto  accipit,  XIX  850  D,  et  haec  est 
caritas,  XXIII  461 C,  B',  463B,  velgratia, 
462C ;  sed  inter  Creatorem  et  creaturam, 
ob  nimiam  ineequalitatem  vera  non  vide* 
tur  dari  posse  amicitia,  XXI  274  B', 
279D',  XXIII  465 A,  467 C,  ideo  etsi  eum 
naturali  amore  super  omnia  diligere 
possimus,  XXI  275B,  277B',  278B', 
280B',  et  debeamus,  278A,  non  tamen 
proprie  amore  amicitiee,  juxta  quosdam, 


277  A',  279C,  280  B,  contra  alios, 
277.V,  278C.  —  In  peccato  fit  laesio 
hujusmodi  amicitise  et  justitiae,  XXIV 
373 C,  et  per  poenitentiam  reparari  pot- 
esl  justilia  absque  amicitia,  373C,  et 
econtra,  373  D'.  —  Inordinato  amicitiae 
amore  erga  se  ipsum  peccasse  Luciferum 
contendit  Scolus,  XXI  3I8B.  —  Cf.  Ca- 
ritas. 

Amicus  est  qui  vitium  abolere  quaerit, 
non  vitioso  insultare,  XIX  58 A'. —  Gra- 
vius  est  amicum  odisse  quam  inimicum, 

XXIII  497D',  sed  non  simpliciter  melius 
est  amicum  amare  quam  inimicum, 
495C,  C,  496D',  497 D',  498B',  499C.  — 
Cf.  Inimicus. 

AMIDUM,  quia  farinae  speciem  amisisse  vi- 
detur,  in  Sacramento  consecrari  nequit, 

XXIV  297D',  301 A. 

AMOB  quandoque  large  sumitur,  et  sic  in 
omni  virtute  dicitur  esse,  XIX  H3D', 
XXIII  460A',  et  omnis  virtus  vocatur 
amor  ordinatus,  460B.  —  Proprie  motus 
est  ad  bonum,  XXI  278D',  et  boni  est 
simpliciter,  realis  vel  apparentis,  279D: 
amare  enim  est  aJicui  bonum  velle,  XIX 
123C,  XX  19C,  et  ad  duo  tendit,  ad  bo- 
num,  et  ad  illum  cui  bonum  volumus, 
19D'.  Quid  inter  amorem,  dilectionem, 
caritatem,  XIX  439B',  et  desiderium, 
XXIII  450D.  —  Ad  appetitum  pertinef, 
XXIII  472 D,  et  in  concupiscibili  sub- 
jectatur,  450B',  et  quaedam  est  ipsius 
affectus  transformatio  in  rem  amatam, 
472A'.  Inter  animae  affectiones  prima- 
tum  tenet  et  ceteras  movet,  XXIII  472  D', 
in  quibusdam  ipsa  cognitione  praestan- 
tior,  473C,  licet  ordine  posterior,  473A. 
Vis  est  activa,  quse  otiosa  esse  nequit, 
sed  operatur  delectabiliter,  XXIII  472C, 
virtus  conversiva  amantem  in  amatum 
transformans,  XXV  407  D',  unde  acutus 
dicitur,  quasi  penetrativus,  quia  in  ama- 
tum  feclur,  ibid.,  et  calidus,  quia  fer- 
ventiori  actu  volitionis  unum  fit  cum 
amato,  ibid.,  vinculum  ligans,  XXIII 
486A,  et  pondus  inclinans,  486B,  quo- 
niam  in  spiritibus  est  sicut  pondus  in 


AMO 


30 


AMO 


corporalibus,  XIX  135  G  ;  per  illum 
amans  unum  fit  cum  amato,  XXIII 472B', 
et  libenter  pro  amato  cuncta  gerit  aut 
sustinet,  472C,  et  quasi  personam  agit 
amati,  472D'.  —  Notitiam  naturaliter 
sequitur,  XIX  265C,  et  a  similitudine 
oritur,  XXIII  461 A',  sed  multas  potest 
habere  causas,  483C,  aliquid  enim  qua- 
tuorde  causisamari  contingit,XIX120D; 
ipsi  potissimum  adversantur  ignorantia 
et  violentia,  XXI  279A.  —  Multiplex  est 
amor,  alius  est  enim  sine  cognitione, 
alius  cum  cognitione,  XXI  278  D',  unde 
fiunt  amor  naturalis  et  liberalis,  279  A, 
voluntarius  et  involuntarius,  274  D, 
278D',  amor  ex  impetu  naturee,  qui  dici- 
tur  pondus,  amor  ex  voluntate  delibera- 
tiva,  qui  pedi  comparatur,  279A,  amor 
naturalis  et  gratuitus  seu  caritas,  XIX 
445D',  XXI  274B;  item  alius  est  amor 
concupiscentiae,  quo  nobis  bonum  volu- 
mus,  XIX  122B,  XX  18C,  19B',D',  XXI 
274B',  277C,  278B',  XXIII  459D',  alius 
benevolentise,  quo  alteri  bonum  opta- 
mus,  XIX  122B,  XX  19G,  C,  XXI  279 D', 
XXIII  463 A,  alius  complacentiae,  XX 
18C,  19A',  C,  D',  XXI  279B',  alius  ami- 
citia?,  XX  18C,  19A',C,  XXI  274B', 
277D,  278B',  279 C;  an  amoris  concu- 
piscentiae  objectum  sit  res  dilecta,  aut 
fruitio  ejus,  XIX  122B,  123D.  —  Amor 
dupliciter  dici  potest  major,  vel  quia 
firmior,  vel  quia  tenerior,  XXIII  466C, 
et  absolute  loquendo  major  est  qui  fir- 
mior,  466 D',  467 B',  etsi  crescendo  fieri 
soleat  ferventior,  467C;  imo  tripliciter 
dicitur  major  vel  minor,  484  B.  —  Ad  se 
ipsum  se  reflectere  potest,  XX  19D,  sed 
tanto  purior  est  quanto  minus  ad  se  re- 
flexus,  XIX  122  B'.  —  Quandoque  pro 
habitu  sumitur,  XIX  263C,  265C,  et  sic 
in  anima  vestigium  est  Trinitatis,  263C 
et  s.,  et  S.  Spiritum  exprimit,  264  B, 
266C.  —  Cf.  Caritas,  Dilectio, 

Amor  principium  dicitur  totius  natu- 
ra,  XIX  437A,  quia  principium  est  om- 
nis  emanationis  Dei  ad  intra  et  ad  extra, 
XIX  724C,  et  causa  processionis  crealu- 


rarum,  436 D',  quia  ipse  movit  Deum  ad 
creandum,  XX  605A'.  —  Donum  est  in 
quo  alia  cuncta  donantur,  XIX  441 D, 
451 C,  quia  et  prima  est  ratio  doni,  XX 
72A,  B\  D\  73C,  74D',  78G,  et  primum 
donum,  74D'.  —  In  eo  fundantur  omnes 
hujus  vitae  jucunditates,  XIX  434A', 
quoniam  plus  gaudet  amans  in  parva 
apprehensione  amati  quam  in  magna 
notitia  aliorum,  XXIII  570A';  non  tamen 
in  eo  videtur  formaliler  esse  beatitudo 
electorum,  XXV  393 A\  394  C\  402B, 
403B,  contra  Scotum,  401  A\  402A,  etsi 
ad  eam  requiratur,  402B',  in  quantum 
perficit  cognitionem,  XIX  437B.  —  Quo 
sensu  dicatur  circulus  eeternus,  XIX 
439  C. 

Amor  rem  significat  per  modum  egre- 
dientis  ab  anima,  XX  338A',  et  in  divinis 
accipi  potest  essentialiter  vel  personali- 
ter,  337D,  338 A';  in  Deo  igitur  alius  est 
amor  naturalis,  qui  essentialis  est,  alius 
gratuitus,  qui  personalis,  et  hic  est  Spi- 
ritus  Sanctus,  XIX  445C,  XX  332A, 
333 D,  a  Patre  et  Filio  procedens  per 
modum  amoris,  et  ut  amor,  XIX  440C, 
quia  et  ex  mutuo  Patris  et  Filii  amore 
procedit,  contra  Scotum,  473A,  B\  et 
communis  est  amor  Patris  et  Filii,  452A, 
propter  quod  dicitur  Spiritus,  452D,  et 
Sanctus,  452 A,  A\  — Imo  in  divinis  tri- 
pliciter  sumi  potest :  essentialiter,  perso- 
naliter  et  notionaliler,  XIX  437C,  439B, 
XX  331  D\  et  primo  modo  communis  est 
tribus  personis,  secundo  communis  Pa- 
tri  et  Filio,  tertio  proprius  Spiritui  San- 
cto,  XIX  437D',  439C,  XX  77A\  Amore 
essenlialiter  sumpto  Pater  et  Filius  dili- 
gunt  se  essentia  sua,  XX  333C,  338 A, 
non  Spiritu  Sancto,  333D',  339B,  341  D\ 
etSpiritus  Sanctusdiligit  seperseipsum, 
339D,  340 D,  342B;  sed  amore  notionali- 
ter  aut  personaliler  sumpto  Pater  et  se 
et  Filium  et  Spiritum  et  nos  diligit  Spi- 
ritu  Sancto,  338B,  339C,  340C,  341  D\ 
342A,  et  Filius  diligit  se  ipsum  Spiritu 
Sancto,  339C,  340C,  et  Spiritu  Sancto 
diligunt  Pater  et  Filius  se,  333C,  336A\ 


A.NA 


31 


AM) 


33» A,  341 A,  344  A',  et  Spiritum  San- 
ctuiii,  339 A'.  Amore  tam  essentiali  quam 
notionali  Spiritu  Sancto  diligunt  crea- 
turas  Pater  el  Filius,  XX  343 D,  344  A, 
amore  nolionali  homines,  344A,  essen- 
tiali  Spiritus  Sanctus,  3441),  verumta- 
inen  essentiali  amore  proprie  diligit 
Deus  oinuem  creaturam.  notionali  justos 
dumtaxat,  344  C.  —  In  Patre  mere  gra- 
tuitus  est  amor,  in  Spiritu  Sancto  pure 
debitus,  XIX  442 B,  in  Filio  debitus  erga 
Patrem,  440 B',  D',  442B,  gratuitus  erga 
Spiritum,  442B.  —  Cf.  Spiritus  Sanctus, 
Trinitas. 

Quamvis  Deus  mediate  tantuin  in  prae- 
senti  cognoscalur,  immediate  amari  pot- 
est,  quia  inclinatur  appetitus  in  rem 
ipsam,  XX  24 C.  Divinus  amor  nobis  va- 
riis  modis  datur,  XIX522D',  ab  increato 
amore,  seu  Spiritu  Sancto,  a  quo  proce- 
dunt  omnes  sanclae  affectiones,  445D,  B', 
et  duplex  est,  naturalis  et  gratuitus,  XXI 
275C,  D',  276D,  279 C  ;  in  nobis  boni- 
tate  divina  causatur,  et  bonitatem  infun- 
dit,  XXII  319B,  322A.  An  Deum  super 
omnia  naturali  amore  diligere  necesse 
sit,  XXI  272C,  275B',  278 A,  280 B',  aut 
possibile,  274C,  275 B'.  Quidquid  dicat 
Durandus,  Deum  diligimus,  non  amore 
concupiscentiae,  XIX  122  A',  quod  tamen 
non  esset  simoniacum,  XXI  274  B,  C, 
sed  amore  benevolentiae,  XIX  122  B', 
et  tanto  purius  quanto  magis  propter 
illum,  ibid.  —  De  dilectione  angelorum 
ad  Deum,  XXI  272  C,  275  B,  277  C, 
278  B,  ad  invicem,  276  A',  et  ad  se 
ipsos,  273B'.  Item  de  dilectione  Beato- 
rum,  XIX  122C.  —  Amor  sui  duplex 
est,  alter  naturalis,  quo  quis  naturaliter 
vult  sibi  bonum,  XXI  273B',  alter  libi- 
dinosus,  quo  propriam  excellentiam 
quaerit,  273C,  et  ita  modo  licitus  est, 
272C,  273D',  modo  vitiosus,  275D,  mo- 
do  caritati  contrarius,  modo  non,  XXIII 
863A',  et  ad  caritatem  interdum  perdu* 
cere  potest,  XXI  274A,  275A.  —  Cf.  An- 
gelus,  Beatitudo. 
ANABAPTISTiE   injuriam  impingunt   Sa- 


cramento,  XXIV  1001$',  et  variis  pcenis 
subjiciuntur,  101  D. 
ANACLETUS  (S.)  Papa  onmcs   Missa?   ad- 
sistentes   communicare    statuit,    XXIV 

339  B. 

ANALOGIA  duplex  est,  altera  per  redu- 
ctionem  ad  unitatem  nattirae,  altera  per 
reductionem  ad  unitatem  proporlionis, 
XIX  348A.  —  Analoga  conveniunt  re  et 
nomine,  sed  differunt  ratione,  ideo  in 
eis  multiplicatur  res  una  et  plurificatur 
ratio,  XIX  518 A.  Analogum  per  prius 
etposteriuspraedicaturde  membris  illud 
dividentibus,  XXV  167  B',  et  dividitur 
secundum  diversos  modos,  quod  ergo 
de  diversis  analogice  praedicatur,  uni- 
cuique  competit  secundum  proprium 
modum,  XX  143B',  nec  in  omnibus  im- 
portatnisi  unitatem  proportionis,  287 D'. 
—  De  Deo  et  creaturis  nihil  praedicatur 
nisi  analogice,  XIX  218A,  219A,  346B', 
348 A,  quidquid  dicat  Scotus,  218D ;  item 
de  aeterno  et  temporali,  XX  287A,  XXI 
78C.  —  Cf.  jEquivocatio,  Univocatio. 

ANAVALPETBAS,  XXII  97A'.  Vide  Alpe- 
tragius. 

ANAXAGORAS  (lonicus  philosophus  500- 
428  A.C.),  qui  ante  Platonem  claruit,XXI 
47 B',  solem  asserens  non  esse  Deum,  sed 
lapidem  ardentem,  ab  Atheniensibus 
damnatus  est,  XXII  68B'.  —  Duo  aeterna 
rerum  principia  posuit,  materiam  et 
formam  seu  intellectum  agentem,  XXI 
43C,  quorum  allerum,  id  est  materia, 
in  se  latenles  continebat  omnes  natu- 
rales  formas,  45A',  46B',  424A',  XXIII 
524C,  unde  alterum,  id  est  intellectus 
agens,  eas  eduxit,  XXI  45A';  et  sic  om- 
nia  infinite  in  omnibus  esse  contendebat, 
homogenia  distincte,  heterogenia  confu- 
se,  46B,  et  generationem  non  esse  muta- 
tionem  de  non  esse  ad  esse,  sed  de 
latenti  et  confuso  ad  manifestum  et 
dislinctum,  46C,  XXIII  409A,  in  quo  er- 
rasse  convincitur,  XXI 46D. 

ANDREAS  (S.)  apostolus.  In  eo  emicuit 
fortitudo,  XXIII  546B,  non  modo  ut  do- 
num,  sed  ut  beatitudo,  548 A. 


\ng 


32 


ANG 


ANGELI.  Sic  dici  possunt  omnes  ccelestes 
spiritus,  XXI  486  B',  quia  omnibus  in- 
est  manifestativa  virtus,  489A,  sed  pro- 
prie  dicunturinfimi  chori  persona?,  quia 
earum  est  hominibus  divina  manifesta- 
re,  489B.  —  Ad  inferiorem  ergo  perti- 
nent  hierarchiam,  XXI  477 D,  C,  et  ad 
eos  spectat  minora  nuntiare,  477  D,  quae 
ad  privatos  tantum  attinent,  488 A, 
491 D,  et  ea  procurare  qua?  ad  bonum 
privatorum  conferunt,  49SD',  in  quibus 
omnibus  tam  a  Principatibus  quam  ab 
Archangelis  diriguntur,  496B.  Hominum 
custodiae  deputantur,  XXI  548 C,  549B, 
unde  oportet  eos  tot  ad  minus  esse  quot 
unquam  simul  esse  possunt  homines  in 
terra,  236  D;  diemones  insuper  arcere 
possunt  et  miracula  operari,  548C;  sed 
post  diem  judicii  ab  offic.is  cessabunt, 
512 D.  —  Ipsis   coaptantur  incipientes, 

XXI  498  D.  —  Cf.  Angelus,  Custodia, 
Ministeriurn. 

ANGELUS.  De  angelis  paucissima  investi- 
gare  potest  ratio,  XXI  231 C,  propter 
quod  de  his  nihil  demonstrative  locuti 
sunt  philosophi,  231  D ;  id  tamen  viden- 
tur  esse  quod  intelligentias  illi  dixerunt, 

XXII  75C.  —  A  nobis  cognoscuntur  per 
effectum,  XXI  255A,  et  per  Scripluras, 
255D,  sed  eoruin  proprietates  valde  im- 
perfecte  novimus, XIX  253B',  XXI  537C, 
et  species  eorum  specialissima?  plane 
nos  latent,  253  C,  ideo  non  nisi  cum 
magna  cautela  et  reverentia  de  eis  tra- 
ctandum  est,  229C,252A,  265A',537D'. 
De  his  tamen  modicum  quid  scire 
majus  est  quam  multa  de  inferioribus 
percipere,  XIX  84C.  —  Quomodo  sint 
diligendi,  XXIII  476A,  477C,  478A.  — 
Cf.  Intelligentia?. 

Angelorum  creatio.  Esse  angelos  sua- 
det  ratio,  quia  ad  perfectionem  universi 
oportet  esse  quasdam  substantias  intel* 
lectivas  Deo  similes,  non  modo  ratione 
esse  sed  et  operationis,  XXI  I88A,  ac 
proinde  immateriales,  188B;  de  eorum 
tamen  creatione  varias  ob  causas  reti- 
cuit  Moyses,  XXII  36 B.  —  An  creati  sint 


ante  mundum  sensibilem,  non  constat, 
XXI  124 A,  125 B',  affirmantibus  anti- 
quioribus  doctoribus,  praesertim  Graecis, 
69A,  122A',  123  A',  124B,  125 B',  negan- 
tibus  vero  recentioribus,  cum  Auguslino, 
123B',  124B,  125B';  probabilius  tamen 
videtur  angelos  simul  cum  mundo  visi- 
bili  factos  esse,  123B',  C,  tum  quia  sunt 
pars  universi,  123C,  125C,  tum  quia 
decuit  creari  simul  prima  in  omni  ge- 
nere,  primum  exemplar,  id  est  naturam 
angelicam,  124 A',  D',  primam  poten- 
tiam,  id  est  materiam,  ibid.,  primum 
Iocum,  id  est  ccelum,  ibid.,  et  primam 
mensuram,  id  est  tempus,  ibid.  Imo, 
creatis  angelis,  creari  oportuit  eorum 
locum,  id  est  empyreum,  XXI  125  B, 
quod  quum  vacuum  esse  nequiret,  facta 
est  simul  materia  corporalis,  quam  se- 
cutum  est  tempus,  ibid.,  quapropter  in- 
ter  quatuor  coaequaeva  merito  recensen- 
tur,  XXII  26C,  B',  27C.  In  ccelo  empyreo 
et  cum  eo  creati  sunt,  XXI  151 A',  163D, 
et  illud  replent  tanquam  ornamenta, 
151 C,  ita  ut  quandoque  vocentur  astra 
matutiua,  151  A'.  —  An  angelorum  et 
corporalium  sit  una  eademque  materia 
per  essentiam,  XXII  18C,  19C,  20D, 
t'3C,  aut  numero,  19D;  an  angelorum 
materia  actualior  sit  quam  forma  corpo- 
rum  quorumcumque,  20 D'.  —  An  angeli 
creatio  sit  idem  angelo,  XXI  H8B'.  — 
Cf.  Coaequaeva. 

Natura.  Exponitur  angeli  definitio 
juxta  Damascenum,  XXI  513 D,  514B', 
515D,  516B,  et  Areopagitam,  514B,  D', 
516  A,  A'.  —  Ex  his  quae  de  nostro  novi- 
mus  intellectu  maxime  innotescit  nobis 
angelorum  natura,  XXI 108D',  sed  multo 
simpliciores  sunt  anima,  197B,  201 A', 
quia  simplices  essentiae,  197 C,  formae 
non  informanles,  sed  foris  manentes, 
197  D'.  —  Proprie  dicuntur  imago  Dei, 
XIX  250A,  251 A,  A',  XXI  514B,  515 A, 
D,  et  sub  diverso  respectu  sic  dici  pos- 
sunt  perfectius  vel  imperfectius  quam 
homo,  XIX  252C,  XXIII  69D',  non  autem 
facti  dicuntur  ad   imaginem  Dei,  XIX 


AXG 


33 


Wii 


252 A.  Quilibet  clarissimum  esl  S.  Tri- 
riitatis  speculum,  XXI  475D',  51 4 D, 
515A,  51GA,  A',  cl  signaculum,  5IGA', 
Dei  filius,  XXIII  205A,  adoplivus,  205D', 
et  membrum  Christi,  234C.  —  Eorum 
esse  ub  esse  divino  deficil  iu  duobus, 
quia  nimirum  non  sunt  a  sc  sed  ab  alio, 
et  quia  in  eis  aliud  est  esse  et  quod  est, 
XXI 127C.  —  Quanlum  ad  finem  sequales 
sunt  angelus  el  hoino,  quia  anibo  ad 
eamdem  beatitudinem  ordinantur,  XXI 
112A';sedspeciedifferunt,112D',  H3C, 
H5A',  imo  et  genere,  secundum  Alber- 
tum,  113C,  et  diguitatc  praeslal  angelus 
homini,  H2C,  quia  in  simplici  subsislit 
natura,  206  D.  Ab  anima  rationali  in 
variis  discrepat,  quia  nempe  substantia 
est  separala,  corpori  non  conjuncla, 
513D',  nec  unibilis,  113D',  H6A,  H7A', 
C,  intellectualis  et  maximae  actualitatis, 
H5A,  illuminationum  Dei  prima  rela- 
lione  receptiva,  114B',  516B',  et  lumen 
intellectuale  impermixtum  participans, 
206 A',  quae  deiformem  habet  intelleclum 
ct  species  intelligibiles  sibi  innatas,  et 
intelligit  intuitu  simplici,  H3A,  quapro- 
pter  a  phanlasmatibus  non  recipit  spe- 
cies,  114  A',  uec  illuminatur  nisi  a  supe- 
riori,  H4B',  unde  proprie  dicitur  non 
rationalis,  ut  anima,  sed  intellectualis, 
H6B,  513C,  licet  uonnunquam  lato  sen- 
su  nuncupetur  anirnal  rationale,  117  B. 
—  Sed  quidquid  dicant  quidam,  XXI 
483B',  509B,  510B',  certum  est  homines 
gratiae  merito  angelis  aequari  posse,  imo 
et  prastare,  509  B',  510  B,D,  511 A,  ideo 
probabile  est,  non  modo  virgines,  483D', 
509  C,  511 A',  et  perfeclos,  509  D,  sed 
omnes  electos  angelicis  choris  inseren- 
dos  esse,  483  A',  pro  diversitate  merito- 
rum,  509A,  et  angelis  aequandos,  non 
quoad  conditionem  naturae,  510A,  nec 
quoad  officia,  509C,  5I0B',  sed  quoad 
praemii  parilitatem,  510C,  511 A,  ut  sit 
in  ccelo  una  angelorum  hominumque  so- 
cietas,  509  D,  510  B.  —  Cf.  Anima,  Bea- 
titudo. 
Spiritualilas.  Angelos  subtilia  cor- 
T.  25L". 


pora  naluraliter  habere  opinati  sunl  olim 
magni  doclores,  ui  Auguslinus,  XXI 
&41C,  442A,  448C,  Origenes,  &45C,  et 
liernardus,  44-1  D,  el  |>liil<>so|ilii,  dicen- 
tes  eos  esse  formas  orbium,  444C,  448C; 
sed  esse  incorporeos  tenel  modo  commu- 
nis  sentenlia,  442C,  444B',445B',448D. 
Incorporei  ergo  sunt,  quia  quantitativa 
forma  carent,  XXI  515C,  nec  corpus 
sunl,  ncc  virtus  corporis,  noc  virtus  in 
corpore,  516  D,  aut  corpori  unibilis, 
5131)';  verumtamen,  etsi  immateriales 
sint,  197C,  200D,  corporei  quodamrno- 
do  dicuntur,  respectu  divinae  simplici- 
tatis,  187  D,  197 C,  et  quia  loci  proprie- 
latem  partieipant,  id  est  loealitatem, 
197D.  —  Quum  autem  hominibus  appa- 
rent,  XXI 441 C,  444  D,  necesse  est  ipsos 
vel  non  apparere  nisi  imaginarie,  species 
corporum  sensibns  ingerendo,  ut  volunt 
quidam,  443B,  C,  444C,  445C  et  s.,  vel 
potius  quaedam  sibi  assumere  corpora, 
441 B',  444C,  446 A,  447 B',  in  quibus 
moventur  et  loquuntur,  441  B',  corpora 
scilicet  ex  puriori  aeris  parte  compacta, 
441 B',  442C,  exterius  aple  conformata, 
442C,  non  interius,  442  D',  448  C,  in 
quibus  sunt  definitive,  449B,  452D,  toti 
in  toto  et  toti  in  qualibet  parte,  444A'. 
Sed  quia  his  uniuiiturnon  ut  formae,  scd 
ut  motores  mobili,  XXI  442 D,  444 D', 
445B,  446B,  449  B,  451 A',  vel  sicut  arti- 
fices  instrumentis,  442D,  453B,  in  ipsis 
non  habent  operationes  vitales,  451  D', 
452B',455A,sive  vitae  vegetativae,450D', 
sive  sensitivae,  450A,  451 B',  sed  eas 
tantum  quae  pertinent  ad  motorem,  451 
A,  D';  ideo  nec  vident  nec  audiunt  per 
organa  sensuum,  450B,  4elC,  nec  lo- 
quuntur  lingua,  450  C,  nec  cibos  sibi 
incorporant,  451  A,  452  A,  454  B',  etsi 
eos  vere  sumant,  451A,  454A'.  —  An  et 
quotuplici  rnodo  angelo  conveniat  esse 
in  corpore,  sive  per  praesentiam,  XXIV 
307B',  sive  per  operationem,  307  D'.  — 
Cf.  Apparitio. 

Simplicitas.  An  in  angelis  sit  materia, 
negat  Thomas,  ratione  eorum  incorpo- 


ANG 


34 


AXG 


reitalis,  XXI  186  D,  intellectualitatis, 
18GB,  187C,  et  nobilitatis,  200B',  affir- 
mant  alii,  loquendo  de  materia  spiritua- 
li,  18SD,  D',  sed  eos  omnino  immateria- 
les  esse  requiritur  ad  perfectionem  uni- 
versi,  187  B,  188A,  quia  sic  mediant 
inter  Deum  et  corpora,  187  D,  et  insuper 
in  operationibus  suis  materia  non  juva- 
rentur,  200A,  sed  potius  impedirentur, 
200C.  —  Non  sunt  tamen  pure  simpli- 
ces,  XXI  188A',  nec  actus  purus,  1S5D, 
nec  potentia  pura,  202 G',  et  in  eis  est 
aliqua  compositio,  188B',  199C,  imo 
multiplex,  nempe  ex  actu  et  potentia, 
187 A,  189B',  19GA',  199C,  205 B,  ex  quo 
est  et  quod  est,  XIX  402A',  D\  404B', 
XXI  186D',  19GB',  197A,  204  D,B',20oA, 
ex  quod  est  et  esse,  205A,  D',  ex  quo  est 
et  quis  est,  196  B',  ex  es.se  et  essentia, 
190B,  ex  essentia  et  quiddilate,  199 D, 
ex  essentia  et  potentia,  196 A',  197  A', 
205 A',  ex  genere  et  differentia,  196 A', 
201 D',  imo  ex  forma  et  materia,  juxta 
quosdam,  18SD,  D',  189  A',  196B',  contra 
alios,  1S6B,  187A,  196D',  197A',  199C, 
201 A',  204 D'.  Et  eo  magis  ad  composi- 
tionem  et  potentialitatem  accedunt  quo 
magis  a  divina  simplicitate  recedunt, 
XIX  405B,  sic  utqui  majoris  sunt  actua- 
litatis  et  formalitatis,  majoris  etiam  sint 
unitatis  et  simplicitatis,  XXI  228C.  — 
Verumtamenex  his  compositi  non  intel- 
ligendi  sunt  quasi  ex  partibus  essentiali- 
bus,  XXI 197B',  contra  Albertum,  197A', 
204  C,  in  eis  enim,  juxta  nonnullos, 
idem  sunt  realiter  esse  et  essentia,  204 
B',  actus  et  potentia,  quum  actus  non 
sit  nisi  essentia  ut  Dei  perfectionem 
participat,  et  potentia,  eadem  essentia 
prout  a  divina  perfectione  deficit,  202  D. 
Quod  est,  est  ipsa  quidditas  seu  essentia, 
quo  esl,  esse,  juxta  Thomam,  XXI  186 
D';  quod  est,  est  suppositum,  quo  est, 
natura  vel  forma,  secundum  Albertum, 
197B',  198B,  204B',  et  quod  est^quasi 
materiale,  204 B' ;  quo  est  seu  actus,  est 
ipsum  esse  seu  actualis  exsistentia, 
juxta  alios,  qui  in  hoc  errant,  202  B'; 


potenlia,  potentia  est  formalis,  actus, 
actus  nulli  maleriae  immersus,  205B.  — 
Cf.  Compositio,  Simplicilas. 

Personalltas.  Quatuor  ex  natura  dotes 
habent  angeli  :  simplicitatem  essentiae, 
distinctionem  personalem,  perspicacita- 
tem  intelligentiae  et  arbitrii  libertatem, 
XXI  188B',  206 B,  544  C.  —  In  eis  est 
igitur  distinctio  personalis,  XXI  207C, 
qua  subsistunt,  ratiocinantur  et  indivi- 
duanlur,  206C,  imo  perfectius  sunt  per- 
sonae  quam  homo,  206 B'.  Sed  unde  in 
eis  procedat  illa  distinctio,  varise  sunt 
sententiae  :  ex  unione  quo  est  et  quod 
est,  juxta  Albertum,  204  D,  204  C,  et 
Udalricum,  204  D';  ex  angelicae  naturae 
incommunicabilitate,  secundum  Tho- 
mam,  206A',  vel  perfectione,  ut  vult 
Alexander,  206 D';  ex  parte  actualis  exsi- 
stentiae,  quae  supervenit  essentiae,  ut  te- 
net  Henricus,  210  A;  demum  ex  parte 
materiae,  juxta  eos  qui  in  angelis  spiri- 
tualem  ponunt  materiam,  206  C;  sed 
personalitas  nihil  reale  angelicae  addit 
essentiae,  206A,  nec  fit  per  aliquid  reale 
superadditum  naturte,  207A  ;  angelus 
enim  unus  est  non  per  aliquid  additum, 
207  B,  sed  peressenliae  indivisibilitatem, 
207  D,  et  angelus  hic  ab  angelo  in  genere 
non  differt  nisi  sicut  determinatum  ab 
indeterminato,  XX  408B.  —  Cf.  Persona. 

Tempus.  Angeli,  sicut  quaelibet  crea- 
tura,  ex  se  ad  nihilum  tendunt,  XXI  513 
D',  quapropter  non  natura,  sed  gratia 
dicuntur  immortales.  513D,  D',  514C, 
515D'.  —  Durationis  autem  eorum  men- 
sura  a  quantitatibus  aliis  specifice  dif- 
fert,  XXI  132B'.  —  Quoad  esse  enim 
intransmutabiles  sunt,  sed  quoad  ele- 
ctiones,  affectioneset  operationes  trans- 
mutantur,  XXI  127  D',  et  quoad  motum 
exfuturoin  praeteritum  transeunt,  145 A'; 
ideo,  quoad  esse  invariabile  nullain  ha- 
bent  mensurationem,  145 D,  seu  potius 
mensurantur  aevo,  quoad  affectiones  et 
operationes  variabiles,  tempore,  128 A, 
129B',  131  A',  B',  146D',  180C,  quidquid 
dicat  Scotus,  134 B,  D',  180A.  —  Et  quia 


A.Nli 


:•>.'; 


A'N(1 


nullam  ad  invicem  habenl  causalitatem, 
unusquisque  proprio  gaudel  tevo,  XXI 
141D',  nec  ad  alterius  aevum  mensura- 

tur,  juxta  Henricuin,  nisi  quoad  digni- 
latem  natursB,  ibid.,  contradicente  la- 
men  Scoto,  quia  elsi  aequc  invariabilem 
habeant  omnes  exsistentiam,  nec  possint 
sibi  invicem  esse  mensura,  143C,  sunt 
tainen  alii  aliis  simpliciores,  143  D,  et 
sic  possunt  superiores  aevum  esse  infe- 
riorum,  143A',  et  supremus  aevum  cete- 
rorum,  143  B'.  —  Cf.  Mxi\m. 

Locus.  Angelus  ubique  esse  nequit, 
XXI  164 D,  B',  167 A,  quia  determinataa 
virtutis  est,  164D',  166 D,  nec  nusquam, 
XX  458  C,  alias  moveri  non  valeret, 
459C,  necesse  est  ergo  ut  sit  in  loco, 
450C,  determinato,  451 D',  452A,  XXI 
171  B',  et  limitato,  167G,  quidquid  dixe- 
rint  aliqui,  XX  450C';  sed  ab  alio  habet 
quod  sit  in  loco,  ab  alio  quod  in  deter- 
minato,  ab  alio  quod  in  tanto,  454B'.  — 
Qua  autem  ratione  ei  competat  esse  in 
loco,  XXI 170 A,  G,  173B;  an  secundum 
formam  aut  situm,  XX  451 B,  aut  conta- 
ctum,  451 G;  an  per  substanliam,  XXI 
169B',  170C',  178A,  B,  aut  operationem, 
XX  451 C,  XXI 171 D',  176D',  aut  utrum- 
que,  177  B'.  Etsi  habere  nequeat  po- 
tentiam  continendi,  juxta  Alexandrnm, 
XXI 164B,  esse  limitatum  habet  quo  hic 
est,  164D,  166A,  et  contineri  potest, 
164A',  et  per  duo,  finitionem  et  limita- 
tionem,  loco  proportionatur,  167C,  et 
quamdam  loci  proprietatem  participat, 
id  est  localitatem,  197 D,  quia  nempe 
finitus  est  essentia  et  virtute,  XX  451 A, 
et  in  se  ipso  per  propriam  differentiam 
limitatus,  XXI  202B,  et  perfectionis  suee 
limitibus  terminatus,  202 D.  Vel,  ut  aliis 
placet,  loco  non  indiget  ad  esse,  XXI 
349  A',  nec  ut  ab  aliis  distinguatur,  125 A', 
sed  ad  ordinem  universi,  165D',  167  D', 
et  ad  propriam  operationem,  XX  451 C, 
XXI 156A.  —  Non  est  igitur  in  loco  uni- 
voce  cum  corpore,  XX  451 C,  quia  non 
in  loco  conservante,  ut  corruptibilia, 
XXI 165 B',  nec  in  mensurante,  ut  ccele- 


slia,  sed  in  conlinente,  uf  spirilualia, 
165  C.  Nee  est  in  loco  naturali,  XXI 
168B',  qui  compositionem  cum  alio  prae- 
supponit,  168C,  sed  iu  Ioco  mathema- 
tico,  168B',  quoad  operationem  circa 
corporalia,  169D,  et  eliam  per  essenliam 
suam,  I69B',  oh  naturae  limitationem, 
170C,  sic  tamen  ut  essentia  non  sit  ei 
ratio  exsistendi  in  loco,  169A,  D'.  Item 
non  est  in  loco  circumscriptive,  XX 
456A,  aut  coinmensurative,  ut  corpora- 
lia,  454A,  nisi  per  accidens,  XXI  176D, 
sed  praesentialiter,  sicut  Deus  ubique, 
et  anima  in  corpore,XX  452B,  XXI 167A, 
et  definitive,  XX  450  D',  455  D,  457  C, 
458A,  A',  XXI 156B,  176B,  totus  in  suo 
loco  et  totus  in  qualibet  parte,  167  A.  — 
Proprie  ergo  non  est  in  loco,  XXI  156 B, 
168B,  quia  locum  non  occupat,  167  D', 
sed  in  loco  esse  vere  dicitur,  nec  tantum 
per  effectum,  XX  458A',  etiam  non  as- 
surnpto  corpore,  455A,  quia  ubi  opera- 
tur,  circumscribitur,  XXI 168C,  et  quam- 
vis  indifferens  sit  ad  omnem  locum, 
determinatur  ad  illum  ubi  nunc  est, 
164D'.  Ibi  est  igitur  ubi  operatur,  XXI 
164B',  165B,  166B',  177D,  quia  in  eo 
applicatio  virtutis  fit  per  praesentiam 
substantiae,  177C;  sed  non  opus  est  eum 
essentialiter  esse  ubicumque  operatur, 

XX  452B,  XXI  165B,  angelus  enim  mo- 
vens  ccelum  aut  aliud,  ei  unitur  ut  motor 
dumtaxat,  nec  requiritur  illum  toti  ccelo 
esse  praesentem,  164C;  item  in  empy- 
reo  exsistens  praeesse  potest  hominibus, 
quin  eis  localiter  adsit,  XX  452D,  XXI 
163B'.  Diciturquoqueesseubi  vult,  quia 
celerrime  transferre  se  potest  ubi  vult, 

XXI  166 A',  168C,  et  in  ejus  potestate 
est  loco  se  applicare  sine  medio,  XX 
464C.  An  sit  in  spatio,  XX  455B',  in 
loco  indivisibili,  452A,  XXI  165B,  C, 
seu  in  puncto,  XX  452D',  455D',  460G, 
XXI  166B',  169 A,  172C,  in  loco  eequali, 
172B',  vel  tanto,  172D',  quantumvis  ma- 
gno  vel  parvo,  167  A',  172B'.  An  eumdem 
angelum  possibile  sit  in  pluribus  locis 
simul  esse,  XX  451 D',  452 C,  D,  C,  454  A', 


AXG 


A\<1 


456A,  XXI  164D',  173C,  aul  econverso 
plures  simul  in  eodem  loco,  XX  453B, 
D,  456D,  457D,  XXI  I67B',  174A.  Quo- 
modo  in  eodem  loco  siut  Deus  et  ange- 
lus,  XX  453C,  deemon  et  anima  in  ob- 
sessorum  corporibus,  453C,  456A',  B'. 
—  Angelis.  non  ad  necessitalem,  sed 
ad  congruenliam  depulatur  ccelum  em- 
pyreum,  XX  452D,  B',  XXI  156C,  157B, 
in  quo  creati  sunt  et  eontemplationi  va- 
cant,  349 B',  vel  superior  aeris  pars, 
juxta  philosophos  qui  eis  aeria  tribuunt 
corpora,  XXI  153 A',  163B,  A';  et  quia 
in  eis  est  extensio  qusedam,  non  male- 
rialis,  sed  virtulis  et  essentise,  178C, 
angelis  superioribus  majus  deberi  vide- 
tur  spatium  in  ccelo.  178 D'. —  Cf.  Loctts. 
Motus.  Girca  molum  angelorum  erra- 
verunt  multi,  XX468A,  470B,  et  multse 
sunt  opiniones,  467A',  ita  ut  vix  sint  duo 
in  hacquaistioneconcordanles,467D'.  — 
Juxta  quosdam  non  moventur  localiter 
nisi  per  accidens,  in  assumpto  corpore, 
XXI 176D,  et  sic  eis  naturaliter  non  com- 
petit  localiler  moveri,  quum  nec  corpus 
habeant  sibi  proprium,  176C,  nec  in 
corporibus  quae  movent,  includantur, 
ibid  ,  sed  peraccidens  dumtaxat  moveri 
possunt,  innovando  influentias  suas  cir- 
ca  corpora  et  loca,  177A,  B'.  Sed  com- 
muniter  tenetureos  moveri,  sive  assum- 
pto  corpore  sive  non,  XX  461  A,  et  in 
quantum  sunt  substantise  spirituales, 
466B',  sed  aliter  in  assumpto  corpore, 
aliter  extra,  461 A,  XXI 176A,  et  hoc  vel 
per  accidens  vel  per  se,  XX  461 B,  XXI 
452D.  —  Cerlum  est  igitur  angelos  mo- 
veri,  XXI  174 D,  179D',  non  ad  indigen- 
tiam  sui,  174A',  aut  creaturae,  174B', 
sed  pro  nunc  ad  indigentiam  nostram, 
174  D',  quo  motu  prajmium  merentur  ac- 
cidentale,  174D'.  Imo  triplex  eis  assi- 
gnatur  motus  :  primus  metaphoricus, 
secundum  illuminationes  in  eos  a  Deo 
descendentes,  XX  462 D,  qui  iterum  in 
circularem,  rectum  et  obliquum  dividi- 
tur,  462A';  secundus  per  tempus,  secun- 
dumsuccessionemcognilionum  in  me-nte 


angeli,  462C,  qui  a  molu  proprie  sum- 
plo  differt  in  duobus,  462D';  tertius  se- 
cundum  locum,  seu  de  loco  in  locum, 
463A,  467D',  468B,  per  diversos  diver- 
sorum  locorum  conlactus,  463  D,  qui 
eis  sequivoce  convenit  cum  corporibus, 
463 B.  —  Angelis  convenit  motus  per 
operationem,  juxta  Thomam,  XX  463B, 
C,  C,  per  essentiam  et  operationem, 
juxta  Richardum,  469C,  non  secundum 
substantiam,  sed  per  applicalionem  vir- 
tutis,  juxta  Henricum,  XXI  177B;  an  sit 
continuus,  XX  462  D',  463  B,  C,  XXI 
179A,  et  per  medium,  XX  461C,  463A', 
D',  466D',  469D,  D',  470B,  XXI  175B, 
177 A,  178D,B',  180C,  551 B,  in  tempore 
vel  in  instanti,  XX  462A,  464C,  465D, 
D',  467  B,  468  D,  469  B',  470  B',  XXI 
180A.  Citissime  moventur,  quia  nullam 
in  medio  inveniunt  resistentiam,  XXI 
174 C.  —  In  motu  angelorum  non  diffe- 
runt  proprie  mobile  et  motor,  XX  461 B, 
id  est  angelus  ipse  et  voluntas  ejus, 
466D' ;  quoad  actus  internos  non  moven- 
tur  per  locum  et  tempus,  XXI  175B",  D', 
quoad  motus  locales  non  mensurantur 
motu  cceli,XX  465D,nec  tempore,466C. 
—  Cf.  Motus. 

Scientia.  Triplici  virtute  prsediti  sunt 
angeli  :  eognitiva,  operativa  et  impera- 
tiva,  XXI  514B'.  —  Deiformem  habent 
intellectum,  XXI  H2D',  et  species  seu 
simililudines  rerum  a  formis  idealibus 
divina?,  mentis  extractas,  245  A,  252  B, 
254  B,  sibi  concreatas,  247  D',  252 A',  et 
completas  a  principio,  248D',  quibus 
intellectu  simplici  res  cognoscunt,  113A, 
et  quid  sibi  sit  agendum  et  fugiendum, 
XIX  252B,  ut  tenet  communis  opinio, 
contra  Uddlricum,  qui  docet  eos  cogno- 
scere  per  essentiam  suam,  XXI  246 D', 
in  qua,  tanquam  omnium  rerum  naturas 
virlualiler  continente,  247A,  omnia  su- 
periora  et  inferiora  noscunt,  247  B,  re- 
clamantibus  Thoma,  248D,  C,  et  Petro, 
251 B';  ideo  a  phantasmatibus  non  reci- 
piunt  species,  H4A',  nec  illuminantur 
nisi  a  superiori,  114B',et  cognitioeorum 


ANC, 


A.Nf, 


quasi  medimn  tenet  inler  cognilionem 
Dei  et  hominis,  XIX  I80B',  quia  in  eis 
differunt  esse  el  inlelligere,  ibid.  —  Per 
speeies  ergo  univorsales  dislincte  cogno- 
scunt  quidquid  sub  hoc  universali  con- 
linetur,  XIX  70D',  sed  speciebus  libere 
utuntur,  nec  coguntur  actu  intelligere 
omnia  quorum  species  habent,  XXI257C, 
25SD,  D',  264 D,  265C,  contra  Durandum, 
qui  tenet  angelos  se  et  quaecumque  a  cau- 
sis  naturalibus  dependent  semper  actu 
intelligere,  264 D',  265D.  Insuper,  sicut 
inaequalis  est  naluralis  eorum  virtus, 
XXI  261 A,  ita  et  inaequalis  eorum  scien- 
tia,  si  non  extensione,  sallem  clarilate, 
261 C  :  superiores  per  universaliores  for- 
mas  cognoscunt,  inferiores  per  formas 
magis  particulares,  246D,  250 D,  quibus 
formis  universalioribus  superiores  per- 
fectius  et  plura  cognoscunt,  250 D',  per- 
fectius  et  plura  possunt,  251 A.  —  De- 
mum,  quum  luxdicantur,  XXI  286C,  D', 
297  A,  et  quidem  multipliciter,  295 D', 

296  B,  D,  cognitio  eorum  recte  dicitur 
dies,  297 A',  298B',  et  quia  indie  distiu- 
guere  est  mane  et  vespere,  sic  et  in 
angelica  scientia,  297C,  A',  298C,  ita  ut 
sit  in  eis  cognitio  matutina,  qua  scilicet 
in  Verbo  coguoscunt  res,  296C,  297B, 
et  Verbum  ipsum,  298  C,  et  vespertina, 
qua  res  cognoscuut  in  proprio  genere, 

297  B,  B',  298C,  quae  amba?  in  ipsis  simul 
habentur,  297  C,  300  B,  nec  differunt 
nisi  quantum  ad  modum  cognoscendi, 
297  D,  299  B,  et  cognitionis  qualitatem, 
quia  decoloratior  est  vespertina,  297  D, 
clarior  matutina,  298  B.  Quae  enim  in 
Verbo  cognoscunt,  uno  actu  cognoscunt 
et  indesinenter,  XXI  263D,  264  C,  quae 
per  species,  successive  nee  indesinen- 
ter,  263  C,  264 C,  sed  sine  motu,  264  A', 
contra  Durandum  contendentem  eos  uno 
actu  intelligere  quae  naturaliter  norunt, 
265  B,  alio  actu  quae  sibi  revelanlur,  265 
B,  D;  quae  in  Verbo  vidcnt,  plura  siinul 
videre  possunt,  XX  462C,  quae  per  spe- 
cies  norunt,  plura  simul  non  cogno- 
scunt,  462 D'.  —  Cf,  Species. 


An  a  principio  cognitionem  habuerint 
matutinain,  XXI  2951)',  negant  quidam, 
loqucndo  de  proprie  matutina,  seu  in 
Verbo,  qiun  ad  statum  Beatorum  perti- 
nere  videtur,  296C,  D',  299B',  C,  5301), 
affirmant  alii,  loqucndo  de  improprie 
matutina,  seu  per  species  a  Verbo  acce- 
ptas,  296C,  299B',  300D',  301 B,  quae  an- 
gelicae  naturae  videtur  naturalis,  297D', 
300  A',  D'.  Sed  omnes,  juxla  Parisiensem, 
in  perfecta  scientia  creati  sunt,  id  est 
oinniumnaturalilerscibilium,XXI262A, 
A',  ita  ut  nunc  oinnia  sciant,  praeterita, 
pra-sentia  et  futura,  261  D,  usque  ad  nu- 
merum  arenae  maris  aut  gultarum  plu- 
viae,  261 C,  262  A',  praeserlim  quum  id 
jamdudum  scire  potuerunt  et  debuerunt 
sive  revelalione  sive  experientia,  261 B', 
262 A;  verumtamen  eorum  scientia  duo- 
bus  limitata  est,  262 D.  —  Deum  natu- 
rali  virtute  non  cognoscunt  per  essen- 
tiam,  XXI  266A,  C,  B',  268A',  D',  269C, 
seu  per  speciem,  266 C,  nec  per  vestigia 
creaturae,  XIX  235  D',  aut  ex  notitia 
creaturarum,  236C,  sed  per  aliquem  ejus 
effectum  effluentern  in  eorum  intelle- 
ctum,  XXI  266C,  B',  XXII  252B',  id  est 
per  similitudinem  infusam  aut  acquisi- 
tam,  XXI  283A',  B\  propriam  naluram 
considerando,  266C,  267A,  268D,  D', 
283A',  itero,  juxta  Scotum,  cognitione 
abstractiva  distincta,  267B,  per  speciem 
innatam,  267 C,  A',  contradicente  Cartu- 
siano,  271  B',  quia  ipsis  connaturale  est 
cognoscere  naturas  quae  in  maleria  non 
sunt,  268D.  Deum  ergo  naturaliter  co- 
gnoscunt  per  speculum,  etsi  non  per 
aenigma,  XXI  266D,  visione  media  inter 
visionem  vialorum  et  Bealorum,  XXII 
253  A.  An  eum  prius  norint  quam  se 
ipsos,  XXI  272B,  284 A,  aut  certius, 
284B.  —  Se  ipsos  per  essentiam  cogno- 
scunt,  XXI  253A,  257B,  259C,  266  C, 
268C,  habitus  proprios  per  ipsos,  non 
per  speciem,  253 B,  concivcs  liiplici  mo- 
do,255D',per  effeclum,255A,in  Verbo, 
255D,  et  in  proprio  genere,  255  D,  A', 
per  speciem  acceptam  a  specie  angeli, 


ANG 


38 


ANG 


2o5B',  266 C',  et  per  conversionem  co- 
gnoscentis  supra  cognitum,  255C,  cete- 
ra  per  species  rerum,  253  C,  sive  con- 
creatas,  253  D,  sive  a  rebus  acceptas, 
253 C,  vel,  ut  vult  Durandus,  per  ipsa- 
rum  rerum  praesentiam,  257 C,  vel  per 
habitum  scientialem,  juxta  Henricum, 
258C,  259A,  A',  vel  per  proprias  ratio- 
nes  et  species  distinctas,  260D,  secun- 
dum  Scotum,  260  C.  —  Singularia  et  mate- 
rialia  eos  cognoscere  certum  est,  XXI 
252D,  imo  de  fide,  249B,  sive  in  specie- 
bus  concreatis,  246B',  250C,  252B,  nihil 
accipiendoarebus,juxtaquosdam,245B', 
247D',  263B',  sive  ex  causis  generalibus, 
ut  malunt  alii,  249D,  aut  projiciendo 
lumen  intellectus  in  inferiora,  251  D', 
252D,  256A,  aut  ex  applicatione  forma- 
rum  universalium  ad  particulare  hoc, 
247D,  249A',  252A',  254D',  530D',  aut 
ex  conjunctione  universalium  formarum 
ad  determinandum  particulare,  249 D', 
252 B',  254 C,  vel  mediantibus  formis 
nec  pure  universalibus  nec  pure  parti- 
cularibus,  252C,  vel  speciebus  modo 
concreatis  modo  a  rebus  acceptis,  249B, 
252 A,  253  D,  254  C,  vel  demum  per  ra- 
tiones  proprias,  530B'.  Utrum  prius  in- 
telligant,  universale  an  particulare,  XXI 
272B.  —  Cf.  Singularitas. 

Angeli  visione  corporali  nihil  vident, 
ne  in  assumpto  corpore  quidem,  XXIV 
265C,  ideo  naturali  cognitione  non  vi- 
dent  corpus  Christi  in  Sacramento,  sed 
beata,  265 D,  269B;  quae  fidei  sunt,  non 
norunt  naturali  cognitione,  sed  super- 
naturali,  265D.  —  An  et  quatenus  co- 
gnoscant  futura,  XXI  253  B',  vel  quae 
sunt  ex  libero  arbitrio,  246B,  vel  habitus 
naturales  aut  gratuitos,  ut  justitiam, 
256B,  et  gratiam,  256  D,  vel  cogitationes 
hominum,  463A'.  —  In  scientia  naturali 
proficere  nequeunt,  XXI  562C,  nec  in 
cognitione  Dei  per  visionem,  563 A,  nec 
in  cognitione  rerum  in  Verbo,  563C, 
sed  in  scientia  experimentali  crescere 
possunt,  562  D',  item  in  cognitione  rerum 
in  se  ipsis,  563C,  et  in  scientia  myste- 


riorum,  262 D,  563 A;  an  ex  hominibus 
aut  eventibus  de  divinis  mysteriis  ali- 
quid  discaut,  561 B',  562 A;  an  et  quate- 
nus  Incarnationis  mysterium  praecogno- 
verint,  561 C,  562 C,  563C,  565C.  — 
Cf.  Cognitio. 

Nomen.  Vel  ex  naturalibus  nominan- 
tur,  et  sic  uniformiter  quibusdam  gene- 
ralibusnominibusdesignaripossunt,XXI 
486A,  vel  ex  gratuitis,  et  sic  diversi  di- 
versa  nomina  sortiuntur,  486D,  vel  ex 
naturalibus  et  gratuitis  simul,et  sic  quae- 
dam  nominahabentcommunia,  quaedam 
propria,  486A'.  —  Cf.  Gabriel,  Michael, 
Baphael. 

Numerus.  Augelos  infinitae  esse  mul- 
titudinis  impossibile  est,  non  ex  parte 
Dei,  XXI  230A,  sed  ex  incapacitate  crea- 
turae,  cui  non  competit  ullo  modo  infi- 
nitas,  230B.  In  his  ergo  est  numerus, 
non  discretus,  sed  transcendens,  XXI 
232A,Deo  finitus,  nobis  autem  infinitus 
seu  indeterminabilis,  231 B'.  —  Ideo  er- 
raverunt  philosophi,  docentes  tot  esse 
angelos  quot  orbes,  XIX  86 D,  D',  XXI 
231 D,  vel  motus  cceli,  XIX  86  C,  XXI 
231 D,  233B',  235B,  236A',  vel  quot  spe- 
cies  sensibilium  rerum,  233A,  aut  cer- 
tum  eorum  numerum  determinare  prae- 
sumentes,  230  C,  354  B',  360  B,  362  C. 
Unum  dumtaxat  pro  comperto  habendum 
est,  eos  inaestimabilis  esse  multitudinis, 
XXI  230B',  232A',  233C,  tum  ad  multi- 
plicem  hominum  utilitatem,  234D,  tum 
ad  majus  ccelestis  curiae  ornamentum, 
234C,  et  probabile  est  tanto  eos  numero 
res  sensibiles  superare,  230D',  231 B', 
235 C,  quanto  ccelestiaeas  excedunt  ma- 
gnitudine,  511 C,  525A,  et  multo  plures 
esse  cunctis  hominibus,  236 D,  511 D', 
contra  nonnullos,  230A',  236A,  et  tanto 
plures  in  quolibet  choro,  quanto  altior 
hic  chorus,  236D,  511 C.  An  ipsi  suum 
cognoscant  numerum,  XXI  235D.  —  In 
angelis  numerus  non  addit  quid  positi- 
vum,  sed  tantum  rationem  indivisibili- 
tatis  seu  negationis,  XXI  234C. 

Ordo.  Juxta  quosdam  omnes  angeli  in 


AN(i 


30 


ANG 


quadam  aequalitate  a  Deo  processorunt, 
juxta  alios,  quodam  gradu  ct  ordine,  XXI 
136  B',  ul  ex  corum  varielate  augeretur 
pulchritudo  empyrei,  *228A;  in  bonis 
igitur  est  ordo  in  naluralibus  abexordio 
institutus,  218D,  et  in  gratuitis,  proprio 
merito  acquisitus,  22!) D,  in  malis  ordo 
naturee  dumtaxat,  218 A'.  —  Esse  in  angc- 
lis  species  suadet  ratio,  quia  mullum 
inter  se  differunt,  XXI  218A,  et  alias 
minus  jucundc  viverent,  220B;  sed  quot. 
species,  incertum  est,  dicentibus  aliis  orn- 
nes  unius  et  ejusdem  esse  speciei,  220C, 
221 D,  quia  omnes  aequalis  sunt  essentiae, 
226D',  et  paris  simplicitatis,  228B,  dif- 
ferentes  dignitatibus  et  officiis  tantum- 
modo,  221 D,  quorum  opinio  modici  est 
vigoris,  228D,  et  ceteris  debilior,  229A; 
aliis,  tot  esse  species  quot  individua, 
220 D,  C,  221 A,  quia  nec  in  essentia  nec 
in  attributis  sunt  aequiparandi,  222C,  sed 
inter  se  differunt  quasi  diversi  gradus 
ejusdem  naturae,  222B',  imo  quia  impos- 
sibile  est  incorporales  ac  per  se  subsi- 
stentes  substantias  sub  una  contineri  spe- 
cie,  220 A',  221 A,  quum  individuorum 
multiplicatio  in  specie  veniat.  ex  mate- 
ria,  220 D',  quae  opinio  praesumptuosa 
videtur,  220A,  et  a  multis  rejicitur, 
223B,  224C,  225D,  226A',  imo  Parisiis 
damnata  est,  225B',  et  deserenda,  226D, 
229A;  restat  ergo  tertia,  tot  esse  species 
quot  choros,  quia  universi  ejusdem  chori 
angeli  ejusdem  sunt  speciei,  218C,  220D, 
221 C,  etsi  fortasse  non  ejusdem  speciei 
specialissini£e,229A,etha3c  rationabilior 
videtur,  229A,  magis  Sanctorum  dictis 
consona,  225  C,  et  divinae  sapientiao 
congrua,  229B'.  —  Item  in  angelis  opli- 
me  ponuntur  hierarcbiae,  XXI  474  C, 
quia  etsi  omnes  immediate  videant  divi- 
nam  esseutiam,  mysteria  gratia?  non  nisi 
per  revelationem  norunt,  475B,  quam 
alii  aliter  recipiunt,  475C,  et  in  qualibet 
hierarchia  tres  chori,  ad  vitandam  con- 
fusionem,  481 A'.  Ceterum  eorum  officia 
et  distinctiones  imperfectissime  cogno- 
scimus,  XXI  482B,  et  quol  sint  in  quoli- 


bet  ordine  personae,  penitus  ignoramus, 
482A,  488A.  —  Omnes  ejusdem  hierar- 
chiao  angelos,  aequalcs  censet  Parisien- 
sis,  XXI  497D',  omnes  ejusdem  chori, 
putant  alii,  508  C,  D,  sed  communius 
negatur,  quia  etsi  omnes  unius  hierar- 
chiae  quoad  modum  accipiendi  illurni- 
nationes  divinas  conveniant,  507C,  et 
omnes  unius  chori  in  actu  ordinis  sui, 
ibid.,  non  omnes  a?qualiferdonum  com- 
mune  participant,  507  D',  nec  omnes 
actum  ordinis  pari  virtute  exsequuntur, 
496C,  nec  a?quales  sunt  in  naturalibus  et 
gratuitis,  508  A,  B',  in  scientia,  potentia 
et  voluntatis  perfectione,  50SB,  ita  ut  in 
toto  coelo  non  sint  duo  ejusdem  celsitu- 
dinis,  XXIV  481 A'.  —  Post  judicium  re- 
manebunt  hierarchiae,  XXV  363  C,  et 
chori,  saltem  quoad  dignitatem,  16D', 
nec  omnis  tolletur  inter  angelos  praela- 
tio,  363A'.  —  Cf.  Chorus,  Hierarchia. 

Quum  omnis  hierarchica  actio  in  trans- 
fusione  scientiae  consistat,  XXI  502  C, 
actus  hierarchici,  etiam  inter  angelos, 
sunt  purgat.io,  illuminatio  et  perfectio, 
quae  unum  et  idem  sunt,  500A,  C,  scili- 
cet  remotio  ignorantias,  499A',  C,  qua 
laborare  possunt  angeli,  499D',  503B, 
et  assumptio  scientiae,  500  C,  502 D'.  — 
Purgari  ergo  dicuntur  angeli,  non  a  cul- 
pa,  XXI  499A',  sed  ab  ignorantia,  quae 
est  dissimilitudinis  causa,  499  B'.  Licet 
enim  omnes  divinam  videantessentiam, 
XXI  501 A',  non  ideo  in  ea  vident  uni- 
versos  ejus  effectus,  503B,  XXV  382  D, 
nec  omnia  sciunt  quae  Deus  cognoscit 
scientia  visionis,  sed  alii  plus,  alii  minus, 
41SC,  et  quamvis  puram  habeant  noti- 
tiam  de  his  quae  cognoscunt,  non  sequi- 
tur  eos  de  ratione  cujuslibet  agendi  ha- 
bere  notitiam,  XXI  499D',  nec  omnes  de 
his  immediate  illuminantur,  503D;  id- 
circo  superiores  qui  haec  melius  norunt, 
505B,  inferioribus  manifestare  possunt, 
503 D,  et  manifestant  quantum  valent, 
504 D',  505B,  XXV  418  A;  et  quum  infe- 
riores  ab  ignorantia  purgantnr.  XXI 
500 D',  simul  et  illuminantur;  500D',  e't 


AXG 


'iO 


ANG 


perficiuntur,  501 A.  —  Similiter  angeli 
infimi  cum  supremis  ecclesiasticae  hier- 
archiae  conuectuntur,  XXI  155B',  quibus 
superiores  sunt,  460  A',  481 D',  562A, 
eosque  purgant,  illuminant  et  perficiunt, 
482A,  488B.  —  Angeli  enim  speculi  ha- 
bent  naturam  in  recipiendo,  lucis  in 
agendo,  XXI  252A,  et  sic  formas  intel- 
Hgibiles  ut  specula  recipere  possunt,  ut 
lumina  imprimere,  255A'.Quomodo  illu- 
minet  angelus  augelum,  XXI  501  B', 
503A',  504C,  505C,  506D,  A',  528C,  aut 
hominem,  503B',  505C,  506C,  525  A'; 
an  et  qualenus  pateat  eorum  conscientia 
ad  invicem,  531 B',  536B,  538A;  an  et 
quomodo  loquantur  ad  invicem,  XIX 
430C,  XXI  530A  et  seq.,  531  A'  et  s. 
—  Inter  se  intima  conjuncti  sunt  ami- 
citia,  XXI  559  C,  sed  quia  omnia  Dei 
judicia  perfecte  uon  norunt,  de  his  quan- 
doque  diversa  sentiunt,  55SD',  et  inter 
se  discordare  videntur,  559  A,  D,  non 
quidem  formaiiter  in  ralione  volitorum, 
sed  materialiter  in  volito,  560  A,  et  sic 
dicuntur  inter  se  pugnare,  559A,  ut.  olim 
angeli  Persarum  et  Judaeorum,  558B  et 
s.  —  Cf.  llluminatio,  Loculio,  Perfe- 
ctio,  Purgatio. 

Conversio.  Angeli  in  naturali  perfe- 
clione  et  beatitudine  facli  sunt,  XXI 
284 D',  qua  et  Deum  per  effectum  aut 
quamdamsimilitudinemvidebant,283A', 
et  omni  malo  carebant,  283 D',  et  perfe- 
ctam  propriae  speciei  operationem  exer- 
cebant,  285B,  sed  non  in  beatitudine  et 
perfectione  superuaturali,  qua  divinam 
viderint  essentiam,  283C,  285C,  et  in 
hono  fueriut  confirmali,  284A,  D,  C, 
et  beatitudinem  hanc  boni  angeli  me- 
rueruut,  283C,  284  A',  285A.'—  Item 
certum  esteos  in  gratia  gralis  dalacrea- 
tos  fuisse,  XXI 287  C,  288  D',  290  C,  291 A, 
ita  ut  a  principio  fuerint  sine  vilio  et 
innocentes,  287 C,  D,  290D;  an  aulem  in 
gratia  sanctificante,  variae  sunt  senten- 
tiae,  negantibus  quibusdam,  quia  ad  gra- 
tise  receptionem  exigitur  motus  volun- 
tatis,  289 A,  D',  XXII  267  D,  et  insuper 


nullus  eorum  corruere  potuisset,  XXI 
286A,  quum  naturae  angelicae  haec  sit 
dispositio  ut  ei  quod  amplectitur  totali- 
ter  adhaereat,  S87B,  289A,  A',  affirman- 
tibus  aliis,  quia  hoc  magis  videtur  boni- 
tati  Dei  congruens,  288 B',  289  D,  290 B', 
et  Sanctorum  dictis  consonum,  286  D, 
287B',  D',  288B',  290A,  quibus  consentit 
Cartusianus,  291  C.  Ideirco  vel,  juxta 
quosdam,  sine  mora  in  natura  et  gralia 
simul  conditi  sunt,  XXI  286C,  287  C, 
290 C,  296A,  sequali,  290C,  aut  inaequali, 
291  C,  vel,  juxta  alios,  interveniente 
mora,  naturae  superaddita  est  gralia, 
287  A,  C,  290 C,  296 B,  C,  quam  alii  bene 
utendo  natura  meruerunt,  alii  minime, 
291  A.  —  Omnes  igitur  creati  sunt  boni, 
XXI  238  A,  sed  bonitate  non  confirmata, 
241 B',  et  inter  creationem  et  confirma- 
tionem  necessario  fuit  successio  cum 
vel  sine  morula,  241 B',  242B.  —  An 
tunc  magis  dilexerint  Deum  naturali  di- 
lectione  quam  se  ipsos,  negant  quidam, 
vel  quia  licite  potest  quis  naturaliter 
suam  diligere  conservationem,  etiam  su- 
pra  Deum,  XXI  272C,  vel  quia  uno  et 
eodem  naturali  concupiscentiae  amore 
diligimus  nos  et  quidquid  diligimus, 
275A,  276D',  vel  quia  amare  Deum  super 
omnia  est  perfectissimus  actus  jusliliae, 
quigratiajadscribendusest,  274  C,  275  D', 
278B;  affirmant  vero  alii,  et  melius, 
277 B',  280 B',  quoniarn  hoc  requirit  recta 
creaturae  dispositio,  275  B',  278C,  sive 
agatur  de  ainore  concupiscentiae,  277A', 
278 A',  279  B,  B',  sive  de  amore  amici- 
tia?,  275 B,  277B',  278 B',  quantum  dari 
potest  amicilia  inter  Deum  et  creaturam, 
279 C.  Nec  sic  diligendo  Deum  se  fruiti 
sunt,  XXI  273B',  vel  se  sibi  fiuem  con- 
stiluerunt, 273C,  nec  simoniace  egerunt, 
274B,  aut  inordinate,  275C.  An  et  quo- 
modo  se  invicem  dilexerint,  superiores, 
aequales  et  inferiores,  XXI  276A',  278C. 
—  An  fidem  habuerint,  et  quamnam, 
XXIII  409C  et  s.  —  Cf.  Conversio. 

Angeli  boni  suam  perseverantiam  non 
praescierunt,  nec  naturaliter,  XXI  292  A, 


am; 


'i 


\Mi 


quia  de  possibilibus  non  habetur  scien- 
tia,  292 B,  I!',  nec  per  revelationem,  alio- 
qui  ante  culpam  fuisset  in  aDgelis  di- 
stinclio,  292C;  similiter  malorum  ca- 
sum  non  praescierunt  nec  ipsi  mali, 
292A,  B',  293A,  B',  nec  boni,  294C;  sed 
omnes  se  ad  beatitudinem  vocatos  scire 
poterant,  292B',  et  bujus  habere  fidem, 
293B,  C,  et  spem,  293A.  —  Au,  quomodo 
et  quando  suain  meruerint  beatitudinem 
hon  constat,  XXI  339  A',  XXIII  322  A,  C, 
329C,  330  B,  quia  ex  Scriptura  nihil 
eruitur  manifestum,  XXI  334 A;  com- 
muuis  tamen  est  sententia,  contra  pau- 
cos,  eos  felicitatem  meruisse,  quia  prae- 
mium  praesupponit  meritum,  332  D', 
334B',  335A,  C,  340A',  XXIII  334A',  D'. 
Haue  vero  meruerunt,  non  pei'  obsequia 
homiuibus  praeslita,  XXI  333  B,  quia 
htec  praeslanl  jam  in  termino  positi, 
334 B',  335 A,  et  dalo  quod  nou  fuisset 
homo,  bealitudinem  aeque  meruissent, 
335B,  iusuperquia  per  talia  non  meren- 
tur  nisi  praemium  accidentale,  338  C, 
334 D',  sed  per  conversionem  ad  Deum 
in  principio,  333A,  ita  quod  in  eis  me- 
ritum  praecessit  praemium,  sive  natura 
et  causa,  ut  tenent  quidam,  333  A,  Tho- 
mas,  334C,  Bonaventura,  335C,  et  alii, 
336B,  qui  idcirco  nullam  ponunt  moram 
iuter  angelorum  creationem  et  confir- 
malionem,  338B,  sive  etiam  tempore,  ut 
volunt  Durandus,  335D,  Scotus,  338 D, 
Henricus,  339D',  et  quandoque  Thomas, 
336A',  qui  in  his  sibi  contradicere  vide- 
tur,  336 D,  et  hi  propterea  dicunt  neces- 
sario  intercessisse  moram,  33SC,  340A, 
imo  plures  moras,  338  D,  quoniam  an- 
gelos  uniformes  creatos  in  stalu  naturae, 
deinde  uniformes  gratia  donatos,  opor- 
tuit  demum  merendo  vel  demerendo 
separari,  339 A,  340 A,  B'.  Sed  quidquid 
sit  de  his,  brevissimum  eis  constitutum 
est  tempus  ad  merendum,  XXI  372  A', 
375 B,  B',  quo  transacto  statim  praemium 
acceperunt,  372C,  D';  et  a  quibusdam 
separati  dicuntur  prima  die,  quando  di- 
visit  Deus  lucem  a  tenebris,  333D',  ab 


aliis  secunda  die,  quum  facta  est  sepa- 
ratioaquarum,  333 B',  quapropter  secun- 

d,i  die  specialiter  I orantur  ab  Eccle- 

sia,  287A,  333 A',  D'.  — Ad  hoc  aulem 
ul  ad  Diuiii  converterentur  meritorie, 
gratia  indiguerunt  gratum  faciente,  XXI 
3301)',  331  C,  B',  D',  332C,  I),  non  autem 
gralia  gralis  data,  330D,  332D,  quia  ex 
merito  liberi  arbitrii  sufficieuter  se  pa- 
rare  poterantad  receptionem  gratiaegra- 
tificantis,  330B',  331 C,  B',  D',  contra 
Albertum  requirentem  gratiam  coope- 
rantem,  332B.  Ad  conversionem  igitur 
angelorum  tria  concurrerunt,  liberum 
arbitrium,  inchoando,  XXI  331 B,  C,  B', 
gratia  gratificaus,  meritum  tribuendo, 
331 B,  D,  B',  gratia  consummata,  perli- 
eiendo,  331  B,  D,  C,  qua?  tria  simul  fuisse 
videntur,  331 D,  B'. —  Cur  aliis  slanti- 
bus,  alii  peccaverint,  XXI  326B'.  Quo- 
niam  stelerunt  multo  plures,  XXI  347C, 
iu  angelica  natura  malum  ut  in  paucio- 
ribus  invenitur,  XX  500A".  —  Cf.  Dae- 
mones. 

Quoniam  immobiliter  apprehendit  an- 
gelus  per  intellectum,  non  per  discur- 
sum,  voluntas  ejus  volito  immobiliter 
haeret,  XXI  376 A,  et  se  totam  et  immo- 
biliter  convertit  ad  quod  semel  se  con- 
vertit,  H2C,  116C,  337B',  339B',  373D, 
374  D,  376C,  B',  ideo  post  conversionem 
vel  aversionem  confirmalur  in  bono  aut 
in  malo,  sicut  homines  post  mortem, 
375B.  —  Boni  ergo  in  bono  sunt  confir- 
mati,  XXI  390B',  tum  quia  in  ipsis  po- 
tentialitas  tota  ad  actum  redacta  est, 
390 C,  quidquid  dieat  Udalricus,  392B', 
393B,  tum  quia  eorum  voluntas  ultimo 
fini  conjuncta  est,  391 D',  392C,  tum 
quia  ad  beatitudinis  rationem  pertinet 
securitas,  391 D.  Nec  peccare  possunt, 
XXI 514 A',  515  B,  non  natura,  sed  gratia, 
305C,  non  carentia  liberi  arbitrii,  391  D, 
393 A'  et  s.,  513  C,  quum  intellectum 
habeant  et  voluntatem,  516  C,  sed  quia 
Deum  per  speciem  videntes,  ad  ipsum 
necessario  afficiuntur,  391 B,  quum  in 
ipso  sit  ratio  totius  boni,  391  B',  extra 


AXG 


42 


ANG 


quod  nihil  remaneat  desiderandum, 
391 C.  Nec  possunt  velle  nisi  bonum  et 
bene  velle,  XXI  392A,  quia  in  bono  per 
gratiam  et  gloriam  contirmantur,  392C, 
C,  393 C,  nec  in  eis  cadere  potest  ullus 
error,  nescientia  aut  inconsideratio,  394 
C.  Et  quia  nullam  in  se  habent  reni- 
tentiam,  se  toto  posse  ad  Deum  conver- 
tisse  creduntur,  XX  23  A',  D',  et  sic  qui 
excellentiores  fuerunt  natura,  excellen- 
tius  etiam  ad  Deum  se  converlerunt,  XXI 
229  D,  XXIV 131  B,  et  excellen  tiores  etiam 
facti  sunt  gratia  et  gloria,  XX  20D',  XXI 
229D.  337C,  XXIV  130A'.  Verumtamen, 
etsi  cujuslibet  vires  in  perfectionibus 
naturse  et  gloriae  in  sua  sint  ultimitate, 
XXI  475C,  contra  quosdam,  561  A,  et 
perfecti  sint  quantum  sinit  eorum  activa 
capacitas,  perfectiores  esse  possent, 
562A'.  —  Similiter  mali  in  malo  obsti- 
nati  sunt,  XXI  371 A,  ita  ut  vere  pceni- 
tere  non  valeant,  371 B,  373  B,  nec  ad 
gratiam  gratificantem  se  disponere, 
371  D,  quia  eis  deest  pariter  et  voluntas, 
371 B,  374 B,  et  gratia,  371 C;  eorum  er- 
go  peccatum  multis  de  causis  irremissi- 
bile  est,  XXIII  33D',  nec,  angelo  lapso, 
angelicam  naturam  assumi  decuit  a  Deo, 
33  D'.  —  Cf.  Arbitrium,  Confirmatio, 
Daemones. 

Officia.  Angelorum,  utpote  intellectu- 
alium  substantiarum,  operatio  propria, 
tam  naturalis  quam  supernaturalis,  est 
contemplatio,  XXI  349B',  sed  ipsis  com- 
mittitur  cura  inferiorum,  et  haec  quae  in 
corporibus  fiunt,  eorum  ministerio  pa- 
trantur,  XXV  249  D',  propter  quod  admi- 
nistratorii  dicuntur  spiritus,  XXI  519B, 
524A.  Sunt  ergo  adsistentes  et  mini- 
strantes,  XXI  526  A',  non  omnes  mini- 
strantes,  519  B,  nec  simul  adsistentes  et 
ministrantes.  520A',  sed  alii  adsistentes. 
alii  ministrantes,  519D',  526A';  indesi- 
nenter  et  sine  fatigatione  operantur, 
5I4C,  et  circa  Deum  moventur,  515A', 
sed  circa  corporalia  aut  exteriora  non 
semper  occupantur,  XX  460 A;  nec  mi- 
nuitur  eorum  felicitas,  quum  in  terris 


circa  nos  versantur,  XXI  351 C,  vel  ad 
tenebrosa  loca  mitluntur,  353  A.  Qui  sint 
adsistentes,  XXI  524A',  D',  qui  mini- 
strantes,  524D,  D',  526B',  et  quot,  524C. 

—  Omnes  Deum  immediate  contemplan- 
tur,  XXI  525 C,  a  Christo  illuminantur, 
563D,  et  a  B.  Virgine,  564A,  quapropter 
in  Christum  et  B.  Virginem  prospicere 
desiderant,  564B ;  quomodo  Christum 
spiritualiter  manducare  dicantur,  XXIV 
234B.  —  In  inferiora  non  liberam  do- 
minationem,  sed  ministerium  accepe- 
runt,  XXI  323C;  eis  ergo  non  competit 
creare,  62A',  quidquid  contra  dixerint 
haeretici,  62  C,  nec  miracula  proprie 
sumpta  facere,  421 C;  miracula  autem 
late  sumpta  facere  valent,  420D',  quia 
propria  solertia  ex  causis  naturalibus 
majores  vel  insolitos  obtinere  queunt 
effectus,  420C,  422C.  Item  corpora  hu- 
mana  veraformarenequeunt,  XXII 143B', 
quia  opera  naturae  facere  non  valent 
nisi  applicando  activaet  passiva,  143C; 
ideo  nec  corpus  Adae  de  terra  efficere 
potuerunt,  143  B,  145B',  nec  ex  costa 
ejus  corpus  Evae,  143D,  163C,  164C, 
nec  corpora  possunt  ad  aliquam  formam 
transmutare,  nisi  adhibitis  quibusdam 
seminibus,  145B',  164C,  nec  in  resur- 
rectione  generali  corpora  animabusreu- 
nire  poterunt  et  glorificare,  XXV  249D'. 

—  Eos  ccelestes  orbes  movere  non  repu- 
gnat,  XXII  68C,  71 D',  73C,  74D,  75 A, 
77  C,  quia  corporalem  creaturam  per 
spiritualem  regere  solet  Deus,  67D',  71 D', 
imo  nec  plures  angelos  eumdem  orbem, 
68C;  sed  orbium  motores  suntdumtaxat, 
non  formae  aut  animae,  ibid.,  et  quamvis 
eos  moveant,  non  principaliter  ad  hoc 
facti  sunt,  XXI  232 A',  nec  sunt  omnes 
orbium  motores,  234A.  Per  utrum  me- 
diatius  moveant,  voluntatem  an  intelle- 
ctum,  XXI  435A',  XXII  79B.  —  Cf.  Ad- 
sistentia,  Ministerium,  Orbis. 

Exsecutores  sunt  providentiae Dei  circa 
electos,  XXI  545B",  546C,  et  quodam- 
modo  dicuntur  facti  propter  homines, 
quia  eos  juvant,  106A',  H2B',  multipli- 


A\"G 


AXG 


citer.  521  A',  et  sic  ordinati  simt,  tam 
boni  quain  inali,  nt  ministerialiter  co- 
operentur  electorum  saluti,  349D.  — 
Eos  ergo  ad  homines  milli  conslat,  XXI 

520  C,  sive  a  Deo  sive  a  superioribus 
angelis,  519D',  sivc  bonos  sivc  malos, 
520B,  ad  bencplacitiim  Dei  ct  salutem 
electorum,  520B',  526B;  qui  aulem  mit- 
tantur,  520C,  521 B,  526  A,  el  ad  quae 
mittantur,  520B',  526 B,  incertum  est, 

521  B,  523A.  An  sic  missi  illius  tantum 
doni  exerceant  actus  a  quo  denominan- 
tur,  XXI  526  C.  —  Eorum  ministerio 
fiunl  communiter  prophetic;p  revelalio- 
nes,  XIX  62A,  88D,  XXI  462A,  et  nobis 
exhibentur  divinae  illuminationes,  XIX 
574A',  qiuedam  enim  revelare  possunt, 
sive  de  ordine  voluntariorum,  quae  acui- 
tate  ingenita  perceperunt,  XXI  409  D, 
sive  de  ordine  mirabilium,  quaa  revelan- 
te  Deo  noverunt,  409 A';  item  et  appari- 
tiones,  XIX  574B,  575 B,  A',  XXI  462  A  et 
s.,  sed  quoad  exlerius  signum  tantum, 
non  quoad  gratiam  interiorem,  XIX  574 
A';  unde  non  ipsis  sed  personae  mittenti 
tribuuntur  apparitiones,  574 C,  D',  575 
A,  cujus  sunt  tantum  vicarii,  575D;  sic 
apparentes  vocantur  nihilo  minus  Deus, 
XXI  462D,  D'.  Quomodo  appareant,  se- 
cundum  virtutem,  an  secundum  substan- 
tialem  praesentiam,  XX  458  B;  quomodo 
sic  ut  ab  uno  videantur,  non  ab  altero, 
XXI  443  C  De  apparitionibus  angelicis 
in  formis  sensibilibus,  juxta  Parisien- 
sem,  XXI  456D',  457 D.  —  Cf.  Apparitio, 
Missio. 

Eis  pariter  compelit  potestas  guber- 
nandi  et  custodiendi  homines,  tum  a 
natura,  XXI  544C,  tum  a  gratia,  544D'. 
Unicuique  ergo  viatori  deputatus  est 
angelus,  XXI  547A'  et  s.,  quieum  custo- 
diat  diligenter,  543  C,  quoad  corpus  et 
animam,  544 D,  553  A,  et  insuper  plures 
alii  coadjutores,  XXIV  481 B.  —  Angelus 
custos  tam  in  partem  superiorem  quam 
inferiorem  animae  agit,  XXI  544  A',  tam 
in  cogniti vam  quam in  affecti  vam, 544 B', 
sed  non  aufert  libertatem,  nec  proinde 


universa  impcdit  pcccata,  543C;  facit 
lanien  quod  in  se  cst,  544A,  nc  fallatur 
inlentio  Dei,  5MB.  Cur  visibililcr  non 
apparcat  homini,  XXI  545D'.  —  Intra 
quaecumque  corpora  illabi  possunt  an- 
geli,  XXI  460C,  intra  limites  scilicet 
quantitatis,  non  essentiae,  459A';  sed 
animabus  illabi  nequeunl,  459B',  460A, 
461  C,  et  eas  ab  extra  movent,  459  B', 
illuminando  intellectum,  460A.  Volun- 
tatem  directe  movere  non  valent,  XXI 
409C,  410D,  459 A',  sed  in  intellectum 
influere  possunt,  410 A,  B,  D,  459  D,  463 
C,  et  cogitationes  bonas  menti  suggerere 
per  modum  immittentium,  410D',  463 C, 
seu  potius  incentorum,  411  B,  meatus 
intelligentiae  ab  impedimentis  liberando, 
411 C,  lumen  suum  applicando  ad  phan- 
tasmata,  412  D,  463  B',  vel  simpliciter 
species  a  Deo  acceptas  intelleclui  hu- 
mano  objiciendo,  411 B',  412  B',  contra 
Thomam,  412  C.  Item  in  sensus  exterio- 
res  et  interiores  possunt  species  sensi- 
biles  et  imaginarias  imprimere,  XXI 
408D,  C,  409D',  459D,  in  hominibus  vel 
in  brutis,  408D,  propternaturaeexcellen- 
tiam,  409C,  et  sensus  duplici  modo  im- 
mutare,  447A,  ultra  modum  naturalem, 
408C.  An  et  quomodo  valeant  affectum 
nostrum  accendere,  XXI  521  C,  525  D, 
et  animam  illuminare,  522B  ;  an  in  his 
falli  et  fallere  possint,  408D'.  —  Cf.  Cu- 
stodia,  Illuminatio. 

Fruendo  Deo  nihil  merentur,  XXIII 
321  D,  sed  ministrando  proficere  possunt, 
non  quoad  praemium  essentiale,XXI334 
B',  561  B,  sed  quoad  accidentale,  333  C, 
334  D',  et  scientiam,  juxta  quosdam, 
562C;  aureolam  tamen  nunquam  me- 
rentur,  XXV  442B',  443 D'.  —  Non  judi- 
cabunt  cum  Christo  in  fiue  steculi,  quia 
cum  eo  non  conveniunt  natura,  XXV 
363A,  nec  proprie  judicabuntur  judicio 
discussionis,  sed  retribulionis  tantum, 
364 D,  quia  de  bonis  per  se  procuratis 
augmentum  accipient  gaudii,  364A', 
365D'.  —  Post  judicium  ab  officiis  ces- 
sabunt  quae  ad  viatorum  utilitatem  ordi- 


ANl 


44 


ANl 


nantur,  XXI  51 2 C,  C,  XXV  365 A,  non 
autem  ab  aliis,  XXI  512D,  et  erit  perpe- 
tua  inferiorum  a  superioribus  illumina- 
tio,  512B',  513A.  —  Cf.  Praemium. 
ANIMA.  Origo.  Circa  originem  animarum 
multipliciter  erraverunt  philosophi,  as- 
serentes  eas  in  principio  simul  creatas, 
XXII 141 B,  vel  in  stellis  comparibus  col- 
locatas  esse,  140A',  unde  sponte  descen- 
dunt  in  corpora,  141 D',  vel  in  ccelo  pec- 
casse,  et  inde  in  corpora  detrudi  velut 
in  carceres,  140A',  efsic  multoties  re- 
incarnari,  142D,  quae  omuia  irrationabi- 
lia  sunt,  142A,  B,  D.  Similiter,  quum 
anima  rationalis  sit  simplex  et  indivisi- 
bilis  substantia,  a  traduce  non  est,  XXII 
182  A',  184D,  385 C,  nec  ab  anima  gene- 
rantis  produci  potest  per  divisionem, 
182A',  aut  causalitatem,  182B',  nec  in 
semine  generantis  est  actu,  172D,  aut 
virtualiter,  172A',  nec  e  potentia  mate- 
riae  educibilis  est,  182C,  nec  successive 
evolvitur,  172 A';  restat  ideo  ut  ab  extra 
sit,  182D',  non  a  virtute  creata,  aut  cau- 
sis  secundis,  XXI  47D,  XXII  140D',  sed 
a  Deo  immediate,  142B',  qui  eas  non  si- 
mul  ante  corpora  creat,  141 C,  D,  D',  sed 
sigillatim,  140D,  in  corpore  et  cum  cor- 
pore,  quiainfundendo  creantur  et  crean- 
do  infunduutur,  140B'.  —  Quomodo  di- 
catur  terminus  generationis,  XXII  141 D. 
—  Juxta  quosdam  ad  eductionem  ejus 
cooperatur  virtus  cceli  empyrei,  XXI 
158B'.  —  Cf.  Adam. 

Anima  in  se  ipsa.  Natura.  Quidquid 
dixerint  quidam,anima  rationalisnon  est 
divina  essentia,  XXII  125  A',  nec  sub- 
stantia  separata,  humanaementiunitame- 
diantibus  phantasmatibus,  XXV  258  B', 
nec  materialis  substantia,  XIX  410D', 
XXI  197B,  XXII 125C,  126A,  nec  virtus 
organica,  sed  substantia  simpiex,  imma- 
terialis,  131 A',  incorruptibilis,  immorta- 
lis,  131 C,  ut  multis  probatur  argumen- 
tis,  148 D',  in  se  inferiorum  naturalium 
formarum  perfectiones  includens,  et  in- 
super  immateriales  vires  habens  et  di- 
vinas  actiones,  131 A,  quae  corpori  uni- 


tur  tanquam  forma  substantialis,  129B'. 
—  Ab  anima  brutorum  differt,  quod  in- 
tellectiva  est,  XXV  258  A',  incorruptibi- 
lis,  257  A',  et  nullum  contrarium  habet, 
258C;  ab  intelligentiis,  quia  non  impri- 
mit  in  res  nisi  movendo  eas,  XXI 159 D', 
ab  angelis  multipliciter,  H2D',  115 A', 
quia  nempe  est  creatura  maximae  poten- 
tialitatis,  quae  in  umbra  intelligentiae 
producta  est,  115B,  minus  incorporea 
quam  angelus,  quum  nata  sit  corpus  vi- 
vificare  et  informare,  H3A',  et  unibilis 
sit  corpori,  H3B',  D',  116B,  513D',  ac 
proinde  conjungatur  continuo  et  tempo- 
ri,  114A',  minus  quoque  intellectualis, 
quia  potentialem  habet  intellectum  et 
inquisitivum,  H3A,  H4B',  H7A',  C, 
ab  inferiori  informatum  et  illuminatum, 
H4A',  et  a  phantasmalibus  sumentem 
inteiligibiles  species,  114A',  116C,  pro- 
pter  quod  aptius  dicitur  rationalis  quam 
intellectualis,  115B,  513  C,  quia  item 
illuminationem  divinamnon  nisi  secun- 
da  seu  ultima  receptione  percipit,  114B', 
516D',  demum  quia  non  converlitur  ini- 
mobiliter,  sed  cadere  potest  et  resurgere, 
M2B',  H6C.  —  Ab  angelo  igitur  differt 
non  numero  tantum,  sed  specie,  XXI 
H2D',  113C,  115A',  imo  et  genere  se- 
cundum  Albertum,  H3C,  et  species  est, 
115C,  etsi  non  tam  proprie  quam  homo 
et  angelus,  H7D;  et  quidem  in  quantum 
habet  esse  absolutuin,  species  est  quae- 
dam,  in  quantum  forma  est  alterius, 
principium  seu  pars  speciei,  H5A',  non 
tamen  sicut  formae  inferiores,  quae  inse- 
parabiles  sunt,  201  A';  separata  vero, 
species  est,  non  actualiter  pars  speciei, 
201B'.  —  Quid  inter  animam  et  spiri- 
tum,  XXIII  78A.  —  Cf.  Angelus. 

Diynitas.  Anima  ralionalis  ad  imagi- 
nem  Dei  dicitur  facta,  et  ad  similitudi- 
nem,  XIX  288C,  sed  diversimode,  288C, 
289 B',  290  A,  et  in  ea  multiplex  est  ve- 
stigium  et  imago  Dei,  241 B',  437A,  non 
unius  tantum  personae,  sed  totius  Trini- 
tatis,  245 D',  267B,  quamvis  a  multis 
non  percipiatur,  255A.  In  ea  enim  et 


A.M 


AM 


iiniias  esl  essentiao  et  Irinilas  virium, 
XIX  263  C,  memoria  scilicet,  intelligen- 
lia  et  voluntas,  234D  et  s.,  233C,  vel 
potenlia,  sapientia  el  amor,  266B,  vel 
vita,  apprehensio  et  aiTeclio,  266D.  El 
quanto  magis  virtutibus  perficitur,  tanto 
nia^is  assimilatur  Deo,  XIX  267  C,  el  in 
finali  felicitate  simillima  ipsi  erit, 266 1)', 
267A'.  —  Nobilissima  est  formarum  ac 
animae  cceli  simillima,  XXI  1081),  adeo 
corporalem  naturam  transcendens,  ut 
non  nisi  corpori  perfeclissimo  et  ccelo 
siinillimo  per  separationem  a  contrarie- 
late  unibilis  sit,  108C,  ideo  nec  cuilibet 
corpori  animali  conjungi  apta  est,  XXII 
137C,  138C,  nec  elementari,  XXI  446C, 
nec  mixto,  446  D,  sed  humano  tantum, 
446C,  quod  alia  universa  aequalitate  com- 
plexionis  superat,  108A',  ut  insuper  vir- 
tutem  habeat  a  materia  prorsus  immu- 
nem,  id  est  intelleclum,  108D';  et  quo- 
dammodo  dicitur  finis  naturae  inferioris, 
quae  ad  eam  ordinatur,  106 B',  et  eam 
appetit,  H2A,  M3B',  sed  in  ordine  in- 
tellectualium  substantiarum  infima  est, 
109 C,  et  ultimum  locum  tenet,  uti  ma- 
teria  prima  in  ordine  rerum,  111  C, 
H6A,  B',  tam  propinqua  materialibus, 
ut  a  corpore  possit  participari,  116B,C, 
sine  quo  plurimas  non  valet  exercere 
actiones,  H2C,  et  quo  aliquo  modo  in- 
digetad  acquirendam  scienliam  et  virlu- 
tem,  HIB,  117C.  —  Angelo  ergo  inferior 
est,  XXI  112  C,  et  licet  habeat  intelle- 
ctum,  inter  intellectuales  substantias 
non  ponitur,  quia  intellectualitatem  non 
habet  per  propriam  naturam,  sed  per 
quamdam  participationem,  117  B,  de- 
fective  et  obumbrate,  H6B,  unde  quse 
cognoscit,  non  subito  intuetur,  sed  per 
inquisitionem  novit,  117A,  nec  cognitio 
ejus  intellectualis  est,  nisi  in  princi- 
pio,  quia  prima  principia  statim  appre- 
hendit,  ibidem.,  et  in  fine,  quia  ad 
inteiligentiam  rei  terminatur,  H7B,— 
Proprie  ergo  rationalis  est,  XXI  116 B, 
et  dicitur  quasi  horizon  el  continium 
corporeorum  et  incorporeorum,  109C, 


superiorum  el  inferiorum,  419  B'.  — 
('/'.  Angelus. 

Omnes  a  sua  crealione  aequales  sunt 
quoad  essentiam,  XXII  434  B',  433  C, 
436  A,  quoad  dona  gratuita  inaequales, 
433B,  436 A;  quoad  dona  naturalia,  ui 
memoriam  et  intellectum,  aequales  sunt, 
juxta  Thomam,  434 IV,  et  Durandum, 
quia  forma  substantialis  non  recipit  ma- 
gis  et  mintis,  436A,  nec  alia  alii  praestat 
nisi  ex  diversa  corporis  dispositione, 
434 B',  D',  inaequales  vero,  juxta  Bona- 
venturam,  435  A',  et  alios,  quia  in  spiri- 
tibus  est  inrequalitas,  434 C,  nec  a  cor- 
pore  venire  polcst,  quum  corpus  sit  ad 
animam,  non  econtra,  433  B',  et  saepe 
in  infirmioribus  corporibus  praestantio- 
res  sunt  animae,  433A,  436C;  verumta- 
men  etiam  ad  vimintellectivam  multum 
confert  corporis  dispositio,  XXI  157 B, 
XXII  435C,  imo  et  locorum,  XXI  157 C, 
ad  vires  inferiores  vegetativae  et  sensiti- 
vae,  organorum  perfectio,  XXII  436B.  — 
Etsi  ergo  omnes  ejusdem  sint  dignitatis 
specificae,  XXII  226C,  ex  unione  cum 
corpore  dispositionum  inaequalitatem 
contrahere  videntur,  225D',  226B,  D,  et 
etiam  in  statu  innocentiae  fuisset  inter 
eas  inaequalitas,  226  D. 

Simplicitas.  Etsi  essenlialiler  sit  in- 
corporalis,  XXI  197  D,  et  ex  nulla  ma- 
teria,  197  B,  corporalis  dici  potest  re- 
spectu  divinae  simplicitatis,  187  D,  197 
C,  el  quia  definilive  est  in  loco,  197A'; 
imo  an  prorsus  immaterialis  sit  et  incor- 
poralis,  incertum  est,  XXV  473  B.  — 
Magis  composita  est  quam  formae  infe- 
riores,  XIX  405  D,  et  multiplicem  habet 
compositionem,  405C,  ex  essentia  et  ex- 
sistentia,  potentia  et  actu,  410D',  exquo 
est  et  quod  est,  402A',  D',  403B',  404B', 
tanquam  ex  essentialibus  principiis,  jux- 
ta  Albertum,  403B',  ex  materia  spirituali 
et  forma,  juxta  nonnullos,  ibid.  — Tres 
habet  vires,  rationalem.  concupiscibilem 
et  irascibilem,  XXIII  521 C,  quarum  ob- 
jeclum  est  verum,  bonum  et  arduum, 
448A',  tres  item  potentias,  memoriam, 


ANI 


46 


ANl 


intellectum  et  voluntatem,  XIX  255  C, 
quae  ad  eam  referuntur  sicut  partes  ad 
totum  potestativum,  270  B,  278  D,  C, 
279A,  non  aggregatum,  279A',  283B', 
nec  operatur  nisi  per  has  potentias, 
278C;  verumtamen  non  est  ipsa  sua  po- 
tentia,  278 A',  sed  juxta  veriorem  sen- 
tentiam,  a  suis  potentiis  diversa  est, 
sicut  substantia  a  suis  accidentibus, 
278C,  C,  282B,  contradicentibus  tamen 
nonnullis,  277  B',  ut  Parisiensi,  279A', 
et  Richardo,  280D.  —  Per  essentiam  vi- 
vere  habet,  per  potentias  agere,  XXII 
327 B,  per  essentiam  respicit  complexio- 
nis  aequalitatem,  per  potentias  organo- 
rum  diversitatem,  ibid.  —  Quomodo  di- 
catur  essentia,  substantia,  subjectum, 
XIX  271  C,  essentia  corporis,  vita  et 
mens,  280C.  —  Cf.  Potentia. 

Cognitio.  Polest  anima  non  se  cogita- 
re,  XIX  275 A',  sed  ignorare  se  nequit,  ne 
vagientis  quidem  infantuli,  juxta  Augu- 
stinum,  273C;  per  suas  enim  potenlias 
semper  se  intelligit  ac  diligit,  habitua- 
liter,  juxta  Albertum,  271 D,  Thomam, 
271 D',  272D,  et  alios,  272B,  B',  273 A, 
actualiter,  secundum  Augustinum,274A, 
quamvis  haec  non  adverlat,  275B',  quia 
triplici  de  causa  eam  latere  possunt  mo- 
tus,  actus  vel  etiam  habitus  proprii, 
270C,  276D'. — In  se  omnium  rerum 
superiorum  etinferiorum  virtualitercon- 
tinet  naturas,  XXI  246 D',  unde  se  co- 
gnoscendo  cetera  novit,  247  B,  propter 
quod  dicitur  locus  specierum,  XIX  255C, 
vel  species  specierum,  XXI  248C  ;  sed 
aliter  cognoscit  se  ipsam,  aliter  cetera, 
XIX  264B'.  —  A  phantasmatibus  sumit 
species  intelligibiles,  XXI  H4A',  H6C, 
nec  videtur  in  hac  vita  posse  intelligere 
sine  intelligibili  specie,  XIX  262D',  et 
phantasmate,  275D';  verumtamen  anima 
Adae  species  habuit  innatas,  et  anima 
glorilicata  intelligit  ut  angelus,  XXI 
113  B.  —  Quomodo  a  Deo  et  angelisillu- 
minetur,  XXI  522B.  —  Cf.  Cognitio. 

Operatio.  Triplicem  operationem  ha- 
bere  potest,  animalem,  intellectualem, 


etdivinam,  XXI  521 D',  522A.  et  prae- 
cipua  ejus  operatio  est  divinis  vacare  et 
Deum  contemplari,  106C.  —  Non  movet 
se  ipsam,  XXV  309B',  nec  movetur  se- 
cundum  operationes,  ut  videre  et  senti- 
re,  309C.  —  An  propria  virtute  valeat 
in  materia  impressiones  vel  immulatio- 
nes  operari,  XXIII  267 D'.  —  An  et  quo- 
modo  competat  ei  pati,  sive  quoad  es- 
senliam,  XXIII  280A,  282A,  sive  quoad 
vires  nutritivas,  280 B,  sensilivas,  appre- 
hensivas,  280C,  appetitivas,  280 D,  et 
intellectuales,  280B';  an  absque  corpo- 
re  dolere  possit,  XXV  303D',  vel  resum- 
pto  corpore  sine  sensu  intermedio  ali- 
quid  videre,  ibid.  Duplex  est  ei  dolor, 
alter  ex  carne,  qui  est  dolor,  alius  secun- 
dum  se,  qui  est  t.ristitia,  XXIII  287D'.  — 
Quum  non  habeat  limites  quantitatis,  in 
Iianc  intrare  nullus  valet,  nisi  Deus,  XXI 
459B',  460A,  D,  ceteri  autem  spiritus, 
boni  vel  mali,  in  eam  illabi  nequeunt, 
459B',  nisi  per  efficaciam,  460A,  et 
quasi  ab  extra,  circumvallando,  460C, 
vel  obsidendo,  461 B.  Quomodo  a  rebus 
sensibilibuspassiones  recipiat,XXI403D 
et  s. ;  an  et  quatenus  in  suis  actibus 
subjiciatur  ccelestium  influentia3,  XXH 
99 C  et  s.  —  Cf.  Passio. 

Anima  in  corpore.  Animae  rationali 
corpus  materiale  uniri  voluit  Deus  varias 
ob  causas,  XXI  107  C,  et  eam  materiae 
corporali  uniri  ut  formam  substantialem, 
nou  repugnat,  109D,  imo  naturale  esl, 
quia  inter  eam  et  corpus  habetur  pro- 
portio  et  absolute  et  in  ordine  ad  finem, 
IHB'.  Non  enim  est  per  se  hypostasis 
perfecta,  XXII  134C,  135A,  et  ita  de- 
clivis  est  intellectualitatis  ut  sine  cor- 
pore  actiones  naturales  exercere  nequeat, 
134  D',  nec  in  adeptione  scientiee  et 
virtutum  perfici,  XXI 111 B.  Unibilis  est 
ergo  cum  corpore  ad  unum  animatum 
constituendum,XXII  134C,  non  per  mo- 
dum  mixti  in  quo  alterantur  componen- 
tia,  134B',  quia  a  suis  proprietatibus 
nullatenus  alteratur,  135D,  sed  per  mo- 
dum  communicationis  in  actione,  in  qua. 


ANI 


ANI 


utrumque  manet  distinclum,  135A;  »-1 
ita  corpori  unilur  ul  principans,  conti- 
nens  el  forma,  135B,  non  propler  cor- 
pus,  scd  propter  sc,  (iSl)',  a<l  exercendas 
quasdam  operationes,  quas  sine  admini- 
culo  corporis  perficere  nequit,  ibid.  — 
Non  igilur  continualur  corpori  solum 
per  phanlasma,  ut  ait  Averroes,  XXI  10!) 
I?,  C,  nec  est  mera  corporis  harmonia 
aut  complexio,  ut  dixerunt  Galenus  et 
Empedocles,  I09B,  nec  corpori  unitur 
tantum  ut  molor  mobili  aut  naula  navi, 
ut  contendil  Plato,  I08A,  109B,  XXII 
136B,  140C,  XXUI  368A',  sed  ut  forma 
materiee,  XXI  108  B. 

Non  est  tota  quidditas]  hominis,  XXIII 
368D,  369B,  ut  male  voluerunt  Plato, 
XXII  129D',  130C,  133B',  et  Avicenna, 
141 B,  nec  proprie  persona,  XXIII  370A', 
372 B,  sed  pars  hominis,  XXII  130  A, 
pars  scilicet  principalior,  a  qua  tota  est 
ratio  merendi,  corpore  utens  ut  instru- 
mento,  XXV  243  D',  corporis  organici 
forma  seu  actus,  XXII  129A',  nata  cor- 
pus  vivificare,  non  quodlibet,  137  C, 
138C',necqualecumque,XXH08C,XXV 
462G',  nec  quantulumcumque,  sed  tale 
ut  organizabile  sit,  XXI  167 D;  nec  tan- 
tum  forma  et  finis,  sed  et  causa  effi- 
ciens,  XXV  268 G,  sicut  ars  ad  artificia- 
tum,  ibid.,  ita  ut  quidquid  in  partibus 
corporis  apparet,  totum  originaliter  et 
quasi  implicite  in  ea  contineatur,  2681), 
licet  ad  formationem  corporis  sui  nihil 
conferat,  juxta  Thomam,  XXII  172B'.— 
Multipliciter  ergo  considerari  potest :  ut 
forma  substantialis,  et  sic  est  perfectis- 
sima,  XXIII 291 A,  ut  anima,  et  sic  ef lluit 
a  se  diversas  vires  in  diversas  corporis 
partes,  291 B,  ut  natura,  et  sic  dat  esse 
homini  et  rationem  corpori  animato, 
291 G,  ut  principium  actionum  hurnana- 
rum,  291 D,  ut  motor,  et  sic  non  quodli- 
bet  corpus  movere  potest,  sed  tantum 
proprium,  XXV  462C',  et  hoc  quamdiu 
in  ipso  est,  462,D'. 

Forma  corporis  dicitur,  non  in  quan- 
tum  sensitiva   aut  vegetativa,   sed   in 


quantum  rationalis,  XXI  114B,non  modo 
secundum  vires  sensilivas,  sed  secun- 
dum  se  totam,  XXIII  283C,  forma  non 
materiae  immersa,  XXI  108C,  sed  mate- 
riam  Iransccndens,  ita  ut  actiones  quas- 
dam  habeat  a  materia  immunes,  108D', 
id  est  intellecluales,  ceteras  autem  in 
corpore  et  per  corpus,  XXII  134D';  et  ut 
forma,  esse  delerminatum  habet  a  suo 
corpore,  XXI  176B',  non  parva  admini- 
cula  a  qualitate  corporis  recipit,  157  B, 
et  impressiones  a  spiritibus  qui  sunt  in 
inlerioribus  nervis,  403  B',  corpori  au- 
tem  dat  tria,  esse  substanliale,  XXII 
140C,  vires  accidentales  et  conservatio- 
nem,  XXV  277  C,  quia  in  se  diversas 
habet  potentias  et  formale  est  princi- 
pium  actionum,  XXI  108B',  et  corpus 
suum  continet,  circumdando  illuminans 
et  illuminando  circumdans,  171 B';  non 
tamen  uniformiter  perficit  singulas  cor- 
poris  partes,  sed  proportionaliter,  XXIV 
280D'.  —  Corpori  unitur  non  per  poten- 
tias  tantum,  sed  per  essentiam  suam, 
XXI  H3D',  vel  immediate  et  sine  me- 
dio,  juxta  Thomam,  108B,  XXII  416C, 
vel  mediante  forma  corporeitatis,  ut 
volunt  Bichardus,  136  C,  et  Henricus, 
■138B',  vel  per  medium  congruentiae,  se- 
cundum  Albertum,  135D,  et  Cartusia- 
num,  139D,  imo  per  duplex  medium, 
sensibilitatem  ex  parte  corporis,  135D, 
phantasticum  spiritum  ex  parte  animae, 
135A'.  Sed  quia  simul  unitur  ut  forma 
et  motor,  forma  est  secundum  essentiam, 
motor  secundum  potentias,  XXII  170D, 
ut  forma  agit  in  corpore,  cum  corpore 
et  per  corpus,  ut  motor,  per  corpus  et  in 
corpus,  XXI  4511).  Quomodo  in  corpore 
exerceat  operationes  virium  sensitiva- 
rum,  XXI  551  C. 

Ut  forma  corporis  cum  corporibus 
multiplicatur,  XXII 130C,  non  igitur  una 
est  in  universis  hominibus,  ut  conten- 
derunt  quidam  philosophi,  126C  et  s,, 
sed  una  in  quolibet  corpore,  cui  tribu- 
endae  sunt  omnes  operationes  vitales, 
135  D',  136  B,  sensitivee,  vegetativae  et 


ANI 


18 


AM 


inlelleclivae,  136A.  —  An  autem  unica 
sit  forma  hominis,  affirmant  Albertus, 
XXII  135  D',  Thomas,  136B',  et  alii  com- 
muniter,  XXIII  363  D,  quia  in  indivisibili 
consistit  cujuslibet  substantiae  esse,  XXII 
136C,  C,  et  unilatem  formae  arguit  unitas 
esse,  136  C,  ac  prfedicationis,  136  D, 
ideoque  adventum  animae  rationalis  prae- 
cedere  in  corpore  dicunt  formam  quam- 
dam  e  potentia  materiae  eductam  a  ge- 
nerante,  quae  adveniente  anima  destrui- 
tur,  136C,  et  discessum  animae  subse- 
qui  aliam  formam,  quae  cadaveris  acci- 
dentia  renovat,  136 C,  aut  conservat, 
138B;  negant  vero  Richardus,  136D',  et 
Henricus,  138B',  XXIII  363  D',  asseren- 
tes  cum  anima  rationali  subsistere  in 
corpore  humano  formam  aliam  substan- 
tialem  incompletam,  XXII  138  D,  seu 
formam  corporeitatis,  138  B',  quae  a  ge- 
nerante  educitur  de  potentia  materise,  et 
cum  corpore  unum  constituit  composi- 
tum  incompletum,  quod  est  materia  pro- 
xima  ad  receptionem  animae,  138D,  non 
videtur  enim  cur  educta  esset,  137B,  et 
quomodo  destruatur,  137A,  139D,  140A, 
nec  alias  explicari  valent  accidentium 
perseverantia  in  cadavere,  137  D,  et 
Iranssubstantiatio  panis  in  corpus  Chri- 
sti,  138C,  imo  sequeretur  quod  filius 
non  habet  esse  genitum  a  patre,  139C, 
quum  nec  anima  nec  materia  generabi- 
les  sint,  138 B',  139B.  —  Cf.  Homo. 

Animae,licet  spirituali,  tribuitur  locus, 
XXV  323C,  saltem  quoad  statum  et  ope- 
rationem,  326C.  Minime  enim  simplex 
est  instar  puncti,  XIX  409 A',  412C,  sed 
quanta  seu  extensa,  saltem  per  accidens, 
juxta  nonnullos,  412  D',  contra  alios, 
412B',  413B',  D',  414A,  et  illi  competit 
esse  in  loco,  non  circumscriptive,  sed 
definitive,  XXV  326B,  ita  quod  ubi  ope- 
ratur,  ibi  esse  censetur,  XIX  412A',  et 
illi  major  vel  minor  debetur  locus,  in 
quantum  id  circa  quod  operatur  majus 
aut  minus  est,  412B'.  —  Realiter  ergo 
et  essentialiter  continetur  et  manet  in 
corpore,  XIX  558B,  A',  non  in   corde 


lantum,  ut  dixerunt  quidam,  408  C, 
409D,  A',  nec  dispersa  per  corpus,  ut 
voluit  Plato,  XXII  136  A,  sed  in  toto  cor- 
pore,  XIX  408  A",  409 C,  non  mole,  sed 
virtute,  XXI  144C;  et  quidem,  ut  forma 
corporis,  tota  est  in  toto  corpore  et  tota 
in  qualibet  parte,  XIX  408B',  409  A', 
XXII  135C,  ob  suam  simplicitatem  et 
spiritualem  magnitudinem,  XIX  412  B, 
ut  motor  tota  est  in  toto  corpore,  non 
autem  tota  in  qualibet  parte,  408B',  sed 
hic  et  illic  per  suas  potentias,  408  C, 
409B',  in  diversis  scilicet  corporis  par- 
libus  in  quibus  operationes  exercet,XXII 
135D'.  Quantum  igitur  ad  actum  pri- 
mum,  qui  est  vivere,  in  toto  est  corpo- 
re,  XX  457  D',  quantum  ad  actum  se- 
cundum,  qui  e-st  movere,  essentialiter 
est  in  corde,  ibid.  —  In  corpore  est  non 
circumscriptive,  sed  definitive,  in  sin- 
gulis  partibus,  non  circumscriptive  nec 
definitive,  sed  praesentialiter,  XX  454D; 
et  hoc  verum  est  non  de  anima  rationali 
tantum,  sed  de  anima  animalium  perfe- 
ctorum,  XIX  410  C.  — Quotuplici  modo 
conveniat  ei  esse  in  corpore,  sive  per 
praesentiam,  XXIV  307B',  sive  per  ope- 
rationem,  307  D';  quo  sensu  dicatur  ma- 
gis  esse  ubi  amat  quam  ubi  animat,  XIX 
556C,  558B,  A'.  —  Cum  corpore  move- 
tur  per  accidens,  XXI  176B',  sed  quam- 
diu  vivit  homo,  a  corpore  recedere  ne- 
quit,  XIX  558A,  A'. 

Anima  separata.  Animam  esse  a  cor- 
poreseparabilem,itautextraillud  vivere 
et  agere  possit,  sensere  ipsi  philosophi, 
XXII  149  D',  quum  suppositum  sit  et 
subjectum  in  se  perfectum,  XXI  114C, 
et  operationem  propriam  habeat  a  cor- 
pore  separatam,  XXII  150  C.  In  morte 
igilur  hominis  non  moritur,  XXI  2UB, 
XXIV  287  A,  nec  ad  unitatcm  cum  aliis 
animabus  redigilur,  ut  quidam  dixerunt 
philosophi,  XXI  210D',  211  B.  —  Anima 
separala  ab  angelo  differt  quia  unibilis 
remanet  corpori,  XXI  H4C,  nec  tam 
proprie  dicitur  persona  quam  angelus, 
117  D;  item  non  in  eodem  statu  est  quo 


ANI 


V.i 


A.M 


anima  somnians,  XXV  3091)',  310  C.  — 
In  ea  alii  dixerunt  remanere  oinnes  po- 
tentias,  XXV  30915,  alii  quasdam,  309C, 

alii,  el  molius,  nullas,  nisi  in  radice,  iu 
quantum  manet  in  ea  efficacia  ilerum 
eas  effundendi,  3091).  Quomodo  dicatur 
imaginatione  et  aliis  sensilivis  potentiis 
affici,XXV310B,tristari,gaudere,310A, 
C,  quum  vi  careat  imaginativa,  316  C. 
—  Certuni  est  lamen  eam  igne  torqueri 
posse,  XXV  310  D,  31GB,  non  quadam 
vi  sensitiva  in  ea  remanenle,  316C,  D', 
nec  quia  in  se  gerit  corporis  similitudi- 
nem,  309 D',  316  A',  nec  simplici  ignis 
visu,  310  D,  aut  apprehensione,  310  A', 
315B,  C,  316A,  471 B,  C,  sed  vel  unione 
cum  igne,  juxta  Thomam  et  alios,  311 B, 
cui  prseter  voluntatem  alligata,  311  D, 
detinetur,  311 B',  313C,  ubicumque  sit, 
311 B',  unde  fit  ut  nec  ad  alia  se  movere 
valeat,  nec alia libere  considerare, 315D', 
vel,  juxta  Cartusianum  et  alios,  ipso 
ignis  contactu,  sive  supernaturali,  quia 
ignis,  ut  instrumentum  divinae  justitiae, 
habet  quod  agat  in  animam,  310D',  311 
D',  314D',  miro  et  incognito  nobis  modo, 
316B,  mediante  vi  quadam  animae  im- 
pressa,  317 C,  sive  naturali  simpliciter 
et  calefactivo,  318  A,  B.  —  An  in  ea 
maneat  scientia  quoad  actum,  XXIII 
509 D,  ut  intelligere  queat  quidditates 
sibi  prius  notas,  XXV  341 B',  vel  recor- 
dari  praeteritorum  quae  olim  cognovit, 
ibid.,  vel  alicujus  ignoti  cognitionem 
acquirere,  ibid,,  vel  quae  circa  nos  fiunt 
videre,  331 A',  462  D'.  —  An  moveaturde 
loco  in  locum,  ut  angeli,  XXI 176B,  179C, 
XXIII 389  D',  XXV  326B',  462  D,  vel  corpus 
movere  possit,  XXIII  390A,  XXV  462A', 
vel  in  corpore  apparere,  462  A',  et  cum 
quali  corpore,  462B'.  —  Cf.  Apparitio. 

Verumtamen  anima  separata  non  est 
pure  et  perfecte  subsistens,  ideo  corpori 
uniri  naturaliter  appetit,  XXI  107  A', 
H2B,  sine  quo  quasi  vim  patitur,  XXII 
140 D,  142  A.  —  Perperam  ergo  asseru- 
erunt  haeretici  eam  corpori  denuo  non 
uniendam  esse,  quasi  summa  ejus  per- 

T.  25"*, 


fectio  c^set  a  corpore  separari,  XXV 
247C,  et  philosophi  eam  vel  ad  stellam 
eompareni  rcduccndam,  XXII  142D,  vel 
periodicecorpori  uniendam  ad  dccurrcn- 
daiii  periodice  eamdem  vitam,  XXI  92D, 
XXV  245 D',  259B,  462B',  sola  virtute 
natura?,  246D,  254D;  et  longe  rationa- 
bilius  adstruit  fides  animas  post  vitam 
primo  remunerari,  246 A',  quia  ab  eis 
est  tota  merendi  dcmerendique  ratio, 
244A,  el  postmodum  corporibus  reuniri 
in  societatem  gloria?  vel  poenae,  246 B', 
quia  nec  anima  sola  sine  corpore  meruit, 
246  C,  nec  est  tota  humana  natura, 
246C,  247C,  quocirea  absque  corpore 
damnificatur  et  quasi  mutilatur,  246B', 
258 A',  D',  409C,  411 A,  nec  potest  per- 
fectebeatificari,248A.  —  Insuper,  quum 
sit  non  modo  motor,  sed  forma  corporis, 
XXV  247 C,  naturalem  inclinalionem  ha- 
bet  ad  corpus,  243  C,  et  quamvis  in 
contemplando  non  mediocriter  ab  eo 
impediatur,  XXI  H4C,  XXV  243A',  et 
melius  sit  ei  separatam  esse  quam  aerum- 
noso  corpori  conjungi,  259B,  perfectis- 
simus  ejus  status  non  est  esse  sine  cor- 
pore,  247 D',  sed  potius  glorioso  corpori 
sociari,  246  A',  247D,  259 B,  409D',  411 B, 
D',  quocum  similior  erit  Deo  quam  sepa- 
rata,  perfectior,  410A,  et  aptior  ad  in- 
telligendum  et  diligendum,  411 C,  D', 
412A.  —  Et  quum  sit  ipsa  immortalis, 
in  se  servat  totum  esse  hominis,  XXV 
244B',  257B,  et  illud  corpori  iterum 
communicare  potest,  ita  ut  per  mor- 
tem  nulla  fiat  interruptio  in  esse  sub- 
stantiali  hominis,  257C ;  quin,  dato  quod 
annihilaretur,  per  omnipotentiam  Dei 
posset  eadem  numero  reparari,  245  B, 
257  C,  A',  sicut  quandoque  reparatur 
anima  brutorum,  257 A',  —  Eidem  ergo 
numero  corpori  reunietur  cui  ante  fuit 
conjuncta,  XXV  254A,  quia  speciali  ad 
illud  afficitur  inclinatione,  254B,  et  quia 
justum  est  eam  cum  instrumento  quo 
meruit  vel  demeruit,  remunerari,  254C; 
et  hoc  virtute  naturali  aut  supernaturali, 
254B'.  —  Cf.  Resurrectio. 

4 


ANl 


80 


AXl 


Anima  quoad  csse  morale.  Anima  a 
Deo  creatur  bona,  sed  bonitate  naturali, 
XXII  437  B",  munda,  nec  justa  nec  inju- 
sta,  437C,  et  in  corpus  cadit  quasi  in 
lutum  lapidosum,  quo  et  inquinatur  et 
vulneratur,  391 B;  et  sic  in  creatione  in- 
ficitur,  sed  non  a  creatione,  432 B.  Nec 
injuste  infecto  corpori  eam  infundit 
Deus,  XXII  433 A,  quia  ad  bonum  uni- 
versale  spectat  humanae  speciei  conser- 
vatio,  433  B,  A',  434  B,  et  hujusmodi 
damnum  ita  in  melius  conversum  est, 
433C,  B',  434B,  ut  multis  fieret  amplio- 
ris  gratiae  et  salutis  occasio,  433C;  imo 
in  hoc  magis  relucent  divina  sapientia, 
justitia  et  pietas,  432B',  433B',  quoniam 
melius  est  animam  infectae  carni  sociari 
quam  omnino  non  esse,  432C,  433  C. 
Quomodo,  quum  non  sit  ex  traduce,  ori- 
ginali  peccato  inficiatur,  XXII  385  B', 
386A,  A',  390B,  391 B'.  Cf.  Adam,  Fo- 
mes,  Peccatum.  —  In  Baptismo  autem 
pristinae  innocentise  restituilur,  XXIV 
122B',  ab  angelis  custoditur,  XXI  344 D, 
et  illuminatur,  522B,  gratia  informatur, 
XXII  318 C,  326B',  ordinatur,  318C,  per- 
ficitur,  321 B,  et  elevatur  ad  promeren- 
dam  vitam  aeternam,  318B,  per  habitus 
virtutum  rectificatur,  per  habitus  dono- 
rum  expeditur,  per  habitus  beatitudinum 
perficitur,  326B.  Cf.  Donum,  Gratia,  Vir- 
tus.  —  Per  ultimum  actum  in  corpore 
patratum  extra  viam  merendi  ponitur, 
XXI  379D',  387C,  D',  et  in  eo  immobili- 
ter  manet,  390C,  391 D',  ita  ut  nec  in 
ccelo  peccare  valeat,  XXV  428D,  429B, 
D,  nec  de  peccatis  post  mortem  pcenitere 
in  inferno  ullo  modo,  nec  in  purgatorio 
meritorie,  XXIV  466B' ;  et  ideo  statim 
in  exitu  suo  de  corpore  assignatur  ei 
locus,  XXV  324  A,  325  D',  pro  meritis 
vel  demeritis,  326B,  quidquid  sentiant 
Graeci,  XXI  350  D ;  imo  quatuor  assignari 
possunt  loca,  XXV  325 D',  326C,  327B, 
B',  saltem  de  lege  ordinaria,  quia  quae- 
dam  extra  praefata,  disponente  Deo,  pu- 
niri  possunt,  326A,  A',  vel  etiam  mutare 
locum  et  statum,  327  A'.  An  et  quatenus 


contiugat  illi  e  loco  suo  egredi,  XXV 
324B,  vel  locum  mutare,  327A'.  Quid 
de  animabus  separatis  ante  Christi  ad- 
ventum,  XXV  325A.  Cf.  Beatitudo,  Dam- 
natio.  —  Viventibus  apparere  possunt, 
damnatae  et  purgantes,  quum  permittit 
Deus,  XXV  324 C,  326  B',  sanctae  ad  libi- 
tum,  id  est,  quum  vident  id  Deo  compla- 
cere,  324A',  326C;  non  tamen  semper 
ibi  pra?sentes  sunt  ubi  apparent,  324C. 
An  et  quomodo  prosint  illis  suffragia 
viventium,  XXV  327D',  334B.  Cf.  De- 
functus,  Suffragia.  —  Animae  insita  est 
sitis  quaedam  summi  boni,  XXV  445 C, 
in  quo  ultima  est  ejus  quies,  ibid.,  et 
postmortem  ipsi  assimilata,  445 D,  recte 
dicetur  deus  aut  dea,  445A';  in  patria 
inter  angelos  assumetur,  eisque  aequipa- 
rabitur  in  praemio,  XXI  508C  et  s.,  XXV 
386C,  et  etiam  in  actione,  quia  intelliget 
ut  angelus,  XXI  H3B,  nec  ullo  modo  a 
consideratione  impedietur,  XXV  461  B'. 
Tribus  dotibus  ornabitur,  XIX  113 D, 
XXIII  445C,  XXV  435C,  et  usque  in 
corpus  redundabunt  claritas  ejus  et  glo- 
ria,  445C.  An  in  ea  actum  habiturae 
sint  tres  ejus  vires,  XXV  438A,  et  quem- 
nam,  438B.  Cf.  Beatitudo,  Dos. 

Yaria.  Anima  Christi  nobilissima  est 
creaturarum,  XXI  H3D;  primo  et  dire- 
cte  a  Verbo  assumpta  est,  et  ea  mediante 
corpus,  XXIII  79C,  sed  ipsa  mediante 
spiritu,  80A.  Quae  fuerit  ejus  gratia, 
XXIII 226  A',  231  B',234C,scientia,246B, 
252A',  258D,  polentia,  265A',  passibili- 
tas,  279 D,  284 B';  an  habuerit  motus  et 
passiones  appetitus  sensitivi,  281 C  et  s. 
Cf.  Christus.  —  Animee  B.  Virginis  ex- 
sistentia  in  esse  gloriae  superior  est 
exsistentiacujuslibet  angeli,  XXI 143C. 
Cf.  Maria.  —  Anima  Adae  an  species 
innatas  habuerit,  XXI  113B.  Cf.  Adam. 
~-  Anima  sensitiva  virtute  coeli  crystal- 
lini  inducitur, juxta  quosdam,  vegetativa 
virtute  coeli  stellati,  XXI  158B';  neutra 
est  forma  corporis  in  homine,  sed  tan- 
tum  potentia  ad  eam,  H4B;  perperam 
collocavjt  Plato  vegetativam  in  hepate, 


ANI 


M 


\M 


sensitivam  in  corde,  quasi  cssenl  ab  ih- 
tellectiva  separatoe,  XXII  136A,  in  qua 
includunlur,  125C.  Vegetativa  tres  vires 
naturales  habet,  generativam,  nutrili- 
vain  et  augmentativam,  el  quartam  per 
accidens,  sanativam,  XXIV  84C;  sonsi- 
tivam  in  eodem  praecedit,  XXII  107 D,  et 
in   ea   includitur,  sed   non   econverso, 

XXI  473A,  474A.  Cf.  Sensus,  Vegetati- 
vum.  —  Anima  brutorum,  seu  sensitiva, 
subslantia  est  simplex  dependens  a  cor- 
pore,XXII  175C,  et  corruptibilis,  175B'; 
multiplicari  nequit  per  divisionem, 
184  A',  nec  per  communicalionem, 
184C,  nec  per  compositionem  ex  diver- 
sis  elementorum  formis,  184D',  sed  quia 
non  est  per  se  subsistens,  sed  pars  sub- 
sistentis  compositi,  183 B,  ex  traduce 
esse  potest,  de  materiee  potentia  educta, 
mediantibus  ccelestibus,  183  C,  184  D', 
185A,  vel  virtute  activa  ex  anima  gene- 
rantis  derivata,  184C,  vel,  juxta  Alexan- 
drum,  a  seminalibus  ralionibus  in  prin- 
cipio  materia?.  inditis  educitur,  174  D'. 
Corporis  sui  forma  est  et  motor,  forma 
secundum  essentiam,  motor  secundum 
potentias,  XXII  107D,  et  ut  forma  prse- 
supponit  vegetativam,  ut  motor,  corporis 
organizationem,  ibid.,  in  semine  enim 
non  est  actu,  sed  potentia,  1S3B',  et  quo 
magis  perficiuntur  organa,  eo  magis  in- 
cipit  esse  in  actu,  184A.  In  animalibus 
superioribus  indivisibilis  esse  videtur, 
tola  in  toto  corpore,  et  tota  in  qualibet 
parte,  XXII  H9C,  in  inferioribus  autem 
extensa  est  el  divisibilis,  119 B',  C,  una 
actu,  sed  mulliplex  potentia,  183A'.  In 
morte  cum  animale  destruitur,  sed  a 
Deo  eadem  numero  reparari  potest,  XXV 
257B',  utnon  semel  factum  est,  257A', 
Cf  Animal,  Bruta.  —  Anima  planta- 
rum,  seu  vegetativa,  unde  veniat,  XXII 
174D';  imperfectissima  est,  106D,  Cf 
Plantae. 

Animce  nobiles.  Unicuique  orbi  assi- 
gnaverunt  philosophi  animam  propriam, 

XXII  68A,  quse  non  modo  movet  eum, 
68 B,  sed  dat  ei  esse,  ut  forma  propria, 


68C.  Animse  isla>  quaj  nobiles  dicuntur 
propter excellentiam,  XXII  76D,  vel  idem 
suni  quod  intelligentiaB,  juxta  quosdam, 
76C,  vel  polius  substantiae  dislinctse  ab 
intelligentiis,  72  B',  75  1!,  76D,  78  D, 
quum  ab  ipsis  creala?  esse  dicantur,  XXI 
62B',  64  B',  XXII  68 B,  et  ad  ipsas  spe- 
cialitcr  se  convertere,  78C.  A  philoso- 
phis  nonnunquam  vocantur  minislrantes 
angeli,  XXI  523 A';  quaelibet  cuidam  lu- 
minari  codesli  adjungitur,  415  D',  ut 
forma,  65 B,  et  ad  bonum  universi  sub 
Deo  intendit,  237C,  orbem  suum  mo- 
vens  ut  communicet  summo  principio 
et  ad  generationem  et  conservationem 
inferiorum,  526B;  creare  autem  non  va- 
lent,  61  D.  —  An  orbibus  assignari  possit 
anima,  ut  forma,  non  videtur,  quoniam 
non  sunt  capaces  animae  vegetativae  et 
sensitiva?,  XXII  68A',  69A,  70D',  72B, 
sed  intellectualis  dumtaxat,  69B,  atqui 
talis  anima  corpori  non  est  unibilis  nisi 
ut  molor,  69B,  D,  72B,  76B',  78A,  con- 
tra  Aristotelem,  70D,  et  anima  diei  ne- 
quit  nisi  aequivoce,  69A',  70D,  74A.  In- 
super,  quod  addunt  philosophi,  animas 
nobiles  intelligentiis  se  et  ccelos  suos 
assimilare  studere,  XXI  236B',  et  pro- 
pter  hoc  continue  revolvere  suos  orbes, 
ibid.,  plane  erroneum  est,  236D',  nul- 
lius  enim  creaturae  perfectio  in  unione 
ad  aliam  creaturam  esse  potest,  237  A. 
—  Quo  sensu  dicatur  ccelum  habere  ani- 
mam,  XXII  74B,  78B'.  —  Cf.  Ccelum, 
Intelligentias. 
ANIMAL.  Cur  eodem  die  ac  homo  creata 
sint  animalia,  XXII  112A,  et  juxta  genus 
suum,  112C.  —  Eorum  anims  simplices 
sunt  substantia?,  dependentes  a  corpore, 
XII  175C,  et  corruptibiles,  175B',  cor- 
poris  sui  formee  et  motrices,  107 D,  quae 
ex  traduce  veniunt,  juxta  plerosque,  de 
materia?  potentia  educta?  mediantibus 
ccelestibus,  183  C,  184  D',  vel  virtute 
activa  ex  anima  generantis  derivata, 
184  C,  vel,  juxta  Alexandrum,  e  semina- 
libus  rationibus  in  principio  materiae 
indilis,  174D';  et  in  superioribus  ani- 


ANI 


ANO 


malibus  indivisibiles  videntur,  119  C, 
in  inferioribus  extensae  et  divisibilcs, 
H9B',  C.  An  quae  sine  semine  de  putre- 
dine  nascuntur,  XIX  497  A',  ejusdem 
sint  speciei  cum  similibus  quaeex  semine 
nala  sunt,  497  D,  XXIII  531  B'.  —  Cor- 
pora  autem  necessario  ex  quatuor  ele- 
mentis  constant,  XXII  105  B',  107  A', 
109D',  varie  inter  se  compositis,  105D', 
ita  ut  elementa  passiva  (terra  et  aqua) 
praedominentur  secundum  quantitatem, 
106G,  I07C,  alias  non  essent  apta  cor- 
pora  ad  suscipiendum  operationes  ani- 
mae,  107 D',  et  elementa  activa  (aer  et 
ignis)  secundum  virtutem,  106B,  107D', 
non  quantitatem,  alias  corpus  corrum- 
peret,  106D,  108A,  et  utraque  gradum 
determinatum  non  excedant,  ibid.  — 
Sensus  non  habent  nisi  ad  vitae  neces- 
saria  procuranda,XXII  147D,  ideo  faciem 
ad  terram  habent  pronam,  147  A';  sed 
sensuum  acuitate  pleraque  vincunt  ho- 
minem,  147B,  et  ccelorum  impressiones 
recipiunt,  XXI  415A,  perfectius  quam 
homines,  415C,  ideo  ex  eorum  motibus 
futura  etiam  contingentia  praevideri  pos- 
sunt,  415B,  saltem  probabililer,  415C, 
quapropter  dicuntur  secundae  stellae, 
415B.  Terrestria  communiter  perfectiora 
sunt  piscibus  et  avibus,  XXII  107 A,  et 
sicut  infimum  parum  excedit  vitam  plan- 
tarum,  sic  supremum,  homo,  pertingit 
ad  ordinem  intellectualium,  XXI  109B'. 

—  Diversimode  pertinent  ad  elemento- 
rum  ornamentum,  XXII  109C,  sed  illud 
potissime  ornant  in  quo  moventur  motu 
animali,  113  A'.  —  Nobis  multipliciter 
deserviunt,  XXII  112  C,  et  nullum  est 
superfluum,  107 B,  ne  venenosa  et  nociva 
quidem,  quae  spectant  ad  ordinem  et 
pulchritudinem  universi,  XXI  42C,  52A. 

—  An  diligenda  sint  ex  caritate,  sive 
imperative  sive  elicilive,  XXIII  477  C, 
478B',  479A.  —  Post  judicium  destru- 
entur,  quia  non  nisi  ad  hominum  utilita- 
tem  facta  sunt,  XXV  384D,  nec  pertinent 
ad  ordinem  universi  nisi  pro  statu  prae- 
senti,  387  A,  nec  eum  homine  glorificari 


meruerunt,  387  B,  nec  appetitum  natu- 
ralem  habent  semper  manendi,  387 C, 
ideo  in  mundo  innovato  nullum  erit  ani- 
mal  irrationale,  466  D',  469 A.  —  Quid 
de  conversione  hominum  in  animalia, 
arte  magica,  XXI  431  B'.  —  Animalis 
vocatur  qui  judicii  perversitate  errat, 
XIX  53 B'.  —  Cf.  Anima  sensitiva,  Bruta. 

ANNIVERSARIUM.  An  pro  anniversario 
celebrando  pecunia  licite  exigi  vel  recipi 
possit,  XXV  47 A'. 

ANNUS  lunaris  brevior  est  anno  solari, 
XXII  91 B,  quare,  91 C.  —  Cuilibet  pla- 
netae  assignatur  annus  maximus,  medius 
et  minimus,  XXV  256A',  et  omnibus 
planetis  annus  magnus,  256B'.  —  In- 
super  annum  quemdam  finxerunt  philo- 
sophi,  quem  dixere  magnum,  XXI  92B', 
XXV  250B,  vel  vertentem,  245D',  seu 
revolutionis,  246B,  qui  integratur  quo- 
ties  cceli  planes  et  aplanes,  id  est  sphaerae 
nona  et  octava,  in  eamdem  redeunt  posi- 
tionem,  XXI  92C,  scilicet  quolibet  quin- 
decies  millesimo  anno,  juxtaChalcidium, 
92 D,  vel  vigesies  septies  millesimo,  se- 
cundum  Epicurum,  92A',  vel  quadragies 
millesimo,  juxta  alios,  XXV  246C,  sed 
potius  quolibet  trigesies  sexies  millesi- 
mo,  secundum  Ptolemaeum,  XXI  92A', 
XXV  246A.  Tunc  stellis  ac  planetis  ad 
easdem  figuras  revertentibus,  XXI  92B', 
XXV  246A,  incipit  novus  mundus,  quo 
universa  eadem  numero  renovantur, 
XXI  92 D,  XXV  245  D',  246B;  quos  annos 
infinitos  nume.ro  jam  praecessisse  dicunt 
aliqui,  futuros  esse  alii,  246C;  sed  hoc 
totum  irrationabile  est  et  veram  tollit 
felicitatem,  259B. 

AN0NYM1  auctores  in  opere  citati  :  Philo- 
sophus  quidam  Italiae  (Cicero),  XXI 171 A'; 
—  Quidam  philosophus  (Boetius),  XXIII 
291 C;  —  Quidam  philosophi  Hebraei 
(R.  Nahmanides  et  R.  Maimonides),  XXI 
157  D';  —  Magus  quidam  (Jamblicus), 
XXI  358D',  asserens  duodecim  esse  spi- 
rituum  ordines,  quorum  octo  priores 
ccelestibus  orbibus  praesident,  359B,  re- 
liqui  quatuor  elementis,  359C,  item  et 


A.\T 


83 


APO 


da3monesquotidiecrearietcadore,361A'; 
—  Auctor  quidam  (!)  asserens  lot  esse 
legiones  in  choro  angelico  quol  sunt 
milites  in  legione,  XXI  230C,  354A';  — 
Quidam  theologus  (Scotus)  adeo  involu- 
tus  ut  legcntis  profectum  magis  impediat 
quam  promoveat,  XXIV  329 D. 

ANSELMUS  (S.),  Cantuariensis  archiepisco- 
pus  (1033-1 109),  «  vir  illuminatus,  subli- 
lis  et  sanctus  »,  XIX  467D,  simplicitatem 
Dei  pulehre  describit,  175C;  an  valeat 
ejus  argumenlum,  Deum  esse  per  se  no- 
tum,  quia  id  est  quo  majus  cogitari  ne- 
quit,  222A,  227A',  D'.  —  Multoties  ci- 
tatur,  XIX,  XX,  XXII,  etc. 

ANTECEDENS.  An  in  propositione  condi- 
tionali,positoantecedentenecessario,ne- 
cessarium  evadat  consequens,  XX  481 A' 
el  s.  —  Quando  in  antecedentc  ponitur 
aliquid  pertinens  ad  actum  animae,  con- 
sequens  accipiendum  est  secundum  quod 
est  in  anima,  XX  483  B.  —  Cf.  Conse- 
quens. 

ANTEQUAM,  adverbium,  non  semper  ordi- 
nem  denotat  ad  illud  quod  postea  factum 
est,  XXV  102C. 

ANTICHRISTUS,  etsi  reprobus,  custodem 
habebit  angelum,  XXI  546  A',  547  B, 
549B',  qui  illum  a  multis  malis  retrahet, 
547  B.  —  Perfectionem  bonitatis  indebite 
appetet,  XXI  311 A',  C.  —  Primo  in  be- 
nignitate  veniet  et  a  Judseis  suscipietur, 
sed  mox  in  apertam  persecutionem 
erumpet,  XXV  375A.  —  An  vera  facturus 
sit  miracula,  XXI  420A,  B. 

ANTICLAUDIANUS,  Alani  de  Insulis  libel- 
lus,  perperam  pro  Ovidio  allegatur  de 
fato,  XX  507  C. 

ANTIOCITUS  IV(Epiphanes),  rex  Syriee(174- 
164),  ex  mero  timore  poenitens  non  ex- 
auditus  est,  XXIV  538A',  C,  qui  si  vere 
poenituisset,  veniam  obtinuisset,  538B'. 

ANTIQUITAS  quandoque  pro  aeternitate  su- 
mitur,  XIX  371  B',  Deoque,  aeternitatis 
ejus  gratia,  tribuitur,  XXV  379  D,  spe- 
cialiter  Patri,  qui  ideo  Antiquus  dierum 
in  Seripturis  dicitur,  XIX  371 A',  XXV 
379  A'. 


ANTISIODOHENSIS.  Vide  Guillelmus. 

ANTONIUS  (S.),abbas  in  ./Egyplo  (251-356), 
a  dasmonibus  acriter  vexatus,  XXI  363 B, 
et  callide  tentatus,  365B',  408B',  428B, 
minime  territus  est,  XXII  224  A.  —  Ab 
angelo  edocetur,  XXIV  467  D.  —  In  Vit. 
Pat.,  Migne  Patrol.  lat.  tom.  73,  col. 
127  ct  s. 

APLANES  circulus,  seu  spha?ra  nona,  XXI 
83  B',  aut  ccelum  crystallinum,  XXII 
82 D',  ante  alios  coelos  creatus  videtur, 
60B.  —  Movetur  super  polos  mundi,  mo- 
tu  etiam  aplanes,  XXII  82C,  quo  omni- 
bus  inferioribus  imprimitur  motus  diur- 
nus,  seu  aplanes,82D\  —  Quotiescumque 
cum  circulo  planes  in  eamdem  stella- 
rum  figuram  redit,  incipit  novus  mun- 
dus,  juxta  Platonem,  XXI  92C.  —  Cf. 
Coelum. 

APOCALYPSIS  Joannis  tempus  finis  mundi 
non  determinate  exprimit,  XXV  251 A. 

—  Quid  per  primam  et  secundam  resur- 
rectionem  significet,  XXV  250  D. 

APOLLINARIS  junior,  Laodicensis  episco- 
pus  (f  381)  et  hseresiarcha,  in  Chrislo 
animam  ponebat  sensitivam  dumtaxat, 
intellectus  officium  supplente  deitate, 
XXIII  79  A,  82  B,  et  unam  voluntatem, 
313  B.  —  Arguens  contra  creationem 
animarum,  refellitur,  XXII 182 D'. 

APOSTOLI  an  de  his  quee  viderant  vel  au- 
dierant  habuerint  fidem,  XXIII  421 D.  — 
Quomodo  de  passione  Christi  doluerint, 
XX  653 A',  662  B,  A'.  —  Quo  Baptismo 
baptizati  fuerint,  XXIV  94B.  —  Cur  Spi- 
ritum  Sanctum  bis  acceperint,  XIX572B. 

—  In  Pentecoste  sic  creduntur  confirma- 
ti  fuisse  in  gratia,  ut  de  cetero  non  potu- 
erint  peccare  mortaliter,  XX  638B,  et 
sic  quamdam  suae  praedestinationis  cer- 
titudinem  habebant,  30C ;  venialiter  ta- 
men  peccare  poterant,  XXI  552  C.  —  Sa- 
cerdotalem  dignitatem  quoad  potentiam 
consecrandi  receperunt  in  Ccena,  quoad 
potentiam  ligandi  et  solvendi,  post  re- 
surrectionem  Domiui,  XXV  27  C,  episco- 
palem,  item  post  resurrectionem,  35A', 
quapropter  ipsis  dumtaxat  competebat 


APP 


54 


APP 


confirmare,  35B,  et  consecrare,  43 C,  et 
in  dicecesibus  suis  episcopale  exercere 
officium,  ut  archiepiscopis  et  quodam- 
modo  cardinalibus  B.  Petri,  35A'.  — 
Apostolatum  omnes  immediate  aChristo 
receperunt,  XXV  43A,  et  etiam  potesta- 
tem  ligandi  et  solveudi,  31 A,  32B,  sed 
potestatem  jurisdictionis,  non  nisi  me- 
diante  Petro,  34 C,  quia  ipsi  soli  com- 
missa  est,  34 D,  non  ceteris  Apostolis, 
34  A'.  —  Nonnulla  instituisse  videntur 
sacramenta,  v.  g.  Confirmationem,  XXIV 
86B,  Poenitentiam,  88A,  et  Extremam 
Unctionem,  592A,  594C,  595A';  nullus 
tamen  credendus  est  per  se  solum  quid- 
quam  instituisse,  extra  totum  collegium, 
594D'.  Auctores  sunt  Baptismi  per  ad- 
spersionem,  XXIV  114  D'.  —  Cf.  An- 
dreas,  Joannes,  Paulus,  Petrus. 
APPARITIO.  Apparere  dicitur  quod  subito 
aut  repente  monstratur,  XIX  565A.  ■ — 
Triplici  modo  fiunt  apparitiones,  illu- 
minatione  angelica,  illusione  daemonia- 
ca,  segritudinis  alienatione,  XXI  456C. 
—  In  hoc  differunt  apparitiones  V.  T. 
et  N.  T.,  juxta  quosdam,  quod  illee  per 
angelos  sunt  exhibitse,  istse  per  personas 
divinas,  XIX  574B,  sed  juxta  alios  utrae- 
que  sunt  per  angelos,  574 C,  575B,  A', 
nec  inter  se  distant  nisi  quod  in  appari- 
tionibus  V.  T.  nihil  praeter  cognitionem 
videtur  fuisse  intentum,  574  D,  in  appa- 
ritionibus  N.  T.  aliquis  insuper  effectus 
gratiee  gratum  facientis,  574B'.  —  Nun- 
quam  enim  in  propria  forma  videtur 
apparuisse  Deus  viatoribus,  XIX  562B', 
XXI  444  A',  462  A,  XXII  251  B,  252  C, 
XXV420A',  421A,  nec  in  forma  altera 
sibi  unita,  XXI  463C,  sed  in  subjecta 
creatura,  id  est  angelo,  XIX  562B',  XXI 
462  A',  B'.  535  A',  quae  modo  dicitur  an- 
gelus,  modo  Deus,  462D',  XXV  421  B', 
ita  tamen  ut  exterius  tantum  signum  ab 
angelo  exhibitum  sit,  XIX  574A',  gratia 
interior  a  Deo  collata,  574 B',  D',  propter 
quod  apparitiones  illa?  non  angelis  sed 
personae  mittenti  tribuuntur,  574C,  D', 
575A.  Cur  sic  apparens  angelus  potius 


dicatur  Deus  ante  diluvium,  XXI  462C, 
angelus  post  diluvium,  462D.  —  Divinee 
apparitiones  a  temporali  processione 
differunt,  a  datione,  XIX  524C,  D',  et  a 
visibili  missione,  562C,  et  cuilibet  Tri- 
nitatis  personae  conveniunt,  562 C;  Pater 
enim  in  V.T.  apparuit  in  specie  visibili, 
in  N.  T.  in  forma  audibili,  564A,  id  est 
in  voce,  572  A',  Verbum  in  rationali  na- 
tura,  572A',  573D,  Spiritus  Sanctus  sub 
specie  irrationalium  creaturarum,564C. 
Cur  semel  tantum  apparuerit  Verbum, 
et  sub  una  forma,  XIX  573  B',  Spiritus 
Sanctus  pluries  et  sub  diversis  specie- 
bus,  573B',  D",  v.  g.  columbee,  571 D', 
572B,  B',  573B,  D',  nubis,  572  A,  573  C, 
flatus,  572B,  573B,  et  ignis,  572C,  573 

A,  574B;  an  species  istaj  verae  fuerint 
aut  apparentes,  575D'  et  s.  —  Cf.  Theo- 
phania. 

Angelos  sanctos  viventibus  apparere, 
non  modo  pervirtutem,  sed  persubstan- 
tiam,  certum  est,  XX  458B,  et  quum 
naturaliter  sint  incorporei,  XXI  442C, 
444  D,  necesse  est  eos  vel  imaginarie 
tantum  apparere,  corporales  species  sen- 
sibus  ingerendo,  ut  volunt  quidam,  443 

B,  C,  444C,  455C  et  s.,  ut  fit  in  somnian- 
tibus,  446  B',  456 A,  melancholicis,  456B, 
hallucinatis,  446  D',  456C,  et  in  magicis 
oslensionibus,  456  D,  vel  potius  quae- 
dam  sibi  assumere  corpora,  441 B',  444C, 

C,  446A,  447  B',  in  quibus  loquuntur  et 
moventur,  452B',  corpora  exterius  apte 
conformata,  442  A',  449  C,  non  interius, 

442  D',  448  C,  non  ex  elemento  quolibet 
compacta,  442A',  449C,  nec  ex  corpori- 
bus  mixtis,  446D,  448C,  contra  nonnul 
los,  447  D',  448  D',  449 D,  sed  ex  purion 
parte  aeris,  441  B',  442C,  quare,  442A', 

443  A',  et  quomodo,  442  D'.  An  sumere 
possint  cadavera,  XXI  449D,  B',  vel  cor- 
pora  animalium,  442D.  Quid  de  appari- 
tionibus  angelorum  Abrahae,  XXI  457D, 
Jacob,  456  D',  Eliseo,  457  A,  Tobiae, 
457  C,  Joanni  Evangelistae,  456  D'.  Cur 
visibiliter  homini  non  appareat  angelus 
custos,  XXI  545  D'.  —  Vere  etiam  appa- 


AIM' 


AIM'1 


rent  dsemones,  X\l  428C,  441 C,  ul  an- 
geli,  formando  scilieet  sibi  corpus  ex 
aere,  441  B',  4421)',  vel  ex  aliis  elemen- 
tis,  447 C,  453  B;  de  variis  apparitio- 
nibus  per  daemones  aut  magos  exhibi- 
tis,  428A  et  s.,  429B'  et  s.  —  Similiter 
animae  separatae  apparere  possunt,  non 
ad  libilum,  XXV  324B,  B',  sed  secunduin 
dispositiouem  providentia?,  324  D,  C, 
nec  tantum  animae  glorificatae,  sed  pur- 
gantes  et  damnata?,  XXIII  390  A,  XXV 
324A',  etsi  forsan  non  semper  persona- 
liter  adsint  ubi  apparent,  324  C,  nec  re- 
pugnet  angelos  interdum  pro  illis  appa- 
rere,  XXIII  390B;  insuper  eis  non  licet 
corpus  assumere  prius  ab  eis  informatum, 
vel  ab  alia  anima  ralionali  aut  brutali, 
XXV  462B*.  Quid  de  apparitionc  Samue- 
lis  ad  Saul,  XXI  457B.  —  Tam  angeli 
quam  anima?  separata?  sic  apparentes, 
motores  sunt  tantum  corporum  suorum, 
non  forma?,  XXI  442  D,  444  D',  449 B, 
451 A',  XXV  462 A',  ideo  in  ipsis  non  ha- 
bent  operationes  vitales,  XXI  451  D', 
452B",  455  A,  sive  vitae  vegetativa?,  450D', 
sive  sensitiva?,  450A,  451  B',  sed  eas 
tantum  qua?  pertinent  ad  motum,  451 A, 
D',  ideo  nec  vident  nec  audiunt  per  or- 
gana  sensuum,  450B,  452C,  nec  loquun- 
tur  lingua,  450B',  nec  cibos  sibi  incor- 
porant,  451 A,  452B,  454 B';  an  daemones 
in  corporibus  assumptis  valeant  gene- 
rare,  452B,  C,  453 D  et  s.  —  Quid  de 
apparitionibus  viventium  ad  invicem, 
XXV  324D'.  —  Cf.  Angelus,  Da?mones. 

Angelus  in  persona  Dei  vel  Christi 
apparens  adorari  potest  cultu  dulia?  aut 
latria?,  XXI  535D,  sed  cum  cautela  et 
distinctione,  XXIII  192  C,  non  enim  pe- 
nitus  a  peccato  excusatur  qui  diabolum 
sub  specie  Christi  adoraret,  XXII  245D'. 
—  Quid  de  apparitionibus  sensibilibus 
Christi  in  hostia,  XXIV  269B';  qua?  sint 
species  apparentes,  269  C ;  an  sumi 
possint  aut  distribui  communicantibus, 
270D,  et  quid  lunc  a  celebrante  facien- 
dum,  270  A'. 
APPETITUS,  ut  vis  anima?,  hoc  ab  intelle- 


ctu  differt,  quod  in  bonuin  lendit,  intel- 
lectus  in  verum,  XIX  357C,  ilem  quod 
in  rem  appetibilem  inclinatur,  intelle- 
Ctus  res  ad  se  liahil,  XXII  280A,  qua- 
propter  intellectus  operatio  quieti  assi- 
milatur,  appelitus  molui,280B.  Utra  vis 
sit  dignior,  XXIII  473A.  —  Mulliplex  est 
appelitus,  inlellectualis,  sensitivus  et 
naturalis,  XXII  286B,  vel,  ut  ait  Bichar- 
dus,  intellectualis,  sensitivus  interior, 
in  quo  sunt  passiones,  XXIII  290A',  et 
sensitivus  exterior,  per  omnes  corporis 
partes  diffusus,  in  quo  est  dolor,  290B'. 
Bationalis,  qui  proprie  dicitur  voluntas, 
XX  603A',  est  appelitus  deliberatus,  seu 
ex  pra?via  cognitione  conceptus,  quo 
beatitudinem  appelunt  crealura?  rationa- 
les,  XXI  103 A';  naturalis,  est  habitudo 
et  inclinatio  ad  propriam  formam,  qua- 
lis  est  etiam  in  brutis,  XX  604A,  quo 
universa  bonum  naturaliter  appetunt, 
tanquam  conservationis  causam,  XXI 
103  A' ;  sensitivus  sequilur  aestimativam, 
XXII  279A',  sicut  voluntas  intellectum, 
279 D,  et  tendit  ad  ea  qua?  sensibus  dele- 
ctabilia  sunt,  aut  corpori  convenientia, 
279B',  280 C,  a  sensualitate  non  differt 
realiter,  280C,  281 A,  sed  appetitus  dici- 
tur  in  quantum  completus  et  rationi 
subditus,  279  D',  sensualitas  in  quantum 
incompletus  et  indeterminatus,  ibid., 
seu  fomite  infectus  et  irrationabiliter 
tendens  in  objectum,  280C.  —  Appeti- 
tus  sensitivus  non  una  est  simpliciter 
potentia,  sed  dividitur  in  irascibilem  et 
concupiscibilem,XXII  279C,  567  A',  qua? 
in  unum  non  reducuntur  principium, 
quia  sibi  nonnunquam  contrariantur, 
280 A',  nec  res  apprehendunt  sub  ratione 
communi,  280 C,  concupiscibilis  enim 
circa  delectabilia  versatur,  irascibilis 
circa  ardua,  280C,  567A',  C,  concupi- 
scibilis  consequitur  convenientia,  irasci- 
bilis  contrariis  reluctatur,  280 A'.  —  Non 
nisi  in  appetitivis  poleutiis  insunt  in- 
clinatio  et  motus,  XXII  280 B,  unde  di- 
euntur  moventes.  308C;  an  et  quomodo 
in  eis  sint  passio,  XXIll  280 D,  B',  tenta- 


APP 


56 


APP 


tio,  XXII  220  A,  virtus,  XXIII  526 C,  528 
A',  B',  D',  531 C,  et  peccatum,  285B, 
A',  C,  286B',  287 B.  Ad  concupiscibi- 
lem  pertineat  quatuor  vitia  capitalia, 
avaritia,  XXII  567 B',  luxuria,  gula  et 
acedia,  567  C,  ad  concupiscibilem  tria, 
superbia,  ira  et  invidia,  567D';  et  quia 
duo  complectitur  appetitus,  eognitionem 
el  inclinationem,  duobus  dirigi  indiget, 
prudentia  et  justitia,  XXIII  524D.  — 
Cf.  Concupiscentia,  Ira. 

Appetitus  non  moveturnisi  ad  bonum 
aut  conveniens,  XXII  282 C;  semper  igi- 
tur  est  boni,  veri  aut  apparentis,  XXI 
306A,  et  quia  actus  ejus  in  hoc  perfici- 
tur  quod  inclinatur  in  rem  ipsam,  ideo 
est  secundum  conditionem  rerum,  XX 
24 A',  et  bonus  dicitur  prout  est  boni, 
XIX  357  D',  sed  errare  potest  dupliciter, 
tendendo  vel  ad  bonum  mere  apparens, 
XXI  306 B,  vel  ad  bonum  verum  indebito 
modo,  306C;  etsi  enim  vis  appetitiva 
apprehensivae  proportionetur,  sicut  mo- 
bile  molori,  376  A,  non  tenetur  in  illud 
tendere  bonum  cujus  rationem  non  ap- 
prehendit,  XX  655  C,  nec  necesse  est 
eam  semper  sequi  voluntatem  rationa- 
lem,  655D'.  —  Appetitum  duo  excitant, 
convenientia  appelibilis  et  indigentia 
appetentis,  XXV  399C;  quum  autem  ejus 
objectum  sit  bonum,  tantum  quid  habet 
appetibilitatis  quantum  et  bonitatis,  XIX 
131 B,  XXII  223 A,  D',  sunt  ergo  quaa 
absolute  appeti  possunt,  ut  bona  simpli- 
citer,  quae  finis  habent  rationem,  223B, 
alia  qua?  conditionaliter  tantum,  ut  quae 
ad  finem  ordinantur,  223 C.  Bonitas  igi- 
tur  non  appeti  non  potest,  quae  autem 
bonitatem  tantum  participant,  possunt 
non  appeti,  XXV  380C;  ideo  Deus  per 
essentiam  apprehensus  necessario  appe- 
titur,  380  D,  et  quia  sic  apprehensus  to- 
tam  replet  creati  appetitus  potentiam, 
hic  in  eo  immobiliter  hseret,  juxta  Tho- 
mam  et  Cartusianum,  XXI  392B',  393B, 
contra  Udalricum,  392B';  iu  eenigmate 
autem  cognilus,  potest  non  appeti,  XXV 
380D.  —  Similiter  creata  omnia  natura- 


liter  appetunt  bonum,  XIX  130B',  alia 
perfecte,  alia  imperfecte,  130  C,  unde 
fit  in  rebus  circulatio,  130B',  et  beatilu- 
dinem,  saltem  in  generali,  130B,  C,  XXV 
399D,  sed  in  particulari  contingit  ea 
errare,  399B'  :  aliud  est  enim  appetere 
in  generali,  aliud  in  particulari,  aliud  in 
singulari,  406C,  et  non  repugnat  aliquid 
appeti  in  generali  quod  non  in  particu- 
lari,  406 B,  contra  Scotum,  405B'.  An 
quidquid  appetit  voluntas  necessario  ad 
beatitudinem  referatur,  XXV  398C.  — 
Sicut  appetitus  exterioris  depravatio 
morbum  corporalem  indicat,  sic  inte- 
rioris  perversitas  aegritudinem  mentis, 

XXIV  104 A.  —  Cf.  Desiderium,  Volun- 
tas. 

APPREHENSIO  quo  differat  a  perceptione, 

XXV  472 C.  Alia  est  sensitiva,  quse  coii- 
sistit  tantum  in  recipiendo  speciem, 
XXIII  280 C,  alia  intellectiva,  quae  de 
convenientiaveldisconvenientiajudicat, 
280  D',  et  fortior  est  apprehensio  per 
intellectum  quam  per  sensum,  XXV  469 
D,  etsi  in  viatoribus  plus  moveat  appre- 
hensio  sensibilis  quam  intellectualis, 
469C.  Quid  interapprehensionem  angcli 
et  hominis,  XXI  376A.  —  Vis  apprehen- 
siva  ad  cognitivam  pertinet,  XXV  470B; 
ad  appetitivam  comparatur  ut  motor 
mobili,  XXI  376A,  sed  illi  subest  ut 
imperanti,  404A',  et  sic  se  invicem  ju- 
vant,  404D,  A';  et  quoniam  in  hoc  per- 
ficitur  apprehensiva  quod  apprehensum 
sit  in  apprehendente,  appetitiva  autem 
in  hoc  quod  appetens  ad  appetitum  in- 
clinetur,  XXII  280  A,  operatio  apprehen- 
sivse  assimilatur  quieti,  appetitivee  mo- 
tui,  280B;  remote  tantum  pertinet  ad 
sensualitatem,  279 C,  quia  motuin  non 
causat  nisi  dum  quid  apprehendit  sub 
ratione  convenientis  vel  disconvenien- 
tis,  280A'.  —  Multum  acuitur  per  affe- 
ctiones  bonas  aut  malas,  XXI  402B',  et 
per  vires  motivas  seu  appelilivas  adeo 
augetur,  404  C,  ut  nonnunquam  ad  splen- 
dorem  propheticum  prope  accedat,  404 
B',   et  mirabiles  apprehensiones  patia- 


AIT 


Al'l 


tnr,  404  A,  I)';  et  vieissim,  quo  fortior 
est  eo  amplius  movet,  et  sie  fortis  esso 
potcst  nt,  absenle  re,  aeque  moveat  ac 
res  ipsa,  XXV  4721),  4731).  —  Quum 
viribus  apprehensivis  non  competat  mo- 
tus,  XXII  280  B,  an  et  quomodo  in  eis 
contingat  esse  passionein,  220C,  D',  ten- 
tationem,  220 1),  virtutem  et  peccalum, 
285A",  B',  XXIII  527B.  —  Cf.  Appetitus, 
Imaginatio,  Intellectus. 

Apprehensio  immutationis  eorruptivae 
aut  conservativa?  naturae,  radix  est  pro- 
xima  oinnium  passionum  pertinentium 
ad  fugam  aul  insecutionem,  XXV  47013, 
sed  quia  ad  cognilivam  virtutem  perti- 
net,  nulla  apprehenditur  immutatio  nec 
proinde  fit  hujusmodi  passio  nisi  in 
virtule  cognitiva  aut  organo  ejus,  470C  ; 
ad  dolorem  igitur  requiruntur  immulatio 
pariter  et  apprehensio,  471 A,  quia  nec 
dolent  inanimata,  etsi  immutentur,  quia 
non  apprehendunt,  nec  sensibilia,  etsi 
apprehendanl,  nisi  immutenlur,  471  B; 
in  apprehensione  aulem  duo  consideran- 
tur,  actus  apprehensiouis  et  perceplio 
ejus,  quorum  primum  sequilur  delecta- 
tio,  secundum  dolor,  471  B,  ideo  appre- 
hensio  non  est  radix  doloris  nisi  sub 
ratione  perceptionis,  471 C.  An  autem 
absque  praevia  immutatione  organi  sen- 
sibilis  ita  agere  valeat  apprehensio  in 
vim  sensibilem  ut  sequatur  naturaliter 
dolor  intensus,  XXV  470 D,  non  videtur 
possibile  nec  in  hac  vita,  470  B,  nec 
in  futura,  470C;  ideo  quidquid  sentiant 
quidam,  sola  apprehensionenequil  ignis 
ita  in  damuatos  agere  ut  absque  immu- 
tatione  sensibili  eos  naturaliter  cruciet, 
470A'.  Cf.  Dolor,  Ignis. 
APPROPRIATIO.  Appropriatum  dicitur  ad 
similitudinem  proprii,  XIX  437B',  et  di- 
cit  accessum  ad  proprium,  XX  315D;  in 
se  rationem  includit  communis  et  pro- 
prii,  313  A',  et  ad  cognitionem  ducit 
proprii,  XIX  544  D,  B',  XX  315  A',  in 
divinis  a  proprio  differt,  quia  quod  uni 
personae  appropriatur,  nulli  est  proprium, 
XIX  437 B',  et  proprium  necessario  pra?- 


supponit,  XX  3I5C.  —  Appropriatio 
causatur  a  re,  sed  completur  ab  intelle- 
clu,  XX  315A',  in  divinis  ergo  conve- 
nienliam  habet,  et  ex  parte  rei,  quia 
quaedam  attributa  magis  habenl  simili- 
tudinem  cum  proprio  unius  pcrsonae, 
3I3B,  et  ex  parte  noslri,  quia  perappro- 
priata  ad  quamdam  pervenimus  perso- 
narum  eognitionem,  313D.  Quamvis  igi- 
tur  atlributa  essentialia  tribus  sint  per- 
sonis  communia,  qusedam  uni  personae 
appropriantur,  XX  313C,  319B',  ea  sci- 
licet  quae  ex  sua  ratione  similitudinem 
habent  vel  ad  originem  ejus,  vel  ad 
modum  originis,  313A'.  Et  ideo  appro- 
priatum  sic  dicitur,  non  quasi  personae 
cui  tribuitur,  solum  conveniat,XX  315D, 
tribus  enim  commune  est,  321 D',  aut 
magis  conveniat,  in  Trinitate  enim  non 
est  magis  aut  minus,  315D,  et  in  tribus 
aeque  perfecte  est,  314D',  sed  quia  ra- 
tiones  nominum  magis  inter  se  conve- 
niunt,  315D,  et  majorem  convenientiam 
habet  cum  proprio  personae  cui  tribuitur, 
314B',  C,  315A,  et  ducit  ad  intelligen- 
tiam  notitiamque  proprii  personarum, 
321 D'.  —  Quomodo  approprientur  in  di- 
vinis  amor,  XIX  437  C,  439  B,  caritas, 
439 D,  sapientia,  438 A,  potentia,  boni- 
tas,  XX  313C,  B',  318A',  320A',  322D, 
aeternitas,  pulchriludo,  usus,  312A'ets  , 
320A,  322B,  unilas,  aequalitas,  nexus, 
316C  et  s.,  318C,  320  D,  322  C,  323  A, 
ratio  principiandi,  exemplandi  et  con- 
servandi,  319  C,  321 C,  322C,  ex  quo, 
perquem,  in  quo,  318  D',  319  C,  320D', 
322B',  unum,  verum,  bonum,  321 D'.  — 
Cf.  Attributa,  Proprietas. 
APULEIUS  (Lucius),  Madaurensis  (n  saec), 
Platonicus  philosophus,X!X  116A,Denm 
omnium  creatorem  agnovit,  21 7 D';  dae- 
mones  asserens  compositos  esse  ex  intel- 
lectuali  substantia  et  corpore  aerio,  et 
esse  aeris  superioris  oruamenla,XXI441 
D',  conlutatur,  455 D.  Quosdam  ait  esse 
daemones  hominum  custodes,  XXI 551  D', 
XXV  365A'.  —  Non  semel  allegatur,  de 
Dei  innominabilitate,  XX  135  A',  de  ma- 


AQU 


58 


,\or 


teria?  pura  potentia,  XXII  71 B,  de  Deo 
universorum  creatore,  XXIII  42GA',  de 
continentia?  bono,  XXV  158 A. 

APUM  (Liber),  Thoma?  Cantipratensis,  Bel- 
gae,  Ord.Preed.historici  et  theologi  (1201- 
1280),  fetus,  citalur  de  mirabili  Hugonis 
de  S.  Victore  scientia,  XXI  502B'. 

AQUA  in  Scripturis  multipliciter  sumitur, 
XXII  52  C.  —  Elemenlum  est  humidi 
corporalis,  XXII  109A,  decies  subtilius 
terra,  109 D',  et  quasi  medium  tenens 
inter  terram  et  aerem,  XXI  HID'.  — 
Etsi  levior  sit  terra,  XXII  83 D',  non  un- 
dique  eam  cingit,  ut  hsec  sit  habitabilis, 
84A',  sed  eam  subingreditur,  et  per  in- 
visibiles  venas  irrigat,  85 D',  ad  gene- 
rationem  animalium  et  plantarum,  84C. 
In  mixtis  necessaria  est  ad  uniendas 
partes,  XXII  106  D,  107  A';  ex  parte  ejus 
grossiori,  quse  humorosa  est,  facti  sunt 
pisces,  106A',  H0C,  ex  alia  subtiliori, 
quas  vaporosa  est  et  cum  aere  inferiori 
miscetur,  109 A,  111 A,  factae  sunt  aves, 
106A',  HOC.  Quo  sensu  nonnulla  ani- 
malia  ex  aqua  dicanturfacta  potius  quam 
ex  terra  aut  aere,  XXII  H0B',  111  D, 
quum  prsecipueex  terraconstent,  HOB', 
D'.  —  Cur  calori  subjecta,  cessante  igne 
calorem  relineat,  XXI  99 C.  —  Elemenlo 
aqua?  pra?esse  dixerunt  philosophi  ordi- 
nem  quemdam  spirituum,  quorum  prin- 
cipes  erant  Neptunus  et  Tethis,  XXI 
359  D.  —  Cur  ad  expianda  hominum  sce- 
lera  in  diluvio  electa  sit,  XXV  370  C, 
et  quousque  ascenderit,  373  A',  B'.  — 
Instante  extremo  judicio  igne  quodam- 
modo  consumetur,  XXV  373C,  sed  post 
judicium  remanebit,  372B',  et  pervia 
erit  ut  crystallus,  386 D.  —  Cf.  Ele- 
mentum. 

Quid  de  aqua  primo  die  creata,  XXII 
7  C,  D,  9  B,  et  de  spiritu  qui  super  eam 
ferebatur,  7  B';  quomodo  creatasit,  14  D, 
divisa  tertio  die,  83  C,  et  ornata,  106  B', 
108 B',  C;  an  sit  omnium  corporum  prin- 
cipium,  57C.  —  Aquas  esse  super  firma- 
mentum  aperte  docet  Scriptura,  XXII 
50C,  53 A',  sive  spirituales,  51  D',  53A', 


sive  corporales,  52A,  C,  53 B',  55C,  56 
D,  ad  refrigerandum  a?theris  ardorem, 
51 B',  52A,  54  A,  et  ut  amcenior  sit  Bea- 
torum  mansio  infra  empyreum,  56B', 
sed  modo  proprio,  50 A',  56  B',  scilicet 
vel  quoad  frigidi  et  humidi  naturam,  50 
B',  vel  quoad  humidum  lantum,  50C,  seu 
frigidum  tantum,  52  C,  vel  quoad  per- 
spicuum,  51 A,  A',  vel  sub  vaporum  for- 
ma,  52C,  53D'.  Imo  tenent  nonnulli  eas 
elementaris  non  esse  natura?,  XXII  52B, 
54  C,  sed  ex  maleria?  prima?  parte  purio- 
ri,  54 B,  et  rariori,  54 A',  seu  de  quinta?. 
essentia?  natura,  52  D',  aquis  elementa- 
ribus  similes  diaphaneitate  tantum,  52C, 
53  A,  et  ex  his  factam  esse  spha?ram  no- 
nam,  53D',  59C,  seu  ccelum  crystalli- 
num,  52 A,  imo  novem  coelos,  55D',59D', 
61 A.  Si  super  coelos  sint  aqua?  elemen- 
tares,  XXII  53 C,  54  C,  vel  gelida?,  56 A, 
cur  in  pluvias  non  resolvantur,  56A'.  — 
Aqua  multas  habet  proprietates  quibus 
apta  lacta  est  Baplismi  materia,  XXIV 
I10C,  D',  111 A,  H2C,  113D,  et  in  qua- 
libet  aqua  naturali  valide  baptizatur, 
111  B',  297D,  eliam  aliis  materiis  immi- 
xta,  dummodo  aqua?  remaneat  species, 
111 C,  C,  H2C,  et  densitas,  111  D;  nec 
sanclificari  indiget  ad  sacramentum, 
188C,  A',  quia  contactu  corporis  Christi 
vim  accepit  regenerativam,  189A.  An 
valeat  Baptismus  in  aqua  rosacea,  XXIV 
112B,  D,  H3B,  aut  artificiali,  112A',  C, 
113B.  —  Aqua  in  calice  vino  apponenda 
est,  XXIV  298A',  aqua  scilicet  naturalis, 
non  arlificialis,  299B,  A',  non  ad  neces- 
sitatem  sacramenti,  quia  in  vino  puro 
valide  consecratur,  299  A,  sed  ad  mysti- 
cam  significationem,  298 B',  et  in  mo- 
dica  quantitate,  ne  vinum  corrumpat, 
299D.  Quid  de  ea  fiat  in  consecratione, 
XXII  162C,  XXIV  298C,  299D,  et  cur, 
quum  aqua  benedicla?  aqua?  addita  fiat 
benedicta,  aqua  vino  consecrato  mixta 
non  fiat  consecrata,  329B.  —  An  aqua 
de  lalere  Chrisli  fluens  vera  fuerit  aqua, 
XXIV  U2D',  299A',  et  quomodo  figura 
fuerit  Eucharistia?,  208  C,  209 B,  D'.  — 


Alil! 


59 


u;i; 


Quid  sil  aqua  ardens,  XXV  305 A.  — 
Cf.  Baptismus,  Missa. 

AQUjEDUCTUS.  Sicul  ex  fonte  derivantur 
aqua?ductus,  ita  a  Christo  omnia  Eccle- 
si;p  charismata,  XIX  45. 

AQUILA,  rex  aviuin,  optime  Deum  signifi- 
cat,  XIX  44.  Joannem  Evangelistam,  qui 
Doilatis  myslerium  altissime  penetravit, 
ibid.,  el  primum  Sententiarum  librum, 
iu  quo  de  Deo  agitur,  ibid. 

AQUILA,  Juda?us  (11°  seec.)  Scriplurarum 
translator,  XXI  62B. 

AQUILO.  Cur  aquilonem  versus  immergatur 
secundo  baptizandus,  XXIV  115  C.  — 
Per  aquilonem  mystice  designantur  cali- 
go  Divinitatis,  XXI  313  D',  vel  iniqui, 
super  quos  regnare  coneupivit  Lucifer, 
357D',  398B. 

ABABES  primo  christiani  fuerunt,  XXI 
65C,  sed  a  Mahomelo  decepti,  nec  Tri- 
nitatem  nec  Verbum  Dei  modo  norunt, 
05B'.  Cf.  Sarraceni.  —  Famosiores  eorum 
philosophi  Aristotelis  dogmatibus  adhae- 
serunt,  XXI  64B',  XXIV  2S7B'.  Cf.  Alba- 
tegni,  Albumasar,  Alfraganus,  Algazel, 
Alpetragius,  Alphorabius,  Avei.npote, 
Averroes,  Avicebron,  Avicenna. 

AKBITRIUM  multipliciter  definitur,  XXII 
27SB'.  —  Vel  habitus  est,  juxta  quosdam, 
XXII  271 D,  273  D',  274  D',  et  proprie 
habitus  communis  rationis  et  voluntatis, 
274A,  275C,  illis  addens  aliquid,  non 
absolutum,  sed  respectivum,  274  D;  vel 
potentia  habitualis,  juxta  alios,  271 D, 
275A,  aut  universalis,  272C,  B',  alias 
complectens  animae  vires,  ut  totum  uni- 
versale,  273  A',  275  A',  seu  integrale, 
275B',  aut  speciahs,  278A',  a  ratione  et 
voluntate  distincta,  272A',  273A,  276B, 
D,  et  quodammodo  media  inter  rationem 
et  voluntatem,  276A',posterior  et  minor 
voluntate,  276A',  aut  mixta  ex  ratione 
et  voluntate,  270D',  272C,  imperans 
utrique,  272B',  276C,  et  residens  incho- 
ative  in  ratione  seu  intellectu,  consum- 
mative  in  voluntate,  XXI  516C,  XXII 
274B' ;  quapropter  ab  aliis  dicta  est  una, 
ab  aliis  multiplex  potentia,  271 C,  273  B', 


275 .V.  Sed  juxtaThomam  el  Cartusianum 
potentia  est  absohita,  cnjus  actus  est 
eligere,  XXII  275C,  276B,  277B,  278 D', 
quse  non  alia  est  a  ratione  et  voluntate, 
276C,  el  oxtensivc  intellcctum  comple- 
etilur  et  voluntatem,  273 B,  277  B',  sed 
sic  se  habet  ad  voluntatem  ut  ratio  ad 
intellectum,  277C,  A',  ideo  ipsa  est  vo- 
luntas  ad  quosdam  actus  restricla,  277 
A',  seu  voluntas  prout  in  ipsa  manet  vis 
intellectus,  277 A,  quia  ad  electionem 
requiritur  deliberatio,  277D',  nec  volun- 
tas  habere  potest  ralionem  liberi  arbitrii 
nisi  post  deliberationem,  278B.  Cur  di- 
catur  facultas,  XXII  276 B,  et  facultas 
volunlatis  et  rationis,  272A,  C,  275D. 
—  Non  est  nisi  de  his  quae  cadunt  sub 
electione,XXI  396D,  ideo  objectum  ejus 
non  est  finis,  sed  quae  sunt  ad  finem, 
XXII  276 A',  277  D,  308D';  sed  quia  nul- 
lus  humanus  actus  sibi  ipsi  finis  est,  de 
omnibus  potest  esse  arbitrium,  308D', 
saltem  inquantum  liberum,  in  quantum 
vero  deliberativum,  de  operabilibus  est 
tantum,  XXI  399 A,  XXII  309B,  de  con- 
tingentibus  et  futuris,  309D.  Aliud  est 
enim  velle  libere,  aliud  velle  libero  ar- 
bitrio,  XIX  131 C,  libere  vult  homo  sum- 
liium  finem,  ibid.,  qui  est  summum  bo- 
num,  131  A,  sed  libero  arbitrio  vult  qua? 
sunt  ad  finem,  131  D,  puta  bona  imper- 
fecta,  131 A.  —  Quum  in  actibus  arbitrii 
adsit  inquisitio  et  deliberatio,  in  eis  ne- 
cessario  requiritur  successio  et  mora, 
XXI  243B',  nec,  juxta  Richardum,  agere 
potest  sine  phantasmate,  XXII  311  D,  nec 
in  somno,  311 A'.  —  Cf.  Voluntas. 

Arbitrium  de  his  est  qua?  in  nobis  sunt 
et  quoruni  causa  sumus,  XXII 94D',  99C, 
quapropter  a  nulla  virtute  ccelesti  aut 
elementari  interius  cogi  potest,  94C, 
nec  in  electione  directe  afficitur  ccele- 
stium  influxu,  99A',  101A',  aut  motu, 
99 D',  sed  a  Deo  dumtaxat,  100  A;  exte- 
rius  tamen  aetus  ejusaliquo  modo  ccele- 
stium  causalitati  subjiciuntur,  100A,  et 
ipsum  per  accidens,  ex  dispositione  sci- 
licet  corporis,  aliquid  de  influxu  ccelesti 


AMB 


60 


ARB 


recipit,  99C,  100D.  Quoad  actus  exte- 
riores  cogi  potest,  ita  ut  faciat  aut  pa- 
tiatur  quod  non  vult,  XXII  306C,  D', 
quoad  actus  interiores  impediri  quodam- 
inodo  aut  induci  vi  aut  metu,  307A,  ita 
ut  a  plenitudine  voluntatis  deficiat,  307 
B,  nullo  autem  modo  cogi,  307 B,  A',  ne 
a  Deo  quidem,  307 C,  D',  saltem  in  his 
qua?  sunt  ad  finem  ultimum,  seu  beati- 
tudinem,  307B',  et  majori  bono  minus 
praeferre  potest,  308A.  Quomodo  moveat 
se  ipsum,  XXII  333D,  et  moveatur  a 
gratia,  332 A',  D',  333 D,  A'.  —  III ud  au- 
tem  esse  naturaliter  invertibile,  seu  non 
posse  peccare,  implicat  nec  a  Deo  fieri 
potest,  XXII 249 C,  B',  ideo  vertibilitatem 
habet,  non  circa  finem,  quem  necessario 
vult,  XXI  396 A',  sed  circa  media  et  ea 
qua?  non  deordinant  a  fine,  396B',  et 
duplicitererrare  potest,  malum  eligendo 
sub  specie  boni,  vel  bonum  indebilo 
modo,  306C,  non  referendo  ad  debitum 
finem,  307  A,  et  sic  causa  est  peccati  per 
accidens,  seu  per  defectum,  316 C;  erra- 
verunt  ergo  haeretici  asserentes  illud  vel 
semper  peccare  vel  nunquam,  XXII  356 
B";  verumtamen  non  repugnat  illud  per 
gratiam  elevari  et  immobilitari  in  bono, 
ut  in  Beatis,  XXI  396C,  posse  enim 
peccare  non  pertinet  ad  ejus  integrita- 
tem,  390B',  sed  potius  ad  ejus  infirmi- 
tatem,  396 C,  515B'.  —  In  eo  triplex  est 
libertas,  a  necessitate  seu  coactione,  a 
peccato  et  a  miseria,  XXII  271 B,  B',  et 
in  libertate  a  coactione,  quae  essenlialis 
est,  non  augetur,  nec  minuitur  per  se, 
275D,  311 A,  sed  tantum  in  quantum  est 
principium  actus,  271  B',  275  A',  nec 
amissibilis  est,  311 A,  C,  sed  efficacius 
in  uno  quam  in  altero  esse  potest,  311 A ; 
quoad  liberlatem  vero  consilii  et  com- 
placiti  minui  potest,  imo  et  amitti,  311 
B,  C.  Ejus  libertas  perpraedestinationem 
non  tollitur,  XX  517C,  518C,  521 C, 
sed  in  ea  includitur,  519  A,  nec  ab  ea 
potest  discordare,  519A.  —  Cf.  Electio, 
Libertas. 

Arbitrium  nec  brutis  nec  inanimatis 


inest,  XXII 305 B',  sed  rationalibus  tantum 
substantiis,  277B,  278C,  in  quibus  est 
electio  et  volunlas,  305D,  306D,  et  quae 
possunt  suis  actibus  finem  imponere, 
306C.  —  In  Deo  igitur  est  excellentissi- 
me,  XXII  305B',  etsi  analogice  tantum 
de  Deo  et  creaturis  pra?dicetur,  305D'; 
item  in  angelis,  Beatis  et  damnatis,  licet 
alio  modo  quam  in  viatoribus,  306A.  — 
In  angelis  unam  dumtaxat  habuit  verti- 
bilitatem,  de  bono  ad  malum,  in  homi- 
nibus  duplicem,  de  bono  ad  malum,  et 
iterum  de  malo  ad  bonum,  XXI  373B'. 
—  In  Beatis  remanet,  XXI  375C,  et  in 
damnatis,  370C,  sed  ligatum  per  immo- 
bilem  habitum,  378  B,  ita  ut  nequeat  ad 
actum  transire,  383C;  in  utrisque  idem 
manet  secundum  essentiam,  391 D,  et 
esse,  393B',  C,  seu  quoad  libertatem  a 
servitute  coactionis,  391 D',  393C,  sed 
quoad  statum  seu  bene  esse,  in  Beatis 
augetur,  minuilur  in  damnatis,  393  B', 
id  est  quoad  libertatem  a  servitute  culpa? 
et  miseria?,  391 A',  393 D'.  In  Beatis  in 
hoc  consistit  quod  sine  coactioneeligunt 
bonum  quod  volunl,  XXI  515B',  in  dam- 
natis,  quod  libere  eligunt  malum  ex  per- 
tinacia  voluntatis,  ibid.  —  Hominibus 
inerilo  datum  est  arbitrium,  XXIV  46B', 
quia  ad  meritorie  agendum  requiritur, 
XX  546  D',  et  pra?stat  eos  Deo  libere 
servire,  589C,  A',  591 C.  Sed  in  eis  qua- 
drupliciterconsiderari  potest :  ante  pec- 
catum,  sub  peccato,  sub  gratia,  in  gloria, 
XXII  309C  ;  in  quibus  statibus  seque 
liberum  estquoad  libertatem  a  coactione 
seu  necessitate,  309C,  310A,  qua?  ipsi 
essentialis  est,  310A',  non  autem  quoad 
libertatem  a  peccato,  309D',  310A,  C. 
In  statu  innocentia?  absque  gratia  grati- 
iicante  tentationibus  resistere  poterat, 
XXII  258A',  269A,  et  vitare  peccata, 
269D',  270  A,  auxiliante  sola  gratia  gratis 
data,  qua?.  Ada?  collata  fuerat,  269A, 
270B,  C;  in  statu  autem  peccati,  ob  vul- 
nerationem  natura?  non  potest  a  se  ipso 
nec  omnibus  tentationibus  resistere, 
268 B',  269B,  270 A,  nec  vere  pcenitere 


vms 


r,i 


\li('i 


et  resurgere  a  peccatis,  26915.  Absque 
igitur  gratia  polcst  actus  bouos  cl  1'ortes 
agerc,  XXII  3B6C,  358C,  D,  legem  im- 
plero,  sallcm  quantum  ad  substantiam 
operis,  357C,  358B',  3591),  tcntatioui- 
bus  commuuitcr  resistere,  355  D',  35915', 
et  onmia  mortalia  vitare,  35GA,  357 C, 
etsi  difficilo,  356A,  358A;  sine  autem 
gratia  gratificanle  legem  implere  ncquit 
secundum  intentionem  legislatoris,  357 
D',  358C,  nec  meritorios  actus  elicere, 
356 D',  358 A',  sicut  nec  sine  habitu  vir- 
tutum  actus  virtuosos,  357A,  C.  Et  ideo 
ad  hoc  ut  meritorie  eliciat  quis  actum 
conversionis,  requiritur  gratia  gratum 
faciens,  XXI  330  D,  331 B',  D',  332  D, 
quaeest  merendi  principium,  331  B,  quia 
non  sufficit  arbilrium  nisi  ad  convenien- 
tia  naturse,  330  D',  331 D;  an  autem  in- 
digeat  etiam  gratia  gratis  data,  commu- 
niter  negatur,  330 D,  331 A,  D',  332  C, 
contra  Albertum,  332B.  Et  quia  ad  justi- 
ficationem  impii  requiritur  duplex  motus 
arbitrii,  XXIV  449 D,  alter  in  Deum,  449 
C,  C,  qui  est  motus  fidei,  450  A',  alter 
contra  peccatum,  449 D,  C,  qui  est  attri- 
tio,  448D',  452C,  iterum  quseritur  utrum 
gratiae  infusionem  prsecedant  hi  motus, 
452 A';  et  affirmant  quidam  variis  de 
causis,  452B',  C,  D',  sed  distinguit  Tho- 
mas,  asserens  illos  aliquo  modo  praeee- 
dere,  aliquo  modo  sequi,  452 D',  prtece- 
dere  in  via  causse  materialis,  sequi  in 
via  eausa3  formalis,  453B.  Uter  ex  his 
motibus  sit  prior,  XXIV  453  B.  —  Quo- 
modo  in  eodem  actu  cooperentur  arbi- 
trium  et  gratia,  XXII  333 A,  A',  C,  seu 
Deus,  501 B,  D.  —  Cf.  Conversio,  Gratia, 
Justificatio. 
ARBOR.  Lignorum  paradisi  triplex  fuit  uti- 
litas,  vel  ad  corpus,  XXII  154A',  vel  ad 
animam,  vel  ad  utrumque,  154  B'.  — 
Arbor  scientia?,  unde  sic  dicta,  XXII 
151 A',  154B'.  — Arbor  vitae  contra  se- 
nectutem  et  decrepitudinem  tuebatur 
corpus,  XXII  154  B',  et  ad  vitae  conser- 
vationem  conferebat,  157  B',  191 D,  hu- 
midum  in  corpore  generando  ad  con- 


servationem  calidi  naturalis,  191 A';  ideo 
in  hominibus  lapsis  vitam  protclare  po- 
tuisset,  190C,  non  vero  in  perpetuum 
servare,  190B.  Quod  autem  mortem  in- 

currcrunt  primi  parentes,  inde  fuit  quod 
vcl  cx  fruclu  ejus  non  comederunt,  XXII 
372A',  vel  non  satis  comederuut,  37115, 
quia  non  nisi  saepius  comestus  immor- 
talitalem  contulisse  videtur,  371 C,  372 
B',  ad  quam  per  modum  dispositionis 
conferebat,  371 C.  Stultae  de  eadem  Ju- 
daeorum  fabulsc,  XXII  157B'.  —  Quid  de 
effato  :  Non  potest  arbor  bona  malos 
fructus  facere,  XXII 457C.  —  Cf.  Plantee. 

ARCHANGELI  ad  tertiam  pertinent  hierar- 
chiam,  XXI  477D,  C,  cujus  secundus 
sunt  chorus,  495 B'.  —  Ipsorum  est  ma- 
jora  nuntiare,  XXI  477 D,  493  A,  497  D, 
et  quae  spectant  ad  multorum  utilitatem, 
488  A,  491 D,  XXIV481A',  etetiam,  juxta 
aliquos,  provinciis  et  gentibus  praeesse, 
XXI  491 D',  548D ;  quae  majoris  sunt  mo- 
menti  nuntiant  per  se  ipsos,  quae  mino- 
ris,  per  angelos,  496A,  insuper  nomine 
et  auctoritate  Principatuum  procurant 
quae  ad  bonum  communitatis  faciunt  sta- 
tum,  495B'.  Ab  his  autem  officiis  post 
judicium  cessabunt,  XXI  512  D.  —  His 
assimilantur  proficientes,  XXI  498B'.  — 
Cf.  Angelus,  Chorus. 

ARCHIDIACONUS  est  quasi  minister  epi- 
scopi,  cui  cooperatur  ad  conferendos 
Ordines,  etsi  eos  non  conferat,  XXV 
41  A. 

ARCTATIO  naturae  in  femina,  impotentiam 
coeundi  inducens,  matrimonium  irritum 
facit,  XXV  139A',  142C;  et  mulier  sic 
separata,  innupta  manere  debet,  145A'. 
—  Si  autem  contingat  eam  ab  alio  viro 
cognosci,  an  redintegrandum  sit  primum 
connubium,  XXV  145B'.  —  Cf.  Impe- 
dimentum. 

AREOPAGITA,  Vide  Dionysius. 

ARGUMENTATIO.  Ratiocinativo  modo  ob 
varias  causas  utitur  Scriptura,  XIX  90C, 
D',  91 C,  et  theologia,  89C.  —  Fidei 
christianse  argumentaeam  divinam  esse 
probant  sufficienter,  XIX  62C,  C,  evi- 


Aiil 


62 


Alil 


denter,  63C,  supercertissime,  63A,  B', 
adeo  ut,  secundum  Richardum,  si  error 
est,  error  ille  sit  a  Deo,  63C;  nemo 
igitur  ab  incredulitate  potest  rationabi- 
liter  excusari,  87 A'.  Quatenus  augere  vel 
minuere  possint  meritum  fidei,  XIX  66 
B",  89 D'.  —  Cf.  Fides. 

ARISTODEMUS,  pontifex  idolorum,  per  tu- 
nicam  S.  Joannis  Apostoli  mortuos  sus- 
citavil,  XXIV  337 B'.  (In  Legenda  aurea, 
cap.  ix.) 

ARISTOTELES,  Peripateticorum  initiator 
(3S4-322  a.  c),  philosophus  «  excellen- 
tissimus  et  ingeniosissimus  »,  XIX  386 
A',  imo  optimus  philosophorum,  juxta 
Hieronymum,  XIX  276  B',  et  antono- 
mastice  Philosophus,  XIX  38,  39  etc, 
grande  fuit  miraculum  in  natura,  XXV 
424  B,  cui  quidquid  naturaliter  sciri  pot- 
est  videtur  fuisse  infusum,  XIX  219C, 
adeo  ut  se  daemonem  familiarem  ha- 
bere  jactaret,  XXI  304D',  403B  :  ideo 
nec  faciliter  ab  eo  recedendum  est, 
XIX  276C,  386C,  nec  eum  despicere 
videtur  bene  sonare,  XX  579 B';  verum- 
lamen  contra  Scripturas  non  est  audien- 
dus,  quum  in  multis  deceptus  fuerit, 
XXII  55B'.  —  Platonisdiscipulus,  contra 
magistrum  frequenter  arguit,  potius  ta- 
men  contra  verba  quam  contra  mentem, 
XIX  386  D' ;  et,  juxta  Scotum,  quandoque 
ubi  non  est  necesse  verba  multiplicat, 
et  propositiones,  ubi  opus  esset,  tacet, 
XXV  424C.  —  Ad  amorem  Dei  suam 
philosophiam  retulisse  videtur,  XIX  73 
D,  non  nisi  enim  ad  divinorum  contem- 
plationem  materialium  queesivit  scien- 
tiam,  38,  39,  et  ad  scientiam  superno- 
rum,  84C,  et  multa  de  Deo  docuit,  74 
C,  ex  quibus  suadetur  dilectio  Dei,  74 D. 
Ad  solidam  ac  subtilem  Dei  notitiam  per- 
venit,  de  quo  reverenter  ac  profunde 
disseruit,  XXV  424  A,  omnipotentiam 
ejus  praedicando,  XX  579A',  B\  D',  uni- 
tatem  et  simplicitatem,  XlX  146 C,  147 
D",  217 B';  Trinitatem  autem  non  agno- 
vit.  234  B,  quamvis  obscura  promat  de 
ternario  numero,  228A'.  —  Sed  multi- 


pliciter  erravit  circa  substantias  separa- 
tas,  quas  ex  se  exsistentes  credidit,  XIX 
382 B,  385B,B\  XXI  210  D,  infinitas  vir- 
tute,  XIX  382B,  383B,  386C,  indefecti- 
biles,  XXI  304  A',  305  A,  41o  A,  nec 
plures  orbibus,  XIX  86  D,  XXI  233B'. 
—  Primus  omnium  contendit  ccelum  non 
esse  de  elementari  natura,  XXII  57 A', 
de  quo  aThoma  laudatur, 57 A',  a  Cartu- 
siano  vituperatur,  60C;  stellas  omnes 
et  planetas  in  orbibus  suis  fixos  esse 
dicebat,  nec  moveri  nisi  motu  orbium, 
80 D,  motu  circulari  circa  centrum  mun- 
di,  79B';  an  reapse  senserit  ccelos  ani- 
ma  intellectuali  animari,  70D.  Item  an 
senserit  ccelum  esse  a  Deo  causaliter, 
XIX  382B,  385B,  B',  386A',  XXI  210A, 
aut  esse  aeternum,  magna  est  quaestio, 
XXI  34,  69  C,  70  B,  78  A;  illud  enim 
creatum  esse  videtur  sensisse,  quum 
omnibus  a  Deo  derivatum  esse  dicat 
omne  esse  et  vivere,  XXI  72C,  210A', 
sed  ab  aeterno  fuisse  creatum  contendit, 
71 D,  D',  80D,  82D  et  s.,  et  cum  eo  tem- 
pus,  motum,  82  D,  et  homines,  77 B,  et 
sicutnunquam  inceperunt,  sic  nunquam 
defectura  in  ccelestibus  motum,  XXV 
388C,  in  terra  generationes,  388C;  in 
quibus  omnibus,  et  sibi  contradicere 
convincitur,  XXI  77  C,  B',  80 D,  et  mul- 
tum  sui  ipsius  oblitus  esse,  84C.  —  Quid 
pariter  de  anima  rationali  senserit,  et 
de  ejus  singularitate  in  unoquoque  ho- 
mine,  non  constat,  XXII  133C.  Nullibi 
enim  asserit  esse  in  homine  formam 
quee  maneat,  eo  corrupto,  XXII  132B', 
133C,  nec  intellectualem  animam  esse 
formam  corporis,  132B,  D',  133D,  nec 
unicuique  homini  esse  proprium  intel- 
lectum,  132B',  nec  animam  humanam 
esse  intellectivam,  133A;  verumtamen 
alibi  probat  animam  intellectivam  a 
corpore  esse  separabilem,  149  D',  et 
immortalem,  150C.  Unde  circa  divinam 
providentiam,  mundi  aeternitatem,  ani- 
mae  immortalitatem  et  finalem  in  alia 
vita  retributionem  semper  fluctuasse  vi- 
delur,  XIX  86D,  XXII  132B,  XXIII  406 


Alil; 


<;:i 


ARS 


A',  XXV  239A.  —  Perperam  tenet  non 
posse  csse  plures  ceelos,  XXI  201) C,  nec 
alia  posse  Deuni  facere  in  rerum  naturis 
quam  quie  fecit,  210A,  nec  ullam  scicn- 
tiam  cssc  supernaturalem,  XIX  80  A,  et 
damiouum  inscclationes  non  esse  nisi 
morbos  naturales,  XXI  1304  C  —  Quo 
sensu  dixerit  hominem  esse  suum  inlel- 
lectum,  XXIII  369A,  et  an  vere  passiones 
quasdam  in  parle  sensitiva  colloeel,  530 
A,  B.  —  Non  semel  defenditur  conlra 
impugnationes  Henrici,  XXI  2101),  XXII 
133C,  XXIV  287A',  et  Parisiensis,  XXI 
211  A;  sed  ipse  sfcpius  refellitur,  XXI 
83B',  208D',  209A',  D',  225A',  etc.  — 
Cf.  Peripatelici. 
ARIUS,  Alexandrinus  presbyter  et  «  repro- 
bissimus  »  haBresiarcha  (280-336),  plura- 
litatem  personarum  in  Trinitate  negans, 
XIX  200  A,  421 C,  Filium  a  Patre  creatum 
esse  contendit,  et  Spiritum  a  Filio,  200 

C,  295  C;  quapropter  aeternam  Verbi  ge- 
nerationem  conatus  est  evertere,  428B, 
et  ejusdem  cum  Patre  eonsubstanlialita- 
tem,  XX  271 C.  Verbum  itaque  non  nisi 
metaphorice  ponebat  in  divinis,  XX  249 

D,  et  Christum  puram  esse  creaturam 
ait,  XXIII  H4C,  Patre  minorem,  212B, 
qui  corpus  humanum  dumtaxat,  sine 
anima,  assumpserat,  78  D".  —  Contra 
quem  quatuor  statuit  Ecclesia  :  divin;B 
essentise  unitatem,  simplicitatem,  simi- 
litudinem,  et  indivisam  virtutem,  XX 
184A'.  —  Doctrinam  suam  e  dogmati- 
bus  Platonicorum  videtur  hausisse.  XIX 
233  D'. 

Ariani  hseretici  Patrem  Filio  majorem 
putabant,  XIX  580A',  Verbum  contende- 
bant  a  Patre  genitum  volunlate,  326B', 
nec  £eternum,420B,  et  Spiritum  Sanctum 
prius  a  Patre  procedere  quam  a  Filio, 
479  C,  483  D'. 

ARMENI.  Apud  eos  sacer  ordo  matrimo- 
nium  contrahendum  impedit,  non  ma- 
trimonii  contracti  usum,  XXV  187A  , 
158  D. 

ARREPTICII.  Sic  dicuntur  obsessi  intrin- 
secus  a  dajmonibus,  XXI  461 D,  et  qui 


expedito  rationis  usu  privantur,  461A'. 
AHS  noM  esl  proprie  virtus,  quia  hominem 
errare  uon  impedit,  XXIII  528B,  dicilur 
tamen  virtus  inlelleclualis,  828C;  prin- 
cipium  est  factivum  cum  ratione  om- 
niuin  de  quibus  est  ars,  XXI  48C.  — 
Supcr  ens  in  aclu  operatur,  et  praesup- 
ponit  opus  natura?,  XXI  423C,  quia  arti- 
ficialium  materia  esl.  a  nalura,  et  in  esse 
conservantur  virtule  naluralium,  100B; 
naturam  ergo  anlicipare  nequit,  423  C, 
sed  imitatur  eam,  XIX  328 D',  et  defe- 
ctum  ejus  supplet,  XXV  207 C.  In  artifi- 
ciatis  quid  scientias,  quid  voluntati  sit 
tribuendum,  XX  477  A'.  —  Arlis  opera- 
tio  a  naturae  operatione  deficit,  quia  ac- 
cidentalem  tantum  dat  formam,  XXIV 
IHD',  nec  substantialem  inducere  pot- 
est  nisi  adjuvante  natura,  281  A.  Artifex 
non  est  causa  artificiatorum  secundum 
esse,  sed  secundum  fieri  solum,  juxla 
Thomam,  XXI  98D',  contradicente  Car- 
tusiano,  100  C  ;  simile  sibi  producit 
secundum  exemplar  dumlaxat,  XX  413 
D,  nec  aliquid  impertitur  passo,  ideo 
formas  naturales  propria  virtute  produ- 
cere  nequit,  XXI  423A'.  Variis  modis  ad 
artem  suam  comparatur,  XX  252 D.  — 
Arlificiales  formse  semper  accidentales 
sunt,  XXII 532  C,  etpropriam  ideam  non 
habent  in  Deo,  secundum  Henricum, 
XX407A',  quia  non  nisi  relationis  ra- 
tionem  habent,  407 B',  renitente  Cartu- 
siano,  409  B'.  —  Cf.  Natura. 

Omnia  in  Deo  sunt  sicut  artificialia  in 
mente  artiiicis,  XX  395  D',  et  ab  eo  pro- 
cedunt  sicut  artificiata  ab  artifice,  XXII 
169D',  sed  in  his  differt  artificis  operatio 
ab  operatione  Dei,  quod  artifex  materiam 
non  producit,  nec  ei  dat  potentiam  reci- 
piendi  formas,  170  A,  et  item  quod  arti- 
ficiales  formae  similes  sibi  producere 
nequeunt,  170  B.  —  Ars  divina,  licet 
una,  universa  concludit,  XXI  63  C,  quia 
oppositorum  est  ars  una,  48  C  Quid  per 
eam  intellexerint  philosophi,  XX  250A. 
—  An  et  quomodo  Filius  a  Patre  proce- 
dere  dicatur  per  modum  artis,  XIX  329 


ART 


ASC 


B,  C,  et  ipse  vocetur  ars  ratioaibus  ple- 
na,  XX  244C,  251 B',  252C,  313 A.  Cf. 
Verbum. 
ABTICULUS  fidei  multipliciter  definitur, 
XXIII  432 B',  436B',  C;  quid  sit  proprie, 
436D,  et  quomodo  dicatur  de  Deo,  436B'; 
an  sit  res  credita  vel  enuntiatio,  433 B. 
Aliter  a  Scriptura  enuntiantur  articuli, 
aliter  a  theologia  demonstrantur,  XIX 
91 C.  —  Quot  fuerint  articuli  credendi  ab 
initio,  XXIII  433B',  ante  peccatum,  433 
D,  et  post,  433A'.  —  Articuli  Symboli 
sunt  quasi  prima  fidei  principia,  XXIII 
440  C,  et  ab  omnibus  credendi  sunt  ex- 
plicite,  434D,  vel  saltem  alii  explicite, 
alii  implicite,  434  A'.  Quatuordecim  a 
nonnullis  numerantur.  duodecim  ab 
aliis,  XXIII  437  D,  quorum  septem  ad 
Divinitatis  essentiam  et  opera  pertinent, 
440A',  septem  ad  Christi  humanitatem, 
440B',  vel,  juxta  alios,  sex  ad  Divinita- 
lem,  sex  ad  Christum,  440C ;  sed  ad  duos 
reduci  possunt,  nempe  Deum  esse,  et 
hominum  providentiam  habere,  440  D. 
De  Filio  et  de  Spirilu  Sancto  plures  sunt 
articuli  quam  de  Patre,  quia  ambo  missi 
sunt,  XXIII  437  A';  cur  nullus  ad  Eucha- 
ristiam  spectet,  440 D'.  —  Cf.  Symbolum. 
Articuli  decem  Parisiis  condemnati, 
a  Guillelmo  (Arverno)  episcopo  et  Odo- 
ne  Cancellario  (13  januarii  1241),  XXII 
254 C.  (M.  de  la  Bigne,  Biblioth.  Patrum, 
XXV  329 ;  Denifle,  Cartul.  Univ.  Paris,  I 
170.)  —  Item  articuli  nonnulli  ibidem  a 
Stephano  (Tempier)  episcopo  damnati, 
7  martii  1277  :  Quod  anima  separata 
nullo  modo  patitur  ab  igne  (art.  19),  XXV 
317  B';  Quod  nihil  fit  a  casu,  sed  omnia 
de  necessitate  eveniunt  (art.  21),  XXI 
416 C;  Quod  Deum  necesse  est  facere 
quidquid  immediate  fit  ab  eo  (art.  53), 
XX  613C,  D',  sive  sit  de  necessitate  co- 
actionis,  quod  tollit  libertatem  arbitrii, 
sive  de  necessitate  immutabilitatis,  quod 
ponit  impossibilitatem  aliter  faciendi 
(item),  XXIII  54 B;  Quod  quia  intelligen- 
tiae  non  habent  materiam,  Deus  non 
posset  plures  ejusdem    speciei   facere 


(art.  81),  XXI  225  C;  Quod  corpora  cce- 
lestia  moventur  a  principio  intrinseco 
quod  est  anima,  et  quod  inoventur  per 
animam  et  per  virtutem  appetitivani, 
sicut  animal  (art.  92),  XXII  72C;  Quod 
Deus  non  polest  individua  multiplicare 
sub  una  speciesine  materia  (art.  96),  XXI 
225B',  226C ;  Quod  anima  humana  nullo 
modo  mobilis  est  secundum  Iocum,  et  si 
ponatur  alicubi  per  substantiam  suam, 
nunquam  movebitur  de  ubi  ad  ubi  (art. 
108),  XXV  326  B';  Quod  anima  separata 
non  est  alterabilis  secundum  philoso- 
phiam,  licet  secundum  fidem  alteretur 
(art.  113),  XX  468 D',  XXII  55D;  Quod 
inconveniens  est  ponere  aliquos  intelle- 
ctus  nobiliores  aliis...  Error,  quia  sic 
anima  Christi  non  esset  nobilior  anima 
Judte  (art.  124),  XXII  226 C;  Quod  si  cce- 
lum  staret,  ignis  in  stuppam  non  ageret, 
quia  Deus  non  esset  (art.  156),  XXII 
93  A',  362 B',  XXV  285 A',  306C;  Quod 
si  in  aliquo  humore  virtute  stellarum 
devenitur  ad  talem  proportionem  cujus- 
modi  proportio  est  in  seminibus  paren- 
tum,  ex  illo  humore  generari  posset 
homo,  et  sic  homo  posset  sufficienter 
generari  ex  putrefactione  (art.  188), 
XXII 146D;  Quod  formae  non  recipiunt 
divisionem  nisi  per  materiam  (art.  191), 
XXI  225C ;  Quod  substantiae  separatse 
sunt  alicubi  per  operationem,  et  non 
possunt  moveri  ab  extremo  in  extremum, 
nec  in  medium,  nisi  quia  possunt  velle 
operari  aut  in  medio  aut  in  extremis 
(art.  204),  XX  455C,  XXI  169B'.  (Deni- 
fle,  I  544  et  s.,  Bibl.  Patrum,  XXV  330 
et  s.)  —  Item  articulus  ibidem  damnatus 
a  Guillelmo  (de  Chanac)  episcopo,  13  ja- 
nuarii  1340  ;  Item  quod  angelus  in  primo 
instanti  suse  creationis  fuit  malus,  et 
nunquam  bonus  (art.  7),  XXI  238  B', 
242  C.  (Bibl.  Patrum,  XXVI  482.)  — 
Cf.  Propositio. 

ASBESTUS  lapis,  quum  accensus  fuerit, 
nec  vento  nec  pluvia  exstinguitur,  XXV 
304  D'. 

ASCEXSIO  ad  coelum   Christo  glorificato 


ASS 


i;:i 


ASS 


competobat,  turn  proplcr  ipsum,  tum 
proptcrnos,  XXIII  3901)'.  —  Sincauxilio 
angeloruin  ascendit,  XXIII  391 A',  C, 
propria  virlute,  non  modo  divina,  sed 
aniniic  glorificatae,  392  C,  inotu  locali, 
391 A,  naturali,  391 1),  et  succcssivo,  non 
in  instanti,  391 D',  393B,  quamvis  potu- 
erit  in  instanti,  392B,  393B'.  —  Non 
supra  ccelos,  elsi  potuerit,  ascendit, 
XXIII  39215',  394C,  sed  ad  summum  cce- 
lum,  392A,  393B,  id  est  ad  suinmuin 
cceli  empyrei,  393D,  394A,  supra  om- 
nem  creaturam,  392 D',  quoad  loeum  si- 
mul  et  dignitatem,  393C;  iu  qua  ascen- 
sione  non  proprie  augmentum  gaudii 
accepit,  sed  novum  gaudendi  modum, 
391 B,  et  gloriie  complemcntum,  391 C 

—  Cur  ad  quadragesimum  diem  dilata 
sit  ascensio,  XXIII  391 D' ;  quomodo  cau- 
sa  sit  nostra?  salutis,  392D'.  —  Secun- 
dum  divinam  naturam  mystice  descendit 
et  ascendit  Verbum,  XXIII  391 A,  393 D', 
394D',  imo  solus  descendisse  et  ascen- 
disse  perhibetur,  394  B',  D'. 

ASSUMPTIO  quo  differat  ab  unione,  XXIII 
65A',  et  incarnatione,  65B'.  —  Assumere 
tripliciter  dicitur,  et  quoad  aliqua  tribui 
potest  naturae  vel  persona?,  XXIII  12SB, 
sed  in  proprio  sensu  actus  est  persona- 
lis,  qui  non  competit  natura?,  128B,  C. 

—  An  persona  creata,  sive  angelica  sive 
humana,  aliam  assumere  possit,  XXIII 
86D,  negatur  communiter,  quia  sibi  limi- 
tata  est  et  appropriata,  85A',  C,  contra 
Scotum,  87 A;  an  autem  implicet  eam 
sic  assumere,  incertum  est,  87 A'.  —  An 
decuerit  Filium  Dei  humanam  naturam 
assumere  passibilem  passionibusque 
subjectam,  XXIII  275 B,  277  D,  B',  278 D, 
et  quos  defectus  assumpserit,  276A',  B', 
277B',  278A,  279A.  —  De  potentia  abso- 
luta  omnis  natura  creata  assumptibilis 
fuit  a  Verbo,  XXIII  70 D,  etiam  irratio- 
nalis,  71 C,  72  C,  73  D',  76  C,  quum  reap- 
se  divinitas  corpori  Christi  mortui  unita 
permanserit,  71 D',  72C;  sed  de  potentia 
ordinata,  nec  pure  spiritualis,  seu  ange- 
lica,  assumi  potuit,  quia  personalitate 

T.  25'"', 


exui  nequit,  68 B',  69C,  li',  70 A',  et 
singulariter  creata  cst,  69A,  singulariter 
quoque  peccavit,  G8C,  ncc  remissibilem 
habet  culpam,  69C,  70B',  contradiccntc 
tamen  Cartusiano,  701!';  item  nec  purc 
corporalis,  propter  indignitatem,  691!', 
70A',  B',  72D,  ct  quia  beatiludiuis  inca- 
pax  est,  71 A',  C,  imo  eam  quacumque 
potentia  assumplibilem  esse  negant Car- 
tusianus,  tanquam  indignam,  74B',  et 
Henricus, tanquam  fruitionis  incapacem, 
74A,  quia  implicare  videtur  naluram 
quamdam  a  Deo  assumi  sine  fruitione, 
73B',  75D',  76C.  —  Assumpta  est  ergo 
humana,  tum  propter  dignitatem,  tum 
propter  necessitatem,  XXIII  69 A',  el  item 
quia  pergenerationem  propagatur,  70B, 
et  commune  quid  habet  cum  omni  crea- 
tura,  ibid.  In  ea  autem  non  decuit  assu- 
mi  ipsum  Adam,  ob  indignitatem  perso- 
na?,  XXIII  222C,  sed  aliquem  de  stirpe 
Ada?,  221  D',  ut  inde  fieret  satisfactio 
unde  venerat  offensa,  222A.  An  potuerit 
Verbum  assumere  universum,  XXIII  73 
A,  vel  naturam  humanam  iu  omnibus 
suis  suppositis,  73B,  vel  naluram  ab- 
stractam,  ibid.  ;  an  assumpserit  homi- 
nem,  vel  hominem  istum,  vel  humani- 
tatem,  143C.  —  In  Christo,  quia  vere 
fuit  homo,  assumpsit  Verbum  essentialia 
hominis,  XXIII  78  A',  scilicel  carnem  et 
animam,  77 A',  corpus  verum,  78A',  non 
phantasticum  nec  cceleste,  78B',  106B, 
animam  veram,  78D',  rationalem,  79 A, 
et  corpori  vere  unitam,  79B,  sed  car- 
nem  mediante  anima,  animam  mediante 
spiritu,  78A,  79B',  80A,  81  D,  361  A,  et 
quadam  gratia,  78B,  80 A',  81 D',  82D,  A', 

C,  S3B,  et  totum  mediantibus  partibus, 
80C,  nou  tamen  successive,  sed  simul, 
77 C,  83 C,  in  singularitate  non  natura?, 
sed  subsistentis  in  natura,  80  D.  Etquum 
in  hypostasi  facta  fueritassumptio,  XXIII 
84C,  antequam  assumeretur  natura,  nec 
caro  concipi,  nec  anima  creari,  nec 
homo  partibus  suis  constitui  potuit,  84 

D,  et  ha?c  quatuor  in  instanti  accidere 
necesse  fuit,  conceptionem  carnis,  ani- 


AST 


66 


ATT 


mae  creatiouem,  utriusque  conjunctio- 
nem  et  cum  Verbo  unionem,  84A'.  — 
An  in  Christo  assumens  sit  assumplum, 
XXIII  136A,  137B',  138A',  143  A.  — 
Cf.  Christus,  Incarnatio,  Unio. 

Ad  ccelum,  non  modo  crystallinum, 
sed  empyreum,  assumpta  esse  creditur 
B.  Virgo  Maria,  XXIII  393 D,  ubi  a  dextris 
Dei  sedere  dicitur,  392  D,  supra  omnes 
angelorum  ordines  exaltata,  XXI  509  B, 
A',  etperse  constituensordinem,  483  B'. 
In  cujusvisione  et  contemplatione  sum- 
me  nunc  delectantur  Beati,  XXI  393  D, 
magisque  post  judicium  delectabuntur, 
XXV  477B.  Cf.  Maria.  —  An  et  quomodo 
inter  angelorum  choros  assumendi  sint 
homines  beati,  XXI  483 A'  et  s.;  508 C 
et  s.  Cf.  Beatitudo. 

ASSYBII  quo  sensu  instigati  dicantur  a 
Deo  adversus  filios  Israel,  XXII  497D, 
498  A.  —  Eorum  exercitus  non  a  deemo- 
ne  sed  ab  angelo  bono  percussus  esse 
creditur,  XXI  432 D'. 

ASTI0N(S.)  martyr,  post  mortem  apparens, 
ait  se  quotidie  mitti  in  auxilium  perieli- 
tantium,  XXIII  390B.  (In  Vit.  Pat.  Hb.  I. 
Migne  /'.  L.  tom.  73,  col.  413.) 

ASTBA  non  videntur  animata  esse,  XXII 
91 A',  nec  proinde  colenda,  91 C.  —  Eo- 
rum  radiationes  in  inferioribus  operan- 
tur  f requenter  et  in  pluribus,  non  tamen 
de  necessitate,  XXII  90  D',  94A',  B',  nec 
ex  se,  91 C,  sed  per  aliud,  id  est  virtutes 
elementorum,  et  peraccidens,  XXI  93A, 
XXII  94B';  ideo  nec  materise  quidquam 
producere  valent,  91 D',  nec  causa  sunt 
omnium  mutationum  quae  in  inferioribus 
fiunt,  XXI  93A,  XXII  94B' ;  motu  tamen 
suo  inferiora  movent  ad  generationem 
et  corruptionem,  XXI  92  C,  XXII  92A, 
et  quia  specie  differunt,  varios  in  eis 
producunt  effectus,  94  B,  D,  96 B'.  —  In 
animam  vero  non  operantur  nisi  indi- 
recte,  alterationes  procurando  in  corpo- 
re,  XXII  90 D',  et  per  modum  inclinantis, 
non  necessitantis,  XX  484C,  quidquid 
dixerint  philosophi,  504B';  in  quasdam 
igitur  hominum   disposiiiones  influere 


queunt,  504A',  507A,  in  quasdam  non, 
504  B',  505  D,  in  eas  nempe  quae  sunt 
liberi  arbitrii,  XXII  94  C,  nec  actuum 
nostrorum  proprie  sunt  causa,  XX  484 
D';  ideo  sapiens  eis  dominari  dicitur, 
484D,  507 B,  XXII  94  A',  et  influxui  eo- 
rum  contraire  potest  solers  medicus,  XXI 
93B,  XXII  94B'.—  Illis  perperam  tribu- 
untur  legum  aut  hominum  varietates  et 
falsitates,  XXII  101 C,  quia  divinse  legi 
subdita  sunt,  102C,  et  ad  malum  indu- 
cere  nequeunt,  102  D';  verumtamen  in 
leges  et  sectas  materialiter  influere  pos- 
sunt,  103C,  et  efficaciter  ad  operationes 
magicas  conducunt,  XXI  431 B.  —  Quia 
eorum  radialiones  fiunt  secundum  de- 
scriptionem  polygonii  in  circulo,  ad  eas- 
dem  figuras  non  revertuntur,  XXI  92B'. 
Quid  de  eorum  obscurationetempore  ju- 
dicii,  XXV  381  D',  et  claritate  post  judi- 
cium,  385A'.  —  Cf.  Cometa,  Luna,  Pla- 
neta,  Sol,  Stella. 

ASTROLOGIA  magnas  sibi  annexas  habet 
delectationes,  XXIII  408B.  —  Astrologi 
asserentes  in  signo  Virginis  naturaliter 
nasci  virginem  pariturain,  XXII  102A', 
confulantur,  103C;  item  sideribus  tri- 
buentes  legum  et  hominum  varietates, 
101 C,  103C,  ita  ut  lex  Hebrseorum  ortum 
habuerit  a  Saturno,  101 D',  Sarraceno- 
rum  a  Venere,  102  A,  Christianorum  a 
Sole,  ibid.,  vel  a  Mercurio,  102B,  lex 
Antichristi  habitura  sit  a  Luna,  102D, 
A'.  Cf.  Astra. 

ATHANASIUS  (S.),  Alexandrinus  Patriar- 
cha  (296-373),  puer  alios  pueros  per 
jocum  baptizans,  valide  baptizasse  sesti- 
matus  est,  XXIV  164C.  —  Tantae  fuit 
auctoritatis  in  Ecclesia,  ut  nullus  un- 
quam  calumniam  ei  inferre  preesum- 
pserit,  XXI  124A.  —  Allegatur  de  SS. 
Trinitate,  XIX  422  D,  de  processione 
Spiritus  S.,  460D,   461 A',  de  Christo, 

XXIII  148B,  362C,  378D,  B',  389 A,  437 
B,  de  statu  animarum  ante  diem  judicii, 

XXIV  568A,  et  de  suffragiis  Ecclesiae, 

XXV  336  A'. 

ATTENTTO  ad  orationis  efficaciam  confert, 


VTT 


07 


VII 


XXIV  421  I)';  in  oratione  privata  ferven- 
lior  attentio  causa  est  cur  expediat  ad- 
hibere  vel  dirnittere  verba,  422  B.  — 
ln  ministris  sacramentorum  de  oecessi- 
tate  non  requiritur,  XXIV  15!>I5',  saltem 
aetualis,  160C.  —  Cf.  Oratio. 
ATTRIBUTA  Dei,  quid  sint  proprie,  XIX 
153C,  165C;  quadruplicis  sunt  gene- 
ris,165B'.  Divinae  perfectiones  sunt,  sic- 
ut  ideae,  XX  421 1).  sed  non  omnes  perfe- 
ctiones  divinae  indifferenter  dici  possunt 
attributa  aut  idea»,  421 B';  quaedam  enim 
proprie  vocantur  attributa,  421  C,  et 
differunt  ab  ideis,  421  D'.  —  Inter  altri- 
buta,  alia  comparationem  habent  ad 
habentem  tantum,  ut  bonitas,  vita,  alia 
ad  habentem  et  ad  aliud,  ut  scientia, 
voluntas,  XX  477B,  omnibus  inest  cau- 
salitas  per  modum  causae  exemplaris, 
477 C,  quia  Deo  competunt  tanquam  cau- 
sae  exemplari,  XIX  157B',  sed  ultimis 
inest  insuper  causalitas  respectu  obje- 
ctorum,  XX  477C.  Juxta  Durandum,  alia 
sunt  quae  in  Deo  concipi  nequeunt 
absque  habitudine  ad  creaturas,  XIX 
170  A,  alia  quae  possunt,  170D.  —  Quid- 
quid  Deo  attribuitur,  de  eo  praedicatur 
per  modum  vel  negationis,  XIX  150  C, 
vel  causalitatis,  150 D',  vel  pra?eminen- 
tiae,  151 C,  et  sic  vel  negative  tantum 
praedicatur  de  Deo,  150D',  152 C,  D',  vel 
aequivoce  cum  creaturis,  151 A,  vel  recte 
et  proprie,  151 A',  B'. 

Attributorum  distinctio,  juxta  quos- 
dam,  accipienda  est  per  respectum,  non 
ad  intra,  sed  ad  extra,  XIX  157  A,  id  est 
comparatione  ad  creaturas,  170A',  quia 
in  creaturis  habent  aliqua  sibi  corre- 
spondentia,  realiter  condistincta,  157C, 
ita  ut,  exclusis  creaturis,  non  essent, 
157D;  quod  falsum  est,  tunc  enim  non 
esset  Deus  sapiens  vel  bonus  actu,  nisi 
ex  tempore,  158A',  nec  esset  pluralitas 
personarum  in  Deo,  158B'  :  quocirca, 
omnibus  perpensis,  verius  videtur  attri- 
buta  divina  distingui  ratione  tantum, 
171 C,  absque  comparatione  ad  crea- 
turas,    172  B ;    absolute    ergo    concipi 


possunt,  171C,  si!(l  viatoribus,  lumine 
naturali  non  innotescunl  nisi  per  corre- 
spondenlia  in  creaturis,  I58B',  161 D. 
—  Deo  igitur  trihuuntur  non  secundum 
connotata  in  creaturis,  XIX  155D',  nec 
figurative,  156B,  sed  proprie,  156  A,  et 
in  se  quidem,  secundum  id  quod  nomi- 
nant,  ratione  differunt,  156B,  in  subje- 
cto  aulem,  secundum  id  in  quo  est  signi- 
ficatum  eorum,  idem  sunt,  156C;  ncc 
in  Deo  sunt  synonyma,  etiam  ab  aeter- 
no  intellecla  ab  eo,  156 D,  nec  habent 
multitudinem  tantum  secundum  vocem, 
sed  rationis  rei,  156  A'.  —  Eorum  multi- 
plicitas  et  distinctio  partim  super  rem, 
id  est  summam  perfectionem  Dei,  fun- 
datur,  XIX  152  C,  153  C,  154  B,  partim 
super  rationem,  id  est  intellectus  nostri 
imperfectionem,  151  D,  152  D',  153  D, 
154B,  155B,  et  super  hanc  potissimum, 
155  C;  non  igitur  eorum  rationes  in  no- 
stro  intellectu  sunt  dumtaxat,  151 C,  sed 
re  in  Deo,  151 D'.  —  Quoad  intellectum 
creatum  sunt  plura  ratione,  XIX  149  D', 
154  A,  B,  quoad  intellectum  divinum 
sunt  unum  re,  et  prout  in  Deo  sunt, 
unum  ratione,  154B,  prout  autem  ratio- 
nes  eorum  ab  intellectu  creato  conceptae, 
a  Deo  intelliguntur,  plura  ratione,  154 
C;  est  ergo  in  eis  distinctio  rationis 
cum  fundamento  in  re,  152D,  155D', 
156A'.  In  Deo  unum  sunt,  XIX  174D,  D', 
175C,  C,  quia  in  se  includit  universas 
perfectiones,  176  A',  et  sufficiens  est 
satisfacere  variis  considerationibus  et 
conceptibus  nostris,  176B',  sed  propter 
infirmitatem  intellectus  nostri,  multis 
nominibus  ea  cogimur  exprimere,  XX 
612B.  Eorum  distinctio  non  est  in  re 
absolute,  nec  in  intellectu  simplicis 
intelligentiae,  sed  in  consideratione  in- 
tellectus  pertractantis  et  conferentis, 
XIX  161 A'. 

Attributorum  distinctio  indivinis  fun- 
damentum  est  pluralitatis  emanationum 
personalium,  XIX  158  B',  quidquid  con- 
tra  dicat  Scotus,  162  A',  176  D.  —  Quod- 
libet  divinam   includit  essentiam    sub 


ATT 


68 


AUG 


ratione  alicujus  respectus,  non  ad  extra, 
XIX  160C,  D,  161  C,  sed  ad  intra,  in 
quantum  intellectus  divinus  concipit  et 
suam  essentiam  et  omnia  concipienda 
circa  ipsam,  160A',  in  quibus  qua?  spe- 
ctant  ad  intellectum,  seu  ad  essentiam 
cognitam,  ralione  differunt  ab  his  qua?. 
pertinent  ad  voluntatem,  seu  ad  essen- 
tiam  volitam,  160 C;  unde  fit  ut  una  ea- 
demque  res  plura  sortiatur  nomina,  ut 
pluribusapprehensaconceptibus,  160  D', 
sicut  divina  essentia  in  sua  simplicitate 
considerata  dicitur  essentia,  161 A,  ut 
motiva  inlellectus  ad  actum  intelligendi, 
dicitur  verilas,  ibid.,  in  actu  intelligen- 
di  sui  ipsius,  vocatur  intellectus  vel 
intelligentia,  161 B;  et  sic  attributa  non 
solum  inter  se  ralione  distinguuntur, 
sed  etiam  ab  essentia,  161 C.  —  Eorum 
distinctio  ad  personarum  distinctionem 
reducitur,  XIX  161 B':  omnia  enim  per- 
tinent  vel  ad  intellectum,  et  habent  re- 
spectum  ad  emanationem  Verbi,  161  C, 
vel  ad  voluntatem,  et  referuntur  ad 
emanationem  Spiritus  Sancti,  ibid.:  sic- 
ut  enim  intellectus  creatus  bonitatem 
divinam  vel  sapientiam  non  concipit 
nisi  relate  ad  creaturas,  sic  divinus  nisi 
relate  ad  emanationem  Verbi  aut  Spiritus 
Sancti,  161 D';  et  ideo,  quum  processio- 
nes  personarum  distinguantur  ac  nomi- 
nentur  secundum  diversas  rationes  attri- 
butorum,  XX  313B',  eorumdem  cognitio 
ad  personarum  cognitionem  nos  ducit, 
313D'.  —  Divina  attributa  videntur  esse 
numero  infinita,  XIX  178A',  XX  419D, 
contra  nonnullos,  XIX  179A,  sed  inter  ea 
est  ordo  quidam,  177C,  rationis,  178D, 
ita  ut  primo  concipiatur  esse  et  quae 
pertinent  ad  essenliam,  177  D',  deinde 
vita  et  quffi  spectant  ad  vitam,  ibid  ,  ut 
intelligere,  178B,  et  velle,  178C.  Essen- 
tialia  non  sunt  plures  res,  sed  una,  XX 
239B',  tribus  personis  communis,  313C, 
licetquffldam  alicui  personae  approprien- 
tur,  ibid.,  ea  scilicet  qua?  similitudinem 
habent  vel  ad  originem  personarum  vel 
ad  modum  ejus,  313 B';  an  et  quomodo 


de  invicem  praedicentur,  239D.  —  Pecu- 
liaris  Scoti  et  Mayronis  sententia  in  di- 
vinis  perfeclionibus  formalem  distin- 
ctionem  ponens  ex  natura  rei,  XIX  162 
C,  163  B',  164  A,  169 A,  170 A',  et  ante 
omnem  actum  intelleclus,  163A,  A', 
communiter  exploditur,  166D,  D',  167B', 
170D',  172D,  176D,  quare,  167 A,  C,  D, 
B'.  —  Cf  Deus. 
ATTRITIO  quid  sit  etquo  differat  a  contri- 
tione  et  compunctione,  XXIV  437  D, 
459  C.  —  Ad  remissionem  cujuslibet 
peccati  requiritur,  etiam  venialis,  XXIV 
430 C,  432  B,  ideo  necessaria  est  adulto 
baptizando,  433C,  vel  confitenti,  434B. 

—  An  fieri  valeat  contritio,  XXIV  451 C, 
457A',  459D',  461 D',  id  est  ex  informa- 
ta,  adveniente  caritate,  fieri  formata, 
457B';  item  an  attritio  facientis  quod  in 
se  est,  necessario  fiat  contritio,  449A, 
462B.  —  Cf  Contritio. 

AUCTORITAS  inclinat  ad  credendum,  XIX 
47,  ideo  efficax  est  ad  docendum,  ibid., 
unde  quasi  tot  clypeis  munitur  fides 
quot  S.  Patrum  senlentiis  fulcitur,  53C. 

—  Quantum  auctoritati  deferendum  sit 
Ecclesiee,  XIX  310 D,  Patrum,  57B,  et 
Sanctorum,  XXI  151 B,  324  A,  XXIII  43 
C,  44C,  pracipue  Areopagitee,  XX402D', 
XXI  495A,  496D',  521 C,  526 A',  et  Augu- 
stini,  XXII  199D'. 

AUDITUS,  sensus,  in  homine  debilior  est 
quam  in  multis  brutis,  quare,  XXII  147 
C;  in  Beatis  mire  recreabitur,  XXV  272 
B'.  —  Deus  audire  dicitur  tripliciter, 
XXI 535  B;  quomodo  angelus  aut  Sanctus 
plures  simul  invocantes  audire  queat, 
536  A'. 

AUGMENTUM.  Augeri  diciturquidquid  ma- 
jorem  accipit  quantitatem,  XX  31 D', 
32B',  sive  dimensivam  et  materialem, 
sive  virtualem,  32A,  37D,  et  sic  aliter 
augentur  substantiae  materiales,  aliter 
formee,  33D.  —  Augmentum  statum  ha- 
bet  a  tribus  :  a  virtule  agente,  a  potentia 
suscipiente,  a  forma  perficiente,  XX  49 
C,  et  duobus  modis  efficitur,  per  rare- 
factionem  et  per  accessionem  novae  ma- 


AUG 


(19 


AlH 


terise,  XXII  30(iA,  402C,  XXIV  322 IV, 
quod  iterum  dupliciter  fieri  polest,  per 
additionem  matcriaB  simpliciter,  et  ex 
conjunctione  nutrimenti,  334  B.  An 
absque  miraculo,  naturaliteraugeri  pos- 
sit  materia  sine  novae  materia)  apposi- 
tione,  XXII  395A',  399C,  400D,  B',  401 
A,  vel  sine  rarefactione,  1G5C,  A'.  — 
Omnia  natura  constantia  augmenti  ra- 
tionem  et  terminum  habent,  ultra  quem 
crescere  nequeunt,  XXII  402B;  virtus 
igitur  auctiva  sufficiens  dicitur  quum 
corpus  ad  quantitatem  naturae  conve- 
nientem  perducit,  XXV  274 C,  sed  in 
aliis  accidit  eam  superabundare,  in  aliis 
deficere,  274B.  —  An  et  quomodo  con- 
tingat  augeri  habitus,  formas,  XX  36B, 
D',  38D,  39A,  40B,  D,  41B,  42C,  43A, 
et  caritatem,  30D'  et  s.,  et  quibus  acti- 
bus,  44D;  an  in  infinitum  augeri  possint 
forma,  47B',  operatio,  essentia,  48B,  et 
caritas,  47B  et  s.  An  augeri  queat  scien- 
tia  Dei,  XX  493  D,  494 A,  496B,  vel  gra- 
tia  Christi,  XXIII  228A',  233C,  B'.  — 
Augmentum  corporis  humani  non  fit 
divina  operatione,  XXII  396  A',  401 A, 
nec  ccelesti  virtute,  multiplicatione  quin- 
tae  essentiae,  396B',  nec  inferioris  natu- 
rae  virtute,  extensibilitate  materiae  pri- 
mae,  396C,  401 C,  sed  conversione 
alimenti  in  substantiam  sumentis,  396G, 
397  A'.  —  Cf.  Cibus,  Magis. 
AUGUSTINUS  (S.),  Hipponensis  episcopus 
(354-430),  Iongo  tempore  fuit  Manichaei 
perfidia  seductus,  XXI  51 C;  librum  in 
Epistolam  ad  Bomanos  scripsit  jam  pre- 
sbyter,  et  opusculum  LXXX  Quaestionum 
jam  episcopus,  XX  541 C.  —  Platonico- 
rum  doctrinis  fuit  in  naturali  philosophia 
imbutus,  XX  17C,  ideo  Platonem  et  Pla- 
tonicos  ceteris  philosophis  anteponit, 
XIX  276 B',  D',  et  in  his  quae  ad  uatura- 
lem  spectaut  philosophiam  communiter 
sequitur,  275C,  276A,  XX  57B,  XXI 
441 C,  XXV  282C,  saepe  loquens  more 
Platonicorum,  XX  17C,  29 D',  XXV  310C. 
—  Praeeipuus  doctor  Ecclesiae,  XXV  314 
A',  «  lingua  Ecclesiae  »  merito  vocatur, 


et  inter  doelores  soli  coinpaiatur,  XIX 
1001)';  quapropler  ipsi  contradicere  im- 
pium  est  in  his  qu;e  fidcm  tangunt  et 
mores,  XXII  199D'.  —  Peculiaris  ejus 
doclrina  de  modo  creationis,  XXII  5B', 
subtilior  est  et  quibusdam  videtur  ratio- 
nabilior,  6A,  8B',  11 A,  saltem  excusa- 
tur,  11  A.  Angelos  aeria  habere  corpora 
perperam  contendit,  XXI  441 C,  460B', 
tam  bonos  quam  malos,  442A.  Circa 
pcenam  puerorum  in  limbo  per  hyper- 
bolen  locutus  esse  videlur,  XXII  451 B. 
Quomodo  asserat  animam  per  corpus  et 
sine  corpore  sentire,  XXV  309  D',  et 
uielius  esse  miserum  esse  quam  omnino 
non  esse,  454D,  C,  456A  et  s.,  457 A. 

AUBEA  sive  corona,  quia  victoribus  con- 
fertur,  XXV  439  C,  et  signum  est  regni 
ac  perfectionis,  recte  designat  praemium 
essentialeBeatorum,  439D;  quomodo  ab 
aureola  et  fructu  differat,  447 A,  B.  — 
Major  est  vel  minor  pro  intensitate  cari- 
tatis,  XXV  443B'. 

AUREOLA,  quia  est  aliquidaureae  superad- 
ditum,  accidentale  Beatorum  praemium 
designat,  XXV  439D,  sive  corporum 
glorificationem,  439  A',  sive  potius  gau- 
dium  accidentate  ex  quibusdam  excel- 
lentis  victoriae  operibus,  439B'.  —  His 
ergo  debetur  qui  excellentem  victoriam 
retulerunt,  XXV  440B,  441  A',  442  C, 
scilicet :  virginibus,  quae  Lnteriorem  ho- 
stem  vicerunt,  440 B,  non  pronrie  virgi- 
nibus  actu,  ibld.,  aut  statu,  440C,  sed 
proposito,  quae  nimirum  virgiuitatem 
servare  proposuerunt,  440  D;  item  mar- 
tyribus,  qui  exteriorem  hostem  prostra- 
verunt,  441 A',  pro  causa  honesta  mor- 
tem  subeuntes,  441 B',  voluntarie,  441 C, 
vel  qui  ex  vulnere  pro  Christo  aecepto 
obierunt,  442A;  demum  doctoribus  aut 
praedicatoribus,  qui  diabolum  expugna- 
verunt,  442  C,  duminodo  docendi  offi- 
cium  rite  exerceant,  442  D,  445  A,  sive 
magistri  sint  sive  uon,  sive  praelati  sive 
privati,  442C.  —  Non  nisi  tres  istae  po- 
nuntur  aureolae,  ob  varias  causas,  XXV 
443A,  444.V;  ex  quibus  dignior  ex  parte 


AIR 


70 


AVE 


pugnae  est  aureola  martyrum,  deinde 
virginum,  443 C,  ex  parte  eorum  de  qui- 
bus  est  pugna,  aureola  doctorum,  443D, 
sed  quia  essentialius  desumitur  eminen- 
tia  ex  parte  pugnae,  ibid.,  simpliciter 
dignior  est  aureola  marlyrum,  443 A'. 
Ceterum  unaquaeque  excellentius  in  uno 
quam  in  alio  esse  potest,  XXV  443B',  et 
exlenditur  vel  remittitur  pro  qualitate 
operis,  ibid.  —  Aureola  prsecipue  est  in 
mente,XXV442C,  sed  per  reduudanliam 
fulgere  potest  in  corpore,  442D',  444 B', 
et  dicitur  coronae  superposila,  ut  diade- 
mati  sertum  floridum,  445B.  —  Chrislo 
non  competit  habere  aureolam,  quae  ali- 
quid  participatum  designat,  XXV  442  D, 
et  item  quia  gloriae  ejus  quidquam  nota- 
bile  addere  nequit,  442B',  nec  principi, 
sed  militibus  dari  solet,  443D' ;  nec  pari- 
ter  angelis,  quia  absquedifficultate  ope- 
rantur  quae  aureolam  merentur,  442  B', 
443 D';  sed  B.  Virgini  pro  virginitale 
recte  dabitur,  quia  etsi  pugnam  non 
senserit  ab  intra,  440 D',  sensit  ab  extra, 
441  A.  Similiter  his  non  dalur  qui  solo 
desiderio  martyres  sunt,  XXV  441 C, 
quoniam  aclui  confertur,  non  merae  vo- 
luntati,  441 C,  445A,  nec  viduis,  quia 
plenam  non  habuerunt  victoriam,  440A, 
C,  nec  virginibus  dala  esset  in  statu 
innocentiae,  ubi  virginitas  non  erat  vir- 
tus,  441 B;  sed  non  denegatur  eunuchis 
et  frigidis,  si  continendi  propositum  ha- 
buerint,  441 C,  nec  virginibus  per  vim 
slupratis,  441 B,  etiamsi  inde  concepe- 
rint,  441 C.  —  Quomodo  ab  aurea  diffe- 
rat,  et  a  fructu,  XXV  447A,  B,  C. 

AUREOLUS  (Petrus),  P.  Auriol  vel  Oriol, 
alias  de  Verberia,  Ord.  Min.  theologus 
et  Aquensis  archiepiscopus,  Doctor  fa- 
cuudus  (1280-1322),  multis  argumentis 
probat  mundum  ab  aeterno  non  potuisse 
creari,  XXI  85  D'. 

AURIS.  Prurigo  aurium  figurat  curiosita- 
tem,  XIX  55 D',  quare,  56  A. 

AURORA.  ln  aurora  creditur  factus  esse 
mundus,  sole  exsistente  in  oriente  et  lu- 
na  in  occidente,  XXV  251 B',  item  resur- 


rexisse  Christus,  et  evenlura  generalis 
resurrectio  mortuorum,  ibid. 

AUX.  Sic  dicitur  statio  planetarum,  quum 
maxime  distant  a  terra,  XXII  82B',  in 
auge  enim  elevatur  planeta,  in  opposito 
augis  deprimitur,  83B.  In  spatio  centum 
annorum  movetur,XXI92A'. — Quomodo 
in  successione  augis  et  oppositi  ejus  vile- 
tur  vacuum  aut  scissio  cceli,  XXII  66  A'. 

AVARITIA  quomodo  definiatur,  XXI  387 
C.  Tripliciter  sumitur,  generalissime, 
pro  concupiscentia,  et  sic  non  est  pecca- 
tum,  sed  radix  peccali,  XXII  568A,  ge- 
neraliter,  pro  amore  cujuscumque  boni 
proprii,  XXI  312C,  non  modo  pecuniae, 
sed  altitudinis  et  scientia?,  320A',  et  sic 
est  generale  peccatum,  XXII  568C,  idem 
ac  superbia  generalilerdicta,  XXI  312D, 
specialiter,  pro  nimio  amore  pecunia?, 
312A',  C,  et  sic  est  peccatum  speciale, 
XXII  568B.  Triplici  eliam  modo  dici  pot- 
est  radix  omnium  malorum,  XXI  312  A', 
B',  320D',  XXII  568C,  C,  et  item  quia 
mentem  maxime  obnubilat,  XXI  387 C, 
et  ex  ea  frequentius  generantur  peccala 
quam  ex  aliis  capitalibus,  XXII  568D.  — 
Ad  appetitum  concupiscibilem  pertinet, 
XXII  567B'.  —  Quomodo  ex  avaritia  ce- 
cidisse  dicatur  diabolus,  XXI  312C,  320 
C.  —  Cf  Cupiditas. 

AVEMPOTE,  alias  Avempace  (Abu  Bekr 
Mohammed  Ibn-Badja),  Hispano-Arabs 
medicus,  Caesarauguslanus  (f  1138),  et 
Peripateticus  philosophus,  XIX  116A, 
perperam  docet  intellectum  possibilem 
esse  vim  imaginativam,  XXII  127 A,  et 
substantias  separalas  per  omnem  intelli- 
gibilis  quiddilatis  abstractionem  in  hac 
vita  videri  posse,  XXV  414D'. 

AVERROES  (Abu  Walid  Mohammed  Ibn- 
Roschd),  Hispano-Arabs  medicus,  Cor- 
dubensis  (1126- 1198),  Peripateticus  phi- 
losophus,  XX  604D',  et  prsecipuus  Ari- 
stotelis  commentator,  XXI  72C,  propter 
quod  antonomastice  dicilur  Commeuta- 
tor,  XIX  147D,  159C,  D',  etc,  «  scele- 
ratissimus,  impius»,  XX  385B',  et  «  re- 
probus »   auctor,   XIX   186  C,   qui    legi 


AVI 


AVl 


christianaB  irrefrenate  contradixit,  XX 
38515',  imo  legem  Mahometi,  Moysis  et 
Christi  pariter  reprobavit  ut  naturali  ad- 
haereret,  XXII  130 C,  et  ex  creaturarum 
consideratione  immoderanter  praesumens 
judicare  de  Creatore,  XIX  18GB,  enormes 
incidit  errores  circa  Trinilatem,  ibid., 
Providentiam,    animae    immortalitatem, 

XX  385B',  XXI  211 B,  et  impiorum  retri- 
butionem,  XXII 130C.  —  Expresse  enim 
negat  Deum  esse  creatorem,  XXI  56C, 
scire  alia  a  se,  nisi  in  generali,  XX  384 
D,  B',  422B,  providere  de  singulis,  498 
B',  aut  agere  immediate  in  singulis,  611 
B'.  Mundum  aeternum  docet,  XXI  68  C, 
sicut  intellectum  agentem  et  possibilem, 
XXII  128  A,  ex  quibus  agentem  stulte 
dicit  eumdem  numero  consistere  in  uni 
versis  hominibus,  130Det  s.,  et  possi- 
bilem  esse  substantiam  separatam  homi- 
nibus  coujunctam  mediantibus  phan- 
tasmatibus,  128  D  et  s.  XXV  258B  :  quos 
putidos  errores  falso  Aristoteli  imponit, 

XXI  211 B,  XXIV  287B'. 

AVEBSIO  seu  recessus  a  bono  in  omni  pec- 
cato  invenitur,  XXII  380 C,  D,  B',  565D, 
XXIV  503  D,  cujus  est  causa  formalis, 
XXH  469 C,  et  sequitur  conversionem  ad 
creaturas,  565D,  XXIV  503  A';  et  sic 
accepta,  non  est  speciale  peccatum,  sed 
quasi  formale  peccati,  XXII  381 A',  B', 
382B',  prout  autem  dicit  odium  Dei,  spe- 
ciale  est  peccatum,  565D.  —  Batione 
aversionis  incurrit  peccator  indignatio- 
nem  Dei  in  prassenti  et  pcenam  damni 
infuturo,  XXIV  503  A'. 

AVICEBBON  (Salomon  ben  Gebirol),  Hispa- 
no-Judaeus,  Malacitanus  (f  1070),  et  Pla- 
tonicus  philosophus,  XIX  116  A,  fidei 
christianae  assecla  fuisse  videtur,  quum 
de  Patre  et  Verbo  ejus  loquatur,  XXI 
65B',  66A,  203D;  quid  tamen  per  Ver- 
bum  intellexerit,  incertum  est,  XIX  234 
B'.  —  In  omni  creato  contendit  esse 
materiam,  XXI  185C,  203C,  imo  om- 
nium  creatorum  unam  esse  materiam, 
186A,  187A'.  sed  erronee,  187B'. 

AVICENNA  (Abu  Ali  el-Hosein  Ibn-Sina) 


Bokhareusis,  Arabs  medicus  (980-1036), 
et  Peripateticus  pbilosophus,  XX  604D', 
necessitatem  fidei  falclur,  XIX  47,  et 
variisargunientisoslendit  intellectualem 
animam  non  esse  vim  organicam,  sed 
incorruptibilem  et  immortalem,  XXII 
148 D'.  —  Sed  multos  docuit  errores  : 
errat  enim  ponendo  in  Deo  necessitatem 
agendi  quae  immediale  agit,  XIX  383A', 
et  dicendo  omnia  ex  fatali  necessitate 
contingere,  XX  484B,  XXI  416  B',  item 
dicendo  Deum  non  cognoscere  singula- 
ria,  nisi  universaliter,  in  suis  principiis, 
XX  422 B,  489  D',  XXI  249 D,  A',  in  quo 
contradicit  non  tantum  Evangelio,  sed 
et  Alcorano,  XX  490  A*.  —  Item  dicendo 
mundum  esse  aeternum,  XXI  68C,  seu 
ab  aeterno  creatum,  72D',  78A  et  s.,  in 
quo  haereticus  est  in  lege  Mahometi,  89 
B.  —  Item  asserendo  primam  intelli- 
gentiam  dumtaxat  a  Deo  creatam  esse, 
ab  ea  ceteras,  et  ab  ultirna  inferiora 
omnia,  XIX  H9A',  XX  435C,  XXI  69A', 
etiam  animas  rationales,  XXI  522A,  in 
quo  haereticus  est,  XXI  62  B',  63  A,  et 
phantastice  loquitur,  63D.  —  Item  ne- 
gando  resurrectionem  mortuorum,  XXV 
307 D,  ex  quo  ignem  infernalem  negare 
coactus  est,  307A',  et  impiorum  suppli- 
cium,  qui  non  nisi  in  imaginatione  tor- 
quentur,  307C.  —  Perperam  contendit 
intelligentias  esse  angelos,  XXII  68D, 
ccelestia  corpora  sibi  unita  habere,  nec 
esse  nisi  orbium  motores,  XXI  448  C,  ac 
proinde  non  plures  quam  orbes  ipsos, 
XIX  86 D',  etsi  aliae  sint  ministrantes, 
alise  adsistentes,  XXI  523A',  et  eas  per 
impressionemintentionisquidditatissuae 
in  mentibus  nostris  posse  cognosci,  XXV 
415D.  —  Item  ccelum  habere  animam  et 
phantasiam,  cui  obedit  natura  inferior, 
XXII  73  C,  quae  potens  est  causare  mate- 
riam  elementorum,  91 D',  animalia  per- 
fecta  et  hominem  ipsum  e  terra  genera- 
re,  146A,  B,  imo  et  rationalium  anima- 
rurnoperationesexcitarejuxtauniformes 
conceptiones  motuum  ccelestium,  99  D', 
et  unde  fiunt  in  mundo  terra?  motus,  73 


BAP 


BAP 


D',  et  naturaliter  fieri  potest  generale 
diluvium,  146A'.  —  Item  omnium  cor- 
poralium  esse  materiam  unam,  XXI  186 
A,  separatis  substantiis  subjectam,  quia 
ab  illis  est  ejus  forma,  420D,  422B, 
quum  omnes  formae  sint  a  datore  for- 
marum,  sicut  omnes  scientiae  et  virtutes 
a  creatore  earum,  XXIII  530D'.  —  Item 
beatitudinem  non  respicere  angeli  vel 
hominis  essentiam,  sed  potentiam  dum- 
taxat,  mediante  actione,  XXV  407 B',  et 
animas  separatas  aliqua  ccelestis  corpo- 
ris  parte  pro  organo  uti,  307D'.  —  Asse- 
rens  unum  addere  aliquid  supra  ens, 
redarguitur,  XXI207B,  B'. 
AVIS.  Quando  creatae  sint  aves,  XXII 105B', 
106C,  et  cur  ex  aqua  factee  dicantur, 
105 B',  106A',  108D'.  —  Iu  inferiori  aeris 


parte  dumtaxat  volare  possunt,  XXII 
109A,  non  autem  in  superiori,  111 C,  ob 
subtilitatem  aeris,  111 B;  earum  ergo 
locus  proprius  non  est  aer,  sed  terra, 
105C,  106A';  ad  aeris  tamen  ornatum 
pertinent,  quia  ibi  volant,  106 B',  H3D. 

"AXOS  quid  sit,  XXIII  284A. 

AZUB,  id  est  exhalationes  calidee  e  ccelo, 
instante  judicio,  multipliciter  cadent, 
XXV  370  C,  383  C 

AZYMA  puritatem  corporis  Christi  apte 
significat,  XXIV  304B,  A',  D',  ideo  aptior 
est  Eucharistia?  materia  quam  fermenta- 
tum,  304  A',  305 B.  —  An  in  azymo  Coe- 
nam  fecerit  Christus,  XXIV  302C,  303 
C,  304A',  C,  et  cur  servantibus  Latinis 
usum  azymorum,  fermentato  utanlur 
Greeci.  303  B,  304 D. 


B 


BALAAM  pseudopropheta.  Ejus  benedictio 
vel  maledictio  ex  se  efficaciam  non  ha- 
bebant,  XXI  433  A,  nec  Hebraeorum  co- 
gere  poterantarbitrium,  433C.  Facillime 
ergo  et  de  potentia  ordinata  effectum 
ejus  impedire  polerat  Deus,  XXI  432C, 
433  A,  etiam  absque  ulla  pra3ventione, 
433  C,  etsi  ordinarie  sic  non  agat,  432  B. 

BALSAMUM  odorem  significat  bonae  vitae, 
XXIV  166A,  183B',  quo  ornari  oportet 
fidei  confessores,  188 A,  ideo  in  confe- 
ctione  chrismatis  adhibetur,  166A,  183 
A'.  —  Cur  in  Extrema  Unctione  non  adhi- 
beatur,  XXIV  506  C.  —  Cf.  Chrisma. 

BAPTISMUS  Joannis  non  fuit  verum  sacra- 
mentum,  quia  gratiam  non  continebat 
nec  conferebat,  XXIV  92 A',  94 A',  sed 
quasi  inedium  inter  sacramentaV.  et  N. 
L.,  92B,  93A,  conveniens  cum  utrisque, 
93A,  et  propius  accedens  ad  Baptismum 
Christi  quam  circumcisio,  93A'.  —  Non 
a  Joanne,  sed  a  Deo  institutus  est,  XXIV 
93C,  94D,  sed  Joannis  baptismus  dictus 
est  quia  ipsi  dumtaxat  commissus  est. 


93 C,  eoque  incarcerato  cessavit,  93  D, 
94D.  —  Quum  originale  non  auferret, 
XXIV  93A',  hujusmodi  baptizati  Baptis- 
male  Christi  rebaptizandi  erant,  92C, 
93C,  D',  94 B',  quidquid  dicant  Magister, 
92C,  93B',  et  Hieronymus,  92D,  C,  94 
A.  Cur  eo  baptizari  voluerit  Christus, 
XXIV  93A',  198D. 

Baptismus  Christi  non  est  mera  rela- 
tio,  sed  ens  reale,  quod  definiri  pot- 
est,  XXIV  103  B',  quidquid  contendat 
Scotus,  103  A',  et  varie  definitur,  100B', 
101 C,  D'.  —  Sacramentum  est  N.  L.  ad 
spiritualem  regenerationem  hominis  or- 
dinatum,  XXIV  62D,  maximum  Sacra- 
mentorum,  non  absolute,  sed  ratione 
necessitatis,  91 D,  185C,  quia  magis  ne- 
cessarium,  91  B',  285B;  quapropter  ad 
hujus  commendalionem  Spiritus  Sanctus 
in  forma  visibili  descendit  super  Chri- 
stum  baplizatum,  187B'.  Cum  Pceniten- 
tia  convenit  quia  ambo  sunt  contra  pec- 
catum,  XXIV  505D',  sed  ab  ea  differt 
quod  in  recipienle  prapparationem  non 


BAP 


7:i 


li.M» 


rcquirit  necessario,  nisi  in  adultis,  506  A  ; 
simpliciter  dignius  cst  Confirmatione, 
186B,  ctsi  secundum  quid  inferius,  185 
C,  180 C.  —  In  Lege  per  decimas  pr;c- 
figuratus  est,  XXIV  82D',  et  per  circum- 
cisionem,  (i7C,  scd  in  pluribus  proeslat 
circumcisioni,  67 A',  09A',  72  B,  et  dua- 
bus  dc  causis  illi  suffectus  est,.104B; 
etsi  enim  antc  Passioncm  institutus  sit, 
initio  praedicationis  Christi,  86C,  1101), 
majoris  est  efficaciae  quam  sacramenta 
V.  L.,  quia  ex  Passione  accepit  virtutem, 
89 D,  et  quodammodo  confirmatus  est 
per  aquam  exeuntem  de  latere  Domini, 
89C,  110  A'.  — Quia  homini  spirituale 
dat  esse,  XXIV  102A,  104C,  merito  dici- 
tur  principium  spiritualis  vitae,  102B, 
regeneratio,  qua  scilicet  homines  fiunt 
filii  Dei,  102C.  prima  tabula  post  nau- 
fragium,  302B'.  364  B,  janua  saeramen- 
torum,  101A,  123A,  192B',  qua?  non 
nisi  baptizatis  couferri  possunt,  101  B', 
193 B',  illuminatio,  quiaad  inspectionem 
sacramentorum  olim  admittebantur  ba- 
ptizati,  102C,  et  ad  ccelestium  contem- 
plationem  inlroducit,  101 C,  C. —  Cf. 
Circumcisio. 

Baptisrni  essentia.  In  Baptismo  tria 
sunt :  sacrameatum  tantum,  id  est  aqua, 
XXIV  100C,  103 D,  seu  potius  aqua? 
ablutio,  100D',  102A',  103A',  qua?  inle- 
rioris  ablutionis  signum  est  et  causa, 
103  A,  res  tantum,  id  est  gratia  sacra- 
mentalis,  100C,  125 D,  aut  largiori  sen- 
su,  character,  125  D,  sacramentum  et 
res,  id  est  character,  100C.  —  Essen- 
tialiter  in  ablutione  aquae  consistit,  juxta 
Thomam,  XXIV  100  D',  in  charactere, 
secundum  Albertum,  128 A',  non  in  sola 
ablutione,  juxta  Antisiodorensem,  nec 
in  solo  charactere,  104 D',  sed  in  utroque 
simul,  105A.  Et  manet  quantum  ad  cha- 
raclerem,  transire  potest  quoad  alia, 
XXIV  100C,  105  B. 

Materia.  AdBaptismum  tria  requirun- 
tur,  materia  seu  aqua,  forma  verborum 
et  intentio,  XXIV  105 A',  591 A.  —  In 
aquae    elemento   merito    institutus   est, 


XX1V41D',  ob  multas  hujus  proprieta- 
tes,  H0B,  D',  111 A,  H2C,  1131),  et  in 
qualibet  aqua  naturali  valide  confertur, 
111 B',  frigida  aut  calida,  H4C,  eliam 
aliis  substantiis  immixta,  dummodo  re- 
maneant  aquae  species,  111 C,  C,  112 C, 
et  densitas,  111  D.  — Quid  de  Baptismo 
in  lixivio,  XXIV  111  A',  112B,  C,  brodio 
aut  cervisia,  112C,  in  aqua  paludis, 
lllC,  aut  ex  luto  expressa,  112B,  in 
aqua  rosacea,  112B,  D,  113B,  aut  arti- 
ficiali,  112A',C,  M3B;  an  et  quomodo 
aqua  dubia  adhiberi  possit,  113  C.  — 
Quid  ad  anima?  sanclificationem  confe- 
rat  aqua  Baptismatis,  XXIV  116  B.  — 
Cf.  Aqua. 

Forma.  Baptismi  forma  a  Christo  di- 
scipulis  tradita  est,  XXIV  106A',  ideo 
nulli  fas  est  eam  mutare,  106 B';  verum- 
tamen  alia  fuit  in  primitiva  Ecclesia, 
106A,  alia  est  apud  Grascos,  107A,  et 
Latinos,  105B',  106D.  Cur  in  ea  fiat  in- 
vocatio  Trinitatis,  XXIV  110  B'.  —  An 
de  formae  essentia  sint  verba,  Ego  bapti- 
zo  te,  XXIV  105B',  106C,  vel  pronomen, 
Ego,  108A',  109A',  B',  vel  pronomen,  Te, 
106  D',  108 A',  vel  invocatio  Trinitatis, 
106 C.  —  Quid  de  Baptismo  cum  forma 
truncata,  XXIV  106C,  108C,  vel  aucta, 
106B,  108B',  vel  interrupta,  109B,  vel 
cum  distractione  prolata,  105D',  vel  cum 
verbis  corruptis,  10CC,  108A,  aut  trans- 
positis,  109A,  vel  cum  forma,  Nos  bap- 
tizamus  te,  107 D,  A',  162C,  D',  vel  Ego 
baptizo  vos,  107  B',  vel  In  nomine  Tri- 
nitatis,  107  A',  D',  aut  In  nomine  Geni- 
toris,  Geniti  et  Procedentis,  107D,  D', 
autln  nomine  Christi,  107C,  109C.  — 
Etsi  forma  Gra?corum  non  sit  aperte 
invalida,  XXIV  107 B,  eam  usurpare  La- 
tinis  non  licet.  107C.  —  Cf.  Grseci. 

Ritus.  Varii  sunt  baptizandi  modi, 
XXIV  114 A',  et  valet  Baptismus  sive  per 
effusionem,  sive  per  immersionem,  sive 
per  adspersionem  collatus,  114D',  sive 
per  unicam,  sive  per  trinam  immersio- 
nem,  114  B;  sed  rationabilior  videtur 
consuetudo  Romana?  Ecclesife,  quf?  ter 


BAP 


BAP 


immergit,  114  B,  llo  A,  in  honorem 
S.  Trinitatis,  HOC,  114 C,  vel  triduana; 
sepulturae  Christi,  H4D,  et  ubi  viget, 
servanda  est  sub  gravi,  H5B,  etsi  non 
sit  de  necessitate  sacramenti,  115  B  ; 
ceterum,  ut  ait  Bichardus,  propria?.  ser- 
vanda  est  consuetudo  Ecclesiee,  sive 
quoad  modum,  H5C,  sive  quoad  nume- 
rum  immersionum,  115  B'.  Etsi  autem 
multiplices  sint  immersiones,  unum  est 
sacramentum,  XXIV  591 B.  —  Bitus  Ba- 
ptismi  describitur,  XXIV  H5C,  168D, 
XXV  209B  et  s.  Cur  prsemittatur  cate- 
chismus,  XXIV  165 D,  166C,  et  exor- 
cismus,  105A,  166D,  167C;  cur  ungatur 
baptizandus  in  pectore,  inter  scapulas, 
165D',  166C,  et  in  capite,  166A,  C; 
quid  significent  ministri  exsufflatio,  sa- 
liva,165C,  etmanuum  impositio,  166A'. 

—  In  capite,  quantum  fieri  potest,  con- 
ferendus  est  Baptismus,  XXIV  115  D, 
155B',  aut,  impedito  capite,  in  pectore, 
115A';  sed  qui,  urgente  necessitate,  in 
manu  aut  pede  baptizati  essent,  non 
oportet  denuo  baptizari,  juxta  nonnullos, 
115A',  contraalios,  H5B',  155C.  — Non 
licet  infantem  in  flumen  projicere,  ut 
baptizetur,  XXIV  156B;  imo  sic  proje- 
ctus  non  videtur  baptizatus,  nisi  forsan 
Baptismo  flaminis  aut  sanguiuis,  156B, 
C,  sicut  nec  baptizatus  censetur  qui  co- 
rio  involutus  in  aquas  immergeretur, 
nisi  aliquo  modo  aqua  tangatur,  156  B. 

—  Quocumque  tempore  valide  confertur 
Baptismus,  XXIV  164  A,  sed  solenniter 
ministrari  solet  sabbato  ante  Pascha, 
quia  ex  passione  Domini  efficaciam  ha- 
bet,  164A,  165A',  et  sabbato  ante  Pente- 
costen,  quia  a  virlute  Spiritus  Sancti  vim 
accipit,  164A,  165B'.  —  Cf.  Immersio. 

Minister.  Baptismus  animam  non  mo- 
do  purgat,  sed  illuminat,  XXIV  142B', 
ideo  non  diaconis  committitur,  142D, 
nec  proprie  episcopis,  144B,  sed  sacer- 
dotibus,  142B,144A';  sed  quummaximae 
necessitatissitsacramentum,  142B,  opor- 
tuit  illud,  sicut  ex  omni  aqua,  sic  ab 
omni    ministro  valide  conferri,    142C; 


duplicem  igitur  habet  ministrum,  alte- 
rum  ordinarium,  id  est  sacerdotem,  143 
A,  477B,  alterum  necessilatis,  qui  est 
quilibet,  142C,  D',  144A',  quantumvis 
malus,  142  D',  haereticus,  141  A',  vel 
etiam  non  baptizatus,  142B,  C,  144D, 
aut  ebrius,  146D',  dummodo  intentio- 
nem  habeant,  147A,  et  debitis  forma  et 
materia  utantur,  141  B',  144  D,  B'.  — 
Et  quia  in  Baptismo  operantur  princi- 
paliter  omnipotentia  Dei  et  meritum 
Christi,  XXIV  143  A,  et  minister  est 
agens  tantum  instrumentale,  non  re- 
fert  ad  sacramentum  utrum  minister  sit 
bonus  an  non,  143B,  nec  magis  a  bono 
quam  a  malo  collatus  confert,  ibid., 
sanctificationem  enim  non  requirit  nisi 
in  materia,  et  in  hac  tota  est  vis  sacra- 
menti,  505B',  507 D'.  —  An  et  quomodo 
peccetbaptizans  in  mortali,  XXIV  143D, 
146B',  vel  non  sacerdos,  extra  casum 
necessilatis  ministrans,  142C;  an  liceat 
a  malo  sacerdote  sacramentum  pelere, 
143A',  vel  qui  baptizare  non  vult  nisi 
pro  pecunia,  XXV  46D';  an  fas  sit  pro 
Baptismo  pretium  solvere,  XXIV  143C, 
vel  aquam  emere,  143D'.  —  An  daemo- 
nibus  vel  angelis  sanctis  committi  pos- 
sit  officium  baptizandi,  XXIV  150B. 

In  baptizante  requirilur  intentio,  XXIV 
157  D',  159  D',  160  C,  et  quidem  ita  ut 
deficiente  ipsanon  conferatursacramen- 
turn,  juxta  quosdam,  158D,  159B,  D, 
contra  alios,  159C,  A';  sed  tunc  supplere 
creditur  in  baptizandis  fidesquoad  adul- 
tos,  misericordia  Dei  quoad  parvulos, 
158C,  159B,  D;  sufficit  autem  intentio 
conficiendi  sacramentum,  nec  requiri- 
tur  intentio  conferendi  gratiam,  158  A', 
C,  159  D';  an  etiam  requiratur  fides, 
157 A',  D',  vel  attentio,  159B',  160C. 

Subjectum.  Baptismus  omnibus  neces- 
sarius  est  de  necessitate  salutis,  XXIV 
469 B',  ideo  parvulis  quam  cito  confe- 
rendus  est,  132C,  nec  exspectanda  est 
aetas  rationis,  132 B';  adulli  tamen  non 
tenentur  illum  recipere  stalim  ac  propo- 
situm  habuerunt,  nec  peccaremortaliter 


i:\i' 


i:\i 


videntur  procrastinando,  470  D',  nisi  ob 
causam  graviter  malam  differatur,  471 

A.  —  Nullus  se  ipsum  baptizare  potest, 
sicut  nec  se  ipsum  generare,  XXIV  -142 
C  —  Parvuli  in  utero  matris  baptizari 
nequeunt,  XXIV  153  B,  non  cx  aliqua 
causa  ad  cos  pertinente,  lo5C,  15(1  D', 
scd  quia  ibidem  aqua  attingi  non  pos- 
suul,  155  C,  B',  sed  baplizari  possunl 
baptismo  flaminis,  156A;  non  igilur 
scindenda  est  vivens  mater,  ut  baptize- 
tur  filius,  quia  non  sunt  facienda  mala 
ut  eveniant  bona,  155C,  sed  aperiri  de- 
bet  mortua,  155  D'.  —  Sanctificati  in 
utero  baptizari  debent,  saltem  ob  gene- 
rale  pra?ceptum,  nec  eis  inutile  est  sa- 
cramentum,  XXIV  138 A'. —  Paganorum 
vel  Judaeorum  parvuli,  invitis  parenti- 
bus,  nou  sunt  baptizandi,  quamdiu  ratio- 
nis  usum  non  attigeruut,  XXIV  13GB;  ita 
plerique,  13GB',  C,  137C,  contra  quos- 
dam,  136A',  ut  Scotum,  J37A,  tum  quia 
est  contra  usum  Ecclesise,  135D',  136C, 
138C,  tum  quia  repugnat  juri  naturali, 
juxta  Thomam,  136A,  B,  contradicente 
Cartusiano,  137 A',  tum  quia  Judsei  in 
Judaismo  usque  in  finem  permansuri  di- 
cuntur,  137 D',  ut  tunc  convertantur, 
138A  ;  infidelium  tamen  devictorum  par- 
vulos  princeps  christianus  posset  facere 
baptizari,  13SB,  et  hi  vere  baplizarentur, 
juxta  Thomam,  136 D',  contra  alios,  136 
B',  C.  —  Sub  conditione  baptizandi  sunt 
pueri  expositi  de  quibus  non  constat 
an  sint  baptizati,  XXIV  138  C.  —  An 
eum  liceat  baptizare  cui  ex  ipsa  lotione 
periculum  mortis  imminet,  XXIV  156C, 
A'.  —  Quomodo  baptizanda  sint  mon- 
stra  de  quibus  incertum  est  utrum  plu- 
res  animas  habeant  an  unam,  XXIV  163 
C,  D'. 

Iu  adultis  baptizandis  requirituraliqua 
pcenitentia,  ut  virtus,  non  ut  sacramen- 
tum,  XXIV  427A',  quia  sacramenta  non 
baptizatis  dari  nequeunt,  427  B' ;  eos 
igitur  oportet  de  ante  actis  peccatis 
conteri,  124  C,  433A',  aut  ad  minus  atte- 
ri,  433 C,  saltem  attritione  inforrni,  433 


D',  excepto  tamen  originali,  de  quo  ha- 
beri  non  potest,  quum  non  sit  peccatum 
commissum,  scd  contractum,  427C,  et 
decet  cos  confiteri,  non  autem  absolvi, 
433 B'.  An  etiam  in  eis  rcquiraulur  fides, 
XXIV  157D,  159C,  inlentio,  159A,  ct 
devotio,  131  A.  —  An  sacramcntum  va- 
lide  recipiat  adullus  invitus  seu  coactus, 
XXIV  129  D,  non  consentiens,  129  B', 
fatuus,  129D',  dormiensaut  phreneticus, 
130  B. 

Effectus.  Baptismus  contra  originale 
peccatum  ordinatur  principaliter,  XXIV 
81 A',  82 A,  A',  122  B',  a  quo  nullus  pur- 
gari  valet  nisi  eo  actu  aut  voto  susceplo, 
375D',  sed  non  unice,  124C,  quia  et  con- 
tra  superbiam  valet,  84  B',  et  remedium 
est  regenerationis  spiritualis,  122 C,  vi- 
tam  spiritualem  conferens,  84 C.  —  Ipsi 
igitur  tribui  decuit  efficaciam  omnem 
ad  delendum  peccatum,  XXIV  122B', 
quapropter  omnem  culpam  delet,  123B, 
originalem  et  actualem,  mortalem,  124 

B,  et  venialem,  quantum  in  se  est,  ibid., 
sed  non  necessario,  ob  indispositio- 
nem  recipientis,  124  C,  D.  —  Item  pce- 
nam  aeternam  tollit  peccato  debitam, 
XXII  425 D,  426  C,  XXIV  123 D,  et  etiam 
pcenas  temporales  impositas,  123  D,  124 
D,  non  autem  contractas,  123D,  quia 
ad  naturam  pertinent,  123B',  124B',nec 
multo  minus  pcenas  quae  ab  humana  ju- 
stitia  exigi  possent,  125  B.  —  De  duabus 
ergo  originalis  peccati  informitatibus, 
reatu  seu  carentia  gratiae  et  obliquatione 
voluutatis,  XXII  293  C,  295 A,  primam 
aufert,  alteram  reiinquit  ad  pcenam, 
295B;  item  de  duabus  pcenis  ipsi  debi- 
tis,  alteram,  id  est  pcenam  damni, 
relaxat,  378A',  alteram,  seu  concupis- 
centiam,  ad  exercitium  relinquit,  422D, 
424 B',  425 C,  XXIV  378 A';  in  baptizatis 
tamen  nec  tanta  est  utante,  XXII  425  A', 

C,  427 B',  quia  non  praevalet,  428 C,  A', 
nec  tam  vitiosa,  422A',  427  D,  quia  jam 
non  imputatur  ad  culpam,  423  C,  et 
motus  ejus  primo  primi,  qui  in  non 
renatis  peccata  sunt,  295C,  C,in  renatis 


BAP 


BAP 


non  sunt  peccata,  295A'.  —  Primario 
autem  et  directe  peccatum  tollit,  indire- 
cte  posnam  peccati,  XXIV  67A'.  —  Et 
quia  personam  purgat,  non  naturam, 
XXII  425  D,  426  C,  430  D',  originalem 
justitiam  non  restituit,  423  C,  sed  debi- 
tum  eam  habendi  remittit,  423  C,  424  C, 
et  sacramentalem  gratiam  confert  ipsa 
originali  justitia  efficaciorem,  423  D,B', 
427 A,  quia  per  hanc  non  modo  stare, 
sed  proficere  valemus,  423A'.  Nec  pari- 
ter  immortalitatem  reddit,  et  impassi- 
bilitatem,  qua?.  natura?  conditionem  se- 
quuntur,  XXII  426  D,  B',  nec  carnis 
fceditatem  tollit,  nisi  quoad  personam, 
429  D',  non  autem  quoad  ex  ea  genera- 
tos,  430A,  unde  ex  baptizatis  parentibus 
nascuntur  filii  peccato  infecti,  377 B', 
385 B'.  386 C. 

Gratiam  confert,  non  ex  se,  sed  instru- 
mentaliter,  XXIV  506 B,  sicut  instrumeu- 
taliteragitad  remissionem  culpae,  127  D, 
143D,  506C,  et  triplicem  gratiam  con- 
fert,  regenerantem,  123 D',  rectificantem 
et  purificantem,  124  A.  — Accedenti  in 
gratia,  non  dat  novam  gratiam,  XXIV 
194  B,  sed  habitam  auget,  126  D',  506  D', 
et  totam  pcenam  aufert,  506 D';  parvulos 
justificat  mcrito  passionis  Christi,  el  me- 
diante  fide  Ecclesiae,  124  D'.  In  adultis 
insuper  virtutes  auget,  XXIV  J26D,  in 
pueris  infundit,  126A,  A',  non  modo  in 
radice,  id  est  gratia,  126 B',  sed  in  habi- 
tu,  126C,  saltem  implicito,  126 C;  ani- 
mam  illuminat  intus  et  foris,  127A,  fe- 
cundat,  127 B,  disponit  ad  fidem,  82D, 
Christo  assimilat,  127 A',  et  incorporat, 
127B,  et  januam  cceli  aperit,  127 C.  — 
Demum,  praeter  donum  gratiae  gratifi- 
cantis,  aliud  pra?bet  gratiae  gratis  datae, 
quod  dicitur  character,  XXIV  170  A, 
171  D,  176C,  527  B,  et  est  signum  seu 
qualitas  quae  baptizatos  a  non  renatis 
distinguit,  170C,  173A',  175C,  176D, 
177D,  178 A,  Deo  assimilat,  177 B,  D',  et 
ad  societatem  fidelium  adscribit,  eis 
praebens  jus  ad  participationcm  sacra- 
mentorum,  512A',  vel  alias  habitus  seu 


potentia  qua  ad  actiones  hierarchicas 
admittuntur,  sacramenta  recipiendo  vel 
ministrando,  172C,  175D,  177C;  nullus 
enim  nisi  baptizatussacramenti  alicujus 
capax  est,  XXV 16A,  ita  ut  qui  se  putans 
baptizatum  ordinaretur,  postea  baptizan- 
dus  essetetdenuo  ordinandus.  16B;  qui 
character  indelebilis  est,  XXIV  174  D, 
176  B',  178  A'. 

Principalis  ergo  Baptismi  effectus  est 
ablutio  interior,  secundarius  characteris 
impressio,  XXV  9D,  et  hos  producit  ubi- 
cumque  non  obstat  peccatum  mortale, 
XXIV  334 D',  scilicet  in  parvulis,  qui 
obicem  non  ponunt,  141 C,  et  etiam  in 
adultis  non  dispositis,  qui  si  non  gra- 
tiam,  saltem  characterem  recipiunt, 
ibid.  —  Quoad  culpae  remissionem,  in 
omnibus  aequalem  effectum  habet,  XXIV 
130C,  131 B',  D',  quamvis  in  adultis  per 
accidens  plus  deleat,  131 B',  D',  item 
quoad  remissionem  pcenae  originali  de- 
bitae,  seu  carentiae  visionis  divinae,  130 
C,  131 D',  itern  quoad  characteris  im- 
pressionem,  131 A',  non  autem  quoad 
remissionem  fomitis,  130D',  131 B',  nec 
quoad  infusionem  gratiae,  saltem  in  adul- 
tis,  quia  pro  recipientis  dispositione  in- 
funditur,  130D,  131 B',  J32A,etsi  parvulis 
de  lege  communi  aequaliterdetur,  131 A, 
B',  nec  quoad  aliquos  sacramenti  mira- 
biles  effectus,  131 D.  —  Cf.  Character. 

In  Baptismo  accidere  potestfictio  mul- 
tiplex,  XXIV  127D',  sive  ex  parte  mini- 
strantis  sacramentum,  sive  ex  parte  re- 
cipientis,  128  A,  D',  et  obicem  ponit 
operationi  Spiritus  Sancti,  128C,  ita  ut 
semper  excludat  gratiae  infusionem,  128 
B,  C,  129C,  non  autem  semper  chara- 
cteris  impressionem,  128A,  B,  B',  qui 
cuni  peccato  mortali  potest  slare,  128 D. 
Fictione  autem  remola,  si  character  iin- 
pressus  est,  gratia  confertur  per  sacra- 
mentum,  sed  non  delet  peccata  post 
Baptismum  commissa,  XXIV  128 A'.  — 
Quidde  baptizatisap]uribussimul,XXIV 
162B',  C,  163A',  vel  a  duobus,  quorum 
alter  formam  proferret,  alter  immerge- 


I!AI> 


IIIIA 


ret,  162  C,  vel  de  baptizatis  per  modum 
joci,  164D  et  s.,  et  quid  de  sic  bapti- 
zantibus,  16215',  1G3C.  —  Baptismus  va- 
lide  collatus  iterari  ncquit  niullis  de 
causis,  XXIV  160B',  161 B',  368A',  tum 
quia  Christianum  Christo  configurat,  qui 
semel  tantum  passus  est  et  resurrexit, 
160C,  tum.  quia  contra  originale  est, 
quod  non  iteratur,  161B,  tum  propter 
characterem,  qui  indelebilis  est,  160C, 
D',  161 B,  B',  162B,  et  scienter  faciens 
se  iterum  baptizari,  injuriam  facit  sacra- 
mento,  368A',  et  fit  irregularis,  161  D. 
—  Cf.  Fictio. 

Votum  a  patrino  factum,  plenam  non 
habet  rationem  voti,  XXV  167C;  obligat 
tamen  puerum,  167D',  nec  dispensatio- 
nem  admittit,  quia  de  lege  est  naturae, 
171 B';  hujus  transgressio  non  speciale 
est  peccatum,  sed  specialem  peccato 
addit  deformitatem,  167C,  quia  magis 
eodem  genere  peccati  peccat  baptizatus 
quam  infidelis,  167D'.  —  Quia  in  Baptis- 
mo  datur  vita  spiritualis,  XXV  205A', 
paritur  et  cognatio  spiritualis  inter  ba- 
ptizatum  et  patrinum,  206 C.  —  Cf.  Co- 
gnatio,  Patrinus. 

Unus  est  Baptismus,  sed  alia  dicuntur 
Baptismata,  sive  quia  Baptismi  signa 
fuerunt,  XXIV  133D,  sive  quia  aliquo 
modo  virtutem  ejus  participant,  133A', 
remittendo  peccataetgratiam  infunden- 
do,  133A.  Sic,  praeter  Baptismum  aquae 
seu  fluminis,  sunt  Baptismus  flaminis, 
seu  poenitentia,  et  Baptismus  sanguinis, 
seu  martyrium,  XXIV  133A,  134A',  qui 
nonnunquam  vicem  Baptismi  aquae  sup- 
plere  possunt,  133  C,  et  sufficere  ad 
salutem,  133B';  eaedem  enim  causae  in 
eis  operantur,  scilicet  passio  Christi  et 
virtus  Spiritus  Sancti,  134  B',  135  A,  a 
quibus  efficaciam  obtinet  verus  Baptis- 
mus,  134  A'.  —  Horum  praecipuus  est 
Baptismus  sanguinis,  qui  totaliter  sup- 
plet  Baptismum  aquae  in  eo  quod  est 
res  tantum,  XXIV  133A,  C,  134C,  imo 
in  quibusdam  praestat  ei,  134  C,  etsi 
quoad  sacramentalia  ab  eo  deficiat,  ibid. 


Baptismum  llamiuis  includit,  quurn  ex 
caritate  necesse  habeat  procedere,  XXIV 
13515,  el  omnium  conselur  dignissimus, 
134  C.  Neuter  tamen  est  sacramcntum, 
nec  characterem  imprimit,  XXIV  13315, 
C,  135D.  —  Cf.  Marlyrium. 
BARTHOLOM/EUS  (S.)  aposlolus,  cujus  le- 
genda  allegaturde  relevamine  in  inferno, 

XXI  352A,  XXV  332A',  de  lsesione  dse- 
monum  pcr  malelicia,  145A.  (In  Legen- 
da  aurea,  c.  118.) 

BASILIUS  (S.),  Caesariensis  episcopus  (329- 
379),  in  philosophicis  Platonem  sequitur, 

XXII  57  B'.  —  Allegatur  de  quadam 
sapientia  creaturis  innata,  XIX  237  C, 
XXII  284  A',  de  processione  Spiritus 
Sancti,  XIX  460D,  de  re  communi  Filio 
et  creaturis,  XX  81 C,  287B,  et  de  attri- 
butis  Filio,  244C;  de  verbo,  245 A',  et 
principio,  286  D' ;  de  synderesi,  XXII 
297 D,  et  obedientia,  589B';  de  creatione 
angelorum,  XXI 125B',  XXII  36B,  et  ma- 
teriae  primae,  6B';  de  pluralitate  ccelo- 
rum,  62C,  D',  de  coelo  empyreo,  XXI 
152D',  153A,  D,  C,  et  corporibus  cce- 
lestibus,  XXII  68  C ;  de  locutione  anima- 
rum  separatarum,  XXI  536C,  537B';  de 
luce,  XXII  36A',  D',  et  firmamento,  50 
C,  51 B',  53B',  57B',  59C,  60D;  de  cico- 
niis,  XXIII  489  C;  de  igne  conflagratio- 
nis,  XXV  374B',  466A',  C,  et  beatitu- 
dine,  400D',  401 B. 

BEATITUDO  multipliciter  definitur,  XXV 
400B,  405A,  et  sumitur,  id  est  pro  ca- 
rentia  omnis  mali,  vel  pro  consummata 
Beatorum  perfectione,  XXI  283  D',  et 
dividitur,  XXV  400 A,  C  :  alia  est  enim 
increata,  alia  creata,  ex  quibus  creata 
longe  distat  ab  altera,  403  A;  alia  natu- 
ralis,  quae  in  perfecta  propriae  speciei 
operatione  consistit,  XXI  285  B,  alia  su- 
pernaturalis,  quae  in  visione  Dei  con- 
stat,  XIX  102A,  XXI  285C;  alia  viae, 
XXV  400  A,  quae  vel  moralis  est,  400 B, 
vel  contemplativa,  400A',  et  non  nisi 
largo  sensu  dicitur  felicitas,  400C,  quia 
ob  dubios  vitae  exitus  nemo  hic  beatifi- 
cari  potest,  400  D',  alia  patriae,  quae  est 


BRA 


78 


IU-A 


status  omnium   bonorum   aggregatione 
perfectus,  401 A. 

Optima  est  operatio  optima?  virtutis 
ac  suprema?  potenlia?,  XXI  283  D,  D', 
XXII  509  D',  XXV  393  A',  39GD;  sed  cu- 
jus  potentia?,  difficilis  est  qua?stio,  401 
D,  circa  quam  diversa?  sunt  opiniones, 
401 B'.  Eam  quippe  in  actu  intellectus  et 
quidem  intelleetus  speculativi  formaliler 
consistere,  XIX  114  D',  XXIII  402  C, 
XXV  395A,  tenent  Thomas,  394B',  396 
C,  403  B  et  s.,  et  Cartusianus,  402  B, 
nec  in  voluntate,  nisi  objectaliter,  393 
D',  quia  conjunctionem  per  affectum 
pra?cedere  debet  conjunctio  per  intelle- 
ctum,  394D',  et  insuper  impossibile  est 
actum  voluntatis  finem  alicujus  esse 
ultimum,  394 A,  403  C,  ideo  beatitudo 
actus  est  non  caritatis,  394C,  sed  sa- 
pientiae,  XIX  35,  XXV  396 C,  non  fruitio, 
sed  visio,  XIX  H3A*,  115 A,  XXV  394A', 
401 C ;  et  hoc  testari  videntur  multa  loca 
Scripturarum,  402B,  et  qua?dam  revela- 
tiones,  402D.  —  At  in  actu  voluntalis 
eam  consistere  contendunt  alii,  XIX 
115D,  ut  Bonaventura,  XXV  399  D',  et 
Scotus,  401 B',  ob  varias  rationes,  401  B', 
404 C,  et  ita  essentialiter  fruitio  est,  non 
visio,  401 C,  D',  405 C.  —  Demum  in  inlel- 
lectu  et  voluntate  simul  consislit,  juxta 
Petrum,  XXV398A',  Richardum,  398 D', 
et  Argentinensem,  401  C,  in  intellectu 
originaliter,  in  voluntate  completive, 
398B',  et  principaliter,  398C,  399A,  vel 
in  intellectu  quoad  beatitudinem  natu- 
ralem,  in  voluntate  quoad  supernatura- 
lem,  secundum  ^Egidium,  XIX  116 C, 
ideo  actus  est  caritatis,  XXV  399B,  et 
duo  complectitur,  perfectam  cognitio- 
nem  intellectus  et  completam  voluntatis 
eomplacentiam,  398B',  visionem  et  frui- 
tionem,  401 D.  —  Ceterum  in  increata 
beatitudine  unum  sunt  visio  et  fruitio, 
XXV  403  B,  et  in  creata  se  invicem  com- 
plectuntur,  404 B',  C,  et  ab  invicem  per- 
ficiuntur,  403B;  beatitudo  enim  non  in 
qualicumque  Dei  cognitione  consistit, 
sed  in  cognitione  Dei  formata,  402B', 


qua?  est  actus  elicitus  doni  sapientia?, 
nec  polest  esse  informis,  402B,  sed  di- 
lectionem  includit,  et  deleclationem  in- 
ducit,  402 C.  Sive  ergo  in  intelleclu 
ponatur,  sive  in  voluntate,  necessario 
includit  dilectionem  et  delectationem, 
XIX  118C,  non  enim  simplex  est  felici- 
tas  mentis  creata?,  sed  diversorum  bono- 
rum  aggregatio,  M8C,  D',  quum  sit  per- 
fecla  intellectus  et  affectus  quietatio,  XX 
397  B',  et  in  hac  principaliter  se  habet 
cognitio,  332D,  A',  XXV  402  D',  con- 
comitanter  et  completive  affectio,  402 
D',  et  ha?c  est  in  pra?senti  beatitudo  he- 
roicorum  virorum.  403A.  Similiter  in 
patria  in  visione  et  amore  consistit,  XIX 
H3C,  in  visione  ut  in  qua,  in  dilectione 
ut  a  qua,  113  B';  ex  visione  enim  Dei 
sequitur  comprehensio,  H5A,  ex  com- 
prehensione  unio,  ibid.,  ex  unione  dele- 
ctatio  seu  beatitudo,115B. —  Nectantum 
in  actu  intellectus  et  voluntatis  consi- 
stit,  XXV  407  B',  sed  principaliter  in 
objecto  seu  Deo,  in  quem  transforma- 
tur  vi  amoris  anima  beata,  407  C;  in 
ejus  enim  essentiam  fit  quaedam  circum- 
incessio  divinitatis,  408B,  D',  qua  trans- 
formatur  in  Deum,  408A,  et  deiformem 
similitudinem  induit,  408  B;  in  qua 
transformatione  increata  beatitudo  dire- 
cte  et  principaliter  perficit  essentiam, 
408C,  B',  C,  etsi  potentiarum  actibus 
apprehendatur,  408C,  beatitudo  creala 
prius  perficit  potentiam,  408B',  et  prius 
est  in  potentia,  409 D.  —  Cf.  Fruitio, 
Visio. 

Beatitudo  ultimus  est  omnium  volun- 
tatum  finis,  XXII  509B,  510 D,  quem 
omnes  naturaliter  appetunt,  XXV  247A', 
397  B,  400C,  saltem  secundum  ratio- 
nem  communem,  XIX  130B,  C,  XXV 
397D,  contra  Scotum,  405 D',  quia  in 
generali  ab  omnibus  cognoscitur,  XXII 
511 B;  in  particulari  autem  vera  non 
cognoscitur  nisi  per  fidem,  XIX  130C, 
XXH  5HB,  et  ideo  multos  accidit  veram 
respuere  et  diligere  falsam,  XXV  400A, 
407B,  quia  inter  se  non  differunt  nisi 


liKA 


/!) 


ItKA 


secundum  intellectum,  403A'.  —  Elquo- 
niuiu  finis  est  vitse  humans,  ad  eam 
ordinatur  quidquid  appetil  voluntas, 
XXV  398B,  lieet  uonnunquam  erret  cir- 
ca  finem  vel  circa  dcbita  media,  398  D, 
401  B.  Ex  propriffl  igitur  voluntatis  deli- 
beratione  est  quod  in  talem  vel  talem 
feratur  beatitudinem,  XXV  397  D' ;  ct 
ideo,  quamvis  quaerendo  beatitudinem  in 
communi  non  mereatur,  quaerendo  hanc 
vel  illam  mereri  vel  demereri  potest, 
398A.  An  sic  necesse  sjt  eam  velle  in 
communi,  quin  in  particulari,  XXV  405 
B',  et  cur  potius  in  generali  appetatur 
quam  in  particulari,  40(5  A' ;  quo  actu 
appetatur,  elicito,  an  non,  405C,  406C. 
Hominis  capacitas  ad  beatitudinem 
lumine  naturali  sufficienter  demonstra- 
tur,  XXV  423  A,  D,  424  C,  sed  veram 
felicitatis  rationem  non  noverunt  philo- 
sophi,  XIX  S5D,  qui  eam  vel  in  praesenti 
vita  posuere,  ut  Plato,  XXV  247  A',  395 
A',  vel  in  cognitione  substantiarum  se- 
paratarum,  ut  Aristoteles,  XIX  86G;  ad 
eam  enim  non  sufficit  quodlibet  bonum 
creatum,  121 A,  sed  requiritur  perfecta 
omnium  desideriorum  quietatio,  XXV 
479C,  in  perfecta  conjunctione  cum  si- 
mili,  XX  397 B',  et  ideo  infinitae  quodam- 
modo  est  dignitatis,  quia  bono  conjun- 
git  infinito,  595C.  —  In  praesenti  ergo 
vila  plene  haberi  nequit,  XXV  395  C, 
tum  quia  ultimus  est  finis  hominis,  ultra 
quem  nihil  optandum  est,  395D,  et  ad 
quem  requiritur  immortalitas  et  perpe- 
tuitas,  395  D,  B',  tum  quia  in  visione 
Dei  consistit,  426A',  sed  ad  Deum  ali- 
qualiter  videndum  unum  necesse  est, 
mens  a  distractionibus  libera,  426B',  et 
ad  videndum  perfecte,  duo,  anima  cor- 
pori  unita,  et  corpus  non  aggravaus  ani- 
mam,  426C,  quod  hic  haberi  nequit, 
426  D'.  Non  nisi  ergo  per  quamdam  par- 
ticipationem  in  terra  habetur,  et  a  per- 
fectis,  XXV  395  C,  B',  et  in  quantum 
quisque  Deum  videt,  426  A';  et  quum 
frustrari  nequeat  appetitus  naturalis  ad 
eam,  restat  ut  in  patria  collocetur  vera 


bcatitudo,  395  C,  ad  quain  felicitas 
prsesens  est  quasi  motus  ad  terminum, 
395C.  —  Similiter  ex  puris  naturalibus 
eani  adipisci  non  valet  hoino,  XX  V 
424 B',  D';  hacretici  ergo  sunt  qui  eam 
hiimanis  viribus  acquiri  posse  conten- 
dunt,  ut  Pelagiani,  XXI  311 B,  et  gra- 
vissime  peccaret  qui  eam  sic  appeteret 
ut  diemones,  308C,  309 C,  310B',  D', 
qui  in  ea  perfectionem  potestatis  appe- 
tierunt,  ut  Adam, qui  perfectionem  scien- 
tiae,  et  Antichristus,  qui  perfectionem 
bonitatis,  311 A';  triplicem  enim  perfe- 
clionem  includit,  potestatis,  scientiae  et 
bonitatis,  ibid.,  quarum  quaelibet  tria 
etiam  complectitur,  311 B'. 

In  bonis  animae  necessario  consistit, 
XXV  393D,  sed  non  est  desiderium,  nec 
amor,  403 C,  nec  delectatio,  403  D';  an 
sit  actus,  396C,  vel  aliquid  increatum, 
396B,  vita  gloriosa,  396D,  regnum  cce- 
lorum,  396C,  pax,  396A',  quietatio  de- 
siderii,  394  B',  D',  399  B;  an  in  una 
actione  consistat,  vel  in  pluribus,  404  D'. 
—  Animae  proprie  est,  juxta  omnes,  XXV 
401  A',  imo  animae  solius,  secundum 
quosdam,  247 B',  C,  animae  per  inhaeren- 
tiam,  corporis  per  redundantiam,  juxta 
alios,  277  A',  399  B',  vel  animae  quoad 
praemium  essentiale,  corporis  quoadprae- 
mium  accidentale,  399C,  quia  Beatorum 
sensus  exteriores  et  interiores  et  uterque 
appetitus  voluptatibus  replebuntur,  399 
D'.  Et  principaliter  afficit  animae  poten- 
tias,  concomitanter  essentiam,  XXIII 
76C,  corpus  per  redundantiam,  76  A'.  — 
Cf.  Felicitas. 

Bealitudines  evangelicaequidam  sunt 
habitus,  juxta  nonnullos,  XXUI  548D, 
554  C,  D,  animam  perficientes,  548  A', 
549C,  et  a  donis  distincti,  551 D',  vel 
potius,  juxta  Thomam,  non  sunt  nisi 
actus  virtutum  cum  adjunctione  dono- 
rum,  vel  operationes  donorum  ipsorum, 
552A,  553A'.  —  Donis  sunt  praestantio- 
res,  XXIII  547 A,  551 D',  555 D,  saltem 
plerumque,  555A',  quia  per  has  opera- 
mur  non  tantum  expedite,  sed  perfecte, 


rn-.v 


80 


HEA 


543  A,  id  est  inhumano  modo,  544  C, 
547C,  C  —  In  eis  aliquid  est  pertinens 
ad  statum  vise,  aliquid  ad  statum  patriae, 
XXIII  5521),  quapropter  dicuntur  incho- 
atae  in  via,  perfectae  in  patria,  553B'.  — 
Quae  ad  dona  singula  pertineant,  intel- 
lectus,  XXIII  552  A',  sapientiae,  552B', 
timoris,  552C,  scientiae,  553A,  fortitu- 
dinis,  ibid.,  pietatis,  553G,  et  consilii, 
553 D.  —  Cf.  Donum. 
BEATI.  Certum  est  homines  gratia  etmerito 
angelos  aequare,  imo  et  superare  posse, 
XXI  509B'.  510B,  D,  511 A,  ideo  quid- 
quid  dixerint  quidam,  483B',  probabile 
est  inter  choros  angelorum  assumendos 
esse,  pro  diversitate  meritorum,  509A, 
non  modo  virgines,  483 D',  509C,  511 A", 
et  perfectos,  509  D,  sed  electos  omnes, 
483A',  et  angelis  sequandos  esse,  non 
quoad  conditionem  naturae,  510 A,  nec 
quoad  officia,  509  D',  510B',  sed  quoad 
aequalitatem  pra?mii,  510C,  511 A;  nec 
videtur  ex  eis  constituendum  esse  deci- 
mum  chorum,  extra  angelicam  hierar- 
chiam,  484A,  509B,  D,  sed  una  dumtaxat 
erit  omnium  Beatorum  hierarchia,  ex 
angelis  et  hominibus  conflata,  509D,  C, 
ettot  angelisquothominibus,512A,quia 
tot  esse  creduntur  homines  beatificandi 
quot  sunt  angeli  stantes,  511 C;  hoc 
tamen  citra  certitudinem  est,  509A',  511 
C.  —  Ad  resarciendam  angelorum  rui- 
nam  sic  dicuntur  ad  eorum  choros  assu- 
mendi,  XXI  483B',  sed  si  nullus  peccas- 
set  angelus,  etiam  assumerentur  ad  pro- 
priam  glorificationem,  ibid. 

Beati  accipient  unusquisque  auream 
seu  coronam,  XXV  439 C,  duplicem  sto- 
lam,  alteram  animse,  alteram  corporis, 
444  D,  id  est  tres  dotes  in  anima,  XIX 
113D,  XXIII  445  C,  quibus  perfectius 
conjungetur  Deo,  XXV  277A',  et  quatuor 
in  corpore,  277B,  283B',  quibus  perfe- 
cte  fietanimae  subjectum,  277 A',  quibus 
dotibus  tam  viressuperiores  eorum  quam 
sensus  in  ultimitate  suae  perfectionis  et 
actualitatis  constituentur,  287D;  et  in- 
super,  quia  inter  se  differunt  quoad  sta- 


tum,  actus  et  merita,  444 D,  quibusdam 
conferentur  excellentiae  quaedam  seu  au- 
reolae,  444A'.  Eorum  tamen  felicitas  tota 
erit  in  anima,  cujus  est  intelligere  et 
frui,  XXV  479A,  corporis  autem  gloria 
proprie  ad  beatitudinem  non  pertinet, 
sed  ad  remunerationem,  479  B.  Cf.  Au- 
rea,  Aureola,  Dos. 

Animae  dotes.  —  Visio.  Beatos,  quid- 
quid  dicant  nonnulli  philosophi  et  theo- 
logi,  XXV  414C,  certum  est  Deum  videre 
per  speciem,  414  A',  non  per  speciem  a 
rebus  abstractam,415C,  necperspeciem 
in  ipsis  impressam  a  Deo,  415A',  sed 
per  conjunctionem  essentiae  divinae  in- 
tellectui  eorum,  loco  formee  intelligibi- 
lis,  4I6B,  quae  in  eis  est  quod  et  quo 
intelligitur,  416C,  417A.  Divinam  igitur 
essentiam  intuentur  per  lumen  creatum 
vel  increatum,  XXIII 249  A,  cum  vel  sine 
habitu  mediante,  pro  variis  opinionibus, 
XX  13D',  14A,  A',  B',  XXIII  248B',  250 
B,  251 D',  252B,  cum  vel  sine  specie 
inhaerente,  XX  14 A,  B,  XXIII  249C,  et 
sub  ratione  essentiae,  XIX 132 A';  nec  est 
in  eis  consideratio  intellectus  discursiva 
circa  ea  quae  in  Deo  sunt,  132C,  ideo 
simplici  intuitu  in  divina  natura  vident 
omnes  rationes  simul,  ibid.,  tam  boni 
quam  veri,  132  D,  tam  bonitatis  quam 
justitiae,  132D'.  Imo  tribus  modis  eis 
manifestari  potest  divina  estentia,  XXI 
501 D'.  — Eam  tamen  oculis  glorificatis 
non  videbunt  in  se,  quum  sit  immateria- 
lis,  sed  in  effectibus,  XXV  417A',  id  est 
in  creaturis,  XIX  236 D,  B',  XXV  417  A', 
seu  in  vestigio,  XIX  236 D,  etsi  non  per 
creaturas,  236C,  D,  C,  XXV  417A',  seu 
per  vestigium,  XIX  236C,  D.  —  Et  multo 
minus  eam  comprehendunt,  XXIII  252 
D',  253C,  255A',  D',  XXV  417B',  licet 
eam  totam  cognoscant,  XXIII  253C,  quia 
non  totaliter,  seu  quantum  ex  se  visibi- 
lis  est,  XXV  418C,  422B*,  sed  alius  alio 
clarius,  418C,  pro  mensura  luminis  glo- 
riaecuique  impertiti,  4I8D;  infiniteergo 
deficiunt  a  plena  comprehensione,  418 
A,  qua  Deus  se  ipsum  cognoscit,  XIX 


ItKA 


UlvA 


123D'.Comprehensores  lamen  lalo  seusu 
dicunlur,  quia  et  clare  vident  et  perfecte 
amant,  XXIII  254A,  Deum  ipsum  per 
praesentiam  et  veritalem  videnles,  XXV 
480A',  sicuti  est,  479D',  et  cognoscentes 
sicut  abeocogniti  sunt,  4801).  An  ipsum 
divinum  lumen  videant,  an  aliquid  infra 
ipsum,  XXIII  255C,  B'. 

Nec  modo  Deum  vident  quanlum  ad 
suam  essentiam,  sed  quantum  est  causa 
omnium  rerum,  XXV  422  D',  ideo  in  eo 
necessario  vident  quae  in  essentia  divina 
reprfesenlantur,  XXIII  251 A,  et  prout  in 
ipsa  relucent,  251 B,  C,  juxla  quosdam, 
XXV  412  D,  425  D',  id  est  mysteriagralise 
et  gloriae,  XXIV  267  D',  omnia  creata, 
XXV  418A',  42GD',  et  ea  quae  scit  Deus 
scientia  visionis,  ea  scilicet  quae  fuerunt, 
sunt  et  erunt,  XXIII  256A',  non  tantum 
quoad  esse  essentiale,  251 A,  sed  quoad 
esse  actuale,  251 B,  C,  distinctissime  et 
perfectissime,  251  D,  quia  intellectus  eo- 
rum  speculum  est  omnium  intelligibi- 
lium,  XXV  479B',  et  imago  speculi  in- 
creati,  479C,  a  speculo  Verbi  eeterni 
impressionem  simillimam  recipiens,  480 
C.  et  viso  speculo,  necessario  videntur 
quae  in  eo  repraesentantur,  426A,  refra- 
gantibus  tamen  aliis,  ut  Henrico,  426B, 
quia  in  essentia  divina  videre  omnia  qua; 
Deus  facere  potest,  impossibileest  intel- 
lectui  creato,  418  B',  423  A,  alioqui 
aequaretur  Deo,  418C;  videre  omnia  quae 
scit  Deus  scienlia  visionis,  animae  qui- 
dem  Christi  datum  est,  ibid.,  sed  aliis 
Beatis  non  videtur  concessum,  quum  et 
inferiores  angeli  a  superioribus  docean- 
tur,  418D'.  Licet  enim  divina  essentia 
omnium  scientiam  contineat,  XXV  419C, 
eam  quantum  vult,  communicat,  419A', 
423A,  et  quantum  capax  est  intellectus 
videntis,  419  D  ;  ideo  unusquisque  in 
Verbo  tanto  plura  cognoscit,  quanto 
Verbum  ipsum  clarius  videt,  XXIII  256 
A',  XXV  418D'.  Sed  quidquid  est,  saltem 
videbit  quisque  quae  requirit  propria 
perfectio,  XXV  339A,  id  est  omnia  quae 
ad  ipsum  pertinent  et  vota  quae  ad  se 


diriguntur,  339  B,  et  omnia  quajcumque 
decebit  vel  libebit  eum  videre,  338  D', 
419 A',  4801). 

Imo  duplex  est  in  eis  cognitio,  altera 
matutina,  seu  in  Verbo.  qua  vident  quae 
aliquomodoad  eorumgloriam  perlinent, 
XXV  340C,  allera  vespertina,  seu  rerum 
in  suo  genere,  qua  nos  et  nostra  non 
vident,  ibid  ,  quae  ambo  per  lumen  crea- 
tum  fiunt,  XXIII  261 G,  ncc  differuntnisi 
per  modum  cognosccndi,  261 B,  quae 
enim  iu  Verbo  vident,  uno  inluilu  cogno- 
scunt,  non  autem  quae  per  diversas  intel- 
ligunt  species,  257C.  —  An  et  quomodo 
pateat  eorum  conscientia  ad  invicem, 
XXI  531 C;  quomodo  corpus  Christi  vi- 
deant  in  Sacramento,  XXIV  265 D,  D', 
266 B',  D',  vel  quae  circa  nos  fiunt  cogno- 
scant,  XXV  462D'.  —  Ad  felicitatem  eo- 
rum  pertinet  damnatorum  pcenas  agno- 
scere,  XX  385C,  ideoque  supplicia  eorum 
vident  nunc,  XXV  458C,  et  post  judi- 
cium  sine  fine  videbunt,  458B',  sive  in 
Verbo,  sive  per  species  inditas,  459  C, 
ad  proprii  gaudii  augmentum,  458A'; 
nec  ad  eos  compassione  movebuntur, 
quia  plene  divinae  jnstitiae  sunt  confor- 
mati,  XX  657  D,  XXI  555C,  XXV  459D', 
quin  et  de  eorum  poenis  quodam  modo 
gaudebunt,  460  B.  et  ex  amore  justiliae, 
460C.  —  Cf.  Visio. 

Fruitio.  Deum  totaliter  diligunt,  XXIII 
469C,  pure  propter  se,  absque  reflexione 
et  privato  amore,  XIX  122C,  praemiuiii 
ac  dona  ejus  ad  ipsum  referentes,  123A, 
nec  eo  frui  cupientes  nisi  ut  perfeclius 
eum  glorificent,  123  B;  una  autem  ea- 
demque  fruitione  fruuntur  et  divina 
essentia  et  tribus  personis,  125  D,  B',  D', 
ob  unitatem  fruibilitatis,  seu  summae 
bonitatis,  125 B',  et  fruibilis  et  fruentis, 
125D'.  —  An  et  quomodo  sua  beatitudine 
fruantur,  XIX  10yB',  H2A,  120B,  A', 
123A',  et  eam  diligant,  XXV  477  B.  — 
Quis  sit  inter  eos  ordo  caritatis,  XXIII 
486D',  510C;  an  plus  se  diligant  quam 
alios,  etiam  meliores,  491  A';  510D',  511 
A,  vel  saltem  alios  diligant  sicut  se  ipsos, 


bea 


82 


BEA 


511 D,  D',  et  de  bono  proximi  gaudeant 
tanquam  de  suo,  511 C,  XXV  444B.  — 
Cf.  Fruitio. 

Tentio.  Beatis  necessario  competit  in- 
fastidibilitas,  alioqui  non  essent  vere 
beati,  XXV  427  A',  428B,  impeccabilitas, 
quiainavertibiliterDeo  suntuniti,427B', 
nec  voluntate  propria  a  Deo  averti  pos- 
sunt,  428D,  imo  eo  viso,  ad  ipsum  non 
affici  nequeunt,  429 B,  demum  securitas, 
429  D,  quidquid  dicat  Scotus,  428  C, 
quia  de  intrinseca  ratione  beatitudinis 
est  perpetuitas  et  confirmatio  in  bono, 
429 A' ;  an  autem  et  gaudium,  negant  ali- 
qui,  quia  non  est  de  felicitatis  esseutia, 
sed  perfectione,  430  B,  affirmant  alii 
communius,  quia  necessario  visionem 
Dei  comilatur,  430C,  nec  abea  separabi- 
lis  est  re  aut  ratione,  430D,  sed  cum  ea 
felicitatem  constituit,  430D'.  —  Iu  gratia 
igitur  confirmati  sunt,  nec  peccare  pos- 
sunt,  vel  quia  in  eis  tota  potentialitas 
redacta  estad  actum,  ut  volunt  Thomas, 
XXI390C,  et  Cartusianus,  393B,  contra- 
dicente  Udalrico,  392B',  vel  quia  intel- 
lectus  et  appetitus  eorum  perlecte  uniti 
sunt  summo  bono,  392C,  unde  intelle- 
ctus  necessario  movetur  ad  ejus  contem- 
plationem,  appetitus  ad  ejus  fruitionem, 
392D',  appetitus  inlellectivus  directe  et 
immediate,  393A,  sensitivus,  per  redun- 
dantiam  rationis,  393B.  —  In  ipsis  tamen 
idein  essentialiterremanet  liberum  arbi- 
trium,  XXI 391  D,secundum  esse,  393B', 
C,  seu  quantum  ad  liberlatem  a  servitute 
coactionis,  391 A',  393C,  sed  augetur  et 
perficitur  quantum  ad  statum  seu  bene 
esse,  393B',  id  estquantum  ad  libertatem 
a  servitute  culpae  ac  miseriae,  391 A', 
393D'.  Arbilrium  ergo  habent  per  gra- 
tiam  elevatum  et  immobilitatum  in  bono, 
XXI 396B',  et  summam  libertatem  quoad 
media  ad  finem,  XIX  133A,  C,  quia 
libere  hoc  vel  illud  facere  aut  omittere 
possunt  quod  non  est  extra  bonum,  XXI 
396B',  C.  —  Quaedam  insuper  remanent 
in  eis  actu,  quaedam  in  habitu,  quaedam 
seeuridum  substantiam  tantuni,  quaedam 


secundum  pioporlionem,  quaetiam  nullo 
modo,  XXIII  507  A;  an  et  quomodo  in  eis 
remaneat  fides,  506 C,  507  D',  508  B', 
509  C,  510  B,  spes,  506  D',  508  B,  B', 
caritas,  507 A,  C,  509  B,  scientia,  507 
D,  508  C,  509  B'.  —  Cf.  Confirmatio, 
Tentio. 

Corporis  dotes.  Impassibilitas.  Ex  im- 
mortalitate  animae  Beatorum  eruitur  im- 
mortalitas  et  corporis,  XXV  285A',  quia 
contranaturam  ejusestesseextracorpus, 
286  D,  nec  perfectione  naturali  plene  frui 
potest  sine  corpore,  286A',  ideo  immor- 
tale  erit  corpus  gloriosum,  279D,  sive 
quia  in  eo  ad  perfectam  aequalitatem  re- 
digentur  qualitates,  285  B',  sive  quia 
perfectc  animae  subjectum  erit,  279  B', 
285C,  sive  virtute  aliqua  elementari  vel 
ccelesti,  284B',  286  C,  sive  ob  Dei  sic 
disponentis  voluntatem,  juxta  Scotum, 
285D',  286C,  sive,  juxta  Henricum,  ex 
redundantia  gloriae  animae  in  corpus,  qua 
ab  eo  auferetur  omnis  privatio,  287  A.  — 
Nec  modo  immortale  erit,  sed  impassi- 
bile,  XXV  287 B,  et  ab  intrinseco,  quia 
elementa  ejus  actiones  non  servabunt 
quae  tendunt  ad  pugnam  et  dissolutio- 
nem,  284  C,  287  C,  et  ab  extrinseco, 
284 D',  quia  illud  immutare  nequibunt 
elemenloruin  influentia,  285A,  nec  agen- 
tium  violentia,  285  B,  et  alia  corpora 
penetrare  valebit,  285C.  Impassibilia 
ergo  erunt  Beatorum  corpora,  non  a  qua- 
cumque  receptione,  XXV  278A',  quia 
non  amittent  elementa  eorum  qualitates 
suas,  278B',  nec  sensus  actiones  suas, 
280B,  sed  a  passione  quae  est  praeter  na- 
luram,  278  B',  nec  immutabuntur  nisi 
spirituali  immutatione,  281 A'.  Quod  to- 
tum  eis  veniet,  non  virlute  quinlae  essen- 
tiae  ea  informantis,  XXV  279A,  B,  284B', 
285C,  nec  cessatione  motus  ccelorum, 
285  D,  sed  gratia  et  gloria  animae  beatae, 
283 B,  cui  perfecte  erunt  subdita,  279 C, 
et  quae  in  eis  elementorum  contrarieta- 
tes  continebit  et  moderabitur,  283B,  C; 
ideo  tanto  eminentius  gaudebunt  impas- 
sibilitate,  quanto  perfectius  anima  Deo 


iii:a 


s:i 


i;i:\ 


fruetur,  2S0B.  —  <'/'■  Immortalilas,  lia- 
passibilitas. 

Subtilitas.  Necesse  esi  Beatorum  cor- 
pora  perfecte  aninia?  subjici,  XXV  29.'i 
L),  ita  ut  eam  aliquo  modo  juvent,  quo 
perfectius  Deo  adhsrere  possit,  277  B", 
et  quia  aninuc  conjunguntur  ul  formae 
simul  et  motori,  per  dotem  sublilitatis 
perfeete  suhjicienlur  formee,  per  dotem 
agilitatis,  motori,  295A'.  —  Non  tamen 
convertenlurin  spiritum,XXV  288C,  nec 
rarefacta  erunt  in  inoduin  venti  aul  aeris, 
288D,  292A',  et  ossa  ac  carnem  habe- 
bunt,  287C,  288 D;  sed  subliliadicuntur 
fore,  ob  completissimam  eorum  perfe- 
etionem,  288 D,  202B',  el  plenam  ad  ani- 
mam  subjectionem,  288 A',  et  quia  a 
grossitie  el  ignobilibus  proprietatibus 
purgala  erunl,  296 D',  297B';  item  spiri- 
tualia,  quoniam  more  spirituum  corpora 
non  glorificata  subintrabunt,  291 D',  abs- 
que  labore,  resistentia,  294  B',  ac  laesio- 
ne,  294C,  et  mullo  efficacius  quam  aer 
et  ignis,  292B'.  —  Ex  se  tangibilia  erunt 
et  palpabilia,  XXV  291 C,  et  tactu  dulcis- 
sima,  quia  tangibiles  qualitales  in  eis  ad 
medium  proportionis  redigentur,  291 A', 
sed  in  voluntate  Beatorum  erit  ut  tangi 
et  palpari  queant  vel  non,  291  D.  —  Cor- 
pus  gloriosum  replebit  loeuin,  quia  sen- 
sibile  erit,  XXV  288 D",  et  dimensiones 
suas  servabit,  289B';  et  quutn  corpus  ex 
hoc  habeat  situm,  quod  est  sub  quanti- 
tate  dimensiva,  289C,  impossibile  erit, 
secundum  Thomam,  illud  cum  alio  cor- 
pore  sive  glorioso  sive  non,  per  dotem 
subtilitatis  simul  esse  in  eodem  loco, 
289C,  B',  290B,  possibile,  juxta  alios, 
quia  ad  modum  spirituum  easubintrabil, 
291 D',  293  A.  Corpora  tamen  nou  glorio- 
sa  saltem  virtute  divina  et  miraculose 
penetrabit,  XXV  276  C,  290 A,  292  C, 
295 A,  alioqui  non  esset  impassibile,  294 
B',  et  beatum,  294 C,  item  corpora  incor- 
ruptibilia,  ut  coelestia,  290 D,  corpora  au- 
tem  alia  gloriosa,  nullo  modo,  290C, 
quoniam  licel  penetrari  possit  corpus  a 
spirilu.  nou  tamen  spiritus  a  spiritu, 


292C.  Ipsiiin  vero  a  nullo  alio glorificato 
penetrari  polerit,  XXV  276  C,  292C, 
quia  locum  siium  totuin  replebil,  276D', 
nec  a  non  glorifieato,  nisi  velil,  276D', 
291  D.  —  Cf.  Subtilitas. 

Agilitas.  Agilia  erunt  corpora  ^lorio- 
sa,  quia  ad  imperium  spiritus  movebun- 
lur,  XXV  296B',  297C,  et  perfecta  erit 
tum  fortitudo  virtutis  motivae,  tum  ha- 
bililas  mobilis  ad  motum,  296C.  In  mo- 
mento  igitur  ab  orienle  ad  occidenlem 
moveri  poterunt,  XXV  276 B',  quiaquam- 
dam  aeris  et  ignis  proprietatem  partici- 
pabunt,  297  B'.  — An  vero  moveanturin 
instanti,  affirmat  Parisiensis,  quia  more 
spirituum  movebuntur,  absque  resisten- 
tia  ac  retardatione,  XXV  297 C,  eadem 
celeritate  qua  animaquie  in  instanti  mo- 
vetur,  208B,  et  virtute  supernaturali, 
quae  omnem  motum  continuum  excedit, 
298  A,  C;  negant  vero  alii,  quia  per  me- 
dia  transibunt,  296A,  quum  ad  spiritualis 
naturae  dignitatem  non  pertingant,  296B, 
et  impossibile  est  corpus  sic  motum  in 
instanti  moveri,  298C,  alias  simul  esset 
in  pluribus  locis,  296C;  ideo  movebun- 
tur  in  tempore,  sed  imperceptibili,  296 
D,  et  quae  magis  agilitatis  dotem  parti- 
cipabunt,  celerius  aliis  movebunlur,  296 
A'.  —  Cf.  Agilitas. 

Claritas.  Demum  clara  erunt  corpora 
beata,  id  est  luminosa,  XXV  276C,  non 
admixtione  quintse  essentiae,  sed  ex  re- 
dundantia  claritatis  anima?,  299C,  303B', 
et  tanto  clariora  quanto  clarior  anima, 
299C.  — Nec  modo  clara,  sed  pervia,  seu 
perspicua,  XXV  299 A',  etsi  solida,  303A, 
contra  Bonaventuram,  302B',  propter 
quod  comparantur  vitro,  299 A',  et  cry- 
stallo  purissimo,  302 A',  303 A;  item  et 
colorata,  quia  non  tolletur,  sed  perficie- 
tur  eorum  nalura,  299B',  302C.  —  Pro- 
babilius  fulgebunt  sicut  sol,  XXV  276A', 
et  plus  quam  sol,  300 B,  si  essent  aequalis 
quantitatis,  301 C,  nec  modo  sicut  fulget 
nunc,  sed  sicut  fulgebit  post  judicium, 
301 D'.  —  An  ab  oculo  non  glorioso  na- 
turaliter  videri  possinl,  uegat  Bichardus, 


Itl-A 


84 


BEA 


quia  eorum  fulgorem  sustinere  nequiret, 
XXV  301 B',  affirmant  Thomas  et  alii, 
299D',  303A,  D,  saltem  aliquo  modo, 
301 C,  302B,  quia  claritas  gloriae  non 
specifice  differt  a  claritate  naturae,  et 
sua  natura  visui  proportionata  est,  300 
A,  302  B  ;  nec  excellentia  sua  visum 
laedere  potest,  300  D,  quia  actione  na- 
turae  non  lucebit,  sed  animae,  300C.  — 
Cf.  Claritas. 

Beatorum  locus.  Pro  dignitate  et  me- 
rito  eis  assignabitur  locus  congruus,  XXV 
295  D',  id  est  ccelum  empyreum,  XXI 
150  D',  153 A',  154B,  D,  156B,  quum 
multo  lucidiores  sint  stellis  et  ccelis, 
157  A.  In  ccelo  igiturempyreo  erunt,  sic- 
ut  nos  in  aere,  XXV  282  D,  pedibus  super 
ccelum  aqueum,utviatores  superterram, 
478 A;  et  ibi  jugiter  immoti  manebunt, 
juxta  Parisiensem,  298D',  non  ex  debili- 
tate  virium,  sed  ex  dispositione  status, 
298  A',  474  B',  quia  desinente  tempore, 
desinet  omnis  motus  et  mutatio,  298D, 
474B';  sed  melius  dicunt  alii,  eos  in 
ccelo  empyreo  pro  libitu  suo  discurrere 
posse,  277A,  295B',  non  ex  indigentia, 
295C,  296D',  475A,  sed  ad  videnda 
opera  Dei,  295C,  et  ad  potentiam  demon- 
strandam,  297  A,  quia  nec  a  tempore  nec 
a  motu  ccelesti  ampliusregentur,  475 A'. 

—  Imo  e  paradiso  egredi  possunt,  ut  ap- 
pareant  viventibus,  XXV  324B,  A',  non 
passim,  sed  sicut  sciunt  velle  Deum, 
324C;  etsicextra  empyreum  constituti, 
nullam  felicitatis  jacturam  patiuntur, 
311 C.  —  Cf  Ccelum. 

Felicitas.  Beatis  nulla  est  indigentia, 
XXI  174C,  XXV  295 D',  nec  quidquam 
doloris  aut  tristitire  accidere  potest,  339 
C,  quia  nihil  est  quod  contrarietur  eorum 
voluntati,  XXI  556  C,  A',  omnia  enim 
possunt  quae  volunt  se  posse,  omnia  ha- 
bent  quae  volunt  se  habere,  XX  571 A'. 

—  Omnes  animae  vires  in  eis  remune- 
rantur,  XIX  112D',  in  rationabili  enim 
eorum  Deus  est  ut  veritas,  in  concupis- 
cioili  ut  bonitas,  in  irascibili  ut  potestas, 
XX  449C;  in  visione  Dei  maximam  ha- 


beut  delectationem,  XXV  480B',  propter 
convenientiam  et  unionem  summam  Dei 
et  mentis,  480C,  et  triplex  gaudium,  de 
perfectione  virtutis  eorum  intellectivae, 
481 A',  de  pulchritudine  sponsi,  481 B', 
de  visione  gloriae  ejus,  481 C.  Appetitus 
eorum  sensitivus  et  sensus  in  creaturis 
quibusdam  delectabuntur  ineffabiliter, 
XXI  393D,  sed  ordinatissime,  393  A'.  — 
Sensuum  enim  actum  non  amittent,XXV 
280  B,  nec  applicatione  sua  ad  Deum  ab 
actu  virium  suarum  impedientur,  280D'; 
ideo  vere  sentient,  non  extra  mittendo, 

280  D,  nec  per  effluxum  a  superioribus 
potentiis,  ioid. ,sed  a  rebus  exterioribus 
intus  suscipiendo,  280  B',  modo  tamen 
spirituum,  absque  recipientis  naturae 
immutatione,  280C.  287 A';  imo  in  ulti- 
mitate  perfeclionis  et  actualitatis  erunt 
virium  suarum  tam  intellectivarumquam 
sensitivarum,  286 C,  287  A'.  —  An  autem 
omnium  sensuum  usum  habituri  sint, 
negant  quidam,  quia  etsi  omnes  agere 
valeant  sensus,  non  omuibus  objecta 
praesto  erunt,  XXV  281 B,  284  C,  286 B, 
alTirmant  vero  alii,  quia  in  patria  erit 
medium  sufficiens  et  objectum,  281  C, 
D,  i82  B,  et  quia  sicut  reprobi  in  quolibet 
sensu  cruciabuntur,  ita  Beatos  decet  in 
quolibet  remunerari,  284A'.  Videbunt 
ergo,  XXV  272B',  281 B,  D',  286B,  au- 
dient,   281 D,   282C,   286B,   odorabunt, 

281  D,  B',  gustabunt,  281 A',  282B,  tan- 
gent  et  tangentur,  272C,  281 A',  286B; 
et  in  omnibus  his  mire  delectabuntur, 
272  B'. 

Sed  quidquid  somniarint  Judaei  et  Sar- 
raceni,  XXV  272 D',  276A,  venereis  non 
utentur,  quae  ad  propagationem  speciei 
dumtaxat  exerceri  possunt,  275C,  nec 
bealitudinem  conferre  valent,  275 D, 
quin  et  contemplationem  maxime  impe- 
diunt,  273 A;  nec  cibis,  qui  non  nisi  ad 
reparandum  corporis  ruinas  instituti 
sunt,  273C,  275C,  ideo  quae  in  Scriptu- 
ris  de  futuris  eorum  epulis  leguntur, 
spiritualiter  intelligenda  sunt,  276B.  Et 
generatim,  vita?  animalis  cessabunt  actio- 


rn-".A 


88 


BEA 


nes,  XXV  275  C,  IV,  quse  homini  non 
conveniunt  in  quantum  homini,  275D, 
visionis  enim  divinae  dulcedine  adeo  ab- 
sorpti  sunt  electi  ut  carnalia  quacque 
prorsus  abhorreant,  446A.  —  Utrum  in 
eis,  prao  exuberanlia  felicitatis,  futura 
sint  tripudia,  chorea?,  gesticulationes, 
XXV  473B*,  negat  Parisiensis,  quia  ve- 
rum  gaudium  res  severa  est,  474  A, 
sed  annuit  Carlusianus,  quia  et  hic  de- 
votis  hujusmodi  usitala  sunt,  474B,  et 
doti  agililalis  conveniunt,  474 A'.  —  Ilem 
in  eis  videlur  fore  laus  vocalis,  XXI  152 

A,  B,  XXV  475B',  477A',  B',  C,  contra 
Parisiensem,  476D,  non  obstante  cceli 
incorruptibilitale,  XXI  152D,quia  omnes 
sensus  eorum  oportet  esse  in  actu,  152 

B,  XXV  477 A',  et  omnes  vires  tam  inlel- 
lectuales  quam  corporales  in  slatu  per- 
fectissimo,  478  B;  quapropter,  sicut  in- 
testinaeorum  humore  quodam  replebun- 
tur,  sic  guttur  aere,  quo  polerunt  voces 
formare,  XXI  152  C,  XXV  478  D.  — 
Cf.  Laus. 

Beatitudo  ex  parle  objecti,  scilicet  di- 
vinae  essentiae  quae  videtur,  in  omnibus 
aequalis  est,  XXV  410B,  411  A',  et  in 
Evangeliodesignatur  perdenarium  ope- 
rariorum,  410C;  sed  ex  parte  subjecto- 
rum  seu  videntium,  inaequalis  est,  quia 
clarius  videt  aller  altero,  XXI  283A', 
XXV  410B',  411 A',  et  hujus  gradus  in 
Evangelio  designantur  per  mansiones, 
410 D;  unde  in  ccelo  una  est  domus  ex 
unitate  objecti,  multa?.  mansiones  ex  va- 
rietate  subjectorum,  410 A'.  Mansiones 
autem  penes  gradus  caritatis  distinguun- 
tur,  XXI  5MB,  quia  clarius  ille  videt 
qui  magis  in  carilate  profecerit,  51 1C, 
sed  quoad  principium  propinquum,  pe- 
nes  gradum  caritatis  patriae,  quee  dat 
dispositionem  agentibus,  XXV  410  B', 
quoad  principium  remotum,  penes  gra- 
dum  caritatis  vise,  quae  meritum  tribuit 
actionibus,  410  C.  Ex  duobus  sequalem 
caritatem  habentibus,  qui  meliora  habet 
naturalia,  Deum  intensius  non  videbit 
nec  diliget,  secl  tanlum  expeditius.  XXV 


412B',  413B,  nec  erit  altero  beatior, 
413(1.  Ceterum  beatus  quisque  erit,  non 
quia  tanta  donatus  est  felicilate  quantas 
capax  est,  sed  quanta  sibi  convenit  se- 
cundum  divinam  justitiam,  XXV  41 1B'. 
—  Insuper  duplex  est  Beatorum  prae- 
inium,  alterum  essentiale,  quod  augeri 
nequit,  alterum  accidentale,  quod  cre- 
scere  potest  usque  ad  diem  judicii,  XXI 
557  B',  XXIV  334 C.  Etsi  eniin  in  his  qu<e 
ad  essentiale  praemium  spectant,nulla  sit 
in  mentibus  beatis  successio  et  variatio, 
XXV  475 B,  in  his  quae  accidentalis  prae- 
mii  sunt,  perpetua  est  variatio,  473C, 
ideo,  renitente  licet  Parisiense,  477A, 
omnia  gaudia  accidentalia  simul  non  ha- 
bebunt,  477  B,  et  omnes,  tam  angeli 
quam  animae  bealae,  usque  ad  diem  ju- 
dicii  in  cognitione  multitudinis  cogno- 
scibilium  proficere  queunt,  413A',  419 
A,  et  in  ceteris  praemii  accidentalis,  464 
D';  sed  post  judicium  ultra  non  profi- 
cient,  4I9A,  quia  in  ultima  consumma- 
tione  erunt,  cui  nihil  addi  poterit,  287D, 
464C,  et  omnes  cuncta  scient  quae  scit 
Deus  scientia  visionis,  419  D',  non  tamen 
omnia  videbunt  omnes  in  divina  essen- 
tia,  sed  alii  plura,  alii  pauciora,  ibid., 
etdealiis  edocebunturab  anima  Christi, 
ibid.,  et  a  majoribus,  420  A.  —  Post  re- 
surrectionem  augebitur  eorum  felicitas 
extensive,  quia  beati  erunt  et  in  corpore, 
XXV  409B',  411 D,  et  intensive,  409C, 
411 C,  contra  quosdam,  410D',  quia  ani- 
ma  sine  corpore  imperfecta  est,  409C, 
41 1A,  et  corpori  glorificato  uniri  appe- 
tit,  409D',  411 A,  D',  quocum  similior 
erit  Deo  quam  separata,  perfectior,  410 
A,  et  majoris  virlutis  ad  intelligendum 
ac  diligendum,  411C,  D,  412A.  Insuper 
augebitur  eorum  felicitas  ex  amcenitate 
loci,  XXV  326 D',  et  felicitate  concivium, 
412A,  et  ex  contemplatione  operum  ju- 
stitiae  et  clementia?  Dei,  412C.  —  Cf. 
Praemium. 

Beatorum  incocatio.  Beati  vota  quae 
ad  se  diriguntur,  norunt,  XXV  339B,  et 
invocantibus  succurrere  cupiunt.  quan- 


liK.N 


86 


i;r..\- 


tum  sinit  divina  dispositio,  339C;  orare 
ergo  possunt,  341 A,  non  pro  se,  sed  pro 
aliis,  340  A',  341 A';  et  sic  intercedunt 
pro  animabus  in  purgatorio  detentis, 
340C,  et  pro  viatoribus,  340B',  D',  et 
hoc  duplici  modo,  expresse  et  interpre- 
tative,  339D',  sive  per  viam  justitise  et 
meriti,  et  viam  supplicationis  ac  gratice, 
340  D;  et  quoties  expresse  petunt  exau- 
diuntur,  340  A,  non  autem  quoties  inter- 
pretative  orant,  339C,  340B,  A'.  —  Ce- 
terum  pro  aliis  orantes,  nullain  ex  hoc 
utilitatem  percipiunt,  nisi  aliquale  gau- 
dium  accidentale,  XXV  328C,  333A,  C, 
340B',  in  quantum  civitatis  sute  instaura- 
tionem  operantur,  341 A.  —  Eos  igitur 
jugiter  invocare  summopere  expediens 
est,  XXV  339 D,  non  modo  majores,  sed 
et  minores,  ob  varias  rationes,  339A'.  — 
Cf.  Cultus. 

BEDA  (S.)  Venerabilis,  Anglus,  Ord.  S.  Be- 
nedicti  theologus  et  historicus  (673-733), 
saepe  allegatur,  notabiliter  de  Spiritus 
S.  missione,  XIX  512D,  540C;  de  tem- 
pore  creationis  mundi,  XXII  86  A,  de  die 
quo  angeli  ceciderunt,  XXI  333A',  et  de 
dsemoniis,  353D',  417 D';  de  ccelo  empy- 
reo,  150 B',  152C,  D',  153C,  et  aquis 
quse  super  ccelos  sunt,  XXII  52 B,  85 D' ; 
de  paradiso  terreslri,  150B',  151  D,  C, 
158A',  de  forma  serpentis  Adam  lenlan- 
tis,  224B',  D',  et  de  quatuor  vulneribus 
animae  ex  peccato  originali,  XXIV  82A'; 
de  visionibus  in  V.  T.  factis,  XXII  251 
B,  de  promissionibus  temporalium  in 
veteri  lege,  348A,  et  de  ejus  sacramen- 
tis,  XXIII  645 A';  de  virginitatis  voto  a 
B.  M.  emisso,  XXV  103B;  de  speciebus 
fructuum  spiritualium,  447C,  448D,  et 
perfectione  numeri  centesimi,  450B';  de 
his  qui  cum  Christo  surrexerunt,  XXIII 
385  C,  et  de  igne  conflagrationis,  XXV 
370  A',  373  B,  B'.  Citatur  ejus  glossa, 
XXIII  302  D',  303 B. 

BENEDICTIO  quid  sit,  XXII  116C  ;  alia  est 
qua  homo  a  sc  ipso  agit  quasi  meritoria 
causa,  et  haec  pertinet  ad  sanctos,  alia 
qua  alteri  applicat  merita  Salvatoris,  et 


haec  spectat  ad  sacerdotes,  XXIV  §25  A. 
—  Per  benedictionem  episcopi  divinis 
obsequiis  mancipantur  ordinandi,  XXV 
27  A' ;  sed  non  omnis  benedictio  seu  con- 
secratio  est  sacramentum,  9B'.  —  Cur 
operi  secundi  diei  non  concedatur  bene- 
dictio,  XXII  85D,  quae  diei  quinto  dona- 
tur,  112  B;  quo  sensu  benedictus  dicatur 
dies  septimus,  H4C,  116C. 

BENEDICTUS  (S.),  Ordinis  monastici  in- 
stitutor  in  occidente  (480-543),  quid  de 
obedientia  religiosorum,  XXII  587  C, 
589  B'. 

BENEDICTUS  Papa  XII,  A  venionensis  (1334- 
1342),  de  essentia  beatificee  visionis, 
XXV  401  C. 

BENEFICIUM.  In  collatione  beneficiorum 
curandum  est  ut  non  nisi  dignis  confe- 
rantur,  XXIV  415D',  aliter  peccat  qui 
inidoneus  accipit,  416C,  A',  et  qui  in- 
idoneo  confert,  416 D,  A',  et  resignare 
tenetur  qui  iuidoneus  accepit,  416A'.  — 
Item  beneficium  simoniace  conferens 
vel  recipiens,  ab  officio  suspeusus  est 
ipso  jure,  et  insuper  recipiens  fructum 
restituere  et  beneficio  renuntiare  tene- 
tur,  XXV  46C ;  simoniace  autem  colla- 
tum  censetur,  quum  ob  inhonestum  ob- 
sequium  confertur,  49A',  vel  praecipue 
ad  preces  viri  potentis,  49B',  vel  intuitu 
consanguinitatis,  49D',  vel  ob  favorem 
et  amicitiam  carnalem,  XXIV  416  A' ; 
item  in  commutatione  beneficiorum, 
quum  pro  terreno  commodo  fit,  XXV 
50A.  An  beneficium  resignare  teneatur 
qui  illud  persimulationem  accepit,XXIV 
416  C,  A',  vel  oblato  munere,  416D.  — 
Beneficium  nonhabenscuram  animarum 
petere  potest  clericus  indigens,  non  au- 
tem  aliud,  quia  prtesumptuosus  esset, 
XXV  49  C;  qui  autem  in  mortali  instat 
pro  beneficio,  mortaliter  peccat,  quia  eo 
ipso  fit  indignus,  XXIV  416B'.  —  Bene- 
ficio  ad  sustentalionemcompeteuti  unus- 
quisque  contentus  esse  debet,  nec  aliud 
possidere  potest,  XXV  53C,  nisi  in  certis 
casibus,  pro  ipsius  beneficii  necessitate, 
33B,  vel  ad  pascendos  pauperes  in  ma- 


i;kn 


87 


i;i  i; 


gna  necessilale,  83D;  imo  de  unici  be- 
neficii  sui  fructibus  non  licet  ei  ultra 
necessarium  sumere,  et  quidquid  super- 
est  in  pios  usus  erogare  debet,  53  C,  IV, 
et  ad  reslitutionem  tcnetur  qui  vel  offi- 
cium  non  implet,  XXIV  414B,  vel  rebus 
Ecclesiae  utiturad  proprium  conffnodum, 
413D',  vel  ad  mortale,  414C,  non  autem 
qui  in  mortali,  41 4 D.  —  Cf.  Simonia. 
BENEPLACITUM.  In  Deo  est  voluntas  bene- 
placili,  XX  614A',  qua  scilicct  ipse  vult, 
615 D',  et  velle  dicitur  proprie,  615 A', 
et  sic  vocatur  quia  non  est  nisi  benepla- 
citum  Dei,  626 B',  id  est  amor  movens 
eum  ad  speciales  effectus  providentia? 
circa  humanam  naturam,  626D'.  —  In 
se  una  est,  sed  multiplex  in  effectu,  XX 
616B  ;  quinque  enim  habet  signa,  616A, 
et  duplex  est,  antecedeus  et  consequens, 
616C,  626  B".  —  Antecedens  respicit  ad 
rationalem  naturam  in  communi  consi- 
deralam,  XX  626 D',  et  in  bonum  abso- 
lute  consideratum,  627C  ;  per  se  est 
omnis  boni  et  non  nisi  boni,  626A', 
628A',  et  absoluta  est,  juxta  Albertum  et 
Udalricum,  626  D,  627 A,  conditionalis, 
secundum  Thomam  et  Bonaventuram, 
628A,  A'.  Hac  vult  Deus  omnium  salu- 
tem,  XX  626B',  et  omnibus  tribuit  auxi- 
lia  naturae  et  gratia?  ad  salutem  ordinata, 
626  A,  627 A';  quee  ideo  antecedens  di- 
citur,  quia  in  his  praecedit  consensum 
nostrum  et  opus,  626 C,  nec  nostra  atten- 
dit  merita,627A.  —  Consequens  in  quam- 
Hbet  rationalem  personam  fertur,  XX 
627B,  secundum  omnes  circumstantias 
consideratam,  627B',  et  in  bonum  con- 
sideratum  secundum  sibi  conjuncta,  627 
C,  et  est  conditionalis,  juxta  Albertum 
et  Udalricum.  626A',  627  C,  absoluta, 
secundum  Thomam  et  Bonaventuram, 
628 A,A'.  Hac  vult  Deus  salvari  qui  me- 
ruerunt  dumtaxat,  626C,  A',  627  D,  B', 
et  salutem  eflicaciter  operatur  in  prsede- 
stinatis,  628B',  643D;  qua?  ideo  vocatur 
consequens,  quoniam  pnescientiam  con- 
sequitur  merilorum,  626  A',  627 C,  C.  — 
Antecedens  dicitur  beneplaciti,  secun- 


iltim  quid,  consequens  absolule,  XX  6^9 
A;  sed  ulraque  semper  implelur,  616  A. 

—  Quid  sit  amor  beneplacentiee,  XXI 
270B'.  —  ('/'.  Complacentia,  Signum, 
Voluntas. 

BENEVOLENTIA.  Amor  benevolentia?  ille 
dicitur  quo  alicui  volumus  bonum,  XIX 
I22B;   circa  animata  tanlum   versatur, 

XX  19C,  prsesertim  rationalia,  19C  — 
Proprie  vocatur  amicitia,  XX  19A',  XXI 
274A',  vel  sallem  amicitiae  amorem  de 
proximo  comitatur,  279D'.  —  Utrum  Deo 
proprie  debeatur,  XXI  279 D,  280B.  — 
Cf.  Amor. 

BERENGABIUS,Turonensismagislerelhae- 
reticus  (998-1088),  Christum  in  Sacra- 
mento  vere  manducari  fatetur,  XXIV 
332B',  333B. 

BERNARDUS  (S.),  Claraevallensis  abbas 
(1091-1153),  «  vir  vere  heroicus  et  per- 
fectus»,  XXV429C,  «illuminalus  pater», 

XXI  441 D,  miraculorum  dono  claruit, 
unde  maximam  habuit  audientiam  in 
popu!o,XIX570A',  D';  totam  Scripturam 
plene  sibi  ter  innotuisse  fatebatur,  42. 

—  Simplicitatem  Dei  pulchre  describit, 
XIX  175D,  177D.  —  Angelos  opinatus 
est  aeria  corpora  habere,  XXI  441 D,  445 
C447A';  sed  illum  poenituit  ab  Areopa- 
gita  in  assignatione  angelicorum  ordi- 
numrecessisse,493B';quidam  ejus  locus 
de  ambitione  Luciferi  explicatur,  323C, 
324 D',  398B.  —  Perperam  arguit  contra 
sanctificationem  B.  Virginis  in  concep- 
tione,  XXIII  91 B'.  —  Quid  de  obedientia 
religiosorum,  XXII  587  B',  588  B  et  s., 
591  C.  —  Auctor  creditur  Epistola?  ad 
Fratres  de  Monte  Dei,  XXIII  426B.  — 
Multoties  allegatur,  notabiliter  de  lumi- 
ne  inter  lumen  fidei  et  Iumen  gloria? 
medio,  XIX  66A,  de  raptu  mentis  in 
Deum,  132A,  XXIII  426B,D,  de  vestigio 
S.  Trinitatis,  XIX  237B,  D,  de  peccatis 
venialibus,  XX  60C,  de  dispensatione, 
643D',  XXIII  607C,  A;  de  Seraphim, 
XXI  492  A,  Thronis,  492  D',  cl  Principa- 
tibus,  493D;  de  libero  arbitrio,  XXII 
271 D,  272B,  275C,  278B'.  308B,  310B', 


Illli 


S8 


BOE 


C,  333C,  360B;  de  causa  casus  Luci- 
feri,  XXIII  43 A',  70 D',  an  illum  praevi- 
derit,  44  A,  XXI  292  C,  294  C,  et  cur 
homineni  tentaverit,  XXIII  43A\  45A'; 
de  unione  utriusque  naturae  in  Christo, 
39  C,  141)  D,  157 C;  dediscrelione,  403 D, 
470  C,  520C,  fide,  405 A,  dilectione  Dei 
in  hominem,  495  A',  et  hominis  in  Deum, 
470 A,  483C,  485 D,  576D;  de  quatuor 
signis  quod  quis  sit  amore  dignus,  XXIV 
237  D;  de  excellentia  ordinis  sacerdota- 
lis,  XXV  234  A',  et  de  malis  sacerdoti- 
bus,  234D';  de  beneficiis,  53C,  et  de 
tribus  martyrum  generibus,  442B. 
BEBNABDUS  de  Beyda  (magister  artium, 
Coloniensis  Universitatis  rector,  1429, 
1434, 1446),  Cartusiani  adversarius,  XXV 
51  C. 
BESTIA.  Vide  Animal,  Bruta. 
BETHSAMIT.E    ob    visam    arcam    plagati 

sunt,  quare,  XXIV  236A,  C,  237B. 
BIGA,  quid  ad  litteram  et   mystice,  XIX 

54  A. 
BIGAMIA  quid  sit,  XXV  83D' ;  quatuor 
modis  incurritur,81D',83D',  vel  septem, 
juxta  Bichardum,  84 D,  tam  exparte  viri 
quam  ex  parte  mulieris,  sed  potius  ex 
parte  uxoris,  quare,  57A',  82C.  —  Biga- 
mia  simultanea  contra  jus  naturale  est, 
et  semperpeccatum  fuit,  juxta  Parisieu- 
sem,  XXV  123B',  ideo  ex  mera  indulgen- 
tia  Patriarchis  concessum  fuit  plures 
simul  habere  uxores,  124D;  non  est  nisi 
contra  secunda  praecepta  legis  naturae, 
juxla  Thomam,  125 B',  126B,  et  olim 
potuit  in  ea  Deus  dispensare,  126D', 
128B',  ob  varias  causas,  128C,  129B.  — 
Bigamia  etiam  successi  va  irregularitatem 
inducit,  non  propter  malitiam.  sed  pro- 
pter  significationem,  XXV  85  C,  quia 
perfectam  tollit  significationem  matri- 
monii,  81 D',  84  D.  Bigamus  ergo,  quia 
Christi  figuram  repra?sentare  nequit, 
XXV  56D',  ad  ordines,  potissime  sacros, 
initiari  non  polest,  57A  :  bigamus  autem 
censetur  qui  corruptam  ab  alio  despon- 
sat  et  cognoscit,  57 A';  an  sit  bigamus 
qui    viduam    dueit    a    priore  viro    non 


cognitam,  81  A',  vel  qui  post  virginem 
ductam  et  cognitam,  aliam  ducit  quam 
non  cognoscit,  81 B',  vel  qui  antequam 
eam  cognoscat  cum  qua  de  jure  contra- 
xit,.  aliam  de  facto  ducit  et  cognoscit, 
82 B,  vel  qui  corruptam  a  se  postea  du- 
cit,  82C,  D',  vel  qui  corruptam  ducit 
quam  putabat  virginem,  ibid.,  vel  qui 
propriam  uxorem  adulteram  cognoscit, 
83  A,  84  D,  vel  qui  virginem  vi  stu- 
pratam  ducit,  136A,  vel  qui  duarum  fuit 
maritus,  unius  ante  Baptismum,  alterius 
postea,  185A'.  —  Clericis  bigamis  non 
licet  tonsuram  deferre,  XXV  14 D,  reli- 
giosis  autem  non  videlur  interdicta,  sal- 
tem  si  ante  bigamiam  eam  receperint, 
14  A'.  —  Per  Baptismum  non  tollitur  bi- 
gamiie  irregularilas,  XXV  83B,  85 B',  sed 
super  illa  potest  Papa,  imo  et  episcopus 
dispensare,  83D,  quia  impedimentum 
est  apostolica  aucloritate  tantum  insti- 
tutum,  83A',  B',  nec  ad  effectum  perti- 
net  sacramenti,  83C;  verumtamen  cum 
bigamis  non  solet  dispensari,  57  A.  — 
Cf.  Polygamia. 
BOETIUS  (Anicius-Manlius-Torquatus-Se- 
verinus),  Bomanus  senator  et  consul 
(470-524),  «  praeclarus  philosophus  ac 
sublimis  theologus,  virsanctusac  mar- 
tyr  Christi  »,  XX  218B,  506  A',  «  in  do- 
ctrina  Arislotelis  et  Platonis  exercilatis- 
simus  »,  XIX  386C,  felicitatis  describens 
conditiones,  XXV  436A,  explicatur,  436 
B.  —  Saepissime  allegatur,  maxime  de 
natura,  XIX  129  C,  XXI  34,  285  C,  XXII 
257  A',  XXIII  127  A',  B';  de  scientia, 
XIX  58B,  67  B',  90 A',  XXIII  442D,  et 
cognitione,  XIX  362C,  XX  480C,  XXII 
523C,  XXIll  418 A';  de  Dei  aeternitate, 
XIX  369D,  B',  370C,  D',  373B',  375  A, 
XXI  130A',  C,  simplicitate,  XIX  131  A, 
176C,  389C,  405B",  468D,  XX  H0A,  B, 
111 A',  173A',  I78C,  XXI  49 A,  XXV 
380B,  dislinctione  personarum.  XX  127 
B'.  181 B,  201 B,  XX  180C,  ubiquitate, 
433C.  434B,  et  providentia,  480 D'.  504 

B,  XXI  545 A';  de  forma,  XXII  16B',  71 

C.  92B.  XXIV  JOoA',  et  forma  simplici. 


1(1 1.N 


N!) 


IHlN 


XIX  78C,  XX!  188B',  189D',  XXIV  317 
A';  de   prtesentia  angelorum   iu    loeo, 

XX  4501).  435A',  XXI  136B;  de  praedi- 
camenlis,  X  X  394C,  XX  216C,  21715, 
228D',  in  Deo,  XIX  314 A',  391 C,  XX 
181D';  de  relatione,  XIX  394C,  395B, 
XX  117 A',  201 C,  231  A,  B,  in  divinis, 

XIX  127)5',  XX  207LV,  218B  et  s.,  229A, 
230C ;  de  essentia,  subsistenlia,  sub- 
stantia  et  persona,  154 C  et  s.,  108A,  A', 
et  de  hyposlasi,  XXIU  139A,  C;  de  fato, 

XX  503 B'  et  s.,  506A',  C,  et  casu,  XXII 
499B,  et  de  beatitudine,  X!X  118  D', 
130D',  XXV  401 A,  40515,  406D.  Citantur 
plures  versus  libri  ejus  de  Consolalione, 
XIX  213D,  214C,  251 A,  XX  404B',  XXI 
91  B'. 

BONAVENTURA  (S.)  (Joannes  de  Fidanza), 
Ord.  Min.  theologus  et  Minister  genera- 
lis,  Albanensis  episcopus  et  Cardinalis 
(1221-1274),  vir  vere  heroieus  et  perfe- 
ctus,  XXV  429  C,  «  devotus  ac  dulcis 
doctor»,  XIX  367C,  XXI  45C,  XXIII 
426  D,  Alexandri  discipulus,  XXII  254 C, 
a  quo  non  pauca  mutuatus  est,  257  C, 
266 B,  268  C,  sapientiam  orando  potius 
quam  studendo  obtinuit,  XIX  42.  —  Pul- 
chre  disserit  de  esse  Dei,  XIX  364C,  et 
de  Incarnatione,  XXIII  37  D. 

BONIFACIUS  Papa  VIII  (1294-1303)  non- 
nulla  sancivit  circa  confessarios  privile- 
giatos,  XXIV  491  A',  et  receptionem  mo- 
nialium,  XXV  51 B',  52  A,  A'. 

BONITAS.  Summe  bonus  est  Deus,  XXI 
67 C,  quia  ad  beatitudinem  requiritur 
perfectio  bonitatis,  311 A',  quae  tria  exi- 
git,  nempe  ut  sit  a  se,  non  ab  alio,  et 
perfecta,  3HC.  —  Inter  attributa  Dei, 
bonitas  prior  est  misericordia  et  justitia, 
XIX  178 C,  sed  posterior  unitate  et  veri- 
tate,  178C.  Cuni  entitate  idem  est  in  re, 
sed  ab  ea  differt  formaliter  ex  parte  rei, 
secundum  Durandum,  XIX  170C;  item 
a  veritate  formaliter  distinguitur  et  ex 
natura  rei.  juxta  Scotum,  163A.  C,  ante 
omnem  actum  intelleetus,  163  A;  realiter 
idem  est  ac  misericordia,  sed  ralione 
differt  ab  ea  tripliciter,  XXV  351  C.  — 


Quum  in  divinis  bona  sit  essentia,  et 
bona  persona,  cur  non  sit  ibi  duplex 
bonitas,  essentialis  scilicet  et  personalis, 
XX  189A,  scd  simplex,  qu;e  Spiritui  San- 
cto  approprialur,  XIX  247C,  XX  313  C, 
B',  31815',  320B'.  —  Cf.  Misericordia. 

Bonilas  divina  prima  est  communica- 
tionis  origo,  XIX  105  B\  XXI  105C,  et 
omnium  rerum  finis,  XIX  105A',  quae 
propter  eam  factse  sunt,  XXI  103 D',  104 
A,  et  omnes  ad  eam  lendunt,  105 A,  D. 
Recte  igitur  dicitur  causa  rerum,  XIX 
105B',  106A,  radix  emanalionum  ad  in- 
tra,  228B',  230C,  quia  ut  eam  plene 
communicaret,  Pater  genuit  Filium,  181 
D',  182 D,  183C.  et  ad  extra,  quia  movit 
Deum  ad  causandas  res,  10515',  106A,  XX 
605C,  XXI  104B,  sic  tamen  ut  libere, 
non  coacte  agat,  77 D',  ideo  quamvis  ex 
mera  bonitate  mundum  creaverit,  79B, 
illum  libere  lecit,  et  quum  voluit,  77D'; 
demum  universa  creata  nutrit,  XXIV 
207B".  An  ex  bonitatis  consideratione 
erui  possit  Trinitatis  notitia,  XIX  182C, 
234D'.  —  In  quocumque  igitur  opere  Dei 
invenitur,  XXV  351 B';  sed  quia  in  com- 
municatione  et  diffusione  sui  prsecipue 
consistit,  XXI  T10B',  in  mundi  creatione 
maxime  relucet,  XIX  247 C,  in  universi 
ordinatione,  214 A,  B,  et  gubernatione, 
214B,  in  hominis  creatione,  XXI  110C, 
et  recrealione,  XXV  351  D',  in  electorum 
glorificatione,  XIX  80C.  Utrum  diligat 
nos  Deus  propter  bonitatem  suam  tan- 
tum,  XIX  514C,  an  etiam  nostram,  ibid. 
—  Cf.  Creatio. 

Tota  bonitas  creaturarum  participatio 
est  increatae  bonilatis,  XX  17B,  et  ab  ea 
fluit,  XIX  105 D',  106  A,  et  in  conformi- 
tate  sua  ad  eam  consistit,  XXII  110A, 
XXIII  399  A',  et  ad  eam  ordinatur  tan- 
quam  bonurn  exercitus  ad  bonum  ducis, 
XIX  120  A:  sed  ab  ea  inlinite  deficit, 
186C,  quia  bonitales  quee  sunt  in  causa 
prima,  non  sunt  in  secundis  in  ea  puri- 
tate  ac  nobilitate  qua  in  prima  sunt 
causa,  XXI  477D';  et  inaequaliter  ab  en- 
tibus   participatur,  107  B,  qua*   lantum 


box 


BON 


bonitalis  habentqiiantum  entitatis,  XXII 
512A,  et  tantum  delectationis  quantum 
et  bonitatis,  XIX  131 B.  —  An  meliores 
effici  potuerint  Christus,  XX  596C,  A', 
vel  B.  Virgo,  595C,  D',  596 B,  C,  vel 
mundus,  588C  et  s.  —  Bonitas  animae 
gratuitaest  a  caritate  originaliteret  for- 
maliter,  ita  ut  tantum  bonitatis  habeat 
quantum  caritatis,  XX  10  A,  caritas  enim 
bonitas  est  et  perfeclio  naturte  rationa- 
lis,  13  A';  potentiae  vero  bonae  censentur 
quum  ad  suam  regulam  conformes  sunt, 
XXIII  399A',  sed  diversimode,  quia  po- 
tentiis  particularibus,  ad  unum  determi- 
natis,  sufficit  ut  suum  officium  imple- 
ant,  399  B\  universaliores  vero  et  ratio- 
nales  a  sua  regula  rectitudinem  accipere 
habent,  399C,  sive  per  modum  passionis, 
400A,  sive  per  modum  qualitatis  inhae- 
rentis,  dispositionis  scilicet  vel  habitus, 
400B.  Cf.  Rectitudo.  —  Iu  voluntate  et 
actibus  ejus  duplex  est  bonitas,  formalis 
et  materialis,  XXIII  400C,  404D',  vel 
triplex,  materialis,  virtuosa  et  meritoria, 

XXI  380 B,  vel  quadruplex,  secundum 
genus,  speciem,  circumstantias  et  finem, 

XXII  511 D',  vel  quintuplex,  secundum 
Heuricum,  simpliciter,  ex  genere,  ex 
circumstantia  finis,  ex  circumstantia 
agentis  naturaliter  et  supernaturaliter, 
512 B';  prima  est  a  substantia  actus,  se- 
cunda  a  materia  seu  objecto,  tertia  a  f  ine 
et  circumstantiis,  492C,  493C,  C,  prima 
deesse  nequit,  sed  secunda  et  tertia 
deficere  possunt,  493  B,  et  deficiente 
secunda,  necesse  est  deficere  et  tertiam, 
ibid.  Sed  quum  bonum  sit  ex  integra 
causa,  XXII  533C,  bonitas  naturalis  cu- 
juslibet  actus  ex  aggregatione  est  om- 
nium  quae  ei  conveniunt  ex  natura,  533 
B',  bonitas  moralis,  omnium  quae  ei  con- 
veniunt  secundum  rectam  rationem,  513 
A,  533 D',  et  ad  hoc  quatuor  requiruntur, 
512B,  quorum  quolibet  deficiente,  actus 
fit  malus  moraliter,  512D;  hujusmodi 
autem  bonitas  ex  fine  est  principaliter, 
juxta  Thomam,  51 1C,  512B,  ex  libero 
arbitrio,  secundum  Henricum,  512B',  ex 


objecto,  auctore  Durando,  513  A'.  Cf. 
Actus. 
BONUM  semper  comitatur  ens,  XIX  106B', 
et  cum  ente  convertitur,  ornne  enim 
quod  est,  in  quantum  est,  bonum  est, 
105 D';  verumtamen  super  ens  addit  re- 
lationem  ad  finem,  106C,  quia  ens  est 
per  creationem,  bonum  per  informatio- 
nem,  106D,  unde  secundum  ordinem  ad 
causam  finalem  praecipue  attenditur  ra- 
tio  bonitatis,  243C.  Dicitur  communius 
ente,  XIX  868  C,  D',  et  causa  est  ante 
ens,  106B' ;  eus  nominat  secundum  quod 
communicabileest,etpra?supponit  unum 
et  verum,  XX  322A.  —  Bonum  et  malum 
non  sunt  in  eodem  genere,  XXI  42  A', 
52A',  sed  in  omui  genere  inveniuntur, 
52B';  in  rebus  sunt,  sicut  verum  et  fal- 
sum  in  intellectu,  XXV  406A',  el  sunt 
essentiales  differentiae  actuum  in  genere 
morum,  XXII  532B',  D".  Sibi  invicem 
immediate  opponuntur,  ul  habitus  pri- 
vationi,  XXII  539 B,  540C,  et  disparate, 
non  autem  contrarie,  quia  non  nata  sunt 
fieri  cirea  idem  objectum,  545C;  eidem 
numero  agenti  inesse  possunt  successi- 
ve,  non  vero  eidem  numero  actui,  545D; 
an  et  quomodo  inter  ea  dari  possit  me- 
dium,  538B.  539C  et  s.,  542A,  543C.  — 
Bonum  in  tribus  consistit,  in  specie, 
modo  et  ordine,  XXII  457 D,  a  quibus  si 
avertatur,  fit  malum,  457A'.  Per  se  cau- 
sani  habet,  XXII  458 D,  quia  semper  est 
in  intentione  agentis,  458C,  sed  defectus 
incidere  potest  praeter  intentionem  agen- 
tis,  et  hoc  tripliciter,  458D ;  ut  tale  igitur 
non  est  causa  nisi  boni,  456A',  458D', 
per  accidens  autem,  et  in  quantum  defi- 
ciens,  causa  est  mali,  causa  defectiva, 
non  effectiva,  456B',  458D',  459A'.  Et 
quum  impossibile  sit  in  summo  bono 
cadere  defectum,  XXI  42 D',  impossibile 
est  illud  esse  causam  mali,  XXII  456B', 
459  A ;  bonum  igitur  particulare  annexum 
habere  potest  aliquod  maluin,  bonum 
universale  minime,  XXI  240 A,  el  quae 
ad  bonuin  particulare  ordinata  sunt,  per 
accidens  ad  malum  aliquod  tendere  pos- 


liO.N 


l!(l\ 


sunt,  quac  autcm  ad  liouuin  universale, 
nullo  niodo,  240 B.  Quamvis  bonum  sit 
ex  integra  causa,  seu  ex  omnibus  cir- 
cumstantiis,  XX  660G,  ex  defectu  niodi- 
cip  circumstantiffi  non  illico  fit  malum, 
660  B'.  ■ —  Similiter  cx  malo  contingit 
fieri  bonum  tripliciter,  per  rnodiun  cau- 
sa>,  casus  et  occasionis,  XX  03011,  031  A', 
qtne  diversimode  ordinantur  ad  bonum, 
632 A;  ideo  malanaturae  autpcenae  fieri, 
per  accidens  bonum  est,  631 A,  632 B, 
G33A,  in  quantum  sunl  boni  occasio, 
630A,  et  ex  illis  majus  sequitur  bonurn 
illo  quod  per  ea  privatur,  033  A.  — 
Ceterum  quotcumque  iu  hocmundo  fiant 
mala,  bonum  incomparabiliter  praestat 
eis,  XXI  361 C.  —  C/.  Ens,  Malum. 

Multiplex  est  bouum,  naturae  scilicet, 
moris,  gratiae  et  gloriae,  XXI  381 B',  XXV 
464D',  ex  quibus  bonum  gratuitum  est 
objeetum  theologia;,  et  bonum  morale, 
objectum  scientiarum  moralium  practi- 
carum,  XIX  89A;  insuper  est  bonum  de- 
lectabile,  quod  est  bonum  secundum 
quid,  bonum  utile,  quod  estbonum  plus, 
bonum  honestum,  quod  est  bonum  sim- 
pliciter,  XXI  474  B,  bonum  mixtum, 
quod  ex  utili  et  honesto  constat,  XXV 
109C,  et  ex  digniori  honestum  vocari 
solet,  110  A,  bonum  commuue  et  priva- 
tum,  quorum  dignius  est  commuue,  XXI 
175 A.  Item  sunt  bona  maxima,  ut  vir- 
tutes  et  visio  beatifica,  XIX  183B,  me- 
dia,  ut  naturales  potentiae,  et  minima, 
ut  res  externae,  ibid.;  ceterum  majus 
vel  minus  dicitur  bonum  dupliciter, 
intensive  et  extensive,  XXII  534  C.  — 
Quum  omnes  creaturae  a  Deo  in  quan- 
turn  bono  procedant,  ab  eo  receptam 
habent  inclinationein  ad  bonum,  juxta 
modum  suum,  XXV  397 C,  omnibus  er- 
go  naturalis  innatus  est  appetitus  boni, 
saltem  in  generali,  XIX  130  B',  XXII 
509  D,  XXV  406 D,  et  ad  illud  omnes 
tendunt,  aliae  perfecte,  aliae  imperfe- 
cte,  XIX  130C,  unde  fit  in  rebus  eir- 
culatio  quaedam,  qua  a  bono  procedunt 
et  ad  bonum  convertuntur,  XXV  397 D. 


Bonum  igitur  est  finisomnium,  XXI  105 
C,  XXII  509A',  el  fiuis  omnis  agentis, 
quod  nihil  vclle  aul  operari  polest  nisi 
inluitu  boni.  XXI  391 C,  B',  objectum 
proprium  voluntatis,  tam  naturalis,  XXII 
5I9C,  C,  520A,  quam  movel  et  trahit, 
sicut  colorata  visum,  XIX  129D',  XX 
604C,  C,  quam  deliberaliva?,  quac  nihil 
appetit  nisi  sub  specieboni,  XXII519D', 
520A,  maxime  summurn  bonum,  quod 
omni  bono  causa  est  quod  sit  bonum, 
XXI  105D.  —  Ad  bonum  igitur  univer- 
saliterbonumnecessario  tendit  volunlas, 
XIX  129 D',  id  est  ad  finem  ultimum,  qui 
est  bonum  perfeclum.  130A,  et  ad  illud 
ordiuat  quidquid  boni  appetit,  XXV  398 
C,  quia  per  bona  particularia  ad  univer- 
sale  appropinquatur,  ibid.;  ad  bona  au- 
tem  non  undequaque  perfecta,  ut  parti- 
cularia,  XIX  130A,  libera  esl,  129D'; 
nec  in  ullo  satiari  potest,  121 B,  D,  nisi 
in  perfecto,  130  C.  An  eo  viso,  necessa- 
riofruatur,  XIX  128B. 

Solo  bono  increato  fruendum  est,  XIX 
H9C,  120A',  121 A;  de  bonis  creatis 
spiritualibus  licet  delectari  aut  frui  lato 
sensu,  121 D,  ceteris  simpliciter  uti,  110 
B,  111 C;  corporalia  enim,  nisi  majori 
bono  adversentur.  ad  virtutem  civilern 
pertinent,  XXII  538D',  et  licitum  est  eis 
moderate  uti,  539  A.  —  Et  quia  tantum 
habet  quid  appetibilitatis,  quantum  et 
bonitatis,  XXII  223A,  D',  quaedam  abso- 
lute  appeti  possunt,  ut  bona  honesta, 
223B,  quaedam  conditionaliter,  ut  quae 
ad  finem  ordinantur,  ibid. ;  bonum  abso- 
lutum,  ut  beatitudinem,  nemo  potest  non 
velle,  307 B',  quae  non  sunt  adeo  bona 
ut  in  cunctis  sufficiant,  volunlas  respue- 
re  potest,  et  majori  minus  praeferre,  308 
B.  Proprium  ergo  bonum  velle  non  est 
peccatum,  XXI306D',  quum  bonum  sit 
objectum  naturale  appetitus,  306A,  et 
voluntatis,  306C,sed  peccare  potest  quis 
eligendo  malum  sub  specie  boni,  306A, 
vel  verum  bonum  modo  indebito,  306  C, 
absque  relatione  ad  ultimum  finem,  307 
A;  pariter  bonum  temperate  volendo. 


BON 


02 


urr 


340C,  potestvel  nihil  mereri,  vel  aliquid 
mereri  de  condigno  aut  de  congruo,  340 
A';  sed  omnia  inferioraad  summum  bo- 
num  referri  oportet,  XIX  110  A,  quia  non 
sunt  bona  nisi  in  quantum  ad  simili- 
tudinem  ejus  accedunt,  ibid.  —  Morale 
bonurn  mediatus  est  finis  virtutum,  im- 
mediatus  finis  carilatis,  XIX  114A,  ideo 
intuitu  divini  amoris  exercitum  praestan- 
tius  est  quam  intuitu  mercedis,  53A;  in 
fide  inchoatur,  in  cognitione  perficitur, 
65  D'.  —  Bona  per  se,  ut  bona  spiritualia, 
XXV  348C,  nunquam  alicui  auferuntur 
sine  propria  culpa,  348B',  bona  secun- 
dum  quid,  id  est  bona  temporalia,  quae 
spiritualibus  deservire  possunt,  348C, 
auferri  possunt  ad  majus  bonum,  348D, 
sine  praevia  culpa  patientis,  348 A',  in 
praesenti  vita,  348B'. 

Deus  tripliciterdiciturbonum,  scilicet 
ex  quo,  in  quo  et  ad  quod,  XIX  243A,  et 
juxta  quosdam  magis  proprie  dicitur 
Bonum  quam  Esse,  3G2B',  367A',B',C, 
368D,  B';  quomodo  dicatur  bonum  no- 
strum,  XIX  120 D,  C.  —  Bonum  in  divi- 
nis  principale  est  fundamentum  emana- 
tionum  ad  intra,  XIX  230C,  quia  est  sui 
diffusivum,  230  D';  communicatur  enim 
vel  per  modum  naturae,  et  est  generatio 
Filii,  vel  per  modum  voluntatis,  et  est 
spiratio  Spiritus,  180C,  et  quia  proprium 
est  objectum  voluntatis,  et  finis  affeclivae 
potentia?,  239A,  ideo  specialiter  appro- 
priatur  Spiritui,  XX  322B.  Item  omnium 
entium  principium  est  et  causa  prima, 

XXI  90  D';  quaecumque  enim  facta  sunt, 
propter  bonum  facta  sunt,  I03B,  et  bo- 
num  aliqualiter  participant,  103C.  —  In 
creaturis  ergo  bonum  vestigium  est  Tri- 
nitatis,  XIX  237B,  D,  238A,  A',  239D, 
241  A,  243A,  universi  partes  conjungens 
tum  ad  invicem,  tum  ad  ultimum  finem, 

XXII  508C,  quia  omne  bonum  unitivum 
est  participantium  ipso,  et  omnis  unitio 
bonum,  et  bonum  uni  idem.  XXI  91 A. 
—  Cf.  Vestigium. 

Liber  de  Laudabilibus  bonis  citatur 
desratia,  XXII  319  A. 


BOTBrS  Chanaan  ab  exploratoribus  re- 
porlatus,  figura  Christi,  XXIII  436  A. 

BRACHYLOGCS  totius  juris  civilis,  seu 
Corpus  legum,  juris  epitome  ab  ignoto 
auctore  circa  medium  xu'  saec.  compi- 
lata,  citatur  de  alea,  XXIV  414 D'. 

BRENDANrS  (S),  Hibernus  monachus 
(f  578),  de  mitigatione  poena?  Judae  pro- 
ditoris,  XXV332D. 

BBIGITTA  (Sa),  Nericiae  principissa  (1302- 
1373),  quot  esse  dicat  angelos,  XXI  236 
C,  511 D'.  — Damnatos  asserit  in  inferno 
precibus  B.  Virginis  aliqualiter  suble- 
vari,  XXV  332 C. 

BRITO.  Vide  Guillelmus. 

BRODICM.  An  in  brodio  valide  conferatur 
Baptismus,  XXIV  II 2 C. 

BRCTA  libero  carent  arbitrio,  quia  non 
norunt  nisi  particularia,  XX  608B,  ideo 
cognitione  et  appetitu  ad  ageudum  im- 
pelluntur,  XXV  125C.  et  vi  naturae  ma- 
gis  quam  proprio  judicio  regulantur, 
125D,  et  magis  aguntur  ac  moventur, 
quam  agant  et  moveant,  XIX  108  B', 
236B,  XX  499  C;  rebus  non  utuntur, 
quia  ratione  carent.  XIX  I05A,  nec  pro- 
prie  fruuntur,  quia  finem  apprehendere 
nequeunt,  134C,  sed  lato  sensu  dicun- 
tur  frui,  quia  in  sensibilibus  delectantur, 
105A,  135C.  In  illis  malum  naturae  per 
bonum  naturae  compensatur,  XX  499C, 
non  per  bonum  praemii,  quia  aflligun- 
tur,  non  remunerantur,  499B.  —  Non 
illis  competit  cognoscere  Deum  per  ve- 
stigium,  XIX  236  A,  nec  in  vestigio, 
236D.  An  ex  caritate  diligi  debeant  im- 
perative  aut  elicitive,  XXIII  477C,  478 
B',  479  A.  —  An  bestia  comedens  ho- 
sliam  consecratam,  sumat  corpus  Christi 
sacramentaliter  vel  spiritualiter,  XXV 
233C.  —  Homini  ante  peccatum  subditae 
erant  ferae,  nec  terrent  eum  nisi  propter 
peccatum,  XXII  378B.  —  Cur  sub  specie 
animalium  saepe  appareat  Spiritus  San- 
ctus.  XIX  564C,  572  C,  B',  573 A\  — 
Cf.  Anima,  Animal. 

BCFO.  Lapis  bufonis  vim  habet  expellendi 
tristitiam.  XXIV  338B. 


c.\i. 


CAN 


CADAVER.  Qua  virtute  in  eadavere  rema- 
neant  accidentia,  XXII  137D,  138B,  139 
B'.  —  An  unum  idemque  sit  ac  corpus 
vivens,  specie,  XXII  368C,  378A,  C, 
vel  numero,  378 B,  B',  D'. 

CECITAS.  Ca3cus  plerumque  acutius  audit, 
XXI  404C.  De  quodam  caeco  qui  fuit 
strenuissimus  pugnalor,  XXI  404C,  C. 
—  An  possit  caecus  debitum  reddere  fe- 
minae  quam  dubitat  esse  suam,  XXII 
245  D'.  —  An  et  quomodo  illuminatio 
cseci  nati  sit  miraculum,  XXIV  454  D. 

CjERIMOMALIA  in  V.  L.  multa  nimis  erant 
et  difficilia,  XXIII  643 D',  et  insuper  ple- 
rumque  subgravi  imponebantur,  et  pro- 
posita  morte,  643  A' ;  quoniam  mera 
figura  erant  et  umbra,  promulgata  N.  L. 
facta  sunt  mortifera,  640C,  et  cessave- 
runt,  XXIV  71 B';  nonnulla  tamen  ab 
Ecclesia  servata  sunt,  71 D'.  —  In  N.  L. 
paucissima  a  Christo  institula  sunt,  XXIII 
643B',  644 A,  et  multo  faciliora,  644A; 
sed  decurrente  tempore  adeo  muitipli- 
cata  sunt  ut  jam  videantur  libertatem 
spiritus  in  servitutem  litterae  redigere, 
644  C. 

CiESARIUS  (S.),  Arelatensis  episcopus 
(470  542),  de  vitandis  venialibus  pec- 
catis,  XX  60B'. 

C.ESARIUS  Heisterbacensis,  Ord.  Cisterc. 
monachus,  et  Villariensis  prior  in  Belgio 
(1199-1240),  auctor  libri  Illustrium  mi- 
raculorum,  XXI  449  B'. 

CAIPHAS,  summus  Judseorum  pontifex, 
Christum  arguens,  quomodo  dicatur  a 
Deo  inspiratus,  XXII  497  D,  D'. 

CALIX  consecratus,  an  et  quomodo  vendi 
possit,  XXV  44 B,  48 D. 

CALOR  varie  sumitur,  pro  qualitate  vel 
substantia,  XXII  40C,  —  Ex  multiplica- 
tis  solis  radiis  orilur,  XXII  43B' ;  non 


est  tamen  forma  substantialis  ignis,  41 
A',  sed  accidens,  41  D';  prout  compara- 
tur  subjecto,  dat  ei  calidum  esse,  prout 
comparatur  objecto,  principium  est  ca- 
lefaciendi,  XXIV  255  D',  et  utrumque 
divina  virtute  separabile  est,  254A',  255 
C,  256  A.  —  Quomodo  calor  calorem 
gignat,  XXII  503A,  C.  —  Quomodo  stel- 
las  dicantur  calida?,  XXII  95A,  et  an  sint 
omnes  calidae,  95D.  —  Per  calorem  na- 
turalem  dicitur  corpori  uniri  anima, 
XXII  135  A',  et  hic  instrumentum  est 
animse  vegetativae,  106D,  367C,  et  sen- 
sitivae  virtutis,  HOD;  ad  generationem 
multipliciler  confert,  184A,  XXV  272  A, 
et  ad  vitam,  tam  in  naturalibus  quam  in 
gratuitis,  XXI  492D,  formas  tamen  se- 
minibus  non  inlluit,  sed  potius  e  semi- 
nibus  educit,  XXII  178D,  B'.  Similiter 
ad  alterationem  corporum  maxime  ju- 
vat,  XXII  43B',  84C,  et  mortem  natura- 
liter  adducere  perhibetur,  corrumpendo 
radicale  humidum,  192B,  395B,  397C; 
sed  in  corpore  animalis  regulatur  secun- 
dum  virtutem  animse,  XXV  279B',  et  ut 
instrumentum  animse,  aliam  habet  ope- 
rationem  quam   ut   qualitas    naturalis, 

XXIV  543B.  —  Cf.  Ignis. 

Caliditas  nimia  in  quantum  carnalem 
impedit  copulam,  matrimonium  dirimit, 

XXV  141D',  142  B. 

CALUMMA  quid  sit  proprie,  XIX  54  D.  — 
Calumniator  famam  proximi  reparare 
tenetur,  dicendo  se  falsum  dixisse,  XXIV 
397 C,  399 A'. 

CAMBIONES.  Sic  dicuntur  dsemones  sub 
specie  parvulorum  parlurientibusmulie- 
ribus  quandoque  suppositi,  XXI  458D\ 

CAMBIUM,  humor  imperfectus,  in  resusci- 
tatis  corporibus  non  erit,  XXV  269A. 

CANTUS.  Cantoris  officium  non  est  ordo 


i:ai» 


9'j 


CAU 


in  Ecclesia,  quia  specialem  noa  habet 
relationem  ad  Eucharistiam,  large  ta- 
men  dicitur  ordo,  XXV  25D. 

CAPlLLIde  sicco  alimentorum  fumo  gene- 
rantur,  XXV  272B,  et  ab  anima  rationali 
informantur,  269 D,  sed  in  quantum  est 
vegetativa,  et  ideo  non  sentiunt,  269  A'. 
—  Quum  ad  protectionem  capitis  sint 
ordinati,  cum  eo  resurgent,  XXV  269C, 
270C,  272B. 

CAPITALTA  vitia.  Vide  Peccatum. 

CAPUT  in  corpore  ceteris  membris  excellit 
dignitate,  XXIII  240B,  et  eis  principium 
est  motus  et  sensus,  237  A,  240A',  242C, 
quia  ex  anteriori  parte  fluunt  nervi  per 
quos  ad  membra  derivatur  sensus,  a  po- 
steriori  nervi  per  quos  defertur  motus, 
237 A.  In  quibusdam  generalior  est  in- 
fluentia  ejus  quam  cordis,  in  aliis  econ- 
tra,  XXIII  239  A. 

Caput  in  spiritualibus  transumptive  a 
capitis  proprietatibus  dictum  est,  XXIII 
238D,  ad  quod  tria  requiruntur,  ut  sit 
membris  conforme,  membrorunfprinci- 
pium,  et  influxivum  sensus  et  molus  in 
ea,  238D,  240C;  et  multipliciter  potest 
quis  dici  caput  alterius,  234  D',  236C. 
Communiter  tamen  non  importat  caput 
nisi  rationem  principii,  XXIII  237  A',  et 
sic  Pater  est  caput  Filii,  235  A,  237  B\ 
Pater  et  Filius,  caput  Spiritus  Sancti, 
tota  Trinitas,  caput  creaturarum,  237B', 
et  totius  Ecclesice,  235A,  237A'.  —  Mul- 
tis  modis  Christo  competit  esse  eapul, 
XX1II236C,  238 A\  sed  prsecipue  ratione 
influentiaj,  235  B,C,  237A,  346C,  D; 
ut  Deus,  caput  est  omnium  Sanctoruni, 
235A,  238A',  quoniam  eos  spiritualiter 
vivif  icat,  235  A,  236B' ;  ut  homo  et  Deus, 
caput  est  Ecclesiee,  237  D,  239 B',  240 D, 
item  ut  homo  simpliciter,  235B,  236 A, 
237  D,  et  hoc  multipliciter,  per  modum 
meriti,  doctrina?  et  fidei,  235C,  236 A\ 
238B;  an  sit  caput  angelorum,  235B,  C, 
237C,  238C,  242A,  omuium  hominum, 
241  B\  infidelium,  240D',  malorum,  237 
D\  239  C\  241 A,  242 A,  et  reproborum, 
237C.  Cur  potins  caput  dicatur  quam 


cor  Ecclesiae,  XXlll  235  A\  237B,  239A, 
240A'.  Quid  in  eo  sit  gratia  capitis,  XXIII 
228A,  an  et  quomodo  differat  a  gratia 
unionis,  228B,  243C,  et  a  gratia  singu- 
lari,  243A'.  —  In  Ecclesia  non  repugnat 
plura  esse  capita,  XXIII  242C,  sed  unum 
dumtaxat  est  per  se,  alia  vicem  gerunt 
Christi,  242A';  an  et  quomodo  conve- 
niant  et  differant  caput  et  corpus  Eccle- 
siae,  236  B,  et  ex  quibusnam  constet 
Ecclesia,  corpus  Christi,  235D'. 
CABITAS  multipliciler  sumitur,  XXII  509 
D\et  definitur,  XXIII 463B'.—  Ab  amore 
et  dilectione  differt,  XIX  439B',  quia 
non  est  simplex  amor,  sed  ei  superaddit 
rationem  amicitia>,  XX  19A\  XXIII  477 
B\  perfectaenim  esse  nequit  nisi  mutua, 
XIX  232C;  imo  amorem,  desiderium  et 
amicitiam  in  se  includit,  XXIII  461 A', 
et  ideo  respectu  amorum  aliorum  domi- 
nium  sibi  vindicat,  XXIV  463 A'.  —  Ut 
virtus,  quandoque  dicitur  virtus  univer- 
salis,  XXIII  460  B,  quia  aliarum  actus 
imperat  et  ad  finem  dirigit,  460C,  462 
A\  sed  virtus  est  specialis,  a  ceteris 
diversa,  460A,464C,  A',465D,  proprium 
habens  actum,  460A,  objectum  et  pra1- 
mium,  464  A\  qua?  tendit  in  aliud,  et 
amato  conjungit  amantem,  XIX  232 B\ 
virtus  una,  XXIII  461  C,  indivisibilis, 
463 D,  et  theologica,  inclinans  ad  diligen- 
dum  Deum  super  omnia,  464  D\  in  quan- 
tum  infinitum  est  bonum,  459A',  465B, 
468  D,  infinite  sui  communicativum,  465 
C,  et  beatificum  diligentis,  466A.  — 
Ultima  dicitur  virtutum  ordine  exsecu- 
tionis,  quia  ceteras  preesupponit,  XXIII 
463D',  sed  prima  ordine  dignitatis,  quia 
alias  ordinat  ad  Deum,  XXV  394  C;  et 
earum  est  mater,  XXIII  462  A,  motrix, 
XIX  439A',  XXIII  460C,  462A,  forma, 
XXII  321  B',  325 C,  XXIII  411  B\  412  C\ 
454D,  460  A\  461  D\  462C,  A\  et  fi- 
nis,  462C,  quia  omnibus  suam  imponit 
formam  et  consummationem  in  fine, 
411  A\  quapropter  ipsi  tribuuntur  alia- 
rum  actiones,  460B,  464B,  A\  —  Cf, 
Amor,  Dilectio, 


r.Ali 


03 


i:\ii 


llabitus  osl  creatus  in  anima,  XX  10 
1),  L3A,  el  exemplariter  a  Spiritu  Sancto 
mauans,  10D,  quapropter  quandoque 
Spiritus  Sanctus  esse  dieitur  amor  quo 
diligimus  Deum  et  proximum,  ibid,  ; 
quod  male  intelligentes  aliqui,  dixerunt 
caritatem  actum  csse  elicitum  ex  libero 
arbitrio  per  Spiritum  Sanctum,  absque 
alio  habitu,  10A',  11  A,  15C,  eo  quod 
ipsi  Spiritus  loco  caritatis  habitualis 
uniatur,  13D',  seu  ipsummet  Spiritum 
Sanctum,  prout  consideratur  ut  exsi- 
stens  in  anima  quam  movet  ad  actum 
caritatis,  10B',  ut  agens  movet  instru- 
mentum,  11  B,  vel  angelus  corpus  assum- 
ptum,  11  B,  C'j  12D  :  quae  propositio  ad 
Pelagianum  errorem  accedere  videtur, 
12D,  quamvis,  absolule  loquendo,  per 
omnipotentiam  divinam  ita  fieri  possit, 
14 C.  —  Essentialiter  differt  a  gratia, 
juxta  nonnullos,  XXII 321 A,  XXIII 460C, 
C;  idem  est  ac  gratia,  juxta  alios,  XXII 
323  A',  325B,  B',  ita  ut  caritas  dicatur  in 
quantum  Deum  diligit,  gratia  in  quan- 
tum  animam  Deo  facit  acceptam,  323 B, 
325C,  caritas  in  quantum  forma  est  vir- 
tutum,  gratia  in  quantum  vita  animae, 
325C,  caritas  prout  opera  faeit  merito- 
ria,  gratia  prout  hominem  Deo  gratum 
efficit,  325  D.  — Nullo  igitur  modo  in- 
formis  esse  potest,  XXIII  460  C,  462  C, 
contra  paucos,  468B,  et  ipsi  tripliciter 
opponitur  quodlibet  peccatum,  468A' ; 
sed  absque  virtutibus  moralibus  acqui- 
sitis  consistere  valet,  589C,  sicut  sine 
caritate  virtutes  acquisitae,  secundum 
quosdam,  588C,  589A',  B'.  —  Dono  sa- 
pientiae  inseparabiliter  unita  est,  XIX 
37,  ceterisque  donis,  qui  enim  eam  ha- 
bet,  eo  ipso  habet  et  dona,  65C,  et  quo 
magis  in  ea  proficit,  eo  magis  et  in 
donis,  ibid.  A  nullo  perficitur  dono,  XXIII 
542A,  et  quolibet  dignior  est,  542B  ;  ve- 
rumtamen  per  donum  sapientiae  quodam- 
modo  expeditur,  549A.  —  In  ratione  for- 
mae,  quum  sit  accidens,  inferior  est 
substantiis  intellectualibus,XX17C,  sed 
ut  donum  supematurale  naturam.  perfi» 


ciens,  secundum  quid  praestantior  est 
anima  et  cunctis  creaturis,  17D',  minus 
quidcm  habens  de  bonitate  essenliali, 
scd  plus  dc  bonitate  morali,  18A.  — 
Quomodo  dicatur  vanitas,  XX  9B',  18  A. 
Cf.  Donum,  (iratia. 
In  affectu  et  voluntate  subjective  est, 

XIX  68B',  XXIII  461 C,  et  bonum  pro 
immediato  objecto  habet,  XIX  H4A.  — 
Varia  in  liomine  operatur,  quia  haben- 
tem  efficit  bonum,  XX  10B,  13B',  ac 
proinde  Deo  gratum,  12B',  C,  16B',  et 
actus  ejus  bonos,  10B,  13A',  ac  meri- 
torios,  13 B',  16B',  XXII  324B;  ad  pri- 
mum  cooperatur  ut  forma  inhaerens,  XX 
10B,  13A',  B',  ad  secundum  ut  habitus 
perficiens,  10C,  D,  11 D,  13B',  14A',  B', 
C,  15A',  16C,  primum  efficil  perficien- 
do  essentiam  animae,  alterum  perficien- 
do  voluntatem,  XXII  325C.  Insuper  cui- 
libet  tentationi  vel  minima  resistere 
potest,  XXIII  539 C,  peccata  delet,  340 
B,  D',  voluntatem  perficit,  412  A',  et 
animam  totam,  non,  ut  vult  Henricus, 
prout  affectata  est  affectione  justitiae, 
sed  per  se  ipsam,  454B,  D,  hominemque 
immediate  conjungit  Deo,  XXV  393  B', 
tanquam  virtus  quae  perfectam  causat 
inhaesionem,  XIX  118B,  et  qua  Deo  con- 
vivimus,  XXIII  461 C.  Verumtamen  po- 
tius  illud  est  quo  placeturquam  id  quod 
placet  Deo,  XX  18 B,  potius  id  quod  con- 
jungit  Deo  quam  ipsa  conjunctio,  XIX 
113B'.  ■ —  Nobilissimus  ergo  habitus  est, 
quo  nihil  dulcius  et  melius,  XIX  232B', 
sine  quo  nec  Deo  quis  gratus  esse  valet, 

XX  16A',  D',  nec  salvari,  14D',  XXIII 
461 B,  saltem  loquendo  de  caritate  habi- 
tuali,  XX  14 D';  a  quo  originaliter  et 
formaliter  est  tota  gratuita  anirnae  boni- 
tas,  ita  ut  tantum  bonitatis  habeat  quan- 
tum  caritatis,  10 A;  in  quo  realiter  con- 
sistit  perfectio,  XXV  402A,  quia  simpli- 
citer  melior  est  ille  qui  in  caritate 
praestantior,  ibid.;  cujus  denique  perfe- 
ctioni  correspondet  beatifica  visio,  XXI 
511 B,  seu  praemium  essentiale,  XXII 368 
B,  quo  enim  perfectius  viator  ad  Deum 


CAh 


CAH 


afficitur,  eo  clarius  Deum  visurus  est, 
XXI 5HC,  et  tantum  augebitur  essentiale 
praemium  quantum  et  ipsa  carilas,  335 
D',  unde  quodam  sensu  increatae  beati- 
tudini  aequivalere  fertur,  XX  18C,  quam 
de  condigno  meretur,  XXIII  325B.  — 
Non  immerito  igitur  prima,  principalis 
et  proxima  nuncupatur  radix  merendi, 
XX  13B',  XXII  3G7D',  368B,  XXIII  500D 
et  s.,  lumen  spiriluale  hominis,  XX  27 
A,  C,  59B,  principium  reformationis, 
13A,  etgratificationis,  13A',  totius  theo- 
logiae  finis,  XIX  74A,  et  complementum, 
74 B,  scientiae  Scripturarum  summa,  68 
A',  et  finis  omnis  praecepti,  XXIII  460B, 
461 C,  462  C,  quandoquidem  caritas  in- 
creata  seu  Deus  omnium  bonarum  vo- 
luntatum  finis  est  ultimus,  XXII  509C, 
caritas  creata  finis  proximus,  509B,  C, 
511 A.  —  Humori  cornparatur,  quia  ani- 
mae  viriditatem  confert  et  vitam,  XIX 
526C,  et  universas  ejus  vires  movet, 
526A',  et  lumini,  XX  27 A,  cujus  actus 
suo  modo  imitatur,  illuminando,  cale- 
faciendo,  affectum  fecundando,  27 C.  — 
Cf.  Meritum,  Praemium. 
Caritas  supra  naturam  est,  XXIII  459 

C,  C,  466 A,  467  D,  quoniam  etsi  osten- 
dat  naturalis  ratio  Deum  esse  summe 
diligendum,  466D,  et  illum  naturaliter 
diligere  super  omnia  valeamus,  461  A', 
465B,  ad  ejus  amicitiam  naturaliter  per- 
tingere  impossibile  est,  461 B'.  Quum 
ergo  transcendat  naturam,  ad  beneplaci- 
tum  Dei  infunditur,  XX  21 D',  22  B',  C, 
23A,  et  juxta  communem  cursum,  ma- 
jor  infunditur  quibus  praestantiora  fue- 
rint  non  naturalia  tantum,  22C.  23B, 
quse  ad  virtutes  infusas  se  habent  ut 
dispositiones  dumtaxat,  non  ut  causae, 
21 B',  nec  conatus  tantum,  22C,  23C, 
sed  naturalia  et  conatus  simul,  21 C,  22 

D,  23C.  —  In  se  ipsa  considerata,  parva 
esse  potest,  major  et  maxima,  XXIV 
463A',  et  intenditur  quantum  ad  fervo- 
rem,  augetur  quantum  ad  essentialem 
vigorem,  464 D.  —  Eam  augeri  posse 
omnes  falentur,  sed  variis  modis  :  se- 


cuudum  essentiam,  XX  31  D,  33A',  38 

A,  seu  esse,  34A,  38A',  39  A,  per  majo- 
rem  radicationem  in  subjecto,  31 D,  33 

B,  B',  41 B,  54D,  vel  pcr  intensionem 
secundum  accessum  ad  terminum,  34  D, 
D',  38A,  43D,  aut  secundum  recessum 
a  contrario,  35B,  A',  36D',  37 B',  43A', 
B',  vel  per  accessum  caritatis  majoris, 
34B,  35C,  36A,  C,  37B,  B',  D',  38A, 
40D',  42A,  44A,  de  potentia  ad  actum 
educta,  34A',  D',  41  D',  42C,  A',  aut  de 
novo  infusa,  et  qua  destruitur  prior,  31 
A',  42A,  aut  secundum  fervorem,  31 B', 
33B,  B',  37B,  quoad  facilitatem  operan- 
di,  aut  numerum  meritorum,  55D,  aut 
intensionem  actus.  33A,  C,  36A'.  —  Ad 
ejus  infusionem  praecedens  actus  ordi- 
natur  per  modum  disposilionis,  ad  ejus 
augmentum  per  modum  disponentis  et 
merenlis,  XX  44 C,  ad  neutrum  per  mo- 
dum  efficientis,  44D'.  Quandoque  uni- 
cus  sufficit  actus,  dum  nempe  sat  fortis 
est,  XX  44D',  45B,  B',  C,  46C,  D',  quan- 
doque  requiruntur  multi,  si  sint  remis- 
siores,  44  D',  45B,  D,  B';  quamvis  enim 
tepidus  caritatis  actus  magis  ad  ejus 
amissionem  disponere  videatur  quam  ad 
ejus  augmentum,  44 C,  46B,  D,  non  est 
inutilis,  44  B',  46  D,  sed  aliqualiter  ad 
ejus  augmentum  conducit,  46A',  et  etiam 
quoad  essentiale  praemium  remunerabi- 
tur,  46C.  Non  tamen  quolibet  actu  suo 
augetur  caritas,  XX  44D  et  s.  —  Juxta 
Thomam,  in  infinitum  augeri  potest, 
quum  nequeat  ipsi  praefigi  terminus  ex 
parte  formae,  XX  47 D',  50C,  51 C,  nec 
agentis,  47 D',  51 D,  nec  subjecti,  47 D', 
50C,  51  D,  contradicentibus  tamen  ple- 
risque,  54  A,  quia  impossibile  est  essen- 
tiae  creatae  inesse  perlectionem  infini- 
tam,  48B,  D,  nec  animae  capacitas  adeo 
augeri  potest  ut  sine  fine  valeat  reci* 
pere,  60B,  51 A',  52B,  53D;  et  his  vide- 
tur  consentiendum,  52A,  54A.  —  Ideo 
non  ultra  procedere  potest  terminum  a 
Deo  unicuique  praefixum,  XX  48A,  A', 
50A,  52A',  sive  quoad  actum,  ut  in  via- 
toribus,  sive  quoad  aptiludinem,  ut  in 


CAR 


CAI 


Realib,  sive  quoad  possibililalem  susui- 
pieutis,  ui  in  Christo  et  B.  Virgine,  50B; 
ex  parle  lamen  lermini,  id  est  Dei  infi- 
nite  amabilis,  quibusdam  non  videtur 
incouveniens  eam  infinite  augeri,  50C, 
52A,  53B',  renitentibus  aliis,  50A,  A', 
52A,  A'.  Juxta  Bonaventuram,  slatum 
habet  inlensive,  magis  amando,  non 
autem  exlensive,  plurcs  amando,  XX  50 
A'.  Sed  quidquid  sit  de  his,  in  hac  vita 
adeo  perfici  nequit  ut  fomitem  penitus 
exstinguat,  XX  59  C. 

Pari  modo  caritatem  posse  minui  ex 
se  secundum  actum,  XX  57 A,  et  per 
peccatum  veniale  reapse  minui,  quan- 
tum  ad  radicalionem,  fervorem  et  ope- 
rationem,  certum  est,  54C,  55A,  D',  5G 
A,  C,  58A',59D,  an  aulem  etiam  quoad 
essentiam  seu  habitum,  negant  plerique, 
54C,  D',  quia  diminutiouis  causa  inve- 
niri  nequit  neque  ex  parle  Dei,  54  D', 
55C,  B',  56D,  C,  neque  nostri,  55C,  B', 
56B,  C,  59B,  neque  peccati,  55C,  56D, 
C,  alioqui  per  multa  venialia  ex  toto 
destrui  posset,  57 D,  C,  aflirmat  tamen 
Cartusianus,  59C,  pro  posse  objecta  sol- 
vere  satagens,  61 D  et  s.  —  Per  peccatum 
vero  mortale  tollitur,  saltem  indirecte, 
XX  59A,  ita  ut  a  sic  peccanle  subtrahat 
Deus  conservationem  suam  quoad  gra- 
tiam  quae  est  in  illo,  XXII  324  A;  sed 
juxta  quosdam,  ex  actibus  infusa?  carita- 
tis  generari  potest  in  voluntate  habitus 
caritati  simillimus  qui  post  mortale  pec- 
catum  maneat  et  inclinet  ad  bene  agen- 
dum,  XX  64C.  —  Caritas  per  peccaturn 
amissa  per  pcenitentiam  recuperatur,  in 
eequali  gradu,  XXIII  506B,  aut  majori, 
aut  minori,506C,  pro  pcenitentiee  quali- 
tate,  506  A,  quia  ad  remissionem  pecca- 
torum  sufficit  minima  contritio,  506  B, 
nec  oportet  poenitentiam  eequari  caritati 
a  qua  excidit  poenitens,  505B'.  —  Cf. 
Peccatum. 

Certiludinaliter  scire  quis  potest  se 

non  essein  caritate,  XX25D,  non  autem 

se  habere  caritatem,  XIX  550 C,  XX  25 

B',  seclusa  revelatione,  XIX  54  B,  565 

T-  25blB. 


B',  el  l n m  ub  multipliees  causas,  quia 
nimirum  ad  carilalem  requiritur  divina 
acceplio,  quro  latet  nos,  X.\  26B',  27D', 
281)',  et  intellectus  humanus  hebes  est 
ad  cognoscenda  supernaturalia,  27A,  28 

B,  D',  quia  item  simillimi  sunt  actus  ca- 
ritalis  infusa*  et  dilectionisnaturalis,  nec 
pro  cerlo  discerni  possunt,  25  D',  26  A,  B', 
27A,  B',  28A,  B',  D',  29C,  demum  pro- 
pter  judicium  Dei,  qui  vult  nos  noslra 
bona  lalere,  28 B,  29 A.  Nec  sufficiens 
argumentum  prabent  virtutes,  etiam 
heroicae,  ut  pro  Deo  omnia  relinquere, 
XX,  26A,  vel  mortem  subire,  26C,  nec 
spiritualis  dulcedo,  25 D',  26A',  D',  28B', 
29 IJ',  nec  etiam  raptus,  saltem  univer- 
saliter,  25A,  30A.  —  Quibusdam  tamen 
per  revelationem  id  nosse  contingit,  XX 
30C,  et  ex  mullis  siguis  conjicere  valet 
viator  se  caritate  non  destitui,  25C,  D, 
B',  28D,  29D,  30D.  —  Cur  ita  voluerit 
Deus  nos  aliquo  modo  incertos,  aliquo 
modo  certos  esse,  XX  25  B'. 

Quatuor  sunt  objecta  caritatis,  nempe 
Deus,  XXIII  476B',  nosipsi,  478C,  quoad 
animam  et  corpus,  476  C,  478  B,  et  pro- 
ximus,  477  A,  478  C,  id  est  angeli,  477  C, 
478A,  et  homines,  478  C,  etiam  iniqui, 
477 D.  —  Insuper  ad  se  ipsam  reilecti 
potest,  XX  19  D,  et  esse  valet  vel  ratio 
diligendi,  19  B,  vel  objectum  amoris,  19 

C,  ac  proinde  diligi  amore  non  amicitiae, 
18  D',  19C,  A',  sed  concupiscentiee,  18  D', 
19C,  A',  et  complacentise,  18D',  19C, 
tanquam  dispositio  ad  felicitatem,  20  C. 
Non  autem  proprie  ex  caritatediliguntur 
virtutes,  gratia,  beatitudo,  XXIII  477A, 
nisi  in  quantum  ad  bonum  diligeutis 
ordinantur,  477B,  nec  irrationalia,  477 
C,  C,  nisi  prout  referuntur  ad  objectum 
principale  caritatis,  477  D',  vel  ad  glo- 
riam  Dei,  478C,  479A',  dilectione  im- 
perala  a  caritate,  juxta  Bonaventuram, 
478B',  479A,  elicita,  secundum  Tho- 
mam,  477D',  nec  pariter  damnati  et 
da?mones,  477D,  ut  sic,  510 A'.  —  An 
caritati  las  sit  respicere  ad  merce- 
dem,  XXlll  465 D,   468 D,  486 A,  487C, 


CAH 


1)8 


CAIi 


vel  proprium   bonum   quserere,   48GD. 

In  caritate,  sicut  in  qualibet  virtute, 
oportet  esse  rnodum,  XXIII  485A,  et 
ordinem  rationis,  485B,  ideoque  gradus 
diversos,  quia  plures  sunt  causae  dile- 
ctiouis,  483C,  485  D',  et  varise  differen- 
tiae  in  objecto,  485C.  Imo  duplex  illi  est 
modus,  XXIII  470C,  et  triplex  ordo  :  na- 
turse,  quo  nos  ipsos  diligimus  et  cetera 
prout  ad  nos  pertinent,  486D',  gratia?, 
quo  omnia  diligimus  prout  in  eis  est 
imago  Dei,  ibid.,  qui  ordo  dicitur  pa- 
triffi,  48GB',  D',  491 A',  5I0D',  511 D,  D', 
et  gratiae  in  natura,  qui  est  ordo  vise, 
487A,  et  quem  varie  descripserunt  Am- 
brosius,  483B',  487 B,  488  B,  et  Augusti- 
nus,  487B,  491  B';  sed  hujusmodi  ordo 
affectum  interiorem  respicit,  485  A', 
non  proprie  effectum  exteriorem,  485D. 
—  Primo  igitur  diligendus  est  Deus, 
XXIII  485C,  488A,  deinde  ipse  amans, 
486  C,  488  A,  demum  proximus,  plus 
vel  minus,  pro  variis  communicatio- 
nibus  diligentis  cum  eo,  487  B';  Deus 
immediate  et  propter  se,  alii  mediante 
Deo  et  propter  Deum,  XX  24B',  XXIII 
463B'.  Verumtamen,  si  juxta  ordinem 
bonitatis  prius  diligendus  sit  Deus,  XXIII 
486A,  juxta  ordinem  cognitionis  prius 
diligitur  proximus,  485 D'.  An  Deus  dili- 
gi  possit,  excluso  quovis  alio,  XXIII  468 
B,  vel  uno  eodemque  caritatis  actu  cum 
proximo,  473  D,  474 A',  et  in  actu  illo 
uter  prior  sit  motus,  in  Deum,  an  in 
proximum,  473D'.  —  In  dilectione  Dei 
nullus  praefigitur  terminus,  XXIII  470D, 
471 A,  nec  haberi  potest  excessus,471C, 
propter  quod  quandoque  dicitur  esse 
sine  modo,  XIX  241 D';  an  immediate 
totaliterque  diligi  possit  in  hac  vita, 
XXIII  466C,  et  quomodo  diligendus  sit, 
466  B',  468 A,  470 A',  471 B,  472B;  an 
teneamur  quacumque  caritate  mortem 
pro  eo  subire,  499C,  vel  perfecta  cari- 
tate  quae  perfectionis  sunt  adimplere, 
499D;  an  ad  caritatem  teneamur  sem- 
per  et  ad  semper,  XXG52B',  658A,  B. 

Ex  caritate  plus  quam   nos  diligere 


tenemur  Deum,  XXIII  477  D,  Christum 
hominem,  saltem  ut  Verbo  conjunctum, 
477A',  478A',  492B,  et  B.  Virginem, 
483C,  492B,  cetera  sicut  nos  dumtaxat, 
477D.  —  Proximis  quadruplici  modo 
conjungi  possumus,  XXIll  487  B',  eosque 
quadruplici  ratione  diligere,  487 D'.  An 
parentes  magis  amandi  sint  quam  filii, 
XXIII  484C,  488C,  489B,  D,  B',  490A, 
B',  491 D',  492D,  B',  pater  quam  mater, 
490D',  uxor  quam  parentes,  491 B,  492 
A,  vel  filii,  489  D',  490  C,  consanguinei 
quam  extranei,  484 A,  488A',  491 C,  492 
A,  proximus  quam  proprium  corpus, 
491 B,  pater  spiritualis  quam  carnalis, 
492  C,  filii  spirituales  quam  carnales, 
484 D';  quae  inimicis  debeatur  dilectio, 
496B,  497 A',  498C.  —  Uter  alterutrum 
plus  diligere  teneatur,  pater  an  filius, 
XXIII  491 C,  492 A ;  cur  major  sit  caritas 
parentum  ad  filios  quam  econtra,  489A', 
490 C,  491 C;  matris  ad  prolem  quam 
patris,  490D;  uter,  pater  scilicet  an  ma- 
ter,  magis  diligatur  a  filiis,  490A,  vel 
filiabus,  490A,  A'.  —  Caritatis  actus  ex 
variis  causis  dici  potest  melior  aut  per- 
fectior,  XXIII  498B',  sed  tanto  perfectior 
censetur  quanto  ad  plura  extenditur, 
XXI  175A ;  omnium  maxime  meritorium 
est  dilectio  Dei,  XXIII  500B;  utrum  sit 
magis  meritorium,  inimicos  diligere  an 
amicos,  495C,  A',  496 D',  498B',  499C. 

In  actu  caritatis  non  esse  essentialiter 
beatitudinempatrisetenentThomas^XXV 
393B',  394C,  403C,  et  Cartusianus,  402 
A,  contra  Richardum,  399 B,  et  Scotum, 
401  D',  quia  conjunctionem  per  affe- 
ctum  praecedere  debet  conjunctio  per 
intellectum,  394  D';  sed  ad  rationem 
beatitudinis  pertinet  completive,  402B', 
et  in  ea  includitur,  402C;  imo  huic  re- 
spondet  essentiale  praemium  Beatorum, 
402A,  quibus  diversae  assignantur  man- 
siones  juxta  gradum  caritatis,  et  quidem 
quoad  principium  propinquum,  juxta 
gradum  caritatis  patriae,  quae  Beatis  dat 
dispositionem,  410B',  quoad  principium 
remotum,  juxta  gradum  caritatis  vies, 


CAR 


CAS 


qua>  aetionibus  confert  meritum,  4iOC 

—  An  autem  caritas  quas  in  viatoribus 
suflifii  ad  perficiendum  intellectum  el 
voluntatem  ad  actum  supernaturalem, 
XXV  431  li',  sufficiat  in  Beatis  ad  viden- 
dum  Deum,  affirmat  Henricus,  431  C 
et  s.,  quoniam  carilas  vialorum  ejusdem 
est  ralionis  cum  caritate  Beatorum,  sal- 
tem  quoad  essenliam,  XX  48B',  nec  dif- 
fert  ab  ea  nisi  tanquam  imperfectum  a 
perfeclo  in  eodem  generediligendi,  XXV 
431 C,  ideo  quoad  essentiam,  si  non 
quoad  operationem,  aequari  potest  cari- 
lati  patria>,  XX  48C  et  s.,  nec  oportet 
quemlibet  angelum  supcrare  quemlibet 
hominem  in  caritate,  22B;  sed  commu- 
nis  tenet  opinio  caritatem  via?  omnino 
imperlectam  esse,  nec  unquam,  quan- 
tumcumque  prolatelur  vita,  caritati  mi- 
nimi   Beatoruni   comparari  posse,  49D. 

—  In  patria  non  evacuabitur,  sed  mane- 
bit  habitu  et  aclu,  formaliter  et  subslan- 
tialiter,  XXIII  507 A,  eadem  numero  et 
specie,  507C,  quia  non  dicit  aliquid  im- 
perfectionis,  509B,  nec  differt  a  caritate 
patria?  nisi  propler  diversam  subjecto- 
rum  conditionem,  509D;  sed  perficietur, 
509  C,  magis  in  suo  actu  quam  in  sua 
essentia,  XX  49B.  Quis  sit  ejus  ordo  in 
patria,  XXIII  510 D  et  s.  —  Bealorum 
caritas  ex  se  augeri  potest,  quum  major 
sit  in  uno  quam  in  altero,  sed  de  facto 
nonaugetur,  quia  in  termino  sunt  Beati, 
XX  49C.  —  Caritate  distinguuntur  et 
nominantur  Seraphim,  quia  et  ipsi  prae 
ceteris  spiritibus  ardent,  XXI 487  D,  492A, 
A',  494A,  497D',  et  alios  movent  ad  dile- 
ctionem,  489C,  491  C.  —  Cf  Beatitudo. 

Caritas  Dei  idem  est  ac  sapientia  ejus, 
et  sapienter  agit,  XXUI  64B';  omnem 
vincit  dilectionem,  62D,  et  fornaci  com- 
paratur,  XXI  497  D;  pra?cipue  relucet  in 
mundi  reparatione,  XXIII  110B',  111 A, 
H3B,  H6B,  D.  —  Cur  et  quo  sensu 
Patri  approprietur  et  Spiritui  Sancto, 
XIX  439  D;  an  ex  consideratione  illius 
erui  possit  notio  Trinitatis,  182 D,  230  D, 
232B'.  —  Cf.  Bonitas. 


CARO,  an  el  quomodo  ad  essentiam  indi- 
vidui  perlineat,  XXII  400 C.  —  Juxta 
philosophos,  alia  est  caro  secumlum  ma- 
teriam,  alia  secundum  speciem,  XXII 
395A,  398.V,  circa  quas  qualuor  sunt 
opiniones,  406  D  ;  an  caro  unius  fieri 
possit  caro  alterius  secundum  specicm, 
XXV  271  B.  D,  an  secundum  mat»'riam 
dumlaxat,  271  C.  —  An  et  quatenus  in 
substanliam  carnis  Iranseal  alimentuni. 
XXII  394 D'  el  s.,  el  in  qun  resurgere 
habeat  qiue  successive  fuit  plurium, 
XXV  269 B',  271 B'.  —  Caro  humana  in 
Adam  corrupta  est,  XXII  385 C,  386B', 
et  animani  inquinat,  386  A';  ex  originali 
enim  peccato  adha?ret  ei  qua?dam  infe- 
ctio,  424  D,  qua?  non  nisi  imperfecte 
sanalur  in  Baptismo,  429  D',  et  origi- 
nale  peccatum  propagare  polest  in  ge- 
neratis,  430A,  A',  et  animam  ad  vilia 
trahit,  XIX  102C;  sed  si  bene  regatur, 
multipliciler  prodest  anima?,  103A,  ideo 
non  incongruenter  carni  taliter  infecta? 
animam  infundere  statuit  Deus,  XXII 
432B'  et  s.  —  Caro  Christi  quid  nobis 
conferat,  XXIV  64  A',  el  quo  cultu  sit 
honoranda,  XXIII  191  D,  193A.  —  Carne 
molles  apti  dicuntur  mente,  XXII  434  C. 

—  Carnium  esus  jejunium  Ecclesia?  sol- 
vit,  quia  concupiscentiam  valde  excitat, 
XXIV  420  A.  —  Carnalis  vocatur  qui 
voluntatis  perversitate  errat,  XIX  53B'. 

—  Cf.  Corpus. 

CASSIANUS  (S.  Joannes,  ecclesiasticus 
scriplor  e  Gallia  vel  Scythia  oriundus, 
350-440),  vir  contemplalivus  et  desuper 
illuminatus,  XIX  122B',  quid  doceat  de 
persona  Christi,  XXIII 111 D',  H2B,  149 
D,  de  communione  ministranda  da?mo- 
niacis,  XXIV  246C,  vel  pollutis,  242D'. 
An  recte  Christum  vocaverit  hominem 
dominicum,  XXIII 172B,  173B.  —  Allega- 
tur  de  amore  Dei,  XIX  122B',  de  sensu 
hujus  verbi,  apparere,  565  A,  de  super- 
bia,  XXII  569  C,  et  obedientia,  589 B'. 

CASSIODORUS  (Magnus  Aurelius,  Italus, 
Gothorum  regum  minister,  dein  Viva- 
riensis  abbas  et  ecclesiasticus  scriptor, 


CAS 


l(HI 


OAL' 


468-562),  de  objecto  theologiae,  XIX  78 
C,  de  coelesti  musica,  XXII  105A,  C,  et 
de  tentatione,  218  D'. 

CASTITAS  enixe  commendatur,  quia  ad 
virtutes  intellectualeset  divinas  maxime 
disponit,  XXV  136A';  ad  theologiae  et 
Scripturarum  intelligentiam  non  medio- 
criter  confert,  XIX  42,  quia  quo  magis 
quis  liberest  a  concupiscentiis,  eo  magis 
ad  spiritualia  aptus  efficitur,  ibid.,  et 
superna  illuminatione  dignus,  65B'.  — 
Religioso  statui  adeo  annexa  est,  ut  ab 
ea  dispensari  nequeat  religiosus,  juxta 
Thomam,  XXV  172  A',  contra  quosdam, 
172B,  175C;  difficilius  saltem  dispensa- 
tur  religiosus  quam  sacris  ordinibus 
simpliciter  initiatus,  172C.  An  in  reli- 
gioso  a  morte  resurgente  reviviscat  vo- 
tum  castitatis,  XXV  175D'.  —  Castus 
dicitur  qui  castitatem  servat,  non  sim- 
pliciter,  sed  delectabiliter,  XXII  342D', 
XXIII  540A'.  —  Cf.  Continentia. 

CASUS.  Cur  sic  dicatur  peccatum,  XXII 
468C.  Nonnulli  enumerantur,  a  quibus 
absolvere  nequeunt  simplices  confessa- 
rii,  XXIV  5I6D,  526B;  quid  de  eorum 
absolutione,  587  A.Cf.  Absolutio. —  Quod 
in  hominibus  est  mors,  hoc  in  angelis 
est  casus,  id  est  terminus  merendi,  XXI 
372C,  375D',  ita  ut  post  casum  nec  eis 
gratia  offerri  possit,  372D,  381 B,  nec 
voluntas  mutari,  372 A',  375  B,  377B', 
sed  unusquisque  in  ea  affectione  perpe- 
tuo  manet  in  qua  cecidit,  378  D'.  Casus 
diaboli  duplex,  a  gratia  et  a  coelo,  XXI 
348  D*.  Cf.  Daemones. 

Casus,  seu  fors,  vel  privationem  dicit 
cujuscumque  intentionis  respectucujus- 
cumque  agentis,  et  sic  nihil  est,  XXII 
499 A,  vel  privationem  intentiouis  respe- 
ctu  particularis  agentis,  et  sic  est  ino- 
pinatus  rei  eventus,  499 B;  quomodo  in- 
fluat  in  effectum,  XX  630B,  631 A',  632 
A.  —  Casualia  sic  dicuntur  quantum  ad 
causas  inferiores,  XX  505C,  sed  ad  cau- 
sam  superiorem  reducenda  sunt,  505  D, 
non  ad  coelestium  influxum,  ut  volunt 
aliqui,  ibid.,  sed  ad  divinam  providen- 


tiam,  505A',  seu  voluntatem,  ut  ad  cau- 
sam  determinatam,505B'.  An  siut  reapse 
in  natura  casualia,  XX  507  B',  et  quo- 
modo  sint  a  Deo,  XXII  498  D'.  —  Cf.  Fa- 
tum,  Fortuna. 

CATAPIIRYGI  haeretici  (Monlani  discipuli, 
ii°  saec),  ad  Ecclesiam  redeuntes  reba- 
ptizabantur.  XXIV  161 C. 

CATARACLE  cceli,  quid,  XXII  103 D. 

CATECHISMUS  seu  inslructio  ante  Baptis- 
mum  in  primitiva  Ecclesia  necessarius 
fuit,  XXIV  165D,  et  sex  continebat,  166 
C;  nunc  ex  consuetudine  servatur,  165 
B',  166D',  et  pertinet  ad  diaconum  aut 
sacerdotem,  167A.  —  Non  est  proprie 
sacramentum,  XXIV  165C,  sed  sacra- 
mentale,  XXV  205  D,  nec  cognationem 
spiritualem  parit,  205 D,  C;  matrimo- 
nium  tamen  impedit  contrahendum, 
205  A'. 

CATO  (Marcus  Porcius,  Uticensis,  94-46 
a.  r..)  manum  sibi  afferens  non  elegit 
non  esse,  sed  potius  a  miseriis  quies- 
cere,  XXV  456D'. 

CAUSA.  Nihil  fit  cujus  ortum  non  praeces- 
sit  legitima  causa,  XX  507 A';  verum- 
tamen  non  necesse  est  causam  esse  ali- 
quid  actu  exsistens,  quum  finis  mere 
intentus  sit  causa,  XXIV  329B'.  An  prae- 
destinationi  vel  reprobationi  hominum 
assignanda  sit  causa,  vel  ex  parte  Dei, 
XX  532 B',  533 C,  534 C,  539 D,  543  D,  vel 
ex  parte  creaturae,  537C,  542D',  544 C. 
—  Causa  prior  est  effectu,  saltem  natu- 
ra,  XXIV  452A,  B,  sed  non  oportet  eam 
semper  priorem  esse  duralione,  XXI  73 
D;  in  causis  enim  accidit  idem  esse 
causam  et  causatum,  XXIV  452  A,  ideo- 
que  aliquo  modo  prius,  aliquo  modo  po- 
sterius,  452 C.  —  Causa  naturaliter  dele- 
ctatur  in  suo  effectu,  XXI  69C,  et  influit 
in  illum  secundum  quod  est  causa  ejus, 
98  D',  nonnunquam  quoad  fieri  tantum, 
ut  in  artificialibus,  98  D',  100C,  et  in 
naturalibus,  98C,  99A,  100D',  nonnun- 
quam  quoad  fieri  et  esse  simul,  99B;  et 
sic,  cessanle  causa,  modo  remanet  effe- 
ctus,  modo  non,  99C.  —  Dupliciter  con- 


cai: 


r..\r 


tingit  cognosci  causam,  in  se  et  ex  effe- 
ctu,  XXV  422  D' ;  per  effectum  enim 
necessario  cognoscilur  causa,  ctsi  non 
econverso,  ibirt.,  et  excellentia  causa?, 
XIX  210C,  quum  causatum  sibi  assimi- 
let,  XX  397 B';  imo  tripliciter  cognosci 
potest  ex  effectu,  XXI  2(>8C,  B',  saltem 
quantum  ad  quia  est,  2G8C,  209  D,  et 
tanto  perfectius  cognoscitur  quanto  per- 
fectius  apprehenditur  habitudo  ejus  ad 
effectum,  269A'.  Similiter  duplici  modo 
accidit  cognosci  aliquid,  per  causam  et 
per  effectum,  et  major  est  certitudo 
per  causam,  XXI  137 B\  quia  sic  res 
per  se  et  directe  cognoscitur,  I40B'.  — 
Cf.  Effectus. 

Multipliciter  di viditur  causa,  et  secun- 
dum  ordinpm  effectuum  oportet  esse  or- 
dinem  causarum,  XXI  55 C,  (M  D',  etc. 
Alia  est  enim  causa  propria,  qua?  dat 
alteri  esse,  alia  causa  sine  qua  non,  XX 
476C,  qua?  nihil  dicit  prupter  rationern 
concomitantia?,  474D';  alia  causa  apqui- 
voca,  alia  univoca,  XXV  256  A;  alia 
causa  principalis,  alia  instrumentalis, 
qua?  duplex  cst,  XXIV  59D';  alia  causa 
per  accidens,  qua?  posterior  est  causa 
per  se,  XXI  44B,  et  triplex  est,  XX  630 
B;  aliae  causa?  secundum  rationem  es- 
sendi,  inferendi  et  dicendi,  476D';  alia? 
causae  primordiales,  secundum  quas  vi- 
sibilis  mundus  formatur  ac  regitur,  XXI 
245B,  alia?  seminales,  alia?  rationales, 
245  D',  XXII  168  D,  in  quibus,  juxla 
quosdam,  cognoscunt  angeli  et  se  et 
alia,  XXI  246B,  contradicentibus  aliis, 
246C;  alia?  causa?  simpliciter,  XXII  168 
A'.  Demum  in  quolibet  genere  causa? 
invenire  est  aliquid  quod  est  causa  tan- 
tum,  aliquid  quod  est  causatum  tantum, 
aliquid  quod  simul  est  causa  et  causa- 
tum,  XXI  48B'.  —  Sed  in  creatis  qua- 
tuor  sunt  causae  principales  :  materialis. 
finalis,  formalis  et  efficiens,  XX  376 B. 
Quid  sit  causa  formalis,  XX  334C.  Causa 
efficiens  triplex  est,  XXIII  339  B',  vel 
saltem  duplex,XXIV57C,et  cansa?  finali 
correlativa  esl,  quod  enim  non  est  ab 


alio  non  est  ad  aliud,  XXI  55D' ;  in  his, 
officientibus  nempe  et  finalibus,  secun- 
darius  finis  a  primo  depcndet,  el  quum 
ab  eo  deviat,  accidil  peccatum,  306B'. 
—  Ex  quibus  causis  alia?  includunt  or- 
dinem,  distinctionem  et  separationem, 

XIX  482D',  alia?  ordinem  et  distinctio- 
ncm,  alia?  ordinem  tantum,  483A.  — 
Causa?  plures  diversimode  concurrere 
possunt  ad  cumdem  effectum,  XIX  286 
D'  :  sic  omnia  qiuc  in  universo  a  volun- 
tate  divina  procedunt  ordinante  vel  per- 
mittenle,  XX  543D,  ad  hanc  voluntatem 
relala,  rationabilem  causam  habent  quasi 
necessariam,  543B',  respectu  vero  infe- 
riorum  causarum  causas  habent  natura- 
les,  sive  indeterminatas,  ut  fortuita,  543 
C,  sive  determinatas,  et  has  necessarias 
vel  liberas,  543 D';  sed  quoties  effectus 
a  causa  necessaria  universali  dependet 
et  a  causa  particulari  variabili,  denomi- 
natur  a  causa  particulari,  et  elfectusest 
contingens,  518  D'.  —  Cf.  Ratio. 

In  divinis  non  recipitur  nomen  causa? 
et  effectus  ad  intra,  nisi  apud  Graeeos, 

XX  123 D,  285B;  ideo  non  usurpatur 
respectu  personarum  ad  invicem,  285  A, 
C,  B",  et  in  his  duplex  dumtaxat  est  ha- 
bitudo  causa?,  habitudo  realis  originis, 
et  habitudo  forma?  secundum  rationem, 
349 A',  376C;  ad  extra,  etsi  sat  impro- 
prie,  Deus  dicitur  causa,  XIX  104B.  Sed 
ex  quadruplici  modo  causandi,  causa? 
materialis  habitudo  nullo  modo  Deo 
convenil,  nec  in  se  nec  extra  se,  XX 
376  B,  conveniunt  autem  habitudines 
causa?  finalis  respectu  ejus  quod  ab  ipso 
est,  non  quod  in  ipso,  ibid.,  et  causa- 
rum  formalis  et  efficientis,  tam  quoad 
id  quod  ab  ipso  quam  quod  in  ipso  est, 
376C.  Omnis  ergo  constructio  in  divinis 
respectu  divinorum  est  secundum  habi- 
tudinem  causa?  efficienlis  aut  formalis, 
XX  376D,  respectu  creaturarum,  causa? 
efficientis,  formalis  et  finalis,  XIX  242 
B,  376A'. — Causalitas  perfecla  ad  res 
producendas  est  in  tribus  personis,  quia 
posterior  est  principio  productionis  in- 


CAU 


102 


CAU 


terna?,  quiB  est  generatio  divina,  XXI 
81 B,  sed  dato  quod  esset  una  tantum 
persona,  seqre  ibi  esset,  81  D;  sicut  in 
agentibus  libere,  in  voluntate  essentia- 
liter  consistit,  XX  609C,  612D.  —  An  et 
quatenus  scientia  Dei  causa  sit  rerum, 
auteconverso,  XX474A,  480B.—  Quam- 
vis  sit  Deus  per  se  creator  naturae,  XX 
9A',  multa  tamen  per  causas  sccundas 
producit,  17 A'.  —  Cf.  Creatio,  Provi- 
dentia. 

Intellectus  in  cognoscendo  non  sistit 
quousque  ad  primam  deveniat  causam, 
XIX  H9B',  delectabilius  enim  et  felicius 
est  eam  uteumque  cognoscere  quam 
quaecumque  creata,  ibid.;  cognitio  ejus 
ad  sapientiam  pertinet,  aliarum  causa- 
rum  ad  scientiam,  59  B.  —  Causa  prima 
superior  est  omni  narratione,  XIX  36, 
et  non  narratur  nisi  per  causas  secun- 
das,  XXV  424B'.  Batione  tamen  demon- 
strari  potest,  XIX  212A',  et  ex  ejus  ex- 
sistentia  probatur  esse  Deum,  146D',  et 
Deum  unum,  148A',  sed  rion  econtrario, 
XXI  59D'.  —  Causa?  prima?  individuatio 
est  sua  bonitas  pura,  XXI  206B',  nec  est 
ei  diminutio  nec  complementum,  XIX 
36.  —  In  omnibus  causis  principatur 
per  suam  providentiam,  XXI  47 C,  D,  et 
in  omnibus  rebus  est  praeterquam  com- 
misceatur  eis,  XX  434  C,  et  secundum 
unam  dispositionem,  447 C,  res  omnes 
regens  et  influens  super  eas  virtutem 
vita?  et  bonitates,  XXII  117A',  actum  et 
potentiam,  XIX  404A;  sed  bonitates 
ejus  a  secundis  intelligentiis  non  sunt 
receptibiles  ea  puritate  qua  sunt  in  ea, 
XXI  477 D',  et  virtus  ejus  a  secundis  re- 
cipitur  secundum  modum  earum,  XX 
480 A.  — PIus  influit  inomui  operatione 
et  effectu  quam  qua?cumque  causa  se- 
cunda,  XX  487  A,  488 A,  XXII  H4B,  362 
C,  vehementius  imprimit  in  causatum 
causa?  secunda?  quam  ista,  XXIV  314 B', 
et  immediatius  se  habet  ad  quamlibet 
operationem  natura?  quam  agens  quod- 
vis  naturale,  XIX  482B,  quo  enim  prior 
est  causa.  eo  et  immediatior,  482A ;  ideo 


remota  influentia  causa?  secunda?,  rema- 
nere  potest  influxus  prima?,  XXIV  314 
B'.  —  Bebus  necessitatem  imponit  ordi- 
nis,  non  absolulam,  consequentia?,  non 
consequentis,  XX  484  D,  487 D,  ideo  eam 
non  sequitur  effectus  in  necessitate  et 
contingentia,  480A,  484B;  imo,  defi- 
cientibus  causis  secundis,  effeclu  fru- 
strari  potest  intento,  480A,  484C,  488A, 
licet  aliquo  eflectu  nunquam  careat, 
628B.  —  Causa?  prima?  non  convenit  alia 
movere  per  se  ipsam,  XXII  71 A',  76 A'; 
sed  causis  secundis  ila  cooperatur  ut 
idem  elfectus  immediate  procedat  a  Deo 
et  a  naturali  agente,  XX  610B,  C,  D,  D', 
612B'.  —  Cf.  Deus. 

Causa?  secunda?  non  ex  se,  sed  causa? 
priina?  influxu  operantur,  XX  437  D', 
et  causa?  prima?  instrumentaliter  coope- 
rantur,  438 D,  ita  ut  qua?Iibet  instrumen- 
talis  vocari  possitetiam  quoad  proprium 
effectum,  respectu  primae,  XXIV  329C, 
qua?  ideo  omnes  secundarum  effectus  et 
operationes  producit  causalitate  perfe- 
cta,  XX  438 C,  et  modo  sublimiori,  XIX 
217  A.  Earum  igitur  operalio  semper 
in  operatione  prima?  fundatur  et  pra?- 
supponit  eam,  XXV  397 A',  eique  prin- 
cipaliter  adscribitur,  XIX  2J2A.  —  Ve- 
rumtamen  vere  producunt  et  formas 
educunt  de  potentia  materia?,  XX  4S8B, 
610C,  C,  nec  dant  motum  tantum,  ut 
vult  Avicenna,  434B',  435B,  sed  esse  in 
deferminata  natura,  et  secundum  for- 
mam,  in  quo  a  causa  prima  differunt. 
qua?  dat  esse  in  natura  generali,  secun- 
dum  materiam  et  formam,  XXI  57 A' ; 
ideoque  cum  prima  effectum  habent, 
sed  diverso  genere  causandi,  XX  488B. 
—  Causa  secunda  inslrumentalis  non 
parlicipal  actiouem  causa?  superioris  uisi 
per  aliquid  proprium  dispositive  opere- 
tur  ad  effectum  principalis  agentis,  XXI 
61 B',  saltem  communiter,  quia  sa?pe 
per  causas  contrarias  miracula  opera- 
tur  Deus,  62A.  —  An  a  causa  inferiori 
inferri  possit  necessitas  superiori,  XXV 
403D',  407A.  —  Cf.  Aclio. 


CEL 


lo:s 


Cl.li 


Omne  causatum  manet  in  sua  causa, 
et  procedit  ab  ea,  ct  convertitur  ad 
ipsain,  XX  661B;  simililuiliuem  sui  ha- 
bet  in  causante,  397B',  quia  in  utroque 
eadem  est  virtus,  sed  perfectius  in  cau- 
sa,  XIX  482  B',  D';  unde  cognita  causa 
non  necessario  cognoscitur  causatum, 
sed  econverso,  XXV  422  D'. 
CAUSIS  (libcr  de),  Judaei  cujusdam  aut 
Arabis  philosopbi  1'ctus,  saec.  x°  edilus, 
et  a  Judoeo  David  Avendeath,  sa?c.  xir 
Latine  reddilus,  licet  ex  Procli  Elemen- 
tatione  sit  extraclus,  XIX  380  D',  Peri- 
pateticum  habet  auctorem,  non  Plalo- 
nicum,  390  A.  —  Seepius  citatur,  sci- 
licet,  praeler  ea  quae  supra  dicta  sunt  de 
causa  prima,  allegatur  de  Ente  primo, 

XIX  174A,  227D,  XX  576D',580A,  XXII 
H7A',  XXV  425D,  et  creato,  XXI  I48C; 
de  esse  puro,  XIX  1731)'.  superiori,  XXI 
126B,  et  creato,  XIX  I06D,  362B',  389 
C,  XXI  61 B.  D,  XXIII  211  D;  de  agente 
peresse  suum,  XXI  102B';  de  substantia 
simplici,  197D',  conversiva  ad  se,  XX 
20 B,  XXII  131 B',  et  divisibili,  XIX  410 
A';  de  intelligentiis,  369 A',  XX  460B', 
468  B',  XXI  126B,  1S6D',  189C,  197D', 
246A',  253C,  XXII  252B',  et  earum  hy- 
liathin.  XIX  404A',  XXI  185B',  virtute, 

XXIII  233C,  et  formis,  XXI  63D,  XXIH 
247  B',   seu   spcciebus    intelligibilibus, 

XXI  248C,  item  de  intelligentia  supe- 
riori,  XX  393B,  XXI  477D',  et  inferiori, 
262C  ;  de  virtutibus  quibus  non  est  finis, 

XX  448  B',  563A',  XXill  257C;  de  re 
media  inter  aeternitatem  et  tempus,  XIX 
511 B,  XXI  126C,  155 D ';  de  anima,  159 
D'.  et  anima  nobili,  65B.  416A,  522A, 

XXII  67B',  76  D. 

CEDRUS  odore  serpeules  fugat  el   necal, 

XXIV  1 83  B'. 

CELEBRATIO.  An  expediat  sacerdoti  fre- 
quenter  celebrare,  XXIV  338D  et  s.,  aut 
liceat  celebrare,  accepta  pecunia,  XXV 
46D',  51 A.  —  Quatuor  sunt  vitia  qua? 
celebrationi  praecipue  obstant,  XXIV 
345  D.  —  Cf.  Missa. 

CELSUS  (P.  Juventius.  Romanus  juriscoi!- 


sultus,  67-130),  de  defiuilione  juris, 
XIX  67  A'. 

CEREBRUM  prse  ceteris  membris  humidum 
est,  XXII  207 D',  el  in  capite  situm,  51 
B',  ad  temperandum  cordis  calorem, 
52 A,  147 C.  —  Ibi  sedes  est  sensus  com- 
munis,  XXI  433B',  imaginalivae,  aesti- 
mativae,  433C,  memorativa?,  433D',  et, 
juxta  Platonem,  cognoscitivae,  XXII  136 
A.  —  Niniia  ejus  humiditas  somnum 
inducere  solet,  XXII  191  A,  olfactui  no- 
cet,  147  C,  et  imaginativae  exercitio, 
207 D'.  —  In  homine  majus  est  quam  in 
ceteris  animantibus,  XXII  147B. 

CERTITUDO  dicitur  firmitas  adhaesionis, 
XXIII  442A,  443A,  450D',  et  finis  est 
scientiae  speculativa?,  XIX  70C;  praeci- 
pue  spectat  ad  cognitiouem,  XXIII  450 
D',  sed  per  similitudinem  operibus  natu- 
ree  et  virtutis  tribuitur,  451  B,  hoc  dem- 
plo  quod  cognitionis  certitudo  non  fal- 
lit,  naturae  autem  fallere  potest  per 
accidens,  451 C;  porro,  certitudo  proprie 
sumpta  non  est  nisi  de  his  quae  infallibi- 
les  habent  causas,  XXI  292B'.  —  Multi- 
pliciter  dividitur  :  alia  est  enim  direcla 
et  per  se,  per  eognitionem  causae  rei, 
alia  indirecta  et  comparaliva,  per  coin- 
parationem  rei  ad  suani  mensurain.  XXI 
140 B';  alia  ex  parte  objecli,  alia  ex 
parte  subjecti,  XXIII  441 D;  alia  adha?- 
rentiae,  alia  evidentiaa,  441  A',  alia  spe- 
culationis,  alia  experientiae,  XIX  91 A'; 
alia  secundum  intellectum,  alia  secun- 
dum  affectum,  ibid.,  quae  ambae  iterum 
varie  subdividuntur,  XXIII  447 D,  452C. 
—  Ex  triplici  fonte  oritur,  XIX  91  C,  et 
major  est  per  causam  quam  per  effe- 
ctum,  XXI  137B':  de  niinus  noto  aequi- 
ritur  per  magis  uolum,  137C,  quia  per 
notiora  et  perfectiora  certificantur  mi- 
nus  nota  in  eodem  genere,  140C.  — 
Uuicuique  rei,  juxta  Henricum,  propria 
est  certitudo,  quae  est  ejus  quidditas,  et 
habet  esse  sive  in  intellectu,  sive  extra, 
XXI  191 D',  et  insuper  conceptum  abso- 
lutum  a  propria  exsistentia  independens, 
ihid.;  euili-bet  era;o  rei  est  triplex  certi- 


CIIA 


104 


CIIA 


tudo,  id  est  esse  naturae,  rationis,  et 
essentiae,  192B,  A',  quod  esse  essentiae 
aliqui  minus  recte   intelligunt,  192A'. 

—  Quae  sit  certitudo  theologiae,  XIX  91 
B',  D',  fidei,  91  C,  et  Scripturae,  ibid. 
Quoad  certitudinem  objectivam  et  ad- 
haerentiae,  praestat  fides  scientia?,  quoad 
subjectivam  et  evidenliae  praestat  fidei 
scientia,  XIX  91  D\  XXIII  441 D,  A';  sed 
tam  intensive  quam  extensive  major 
censenda  est  fidei  certitudo  quam  scien- 
tiae,  442B',  443  B,  contra  Durandum, 
442B.  —  An  certitudinem  habeat  spes, 
XXIII  446B',  4S0D',  et  unde,  446 C,  451 
B,  et  quam,  451 A,  452D'.  Juxta  nonnul- 
los,  certitudinem  a  fide  accipit,  XXIII 
446C,  nec  differt  ejus  certitudo  a  certi- 
tudine  fidei.  nisi  ut  parlicularis  ab  uni- 
versali,  446D';  secundum  alios,  certitu- 
dinem  habet  propriam,  objective,  447  B, 
et  subjective,  447  D,  quae  a  certitudine 
fidei  in  quatuor  differt,  451 D.  Ceterum 
hujusmodi  certitudo  conditionalis  est, 
non  absoluta,  XXIII  446D',  447  A'.  452C, 
B',  nec  timorem  omnem  e\cludit,  451 C. 

—  Cf.  Fides,  Revelatio,  Scientia. 
CHALCIDIUS,  Platonicus  philosophus,  Ti- 

maei  commentator  (xi;°  sasc),  de  revo- 
lutione  mundi,  XXI  92D. 
CHALD/EI.  Notabile  Chaldaeorum  astrolo- 
gorum  vaticinium  de  partu  Virginis, 
XXII  102  D. 
CHARACTER  sacramentorum,  quid  sit, 
V  XXIV  67C,  69D,  128D,  160D',  193C;  du- 
pliciter  sumitur,  180B.  et  mullipliciter 
definitur,  173A,  A',  175C,  XXV  28C.  — 
In  essentia  animae  est  subjective,  ju.xta 
quosdam,  XXIV  178C,  180D',  sed  verius 
in  potentia,  171 A',  174B,  in  voluntate, 
juxta  Scotum,  179  D',  in  intellectu,  juxta 
Thomam,  174C,  178C,  in  tota  imagine, 
secundum  Bonaventuram,  178  C,  B',  et 
triplicem  implicat  relationem,  171  D, 
180C.  —  Quandoque  dicitur  sacramen- 
tum,  XXIV  40A,  41  D,  vel  res  sacrameu- 
ti,  125  D,  et  reapse  proprie  est  sacra- 
mentum,  juxta  Alberlum,  128A',  res  et 
saeramenlum,  seeundum  Thomam.  128 


B',  192 D;  quomodo  illi  accedat  ratio 
signi,  173D,  D',  et  quare,  173C.  —  In 
Christo  non  fuit.  vel  quia  ipsi  nihil  con- 
ferre  valebant  sacramenla,  XXIV  174C, 
vel  quia  in  ipso  erat  modo  sublimiori, 
174D';  pariter  nec  in  angelis  videtur 
esse,  XXV  16  D'.  In  virtutibus  et  cum 
virtutibus  non  confertur,  XXIV  175C, 
178D;  in  circumcisione  non  imprime- 
batur,  67B,  nec  in  aliis  V.  L.  sacramen- 
tis,  quae  carnalia  erant,  non  spiritualia, 
176  B,  192 A';  nec  modo  in  omnibus  N. 
L.  sacramentis  datur,  175A,  sed  tantum 
in  his  quae  iterari  nequeunt,  175D',  ut 
Baptismus,  Confirmatio  et  Ordo,  192A', 
quae  animam  ad  aliquod  sacrum  manci- 
pant,  175B,  C,  176D',  598D',  quia  cha- 
racter  signaculum  est  ad  aliquam  spiri- 
tualem  potestatem,  XXV  28C;  et  eliam 
a  fictis  et  indevotis  recipitur,  XXIV  128 
B,  D.  —  A  solo  Deo  est  efficienter,  a 
sacramentis  disposilive  et  inslrumenla- 
liter,  XXIV  181 A,  sed  quia  Filio  appro- 
priatur,  178A,  a  Christo  dicitur  imprimi, 
175C,  177  A,  et  quandoque  character 
Christi  vocatur,  175B'.  Quomodo  ad  illud 
imprimendum  conferant  sacramenia, 
XXIV  53A',  55C,  56A,  57B'.  —  Quum 
nec  a  dispositione  anima?  nec  a  materia 
sacramenti  pendeat,  XXIV  174D,  inde- 
lebilis  est,  160C,  344A,  345A,  tam  ex 
parte  subjecti,  quod  est  incorruptibile, 
quam  ex  parte  causae  efficientis,  quas 
est  invariabilis  Deus,  174 A'.  176 B',  178 
A',  I79D;  quibuscumque  ergo  vitiis  non 
polluilur  nec  deletur,  160D',  174A',  et 
manet  in  haereticis,  160C,  et  in  vita 
functis,  XXIII  369  C.  A',  tam  Beatis 
quam  damnatis,  XXIV  174B',  etsi  in  his 
ad  nullum  finem  ordinetur,  I74C;  et 
praecipua  est  causa  cur  sacramenta  cha- 
racterem  conferentia  nunquam  iteren- 
fur,  161 A,  B,  in  his  qui  valide  ea  rece- 
perunt,  161 D',  contra  Scotum,  161 B'.  — 
Cf.  Sacramenlum. 

In  quibusdam  sacramentis  imprimi 
characlerem,  omnes  fatentur  moderni, 
XXIV   171 D,  sed  inter  se  essentialiter 


CHA 


106 


i;iu<: 


differunt  characteres  Baptismi,  Confir- 
mationis  et  Ordinis,  quia  ad  diversos 
actus  ordinantur,  193  A',  in  Baptismo  ad 
conservandam  fidem,  iu  Confirmatione 
ad  defendendam,  in  Ordine  ad  propa- 
gandam,  176A,  178A',  ISOIV.  193C; 
characterem  Baptismi  supponit  chara- 
cter  Confirmationis,  et  utrumque  cha- 
racter  Ordinis,  192B'.  —  De  charactere 
Baptismi.  Quum  in  anima  christiana 
aliquid  rcmaneat,  amissa  gratia,  XXIV 
170 A,  necesse  est  in  Baptismo  conferri, 
praeter  gratiam,  aliquid  indelebile,  quod 
characler  dicitur,  170  B,  171  D;  cujus 
proprium,  juxta  Parisiensem,  non  est 
distinguere  baptizatos  a  non  baptizatis, 
1700,  sed  esse  sanctitatem  quamdam, 
deficiente  gratia  permanentem,  170C, 
qua  animaDeo  ut  templum  consecralur, 
170D',  et  in  sortem  Dei  adscribitur,  171 
B  :  quod  videtur  erroneum,  181 A'.  Ideo, 
juxta  omnes  doctores,  dempto  Scoto, 
XXIV  179A,  C,  510B',  character  Baptis- 
nii  non  est  mera  relatio,  sed  quid  abso- 
lutum,  176C,  C,  177B,  178C,  179A,  A\ 
nec  proinde  inerum  signum  nihil  addens 
super  nudas  potentias,  177A,  et  animam 
fidelem  distinguens  tantum  ab  infideli, 
177  D,  et  Christo  configurans,  171  C, 
177A,  A',  sed  qualitas  quaedam,  171  B\ 
scilicet  dispositio,  172 C,  170C,  C,  177 
C.  C,  1S0C,  181  A\  vel  habitus,  172 C, 
177B\  181 B,  vel  potentia,  172C,  174A, 
181 B,  potentia  videlicet  operandi  divina 
ministerialiter,  172A',  175A',  qua  potest 
baptizatus  in  omnes  actiones  hierarchi- 
cas,  172C.  In  quantum  qualilas,  in  ge- 
nere  est  qualitatis,  XXIV  170B.  et  in 
aliqua  specie  qualitalis,  170 A',  171  B\ 
177  B",  non  in  quarla,  171 C,  177 A',  nec 
in  tertia,  171  D\  177  D,  sed  in  prima, 
172B,  177C,  180B\  aut  secunda,  172C, 
D\  175  C,  176  A',  vel,  juxta  Argentinen- 
sem,  in  prima  quoad  characterem  Bap- 
tismi,  180B',  in  secunda  quoad  chara- 
cteres  Confirmationis  et  Ordinis,  180C. 
Quomodo  fideles  assimilet  Deo,  XXIV 
177D',  et  ad  invieem.  178A,  et  ab  infi- 


delibus  discernat,  ibid.  An  in  primitiis 
Ecclesia)  nolus  fucril,  XXIV  161  C,  162 
B.  —  Dc  cftarac/ere  OrdinU.  Cbaracler 
sacerdolalis  nihil  cst  aliud  quam  spiri- 
tualis  polestas,  id  est  potentia  conse- 
crandi  et  solvendi  seu  ligandi,  XXIV 
498D',  et  a  polestateclavium  non  differt 
nisi  rationc,  498C,  500C,  conlra  Sco- 
tum,  510C.  In  Ordine  confertur,  non 
modo  in  sacerdotio,  XXV  15C,  ut  vult 
Durandus.  17A\  nec  modo  in  inajoribus 
ordinibus.  15C\  sed  in  quolibet  ordine, 
15D',  16C,  quia  quilibet  actum  habet 
specialem  circa  sacramentum  Euchari- 
stiae,  I5D',  nec  unquam  reiteratur,  15D', 
16C.  Et  sicut  in  tribus  sacramentis  im- 
primitur  character  in  eoquod  est  essen- 
liale  sacramento,  XXV  28B,  ita  in  quo- 
libct  ordine,  iu  eo  quod  principalem 
ordinis  illius  potestatem  significat,  28C, 
D';  quomodo  conferatur  in  minoribus 
ordinibus,  28  B',  29  A,  acolytho,  28  B, 
subdiacono,  27D',  diacono,  28A,  et  sa- 
cerdoti,  27C,  28C  .  Ad  characterem  Or- 
dinis  recipiendum  requiriturde  necessi- 
tate  character  Baptismi,  XXV  16A,  sine 
quo  nullus  capax  est  alius  sacramenti, 
ibid.,n<m  autem  characterConfirmatio- 
nis,  nisi  de  quadam  congruilale,  16  C, 
nec  ordinum  inferiorum,  /'■W.,quia  non 
sunt  gradus  in  eadem  actione,  sed  in 
rebus  diversis,  16 A',  et  intersespecifice 
differunt,  sicut  ord.nes  ipsi,  17B,  et  in- 
super  inferiores  in  superioribus  con- 
tinentur,  16 D.  Hujusmodi  characterem 
vendere  vel  emere,  simoniacum  est, 
XXV  44D.  —  Cf.  Baptisnius,  Ordo. 

Character  diaboli,  quid  sit,  XXIV 
178  B'. 
CHERUBIM  ad  primam  pertinent  angelo- 
rum  hierarchiam,  XXI  477 D,  cujus  sunt 
secundus  chorus,  487A'.  —  A  plenitu- 
dine  scientiae  sic  dicuntur,  XXI  477D. 
492B',  seu  a  sapientia,  487B.  quia  ipso- 
rum  est  specialiter  Deum  videre,  487  D, 
489D,  divinam  pulehritudinem  in  se 
ipsa  contemplari,  490D,  et  providentiae 
rationem  in  forma  divina  perfocte  reci- 


CHO 


10G 


CHO 


pere,  490C.  — Circa  Deum  toti  occupan- 
tur,  juxta  quosdam,  XXI  477B',  exterius 
ministrant,  juxta  alios,  inferiorum  in- 
tellectum  disponendo  ad  lucem  divinie 
cognitionis,  491 C,  497B.  —  Quandoque 
Verbo  comparantur,  XXI  497  C  —  Quid 
inter  Cherubim  ac  Cherubin  intersit,  XXI 
489A'.  Quid  Cherub  ad  ostium  paradisi 
constitutum,  XXII  371 A.  —  Cf.  Angelus. 

CHIMiERA  an  ideam  habeat  apud  Deum, 
XX  414  D\ 

CHIROGRAPHUM.  Quid  sit  chirographum, 
XXIII  344C,  chirographum  decreti,  344 
D,  et  quomodo  a  Christo  deletum  sit, 
344  A\ 

CHORE.E  diebus  domiuicis  maxime  prohi- 
bentur,  XXIII  611 D'.  —  Gaudium  etiam 
modicum  in  hac  vita  comitari  solent 
chorea?,  tripudia  et  hujusmodi,  XXV 
473C;  an  autem  in  ccelo  futura  sint, 
473B',  negat  Parisiensis,  quia  talia  po- 
tius  insaniae  videnturquam  vera  gaudia, 
474A,  affirmat  vero  Cartusianus,  quia  et 
devotis  in  usu  sunt,  474 B,  et  Beatis  ra- 
tione  agilitatis  conveniunt,  474A'. 

CHORUS.  Perperam  asseruerunt  quidam 
philosophi  duodecim  esse  angelorum 
ordines,  XXI  359  B,  360 B,  quorum  octo 
ccelestibus  orbibus  praesunt,  quatuor 
hujus  muudi  elementis,  359B ;  in  una- 
quaque  enim  hierarchia  tres  tantum 
sunt  chori,  481  A',  qui  per  diversa  offi- 
cia  et  varios  actus  diversificantur,  481 
B',  et  aequiformes  dicuntur,  non  quia 
aeque  illuminantur,  sed  quia  pari  modo, 
479 B.  In  eadem  ergo  hierarchia  diffe- 
runt  chori,  non  quoad  modum  recipiendi 
illuminationem,  sed  secundum  actus 
diversos  quos  iu  eisperficit  lumen  divi- 
num,  XXI  480D;  in  eodem  choro  distin- 
guuntur  personae  secuudum  diversani 
virtutem  in  exsecutione  actus,  480D, 
496C.  —  Et  quum  chororum  distinctio 
sita  Deo,  XXI  356 D,  a  natura  quidem 
inchoata  et  a  gratia  perfecta,  356C,  358 
B',  angelus  ad  alium  chorum  tr-ansire 
vel  transferri  nequit,  360C,  et  supre- 
mus  iwius  chori  spiritus.  etsi  propin- 


quior  infimo  chori  superioris  quam 
infimo  proprii  chori,  476D',  cum  isto, 
non  cum  illo  convenit  in  modo  reci- 
piendi  cognitionem  a  Deo,  485C.  — 
Chororum  nominaalia  sunt  boniset  ma- 
lis  angelis  communia,  alia  solis  bonis 
propria,  XXI  468A',  alia  omnibus  bonis 
applicari  possunt,  alia  quibusdam  reser- 
vantur,  ibid.,  et  haec  a  donis  gratiarum 
desumuntur,  486B'.  Quilibet  enim  chorus 
vel  ab  officio  designalur,  XXI  497A', 
vel  a  proprietate,  489B',  id  est  ab  hoc 
quod  est  in  eo  dignius,  486 C,  488A', 
nempe  a  dignissimo  dono  quod  plenius 
accepit,  486D',  praeter  ultimum,  qui  ab 
infimo  dono  denominatur,  487  B.  Infe- 
riores  ordines  superiorum  nomina  nun- 
quam  usurpant,  XXI  494  D,  sed  superio- 
res  inferiorum  nomina  quandoque  assu- 
munt,  quia  eorum  dona  eminentius 
possident,  ibid.  In  omnibus  enim  donis 
conveniunt  chori,  XXI  494D,  quia  supe- 
riores  in  omnibus  donis  excellunt  infe- 
riorum,  486C,  et  inferioribus  communes 
sunt  perfectiones  superiorum,  489 D',  sic 
ut  quaecumque  habent  inferiores,  in 
superioribus  sint  eminentius,  488  D', 
quaecumque  superiores,  in  inferioribus 
per  quamdam  participationem,  488  C; 
et  ita  quodlibet  donum  in  quolibet  est 
choro,  sive  per  excessum,  sive  per  pro- 
prietatem,  sive  per  participationem, 
489  B',  490  A.  —  Ejusdem  hierarchiae 
ordines  dignitate  aequales  esse  tenent 
quidam,  XXI  497 D,  D',  508 D,  necnon 
ejusdem  chori  personas,  496C,  507  A, 
contradicente  communi  sententia,  498 
A,  507  C  et  s.  Item  choros  omnes  totidem 
constare  spiritibus.  XXI  360B,  nimirum 
tot  legionibus  quot  legio  militibus,  asse- 
rit  Parisiensis,  230C,  354  A',  360B,  quod 
valde  incertum  est,  362B',  C\  imo  quo 
altior  est  chorus,  eo  plures  continere 
angelos  creditur,  236 D,  362B',  51 1C\  — 
—  De  variorum  chororum  ordine,  dispo- 
sitione  et  officiis,  XXI  490B  et  s.,  491 C, 
493A,  C  et  s.,  non  per  omnia  concor- 
dant  BB.  Dionysius  et  Gregorius,  490A, 


I.lllt 


107 


cmt 


491 A',  403B,  4941)',  496D.  Alii  adsi- 
stentes  dicuntur,  scilicet  trcs  supremi, 
XXI  524A',  D',  alii  ministrantes,  videli- 
cet  sex  medii  et  infiini,  524  C,  D';  omnes 
mediate  vel  immediate  ad  ministerium 
exterius  applicantur,  juxta  nonnullos, 
401  C,  qiiinque  inferiores  taiilum,  juxta 
alios,  495 C,  524  D;  eorum  enim  officia 
et  distinetiones  imperfectissime  novi- 
mus,  482B.  —  Quoad  dignitatem  et  prte- 
lalionem  post  judicium  permanebunt 
chori,  XXI  512C,  513B,  quoad  officia, 
quidam  cessabunt,  hi  nempe  qui  ad 
viatorum  utilitatem  ordinantur,  512  C, 
ut  ad  finem  perducantur  electi,  512C, 
alii  non  cessabunt,  ut  Seraphim,  Che- 
rubim  et  Throni,  qui  ab  illuminationi- 
bus  gratiae  denominantur,  512D.  —  Et 
quia  ex  universis  choris  tot  cecidisse 
dicuntur  angeli  quot  continet  unus  cho- 
rus,  XXI  360 C,  ad  reparandam  ruinam, 
probabile  est  inter  angelicos  ordines  as- 
sumendos  esse,  non  modo  virgines,  483 
D',  509C,  511 A',  aut  perfectos,  509D, 
sed  eleclos  omnes,  pro  diversitate  meri- 
lorum,  483A',  509A,  nec  decimum  eon- 
stituendum  fore  chorum  solis  hominibtis 
beatis  constantem,  483B',  484A,  509B, 
D',  quidquid  contra  dixerint  quidam, 
483D',  509 B',  510B';  et  asserente  Pari- 
siensi,  in  beata  illa  euria  tot  erunt  an- 
geli,  quot  animae  sancta?,  230A'.  —  Cf. 
Angeli,  Archangeli,  Cherubim,  Domina- 
tiones,  Hierarchia,  Potestates,  Principa- 
tus,  Seraphim,  Throni,  Virtutes. 
CHRISMA  in  pluribus  sacramentis  adhibe- 
tur,  XXIV  184D',  ut  Baptismo,  188  B'. 
Ordine,  XXV  27B,  et  Confirmalione, 
XXIV  183D,  et  ab  Apostolis  ipsis  adhi- 
bitum  est,  187B',  ob  mystieam  signifi- 
eationem,  183  A',  186  A',  188A;  non 
tamen  sacramentum  est,  sed  pars  sacra- 
menti,  188 A',  B'.  —  Ex  oleo  olivae  con- 
ficitur  et  balsamo,  XXIV  166A,  183  A', 
188 A,  et  prius  sanctificatur,  quare,  188 
C,  D,  C.  —  Memoriale  est  ignearum 
linguarum  quae  in  Pentecoste  super 
Apostolosdoscenderunt.  XXJV  187D'.et 


Christum  significat,  I88B.  —  Cf.  Bal- 
samum,  Oleum. 

CHRISTIANI  stultc  diciintur  legem  suam 
accepisse  vel  a  sole,  XXII  102A.  qua- 
propter  et  diem  colunt  solis,  et  eorum 
Papa  Rornae  sedet,  in  civitate  solis,  102 
B,  vel  a  Mercurio,  ibid.,  unde  fit  ut 
prae  ceteris  diffieilis  sit  ad  credendum, 
102C.  Usque  ad  Antichristum  pcrmane- 
bit  lex  eorum,  102D.  —  A  Chrislo  non 
sunt  adeo  liberati  ut  a  principum  domi- 
natione  sint  exempti,  XXII  586D,  587C, 
et  ideo  principibus  obedire  tenentur, 
586 D',  587  D,  etiam  indignis,  586B,  dum- 
modo  non  iniqua  praecipiant,  586 C;  iis 
vero  qui  indebito  modo  principatimi 
obtinuerunt,  obedire  non  tenentur,  586 
B,  nec  iis  qui  ea  exigunt  ad  quas  jus 
non  habent,  586C.  Sub  infidelibus  du- 
cibus  militare  possunt,  XXII  585A',  C, 
dum  ne  hi  sint  excommunicati,  585B'.  — 
Ut  participes  elficiantur  passionis  Chri- 
sti,  necesse  est  eos  ipsi  ut  capiti  uniri 
per  fidem  et  caritatem,  XXIII  340B,  B', 
et  incorporari  perBaptisma,  326B;  inter 
molas  duas,  spem  et  timorem,  molere 
se  debent,  XXIV  467  C. 

CHRISTUS  Deum  se  esse  per  miracula 
demonstravit,  XXIII  268A ;  in  eo  ergo 
triplici  modo  fuit  divina  natura,  XIX 
554D.  et  triplici  modo  habitare  dicitur 
in  eo  plenitudo  diviniiatis  corporaliter, 
XXIII  121  A.  —  In  eo  una  est  dumtaxat 
persona,  juxta  omnes,  id  est  divina, 
XXIII  136A',  sed  duae  naturae  et  tres  sub- 
stantiae,  136B',  149D,  ex  quibus  humana 
natura  a  Verbo  vere  assumpta  est,  136 
B',  nec  ante  assumptionem  exstitit,  ibid. 
Item  tenendum  est  utramque  naturam 
in  suis  proprietatibus  manere  salvam. 
iutegram  et  indivisam,  127 B',  in  unitate 
personae  assumentis,  127 A.  128A,  nec 
ex  eis  constitui  aliam  tertiam,  127  C, 
quia  iucommulabilis  Dei  natura  nec  se 
in  aliud  converti,  nec  aliud  iu  se  con- 
verti  patitur,  127B'.  —  Sed  circa  modum 
unionis  tres  sunt  sententiae,  XXIII  135C, 
136B,  D  t  prima,  quod  ex  auims  et  cor- 


CIIR 


108 


1:111; 


pore  in  Christo  constituitur  suppositum 
humanum,  ac  consequenter  in  eo  duo 
sunt  supposita,  alterum  creatum,  alte- 
rum  increatum,  137A',  141 B',  propter 
quod  dicitur  duo  neutraliter,  etsi  unus 
masculine,  137 A';  nec  supposito  Filio 
Dei  supponitur  hic  homo,  137B',  ideo 
adjectiva  quae  significant  quid  aeternum, 
de  Filio  Virginis  dici  nequeunt,  sicut 
nec  de  Filio  Dei  quae  significant  quid 
temporale,  137  C,  141  C  :  quae  opinio 
stare  non  valet,  138A',  140A,  199C,  et 
haeretica  est,  juxta  Thomam,  141 B',  C, 
teneri  posset  quoad  aliqua,  juxta  Ale- 
xandrum,  142C,  143A',  et  Bonaventu- 
ram.  142C,  dempto  quod  diciturin  Chri- 
sto  duo  esse  supposita,  142D.  Secunda, 
quod  ex  anima  et  corpore  non  consti- 
tuitur  quid  subsistens,  et  Christus,  prout 
homo,  non  est  aliquid,  XXIII  135A',  137 
D',  quia  Verbum  assumpsit  non  homi- 
nem,  nec  hpminem  hunc,  144C,  D',  145 
B,  C,  sed  humanam  naturam,  136C,  137 
D',  id  est  animam  et  corpus,  I45A,  B  ; 
idciico  in  Christo  non  est  nisi  unum 
suppositum  ex  tribus  constans,  deitate, 
anima  et  carne,  136 B,  138A,  et  Christus 
non  modo  unus  est,  sed  unum.  136  C, 
138A,  nempe  persona  Verbi,  quae  sim- 
plex  anle  incarnationem.  facta  est  com- 
posita,  ibirt. ,  et  cui  indifferenter  appli- 
cari  possunt  adjecliva  utrique  naturae 
propria,  138 B  :  quae  opinio  tenenda  vi- 
delur  in  quantum  dicit  personam  Christi 
in  duabus  subsistere  naturis,  allera  pro- 
pria,  altera  adventicia,  138B'.  non  autem 
in  quantum  dicit  eam  esse  compositam, 
138C.  Tertia,  quod  anima  et  corpus 
non  substantialiler,  sed  accidentaliter 
unila  sunt  per  Verbum,  XXIII  130D,  141 
D',  quod  assumpsit  non  hunc  hominem, 
nec  humanitatem,  sed  partes  humanita- 
tis,  138C;  nec  pertinent  ad  Verbi  per- 
sonalitatem,  nisi  extrinsecus,  ibid.,  ut 
vestimentum,  136  D  :  quae  opinio  jam 
damnata  est,  136B',  138  A',  ut  haeretica, 
juxta  Thomam,  141  D',  contra  Alexan- 
drum,  143D,  —  Cf.  Assumptio, 


Natura  igitur  humana  in  Christo  nun- 
quam  propriam  personalilatem  habuit, 
XXIII  144C,  B',  quia  Christus  a  Verbo 
assumptus  est,  non  ut  homo,  144D', 
145B,  D,  sed  ut  cujus  humanitas  a  Verbo 
assumpta  est,  145A,  nec  esse  actuale 
praeter  esse  suppositi,  147B,  152D',  155 

B,  contra  Durandum,  72A',  151 A',  et 
Scotum,  154B';  ideo  nec  personanec  res 
naturae  dicenda  est,  142 B,  sed  dici  pot- 
est  singularis,  una  et  individua,  142A, 
quia  indivisa  est  in  se  et  divisa  ab  aliis, 
144B',  nec  minor  censenda  est  natura 
ceterorum,  155A'.  Quomodo  ei  aceiderit 
creari,  generari,  mori,  XXIII  149B,  150 

C,  154C,  155  B',  et  quale  esse  haberet 
sibi  relicta,  150C.  —  Christus  itaque 
ut  homo,  nec  persona  est,  XXIII  167A, 
198  A',  199D.  D',  200  C,  201 C,  nec  in- 
dividuum,  nisi  lato  sensu,  166 D',  199 B', 
200  A,  D',  nec  suppositum,  nec  res  na- 
turae,  199B',  200 A';  an  dici  valeat  quis, 
167B,  vel  aliquid,  199C,  200A',  201 B. 
—  An  in  eo  sit  tantum  unum  esse.  XXIII 
146B',  negant  primae  et  tertiae  opinionis 
sequaces,  146B',  147C,  150 B',  alfirmant 
secundae  seclatores,  146C,  sed  diversi- 
mode  :  unum  est  enim  esse  secundum 
hyposlasim,  duplex  secundum  naturam, 
juxta  Thomam,  147D,  unum  exsistenlia?, 
duplex  essenliae.  juxla  Pelrum,  148C, 
Bichardum,  148C,  149A,  et  Bonavenlu- 
ram,  150 C,  unum  simpliciter,  duplex 
secundum  naturam  hanc  et  illam,  se- 
cundum  Albertum,  149D,  C,  unum  sub- 
sistentiae,  plura  inexsistentia?,  juxta  Du- 
randum,  151 D ;  imo  duplex  est  esse 
essenliae,  juxta  Henricum,  152D',  cum 
uno  actualis  exsistentiae,  153  C.  A',  et 
uno  ad  aliquid,  ratione  divini  suppositi, 
153  C,  A',  vel  duplex  esse  essentiae, 
secundum  Scotum,  cum  uno  actualis 
subsistentiae  et  uno  actualis  exsisteu- 
tiae,  154  D.  —  Nihil  prohibet  in  eo 
poni  plura  individua,  XXIII  140C.  D,  A', 
aut  singularia  aut  particularia,  140C,  A', 
sed  nefas  est  ponere  plura  supposita, 
139  A,  B,  140 D.  A',  142D,  vel  hyposta- 


i  ni; 


109 


r.mi 


ses,  140D,  B',  141  B*,  vel  res  naturae, 
1401),  A'.  An  autem  ipsc  clie<^ntlns  sit 
duo,  aut  n ii ii i ii  aut  uiius,  X X 1 11  142 IV  ; 
recte  dicitur  unum,  156 A,  ralione  sup- 
posili,  156A',  nec  dici  polest  plura,  elsi 
plures  liabeat  naturas,  156.V,  C,  1571), 
contra  quosdain.  156 L)';  sed  juxta  alios, 
nec  unum  nec  plura  recte  dicitur,  157  A, 
sed  unus,  157B;  quce  in  eo  dicunt  ali- 
quid  per  se  exsistens,  dicuntur  in  singu- 
lari,  quae  particularitatem  designant, 
iu  singulari  vel  in  plurali,  145  B'.  — 
Persona  ejus  quandoque  vocatur  com- 
posita,  quasi  duobus,  vel  potius  in  duo- 
bus  consisteret,  XXIII  160  B,  A',  D',  sed 
improprie,  159 C,  160C,  C;  totum  dici 
nequit,  159  D',  ac  si  divinitate  et  huma- 
uitate  quasi  ex  partibus  consisteret,  159 
B',  nec  melior  est  quam  persona  Verbi 
aute  incarnationem,  160C.  —  Cf.  Unio. 

Quum  in  Christo  distinctte  sint  naturee, 
quomodo  quae  unius  sunt  de  altera  prae- 
dicentur,  XXIII  167 C,  D',  169 A',  170  D', 
180B',  210B',211C  —  An  vocari  possit 
Deus,  XXIII  201 D,  202  A,  B,  C,  Filius 
Dei,  204D,  Filius  Patris,  H6A',  filius 
adoptivus,  H3D,  114D',  203A',  204B, 
Deus  factus  homo,  1G8C,  170D,  C,  D', 
vel  homo  1'actus  Deus,  169B,  homo  do- 
minicus,  172A',  C,  173C,  A',  aut  divi- 
nus,  172 C,  aut  deificatus,  173B',  crea- 
tura,  209  B  et  s.,  211 D,  212 A,  213  B,B', 
218B,  sallem  cumadditamento,  in  quan- 
tum  homo,  210 B',  211 C,  212 D,  vel  lio- 
mo  creatus,  209 D',  211  B';  an  sit  in  eo 
aliquid  creatum,  211  B',  213A  ;  an  de  eo 
dicere  liceat  :  Deus  est  homo,  169C, 
170 D,  171 B,  A',  vel,  Homo  est  Deus, 
170  B',  171 B',  vel,  Ille  homo  incepit 
esse,  215 A'  et  s.;  quo  sensu  dicatur 
praedestinatus,  173D',  vel  sanctificatus, 
XIX  oo4A',  et  quaenam  illi  competat 
sanctificatio,  XXUI  91B,  105A'.  —  ('/'. 
Prsedicatio. 

De  Christi  incarnatione.  Ut  inde  fieret 
satisfactio  et  reparalio  unde  veuerat 
delictum  et  ruina,  XXlll  222A,  congrue- 
bat  Verbum    assumere   non   angelum, 


cujus  natura  assumptibilis  non  est,  68 
B',  69C,  contra  quosdam,  69C,  70  B', 
155C,  nec  Adffl  personam,  ob  indignila- 
lern,  222C,  sed  aliquem  de  stirpe  Ad», 
221  D'.  —  lluinanilalein  assuniere  potuis- 
set  ex  viro  et  muliere,  vel  de  viro  tan- 
tum,  X.XllI  222 B',  sed  decebat  eum  ex 
muliere  nasci,  ut  vere  esset  filius,  223 
A',  et  ex  muliere  incorrupta,  222C,  ob 
honorem  malris,  222  C,  223C,  et  ut  inter 
ulramque  ejus  nativitatem,  a>ternam  et 
temporalem,  congruentia?  fieret  propor- 
tio,  222C,  223 B',  item  ne  duos  haberet 
patres  immediatos,  223C,  et  ut  univer- 
sitatis  compleretur  perfeclio  in  modis 
nascendi,  222D';  demum  ex  virgine  non 
simplici,  sed  nupta,  nasci  voluit,  variis 
de  causis,  XXV  101 B,  B',  maxime  ut 
ejus  divinitas  diabolo  celaretur,  101  D', 
102C.  Similiter  illum  par  erat  sexum 
assumere,  ad  complementum.  XXIII  223 
C,  et  potius  virileni,  222  B',  ob  prsestan- 
tiam  et  auctoritatem,  222D',  223A'.  — 
Quum  nasci  sit  personae,  non  naturaB, 
XXIII  179A',  B',  de  B.  Virgine  nata  dici 
nequit  humana  Christi  natura,  179  D', 
180A',  C,  182A,  nec  Tiiulto  minus  divi- 
na,  180 A,  C,  D,  A',  182B;  verus  tamen 
est  filius  Matris,  184A',  186B,  naturalis 
filius  Patris  et  Matris,  184B'.  Filius  au- 
tem  Trinitatis  dici  nequit,  XXIII  111 D, 
B',  H2D,  B',  114 B,  H6A,  ne  per  crea- 
tionem  quidem,  H4C,  B',  C,  contra 
quosdam,  116 B',  C,  nec  filius  Spiritus 
Sancti,  H2C,  H5D,  D',  116  D,  ne  per 
gratiam  quidem,  H2D',  113C,  contra 
Durandum,  H6C,  non  modo  ad  vitan- 
dam  relationum  confusionem,  114B,  A', 
H6B,  A',  sed  quia  simpliciter  falsum 
est,  H4C,  nec  filius  sui  ipsius,  111  B'; 
item  licet  conceptus  de  Spiritu  Sancto, 
H3D',  non  dicendus  est  conceptus  de 
caritate  aut  dono,  114A.  —  Etsi  bis  na- 
tus  sit,  XXIII  1S2B',  183C,  et  duae  in 
ipso  sint  generationes,  183 A',  185  D,  et 
nativitates,  184D',  187  C,  uon  est  tamen 
nisi  una  filiatio,  H3A,  D,  182C,  183A', 
C,  184  D',  187  A,  C,  contra  nounullos. 


CIIU 


110 


CIIP. 


185B',  186 A',  187 D,  188 A,  quia  filiatio 
proprietas  est  persona?,  non  natura?,  187 
C,  et  unus  filius,  1S2D',  187B,  quia  una 
persona,  183A,  184B,  D',  185B',  188A'. 
—  Qui  in  Scriptura  fratres  et  sorores 
ejus  dicantur,  XXV  103  A.  —  Cf.  Filius, 
Incarnatio. 

Humanitas  Christi  fuit  divinitatis  or- 
ganum  et  instrumentum,  XXIII  148  C, 
animatum  ac  proprium,  148D,  et  uni- 
versas  antecellit  creaturas,  XX  595  B, 
inter  Deum  et  summos  angelos  quasi 
media,  XXI  494B,  quoad  naturalia  qui- 
dem  minor  angelis,  XIX  578 C,  579  A, 
sed  quoad  gratuita  ineffabiliter  major, 
578 D',  XXI  564 A,  unde  Christus  secun- 
dum  naturam  assumptam  eis  inferior 
fuil,  secundum  assumentem  pra?stantior, 
527 A,  ut  viator,  minor,  ut  comprehen- 
sor,  major,  XIX  579  A;  ideo  angelum 
custodem  non  habuit,  XXI  547C,  549D', 
contra  nonnullos,  549D,  C,  nec  ab  eis 
quidquam  recepit  fortitudinis,  547  D, 
549A',  aut  scientia?,  XXIII  259B'.  —  An 
et  quatenus  melior  esse  potuerit,  XX 
595B,  in  ordine  natura?,  596C,  vel  gra- 
liae,  596  D,  A'. 

Christus  quoad  corpus.  Christus, 
quum  fuerit  homo  verus,  ejusdem  spe- 
ciei  ac  alii,  essentialia  hominis  habere 
debuit,  XXIII  78A',  scilicet  corpus  ve- 
rum,  78 B',  et  animam  veram,  78  D', 
vere  corpori  unitam,  79B,  in  singulari- 
tate  non  natura?,  sed  subsistentis  in 
natura,  80D.  —  Ejus  corpus,  ob  suam 
dignitatem,  non  ab  angelis.  sed  a  Deo 
immediate  formari  decuit,  XIX  574C, 
D' ;  sed  in  ejus  conceptione  tria  sunt, 
motus  sanguinis,  corporis  formatio  et 
augmentum,  XXIII  84C,  quorum  nec 
primum  nec  ultimum  in  instanti  fieri 
potuerunt,  juxta  Thomam,  84  D',  secun- 
dum  vero  in  instanti  faclum  est,  ibid. 
Non  igitur  fruslum  carnis,  ut  cetera? 
mulieres,  concepit  B.  Virgo,  XXIII  84B, 
sed  corpus  formatum,  85  A,  quantum 
requirebatur  ad  infusionem  anima?,  85B, 
quod  corpus  postea,  quadraginta  sexdie- 


bus  distinctum  est  et  perfectum,  105B'. 
Et  quia  impossibile  erat  concipi  corpus 
antequam  assumeretur,  XXUI  84  D,  eo- 
dem  instanti  concepta  est  caro,  creata 
auima,  et  utraque  alteri  et  Verbo  unita, 
84  A'.  — An  et  quomodo  fuerit  in  Adam, 

XXII  401D,404D',  410 C,  XXIII 106D,  A', 
D',  107A',  et  in  lumbis  Abraha?,  104C. 
An  ad  ejus  conceptionem  active  coope- 
rata  sit  B.  Virgo,  XXIII  86B,  98D',  103B, 
et  illum  conceperit  naluraliter  an  mira- 
culose,  XXII  103  D,  104B,  XXIII  102A'. 
—  Christi  corpus  non  phantasticum  fuit, 
nec  cceleste,  sed  carneum,  XXIII  78 B', 
sed  optima?  complexionis,  quam  a  Spi- 
ritu  Sancto  accepit,  XXII  104B,  non  a 
stella  nativitatis,  103C,  et  justa?  statu- 
rse,  inter  nimis  longam  et  brevem  nimis, 

XXIII  85C,  XXV  274C. 

Quoad  animam.  Veram  animam  ha- 
buit  Christus,  XXIII  78  D',  id  est  vegeta- 
tivam,  sensitivam  et  rationalem,  78A', 
cum  utroque  intellectu,  agente  et  pos- 
sibili,  248A',  non  ante  carnem  creatam, 
sed  simul,  84 A',  et  vere  carni  unitam, 
79B,  cujus  unica  fuit  forma  substantia- 
lis,  85  C,  et  Verbo,  77  B',  quod,  ea  me- 
diante,  carnem  sibi  conjunxit,  79C,  81 
D,  83C,  et  eam,  mediante  spiritu,  78B, 
80A.  —  An  magis  vel  minus  conjunga- 
tur  carni  quam  deitas,  XXIII  79D'. 

De  scientia  Christi.  Qua?  in  Christo 
ad  personam  pertinent,  necessario  unum 
sunt,  XXIII  246  D,  ideo  ipsius  unicus 
est  tantum  conceptus,  374B,  contra  Sco- 
tum,  372  D',  qua?  vero  ad  naturas,  vel 
unum  vel  plura  esse  possunt,  246A'.  — 
In  eo  igitur  multiplex  ponenda  est  scien- 
tia,  XXIII  246  B',  248  D,  nempe  alia  in- 
creala  infinita,  247 C,  alia  creata  beati- 
fica,  qua  Verbum  a?ternum  per  speciem 
cognovit,  et  universa  qua?  in  eo  relucent, 
248A,  250B,  263A,  alia  creata,  infusa 
et  habitualis,  246D.  C,  263  A,  B,  animam 
ejus  informans,  247 D,  qua  res  cognovit 
in  propriis  naturis,  248B,  263A,  demum, 
juxta  Thomam  et  alios,  scientia  expe- 
rimentalis  acquisita,  248D,  251 A'.  Vel, 


Clllt 


III 


Clll! 


secuudum  Alexandrum,  alia  fuil  secuu- 
dum  naturam  divinam,  XXIII  258  B', 
qu;c  ab  aoterno  est,  258 IV,  alia  secun- 
duni  gratiara  unionis,  258B',  qua  omnia 
novit  ad  humanae  redemplionis  myste- 
riuni  pertinentia,  258  D',  alia  secundum 
graliam  comprehensionis,  258 B'.  qua  ca 
percepit  quae  ad  suam  suorumque  perti- 
nent  gloriam,  259 A,  260  A,  alia  secun- 
dum  naluram  animae  integram,  258  C, 
qua  Deuni  naturaliler  cognovit,  et  res 
creatas,  XXII  255  D',  XXIII  259  A,  alia 
secundum  poenalem  naturam,258C,  qua 
diversas  pcenalitates  didicit  experimen- 
taliter,  259A,  alia  secundum  experien- 
tiam,  258C,  qua  per  sensus  aliqua  ap- 
prehendit  qiue  anle   sic   non   noverat, 

259  B;  et  quidem  scientia  increatee  et 
bealse  visionis  ornnia  simul  intuebatur, 
259A',  scientia  naturae  integraj  et  expe- 
rimentali,  quodammodo  discursive  et 
collative,  ibid.  Vel,  juxta  Bonaventu- 
ram,  alia  fuit  scientia  actualis,  qua  nec 
novitnec  cognoscere  potest  infinita,  alia 
scientia  habitualis,  qua  in  Verbo  cogno- 
scit  quidquid  vult,  XXIII  260D.  —  Ob 
unionem  intellectus  cum  Verbo,  ipsum 
cognovit  perfectius  quam  quilibet  San- 
ctus,  XXIII  249  B,  250  C,  et  angelus,  250 
B',  et  tam  perfecte  quam  possibile  est 
creaturae,  251 B',  et  omnia  in  ipso  vidit, 
251 A,  B.  Verumtamen,  quum  intellectus 
sit  finitus,  nec  limites  transcendat  crea- 
tura?,  XXIII  253A,  260A,  ipsum  Verbum 
plenarie  comprehendere  non  potuit,  252 
D',253C,  255A',  necomniascirequeescit 
Verbum  notitia  simplicis  intelligentiee, 
id  est  possibilia  et  infinita,  saltem  actu, 
256  B',  257  D,  B',  259  C,  260  C,  263  A', 
licet  cognoverit  habitu,  secundum  quos- 
dam,  260  D,  268  C,  sed  tantum  quee  scit 
notitia  simplicis  visionis,  id  est  finita, 
quse  fuerunt,  sunt  et  erunt,  XIX  169  D, 
XXIII  256 A\   257  D,   C,   *58C,   259C, 

260  B,  vel  quje  in  potentia  seminali  la- 
tent  cujuscumque  natura?,  256 B'.  Etsi 
ergo  omnia  cognoscat  qua  scit  Deus, 
XXIII   255  C,    scientia  visionis,  255  D, 


.scioutia  ejus  divinae  minime  asquiparari 
potest,  255B,  imo  infinite  ab  ea  deficit, 
2631)',  quoad  scientiam  simplicis  intel- 
ligenlise,  256D,  257B',  etquoad  modum 
el  medium  sciendi,  255  C,  nee  omnia 
cognovit  infinita  limpiditate,  257A.  — 
An  Verbum  cognoverit  mediante  aliquo 
habitu,  XXIII  246C,  247 D,  248B",  250B, 
vel  aliqua  specie,  248 B',  249C,  D',  per 
lumeu  creatum  vel  increatum,  249A, 
264B';  an  in  Verbo  omnia  videat  simul 
uno  iutuitu,  257  C,  vel  tot  actu  quot 
habitu,  260  D',  non  modo  quoad  esse 
quidditativum,  sed  quoad  esse  acluale, 
251  A,  B  ;  an  una  eademque  scientia 
Verbum  cognoscat  et  ea  quae  in  ipso 
relucent,  248A,  249  D';  an  ea  scientia 
qua  res  in  proprio  genere  cognovit,  om- 
nia  noverit,  261 B,  eliam  divinam  essen- 
tiam  et  hominum  gesta,  261 D,  et  per 
plures  habitus,  262B,  263 C,  265 A;  an 
scientiam  habuerit  discursi, am  et  colla- 
tivam,  259  D,  261 D',  265C,  D,  et  phan- 
tasmatibus  indiguerit  ad  cognoscendum, 
248A',  261  C,  262C,  263B;  an  et  quo- 
modo  sciat  mala,  263 D',  264  A.  —  An 
unquam  in  eo  fuerit  ignorantia,  XXIII 
259  C,  consilium,  electio,  259 D;  an  in 
scientia  creverit,  262A',  vel  aliquid  de 
novo  videre  possit  actu  in  Verbo,  257 D', 
260C;  quo  sensu  in  Passione  dubitasse 
dicatur,  316A',  B',  D'.  —  Quoad  modum 
cognoscendi  scientia  Christi  minor  fuit 
angelica,  XXIII  261 B',  sed  quoad  per- 
fectionem  scientiae  et  numerum  scito- 
rum,  longe  major,  250  B',  261 A',  nec 
ab  eis  quidquam  didicit,  259B'.  —  Cf. 
Cognitio,  Scientia. 

De  volunlate  Christi.  Multi  unam  in 
Christo  dumtaxat  dixerunt  esse  volunta- 
tem,  XXIII  313B,  sed  de  fide  est  in  eo 
fuisse  duas  volunlates,  sicut  duas  natu- 
ras  et  duas  operationes,  311 D',  313  D, 
divinam  scilicet  et  humanam,  309 A',  non 
quasi  unam  tertiam  constituentes,  sed 
utramque  distinctam,  312A;  imo  in  eo 
fuit  voluntas  multiplex,  XX  658A',  XXIII 
309D,  311 D,  313D,  314B,  D,  elsi  unum 


t.llli 


112 


Cllli 


tantum  volens,  309B".  —  Qnatuor  modis 
ipsi  contigit  aliquid  velle,  XXIII  314B, 
et  qua?.dam  velle  potuit  voluntate  huma- 
na,  non  divina,  310C,  311 A,  voluntate 
sensualitatis,  non  rationis,  313  A,  sed 
nec  voluntas  humana  contraria  fuit  di- 
vinse,  3I0B',  312D',  313D',  nec  voluntas 
sensualitatis  voluntali  rationis,  312D', 
uec  voluntas  rationis  sibi  ipsi,  313A, 
quia  in  volito  tantum  accidit  eas  differ- 
re,  31 1A',  312B',  non  in  modo  et  actu 
volendi,  31 1C,  312C.  An  unquam  hu- 
mana  voluntas  cassa  fuerit,  XXIII  310 
A',  D',  311 A.  —  An  sicut  omnium  rerum 
habuit  scientiam,  omnium  voluntatem 
habuerit,  XXIII  268  C,  vel  saltem  om- 
nium  quce  vult  Deus,  268  A';  et  qua  vo- 
luntate,  absoluta  an  conditionata,  mor- 
tem  acceptaverit,  293D.  —  Cf.  Voluntas. 
De  Christi potentia.  Christi  humanilas 
omnipotentiam  nec  habuit  nec  habere 
potuit,  XXIII  265C,  D',  quoniam  ipsi 
communicari  non  potuit  infinita  essen- 
tia,  266B,  nec  infinitas  actu,  267C ; 
ideo  etsi  data  sit  ei  omnis  potentia  quse 
creaturee  communicabilis  est,  266B,  et 
scientia  practica  omnium  rerum,  266D, 
sicut  in  scientia  ita  et  in  potenlia  a 
scientia  et  potentia  divina  in  pluribus 
defecit,  266C;  quandoque  tamen  omni- 
potens  dicitur  propter  idiomatum  com- 
municationem,  266C,  B'.  —  Anima  ejus 
virtute  naturali  corpus  suum  regere  va- 
lebat,  aliosque  instruere  et  illuminare, 
XXIII  267  B,  non  autem  corpus  suum 
aut  alia  immutare,  267 D,  nec  in  infe- 
rioribus  impressiones  per  se  facere  quas 
facit  nalura,  267 D';  virtute  gratise,  in 
quantum  beata,  corpus  proprium  illee- 
sum  servare  poterat,  298D',  immutare 
et  glorificare,  267A',  298C,  non  autem 
transmulare  materiam  ad  formam  sub- 
stantialem  aut  accidentalem,  268  A;  vir- 
tute  Verbi,  cui  erat  unita,  immutationes 
in  inferioribus  instrumentaliter  operari 
valebat,  267C.  et  miracula  facere,  298B, 
C,  299 B,  et  ita  quodammodo  dicitur 
omnipotens,  268B';  nullo  autem  modo 


res  creare  potuit  nec  anuihilare,  265D', 
267  C,  268C.  —  Cur  omniscientiam  po- 
tius  quam  omnipotentiam  consecuta 
sit,  XXIII  34C,  266A',  267C,  268B,  C. 
—  Cf.  Omnipotentia. 

De  actione.  Quoad  agentem  una  dum- 
taxat  in  Christo  fuit  actio,  quse  idcirco 
dicitur  theandrica,  XXIH  309 D',  326A'; 
quoad  potentias  etrationem  agendi,  plu- 
res  et  distinctae,  310A,  313D,  326C, 
quia  humana  natura  patiebatur  vel  ope- 
rabatur  qus  sunt  sibi  propria,  326D; 
sed  quaelibet,  quia  a  Deo  homine  exer- 
cita,  nobis  profuit  ad  salutem,  310A. 
Cf.  Actio. 

De  gratia.  In  Ghristo  variis  de  causis 
ponenda  est  gralia  habitualis,  XXIII  228 
C,  D,  D',  229B,  vel  potius  triplex  gratia, 
singularis,  unionis  et  capitis,  227  A, 
quarum  quaelibet  gratia  plenitudinis  dici 
potest,  227D,  A',  et  fuit  quasi  infinita, 
233C.  Gratia  unionis  natura  prior  est 
gratia  singulari,  240A,  et  utraque  prior 
natura  gratia  capitis,  239  D'.  —  Gratia 
singularis  certe  creata  est,  XXIII  228C, 
et  plena  fuit,  227  C,  perfecta  et  consum- 
mata,  ab  exordio  incarnationis,  228  D, 
229A,  D,  230A,  intensive  et  extensive, 
229  A',  ita  ut  deinceps  augeri  nequiverit, 
XX  53  A',  XXIII  228 A',  233 C,  quia  totam 
animse  capacitatem  repleverat,  XX  51 D', 
XXIII  228C,  233C,  B'.  Ideo,  licet  finita 
fuerit  quoad  essentiam,  XX  51 A',  XXIII 
231 B,  et  ejusdein  speciei  cum  gratia 
aliorum,  233C,  tanta  fuit  quanta  abso- 
lute  ab  eo  recipi  potuit,  XXI  562A',  et 
quanla  potest  creaturse  conferri,  XXIII 
230D,  ita  ut  eam  sequari  possibile  sit, 
230 C,  D',  minime  autem  superari,  231 
A,  B.  Unde  quasi  infinite  transcendit 
aliorum  gratiamquoad  virlutem  habitus, 
XXIII  232 B,  usum  et  effectum,  232 C,  et 
infinitse  fuit  virtutis  in  promerendo, 
234B,  quapropter  infinita  dici  potest 
sub  triplici  respectu,  232  C.  —  Gratia 
unionis  dupliciter  sumitur,  XXIII  129B', 
vel  tripliciter,  242 D',  vel  quadruplici- 
ter,  243 C,  et  dicere  potest  quid  creatum 


113 


Clll! 


vel  increatum,  129B',  228A,  242D';  an 
el  quomodo  differal  a  gratia  capitis,  228 
l(.  2'i.'SC,  el  a  gratia  singularis  personaj, 
243C.  —  Gratia  capitis  pariter  creala 
dicilur  el  increata,  XXIll  228A;  an  et 
quomodo  differal  a  gratia  unionis,  228 
H.  243C,  pI  a  gratia  singulari,  243 A'.  — 
An  Christo  naturalis  fuerit  gratia  imio- 
nis.  habitualis,  XXIII  120C,  B',  I)',  121 
C,  IV,  et  increata,  121  A';  an  tantaj  capax 
fucrit  gratiaj  quanta;  angelus,  230 D,  231 
A.  —  Cf.  Caput,  Gralia,  Unio. 

Christus  a  suas  conceptionis  iuitio 
bealilica  visionc  donalus  est,  XXIII  250 
IV,  qua  majorem  nullus  poluit  habere 
homo,  ibid.,  nec  etiam  angelus,  quid- 
quicl  dicat  quidam,  250  B',  C,  utpote 
tanta;  emineulia?  quod  pura  creatura 
eminentiorem  suscipere  nequit,  251  B'; 
ideo  Deum  vidit,  non  modo  in  quadam 
sui  claritate,  254 D,  sed  in  semetipso, 
254  B',  sive  immediate,  siye  per  medium 
creatum,  254 C  ■ —  Yerumtamen,  quo- 
niam  beatitudo  vera  oninem  pcenam  et 
miseriam  excludit,  secundum  mentem 
dumtaxat  comprehensor  fuit,  secundum 
inferiores  vires  viator,  XXV  425C;  et 
quamvis  aliquos  operalus  sit  aclus  cor- 
porum  glorificalorum,  XXIII  302  A',  303 
C,  Beatorum  dotes  non  habuit,  303 A', 
304A,  saltem  quoad  habitum,  XXIV  305 
C,  sed  aliquid  habuit  de  quadruplici 
hominis  statu,  XXIII  302  C.  —  Quomodo 
transfiguratus  sit,  XXIII  302D',  et  an 
ipsi  naturalis  fuerit  corporalis  clarilas, 
303D',  304A,  D.  —  An  summa  fuerit  in 
eofruitio,  XXIII  231  C. 

Peccare  igitur  non  potuit,  nec  ut  Deus, 
XXIll  218B',  219B,  220A,  nec  ut  com- 
prehensor,  quia  Beati  a  Deo  averti  ne- 
queunt,  218A',  219A,  nec  ut  viator,  quia 
confirmatus  fuit  in  gratia,  218A',  219A. 
Aliquam  tamen  peccandi  potestatem  ha- 
buit,  quum  arbitrium  habuerit,  XXlll 
218 B',  219C,  220 A,  C,  C,  et  peccasset 
si  voluisset,  219B,  D,  sed  velle  non  pot- 
erat,  219A',  220  D.  An  saltem,  dalo  quod 
humanitas  ejus  sine  gratuitis  assumpta 
T.  251"". 


esset,  peccare  poluisset,  XXIll  221  C,  D, 
el  damnan,  ^21  I),  I!'.  —  Pariter  pecca 
torem  assumere  non  debuil,  quia  nec 
nalur;c  deilalis  nec  officio  redemptoris 
congruel  at,  XXIII  220B';  ideo  caro  ejus 
in  patribus  non  fuit  peccato  obnoxia, 
105D'  et  s.,  nec  ipse  in  Adam  originale 
contraxit,  XXII  394 B,  XXIII  104C,  105 
B',  C,  10GB',  107C,  A',  C  nec  in  lumbis 
Abraha?.  decimatus  dicitur,  103  C.  nec 
unquam  libeiatione  indiguit,  104B,  C, 
D,  quia  in  lumbis  Abrahse  et  Ada;  non 
fuit  secundum  rationem  seminalem,  sed 
secundum     corpulentam     substantiam, 

XXII  401  D,  404D',  410C,  XXIII  104D', 
106IV,  107C,  non  actu,  sed  potenlia,  po- 
tentia  scilicet  qua  fieri  posset,  non  qua 
fieret,  104D'. 

Ut  comprehensor,  Christus  non  habuit 
fidem,    nec    spem,    nec    poenitentiam, 

XXIII  227C,  B',  449C,  451 A',  nisi  quan- 
tum  ad  id  quod  est  perfectionis  in  eis, 
227 C,  nec  timorem,  ut  donum,  538 B, 
nisi  filialem,  et  quoad  unum  actum, 
qui  est  revereri  Deum,  561 A',  quamvis 
timorisdono  in  Scriptura  repletus  dica- 
tur,  554D';  caritatem  hahuit,  sed  juxla 
moclum  patria?,510D;  quomodo  inimicos 
dilexerit  vel  dilgat,  510A',  utrum  plus 
dilexerit,  Petrum  an  Joannem,  484B,  B', 
511 B.  —  Ut  Deus,  orare  non  potuit, 
XXIII  315  C,  316 B,  ut  comprehensor, 
orare  potuit  pro  aliis,  315C,  ut  viator, 
pro  aliis  et  pro  se,  ibid.,  et  quadruplici 
ratione  eum  decuit  orare,  315D,  316B. 
Tripliciterorasse  dicitur,  voluntatenem- 
pe  rationis,  pietatis  et  sensualitatis, 
XXIII  3I5A',  et  diversimode  exauditus 
est,  315B';  quomodo  in  Passione  calicem 
petierit  a  sc  auferri,  315C,  316 D,  et 
quare,  315  D'. 

An  et  quomodo  Christus  mereri  potu- 
eiit,  XXIII  322 D,  C,  324B,  325C,  327  A. 
—  An  a  primo  instanti  vitae  meruerit, 
non  constat,  aliis  negantibus,  XXIII  332 
A',  C,  333D',  334A,  ob  varias  causas, 
333 A,  334A,  aliis  affirmantibus,  333 A, 
A',  334  C,  C,  D',  quia  Christo  tribuenda 


GHR 


144 


CHR 


sunt  quaecumque  ei  tribui  possunt,  332 
D',  333A'.  —  Ut  comprehensor,  nihil 
meruit,  XXIII  321  D,  324  B,  contra  Sco- 
tum  asserentem  ipsum  meruisse  etiam 
per  actus  beatificos,  328B,  sed  ut  viator 
mereri  potuit,  322C,  imo  non  potuit 
non  mereri,  32GC,  et  quocumque  actu 
meruit,  XXI 385 D',  XXIII 321 D',  caritate, 
322  D',  323  D,  operatione,  323 A',  passio- 
ne,  323 C,  324C,  32GB',  et  etiam  moti- 
bus  sensualitatis,  XXI  386  A,  XXIII  321 
B',  C.  —  Unionem  cum  Verbo  nunquam 
meruit,  quum  ante  non  exstiterit,  XXIII 
H7D',  sed  quum  melius  sit  aliquid  habe- 
re  per  meritum  quam  sine  merito,  325B', 
per  meritum  habuit  qusecumque  mereri 
non  officit  ejus  dignitati,  325C,  et  me- 
ruit  non  modo  sibi,  sed  aliis,  325D', 
331 B',  qui  Baptismate  ipsi  incorporan- 
tur,  326  B;  quae  sibi  meruerit,  321 C,  322 
A,  327B,  'et  quae  nobis,  321 C,  322A. 
Omnibus  meruit,  ut  causa  totalis,  gra- 
tiam  primam,  XXIII  329A,et  apertionem 
paradisi,  329  B',  330 C,  ut  causa  princi- 
palis,  gratiam  pcenitentialem  post  pec- 
catum,  329B';  quomodo  Patribus  V.  T. 
meruerit  gratiam  primam,  329C,  D'.  — 
Infinite  non  meritus  est  Christus,  juxta 
Scotum,  XXIII  329 B,  330  A',  contra  ali- 
quos,  328  A' ;  sed  ob  dignitatem  personae, 
quae  Deo  magis  grata  fuit  quam  totus 
mundus,  515C,  517C,  et  humanae  tran- 
scendit  limites  naturae,  pro  tota  natura 
satisfacere  potuit,  XXII  211 C,  et  quoad 
sufficientiam  salisfecit  pro  peccato,  licet 
quodam  modo  infinito,  XXIII  330 A',  331 
A,  B,  et  pro  infinitis  peccatis,  329D, 
331 C,  etsi  quoad  efficientiam,  pro  ele- 
ctis  tantum  salisfecerit,  328  A',  329 A, 
A',  331  D,  A'.  Adeo  igitur  superabundans 
fuit  ejus  meritum,  XXIII  331 C,  ut  innu- 
merabilia  millia  hominum  redimere  sui- 
ficeret,  232C,  et  ab  eo,  tanquam  a  ca- 
pite,  ad  universa  membra  Ecclesiae 
derivatur,  331  B'.  —  Cf.  Redemptio. 

De  gestis  Chr.isti.  Christus,  ut  media- 
tor  esset,  ea  qua?  Dei  sunt,  gratiam  sci- 
licet  et  virtutes,  ad  nos  detulit,  XXIII 


276C,  et  ea  quae  nostra  sunt,  infirmitates 
et  defectus,  ad  se  assumpsit,  276 D,  non 
necessario,  sed  voluntarie,  96 D,  277  B, 
292B,  quia  sic  decuit,  277D,  ut  fratri- 
bus  per  omnia  assimilaretur,  277  A,  364 
D.  Humanam  igitur  assumpsit  naturam, 
cum  perfectionibus  et  imperfectionibus, 
XXUI  277C,  278C,  sive  animae  sive  cor- 
poris,  278B,  quas  Deus  in  ipsa  plantave- 
rat,  278A,  id  est  defectus  naturales  et 
pcenales,  276  A',  277  B,  B',  qui  universa- 
liter  sequunlur  naluram,  276B',  vel  ex 
peccato  communi  totiusnaturaeoriunlur, 
nec  repugnant  perfectioni  gratiae,  277B', 
279B,  non  autem  eos  qui  ex  particula- 
ribus  causis  oriuntur,  276D',  277  C,  vel 
ad  imperfectionem  gratiae  pertinent,  276 
D'.  —  Unde,  quum  corpus  passibile  as- 
sumpserit,  XXIII  277D,  vere  doluit,  284 
D',  287  D,  quidquid  contra  dicere  vi- 
deantur  aliqui  Sancti,  291  D',  et  acerrime 
doluit,  285A,  289B,  300A'.  Similiter 
anima  ejus,  quoniam  appetitus  sensitivi 
passionibus  non  caruit,  XXIII  281  C, 
282C.  283C,  ut  tristilia,  281  D,  282B', 
284 A,  ira,  281 B',  283  D,  2S4C,  timore, 
281 D',  283C,  compassione,  283  D',  284B, 
duplici  modo  passa  est,  passione  corpo- 
rali,  in  quantum  forma  corporis,  281 A, 
A',  282  A,  et  passione  animali,  in  quan- 
tum  sensitiva,  280 D,  282  B;  nec  obslat 
eam  in  superioribus  viribus  beata  frui- 
tione  repletam  fuisse,  quia  ad  inferiores 
non  redundabat  delectatio,  281 A',  nec 
dolorem  impediebat  sensibilem,  nec 
tristitiam,  283A,  286A,  291 D,  C,  293B, 
544 D',  546 A.  —  An  et  quaenam  in  Chri- 
sto  fuerit  necessitas  patiendi,  XXIII  296 
B,  C,  C,  D'.  Juxta  Cartusianum,  per 
donum  beatee  fruitionis  illaesum  poterat 
servare  corpus,  XXIII  297  D',  298  C,  300 
D,  364 C,  ut  Beati,  298 B',  nihil  ergo 
invitus  passus  est,  296 D',  297C,  imo 
non  nisi  per  miraculum,  per  suspensio- 
nem  redundantiae  felicitatis  superioris 
pati  potuit,  302B;  non  tamen  omnia 
miraculose  pertulit,  364 D'.  —  Cf.  Passio. 
Pari  modo  tenet  Cartusianus  cum  qui- 


i:iii; 


nfi 


r.nn 


busdam,  animam  Chrisli,  beatse  fruitio- 
nis  merito,  potuisse  corpus  servare  im- 
mortale,  XXIIJ  297  D',  298  C,  301C,  et 
morlem  ejus  non  uisi  miraculo  accidis- 
se,  scilicet  per  subtractionem  redun- 
dantite  felicilalis  anima?,  298C,  3001), 
301 C,  D'.  Sed  juxla  plerosque,  in  eo  fuit 
quaedam  moriendi  necessilas,  XXIII  295 
B',  non  absoluta  ex  conditione  originis, 
304 B,  aut  peccati,  300B',  3G4C,  nec 
ex  causis  communibus,  295B',  29(iD,  sed 
saltem  conditionalis,  ex  causa  finali,  ad 
redimendum  scilicel  genus  humanum, 
29GB,  C,  297B',  et  quia  solubile  ac  mor- 
tale  corpus  Iibenter  acceperat,  296A', 
297C,  299 D',  300  D';  ideo  mors  ejus 
aliquo  modo  naturalis  fuit,  aliquo  modo 
violenta,  300C,  non  necessilate  coactio- 
nis,  sed  liberae  voluntatis,  296D,  297A, 
B',  299  B',  300  A,  nec  plene  humanae 
ejus  voluntali  subjacuit,  298A,  300A,  B, 
D',  imo  in  natura  ejus  nihil  erat  quo 
posset  eam  impedire,  298 B,  300C.  Id- 
circo,  etiam  non  occisus,  mortuus  fuis- 
set,  XXIII  297 B',  et  senio  naturaliter 
defecisset,  296  B',  300  C,  301  B',  etiam 
edendo  de  ligno  vitoe,  301 B'.  quia  cor- 
pus  habuit  naturaliter  solubile,  296A', 
297  A',  300  C,  nec  super  illud,  juxta 
Scotum,  perfectum  habuit  dominium, 
301 D.  —  Vere  igitur  morluus  est,  XXIII 
361 B,  et  in  eo  anima  et  corpus  realiter 
separata  sunt,  361 C;  sed  a  divinitate 
nec  anima  separata  est,  cui  unita  man- 
sit  gratia  unionis,  361  A,  C,  363A,  in- 
habitationis  et  fruitionis,  362A,  et  facta 
est  impassibilis,  362B',  nec  corpus,  quia 
immediate  Verbo  unitum  est,  361 A,  D, 
B',  363B,  et  in  ipso  remanserat  ratio 
unionis,  361  A",  362D,  non  tamen  a  dei- 
tate  vivificabatur,  361 A,  D,  et  reapse 
mortuum  est,  361 D,  sed  non  desiit  esse, 
363  C,  A',  nec  etiam  proprie  loquendo 
assumpta  humanitas,  362B,  363A.  — 
Non  tamen  potuit  Verbum  in  triduo  mor- 
tis  dici  anima  aut  corpus,  XXIII  361  B', 
quia  utrumque  non  nalura  est,  sed  pars 
naturae,  361  C,  nec  duo  vel  tria,  quia  ex 


parte  assumentis  unica  fuil  relatio,  361 

D'.  An  lunc  fueril  homo,  ncgnnl  Thomas, 
XXIII  36815'.  369B,  et  alii,  370A',  C,  D', 
372A',  B',  1)',  quia  in  eo  deerat  humana 
nalura  realiler,  3G8C,  370L)',  371  D',  et 
eliam  inlentionaliler,  juxla  Scoturn,  372 
D',  quum  homo  proprie  fuerit  per  unio- 
nem  animce  et  corporis  ad  invicem,  153 
B',  affirmant  alii,  sive  quia  animam  pu- 
lant  totam  esse  hominis  substantiam, 
3G8D,  370  D,  A',  372  B,  sive  quia  ibi  erat 
humana  nalura  secundum  esse  intentio- 
nale,  371 A,  B',  374 A;  an  tunc  fuerit 
rationalis,  370A,  vel  supposilum  in  hu- 
mana  natura,  370A,  B,  vel  redemptor, 
374A',  375A,  vel  mediator,  374B',  375 
A,  vel  Chrislus,  377B'.  —  Mortem  ejus 
voluerunt  pariter  Deus,  ipse  et  Judaei, 
sed  aliter,  XXIII  311  B'.  355  A',  C,  356 
A.  —  Cf.  Mors. 

Christus  debitum  corruptionis  ex  ne- 
cessitate  originis  non  contraxeral,  XXIII 
364 B,  nec  sponte  assumpserat,  364C,  et 
corpus  ejus,  etsi  ex  contrariis  constans 
elementis,  364  D,  a  corruplione  servaba- 
tur  supernaturali  virtute,  364  A',  C,  ideo 
in  morte  naturaliter  indissolubile  erat, 
363  D',  364  A',  C,  contraquosdam,364B', 
vel  saltem  nunquam  dissolutum  fuisset, 
quum  hoc  nec  ad  redemplionem  confer- 
ret,  364C,  365A,  nec  Verbi  dignilati 
congrueret,  365A'.  —  In  sepulcro  igitur 
tribus  diebus  mansit,  id  est  triginta  sex 
horis,  XXIII  377A',  385D,  ut  certo  con- 
staret  de  ejus  morte  et  resurrectione, 
377B,  sed  incorruptum,  362D',  378C, 
379B,  B',  C,  et  suscitatum  est  idem 
specie,  368 C,  378 A,  379 A,  D',  et  idem 
numero,  378 B,  A',  379 B,  D,  D',  cum 
eadem  complexione  et  dispositione,  379 
A',  C,  D',  380B.  —  Chrislum  nempe  a 
mortuis  resurgere  multipliciter  require- 
bat  ejus  dignitas,  XXIII  381 D,  et  bonum 
comprehensorum,  380  C,  ac  viatorum, 
380B';  uec  eum  in  sepulcro  diu  jacere 
decuil,  381  C,  A',  385B.  Qu;  ndonam  re- 
surrexerit,  XXIII  377A',  385A,  B,  D,  et 
qua   virtule,    384  C;    quomodo   dicatur 


CHR 


110 


CHR 


primitiae  dormientium,  384  A'.  —  Cf. 
Resurreetio. 

Post  resurrectionem  recte  discipulis 
manifestavit  se  ipsuni,  ut  conl'irmaret 
eorum  fidem,  XXIII  381 C,  382D;  quo- 
modo  ab  eis  videri  potuerit,  382A',  et 
palpari,  383C,  A',  385D',  et  cur  se  eis 
palpandum  praebuerit,  383A,  D,  A'.  An 
vere  comederit,  et  quomodo,  XXIII  384 
B,  386 D'.  —  Ad  inferos  descendisse  di- 
citur,  quomodo,  XXIII  387  C,  et  quare, 
386  A' ;  an  in  anima  descenderit,  389 D', 
390A,  D,  et  quamdiu  ibi  fuerit,  387C. 
Sanctos  ibi  detentos  beatificavit,  XXIII 
387A',  394A',  lenebras  exteriores  et 
interiores  excludendo,  388 C,  el  dolores 
exspectationis  tollendo,  388D';  damna- 
tos  autem  non  liberavit,  nec  pueros  in 
originali  defunctos,  quia  gratiae  non 
erant  capaces,  388  D,  nec  purgantes  ani- 
mas  quse  nondum  poenas  luerant,  ibid., 
contra  alios,  389  C.  Quo  sensu  dicatur 
ibi  incredulis  praedicasse,  XXIII  389A. 
—  Curad  ccelos  ascenderit,  XXIII 390 D', 
quomodo,  391  B,  D,  392  C,  et  quousque, 
392A,  D',393B,  D,  394A,  C;  quomodo 
ipsi  competeret  ascendere  vel  descen- 
dere,  391 A,  393 D',  et  quo  sensu  dicatur 
solus  ascensurus,  394B',  D'.  — Quomodo 
dicatur  a  dextris  Dei  sedere,  XXIII  392B, 
393 A,  395A',  quum  in  sinu  Patris  requi- 
escere  perhibeatur,  392  C;  num  ad  aequa- 
litatem  Dei  assumpta  sitejus  humanitas, 
395  A,  A'.  —  Cf.  Ascensio. 

Tres  sunt  ei  modi  essendi  quoad  divi- 
nitatem  :  in  omnibus  per  essentiam,  in 
Sanctis  per  gratiam,  in  natura  assumpta 
per  hypostaticam  unionem,  XXIV  210C, 
259  A;  item  tres  quoad  humanitatem, 
quia  localiter  est  in  ccelo,  personaliter 
in  Verbo,  sacramentaliter  in  altari,  210D, 
259B,  262  A.  —  Secundum  esse  naturale 
in  uno  est  loco,  secundum  esse  perso- 
nale  non  est  in  loco,  secundum  esse 
sacramentale  in  pluribus  est  Iocis,  259 
B.  Localiter  in  coelo  est,  personaliter 
ubique,  sacramentaliter  in  altari,  XXIII 
375  A';  secundum  divinitatem  ubique, 


secundum  humanitateni  determinat  sibi 
locum,  375D;  an  ubicumque  est,  homo 
sit,  375C.  —  Quomodo  dicatur  in  sepul- 
cro  fuisse  totus,  non  totum,  XXIII  376 

C,  377 A,  A'.  Quomodo  sit  in  Sacramen- 
to,  XXIV  251 B  et  s.,  256B,  259C  et  s. ; 
prout  est  ibi,  nec  se  videt  nec  alia, 
268C.  —  Cf.  Locus. 

Christus  in  ccelo  tanlam  gloriam  habet 
quantam  recipere  valet  creatura  Verbo 
unita,  XX  50B,  et  quoniam  omnia  in 
Verbo  cognoscit,  XXV  418C,  summos 
illuminat  angelos,  XXI  494B,  506C,  564 
A,  et  Beatos,  XXV  419D",  qui  in  ipsum 
prospicere  cupiunt,  XXI  564 B,  et  sum- 
mopere  in  ejus  visione  delectantur,  393 

D.  —  Ipsi  competit  habere  auream,  seu 
coronam,  XXV  442  D,  non  autem  aureo- 
lam,  qua?  aliquid  est  diminutivum,  442 
A',  militibus,  non  principi  assignatum, 
443D',  et  nihil  notabile  essentiali  prae- 
mio  adderet,  442B',  nec  dotes,  434C, 
quia  ex  triplici  ejus  unione,  cum  Deo 
per  amorem,  cum  divina  nalura  perso- 
naliter,  et  cum  Ecclesia,  434C,  nulla 
matrimonii  rationem  habet,  non  prima, 
quia  deest  unius  ad  alterum  subjectio, 
434A',  non  secunda,  quia  deest  perso- 
narum  distinctio  et  conformitas  in  na- 
tura,  ibid.,  non  tertia,  quia  non  modo 
caput,  sed  membrum  est  Ecclesiae,  434 
D' ;  ejus  tamen  sponsa  aliquo  modo  dici 
potest  humana  natura,  in  quantum  ei 
conjungitur,  434C,  et  Ecclesia,  prout 
est  corpus  ejus,  434 D'. 

Triplici  titulo  ipsi  competit  judiciaria 
potestas,  XXI  335C,  quam  in  fine  saeculi 
solenniter  exercebit,  XXV  378C  et  s.  — 
Secundum  utramque  naturam  Dominus 
est  hominum,  XXV  379A,  et  omnium 
creaturarum,  379C;  secundum  huma- 
nam,  ad  eum  attinet  esse  mediatorem, 
XXIII  345  A',  346C,  347A,  caput,  funda- 
mentum,  ostium,  sacerdotem,  346  D, 
hostiam,  redemptorem,  pastorem  et 
viam,  346A'.  Quomodo  sit  inter  Deum 
et  homines  medium,  XXIII  345  D',  346 
C,  seu  mediator,  346A,  348C,  XXV  379 


«■iii: 


117 


r.ll; 


B',  rcconciliator,  XXIII  34715,  1)\  et  re- 
demptor,  347C,  A\  349B.  —  ln  incar- 
natione  ct  in  Missa  triplici  fungilur 
oflieio,  advocati,  XXIV  252B,.  medici, 
252D,  et  sacerdotis,  251 B',  prouter  quod 
sacerdos  dicitur  in  eeternum,  XXIII  369 
C,  370C.  —  Multi pliciter  convenit  ei 
esse  caput,  XXIII  236  C,  238  A\  sed 
prsecipue  ratione  influentiae,  235B,  C, 
237A.  Ut  Deus,  caput  esl  omnium  San- 
ctorum,  XXIII  235A,  238A',  quos  spiri- 
tualiter  vivificat,  235  A,  238  B' ;  ut 
Deus  el  homo,  caput  Ecclesia?,  237  I), 
238D,  239B',  240D,  item  ut  homo,  235 
B,  236A,  237D,  et  hoc  multipliciter, 
per  modum  meriti,  doctrina?  et  fidei, 
235 C,  236 A\  238B.  An  sit  caput  ange- 
lorum,  XXUI  235B,  C,  237B',  242A,  om- 
iiium  hominum,  241  B\  infidelium,  240 
D\  reproborum,  237C,  et  malorum,  237 
D',  239C,  241 A,  242A  ;  cur  potius  caput 
vocetur  quam  cor  Ecclesia?,  235  A\  237 

A,  239  A,  240 A\  An  sit  membrum  Eccle- 
siae,  XXIII  236B,  vel  sui  ipsius,  235D-. 
Quot  modis  contingat  homines  ipsi  in- 
corporari,  XXIV  127B.  —  Cf.  Caput. 

Ut  sapientissimus  medicus  et  pius 
Samaritanus,  XXIV  33,  genus  humanum 
saucium  a  morte  liberavit  et  infirmi- 
tate,  30,  a  culpa  et  miseria,  32,  et  ab 
innumeris  originalis  culpa?  sequelis,  29, 
et  in  septem  sacramentis  salubria  para- 
vit  medicamenta,  31,  et  lavacrum  ad 
abluendum  lepram  generis  humani,  33. 
—  CurBaptismum  receperit,  non  Confir- 
mationem,  nec  Ordinem,XXIV  198D. — 
Quo  die  Eucharistiam  instituerit,  XXIV 
302 A\  303  A\  et  an  in  azymo,  302C,  303 

B,  B\  C  ;  an  proprium  corpus  et  sangui- 
nem  sumpserit  in  Coena,  235C,  302B,  et 
quale  corpus  discipulis  tradiderit,  im- 
passibile  et  immortale,  305C,  306B,  an 
contra  passibile  et  mortale,  305D',  386 
B.  —  Qualem  potestatem  habuerit  pec- 
catores  intus  mundandi  a  peccato,  XXIV 
145B\  148B,  D.  —  Cf.  Sacramenta. 

Christi  humanitati,  seu  carni  seorsum 
sumptae,  non  debetur  nisi  cultus  dulia? 


seu  byperdulias,  XXIII  191B',  192 C,  193 
A;  sed  ratione  hypostaticae  unionis  ipsi 
debetur  cullus  latriae,  191B\  192B,  193 
D,  contra  quosdam,  193B,  195A,  quia 

iimi  endemque  culln  honoranda  est  lota 
Christi  persona,  191  D',  193  C,  id  est  cul- 
tu  latriffi,  qui  divinitati  per  se  impendi- 
lur,  194C,  humanilati  per  accidens,  193 
B\  194D'.  Juxta  nonnullos  lamen  cullu 
latriae  colendus  cst  quoad  divinitatem, 
cultu  dulia?  quoad  humauilatem,  XXIII 
192 C.  —  Quomodo  sit  objectum  theolo- 
gia?,  XIX  79  D,  A',  80C.  —  Cf.  Cultus. 

CHBYSOSTOMUS  (S.  Joannes),  Constanti- 
nopolitanus  episcopus  (347-407),  expo- 
nit  quemdam  locum  Scriptura?  (Joann. 
xxi,  17),  XXV  32C.  An,  juxta  illum, 
Joannesagnoverit  Christum  ad  se  venien- 
tem,  XXIV  147B,  C,  D\  —  Allegatur  de 
lectione  et  studio  Scriptura?.  XIX  40, 
41 ;  de  Dei  notitia,  36,  152C,  154C,  et 
dilectione,  XX  62C;  de  a^qualitate  inter 
Patrem  et  Filium,  98D,  et  processione 
Spiritus  Sancti  a  Filio,  XIX  460A',  461 
A';  de  creatione  angelorum,  XXII  36C, 
angelis  custodibus,  XXI  548A',  B',  et 
tenlatione  diaboli,  364C;  de  creatione 
materia?,  XXII  6  B',  natura  corporum 
ccelestium,  60D,  et  pluralitate  ccelorum, 
62C,  D' ;  de  dignitate  Christi,  XXIII  39C, 
et  forma  in  qua  apparebit  in  judicio, 
XXV  379  D' ;  de  gratia,  XXII 321 C  volun- 
tate,  537  C,  et  actu  alios  judicandi,  XXV 
22B';  de  Baptismo  per  immersionem, 
XXIV  H4C;  de  Sacramento  altaris,  336 
C,  D,  D\  et  ejus  consecratione  in  azymo, 
303D,  D';  de  Pcenitentia,  430A';  de  actu 
matrimoniali,  XXV  62C,  repudio,  151 C, 
et  libello  repudii,  I32D' ;  de  visione 
beatifica,  XXIII  254C,  XXV  413C,  414 
A',  et  pcena  damni,  XXII  448 A,  XXIII 
292 D\  XXV  468  D. 

CIBUS  non  modo  ad  naturalis  caloris  fo- 
mentum  requiritur,  XXII  395D',  396D, 
sed  ad  quantitatis  augmentum,  397  A\ 
et  ad  restaurationem  deperditi,  397D"; 
ideo  eliam  in  statu  innocentia?  cibo  in- 
digebant  prinii  parenles,  non  solum  ad 


cib 


118 


CIN 


tuendam  vitam,  190C,  quse  eo  deficiente 
defecisset,  190 D',  sed  eliam  ad  virtutis 
augmentativae  et  generativae  conserva- 
tionem,  ibid.,  in  eo  enim  totum  poten- 
tialiter  est  semen,  183D,  et  ex  eo  resol- 
vitur,  XXV  267  A;  et  ab  eis,  ut  videlur, 
substantialiter  incorporatus  fuisset,  XXII 
200  C,  etsi  forsan  in  eis  fumosilates  et 
somnum  non  provocasset,  191 A,  192B'. 
—  An  in  substantiam  nutriti  converta- 
tur,  negant  quidam,  XXII  395A,  B,  A', 
D',  XXV  266  B',  269B',  affirmant  alii, 
XXII  397  A',  405D',  XXV  266C,  sic  ta- 
men  ut  non  pertineat  ad  veritatem  natu- 
rse,  nisi  secundario,  XXII  397B',  XXV 
266 D',  in  quantum  corpus  augere  habet, 
XXII  397 D',  400  C;  alfirmant  demum 
alii  simpliciter,  396C,  398D,  405B,  ila 
ut  cum  substantia  generantis  permiscea- 
tur,  398 D,  et  ex  ambobus  unum  simpli- 
citer  efficiatur,  398D';  non  tamen  ita 
perfecte  naturam  consequitur  speciei  ut 
reliquum  corpus,  399A.  —  Quomodo 
digestione  coquatur,  XXII  407 A,  et  co- 
medenti  incorporetur,  XXIV  231  A;  an 
secundum  speciem  et  materiam  nutriat, 
aut  secundum  materiam  tantum,  XXII 
406A,  XXV  271 B;  an  cum  comedente 
sit  resurrecturus,267A,  269 A'.  —  Quum 
ad  reparandam  individui  ruinam  suma- 
tur,  nec  propter  se  appeti  debet,  XXV 
273C,  275C,  B',  nec  per  se  felicitatem 
dare  potest,  273C,  275D,  imo  homini  non 
convenit  in  quantum  homini,  275D ;  ideo 
etsi  iuerit  in  paradiso  terrestri  ob  ne- 
cessitatem,  275 D',  in  ccelesti  nullatenus 
erit,  273B,  275C,  C,  et  quae  in  Scripturis 
de  Bealorum  epulis  dicuntur,  spirituali- 
ter  intelligenda  sunt,  276B.  An  in  statu 
innocentise  major  fuisset  comedentium 
delectatio,  XXII  202B;  an  vere  cibum 
sumpserit  Christus  redivivus  et  digesse- 
rit,  XXIII  384B.  —  Cibus  intellectus  est 
veritas,  cibus  voluntatis,  bonitas,  XXIV 
231  D,  maxime  summa  veritas  et  boni- 
tas,  231  A';  quid  inter  cibum  corpora- 
lem  et  spiritualem  intersit,  231  C.  — 
Cf.  Comestio. 


CICATRICES  vulnerum  in  Christo  glorioso 
remanserunt  quatuor  de  causis,  XXIII 
383 D',  in  martyribus  autem  non  viden- 
tur  permansurae,  XXV  270  D,  saltem 
prout  defectum  includunt,  279  D',  et 
qu.amvis  corpora  eorum  splendore  deco- 
rent,  splendor  ille  aureola  dici  nequit, 
442D'.  An  et  cur  Christi  cicatrices  Tho- 
mas  tetigerit,  XXIII  384A. 

CICERO  (Marcus  Tullius),  Romanus  orator 
et  philosophus  (106-43  a.  c),  Dei  provi- 
dentiam  et  preescienliam  negavit,  ut  ca- 
sum  et  fortunam  defenderet,  XX  6MB', 
asserens  omnia  in  inferioribus  necessa- 
rio  evenire,  XXII  S9C.  —  Csesaris  lau- 
dans  occisores,  XXII 585D,  an  probandus 
sit,  585 A',  C.  —  Allegatur  de  Deo,  XXI 
171 A',  Iatria,  XXIII  190D,  XXIV  358D, 
el  diis,  XXI  359D,  414A;  de  providen- 
tia,  XX  479 A,  et  fato,  505D,  XXII  89 C; 
de  philosophia,  XIX  83 C,  et  sapiente, 
83D;  de  naturali,  XXII  378B,  jure  natu- 
rali,  XXIII  604B,  XXIV  469D',  XXV  126 
C,  legibus,  126  A,  et  circumstantiis 
acluum,  XXIV  434 B',  435  C;  de  volun- 
tate,  XXII  355B,  virtute,  XXI  392C,  XXII 
341  B\  342C,  343 A,  519A',  XXIII  406 C\ 
521  A\  529  D,  virtutibus  cardinalibus, 
524A,  et  temperantia,  XXI  419A';  de 
bono  honesto,  XX  568C,  et  bonis  mix- 
tis,  XXV  109C;  de  expetendis,  XIX  121 
C,  et  gaudio,  XXV  431 C;  de  passioni- 
bus,  XXII  488 C\  XXIII  282A',  avarilia, 
XXI  387  C,  et  contentione.  XIX  56 B. 

CICONIA  parentes  aelate  confectos  fovet  et 
nutrit,  XX1II489C. 

CINIS.  Sic  vocantur  reliquise  humanorum 
corporum,  tum  quia  olim  reapse  com- 
burebantur,  XXV  252A',  tum  ob  fomitis 
incendium,  quod  est  causa  cur  dissol- 
vantur,  252  B'.  —  In  cineres  esse  redi- 
gendos  omnes,  satis  probant  et  bumana? 
naturseexigenlia,  quae  ad  reformationem 
redire  nequit  nisi  per  dissolutionem, 
XXV  252 D,  et  cessalio  motus  ccelestis  in 
fine  mundi,  qua  necesse  erit  mixta  in 
sua  elementa  resolvi,  252  A\  et  ignis 
conflagrationis,  qui  universa  comburet, 


r.nt 


II!) 


<:nt 


232  B'.  —  In  resurrectione  ab  angelis 
colligentur  et  in  pristina  corpora  forma- 
buntur,  XXV  2491)';  ao  in  liis  aliqua 
romaneat  vis,  252C.  aul  hix,  2521)',  qua 
naturalem  habeant  inclinationem  ad  re- 
surgendum,  253  A,  254D'.  —  Quo  sensu 
in  cineribus  dormire  dicantur  vitia  ho- 
inimim,  XXV  2S3A.  —  Cf.  Mors,  Resur- 
rectio. 

GIRGULUS,  ut  perfecta  figura,  praesenliam 
Dei  in  creaturis  optime  figurat,  XX  440 
C,  et  incarnationem,  XIX  46;  amor 
quippeestquasi  circulusseternus,439C'; 
item  et  divinarum  idearum  pluralitatem 
in  unitate  essentiae,  XX  399B',  410B'.  — 
In  motu  circulari  idem  est  subjecto  ter- 
minus  a  quo  et  ad  quem,  XIX  439  C, 
quapropter  non  repugnat  Filium  in  Tri- 
nitate  esse  amoris  principium  a  quo  et 
terminum  ad  quem,  439D'. 

CIRCUMCISIO  signum  erat  Hebraeam  gen- 
tem  ab  aliis  distinguens,  XXIV  67  A,  et 
remedium  contra  originale  peccatum, 
67A,  68C,  69B',  non  tamen  sine  quo 
non,  67B'.  —  Ut  remedium  contra  pec- 
catum,  convenienter  post  sacramenta 
legis  naturae  instituta  est,  XXIV  68  A', 
et  ante  legem  scriptam,  68B',  tempore 
Abraha?,  ibid.,  et  in  populo  Israel,  68C 
Cur  viris  solis  imposita,  XXIV  67B',  C, 
in  membro  genitali,  68A,  in  modum 
circuli,  67D',  octavo  die,  69A.  —  Octa- 
vi  diei  circumstantia,  etsi  de  pra?cepto, 
nihil  ad  eflicaciam  attinebat,  XXIV  68 
C,  sicut  nec  cultelli  lapidei,  69D;  ideo 
urgente  causa,  praeveniri  poterat,  juxta 
nonnullos,  69B;  duplici  autem  de  causa 
nunquam  iterabatur,  67  C  Cur  in  deserto 
intermissa  sit,  XXIV  67B,  69A.  —  Mul- 
tiplicem  habuit  significationem,  XXIV 
68 D,  et  convenientiam  contra  originale 
peccatum,  68 C  :  in  pueris  originale  au- 
ferebat,  69  B',  in  adultis  originale  dire- 
cte,  actualia  ex  consequenti,  69C,  in 
quantum  illud  sine  his  quoad  reatum 
remitti  non  valebat,  71  A  ;  sed  contra 
fomitem  directe  ordinabatur,  indirecte 
tantum  contra  peccatum,  67 A';  pcenam 


satisfactoriam  peccato  debitam  non  tol- 
lebat,  71  A,  el  eharacterem  non  impri- 
mebat,  67B,  69A',  179A';  an  et  quomo- 

do  gratiam  contulerit,  69C  et  s.,  71  B. 
• —  Quamvis  igitur  Baptismo  quandoque 
aequiparetur,  XXIV  71  A,  in  pluribus  ab 
eo  deficiebat,  67B,  A',  69A',  72B,  104 
B',  ideo  N.  L.  accedente,  cessare  debuit, 
71  C.  —  Quid  de  infantibus  aute  octavam 
diem  morientibus,  XXIV  69C,  de  mortuis 
in  deseilo  incircumcisis,  69 B,  et  de 
ficto  circumcisionem    recipiente,   67  C. 

—  Cf.  Baptismus,  Peccalum. 
CIRCUMINCESSIO  proprietas  est  divinarum 

personarum,  qua  una  in  alia  plene  esse 
dicitur  et  econtrario,  XX  106  D,  et  in 
uniendis  distinclionem  simul  requiritet 
unitatem,  106  A'.  —  Sic  ab  Henrico  voca- 
tur  praesentia  Verbi  in  humanitate  Chri- 
sti,  XXIII  74B,  D,  an  bene,  75A.  —  In 
Beatis  fit  qusedam  Divinitatis  circumin- 
cessio  in  essentiam  animae,  XXV  408B, 
non  generali  modo  quo  in  omnes  illabi- 
tur  creaturas,  sed  speciali,  408D',  quo 
anima  in  Deum  transformalur,  408A,  et 
deiformem  induit  similitudinem,  408B. 

—  Circumincedere  se  invicem  dicuntur 
animae  potentiae  etvirtutes,  XXIII  464D, 
quapropter  alii  tribuitur  actus  alius,  464 
B,  D.  —  Cf.  Trinitas. 

CIRCUMSCRIPTIO.  Locus  locatum  circum- 
scribere  dicitur,  quia  in  circuitu  descri- 
bit  ejus  figuram,  XXIV  258A;  quum 
ergo  quantitaslocati  univocecomparatur 
ad  quantitatem  loci,  locatum  est  in  loco 
circumscriptive,  256A'.  Ideo  corpora 
quae  sunt  in  loco  per  propriam  quanti- 
tatem,  in  loco  sunt  circumscriptive,  XX 
441 C,  449C,  B',  XXI 176D,  XXIV  256B', 
quae  autem  sunt  in  loco  secundum  vir- 
tutem,  ut  angeli,  vel  per  substantiam, 
ut  corpus  Christi  in  Sacramento,  loco 
uon  circumscribuntur,  256  A'.  —  Verum- 
tamen,  quoniam  omne  creatum  propriae 
perfectionis  terminis  circumscribitur, 
XXI  202D,  spiritus  increatus  dumtaxat 
incircumscriplus  proprie  dicitur,  163A, 
202  D,  spiritus  vero  creati  loco  aliquo 


CLA 


120 


CLA 


modo  circumscribuntur,  non  corporali- 
ter,  sed  intelligibiliter,  168D,  quia  ibi 
circumscribuntur  ubi  operantur,  168  C. 
—  An  ita  a  personis  divinis  circumscribi 
possint  relationes,  ut  absque  his  intelli- 
gantur  personae,  XX  223C  —  Cf.  Locus. 

CIRCUMSTANTIA  quid  sit,  XXIV  434  D, 
43SB;an  sit  proprietas  actus  moralis, 
434 A'.  —  Ad  moralem  actus  boniiatem 
vel  malitiam  confert,  XXU  493A,  533D', 
accidentaliter,  juxta  Thomam,  512  A, 
principaliter,  juxta  Henricum,  512A',  C, 
ita  ut  actus  saltem  exterior  bonitatem 
sortiatur  ex  circumstanliarum  commen- 
suratione,  536C  —  Septcm  vulgo  enu- 
merantur  circumstanlise,  XXIV"  434 B', 
quae  varie  a  variis  assignantur,  435B,  D, 
437 C.  Qua?libet  actum  corrumpere  pot- 
est,  XXIV  436D ;  sed  aliae  sunt  quae 
ordinarie  nil  faciunt  ad  actum,  436A', 
437C,  alise  quse  minuunt  peccati  gravi- 
tatem,  436 A',  aliae  quae  augent,  436  D, 
437D',  non  tamen  iu  infinitum,  436 B', 
aliae  quae  ad  aliam  peccati  speciem  tra- 
hunt,  436 B,  437  A',  438 D.  Inter  eas  ma- 
gis  aggravant  cur,  XXIV  435C,  et  i/uid, 
435  D',  deinde  quis  et  quomodo,  demum 
quando  et  ubi,  436A.  An  de  veniali  pec- 
catum  mortale  facere  valeant,  XXIV  437 
B'.  —  Confitendae  non  sunt  omnes  cir- 
cumstantia?,  XXIV  436C,  sed  eae  tantum 
qua?  peccati  mutant  speciem,  436  C,  438 
B,  et  etiam,  juxta  quosdam.  quae  notabi- 
liter  aggravant  peccatum,  436 C,  438A; 
quid  de  his  quae  libidinis  motum  provo- 
carent  in  confitente  vel  confessore,  436 
D',  aut  quae  alterius  famam  laederent, 
437 B.  —  Circumstantia  mere  concomi- 
tans  nil  addit  ad  bonitatem  aut  malitiam 
actus,  XXII  544D,  ut  infidelitas  in  pec- 
catis  infidelium,  ibid.,  aut  caritas  in 
actibus  fidelium  naturalibus,  544A'.  — 
Cf.  Peccatum. 

CLARITAS  dos  est  corporum  glorificato- 
rum,  XXV  276D,  277D',  quiaqualitas 
esf  ccelestium,  278B;  ;prudeniiae  corre- 
spondet,  277  D',  pulchriludinem  conti- 
net,  278  A,  et  pertinel  ad  pervietatem, 


278C;an  a  naturali  claritate  specifice 
differat,  XXHl  303  B,  305  A,  B,  B'.  — 
Corpora  gloriosa  clara  erunt,  id  est  lu- 
minosa,  non  admixtione  quintae  essentiae, 
XXV  299C,  sed  ex  redundantia  claritatis 
animae,  299C,  303 B',  et  eo  luminosiora 
quo  clarior  erit  anima,  299 C;  nec  modo 
clara,  sed  pervia  seu  perspicua,  299A', 
contra  Bonaventuram,  302  B',  propter 
quod  comparantur  non  auro,  sed  vitro, 
299D,  seu  crystallo  purissimo,  302A', 
303 A,  item  et  colorata,  quia  quoad  na- 
turalia  perfecta  erunt,  299  B',  302  C 
Probabilius  fulgebunt  sicut  sol,  XXV 
276A',  et  plus  quam  sol,  300B,  si  aequa- 
lis.esset  quantitatis,  301 C,  nec  tantum 
sicut  fulget  nunc,  sed  sicut  tunc  fulge- 
bit.  301 D';  eorumque  claritas  diversa  in 
diversis  membris  erit,  299C  —  Claritas 
gloriosi  corporis  ab  anima  venire  dici- 
tur,  non  quod  ab  anima  creelur,  XXV 
300C  301 A,  aut  spiritualis  animae  cla- 
ritas  fiat  corporalis,  300 D',  aut  idem 
numero  et  specie  sint  ambae,  301 B,  sed 
quia  est  forma  corporea  a  voluntatis 
merito  causata,  301  C  —  Claritas  cor- 
poris  Christi  in  Transfiguratione  sensi- 
bilis  fuit,  XXIII  302  C,  in  superficie 
corporis,  303 C,  Bealorum  clarilali  simi- 
lis,  303B,  C,  et  ejusdem  generis,  303C, 
etsi  inferior,  ibid.  Unde  emanaverit,  a 
deitate.  XXIII  304 B,  C,  aut  a  gloria  ani- 
mae,  303D',  304B,  A',B';  an  fuerit  mira- 
culosa,  303 C,  C,  304D.  —  Claritas  cor- 
poris  in  Moyse,  claritati  Beatorum  similis 
fuit,  non  ejusdem  generis,  ideo  intu- 
entium  offendebat  adspectum,  XXIII  303 
C  —  Cf.  Dos. 
CLAVIS  a  potestate  aperiendi  dicitur,  XXIV 
497 D',  et  est  in  Ecclesia  potestas  ligandi 
et  solvendi,  498A',  500B,  quae  in  Deo 
est  per  auctoritatem,  in  Chrislo  bomine 
per  excellentiam,  498A,  500C,  524B,  in 
Ecclesia  per  dispensationem  seu  mini- 
sterium,  498B,  500C,  ad  dispensandum 
scilicet  divitias  misericOrdiae  Dei,  497C. 
Hac  clave  ccelum  aperit  Ecclesia,  non- 
absolute,  quum  jam  a  Christo  sit  aper- 


CLA 


121 


CLA 


tum,  XXIV  498A',  nec  omnimode,  800A, 
B',  sed  huic  ct  illi,  498B',  BOOB,  C,  et 
illud  claudit,  negative,  impedimentum 
intrandi  non  removendo,  499A;  infer- 
num  autem  proprie  ncc  claudit  ncc  ape- 
rit,quia  gratiam  conferre  nequit,498C — 
In  ministris  Ecclesise  clavis  essentialiter 
idcm  est  ac  sacerdotalis  characlcr,  XXIV 
498C,  et  potestas  conficiendi,  a  quibus 
ralione  tantum  differt,  398 D',  500C,  con- 
tra  Scolum,  510 B,  el  est  potestas  super- 
naturalis  desuper  data,  500C,  cum  ipso 
ordine,  499A,  qua?  a  sacerdote  essentia- 
liter  auferri  nequit,  sed  lantum  ligari, 
5I9B'.  Quilibet  ergo  sacerdos  claves  re- 
cipit,  etsi  non  clavium  usum,  qui  con- 
fertur  cum  jurisdictione,  XXIV  499A, 
510A',  et  vi  clavium,  seclusa  ordinatione 
Ecclesia?,  quemlibet  peccatorem  a  quo- 
libet  peccato  posset  absolvere,  519A'. 
—  Clavis  potestas  in  sacerdote  ad  effe- 
ctum  Pcenitentia?  se  habet  ut  aqua  in 
Baptismo,  juxla  Thomam,  XXIV  506 
B,  et  operatur,  non  modo  ad  dimissio- 
nem  pcena?,  ut  volunt  aliqui,  506D,  509 
A',  sed  ad  remissionem  culpa?,  sicut 
aqua  in  Baptismo,  506 B,  non  virtute 
propria,  sed  ut  instrumentum  Dei,  506C, 
508 D,  ad  quem  solum  pertinet  per  se 
remittere  culpam,  506B.  In  usu  igitur 
clavium  cooperatur  sacerdos  ad  remis- 
sionem  culpa?,  non  modo  per  modum 
deprecantis  aut  impetrautis,  XXIV  509 
B,  alias  non  plus  conferret  quarn  sacer- 
dotes  V.  L.  aut  fideles  pii,  509C,  sed 
dispositive  et  instrumentaliter,  506  B', 
508  D,  aliquid  realiter  remittendo  de 
culpa,  502A.  Pari  modo  ad  pcena?  remis- 
sionem  dispositi ve  cooperatur,  sive  a?ter- 
na?,  XXIV  508A',  sive  purgatoria?,  505B, 
507  A,  eam  commutando,  509  B',  vel 
relaxando,  509 D';  clavibus  enim  subest 
thesaurus  Ecclesia?,  504 C,  unde  per  ab- 
solutionem  pcenitenti  pars  remittitur 
pcena?  temporalis,  504  B,  D,  et  qui  am- 
pliorem  habet  jurisdictionem,  plus  ex  ea 
dimittere  valet,  505D,  imo  potest  eam 
ex   toto    auferre,   507  D.    Verumtamen, 


quum  in  usu  clavium  minislcr  sit  dum- 
taxat  et  instrumentum,  XXIV  50715',  non 
ad  libitum,  sed  proul  requirit  justitia, 
eis  uti  debet,  ibid.,  omnibus  debilam 
imponcns  pcenam,  507C,  nisi  suadcat 
ratio  eam  prudenter  esse  modcrandam, 
507 D'.  —  An  clavis  errare  possit,  XXIV 
502B.  —  Cf.  Absolutio. 

Becle  sacerdolibus  commissa  est  po- 
lestas  clavium,  quia  ad  eos  pertinet  esse 
medialores  interDeum  et  hornines,XXIV 
527B';  et  quia  sacerdolalem  characterem 
sequitur,  in  schismaticis,  ha?reticis,  cx- 
communicatis  etdegradatis  non  tollitur, 
sed  suspenditur,  524B',  525D;  in  usu 
enim  clavium  Christus  principale  est 
agens,  ceteri  causa?  instrumentales,  524 
C,  et  ad  hoc  sufficit  ministerium,  etiam 
sine  sanctitate,  525B,  nec  sufficit  san- 
ctilas  sine  ministerio,  524D'.  —  Etsi 
autem  una  sit  ccelorum  janua,  XXIV 
499D,  duplex  Ecclesia?  data  est  clavis, 
497  B,  499  B,  501  B',  altera  ad  discer- 
nendum  seu  judicandum,  altera  ad  sol- 
vendum,  499D,  50IA,  D,  sed  una  est 
clavis  essentia,  duplex  operatione,  juxta 
Thomam.  499 A',  500D,  contra  alios,  501 
C,  510  B.  Prima,  qua?  potius  dicitur  gla- 
dius,  seu  potestas  ligandi  et  solvendi  in 
foro  judiciali,  pertinet  ad  praelatos,  XXIV 
518D,  et  communilates,  524A',  altera, 
qua?  proprie  nuncupatur  clavis,  seu 
potestas  ligandi  et  solvendi  in  foro  pce- 
nitentiali,  spectat  ad  omnes  sacerdotes, 
518  D,  524 D.  Alia  igitur  est  clavis  ordi- 
nis,  qua?  est  quid  sacramentale,  XXIV 
553D,  alia  clavis  jurisdictionis,  qua?  ad 
bonum  Ecclesia?  attinet,  553 A',  C;  pri- 
ma  simplex  sacerdos  remissionem  pcena? 
taxare  nequit,  553 D,  secunda  pra?latus, 
eliam  non  sacerdos,  indulgentias  conce- 
dere  potest,  553 A'.  —  Episcopo,  quum 
in  consecralione  novum  ordinem  non 
accipiat,  non  datur  clavis  nova,  sed 
rnajor,  XXIV  527 D'.  —  Ad  usurn  enim 
clavium  utraque  requiritur  poteslas,  or- 
dinis  et  jurisdictionis,  XXIV  526A,  qua- 
rum    prima    in    omnibus    sacerdotibus 


CLE 


122 


CLE 


sequalis  est,  altera  vero  insequalis,  525 
D',  526 D';  et  qui  indistincta  gaudent 
jurisdictione,  ut  praelati,  in  quemlibet 
clavibus  uti  possunt,  525  C,  qui  vero 
distincta,  ut  inferiores  sacerdotes,  in  eos 
tantum  qui  eorum  jurisdictioni  subdun- 
tur,  ibid.  Etsi  igitur  ordinis  potestas  ad 
universa  extendatur  peccata,  jurisdictio- 
nis  potestas  inferioribus  committitur  cum 
restrictione,  XXIV  526B,  unde  quinque 
vulgo  excipiuntur  casus,  de  quibus  ab- 
solvere  nequit  simplex  sacerdos,  526  C, 
item  et  irregularitates  sequentes  pecca- 
tum,  etsi  de  peccatis  ipsis  absolvere  va- 
leat,  526D.  —  Apostolis  communiterdata 
est  ligandi  et  solvendi  potestas  quse 
sequitur  ordinem,  XXIV  525  D',  Petro 
autem  singulariter  potestas  jurisdictio- 
nis,  526A;  imo  ipsi  soli  collatae  videntur 
claves,  ut  ex  eo  omnem  potestatem  os- 
tenderetur  descendere,  XXV  33  D'.  — 
Mulieribus,  ob  slatum  subjectionis,  non 
convenit  usus  clavium,  XXIV  524  D;  an 
V.  L.  sacerdotes  illum  habuerint,  523C, 
526  D',  527  D.  —  Cf.  Jurisdictio. 

An  scientia  in  sacerdote  clavis  sit, 
negat  Thomas,  XXIV  499  A',  510B,  sed 
affirmantalii,  500D', 501 C;  aquibusdam 
dicitur  anteclavis,  501 B'.  Cf.  Confes- 
sarius. 

CLEMENS  philosophus,  id  est  Clemens 
Alexandrinus,  seu  juxta  Cartusianum, 
Clemens  (S.)  Papa  i  (91-120),  B.  Petri 
discipulus,  sed  ante  conversionem  ma- 
gnus  philosophus  et  excellens  astrono- 
mus,  XX  403C,  asserens  nobiliora  in 
entibus  exemplaria  esse  minus  nobi- 
lium,  397B,  a  quibusdam  reprobatur, 
400  C,  403  A' ;  errasse  tamen  non  vide- 
tur,  quoniam  verba  ejus  aliqualem  ha- 
bent  veritatem,  403  C.  —  Allegatur  de 
confirmandis,  XXV  213  C,  et  ordinan- 
dis,  19B'. 

CLEMEiNS  Papa  III  (1187-1191)  peccata  con- 
fessariis  privilegialis  recitata  proprio 
parocho  iterum  non  confitendadecrevit, 
XXIV  491  A'. 

CLEMENS  Papa   IV   (1265-1268)  jus   epi- 


scoporum  ad  audiendas  dicecesanorum 
confessiones  invitis  curatis  tuetur,  XXIV 
484  B'. 
CLERICATUS.  Clericis  competit  tonsuram 
in  modum  eoronse  in  capite  deferre,  ob 
dignitatem  quasi  regiam,  XXV  12 D,  et 
ad  significandam  perfectionem  ad  quam 
adstringuntur,  12A';  ideo  clericali  pri- 
vilegio  utentes  eam  portare  tenentur  et 
ad  hoc  compellendi  sunt,  14A,  etiam 
uxorati  generatim,  14B,  non  tamen  bi- 
gami,  14B',nec  actusexercentes  clericali 
statui  repugnantes,  13D',  qui  sicagentes 
peccant,  ibid.,  et  clericali  privilegio  pri- 
vari  merentur,  14A.  Hoc  est  autem  pri- 
vilegium,  quod  violentam  in  eos  manum 
injicientes  excommunicationem  Papse 
reservatam  incurrunt,  XXIV  516  A',  octo 
personarum  generibus  exceptis,  516  B', 
et  septem  casibus,  516C.  —  Item  in 
sacris  constituti  ad  horas  canonicas  te- 
nentur  ex  officio,  beneficiati  ex  bene- 
ficio,  in  sacris  constituti  et  beneficiati 
simul,  ex  utroque,  XXV  15A.  —  Cleri- 
corum  officiis  repugnant  matrimonii 
curse,  XXV  158A,  ideo  uxoratis  non  per- 
mittitur  ordinis  cujuslibet  exsecutio, 
158A',  nec  proinde  ecclesiaslici  bene- 
ficii  possessio,  158B'.  Quid  de  uxorato 
sacros  ordines  recipiente,  XXV  158B', 
volente  vel  invita  uxore,  158C;  an  pos- 
sit  debitum  illi  reddere  vel  ab  ea  petere, 
84A'.  —  Clericis  non  interdicitur  tem- 
poralium  possessio,  XXV  12  D',  nisi 
communem  professi  sint  vitam,  13  C, 
sed  tantum  immoderala  dilectio  et  solli- 
citudo,  13  B;  ideo  patrimonia  possidere 
valent,  14B',  an  vero  feuda,  incertum 
est,  ibid.  Promotis  ad  sacros  ordines  et 
indigentibus  providere  tenetur  Ecclesia, 
XXV  13B,  D',  aliis  autem  minime,  13C. 
—  A  delicata  vita  prohibentur,  a  pre- 
tiosis  vestibus,  XXV  53 B',  C,  et  ludo 
alearum,  XXIV  413C,  imo  a  ludentium 
adspectu,  413A'.  Peccant  et  ad  restitu- 
tionem  tenenturnon  deservientes,  XXIV 
414 A,  non  residentes,  414B,  res  eccle- 
siasticas  histrionibus  aut  joculatoribus 


co.k 


123 


COEL 


distribuontes  ad  camalitatem,  41 4 C,  non 
ad  eleemosynam,  414D;  item  parochia- 
lem  accipiontos  Ecclcsiam,  quin  promo- 
veri  intendanl,  414  C.  —  Clericis  de- 
linqucnlibus  imponi  potest  pcenitentia 
publica,  XXIV  371B,  non  autem  solcn- 
nis,  propter  scandalum,  371A;sed  qui 
in  publica  1'ucrit  pocnitentia,  ad  sacros 
ordincs  promovcri  nequit,  370B'.  —  Cf. 
Ordo. 

CLI.MACUS  (S.  Joannes),  Palaestinus,  abbas 
Montis  Sinai  (523-580),  contemplativus 
vir  et  desuper  illustratus,  XIX  122  B', 
contra  venialia  peccata  arguit,  XX  GOC. 

COACTIO  multiplex  est,  alia  est  enim  quae 
facit  necessitatem  absolulam,  XXV  93C, 
et  cadit  in  corporalibus  aclibus,  93  D', 
alia  quae  necessitatem  facit  conditiona- 
tam,  93C,  quae  in  voluntate  cadit,93D', 
et  idem  est  ac  metus,  94A,  ex  qua  quid 
fit  simpliciter  voluntarium,  et  secundum 
quid  involunlarium,  93 D'.  Item  alia  est 
levis,  XXV  93C,  seu  insulfieiens,  qua? 
diciturimpulsio,  XXII  307 D,  310 D,  XXV 
93B',  aut  ioductio,  XXII  307A,  alia  gra- 
vis,  XXV  93  C,  seu  in  virum  conslantem 
cadens,  94A,  seu  sufficiens,  quse  dicilur 
eompulsio,  XXII  307D,  310D,  XXV  93 
B'.  —  Compulsio  quoad  actus  exteriores 
intervenire  potest,  XXII  306D',  item 
quoad  vires  animae  organicas,  ex  parte 
subjecti,  307  D,  et  quoad  inorganicas,  ex 
parte  objecti,  ut  intellectum,  qui  eviden- 
tia  demonstrationis  ad  assensum  cogi- 
tur,  307  A',  et  voluntatem,  quae  ad  bonum 
absolutum  seu  felicitatem  necessario 
fertur,  307  B';  sed  in  his  quse  sunt  ad 
finem,  voluntas  a  nullo  cogi  potest,  307 
A',  nec  a  Deo  quidem,  307 C,  D'.  —  An 
et  quatenus  coactio  excuset  a  culpa,  XXII 
307B,  a  juramenloassertorio  falso,  XXIII 
632  D',  aut  a  juramento  promissorio,  631 
B',  633A,  634A',  B',  matrimonium  im- 
pediat  vel  dirimat,  634 D,  XXV  93 C  et 
s.,  139  D',  141  A.  —  Cf.  Metus. 

COiEQlLEVA.  Sic  dicuntur  prima  in  quoli- 
bet  genere,  nempe  angelica  natura,  quae 
est  primum  exemplar  inferiorum,  XXI 


124A',  et  prima  intcr  spirituales  substan- 
tias,  125A,  maleria  priina,  quic  est  po- 
tentia  prima,  124 A',  et  prima  inter 
passivas  substantias  corporalcs,  125A, 
ccelum  empyreum,  quod  est  primus  lo- 
cus,  124A',  et  prima  corporalium  sub- 
stantiarum  activarum,  125A,  et  tempus, 
quod  est  prima  mensura  durationis,  124 
A',  125A  :  qua?  omnia  simul  fieri  neces- 
se  fuil,  124 C,  creatis  enim  angelis, 
oportuit  creari  ccelum  ad  illos  conti- 
nendos,  125B,  quod  quum  vacuum  esse 
non  posset,  facta  est  materia,  quae  quum 
subjiciatur  mensura?,  secutum  est  tem- 
pus,  ihid.  —  Quatuor  coapquaeva  et  prin- 
cipia  sunt  in  creatione,  XXII  26B,  nec 
ad  aliud  referri  possunt  principium,  26 
A',  et  respeclu  aliarum  rerum  rationem 
habent  universalis  principii,  27B'.  Cur 
inter  ea  non  recensealur  loeus,  XXII 
26A,  D,  D',  nec  motus,  27B'.  —  In  opi- 
nione  Augustini  asserentis  omnia  simul 
esse  facta,  non  est  ponere  coaequaeva, 
XXII  27  C.  —  Cf.  Angelus,  Ccelum,  Ma- 
teria,  Tempus. 

COELESTIUS,  haereticus,  Pelagii  discipulus 
(iv°  saec),  originale  peccatum  in  parvu- 
los  omnes  transire  negabat.  XXII  383  C, 
386  D'. 

COELUM,  juxta  Arislotelem,  a  Deo  est,  non 
modo  dependenler,  seu  quoad  conser- 
vationem  et  motum,  sed  causaliter,  seu 
quoad  creationem,  XIX  382  A',  385 B', 
386A',  quidquid  contra  dicat  Henricus, 
382D,  385B.  —  Ab  aeterno  creatum  esse 
ueqtiit,  quum  successivis  revolutionibus 
reguletur,  XXI  74  C,  sed  ante  cetera 
factum  est,  XXII  13 B',  14  A,  et  inter 
coaequaeva  ponitur,  26B,  B',  27 C.  Cur 
ejus  motum  inilio  carere  dixerint  philo- 
sophi,  XXI  82A'.  —  Per  ccelum  in  prin- 
cipio  factum  varia  varii  intellexerunt, 
XXI  32,  XXII  27B,  36B.  Informe  dicitur 
creatum,  quia  non  lucidum,  7A.  —  Sim- 
plex  vocatur,  tanquam  ex  contrariis  non 
constans,  XXII  5yB,  verumlamen  non 
est  materia  pura,  nec  forma  pura,  sed 
compositum  ex  utroque,  23 A,  25 A,  59 


COEI, 


124 


COEL 


A.  An  et  quomodo  sit  in  eo  materia, 
XXII  24B',  55A';  an  sit  de  natura  ele- 
mentorum,  affirmaverunt  prisci  philo- 
sophi,  ante  Aristotelem,  57 A',  58A,  C, 
et  plerique  Patres,  60 D,  quibus  consen- 
tit  Cartusianus.  60C,  contra  Thomam, 
57  A',  et  alios,  asserentes  illud  de  natura 
esse  quintae  essentia?,  58D,  C  Ideo,  vel 
ex  igne  censetur  factum,  XXII  58 B,  C, 
59 B',  vel  ex  aqua  superccelesti,  58  D', 
quae  est  inter  empyreum  et  terram,  55 
C,  59D',  61 A,  vel  ex  materia  primordia- 
li,59C;  an  substantia  ejus  in  partibus 
non  stellatis  videri  queat,  81  B',  et  cur 
coloris  crystallini  videatur,  81  A',  S2B. 
—  Nec  tangibile  est,  XXIII  383  B,  XXV 
286 B,  nec  corruptibile,  XIX  385B,  XXII 
67  C;  peregrinas  enim  impressiones  non 
suscipit,  XXI  83 D',  nec  unquam  illud 
destrui  continget,  XXV  244  A.  An  sit 
aniinatum,  ex  corpore  proprio  moto  tt 
anima  movente  composilum,  XXI  64  D'; 
an  posset  esse  majus,  XIX  86D;  an  Deus 
extra  ccelum  corpus  facere  possit  quod 
uon  tangat  iilud,  XX  568B',  569C. 

Ccelum  in  mundo  est  quasi  cor  in  ani- 
mali,  eumque  motu  vegelat,  XXI  100A; 
motu  enim  suo  ad  generationem  infe- 
riorum  confert,  34,  et  causa  est  mundi 
sensibilis  universi,  82D.  —  Multiplex 
est  cceli  motus,  alius  communis,  ex  quo 
dies  et  nox,  alius  specialis,  ex  quo  rnen- 
ses  et  anni,  XXII  37A;  alius  annuus,  ab 
occidente  ad  orientem,  53 B,  ex  quo  con- 
tinuitas  generationis,  54  A,  alius  diur- 
nus,  ab  orienle  ad  occidentem,  53  B,  quo 
producitur  varietas  generationis  et  cor- 
ruptionis,  54 A.  An  sint  hi  invicem  com- 
mensurabiles  et  proportionabiles,  XXII 
104C.  —  Unde  moveantur  cceli,  multi- 
plex  est  sententia,  nempe  :  vel  a  Deo 
immediate,  juxta  quosdam,  XXII  71  A', 
73  D,  76A,  contra  alios,  XX  579D',  XXII 
67  C,  71 B',  75 A',  77  B;  vel  a  forma  pro- 
pria,  71  C,  77 A',  seu  propria  natura, 
67 B',  74 A',  quia  in  eis  figura  est  (rotun- 
da)  et  forma  (lux)  ad  motum  aptissimae, 
77 A',  quod  non  videtur  possibile,  67B', 


69  A',  D',  72D,  vel,  et  melius,  ab  intel- 
lectiva  potentia,  67  D',  69B',  74B',  sive 
ab  intelligentiis,  68  A,  72  A\  75  A',  id 
est  angelis,  68 C,  71 D,  73C,  74D,  75A', 
77C,  sive  ab  animabus  conjunctis,  68A, 
71B,  B',  72B',  74A,  A',  75C,  76B,  C, 
77 D,  78 D,  sive  ab  utroque  simul,  76D, 
scilicet  ab  intelligentia,  ut  motore  primo 
et  separato,  68A,  72B',  et  anima,  ut 
motore.  secundario  et  conjuncto,  68A, 
72B'.  An  eorum  motus  dici  valeat  natu- 
ralis,  XXII  68 D,  69D'.  —  Cf.  Motus,  et 
infra  Coelestia. 

Quot  sint  cceli,  non  constat,  XXII  61 
D,  67C,  quum  dicant  alii  unum  esse 
dumtaxat,  62C,  alii  tres,  61D,  62D', 
vel  seplemdecim,  63 D',  vel  viginti  quin- 
que,  67  B.  —  Aut  enim  pro  toto  spatio 
sumitur  quod  esl  super  terram  et  aquam, 
et  sic  unum  est  ccelum,  XXII. 62C,  aut 
ab  incorruptione  dicitur,  et  sic  sunt 
tres  cceli,  empyreum,  crystallinum  et 
slellatum,  62 C,  aut  ab  elevatione  et  cla- 
ritate,  et  sic  sunt  quatuor  :  igneum, 
olympium,  aetherium  et  aerium,  62  D; 
aul  a  celando  nuncupatur,  63  A,  et  sic 
quidquid  virlutem  habet  inferiorem 
mundum  continendi,  ccelum  dici  potest, 
61 A',  63A,  dummodo  sit  perspicuum, 
61 A'  :  tot  ergo  erunt  cceli  quot  sunt 
perspicua  circulariter  aliquid  simplex 
continentia,  61 B',  id  est  septem,  empy- 
reum,  crystallinum,  stellatum,  ibicl., 
igneum,  olympium,  61 D',  62  D,  aethe- 
rium  et  aerium,  62A,  D'.  Sed  his  omis- 
sis,  concedenda  sunt  ad  minus,  ccelum 
supremum,  quod  est  primum  mobile, 
XXII  65  B,  ccelum  stellatum,  in  quo 
sunt  omnia  fixa  luminaria,  64 D',  et  se- 
ptem  cceli  planetarum,  65A;  unde  con- 
cordant  plerique  in  ccelos  novem,  65D, 
quibus  a  nonnullis  additur  decimus,  53 
B,  61  D,  83D.  —  Insuper  aliud  est  cce- 
lum  Trinitatis  seu  Dei  excellenter  omnia 
continentis,  XXI  151 B';  quid  sit  terlium 
ccelum  ad  quod  raptus  est  Paulus,  XXII 
61 C,  62B',  D',  251 C.  —  Alii  sunt  omnino 
opaci,  ut  ccelum  lunae,  alii  partim  opa- 


COEL 


12? 


COEL 


ci,  partim  lucidi,  ut  coelum  stellarum, 
alii  penitus  lucidi,  ul  empyreum,  XXI 
134C;ansinl  solidi,  XXII63D,  64A',aul 
scissibiles,  63  A',  67C;  an  se  movendo 
concentum  emiltant,  63B'.  —  ('/'.  Orbis, 
Sphsera. 

Civluui  ruipt/rrnin  ralione  invcstigari 
nequit,  quia  nec  visui  uec  motui  subja- 
cet,  XXI  151 B',  et  pliilosoplios  laluisse 
videtur,  150  A',  151  C ;  sed  illud  esse 
multae  suadent  rationes,  aucloritas  San- 
ctorum,  151  B,  B',  152C,  153C,  perfectio 
universi,  150  C,  154  C,  entium  ordo, 
154  C,  155B,  D,  B',  gloria  Dei,  cui  com- 
petit  pulcherrimum  habere  palatium, 
157 B',  angelorum  et  Beatorum  excellen- 
tia,  quibus  congrua  debetur  habitatio, 
150B',  153B,  154 B,  D',  15GB,  157 A,  B. 
—  Corporale  est,  XXI  151 B,  et,  ut  vide- 
tur  quibusdam,  ejusdem  ordinis  ac  natu- 
ralia  corpora,  161D',  sed  quia  eonlem- 
plationis  est  locus,  dicitur  quandoque 
intellectuale,  150B',  151 B',  154 B.  Pr<e- 
cipue  lucidum  est,  XXI  151 C,  et  totum 
luminosum,  154  D,  etsi  radios  non  emit- 
tat,  152B,  nec  illuminet  aerem,  153 D, 
154  A',  nec  stellas  habeat,  154D,  B',  nec 
illuminetura  sole,  154 D';  immobile,  151 
C,  156C,  157.A,  A',  licet  sit  corpus 
naturale,  152B';  uniforme,  154C,  XXII 
61  B',  62C,  indivisibile  et  incorruptibile, 
XXI  151 C,  XXV  282B',  quamvis  forsan 
Beatorum  voce  et  motu  scindatur,  XXI 
152A',  et  saltem  gloriosis  corporibus  sit 
penetrabile,  XXV  282A'.  —  Prima  est 
inter  omnes  substanlias  corporales  acti- 
vas,  XXI  125A,  nobilissimum  omnium 
corporum,  151  D,  in  supremo  loco  posi- 
tum,  156D',  supra  omnes  coelos  mobiles, 
154 D',  155 B,  156C,  primum  immobile 
et  primum  subjectum  a?,vi,  137  A,  omni- 
no  quietum  et  absque  varialione,  140A, 
cor  universi,  157 C,  continentia  omnium 
creaturarum,  visibilium  et  invisibilium, 
137 A,  151 A,  153  C,  156 A';  unde  illi 
adsit  potentia  omnia  continendi,  164B, 
etiam  spiritus,  163 D'.  —  Sic  dictum  est, 
non  ab  igne,  XXI  151  C,  sed  a  luce,  XXII 


53  A,  scilicelob  peculiarem  splcndorem, 
53C.  —  1 1 1  principio  factum  est,  XXI 
154C,  157(1',  simul  cum  angelis,  151 A', 
cl  ad  illos  coiilincndos,  152D',  153D',  et 

iiiox  facti 'epletum  esl  illis,  151  C,  D, 

1521)'.  —  Dci  cst  aula,  palatium  cl  scdes, 
XXI82A',  83C,  1561),  throniis,  157  D, 
ci  sacrarium,  157B,  ad  laudem  ejus  ab 
inilio  quodammodo  eonsecratum,  1561), 
locus  proprius,  non  necessarius,  sed 
congruus,  angelorum,  XX  452 D,  B',  XXI 
150D',  151 B,  156 A,  171  D',  aniinarum 
beatarum,  150  D',  151 B,  152D',  154D', 
et  corporum  glorifieatorum,  150D',  151 
B',  154  B,  157  A,  negante  tamen  Parisien- 
si,  quia  nec  spirationi  videtur  aplum, 
nec  decet  illud  calcari,  XXII  56  D',  locus 
contemplationis,  XXI  156C,  gloriee  et 
felicitatis,  156C,  non  corporalium,  sed 
spiritualium,  XXII  153  A'.  — Ibi  creati 
sunt  angeli,  XXI 151 A' ;  inde  cecidit  Lu- 
cifer,  151B;  ad  illud  ascendit  Ghristus, 
XXIII 393C,  et  raptus  est  Paulus,  XXI 153 
D' ;  ibi  sunt  humanitasChristi  delinitive 
(quoad  animam)  aut  circumscriptive 
(quoad  corpus),  151 A,  angeli  et  Beali 
definitive,  151;  quo  ordine  ibi  sint  an- 
geli,  171  B,  C;  quomodo  ibi  locuturi  sint 
Beati,  XXV  477 C.  —  An  in  inferiora 
influat,  negant  quidam,  quia  ad  futurum 
hominis  statum  pertinet,  non  ad  prae- 
sentem,  XXI  158C,  ICOB',  et  insuper 
motum  non  habet  quo  influere  possit, 
159 D';  sed  communius  affirmatur,  quo- 
niam  omnium  corporum  est  formalissi- 
mum  et  actualissimum,  158B,  mole  et 
virtute  maximum,  159A,  quod  indecens 
esset  omni  carere  influentia  et  opera- 
tione,  158A,  159B,  160D',  162C;  nec 
verum  est  illud  ad  futurum  dumtaxat 
statum  respicere,  160 D',  161 A,  et  motu 
indigere  ad  influendum,  160D,  C,  161 B. 
Influere  igitur  videtur  in  secundum  cce- 
lum,  159C,  160  C,  et  in  corpora  huma- 
na,  161 A,  ad  susceptionem  anima?  ratio- 
nalis,  158B';  an  uniformiter  influat,159 
C,  161 D.  —  Etsi  in  eo  peccaverint  dae- 
mones,  purgatione  non  indiget,  nec  in 


COEL 


m 


COEL 


fine  saeculi  igne  purgabilur,  XXV  373  C, 
etsi    forsan   post   judicium    innovetur, 

XXI  188 D',  159B'.  —  Cf.  Beatitudo,  Pa- 
radisus. 

Ccelum  cri/stallinum  seuaqueum,  seu 
nona  sphaera,  XXII  53  A,  paucis  cogni- 
tum  est,  quia  sensibus  non  subjacet, 
83 A',  sed  in  Scripturis  aperte  designa- 
tur,  83B',  et  ratione  probatur,  necesse 
enim  est  illud  ponere,  ut  sit  in  mundo 
mobile  primum,  82A',  dans  inferioribus 
motum  diurnum,  82D',  eaque  servans 
in  esse  generico  et  specifico,  83  A,  coe- 
lum  enim  stellatum  et  cceli  planelarum, 
quum  mullos  habeant  motus  difformes, 
primum  mobile  esse  nequeunt,  82A.  — 
Sic  dicitur,  sive  quia  ex  crystallo  seu 
gelidis  aquis  compactum  est,  XXII  55 D', 
56 A,  siveexcolore  sapphirino,56A,  sive 
ex  soliditale,  56D,  aut  diaphaneitate, 
53A,   C.  —  Ex   aqua   dicitur  factum, 

XXII  52  A,  id  est  ex  aquis  gelidis,  56B, 
seu  potius  ex  informi  materia,  50A',  aut 
ex  rariori  primordialis  materiae  parte, 
54  A',  et  in  mundo  positum  est  tanquam 
cerebrum,  ad  refrigerandum  aetheris  ar- 
dorem,  52A.  —  Lucidum  est,  sed  non 
luce  sensibili,  XXII 51 C,  54 B',  uniforme 
in  partibus  et  in  motu,  83A,  quia  diver- 
sitate  caret  luminarium  et  stellarum, 
83 A',  et  mobile,  61 B',  62C.  —  Ad  gene- 
rationem  inferiorum  ordinalum  est,  XXIII 
393 D,  et  ad  sensitivae  animae  susceptio- 
nem  confert,  XXI  158B',  nec  Beatorum 
mansio  esse  potest,  XXIII  393  D,  sed  eis 
quasi  pro  terra  erit,  quia  super  illud 
pedes  repouent,  XXV  282D,  478A.  — 
Quanta  moveatur  velocitate,  XXV  298C. 

Ccelum  sidereum  seu  stellatum  aeque 
distat  a  ccelo  empyreo  et  a  terra,  etdici- 
tur  firmamentum,  XXII  14  A'.  — Igneum 
est,  juxta  Porphyrium,  XXI  153  B', 
aqueum,  secundum  Platonem,  153  C, 
partim  lucidum,  partim  opacum,  154 C, 
mobile,  non  uniforme,  XXII  61  B',  62C, 
adeo  1'irmum  ut  partes  ejus  ab  invicem 
dividi  nequeant  virtute  creata,  XXV  282 
A'.  —  Quum  in  eo  sint  multi  motus  dif- 


formes,  primum  mobile  essenequit,XXII 
82A',  sed  propter  suas  dilformitates  va- 
ria  operatur  in  inferioribus,  83  B;  ad 
conciliationem  mixtorum  in  mixto  con- 
fert,  et  ad  vegetativae  animas  susceptio- 
nem,  XXI  158B'.  —  Cf.  Firmamentum. 

Coelum  igneum  lumen  recipit  insepa- 
rabiliter  secundum  superficiem  superio- 
rem  seu  convexam,  XXII  61  C,  et  est 
regio  ignis  superior,  62  D.  In  fine  sae- 
culi  calore  solvelur,  XXV  370B'. 

Caelum  olympium  lumen  recipit  inse- 
parabiliter  secundum  superficiem  infe- 
riorem  seu  concavam,  XXII  61  D',  et  est 
regio  ignis  inferior,  62D. 

Cceium  wtherium  superior  est  aeris 
regio,  XXII  62A,  D,  et  lumen  recipit  se- 
parabiliter,  62A. 

Ccelum  aerium,  seu  inferior  aeris  re- 
gio,  XXII  62A,  A',  pariter  receptivum 
est  luminis  separabiliter,  62A.  In  fine 
saeculi  calore  solvetur,  XXV  370B'. 

Ccelestia  per  creationem  fieri  necesse 
fuit,  XXI  64  A'.  — In  ipsis  esse  materiam 
lenetur  commutiiter,  XXI  200D',  XXII 
23 A,  25A,  contra  Averroem,  23A',  24B', 
non  tamen  eamdem  ac  corruptibilium, 
juxta  plerosque,  21 C,  22B,  23C,  B', 
25C,  contra  alios,  20A',  24  D,  25C ; 
ideo  cum  inferioribus  non  conveniunt 
genere,  XXI  270B'.  An  saltem  omnium 
sit  una  materia,  XXII  23 B',  24B',  aut  ab 
invicem  specie  differant,  24B,  25C.  — 
An  sint  animataet  intellectualis  naturae, 
annuerunt  plerique  philosophi,Platonici 
videlicet,  XXII  68 B',  71 B,  73B',  Peripa- 
tetici,  70B',  72A,  73B',  et  Stoici,  74B', 
qui  ipsis  nobilissimas  tribuebant  ani- 
mas,  XXI  416A,  444C,  eaque  inter  deos 
recensebant,  414B,  415D',  imo  et  non- 
nulli  Patres,  XXII  68C;  sed  plane  incer- 
tum  est,  78C,  imo  falsum  videtur,  77 
D,  quia  multis  patet  objectionibus,  71 
A',  72C,  78 D,  et  multorum  Patrum  do- 
cumentis  contradicit,  71 D,  72 D',  74 A, 
et  Parisiis  <  amnatum  est,  72C.  Insuper 
non  sunt  capacia  animae  vegetativae  et 
sensitivae,  XXII  68A',  69A,  70  D',  72  B, 


COEL 


127 


COEL 


sed  intellectualis  dumtaxat  el  motricis, 
09  li,  atqui  talis  anima  nou  est  corpori 
uniliilis  nisi  ul  motor,  (i!)li,  1),  72B',  7(i 
li',  78A,  el  ariima  dici  nequit  nisi  aequi- 
voce,  09  A'.  7(11),  74  A,  quidquid  dicat 
Aristoteles,  701).  Quod  ergo  anima  cceli 
quandoque  nuncupatur,  pro  principio  a 
quo  m.ovetur  intelligendum  est,  XXII  74 
15,  78  B".  —  Ccelestium  formte,  etsi  inse- 
parabiles,  nobiliores  dicuntur  formis 
mixtorum,  imo,  secundum  philosophos, 
animabus  humanis,  XXI  201  C,  et  quum 
alterius  esse  aut  formae  non  sint  susce- 
ptiva,  incorruptibilia  sunt,  391  A,  nec  in 
eis  invenire  est  malum  et  defectum,  XX 
499A'.  Transmutanlur  tamen,  non  quoad 
esse,  sed  secunduni  locum,  et  ideo  men- 
surantur  aevo,  XXI  127 C,  seu  instanti 
ab  indivisibili  aevi  ratione  tantum  diffe- 
rente,  i29A  ;  seu  potius,  quum  esse  eo- 
rum  sit  in  aevo,  motus  in  tempore,  130 
C,  quoad  substanliam  mensurantur  aevo, 
quoad  variationem  tempore,  146  D',  148 
B.  —  Coelestibus  silus  conveniens  non 
dicitur,  nisi  quoad  effectus  producendos, 
XXV  387  D  :  ideo  in  optimo  situ  facta 
sunt,  et  sunt  semper,  et  fixa  manebunt, 
387 A'.  —  Cf  .-Evum,  Angeli,  Animae 
nobiles,  Intelligentiae. 

An  reapse  propler  hominem  sint  facta, 
XX\  385  D'.  —  Quum  ad  allerationem 
inferiorum  non  sufficiant  activae  ele- 
mentorum  qualitales,  XXII  92C,  aliud 
requiritur  activum  principium,  quod  est 
virtus  ccelestis,  92  D',  quapropter  ccele- 
stia  corpora  causae  sunt  generationum 
et  corruptionum  in  inferioribus,  92 A, 
quia  et  formaliora  sunt  et  spiritualibus 
propinquiora,  93 C.  Ad  viventium  ergo 
productionem  couferunt,  XXII  97A,  et 
cuncta  inferiora  disponunt,  XXI  413 C, 
sive  per  motum,  159C,  XXII  92A,  C, 
sive  per  influxum  alium,  93C,  95  D,  v, 
g.  lumine,  97  B,  et  virtute  intelligentiee 
moventis,  96C,  97B,aut  Dei,  97 B;  imo 
per  deformitates  motuum  et  influxus 
varios,  diversos  in  inferioribus  produ- 
cunt  effectus,  83B,  94B.  Sed  influere 


possunt  etiam  absque  lumine,  XXI  101 

B,  el  motu,  93C,  KiOD,  C,  161 C,  XXII 
93C,  nec  motu  indigere  videnlur  nisi 
ad  influentiarum  contemperantiam,  XXI 
161 C.  —  Ad  compositionem  mixtorum 
omnium  cooperantur  virtule,  XXII  144 
D,  C,  non  communicatione  propriae  sub- 
slantiie,  quae  esl  indivisibilis  et  inallera- 
bilis,  1  44(j,  145C,  148 B',  sed  molu  suo 
formas  sensibiles  producere  nequeunt, 
1721$,  et  mullo  minus  animas  spirituales, 
175D,  et  ad  perfectorum  animalium  ge- 
nerationem  non  pertingit  eorum  virlus, 
146  A;  non  igitur  dici  possunt  semen 
inleriorum,  97A,  B,  et  causa  vila?  cujus- 
iibet  vivi,  nisi  per  modum  disponentis 
et  cooperantis,  175 C.  —  In  elementa  et 
eorpora  directe  et  per  se  imprimunt, 
XXII  94 A,  100 C,  per  accidens  lantum 
in  vires  organicas,  100C,  intellectum, 
XXI  413 C,  XXII  99 D,  101 D,  arbitrium 
et  voluntatem,  93  D',  99C,  100 A,  D, 
101  A',  quae  longe  prsestantiora  sunt  illis, 
100A',  et  minus  in  voluntatem  quam  in 
intellectum,  100D.  Perfectius  igitur  a 
brulis  recipitur  eorum  impressio  quam 
ab  hominibus,  XXI  415C,  ab  amenlibus 
et  dormientibus  quam  a  sapientibus  et 
vigilantibus,  415  D.  — Quum  omne  quod 
in  inferioribus  fit,  in  motu  cceli  prae- 
exsislat,  XXI  414D',  quodam  modo  ex 
impressione  coelestiurn  in  elementa  et 
auimalia  praavideri  polest,  415  A;  sed 
non  ita  iulluunt  ut  effectus  naturales  de 
necessilate  fiant,  4I6B',  XXII  94A',  ut 
volunt  aliqui,  XXI  416A',  et  a  sapienti- 
bus  impediri  possunt  vel  adjuvari,  XXII 
94  B' ;  nec  igitur  morum  diversitates 
causare  possunt,  101A,  nec  legum,  101 

C.  —  Cf.  Influxus. 

Coelorum  motus  nec  perpetuus  est,  ut 
asserunt  philosophi,  XXV  385  A,  nec 
sponte  finietur,  ut  volunt  aliqui,  ibid., 
sed  voluntate  divina  post  judicium  quie» 
scet,  3S5B,  quia  de  perfectione  eorum 
non  est,  385  A',  nec  deservit  nisi  ad  in- 
feriorum  generationem  et  conservatio- 
nem,  385  B,  A',  ideo  his  cessantibus  et 


COG 


COG 


ipse  cessabit,  388B;  celerum  principalis 
ccelorum  finis  est  divinam  excellentiam 
prsedicare,  quod  optime  sine  motu  fieri 
potest,  385  D,  vel  cum  motu,  XX  579 A', 
B'.  —  Cessante  vero  ccelesti  motu,  ne- 
cessario  inferiorum  desinet  vita,  XXV 
252B,  et  mixta  in  sua  elementa  resol- 
ventur,  252A',  quia  quasi  vita  est  ille 
omnibus  nalura  exsistentibus,  252A,  et 
mixta  causat  et  conservat,  252  A'.  Non 
tamen  ideo  destruentur  elementa,  XXII 
93  A',  nec  operari  omnino  desinent,  93 
D,  nec  cessabit  omnis  motus,  XXV  285 
A',  sicut  non  ideo  incorruptibilia  fient 
Beatorum  corpora,  285  D,  286 A.  —  Ex 
motu  cceli  determinari  potest  finis  regni 
cujusdam,  aut  civitatis,  XXV  256C,  non 
autem  mundi,  250C,  256 C,  quia  quum 
sit  circularis,  ex  se  perpetuus  est,  250 
D'.  —  An  in  eodem  statu  quo  creala 
sunt,  statura  sint  ccelestia,  XXV  387 C. 

—  Non  sunt  incorruptibilia,  nisi  volun- 
tate  Dei,  XXV  383  A',  B',  ideo,  eo  volen- 
te,  immutari  possunt,  383 C,  et  reapse 
innovabuntur,  ut  aptius  fiant  Beatorum 
habitaculum,  384A,  thalamus,  384 B,  et 
palatium,  384  C,  et  majori  clarilate  de- 
corabuntur,  370B',  384  D',  385  A';  an 
proprie  remuneranda  sint,  387 C.  —  In 
superccelesti  est  unilas,  in  ccelesti  alleri- 
tas,  in  subccelesti  pluralilas,  XIX  389 C. 

—  Cf.  Judicium. 

Liber  de  Profundilate  ccelorum  alle- 
gatur  de  ccelo  crystallino,  XXII  56A',  de 
motucceli,  XXV298D. 

COEMETERIA,  an  et  quomodo  vendi  pos- 
sint,  XXV  48A'.  Cf.  Abraham,  Simonia. 

COGITATIO.  Quid  sit  inter  cogitare,  discer- 
nere  et  intelligere,  XIX  271  C,  inter 
cogitare  se  et  se  nosse,  271 A',  274 A', 
275C;  quid  ad  cogitandi  actum  requira- 
tur,  XXI  406B.  —  Adeo  magna  est  cogi- 
tatio  ut  per  eam  tantum  mens  prsesens 
fiat  sibi,  XIX  275 B'.  —  Quomodo  in  co- 
gitationibus  accidat  malum,  XXII  521 D. 
Cogitalio  turpis  dicitur,  non  quse  de 
turpibus  est,  XXIV  243B,  quia  de  his 
honesta  haberi  potest  cogitatio,  242  D, 


sed  qua?,  cum  delectatione  fit  aut  con- 
sensu,  243  C,  in  quo  casu  peccalum  est 
veniale  vel  mortale,  242 D.  Volenti  cogi- 
tationes  malas  vitare,  sollicite  vitandae 
sunt  cogitationes  vanse,  XXI  464D'.  — 
An  possint  angeli  vel  daemones  cogita- 
tiones  bonas  vel  malas  hominibus  im- 
mittere,  XXI  410D',  463B',  464A,  B,  C, 
vel  hominum  cogitationes  cognoscere, 
405D',  407 C,  463A',  464 D,  465 A',  et 
quomodo,  406A,  463B',  465A',  et  quate- 
nus,  406D,  B',  464B.  —  Cf.  Conceptus. 

Vis  cogitativa  sita  est  in  ventriculo 
qui  est  inter  primam  et  postremam  ce- 
rebri  medietatem,  unde  cum  sensu  com- 
muni  communicat,XXI433C,  nec  differ- 
re  videtur,  nisi  ratione,  ab  a?stimativa, 
ibid.  Qui  ea  plurimum  prsediti  sunt,  ad 
metaphysicam  aptiores  sunt,  XXII  436D. 
COGNATIO  carnalis  impedit  matrimonium, 
XXV  139C,  140C,  141  B,  et  jam  contra- 
ctum  in  omni  casu  dirimit,  142A',  170 
B.  Cf.  Consanguinitas. 

Cognatio  legalis,  seu  adoplio,  ex  legi- 
bus  humanis  ab  Ecclesia  confirmalis, 
impedit  matrimonium,  XXV  208A;  sed 
triplex  est  :  alia  descendens,  inter  ad- 
optantem  et  adoplatum  ejusque  posle- 
ros,  20S  B,  quia  quidquid  est  in  poteslate 
adoplati  transit  in  potestatem  adoplan- 
tis,  208  A',  et  haec  est  impedimentum 
perpetuum,  208C;  alia  lateralis,  inter 
adoptivum  et  filios  nalurales  adoplantis, 
quse  temporaliter  lanlum  impedit,  208 C, 
quia  solvitur  dum  fit  adoptatus  extra 
potestatem  adoptantis,  208  D  ;  tertia, 
affinitatis  inter  adoptantem  et  uxorem 
adoptati,  et  vicissim  inter  adoptatum  et 
uxorem  adoptantis,  qua?  pariter  impedit 
in  perpetuum,  208C,  quia  perpetuo  ma- 
net  auctoritas  adoptanlis  et  uxoris  ejus 
in  adoptatum  consortemque  illius,  208 
D.  Non  aulem  transit  cognatio  legalis 
ab  adoptante  ad  parentes  carnales  ad- 
optali,  XXV  208 C.  —  Cf.  Adoptio. 

Cognatio  spirilualis  idem  inducit  vin- 
culum  inter  Chrislianos  quod  carnalis 
inter'  homines,  XXV  204B',  ideo  pari 


<:ik; 


120 


COG 


modo  contrariatur  matrimonio,  203  15. 

—  l'cr  catechismum  non  contrahitur, 
XXV  205D,  nec  per  prffldicationcm,  203 
B',  C,  nec  per  confessionem,  205  C,  D", 
nec  per  pastoralem  curam,  202  D',  200 
A,  scd  per  sacramenta,  205D,  ca  saltem 
quae  spiritualem  operantur  regeneratio- 
nem,  205C,  Baptismum  nimirum  et  Con- 
firmationem,  205A'.  Idcirco  inter  palri- 
num  vigct  el  baptizatum,  XXV  20GC,  vel 
coufirmatum,  205A',  item  intcr  bapliza- 
tum  aut  confirmalum  et  filios  patrini, 
206  C,  non  autem  inter  patrinum  et 
matrinam,  20GB',  nec  inter  baptizatum 
et  patrem  aut  malrem  patrini,  20GB'; 
unde  tres  sunt  cognationis  hujus  spe- 
cies,  spiritualis  paternitas,  compaterni- 
las  et  fraternitas,  206C;  gradus  autem 
non  habet,  206 D'.  An  transeat  a  viro  in 
uxorem,  XXV  206B,  D,  a  fratre  in  fra- 
trem,  207A.  —  Matrimonium  futurum 
impedit  et  contractum  dirimit,  XXV  204 
C,  206  D';  conjugio  superveniens,  vin- 
culum  quidem  non  solvit,  sed  conjuga- 
lem  actum  modo  impedit,  modo  non, 
205  A.  —  (?/'.  Baptismus,  Confirmatio. 

COGNITIO.  Multiplex  est  cognitio  :  conje- 
cturalis  vel  certitudinalis,  XXV  463 A, 
mediata  vel  immediata,  XIX  220  D,  spe- 
culativa  vel  affectiva,  XXI  400 A,  abstra- 
ctiva  vel  intuitiva,  267A,  etsi  quaelibet 
recte  dici  possit  intuitiva,  271 D',  quoad 
quia  est  vel  quoad  quid  est,  XIX  220  D, 
D',  XXI  269  D',  in  universali,  in  particu- 
lari,  220D',  vel  in  singulari,  XXV  406B, 
et  in  universali  duplex,  XXI  251 A',  per 
propriam  consideralionem,  aut  alterius 
instructionenijXXV  462D',  per  scientiam 
aut  revelationem,  XXI  72  A',  XXV  462  B, 
per  naturam  vel  pergratiam,  XXI  398 C 

—  Item,  aliud  est  cognoscere  per  se, 
aliud  per  accidens,  XIX  217 D',  aliud  per 
vestigium,  aliud  in  vestigio,  XIX  236D, 
aliud  per  creaturam,  aliud  in  creatura, 
236D,  B',  aiiud  in  se,  aliud  in  alio,  XX 
346B,  aut  in  speculo,  XXI  268  C.  — 
Item,  alia  est  cognitio  sensibilis,  quae 
circa  accidentalia  rei  fertur,  et  intelle- 

T.  25»". 


cttialis,  quaj  esse  rei  intuetur,  XXIII  572 
D';  sensibile  enim  cognoscibile  est  se- 
cundum  quanlitatem  dimensivam  aut 
virtualcm,  XXV  417  C,  intelligibile,  se- 
cundum  quantitatem  virlualcm,  418A, 
et  per  accidens,  secundum  dimensivam, 
417  D'.  An  de  necessitate  omnis  intelle- 
ctualis  cognitio  a  sensibili  oriatur,  XIX 
270C,  273C,  274A,  551  D'.  —  Item,  alia 
est  cognitio  secundum  visum,  quae  pro- 
prie  dicitur  scientia,  alia  secundum  gu- 
stum,  quae  dicitur  sapientia,  XIX  68C; 
hinc  theologia  proprie  dicitur  sapientia, 
item  metapbysica,  licet  minus  proprie, 
ceterae  scientiae,  scientiae  simpliciler  di- 
cuntur,  68  D',  quia  ad  movendum  affe- 
ctum  non  docentur,  69A.  —  Cf.  Sapien- 
tia,  Scientia. 

Vis  cognitiva  in  homine  in  cerebro 
sita  est,  juxta  Platonem,  XXII  136 A;  la- 
tius  patet  quam  practica,  multa  enim 
cognoscimus  quae  operari  non  valemus, 
XXIII  459C.  —  Hujus  actus  non  in  se 
ipso  terminatur,  sed  ordinatur  ad  appe- 
titivae  actum,  XIX  115A',  nec  delectabi- 
lis  est  nisi  mediante  actu  appetitivee, 
ibid. ;  unde  ad  rationem  beatitudinis  et 
fruitionis  requiritur,  H6B,  D,  et  prae- 
cedit  delectationem,  116  D.  —  An  vis 
cognitiva  prior  sit  vel  dignior  appetitiva, 
XXIII 473  A.  — In  parte  cognitiva  duplex 
est  regula  agendorum,  altera  universalis 
(lex  aeterna),  altera  particularis  (ratio 
recta),  XXII  527B',  nec  nisi  accidentali- 
ter  in  ea  accidit  peccatum,  285D,  B'.  — 
Cf.  Appetitus. 

In  cognitione  duplex  est  operatio,  alia 
qua  anima  res  facit  actu  intelligibiles, 
eas  sibi  assimilando,  alia  qua  eas  cogno- 
scit,  eis  se  assimilando,  XXIII  247B';  ad 
primam  lumine  intellectus  agentis  indi- 
get,  ad  secundam  diversis  scientialibus 
habitibus,  247  D'.  —  Ad  inteliectivam 
cognitionem  tria  requiruntur  :  potentia 
intellectiva,  lumeu  intellectuale  et  rei 
similitudo,  XXIII  261  D,  unde  in  ea  inve- 
niri  dicitur  vestigium  Trinitatis,  XIX 
239A'.  In  qualibet  enim  cognitione  aliqua 


COG 


1.30 


COG 


exigitur  forma,  qua  res  cognoscatur, 
XXV  416  A,  ex  qua  et  intellectus  fit 
unum  in  intelligendo,  416  A',  in  quouno 
intellectus  possibilis  est  quasi  materia, 
species  intelligibilis  quasi  forma,  intel- 
lectus  actu  intelligens  quasi  composi- 
tum,  416B'.  Omnis  igitur  cognitio  intel- 
lectualis  fit  per  aliquam  speciem  seu 
similitudinem  rei  intellectae  in  intellectu 
cognoscentis,  XXII  255D,  vel  peraliquid 
se  habens  per  modum  formae  intelligibi- 
lis,  ibid.;  quod  tribus  modisfieri  potest, 
per  praesentiam  rei  cognitae  in  cognos- 
cente,  vel  per  praesentiam  similitudinis 
ejus  in  potentia  cognoscitiva,  XXI  268 C, 
vel  per  preesentiam  similitudinis  cogniti 
in  alia  re,  ut  in  speculo,  ibid.,  seu,  ut 
dicunt  alii,  per  formam  propriam,  aut 
alius  similis,  269A.  Queecumque  autem 
res  per  se  subsistens,  si  sit  forma  tan- 
tum,  forma  esse  potest  alicujus  materiae, 
XXV  416A',  ideo  res  quaeliijet  pure  intel- 
ligibilis,  et  ipsa  essentia  divina,  forma 
esse  potest  qua  intelligit  intellectus,  416 
B',  et  cognoscentia  a  non  cognoscenti- 
bus  in  hoc  differunt,  quod  praeter  pro- 
priam  formam  habere  possunl  formam 
alterius,  alia  non,  XX  383B.  —  Insuper, 
lumine  intellectuali  indiget  homo  in 
cognitione  tam  naturali  quam  superna- 
turali,  XXIII 247  D,  angelus  in  cognitione 
supernaturali  tantum,  quia  ad  naturalern 
sufficiunt  ei  species  innatae,  247 A'.  Et 
sic  triplex  perhibetur  medium  cogno- 
scendi,  nempe  medium  sub  quo,  medium 
quo,  XXV  417  B,  et  medium  in  quo,  417 
C,  ex  quibus  nec  secundum  nec  tertium 
in  patria  habentur,  ibid.  —  Demum 
alia  est  cognitio  per  inventionem,  ex 
ordinarie  contingentibus  inquirendo, 
XXIII  550A',  ad  quam  requiritur  virtus 
eubulia  et  donum  consilii,  550B',  alia 
per  judicium,  ex  ordinarie  contingen- 
tibus  judicando,  550  C,  quae  duabus 
eget  virtutibus,  gnome  et  synesi,  et  dono 
scientiae,  ibid.  —  Cf.  Forma,  Lumen, 
Species. 
Cognitio  fit  ad  modum  non  rei  cogni- 


tae,  sed  cognoscentis,  XIX  216B,  et  per 
speciem  cognoscenti  proportionatam, 
ibid.,  unde  materialia  cognoscit  intelle- 
ctus  per  abstraclionem,  angelos  et  Deum 
per  impressionem  eorum  in  ipsum,  216 
C.  Actus  enim  cognitivae  potentiae  per 
hoc  perficitur  quod  cognitum  est  in 
cognoscente  permodum  ipsi  convenien- 
tem.  XX  24 A',  XXI  267  D',  XXV  425B, 
cognitum  autem  est  in  cognoscente  se- 
cundum  modum  cognoscentis,  XXI  267 
D',  cujuslibet  ergo  cognitio  est  secun- 
dum  modum  propriae  naturae,  ibid.  Et 
quum  actus  cognitionis  fiat  juxta  modum 
cognoscentis,  extra  cognoscentis  limites 
extendi  nequit,  XIX  219D.  —  Similiter 
modus  cognoscendi  modo  essendi  cog- 
noscentis  assimilatur,  non  rei  cognitae, 
XX  385C,  et  ideo  scire  malum  non  est 
malum,  XXI!  520C,  522A',  523B,  A',  et 
sic  sanctissime  Deus  foeda  et  prava  cog- 
noscit,  XX  385C.  —  Ad  cognoscendum 
utitur  homo  intelleclu  agente,  XIX  87B, 
quo  non  apprehenditur  nisi  quod  a  sen- 
sibilibus  abstrahitur,  87C,  ideo  perfecte 
cognoscere  nequit  nisi  sensibilia,  ibid.; 
sed  cognitio  rei  ab  ejus  esse  vel  non 
esse  praescindit,  XXI  191 C,  et  ab  omni- 
bus  conditionibus  quae  rem  sequuntur, 
192A.  —  Cognitioni  obstat  materia,  XX 
382B',  quia  coarctatio  est  formae,  383C, 
quae  est  cognoscendi  principium,  382B', 
ideo  secundum  gradum  immaterialitatis 
gradus  est  cognitionis,  383C;  item  obstat 
distantia,  saltem  pro  rebus  quarum  in 
intellectu  non  habetur  species,  XXV  462 
C.  —  Cognitio,  quantum  ad  tria,  potest 
esse  alia  alia  major,  XXIII 261 A' ;  septem 
ejus  enumerantur  gradus,  XX  137  A'; 
imperfecta  duplici  modo  dici  potest, 
XIX  244B.  —  Per  se  nota  dicitur  propo- 
sitio  quse  exposilis  terminis  statim  cog- 
noscitur,  XIX  222  B,  B',  saltem  a  sapien- 
tibus,  223  A,  seu  cujus  praedicatum 
includitur  in  ratione  sui  subjecti,  222D'. 
Evidentem  habet  veritatem,  XIX  226C, 
nec  probatione  indiget,  227B,  nec  dire- 
cte  negari  potest,  224B,  sed  a  quolibet 


COG 


131 


COG 


mox  audita  approbatur,  227  B.  ('/.  Pro- 
posilio 

Quorumdam  naturalium  cognitio  no- 
bis  per  fidem  tradita  est,  et  recte,  XIX 
8415,  quia  ad  eorum  notitiam  pcrveni- 
rent  pauci,  ibid.,  tarde,  84G,  et  cum 
erroris  periculo,  ibid.;  supernaturalium 
autem  cognitioncm  necessc  fuit  homi- 
nibus  revelari,  8315  et  s.,  ad  quae  cog- 
noscenda  aliae  scienliae  se  non  valent 
extendere,  S5A',  B' :  de  his  lamen  simul 
haberi  possunt  fides  et  seientia,  si  sint 
viatoribus  demonstrabilia,  61  B,  et  tolius 
boni  inchoatio  in  eorum  fide  est,  perfe- 
clio  in  cognitione,  65  D'.  —  Naturales 
veritates  cognoscere  valet  anima  sine 
gratia  gratis  data,  XXII  362A  et  s.,  sal- 
tem  scienlia  informi  et  nuda,  362  D', 
cum  generali  notione  Dei,  362A',  363A, 
non  autem  veritates  fidei,  qua?  supra 
rationem  sunt,  362 C,  363 A.  Similiter, 
absque  gratia  gratificanle  quaslibet  nos- 
se  potest  veritates,  XXII  363B;  sed  abs- 
que  caritate  quaevis  cognitio  informis 
est,  nuda  et  sine  merito,  363A'.  ■ —  Cf. 
Fides. 

De  cognitione  Dei  Quomodo  Deus 
cognoscere  dicatur,  XX  380B'.  3S2C.  — 
Per  se  cognoscit  se  ipsum,  et  inlellecta 
inlentio  est  ipsamet  ejus  substantia,  XIX 
180 C,  id  est  Deus  intellectus,  seu  Ver- 
bum,  181 A;  unde  in  eo  scire  non  est 
accidens,  XX  380  D,  386 D.  —  Quoad 
creaturas  triplex  est  in  Deo  scientia  : 
approbationis,  intelligentiae  et  visionis, 
XX  494A  :  videndo  enim  suam  essen- 
tiam,  cognoscit  omnia  quse  sunt,  fue- 
runt  aut  erunt,  396  B',  C,  405 A',  D', 
406B',  et  haec  est  scientia  visionis,  XXV 
418A';  intuendo  suam  potentiam,  novit. 
quaecumque  facere  potest,  XX  383A', 
etsi  ea  nunquam  fecerit  autfaeturus  sit, 
et  haec  dicitur  scientia  simplicis  intelli- 
gentiae,  XXV  418  A'.  Notitia  simplicis 
intelligentiae  cognoscit  omnia  quorum 
habet  in  se  raliones  coguoscitivas  lan- 
tum,  XX  417A',  id  est  bona  infinila  quae 
nunquam  erunt,  417B',  notitia  visionis 


omnia  quorum  raliones  habel  cognosci- 
tivas  siiniil  el  operativas,  417  A',  bona 
scilicet  quae  futura  sunt,  417B',  notitia 
approbationis  bona  quse  ab  eo  acceptan- 
tur,  ut  bona  meritoria,  382A,  494B.  — 
Singularia  cognoscit,  non  lanlum  ut  en- 
tia,  ut  dicit  Avcrroes,  XX  384D,  422 B, 
nec  tanlum  universaliter,  in  causis  uni- 
versalibus,  utcontendit  Aviecnna,  422B, 
489D',  sed  per  suam  essentiam,  quae 
eorum  causa  est,  422B'.  Similiter  futura 
contingentia  cognoscil,  non  modo  in 
causis,  XX  480  A',  sed  in  suo  esse  deter- 
minato,  4S0B',  et  lanquam  prtesentia, 
480D',  481 A,  483  C,  486 A'.  Quomodo 
cognoscat  enuntiabilia,  XX  489C,  496 
C,  C,  possibilia,  489D',  infinita,  490A, 
opposita,  551 D,  mala,  382A,  3S5C.  — 
An  in  Verbo  cognoscat  Pater  se,  XX  346 
C,  D',  348B,  et  oinnia,  345C,  346B,  A'; 
an  omnia  cognoscat  secundum  rationem 
causae  tantum,  394D',  aut  etiam  per 
ideas,  395B,  397C,  vel  in  ideis,  398B', 
et  quomodo  per  ideas,  395  D,  B',  398  A 
et  s.;an  in  eo  poneudae  sint  infinitae 
cognitiones,  416A',  417A',  sive  ad  intra, 
419B,  sivead  extra,  419A,  C;  an  univoce 
dicatur  cognoscere  se  et  creaturas,  XIX 
3S1C.  —  Materialia  cognoscit  immale- 
rialiter,  mobilia  immobiliter,  multa  uni- 
te,  XXI  48  D.  —  Cognitio  Dei  dicitur 
liber  vitae,  duplici  de  causa,  XX  527A. 
—  Cf.  Deus,  Futura,  Idea,  Scientia. 

De  cognitione  angelorum.  Angelus 
naturali  virtute  non  cognoscit  Deum 
per  essentiam,  XXI  266A,  C,  B',  268A', 
D',  269C,  nec  per  speciem,  2G6C,  sed 
per  effectus,  266C,  C,  268B';  per  se 
cognoscit  se  ipsum,  sed  in  eo  dilferunt 
esse  et  inlelligentia,  XIX  180B',  cetera 
cognoscit  per  species  universales  inna- 
tas,  76  D",  ideo  in  ratione  intellectus 
medium  tenet  inter  Deum  et  hominem, 
180  B'.  —  In  angelis  dupiex  ponilur 
cognitio,  altera  matulina,  seu  rerum  in 
Verbo,  XXI  296 B.  297 B,  A',  298C,  qua; 
angelis  bonis  anle  confirmalionem  dala 
est,  vel  plene,  296 A,  vel  sallem  imper- 


COG 


132 


COG 


fecle,  296C,  299B',  301 B,  malis  autem 
minime,  ante  lapsum,  295D',  299D',  300 
B,  nisi  imperfecte,  296 D,  300  A,  qualis 
etiam  modo  in  ipsis  permanet,  296  D, 
contradieente  Udalrico,  301  B  ;  altera 
vespertina,  seu  rerum  in  se  ipsis,  297 

B,  B',  298  C,  299  B,  300  C,  quae  ange- 
lis  omnibus  concreata  est,  301 A',  et  in 
omnibus  perseverat,  tam  bonis,  296  D, 
297B,  300 B,  quarn  malis,  298 A',  quia 
ipsis  naturalis  est,  297 D'.  In  angelis  ergo 
simul  sunt  cognitio  matutina  et  vesper- 
tina,  XXI  297 D\  299 B,  300 B,  nec  diffe- 
runt,  nisi  quoad  modum  cognoscendi, 
297  D,  XXIII  261 B,  et  quoad  scientia? 
claritatem,  quia  decoloratior  est  vesper- 
tina,  XXI  297  D,  et  clarior  matutina, 
298B,  clarius  enim  videtur  creatura  in 
Deo  quam  in  se  ipsa,  299C.  —  An  etiam 
in  angelis  detur  cognitio  diurna,  XXI 
297B',  aut  meridiana,  297C,  298A,  299 

C,  aut  nocturna,  298D'.  — In  essentia 
autem  divina  impossibile  est  creatum 
intellectum  omnia  videre  quae  Deus  fa- 
cere  potest,  XXV  418B',  423  A,  alioqui 
sequaretur  Deo,  418C,  sed  videre  possi- 
bile  est  omnia  quse  scit  Deus  scientia 
visionis,  ibid.,  et  hoc  animee  Christi 
concessum  est,  ibid.,  non  autem  aliis, 
ibid.,  quum  et  inferiores  angeli  a  supe- 
rioribus  doceantur,  418  D'.  Etsi  enim 
divina  essentia  omnium  scientiam  con- 
tineat,  XXV  419  C,  se  quantum  vult 
manifestat,  419  A',  423  A,  et  quantum 
capax  est  videntis  intellectus,  419 D; 
ideo,  quanto  quis  clarius  Deum  videt, 
tanto  plura  in  eo  cognoscit,  et  haec  infe- 
riores  docere  potest,  418 D'.  Omnes  ta- 
men  in  eo  vident  quidquid  scire  cupiunt, 
XXV  419A',  et  sic  usque  ad  diem  judi- 
cii,  tam  angeli  quamBeati  in  cognitione 
multitudinis  cognoscibilium  crescere 
possunt,  quin  in  divinae  essentiae  cogni- 
tione  crescant,  413D,  419A  ;  sed  peracto 
judicio,  ultra  non  proficient,  419A,  B', 
et  ea  omnes  scient  quae  scit  Deus 
scientia  visionis,  419D'.  —  Cf.  Angelus, 
Beatitudo. 


De  cognitione  Ciiristi.  Vide  Christus. 

De  cognitione  hominis.  Homo  nec  se 
ipsum  per  se  cognoscere  valet,  sicut 
Deus  et  angeli,  XIX  180  B',  nec  cetera 
per  species  universales  innatas,  sicut 
angeli,  76 D',  sed  per  species  a  sensibi- 
libus  et  phantasmatibus  extractas,  76C; 
in  ordine  igitur  intellectuum  infimum 
locum  tenet,  180B'.  —  Quomodo  praece- 
ptum  impleat,  Cognosce  te  ipsum,  XIX 
274  B.  —  Cf.  Adam. 

De  cognoscibilitate  Dei.  Quantum 
quisque  habet  entitatis,  tantum  et  cog- 
noscibilitatis,  XIX  221 C.  Deus  ergo  in- 
finitse  est  cognoscibilitatis,  XX  24 A', 
135C,  quamvis  mediate  tantum  a  viato- 
ribus  cognoscatur,  24D,  et  remote,  24B', 
ob  infirmitatem  intellectus  creati,  XIX 
217C,  221 D',  qui  eum  videre  nequit  nisi 
per  speciem,  81 A,  82  A,  XXII  255  A'. 
—  An  et  quatenus  sit  per  se  notus, 
XIX  222 D  et  s.  —  Multiplici  modo  cog- 
nosci  potest  tam  in  via  quam  in  patria, 
XXII  255 D,  XXV  431 D',  in  actu  vel  in 
habitu,  XIX  225C,  in  universali  vel  in 
particulari,  XXI  279  D,  per  illuminatio- 
nem  divinam,  aut  temporales  effectus 
divinae  virtutis,  266C,  per  fidem,  con- 
templationem,  apparitionem,  apertam 
visionem,  XXII  254D,  cognitione  abstra- 
ctiva  vel  intuitiva,  XXI  267A.  An  cogno- 
scibilis  sit  facie  ad  faciem,  XIX  215C, 
vel  a  praesentialitate,  215  D';  an  a  nobis 
cognoscatur  per  accidens,  218A,  C,  uni- 
voce  vel  analogice,  21 8 A,  D,  219 A,  in 
generali  vel  in  speciali,  XXV  423A,  424 
A,  cognitione  distincta,  XXI  271 D,  B', 
aut  quoad  quid  est,  269  D,  D';  quomodo 
et  a  quibus  cognoscatur  per  vestigium 
vel  in  vestigio,  XIX  236D'  et  s.  —  Item 
sub  multiplici  respectu  apprehendi  pot- 
est,  XIX  81 C,  et  primo  et  generalissime 
sub  ratione  entis,  243A' ;  an  facilius 
intelligatur  sub  ratione  infiniti  quam 
sub  ratione  deitatis,  81A,  D'.  —  Quum 
hominis  cognitio  incipiat  asensu,  Deum 
videri  nequit,  XIX  216D,  sed  tantum 
ipsius  habitudinem  ad  creaturas  et  diffe- 


COI 


133 


COI 


renliam  ab  cis,  216A';  ideo  a  creaturis 
iid  Deum  <luci  indiget,  217C,  et  tribus 
viis  ab  i'is  ad  eum  ducitur,  id  esl  remo- 
tionis,  eminentia?  el  causas,  214 C,  216 
B';  sed  hocc  cognitio  debilis  est  valde, 

—  17  B.  Aliqualiter  tamen  per  creaturas 
cognoscilur,  XIX  217C,  220 B,  sicut  causa 
per  effectum,  21015',  quantum  ad  quia 
est,  vel  etiam  quantuni  ad  quid  est,  sal- 
tem  in  generali,  221A,  244D';  et  mullo 
perfeclius  cognoscitur  pcr  viain  priva- 
tionis  seu  abnegationis  quam  posilionis, 
35,  215  B'.  Sed  cognitio  quoelibet  Dei, 
vel  beatifica,  infinite  distat  a  perfectio- 
ne  increata?  cognitionis,  XIX  123 D' ;  an 
et  quomodo  differat  in  via  et  in  palria, 
XXV  431 C,  432C.  —  Divina  nec  omnia 
incognoscibilia  sunt,  nec  omnia  cogno- 
scibilia,  XX  133C;  alia  euim  sunt  quae 
sola  fide  accipimus,  alia  qua>  per  natu- 
ralem  rationem  novimus,  134B,  149C, 
licet  imperfecte,  134A,  135C.  —  In  cog- 
nitione  Dei  posuit  Aristoteles  finem 
hominis.  XIX  85  B,  non  nuda  et  informi, 
sed  affectuosa,  73D  :  vis  enim  cognitiva 
anima;  nata  est  ornnia  cognoscere,  nec 
sistit  nisi  in  summa  veritate,  121 A',  seu 
prima  causa,  H9B'.  —  Cf.  Deus. 

In  cognitione  substantiarum  separata- 
rum  statuit  idem  Aristoteles  felicitatem 
hominis,  XIX  86C;  cognitio  enim  causa 
esse  potest  laetitiae  aut  tristitise,  XXV 
461 D.  —  Quadrupliciter  cognosci  potest 
homo,  XIX  81 C.  —  Cf.  Notitia,  Scientia. 
COHIBITIO  a  prohibitione  differt,  XXIII 
643A,  et  tantum  se  extendit  quantum 
poena  inflicta  per  legem,  639B',  643B. 

—  Etsi  ergo  prohibuerit  lex  vetus  inter- 
nas  concupiscentias,  XXIII  639D',  643B, 
non  eas  cohibuit,  639D',  643C;  quapro- 
pter  manum  prohibuisse  dicitur,  non 
animum,  lex  autem  nova  et  manuin  et 
animum  cohibet,  638B',  639 C.  —  Cf. 
Prohibitio. 

COITUS.  Quidquid  dixerint  aliqui,  XXII  200 
A,  201 C,  in  statu  innocentiae  fuisset  gene- 
ratio  per  coitum,  200A,  et  cum  virgiui- 
tatis  hesione,  199B,  D,  202B',  C,  203D'. 


conlra  alios,  199A',C,  202D,  D'.  In  ipso 
lunc  fuisset  minordelectatioquam  nunc, 
juxta  quosdam,  XXII  202B,  A',  B',  C, 
major,  juxta  Thomam,  ob  majorem  na- 
Lurse  sensibilitatem,  201 A';  sed  quae  ra- 
tionem  non  absorbuisset,  201B',  imo 
ralioni  fuisset  subdita,  202A.  Triplici  de 
causa  illum  nunc  appcti  contingit,  XXII 
202C,  scd  tunc  non  nisi  ad  generationis 
finem  fuissel  exercitus,  202D',  et  nun- 
quam  effectu  caruissel,  202 B.  —  Coitus 
conjugalis,  ut  actus  persome,  sine  pec- 
cato  potest  esse,  XXIII  92B,  408A',  ut 
actus  naturae  necessario  libidinosus  est, 
92C  Non  igitur  intrinsece  malus  est, 
XXV  61 B',  sed  meritorius  vel  demerito- 
rius  fit  pro  intentione  agenlis,  62A,  me- 
rilorius,  non  modo  praemii  accidentalis, 
sed  essentialis,  62C,  item  demeritorius 
culpa  veniali  vel  morlali,  62B.  Omni 
peccato  caret,  quum  conveniunt  conju- 
ges  ad  procreandam  prolem,  vel  ad  red- 
dendum  sibi  debitum,  XXV  111  B',  C  ; 
quum  solo  naturali  instinctu,  imperfe- 
ctus  est,  nec  excusatur  omuino  a  pecca- 
to,  lllC;  similiter  quum  ad  vitandam 
fornicationem  exercetur,  111  D',  vel  cor- 
poreae  sanitatis  causa,  H2A;  quum  vero 
ex  sola  libidine,  veniale  saltem  est,  112 
C,  B',  et  quandoque  mortale,  quando 
scilicet  ultra  honestatem  matrimonii 
quaeritur  voiuptas,  TI2D.  Juxta  Richar- 
dum  et  Durandum,  culpa  caret  quum  ad 
vitandam  in  se  ipso  fornicationem  exer- 
cetur,  XXV  M2C,  M3A",  vel  valetudi- 
nis  causa,  112  D',  aut  moderatae  volu- 
ptatis,  112  C.  Quilibet  autem  extra 
legitimum  matrimonium,  mortale  est 
peccatum,  XXV198C  — Iu  coitu  triplex 
est  corruptio,  alia  corporaiis,  XXII  204 
C,  XXV  135B,  quse  non  est  materia  vir- 
tutis  aut  vitii,  135D,  alia  corporalis  et 
spiritualis  simul,  135B,  quaa  materia  est 
virtutis  aut  vitij,  135A',  alia  demum 
spiritualis,  135C,  in  qua  completur  vir- 
ginitatis  peremptio,  XXII  200B',  XXV 
135A'.  —  Sponsalia  subsequens  seu  pro- 
missionem  de  futuro,  perficit  matrimo- 


COL 


134 


COM 


nium,  non  quidem  in  foro  interiori,  si 
absit  intentio,  XXV  89A,  90A',  sed  in 
foro  Ecclesice,  88A',  S9A,  90B';  et  tam 
conjugalis  quam  fornicarius  affinitatem 
parit,  194A',  195C',  196A,  dummodo  sit 
secundum  naturam,  195D',  et  in  eo  fiat 
seminum  commixtio,  196D.  —  Quamvis 
per  sacramcntalem  gratiam  honestetur, 
XXV  67B',  aliquid  turpitudinis  habet,  62 
A,  et  indultus  perhibetur,  02D.  Corpus 
debilitat  et  attenuat,  XXII  403A,  animae 
non  mediocriter  impedit  contemplatio- 
nem,  XXV  61  D',  et  devotionem,  118C, 
et  intellectum  adeo  subjicit  carni,  ut  eo 
durante  impossibile  sit  eum  intelligere, 
vel  prophetam  a  Spiritu  tangi,  447 A'; 
ideo  communionem  impedit,  XXIV  244 
C,  saltem  voluptuosus,  244A,  XXV  120 
A',  et  ab  eo  abstinendum  est  diebus  fe- 
stivis,  H8C,  et  communionis,  116C,  D', 
et  hoc  sub  levi,  HSD'.  —  Quo  sensu 
coitus  fervor  dicatur  causa  originalis 
peccati,  XXII  415C,  417D'.  —  Cf  Con- 
jugium. 

COLLECTIO.  Liber  Collectionum  de  sen- 
tentiis  Sanctorum  allegatur  de  triplici 
diaboli  casu,  XXI  353D. 

COLOR  tripliciter  sumitur  ac  definitur, 
XIX  249C.  —  Non  a  sole  imprimitur 
rebus,  juxta  Parisiensem,  sed  potius  sole 
a  rebus  educitur,  XXII 178C,  B'.  —  Spiri- 
tuale  esse  recipit  a  luce,  XXI  41  C,  42A, 
quapropter  lux  incorporata  dicitur,  XX 
10A';  an  idem  sit  ac  lumen,  XXII  320 
C.  —  Ex  necessitate  visum  movet,  colo- 
ratum  autem  non  ita,  XIX  129C,  et  co- 
Iorem  producit  multiplicando  se  ipsum, 
XXII  44D',  45C  —  Quod  objecta  alterius 
appareant  coloris  quam  sunt,  facere 
potest  diabolus,  quomodo,  XXI  434B'. 
—  Quum  complexione  qualitatum  tactus 
causetur  et  quantitate  servetur,  in  spe- 
ciebus  sacramentalibus  naturali  virtute 
remanere  videtur,  XXIV  314D.  —  Cf. 
Lux. 

COLUBER,  qui  colit  urnbram,  optime  dia- 
bolum  figurat,  XIX  44,  et  secundum 
Sententiarum  librum,  in  quo  de  naturu 


colubri  hujus  et  tentatione  qua  homi- 
nem  vicit  ceterisque  attinentibus  agitur, 
ibid.  —  Quid  coluber  tortuosus,  XXI  32. 

COLUMBA.  Cur  sub  specie  columbae  missus 
sit  Spiritus  Sanctus  ad  Christum,  XIX 
571 D,  572B,  B',  573B.  —  An  fuerit  co- 
lumba  vivens  vel  apparens,  XIX  576A, 
etc,  577B,  etc,  578 C.  —  Ab  angelis 
formata  fuisse  videtur,  XIX  578  A',  et 
eorum  ministerio  .  movebatur,  562  A', 
vel  voluntate  Dei,  576A.  —  Visus  co- 
lumbae  novies  a  caecitate  reviviscit,  XXI 
227  B'. 

COMESTIO  quid  sit  proprie,  XXIV  231 A, 
338A.  Hora  comedendi  secundum  cur- 
sum  communem  est  hora  sexta,  XXIV 
420  A',  quia  hucusque  occupatur  natura 
ad  digerendum  cibum  praecedentem, 
420B',  diebus  autem  jejunii,  fit  come- 
stio  apud  Christianos  hora  nona,  420C, 
apud  Judaeos  ad  vesperam,  quare,  420 
D'.  —  Quandoque  fit  ad  necessitatem 
comedentis,  XXI  450D,  cum  ciborum 
incorporatione,  450  A',  quandoque  ad 
potestatem  oslendendam,  et  sic  nonnun- 
quam  visi  sunt  comedere  angeli,  450 
D,  et  Christus  redivivus,  XXIII  384B; 
sed  proprie  non  comedunt,  quia  cibos 
non  sibi  incorporant,  XXI  451  A.  452A, 
454A',  D',  XXIII  384B,  386 D',  sed  divi- 
dunt  dumtaxat  et  trajiciunt,  XXI  454A'. 
—  Ad  modum  comestionis  corporalis 
intelligitur  comestio  spiritualis,  XXIV 
231 A,  D,  235A,  338A',  et  multiplex  est 
modus  comedendi  Christum,  sive  sacra- 
mentaliter,  234A',  sive  spiritualiter,  234 
B' :  alia  est  enim  manducatio  corporalis, 
alia  sacramentalis,  234C,  alia  spiritua- 
lis,  234  D',  aliud  est  spiritualiter  man- 
ducare  Christum,  233C,  aliud  spiritua- 
liter  comedere  sacramentum,  234A,  nec 
semper  spiritualiter  comedit,  qui  sacra- 
mentaliter,  234A',  et  vice  versa,  233 D'. 
Sacramentum  spiritualiter  non  mandu- 
cant  angeli,  XXIV  234  B,  comederunt 
aliquo  modo  patres  antiqui,  234A,  D; 
Christum  spiritualiter  manducaverunt 
antiqui,  234A,  aliquo  modo  comedunt 


COM 


138 


COM 


angeli,  234  B.  An  ChriStus  corpus  suum 
manducaverit  sive  sacramentaliter,  sive 
spiritualiter,  XXIV  235C,  301 1)  et  s.  An 

realiler  in  sacramento  comedatur  spe- 
cies,  XXIV  234C,  vel  corpus  Christi, 
230C,  333A.  —  Cf.  Cibus,  Communio. 

COMETA  impressio  est  sicca  et  calida  in 
supeYiori  aeris  parle  generata,  XXII  100 
C,  et  calidis  influenliis  mortalitatem 
praesignare  potest,  100  D',  maxime  ma- 
gnatum  et  divitum,  101 A. 

COMMENTATOR.  Sic  quasi  antonomastice 
dicuntur  Averroes  (commentator  Aristo- 
telis),  XIX  147D,  etc,  Gilbertus  Porre- 
tanus  (commentator  Boetii),  XXI  195 D, 
et  S.  Maximus  Constantinopolitanus 
(commentator  Areopagitae),  XXI  247B'. 

COMMUNICATIO  unius  ad  alterum  duplici 
modo  fieri  potest,  XX  168A.  —  Deum 
infinitae  esse  communicabililatis,  XIX 
22SB',  230 D,  231 C,  ex  eo  patet  quod 
communicari  possearguit  perfectionem, 
186B';  in  diversis  ergo  duplex  est  com- 
.  municalio.  altera  naturalis  et  necessaria, 
alia  liberalis  et  voluntaria,  XX  80C. 
contra  Durandum,  79A'.  —  In  divinis 
tamen  est  aliquid  incommuuicabile,  id 
est  persona,  XX  HIB',  113A,  114A,  168 
A,  et  aliquid  communicabile,  id  est  es- 
sentia,  ibid.,  sed  aliter  quam  in  creatu- 
ris,  114  A,  nempe  absque  multiplicatione 
et  divisione  divinae  substantiae,  111 C, 
H4A,  ideo  non  inde  fit  universale  et 
particulare,  111 C,  113B,  H4A.  —  Cum 
creaturis  duplex  est  divinae  bonitatis 
communicatio,  naturae  scilicet  et  gratiae, 

XXIII  514  C,  et  sic  quaelibet  persona 
lato  sensu  diciturse  communicare  crea- 
turis,  XX  H4B.  —  Nulli  creaturae  com- 
municari  potest  quod  eam  extra  termi- 
nos  creaturae  traheret,  XXIV  149B,  vel 
extra  terminos  suae  speciei,  149A.  An  et 
quatenus  creaturae  communicari  possit 
potestas  creandi,  XXI  60 D,  61 A  et  s., 

XXIV  149B',  vel  Deo  cooperandi,  146D, 
148B',  149 A.  —  An  et  quatenus  etqnibus 
liceat  cum  excommunicato  communi- 
care,  XXIV  515A'. 


COMMUNIO.  An  a  commUnicantibus  vere 
conteratur  corpus  Christi,  XXIV  230C, 
234 C,  332  C,  333  A,  vel  dentibus  tera- 
tur,  332B',  333B;  in  substanliam  com- 
municantium  non  converlitur,  327A', 
sed  potius  illos  ad  se  convertit,  333D', 
et  in  mentem  dicitur,  non  ventrem  de- 
scendere  fidelium,  232D',  327A',  quia 
potius  est  cibus  spiritualis  quam  corpo- 
ralis,  234C.  —  Communio  non  est  ne- 
cessaria  necessitate  salutis,  sed  tantum 
praBeepti,  XXIV  232A,  et  duplex  est, 
sacramentalis  et  spiritualis,  232B,  irno 
triplex,  quoad  sacramentum  et  rem, 
quoad  sacramentum  sine  re,  quoad  rem 
sine  sacramento,  232  D;  sed  sacrainen- 
talis  praestat  spirituali  dumtaxat,  234  D. 
—  Corpus  Christi  vere  sumunt  peccato- 
res,  XXIV  232B',  et  infideles,  233A,  et 
qui  nescii  comedunt  hostiam  consecra- 
tam,  233 B',  imo  et  bruta,  233 C;  sed 
quia  rem  sacramenti  non  percipiunt, 
non  manducant  sacramentaliter,  233B, 
A',  B'.  —  Ad  receptionem  sacramenti 
tria  requiruntur  :  munditia  cordis,  XXIV 
241  B',  actualis  devotio  et  corporalis 
munditia,  241  C.  Quaecumque  ergo  con- 
scientiae  puritatem  maculanl,  ut  pecca- 
tum,  omnino  impediunt  communionem, 
XXIV  242C,  A',  B',  243C,  245 A,  sed 
sufficit  ut  quis  non  sibi  conscius  sit 
de  peccato  mortali,  et  probabiliter  con- 
fidat  se  esse  in  gratia,  XXV  20D;  quae 
actualem  devotionem  et  corporis  mun- 
ditiam  tollunt,  ut  pollutio  nocturna,  vel 
actus  conjugalis,  impediunt  saltem  ex 
quadam  decentia,  XXIV  236 A',  240  C  et 
s.,  245 B,  et  sub  levi,  242C,  nisi  sit 
ratio  communicandi,  242B' ;  quae  corpo- 
ris  munditiam  tantum  auferunt,  ut  lepra, 
non  impediunt,  243D,  sed  laudabilem 
praebere  possunt  causam  abslinendi.  243 
A'.  —  Communicans  scienterin  mortali, 
mortaliter  peccat,  XXIV  235  D',  236 B', 
239A',  240A,  B,  quia  Eucharistia  non 
est  medicina  ad  removendum  morbum, 
236D',  nec  sufficit  eum  esse  contrilum, 
si  coniitendi  habeat  copiam,  nec  adsit 


COM 


136 


COM 


necessitas  celebrandi  aut  communican- 
di,  239C;  qui  autem  nescienter  inqui- 
natus  eommunicat,  a  peccato  excusatur, 
235C,  237C,  239B',  dummodo  cum  de- 
bita  diligentia  suam  discusserit  conscien- 
tiam,  235D'.  Quale  sit  male  communi- 
cantium  peccatum,  an  omnium  maxi- 
murn,  XXIV  238A,  aut  gravius  peccato 
eorum  qui  Christum  crucilixerunt,  238 
B',  vel  qui  corpus  Christi  projicerent  in 
lutum,  238B.  B' ;  uter  magis  peccet  com- 
municando,  haereticus  an  malus  Christia- 
nus,  238C,  peccato  spirituali  inquinatus 
an  carnali,  238D',  239B. 

Quum  ad  deperditorum  reparationem 
instituta  sit  Eucharistia,  expedit  fre- 
quenter  communicare,  XXIV  338B';  et 
quidem  in  primitiva  Ecclesia,  regnante 
fervore,  quotidie  communicabant  fide- 
les,  339B,  340C,  postmodum,  refriges- 
cente  caritate,  statutum  est  eos  commu- 
nicare  qualibet  die  dominica,  339  B', 
deinde  ter  in  anno,  339B,  C,  demum 
semel  quotannis,  339C,  D".  Semel  igitur 
saltem  in  anno  communicandum  est, 
XXIV  339 D,  si  adsit  facultas,  339 A',  340 

C,  et  hoc  sub  excommunicationis  inter- 
minatione,  339D';  pise  autem  feminae, 
etiam  maritata?,  semel  in  mense  ad  sacra- 
mentum  admitti  possunt,  339B',  D',  dum- 
modo  triduo  abstineant  a  copula  conju- 
gali,340A;  juxta  Augustinum,  optandum 
est  fideles  qualibet  dominica  corpus 
Christi  recipere,  339C;  an  autem  expe- 
diat  quotidie  celebrare  aut  communica- 
re,  suum  consulat  quisque  fervorem, 
338D',  sed  melius  est  accedere  quam 
abstinere,  339  A',  340  D.  Fideles  non  licet 
nisi  semel  in  die  communicare,  XXIV 
339C,  sed  sacerdotibus,  stante  necessi- 
tate,  licitum  est  pluries  celebrare,  339 

D.  —  Deneganda  esl  communio  excom- 
municatis  et  interdictis,  XXIV  245  C, 
peccatori  publico  publice  vel  privatim 
petenti,  245  C,  item  peccatori  occulto 
occulte  petenti,  246A,non  autem  publi- 
ce,  245C,  246A,  ne  reveletur  ejus  cri- 
men  et  fiat  scandalum,  245D',  suspectis 


violenter  de  crimine,  246B,  amentibus 
a  nativitate  qui  ratione  omnino  carent, 
245B,  246A',  et  parvulis  nondum  ratio- 
ne  utentibus,  246C;  sed  concedi  potest 
semifatuis,  246  A',  phreneticis,  246  B', 
saltem  in  articulo  mortis,  247A,  da?mo- 
niacis,  246C,  ac  pueris  qui  jam  discre- 
tionem  habere  incipiunt,  246 D'.  Nulli 
vero  unquam  licet  hostiam  non  conse- 
cratam  porrigere,  XXIV  247  B,  B',  ad 
vitandum  scandalum,  247B,  C. — Die- 
bus  communionis  abstinendum  est  ab 
actu  conjugali,  XXV  H6C,  D',  propter 
quod  vetitum  est  nubere  in  Adventu, 
Quadragesima  et  ante  Pentecosten,  119 
A.  B'.  ob  tres  communiones  olim  in  fe- 
stis  Nativitatis  Domini,  Pascha?  et  Pente- 
costes  prsescriptas,  H9B.  —  Cf.  Com- 
estio,  Eucharistia. 

Communio  Sanctorum.  Sic  dicitur 
unio  quaedam  fidelium  in  Ecclesia,  XXV 
328C,  qua  satisfacere  et  mereri  valet 
unus  pro  alio,  328  C,  329A',  et  viventes 
pro  defunctis,  328C,  sic  ut  actus  unius 
per  viam  orationis  prodesse  valeat  al- 
teri,  etiam  quoad  statum  acquirendum, 
329D,  et  per  viam  meriti,  ad  ea  qua?  ad 
statum  acquisitum  sequuntur,  329C,  D, 
et  hoc,  sive  ex  communicatione  caritatis 
inter  justos,  329A',  sive  ex  intentione 
facientis,  ibid. 

COMMUNITAS.  In  communitate  duplex  est 
ordo,  alter  subditorum  ad  praelatum,  al- 
tersubditorum  ad  invicem,  XXIV  529 A'; 
primo  omnes,  prselatus  et  subditi,  ad 
bonum  publicum  tendere  debent,  pra?la- 
tus  dirigendo,  subditi  sequendo,  529B', 
altero  tenentur  subditi  sibi  invicem  au- 
xilium  pra?bere  ad  acquisitionem  boni, 
ibid.,  ideoque  unusquisque  ad  corre- 
ptionem  fraternam  tenetur,  529C.  — 
Communitati  committi  potest  jurisdictio 
in  foro  exteriori,  XXIV  524 D,  A';  ob 
peccata  quorumdam  excommunicari  ne- 
quit,  515B,  517B',  etsi  possit  interdici, 
515C,  533B'. 

COMMUTATIO  votorum,  quo  differat  a  dis- 
pensatione,  XXV  173B.  —  Communiter 


C()M 


137 


I '.< »M 


nequil  vovens  vota  propria  auctorilate 
commutare,  XXV  173A',  scd  qui  duo 
vovit,  ad  utrumquc  lenetur,  si  sint  com- 
possihilia,  173B',  secus,  ad  majus,  173 
C.  Quia  tamcn  religionis  votum  oinnia 
alia  tcmporalia  includit,  XXV  173A',  in 
illud  commutari,  eliain  propria  auctori- 
tate  possunt,  173 B',  et  per  ingressum 
in  religionem  solvunlur,  173D'.  —  Cf. 
Votum. 

COMPARATIO.  An  et  quatenus  Deus  et 
creatura  sint  comparabiles,  XX  184A. 
Cf.  Similitudo. 

COMPASSIO  est  passio  appetilus  sensitivi 
aut  appetilus  superioris,  XXIV  417 B', 
quae  alienam  miseriam  quasi  propriam 
reputat,  417A',  et  movet  ad  subvenien- 
dum  ei,  417B';  primo  in  ratione  est,  et 
ex  ratione  redundat  in  sensualilatem, 
XXIII  286A'.  —  Quoad  voluntatem  sub- 
veniendi,  est  in  angelis,  XXIII  283 D'; 
quoad  voluntatem  subveniendi  et  dolo- 
rem  seu  tristitiam  simul,  fuit  in  Christo, 
283D',  284B,  intensissime,  287A,  imo 
ipso  passionis  dolore  intensior,  286  D', 
et  magis  aliorum  compassiones  excedens 
quam  passio  Christi  aliorum  passiones, 
ibid.  —  Cf.  Passio. 

COMPLACENTIA.  Amor  complacentiae  est 
amor  boni  habiti,  XX  19B',  in  quo  qui- 
escimus,  18C,  19C;  tam  circa  animata 
versatur  quam  circa  inanimata,  19  B'. 
Cf.  Amor. 

C0MP0SITI0.  Multa  sunt  compositionis 
genera  vel  gradus,  quae  varie  a  variis 
assignantur,  XIX  389C,  395 C,  401 B', 
402C,  403A,  XXI  168C,  XXII  144B, 
XXIII  159C.  —  In  omni  composito  est 
aliquid  per  modum  materiae  perfectibi- 
lis,  aliquid  per  modum  actus  perficien- 
tis,  XIX  321 B',  et  per  materiam  patitur 
compositum,  per  formam  agit,  XXIII 
100B.  Composito  dumtaxat  competit  fieri 
et  esse,  XXII  171 C,  sed  in  eo  quidditas 
non  est  quod  est,  sed  quo  est,  186 C.  In 
compositis  contendit  Scotus  plures  esse 
formas  substautiales,  aliam  completivam, 
quae  est  actus  compositi,  et  alias  infe- 


riores,  quae  dispouunl  matcriam,  XXIV 
288B,  scd  perperam,  288 D.  —  Omne 
compositum  est  indigcns,  XIX  172A', 
3U9D',  indigens  scilicctalio  aut  partibus 
ex  quibus  componitur,  174  A,  388D.  po- 
slerius  liis  ex  quibus  componitur,  388C, 
et  in  ea  resolubile,  388D,  ct  necessario 
habet  causam,  388D',  389B',  C;  ideo 
simplicissimo  Deo  repugnat  quaelibet 
compositio,  172A,  388D,  D',  389C,  395 
B',  XXI  194D,  et  componibilitas,  qu33 
est  quidam  actualitatis  defectus,  XIX 
398D;  simplicitatem  tamen  ejus  expri- 
mere  non  valemus  simplici  sed  compo- 
sita  voce,  XX  373C.  —  In  omni  autem 
creatura  est  differentia,  dependentia, 
XIX  401 C,  402B,  componibilitas,  402 D, 
B',  et  compositio,  401 B',  402B,  D,  qui- 
bus  deficit  a  simplicitate  divina,  402 D, 
B',  404B',  imo  multiplex  compositio  :  ex 
substantia  et  accidente,  actu  et  potentia, 
genere  et  differentia,  XIX  402B,  XXI 
196A',  ex  quo  est  et  quod  est,  XIX  402 
A',  403B',  D',  404A,  C,  XXI 196 B',  199 
D,  ex  esse  et  essentia,  191  C,  195B',  ex 
quo  est  et  quis  est,  196B',  ex  infinito 
et  finito,  185 B',  ex  indivisibili  et  divisi- 
bili,  203A,  et  quoad  corporea  saltem,  ex 
materia  et  forma,  199D,  ex  partibus  in- 
tegrantibus  et  dissimilibus,  XIX  401  C. 
—  An  in  angelis  sit  realis  compositio  ex 
esse  et  essentia,  XXI  190A,  ex  materia 
et  forma,  187A',  188D,  189A',  196B', 
D',  199C,  ex  actu  et  potentia,  187  A,  196 
A',  199C,  contradicit  Cartusianus,  202A, 
asserens  in  eis  actum  et  potentiam  non 
realiter  differre,  202  D,  sed  angelicam 
essentiam  dici  potentiam  in  quantum 
nalura  est  deficiens,  et  actum  in  quan- 
tum  Divinitatis  perfectionem  participat, 
202B'.  —  An  Christi  persona  sit  compo- 
sita,  XXIII  159B  et  s  —  In  omni  genere 
rerum  ubi  invenitur  medium  composi- 
tum,  necesse  est  extrema  esse  simplicia, 
XXI  48A',  ideo  primum  principium  ne- 
cesse  estesse  simplex,  non  compositum, 
50D.  —  Cf.  Mixtum,  Simplicitas. 
COMPREHENSIO.    Varie   sumitur  verbum 


COM 


138 


CON 


comprehendere,  nempe  pro  clare  vide- 
re,  XXIII  254A,  vel  attingere  terminos 
rei  cognitae,  258C,  aut  eos  in  se  claude- 
re,  254 A,  vel  attingere  objectum  secun- 
dum  suae  cognoscibilitatis  rationem,  255 
A',  quod  aequalitatem  requirit  inter  in- 
tellectum  et  essentiam  rei  cognitse,  255 
B'.  —  Illa  ergo  plene  comprehendere 
dicitur  anima,  quae  non  superant  lumen 
intellectus  et  similitudinem  rei  intelle- 
ctae,  XXIII  255B';  imperfecte  compre- 
hendit  quae  superant  lumen  intellectus, 
255C,  nullo  modo  quae  rei  similitudinem 
superant,  255B'.  Id  proprie  comprehen- 
di  dicitur,  quod  totum  capitur  simul  et 
in  comprehendente  includitur,  XXV  417 
B',  et  sic  res  ab  aliquo  comprehenditur, 
quum  stat  sub  actu  virtutis  ejus  cogno- 
scitivae  nec  ipsam  excedit,  417C.  Sensi- 
bile  autem  sensum  excedere  potest  se- 
cundum  quantitatem  dimensivam  et 
virtualem,  XXV  417C,  intelligibile  in- 
tellectum  secundum  quantitatem  virtua- 
lem,  et  quandoque  dimensivam,  417D', 
et  in  utroque  deficit  comprehensio,  ibid. 
—  Unde  patet  Deum  prorsus  incompre- 
hensibilem  esse  a  quocumque,  XXIII 
254B,  258C,  praeter  semetipsum,  255A', 
et  infinitam  ejus  essentiam  a  nulla  crea- 
tura  stricto  sensu  comprehendi  posse, 
252D',  253C.  254B,  ne  ab  anima  Christi 
quidem,  253A.  —  Sancti  ergo  in  patria 
infinite  deficiunt  a  comprehensione  di- 
vinae  essentiae,  XXV  418A,  quia  eidem 
aequari  nequeunt,  422B',  nec  eam  tota- 
liter  vident,  seu  quantum  in  se  visibilis 
est,  418C;  comprehensores  tamen  dicun- 
tur,  quia  clare  eam  vident,  41SB,  per 
essentiam  Dei  eis  conjunctam  ut  for- 
mam,  XXIII  255D',  et  totam,  quum  sit 
simplicissima  nec  habeat  parles,  licet 
non  totaliter,  253D,  et  imperfecte,  256 
A. — Comprehensio  a  quibusdam  inter 
dotes  animarum  Bealorum  enumeratur, 
XXV  435 D,  quam  dicunt  succedere  spei, 
435C,  438B',  et  vim  irascibilem  perfi- 
cere,  438C;  sed  verius  in  fruitione  in- 
cluditur,  435 C,  et  juxta  Antisiodoren- 


sem,  realiter  idem  est  quod  fruitio,  438 
B'.  —  Cf.  Beatitudo. 

COMPUNCTIO  magis  confert  ad  Scriptura- 
rum  intelligentiam  quam  lectio,  XIX  43. 
—  Quid  inter  compunctionem,  contri- 
tionem,  XXIV  429  C,  457 A',  B',  et  attri- 
tionem,  457 D. 

COMPUTUS.  Tractatus  Computus  (Bedae 
Venerabilis,  P.  L.  XC,  295,  vel  Rabani, 
P.  L.  CVII,  671)  allegatur  de  modo  com- 
putandi  in  digitis,  XXV  449A'. 

CONCEPTIO.  In  conceptione  tria  sunt  : 
motus  sanguinis,  corporis  formatio  et 
augmentum,  XXIII  84 C.  in  quorum  me- 
dio  consistit  principaliter  conceptionis 
ratio,  84 D',  et  formationem  corporis  prae- 
cedit  rflotus  sanguinis  et  alteratio,  85D'. 
Pariter  in  conceptione  est  actio  triplex  : 
alia  principalis,  formatio  corporis,  quae 
pertinet  ad  patrem,  XXIII  100 B',  alia 
minus  principalis,  ministratio  materiae, 
quae  ad  matrem  spectat,  ibid.,  alia  con- 
comitans,  quae  etiam  matris  est,  concepti 
fomentum,  100 C.  An  ad  conceptionem 
active  operetur  mater,  XXIII  99C,  101 
A,  D'.  —  Conceptioni  plurimum  obstat 
repetitus  coitus,  XXV  126C,  129 D'.  — 
An  in  conceptione  possit  quis  sanctifi- 
cari,  XXIII  91 B',  aut  mereri,  92C. 

B.  Virginem  in  sua  conceptione  a  labe 
originali  praeservatam  esse,  tenent  Sco- 
tus,  XXIII  98 A,  et  Cartusianus,  98 D, 
contra  non  paucos,  91 C,  B',  93  B,  94  B, 
95  D,  97  D,  D'.  Festum  autem  hujus  con- 
ceptionis  celebrare  non  expedit,  juxta 
Bonaventuram,  quoniam  non  coluerunt 
eam  patres,  XXIII  93C;  potest  tamen 
tolerari,  quia  revelatione  divina  fertur 
introducta,  93D',  dummodo  in  ea  cele- 
bretur  conceptio  non  seminum,  sed  na- 
turarum,  seu  potius  sanclificatio  subse- 
cuta,  94  A,  97 B'.  —  Christi  conceptio  in 
utero  B.  Virginis,  cur  Spiritui  Sancio 
potissime  tribuatur,  XXIII  113D',  quum 
a  Patre  tantum  missus  sit,  ibid.  An  fue- 
rit  in  instanti,  XXIII  84B,  et  quatenus 
ad  eam  cooperata  sit  B.  Virgo,  sive 
naturaliter,  99B',  100D',  101 A,  D',  sive 


CON 


130 


OON 


stipernaliirali  virtule,  100  C,  i 0 1  B, 
102  15.  llanc  stulto  et  iinpie  siderum 
influxui  tribuit  Albuniasar,  XXII  109  A'. 
Cf.  Maria. 
CONCEPTUS  animae  alii  habent  in  re  fun- 
damenluni  proximuni,  XIX  150D,  alii 
fundamenlum  remotum,  150A',  alii  nul- 
lum,  150B';  alii  tolaliler  fundantur  in 
re,  153  A,  alii  tolaliter  in  intellectu,  153 

B,  alii  partim  in  re,  partim  in  intelleclu, 
ibid.;  alii  suut  repraesentativi  rei,  ejus- 
que  entitatem  praesupponunt,  XXIV  216 
U',  alii  praefigurativi  rei,  cujus  pra?ce- 
dunt  entitalem,  217A.  —  Cujuslibet  rei 
triplex  est  conceplus  verus,  XXI  192B, 
et  unus  falsus,  I92A'.  —  Quando  subje- 
ctum  respectu  pradicati  duplicem  habet 
conceptum,  non  sufficit  ad  veritatem 
propositionis,  praedicatum  esse  de  intel- 
lectu  subjecti,  XXIII  373A,  sed  oportet 
quod  ralio  subjecti  sit  in  se  vera,  373D. 
—  An  in  Christo  sit  duplex  conceptus, 
XXIII  372D',  374B.  —  Angelorum  con- 
ceptus  tempore  mensurantur,  quomodo, 
XXI  146  B'.  Angeli,  sicut  et  hominis, 
conceptus  alios  latent,  XXI  534  A,  A', 
536A,  B,  nec  patent  nisi  quibus  volue- 
rint  illos  ostendere,  angelus  per  volun- 
tatem,  536  D',  537C,  homo  per  sigua 
foris  exhibita,  536A.  —  Cf.  Cogitatio. 

CONCILIUM.  An  et  quatenus  fas  sit  addere 
symbolis  conciliorum,  XIX  457  B',  463 
D'.  —  Non  omnia  credenda  et  facienda 
continent,  XIX  464B. 

Allegantur  quaedam  concilia  :  Cartha- 
ginense  (IIlum,  anno  397,  can.  24),  de 
materiaEucharistia?,  XXIV  300B';  (anno 
398,  can.  76)  de  Eucharistia  praestanda 
moribundis,  247B;  (anno  407,  can.  8) 
de  divortio,  XXV  151  A'.  —  Chalcedo- 
nense  (anno  451,  sess.  1),  de  processione 
Spiritus  Sancti,  XIX  460C.  —  Constan- 
tiense  (anno  1414,  sess.  4),  de  auctoritate 
concilii  supra  Papam,  XXIV  480B'.  — 
Constantinopolitanum  (Vum,  anno  553, 
anath.  5),  contra  Nestorium,  XXIII  140 

C,  141 C;  (VIum,  anno  680,  sess.  8  et  18) 
contra   monothelitas,    313D,  326  D.    — 


Elibertanum  (anno  303;  cf.  de  Consecr. 
dist.  ii,  c.  21),  de  Eucharistia  susci- 
pienda,  XXIV  340  B.  —  Ephesinum 
(anno  431,  anath.  3  et  4),  de  divinitate 
Verbi,  XIX  428 C,  do  processione  Spiri- 
tus  Sancti,  463 B',  de  unione  naturarum 
in  Christo,  XXIII  141  A,  B.  —  Ilerdense 
(aijno  524,  can.  17),  de  tempore  cele- 
brandi  nuptias,  XXV  119  B'.  —  Latera- 
nense(IVum,  anno  I215,can.50),de  impe- 
dimento  consanguinitatis,  XXV  189D.  — 
Lugdunense  (anno  1274,  decret.  1),  de 
processione  Spiritus  Sancti,  XIX  473A. 
—  Nicaenum  (anno  325,  Proles.  fidei), 
de  processione  Spirilus  Sancti,  XIX  457 
B',  461  D.  —  Bemense  (anno  1148,  Sym- 
bol.  fidei),  de  divinis  notionibus,  XX 
229C,  B',  357  C.  —  ToIetanum(IVum,  an- 
no  633,  can.  57),  contra  cogentes  Judaeos 
baptizari,  XXIV  135 C,  137 D;  (VIIum, 
anno  646,  can.  2)  de  Missa  interrupla, 
348C,  349 D. 

CONCLUSIO  in  syllogismis  de  eligendis  ac 
fugiendis,  a  conscientia  eruitur,  XXII 
296  B'.  —  Conclusiones  sunt  objectum 
scientia?,  principiaobjeclum  inlelleclus, 
XIX  117  C.  —  Conclusionum  certitudo 
major  esse  nequit  certitudine  principio- 
rum,  XIX  58 B',  61  C,  imo  nec  certitudine 
alterius  praemissarum  minus  certa?,  XXIII 
427 D;  utrorumque,  principiorum  videli- 
cet  ac  conclusionum,  habitus  sunt  ejus- 
dem  rationis,  et  ad  eamdem  diflerentiam 
pertinent,  XIX  67 D'.  —  Cf.  Syllogismus. 

CONCORDIA  est  amoris  effectus,  XX  317 
C,  et  multiplici  ratione  in  divinis  appro- 
priatur  Spiritui  Sancto,  quia  permodum 
amoris  spiratur,  ibid.,  communi  spira- 
tione  Patris  et  Filii,  318B,  et  inter  eos 
connexionem  facit,  317  C,  item  quia 
ipsi  adscribiturconservatio  boni  et  esse, 
318C;  quandoque  tamen  appropriatur 
Filio,  tanquam  mediatori  inter  Deum  et 
hominem,  317  A',  D'.  —  Triplex  est  inter 
Patrem  et  Filium  concordia,  XX  317 C. 

CONCRETUM.  Concreta  nomina  imponun- 
tur  a  forma  et  supposito,  et  supponunt 
pro  utroque,  XIX  297C,  300  C.  —  Perfe- 


CO.N" 


140 


CON 


ctionem  dicunt  et  compositionem,  ideo 
non  pleuarie  Deo  conveniunt,  XX  360D, 
sed  tantum  aliquo  modo,  360  A',  impro- 
prie,  sed  vere  tamen,  141 C.  His  in 
divinis  utimur,  propter  divinorum  per- 
fectionem,  XIX  297  A,  XX  135D,  B',  226 
C,  37SD,  et  ibi  supponunt  proprie  pro 
personis,  XIX  315  A;  nomina  enim  con- 
creta,  ut  sapiens,  potens,  etc,  XX  364 
B,  de  personis  dumtaxat  praedicantur, 
non  de  essentia,  363 C,  A',  quia  essen- 
tiam  in  personis  significant,  363  B. 
Ceterum  in  divinis  non  differunt  con- 
cretum  et  abstractum,  XX  209  C.  —  Cf. 
Abstractum. 

COXCUBINA.  Apud  gentiles  concubinatus 
non  reputabatur  illicitus,  XXV  127  A'; 
sed  reapse  legi  naturse  contrariatur, 
quia  matrimonii  fini  repugnat,  127  D, 
128D',  et  mortale  est  peccatum,  127B'; 
super  quo  nunquam  dispensari  potuit, 
quum  sit  contra  prima  juris  naturalis 
praecepta,  juxta  Thomam,  127D',  129 C, 
contra  Richardum,  129 A.  —  Quee  igitur 
Patriarcharum  dicuntur  concubinee,  le- 
gitimae  uxores  censendae  sunt,  XXV  128 
A,  sed  inferioris  ordinis,  quae  matrum- 
familias  dignitate  carebant,  128  B,  D', 
contradicentibus  tamen  quibusdam,  ut 
Parisiensi,  124 D,  et  Bonaventura,  129 
A'. —  An  valeat  juramenlumconcubinam 
ducendi  uxorem,  XXIII  634C. 

CONCUPISCENTIA  quid  sit,  XXI  274  B'.  Du- 
plex  est,  altera  in  sensualitate  consis- 
tens,  quae  venialis  est  et  cohibenda, 
altera  ia  consensu  rationis,  quae  mortalis 
est  et  prohibita,  XXIII  638 D.  —  Concu- 
piscentia  carnis  et  concupiscentia  rerum 
seorsim  ab  actu  prohibentur,  quia  ambae 
delectationes  suas  habent  proprias,  XXIII 
637A,  D',  quae  propter  se  appetuntur, 
637  C,  non  autem  concupiscentiae  alia?, 
quae  vix  separantur  ab  actu,  637  B,  et 
quorum  objectum  minus  affectum  mo- 
vet,  638A.  —  Omnis  mala  concupiscen- 
tia  in  V.  L.  prohibebatur,  sed  ea  tantum 
puniebatur  quae  procedebat  in  actum, 
XXIII  639 D'.  —  Cf.  Desiderium. 


Amor  eoncupiscentiae  est  boni  non 
habiti,  XX  19B',  ad  proprium  commo- 
dum,  18 C,  vel  aliorum,  19D',  dilectio 
qua  diligimus  omne  id  quo  frui  appeti- 
mus,  XXI  274B',  vel  qua  quis  aliquid 
desiderat  ad  adipiscendum,  277 D,  pro- 
pter  utile  aut  delectabile,  278B';  et  fer- 
tur  tam  circa  animata  quam  circa  ina- 
nimata,  XX  19C,  D'.  —  Heec  est  regula, 
quod  diligens  se  amore  concupiscentiae, 
diligit  se,  quidquid  aliud  diligat,  XXI 
275  A,  quia  una  dilectione  diligit  id 
quod  concupiscitur  et  cui  concupiscitur, 
276 D':  verumtamen  sic  se  amando  non 
peccat,  quoniam  illadilectione  non  frui- 
tur  se,  273 D';  imo  non  peccat  sic  aman- 
do  Deum,  juxta  quosdam,  272C,  274B', 
quia  sic  summe  diligit  Deum  secundum 
possibililatem  naturae,  275A,  276D',  278 
A',  contra  alios,  quia  sic  diligere  Deum 
propter  commodum,  retorquendo  ad  se 
dilectionem,  277 D,  et  se  Deo  praeferendo, 
perversa  est  dilectio,  278A.  —  Similiter, 
illud  dicitur  velle  concupiscentia?,  quod 
ferlur  in  objectum  quod  quis  vult  ama- 
to,  XXI  317 D',  et  semper  praesupponit 
velle  amicitise,  318A.  Quomodo  in  hoc 
excesserit  Lueifer,  XXI  318A'.  —  Cf. 
Amor. 

Vis  animae  concupiscibilis  in  corde 
posita  est,  juxta  Platonem,  XXII  135 D', 
in  parte  sensitiva,  juxta  plerosque,  XXIII 
449  D,  D',  453 B,  XXV  435 D',  in  intel- 
lectiva,  juxta  alios,  XXIII  449  D',  453C, 
454A,  D',  XXV  437C,  unde  per  ceteras 
vires  quodammodo  diffundi  dicitur, 
XXIII  464  A'.  Ut  irascibilis,  pars  est 
appetitus  sensitivi  seu  sensualitatis, 
XXII  279  D',  280  C,  C  ;  sed  tripliciter  ab 
irascibili  distinguitur,  281 A,  nec  cum 
eo  unam  simpliciter  potentiam  efficit, 
279C,  280C,  A' ;  quodammodo  ab  irasci- 
bili  protegitur,  280  A'.  —  Duplicem  ha- 
bet  motum,  alterum  ex  mera  organi  qua- 
litate  resultantem,  qui  naturam  peccati 
non  habet,  XXII  220C,  allerum  ex  appre- 
hensione  delectabilis,  qui  culpae  natu- 
ram  habet,  ibid.;  et  utrumque  in  nobis 


CON 


141 


CON 


excitare  valet  cJiabolus,  220C,  D.  —  Cir- 
ca  delectabile  secundum  sensum  versa- 
i iii",  XXII  567A',  el  ad  ipsum  perlinent 
tres  passiones,  concupiscentia,  amor  et 
delectalio,  XX 111  531  A',  qua?  pcr  lcinpc- 
rantiam  refrenantur,  5201),  551 A',  et 
per  donum  tiinoris,  551B',  cl  qualuor 
vitia,  nempe  avarilia,  XXII  567B',  luxu- 
ria,  gula  et  acedia,  567  C;  unde  con- 
cludit  Thomas  necessario  ei  inessc 
subjcclive  quasdam  virtules,  quibus  re- 
frenentur,  XXIII  526 D',  528 A',  530 A, 
contra  alios,  526 B',  528B',  D',  529D'.  — 
Etsi  magis  sc  habeat  naturaliter  ad  dili- 
gendum  Deum  quam  creata,  XXI  273A, 
B,  quatuor  impedimentis  in  diligendo 
retinetur,  273  D,  et  dono  pietatis  indiget 
ad  diligendum  proximum,  dono  sapien- 
tiffl  ad  diligendum  Deum,  XXIII  548D'. 

—  In  Beatis  per  dotem  dilectionis  perfi- 
citur,  XXV  435 D'.  —  Cf.  Appetitus. 

Concupiscentia,  ut  fomes,  quandoque 
dicitur  pcena,  quandoque  culpa,  XXII 
379A,quandoque  sequela  originalis  pec- 
cati,  381  A,  422  A',  425  C,  quandoque 
ipsum  originale,  378 D',  380B',  381 A, 
415A',  427  B,  quia  velut  materiale  est 
in  originali  culpa,  380B',  382  B,  416A', 
425 A',  427 D.  —  In  quantum  poena,  a 
Deo  est,  juxta  quosdam,  XXII  431 A,  D, 
contra  alios,  431 D,  A';  item,  in  quan- 
tum  appetitus,  431 B;  in  quantum  vero 
appetitus  inordinatus  et  culpa,  non  est 
a  Deo,  431 B,  D,  B'.  —  In  baptizatis 
remanet,  XXII  422  D,  423  D',  424  B', 
425D,  quia  ad  naturam  pertinet,  426 D, 
non  tamen  tanta  ut  ante,  425A',  C,  427 
B',  quia  jam  non  prsevalet,  428C,  A', 
nec  tam  vitiosa,  422A',  quia  jam  non 
imputatur  ad  culpam,  423 C.  —  An  om- 
nibus  insit  aequaliter,  XXII  428D'  et  s. 

—  Coneupiscentiae  praecipue  reluctantur 
fidei,  XIX  53A',  unde  quanto  quis  magis 
ab  eis  abstractus  est,  tanto  magis  ad 
divina  disponitur,  42.  —  Cf.  Fomes. 

CONDIGXUM.  Quid  sit  meritum  condigni, 
XX  532 D,  XXII  344C,  349C,  XXIII  118 
B',  325B,  339 C.  Gratiam  gratum  facien- 


lem  prsesupponit  ei  consequitur,  XXI 
2901!'.  —  Justus  (\c  condigno  quodam- 
modo  meretur  vitam  ajternam,  XXII  344 
I)',  345B,  346B,  altenta  dignitale  gratice, 
345 D',  346D,  quee  insestimabilem  actibus 
confert  dignitatem,  347  D',  et  verilate 
pollicentis,  346 A',  348B;  item  augmen- 
tiim  gratiae,  349 D',  operibus  sanctis,  350 

A,  C:  peccator  autem  de  condigno  gra- 
tiam  gratilicantem  rnereri  nequit,  nec 
sibi  nec  aliis,  XXII  348D',  XXIII  339D'. 
—  Vel  in  inferno  Deus  pcenam  injungit 
citra  condignum  justitiae,  XXIV  541 B, 
non  autem  citra  condignum  misericor- 
diee,  541 C.  —  Quid  sit  poenitentia  con- 
digna,  XXIV  541 B.  —  Cf  Meritum. 

CONDITIO  impediens  matrimonium,  XXV 
139C,  quid  sit,  104A. 

CONFESSARIUS  in  Ecclesia  vicarius  est 
supremi  Mediatoris,  Christi,  XXIV  472 
B',  et  officiis  fungitur  judicis,  474C, 
588  C,  medici,  588  A',  consultoris  et 
instauratoris,  475B,  sanctificatoris,  588 

B,  reconciliatoris,  588  C,  obstetricis, 
588B',  patris  spiritualis  et  nutricis,  588 

C,  —  Iu  eo  requiritur,  non  modo  pote- 
slas  ordinis,  XXIV  477  B",  sed  et  jurisdi- 
ctionis,  477  C,  479B,  D',  483C;  quapro- 
pter  confessiones  exciperenequeunt  qui 
jurisdictione  carent,  vel  ab  ordine  sus- 
pensi  sunt,  ut  excommunicati  et  degra- 
dati,  477 D'.  Confessarius  autem  jurisdi- 
ctionem  habens  est  proprius  sacerdos, 
XXIV  479B,  480B',  484 A,  videlicet  Papa, 
qui  est  proprius  sacerdos  omnium  fide- 
lium,  479B',  episcopus,  communis  sa- 
cerdos  omnium  dioecesauorum,  484D,  et 
proprius  parochus,  479C,  483D;  et  qui- 
libet  horum  jurisdictionem  suam  aliis 
delegare  valet,  477  C,  484 A'.  Papa  et 
episcopus  confessiones  audire  possunt 
parochianorum  absque  ulla  licentia  pa- 
rochorum,  XXIV  484  D,  et  hanc  potesta- 
tem  committere  quibus  volunt  sacerdo- 
tibus,  ssecularibus  vel  religiosis,  484A'; 
sic  autem  delegati  pcenitentibus  injun- 
gere  debent,  ut  proprio  parocho  eodem 
anno  se   sistant,   481 C,   482D,   B',   ut 


CON 


142 


CON 


serventur  praeceptum  Ecclesiae  et  reve- 
rentia  pastori  debita,  482 B',  aut  saltem 
eos  pro  posse  ad  id  inducere,  479A,  483 
D'. —  Praeterea  in  confessario  requiritur 
scientia,  ut  in  peccatis  communibus 
sciat  discernere  quid  sit  morlale,  quid 
veniale,  et  ad  quae  habeat  potestatem, 
XXIV  490D'  :  in  usu  enim  clavium  agit 
ut  instrumentum,  507  A',  nec  ad  libitum, 
sed  prout  requirit  justitia  eis  uti  debet, 
507B',  omnibus  debitam  pcenam  impo- 
nens,  507  C,  etsi  eam  prudenter  mode- 
rari  possit,  507  D';  ideo  peccat  absol- 
vendo  a  vitiis  quae  ad  eum  non  perti- 
nent,  508  C,  vel  ad  hoc  officium  se 
ingerendo  absque  scientia  et  diligentia 
competenti,  ibid.;  imo,  ultra  facultatem 
sibi  commissam  absolvens,  invalide  ab- 
solvit,  nec  sufficit  superioris  ratihabitio 
postea  petita,  576  A.  —  An  praelatus  sub- 
dito  confessiones  audienti  casum  sub- 
trahere  possit  qui  de  jure  ad  eum 
pertinet,  XXIV  586  A',  vel  ei  plures 
concedere  quam  ei  jura  tribuunt,  586C; 
an  qui  privilegium  habet  absolvendi  a 
peccatis  simpliciter,  possit  a  reservatis 
episcopo  absolvere,  586 A;  an  confessa- 
rius  ordinarius  pcenitentem  absolvere 
possit  a  pertinentibus  ad  se,  de  aliis 
remittendo  ad  superiorem,  587A,  vel  ad 
tempus,  donec  adsit  facultas  praelato 
confitendi,  587 A',  vel  de  reservatis  su- 
periori,  sub  conditione  ratihabitionis, 
587  D.  —  Quid  conferat  confessarius  ad 
remissionem  culpae,  XXIV  506B,  508D, 
D',  vel  pcenae,  505B,  506D,  507  A,  508A', 
509  B'.  —  Cf.  Absolutio,  Clavis,  Juris- 
dictio. 

Confessarius  rumusculos  in  confes- 
sione  inquirens  vel  audiens,  graviter 
peccat,  XXIV  572  B.  Insuper,  sigillo 
confessionis  ea  quae  in  confessione  au- 
divit  celare  tenetur,  XXIV  572 A',  574 B', 
jure  divino,  574C,  imo  et  naturali,  575 
B,  etiam  coram  judicibus,  572  C,  nisi 
a  pcenitente  habuerit  licentiam,  573  B, 
quia  sibi  confessa  non  novit  nisi  ut 
vicarius  Christi,  573C,  et  frangens  sigil- 


lum  deponendus  est,  ac  in  arctum  mo- 
nasterium  retrudendus,  573A';  et  simi- 
liter  ad  secretum  tenentur  quicumque 
licite  vel  illicite  confessionem  audierint, 
575A,  C.  —  Quid  agendum  confessario 
qui  in  confessione  novit  inter  duos 
sponsos  esse  affinitatem,  XXIV  572D', 
vel  irregularem  ad  sacrosordines  ascen- 
dere  velle,  573A,  vel  officialem  ob  offi- 
cium  in  consuetudine  peccandi  esse, 
ibid.,  vel  aliquem  velle  alium  occidere, 
575  D',  vel  parochum  parochianarum 
suarum  esse  corruptorem,  ibid.  —  An 
confessarius  pcenitentis  culpam  aliunde 
cognoscens  quam  per  confessionem, 
eam  celare  teneatur,  affirmant  quidam, 
XXIV  573 B',  575 B',  sed  verius  negatur, 
573D',  saltem  quum  magna  adest  ratio 
eam  manifestandi,  574  A,  quod  in  casi- 
bus  quinque  accidere  potest,  574B.  — 
Confessarius  cum  pcenitente  speciale 
fcedus  contrahit,  XXV  205 D',  ita  ut  tan- 
tum  peccat  feminam  confitentem  cogno- 
scendo  ac  si  esset  spiritualis  ejus  filia, 
206A.  —  An  expediat  subditos  pro  Iibito 
eligere  sibi  confessarios,  XXIV  586C.  — 
Cf.  Sigillum. 
CONFESSIO  quid  sit,  XXIV  476D  et  s.  In 
quantum  couscientiae  manifestatio,  actus 
est  virtutis,  XXIV  476B',  non  modo  ve- 
ritatis,  476C,  sed  pcenilentiae,  476D',  et 
ad  alias  virtutes  imperative  pertinere 
potest,  ibid  —  Sacramenti  Pcenitentiae 
pars  est,  XXIV  427C,  488 D,  489B,  pote- 
stativa,  juxta  Albertum,  426B,  B',  inte- 
gralis,  secundum  Thomam,  427  D,  et 
Bonaventuram,  429A,  et  in  eo  est  quasi 
materia,  428  A',  et  sacramentum,  non 
res,  355B'.  —  Ad  duo  instituta  est,  ma- 
nifestationem  culpae  et  reconciliationem 
cum  Deo,  XXIV  472D,  et  ideo  non  in 
V.  L.  decuit  eam  institui,  sed  in  N.  L., 
472A',  quum  mundo  datus  est  mediator 
idoneus  inter  Deum  et  homines,  472B'. 
Sed  alia  est  confessio  mentalis  ad  Deum, 
quae  est  de  jure  naturali,  XXIV  471 A', 
C,  472 A,  et  fuit  semper,  473D',  alia 
vocalis  ad  homines,  quae  est  de  jure 


CON 


143 


CON 


positivo,  471  A',  D',  472 B,  ct  hsec  duplex 
c^t,  altera  caeriraonialis,  generalis  et 
indistincta,  quaB  fuit  in  V.  L.,  altera 
specialis  ot  distincta,  ad  quam  tenentur 
Christiani,  471  A',  473D'.  —  Christiano- 
ruin  confessio  est  de  necessitate  salulis, 
XXIV  469 C,  non  quidem  de  jure  natu- 
rali,  4691)',  contra  Albertum,  473C,  sed 
divino,  474A,  imo  ad  confessionem  du- 
plici  modo  tenentur  fideles,  jure  divino 
qui  post  Baptismum  letaliter  peccave- 
runt,  470B,  jure  ecclesiastico  quilibet 
alii  semel  in  anno,  432C,  470B,  473C; 
nec  a  confessione  quae  est  juris  divini 
dispensare  potest  Papa,  sed  tantum  ab 
ea  quae  est  juris  ecclesiastici,  470D.  — 
Quum  in  vera  contritione  contineatur 
propositum  confitendi,  XXIV  472D',  et 
ad  conlritionem  quis  teneatur  quum 
peccata  oceurrunt  memoriae,  vel  urget 
obligatio  quae  gratiae  statum  requirit, 
vel  in  magno  periculo,  470C,  aut  mor- 
tis  articulo,  471 A,  472D,  teneaturne  sic 
contritus  statim  confiteri,  aut  saltem 
quamprimum  datur  opportunitas,  affir- 
mant  quidam,  47313,  D,  474D,  ob  varias 
causas,  475  B',  negant  vero  alii  cum 
Thoma,  470 A',  473A,  474B,  nec  gravi- 
ter  peccare  videtur  sic  differens,  nisi 
ob  causam  graviter  malam  differat,  470 
D'.  Imo  communiter  non  nisi  semel  in 
anno  quis  confiteri  tenetur,  juxta  Tho- 
mam,  XXIV  471 B,  B',  quia  praeceptum 
affirmativum  non  obligat  statim,  sed 
tempore  determinato,  471 C;  et  hoc  va- 
let  tam  pro  religiosis  quam  pro  saecula- 
ribus,  471 D,  contra  Bonaventuram,  473 
A' ;  per  accidens  tamen  seepius  quis  ad 
confitendum  teneri  potest,  471 B',  474 
B,  A',  et  expedit  multum  quam  cito  con- 
fiteri,  473B',  476B.  —  An  qui  non  habet 
nisi  venialia,  teneatur  in  paschali  confi- 
teri,  XXIV  432 C,  470 B,  473 C,  478 D', 
484B',  D'.  —  An  qui  semel  saltem  in 
anno  proprio  sacerdoti  non  confitentur, 
sint  puniendi,  XXIV  586B. 

Sacerdotibus  confitenda  snnt  peccata 
ordinarie,  XXIV  474  B',  477 C,  4S3B,  tan- 


quam  Dei  vicariis,  474C,  ct  in  necessi- 
tate  laicis,  juxta  Thomam,  477C,  489D; 
sed  confessio  facla  laico,  actus  est  vir- 
tulis,  non  sacramenti,  482  I)',  490C,  nec 
pnrcepla  est,  nec  forsan  suadenda,  juxta 
Scotum,485D;  veuiulia  tamen  remittere 
potesl,  477  D,  490C.  —  Ex  jure  fieri 
nequit  nisi  proprio  sacerdoli,  XXIV  479 
B,  480B',  484A,  scilicet  Papae,  episcopo 
vel  parocho,  qui  oidinaria  gaudent  juris- 
dictione,  479C,  B',  480  B,  483  D,  aut 
alicui  delegatam  habenti  jurisdiclionem 
ab  uno  praedictorum,  479C,  B',  vel  ex 
concessione  juris,  479B' ;  sed  cuicumque 
sacerdoti  approbato  fieri  potest,  cum 
licentia  parochi,  481 D'.  —  Qui  Papae 
confessus  est  aut  ejus  delegatis,  non 
tenetur  eodem  anno  parocho  iterum 
confiteri,  XXIV  480 A';  qui  autem  epi- 
scopo  aut  commissariis  ejus,  tenetur 
parochum  adire.  juxta  nonnullos,  4S0C, 
481 B',  contra  alios,  480B,  483D,  B',  ex- 
ceptis  certis  casibus,  481 C,  sive  ut  pec- 
cata  jam  confessa  iterum  confiteatur, 
478D',  482 D,  sive  saltem  ut  praecepto 
Ecclesia?  pareat,  478 D',  480C,  482D. 
Pariter,  qui  religiosis  confessus  est.  pa- 
rochum  eodem  anno  adire  tenetur,  XXIV 
482B',  483B',  ut  ei  eadem  peccata  ite- 
rum  confiteatur,  juxta  Henricum,  487D, 
et  Parisienses  doctores,  487  A',  quia  con- 
fitendi  privilegium  eis  concessum  est, 
non  ad  juris  parochorum  destructionem, 
483  C,  sed  in  eorum  favorem  qui  legi- 
time  impediti  sunt  adire  parochum,  483 
D'.  Qui  vero  de  licentia  pastoris  alteri 
confessus  est,  ad  nihil  aliud  eo  anno 
tenetur,  XXIV  481 B',  483 A'.  —  Confes- 
sionem  autem  iterari  necesse  est  quum 
vel  nimis  imperitus  fuit  confessarius, 
XXIV  486A',  vel  jurisdictione  caruit, 
486  B',  item  si  pcenitens  dolore  defece- 
rit,  486  D',  aut  sinceritate,  487  A,  vel 
injunctionem  a  praelato  acceperit,  ibi- 
dem,  aut  a  confessario,  487B;  non  vero 
iteranda  videtur  propter  peccatum  obli- 
tum,  488 C.  —  Ceterum  peccata  certe 
remissa  non  inutile  est  iterum  confiteri, 


CON 


1  44 


CON 


XXIV  478D',  quia  quanto  saepius  mani- 
festantur,  tanto  plus  de  pcena  eis  debita 
remittitur,  479A,  482C,  507B,  D,  nec 
inde  ulla  sacramento  irrogatur  injuria, 
quia  characterem  non  confert,  479  A.  — 
An  priora  peccata  jam  dimissa  iterum 
confiteri  debeat  recidivus,  affirmant 
qui  teneut  ea  redire  quoad  culpam  seu 
reatum,  XXIV  581 D;  affirmant  pariter 
alii,  si  novo  confessario  fiat  confessio, 
sed  negant  si  fiat  eidem,  581 A';  sallem 
non  tenetur  nisi  indirecte,  et  quantum 
sufficit  ad  manifestandam  ingratitudi- 
nem,  581  C.  —  Cf  Confessarius. 

De  lege  communi  confessio  fieri  de- 
bet  secreto,  XXIV  484B,  nisi  ita  enorme 
sit  crimen  ut  tolam  commoverit  urbem, 
484C,  et  verbaliter,  489C;  cogente  ta- 
men  necessitate,  per  nutum  fieri  potest, 
aut  interpretem,  48911,  D,  490 A',  aut 
alium,  juxta  Thomam,  489B,  D,  contra 
Cartusianum,  490D,  aut  per  scriptum, 
ibid.,  contra  Thomam,  489D.  —  Item 
integram  eam  esse  oportet,  omnia  com- 
plectentem  mortalia,  XXIV  488  B',  etiam- 
si  confessarius  de  omnibus  absolvere 
nequeat,  489A.  Omnia  igitur  mortalia 
distincte  confitenda  sunt,  prout  occur- 
runt  memoriae,  XXIV  569A',  sed  nimio 
examine  non  opus  est,  quod  conscien- 
tiam  et  cerebrum  perturbet,  569  D',  quia 
ad  impossibile  nemo  tenetur,  570B,  571 
B'.  Qui  peccalum  confiteri  omittit  ex 
ignorantia  juris,  a  ficlione  non  excusa- 
tur,  XXIV  571  A,  qui  autem  ex  oblivione, 
excusatur,  571 B,  et  sic  oblita  peccata 
cum  aliis  remittuntur,  570B,  in  alia  con- 
fessione  distincte  enarranda,  si  ad  me- 
moriam  redierint,  569 A'.  Peccatum  non 
commissum  confiteri  non  licet,  quia 
mendacium  est,  XXIV  571 C,  dubia  au- 
tem  ut  dubia  exponenda  sunt,  571 A'; 
aliena  quae  non  pertinentad  propriorum 
confessionem  nefas  est  enarrare,  571 C, 
et  eliam  quae  pertinent,  nisi  in  gene- 
rali,  571 D',  aut  nisi  determinatae  perso- 
nae  revelatio  necessaria  sit,  572 A.  Ve- 
nialium   autem   confessio  non    est    de 


praecepto,  XXIV  432A',  C,  nec  origina- 
lis,  427C.  — Ht  sit  satisfactoria,  oportet 
insuper  confessionem  ex  caritate  proce- 
dere,  XXIV  488 A,  A';  qui  tamen  absque 
caritate  confessus  est,  in  foro  Ecclesiae 
absolutus  est  ab  obligatione  confitendi, 
juxta  Antisiodorensem,  488B,  et  Tho- 
mam,  488D,  contra  Bonaventuram,  490 
D',  et  Cartusianum,  490 D,  et  fictione 
recedente  et  confessa,  incipit  illa  con- 
fessio  valere,  488B,  A'.  —  Summatim 
exponuntur  sedecim  bonee  confessionis 
conditiones,  XXIV  489C.  —  Cf.  Con- 
tritio. 

Confessio  liberat  a  morte  peccati,  XXIV 
489 A',  paradisi  januam  aperit,  489 B', 
salutis  spem  et  confidentiam  parit,  ibid. 
—  Sacramentalis  directe  ad  remissio- 
nem  pcenae  ordinatur,  quia  culpa  per 
contritionem  deletur,  XXIV  570  C,  poe- 
nam  purgatorii  tollit,  426C,  aut  saltem 
minuit,  duplici  capite,  et  vi  clavium,  et 
confusione  confessionis,  570  D',  quae 
inter  omnia  N.  L.  praecepta  dicitur  diffi- 
cillimum,  XXIII  644A.  —  Generalis  au- 
tem  vel  fit  sacramentaliter  sacerdoti,  et 
quadruplici  virtute  delet  venialia,  XXIV  ■ 
570 A',  vel  fit  extra  sacramentaliler  in 
ecclesia,  et  ea  tollit  tripliciter,  570B' ; 
valet  etiam  ad  remissionem  mortalium 
oblitorum,  saltem  quoad  pcenam,  quum 
jam  deleta  sint  quoad  culpam,  570D.  — 
Cf,  Pcenitentia. 
CONFIRMATIO.  Quid  sit  Confirmationis  sa- 
cramentum,  XXIV  186A',  et  cur  dicatur 
Confirmatio,  184  C.  —  Ne  in  figura  qui- 
dem  fuit  in  V.  L.,  XXIV  85D',  208C,  B', 
et  a  Christo  ipso  institutum  est,  juxta 
Thomam,  86C,  per  viam  insinuationis 
etinitiationis,  90 A,  C,  seu  juxta  alios,  ab 
Apostolis,  86B,  aut  eorum  successoribus, 
189C.  A  Christo  dum  pueris  manus  im- 
poneret,  tenent  aliqui  illud  institulum, 
XXIV  86  D,  aut  saltem  praenuntiatum, 
187  D,  190C;  sed  ante  aseensionem  Do- 
mini  et  adventum  Spiritus  Sancti  uon 
videtur  initiatum,  187C,  aut  saltem  pro- 
mulgatum,  187  D,  et  incepisse  dicitur  in 


CON 


145 


CON 


advenlu  SpiritusSancti  super  Apostolos, 
1S7B',  C,  qui  luiic  censenlui'  luissecou- 
firiuaii,  188 L)'.  An  illud  acceperit  Chri- 
stus,  XXIV  198D  —  Ouum  effeclum 
diversiim  liabeal  ac  Baplismus,  diversum 
esi  et  speciale  sacramentum,  XXIV  184 
C  :  Baptismus  enim  graliam  confert 
ad  sufl'icieuliam,Coufirmalioad  copiam, 

183  B,  Baplismus  est  conlra  peccatum, 
Confirmalio  conlra  poenam  inclinantem 
ad  culpam,  1S5C,  Baptismus  spiritualem 
confert  generalionem,  Confirmalio  spi- 
rit.iale  augmenlum,  186A ;  et  ([uibusdam 
dignius  videtur  Baptismo,  185  B',  C, 
aliis  inferius,  91  D,  1S3C,  18tiB.  —  Sa- 
cramenlum  proricieutium  est,  '  XIV  183 
C,  quod  ad  legem  perfectiouis  pertiuet, 

184  L)';  nec  necessarium  est  ut  salus 
acquiratur,  183B,  sed  tantum  ul  facilius 
acquiratur,  18513;  peccaret  tamen  gravi- 
ter  qui,  urgenle  persecutioue,  illud  non 
reciperet,  1S9D',  aut  qui  valens  illud 
accipere,  ante  mortem  non  susciperet, 
ob  contemptum  sacramenti,  1S9C. 

De  ejus  essentia  sunt  quiuque  :  for- 
ma,  intentio,  minister,  materia,  locus, 
XXIV  183  D,  18GB .  Primitus  potuit  sine 
materia  aut  unetione  couferri,  quum  in 
confirmandos  descendebat  visibiliter 
Spirilus  Sanctus,  XXIV  187A',  I88D', 
1S9C,  sed  cessante  miraculo,  servuri 
debuerunt  maleria  el  forma,  189B'.  Con- 
firmatioui  enim  coinpelil  liabere  mate- 
riam  sensibilem,  XXIV  187B,  el  sancti- 
ficata  n,  188 D,  A'.  C,  scilicet  cbrisma, 
183  D,  ob  myslicam  significationem,  183 
A',  1S6B,  187D',  188A,  pariler  et  for- 
ma  n,  190  B,  A',  191  C,  B',  D',  et  his  usi 
sunt  Apostoli,  190  D',  191 D',  dsi  forma 
non  sit  scripta,  190D'.  Quid  in  ea  sint 
sacramentum,  sacramentum  et  res,  XXIV 
191 D,  res  lantum,  191  A'.  —  Confirma- 
tionis  miuisterordinarius  est  episeopus, 
XXIV  19GB,  1970'.  XXV  41 A,  sive  ob 
dignitatem  sacranieuli,  XXIV  19GB,  sive 
quia  recipieutem  perficit  supra  statum 
communem,  196 D,  A';  sed  ex  delega- 
tioae  Papae  couferre  eam  valet  simplex 
T.  25'". 


sacerdos,  19GB',  198 C,  XXV  41  C,  conlra 
p:  ucus,  XXIV  197D,  non  autcin  l.icus 
aul  clericus  simpliciler  confirmalus,  196 
C.  An  a  degradalo  episcopo  collala 
valeal,  XXIV  199  D',  XXV  40 A  et  s.  — 
Sanclificalionem  requiril  lam  in  miiii- 
stro  quam  iu  maleria,  a  quibus  simul 
vim  recipil,  XXIV  505B',  sed  in  subje- 
cto  unlhi ni  praeex  gil  perfectionem,  ideo 
pueris  couferri  potest,  198A',  mulieri- 
bus,  198C,  adultis  quibuscumque,  198 
D',  mulis,  morientious,  199A,ul  in  resur- 
rectione  perfecti  a[ipareant,  199B.  Con- 
firmando  pra?scribitur  confessio,  XXIV 
199A',  et  jejuuium,  199D,  et  daiur  pa- 
triuus,  ibid.,  vel  matrina,  199B';  per 
septem  dies  in  fronle  chrisma  servari 
debet,  199C.  —  Cur  in  Ironte  conlera- 
tur,  XXIV  183  A',  184 C,  190  D,  B',  199C, 
200  C,  cum  chrismate,  183 A',  et  unctio 
ne,  188A,  et  cur  potius  in  ea  quam  in 
Bapiismo  adhibeatur  unclio,  191 A'. — 
('/.  Chrisma,  Unctio. 

Conlirmatio  Baptismi  perficit  opus, 
XXIV  191 C,  uec  ei  superlluit,  192 C; 
gratiam  confeit,  192D',  imo  duplicem 
gratiam,  giatiam  gralificanlem  commu- 
nein,  193 B,  D',  195B,  saltem  eam  au- 
geudo  in  eo  qui  jam  habet,  193  A,  195C, 
et  iusuper  graliam  gratificantem  spe- 
cialem,  juxla  Tuomain,  194B,  contraOi- 
centiuus  nojnullis,  194  D,  195B';  ea- 
que  gratia  diflert  a  gratia  Baptismi,  193 
A,  G,  194o,  B',  195  D,  B  ,  et  a  gralia 
Eucnansliee,  192  B.  —  Cnaracterem 
etiam  imprimit,  sicut  Baptismus  el 
Ordo,  XXIV  192A',  193C,  licet  alium 
ac  Baptismus  el  Urdo,  192  B',  193  A'  ; 
idcirco  eam  iterare  nelas  esl,  102  B,  ite- 
rantes  tamen  irregularilatem  incurrere 
non  videntur,  juxla  Scotum,  200 A,  — 
Demum,  quia  spiritualem  d;.l  generatio- 
uem,  XXV  2U5B  ,  spirituaiem  inter  con- 
firmaios  et  patrinos  vel  malrinas  paiit 
cognatiouem,  205A'.  —  Confirmalio  ad 
robur  fidei  confertur,  XXIV  190  C,  ut 
fideliter  in  mente  teneaturet  libere  pro- 
nuntietur  ore,  ibid.,  hominem  facit  in 
10 


CON 


140 


CON 


se  ipso  constanter  consistere,  S2A,  per- 
ficit  et  roborat  ad  exsequenda  onera  Ba- 
ptisrni,  183  D',  et  ad  perpetiendum  dif- 
ficilia,  81 B',  opprobria  et  injurias,  184B, 
animam  baptizati  quasi  propugnaculis 
munit,  200B',  armis  vel  cornibus  ad 
resistendum  inimicis,  183  D,  B',  200D', 
solvit  cordis  glaciem,  104A',  et  spiritua- 
lem  vitam  auget,  84C,  186A,  disponit 
ad  spem,  85B,  et  fortitudinem,  82D, 
contrariatur  infirmitati,  82A',  acediae, 
84 B',  pusillanimitati,  liumano  timori, 
195  D,  et  debilitati  ex  fomite  consur- 
genti,  191 C,  199 D';  sed  frustra  illam 
accipit,  qui  debilitatem  suam  diligit, 
201 A,  aut  hostes  suos  contra  se  armat, 
201 B.  —  De  modo  conferendi  Confir- 
mationem,  XXV  213A'  et  s.  —  Cf.  Cha- 
racter. 

Confirmatio  in  gratia.  Angeli  et  Beati 
in  bono  dicuntur  confirmati,  ita  ut  pec- 
care  deinceps  nequeant,  XXI  390D,  non 
ex  defectu  arbitrii,  390A,  sed  quia  eo- 
rum  voluntas  adeo  conjuncta  est  ultimo 
fini,  391 A,  C,  C,  ut  nihil  velle  vel  agere 
possint,  nisi  allendentes  ad  Deum,  391 
C,  A',  392  B.  —  An  obediendo  Deo  fuis- 
set  Adam  in  gralia  confiimatus,  affirmat 
Anselmus,  XXII  210D,  sed  negant  alii, 
211 B",  212B,  B',  D',  quia  non  confirma- 
tur  creatura  in  gratia,  nisi  per  apertam 
Dei  visionem,  212 C,  quod  in  angelo  fa- 
ctum  est  post  conversionem  ad  Deum, 
in  homine  fit  post  mortem,  213A,  nisi 
speciali  privilegio  quis  confirmetur  in 
vita,  ut  B.  Virgo,  212C.  Ideo  vel  stante 
Adam,  posteri  ejus  non  fuissent  in  gra- 
tia  confirmati,  XXII  211  B',  212B,  D', 
213A,  contra  Anselmum,  210D,  211 A'. 
—  Ceterum  varii  sunt  confirmationis 
gradus,  nam  B.  Virgo  adeo  confirmata 
est  ut  nec  venialiter  peccare  posset,  XX 
638B,  alii,  ut  Apostoli,  ita  ut  venialium 
non  fuerint  expertes,  638  B,  XXI  552 C; 
quapropter  confirmatis  in  gratia  non 
denegatur  angelus  custos,  quia  proficere 
possunt,  547A,  549C.  —  An  confirmatio 
liberum  arbitrium  mutet,  XXI  393A', 


vel  minuat,  391 D,  393C.  —  Cf.  Obsti- 
natio. 
CONFORMITAS  quid  sit,  XX  653  B',  et  quo- 
tuplex,  652B,  653C,  654A,  657A',  660 
D',  661 D.  An  et  quatenus  voluntati  di- 
vina3  humana  conformari  possit,  XX 
651 C,  D',  653  C,  659  C,  et  teneatur,  652 

C,  654  C,  659  C,  sive  in  volito,  652  C, 
654A,  655A',  656A',  658C,  sive  in  ra- 
tione  volendi,  657  D',  sive  quoad  habi- 
tum,  sive  quoad  actum,  657A,  A'.  —  Alia 
est  conformitas  secundum  quid,  quse 
est  in  volito  tantum,  XX  654 A,  nec  de 
se  est  meritoria,  651 D,  658 D',  alia  con- 
formitas  simpliciter,  qua  volumus  quod 
Deus  vult,  et  quia  vult,  et  haec  est  sulfi- 
ciens,  654B,  alia  demum  perfectior,  qua 
ex  caritate  volumus  quod  Deus  vult, 
654C,  660 A,  661 C;  sed  alia  est  perfe- 
ctio  via?,  656C,  658D',  alia  patrite,  656 

D,  659B,  662B'.  —  An  teneamur  intel- 
lectui  divino  intellectum  conformare, 
XX  655A,  C,  vel  appetitum  sensibilem, 
655C.  In  pcenalibus  suflicit  non  recal- 
citrare,  nec  oportet  intra  se  gaudium 
experiri,  XX  656 C  —  An  obstinati  et 
damnati  suam  divinae  voluntatem  con- 
formare  teneantur,  XX  652  D,  655B,  C, 
similiter  et  peccatores,  652 D,  B'.  —  Cf. 
Amor,  Ciicumincessio,  Voluntas. 

CONGRUCM  inter  vestigia  Dei  recensetur, 
XIX  237 A',  quare,  23SD'.  —  Quid  sit 
medium  congruentiee,  XXII  135  D,  et 
quomodo  per  illud  uniantur  anima  et 
corpus,  135D,  139D.  — Aliud  est  meri- 
tum  congrui,  aliud  digni,  aliud  condi- 
gni,  XX  532D;  meritum  congrui  dicitur 
quum  inter  prcpmium  et  meritum  adest 
non  vera  sequalitas,  sed  qusedam  con- 
gruentia,  XXII  344C,  349C,  et  ad  gra- 
tiam  gratis  datam  sequitur,  XXI  290B'. 
—  An  de  congruo  mereatur  justus  vitam 
aeternam,  aifirmant  quidam,  XXII 344C, 
346 B,  et  quidem  vere,  si  consideretur 
tantum  substantia  actus,  344D',  345C, 
346D,  et  contributio  retribuentis,  344D, 
345A',  346A'.  —  An  de  congruo  gratiam 
gratificantem  mereri  possitpeccator  sibi 


CON 


CON 


vel  aliis,  XXII  349A,  C,  D,  C,  vel  justus 
aliis,  349A,  I)'.  —  <•/'■  Meritum. 
CONJUGIUM.  Conjugali  continentiae  pro- 
mittitur  1'ructus  tricesimus,  XXV  447C, 
quia  infimum  locum  tenet  in  virtute 
castitatis,  447  U',  448C,  449A,  et  recte 
per  ternarium  numerum  designatur,  448 
D,  D',  449C.  Cf  Matrimonium.  —  Con- 
jugalis  actns.  Vide  Coilus. 

Conjuges  ad  reddendi  m  sibi  debitum 
non  tenentur,  nisi  post  duos  menses, 
XXV  78  A',  et  antehac  non  est  inter  eos 
nisi  spirituale  vinculum,  78C,  et  unicui- 
que  licet  ad  religionem  transire,  78 D. 
Alterutro  aulem  religionem  ingresso  et 
professo,  XXV  78  C,  alter  iterum  nubere 
potest,  78B',  quia  sicul  carnale  vinculum 
carnali  rnorte  solvitur,  ita  spirituale 
spirituali,  78C;  exeunte  autem  consorte 
post  professionem  nullam,  redinlegratur 
conjugium,  sed  non  tenetur  aller  debi- 
tum  reddere,  78D'.  —  Consummato  au- 
tem  matrimonio,  conjuges  a  se  invicem 
separari  nequeunt,  ut  in  eodem  statu 
persistant,  XXV  151  B",  nec  etiam,  uno 
renitente,  ut  alter  perfeclius  vivat,  78 
A',  151 B',  sed  ex  mutuo  consensu  sepa- 
rari  possunt,  ad  ingrediendum  religio- 
nem,  aut  ad  votum  solenne  emittendum, 
79C,  151 B',  etiam  alterutro  remanente 
in  saeculo,  79C,  dum  hic  castitatis  vo- 
tum  emittat,  ibid.;  qui  autem  contra  con- 
sortis  voluntatem  professus  fuerit,  revo- 
cari  potest,  et  defuncto  conjuge,  ultra 
non  valet  nubere,  quia  castitatem  vovit, 
79  D,  A'.  —  Quoad  reddenduin  debitum 
aequales  sunt  uterque  conjux,  XXV  118 
B,  et  quocumque  tempore  solvere  tenen- 
tur,  118C;  ideo  neutercontra  conjugale 
debitum,  inscio  altero,  votum  emiltere 
potest,  H8D,  ne  votum  quidem  non 
petendi  debitum,  118B',  119  D',  120A, 
contraquosdam,  118B',  U9C;  vir  tamen 
absque  uxoris  consensu,  crucem  acci- 
pere  potest  et  ad  Terram  sanclam  per- 
gere,  H8D;  insuper  vir  uxori  per  signa 
petenti  reddere  lenetur,  117  B,  uxor  au- 
tem  viro  non  expresse  petenti  non  tene- 


lur,  118C.  —  Uterque  etiam  divoitium 
petere  potest,  XXV  148B',  150A,  ob 
alterius  adulterium,  130D,  148BM49B, 
in  certis  casibus,  148C,  149A,  vel  ob 
spiritualem  infidelitatem,  149C,aut  sce- 
lus  contra  naturam,  149  D.  An  post  di- 
vortium  reconciliari  possint,  XXV  150 
C,  et  iterum  convenirc,  loOD'.  —  Uter 
magis  peccet  adullerando,  XXV  150D. 
Cf.  Coitus,  Uxor,  Vir. 
COXJUiNCTIO  convenientis  cum  convenien- 
te  deleclationem  parit,  XIX  117B',  121 
C,  ul  fit  in  cognit  une,  TJ3B',  et  in  ea 
proprie  consislit  fruclus,  H7C.  —  Ad 
conjUnctionis  perfectionem  tria  requi- 
runtur  :  visio  per  speciem,  comprehen- 
sio  per  substantiam,  inhaesio  per  amo- 
rem,  XIX  H8B;  ceterae  virlutes  ad  eam 
disponunt,  sed  caritas  eam  perficit, 
ibid.,  quin  tamen  sil  ipsa  conjunctio, 
H3B'.  —  Ad  fruitionem  pertinet,  tam 
Dei  quam  Beatorum  in  cceloet  justorum 
in  via,  XIX  I34D';  sed  aliaest  conjunctio 
per  meritum,  quam  operatur  qua?,libet 
virtus,  118 C,  et  quaj  est  dispositio  ad 
fruitionem,  TISA',  alia  |>er  conlaclum, 
T18C,  quae  ad  fruitionem  pertinet,  118 
A'.  —  Deus  animae  intimius  conjungitur 
quam  quaelibet  res,  et  intimior  est  ipsi 
quam  ipsa  sibi,  XIX  121 C,  ita  ut  anima 
ab  eo  totaliter  absorbeatur,  121 D'.  — 
Animse  et  corporis  conjunctio,  sicut  et 
materiae  et  formae,  absque  ullo  medio 
efficitur,  XXII  416C,  et  quam  similis  est 
unioni  deitatis  et  humanitatis  in  Christo, 
XXIII  148A.  —  Cf.  Amor,  Fruitio. 
CONiNEXIO.  Inter  omnia  hujus  mundi  en- 
tia  est  naturalis  et  ordinata  connexio, 
XXI  529B',  a  primo  principio  usque  ad 
infimam  creaturam,  529C,  quam  cate- 
nam  auream  dixerunt  philosophi,  ibid., 
et  unde  pendet  unitas  universi,  529D'. 
—  An  et  quomodo  connexae  sint  ad  in- 
vicem  virtutes  politica?,  XXIII  585 C, 
587B,  C,  morales,  588B,  591 D,  gratui- 
tae,  585B',  587B,  A',  588 D,  theologicas, 
584B,  587  C,  dona,  586  C,  588A',  D', 
vitia   et   peccata,   586D,  589 D';  an  et 


CON 


148 


CON 


quomodo  virtutes  morales  connexae  sint 
cum  intelleclualibus,  589D,  et  theologi- 
cis,  589  A'.  B',  aut  carilate,  588C,  589C; 
cur  conuexce  sint  gratiae  virtutum,  non 
vero  gratiae  sacrameulales,  XXIV  62B. 
—  Varii  sunt  connexionis  modi,  XXIII 
589  B.  —  Cf.  Peccatum,  Virtus. 
CONSANGLTMTAS  quid  sit,  XXV  187  C, 
190C.  —  Major  vel  minor  dupliciler 
dicltur,  intensive  et  exteusive,  XXV  190 

C,  et  triplicem  habet  lineam,  187C,  190 
A',  et  varios  gradus,  187 A',  190B',  qui 
aliter  in  jure  civili,  aliter  in  jure  eccle- 
siaslico  computanlur,  187B'  et  s.  —  Non 
contrariaturpiimo  fini  matrimonii,XXV 
191 A,  sed  secundo,  191 B,  et  etiam  iini 
accidentali,  191  C,  bono  societalis  et 
conjugii,  189C;  ideoque  partim  ex  jure 
naturali  impedit  matrimonium,  189 A, 
partim  ex  lege  divina,  189B,  parlim  ex 
lege  Ecclesije,  ibid.  —  Pro  variis  tem- 
poribus  varia  fuit  hujus  extensio  :  in 
principio  enim.  duas  tanlum  exclusit 
personas,  XXV  189A',  quibus  a  Moyse 
aliae  addita?  sunt,  W.,(iemum  sub  lege 
evangelica  ad  quartum  gradum  inclu- 
sive  extenditur,  1891),  191  C,  nec  imme- 
rito,  ob  varias  rationes,  189C,  D',  191 C, 
sed  pra?cipue  quia  in  quartageueratione 
totaliter  evanescit  identitas  sanguinis, 
191 B'.  —  Consanguineorum  matrimo- 
nium  dirimendum  est,  XXV  198C,  nec 
unquam  prsescriptione  validatur,  190 D; 
et  idcirco  per  viam  accusationis  contra 
eos  procedendum  est,  198B',  et  invoca- 
tionem  testium,  199B.  —  Cur  ex  con- 
sanguinilate  oriatur  vinculum  in  homi- 
nibus,  XXV  188D,  et  non  in  brutis,  188 

D,  C.  —  Cur  Ecclesiae  conimissa  sit  cura 
regulas  consanguinitatis  determinandi, 
XXV  189A',  B',  et  quot  sinl,  188C. 

CONSCIENTIA  varie  definitur,  XXII  297A, 
et  mullipliciter  sumitur,  296C.  —  Non 
est  potentia,  XXII  296  D,  sed  actus,  297 
D,  seu  applicatio  universalis  noliliae  ad 
actum  particularem,  296C,  D'.  Ab  ele- 
ctione  differt,  XXII  297 B,  a  lege  natu- 
rali   et  synderesi.   296  D',   527  C,  etsi 


quandoque  pro  synderesi  sumatur,  297 
C;  in  syllogisino  conclusiones  eruil,296 
B'.  —  Particularis  est  motor  voluntalis, 
slimulaus  ad  opus  secundum  dictamen 
rectae  rationis,  XXII  527 C,  mobilis  re- 
gula  animae,  526 D',  quam  triplici  modo 
ligare  potest,  527 A;  et  triplicem  aclum 
habet,  testificari,  ligare  aut  instigare, 
accusare  vel  remordere,  297 A";  quapro- 
pter  dicitur  judicare  in  particulari  de 
agendis  vel  omittendis,  297  A,B,  de  malis 
patratis  remordere  et  laciendis  contra- 
dicere,  296C. —  Quum  rationem  sequa- 
tur,  ex  recta  vel  erronea  ratione  accidit 
eam  fieri  rectam  vel  erroneam,  XXII 
296 C,  297  D'.  —  An  et  quomodo  liget 
conscienfia,  sive  recta,  XXII  524C.  525 
B,  527 A,  sive  erronea,  524 D,  525B,  D, 
B',  527  A.  Recla  obligat  per  se  et  simpli- 
citer,  XXII  525 D',  erronea,  per  accidens 
et  secundum  quid,  526A,  recta,  virtute 
propria  et  vi  divini  praecepti,  526  D', 
erronea,  vi  divini  praecepli  lantum,  526 
C;  et  quia  erronea  communiler  non  ex- 
cusat  a  peccato,  525C,  526B,  imo  quia 
magis  peccat  qui  sequitur  eam  quam 
qui  non  sequitur,  527  A,  ante  omnia 
obligat  ad  se  deponendum,  525C;  quan- 
donam  excuset  a  peccalo,  527  D.  — 
An  magls  liget  conscientia  quam  praelati 
praeceptum,  XXII  524A',  526D,  maxime 
religiosos,  524C,  526B',  528B".  —  In 
judicandorum  conscientiis  remanent 
quaedam  praeteritorum  seelerum  notae, 
quce  melaphorice  libri  dicuntur,  XXV 
260C,  D',  ex  quibus  in  judicio  generali 
manifeslabunlur  omnia  merita  vel  de- 
merita,  261 B,  262B,  et  pariter  in  judi- 
cantium  conscientiis  impressa  sunt  quae- 
dam  juris  principia,  ex  quibus  judica- 
bunl,  260C.  Conscienliae  remorsus  quo 
affliguntur  damnati,  recte  vermis  dici- 
tur,  XXV  466  D'.  —  Cf.  Cogitatio,  Con- 
ceptus. 
CONSECRATIO.  Forma  consecrationis  pa- 
nis  exponitur,  X»IV  214D  et  s.,  item 
forma  consecrationis  calicis,  223 B  et  s. 
Quomodo  ad  transsubstantiationem  co- 


r,o\ 


149 


CON 


operentur,  XXIV  86A,  S8A'.  —  An  con- 
secrari  valeat  panis  sine  vino  ant.  vice 
versa,  XXIV  296  A'.  —  Solis  liis  verbis, 
Iloe  esl  corpus  ineiim,  super  debitam 
materia  n  diclis,  fierel  vera  consecratio, 
XXIV  2181)',  222C,  B',  D',  sed  enonniler 
peccaret  sic  cousecrans,  219A,  222C  ; 
item  prolatis  super  quantamcumque 
maleriam,  modo  sit  proesens,  272C,  D', 
fieret  consecratio,  juxta  Thomam,  con- 
tra  alios,  272  A,  273  A'.  —  Quaenam 
intenlio  ad  consecrationem  requiratur, 
XXIV  227A,  272A".  —  Solis  sacerdotibus 
competit  conficere  Sacramentuni,  XXIV 
344  B,  et  omnes  vere  consecrant,  343B', 
etiam  h  eretici,  excommunicali,  343  A, 
D',  344C,  et  degradati,  345A',  quia  con- 
secrandi  potestas  ad  sacerdolalem  cha- 
racterem  pertinet,  qui  nunquam  amilti- 
tur,  344A.  345  A  An  plures  sacerdoles 
eamdem  nnmero  hostiam  consecrare 
possint,  XXIV  345C.  —  ''/'.  Eucharistia. 
Consecrat  o  annullari  nequil,  ideo  se- 
mel  consecrala  ju^iler  consecrala  nia- 
nent,  XXV  41  D,  172B';  qua?  igilur  cum 
consecratione  datur  potestas  amitli  ne- 
quil,  41  D,  et  quod  cum  consecratione 
emiltitur  votum  dispensari  non  potest, 
172  B'. 
CONSENSUS  rationis  ad  perfeclam  peccati 
mortalis  rationem  requirilur,  XMI  293 
A',  B',  C,  D',  non  consensus  qualiscum- 
que,  sed  consensus  deliberalivus,  294 
A.  sive  formalis  sive  interprelalivus, 
294A'  :  alius  est  enim  consensus  subre- 
pticius,  294A,  qui  est  ultimus  gradus 
venialis  peccati.  294C,  alius  interpreta- 
tivus,  qui  primus  est  gradus  peccati 
mortalis,  294C,  C,  alius  formalis,  qui 
est  secundus  gradus  culpae  letalis,  >bid. 

—  Consentiens  in  damnum  alterius  ad 
restitulionem  tenelur,  sallem  si  sine  eo 
rapina  fieri  non  poluisset,  XXIV  398B'. 

—  Cf  Peccatum,  Restitulio. 

Ad  matrimonium  requiritur  consensus 
conjungendorum,  tanquam  causa  proxi- 
ma,  XXV  76B',  77D',  78A,  nec  sufficit 
consensus  tacitus,  75 W,  aut  per  verba 


de  futuro,  77A,  79C,  sed  re'!U:ritur  per 
verha  vel  si{jna  de  proesenti,  75  D',  70  A, 
D'.  Ilem  non  sufficit  exterior  consensus 
sine  inleriori,  XXV  77B;  id  o  ficle  con- 
sentiens,  in  foro  conscientia?  non  con- 
trahit,  77  C,  et  ex  neutra  parte  fit 
malrimonium,  ibttt.  ;  quid  de  eo  qui 
ficte  consensit,  76A,  vel  scit  alterum 
ficte  consensisse,  77 D.  Demum  non  suf- 
ficit  consensus  unius  lantum,  sed  requi- 
ritur  utriusque,  XXV  94 D'.  —  Consen- 
sus  de  futuro  matrimonium  non  facit, 
sed  tantum  desponsationem,  XXV  89A, 
eliamsi  accedat  promissio  sub  intermi- 
natione  poensp,  89 C,  vel  juramentum, 
89A,  90  A'.  nisi  subsequatur  carnalis 
copula,  88C,  89A,  quia  tunc  valet,  sal- 
tem  in  foro  Ecclesiae,  89  B,  90 B'.  — 
Consensus  conditionalus  per  verba  de 
futuro  non  facit  matrimonium,  sed  de- 
sponsationem  dumtaxal,  XXV  89C,  sive 
apponalur  conditio  per  modum  pcense, 
ibicJ.,  sive  ut  con>  itio  conliactus,  89D; 
consensus  vero  conditionalus  per  verla 
de  praesenti  matrimonium  facit.  si  con- 
ditio  est  de  praesenti  vel  pra?le:ito,  89D, 
vel  de  futuro  necessario,  non  autem  de 
futuro  contingenti,  89A'.  —  Consensus 
tacitus  ncnsufficil,  >'XV  89B',  sed  valet 
prolatus  in  secrelo,  89B',  90 C,  etsi  lege 
vetetur,  90D'.  —  Consensus  coaclus,  an 
valeat,  XXV  93D,  A',  vel  dirimat  matri- 
monium,  94B'.  —  Consensus  ad  conju- 
gium  requisitus  non  proprie  est  in  copu- 
lam  carnalem,  XXV  89B',  91 A',  sive  in 
universali  sive  in  particulari,  89C,  sive 
absolute  sive  sub  conditione,  89D',  sed 
suflicit  consensus  in  muluam  corporuin 
traditionem,  90A,  91  A,  C,  qua  consen- 
tiens  sic  alteri  convincitur  ut,  eo  viven- 
te,  nulli  alii  conjurgi  valeat,  90B,  vel 
consensus  iu  malriinonium,  90D',  in  quo 
implicite  conlinelur  jus  ad  copulam,  91 
A,  B'.  Qualem  in  conjugium  consensum 
dtderit  B.  Virgo,  XXV  89  C,  90A,  91 B', 
D',  103B'. 
CONSEQUENS.  In  propositione  conditio- 
nali,  posito  antecedente  necessario,  an 


CON 


150 


COX 


necessarium  evadat  consequens,  XX  481 
A'  et  s  —  Quando  in  antecedente  poni- 
tur  aliquid  pertinens  ad  actum  animse, 
consequens  accipiendum  est,  non  prout 
est  in  se,  sed  secundum  quod  est  in 
anima,  XX  483  B.  —  Cf.  Syllogismus. 
CONSERVATIO  quid  sit,  et  quo  a  creatio- 
ne  differat,  XXI  100D,  B'.  Conservatio 
est  actio  permanens  in  Deo,  qua  causa- 
tur  permanentia  creaturse  in  suo  esse, 
quamdiu  est,  XXI  101 B.  —  Quum  omnis 
creatura  sit  ens  per  participationem, 
non  per  se,  indiget  indesinenter  conser- 
vari  a  Deo,  XXI  99  A',  144  A',  ne  in 
nihilum  relabatur,  98C,  99A';  duplex 
autem  est  conservatio,  altera  indirecta 
et  per  accidens,  per  remotionem  cor- 
rumpentium,  et  sic  Deus  non  conservat 
omnia,  9SB',  altera  directa  et  per  se, 
per  continuationem  influxus,  et  sic  om- 
nia  a  Deo  conservari  indigent,  98C; 
item  alia  est  conservalio  immediata, 
alia  mediala,  99B',  et  sicutqusedam  sunt 
immediate  tantum  a  Deo,  qua?dam  vero 
mediate  et  immediate,  sic  quaedam  con- 
servantur  a  Deo  immediate  dumtaxat, 
alia  utroque  modo,  100 C,  influxu  scili- 
cet  immcdiato  vel  mixto,  102A',  quia 
in  ipsa  creatione  conslitutum  est  ut 
quaedam  ab  aliis  causarentur,  99  D',  et 
ita  rerum  conservatio  principaliter  et 
primarie  est  a  Deo,  secundario  et  quasi 
instrumentaliter  a  causis  secundis,  99 
C,  sive  sint  causae  conservati,  sive  non, 
162B.  Quum  autem  Deus  per  voluntatem 
et  intellectum  sit  causa  essendi  omni- 
bus,  sic  per  voluntatem  et  intellectum 
causa  est  omnibus  permanendi,  XXI  100 
B.  —  An  eadem  actione  conserventur 
entia  qua  creantur,  XXI  97D',  negant 
quidam,  ut  Henricus,  77  A,  98 A,  quia 
inconveniens  est  entia  esse  in  continuo 
fieri,  98B,  et  quia  actio  qua  quid  con- 
stituitur  in  fieri,  non  ea  est  qua  conser- 
vatur  in  facto  esse  seu  in  esse,  98C,  et 
Richardus,  quia  creatio  et  conservatio 
in  Deo  differunt  ratione,  et  in  creatura 
realiter,  100D,  unde  inter  Deum  et  crea- 


turam  constituuntur  relationes  diversae, 
100 A';  affirmant  vero  alii,  ut  Thomas, 
98B',  99B',  quia  conservatio  rei  non  est 
nisi  sui  esse  continuatio,  et  utriusque 
eadem  debet  esse  causa,  100A,  et  Du- 
randus,  quia  in  creatione  fieri  et  factum 
esse  sunt  simul,  et  nunc  stanle  mensu- 
rantur,  101 C,  unde  sicut  in  divinis 
Filius  genitus  est  et  gignitur,  sic  in 
naturalibus  creaturss  creatse  sunt  et  cre- 
antur,  101 D';  quibus  accedit  et  Cartu- 
sianus,  101 C,  A',  ita  tamen  ut  conser- 
vatio  non  dicatur  continuum  fieri,  102 
C,  I47B',  sed  esse  continuatum,  101 C. 
—  Conservatio  proprielas  est  loci,  XXI 
162B,  163B',  16SB',  XXII  26A,  saltem 
quoad  corruptibilia,  XXI 165C,  non  au- 
tem  quoad  incorruptibilia,  ihid.,  et  spi- 
ritualia,  163 D',  165C. —  Opus  conser- 
vationis,  quod  ultimum  est  in  constitu- 
tionemundi.  septimodiei  tribuitur, XXII 
28B,  ideo  septimus  dies  mane  habere 
dicitur,  non  vespere,  HSA.  —  Cf.  In- 
fluxus. 
CONSILIUM  multipliciter  sumitur,  XXIII 
S77B.  Proprie  dicitur  generalis  preeor- 
dinatio  faciendorum,  XXIII  S69C,  seu 
qusestio  de  operabilibus,  571 B',  et  a 
judicio  differt,  sententia  et  electione, 

XXII  305  D;  non  de  preesentibus  aut 
prseteritis  est,  309 D,  sed  de  contingen- 
tibus  et  futuris.  309A',  non  de  certis  et 
de  fine,  XXIII  S71 B',  sed  de  his  quae 
sunt  ad  finem,  571 C,  non  de  bono  sim- 
pliciter,  sed  de  bonis  supererogationis, 
XX614D',  616 C,  617  A;  pertinet  ad  vo- 
luntatem  antecedentem,  617  A,  ac  pro- 
inde  praeter  vel  contra  illud  aliquid 
fieri  potest,  643B',  644D.  —  In  quantum 
certa  est  definitio  fiendorum,  Deo  com- 
petit,   XXII   305C,  et  fuit  in   Christo, 

XXIII  259  D,  et  inter  signa  divinae  volun- 
tatis  recensetur,  XX  615B,  C,  616A'.  — 
Cf.  Electio,  Judicium. 

Qui  consilium  dedit  proximo  damni- 
ficum,  ad  restitutioncm  tenetur,  si  tamen 
consilium   fuerit  efficax  damni  causa, 

XXIV  398 C.  Cf.  Restitulio. 


COiN 


i;;i 


CON 


Consiliiim  donum  cst  Spiritus  Sancli, 
XXIII  571B',  a  dono  scientiae  differens, 
r> T 1 1  > " ,  et  a  virtute  prudentiae,  572A, 
quod  hominem  dirigit  in  agendis  altio- 
ribus,  ad  qua?  non  sufficil  prudentia, 
569 B,  577C,  id  esl  in  evangelicorum 
consiliorum  exseculione,  5.69C,  et  hoc 
non  secundum  ralionem  naturalem,  sed 
juxla  divini  juris  regulas,  577C.  —  IIo- 
mini  summe  necessarium  est,  XXIII  574 
C,  datur  enim  contra  praecipitationem, 
543 B',  avariliam,  54SC,  et  iram,  551 C, 
spem  perfieit,  549  A,  et  prudentiam, 
574  A',  rationem  expedit  in  electione 
verilatis,  548D',  dirigit  in  bonis  super- 
erogationis,  549 C,  illuminat  in  operibus 
reparationis,  549 A';  ad  vitam  aclivam 
pertinet,  549B',  550B',  et  ad  illumina- 
tivam,  549  A',  et  ad  terliam  Orationis 
dominicse  petitioDem  refertur,  556  C. 
Ipsi  quinta  tribuitur  beatitudo,  Beati  mi- 
sericordes,  XXIII  553D.  et  quoad  aliquid 
manebit  in  patria,  572B,  574 A'.  —  In 
quantum  datum.  Iuminis  signat  plenitu- 
dinem,  XXIII  569A,  et  sic  fuit  in  Christo 
et  est  in  Deo,  ibid. ;  in  quantum  acce- 
ptum,  signum  est  ignorantiae  et  compe- 
tit  hominibus,  ibid.,  sed  in  omnibus 
non  inest  sequaliter,  574  B'.  —  Cf. 
Donum. 

CONSTABILUS  (alias  Constabolus  vel  Costa 
ben  Luca,  id  est,  ut  videtur,  Constanti- 
nus  Africanus,  Carthaginensis  medicus, 
postea  monachus  in  Casinensi  mona- 
sterio,  1015-1087,  multorum  operum 
compilator  vel  translator,  de  quo  vide 
Migne  P.  L.,  tom.  150,  col.  1559)  spi- 
ritum  curn  corpore  perire  contendit, 
XXII  137D'.  —  De  configuratione  cere- 
bri  allegatur,  XXI  411 C,  433D'. 

CONSTANTIA.  Constans  in  omnibus  re- 
ctam  sequitur  rationem,  dimittendo  vel 
faciendo  quod  reapse  faciendum  vel 
omittendum  est,  XXV  94B.  —  Ad  vitan- 
dum  majus  malum,  quandoque  minus 
tolerat,  XXV  94 D,  et  sic  medium  tenet 
inter  inconstantem,  qui  majus  sustinet 
malum  timore  minoris,  et  pertinacem, 


qui  sustinere  non  vult  minus  ad  vitan- 
dum  inajus,  94C.  —  Item,  non  nisi  forti 
limore  compellitur,  XXV  94C,  propter 
quod  dicitur  intrepidus,  94D;  quocum- 
que  timore  cogi  nequit  ad  peccandurn, 
94D,  nec  ad  mentiendum,  94B',  etsi 
interminatione  mortis  aut  verberum  ad 
alia  corporalia  danma  ferenda  cogi  pos- 
sit,  94A',  et  ideo  dicitur  virluosus,  94 

C.  —  Cf.  Fortitudo. 
CONSTANTINUS    (Magnus),    Romanorum 

imperator,  Sylvestro  Papas  valde  fami- 
liaris,  XXIV  135D',  infideles  ad  fidem 
cogere  volens,  ab  eo  impeditus  est,  137 

D.  —  Eo  regnante  mirabile  inventum 
est  sepulcrum  in  Gra?cia,  XXIII  439  B'. 

CONSUETUDO  omnia  facilia  facit,  XXIII 
531  B.  —  Legem  abrogare  non  valet, 
nisi  rationabilis  sit  et  praescripta,  XXIII 
611 A'.  —  Consuetudo  irrefrenata  pec- 
candi  venialiter  contemptum  includit, 
XXIII  634  D',  et  ducit  ad  mortale  pecca- 
tum,  635 B,  ideo  et  ipsa  censenda  est 
gravis,  634  C ;  ideo  letalis  reputatur 
consuetudo  non  modo  pejerandi,  634  B', 
635A',  sed  et  jurandi  incaute,  635A'. 

CONTEMPLATIO  Dei  est  hominis  finis, 
XIX  85  A,  XXIII  500  C,  et  felicitas, 
juxta  philosophos,  580  D.  —  Circa  du- 
plex  versatur  objectum  :  consideratio- 
nem  Dei  in  se  ipso,  quae  proprie  dicitur 
contemplatio,  XXIII  580  C,  et  ejusdem 
considerationem  in  creaturis.  qua?  potius 
vocatur  speculatio,  ibid.;  et  multiplex 
est,  alia  philosophica,  quee  ex  amore  sui 
procedit,  580 A,  alia  formata,  quae  ad 
amorem  terminatur,  5S0B,  alia  imperfe- 
cta.  per  creaturas,  quae  hujus  vitae  est, 
XIX  85  A,  alia  perfecta,  per  divinam  vi- 
sionem,  quee  est  Beatorum,  85 B;  item 
alia  est  quae  omnibus  angelis,  bonis  et 
malis,  communis  est,  XXI  522 C,  alia 
solis  Beatis  propria,  522C,  525C,  alia 
solis  primae  hierarehise  accessibilis,  522 
B',  525D.  —  In  contemplatione  divino- 
rum  duplici  modo  proceditur,  inventio- 
ne,  a  contingentibus  perveniendo  ad 
prima  principia,  XXIII  550B,  ad  quod 


CON 


152 


CON 


requiruntur  intellectus  ut  habitus  prin- 
cipiorum,  scientia  vel  fides,  et  unum 
donum,  intellectus,  550C,  vel  judicio,  a 
primis  descendendo  ad  consequenlias, 
550B,  ad  quod  opus  est  una  virtute, 
sapientia,  et  uno  dono,  ilem  sapientia, 
550 D.  —  Contemplatio  affeclum  accen- 
dit,  XIX  133C. 

Contemplativa  ea  dicitur  vita  qua?  in 
contemplalione  summi  veri  et  boni  con- 
sistil,  XXIII  579D';  in  intellectu  essen- 
tialiter  inest.  originaliler  et  complelive 
in  voluntate,  ibid  Ad  eam  spectantquo- 
dammodo  septem  dona,  XXIII  549  D, 
sed  praecipue  tria,  timor,  intellectus  et 
sapientia,  juxta  Bonavenluram,  549  B', 
vel  duo,  inlellectus  et  sapientia,  juxta 
Thomain,  550  B  et  s.  —  Dignior  et 
praBstautior  est  quam  activa,  XXIII  580 
D',  ob  varias  causas,  581  B'.  quia  vir- 
tutes  sectalur  purgati  animi,  578  B', 
magis  imilalur  vitam  Beatorum,  580 
B',  nec  ad  aliud  refertur,  580 C,  item 
quia  uiagis  meriloria  est  gloriae.  581  B, 
magis  pura  et  proficua,  ilrid.,  et  magis 
remunerala,  581 C;  nec  minus  fructuosa 
videtur  quam  activa,  quoad  fruct.ium 
quantilatem,  578C,  sed  mintis  utilis  est, 
saltem  quoad  proximos,  578D',  580D'. 
—  In  eodem  homine  absolule  meliora 
sunt  opera  contemplativa?,  sed  acciden- 
taliter  meliora  esse  possunl  opera  acti- 
vae,  XXIII  579 B;  in  diversis  hominibus, 
contemplalivis  et  activis,  ille  melior  est 
qui  majorem  habet  caritatem,  581 A.  — 
Cf.  Actio. 

Vir  conlemplativus  extra  se  non  habet 
qus?rere  delectationes,  quia  inlus  plenus 
est  jucundis  theorematibus,  XIX  39 ;  he- 
roicus  est  aniantissinius  Deo,  XIX  73 D, 
XXIII  54(5A',  eique  maxime  benefacit 
Deus  quasi  simillimo,  581 D.  Cf.  Phi- 
losophus. 
CONTEMPTUS  peccatum  leve  facit  esse 
mortale,  XXII  289  A*,  XXIII  634  D',  sal- 
tem  si  parvi  pendat  peccator  peccare 
mortalitcr,  XMI  289  A'.  —  Item  graviter 
peccat  qui  Conlirmationem  recipere  cou- 


temnit,  dum  potest,  XXIV  189 C;  an 
ficle  recipiens  Baptismum  per  contem- 
ptum.  accipiat  characterem.  XXIV  128B. 

CONTENTIO  quid  sit,  XIX  56B. 

CONTIXENTIA.  Quum  Deo  duplex  sit  pro- 
prietas.  immensilas,  qua  omnia  conti- 
net,  et  simplicitas,  qua  est  ubique, 
utramque,  quantum  possibile  fuit,  com- 
municavit  crealura?,  XXI  164B,  JG6A, 
corporali  crealura?,  extensionem,  qua 
potest  contiuere,  164B.  16GB,  spirituali 
simplicitalem,  qua  potest  contineri  scu 
esse  hic.  164D;  et  inde  accidit  corporali 
virtus  conliuendi  spirilualem,  163D', 
164D,  et  spirituali  contineri  a  corporali, 
164A'.  Angelus  enim  et  anima,  etsi  non 
habeant  potenliam  continendi.  XXI  164 

B,  166A,  esse  limilptum  habent.  quo 
possunl  contineri,  164A";  coipoiali  au- 
tem  creatura?  conimunic;.ri  potuil  virlus 
conlinendi,  quia  exlensa  est.  166B,  et 
distinguitur  secundum  hic  et  ibi,  1C6C. 
—  Contiuentia  proprietas  est  loci.  XXI 
165B',  etiam  quoad  incorruptibilia,  165 

C,  et  spiritualia,  163C,  165C  —  Con- 
tenta  quodammodo  potcnlialia  sunt  re 
spectuconlinenlium,etconlinenliaquasi 
species  respectu  contcntorum,  XXI  163 
C.  —  Conlinens  quod  per  se  continens 
est,  semper  est  incorporeum.  contcntum 
autem  quod  indiget  conlinentia,  semper 
corporeum,  XXII  135B.  —  f/.  Locus. 

Continenlia,  ut  virtus.  pars  est  tempe- 
rantiap,  venereas  deleclalioncs  cohibens, 
XXIV  520A'.  —  Prolis  generationem  non 
damnat,  sed  negligit,  XXV  134  A",  ut 
volup  atis  belluam  devitel,  134B',  et  li- 
berius  Deo  vacet,  134C;  et  ideo  matri- 
monio  pra?ferenda  esl,  135A.  Contincns 
tamen  non  dicitur  perfecte  virtuosus, 
quia  tentationes  adhuc  sustinel,  sed  tan- 
tum  temperatus.  XXIII  527A.  —  Quoad 
aliquid  vidua?  continendo  magis  labo- 
rant,  ob  memoriam  experta?  delectatio- 
nis,  XXV  440  A',  quoad  aliquid  virgines, 
quia  quadam  curiositale  teutanlur,  440 
B'  ;  sed  perfectius  vincunt  virgines 
quam  viduaj,  440C,  —  Continentia?  Iru- 


CON 


153 


CON 


ctus  spceialiler  tribuitur,  XXV  4471);  et 
quia  triplex  est  coiilineiilia.  ronjugalis, 
vidualis  el  virginnlis,  uniruiruc  propor- 
tioualus  assignatur  fruclus.  447B'.  con- 
jugah  Irieesinius.  447 D'.  viduali  sexa- 
gesimns,  448  A.  virginali  centesimis, 
Hiiti.;  virgiuali  autem  debelur  aureola, 
quare.  440B.  An  el  qualis  fuisset  in 
statu  innocentia\  XXII  368D'.  —  An  in 
solenni  voto  continenlia?  fieri  valeat 
dispensatio,  negarit  qiidam.  cuia  riullo 
bono  compensari  valet,  XXV  171C,  D', 
172A'.  174B.  affirmanl  alii.  sallem  ob 
bonum  comnmne.  172B,  174C.  C,  175C, 
non  aulem  ob  merum  corporalis  mortis 
periculum,  172C.  —  Cf.  Castitas,  Vir- 
ginitas. 
CONTINGENTIA.  Ouid  sit  eontingens.  et 
quotuplex,  XX  488A'.  Unum  et  idern 
necessarium  dici  potest  et  contingens, 
XX  486B',  487D'.  488C;  sed  quod  im- 
plicat  in  se  contingens  et  necessarium, 
totum  dicilur  contingens.  298C. —  Con- 
tingentia?  radix  est  materia.  XX  487A', 
nec  in  Deo  ullo  modo  accidere  potesl, 
487  A',  B';  perperam  igitur  in  causa  pri- 
ma  posuit  Scotus  quamdam  contingen- 
tiam.  u t  erfeeluum  conlingentiam  sal- 
varet,  486D',  487 C,  D.  A'.  contingentes 
enim  esse  effectus  accidit  vel  a  causis 
secundis,  480 A.  484C,  485  C.  486C.  488 
A.  C,  vel  quia  prima?  causa>  proprielates 
plene  recipere  nequeunt.  484B,  485D; 
nec  repufrnat  continpens  immediale  fie- 
li  a  Deo,  487  D',  488 D.  non  obstante  cer- 
to  causarum  ordine,  479A,  489 A.  — 
Pariter  sub  scient  a  Dei  cadnnt  contin- 
gentia.  XX  479  B',  qui  ea  novit.  non 
modo  in  causis.  sed  in  esse  deterrninato, 
480B',  481  A,  nec  tanlum  prout  sunt 
contingentia.  519D  sed  in  pra>senli,  483 
C.  quin  divina  pra>scientia  ab  eisauferat 
contingentiam,  aut  inferat  necessitatem, 
479C,  480 C,  481  B',  484D.  485A',  486D, 
494C,  519B'.  —  Contingentia  igitur,  in 
quantum  sutit  aliquid  posilivum,  sunt  a 
Deo,  XX  487C;  et  in  se  quidem  sunt 
contingentia,  486C,  item  quando  a  Deo 


apprelieiiduntiir  ul  conlingenlia,  486D, 
sed  ad  infallibilem  Dei  scientiam  relata, 
quamdaui  sorliunlur  necessilalem,  486 
C,  B",  4871),  quia  sub  ea  cadimt  prout 
sunt  in  aclu,  482C.  —  Similiter  sub 
scienlia  hominis  cadunl,  XIX  60  C,  et 
proprie  objectum  suntscientia?  practica?, 
72 B,  et  intellectus  practici,  72 C.  — 
Cf.  Futurum. 

CONTRACTUS.  In  omni  conlractu  impolens 
ad  solvendum  contrrhere  nequit,  XXV 
142D,  et  si  quidem  impolens  est  de  jure, 
nullo  modo  valet  contraelus,  iliid.,  si 
autem  impolens  esl  de  faclo,  valet  vel 
non  pactio,  prout  impolenlia  ejus  com- 
parti  nota  est  vel  non,  ibirl.  —  Dubitans 
num  quis  conlraelus  sit  simoniacus.  abs- 
tinere  debel,  XXII  246A'.  —  Cf.  Matri- 
monium. 

CONTRADICTIO.  lmpossibile  est  duo  con- 
traria  simul  esse  in  eodem  instanti,  aliud 
secundum  rem,  aliud  secundum  ratio 
nem.  VXIV  283A';  verumlamen  ut  con- 
tradictoria  de  eodem  verificentur.  non 
requiriturdistinclio  formalis.  sufficil  in- 
terdum  distinclio  aut  distinguibilitas  ra- 
tionis,  XIX  I77A,  contra  Scotum.  176D, 
et  sequaces,  166  C,  ideo  in  perfeclissimo 
esse  Dei  varia,  diversa,  imo  et  contra- 
dicloria  enuntiari  possunt,  176  B'.  — 
Deus  facere  nequit  qua?  conlradiclirnem 
implicant,  XX  119A',  562D,  v.  g.,  duo 
contradictoria  inesse  eidem  secundum 
idem,  559B,  C,  563A,  aut  duo  conlradi- 
ctoria  simul  esse  vera,  563C,  D.  —  Duo- 
decim  contradictiones  in  divinis  perfe- 
ctionibus  a  F.  de  Mayronis  posita?,  XIX 
169A,  solvuntur.  176D. 

CONTBARIETAS.  Contraria  fieri  nequeunt 
nisi  circa  idem,  XXIII  310C,  313B';  nec 
igitur  unum  in  alio  esse  potest,  nec 
ambo  in  eodem,  secundum  idem  et  per 
se,  XXII  458 A,  XXIII  291 A';  sed  non 
repiif:nat  ea  sibi  invicem  inesse,  non 
secundum  idem,  X'TI  458B,  XXHI  291 
A',  nec  ambo  in  gradu  remisso  eidem 
inesse,  XIX  65B,  66 C;  ideo  amborum 
una  est  scientia  et  ars,  XIX  77  D',  XXI 


CON 


154 


CON 


48  C.  —  Ut  sic,  non  oriuntur  ex  se  invi- 
cem,  quia  sic  se  destruunt,  XXII  457B', 
sed  aliud  ex  defectu  alius  oriri  semper 
contingit,  457 C,  ut  oritur  malum  ex 
bono  deficiente,  457B',  et  unumquodque 
eo  plus  tale  est  quo  magis  impermixtum 
suo  contrario,  XIX  66C.  —  Contrarietas 
in  creaturis  non  repugnat  unitati  primi 
principii,  XXI  42D,  48C,  52C,  quia  ha?c 
est  a  particularibus  causis,  44C,  48C, 
53 C,  quas  necesse  est  ad  primam  cau- 
sam  communem  referri,  44 C;  imo  per 
contrarias  causas  ssepe  Deus  supernatu- 
rales  producit  effectus,  62A.  —  An  in 
Christo  fuerit  contrarietas  voluntatum, 
XXm  310C,  313B'.  —  Cf.  Oppositio. 
CONTRITIO  multipliciter  definitur,  XXIV 
457 D',  458  C  Quid  sit,  et  quo  ab  attri- 
tione  differat,  457D,  et  compunctione, 
429C;  cur  dicatur  conlritio,  458A',  et 
inter  dona  S.  Spiritus  non  recenseatur, 
456 D'.  —  Actus  est  virtutis,  XXIV  459 
D,  466A',  scilicet  pcenilenlia?,  461  D', 
462C,  in  superiori  vi  appetitiva  subje- 
ctive  residens,  458D,  459D,  et  ex  conse- 
quenli  in  parte  sensitiva  et  vi  concupis- 
cibili,459A'.  —  Nullo  peccato  in  speciali 
conlraria  est,  sed  omnibus  in  communi, 
XXIV  457  A.  —  Causa  ejus  efficiens  est 
Deus,  causa  disponens  ipse  homo,  XXIV 
462 A';  nec  aliter  fuit  in  V.  L.  quam 
nunc,  458D,  459C ;  an  in  coelo  habeatur, 
aut  purgatorio  aut  inferno,  466B'.  — 
Intendi  vel  minui  potest,  tam  ex  parte 
forma?,  id  est  gratia?,  quam  ex  parte 
materia?,  id  est  doloris,  XXIV  462C,  et 
hoc  juxta  dispositiones  pcenitentis,  462 
B',  et  cooperationem  liberi  arbitrii,  464 
D  ;  ex  parte  autem  objecti,  seu  dele- 
tionis  peccati,  nec  augetur  nec  minui- 
tur,  462  C,  A'.  —  In  contritione  non 
potest  dari  excessus  quoad  detestatio- 
nem  peccati  et  dolorem  volunlatis,  XXIV 
464  B,  465  D',  469  A,  nec  quantum  ad 
intensionem  el  durationem,  nisi  alia- 
rum  virtutum  actus  impediat,  466  A', 
sed  quoad  dolorem  parlis  sensitivae 
dari    potest,    si  sanitati  noceat,   464  B, 


465  D',   quod    raro  accidit,   464  C.    — 
Cf.  Attritio. 

Ad  remissionem  cujuseumque  peccati 
requiritur,  XXIV  45SA',  461 A',  tam 
commissionis  quam  omissionis,  427  D', 
tam  mortalis  quam  venialis,  428  A,  quod 
sine  contritioue  seu  displicentia  volun- 
tatis  non  remittitur,  nec  quoad  culpam 
nec  quoad  pcenam,  430D',  432 B,  saltem 
de  lege  communi,  386 A,  D;  sed  contri- 
tio  minima,  sive  ex  parte  sensus,  sive 
ex  parte  rationis,  sufficit  ad  remissio- 
nem  quorumcumque  peccatorum,  462 
C,  468C,  saltem  quoad  debitum  pcena? 
seterna?,  463A,  quia  per  motionem  S. 
Spiritus  et  minimain  gratiam,  infinitam 
quodammodo  vim  habet  ad  delendum 
peccatum,  368D',463A,  dummodo  suam 
servet  speciem,  plus  dolendo  de  injuria 
Dei  quam  de  amissione  cujuslibet  rei 
creatae,  463  A,  468C.  — Utactus  virtutis, 
peccatum  delet  ut  causa  materialis, 
XXIV  468  D,  ut  pars  Pcenitentiae.  illud 
delet  ut  causa  instrumentalis,  4(i8A,  D; 
poena?  a?terna?  debilum  lollit,  426C,  et 
reliquias  peccati,  371  D',  468A,  pacem  et 
tranquillitatem  confert,  468B,  pro  inten- 
sitate  plus  minusve  tollit  de  poenis  pec- 
cato  debitis,  463A,  468B,  easque  ex  toto 
auferre  potest,  468A',  509A'.  Verumta- 
men  ad  delendum  totum  peccati  reatum 
non  sufficit  dolor  tanlus  quanta  fuit  de- 
lectatio  in  peccando,  XXIV  374  A,  quia 
pensanda  est  ina?qualitas  offensoris  et 
offensi,  374B;  sed  qua?.  perfecta  est  con- 
tritio  pcenitentem  rcstituere  potest  in 
gradum  pristinum,  373 A.  —  Quum  pce- 
nitendi  tempus  sit  totus  vita?  pra?sentis 
status,  per  totam  vitam  oportet  pecca- 
tum  odisse,  XXIV  466C,  etsi  non  actu, 
saltem  in  habitu,  428C,  430 D',  469 A,  et 
implicite,  432  B  ;  sed  dolor  sensitiva? 
parlis  moderandus  est,  sive  quoad  inten- 
sitatem  sive  quoad  durationem,  466B'; 
imo  continue  non  opus  est  dolere,  sed 
inlerdum,  tempore  opportuno,  467  B', 
469  B.  Dolere  autem  quis  tenetur  quum 
peccata  occurrunt  memoria?,  XXIV  370 


CON 


183 


CON 


A,  quum  urget  obligatio  quro  gratiee  sta- 
tum  requirit,  470C,  iu  magno  periculo 
et  mortis  artieulo,  471  A,  472D'.  —  ('/'. 
Pcena,  Remissio. 

In  vera  contritione  includitur  propo- 
situm  confitendi,  XXIV  472 D';  quamvis 
ergo  culpam  et  pcenam  remittere  valeat, 
468A,  A',  a  dehilo  confessionis  et  salis- 
faclione  non  dispensat,  459C,  468  B' ; 
quapropter  recte  dicitur  pars  saeramenli 
Pcenitenlia?,  426D',  427C,  pars  potesta- 
tiva,  juxta  Albertum,  426 B,  B',  integra- 
lis,  juxta  Thomam,  427 D,  et  Bonaven- 
turam,  429A;  imo  inler  tres  partes 
quoad   aliquid  videtur  principalis,  430 

A,  457  D',  et  principalior,  429  D',  quia 
ex  se  valet  ad  remissionem  peccati,  476 

B,  497  B';  in  sacramento  dicitur  sacra- 
mentum  et  res,  355B'.  Juxta  quosdam 
posterior  est  remissione  culpap,  quantum 
ad  maculae  ablationem.  prior  quoad  re- 
missionem  pcenae,  XXIV  451  D,  sed  me- 
lius  dicitur  eam  pra?cedere  remissionem 
culpap,  457A',  sicut  praecedit  impii  justi- 
ficalionem,  451  B'.  —  In  confessione  igi- 
tur  requiritur  contritio  seu  dolor,  XXIV 
372A,  non  modo  specialis,  quae  de  uno 
peccato  peculiariler  doleat,  sed  genera- 
lis,  quse  ad  omnia  extendatur,  461 A', 
quantum  occurrunt  memoria?,  461  B,  A", 

C,  et  ex  caritate,  488A,  aut  saltem  cum 
caritate,  488A'.  —  Sed  alius  est  dolor 
de  pcena  peccato  debita,  XXIV  372 B, 
qui  in  malis  et  damnatis  invenitur  et 
inefficax  est,  372C,  alius  de  injuria  Dei, 
qui  ad  gratiam  sanclificantem  disponit, 
372D.  —  Dolori  de  peccato  non  potest 
sociari  gaudium  de  eodem,  XXIV  369C, 
sed  conjungi  valet  gaudium  de  spe  ve- 
niae,  369D,  ila  ut  alteruentur  dolor  de 
peccato  et  gaudium  de  venia,  369  A'.  — 
Ex  parte  sensus  non  opus  est  plus  dolere 
de  peccato  quam  de  aliis  damnis,  XXIV 
463 C,  464 D',  sed  ex  parte  rationis  sic 
debet  esse  dolor  ut  excedat  omnes  do- 
lores,  464  C,  et  pro  nullo  incommodo 
velit  quis  consentire  vel  consensisse  in 
peccatum,   463B' ;   non   tamen   oportet 


pro  salisfaclione  peccati  velle  modo 
omnem  subire  pcenam,  463B',  sed  in 
casu  dumlaxal  quo  reapse  inter  pecca- 
tum  et  pcenam  aliqua  daretur  optio,  463 
D',  periculosumque  el  stullum  esl  sibi 
aul  aliis  oplionem  litijusinodi  propone- 
re,  464 A,  465C,  466 B.  An  de  graviori 
peccalo  magis  dolere  oporleat  quam  de 
minus  gravi,  XXIV  464  A',  465B,  468 D', 
vel  liceat  plus  dolere  de  pcena  inferni 
quam  de  culpa,  465B,  B',  466D',  467B, 
vel  de  praterila  pcena  quam  de  praHeri- 
ta  culpa,  465 A';  an  de  prseteritis  requi- 
ratur,  459B,  aul.  fuluris,  aut  alienis,  460 
C,  aul  oblitis,  460 D',  461  A',  aut  venia- 
libus,  428A,  460D',  aut  originali,  427C, 
429 D.  —  Qui  contritus  confiteri  negle- 
xil,  minorem  habebit  damnalionem  ac 
si  nunquam  pcenituisset,  XXIV  579B,  C. 
—  Cf.  Confessio,  Pcenitentia. 
CONVENIENTIA.  Conveniens  aut  inconve- 
niens  estquod  movet  partem  sensilivam, 

XXII  279C,  et  objectum  est  aestimativae, 
279D,  et  sensualitalis,  279A',  aut  appe- 
titus  sensitivi,  280A',  C.  —  Unicuique 
id  conveniens  dicitur  quod  ei  convenit 
secundum    rationem    propriae    naturae, 

XXIII  35 C.  Quod  autem  alicui  convenit, 
ipsi  convenit  vel  per  ipsum  vel  per 
causam,  XXI  54C,  sed  impossibile  est 
aliquid  duobus  convenire  secundum 
quod  ipsum,  54C,  ergo  alteri  convenit 
per  ipsum,  alteri  per  causam,  54D'; 
rursus,  quod  alicui  convenit  per  ipsum, 
nequit  in  eo  esse  minoratum  et  defi- 
ciens,  55A,  ideo  quod  minus  convenit 
uni  quam  alteri,  convenitei  per  causam, 
non  per  ipsum,  55  B.  —  In  fide  et  Scri- 
pturis  minimum  inconveniens  impossi- 
bile  est,  XXII  I0D.  —  Cf.  Congruum. 

CONVERSIO.  Nulla  vis  organica  est  ad  se 
conversiva,  XXII  131  B';  omne  autem 
incorporeum  ad  se  conversivum  est,  XX 
20  B,  et  omne  ad  se  conversivum,  im- 
pertibile  est  et  simplex,  ibicl.,  quod 
enirn  plene  ad  se  convertitur,  secundum 
quodlibet  sui  conjungilur  sibi,  nec  est 
in  eo  situalis  distantia,  XXII 131  B';  unde 


coo 


156 


COR 


probat  Albertus  intellectus  humani  spi- 
ritualitatem,  131 C.  —  Omne  quod  se- 
cundum  naturam  convertitur,  ad  i  I  facit 
conversionem  a  quo  et  processum  habet 
propria?  substant.a?,  XXI  91 A.  —  Quum 
res  in  aliquid  prseexsistens  converlittir, 
non  possibile  est  quantum  converti  in 
quantum.  XXIV  289  D,  sed  tantum  quid 
in  quid,  321 A.  Item,  quod  in  aliud  con- 
vertitur,  non  potest  redire  nisi  illud 
aliud  converlatur  in  ipsum,  XXIV32GD; 
unde  substantia  panis  in  corpus  Christi 
conversa,  redire  nequit  nec  quoad  se 
totam,  nec  qirond  parlem,  ibid.  —  Ani- 
ma  spcundum  suas  polentias  conformis 
fit  his  ad  qua?  converlitur,  tam  secun- 
dum  cognilionpm  quam  secundum  amo- 
rem,  XIX  258C.  —  Cf.  Mutatio,  Trans- 
subslantiatio. 

In  omni  peccato  est  animap  conversio 
ad  quoddam  malum,  XXII  380C,  D,  B\ 
XXIV  503D,  tanquam  materiale,  XXII 
381 A',  et  causa  efficiens,  4C>9C;  quae 
conversio  prior  est  aversione  a  Doo,  cu- 
jus  causa  est,  5G5D.  et  ob  hanc  peeeati 
deletur  pcena  sensus.  X'  IV  503A.  — 
Duplex  est  conversio  ad  Deum.  naturnlis 
et  gratuila,  XXI  331  D'.  imo  triplex,  na- 
turalis,  meritoria  et  gloriosa.  331  B;  ad 
gloriosam  requiritur  consunimata  gralia 
per  gloria?  habitnm,  331  B,  C,  ad  meri- 
toriam,  gratia  gralum  faciens,  3C0D,  B', 
331  A.  D,  B',  D'.  ad  naturalem,  qua  homo 
se  disponil  ad  gratiam,  sufficit  liberum 
arbitrium  absque  gratia  speciali.  ita  om- 
nes,  330D.  C,  331  B.  332D,  contra  Mrgi- 
strum  et  Albertum  exigentes  cooperatri- 
cem  gratiam,  332B.  —  Cf.  Peccator, 
Peceatum. 
COOPERATIO.  Duplici  modo  potest  quis 
aliis  cooper;  ri,  per  modum  efficientis  et 
disponentis,  XXIV  140D,  vel  quadrupli- 
ei  :  ut  adjuvans,  ut  consilium  praebens, 
ut  instrumentum,  ut  disponens  male- 
riam,  148  B'  —  Deus  ut  prima  causa 
cooperatur  cuicumque  creaturarum  ope- 
rationi.  XXII  498 C,  500C,  sive  imme- 
diate  sive  mediate,  XX  GIOB,  XXII  500 


D',  501  C,  503A',  et  causa  est  omnium 
actuum  multo  plus  quam  causae  secun- 
dae,  501  D,  qua?  non  operanlur  nisi  vir- 
tute  ejus  in  ipsis  manenle,  502  U'.  Item 
aclibus  arbitrii  cooperatur,  non  niodo  per 
indifferentiam,  ut  vult  Durandus,  XXII 
501  B,  sed  illud  movendo  ad  operandum, 
322  B',  501  D,  eique  habituale  douum. 
id  est  virtutes  et  formas,  donando,  322 
C,  malitia?  autem  actuum  humanorum 
cooperatur  permissive,  500C,  non  au- 
tem  directp,  500A,  nec  indirecte.  500B, 
nec  immediate,  nec  proxime,  500  D'.  An 
adulleris  aut  fornicariis  cooperetur,  fe- 
tui   inlundendo   animam,  XXII  182  D'. 

—  Vicissim  Deo  cooperari  potest  crea- 
tura  per  modum  elficienlis,  ut  natura 
et  liberum  arbitrium,  XXIV  140D,  aut 
disponenlis  matcriam,  148  C,  aut  in- 
strumenti,  ibid..  nullo  autem  modo  per 
modum  adjuvantis  nec  consilium  prae- 
bentis,  148B".  In  justificalione  autem  sui 
aut  aliorum,  per  modum  disponentis 
cooperari  potest  homo,  XXIV  14GA',  sive 
ex  opere  operante  sive  ex  opere  operan- 
tis,  14SD',  et  item  per  modum  inslru- 
menti  imperlecti,  149 D,  non  aulem  per 
modum  efficieniis,  J4GA',  nec  per  mo- 
dum  inslrumenti  habentis  virtutem  na- 
turalem  completam  ad  producendum 
effeclum  prineipalem,  149C.  —  Qiiid  sit 
gralia  cooperans,  XXII  334  D,  335  B,  B'. 

—  <"/'.  Ministerium. 

Qui  aliquo  modo  ad  damnum  alterius 
cooperantur.  ad  restitulionem  tenentur, 
XXIV  398  A',  unusquisque  pro  culpa 
sua,  et  in  solidum,  408C,  saltem  defi- 
ciente  principali  iniquitatis  auctore,  411 
C.  Cf.  Restitutio. 

COPULA  carnalis.  Virfe  Coitus,  Fornicatio. 

COR  membrum  est  nobile.  in  medio  cor- 
poris  situm,  tanquam  centrum  ipsius, 
XIX  411 D,  in  latere  sinistro  corporis, 
sed  ventriculum  majorem  porrif.ens  in 
dextrum,  XVII  IG4B',  quapropler  in  latus 
dextrum  magis  exsufflat  spirilum  et  ca- 
lorem  quam  in  sinistrum,  ibid  Quo  nia- 
jus  esl,  eo  minus  calidum,  propter  quod 


UOlt 


157 


COIi 


animalia  mngnum  oor  habentia,  natu- 
raliler  sunl  limida,  XXII  399B.  —  Prin- 
cipium  est  membrorum,  >XIII  240 A', 
anle  celera  formatuin  el  animatum,  XIX 
409  C,  iu  quo  praecipue  vigent  sensus 
et  motus  vitales,  41(1  U,  41 1  C,  XXIII 
235A',  et  a  quo  totius  corporis  dependet 
vita,  XIX  409C,  vas  et  receptaculum 
vilae,  et  sedes  anima?,  .XXI  157 U,  cujus 
influentia  in  corpusgeneraliorest,  XXIII 
239 A,  cujus  motus  vila  est  tolius  corpo- 
ris,  XXV  252A,  ita  ut  eo  keso,  pereat 
animse  operatio,  XIX  409  D',  et  motu 
ejus  cessante,  mortificentur  membra 
alia,  XXV*  252A,  et  vita  proliuus  absce- 
dat,  375B.  —  Perperam  in  corde  solo 
posuerunt  philosoplii  sedem  aninue,  XIX 
408C,  409  D,  cuuleudentes  eam  in  toto 
corpore  residere  per  inlluenliam,  sicut 
araneam  in  tela,  in  corde  solo  per 
essentiam,  411  C  ;  uec  rectius  posuit 
in  eo  I'lato  vim  concupiscitivam,  XXII 
I36A.  —  In  monstris  tot  suut  anima?. 
quot  corda,  XMV  1090.  —  Sicut  homo, 
inundus  iste  habet  cor,  non  inlerius 
et  parvum,  sicut  cor  hominis,  sed  ex- 
terius  et  inaguum,  XX.  157  C,  videli- 
cet  ccelum  empyreum,  157  0.  —  Quum 
cor  sil  adeo  excellens  iu  homine,  cur 
Christus  potius  dicatur  eaput  Lcclesiae 
quam  eor,  XXIII  235  A',  237  B,  239 A, 
240A'.  —  Cordis  rnundilia  plus  ad  Scri- 
pturarum  intelligentiam  prodest  quam 
dispuiatio,  XIX  42;  quot  niodis  accidat 
illud  obdurari,  XX  524A. 

Liber  de  Alotu  cordis  (Alexandri  Cire- 
cestreusis)  allegatur  de  substantiis  inlel- 
lectualibus,  XXI  H4B',  510B'. 

C0KBOXA  quid  fuent,  XIX  51  0. 

COBOXA  iu  capite  (seu  lonsura  in  modum 
coronae)  clericis  competit  ob  di^n.tatem, 
XXV  12  A',  et  perlectiouem  ad  quam 
teuentur,  12  0.  —  Noft  est  ordo,  sed 
praambulum  quoddam  ad  ordinem,quia 
ad  laudes  divinas  dumtaxat  depulat, 
XXV  12C,  nec  characlerem  imprimit, 
120',  14  A'  Ad  ordiuem  d.spouit  per 
modum  eougruitalis,  non   necessitalis, 


XXV  13C,  nec  est  quid  mere  corporale, 
sed  corporale  ad  spirituale  ordinatum, 
1414'.  Eam  portare  debenl  et  cogendisunt 
quicumque  clericali  privilegio  uluntur, 
XXV  14  B,  eliam  uxorati  clerici,  ibid., 
non  autem  bigami,  14  0,  nec  actus  exer- 
centes  clericali  statui  repugnantes,  13 
1)'.  —  Qui  lonsurani  acceperunt  lempo- 
ralibus  renuntiare  non  lenentur,  XXV 
12U',  sed  immoderatae  tanlum  divitia- 
rum  sollicitudini,  13B.  —  ('/'.  Ordo. 

Corona  victoribus  confertur,  J  XV  439 
C,  et  signum  est  regni  et  perfectionis, 
439U.  Corona  Beatorum,  prout  essentia- 
le  praemium  designat,  dicitur  aurea, 
XXV  439C,  prout  accidentale,  vocatur 
aureola,  439U;  major  vel  minor  erit, 
pro  intensione  caritatis,  vel  operis.  Cf. 
Aurea,  Aureola,  Beatitudo,  Praemium. 
CORPUS.  Esse  corporeas  substantias  requi- 
rit  ordo  universi,  XXI  IIOC,  sicut  et 
incorporeas,  187 A,  188A;  sed  eorporale 
quid  duplici  modo  dicitur,  a  forma  cor- 
poris  seu  dimensione,  197C,  et  sic  in- 
corporei  recledicuntur  angeluset  anima, 
187  A,  a  proprietate  corporis  seu  locali- 
tate,  197  U,  et  sicquodam  modo  corporei 
dici  possunl,  ibid.  Imo  pra?  inliuila  sim- 
plicitate  Deus  dumtaxat  essentialiter 
perhibetur  incorporeus,  XXI  197C,  A', 
445C,  et  alia  quaelibet,  pro  grossitie, 
corporea  dicenda  sunt,  187U,  447 A'.  — 
Corporea  ab  iucorporeis  differunt,  quia 
ex  materia  et  fornia  composila  sunt, 
incorporea  vero  nieras  sunl  forma?,  XXI 
205C;  sed  cum  incorporeis  quamdam 
habent  conveuientiam  et  proportionem, 
XXV  323  U',  propter  quod  ab  eis  guber- 
nantur,  323C.  Elenim  propler  spnitua- 
lem  ualuram  facta  est  curporalis,  XXV 
3iS6C,  ideo  eam  spirituali  obedire  neces- 
se  est,  XXI  444  U',  saltein  ad  motum 
localem,  445A,  446B',  elsi  non  quoad 
formarum  susceptionem,  420U,  B',  444 
U',  et  ab  angelica  natura  regi  decet.  34; 
an  ita  ei  subjecta  sit,  420  U,  422 U,  ut 
corpora  inovere  valeautanj,eli  et  damio- 
nes    per   inlellectum    aul    voluulaletn. 


COR 


158 


COR 


43SA'.  —  Corporea  in  loco  sunt  per 
quantilatem  dimensivam,  incorporea 
per  quantitatem  virtualem,  XX  435C, 
corporea  ut  contenta,  incorporea  ut 
continentia,  436B,  XXI  171 C,  corporea 
circumscriptive,  incorporea  definitive, 
XX  437  A',  441 C,  449 B',  XXIV  256A', 
257C;  corporea  motui  continuo  subji- 
ciuntur,  incorporea  discreto,  XXI  146 
B',  corporea  et  incorporea  mensuran- 
tur  quoad  operaliouem  tempore,  146  C, 
D',  quoad  substantiam  aevo,  146C,  147 

A,  C,  vel  tempore,  147 B,  D.  —  Corpora- 
lium  gradus  penes  luciditatis  gradus 
attenditur,  XXI  155 B;  quanto  superiora 
sunt  loco,  tanto  et  iormaliora,  XXII  93 

B,  tanto  quoque  magis  activa,  93C.  — 
An  siut  simul  creata,  XXII  4C  et  s.,  sub 
forinis  distinctis,  11 D,  12D,  et  comple- 
tis,  8C,  12B',  vel  in  massa  confusa,  8D, 
et  absque  omni  forma,  11 C;  an  corpora- 
lium  et  spiritualium  sit  una  materia,  17 
D',  20D,  23C,  aut  saltem  omnium  cor- 
poralium,  19  A',  21  C,  25D.  Corporalia 
propter  liomiuem  facla  sunt  et  serviunt 
ei,  alia  ad  vitae  suslentationem,  alia  ad 
scienliae  profeetum,  XXV  384C,ideoque, 
peracto  judicio,  priora  omnino  cessa- 
bunt,  alia  immutabuntur,  ibid.;  in  eorum 
tamen  cognitione  non  invenitur  in  anima 
imago  Tnnitatis,  XIX  258D,  A',  D',  sal- 
tem  in  vita  praesenti,  259C.  —  Cf.  Lo- 
cus,  Motus. 

Corpus  tripliciter  accipitur,  XXIII  363 

C,  XXIV  289  D'.  —  Corpus  repugnat  esse 
infinitum  magnitudine,  XX  581 A,  C,  C, 
582C,  A',  aut  virtute,  XXI  50C,  et  mul- 
to  magis  essentia,  XX  581 B';  ideo  cor- 
pus  pura  forma  esse  nequil,  quum  ex- 
tensione  et  materia  carere  non  valeat, 
XXII  40 B,  et  Deum  impossibile  est  esse 
corpus,  XIX  212B'.  —  An  fieri  possit 
plura  corpora  in  eodem  loco  esse  simul, 
XXIV  330D',  vel  econtra  unum  corpus 
in  pluribus  locis  simul,  330 D,  331 A', 
332  A,  vel  corpus  quoddam  sine  acci- 
dentibus  esse,  262D',  263B'.  —  Nullum 
corpus  movetnisi  motum,XXI  159D'. 


Corpora  ccelestia.  Vide  Ccelum. 

Corpus  Christi.  Vide  Christus,  et  Eu- 
charistia. 

Corpora  a  spiritibus  assumpla.  Vide 
Angeii,  Daemones. 

Corpus  humanum  multum  ab  anima 
distat  quoad  proprielates  naturae,  sed 
non  modicum  cum  ipsa  convenit  quoad 
proportionem  potentiae  ad  actum,  XXI 
108B  :  quamvis  enim  inler  supremum 
spirituum  et  infimum  corporeorum  niaxi- 
ma  sit  distantia,  inter  infimum  spirituum 
et  supremum  corporeoruin  magna  habe- 
tur  viciuitas,  111 B' ;  anima  quippe  po- 
tentiam  habet  vivificandi,  cui  in  corpore 
respondet  coinplexionis  sequalitas  et  spi- 
ritus  vitalis,  111 C,  vegetandi,  cui  in 
corpore  congruit  organizationis  perfectio 
et  spiritus  naturalis,  ibid.,  et  sentiendi, 
ad  quam  in  corpore  spectat  spiritus  ani- 
malis,  111 D'.  JNilergo  mipeditillud  aspi- 
rituali  substantia  iulormari,  XXI  109 D, 
sed  animae  in  omni  operatioue  sua  com- 
muuicare  nequit,  108  D',  109C.  — Ani- 
ma  ralionalis,  utpote  inter  formas  nobi- 
lissima  el  animae  cceli  simillima,  XXI 
108  D,  non  nisi  corpori  perfectissimo  et 
ccelo  per  separationem  a  contrarielate 
similliino  unibilis  est,  108  C,  ideo  nec 
corpori  cuilibet  animali  conjungi  apta 
est,  XXII  137  C,  138  C,  aut  elementari, 
XXI  446 C,  aut  mixto,  446 D,  sed  humano 
dumtaxat,  446  C,  quod  alia  universa 
aequalitate  complexionis  superat,  108A'. 
Vicissim,  quia  corpus  humanum  inter 
generabilia  nobilissimum  est,  cceloque 
simillimum,  XXI  444B',  et  optima  com- 
plexioue  quae  sit  in  nalura  prseditum, 
H3B  ,  non  cuilibet  formae  animali  aptum 
est  uniri,  XXII  137  C,  138C,  sed  nobilis- 
simae  tantum,  XXI  113 B'.  Nullum  igitur 
corpus  animae  rationali  sic  aptum  est  ut 
humanum,  XXI 171 D',  et  cum  ea  natum 
est  uniri  ad  unum  animatum  constituen- 
dum,  XXII  134C,  non  quidem  unione 
mixti,  in  qua  alterantur  componentia, 
134 D',  sed  uuione  commuuicaiionis  in 
actione,  in  qua   ulrumque   componens 


COlt 


130 


COIS 


distinctura  manet,  135A;  in  qua  unione 
corpus  cst  per  niodiim  subjecti,  135A, 
contenii,  13315,  materise,  135A,  ct  in- 
strumenti,  XXIII  14815.  An  in  corpore 
mutilo,  si  novum  membrum  miraculose 
restitueretur,  per  auimain  corporis  prae- 
exsistenteni  informaretur, aul  peraliam, 
XIX  414  D'.  —  llem,  sicut  anima  simplex 
est  essentia  sed  multiplex  potentiis,  sic 
decuit  corpus  humanum  simplex  esse 
complexione  et  multiplex  operatione, 
XXI  108D',  109C;  ideo  omnium  corpo- 
rum  compositissimum  est,  XXII  143D', 
sed  maxime  temperalum,  XXI  11013,  et 
de  terra  potissime  conflatum,  quae  inler 
elementa  minus  habet  de  virtute  activa, 
IIOC.  —  E  qualuor  elementis  composi- 
tum  est,  XXII  143D',  quia  decebat  illud 
ex  omnibus  rebus  quodammodo  consta- 
re,  145B,  sed  de  natura  ccelesti  nihil 
parlicipare  valet  per  modum  composi- 
tionis,  144C,  XXV  284 13',  nec  de  quinta 
esseutia,  XXII  I45C,  quae  nec  divisibilis 
est  nec  alterabilis,  144  U,  nec  de  luce, 
quae  non  est  corpus,  144B',  C;  virtute 
tamen  coeleslium  efformari  et  formam 
substantialem  accipere  dicitur,  144  A', 
C,  et  per  influentiam  superiorum,  secun- 
dum  quatuor  humores  in  quatuor  anni 
temporibus  mutatur,  XXIV  602 C.  —  In 
eo  elementorum  qualilates  ad  aequalita- 
tem  reduci  dicuntur,  non  quidem  aequi- 
parantiae  seu  ponderis,  XXII  146D',  147 
D',  aiias  ineplum  esset  ad  actus  vitales, 
146B',  147A,  148A,  sed  proportionis  seu 
justitiae,  146  D',  148B,  ita  ut  elementa 
superiora,  ut  aeret  ignis,  secundum  vir- 
tutem  praedominentur,  inferiora  autem, 
ut  aqua  et  terra,  secundum  substanliam, 
145B.  Imo  triplici  modo  in  eo  aequan- 
tur,  cum  impossibililate  ad  corruplio- 
nem,  ut  in  Beatis,  cum  necessitate  ad 
corruptionem,  ut  in  viatoribus,  cum 
possibilitate  ad  corruptionem  et  incor- 
ruptionem,  ut  in  Adam,  XXII  148B.  — 
Cf.  Elementa. 

In   corpore  humano  dicunt   quidam 
nihil  esse  nisi  fixum,  quod   scilicet  a 


parentibus  dccisum  est,  XXII  395  U', 
399 A',  ei  ex  alimentis  nihil  in  ejus  sub- 
slantiam  transire,  395A,  B,  A',  D',  399 
A';  alii  nihil  esse  nisi  1'luens,  quia  ma- 
ncnte  forma,  indesinenter  renovatur 
materia,  398A,  B,  400C,  quod  non  appa- 
ret,  405D,  13';  alii  demum  aliquid  esse 
fixum,  scilicel  quod  a  generantibus  tra- 
ditum  est,  395C,  397 D,  398D',  et  ad 
veritatem  naturte  pertinet,  397 D,  400 A. 
aliquid  fluens,  quod  ex  alimentis  super- 
veiiit,  397 D.  —  Ipsi  in  generatione  assi- 
gnatur  quantitas  et  statura  ad  quam 
pervenire  debet,  nisi  impediatur,  XXV 
274B;  sed  in  corporibus  aequalibus  inae- 
quales  valde  sunt  animae,  XXI  171 C; 
quomodo  augeatur,  XXII  395D',  396D, 
397A'.  —  In  ipso  sunt  tres  molus,  natu- 
rales,  qui  hepate  reguntur,  vitales,  qui 
a  corde  pendent,  animales,  qui  cerebro 
excilantur,  XXIII  235  B',  237  B.  —  Cf. 
Cibus. 

Corpus  non  est  per  se  perfecta  hypo- 
stasis,  XXII  134C,  135A;  potius  est  in 
aniina  quain  anima  in  ipso,  XXI  171 B', 
et  animae  comparatur  ut  artificiatum  ar- 
ti,  XXV  268C,  ita  ut  quidquid  in  eo 
apparet,  originaliter  et  quasi  implicite 
in  anima  conlineatur,  268D;  membra 
ejus  quasi  instrumenta  sunt  animae,  269 
B,  quorum  alia  ad  operationem  destinan- 
tur,  ibid.,  alia  ad  priorum  conservatio- 
nem,  269C.  — Animae  multum  subservit 
ad  acquirendum  scientiam  et  virtutem, 
XXI  lllB,  et  quia  anima  in  principio 
sui  velut  tabula  est  rasa,  corpori  dari 
oportuit  multiplicia  organa  quibus  illa 
informari  valeret,  112A.  Qualitates  igitur 
ejus  multum  animae  conferunt,  XXI  157 
B,  sed  per  accidens  animae  impedire 
potest  contemplationem,  111 C,  D,  qua- 
propter  decem  millia  contemplationum 
impedimenta  animae  ingerere  vulgo  di- 
citur,  107D.  — In  quantum  estab  anima 
perfectibile,  quamdam  ei  addit  perfe- 
ctionem,  XXV  409C,  in  quantum  repu- 
gnat  actibus  animae,  profectum  ejus 
impedit,  409D';  in  praesenti  ergo  vita 


COR 


liid 


COR 


animi?  considerationem  impedit  et  re- 
trahil,  4(51  B',  sed  in  slalu  innocenliae 
adeo  animae  subditum  erat  ut  in  nullo 
esset  ei  contrarium,  XXII  226B,  et  in 
slatu  gloriae  nulli  ejus  aclui  obstabit,  ne 
in  damnatis  quidem,  XXV  461 B',  et  in 
Beatis,  perfecte  subditum  animae,  ejus 
perfectionem  augebit,  4090,  et  meutis 
virtutein  assequetur,  XXII  226 C.  —  An 
et  quomodo  sit  ab  auima  diligendum, 
X  ,111  476C,  C,  477 A,  478B.  —  Cf.  Ani- 
ma,  Caro. 

Sicut  animae  data  est  libertas  qua  ca- 
dere  et  surgere  potest,  ita  corpori  pri- 
miius  facullas  nioriendi  et  uon  moriendi, 
XXI 1110';  peccatoautem  intercedente, 
statutum  est  illud  non  modo  ab  aniiiia 
separari,  sed  et  in  cineres  redigi,  XXV 
252 l),  C,  ut  a  fomilis  infeclione  penitus 
purgetur,  252  A',  ideo,  salva  speciali 
gratia,  252C,  omnia  in  elementa  sua 
resolventur,  252A',  B'.  —  Sed  eidem 
justilije  consonum  est  illud  resurgere  et 
animae  denuo  uniri,  ut  cum  ea  praemium 
recipiat,  XXV  246B',  quia  non  anima 
dumUxat  sed  et  corpore  meruit  vel  de- 
meruit  homo,  246C,  et  absque  corpore 
quasi  mutila  est  anima,  246 B',  258 1), 
25!)  B,  nec  aliter  totus  beatificaretur 
hoino,  246  C,  248 A,  nec  salvaretur  tri- 
formis  illa  substautiae  divisio  ab  initio 
institula,  2.>4A.  —  Kec  ulla  est  dilficul- 
tas  ex  parie  corporis,  si  uulla  in  eo 
ponatur  forma  praeler  animain  raliona- 
lem,  XXV  244  0',  257 B,  quia  materia 
ejus  prima  iudestruciibilis  est,  253B',  et 
esse  animae  immortale  iterum  partici- 
pare  potest,  244B',  257B;  et  quamvis 
coutemplanli  animae  non  mediocriter 
obsit,  243A',  et  inelius  sit  animae  sepa- 
ratam  esse  quam  aeruinuoso  corpori  uni- 
ri,  optabilius  est  lamen  eam  gloriuso 
corpori  conjungi,  246A',  2470',  259B. 
—  An  corpus  morlui  idem  sit  ac  viven- 
tis  specie,  XXIII  368C,  378A,  C,  vel 
numero,  378B,  B',  0'.  —  Cf.  Mors,  Re- 
surrectio. 

Corpus  humanum,  utpote  perfectissi- 


mum,  finis  est  corporum  aliorum,  XXI 
154A,  cui  in  statu  actualis  mortalitatis 
parata  esl  terra,  in  statu  futurae  immor- 
talitatis  ccelum  empyreuin,  154  B.  — 
Corpora  gloriosa  quatuor  dotibus  deco- 
rabuntur,  XXV  276  0,  277  B",  quibus 
perfecte  fient  animae  subjecta,  277A', 
eamque  aliquo  modo  juvabunt  quo  per- 
lectius  Deo  inhaereat,  277B':  sicut  enim 
ex  quatuor  elemenlis  quadruplicem  con- 
sequunlur  defectum,  283  0',  ita  per  qua- 
druplicem  dotem  reformabuntur,  284B, 
quum  ccelestis  natura.  quae  modo  ele- 
menta  in  eis  conciliat,  omnino  domina- 
bitur,  juxta  Bonaventuram,  283C.  — 
Clara  igitur  eiunt,  id  est  lumiuosa,  XXV 
299  C,  et  lanto  luminosiora  quanto  glo- 
riosior  eril  anima,  299C,  303B',  et  per- 
fectius  ei  in  vita  piaesenti  cooperata 
fuerint,  445C,  multo  lucidiora  ccelis  et 
stellis,  XXI 157 A,  XXV  300  B.  301 C,  seu, 
ut  dicuut  quidam,  septies  splendidiora 
sole,  3850';  nec  modo  clara,  sed  et  per- 
via,  299 A',  etsi  sobda.  303 A,  et  coloiala, 
299B',  302C.  —  An  corpus  gloriosum 
ab  oculo  non  glorioso  naturaliler  videri 
possit,  affirmat  Thomas,  XXV  i990', 
303 A,  0,  saltem  aliquo  modo,  3lilC, 
303A,  quia  clarilas  gloriae  non  differt 
specie  a  clarilate  naturae,  ideoque  ex  sua 
natura  visui  proportionala  est,  300 A, 
302B,  nec  excellentia  sua  visum  relun- 
det,  300O,  contra  liichardum,  301 B', 
etsi  inajor  sil  clarilale  solis,  300  B,  quia 
aclione  naturae  non  lucebit,  sed  anima?, 
300C,  nec  auleret  oculorum  diaphanei- 
tatem,282B.  Lritquein  potestalegloriosi 
corpoiis  illam  oslendere  vel  celare, 
XXlll  382A',  XXV  300O,  3020,  379A, 
0',  sicut  Christus  eani  post  resurreclio- 
nein  absconuit,  300  C,  301  A',  contra 
Scotum,  302C,  quia  non  videtur  auima 
beata  miiioiis  esse  poteniiae  respectu 
proprii  corporis,  quam  augelus  respe- 
clu  alieni,  302  0.  —  llem  agilia  erunt, 
ita  ut  in  momenlo  ab  orieute  ad  occi- 
denlem  nioveri  possint,  XXV  276  B", 
non  tamen  in  instanti,  296A,  q\:;«  uu 


COR 


n;i 


COR 


spiritualis  dignitatem  naturse  non  peni- 
tus  pervenicnt,  2901$,  sed  tanto  celerius 
quanlo  hanc  dotem  plcnius  participa- 
bunt,  296A'.  —  Pariter  subtilia  erunt, 
ut  alia  corpora  penetrare  possint,  XXV 
276C,  saltem  uon  gloriosa,  non  divi- 
dendo,  sed  subintrando,  more  spirituum, 
2111  D',  293C,  294,  et  aliis  corporibus  re- 
sistere,  utnon  penetrentur,  XXIII  383B', 
XXV  276C;  an  vi  hujus  dotis  possint 
cuni  quolibel  aliocorpore  in  eodem  loco 
eonsistere,  XX  456A',  XXIII  393B',  XXV 
289 B',  292A,  293B,  vel  locum  majorem 
aut  minorem  occupare,  XXV  290A',  vel 
moveri  localiler,  XXIII  392C,  393A' ; 
an  illis  futuroe  sint  soliditas,  383A',  et 
sensibiles  qualitates,  383  B',  386 A;  quo- 
modo  accidat  ea  palpari,  383 B,  D,  A'. 

—  Demum  impassibilia  erunt  tam  ab 
intrinseco,  XXV  284 C,  287  C,  quam  ab 
extrinseco,  284 D',  285A,  non  a  quacum- 
que  receptione,  278A',  aut  actione,  278 
C,  sed  a  quacumque  passione  quae  est 
contra  naturam,  278B',  non  a  passione 
animae,  sed  a  passione  naturae,  300  C. 
Cur  remanserint  cicatrices  in  corpore 
Christi  aut  martyrum,  XXIII  383D'.  — 
In  esse,  duratione  et  operatione  a  motu 
cceli  non  dirigentur,  nec  in  operatione 
a  tempore,  XXV  475A'.  —  Cf.  Agilitas, 
Claritas,  Impassibilitas,  Subtilitas. 

CORRECTIO  fraterna  quid  sit,  XXIV  528 
C,  et  quo  a  correptione  differat,  529 A. 

—  Alia  est  caritativa,  quae  est  actus  mi- 
sericordiae  et  fit  in  occulto,  quae  spectat 
ad  omnes,  XXIV  531 D,  A',  alia  polesta- 
tiva,  quae  est  actus  justitiae  et  fit  in 
aperto,  quae  pertinet  ad  praelatos,  531 
A'.  —  Ex  divino  igitur  praecepto  omnes 
corripere  tenentur,  XXIV  529C,  praesi- 
denles  ex  debito  justitiae,  528B',  ceteri 
debito  caritatis,  ibid.,  sed  ut  preeeeptum 
affirmativum,  obligat  semper,  non  ad 
semper,  529D',  id  est  in  eertis  tantum 
casibus,  530A,  et  aliquando  omitti  pot- 
est,  528C  ;  praesidens  tamen  illud  omit- 
tere  nequit,  etsi  nullus  speretur  fructus, 
sf  peccaium  vergat  in  scandalum,  530 

T.  25"1*. 


B.  —  Non  compclil  nisi  bonis,  XXIV 
52SD,  (piia  peccalor  alium  arguens  vel 
damnans  gravitcr  peccat,  528A',  XXV 
22C,  saltern  si  corripiat  ex  officio.  XXIV 
530 C,  non  aulem  uecessario,  si  ex  cari- 
talc,  530  D.  —  Sicut  preelatus  subditos 
corripere  tenetur,  XXIV  531 A,  sic  et  prae- 
latum  subditi,  530C,  sed  cuin  humilitate 
et  reverentia,  non  publice,  533B,  A', 
nec  pcenam  infligendo,  533C.  —  Quibus 
competat  cbrripere  pcena  vel  verberibus, 
XXIV  529B,  531 C,  D',  533C;  quis  sit 
ordo  corripiendi,  528B',  531 B.  —  Simo- 
niae  reusestqui  pecuniam  proomittenda 
correctione  debita  recipit,  XXV  47 C.  — 
Correctio,  dummodo  a  compelente  fiat 
et  sincero  intuitu,  valde  proficua  est, 
XIX  57C,  eamque  sollicile  requisierunt 
sancli,  57D'.  —  Cf.  Praelatus. 

CORREPTIO,  prout  a  correctione  distin- 
guitur,  XXIV  529B,  admonitio  est  cari- 
tativa,  529C,  qua  quis  timore  et  odio 
turpis  errantem  in  rectam  viam  redu- 
cere  satagit,  529 A;  ad  omnes  pertinet, 
529B,  vel  peccatores,  530D,  et  adhiberi 
potest  cum  eo  qui  jam  bonum  habet 
propositum,  529D. 

CORRUPTIO  est  mutatio  secundum  formam 
substantialem,  XIX  377  D,  et  terminus 
alterationis,  XXIV  325  D,  quod  enim  in 
viventibus  dicitur  mors,  in  non  viventi- 
bus  dicitur  corruptio,  XXIII  300B'.  —  In 
corruptibilibus  forma  imperfecte  com- 
plet  potentiam  materiae,  XXI  248B',  ideo 
non  per  unam  complentur  formam,  sed 
successive  plures  accipiunt,  248  D'. 
Quoad  substantiam  et  operationem  men- 
surantur  tempore,  XXI 147  A,  quandoque 
a3VO,  juxta  Henricum,  147C,  D,  et  motui 
continuo  subjiciuntur,  146B'.  —  An  cor- 
ruptibilium  et  incorruptibilium  una  sit 
materia  quantum  ad  esse,  affirmant 
multi,  XXII  19A',  21 C,  22B,  A',  23D, 
24D,  sed  negant  plures,  21 B,  D',  22A, 

C,  D',  23B',  25D;  an  saltem  omnium 
corruptibilium  sit  materia  numero  una, 
21  D.  An  necessario  corruptibile  sit  quod 
tangitur,   XXIII  383B,  XXV   286A.   — 

11 


cos 


162 


CRE 


Quaecumque  substantiam  habent  corru- 
ptibilem  motam,  non  reiterantur  eadem 
numero,  XXI  92C.  —  Cf.  Alteratio,  Cce- 
lum,  Elementa,  Incorruptibilitas. 

Quotuplex  sit  corruptio,  XXII  199D, 
et  unde  orialur  in  animatis,  192A,  D,  et 
corporibus,  XXIII  301 A.  —  Omnes  crea- 
turae  corruptibiles  sunt,  XIX  377  A',  item 
et  species  corruptibilium  per  accidens, 
399B.  —  Omne  enim  mixtum  ex  contra- 
riis  constans  nece'ssario  corruptibile  est, 
XXII  188A',  B',  quia  in  qualibet  parte 
aliquid  habet  mixtum  de  nihilo,  et  poro- 
sum  est,  XXV  276  C;  ideo  corpus  Adam 
ex  se  ipso  dissolvi  potuit,  XXII  190A, 
D,  et  etiam  in  statu  innocentiae  aliquid 
corruptionis  incurrisset,  ut  elementa, 
190D',  192C,  quod  per  cibum  fuisset 
resarciendum,  190C,  192A';  non  nisi 
ergo  ex  gratia  incorruptum  manebat, 
192C,  192A',  et  sublata  gratia  per  pec- 
catum,  accidit  corruptio,  189B,  et  debi- 
tum  corruptionis,  190C  :  humanae  igitur 
naturae  corruptio  peccatum  arguit  origi- 
nale,  378C,  379 D,  A',  C.  —  Non  autem 
repugnat  corruptibile  per  naturam  in- 
corruptibile  fieri  per  gratiam,  XXV  285 
A',  D',  ideo  Beatorum  corporibus  resti- 
tuetur  incorruptibilitas,  276  D',  278  A', 
284A',  licet  mixtis,  non  ex  novaelernen- 
torum  conditione,  278  B',  nec  ex  ad- 
mixtione  corporis  ccelestis  aut  quinlie 
essentiae,  278D',  284B',  nec  ex  cessatione 
motus  coeli,  285  D,  280  A,  qui  causa  est 
corruptionis  et  generationis  in  inferio- 
ribus,  XXII  92  A,  sed  ex  iufluxu  glo- 
riosae  animae  in  corpus,  XXV  279  C,  283 

B,  286D'.  —  An  et  quomodo  corruptioni 
subjacuerit  corpus  Christi,  XXIII  378  C, 
379B,  B',  et  subjaceant  species  sacra- 
mentales  in  Eucharistia,  XXIV  323  D', 
325B.  —  Cf.  Eucharistia,  Impassibilitas. 

COSTA.  Costae  ossa  sunt  dura  circa  pectus, 
ad  viscerum  munimentum,  XXII  164D. 
—  De  costa  viri  formatam  esse  femi- 
nam,  docet  fides,  XXII  162C,  et  decens 
erat,  ob  mysticam  rationem,  163A',  164 

C,  D.   —  Quomodo   absque   dolore   ex 


Adam  avulsa  sit,  XXII  163A,  cur  ex  dor- 
miente,  163  C,  164  C;  cur  pro  ea  sup- 
pleta  sit  non  alia  costa,  sed  caro,  164C. 

—  In  ipsa  erat  corpus  Evae,  secundum 
rationem  non  naturalem,  nec  proprie 
seminalem,  sed  causalem  et  primordia- 
lera,  XXII 173A,  174C;  imo  ad  forman- 
dum  feminae  corpus  non  sufficiebat,  162 
D,  ideo  eam  auctam  esse  oportet,  sive 
per  multiplicationem  materise,  162  D, 
164D,  165A,  C,  sive  per  additionem  al- 
terius  materiae,  vel  praeexsistentis,  162C, 
vel  de  novo  creatae,  162B'.  —  Quum  in 
Adam  non  fuerit  costa  illade  integritate 
individui,  sed  naturae,  XXII  163A,  in 
resurrectione,  ejus  non  erit,  sed  Evae, 
163B,  XXV  269A',  D'.  —  Cf.  Eva. 

CREATIO  quid  sit,  XXI  54 A,  56  C,  D,  101 
C,  102D,  et  quo  differat  a  generatione, 
XIX  296C,  XX  265A,  XXI  54 A,  C,  72D', 
factione,  XX  265  A,  XXI  55 D,  56D,  mu- 
tatione,  58A,  transsubstantiatione,  XXIV 
278C,  et  conservatione,  XXI  100D,  B'. 

—  Creare  non  est  dare  esse  tantum,  XX 
434  B',  sed  dare  esse  ex  nihilo,  435C, 
scilicet  ex  nulla  substantia  praeexsistente 
aut  natura  aut  tempore,  XXI  54  C,  55A', 
56  A';  ad  quod  duo  requiruntur,  54A,  et 
forte  tria,  54D.  Ob  praeexsistentis  defe- 
ctum  materiae,  creatio  quid  videtur  dif- 
ficilius  quam  transsubstantiatio,  XXIV 
285 B.  D.  —  Creatio  duplex  est  :  activa 
et  passiva,  XXI  57  D'.  Ad  activam  tria 
requiruntur  :  potentia,  scientia  et  volun- 
tas,  XXI  56  B';  ad  passivam  duo :  effectus 
et  relatio,  57 A,  non  autem  passiva  po- 
tentia,  53 B',  57 A,  B'.  An  activa  sit  ipse- 
met  Creator,  XXI  57  D',  58B,  et  quam- 
nam  relationem  in  Deo  ponat,  56C.  — 
Item,  an  passiva  sit  creatura,  XXI  58 C, 
seu  ipsa  creatura  quae  creatur,  58  C,  59 
C,  seu  quid  medium  inter  Creatorem  et 
creaturam,  56B,  58B',  D';  an  aliquid 
ponat  in  creato,  58C,  59A,  A',  an  sit 
relatio  realiter  distincta  a  fundamento, 
T18C,  T19A,  et  quamnam  inter  Deum 
et  creaturas  ponat  relationem,  58  C,  C, 
59  A,  B.  —  Quomodo  salvetur  ratio  crea- 


CRE 


103 


CRE 


tionis  ab  his  qui  lenent  essc  ab  cssenlia 
realiter  non  differre,  XXI  I95C,  et  a 
conlraiium  sentientibus,  196B.  —  Cf. 
Factio,  Mutatio. 

Creare  aclus  est  infinite  potentiae, 
quum  non  esse  et  esse  distent  in  infini- 
lum,  XIX  212 C,  et  est  proprius  actus 
Dei,  XXI  55B,  56 D,  C,  57 C,  B',  XXII 
14 A,  ut  omnipotentis,  XXI  56 D',  57  C, 
et  primae  causse,  46D',  56  C,  61 D,  seu 
primi  principii,  56C.  —  In  Deo  differt 
creandi  polentia  a  potentia  generandi, 
XIX  347A',  XX  289  A',  quaquoad  aliquid 
est  posterior,  XIX  347  B,  quoad  aliquid 
prior,  347  D';  nec  de  Deo  ulraque  praedi- 
catur  aequivoce,  346B',  347 A,  sed  uni- 
voce  si  considerentur  in  essentia  divina, 
347  B,  348 D,  vel  analogice,  seu  per 
prius  et  posterius,  si  in  effectibus,  346 
B',  347B,  D,  348A,  D.  —  Nulli  creaturae 
videtur  communicabilis,  XIX  212  D,  XXI 
57 C,  60 D',  61  D,  D\  62D,  XXIV  59 B', 
149B',  contra  Scotum,  XXIV  60  D,  et 
Durandum,  60C,  ne  intelligentiis  aut 
angelis  quidem,  XXI  62A\  D',  63D',  64 
B',  nec  multo  magis  corpori,  quod  non 
agit  nisi  movendo  et  tangendo,  61 D',  62 
D.  Nulla  igitur  creatura  aliquid  creare 
valet,  nec  virtute  propria,  ut  primum 
agens,  XXI  61 D,  nec  virtute  primae  cau- 
sae,  ut  instrumentum,  61  A',  C,  contra- 
dicente  tamen,  quoad  posterius,  Cartu- 
siano,  61 D'.  —  Verumtamen,  licet  Deus 
sit  per  se  crealor  naturae,  XX  9A',  multa 
producit  per  causas  secundas,  ut  servet 
rerum  ordinem,  17  A';  sed  verbahaec,  fa- 
cere  aut  creare,  de  Deo  et  creaturis  se- 
cundum  eamdem  rationem  dici  nequeunt, 
XXI  56A,  C.  —  An  esse  creatorem  Deo 
competat  per  se  vel  per  accidens,  XX 
295D',  ab  aeterno  vel  ex  tempore,  296A, 
C,  297 D',  29SB',  299D,  essentialiter  vel 
personaliler,  299  D',  301  C;  an  realem 
relationem  ponat  in  Deo  vel  in  creatis, 
303 A,  304B';  an  remaneat,  cessante  ra- 
tionis  actu,  303B,  304B'.  —  Cf.  Coope- 
ratio,  Creatura,  Intelligenlia. 

Creatio  opus  est  voluntatis  et  naturae 


Dei,  XXI  57 C,  sed  liberas  voluntatis,  na- 
lurae  non  nccessitanlis,  XX  609A',  XXIII 
437 B',  actus  inlelleclus  ct  volunlatis, 
XXI  100  B,  proprie  aclus  intellectus, 
juxla  Alexandrum,  60B',  voluntatis,  jux- 
la  Albertum,  57  C,  ct  consequenter  na- 
turaj,  571),  in  quantum  natura  et  volun- 
tas  in  Deo  unum  sunt,  57C;  quid  in  ea 
Iribuendum  sit  inlelleclui  et  voluntali, 

XX  388 A,  sapienliae,  voluntali,  potentiae, 
609A,  D',  610B,  012B;  quomodo  in  ea 
concurrant  misericordia  et  juslitia,  XXV 
353B.  —  In  ea  tria  sunt :  creatio,  distin- 
ctio,  ordinatio,  XIX  80A,  vel  creatio, 
gubernatio,  XXV  360  D',  et  conservalio, 

XXI  98A  et  s.,  ex  quibus  crealio  poten- 
tiae  adscribitur,  XIX  80C,  XXI  57B,  D, 
XXV  351 C,  distinctio  et  gubernalio, 
sapientiae,  XIX  80 C,  213D',  214C,  XXV 
351  C,  conservatio  et  ordinatio,  boni- 
tati,  XIX  214B,  247D',  unde  in  opere 
creationis  relucere  dicuntur  Dei  poten- 
tia,  sapientia  et  bonitas,  247C.  Et  quum 
in  ea  consideratur  potentia,  seu  magni- 
tudo,  XIX  248B,  XXV  351 B',  Patri  t.ri- 
buitur,  XXIII  437A',  quum  sapientia, 
seu  dispositio,  Filio,  XIX  45,  248B,  quum 
bonitas  et  ornatus,  XX  612  D,  Spiritui 
Sancto,  XIX  248B.  —  Et  revera  creatio- 
nis,  quum  sit  contingens  productio,prin- 
cipium  adscribendum  est  principio  ne- 
cessariae  productionis,  quod  est  generatio 
in  divinis,  XXI  81 B,  ac  proinde  tribus 
commune  est  personis.  81 C,  et  ad  tres 
pertinet,  non  ut  sunt  distinctse  personae, 
sed  ut  sunt  una  creativa  potentia,  119 
A';  unde  tres  personae  aeque  sunt  pri- 
mum  et  immediatum  rerum  principium, 
ibid.,  et  unus  sunt  creator,  non  tres 
creatores,  quum  actus  creandi  sit  essen- 
tiae,  non  personarum,  XIX  249 B,  475 A', 
C.  Absolute  tamen  non  requirit  creatio 
tres  personas,  XXI  81  D.  —  Creatoris 
operatio  operationi  assimilatur  artificis, 

XXII  169 D',  sed  in  his  differt,  quod 
Creator  non  solum  influit  formas,  sed 
materiam  ipsam  producit,  170A,  item 
quod  formae  ab  eo  infusae  similes  sibi 


CRE 


1G4 


CRE 


producere  valent,  170  B,  demum  quod 
formae  in  materia  receptse  idealem  divi- 
nae  mentis  rationem  minime  adaequant, 
et  in  Deo  manet  virtus  aliter  operandi 
circa  creata,  169D'.  —  Quot  modis  opere- 
tur  Creator  in  creaturis,  XXII  167 A,  et 
quatenus  naturalem  rerum  mutare  valeat 
cursum,  181 C.  —  Cf.  Mundus,  Trinitas. 
Omnia  per  creationem  a  Deo  proce- 
dere,  de  fide  est,  sed  multipliciter  ratio- 
ne  demonstrari  potest,  XXI  53D'  et  s., 
72A\  nec  id  ignoraverunt  philosophi,  71 
D',  saltem  meliores,  72B,  D';  per  crea- 
tionem  enim  fieri  necesse  est  quse  per 
generationem  effici  nequeunt,  64A\  sci- 
licet  spiritualia,  ccelestia  et  primas  re- 
rum  naturas,  ibid.  —  Creationis  autem 
hujus  causa  una  est,  immensa  Dei  boni- 
tas,  XXI  67  C,  79B,  et  finis  duplex  : 
gloria  Dei,  non  augenda,  sed  manifestan- 
da,  104A,  et  utilitas  seu  felicitas  crea- 
turarum,  104B;  gloria  Dei  ut  finis  ope- 
rantis,  felicitas  creaturarum  ut  finis 
operis,  104C;  gloria  Dei  ut  finis  ulti- 
mus  intentus,  105A,  C,  utilitas  creato- 
rum  ut  effectus  ad  quem  ordinatur  cre- 
atio,  106C.  —  In  creatioue  aut  novorum 
productione  minime  mutatus  est  Deus, 
XIX  380A,  nec  in  se  habuit  se  aliter, 
380  B,  nec  factus  est  de  non  volente 
volens,  380C,  quia  id  ab  seterno  decre- 
verat,  380A,  D,  sed  factus  est  de  non 
agente  agens,  380  C,  de  non  creante 
creans,  absque  ulla  sui  mutatione,  424 
A'.  Quomodo  creatio  in  tempore  cum 
voluntate  Dei  conveniat,  XXI  68 D',  70 
B',  vel  cum  iuvariabilitate  divina,  78  D, 
79A,  85A.  Quomodo  simplex  Deus  varia 
facere  potuerit,  XXI  60C,  B',  63C,  65C, 
et  purus  spiritus  corporalia,  59C,  et 
bonus  mala,  44B';  an  possit  plura  simul 
creare,  125C.  —  Tempus  proprie  non 
exspectavit,  quum  non  esset  tempus, 
XIX  380  D,  nec  assignari  potest  ratio 
cur  non  prius  aut  posterius  creaverit, 
ibid,,  sed  est  ratio  cur  ab  aeterno  mun- 
dum  non  fecerit,  380A',  XXI  79B,  nem- 
pe,   quia  implicat  creaturam   esse   ab 


aeterno,  seu  Deo  coaeternam,  71 B,  D,  B', 
76 B',  79B',  82B,  85 D,  D',  ita  plerique, 
contradicentibus  Thoma,  69B',  70D',  71 
A,  et  Cartusiano,  87A,  quoniam  ad  cre- 
ationis  rationem  non  requiritur  creatum 
posterius  esse  creante,  74  B,  nec  crean- 
tem  creatum  praecedere  prioritate  dura- 
tionis,  sed  tantum  naturae,  qua  causa 
naturaliter  prior  est  effectu,  88C.  — 
Creatio  facta  est,  non  in  «wwcaeternitatis, 
XXII  8C,  sed  in  nunc  temporis,  juxta 
Albertum,  8D',  seu  aevi,  juxta  Alexan- 
drum,  13B,  et  quum  sit  sine  motu,  men- 
suratur  nunc  stante,  XXI  73  D',  nec 
oportet  mensuram  ejus  primo  coexsi- 
stere  alicui  nunc  temporis,  101 D',  sed 
potest  pluribus  nunc  temporis  coexsi- 
stere,  secundum  Durandum,  102B,  quod 
tamen  falsum  reputatur,  102C,  D.  — 
Cf.  Creatura,  Deus. 

Ad  fidem  pertinet  creationis  factum, 
sed  non  modus,  nisi  per  accidens,  XXII 
5B',  ideo  circa  illum  varia  senserunt 
Sancti,  XXI  124B,  contendentibus  anti- 
quioribus,  aliis,  ut  Gregorio,  post  spiri- 
tualem  substantiam  corporalem  esse  fa- 
ctam,  et  successive  distinctam  per  in- 
tervalla  dierum,  124B,  XXII  6A,  SB', 
aliis,  ut  Augustino,  spiritualem  et  cor- 
poralem  simul  factas,  et  istam  secundum 
materiam  et  species,  XXI  124  C,  XXII  5 
B',  SA\  9D;  recentioribus  vero,  utram- 
que  simul  factam,  sed  corporalem  con- 
fusam,  XXI  124C,  vel  sub  forma  com- 
muni,  XXII  6C,  8B,  9C,  11  B\  12B',  vel 
sub  formis  distinctis,  6D\  8A\  11 D,  in- 
completis,  7D\  8C,  10A\  vel  etiam  com- 
pletis  quoad  aliqua,  7D\  9D' :  in  quibus 
subtilior  videtur  opinio  Augustiui,  6A, 
8B\  11 A,  communior  et  securior  sen- 
tentia  Gregorii,  6A,  11 A,  B',  quia  magis 
consonat  litterae,  8D,  11A,  nec  quid- 
quam  habet  inconvenientiae,  9B\  10C, 
nec  in  philosophorum  errorem  incidit, 
9B\  10A\  —  ln  creationis  opere  .com- 
muniter  distinguitur  creatio,  distinctio 
et  ornatus,  XXII  9D.  In  creatione,  prout 
a  distinctione  secernitur,  substantia  ele- 


CRE 


l(i.'i 


CRE 


mentaris  mundi  in  essc  producla  est 
prima  die,  XXII  38C,  id  est  in  essc  primo 
et  quoad  formas  substantiales,  36A',  38 
D',  quantum  ad  esso  informe,  26A'.  Ilano 
subsecuta  est  distinctio,  natura,  secun- 
dum  Augustinum,  XXII  5C,  GB',  tempo- 
re,  juxta  alios,  6D',  scilicet  die  prima, 
34  A,  sccunda,  50  A,  et  tertia,  83C;  dc- 
mum  ornatus,  diebus  quarta,  quinla  et 
sexta,  89A,  ab  imperfectis  ad  perfectio- 
ra  procedens,  a  natatilibus  ad  volatilia, 
dein  ad  gressibilia,  demum  ad  hominem, 
H3A;  utradie  perfecta  sit  creatio,  sexla 
an  septima,  HSC,  A',  et  cur  in  ea  Crea- 
tor  sex  dies  impenderit,  11 C,  H2A.  — 
Quo  sensu  dicatur  Deus  septima  die  ab 
opere  cessasse,  XXII  114C,  1156,  D', 
aut  requievisse,  lloA,  116D,  et  num  sic 
cessaverit  ut  nihil  deinceps  producat, 
H4C,  D,  H6A,  B,  C,  aut  rebus  influat, 
117D.  A  seplima  die  non  fit  nova  crea- 
tio,  nisi  circaexitum  animarum  in  esse, 
et  infusionem  gratia?,  XXIV  55  C.  — 
Cf.  Dies,  Distinctio,  Ornatus. 
CREATURA  aliter  a  philosopho  considera- 
tur,  aliter  a  theologo,  XXI  32.  —  Crea- 
tura?  ex  se  indifferentes  sunt  ad  esse  et 
non  esse,  XXI  191 C,  imo  ipsis  magis 
competit  non  esse  quam  esse,  88A'; 
ante  enim  creationem  nulla  eis  erat  po- 
tentia  qua  ex  se  ad  esse  venirent,  et 
post  creationem  nulla  est  qua  in  esse 
conserventur,  XIX  377C.  Necessarium 
igitur  esse  non  habent,  nec  in  se,  XIX 
381 C,  nec  in  causa,  id  est  in  Deo,  382 
A,  383A',  D',  et  ideo  nulla  nec  a  se,  nec 
necessario  nec  ab  aeterno  est,  382 B,  384 
A',  D',  quidquid  contra  dixerint  philo- 
sophi,  intelligentias  et  ccelestia  causa- 
tum  esse  non  habere,  nec  ad  Deum  re- 
ferri  nisi  per  dependentiam,  382 B,  A', 
385B,  XXI  69B',  82D.  —  An  autem  re- 
pugnet  creaturam  ab  seterno  esse  crea- 
tam,  affirmant  plerique,  XXI  82B,  pree- 
cipue  Henricus,  XIX  385A',  XXI  76D, 
77  A,  quia  creatura  ex  se  habet  non  esse, 
75D',  76A,  ita  ut  non  modo  esse  habeat 
ab  alio,  ut  Filius  in  divinis,  76B',  sed 


do  non  esse  transire  debeat  ad  esse, 
76 C,  quod  por  niodum  mutationis  effi- 
citur,  elsi  non  sit  vera  transmutatio,  76 
D';  item  Alberlus,  alioqui  Deus  invidus 
invenirelur,  84C,  Parisiensis  et  Petrus, 
quia  implicat,  non  ex  parte  Crealoris, 
qui  potuit  ab  a>terno  creare,  71 B,  79C, 
sed  ex  parte  creatura;,  cui  non  competit 
ab  ieterno  esse,  79 A',  B',  Bonaventura, 
85C,  nisi  simul  ponatur  maleriam  esse 
ajternam,  71  B',  Richardus  et  Aureo- 
lus,  ob  varias  rationes,  85 D,  D';  negat 
Thomas,  70B,B';  affirmant  vero  Duran- 
dus  et  Cartusianus,  si  de  creaturis  sub 
motu  agatur,  quia  nequeunt  esse  motus 
infiniti,  74 C,  negant  de  crealuris  per- 
manentibus,  ut  angelis  et  animabus  ra- 
tionalibus,  XIX  387B,  XXI  87 A,  88  B, 
89A,  quia  nihil  obstat,  nec  ex  parte 
creantis,  73B,  nec  ex  parte  creati,  73 D, 
nec  ex  parte  actionis,  73  B'.  Sed  quid- 
quid  sit  de  possibilitate,  de  fide  est 
mundum  et  creaturas  ex  tempore  ince- 
pisse,  XXI  70A,  D',  ideoque  ab  aeterno 
non  fuerunt,  nec  in  esse  essentia?,  nec 
in  esse  exsistentia?,  XX  389 A',  B';  illis 
ergo  competit  fieri  et  factum  esse,  et 
hoc  dupliciter,  XIX  426A,  nec  totum 
esse  suum  simul  habere  possunt  in  actu, 
XXI 144  A',  B',  saltem  quae  tempore  men- 
surantur,  ut  generabilia  et  corruptibilia, 
146B',  147D,  quamvis,  juxta  quosdam, 
habere  possint  spirituales  substantia  et 
ccelestia,  145A,  D',  148B'.  —  Stricto 
sensu  creantur  tantum  in  primo  instan- 
ti,  sed  lato  sensu  dici  possunt  semper 
creari,  quoad  manent,  XXI  118  D'.  — 
Cf.  Creatio,  Mundus. 

Omnes  a  Deo  immediate  sunt,  XX  434 
A',  D',  adeo  ut  cessante  virtute  creante, 
dissiparentur,  434B',  435A,  437 C,  445D, 
sed  alia3  immediate  sunt  tantum,  aliee 
immediate  simul  et  mediate,  XXI  63  B', 
nulla  mediate  dumtaxat,  XX436D,  quid- 
quid  dixerint  philosophi,  non  nisi  unum 
a  simplici  Deo  procedere  potuisse,  XXI 
59B',  60B,  64B,  B',  a  quo  causata  sunt 
alia,  60A',    D',  61A',  62A',   D',   64 B' ; 


CRE 


iC6 


CRE 


quum  enim  in  una  non  sufficienter  re- 
praesentari  potuerit  divina  perfectio,  in 
multis  eam  figurari  decuit,  63 D'. — Du- 
plex  igitur  est  creaturarum  ordo  :  alter 
constitutionis,  quo  Deus  solus  operatur, 
alter  propagationis  et  conservationis,  in 
quo  operari  possunt  causae  secundae, 
XXI  64  D,  propter  quod  eis  inditae  sunt 
rationes  obedientiales,  quibus  natae  sunt 
Deo  obedire,  XX  565 D,  et  rationes  semi- 
nales,  quibus  naturales  exercentur  effe- 
ctus,  ibid.,  potestas  cognoscendi,  quam 
participat  creatura  intellectualis,  et  po- 
testas  operandi,  quam  participat  natura, 
XXI  245A.  —  Esse  a  Deo  participant, 
juxta  Henricum,  non  quasi  subslratum 
in  quo  esse  recipitur  ut  forma,  XIX 
405A',  D',  sed  quasi  quaedam  divini  esse 
similitudo,  405C,  406B,  ita  ut  ipsa  es- 
sentia,  quod  est,  habeat  esse  in  quantum 
est  effectus  et  similitudo  divini  esse, 
406C.  Imo  in  creatura  duplex  est  esse  : 
esse  essentiae,  seu  quidditativum,  et  esse 
actualis  exsistentiae,  XIX407A;  primum 
inest  essentialiter,  et  idem  est  cum  ea, 
407  A,  secundum  non  inest  essentialiter, 
sed  per  modum  accidentis  advenientis 
essentiae,  407  B,  licet  non  sit  proprie 
accidens,  407 C.  Quae  duo  differunt  rea- 
liter,  juxta  quosdam,  XIX  407  D',  ratione 
tantum,  juxta  alios,  407 D,  D',  et  inten- 
tione,  407A',  ita  ut  idem  esse,  in  quan- 
tum  ad  primam  causam  exemplarem 
refertur,  esse  essentiae  vocetur,  in  quan- 
tum  ad  primam  causam  efficientem, 
esse  exsistentiae,  408A,  et  his  consentit 
Cartusianus,  408D.  —  Ceterum  creatis 
competit  sex  modis  habere  esse,  XX 
400C,  vel  decem,  XIX  381 D',  vel  unde- 
cim,  384  C.  —  Cf.  Esse. 

Multipliciter  in  Deo  dicuntur  esse,  XX 
443 A',  444 B,  446 A,  et  Deus  in  ipsis, 
442B,  A',  443D',  444A',  445D,  446A, 
449A;  omnes  enim  in  Deo  sunt  ab  aeter- 
no,  non  per  modum  rei  intrinsecae,  sed 
sicut  objectum  in  vidente,  XIX  154  D, 
idealiter,  XX  395B,  397B',  et  causaliter, 
394 D',  397 C,  per  praescientiam  et  cau- 


sativam  potentiam,  423 B',  D',  non  tamen 
per  esse  essentiae,  389 A,  B';  nec  enim 
divina  sunt  essentia,  nec  in  di vina  essen- 
tia,  394A,  423D',  sed  in  divina  scientia, 
423 D'.  Omnes  in  divina  sunt  mente,  sic- 
ut  artificiata  in  mente  artificis,  XX  395 
D',  omnes  in  essentia  divina  similitudi- 
nem  habent,  396B',  etiam  imperfectae, 
424  A,  tanquam  in  fonte  omnium  perfe- 
ctionum,  396C,  399A'.  —  Quantum  ad 
esse  suum  ideale  et  exemplare,  verius 
sunt  in  Deo  quam  in  se  ipsis,  XX  424 
C,  D',  425B,  nobilius  in  intellectu  creato 
quam  in  se,  424  A',  D',  425 A,  sed  verius 
in  se  quam  in  intellectu  creato,  424 D; 
quantum  ad  esse  in  propria  natura, 
verius  simpliciter  in  se  ipsis  quam  in 
mente  divina  vel  creata,  424  C,  425 A, 
si  tamen  dici  possunt  esse  in  se  ipsis, 
448B*.  —  Earum  processus  a  Deo  ex 
processione  aeterna  personarum  deriva- 
tur,  XIX  519 D,  sicut  trames  a  fluvio, 
45,  quia  sicut  fluvius  a  Deo  exeunt,  46, 
per  potentiam  rationalem,  in  similitu- 
dinem  ideae,  333 D,  per  intellectum  et 
voluntatem,  sicut  divinae  personae,  licet 
diversimode,  XX  289B',  et  quasi  circu- 
lariter,  quia  per  eamdem  processionem 
redeunt  ad  ultimum  finem,  XIX  519A'; 
sed  infinite  a  Creatore  distant,  et  extra 
unitatem  divinae  essentiae  procedunt,  45. 
In  Deo  recte  dicuntur  vita,  XX  394A, 
quia  quoad  ipsum  non  habent  esse 
deficiens,  394  C,  et  lux,  394  A,  quo- 
niam  in  Dei  cognitione  relucent,  394 D, 
non  aulem  sapientia  nec  potentia,  394 
A',  quia  ut  creaturae  non  sapiunt  nec 
possunt,  394D,  nec  motus,  etsi  in  Deo 
moveantur,  394  B' ;  in  Deo  sunt  sicut 
numeri  in  unitate,  lineae  in  centro,  par- 
ticularia  in  universali,  XX  399  A',  563 D'. 
Quomodo  dicantur  ex  Patre  esse  per  Fi- 
lium,  XX  319C,  vel  ex  Patre  per  Filium 
in  Spiritu,  318 D',  320 D,  322B'.  —  An 
sint  alia  creabilia  quam  quae  fecit  aut 
facturus  est  Dominus,  XX  575A.  —  Cf. 
Idea,  Processio. 

Ad  manifestandam  Creatoris  excellen- 


CRE 


[67 


CRE 


tiam  factffl  sunt,  XIX  2HB',  ct  in  ipsis 
est  vestigium  aliquod  Trinitatis,  241  (1, 
aliqua  similitudo  Dei,  236 A',  XX  393C, 
XXI  67B',  in  qua  videt  se  Pater  aliquo 
modo,  XX  34GD.  Specula  sunt  primae 
arlis  efficientis,  exemplantis  et  ordinan- 
tis,  XIX  239D',  invisibilia  Dei  signifi- 
canlia,  240 B,  cffigies  et  similitudo  seter- 
neo  Sapientia?,  ibid.,  Creatoris  umbra, 
XXI  67 D,  D',  odor,  G8A,  radices,  105A', 
signa  duplici  modo,  XIX  105D',  vestigia 
multipliciter,  237D  et  s.;  in  rationalibus 
potissime  est  imago  seu  simililudo  per 
modum  speciei,  255A',  sive  divinae  natu- 
rae,  255B',  sive  Trinitatis,  2?5C.  —  Qui- 
dam  ergo  sunt  gradus  quibus  viator  ad 
cognitionem  ducitur  Creatoris,  XIX  85 
B,  XXI  67D'  :  concordi  earum  ordina- 
tione  ad  finem,  XIX  38,  probant  esse 
Deum,  147B,  C,  148C;  item  sicut  cau- 
sam  patefacit  effectus,  sic  et  ipsa?,  Crea- 
torem,  210 B',  quum  earum  oporteat  esse 
causam  primam,  191 D;  demum  earum  at- 
tributa  divinis  correspondent  secundum 
oppositionem,  vel  causalitatem,  vel  ana- 
logiam  et  proportionem,  169C.  Ad  cog- 
nitionem  igitur  summi  Entis  nos  ducunt 
triplici  modo,  per  viam  remotionis,  emi- 
nentiae,  vel  causalitatis,  XIX  214C,  216 
A';  quidquid  in  eis  est  perfectionis,  de 
Deo  praedicatur  proprie  per  viam  emi- 
nentiae,  294A',  quidquid  imperfectionis, 
per  viam  remotionis,  quasi  symbolice 
aut  metaphorice  dictum,  294 D'.  Ex  se 
ergo  via  sunt  quaviatorum  infirmitas  ad 
Dei  cognitionem  ducitur,  XIX  102  B', 
217  C,  et  amorem,  102D',  nec  nisi  acci- 
dentaliter  a  Deo  avertunt,  ibid.;  insi- 
pientibus  causa  sunt  peccati,  ibid.,  ele- 
ctis  cooperantur  in  bonum,  103A,  qui 
earum  scientiam  ad  divinam  finaliter 
ordinare  curant,  38.  —  Debilem  tamen 
valde  ex  eis  cognitionem  Dei  haurimus, 
XIX  2I9B,  220  C,  scilicet  quia  est,  et 
etiam  quid  est,  sed  in  generali,  221 A, 
non  in  speciali,  221 A,  244  D;  nec  per 
eas  intelligere  valemus  essentiam  Crea- 
toris,  XXII  290B,  nec  ad  Trinitatis  noti- 


tiam  pervenire,  XIX  229A,  quoniam  ea 
laiilum  indicant  quae  ad  essentiam  per- 
tinenl  deitatis,  non  quaj  sunl  persona- 
iiim,  2291).  B',  230 A.  —  Cf.  Imago, 
Vestigium. 

A  divinaenim  perfectione  in  infinitum 
distant,  XIX  186B,  XXI  6GA';  nulla  Deo 
aequari  potest  in  natura,  potcslate  et 
operationc,  XIX  216B,  XX  123A',  nec 
ei  comparari,  184  A,  nulla  cum  eo  unum 
dici  potest  proprio  sensu,  324D;  ab  eo 
differunt  omnes  in  essc,  subslantia,  vir- 
tute  et  operatione,  448C,  et  cum  eo 
plene  non  conveniunt  genere,  specie, 
numero,  nec  accidenle,  XIX  248C;  pro- 
pter  quod  de  Creatore  et  creatura  nihil 
univoce  praedicatur,  75B,  nec  aequivoce 
proprie,  sed  analogice  tantum,  77  C. 
Quare  periculosum  est  ex  eis  immodice 
de  Creatore  judicare,  XIX  18GB,  D,  et 
stultum  in  illis  immodice  et  plus  quam 
in  Deo  delectari,  XXI  68A.  —  In  qua- 
libet  est  aliqua  composilio,  XIX  401 
B',  402  B,  D,  ex  actu  et  potentia,  404 A, 
ex  quo  est  et  quod  est,  402A',  403B',  D', 
404  A,  C,  ex  partibus  essentialibus,  401 
B',  vel  integrantibus,  vel  dissimilibus, 
401  C,  ex  substantia  et  accidente,  sup- 
posito  et  natura,  ibid.,  ente  et  esse, 
401 D',  differentia,  dependentia,  402B, 
componibilitas  vel  divisibilitas,  402  B', 
quibus  deficit  a  simplicitate  divina,  402 
D,  404B',  nec  simplex  est  nisi  secundum 
quid,  403C,  C.  —  Quaelibet  limitata  est 
quoad  naturam,  essentiam,  XXI  134A, 
170 D,  et  actum,  170 A',  mutabilis,  quia 
non  est  a  se,  sed  ab  alio,  XIX  377C,  D', 
379D,  A',  corruptibilis,  377 A',  variabi- 
lis,  ibid.,  aut  vertibilis,  377B',  aliquo 
modo  temporalis  in  esse,  posse  etagere, 
379  A,  et  mortalis,  379C,  licet  queedam 
immortales  sint  quoad  esse,  379B',  labi- 
lis,  quee  omni  momento  deficere  potest, 
XX  499 A',  XXI  134B,  et  a  Deo  sustenta- 
ri  debet  ne  in  nihilum  relabatur,  XIX 
377 B',  nec  perdurat  nisi  immutabilitate 
divinae  voluntatis,  qua?  sic  decrevit,  378 
B.  Creaturae  enim,  quamdiu  est,  conve- 


CRE 


■108 


CRE 


nit  dependere  a  primo  et  ad  nihilum 
tendere,  XXI  88 B',  deficere  et  peccare, 
88C,  304D,  305C;  omnes  ergo  quodam 
modo  ad  nihilum  tendunt,  aliae  per  prin- 
cipium  pugnae,  in  se  vel  extra  se,  130  A, 
aliae  per  divisibilitatem  continui,  130B, 
alise  quia  conservationem  habent  ex 
alio,  ibid.  Utrum  autem  creaturae  alicui 
intellectuali  possit  ex  natura  competere 
impeccabilitas,  XXII  248B',  negant  ple- 
rique,  249A,  A',  250D,  contra  paucos, 
249B',  250A,  quia  creatura  quaelibet  non 
est  a  se,  et  semper  deficere  potest,  249 
B,  nec  ad  se,  sed  ad  Deum,  a  quo  aver- 
tere  se  valet,  249D,  et  insuper  arbitrio 
gaudet,  quod  naturaliter  vertibile  est, 
249 C,  B',  et  a  rectitudine  actus  aut  a 
voluntate  Dei  deviare  potest,  XXI  305 D'. 
—  Cf.  Arbitrium,  Confirmatio. 

Creaturae  a  Deo  procedunt  tanquam  a 
principio,  et  ad  eum  revertuntur  tan- 
quam  ad  finem,  XIX  519  A',  proeedunt 
per  dona  natura?  quibus  subsistunt,  re- 
vertuntur  per  dona  gratiae  quibus  fini 
connectuntur,  519B'.  —  Ad  divinam  bo- 
nitatem  tendunt,  ut  ipsi  assimilentur, 
quantum  possunt,  XXI  106A',  naturali- 
ter  appetunt  bonum,  XIX  130  B',  aliae 
perfecte,  aliae  imperfecte,  130  C,  aliae 
intelleclualiter,  sub  ratione  felicitatis, 
aliae  naturaliter,  tanquam  propriae  con- 
servationis  causam,  XXI  103  A',  et  sic 
fit  in  rebus  circulatio  quaedam,  XIX  130 
B'.  —  Sed  ad  divinae  bonitatis  perfeclio- 
nern  pervenire  nequeunt,  nec  nisi  quam- 
dam  ejus  participationem  attiDgunt,  XXI 
107  B,  minorem  in  irrationalibus,  ubi 
est  secundum  naturam  tantum,  majorern 
in  rationalibus,  ubi  est  secundum  intel- 
lectum,  ibid.  —  Quot  modis  ad  Deum 
referantur,  XX  300B',  301 D,  et  quae  sint 
relationes  vel  Dei  ad  eas,  300  D,  B',  C, 
302 B,  vel  earum  ad  Deum,  300B',  301 
D,  302B.  —  Cf.  Conversio. 

Ad  perfectionem  universi  decuit  esse 
creaturas  penitus  corporales,  in  quibus 
reluceret  mundi  magnitudo,  XXI  110C, 
creaturas  mere  spirituales,  ad  ostenden- 


dum  ordinis  sufficientiam,  ibid.,  et  cre- 
aturas  medias,  in  quibus  videretur  boni- 
tatis  influentia,  H0D.  —  Intellectualis 
creatura  Deo  simillima  erit  in  gloria, 
XIX  266 D',  et  similisestin  vitapraesenti, 
267B,  et  duplici  modo  perficitur,  scien- 
tia  in  intellectu,  justitia  in  affectu,  XXI 
400  A';  per  hanc  corporeas  Deus  admi- 
nistrare  solet,  XXII  67  D",  71 D'.  Corpo- 
ralis  propter  spiritualem  facta  est  et  ab 
ea  regitur,  XXV  386 C,  et  ad  ejus  assimi- 
lationem  tendit,  tanquam  Deo  similioris, 

XXI  106  B'.  Corruptibiles,  quum  sint 
propter  hominem  tantum,  post  resurre- 
ctionem  non  manebunt,  XXI  103B'.  — 
An  omnium  creatorum,  spiritualium  et 
corporalium,  una  sit  materia,  essentia, 

XXII  18C,  19C,  20D,  23 C,  aut  numero, 
19D;  an  saltem  omnium  corporalium, 
incorruptibilium  et  corruptibilium,  sit 
una  materia  quantum  ad  esse,  19  A',  21 
B,  C,  22B,  23D,  25D;  an  demum  om- 
nium  corruptibilium  sit  materia  numero 
una,  21  D.  —  Cf.  Materia. 

Diversimode  Creatoris  perfectionem 
participant,  XX  447  C  :  quae  enim  magis 
propinquae  sunt  Creatori,  qui  est  actus 
purus,  majoris  sunt  actualitalis,  ac  pro- 
inde  perfectiores,  qua?  minus  propinquae, 
majoris  potentialitatis,  XXI 115A;  item, 
quanto  quis  bono  infinito  magis  unitur, 
tanto  et  dignior  est,  XX  595  A'.  Simili- 
ter,  omnibus  adest  esse,  posse  et  agere, 
et  quo  esse  praestantius  est,  eo  posse 
efficacius,  et  agere  altius,  XXI  158B, 
quo  dignior  essentia,  eo  ad  agendum  et 
influendum  magis  apta,  158A.  —  An 
fieri  potuissent  meliori  modo,  XX  588D', 
vel  meliores,  bonitate  essentiali  aut  ac- 
cidentali,  589  C,  590  D,  591 D,  A',  593 B, 
sive  in  se,  588B',  589C,  592A,  sive  in 
ordine  ad  universum,  588B',  590B,  C, 
aut  fieri  aliter  quam  a  Deo  fuerat  ordi- 
natum,  593D'.  —  Optime  potuit  Deus 
facere  creaturas  nocivas,  XXI  42C,  52A, 
contrarias,  42  D,  52  C,  53  C,  corporeas, 
42B',  52D',  et  sibi  invicem  pugnantes, 
quarum  scilicel  altera  alterius  est  destru- 


CRE 


lli!» 


CUL 


cliva,  42 B',  52 D'  :  nociv.no  enim  non 
sunt  nocivic  nisi  honiini  lapso,  el  utili- 
tate  non  carent,  IflOC;  omnes  bonso  fa- 
ctae  sunt,  nec  ulla  potuit  creari  mala, 
238A,  nec  est  essentialitcr  mala,  240C; 
nulla  inulilis  est,  sed  omnes  ad  universi 
integritatem  pertinent,  XXII  J07B,  et 
multiplicem  habent  utililatem,  112  C. 
An  in  oinnibus  sint  species,  modus  et 
ordo,  XIX  242  D.  —  Cf.  Animalia. 

In  creaturis  est  ordo  ad  invicem  quo 
inlimae  superiorum  conjunctae  sunt  su- 
premis  posteriorum,  XXI  246 D',  et  om- 
nes  se  invicem  juvant,  42B',  ad  bonum 
universi,  d23C;  imo  duplex  ordo,  prin- 
cipalis,  quo  ordinanturad  Deum,  secun- 
darius,  quo  sibi  mutuo  opilulantur  ad 
assequendum  divinam  similitudinem, 
106C;  sed  aliae  divinam  bonitatem  par- 
ticipant  ad  alterius  utilitatem  tantum, 
ut  partes  et  accidentia,  aliae  absolute, 
quae  et  tales  essent,  quamvis  non  esset 
cui  utiles  sint,  106  D'.  —  Ad  similitu- 
dinem  enim  Dei  factae  sunt,  non  modo 
secundum  quod  est,  sed  secundum  quod 
influit,  XXV  9A,  et  ideo  hsec  est  eis 
praefixa  lex,  ut  infimae  per  medias,  et 
mediae  per  supremas  purificenlur,  ibid. 
Creatura  ergo  nihil  accipit  a  Deo  nisi 
ut  illud  in  alias  refundat,  XXIV  581 D', 
et  perfectius  est  illi  propriam  bonitatem 
aliis  communicare  quam  in  se  ipsam 
tantum  peragere,  XXI  158  B;  quodam 
modo  deificatur  dum  quamdam  causali- 
tatem  in  inferiora  participat,  158C,  et 
quasi  furti  rea  est  quae  dona  Dei  sibi 
soli  retinet,  XXIV  582A.  —  Creaturae 
tamen  communicari  nequit  quod  eam 
extra  terminos  creaturae  extraheret,  XXIV 
149B,  vel  extra  terminos  suae  speciei, 
149A.  An  et  quatenus  ei  communicari 
possit  potestas  creandi,  XIX  212D,  XXI 
60 D',  61 D,  D',  62D,  XXIV  59 B',  149 B', 
vel  Deo  cooperandi,  XXIV  146D,  148B', 
149A.  —  Cf.  Cooperatio,  Creatio. 

Creatura  Deo  perfecte  subjici  debet, 
XIX  84 A,  quod  in  rationali  natura  fit 
per  fidei  assensum,  84B;  sed  quidquid 


ei  praestarc  potesl,  permodicum  est  re- 
speclu  excellentiae  Dei,  52C.  —  Creatis 
utendum  est,  non  fruendum,  XIX  102B', 
1 1 011,  el  discrcte  utendum,  IHB';  an 
et  quomodo  Deus  eis  utalur,  111 C.  An 
irralionales  diligendae  sint  ex  caritate, 
XXIII  478B',  479A.  —  Primum  creatum 
quod  recipit  a  primo  increato,  recipien- 
do  est  duo,  quia  rccipiens  et  receptum, 
XX  175 A.  —  Cf.  Fruitio,  Usus. 

CRIMEN  impediens  matrimonium,  XXV 
140C,  141 B,  145A',  vel  adulterium  di- 
citur  cum  conjugata,  cum  pollicitatione 
matrimonii,  151  B,  D',  vel  propriae  uxo- 
ris  occisio,  159 C;  sed  reapse  quinque 
sunt  quae  matrimonium  contrahendum 
impediunt,  XXV  151 A,  et  tria  quae  con- 
tractum  dirimunt,  151 B. — In  crimini- 
bus  proceditur  tribus  modis  :  per  in- 
scriptionem,  accusationem  et  denuntia- 
tionem,  XXV  149D'. 

CRUX.  Acerbissima  est  mors  crucifixorum, 
XXIII  289  C. 

CRVSTALLUS,  durissimus  lapis,  substantiae 
magis  terrestris  quam  aqueae,  XXII  56 B, 
difficillime  liquefit  et  secatur,  56D.  — 
Cur  et  unde  ccelum  aqueum  dictum  sit 
crysfallinum,  XXII  55  D',  56  A,  C.  — 
Cf.  Ccelum. 

CULPA.  Quid  inter  culpam,  peccatum, 
XXII  478D',  vitium,  demeritum,  220D', 
defectum  et  malum,  387 A.  Culpa  proprie 
est  corruptio  operationis  in  agentibus 
rationalibus,  478  D',  et  semper  volunta- 
rii  rationem  habet,  387B,  sed  alia  est 
culpa  personae,  ad  quam  requiritur  vo- 
luntas  personse,  alia  culpa  naturae,  ad 
quam  sufficit  voluntas  naturae,  387 C,  et 
sic  originale  peccatum  posteris  Adae 
imputatur  ad  culpam,  385C,  387D.  — 
Malum  culpae  maximum  esthominis  ma- 
lum,  XXII  504  A,  quia  divino  honori 
directe  opponitur,  et  recto  ordini,  504 
A',  et  maximi  corruptio  est  boni,  504A  ; 
in  quantum  culpa,  nullo  modo  partici- 
pat  bonitatem,  504 B,  nec  pro  quacumque 
re  committendum  est,  504B'.  An  ad  vi- 
tandam  culpam  optare  possit  quis   se 


CUR 


170 


CUS 


non  esse,  XXV  457D',  4S8A.  —  Deum 
nullo  modo  causam  habere  potest,  nec 
per  se,nec  per  accidens,  juxtaHenrieum, 
XXV  463  A',  contradicente  Cartusiano, 
465D'.  —  Nulla  pcenam  evadere  potest, 
saltem  poenam  actam,  quae  corruptio  est 
agentis,  XXII  491 D,  492  B,  nec  etiam, 
nisi  ad  tempus,  poenam  inflictam,  491 
A' ;  similiter  pcena,  prout  est  pcena, 
praeviam  semper  requirit  culpam,  sive 
propriam  sive  alienam,  491 A,  B',  XXV 
348A'.  Quo  jure  pro  culpa  temporali  in- 
fligatur  pcena  aeterna,  XXV  349D  et  s. 
Quomodo  remittatur  culpa  in  Baptismo 
et  Pcenitentia,  XXIV  505D'  et  s.  —  Cf. 
Peccatum,  Pcena. 
CULTUS  Deo  impensus  triplex  est  :  alter 
latriae,  qui  Deo  debetur  ob  summam  ma- 
jestatem,  XXIII 190 A',  192  A',  hyperdu- 
liae,  qui  humanitati  Christi  ut  sic  im- 
penditur,  193  C,  duliae,  qui  creaturis 
quibusdam  exhibetur,  191 D.  Cf.  Dulia, 
Hyperdulia,  Latria.  —  Cultus  disparitas 
impedimentum  est  matrimonii,  XXV  139 

C,  140B,  quia  bono  ejus  principali,  id 
est  bono  prolis,  contrariatur,  141 B,  181 
B';  ideo  infidelitas  praecedens  conjugium 
illud  dirimit,  181 C,  C,  et  invalide  con- 
trahit  fidelis  cum  infideli,  etiam  cate- 
chumena,  182A,  quia  inter  utrumque 
nequit  esse  sacramentum,  184B'.Haeresis 
autem  non  reputatur  infidelitas,  ideo 
valide  ducit  haereticam  catholicus,  181 
D',  quanquam  illicite,  182A.  Cf.  Infide- 
litas.  —  An  exsequiarum  cultus  prosit 
defunctis,  XXV  335D'.  Cf.  Defunctus. 

CUPIDITAS  tripliciter  sumitur,  XXII  568A, 
pro  speciali  peccato  avaritiae,  230 C,  pro 
immoderato  appetitu  habendi  quodcum- 
que,  et  sic  avaritiam  complectitur,  230 

D,  pro  habituali  pronitate  appetitus  ad 
concupiscendum,  et  sic  dicitur  origo 
omnis  peccati,  ibid.  —  Quo  sensu  dica- 
tur  radix  omnis  peccati,  XXI  312 D,  B', 
315D,  A',  XXII  228A,  568C,  C.  —  Cf. 
Avaritia. 

CUR,  ut  circumstantia  peccati,  quid  desi- 
gnet,  XXIV  434 C,  D',  435 B.  —  Inter 


omnes  circumstantias  magis  aggravat 
actum,  quia  ordinat  ad  finem,  XXIV 
435  C. 

CURATUS.  Vide  Parochus. 

CUSTODIA.  Primus  et  principalis  custos 
creaturarum  est  Deus,  XXI  545  C,  sed 
ob  magnam  animarum  dignitatem,  543 
B',  et  ad  commendationem  divinae  po- 
tentiae,  545A,  et  divinae  sapientiae,  quae 
sic  statuit  ut  inferiora  per  superiora  re- 
gantur,  544  C,  545  C,  et  mobilia  per  im- 
mobilia,  546  B,  et  divinae  misericordiae, 
quam  homini  infirmo  et  labili  subvenire 
decebat,  544  A',  545  C,  546  C,  553 D',  cre- 
aturis  praesidendi  et  custodiendi  contulit 
potentiam,  545A',  maxime  angelis,  quo- 
rum  natura  est  inter  Deum  et  homines 
media,  545B'.  —  Ideo  unicuique  homi- 
ni  datur  angelus  qui  eum  custodiat  dili- 
genter,  XXI  543 C,  quoad  corpus  et  ani- 
mam,  544D,  553 A ;  similiter  et  unicuique 
genti,  558  C,  C.  —  Non  tantum  pusillis 
deputatur,  XXI  546D,  550A,  sed  cunctis 
hominibus,  quamdiu  viatores  sunt,  546 
C,  547A',  etiam  confirmatis  in  gratia, 
quia  proficere  possunt,  547  A,  549  C;  et 
sic  datus  est  angelus  primis  parentibus 
ante  lapsum,  546A',  D',  et  B.  Virgini, 
549C,  D',  550A,  imo  et  Christo,  juxta 
nonnullos,  549D,  550A,  contra  alios, 
547C,  549C,  et  dabitur  Antichristo,  546 
A',  547B,  549  B',  550  A.  Pueri  in  utero 
ab  angelo  matris  custodiuntur,  ut  quan- 
doque  sensit  Thomas,  548 D',  vel  a  pro- 
prio,  547A,  549C,  saltem  ab  ortu  suo, 
548 C.  —  Angelis  competit  potentia  cu- 
stodiendi  homines,  tum  a  natura,  XXI 
544C,  tum  a  gratia,  544D',  etsi  digniores 
sint  hominibus,  545  D,  sed  non  indiscri- 
minatim,  nam  ad  id  non  deputantur 
angeh  prima3  hierarchiae,  549A,  sed  tan- 
tum  Principatus,  pro  communitatibus, 
548D,  558C,  Archangeli,  pro  privilegia- 
tis,  ut  B.  Virgine,  549C,  Angeli,  pro 
singulis,  548C,  549  B.  Singuli  singulis 
praeficiuntur,  XXI  547 B',  D',  ita  tamen 
ut  quilibet  plures  homines  successive 
custodire  valeat,  549C,  imo  plures  simul 


cus 


171 


CYK 


eumdem,  ut  principem  etpraelatum,  qui- 
bus  prBeter  proprium  custodem  super- 
additur  alius  de  ordinc  Principatuum, 
secundum  Udalricum,  349  B.  —  ('/'.  Ilie- 
rarcliia. 

Angeli  erga  subditos  officiis  fungun- 
lur  cuslodum,  paedagogorum,  nulricio- 
ruin  et  medicorum,  XXI  554C,  et  agunl 
lani  in  partem  aninue  superiorem  quam 
in  inferiorem,  544A',  lam  in  cognitivam 
quam  in  affectivam,  544  B',  sed  liberum 
non  cogunt  arbilrium,  nec  proinde  uni- 
versa  impediunt  peccata,  543  C;  faciunt 
tamen  quod  in  se  est,  544A,  nec  fallitur 
intentio  Dei,  544B.  An  aliquid  effective 
producant  in  animabus  quas  custodiunt, 
XXI  565 D'.  —  Summa  caritate  afficiun- 
tur  erga  sibi  commissos,  XXI  553 C,  sed 
quia  justorum  Dei  judiciorum  exsecu- 
tores  sunt,  554B,  non  obsistunt  semper 
calamitatibus  gentium,  554A,  nec  neci 
hominum  quos  custodiunt,  554  B,  et 
magna  in  mundo  tolerant  mala,  554D. 
—  Sibi  commissis  non  adsunt  semper  lo- 
caliter,  XXI  551  A,  sed  continuo  suse  vir- 
tutis  efficacia  eos  muniunt,  551 A,  A', 
quia  in  ccelo  exsistentes,  quid  circa  eos 
agatur  norunt,  551 B',  et  statim  adesse 
possunt,  551 B,  B'.  Nec  eos  unquam  ex 
toto  deserunt,  quantumvis  obstinatos, 
XXI  551 C,  552  D',  quia  sempereis  prod- 
esse  possunt  in  aliquo,  551 D',  custo- 
diendo  scilicet  corpora,  553B,  aut  retra- 
hendo  aliquantulum  a  malo,  553C.  Eos 
tamen  deserere  possunt  quoad  aliquos 
effectus,  XXI  552  B',  553A,  et  quoad 
diligentiam  custodiendi,  552D',  et  natio- 
nes  quandoque  penitus  deserere  viden- 
tur  earum  custodes,  550C,  551 B'.  Cur 
custoditis  non  appareant  visibiliter,  XXI 
545 D'.  —  De  profectu  et  salute  suorum 
gaudent,  XXI  557 D,  quia  inde  augmen- 
tum  accidentalis  praemii  accipiunt,  556 
D';  sed  de  damnatione  eorum  nec  dolo- 
rem  concipiunt,  555 A',  556D,  quia  divinae 
justitise  perfecte  conformati  sunt,  555B', 


nec  inde  detrimentum  gloria;  sustinent, 
555 C,  5561)',  nec  imminutionem  gaudii 
aul  praemii  accidentalis,  556C,  557A; 
i iiio  nil  tristitiae  aut  doloris  eis  contin- 
gere  polest,  quia  nihil  est  quod  contra- 
rietur  eorum  volunlali,  556C,  A',  quum 
subditorum  salutem  non  velint  nisiquan- 
limi  vull  Deus,  556A.  Qui  praescitis  prae- 
ficiunlur,etsi  futuram  corum  damnatio- 
nem  noverint,  damnationis  quantitalem 
non  norunt,  XXI  556  B.  An  quandoque 
inter  se  discordent  et  pugnent,  XXI  558 
A  et  s.  —  An  custodiendo  proficiant  in 
beatitudine,  XXI  561  B,  aut  in  scientia, 
562 C;  an  ab  eventibus  aut  hominibus 
aliquid  discant,  561 B',  562A,  565  A'.  — 
Duodecim  enumerantur  effectus  ange- 
Hcae  custodiae,  XXI  564 C  et  s.,  565A'. 
—  (.'/'.  Angelus. 

CYPRIANUS  (Thascius  Caecilius)S.,  Cartha- 
ginensis  episcopus  (f  258),  haereticos  et 
schismaticos  adeo  detestabalur,  ut  eorum 
sacramenta  vana  et  sacrilegia  diceret, 
XXIV  343D,  A',  et  baptizatos  ab  illis 
rebaptizandos  censuerit,  154B,  non  ob- 
stante  contraria  decisione  S.  Stephani 
Papa?,  154A'.  —  Quid  de  exorcistae  pote- 
state  senserit,  XXIV  167B',  XXV  I7B', 
de  communione  histrionlbus  neganda, 
XXIV  245 C,  et  de  passionis  efficacia  ad 
implendum  vicem  Baptismi,  134D'. 

CYPRIOTiE  a  daemonibus  incubis  geniti 
dicuntur,  XXI  457  C. 

CYRILLUS  (S.),  Alexandrinus  patriarcha, 
(f  444),  processionem  S.  Spiritus  a  Patre 
et  Filio  profitetur,  XIX  460  C,  A',  461 
A',  unionem  naturarum  in  una  persona 
in  Christo,  XXIII  140D',  Christi  praesen- 
tiam  in  Eucharistia,  XXIV  336A,  Romaui 
Pontificis  auctoritatem,  XXV  33A. 

CYRILLUS  (de  Guidone,  Italus  xm'  sae- 
culi,  auctor  Proverbiorum),  de  digestio- 
ne  ciborum,  XXII  407A. 

CY'RUS,  Alexandrinus  patriarcha  (f  641), 
unam  tantum  in  Christo  voluntatem  po- 
nens,  damnatus  est,  XXIII  313C. 


D.EM 


172 


DjEM 


D 


DjEMON.  Daemones  esse  non  latuit  Platoni- 
cos,  qui  eos  sibi  fingebant  ut  animalia 
infra  orbem  lunee  habitantia,  XXI  153 
A',  345  C,  cum  corporibus  aeriis,  163 A', 
306D,  441 D',  natura  sensitiva  et  anima 
passiva,  240D,  alia  quidem  bona,  alia 
mala,  240C,  345 C,  et  in  tribusordinibus 
distributa,  quae  calodeemones,  eatodse- 
mones  et  cacodaemones  vocabant,  444A. 
Hominibus  ad  libitum  apparere  poterant, 
XXI  441 D',  eosque  vel  ad  bonum  vel  ad 
malum  instigare,  444B.  —  Cf.  Platonici. 
Dcemonum  ereatio.  Daemones  in  ccelo 
empyreo  creati  esse  videntur,  XXI  163 

B,  D.  —  Boni  creati  sunt,  XXI 163D,  non 
mali,  237 B'.  quoniam  opera  sunt  Dei,  et 
omnia  Dei  opera  oportet  esse  bona,  238B, 
D',  242C,  et  ordinata,  238B,  alioqui  eo- 
rum  malitia  auctori  tribuenda  foret,  244 
B;  quapropter  opinio  contraria  Parisiis 
damnata  est,  238A',  242C,  et  haeretica 
censetur,  238D'.  —  Item,  in  primo  suae 
creationis  instanti  mali  fieri  peccando 
non  potuerunt,  ita  ut  nunquam  fuerint 
boni,  XXI  238 C,  quia  in  ipsis  peccatum 
praecedere  debuit  sive  cognitio  boni, 
239D,  D',  242A',  sive  deliberatio,  239C, 
B',  242 D',  aut  certe  successio  quaedam, 
241 B',  quum  nemo  eodem  instanti  quo 
creatur  possit  agere,  juxta  Alexandrum, 
242 D',  nec  eodem  instanti  esse  bonus  et 
malus,  242C.  Imo  primus  eorum  volun- 
tatis  actus  naturalis  necessario  fuit  bo- 
nus,  XXI  243A,  339C,  quia  naturaliter 
tendebat  ad  bonum,  240A',  242D',  244 

C,  nec  peccare  poterant  peccato  com- 
missionis  nec  omissionis,  243  D,  nisi 
actu  voluntatis  deliberativo,  243C,  qui 
semper  moram  requirit,  243 B',  244  A. 
—  Fuerunt  ergo  aliquando  boni,  XXI 
240 B,  bonitate  saltem  non  confirmata, 


241 B',  et  bonum  quoddam  fecerunt,  sal- 
tem  naturale,  antequam  peccarent,  241 
C,  244D. 

Item  in  optimis  naturae  donis  facti 
sunt,  quae  in  eis  integra  permanent,  XXI 
286D',  288A,  in  naturali  justitia  et  bea- 
titudine,  290C,  cum  liberoarbitrio,  quo 
hanc  servare  poterant,  290  C,  et  gratia 
gratis  data  qua  gratiam  gratificantem 
de  condigno  mereri  poterant,  291 A;  et 
in  his  pares  omnino  bonis  angelis  fue- 
runt,  290 C,  sed  his  abutendo  mali  facti 
sunt,  286D,  291 A.  —  An  autem  in  crea- 
tione  gratificantem  gratiam  acceperint, 
affirmant  multi,  XXI286C,  289D',  290B, 

291  C,  quia  id  magis  congruum  videtur, 
289D,  290A,  A',  et  Sanctorum  dictis 
magis  consonum,  286D,  287B',  D',  288 
A',  B',  290A ;  negant  vero  non  pauci, 
287B,  289B,  quoniam  ad  susceptionem 
gratise  requiritur  aliquis  voluntatis  mo- 
tus,  289A,  D',  et  vix  apparet  quomodo 
a  suscepta  gratia  deficere  postea  potuis- 
sent,  287B,  289A,  A',  quum  angelica 
natura  ad  id  se  totam  convertat  ad  quod 
semel  se  convertit,  337B',  339B';  ideo 
quod  dicit  Thomas,  illos  in  primo  in- 
stanti  actum  emisisse  caritatis,  et  postea 
beatitudini  suae  obicem  posuisse,  336D', 
non  apparet,  337A,  C.  —  In  ipsis  fuit 
notitia  quaedam  credendorum,  ut  futurae 
incarnationis,  XXIII  409  D',  et  juxta 
quosdam,  fides  informis,  409C,  D',  410 
B,  saltem  secundum  habitum  et  essen- 
tiam,  410A,  contradicente  Bichardo,  412 
D'.  —  Casurn  suum  non  praesciverunt, 
XXI  296B,  nec  naturaliter,  292 B,  quia 
de  mere  possibilibus  non  datur  scientia, 

292  B,  C,  nec  per  revelationem,  quia  sic 
in  eis  culpam  prsecessisset  pcena,  292C, 
294  A',  et  necessario  desperassent,  293 


D.K.M 


17:'. 


D.KM 


D,  294C,  205  A' ;  ideo  sc  ad  bcatitudinem 
vocatos  scire  poteranl,  21)2  B',  et  linjus 
habere  fidem,  29315,  G,  et  spem,  293A, 

—  An  demum  antc  lapsum  Deum  dile- 
xciint  naturali  dilectione,  etiam  magis 
quain  se  ipsos,  XXI  272C,  vel  se  ipsis 
sint  fruiti,  273B',  C.  —  Cf.  Angelus. 

Lapsus  Quidquid  dixerint  philosophi, 
XXI  304A,  A',  305A',  certum  est  univer- 
sos  daemones  nunc  esse  malos,  304A', 
ideoque  peccare  potuissc  ac  reapse  pec- 
casse,  tum  quia  in  eis  est  conipositio 
actus  et  potentiffi,  305B,  et  sic  peccare 
potuerunt  errando  circa  singularia,  de- 
fectu  considerationis,  305B',  310A,  316 
D,  tum  quia  libero  ulentes  arbilrio,  316 
B,  deviare  poterant  a  regula  seu  a  divina 
voluntate,  305 C,  et  proprium  eligere 
bonum  inordinate,  306C,  et  absque  re- 
latione  ad  ultimum  finem,  306D'.  — 
Quoad  reatum  in  eis  esse  possunl  omnia 
peccata,  XXI  308C,  quoad  affectum,  ea 
tantum  quae  spirituali  competunt  sub- 
stantiae,  308D',  ut  superbia,  invidia,  309 
A,  et  hujusmodi,  309C;  in  carnalibus 
autem  non  delectantur,  nisi  ex  invidia, 
309  B.  —  An  eorum  peccata  graviora 
sint  omnibus  hominum  peccatis,  XXI 
350A,  351  A. 

Quomodo  peccaverint,  an  suadente 
Lucifero,  XXI  325D'  et  s.,  327 B,  D,  328 
A,  329  A,  330 A,  aut  propria  voluntate, 
326 A',  B',  327 A,  328D',  dissentiunt  au- 
ctores,  sed  superbia  lapsi  videntur,  non 
modo  Luciferi  peccato  consentiendo, 
314D',  eique  adhaerendo  contra  divinam 
voluntatem,  307  B',  sed  beatitudinem  ac- 
quirere  conando  modo  indebito,  318D, 
id  est  absque  merito,  ope  Luciferi,  310 
B',  315A,  C,  malentes  Lucifero  subesse, 
utpote  infirmiori,  quam  Deo,  310D',  ut 
majori  libertate  fruerentur,  315C.  —  Cur 
et  quomodo  Lucifero  crediderint,  315C. 

—  An  ex  habitu  pravo  peccaverint,  XXI 
375A,  B',  aut  habitum  pravum  nunc  ha- 
beant,  378A,  C,  384B'.  —  Quandonam 
ceciderint,  an  simul  cum  Lucifero,  XXI 
327B',  D',  328D,  329B,  C,  statim  post 


creationcm,  aut  aliqua  inlcrposita  mo- 
ra,  287A,  B,  C,  296B,  incerlum  est,  333 

C,  338B  et  s.  —  A  quibusdam  dicuntur 
lapsi  priina  die,  quando  divisit  Dcus  lu- 
cem  a  tenebris,  XXI  286D',  333 D',  ab 
aliis  secunda  dic,  287 A,  quum  facta  est 
aquarum  separatio,  333 B';  propterquod 
opus  diei  secundae  benedictione  caret, 
333C.  —  An  eorum  ruina  causa  fuerit 
cur  creatus  sit  homo,  XXI  347D'.  —  Cf. 
Lucifer. 

Non  modo  ex  inferioribus  choris,  et 
orbi  terreno  prscpositis,  ut  perperam  as- 
serit  Damascenus,  corruerunt,  XXI  345 

D,  346 C,  sed  ex  omnibus,  347  A',  B', 
etsi  nunquam  vocentur  Throni  nec  Sera- 
phim,  347D,obaItam  nominis  significa- 
tionem,  347  A' ;  sed  hi  tantum  lapsi  sunt 
qui  voluntatem  falso  bono  applicuerunt, 
326  B',  qui  ceteris  stantibus  pauciores 
fuisse  creduntur,  347 C.  —  Ex  diversis 
ordinibus  tot  ceciderunt  quot  communi- 
ter  continentur  in  uno  choro,  XXI  360C, 
licet  nunquam  plene  in  aliquo  ordine 
fuerint,  juxta  Bonaventuram,  510C,  et  ad 
ordines  de  quibus  ejecti  sunt,  adhuc 
perlinent  quoad  naturalia,  356C,  quia 
spiritus  ad  alium  chorum  nec  se  trans- 
ferre  nec  transferri  potest,  360  C;  ideo 
sunt  ibi  antiseraphim,  anticherubim, 
antithroni,  361  C,  antidominationes,  an- 
tivirtutes,  etc,  361 D.  —  Aliquo  modo 
dici  possunt  adsistentes,  quia  Deum  in- 
time  contemplantur,  absque  ope  sensi- 
bilium,  XXI  522  C,  eique  ad  nutum 
obediunt,  526B';  aliquo  modo  et  mini- 
strantes,  quoniam  a  Deo  mittuntur,  520 
B.  —  Quomodo  Deo  loquantur  et  ad  in- 
vicem,  XXI  531 A'.  —  Cf.  Chorus. 

Scientia.  Daemones  a  principio  non 
fuerunt  tenebrae,  XXI  296 B,  sed  tenebrae 
facti  sunt  culpa  sua,  quum  lux  a  tenebris 
separata  est,  286 D,  296  D',  299  D',  300  A, 
B,  contra  alios  asserentes  lucem  in  eis 
semper  fuisse,  saltem  aliquo  modo,  296 
D,  300 A,  301 A',  et  etiamnum  in  ipsis 
permanere,  licet  obscuratam,  296B,  300 
A,  301 B,  utpote  angelicae  naturse  natu- 


D.EM 


174 


DEti 


ralem  et  innatam,  296D,  300A',  D'.  — 
Scientiis  videntur  acuti,  quum  sit  eis 
perspicacissima  intelligentia,  XXI  397 
B',  399B',  quam  exstinguere  non  valent 
passiones,  397B,  quia  in  intellectu  vitio- 
sitas  non  excludit  claritatem,  407  A',  nec 
acerba  tormenta,  397C,  quibus  praeva- 
lent  eorum  naturalis  vigor  et  malitia, 
362  C;  imo  eorum  astutia,  etsi  non  mo- 
dice  obscurata,  397  B',  407  A',  a  propria 
malitia  acuitur,  402B',  et  cum  illa  inde- 
sinenter  crescit,  402D',  mutuaque  expe- 
rientia  augetur,  403A.  —  Lucem  divi- 
nam  in  se  nunquam  viderunt,  XXI  296 

A,  nec  Deum  per  speciem,  299D',  ideo 
cognitionem  matutinam  nunquam  ha- 
buerunt,  295D',300B,  nisi  impropriissi- 
me  dictam,  300  A,  301  A',  eaque  nunc 
privantur,  301  B  ;  vespertinam  autem 
habuisse  .et  habere  videntur,  298 A'.  — 
Scientiam  naturalem  servaverunt  inle- 
gram,  XXI  400 A,  A',  401 A,  scientiam 
gratuitam  speculativam,  minoratam,  400 

B,  scientiam  autem  gratuitam  affectivam, 
nullo  modo,  400 C  :  triplici  ergo  vigent 
scientia,  nalurali,  experimentali  et  reve- 
lata,  398 D'.  —  Cf  Cognitio. 

Deum  non  cognoscunt  formata  et  sa- 
lutari  scientia,  XXI  398A,  sed  eum  certe 
norunt  scientia  nalurali  aut  primilus 
infusa,  397  D',  renitente  Alexandro,  397 
B',  item  per  effectus  temporales,  397C, 
spirituales,  398A,  et  judiciales,  397  C 
An  et  quomodo  noverint  lncarnationis 
mysterium,  XXI  398 D,  400 D,  Jesu  divi- 
nitatem,  XXV  101 D',  102 A,  A',  et  B. 
Mariae  virginilatem,  101  C.  —  Habitus 
naturales,  acquisitos  et  gratuitos,  ut  ju- 
stitiam,  virtutes  et  gratiam,  cognoscere 
valent,  sive  per  species  suas,  XXI  256 
B,  sed  speculalive  tantum,  256C,  sive 
per  privationem  et  effectum,  256C,  D, 
398B'.  —  Res  in  genere  suo  scientia 
innata  cognoscunt,  XXI  398C,  402A,  et 
particularia  quaeque,  402A',  403B,  item 
scientia  experimentali,  398  D',  399  D', 
400  C,  quia  etsi  a  sensu  et  a  rebus  nihil 
accipiant,   400 C,  403  D,  constat  tamen 


eos  aliquo  modo  rebus  affici,  403C, 
sicut  animas  nostras  corporum  passio- 
nibus,  403  D'  et  s.  —  Quae  causas  habent 
determinatas  ad  effectum,  cognoscunt 
per  causas  naturales,  XXI  399  B',  400 
B' ;  quae  aliqua  signa  tantum  habent, 
per  conjecturas,  399  B',  402  B,  405  A', 
quae  saepe  eos  fallunt,  399  A;  quae  nec 
causas  habent  determinatas  nec  signa, 
ut  divina  decreta,  cognoscere  possunt 
per  angelicam  revelationem,  399B',  C, 
400B',  403 B,  quantum  ipsis  competit, 
400 B,  403  C.  Futu.ra  ergo  quae  in  suis 
causis  determinata  sunt,  ut  motus  ccelo- 
rum,  optime  sciunt,  XXI  411 D',  alia 
quae  in  causis  suis  sic  determinata  sunt 
ut  frequenter  tantum  eveniant,  multo 
acutius  prtevident  quam  homines,  412A, 
etsi  incertitudinaliter,  416D,  B',  quse  au- 
tem  in  causis  minime  determinata  sunt, 
naturaliter  praesagire  non  valent,  412B, 
nisi  angelorum  revelalione,  417  C;  sed 
ingenii  acrimonia  et  diuturna  experien- 
tia  multos  eventus  preevidere  possunt, 
417  B.  —  Et  quae  ita  praeviderunt,  homi- 
nibus  revelare  possunt,  XXI  412  C,  non 
mentem  illuminando,  ut  in  revelatione 
divina,  413 D,  sed  illuminando  phantas- 
mata,  412D,  vel  imaginalionem  immit- 
tendo,  vel  exterioribus  signis,  413  A', 
435C.  Multa  igitur  naturaliapraenuntiare 
possunt,  quae  a  motibus  cceli  ordinantur, 
XXI  413B,  416D,  multa  etiam  volunta- 
ria,  quae  aliqualiter  subduntur  ccelestium 
impressioni,  413C;  et  sic  praecipue  ho- 
mines  ad  idololatriam  traxerunt,  414  C, 
et  sibi  divinos  honores  tribui  fecerunt, 
414A,  417B.  —  An  cogitationes  homi- 
num  cognoscere  valeant,  XXI  405  D', 
407C,  463  A',  464D,  XXIV  268A,  et  quo- 
modo,  XXI  406 A,  463 B',  465A',  et  qua- 
tenus,  406C,  B',  464B,  465B'.  —  An  et 
quomodo  accidat  eis  error,  XXI  398 D', 
oblivio,  399B,  400 C,  D',  401A',  402C, 
nescientia,  401  B',  aut  ignorantia,  401 
D'.  —  Cf.  Cogilatio,  Cognitio. 

Potcntia.  Daemonibus  subjecta  est  ma- 
teria  inferiorum,  non  absolute,  ut  asse- 


D.KM 


175 


D.F.M 


ruii  Avicenna,  XXI  420D,  422B,  sed 
perfeclkis  quam  inferioribus  agentibus, 
422 B,  ila  utcorpora  el  materiam  movere 
possint,  3521$',  428C,  vel  sola  volunlate, 
ut  quibusdam  placet,  405 C,  C,  435A', 
sicul  anima  movel  corpus,  405  D,  429 B, 
vel  propria  virtute,  ul  adamas  trahit 
ferrum;  4281)'.  —  Nullos  lamen  effectus 
per  creationem  producere  valent,  XXI 
420C,  sed  tantum  qui  sunt  in  polestate 
alicujus  virtutis  naturae,  420C,  quoniam 
opera  natunr  perficere  ncqueunt,  nisi 
activa  applicando  et  passiva,  XXII  143 
C.  —  Formas  igitur  artificiales  inducere 
possunt  per  propriam  virtutem,  XXI  422 
C,  423 A,  formas  autem  naturales,  sive 
substantiales  sive  accidentales,  educere 
nequeunt,  420A',  423A',  nisi  adminiculo 
naluralis  agentis,  quod  adjuvare  pos- 
sunt,  420B',  423  A,  saltem  in  quibus- 
dam,  422C,  prseparando  materiam,  426 
B'.  —  Sic  propria  sagacitate  semina  dis- 
ponere  sciunt,  pro  opportunitate  loco- 
rum  et  siderum,  XXI  431  A,  et  ita  quasi 
in  instanti  mineralia,  plantas  aut  anima- 
lia  inferiora  producere,  431 D,  sed  cor- 
pora  humana  vera  efficere  nequeunt, 
XXII  143  B';  materiam  de  forma  ad  for- 
mam  traducere  non  valent,  XXI  421 B, 
nec  proinde  transformationes  veras  ope- 
rari,  quse  naturaliter  fieri  non  possent, 
421 C,  maxime  in  animalibus  perfectis, 
421 B',  et  quas  patrare  videntur,  illusorie 
agunt,  phantasiam  aut  sensus  exteriores 
immutando,  421 D,  459  D',  vel  figmenta 
eis  exterius  objiciendo,  424A',  459C. 
Sensus  enim  exteriores  ludificare  pos- 
sunt,  XXI  427  A,  item  et  interiores,  433 
B',  ita  ut  videre  putent  quse  non  adsunt, 
434A,  vel  non  videant  quee  adsunt,  434 
C,  vel  aliter  videant  quam  sunt,  434B', 
sive  extra  agendo  per  aeris  commotio- 
nem,  434  B,  C,  sive  intra,  meatuum 
vapores  movendo,  434  A,  aut  simulacra 
obtrudendo,  434 B',  aut  aliis  modis,  434 
D'.  —  Miracula  vera  non  faciunt,  XXI 
420 D',  426A,  sed  tantum,  per  naturalium 
causarum  applicationem,  mirabilia  quee- 


dam,  XIX  61  A',  XXI  424B,  plerumque 
vana  el  futilia,  424C,  quae  vulgus  deci- 
pere  possunt,  4241),  sed  spirituales  vi- 
ros  non  fallunt,  XIX  63D.  —  De  variis 
eorum  praestigiis,  XXI  427  D'  el  s.  — 
Daemonum  ope  uti  ex  pacto  et  ipsos  in- 
vocando,  XXI  436B',  437B,  A',  ad  obli- 
nendos  elfectus  aut  revelationes,  435 
D',  436D,  illicitum  est  ct  gravissimum 
peccatum,  436A,  A',  437A',  C,  sed  licite 
potuerunt  Sancti  aliquid  eis  imperare, 
435D',  436B',  437 B.  —  Cf.  Miraculum. 

Malitid.  Dcemones  obstinati  sunt  in 
malo,  XXI  371  A,  ita  ut  nec  vere  poeni- 
terepossint,  371 B,  373 B,  nec  ad  gratiam 
gralificanlem  se  disponere,  3711),  quia 
deest  ipsis  et  voluntas  bona,  371 B,  374 

B,  et  gratia  gratis  data,  371 C;  et  hoc, 
non  ob  culpae  gravitatem,  371 A',  contra 
quosdam,  373D',  nec  ob  peccantium  na- 
turam,  371 B',  374  C,  contra  alios,  373 

C,  D',  375D',  nec  ob  peccandi  modum, 
371 D',  374A',  quum  et  damnati  homines 
sint  pariter  obstinati,  372D,  sed  quia 
peccando  facti  sunt  extra  statum  me- 
rendi,  372B,  375B,  384 B',  quum  hoc 
quod  hominibus  mors  est,  angelis  sit 
casus,  372C,  375D',  378 D',  nec  eis  datus 
sit  locus  merendi  ultra  primam  electio- 
nem,  372B,  B',  375B;  vel,  juxta  alios, 
quia  immobiliter  ei  adhaerent  cui  semel 
adhaeserunt,  373D,  374D,  376B,  377C, 
et  in  ea  affectione  in  qua  de  coelo  ejecti 
sunt,  indesinenter  manent,  378 D'  :  unde 
obdurationis  eorum  causa  duplex  :  et 
propria  voluntas,  377  C,  et  Dei  decretum, 
qui  eos  deseruit,  377A',  eisque  gratiam 
denegat,  381 B.  —  Nullam  virtutem  ha- 
bere  possunt,  XXI  383D,  nec  fidem,  sal- 
tem  formatam,  383D,  384A',  389 C,  nec 
spem,  389 D',  nisi  forte  spem  inanem  ex 
superbia,  386D,  nec  timorem,  ne  initia- 
lem  aut  servilem  quidem,  383 B';  fidem 
tamen  informem  habere  dicuntur,  XXIIJ 
409A',  410B,  412B,  C,  imo  duplicem, 
juxta  nonnullos,  alteram  infusam  ante 
ruinam,  alteram  post  lapsum  acquisi- 
tam,  409C,  411 A.  —  In  eis  remanet 


DifiM 


176 


d^:m 


quidem  bonum  naturae,  id  est  subtilitas 
essentiae,  XXI  370 A',  381 C,  sed  corru- 
ptum,  imo  plus  corruptum  quam  in 
hominibus,  383C,  quoniam  in  illis  cor- 
rupta  est  ratio,  383C,  appetitus,  383C, 
384C,  phantasia,  383  D',  et  voluntas, 
quaea  malo  resilire  nequit,  384 B',  et  in 
affectu  peccandi  jugiter  perseverat,  383 
D'  ;  unde  indesine.nter  peccant,  quia 
sempermalam  habent  voluntatem,385C, 
nec  quidquam  boni  velle  possunt  nisi 
propter  malum,  387  A,  nec  quidquam 
facere  uisi  mala  voluntate,  385D.  Et 
quum  in  eis  perseveret  mala  voluntas, 
XXI  389  C,  imo  quotidie,  saltem  aliquo 
modo  pejor  fiat,  384  D',  389  D,  390B, 
quoad  accidentale  supplicium  sunt  in 
statu  merendi  usque  ad  judicium,  385A, 
390C.  —  Quomodo  Deum  odio  habeant, 
XXV  461 D',  462A,  464D,  et  an  velint 
eum  non  esse,  XXI  389 D',  vel  se  non 
esse,  390 A.  —  Cf.  Damnatio. 

Locus.  Daemonibus  non  debetur  locus 
secundum  essentiam  suam,  sed  secun- 
dum  operationem  aut  pcenam,  XXI  349 
A',  quia  a  loco  aliquid  poenae  recipere 
videntur,  350C,  contraThomam,  349 D', 
350B.  ldeo  merito  superbiae  suae  in  infer- 
num  detrudi  meruerunt,  XXI  349A,  D', 
sed  ad  tentandum  homines,  in  aerem 
caliginosum  relegati  sunt,  349C,  352B, 
353B,  B',  XXV  326A,  id  est  in  medium 
aeris  interstitium,  XXI 349B,  D,  tanquam 
in  carcerem,  353A,  C,  354B,  non  in 
superiorem  partem,  quae  lucidior  est, 
349A,  C,  nec  in  infimam,  ne  hominibus 
nimis  infesti  sint,  ibicl.,  et  hoc  usque  in 
diem  judicii,  349B,  in  quo  in  infernum 
mittentur,  349 D.  —  In  caliginoso  igitur 
aere  consistunt,  unde  exeunt  catervatim 
ad  decipiendos  homines,  XXI  354C,  C, 
non  ad  libitum,  sed  quantum  concedit 
Deus,  354B',  el  nonnulli,  ad  torquendas 
animas  in  inferno  versantur,  352 B,  et 
in  purgatorio,  355  D.  —  Intra  corpora 
illabi  possunt,  XXI  460C,  C,  intra  scili- 
cet  limites  quantitatis,  non  essentiae, 
459A',  et  in  ipsis  subsistere,  460C,  sed 


animabus  illabi  nequeunt,  et  extra  ma- 
nent,  459  B',  460 A,  461 C,  eas  quasi 
circumvallando,  460C,  et  obsidendo,  461 

A.  An  et  quomodo  contingat  in  eodem 
corpore  cum  anima  subsistere  daemo- 
nem,  XX  453  C,  XXI  459 B,  461 B',  imo 
multos  daemones,  XX  456  A',  B';  quo- 
modo  sint  in  simulacris,  XXI  459C,  461 

B.  —  Cf.  Locus. 

Daemones  subtilia  habere  corpora  ar- 
bitrati  sunt  philosophi,  XXI  441  D',  et 
quidam  doctores,  ut  Augustinus,  441 C, 
442  B,  448  D,  Bernardus,  441 D,  et  alii, 
448 A;  sed  quia  eos  incorporeos  tenet 
communis  sententia,  442  C,  448A',  etsi 
non  omnino  certa,  XXV  473  B,  necesse 
est,  quum  hominibus  apparent,  XXI  428 

C.  441 C,  quaedam  eos  sibi  aptare  corpo- 
ra,  in  quibus  moventur  et  loquuntur, 
441 B',  corpora  scilicet,  aut  ex  pluribus 
elementis  conformata,  ut  quibusdam 
placet,  447 C,  448C,  au-t  ex  cadaveribus 
assumpta,  449D,  B',  aut,  juxta  probabi- 
liorem  sententiam,  ex  aere  grossiori,  441 
B',  443A',  448C,  449A,  et  inspissato, 
442 B',  exterius  apte  configurata,  442C, 
non  interius,  442  D',  448C,  nec  ab  anima 
rationali  informabilia,  448A,  et  quibus 
uniuntur,  non  ut  formae  vivificantes, 
442D,  443 A,  sed  ut  motores,  442 D,  vel 
potius  ut  artifices  instrumentis,  442D. 
—  Et  quia  his  non  uniuntur  ut  formae, 
XXI451A',  in  ipsisnon  habent  operatio- 
nes  vitales,  451 D',  452B',  455A,  nempe 
operationes  animae  vegetativae,  450D',  et 
sensitivae,  450 A,  451 B',  sed  eas  tantum 
quae  motorem  sequuntur,  451 A',  D';  ideo 
nec  vident  nec  audiuut  per  organa  sen- 
suum,  450B,  451  C,  nec  loquuntur  lin- 
gua,  450 B',  nec  comedunt  proprie,  cibos 
incorporando,  450A',  452A,  454A',  nec 
generare  possunt,  451 B,  452A,  etsi  cum 
feminis  commisceri  valeant,  452B,  C, 
453  C,  454  D,  457  B',  et  semine  alieno 
ministrato  generationem  procurare,  451 
B,  452C,  453 B',  D',  458 A'.  Quomodo  in 
corporibus  assumptis  moveantur,  XXI 
452D.  —  Cf.  Apparitio,  Incubi. 


D.EM 


i: 


D.EM 


Officium.  Quum  ckcmones  alii  aliis 
sint  suporiores  natura,  XXI  355  D',  et 
divina  ordinatione,  3S6A,  inter  eos  est 
ordo  naturalis,  218A',  35(5  D,  et  a  Deo 
institutus,  357G,  qui  vcl  post  judicium 
non  pcnitus  cessabit,  XXV  363.V,  item 
et  proelatio  naturalis,  XXI  356A,  a  Deo 
quidem  instituta,  356  D,  357  B,  C,  sed 
quoad  ipsos  malitiosa,  qua  ex  malitia 
tam  imperant  superiores,  356  A',  357 C, 
35SB,  quain  obediunt  inferiores,  356B', 
D',  non  ex  amicitia  aut  amore,  sed  quasi 
potentioribus  ac  pejoribus,  356  B',  357 
A,  A',  libenter  vel  invite,  357 D,  D',  358 
C.  —  Et  universi  adversus  homines  sibi 
ad  invicem  confcederantur,  XXI  356A, 
et  consenliunt  in  malo,  358A,  sicut  a 
principio  consenserunt,  357  D';  dsemoni 
specialiter  cuique  vitio  prtesidenti  sub- 
dunlur  innumeri  ejusdem  generis,  357 
B',  et  universi  Lucifero  parent,  357A.  — 
Superbia  et  invidia  potissime  laborant, 
XXII 219C,  quibus  incitati  tentant  homi- 
nes,  219  D',  et  unicuique  viatori  datur 
dsemon  socius  ad  exercitium,  XXI  543C, 
544A,  qui  pluribus  successive  deputari 
potest,  549 D,  et  secum  adjutores  habere, 
XXIV  481 B.  —  Tentatores  diaboli  vim 
concupiscibilem  movere  possunt,  sicut 
et  imaginativam,  XXI  410B',  XXII  220C, 
in  sensus  exteriores  et  imaginalionem 
species  sensibiles  et  imaginarias  immit- 
tere,  XXI  408D,  C,  410A,  D,  459D,  pro- 
pter  naturae  suee  excellentiam,  409C,  et 
sic  illudere  hominibus,  408D';  item  ap- 
petitum  variis  modis  incitare  ad  malum, 
4HB,  463 D',  464C,  465 A.  Nihil  vero 
possunt  in  voluntatem,  XXI  409  C,  459 
A',  464  A,  B',  nisi  indirecte,  turbando 
inferiores  vires,  410 A',  nec  in  intelle- 
ctum,  410A,  C,  D,  nisi  mediate,  phantas- 
mata  perturbando,  410  B,  vel  se  spiritui 
sensibili  immiscendo,  417C,  459D.  — 
Cogitationes  bonas  impedire  valent,  in- 
telligentise  meatus  obstruendo,  XXI  411 
C,  A',  et  malas  suggerere  per  modum 
immittentis,  411  A,  seu  potius  incentoris, 
411 B,  C',et  immittere,  411  A,  seu  potius 
T.  25"". 


incendere,  410  D',  41 1  B,  non  intrinsecus 
imprimendo  in  inlellcclum,  463D',  464 

B,  C,  sed  phantasmata  ab  exlrinscco 
ingerendo,  464  C,  disponendo,  4MC, 
aut  illuslrando,  463B',  sensibilium  ima- 
gines  imaginationis  organo  imprimendo, 
417B',  428D,  vel  malum  consulendo  aut 
suggcrendo,  418A;  sed  quia  voluntatis 
consensum  extorquere  nequeunt,  XXII 
220 D,  cogitalionem  mali  dumtaxat,  non 
malam  suggerere  possunt,  XXI  417  D', 
464C.  —  Item  maleficia causare possunt, 
XXV  142D',  maxime  circa  generationis 
actum,  143  D,  quia  sublililate  naturali 
multa  norunt  etpossunt,  143 A,  et  quam- 
dam  in  hominem  potestatem  servave- 
runt,  143  B' ;  non  tamen  qusecumque 
volunt  iaciunt,  sed  quae  ipsis  a  Deo 
conceduntur,  XXII  225A',  B'.  —  Contra 
exteriores  eorum  vexationes  valet  aqua 
benedicta,  contra  interiores  exorcismus, 
XXIV  167B'. 

An  daemon  semel  victus  jus  amittat 
quemlibet  tentandi  deinceps,  ut  vult 
Origenes,  XXI  363  A,  et  quidam  alii,  364 

C,  B',  vel  tentandi  quempiam  de  eodem 
vitio,  363D,  364D,  365B,  D,  vel  eumdem 
tentandi  a  quo  semel  victus  est,  364D,  C, 
365A,  D,  plane  incertum  est,  363D,  364 
B',  365B',  imo  absonum  videtur,  quia 
tentatio  ad  electorum  probationem  per- 
mittitur,  363 C,  et  ex  historia  constat 
multos  sanctos  diu  et  assidue  tentatos 
fuisse,  licet  strenue  restiterint,  363  C, 
365  B'.  Hoc  tamen  scimus,  quod  etsi 
quemlibet  tentare  valeat  diabolus,  XXI 
364  B,  non  tamen  quamdiu  vult,  sed 
quamdiu  ipsi  permittitur,  364C,  et  quum 
superbissimus  sit  et  vinci  abhorreat,  364 
D',  365B,  fervidos  et  perfectos  tentare 
formidat,  357  D,  de  quorum  viribus  tri- 
umphare  desperat,  364  A,  A',  365  B,  quin 
tamen  totaliter  ab  eis  recedat,  551  C, 
552A,  C.  —  Cf.  Tentatio. 

Pcena.  Deemones,  licetextra  infernum 
positi,  pcena  debita  non  carent,  XXI  350 
A',  351 B',  362 D,  quia,  juxta  quosdam, 
infernalem  ignem   secum  ubique  defe- 


DAM 


i; 


DAM 


runt,  350 A',  B',  352 C,  B',  353D',  XXV 
311 D',  quo  per  corpora  sibi  aptala  tor- 
quentur  corporaliter,  XXI  352D,  D',  vel 
sine  corporibus  spiritualiter,  350B,  351 
C,  aut  etiam  materialiter,  juxta  Cartusia- 
num,  350D',  351 C,  XXV  318B,  473  A,  et 
Henricum,  XXI  354D',  XXV  317B.  Imo 
multo  gravius  torquentur  quam  damna- 
tae  animae,  XXI  362B,  A',  quum  et  gra- 
vius  peccaverint,  350 A,  A',  351 A,  362 
B,  A'.  —  Attamen  pcenam  suam  totam 
nondum  acceperunt,  XXI  351  D,  D',  nec 
recipient  nisi  in  judicio,  351 C,  quoniam 
etsi  jam  judicati  sint,  354A,  quum  offi- 
cium  exercendi  alios  habeant,  non  plene 
sunt  in  termino  et  adhuc  peccant,  XXV 
467C,  et  adhuc  sunt  in  statu  demerendi, 
saltem  quoad  accidentalia,  XXI  351 D'. 

—  Quantumvis  autem  affligantur,  non 
desistunt  persequi  homines,  XXI  352C, 
ob  naturae  fortitudinem,362C,  nec  emen- 
dantur  aut  flectuntur,  propter  super- 
biam,  361 A;  quidquid  ergo  dicat  Orige- 
nes,  pcenarum  suarum  nunquam  acci- 
pient  finem,  XXV  353C.  —  An  eorum 
poena  gaudium  quoddam  secum  susti- 
neat,  XXI  362  A,  365 C,  et  gaudere  pos- 
sint  de  vitiis  hominum,  361 B',  XXV 
332  B. 

In  extremo  judicio  non  judicabuntur 
judicio  discussionis,  XXV  364  D,  sed 
tantum  retributionis,  quia  de  malis  a  se 
procuratis  augmentum  accipient  pcenae, 
364A',  365D';  post  judicium  sententiae 
divinae  in  damnatos  exsecutores  erunt, 
363B,  contra  quosdam,  371  B,  quin  ex 
hoc  eorum  minuatur  poena,  363  D.  —  Cf. 
Damnatio,  Ignis,  Infernus. 
DAMASCEiNUS  (S.  Joannes,  Syrus  mona- 
chus  et  theologus,  f  circa  760),  pulchre 
laudat  Scripturam,  XIX  40,  et  divinae 
essentiae  testatur  simplicitatem,  174  D'. 

—  Negans  Spiritum  Sanctum  a  Filiopro- 
cedere,  XIX  457  C,  462  C,  deserendus  est, 
463 D,  A' ;  nec  tamen  videtur  fuisse  hae- 
reticus,  462 C,  quia  scripsit  inilio  con- 
troversiee,  463  A',  ante  determinationem 
Ecclesiee,  463  A',  C.  —  Hujus  fuit  opi- 


nionis  quod  inter  angelos,  alii  sunt 
supra  orbem  lunae,  ccelestia  admini- 
strantes,  XXI  346B',  alii  infra  orbem 
lunae,  de  inferioribus  solliciti,  quorum 
quidam  peccaverunt,  343A',  345D,  346 
D';  in  quo  Platonicorum  placita  nimium 
secutus,  345C,  vix  defendi  potest,  346B', 
347  A.  —  Multoties  allegatur,  XIX  52 B', 
78A',  etc. 
DAMNATIO.  Nec  omnes  salvari  decebat,  ne 
contemneretur  divina  justitia,  nec  om- 
nes  damnari,  ne  lateret  gratia,  XX  503 
A,  534 A;  quosdam  ergo  elegit  Deus,  in 
quibus  ostenderet  misericordiam,  quos- 
dam  in  quibus  reluceret  justitia,  538  C, 
quae  maxime  in  damnatione  impiorum 
manifestatur,  XIX  80C.  Cur  autem  plu- 
res  sint  damnandi  quam  salvandi,  hoc 
hominum  vitio  tribuendum  est,  XX  503 
A,  534  A  :  Deus  enim  damnationis  cujus- 
piam  minime  causa  est  quoad  culpam, 
XXV  465A',  nisi  forte  indirecta  et  per 
accidens,  gratiam  scilicet  subtrahendo, 
466A,  B,  nec  quoad  pcenam  damni,  sed 
tantum  quoad  pcenam  sensus,  465  B'.  — 
Duplici  de  causa  accidit  damnari  repro- 
bos,  nempe  ob  omissionem  operum  ju- 
stitiae  et  misericordiae,  XXV  364C.  — 
An  ille  cui  sua  revelaretur  futura  dam- 
natio,  leneretur  eam  velle,  XX  656  A', 
B',  aut  teneantur  damnati  divino  bene- 
placito  suam  conformare  voluntatem, 
652  D,  655  B,  D.  —  Cf.  Beprobatio. 

Damnatorum  slatus.  In  damnatis  re- 
manet  imago  Dei,  XIX  256D',  imo  prae- 
sentia  Dei,  saltem  in  quantum  sunt 
creaturae,  XX  433 D,  441 D,  444  D,  ad 
terrorem  et  horrorem,  450 A.  —  ltem 
remanet  bonum  naturae,  XXI 381 C,  quo- 
niam  naturalia  non  desinunt  esse  bona, 
XXV  463A',  464D',  imo,  ut  quibusdam 
videtur,  bonum  quoddam  morale  imper- 
fectum,  XXI  381 A',  D',  quia  bonum  opus 
velle  possunt  ex  pietate  naturali,  381 D', 
licet  non  propter  bonum,  382B,  B',  ut 
dives  epulo  fratrum  salutem  optasse  vi- 
detur,  siveex  pietate  naturali,  382 A,  sive 
ut  ad  momentum  liberaretur  a  tormentis, 


DAM 


1711 


DAM 


382D,  383C;  nullo  autem  modo  rema- 
neut  bona  gratiae  el  glorise,  383B.  — 
Pariter  manel  liberum  arbitrium  secun- 

(llllll    cssenliaill,    XXI    391  I»,    srii    esse, 

393B',  C,  id  est  quoad  libertatem  a  ser- 
vituic  coactionis,  391A',  sed  minutum 
et  depressum  quoad  slatum  seu  bene 
esse,  393B',  id  est  quantum  ad  liberta- 
tem  a  culpa  et  miseria,  391A',  393D', 
ila  ad  maliim  ligatum  per  babitum  mali- 
tiae,  378R,  ut  ad  effectum  transire  non 
valeat,  38)5  0.  —  Voluntas  igitur  eorum 
naturalis  polest  quandoque  aliquid  boni 
velle,  XXV  463  D,  voluntas  aulem  deli- 
berata  semper  mala  est,  4G3A',  et  quan- 
do  accidit  eam  bonum  moralc  velle, 
quoad  aclus  substantiam,  465A,  vel 
etiam  quoad  formam  aut  inlentioncm, 
illud  non  propter  ipsum  bonum  vult, 
465R,  sed  propter  fugam  pcenseproprise, 
465C,  vel  alience,  465D;  unde  quidquid 
volunt,  malo  fine  volunt,  463B',  et  quse- 
libet  eorum  voluntas  recte  dicitur  mala, 
465B.  —  Nec  ideo  vere  poenitere  pos- 
sunt,  peccatum  propter  se  deteslantes, 
XXV  463B',  sed  tantum  propter  pcenam 
quae  sequitur  peccatum,  463 B'.  Nec  spem 
babere  possunt,  XXI  386 B',  nec  ad  in- 
vicem  aut  ad  Deum  actum  deliberativi 
amoris,  sed  solum  ad  se  ipsos,  XXV 
465  D;  nec  ad  propinquos  servant  ami- 
citiam,  464  A,  sed  ad  invicem  et  ad  om- 
nes  summum  habent  odium,  465  D;  et 
quum  pleni  sint  odio  et  invidia,  463D', 
de  bonis  omnibus  dolent  et  omnes  vel- 
lent  esse  damnatos,  XXI  382 C,  XXV  463 
D',  465 C,  etiam  propinquos,  464 A.  etsi 
inde  augeatur  eorum  supplicium,  464B  : 
in  eis  enim,  ob  acerbitatem  doloris,  re- 
mittuntur  aliqualiter  affectiones  volu- 
ptuosae,  ut  luxuria,  sed  augentur  pcenales 
et  amarae,  ut  invidia  et  odium,  464 C. 
—  Voluntate  naturali  et  absoluta  non 
possunt  velle  se  non  esse,  XXV  454 D', 
455A,  ut  simpliciter  esse  careant,  454B', 
455A,  sed  volunlate  deliberativa  et  con- 
ditionata  id  velle  possunt,  XXI  390A, 
XXV  454C,  D',  non  per  se,  sed  per  acci- 


dens,  454B',  ut  a  pcenis  liberentur,  454 
('.',  43SB,  A'.  Imo,  juxla  Richardum,  po- 
tius  debenl  velle  sc  non  esse  quam  esse 
in  peccato  obslinatos,  XXV  455 C,  sed 
non  polius  quam  esse  in  pcena  a  Deo 
juste  inflicla,  455C,  456A,  457D,  contra 
Cartusianum,  4551),  457A'.  —  An  velint 
se  adhuc  peccare  autolim  peccasse,  XXV 
464 A',  C,  465C.  —  Cf.  Daemon. 

Scienlia.  Quum  in  damnatis  nihil  sit 
quod  non  sit  eis  causa  tristitise,  XXV  461 
D,  scienlia  in  prEcsenti  vita  acquisila  uti 
possunt,  scd  ad  augmenlum  miserise,  461 
C,  A',  quia  nil  nisi  Irisle  cogitant,  461 A', 
C,  nec  poenarum  acerbilateimpediuntur 
a  considerando,  461 B,  B'.  —  Deum  vide- 
re  cupiunt,  amore  non  ejus  bonitatis, 
sed  proprise,  delectationis,  XXV  46SB', 
sed  eum  perspeciem  non  vident,  alioqui 
evacuaretur  omnis  tristitia,  380D.  Eum 
ut  bonum  considerare  nequeunt,  sed  ut 
justurn,  ad  propriam  pcenam,  XXV  461 
D',  eumque  ut  punitorem  et  prohibito- 
rem  oderunt,  462A,  464D.  — In  die  judi- 
cii  claritatem  corporis  Christi  videbunt, 
XXV  302 C.  —  Beatorum  gloriam  nunc 
vident,  ad  propriam  confusionem,  XXV 
458A',  sive  per  speciem  infusam,  ut 
vult  Petrus,  459D,  sive  sine  ullius  speciei 
infusione,  ut  contestatur  Richardus,  459 
C,  quiaeorum  gloriam  in  generali  dum- 
taxat,  non  in  speciali  cernunt,  458D', 
459A,  B,  D,  non  intuitiva  et  clara  cogni- 
tione,  459A',  sed  quasi  ex  conjectura  et 
ratiocinio,459B'.  Sed  post  judicium  adeo 
suarum  pcenarum  acerbitateabsorbebun- 
tur,  ut  aliis  intendere  non  valeant,  XXV 
458  D',  et  Bealorum  visione  ac  Iumine 
privabuntur,  459 C.  —  Ea  quae  circa  nos 
sunt  cognoscere  aliquando  possunt,  non 
per  scientiam  directam,  XXV  462B,  sed 
per  conjecturam  aut  revelationem  dae- 
monum  et  aliorum  damnatorum,  462D. 
—  Res  in  se  ipsis  cognoscunt  non  per 
phantasmata,  ut  modo,  sed  per  species 
intelligibiles,  ut  angelus,  XXIII  507A', 
509A',  modo  tamen  discursivo,  509A.  — 
Cf.  Anima  separata,  Cognitio. 


DAM 


180 


DAM 


Locus.  Sicut  Beatis  congrue  deputa- 
tur  ccelum  empyreum,  sic  damnatislocus 
subterraneus  seu  infernus,  quia  terrena 
dilexerunt,  XXV  308C  In  inferno  ergo 
locantur,  sed  varie  pro  varietate  demeri- 
torum,  XXV  325 G,  et  ex  horrore  loci 
non  modicum  accidentalis  pcenae  aug- 
mentum  accipiunt,  326  D'. — Extra  in- 
fernum  vagari  nequeunt,  nisi  ex  dispen- 
satione  divina,  XXV  31 1 B',  et  ubicumque 
sunt,  ignem  infernalem  vident,  eoque 
torquentur,  311 C.  —  De  inferno  tamen, 
permittente  Deo,  egredi  possunt,  sive 
ad  tempus,  ut  viveutibus  appareant, 
XXV  324  A',  32GB',  sive  etiam,  peculiari 
providentia,  finaliler,  ita  ut  locum  mu- 
tent  et  statum,  327 A'.  —  An  in  inferno 
a  daemonibus  torqueantur,  duplex  est 
opinio,  XXV  363B,  371 B,  quarum  verior 
videtur  affirmativa,  363  C,  ut  servetur 
ordo  inter  angelicam  naturam  et  huma- 
nam,  363 D.  —  Cf.  Infernus. 

Poena.  Damnati  prout  plus  vel  minus 
peccaverunt,  plus  vel  minus  puniuntur, 
XXV  352D,  sed  semper  citra  condignum, 
id  est  non  tantum  quantum  culpa  pro- 
meruit,  XXIV  389B',  XXV  352A';  di- 
cunturtamen  duplici  tribulationeaffligi, 
quia  in  anima  et  corpore  pariter  cru- 
ciantur,  XXIV  389A',  XXV  352B',  aut 
plus  in  pcenis  exerceri  quam  in  culpis 
laetati  suut,  quia  pro  momentanea  de- 
lectatione  aeternum  sustinent  tormen- 
tum,  352B'.  —  Duplici  subjiciuntur  pce- 
nae,  damni  scilicet  et  sensus,  XXV  260 
A',  468A',  quae  ambae  analogice  conve- 
niunt  in  ratione  poenae,  468C;  et  iterum 
duplex  est  pcena  sensus,  interior  et  exte- 
rior,  260 B',  altera  spiritualis,  altera 
corporalis,  304D.  —  Certum  est  enim 
eos  visione  Dei  carere,  XXV  468  A',  quae 
est  omnium  gehennae  pcenarum  gravis- 
sima,  468 C,  B',  saltem  in  adultis,  468 
C.  —  Certum  est  pariter  eorum  ani- 
mas  nunc  igne  infernali  affligi,  XXV 
310  D,  316C,  non  quadam  vi  sensitiva 
in  ipsis  remanente,  ut  volunt  quidam, 
316C,  D',  nec  quia  in  se  gerunt  corpo- 


ris  similitudinem,  316A',  nec  simplici 
ignis  visione,  310 D,  aut  apprehensione, 
310 A',  315 B,  C,  316  A,  sed  vel  unione 
cum  igne,  juxta  Thomam  et  sequaces, 
31 1B,  cui  praeter  voluntatem  alligatae 
detinentur,  311 D,  B',  313  C,  ubicumque 
sint,  311 B',  unde  fit  ut  nec  ad  alia  se 
movere  nec  alia  cogitare  valeant,  315A', 
vel  potius,  juxta  Cartusianum  et  alios, 
ignis  contactu,  sive  supernaturali,  quia 
ignis  ut  instrumentum  divina?  juslitiae, 
in  animam  agere  potest,  310D',  311 D', 
314  D',  modo  nobis  incognito,  316  B, 
mediante  vi  quadam  animee  impressa, 
317C,  sive  contactu  naturali  simplici- 
ter  et  calefactivo,  318A,  B,  C.  —  Cer- 
tum  est  demum  damnatorum  corpora, 
post  judicium,  vere  igne  infernali  esse 
crucianda,  XXV  314B',  sive  intentionali 
ignis  actione,  juxta  quosdam,  312  A, 
sive  naturali,  juxta  Cartusianum  et  alios, 
316A,  317B',  cum  propria  calefactione, 
312  C,  317  C,  318A,  et  corruptione,  sal- 
tem  quantum  ad  esse  accidentale  et  bo- 
nam  dispositionem,  311  D',  314B',  quin 
tamen  consumantur,  312  A',  314B',  sive 
ex  conditione  ignis,  312B',  314  C,  sive 
ex  propria  dispositione,  312D'. 

In  resurrectione  igitur  recipient  dam- 
nati  corpora  sua,  XXV  304  D,  cum  defor- 
mitatibus  suis,  270C,  271 C,  305D",  in- 
corruptibilia  quidem,  304A,  C,  ut  igne 
non  solvantur,  304A',  sed  passibilia, 
saltem  passione  per  modum  animae,  306 
B',  ut  igne  affligantur,  306D',  quin  mu- 
tetur  naturalis  eorum  dispositio,  306B'; 
et  in  his  interius  exteriusque  ardebiint, 
propter  quod  et  ab  igne  devorari  dicun- 
tur,  et  ut  clibanus  ardere,  469 A'.  — 
Juxta  Parisiensem  et  Henricum,  non  sola 
apprehensione  ignem  sustinebunt,  XXV 
307  C,  310A',  470D,  471 C,  ita  ut  corpo- 
ribus  eorum  in  suanaturali  dispositione 
ac  temperamento  manentibus,  470  A', 
dolor  eis  ingeratur  intensissimus,  470B', 
hoc  enim  naturaliter  fieri  nequit,  470C, 
et  inde  non  nisi  supernaturaliter  pate- 
rentur,  470  D',  nec  ad  hoc  opus  esset  igne, 


DAM 


181 


DAM 


471  A;  sed  corporaliter  igne  tangentur, 
308A,  immutabuntur  el  calefient,  471 1$'. 
Anima  vero,  quum  sit  substantia  spiri- 
lualis,  a  forma  corporali  pali  nequit 
antediem  judicii,  XXV  471 1)',  nec  etiam 
corpori  reunila,  materiales  ignis  impres- 
sionos  suscipere  poterit,  472B;  sed  vel 
sola  imaginatione,  vel  propter  unio- 
nem  cum  corpore,  spiritualiter  ardebit, 
472B,  et  ita  uon  patietur  his  passionibus 
tanquain  propriis,  scd  condolebit  quasi 
alienis,  472C.  Specie  enim  in  apprehen- 
sione  recepta,  movetur  affectiva  et  mo- 
tiva,  XXV  472C,  et  in  imaginatione 
tanta  potest  esse  rei  impressio  ut,  re 
absente,  moveatur  sensitiva,  472D,  a?que 
ac  si  res  esset  praesens,  473  D,  et  eo  ma- 
gis  quo  major  fuerit  apprehensio,  472B', 
ut  fit  in  somniantibus,  ibid.,  et  in  homi- 
nibus  intensae  imaginationis,  472D,  473 
D.  Nec  propter  hoc  ignis  supervacanee 
in  inferno  positus  est,  quum  et  corpora 
corporaliter  affligat,  472D',  et  viatores 
magis  deterreat  a  peccando,  473A. 

Nec  modo  ab  igne  cruciabuntur,  sed 
a  tribus  aliis  elementis,  aqua,  aere  et 
terra,  XXV  313D,  sive  simul,  313C,  sive 
alternatim,  313 D',  316C,  quibus  omni- 
bus  abusi  sunt,  313  A';  item  et  a  coele- 
stium  influentia,  313A',  imo  et  a  crea- 
turis  omnibus,  466  A'.  —  In  inferno 
quasi  compressi  et  commassati  jacebunt, 
XXV  315B',  in  tenebris,  467B,  sive  ex 
fumositate  ignis  infernalis,  sive  ex  com- 
massatione  corporum,  467  D,  non  ita 
tamen  ut  videre  nequeant  quee  eos  tor- 
quere  possunt,  467  C,  468  B,  et  a  calore 
vehementissimo  ad  frigus  intensissi- 
mum  repente  transibunt,  466B';  an  si- 
mul  summum  frigus  et  summum  calo- 
rem  experiri  possint,  316C.  —  Quid  de 
eorum  vermibus,XXV  466 D',  468A,  D', 
et  fletibus,  467 A,  D'.  —  Qua  poena  ma- 
xime  crucientur,  damni  an  sensus,  468 
B,  vermis  an  ignis,  468D'. 

Damnati  morti  non  subjiciuntur,  ne 
terminum  accipiant  tormentorum,  XXV 
306  B,   307  A;   pcenarum   ergo   suarum 


nunquam  videbunt  finem,  nec  daemones, 
353 C,  nec  homines,  quia  sunt  pariter 
exlra  statum  merendi,  334 A,  nec  bapti- 
zati,  quoniam  ad  salutem  non  sufficit 
fides  nuda,  354 C,  nec  misericordiae  ope- 
ribus  dediti,  quia  sine  caritate  nemo 
salvari  potest,  354  A'.  —  Acerbiorem 
eorum  damnationem  facit  major  qua 
olim  praefulserunt  scientia,  XIX  40,  quia 
ad  culpae  aiigmentum  perlinet  officium 
scire  ncc  implere,  42;  tolerabiliorem 
vero  facere  possunt  aliquo  modo  opera 
bona  in  vita  peracta,  XXIV  389 D,  non 
conferendo  tolerandi  virtutem,  389  B, 
391 D,  nec  minuendo  poenam  vermis, 
389C,  391 A',  aut  sensus,  391 C,  sed  quia 
peccandi  frequentiam  et  libidinem  mi- 
nuerunt,  389  C,  391  C.  —  Nullo  modo 
eis  prodesse  videntur  suffragia  fidelium, 
XXV  328D,  331 B',  nec  per  modum  di- 
minutionis  poenae,  330 D',  331 B,  quum 
nequeat  auferri  pcena  quin  auferatur 
culpa,  331  C,  nec  per  modum  conforta- 
tionis  patientis,  331 C,  quum  caritatis, 
per  quam  suffragia  communicantur, 
omnino  sint  expertes,  331 D,  nec  per 
modum  consolationis,  quasi  suffragiis 
honorentur,  328A',  quunr  nesciant  quae 
et  quando  pro  ipsis  fiant  suffragia,  331 
A'.  Per  merita  tamen  Sanctorum  quam- 
dam  repausationem  habere  dicuntur, 
XXV  332  B,  C,  imo,  ut  fertur,  nonnullis 
sic  ex  inferno  erui  concessum  est,  331 
C,  D',  vel  extra  infernum  usque  ad  diem 
judicii  manere,  332A'.  —  An  et  quate- 
nus  fas  sit  velle  pcenas  damnatorum, 
XX  657  D,  664 A,  B';  an  et  quomodo  a 
Deo  diligantur  et  a  nobis  sint  diligendi, 
XX1II5I0A';  an  et  quomodo  de  eorum 
pcenis  gaudere  dicantur  Deus  et  Beati, 
XXV  460  B,  C. 

Post  generale  judicium  in  ultima  con- 
summatione  erunt,  cui  nihil  addi  pot- 
erit,  XXV  464C,  sed  ante  illud,  quibus- 
dam  videtur  eos  adhuc  demereri  posse, 
non  quoad  pcenam  essentialem,  sed  ac- 
cidentalem,  464  C,  contradicentibus 
aliis,  quia  etsi  male  agant  Deum  odiendo 


DAV 


182 


DEB 


et  blasphemando,  non  peccant  reapse 
nec  demerentur,  quum  sint  in  termino, 
467  C. 

DAMNUM  duplici  modo  intelligitur,  XXV 
197  C.  —  Ad  restitutionem  tenentur  qui- 
cumque  negligentia,  aut  imperitia,  aut 
malitia  proximo  damnum  intulerunt, 
XXIV  414C,  ut  homicidae,  410A,  et  qui 
vulnera  et  mutilationes  inflixerunt,  410 
B',  ut  advocati  et  medici  negligentes  aut 
imperiti,  414A',  C,  injuste  damnifican- 
tes  in  bello,  402B,  qui  injuste  proximum 
laeserunt  in  fama,  397C,  401 C,  vel  in 
bonis,  397 D',  aut  a  consecutione  boni 
impedierunt,  397 D',  398B.  Item  qui  oc- 
casionem  dant  damni,  XXIV  398 A,  aut 
cooperatores  sunt  damni,  411 B',  ut  pal- 
po,  seu  adulator,  si  causa  fuerit  damni, 
398 C,  non  manifestans,  si  particeps  sit 
lucri,  398 D',  jubens,  consentiens,  reci- 
piens,  participans,  398  B',  consilium 
dans,  si  consilium  fuerit  efficax  causa 
damni,  398C,  406B'.  Omnes  sic  in  dam- 
no  cooperantes,  in  solidum  tenentur 
restituere,  XXIV  408  C  ;  sed  currentes 
cum  fure  non  tenentur  nisi  defectu  fu- 
ris,  seu  principalis  auctoris,  411 B'.  Ei 
autem  cui  illatum  est  damnum  facienda 
est  restitutio,  si  notus  sit,  XXIV  399  A, 
et  commode  fieri  possit,  399B,  etiam 
si  damnificator  inde  aliquod  incurrat 
periculum,  ibid.,  alias  fieri  potest  pau- 
peribus,  399  B,  C.  Cf.  Bestitutio.  — 
Pcena  damni,  seu  carentia  divinee  visio- 
nis,  non  est  essentialiter  dolor  nec 
tristitia,  XXV  468A',  nisi  prout  appre- 
henditur  ut  pcena,  seu  propriae  volunta- 
tis  fructus,  468B',  ut  fit  in  adultis,  non 
in  pueris,  468  C;  sed  sic  est  maximum 
gehennae  tormentum,  468D,  C.  Cf.  Pcena. 

DANIEL  propheta  tempus  durationis  Eccle- 
siae  determinate  non  exprimit,  XXV  251 
A.  —  Explicantur  quidam  ejus  loci,  de 
angelorum  numero,  XXI  231 D',  232A', 
officiis,  520 A',  524  C,  526 A',  et  concer- 
tatione,  558  B  et  s.,  de  hebdomadibus 
septuaginla,  XXIII  25. 

DAVID  de  Dinando  (theologus  heterodoxus 


xin'  saec.)  stultissime  contendit  Deum 
esse  materiam  primam,  XIX  389  A. 

DAVID,  rex  Israel  et  propheta,  revelatio- 
nes  suas  anagogica  illustratione,  in  sola 
vi  intellectiva  recepit,  XIX  62A,  145A', 
quapropter  maximus  dicitur  Propheta- 
rum,  145A'.  —  Qua  virtute  daemonium 
a  Saule  effugaverit,  XXIV  168 D'.  —  De 
triplici  ejus  unctione,  XXIV  192  A. — 
Quo  sensu  dicat  impios  non  resurrectu- 
ros,  XXV  248  B.  —  Turris  Davidica, 
quid  significet,  XIX  53C. 

DE  praepositio  multipliciter  sumitur,  XIX 
317A',  318A,  D,  D',  319 A,  B,  B',  321D, 
et  differt  a  praepositione  ex,  quia  notio- 
ni  principii  notionem  superaddit  con- 
substantialitatis,  318D;  recte  igiturdici- 
tur  Filius  esse  de  substantia  Patris,  317 
B\  318C,  A',  C,  319 A,  C,  D,  320C,  et 
Christus  conceptus  de   Spiritu  Sancto, 

XXIII  114A.  —  Sed  quia  causalitatem 
quamdam    notat    in    duobus    terminis, 

XXIV  293 B,  294  D',  impropriediceretur  : 
de  pane  fit  Corpus  Christi,  293B,  294B, 
D,  C,  D'.  —  Cf.  Ex. 

DEBITUM.  Proprie  et  absolute  loquendo, 
Deus  nulli  debitor  esse  potest,  XXII  344 
D,  sicut  nec  pater  filiis,  XXIV  391 A, 
sed  tantum  ex  quadam  condecentia,  in 
quantum  aliquid  promisit,  XXII  345A', 
348B;  homo  vero  duplici  modo  debitor 
effici  potest  erga  hominem,  XXIV  358B, 
et  erga  Deum,  358C,  385C;  erga  Deum 
satisfacit  ratione  accepti  per  virtutem 
latriae,  ratione  commissi,  per  satisfactio- 
nem,  385  C.  — An  mereatur  quis  solven- 
do  debita,  XXII  344C,  345  D.  —  An  de- 
bens  aliquid  ex  una  causa,  a  debito  sol- 
vatur  illud  faciendo  ex  alia  causa,  XXV 
175B'.  —  Cur  peccatum  dicatur  debi- 
tum,  XXII  468 D.  —  Cf.  Condignum,  Ju- 
stitia. 

Debitum  conjugale  sibi  reddere  pos- 
sunt  conjuges,  non  modo  propter  pro- 
lem,  XXV  66  B,  sed  ad  mutuum  obse- 
quium,  etsi  natura  aut  aetate  sint  steriles, 
68  A',  et  actus  sic  exercitus  omni  culpa 
vacat,   111 B',  C;   non    tamen   reddere 


DEC 


183 


DEC 


tenentur  nisi  post  duos  menses  a  matri- 
monio,  78A'.  —  Quoad  jus  ad  debitum 
aequales  sunt  uterquo  eonjux,  X.XY  1 1 S 
B,  et  quocumque  tempore  ct  liora  sol- 
vere  tenenlur,  118C;  ideo  neuler,  contra 
debitum  conjugale,  inscio  altero,  votum 
emittere  potest,  H8D,  ne  volum  quidem 
non  petendi  debitum,  H8B',  H9C,  D', 
120A.  Sed  sie  intelligendum  est  jus  exi- 
gendi,  ut  consorlis  sanitati  non  olTicial, 
XXV  H6D,  ideo  a  viro  impolenti  non 
plus  exigi  polest  quam  valet,  116  B';  vir 
autem  culpa  sua  impotens  non  excusalur, 
et  pcenitere  debet,  116B'.  Vir  uxori  vel 
per  signa  petenti  reddere  tenelur,  XXV 
117  B,  uxor  autem  viro  non  expresse 
petenti  non  tenetur,  118C.  —  An  liceat 
viro  seminifluo  debitum  petere,  XXV 
117B',  aut  uxori  lempore  menstrui,  117 

B,  aut  impraegnationis,  H9D;  an  tenea- 
tur  reddere  his  temporibus,  117C,  aut 
viro  leproso,  117A;  an  possit  caecus  de- 
bitum  reddere  feminaequam  dubitatesse 
suam,  XXII  245  D' ;  an  et  quandonam 
liceat  famulo  heri  praeceptum  omittere, 
ut  debitum  reddat  uxori,  XXV  154A'.  — 
Clericus  uxoratus,  post  receptionem  or- 
dinis  sacri,  debitum  uxori  pelenti  red- 
dere  tenetur,  XXV  84A',  sed  ab  ea 
petere  nequit,  85A.  —  Quia  non  medio- 
criter  devotionem  impedit  actus  conju- 
galis,  non  licet  petere  diebus  festivis, 
XXV  H8C,  et  communionis,  H6C,  D', 
et  hoc  sub  levi,  H8D'.  —  Cf.  Coitus, 
Conjuges. 

DECALOGUS.  Praecepta  Decalogi  de  lege 
sunt  naturali,  XX  643A,  XXIII  600A', 
cujus  sunt  quasi  prima  principia,  601 

C,  604  C;  sed  quamvis  ea  dictet  ratio 
naturalis,  necesse  fuit,  ex  variis  causis, 
ea  lege  promulgari,  601 B',  et  scriptis 
redigi,  601  C.  An  a  Moyse  congrue  assi- 
gnentur,  XXIII  601 C,  recte  ordinentur, 
602D,  sufficienter  enumerentur,  602C;< 
quot  in  quaque  fuerint  tabula,  605D.  — 
Tria  prima  ad  Deum  spectant,  XXIII 
601  B,  ad  quem  tripliciter  ordinant 
hominem,  602D,  et  ea  quae  religionis 


sunt  seu  latriae  delerminant,  604A',  B', 
scplem  alia  ad  proximum  pertinent,  603 
li,  el  quao  sunl  justitiae  ordinant,  604A'. 

—  Plura  in  eis  prohibenlur  quam  littera 
exprimitur,  XXIII  00215,  608A,  quoniam 
varia  continent,  alia  explicile,  alia  im- 
plicile,  antecedenter  vel  consequenter, 
XXIV  433  D,  et  ad  ea  quodammodo  re- 
duci  possunt  omnes  leges,  XXIII  003D. 
Cur  plura  sint  negativa  quam  affirma- 
tiva,  XXIII  602A.  Cur  in  sexto  et  septi- 
mosecunda?  tabulaepraecepto  prohibeatur 
mera  concupiscentia,  XXIII  636 B  et  s. 

—  A  praeceptis  primae  tabula?,  XX  644A, 
quae  ordinem  creaturaj  ad  Deum  respi- 
ciunt,  643A,  Deus  dispensare  nequit, 
644A,  XXIII  607B',  nec  contra  haec  prae- 
cipere,  XX  643 B;  a  praeceptis  autem  se- 
cundae  tabulae,  643 D',  quae  de  ordine 
tractant  creaturarum  ad  invicem,  643A, 
dispensare  potest,  juxta  quosdam,  643 
D',  646D',  XXIII  607B',  et  contra  haec 
praecipere,  XX  643B,  XXIII  606B,  con- 
tradicentibus  tamen  Thoma  et  Richardo, 
qui  tenent  in  nullo  Decalogi  praecepto 
dispensari  posse,  ne  a  Deo  quidem,  606 
A',  607A,  nec  eis  unquam  fuisse  dero- 
galum,  607 D';  et  multo  minus  in  his 
dispensare  potest  Papa,  XXIV  528A.  — 
Cf.  Praeceptum. 

DECENTIA.  Illud  omne  decens  dicitur  quod 
est  honestum,  XXV  356  B.  Aliquid  au- 
tem  decens  dici  potest,  vel  quantum  ad 
facientem,  XXV  356B,  vel  quantum  ad 
aliud  factum,  ibid.,  et  hoc  dupliciter, 
ex  ordine  ad  causam  particularem,  vel 
ad  causam  universalem,  356C;  similiter 
aliquid  indecens  asseritur  ex  ordine  ad 
agentem,  XX  569 A,  vel  ad  causam  par- 
ticularem,  ut  malum  pcenae,  569B,  vel 
ad  causam  universalem,  ut  malum  cul- 
pae,  569  C.  —  Nullo  modo  Deus  facere 
potest  quod  nullo  modo  decet,  XX  569 
A',  XXV  356B,  A',  nec  quod  dedecet 
eum,  XX  569A,  XXV  356C,  nec  quod 
dedecet  ex  ordine  ad  causam  universa- 
lem,  XX  569  D,  sed  ad  bonum  superius, 
facere  potest  quod  ex  ordine   ad  cau- 


DEC 


184 


DEF 


sam  particularem  dedecet,  568 D,  XXV 
356A'.  —  An  decuerit  Deum  incarnari, 

XXIII  33C,  35  C,  40A.  —  Decentia  divi- 
nae  bonitatis  quandoque  justitia  dicitur, 
XXII  434 A.  —  Cf.  Indecentia. 

DECEPTIO  ultra  nescientiam  addit  judicii 
obliquationem,  XXII  257A,  et  multiplex 
est,  alia  est  enim  in  scibilibus,  alia  in 
opinabilibus,  256C,  alia  a  causa  intrin- 
seca,  alia  ab  extrinseca,  257 B,  alia  cum 
firma  adhaesione  mentis,  quae  proprie 
est  error,  256C,  alia  sine  tali  adhaesio- 
ne,  quae  non  nisi  lato  sensu  dicitur  error, 
257 A.  —  Daemones  in  multis  decipiun- 
tur,  de  contingentibus  judicando,  XXI 
399  A. — An  decipi  potuisset  Adam  in 
statu  innocentiae,  XXII  256B',  affirmant 
quidam  de  deceptione  sine  firma  adhas- 
sione,  256  D',  sed  negatur  communius 
de  quacumque  deceptione,  257  A,  D', 
quia  non  conveniebat  integritali  status 
primi,  258B';  verumtamen  sicut  in  ipso 
fuit  peccare  et  mori,  257 D',  sic  et  deci- 
pi,  si  peccaret,  258A.  Eva  autem  vere 
decepta  est,  XXII  226C.  —  Cf.  Error. 

DECIMA.  Solutio  decimarum  duplici  de 
causa  instituta  est  :  ut  sustentarentur 
ministri  Ecclesiae,  et  significaretur  obla- 
tio  perfecti,  XXIII  103  D'.  —  Ad  sacra- 
menta  legis  naturae  pertinebant,  XXIII 
105B,  XXIV  75C.  Deo  oblatae  ut  remu- 
neratori,  XXIV  75  D,  76  C,  significabant 
humanam  naturam  a  Christo  redimen- 
dam,  XXIII  104 D,  XXIV  75B',  76 C,  82 
D';  ut  peccati  recognitio,  XXIII  104 A, 

XXIV  75 D',  Baptismum  praefigurabant, 
82D',  et  erant  quasi  qusedam  confessio, 
XXIII  104C.  —  In  quantum  sunt  pars 
necessaria  ad  sustentationem  ministro- 
rum  Ecclesiae,  ad  jus  divinum  perti- 
nent,  XXV  199B',  et  jus  eas  sumendi 
non  nisi  clericis  competit,  48C,  131 
C,  nec  vendi  potest,  48  D',  nec  praescri- 
ptione  perimi,  199 A'.  —  Aliud  est  de- 
cimare,  id  est  decimas  dare,  XXIII  103 
D',  aliud  decimari,  id  est  profiteri  libe- 
ratione  egere,  104B;  propter  quod  po- 
steri  Abrahae  in  eo  decimati  dicuntur, 


prater  Christum,  103D,  I04B,  C,  D.  — 
Denarius  numerus  limes  est  numerorum, 
XXIII  104A,  et  perfectissimus,  in  se  tri- 
plicem  continens  perfectionem,  unitatis, 
ternarii  et  senarii,  XXIV  75A'.  Cf.  Nu- 
merus. 

DECBETALES,  id  estConstitutiones  etEpi- 
stolse  Gregorii  IX  etaliorum  Pontificum, 
a  B.  Baimundo  de  Pennafort  anno  1235 
collectae,  passim  allegantur,  XIX  473  A, 
etc.  Adeantur  indices  tomorum  singu- 
lares. 

DECBETUM,  id  est  veterum  canonum  col- 
lectio  a  Gratiano,  Ord.  S.  Benedicti, 
anno  1151  compilata,  multoties  citatur, 
XIX  100  D',  etc. 

DEFECTUS.  Quid  inter  defectum,  malum 
et  culpam,  XXII  387 A.  —  Alia  fecit 
Deus  indefectibilia,  ut  ccelestia,  XX  499 
A',  500 D,  alia  autem  defectibilia,  sive 
naturaliter,  ut  corruptibilia  et  irrationa- 
lia,  499A',  sive  moraliter,  ut  angelos  et 
homines,  499  C,  ut  unaquaeque  natura 
secundum  suam  conditionem  suum  con- 
sequatur  finem,  499  D;  nec  inde  cul- 
pandus  est,  etsi  inde  sequatur  malum, 
500C,  quoniam  bona  est  natura,  etiam 
defectibilis,  499A',  cujus  defectuositas 
ad  ordinem  pertinet  universi,  499  B', 
634D,  635B,  D,  C,  et  malum  inde  obor- 
tum  recompensatur  per  bonum,  sive 
naturae.  499C,  sive  gratiae,  499D'.  — 
Alii  sunt  defectus  involuntarii,  qui  magis 
compassionem  movent  quam  vindictam, 
XXII  553A',  alii  voluntarii,  qui  ultionem 
merentur,  553  B'  ;  alii  naturales,  alii 
pcenales,  XXIII  276A',  alii  detrahibiles, 
alii  indetrahibiles,  276 B'.  —  An  huma- 
nae  naturae  defectus  decuerit  Christum 
assumere,  XXIII  276C,  B',  277 D,  D',  278 
C,  et  quos,  276B',  277B',  278A,  279A. 
■ —  An  post  resurrectionem  futuri  sint 
defectus  in  corporibus  Beatorum,  XXV 

.  270C,  274 B,  vel  damnatorum,  270  C, 
271  C,  305D'.  —  Notabilis  defectus  in 
membris  excludit  a  susceptione  ordi- 
num,  XXV  56A,  C.  —  Cf.  Deformitas, 
Malum. 


I)RF 


m 


DRG 


DRFRRRNS  circulus  cst  medius  inter  duos 
ccclos  cujusque  planetse,  XXII  66B'j  in 
quo  fixus  est.  ct  quocum  volvitur  plane- 
ta,  66D';  movetur  motu  circulari  circa 
centrum  suuin,  80 B.  Cf.  Planeta. 

DEFINITIO  dicitur  quasi  terminus  rei, 
XXIV  257 C;  est  quod  indicat  quid  sit 
res,  XXII  29B,  XXIV  44B,  vel  quod  ex- 
primit  specicm  rei,  XXI  221 A,  vel  ratio 
quam  significat  nomen,  XXIV  43A',  D'. 
—  Mulliplex  est,  alia  estenim  exgenere 
et  differentia  convertibili,  quac  notificat 
esse  rei  substantiale,  XXI  513D,  alia, 
quse  substanliam  describitper  potentias, 
et  potentias  per  actus,  et  haec  notificat 
esse  rei  virtuale,  513A',  item  alia  for- 
malis,  alia  materialis,  alia  materialis  et 
formalis  simul,  XXIV  100B,  quae  iterum 
subdividuntur,  100D.  Definitio  sumpta 
ex  fine  ceteris  est  formalior,  et  alias 
demonstrare  potest,  XXI  469D'.  —  De- 
finitio  tantum  est  intentionis  seu  formae, 
juxta  Averroem,  XXII  29B,  non  formae 
solius,  sed  compositi,  juxtaAvicennam, 
29C.  —  Proprie  definiri  non  potest  nisi 
substantia,  XXIV  44 A,  sed  largo  modo 
definiri  possunt  negativa,  privativa  et 
figmenta,  43  D';  quomodo  definiri  va- 
leant  accidentia,  44B.  —  Cf.  Denomi- 
natio. 

Dupliciter  quid  dicitur  loco  definiri, 
per  quantitatem  dimensivam,  ut  corpo- 
ra,  per  quantitatem  virtualem,  ut  spiri- 
tus,  XXIV  257  C  ;  primo  modo,  sic 
commensuratur  loco  ut  sit  in  uno  et 
non  in  altero,  257 D,  secundo  modo  pot- 
est  iu  pluribus  esse  simul,  257B'.  —  Ut 
quid  definitive  sit  in  loco,  requiritur  ut 
ipsi  competat  esse  in  loco,  et  ut  sit  in 
loco  sibi  quodam  modo  commensurato, 
XXIV  258D;  hinc  quodcumque  finitam 
habet  quantitatem  aut  virtutem,  oportet 
esse  definitive  in  loco  in  quo  est,  258 
A'.  —  Qua?  definitive  sunt  in  loco,  a 
loco  proprie  non  continentur,  XXI  173 
C,  sunt  tamen  intra  continentis  superfi- 
ciem,  et  nihil  eorum  est  extra  illud,  173 
D;  sic  in  loco  sunt  spirituales  substan- 


tiffl,  XX  441 C,  449C,  B',  ut  angeli  et 
da?mones  in  corporibus  assumptis,  XXI 
449B,  4521),  et  anima  in  corpore,  461 
B'.  —  Cf.  Locus. 

DRFOBMITAS  in  corporibus  ex  duobus 
accidit,  XXV  3031)',  et  quadruplex  est, 
270C;  sed  quum  ad  vilium  spectet  na- 
turae,  non  ad  naturam,  a  corporibus 
electorum  tollelur,  270 D,  in  corporibus 
autem  damnalorum,  juxta  plerosque  re- 
manebit,  270 A',  271 C,  305  D'.  —  Nota- 
bilis  deformitas  in  corpore  arcet  a  su- 
sceptione  ordinum,  XXV  56A,  C.  —  Cf. 
Defectus. 

DEFUNCTUS.  His  qui  in  caritate  defuncti 
sunt  prodesse  possunt  suffragia  viven- 
tium,  XXV  329C,  ad  poanse  diminutio- 
nem  et  accelerationem  gloriae,  329  D', 
quia  extra  paradisum  etinfernum  positi, 
adhuc  sunt  aliquo  modo  viatores,  330A, 
etsi  in  gratia  et  caritate  crescere  ne- 
queant,  ibid.  —  Damnatis  autem  mini- 
me  prosunt,  XXV  331  B',  nec  quoad 
diminutionem  pcena?,  328D,  330D',  331 
B,  nec  quoad  confortationem  patientis, 
331 C,  nec  per  modum  consolationis, 
328A',  331 A',  quamvisnonnulli  per  suf- 
fragia  Sanctorum  quamdam  repausatio- 
nem  accepisse  dicantur,  332B,  C,  A', 
imo  et  liberationem,  331 C,  D'.  —  Item 
pueris  in  limbo  detentis  prodesse  non 
videntur,  XXV  328B',  332D',  sicut  nec 
olim  patribus  in  limbo  profuerunt,  328 
B'.  —  An  et  quomodo  proficiant  eis 
preces  peccatoris,  XXII  545  A,  D',  aut 
cultus  exsequiarum,  XXV  335  D'.  — 
Quot  sint  in  Rcclesia  suffragia  pro  de- 
functis,  XXV  334A  et  s.  Communiter 
nesciunt  mortui  quae  et  quando  pro  eis 
fiant  suffragia,  XXV  331A'.  —  Cf.  Mors, 
Suffragia. 

DEGRADATIO,  pcena  ecclesiastica,  totalis 
est  vel  partialis,  XXV  50D'.  —  Episco- 
pus  degradatus  valide  confert  ordines 
et  alia  sacramenta,  XXV  41 D,  B',  C, 
quia  degradatio  non  videtur  major 
privatio  quam  suspensio,  42  C,  con- 
tra  quosdam,   40  B',   41  D,   42  B',   qui 


DEL 


186 


DEL 


tenent  degradationem  esse  omnimodam 
potestatis  spoliationem,  40B',  42 B',  D'; 
similiter  sacerdos  degradatus  valide  con- 
secrat,  quia  ordinem  non  amisit,  XXIV 
344B,  C  Sed  ab  eis  non  licet  audire 
Missam  nec  sacramenta  suscipere,  XXIV 
345  A.  —  Confessiones  autem  audire 
nequeunt  degradati,  XXIV  477  D',  quia 
in  eis  potestas  clavium  quantum  ad 
usum  iropeditur,  licet  maneat  quoad 
essentiam,  524B',  525D.  —  Cf.  Clavis, 
Sacramenta. 
DELECTATIO  ex  unione  potentiae  cum  ob- 
jecto  convenienti  consurgit,  XIX  40, 
H7B',  XXII  342 D',  XXV  480B',  et  defi- 
niri  potest  perfectio  potentiae  apprehen- 
dentis  rem  sibi  connaturaliter  congru- 
entem,  480  C,  vel  quietatio  voluntatis 
in  bono  convenienti,  403 D';  delectatio 
enim  magis  est  immobilitas  et  quies 
quam  motus,  XIX  H6B,  XX  608A,  in 
quo  a  desiderio  differt,  XXV  403D';  ad 
eam  concurrunt  delectabile  et  conjun- 
ctio  ejus  cum  delectante,  XIX  121 B',  et 
tanto  major  est  quanto  potior  qualitas 
objecti,  dispositio  subjecti,  et  utrius- 
que  conjunctio,  XXV  469B.  —  Ad  vo- 
luntatem  pertinet,  XX  608  A,  sed  una- 
quaeque  vis  tam  cognitiva  quam  appeti- 
tiva,  propriam  delectationem  habet  sibi 
connaturalem,  XXIII  289A,  290C,  sicut 
quilibet  sensus,  2S7  D.  —  Delectatio 
ultimum  est  quod  exspectatur  in  actibus 
animae,  XIX  116  C,  et  quemcumque 
actum  convenientem  sequitur,  116C, 
117  A';  perfectio  enim  quaedam  est  ope- 
rationis,  XXV  430D',  quam  ornat,  sicut 
pulchritudo  juventutem,  430 A',  ita  ut 
ex  operatione  et  delectatione  consistat 
operatio  perfecta,  430D',  et  ad  actionem 
ordinatur  ut  ad  finem,  431 A.  Delectatio 
igitur  in  opere  signum  est  virtutis,  XXII 
343 A,  XXIII  408A,  et  habitus  generalis, 
400  C,  et .  nemo  castus  vere  dicitur, 
nisi  qui  castitatem  delectabililer  servat, 
XXII  342D',  XXIII  540A'.  —  Verum- 
tamen  delectatio  spiritualis  in  orando 
non  sufficit  ad  discernendum  dilectio- 


nem  naturalem  a  caritate  infusa,  XX 
26D',  28A,  29 B'.  —  Delectationem  natu- 
raliter  appetit  homo,  XIX  40,  et  qui 
spirituales  respuit,  in  carnales  incidit, 
ibid.  Sed  spirituales  dumtaxat  simpli- 
citer  delectationes  sunt,  XXV  275 B'  : 
admirabiles  enim  delectationes  sibi  anne- 
xas  habent  philosophia,  XIX  39,  et  theo- 
logia,  quia  maxima  est  jucunditas  intel- 
ligere  quod  fide  creditur,  89D',  item  et 
aliae  scientiae,  XXIII  408A,  et  quaelibet 
virtus  in  actu  suo,  XIX  114B',  117B'; 
sed  in  Deo,  tanquam  summe  bono,  sum- 
me  pulchro,  et  summe  conjuncto,  per- 
fectio  constat  delectationis,  121 C.  Car- 
nales  vero,  ut  cibi  et  venerea,  felicitatem 
dare  non  valent,  XXV  273C,  275D,  nec 
sunt  nisi  quaedam  medicinae  ad  reparan- 
dam  ruinam  speciei  vel  individui,  quae 
propter  se  appeti  nequeunt,  273  C,  275 
C,  nec  conveniunt  homini  in  quantum 
homini,  275D;  imo  corrumpunt  existi- 
mationem  prudentiae,  XXI  305B',  et  con- 
templationem  maxime  impediunt,  XXV 
273  A  :  quapropter  etsi  in  paradiso  ter- 
restri  fuissent  ob  necessitatem,  275B', 
a  paradiso  ccelesti  omnino  excluduntur, 
273  B,  275  C,  C,  quidquid  contra  effu- 
tiant  Sarraceni  et  Judaei,  272D',  276A. 
—  Cf.  Voluptas. 

Delectatio  non  est  de  essentia  beatitu- 
dinis,  XXV  430A',  nec  est  essentialiter 
beatitudo,  nec  potest  esse  ultimus  finis, 
quia  per  se  non  est  appetenda,  403D', 
sed  ad  beatitudinem  et  fruitionem  re- 
quiritur,  XIX  H3A,  116B;  quandoque 
pro  fruitione  sumitur,  116  D',  sed  se 
habet  ad  fruitionem  tanquam  genus  ad 
speciem,  116D.  Si  ad  finem  referatur, 
objeclum  est  usus,  si  in  ipsa  quiescatur, 
objectum  fruitionis,  XIX  120D',  illa  enim 
dumtaxat  delectatio  ad  fruitionem  suf- 
ficit  in  qua  quietatur  mens,  119  A. 
■ —  Sine  cognitione  haberi  nequit,  XIX 
T16B,  et  aequalis  est  apprehensioni  seu 
cognitioni  ex  qua  oritur,  XXV  480D'; 
quum  ergo  in  Beatis  tam  ex  visione 
quam  ex  dilectione  Dei  procedat,  438  A', 


di;l 


187 


DEL 


patel  eos  in  visione  Doi  snmmo  delecla- 
ri,  48015',  et  universas  eorum  delecta- 
tiones  perfectissimas  esse,  unamquam- 
que  in  genero  suo.  481A.  —  An  Deus 
secundum  so  considerari  possit  absque 
delectatione,  negat  Thomas,  XXV  461 
])',  affirmal  Cartusianus,  462A  :  bonitas 
enim  semper  delectationem  alfert,  sed 
quae  bonitatem  dumtaxat  participant,  non 
necessario  delectant,  380C;  ideo  visio 
Dei  per  speeiem  nequit  non  delectare, 
XIX  131  A,  apprehensio  autem  per  spe- 
eulum,  ex  effectibus,  delectatione  carere 
potest,  XXV  380D.  —  Quomodo  fruitiva 
delectatio  in  Christo  secum  tulerit  sum- 
mum  passionis  dolorem,  XXIII  281  C, 
283 A,  286 A,  291 A',  B',  293B,  quum  ve- 
hemens  delectatio  quamcumque  tristi- 
tiam  abjiciat.  291 C,  293B'.  —  Quanta 
sit  Dei  in  se  ipso  delectatio,  XX  608A. 
—  Cf.  Beatitudo,  Fruitio. 

Moraliter,  quum  delectalio  ad  opera- 
tionem  referatur,  XXV  431 A,  idem  est 
de  utraque  judicium,  quia  bonae  opera- 
tionis  delectatio  bona  est,  malae  mala, 
H2C.  —  Non  ergo  omnes  delectationes 
bonae  sunt,  ut  dixerunt  Epicurei,  XXV 
430C,  nec  omnes  malae,  ut  volebant 
Stoici,  430C,  431 B,  sed  alise  bonae,  aliae 
malae,  secundum  Peripateticos,  430  C, 
imo  aliqua  optima  est,  ea  scilicet  quae 
optimam  operationem  sequitur,  430D', 
et  est,  si  non  optimum,  aliquid  saltem 
optimi,  431 A.  — Delectatio  proprie  est 
motus  rationis  inferioris  aliquid  appre- 
hendentis  ut  conveniens,  XXII  286  D; 
percipitur  a  sensualitate,  291 C,  adverti- 
tur  a  ratione  inferiori,  approbatur  vel 
rejicitur  a  ratione  superiori,  291  C;  pos- 
sibile  autem  est  unamquamque  seorsim 
delectari,  290D',  et  quum  delectatursola 
sensualitas  (si  sit  de  re  mala),  veniale  est 
peccatum,  291 C,  quum  contingit  delecta- 
ri  sensualitatem  et  rationem  inferiorem, 
modo  veniale,  modo  mortale  esse  potest 
peccatum,  291 D,  B',  quum  demum  dele- 
ctatur  ratio  superior,  est  peccatum  mor- 
tale,  dummodo  gravis  sit  materia,  291 D, 


et  morosa  delectatio,  288A',  292D,  294 

C.  Deleetatio  morosa  simpliccm  se([uens 
actum  cogitandi  de  pcccalo  morlali, 
semper  peccatum  cstgrave,  XXII  2921)', 
quae  autem  sequituraetum  rellexum,  non 
est  semper  gravis,  iino  potest  esse  abs- 
que  peccato,  2931!.  Quse  autem  insurgit 
in  appetitu  sensitivo,  XXII  293A',  non 
fit  morlalis  nisi  per  consensum  volunta- 
tis,  293B',  D',  non  qualemcumque,  sed 
deliberativum,  294A.  —  Quidquid  dicat 
Antisiodorensis,  XXIII  407A',  intellectus 
non  peccat  in  scientiis  naturalibus  dele- 
ctando,  408A,  ut  philosophia  et  astrono- 
mia,  408B,  nisi  in  his  immoderate  dele- 
ctetur,  408C,  nec  pariter  in  bonis  natu- 
ralibus,  ut  cibo,  potu,  408  D,  et  actu 
conjugali,  408 A'.  In  his  enim  triplex 
est  delectatio,  naturae  institutae,  naturae 
destitutae,  et  peccati,  XXII  202B,  etcirca 
hsec  potest  quis  se  habere  triplici  modo, 
humano,  superhumano  et  inhumano, 
XXIII  544  A'.  Copula  igitur  conjugalis  ob 
solam  delectationem  exercita,  peccatum 
mortale  esse  videtur,  quum  extra  hone- 
statem   matrimonii  quaeratur,  XXV  112 

D,  quae  autem  in  moderatae  fit  desiderio 
voluptatis,  vel  peccatum  leve  est,  juxta 
Thomam,  H2B,  vel  culpa  caret,  juxta 
Richardum,  112C,  quia  corporalis  dele- 
ctatio  non  est  secundum  se  mala,  ibid. 
—  In  malis  delectari  pessimum  est  et 
valde  gravat  peccatum,  XXII  566  C,  sed 
in  cognitione  malorum  delectari  licet, 
in  quantum  utilis  est,  XXV  435A'.  — 
Delectabile  bonum  non  est  bonum  nisi 
secundum  quid,  et  imperfectius  est  bo- 
no  utili  et  honesto,  XXI  474  B;  contra 
delectabilia  per  fugam  prasmunimur, 
396B.  —  Cf.  Tentatio. 

DELEGATIO.  Jurisdictionem  ad  confessio- 
nes  accipiendas  delegare  potest  quicum- 
que  eam  habet  immediatam,  pastor,  epi- 
scopus  vel  Papa,  XXIV  478A',  479C,  B', 
484 D,  et  si  ita  delegatus  a  Papa  aut  epi- 
scopo  delegatus  est  ut  vicem  gerens 
committentis,  majoris  auctoritatis  est 
quam  parochus,  478  B',  si  vero  ut  coad- 


DEM 


188 


DES 


jutor  parochi,  minoris  est  auctoritatis, 
478  C.  An  qui  his  delegatis  peccata  con- 
fessus  est,  ea  iterum  proprio  parocho 
confiteri  teneatur,  XXIV  478 C,  480  A, 
481 B',  482 B.  Cf.  Confessarius.  —  An  ex 
delegatione  Papae  possit  simplex  sacer- 
dos  Confirmationem  ministrare,  XXIV 
196B'  et  s.  Cf.  Confirmatio. 

DELIBERATIO  ad  peccatum  quodcumque 
requiritur,  XXI  239B-,  XXII  294A,  et  ad 
omne  opus  meritorium,  XXI  290C,  nec 
fieri  potest  in  instanti  indivisibili,  239 
B' ;  ad  susceptionem  autem  gratiee  non 
requiritur,  291 A'. 

DELICTUM.  Sic  proprie  dicitur  peccatum 
omissionis,  XXII  473 D.  Cf.  Peccatum. 

DEMERITUM.  Quid  inter  demeritum,  pec- 
catum,  culpam  et  vitium,  XXII  220C. 
—  Unius  personse  peccatum  toti  naturae 
demereri  nequit,  nisi  limites  transcendat 
naturae,  XXII  211 C,  ideo  peccatum  Adae 
in  posteros  transit,  non  per  modum  de- 
meriti,  sed  per  modum  traductionis, 
ibid.  —  Demerita  non  deleta  per  poeni- 
tentiam  manent  in  reatu  poense,  deleta 
manent  in  pcenitentise  memoria,  XXV 
261 B,  et  in  extremo  judicio  manifesta- 
buntur,  261  A,  ad  condemnationem  ini- 
quorum,  260  A',  non  ad  confusionem 
justorum,  261 C.  —  Cf.  Peccatum. 

DEMOCRITUS,  Abderitanus  (470-362  a.  c), 
«  antiquissimus  philosophus,  qui  deom- 
nibus  curam  gessit  »,  XXII  42D',  et  cui 
tota  antiquitas  auctoritatem  detulit  ma- 
gnam,  XXI  82D',  perperam  asseruit  ex 
fortuito  atomorum  concursu  formatum 
esse  mundum,  46  D,  69  C,  96  D',  imo 
innumerabiles  mundos,  97D,  et  omnia 
fieri  a  casu  aut  fortuna,  XIX  222 D,  XX 
498D;  item,  spiritus  et  incorporea  ne- 
gans,  XXI  231 D,  intellectum  et  sensum 
idem  esse  effutiebat,  XXII  99D,  et  uni- 
cuique  sic  evenire  ut  ipsi  a  ccelestibus 
est  determinatum,  99A'.  —  Quid  sense- 
rit  de  sole,  XXII  42D',  ccelo,  59A',  et 
revolutionibus  orbis,  XXI  92A'. 

DEMONSTRATIO  proprie  est  de  his  quse 
fiunt  semper,  XXV  156  A";  principium 


enim  demonstrationis  est  quod  quid  est, 
et  abstrahit  ab  hic  et  nunc,  XXI  70D'. 

—  Quee  fidei  sunt,  si  sint  naturali  ratione 
demonstrabilia,  sciri  possunt,  XIX  61 B, 
et  argumentis  fulciri,  66  A',  89  B',  91  C, 
quin  inde  evacuetur  meritum  fidei,  66 
B',  89  D' ;  sunt  tamen  quaedam  quee  nullo 
modo  ratione  demonstrari  possunt,  ut 
S.  Trinitas,  XIX  228A  et  s.,  et  creatio 
mundi  in  tempore,  juxta  Thomam,  XXI 
69  B',  quia  demonstrativae  rationes  pro 
et  contra  pariter  deficiunt,  XIX  230D, 
232  A',  XXI  70B,  et  qui  talia  naturali 
ratione  probare  contenderet,  derogaret 
fidei,  XIX  232D',  235B,  eamque  irrisui 
exponeret,  XXI  70B,  71 A.  —  Cf.  Argu- 
menta,  Syllogismus. 

DENOMINATIO  rei  a  perfectiori  fieri  con- 
suevit,  XXII 171 C,  id  est  a  forma,  136D, 
sed  secundum  diversam  naturam  gene- 
ris,  diversus  est  modus  denominationis, 
XX  337A.  —  Denominativa  significant 
accidentia,  juxta  Avicennam,  XXI  207B. 

—  Cf.  Nomen. 

DERELICTIO.  Divina  providentia  viatores 
nunquam  ex  toto  deserit,  XXI  550C, 
551 D,  sed  tantum  quoad  aliquos  effectus, 
551  D.  —  Similiter,  angeli  hominum 
custodes,  qui  sunt  exsecutores  provi- 
dentise,  XXI  550C,  sibi  commissos  nun- 
quam  ex  toto  deserunt  custodia  spiritu- 
ali,  550B',  D',  551 D',  quantumvis  obsti- 
natos,  551 C,  552D',  quia  semper  eis 
prodesse  possunt  in  aliquo,  551 D',  cu- 
stodiendo  scilicet  corpora,  553B,  aut 
aliquantulum  retrahendo  a  malo,  553 C; 
eos  tamen  deserere  possunt  quantum  ad 
aliquos  elfectus,  552B',  553  A,  et  quoad 
diligentiam  in  custodiendo,  552D'.  — 
Angeli  nationum  custodes  eas  nonnun- 
quam  deserere  videntur,  XXI  550C,  551 
B'.  —  Cf.  Reprobatio. 

DESIDERIUM  est  boni  nondum  adepti,  sic- 
ut  amor  est  boni  jam  habiti,  XXI  104B', 
XXIII  450 D.  —  Quasi  sermo  est  et  ver- 
bum  anima?,  XXI  532D,  et  in  concupi- 
scibili  subjectatur,  XXIII  450  B'.  — 
Fidem    praesupponit,    XXIII  450  B',   et 


hi;i' 


|S!I 


l»KI' 


spem  praecedit,  XXI  310  D,  XXIII  450B', 
amorem  vero  praecedit,  juxta  Thomam, 
XXIII  4S0B',  subsequitur,  juxta  Richar- 
dum,  XXI  3iOC.  —  Quum  sit  rei  non- 
dum  liabila?,  in  eo  non  consislit  bcati- 
tudo,  XXV  403  C,  404C.  —  Quomodo 
optent  angeli  custodes  suorum  saluleni, 

XXI  556 A,  557A'.  ■ — An  inordinalo  desi- 
derio  primum  peccaverit  Lucifer,  XXI 
310  C.  —  Cf.  Ainor. 

DESPERATIO  inler  peccata  contra  Spiri- 
tum  Sanctum  ponitur,  XXII  574B',  C, 
quare,  575B,  et  quomodo,  576B'.  —  Alia 
peccata  praesupponere  semper  videtur, 

XXII  578D,  C,  D',  579A.  —  Nec  primo 
angelo,  nec  primo  homini  casum  futu- 
rum  revelare  potuit  Deus,  XXI  294B', 
D',  alioqui  necessario  desperassent,  293 
D,  295  D.  —  Cf.  Spes. 

DETRACTIO.  Tripliciterpotest  quis  famam 
alterius  laedere,  verum  dicendo  bono 
fine,  et  sic  nec  peccat  nec  ad  reslitutio- 
nem  famae  tenetur,  XXIV  397  B',  399  A', 
falsum  dicendo,  et  sic  peccat  et  tenetur 
dicere  se  mentitum  esse,  397C,  399A', 
verum  dicendo,  sed  malo  fine,  et  sic 
iterum  peccat,  et  famam  laesam  resarcire 
tenetur,  absque  tamen  mendacio,  396A', 
397C,  399A'.  Cf.  Fama,  Restitutio. 

DEUS.  Cognoscibilitas  Dei.  Deus  ex  sua 
natura  infinilae  est  cognoscibilitatis, 
XIX  217C,  231 B',  et  ipsum  esse  quintu- 
plici  modo  probari  potest,  146C;  imo, 
ipsum  esse  est  propositio  per  se  nota, 
vel  secundum  se,  ut  concedunl  Thomas, 
222A',  C,  223B,  et  alii,  223A',  C,  vel 
etiam  quoad  nos,  ut  tenent  Anselmus, 
222A,  Bonaventura,  224  B',  Alexander, 
225C,  et  Cartusianus,  227C,  ita  ut  om- 
nibus  naturaliter  inserta  sit  cognitio 
exsistentiae  Dei,  223D',  saltem  in  habitu, 
225C,  et  in  communi,  XXV  406D,  nec 
cogitari  possit  non  esse,  XXI  271 C,  284 
B,  nec  ignorari  nisi  ab  insipientibus, 
XIX  224A',  226  A,  nec  quisquam  ab 
ignorantia  ejus  excusari  valeat,  XXI  31. 
—  Verumtamen  sibi  soli  naturaliter  cog- 
noscibilis  dicitur,  XXI  268B,  quia  om- 


nem  intcllcclum  creatum  superat,  XIX 
221  I)',  uec  ulli  creatura?  quidditative 
cognoscibilis  est  per  pra»sen!iam,  quia 
inacccssibilis,  143  D,  XXI  266A,  B',  267 
C,  268D,  270  A,  etsi  omnibus  intime 
praesens  sit,  266  C,  nec  per  specicm, 
266C,  269C,  271  B.  innatam,  267C,  A', 
atil  relentam,  267B',  quia  nulla  specie 
adaequate  repraesentari  potest,  266  D', 
268A',  269D,  nec  cognitione  abstractiva, 
ut  perperam  contendil  Scotus,  267A, 
nec  per  ipsam  revelationem,  quia  divi- 
num  lumen  non  nisi  circumvelatum 
nobis  ostenditur,  270 C,  sed  per  creatu- 
ras  dumtaxat,  sicut  causa  per  effectum, 
266C,  D,  quasi  per  speculum,  266D, 
quoniam  nullo  effectu  sufficienter  expri- 
mitur,  270  C.  —  Quocirca  dicendum, 
quod  in  sua  essentia  plene  perspici  aut 
comprehendi  nequit,  XIX  36,  nec  ipsa 
universa  catena  deorum  ipsum  capere 
valet,  nec  imaginari  nec  intelligere  sic- 
uti  est,  XXV  425C;  nec  enim  eum  im- 
mediate  attingere  valemus,  XIX  216  D, 
220 D,  nec  mediate  per  informationem 
propriam  aut  alienam,  220A',  sed  tan- 
tum  quoad  habitudinem  ejus  ad  creatu- 
ras  et  differentiam  ejus  ab  eis,  216 A', 
quae  ad  hoc  non  perducere  possunt  ut 
ejus  essentiam  videamus,  2I6D,  et  cog- 
nitione  per  phantasmata,  quibus  pro- 
prius  et  perfectus  rei  conceptus  non 
attingitur,  81 B,  82A.  Certissime  tamen 
scimus  quia  est,  sive  ex  creaturis,  XX 
139C,  sive  ex  revelatione,  138D',  imo 
intellectui  inest  ejus  cognitio,  ut  sicut 
quoad  quid  est  nunquam  potest  sciri, 
ita  quoad  quia  est  nunquam  possit  igno- 
rari,  XIX  224C,  et  sicut  nihil  incertius 
est  quarn  quid  est,  ita  nihil  certius  sit 
quam  quia  est,  78B.  Nullus  ergo  viator 
naturali  lumine  cognoscere  potest  quid 
sit  Deus,  XIX  78A',  220B',  XX  148D, 
sed  bene  quia  est,  221 D',  XXI  270 D; 
quoniam  vero  cognitio  quia  est  haberi 
nequit  nisi  aliquo  modo  sciatur  quid 
est,  270A',  necesse  est  ut  sciamus  quid 
est,  saltem  in  generali,  XIX  221 A,  et 


DEU 


190 


DEU 


aliqua  de  Dei  essentia  saltem  confuse 
apprehendantur,  XXI  270  A',  et  per  nega- 
tionem,  270C,  nullo  enim  modo  melius 
cognoscitur  quam  per  negationem,  XIX 
35,  et  quo  plura  de  eo  negative  cogno- 
scuntur,  eo  minus  confuse  cognoscitur, 
ibid.  Sic  multadeDeo  scimus  cognitione 
etiam  distincta  quantum  ad  quia  est, 
XXI  271 A',  et  ad  cognitionem  intuitivam 
quotidie  appropinquare  nobis  fas  est, 
XIX  65  C,  XX  148D'.  Naturaliter  inve- 
nerunt  philosophi  quia  est,  et  unus  est, 
XIX  217D,  incorporeus,  217  A',  omnium 
creator,  217B',  XX  564C,  simplex,  in 
quantum  est  quidquid  habet,  XIX  217  B', 
et  omnipotens,  XX  564C,  C;  et  ex  reve- 
latione  cognoscimus  ejus  perfectiones 
in  quantum  in  operibus  relucent  crea- 
tionis,  administrationis,  gubernationis, 
restaurationis,  sanctificationis  et  retri- 
butionis,  XIX  79D'. 

Diversimode  cognoscitur  Deus,  ab  an- 
gelis,  XXII  252B',  253A,  a  Beatis,  252 
D',  et  a  viatoribus,  252C,  253A,  aliter 
per  fidem,  aliter  per  donum  intellectus, 
aliter  per  beatitudinem,  XXIII  576  D', 
aliter  per  naturalem  rationem,  aliter  per 
supernaturalem  revelationem,  XXI  31, 
aliter  per  creaturas,  aliter  per  speciem, 
XIX  85  A,  C.  In  sua  immensitate  cogno- 
sci  potest  etiam  in  hac  vita,  sed  tantum 
privative,  XIX  215 B',  item  facie  ad  fa- 
ciem,  sed  lato  modo,  21.5C,  item  in  sua 
praesentialitate,  secundum  quod  prsesens 
est  creaturse,  215  D'.  Quidquid  dicant 
quidam,  per  speciem  aliquam  cognosci 
potest,  XXII  254A,  255D,  sed  aliter  in 
patria,  aliter  in  via,  255A'.  An  a  nobis 
cognoscatur  per  accidens,  XIX  218A,  C, 
univoce  vel  analogice,  218A,  D,  219A. 
—  Quadruplici  modo  cognoscitur,  XXII 
254 D,  et  sub  quadruplici  respectu,  XIX 
81 C.  An  facilius  concipi  valeat  sub 
ratione  infiniti  quam  sub  ratione  deita- 
tis,  XIX  81 A,  D*.  —  Per  creaturas  tripli- 
citer  cognoscitur,  per  viam  scilicet  cau- 
salitatis,  eminentise,  ablationis,  XIX  216 
A',  XX  140B,  142D',  sed  hsec  cognitio 


debilis  est  valde,  XIX  217B;  et  per  crea- 
turas  tanto  melius  cognoscitur  quanto 
altior  est  creatura,  XXII  253 A',  ideo  per- 
fectius  per  intelligibilia  quam  per  sensi- 
bilia,  253B'.  —  Cf.  Cognitio. 

An  et  quomodo  alicujus  scientise  obje- 
ctum  esse  possit,  XIX  78C,  82C,  vel 
materia,  78D,  82D'.  —  Subjectum  est 
metaphysicae  et  theologiae,  XIX  80  D, 
sapientise  naturalis  et  supernaturalis, 
38,  quia  in  eo  plura  sunt  qua3  uno  modo 
sunt  fidei,  alio  modo  ratiouis,  217C. 
Prout  igitur  in  creaturis  relucet,  obje- 
ctum  est  philosophise  naturalis,  XIX  38, 
prout  ex  revelatione  noscitur,  objectum 
sapientise  gratis  datse,  38,  ut  ens  et 
causa,  objectum  metaphysicse,  80  D, 
theologise  vero  objectum  sub  ratione 
deitatis  et  infiniti,  80 D',  81 D,  vel  perfe- 
cti,  82B,  vel  salvatoris  et  glorificatoris, 
80B',  81 A',  82C,  vel  primi  principii  et 
finis  ultimi,  82B'.  —  Item,  quidquid 
dicat  Durandus,  XIX  122A,  objectum 
est  theologicarum  virtutum,  122B',  fidei, 
spei  et  caritatis,  XXIII  448  D',  et  actuum 
earumdem,  ac  proinde  fruitionis,  XIX 
122B',  fidei,  ut  veritas  prima,  XXIII  405 
B,  D',  445B',  spei,  ut  beatitudo  certa, 
452  A,  caritatis,  ut  summum  bonum, 
449 A,  460  A.  An  secundum  se  conside- 
rari  possit  absque  delectatione,  XXV 
461 D',  et  dilectione,  XIX  132A,  133  C. 
An  necessario  ametur  etiam  sub  ratione 
ulciscentis  justitise,  XIX  132C,  D'.  — 
Cf.  Caritas,  Theologia,  Virtus. 

Visibilitas.  Divina  essentia  ab  intelle- 
ctibus  creatis  ex  puris  naturalibus  vide- 
ri  nequit,  XIX  219C,  XXV  420B,  424B', 
425A,  non  modo  quia  non  vult  Deus,  ut 
asserit  Scotus,  XIX  219B',  sed  propter 
creatae  naturae  infirmitatem,  219  B,  et 
summam  Dei  simplicitalem,  220 A;  qua- 
propter  invisibilis  dicitur,  212B,  XXV 
413D',  416 D',  et  lucem  habitans  inac- 
cessibilem,  413C,  416  C.  —  Verumta- 
men,  teste  Scriptura,  ab  hominibus 
videri  potest,  XIX  215  A',  et  reapse 
videtur,  XXV  414 A,  A'.  Imo,  tripliciter 


I.l.l 


l!)| 


l)KU 


videri  potest :  pcr  suam  essentiam,  XXII 
2521),  et  sic  nulli  creatura)  visibilis  csl 
per  naturanij  25!2  .\ ' ,  sed  tantum  per 
gratiam,  ut  in  coelo,  252U';  per  aliquem 
cjus  effectum  in  videntis  intellectum 
influentem,  252  A',  et  sic  ab  angelis 
naturaliter  videlur,  252B',  et  a  contem- 
plativis  vialoribus  per  gratiam,  253  A; 
per  aliquem  ejus  effectum  exlra  viden- 
tis  intellectum,  252A',  etsic  a  viatoribus 
vidctur  communiter,  252  C,  253C.  Se 
ipsum  per  essentiam  suam  videt,  XXI 
283A';  ab  angelis  videlur  per  similitudi- 
nem  acquisitam  aut  infusam,  283 A',  ab 
hominibus  per  simililudinem  a  creaturis 
acceptam,  2S3  B'.  —  Erraverunt  ergo 
multi  circa  Uei  visibilitatem,  XXII  254 
A,  dicentibus  aliis  eum  nullibi  per  spe- 
ciem  videri  posse,  nec  in  via,  nec  in 
patria,  254A,  255 U,  XXIII  254C,  XXV 
414  C,  aliis  eum  per  speciem  videri  a 
depuratis  mentibus  tam  in  via  quam  in 
patria,  XXII  254A.  —  Quadrupliciter 
videri  potest,  per  speciem,  visione  for- 
mata,  visione  mysticse  theologiae,  visio- 
ne  informi  et  nuda,  XIX  141  U',  sine 
medio  vel  cum  medio,  XXI  265 B';  ad 
videndum  eum  simpliciter,  unum  requi- 
ritur,  mens  a  distractionibus  libera,  XXV 
426  B',  ad  videndum  perfecte,  duo,  ani- 
ma  corpori  unita,  et  corpus  animam 
non  aggravans,  426C,  quae  duo  in  prae- 
senti  vita  haberi  nequeunt,  426 U';  non 
nisi  enim  a  purgatis  mentibus  videri 
potest,  sive  in  ccelo  per  speciem,  XIX 
141 U',  sive  in  terra  visione  formata, 
142A,  A',  aut  visione  mysticae  theologiae, 
142A.  —  Vident  eum  Beati  per  speciem, 
XXIII  254  C,  XXV  414  A,  uon  a  rebus 
abstractam,  415C,  nec  in  ipsis  a  Ueo 
impressam,  415A',  sed  per  essentiam 
divinam  eorum  intellectui  conjunctam, 
loco  intelligibilis  formae,  416B;  a  viato- 
ribus  autem  naturaliter  videri  nequit 
visione  comprehensionis,  XIX  221  C, 
aut  per  speciem,  XX  27  B,  XXV  420 A, 
A',  424 A',  426  U',  nec  communiter  vide- 
tur,  etsi  quibusdam  supernaturaliter  se 


oslendissc  credatur,  ut  Moysi  et  Paulo, 
XXV  4201)'.  Quid  de  apparitionibus  ejus 
Sanctis  V.  T.,  X.XI  462A  el  s.,  XXII  251 

B,  C,  2531).  —  An  videri  possit  sine 
gaudio,  XIX  128B,  131 A,  XXV  378B', 
380  B,  vcl  sinc  dilectione,  XIX  131  C, 
XXV  429 IV,  et  caritato  supernaturali, 
XIX  129B,  131B',  134B'.  —  Cf.  Beati- 
tudo,  Visio. 

Nomen.  Beus,  quum  sit  natura  maxi- 
me  cognoscibilis,itaest  nominabilis,  XX 
135C,  sed  a  se  ipso  dumtaxat  cognosci 
et  nominari  polest  plenarie,  134A',  135 
U',  a  nobis  non  nisi  imperfectissime, 
134 A',  135C,  136 A,  nempe  nominibus 
ex  creaturis  transumptis,  135 U,  136A, 
quse  infinite  a  perfectionis  divinae  re- 
praesentatione  deficiunt,  13SU,  unde  a 
quibusdam  dicitur  innominabilis,  135C, 
136B,  137B,  U,  C.  Verumtamen  nomi- 
nari  potest  aliqualiter  et  incomplete,  XX 
136B,  non  nomine  significante  ejus  es- 
sentiam,  I48B,  C,  sed  ejus  effectus,  137 

C,  U',  et  generaliter  omni  nomine  quod, 
absolute  loquendo,  melius  est  haberi 
quam  non  haberi,  136C,  quod  scilicet 
non  pertinet  ad  privationem  aut  mate- 
riam,  136U',  sed  ad  nobilitatem  et  per- 
fectionem,  137 A;  et  sic  iterum  a  qui- 
busdam  dicitur  omninominabilis,  137C. 
Quoad  ea  igitur  quae  de  eo  naturaliter 
cognoscimus,  a  nobis  nominabilis  est, 
quoad  ea  vero  quae  de  eo  per  fidem 
accepimus,  non  nisi  a  se  ipso  nominari 
potest,  XX  134  B.  —  Licet  sit  simplicis- 
simus,  exprimi  nequit  sine  complexione 
ideo  verius  est  quam  cogitatur,  verius 
cogitatur  quam  exprimitur,  XX  373  B'. 
Ipsi  contingit  multa  nomina  habere,  ex 
parte  multorum  effectuum  ex  quibus 
cognoscitur,  XX  143A,  144U,  et  intelle- 
ctus  nostri,  qui  divinam  essentiam  sub 
diversis  rationibus  concipit,  143B,  144 
C,  et  ipsius  divinae  essentiae,  in  qua  est 
distinctio  personarum,  attributorum  et 
relationum,  143  U,  C.  —  Nomina  Uei, 
alia  sunt  mystica,  ut  vita,  sapientia, 
intellectus,  etc,  quae  per  prius  sunt  in 


DEU 


192 


DEU 


Deo,  per  posterius  in  creaturis,  XX  136 
D;  htec  vel  imperfecte  significant  quod 
in  Deo  est  perfecte,  ibid.,  vel  per  mo- 
dum  accidentisquod  in  Deo  est  substan- 
tialiter,  136A',  ideoque  de  eo  affirmari 
vel  negari  possunt,  ibid.,  magis  autem 
proprie  negari,  quia  affirmationes  in  Deo 
sunt  improprise,  negationes  proprise, 
136B';  alia  suntsymbolica,  seu  translata 
a  corporalibus  proprietatibus  ad  spiri- 
tualia,  ut  lapis,  agnus,  etc,  136  C  Sed 
in  nullo  univocatur,  quum  sit  supra 
omne  genus  et  ordinem  rerum,  XIX  75 
A,  nec  inter  ipsum  et  creatum  est  aequi- 
vocatio  proprie  dicta,  sed  magis  analo- 
gia,  77C  —  Quae  nomina  significant 
quia  est,  proprie  dicuntur,  XX  141 A'; 
quae  significant  quid  est,  modo  sunt  im- 
propria,  ut  quae  dicunt  speciem  in  mate- 
ria  aut  imperfectionem,  141 D',  et  quae 
de  creaturis  transferuntur  in  Deum,  142 

A,  modo  propria,  ut  quae  a  Deo  transfe- 
runtur  ad  creaturas,  142  B.  —  Cf.  No- 
men. 

Nomen  «  Deus  »  nomen  est  naturae, 
XIX  143C,  et  absolutum,  ibid. ;  perso- 
nam  respicit  et  essentiam,  297A,  prin- 
cipaliter  tamen  personam,  297  B,  quo- 
niam  significat  essentiam  per  modum 
concreti,  297  B',  et  quoad  significatum 
magis  proprium  est  quam  esse,  364 A. 
—  Deitatem  designat  quantum  ad  id  cui 
imponitur,  operationem  ad  creaturas 
quantum  ad  id  a  quo  imponitur,  XX  82 

B,  83  B,  ideo  praenomina  meus,  noster, 
etc,  accipere  potest,  ibid.,  quae  enim 
Deo  tribuuntur  nomina  ut  causae  effi- 
cienti  aut  finali,  praenomina  possessio- 
nis  (ut  meus,  tuus,  etc)  recipere  pos- 
sunt,  82 C,  quae  autem  de  eo  dicuntur 
per  modum  formae  inheerentis,  accipere 
non  valent,  82  D;  diversimode  tamen 
dicitur  Deus  omnium  et  Deus  justorum, 
83B.  —  «  Deus  »  in  Scriptura  non  modo 
de  Deo  vero,  sed  et  de  quibusdam  crea- 
turis  per  quamdam  analogiam  pra?dica- 
tur,  XIX  77  C.  —  Cf.  Bonum,  Dominus, 
Esse. 


Natura.   Deus    corpus    esse    nequit, 

XIX  212B';  in  quantum  enim  per  remo- 
tionem  eum  cognoscimus,  oportet  ut  sit 
intellectualis  naturae,  XX  382A',  per  cau- 
salitatem,  ut  agat  per  intellectum  et  vo- 
luntatem,  382B',  385D',  per  eminentiam, 
ut  sit  sciens  et  summe  sciens,  382  D'. 
Spiritus  ergo  est,  XIX  212C,  intellectum 
habens,  XX  385C,  et  voluntatem,  602  C 
et  s.,  nullo  egens  corpore  nec  quoad 
esse  nec    quoad   operationes  proprias, 

XXI  447C;  qui  recte  dicitur  Intellectus, 
quia  intellectu  nihil  altius  est  in  natura, 

XX  385  D'.  —  Ipsi  non  competit  ratio 
universalis,  nec  particularis,  nec  singu- 
laris,  XIX  392  A,  394C,  A',  XX  109B, 
112B,  H3A,  nec  praedicamenti,  nisi  im- 
proprie  et  communiter,  XIX  392 C,  XX 
110 A';  non  est  in  genere  substantiae, 
XIX  392B',  nec  in  praedicamentis  acci- 
dentis,  393A,  394A',  nec  in  genere  ali- 
quo,  392B',  394C,  396D,  sive  proprie, 
393A',  sive  per  reductionem,  394A,  nec 
in  generibus  pluribus,  394C;  non  habet 
genus,  nec  differentiam,  nec  definitio- 
nem,  393D',  394B,  nec  compositionem, 
388D,  D',  389  C,  395B';  non  est  genus 
nec  in  genere,  396  C,  397  B,  non  species 
nec  in  specie,  396C,  397 D,  XX  112A'; 
sed  est  supra  et  extra  omne  genus,  XIX 
396C,  397D,  398D.  —  Quoad  esse,  sub- 
stantiam,  virtutem  et  operationem,  dif- 
fert  a  creatura,  XX  448B';  nec  materia 
prima  dici  potest,  nec  anima  mundi, 
nec  formale  universorum  esse,  XIX  389 
A,  licet  interdum  esse  omnium  exem- 
plariter  et  effective  dicatur,  XX  10D. 
Non  est  proprie  substantia,  XIX  365  D, 
397D',  400 A',  C,  nec  essentia,  juxta 
quosdam,  150  C,  151 A';  non  habet  esse 
determinatum,  seu  differentia  limitatum, 
387 C,  390 A',  nec  est  ens,  saltem  uni- 
voce  cum  creaturis,  391 A,  400 A',  D', 
contradicente  Scoto,  398C,  C,  sed  potius 
non  ens,  365  A',  seu  superens,  400  D'. 
—  Actus  est  purus,  XIX  174C,  210A', 

XXII  30  C,  ens  actualissimum,  absque 
ulla  potentialitate,  XIX  398B,  simplicis- 


MT 


193 


DEU 


simum,  387.V  et  s.,  in  quo  idem  sunt 
esse  et  quidditas,  392 D',  quod  esl  et  quo 
ost,  XXIII  (VI IV,  natura  et  habcns  natu- 
ram,  62A,  osse,  posse  et  agere,  XIX  174 
C,  esse  et  velle,  XX  G03A,  seire  el  velle, 
602C,  voluntas  et  natura,  XXI  57C,  aut 
essentia,  XX  G05B',  volunlas,  volitio  et 
volens,  XIX  379C,  inlelligens  et  aclus 
intelligendi,  species,  objectum  ct  vis 
intellectiva,  XX  386 A',  activa  polentia 
et  aetio  immanens,  XIX  379D'.  —  Cf. 
Actus,  Simplicitas. 

Deum  unum  esse,  variis  ratiociniis 
demonstratur,  XIX  146C  et  s.,  quoniam 
repugnat  plures  esse  deos,  146  D.  Ipse 
est  purissima  unitas,  XIX  149B,  XX  172 
B  et  s.,  principium  et  exemplar  totius 
multitudinis  creaturarum,  176  C,  et 
unitas  magis  una  quam  unitas  creata, 
174 D'.  Ipsi  repugnat  quilibet  numerus 
proprie  dictus,  XX  178B',  distinctionem 
scilicetetseparationem  importans,  178A, 
per  divisionem  quantitatis  aut  essentise, 
176C,  178B,  qualis  esset  multiplicatio 
per  aggregationem  unitatum,  175B,  aut 
per  multiplicationem  formarum,  176D, 
177  D,  v.  g.  pluralitas  naturarum  vel 
principiorum,  173B,  aut  qua?libet  for- 
malis  distinctio,  XIX  172D,  sed  non  re- 
pugnat  numerus  secundum  quid,  XX 
178C,  id  est  pluralitas  causata  a  distin- 
guente  quocumque  modo,  177  A,  distin- 
ctionem  implicans,  non  separationem, 
178A',  qualis  est  pluralitas  personarum, 
177A,  178B,  relationum,  proprietatum, 
notionum,  idearum  et  attributorum,  173 
B,  177  D,  D',  227A'.  Grammatice  ergo 
«  Deus  »  caret  plurali,  XIX  14GC,  148D', 
et  supponit  modo  pro  una  persona,  modo 
pro  duabus,  modo  pro  tribus,  XX  185B', 
modo  pro  essentia  in  supposito  in  com- 
muni  seu  indistincte,  18GB;  unus  dici- 
tur,  ob  indivisionem  essentiae,  172C, 
173A,  trinus,  ob  personarum  pluralita- 
tem,  185Det  s.,  non  autem  triplex,  ne 
in  personis  cogitetur  inEequalitas,  H4A', 
aut  essentialis  diversitas,  1.14  B',  nec 
quinus,  etsi  in  Trinitate  quinque  sint 
T.  25bl». 


notiones,  224D,  227 B'.  An  unum  dici 
possit  cum  creatura,  XX  324D.  —  Cf. 
Unilas. 

Ex  crcaturarum  perpetuitate  eruilur 
Dei  ajternitas,  XIX  213 B',  ex  magnitu- 
dine,  omnipolentia,  213C,  ex  multitudi- 
ne,  infinitas,  XX  581 D,  ex  dispositione, 
sapicntia,  XIX  21 3D',  ex  gubernatione, 
bonitas,  214B.  —  yEternus  ergo  est,  XIX 
213B',  et  solus  aaternus,  370A',  XXI 144 
B',  sive  quia  initio  durationis  caret, 
quod  tribus  personis  commune  est,  XX 
312  A',  sive  propter  initii  originis  caren- 
tiam,  quod  Patri  approprialur,  312C,  B', 
313C,  A',  314B',  320A;  propter  quod 
Antiquus  dierum  vocitari  solet,  XIX  371 
A'.  Cf.  iEternitas.  —  Infinitus,  tum  quia 
non  ipsi  convenit  ab  ullo  finiri,  XX  580 
B,  tum  quia  reapse  non  finitur,  nec  in- 
tellectu,  576A,  D',  nec  loco,  nec  tem- 
pore,  576A,  nec  penes  activam  poten- 
tiam,  576B,  nec  penes  essentiam,  576 
A',  577  B,  nec  finem  habet  sua?  essen- 
tialitatis,  virtutis  et  ordinis,  577  A', 
nec  propter  simpl.icitatem  componibilis 
est  alteri,  577 B'.  Cf.  Infinitum.  —  Im- 
mensus,  XX  440D,  441 A,  B,  immobilis, 

XIX  135 B',  375B,  et  immulabilis,  375B, 
omnis  corporalis  passionis  expers,  78B', 
83A.  —  Bonus,  XIX  178C,  et  summe 
bonus,  XXI  67  C,  quoad  essentiam  et 
quoad  personas,  XX  189A,  licet  in  Tri- 
nitate  simplex  dumtaxat  sit  bonitas,  quse 
Spiritui  Sancto  appropriatur,  XIX  247  C, 

XX  316C,  B',  318B',  320B'.  Cf  Bonitas. 
—  Misericors,  XIX  178C,  saltem  in  quan- 
tum  miseris  auxiliatur,  XXV  351 B,  cujus 
miserieordia  in  opere  relucet  creatio- 
nis,  353B,  sed  potissime  restaurationis 
et  sanctificationis,  XIX  80 C,  et  in  qua- 
cumque  operatione  justitiam  contempe- 
rat,  XXV  355C,  et  supereminet,  353  D. 
Cf.  Misericordia.  —  Verus,  XIX  178B, 
et  solus  verus,  359B,  in  quantum  omni 
commixtioni  repugnat,  359 C,  vanitati, 
359D,  et  potentialitati,  359  C,  veritas 
prima,  veritate  rei  et  intellectus,  359  D'. 
Cf.  Veritas.  —  Justus,  XIX  80C,  178C, 

13 


DEU 


194 


DEU 


causa  et  regula  totius  justitiae,  XX  583  D, 
qui  nec  contra  nec  praeter  justitiam 
quidquam  facere  potest,  583C,  nec  ali- 
quid  quod  non  sit  justum,  583A'.  Cf 
Justitia.  —  Sanctus  et  fons  totius  sancti- 
tatis,  XIX  436B,  cui  nullum  potest  acci- 
dere  peccatum,  quum  sit  ipse  sibi  regu- 
la,  XXI  305D',  et  ultimus  finis,  306D'. 
Cf.  Sanctitas. 

In  Deo  personarum  trinitas  a  ratione 
naturali  cognosci  nequit,  quia  naturali- 
busquibusdam  principiis  opponitur,  XIX 
228D',  nec  habet  similitudinem  in  crea- 
turis,  229 A,  230  A,  nec  eruitur  ex  consi- 
deratione  creaturarum,  229 D,  B',  D',  230 
B,  aut  animae  humanae,  232  C,  nec  effi- 
cacibus  argumentis  demonstrari  potest, 
230D,  imo  intellectus  cujuslibet  superat 
capacitatem,  231  B';  sed  de  fide  est,  180 
A,  182  C,  et  per  Scripturas  comprobatur, 
145 D'.  ■ —  Non  ex  indigentia  Dei  proce- 
dit,   sed   ex  infinita  ejus  exuberantia, 

XIX  179  A,  185  D' ;  nec  divinae  simpli- 
citati  derogat,  172  A',  179  C,  185  B, 
230C,  sed  essentiae  unitatem  potius  per- 
ficit,  XXI  471 B',  et  amplius  manifestat 
quam  unitas  personae,  XX  172  A'.  A 
substantia  adest  unitas,  a  relatione  plu- 
ralitas,  XX  218 C,  et  quamvis  ibi  plures 
sint  personae,  non  tamen  proprie  est 
pluralitas,  177A',  quia  in  personis  non 
multiplicatur  essentia,  et  relatio  per- 
sonas  non  dividit  essentialiter,  177  D. 
—  Divina  essentia  non  est  ad  perso- 
nas  tanquam   universale  ad  singulare, 

XX  HOC,  nec  tanquam  totum  ad  partes, 
110  B',  C,  D',  111  D',  nec  tanquam  genus 
aut  species,  H2A,  nec  tanquam  materia 
in  pluribus  artificialibus,  112 A';  non 
est  totum  integrale,  111 D',  nec  totum 
universale,  113A,  sed  totum  potestati- 
vum,  113C;  quandoque  dicitur  quasi 
materia  in  personis,  XIX  320C,  321 B', 
non  quidem  proprie,  320 C,  321 A,  sed 
per  quamdam  similitudinem,  321  A.  A 
persona  differt  ratione,  ita  ut  multipli- 
cari  possit  persona,  non  natura,  commu- 
nicari  natura,  non  persona,  XIX  316A', 


XX  201 A'.  —  Cf  Essentia,  Generatio, 
Persona,  Trinitas. 

Locus.  Dei  magnitudo  cognosci  nequit 
per  modum  positionis,  sed  tantum  ne- 
gationis,  XIX  215  B',  quippe  qui  quoad 
essentiam  etpotentiam  prorsus  inlinitus 
est,  XX  575  B',  576  D,  577  A,  XXIII  32  A, 
252  D',  253  B',  nec  loco,  nec  tempore,  nec 
intellectu  comprehenditur,  XX  433  B', 
propter  quod  sphaerse  comparatur,  cujus 
centrum  ubique  est,  circumferentia  nus- 
quam,  XIX  135B',  XXIII  32 B.  —  Localis 
proprie  dici  nequit,  quoniam  nihil  a 
loco  recipit,  XX  447  D',  quapropter  dici- 
tur  quandoque  esse  nusquam,  scilicet 
definitive,  434A.  In  loco  tamen  est,  non 
circumscriptive,  ut  corpora,  XX  441  C, 
quae  Ioco  indigent,  437 A',  et  loco  conti- 
nentur,  433C,  nec  definitive,  ut  spiri- 
tus,  437 B',  441 C,  qui  locum  repleht  per 
quantitatem  virtualem,  435C,  436C,  ei- 
que  quodam  modo  proporlionantur,  437 
A',  sed  transcendenter,  441 C,  ita  ut 
per  praesentiam  suppleat  loci  indigen- 
tiam,  437C,  eumque  excedat,  437B'.  — 
Non  modo  sic  in  loco  est,  sed  ubique, 
XX  435B',  436B,  A',  B',  437A',  XXI  164 
D,  id  est  in  omni  loco,  XX  446D',  et  in 
omnibus  rebus,  446B',  C,  D',  non  quan- 
titate  dimensiva,  sed  per  infinitae  con- 
tactum  virtutis,  435C;  imo  in  pluribus 
esset  et  in  infinitis,  si  essent  plura  et 
infinita,  441 A.  —  Variis  modis  est  in 
rebus,  XX  444B,  449B',  in  omnibus  sci- 
licet  per  essentiam,  praesentiam  et  po- 
tentiam,  436 D,  437  B,  442B,  A',  443 A', 
D',  444B,  A',  445 D,  446 D,  ut  causa  in 
causato,  434 A',  435  C,  438D,  XXI 171 C, 
173A',  et  agens  in  eo  in  quod  agit,  XX 
435  D,  in  justis  per  gratiam,  442  B,  443 
B',444A,  A',446B,  in  Beatis  pergloriam, 
442C,  449C,  in  Christo  per  unionem, 
442C,  443B',  444B,  446B;  sunt  tamen 
nonnullae  in  quibus,  prae  earum  indecen- 
tia,  esse  non  dicitur,  XXIII  74C,  saltem 
absolute,  ut  dfemones,  damnati,  impii, 
XX  433D,  441 D,  444D.  Ex  se  uniformi- 
ter  se  habet  ad  omnes,  XX  443C,  quia 


DEU 


193 


DEU 


quantura  ad  praesentiam,  essentiam  et 
potentiam,  a-qualiler  omnibus  inesl,446 
B,  447D,  IV;  sed  quantum  ad  efficien- 
liam  in«equaliter  incst,  447  D,  IV,  XXIV 
01  A,  et  plus  minusve  a  creaturis  parti- 
eipalur,  XX  447 C.  —  Ilem  in  se  ipso  est, 
XX  434B,  448C,  el  in  alio,  sed  non  in  alio 
quam  in  se,  44SB.  —  Spirilualis  dicitur 
locus,  qui  universa  continet  et  conser- 
vat,  XX  321 A,  449 A,  453C,  XXI  171 B', 
174B,  et  unieuique  rei  intimus  est,  XX 
434C,  imo  intimior  quam  ipsa  sibi,  XIX 
216C,  quin  tamen  ei  commiscealur,  XX 
434C,  aut  ejus  sordibus  contaminetur, 
438C,  441 D.  —  Ubique  esse  proprium 
est  Deo,  XX  442  D',  444  D",  445B,  A', 
ipsique  competit  aliquo  modo  ab  aeter- 
no,  aliquo  modo  ex  tempore,  443  A, 
445C,  C;  sed  sic  in  rebus  esse  dicitur, 
ut  totus  sit  intus  et  totus  extra,  XXIII 
254A,  sic  in  mundo,  ut  sit  intra  non 
inclusus,  extra  non  exclusus,  quia  ter- 
minis  ejus  non  circumscribitur,  XX  440 
A',  nec  magis  est  in  mundo  quam  extra 
mundum,  440C,  nec  ante  mundi  consti- 
tutionem  magis  fuit  ubi  nunc  est  mun- 
dus,  440B',  sed  aeque  fuit  tunc  ubi  nunc, 
441 B,  et  si  novus  crearetur  orbis,  illum 
repleret  absque  sui  translatione,  447C. 
—  An  alicubi  esse  possit  secundum  po- 
tentiam,  quin  simul  secundum  essen- 
tiam,  XX  439  C,  440C.  —  Cf.  Locus, 
Praesentia. 

Scientia.  Multiplici  ratione  competit 
Deo  esse  scientem,  XX  382A',  383A',  et 
perfecte  scientem,  382  D';  imo  quadam 
necessitate  eum  oportet  se  ipsum  scire 
et  in  se  omnia,  495C,  496A,  quoniam 
ejus  scientia  ipsum  est  esse  ejus,  383A, 
in  quo  idem  sunt  sciens,  scienlia  et  sci- 
tum,  386D,  et  eadem  ratione  se  ipsum 
scit  et  creaturas,  381 C.  ■ —  Scientia  Dei 
non  est  accidens  nec  habitus,  XIX  295A ; 
non  est  discursiva  nec  habitus  conclu- 
sionis,  XX383D;  non  a  rebus  causatur, 
ut  scientiae  creatae,  474C,  478B',  sed 
causa  est  rerum,  387B,  475B,  476B,  477 
D,  478C,  et  ideo,  quantum  ad  scientem, 


uniformis  esl  el  invariabilis,  489C,  553 
A',  quia  nullo  modo  a  rebus  pendel,  493 
D'.  —  Sempcr  esl  in  actu,  XX  387B,  et 
oinniacognoseilpermediiim  uimm,  quod 
est  divina  essentia,  387A,  sed  per  plures 
rationes  seu  similitudines  ratione  dislin- 
ctas  per  respectum  ad  ideala,  410A.  In 
Deo  ergo  ponendae  sunt  ideae,  XX  393A, 
et  multce  ideae,  saltem  secundum  ratio- 
nem,  410B  et  s.,  id  est  tot  quot  sunt 
entia,  411 C,  413  A',  414C,  imo  infinilae 
ideae,  juxta  plerosque,  quum  sit  in  eo 
scientia  infinitorum,  416C,  417A,  420 
A,  conlra  Henricum,  417C,  per  quas 
omnium  cognitionem  habet  speculati- 
vam  et  practicam,  396A,  sed  magis  pro- 
prie  practicam,  399 A.  —  Quamvis  dica- 
tur  quandoque  nihil  extra  se  scire,  XX 
385A,  omnia  limpidissime  novit,  bona 
et  mala,  praeterita,  praesentia  et  futura, 
actualia  et  potentialia,  383C,  inferiora, 
et  fceda  ac  vilia,  385A,  B,  non  modo  in 
generali,  ut  contendit  Averroes,  384A', 
sed  in  particulari,  384 C.  Quomodo  cog- 
noscat  singularia,  XX  422  B,  mala,  412 
D',  423A,  opposita,  551 D,  futura  contin- 
gentia,  479C  et  s.,  enuntiabilia,  489C, 
496C,  C,  553A,  possibilia,  489D',  infi- 
nita,  490A,  XXIII  263A',  264B.  An  plura 
valeat  scire  quam  scit,  XX  493D,  494  A, 
aut  nescire  quod  scit,  493 B,  aut  scire 
quod  non  scit,  493  B',  C;  an  quidquid 
aliquando  scivit,  hoc  sciat  semper,  551 
C;  quo  sensu  dicatur  aliquid  nescire, 
423  A. 

Scienlia  Dei,  licet  una,  XXIII  256C, 
varia  sortitur  nomina,  XX  381 A',  383D', 
et  secundum  modum  sciendi  trifariam 
dividitur,  in  scientias  approbalionis,  vi- 
sionis  et  intelligentiae,  XXIII  257 D,  263 
C,  quae  ad  duas  reduci  possunt,  visionis 
et  intelligentiae,  264 A'.  —  Scientia  ap- 
probaiionis  bona  dumtaxat  apprehendit, 
XX  382 A,  493  A',  B',  494  B,  eamque, 
multiplicatis  bonis,  acciditaugeri  quoad 
scita,  493C,  494B,  etsi  non  quoad  seien- 
tem,  493 D',  494C.  —  Scientia  visionis 
universa  respicit  quae  fuerunt,  sunt  aut 


DEU 


196 


DEl! 


erunt  unquam,  XXIII  256B,  bona  vel 
mala,  XX  493  A',  B',  et  similiter  augeri 
potest,  in  quantum  potest  plurium  esse, 
493C,  494C  ;  quum  finitorum  sit,  XXIII 
260  C,  ae  proinde  finita,  plus  minusve 
participat  eam  quilibet  Beatus,  prout 
obscurius  vel  clarius  ipsum  conspicit 
Verbum,  256A',  et  plene  possidet  anima 
Christi,  256B'.  —  Scientia  simplicis  in- 
telligentiae  universa  attingit  possibilia, 
quae  non  sunt  nisi  in  potentia,  XXIII  256 

C,  bona  et  mala,  entia  et  non  entia, 
quaecumque   cadunt   sub   potentia  Dei, 

XX  493A',  B' ;  et  quum  infinitorum  sit, 
XXIII  260 C,  et  infinita,  XX  493 D',  au- 
geri  nequit,  493C,  494B,  nec  a  creato 
quolibet  intellectu  participari,  XXIII 256 

D.  —  Cf.  Cognitio,  Praescientia,  Scientia. 
Potentia.  Deoduplici  ratione  convenit 

potentia,  ut  causae  prima?,  quae  de  aliis 
facere  potest  quod  vult  sine  impedimen- 
to,  XX  560A',  B',  et  ut  enti  simpliciter 
perfecto  quod  a  nullo  pati  potest  aut 
cogi,  560C,  XXI  91 C,  et  cui  ad  nutum 
obedit  natura  universa,  XX  565D;  in 
entium  creatione  et  propagatione  appa- 
ret,  563D',  in  mundi  gubernatione  et  in 
voluntatum  immutatione,  564  A,  nec 
omnino  latuit  philosophos,  564  C,  C.  — 
In  se  considerata,  scientias  divinae  et 
voluutati  aequalis  est,  XXIII  52 D,  quum 
sit  ipsa  Dei  essentia,  XX  562  C,  571 C, 
sed  quoad  extra,  amplior  est  illis,  quia 
plura  sunt  ei  subjecta  quam  scientiae  et 
voluntati,  XXIII  52  D',  et  simpliciter 
dicenda  est  infinita,  XX  576 B,  C,  577  A', 
B',  quia  et  durationis  termino  caret,  et 
extensionis  ac  vigoris,  577 C,  et  quia  tot 
non  potest  quin  majora  et  plura  inten- 
sive   et  extensive   possit  in  infinitum, 

XXI  125  D.  Omnipotens  ergo  dicitur 
Deus,  quasi  omnia  potens  et  omnino  po- 
tens,  XX  558B,  561 C,  non  tantum  quia 
potest  ea  quae  vult  se  posse,  571 A',  sed 
quia  potest  omnia  possibilia  absolute, 
561 C,  571 B'.  —  Omnipotentia  in  Deo 
complectitur  quidquidpossibile  est,quod 
scilicet  non  est  ex  se  necessarium,  nec 


contradictionem  includit,  XX  564  D, 
quidquid  rationem  entis  habere  valet, 
562B,  C,  et  excludit  omne  materiale, 
passivum,  inordinatum  et  privativum, 
558  A',  559  A'.  ut  prava,  561  B',  XXIII 
53 A,  contradictoria,  XX  562C,  563A,  D, 
et  generaliter  omnia  quibus  repugnat 
essendi  ratio,  562 C,  vel  quae  in  agente 
imperfectionem  signant,  558D,  562 D'. 
: —  Cf.  Omnipotentia. 

Potentia  in  Deo  una  est,  sed  diversi- 
mode  significataet  designata,  XX  571 C, 
quia  enim  ex  se  ad  omne  opus  est 
indeterminata,  609 B,  a  scientia  deter- 
minari  habet,  609C,  et  a  voluntate  mo- 
veri,  609C,  et  ideo  duplex  communiter 
numeratur  potentia,  559  D,  XXIII  52 C, 
altera  in  se  considerata,  quae  dicitur  ab- 
soluta,  altera  quas  ad  sapientiam  et  vo- 
luntatem  comparatur,  et  dicitur  ordina- 
ta,  XXIII  52C,  352  D'.  De  potentia  ordi- 
nata  agere  dicitur  Deus,  quum  juxta 
regulas  quas  sibimet  praefixit  operatur, 
XX  594A',  de  potentia  absoluta,  quum 
praeter  has  leges  aliquid  facit,  594  B', 
quin  tamen  inordinate  agat,  594C;  de 
potentia  ordinata  agit  secundum  ordi- 
nem  legis  universalis,  non  autem  secun- 
dum  ordinem  particularem,  594C,  de 
potentia  absoluta  agere  potest  praeter 
utrumque  ordinem,  ibid.  —  Potentise 
absolutas,  utpote  infinitae,  tribuendum 
est  quidquid  contradictionem  aut  defe- 
ctuositatem  non  includit,  XXIII  38D',  52 
D',  ordinatee,  seu  congruitatis,  quidquid 
decet  fieri,  52D'.  Sunt  ergo  quaedam  di- 
vinae  sapientia?  essentialiterrepugnantia, 
ut  peccare,  mentiri,  quae  nullo  modo  fa- 
cere  potest,  53A,  B ;  alia  quae  repugnant 
secundum  ordinem  praefixum,  53  A,  et 
haec  non  posse  dicitur  secundum  ordi- 
nem  praesentem,  53  B,  C ;  alia  quae  repu- 
gnant  ab  exteriori,  et  haec  potest  sub 
conditione,  53C;  alia  quae  nullo  modo 
repugnant,  et  haec  potest  simpliciter,  53 
D.  —  Ceterum,  quamvis  Deo  tribuatur 
duplex  potentia,  XX  578C,  585  B',  non 
videtur  aliud  posse  de  potentiaordinata, 


nnu 


197 


DEU 


aliud  de  absoluta,  S69B',  584  D',  quia 
nihil  potest  nisi  quod  polcsl  ordinate, 
869 A',  585B,  seu  nihil  potest  de  polen- 
tia  absolutaquin  possit  illtul  de  potentia 
ordinata,  sed  secundum  alium  ordinem, 
XXV  356B';  nec  quidquam  laeit  quod 
nullo  modo  deceret  eum  facere,  XX  568 
B',  XXV  356 A,  sed  semper  facit  quod 
rationabilius  est,  respiciendo  ad  ordi- 
nem  universi,  356 C  —  Cf.  Potentia. 

Actio.  Quum  actus  sit  principium 
agendi,  Deus,  aclus  purus,  est  summum 
activum  principium,  XXII  30C,  et  inde- 
sinenter  agit,  114  B',  115  D',  sive  ad 
intra,  aeternaliler  gignendo  Filium,  XIX 
424  D,  XXI 101  D',  sive  ad  extra,  entibus 
semper  influendo  esse,  XXII  114  B,  116 

A.  —  Nec  de  necessitate  naturae  agit, 
XIX  383D,  XX  583B,  D',  609A',  nec  de 
necessitate  justitiae,  583C,  nec  necessa- 
rio  producit  quod  exterius  immediate 
operatur,  XIX  383  D,  quidquid  dixe- 
rint  philosophi,  383A',  sed  suae  volun- 
tatis  arbitrio,  383C,  XX  583 C,  609 A'. 
Verumtamen  in  actibus  divinis  alii  sunt 
notionales,  ut  gignere,  spirare,  ad  quos 
non  est  ei  libertas  ad  oppositum,  XX 
496  D,  alii  transeuntes,  ut  creare,  ad 
quos  adest  libertas,  ibid.,  alii  medii,  ut 
intelligere,  velle,  ad  quos  aliquo  modo 
est  libertas,  aliquo  modo  non,  495B,  C, 
496A'.  —  Non  proprie  movetur  ad  agen- 
dum  per  suam  voluntatem,  XIX  379C, 
nec  fit  in  eo  transitus  ab  actu  imma- 
nente  ad  actum  exteriorem,  379D',  quia 
in  ipso  idem  sunt  penitus  esse  et  agere, 
174C,  voluntas,  volitio  et  volens,  379C; 
in  productione  ergo  creaturarum  nullam 
patitur  mutationem,  380A,  nec  aliter  se 
habet  in  se,  380  B,  nec  fit  de  nolente  vo- 
lens,  sed  tantum  de  non  agente  agens, 
et  hoc  quoad  effectum,  380 C,  quoniam 
sine  motu  et  mutatione  agit,  XX  561 A, 

XXI  84 C,  XXIV  289B,  simplici  emana- 
tione,  XXII  92A,  et  per  esse  suum,  XXI 
102B',  absque  media  potentia,  XIX  278 

B,  et  operatione,  XX  561 B,  XXI  102B', 

XXII  115  D',  materiam  creando  vel  mu- 


tando,  XXIV  2S9C.  —  Proprie  Deus  non 
habet  fincin,qunm  sitipse  finisomnium, 
XIX  134C,  nec  ei  competere  vidctur  age- 
re  propler  finem,  XXI  103A  ;  verumta- 
men,  sicut  omne  agens  intellectualiler, 
oportel  illum  agere  propler  finem  ali- 
quem,  103A,  104D',  ct  quum  sil  perfe- 
ctissimum  agens,  agere  nequit  propter 
aliquid  exlra  se,  103 D,  omnia  ergo  ope- 
ratur  propterse,  ibid.,  id  est  propterbo- 
nitatem  suam,  et  manifestandam,  quod 
est  finis  operantis,  104  A,  C,  et  a  crea- 
turis  partieipandam,  quod  est  finis  ope- 
ris,  ibid.;  et  sic  agit  non  desiderio  finis, 
quoniam  ipsi  nihil  addi  potest,  sed  amore 
finis,  104B';  quod  item  tenendum  vide- 
tur  de  aclu  quo  Pater  se  ipso  fruitur, 
XIX  136A,  et  Patre  fruuntur  Filius  et  Spi- 
ritus  Sanctus,  134D,  136A'.  —  In  Deo 
duplex  est  actuum  genus,  alterum  ad 
intra,  quod  est  essentiae  vel  personae  re- 
spectu  sui  vel  personae  alius,  allerum  ad 
extra,  respectu  creaturarum,  XIX  337B'. 
Ad  intra,  duo  sunt  aclus  essentiales,  tri- 
bus  personis  communes,  intelligere  et 
velle,  XIX  469D',  a  forma  essentiali  eli- 
citi,  469C,  duo  personales  et  proprii,  ge- 
nerare  et  spirare,  469  D',  a  forma  relativa 
et  propria,  469C  ;  nec  praeter  hos  inve- 
nire  est  alium  actum  essentialem  aut 
personalem,  191 A,  192D,  quoniam  qui- 
libet  simplex  est,  perfectus  et  unus,  190 
D',  totam  exhauriens  agentis  fecundita- 
tem,  191 C  192C.  Ad  extra,  quoad  creatu- 
ras,  quatuor  potissime  ipsi  conveniunt 
actus,  creatio,  conservatio,  gubernatio 
et  ad  se  reductio,  XX  583  C,  quod  fecit 
omnia  praedefiniendo  in  Verbo,  creando 
in  materia  et  forma,  distinguendo  per 
opera  dierum,  conservando  per  rationes 
seminales,  XXII  167  A.  —  In  operibus 
divinis  non  attenditur  difficultas  exparte 
operantis,  sed  ex  parte  effectus,  XXIV 
285C;  ubi  ergo  difficilior  est  consecutio 
effectus,  ibi  major  censetur  divina  ope- 
ratio,  285D.  —  Cf.  Actio,  Processio. 

Deus  creaturis  est  causa  subsistendi, 
ratio  intelligendi,  ordo  vivendi,  XIX  238 


DEU 


198 


DEU 


B',  omnium  origo,  exemplar,  finis,  240 
A,  XX  292C,  et  mensura  communis  et 
propria,  XIX  372A',  XXI  133D',  virtus 
virtutum  qua  omnia  subsistunt,  XX  448 
D',  locus  spiritualis  in  quo  omnia  conti- 
nentur  et  conservantur,  449 C,  453C.  — 
Omnium  causa  est,  non  materialis,  XX 
376  C,  quoniam  non  est  esse  formale 
et  intrinsecum  universorum,  XIX  366A, 
nec  ad  divinam  essentiam  pertinent,  XX 
394A,  423D',  sed  causa  formalis,  effi- 
ciens  et  finalis,  XIX  106B,  242  B,  376 
C,  causa  formalis,  non  inhaerens,  sed 
exemplaris,  XX82B',  efficiens,  non  effe- 
cta,  finalis  non  finita,  XXI  106A,  causa 
efficiens  per  voluntatem,  causa  exem- 
plaris  per  intellectum  et  voluntatem, 
106B.  —  Omnia  ex  ipso  et  per  ipsum  et 
in  ipso  esse  dicuntur,  XX  31SD',  322 B'. 
Omnes  enim  creatura?  a  Deo  immediate 
sunt,  XX  434  A',  D',  adeo  ut  cessante 
virtute  creante,  dissiparentur,  434  B', 
435A,  437C,  445D,  et  esse  ab  eo  partici- 
pant,  quasi  quamdam  divini  esse  simili- 
tudinem,  XIX  405  C,  406  B,  quum  enim 
divina  essentia  immediate  et  infinite 
imilabilis  sit,  XXI  63A',  Deus  unus  uni- 
versa  immediate  creare  potuit,  ibid., 
simplex,  diversa,  60  C,  B',  63C,  65  C, 
spiritus,  corporalia,  59C,  66D.  In  Deo 
sunt  et  multipliciter,  XX  443A',  444B, 
446  A,  idealiter  nempe,  395  B,  397  B';  et 
causaliter,  394D',  397 C  ;  quantum  ad 
esse  suum  ideale,  verius  sunt  in  eo  quam 
in  se  ipsis,  424C,  D',  425B,  sed  quantum 
ad  esse  in  propria  natura,  verius  in  se 
quam  in  mente  divina,  424  C,  425  A. 
Per  ipsum  sunt,  quoniam  unaquaeque 
vestigium  est  aliquod  Trinitatis,  XIX 
241 C,  aliqua  Dei  similitudo,  255  A',  XX 
395C,  XXI  67B',  in  qua  videt  se  Pater 
aliquo  modo,  XX  346  D,  potissime  ratio- 
nales,  in  quibus  est  imago  per  modum 
speciei,  sive  divina?  naturae,  XIX  255B', 
sive  Trinitatis,  255 C.  Demum  ad  eum 
sunt,  narn  sicut  ab  eo  procedunt  tanquam 
a  principio,  sic  ad  eum  revertuntur  tan- 
quam    ad    finem,    XIX  519  A',    divinae 


bonitati  assimilari  satagentes  quantum 
possunt,  XXI 106  A',  et  bonum  appeten- 
tes,  XIX  130B',  aliae  perfecte,  aliae  im- 
perfecte,  130C,  aliae  intellectualiter,  sub 
ratione  felicitatis,  aliae  naturaliter,  ut 
propriaeconservationis  causam,  XXI  103 
C.  In  relationibus  Dei  ad  creaturas  modo 
agunt  tres  personae  indivisim,  XXIII  49 
C,  ut  in  creatione,  XXI  81  C,  H9A',  et 
in  gratia  adoptionis,  XXIII  49 B',  50  C, 
modo  una  tantum,  49 D',  ut  in  gratia 
incarnationis,  quae  ad  personam  Filii 
terminatur,  50D'.  —  Cf.  Creatura. 

Deus  ut  prima  causa  in  omnibus  rebus 
est,  XX  434  C,  ut  primum  agens,  opera- 
tur  ex  nihilo  et  quodcumque  aliud  agens 
praecedit,  XXI  424  C ;  in  omni  ergo  se- 
cundarum  causarum  operatione  et  effe- 
ctu  influit  principaliter,  XX  434  B',  487 
A,  488A,  XXII  H4B,  362C,  et  imme- 
diate,  XX  436 D',  437  D',  tam  in  operi- 
bus  naturae,  XIX  482B,  quam  cujuslibet 
creaturae,  XX  434A'.  —  Alia  sunt  quae 
solus  operatur,  ut  in  creatione,  alia 
in  quibus  utitur  causis  secundis,  ut  in 
propagatione  et  conservatione  creatu- 
rarum,  XXI  64  D,  sed  in  omnibus  imme- 
diate  agit,  XX  438 C,  439  A,  et  in  his  quae 
non  agit  per  se  ipsum,  XXII  71 A',  75 A', 
causis  secundis  cooperatur,  XX  610B, 
C,  D',  quae  non  nisi  ejus  virtute  et  in- 
fluxu  agunt,  437 D',  eique  instrumenta- 
liter  subserviunt,  438  D.  —  Ex  ejus  ergo 
operatione  pendet  omnis  actio  secundo- 
rum,  XXIII  41 1C,  et  per  eam  modifica- 
tur,  411 D,  et  in  quacumque  agit  Deus, 
non  modo  ut  causa  imperans,  ut  volunt 
aliqui,  XX  610 B,  sed  ut  causa  efficiens, 
immediata  et  universalis,  per  modum 
.  superiorem,  610C,  A',  6HA,  D,  612B', 
quia  plus  in  effectum  influit  causa  pri- 
ma  quam  quaclibet  secunda,  611  C,  ita 
ut  effectus  et  ab  eo  et  a  causa  naturali 
agente  immediate  procedat,  610  B',  D'. 
Quomodo  cooperetur  actibus  hominum, 
XX  502D',  503A',  XXII  322B',  sive  bo- 
nis,  XX  500A,  B,  C,  sive  malis,  500A, 
C,  501 B,    et  quatenus   sit  causa  mali 


DEU 


199 


IJKU 


cuIp.T,  XXI  241 C,  XXV  4G8A',  D',  aut 
pcenaB,  466 B',  —  ('/'.  Cooperatio,  Influ- 

xus. 

Erga  diversa  crcata  uniformitcr  cl 
invariabiliter  se  habet  Deus,  XIX  381 C, 
XXI  59U'.  Verumtamen  quosdam,  ut  ele- 
ctos,  diligere  dicitur,  quosdam,  ut  rc- 
probos,  odisse,  XIX  375B',  3S0D';  quo- 
modo  ergo  ei  competat  diligere,  XXIII 
S18A.  Amore  Deus  non  tendit  nec  trans- 
fonnalur  in  creaturas,  sed  eas  potius  ad 
se  inclinat  et  transformat,  XXIII  515  A  ; 
diligere  dicitur  in  quantum  vult  alicui 
bonum,  514  B',  amore  effcctus  polius 
quam  affectus,  514C,  517D,  ideo  illud 
magis  amare  dicitur,  non  in  quod  inten- 
sius  inclinatur,  sed  cui  majus  bonum 
vult,  483D',  517D  :  ita  omnes,  contra- 
dicente  Cartusiano,  51SA,  B'.  An  creatu- 
ras  diligat,  XXIII  516B,  51SA,  et  quo- 
modo,  514 B,  C,  516D,  an  ab  seterno 
aut  temporaliter,  514B',  516 D',  gene- 
raliter,  514C,  aequaliter,  515C,  517  A, 
an  ex  caritate,  514D',  aut  ex  amore  be- 
nevolentise,  516B' ;  utros  amplius  diligat, 
angelos  an  homines,  515D,  517B',  genus 
humanum  an  Christum,  515C,  517  C, 
pra?destinatum  injustum  an  justum  pra?- 
scitum,  515  D',  517  D,  innocentem  an 
pcenitentem,  517A'.  —  Omne  opus  Dei 
a  triplici  attributo  procedit,  potentia, 
sapientia  et  bonitate,  XXV  351 B',  sed 
unicuique  queedam  specialiter  tribuun- 
tur,  ibid.  Quum  sit  summe  misericors  et 
summe  justus,  XXV  355  C,  in  quolibet 
ejus  actu  conveniunt  justitia  et  miseri- 
cordia,  352D',  353B,  sed  supereminet 
misericordia,  353D;  peccatum  nec  sine 
ulla  poena  dimittere  potest,  de  potentia 
ordinaria,  355C,  nec  tanta  pcena  punire 
quantam  meretur,  355  D'.  Nil  unquam 
remunerat  nisi  supra  meritum,  XXV  355 
D,  nil  unquam  punit  nisi  infra  debitum, 
355  A';  nil  sic  dimittit  quin  servetur 
aliqua  justitia,  355B',  nil  sic  punit  quin 
maneat  aliqua  misericordia,  355D";  an 
cum  uno  justius  agat  quam  cum  alio, 
348B',  350 B,  D,  vel  misericordius,  350 


B';  an  absque  culpa  aliqucm  punire  pos- 
sit,  348C.  Quid  ipsi  tribucndum  sit  in 
malorum  reprobationc,  obduralione  et 
dainiiatione,  XX  522 D'  et  s. ;  cur  tcnta- 
tiones  et  peceata  periniltat,  XXII  219 D, 
248A,  et  tot  mala  fieri  sinat,  XX  629D 
ct  s.  —  An  immediate  omnibus  provi- 
deat,  XX  502B,  et  quomodo  omnia  sua- 
viter  disponere  dicatur,  XIX  83  C,  87 C. 
—  Cf.  Amor,  Justitia,  Misericordia. 

Cultus.  Soli  Deo  debetur  cultus  Iatria?, 
ratione  deitatis,  XXIII 193 A',  194C,  sum- 
mi  dominii,  191  D,  195  C,  creationis, 
potentia?,  191 C,  192 A',  aliarumque  per- 
fectionum,  191 D',  195D.  Ad  quem  cul- 
tum  pertinent  adoratio,  XXIII  193  A', 
oratio,  XXIV  421 C,  sacrificium,  XXIII 
348C,  votum,  XXV  164A',  observantia 
sabbati  et  festorum,  XXIII  610  B'.  — 
Creatura?  ad  Deum,  ob  summam  distan- 
tiam,  proprie  non  est  amicitia,  XXI  274 
C,  279D',  XXIII  465A,  467 C,  sed  amor 
benevolentia?,  XIX 12213',  et  species  qua?- 
dam  amicitise,  XXI  277A',  278C,  XXIII 
461 B,  qua?  dicitur  caritas,  401 C,  B',  463 
C,  vel  gratia,  462B.  —  Tripliciter  obje- 
ctum  est  Deus  caritatis,  ut  summum 
bonum,  XXIII  465B,  ut  bonum  sui  com- 
municativum,  465C,  468D,  ut  bonum 
beatificum  diligentis,  466A.  Primus  ca- 
ritatis  gradus  est  ut  vitentur  ea  qua? 
ipsi  directe  contrariantur,  secundus  ut 
ea  vitentur  quae  ipsius  profectum  im- 
pedire  solent,  et  hi  duo  sunt  viatorum, 
XXIII  472B,  tertius  ut  ad  Deum  indesi- 
nenter  et  invariabiliter  convertatur  ani- 
ma,  et  hic  est  patria?,  ibid.;  tunc  dici- 
mur  eum  super  omnia  diligere  extensive, 
quum  omnia  non  esse  malumus  quam 
ipsum  non  esse,  466  C,  intensive,  quum 
ipsi  bene  esse  malumus  quam  alicui 
alteri,  ibid.  —  Dictat  naturalis  ratio 
Deum  summe  diligendum  esse,  XXIII 
466D,  et  virtute  naturali  super  omnia 
diligi  potest,  XXI  275B,  277B',  278B', 
280B',  XXIII  461  A',  465A,  467  C,  etsi 
non  amore  amicitia?,  XXI  277  A',  279C, 
280 B,  XXIII  461 B',  467  C;  ideoque  eum 


DEU 


200 


DEU 


super  omnia  diligere  debemus,  XXI  278 
A,  saltem  extensive  seu  appretiative, 
XXIII  468A,  et  etiam  intensive,  juxta 
Scotum,  467B,  contradicente  Cartusiano, 
468  A,  quia  dilectioni  Dei  non  imponitur 
modus,  470 A',  471 A,  B',  nec  in  ea  dari 
potest  excessus,  471 C  Peccat  autem 
qui  eum  propter  aliud  principaliter  di- 
ligit,  XXIII  558 A,  561 D',  aut  propter  be- 
neficia  finaliter,  XIX  126B,  aut  minus 
quam  se  ipsum,  XXI  278A,  non  autem, 
ut  videtur,  qui  diligeret  eum  amore 
concupiscentiae,  274  B,  C  An  unice 
diligi  possit,  excluso  quovis  alio,  XXIII 
468B,  aut  totaliter,  sive  a  Beatis,  469C, 
470B,  471 A',  sive  a  viatoribus,  469B', 
470  C,  471 D.  —  Cur  et  quomodo  timen- 
dus  sit,  XXIII  565B,  A'.  —  Animae  dici- 
tur  vita,  XX  9  A',  per  modum  causae 
efficientis,  non  formalis,  17B',  et  spon- 
sus  per  tres  vires  animae,  XXI  322B', 
eique  illabitur  et  intimior  est  quam  ipsa 
sibi,  XIX  121  C,  ita  ut  ab  eo  totaliter 
absorbeatur,  121 D';  ideo  primum  animae 
peccatum  est  ab  eo  se  avertere,  XXI 
322A',  D',  et  gravissimum,  eum  odisse, 
XXIII  467  C  —  Cf.  Amicitia,  Amor, 
Caritas,  Latria. 

Divina.  Alia  est  divinorum  scrutatio 
ad  curiositatem,  quae  damnabilis  est,  XIX 
43,  alia  ad  pietatem,  quae  laudatur,  43, 
52  D,  nam  ad  eorum  contemplationem 
tendit  omnis  inferiorum  scientia,  38,  et 
tanto  plus  ad  ea  quis  aptus  est  quanto 
magis  carnalibus  vitiis  caret,  42.  —  Nobis 
varias  ob  causas  abscondita  sunt,  XIX 
47,  et  de  eis  primo  per  sensibilia  erudi- 
mur,  sed  postea  saepe  per  illuminatio- 
nem  supernam,  551  D'.  Quae  autem  de 
his  naturaliter  scire  valemus,  dubietati 
aut  errori  patent,  XIX  86  C;  in  his  ergo 
timorateac  reverenteroportetprocedere, 
101 D',  400B,  421  B',  473 A',  nec  quid- 
quam  asserere  praeter  id  quod  in  Scri- 
pturis  expressum  est,  57B;  quae  vero 
per  Scripturam  non  sunt  determinata, 
doctoribus  licet  opinari,  XX  228C,  non 
autem  asserere,  absque  mortali  peccato, 


quia  sic  se  supra  Deum  constituerent, 
ibid.  —  Nec  omnia  cognoscibilia  sunt 
et  effabilia,  nec  omnia  incognoscibilia 
et  ineffabilia,  XX  133  D",  sed  quaedam 
per  naturalem  rationem  noscuntur  ac 
proinde  nominari  possunt,  134B,  quae- 
dam  per  fidem  dumtaxat  innotescunt  et 
a  nobis  nominari  nequeunt,  ibid.  —  Di- 
vina  natura  in  sua  simplicitate  conside- 
rata,  dicitur  essenlia,  XIX  161 A,  conce- 
pta  ut  motiva  ad  actum  intelligendi, 
dicitur  veritas,  ibid.,  concepta  peractum 
intelligendi  sui  ipsius,  vocatur  intelle- 
ctus  vel  intelligentia,  161  B.  In  ea  tri- 
plex  est  distinctio,  alia  rationis  ad  extra 
(ideae),  alia  rationis  ad  intra  (attributa), 
alia  realis  ad  intra(personae),  XIX  159B, 
vel  quadruplex,  126  B',  et  quintuplex 
differentia,  secundum  scilicet  modos 
essendi,  exsistendi,  201 A',  se  habendi, 
significandi  ac  intelligendi,  201 B';  nulla 
autem  formalis  distinctio,  166  D,  D',  167 
B'.  —  Item,  juxta  quosdam,  in  divinis 
ponere  est  aliquid  per  modum  materiae, 
formae  et  compositi,  XIX  320C,  321 D, 
licet  improprie,  321  A,  D' ;  item  poten- 
tiam  respectu  actuum  notionalium,  334 
C,  et  actuum  quibus  producuntur  res  a 
Deo  distinctae  essentialiter  vel  persona- 
liter,  334A',  non  autem  aliorum,  ibid. ; 
formas,  non  substantialem  et  acciden- 
tales,  sed  substantialem  et  relativas, 
quae  differunt  ratione,  469C,  commu- 
nem  et  proprias,  quae  differunt  re,  non 
essentia,  ibid.,  actus  essentiales  tribus 
personis,  etactus  personales,  quibusdam 
personis  proprios,  469D'.  —  In  divinis 
quum  nequeat  esse  divisio  et  multipli- 
catio  naturae,  XX  291 A',  quidquid  est, 
aut  manet  indistinctum,  ut  essentia,  aut 
distinguitur  secundum  rationes  specia- 
les,  ut  relatio,  291 C ;  neutro  genere 
designantur  essentialia,  XIX  421 B,  mas- 
culino  persona?,  feminino  propria,  421 
C,  substantivis  absoluta,  adjectivis  rela- 
tiva,  421 D,  422B;  quaedam  in  plurali 
numero,  alia  in  singulari,  422A';  quae- 
dam  sine  principio  et  fine,  ut  esse  bo- 


DIA 


201 


DIC 


nuin,  XX  474C,  quaedam  cum  principio 
cl  ciun  1'inc,  ut  creator,  ibid.,  quaedain 
cum  principio  sine  fine,  ut  dominator, 
474D;  inissio  ct  datio  dicunlur  tempora- 
liter  tautuin,  XIX  5131),  543  D,  generatio 
et  spiratio  aelernaliter  tantum,  543  A', 
processio  et  exilus  utroque  modo,  543 
A'.  —  A  divinis  rcmovenda  sunt  quae- 
cumquc  imperfectionem  significant,  di- 
versilatem,  inaequalitalem,  XX  284 D'; 
malerialia,  ut  currere,  comedere;  passi- 
va,  ut  iufirmari,  mori;  iuordinata,  ut 
peccare,  mentiri ;  privativa,  ut  oblivisci, 
558D.  —  Omnium  divinorum  divinissi- 
mum  est  Dei  cooperatorem  esse,  XXI 
471 C.  —  Non  modo  metaphorice,  sed 
proprie  divinus  dicitur  hoino  virtute 
heroicus,  XXIII  546 D.  —  Cf.  Attributa, 
Essentia. 
DEVOTIO  sensibilis  communis  esse  potest 
amori  naturali  ac  caritati  infusse,  XX 
26  D,  28  A,  29  D',  nec  semper  majorem 
amorem  indicat  intellectualem,  XXIII 
467 A,  aut  sensibilem,  467C ;  idcirco  non 
expedit  in  ea  multum  confidere,  XX 
29B'.  —  Vera  devotio  est  promptum  ad 
quae  sunt  Dei  animum  habere,  nec  mul- 
tum  de  consolationibus  curare,  XX  29 C 

—  Cf  Dilectio. 

DEXTERA  pars  est  dignior,  XXIII  392  B. 

—  Quid  sit  sedere  a  dextris  Dei,  XXIII 
392 C  ;  quomodo  a  dextris  Dei  sedere 
dicatur  Christus,  392  B,  D,  adstare  B. 
Virgo,  392  D,  consedere  ceteri  Sancti, 
392  A'.  Num  et  Spiritus  Sanctus  ipse 
sedeat  a  dextris  Dei,  XXIII  392  B'. 

DIABOLUS.  Vide  Daemon,  Lucifer. 

DIACONUS  in  clericis  medius  est  inter  sub- 
diaconum  et  sacerdotem,  quia  potesta- 
tem  habet  super  corpus  Christi  in  vase 
contentum,  XXV  27 D'.  —  In  primitiva 
Ecclesia  ipsi  committebantur  omnia  offi- 
cia  inferiora,  XXV  25C,  nunc  actionem 
exercet  purgativam  dumtaxat,  juxta 
quosdam,  XXIV  142D',  XXV  24 B',  illu- 
minativam,  juxta  alios,  24  A'  ;  qua- 
propter  ei  tribuitur  donum  fidei,  24  B. 

—  Ipsius  est  ad  Baptismum  fideles  prae- 


parare,  XXIV  167  A,  Evangelium  legere 
polestalive,  XXV  17D',  sacerdoti  mini- 
strare,  XXIV  144  A,  illi  tradendo  oblatio- 
nes  fidelium  quas  a  subdiacono  acccpit, 
XXV  29Ii',  corpus  Christi  portare  in  pa- 
tena,  et  sanguinem  dispensare  cum  cali- 
ce,  28A,  et  aliqua  sacramentalia  mini- 
strare,  XXIV  142A'.  —  Nullum  autem 
sacramentum  conferre  potest,  XXIV  142 
D,  601  A,  ideo  ner,  baptizare,  142B',  nisi 
ex  necessitate,  143B,  nec  Eucharistiam 
distribuere,  nisi  cogente  necessitate,  aut 
ex  consensu  episcopi,  345 B',  quoniam 
elsi  sanguinem  fidelibus  propinare  pos- 
sit,  XXV  24 D',  minus  valet  circa  corpus, 
quum  manus  consecratas  non  habeat, 
XXIV  345C.  —  In  ordinatione  verum 
accipit  characterem,  XXV  17  C,  quia 
diaconatus  sacer  est  ordo,  17D',  actum 
habens  circa  sanguinem  consecratum, 
25  A' ;  et  hunc  accipit,  non  in  porrectione 
calicis,  sed  in  traditione  libri  Evangelio- 
rum,  28  A;  similiter  per  impositionem 
manuum  episcopi  habilitatur  ad  mini- 
strandum  in  ritibus  sacris,  27  A'.  —  De 
aetate  ad  diaconatum  requisita,  XXV  56 
B,  et  de  ritibus  ordinationis  ejusdem, 
228C.  —  Cf.  Ordo. 

Diaconissae  olim  ordinem  non  recipie- 
bant,  sed  quosdam  tanlum  actus  ejus 
exercebant,  XXV  54A'. 
DICTIO  aliud  significare  potest  formaliter, 
aliud  materialiter,  XX  164C.  —  Quid  sit 
dictio  categorematica  et  syncategore- 
matica,  XX  129C.  —  Non  uno  modo 
accidit  in  divinis  aliquid  relative  dici, 
XX  146 C,  aut  diversimode  dici,  145B. 
—  ln  divinis  vitandae  sunt  dictiones  quae 
significant  imperfectionem,  diversita- 
tem  et  inaequalitatem,  XX  284  D'.  Utrum 
dictio  exclusiva  (solus,  tantum)  in  divi- 
nis  vere  addatur  termino  subslantiali  ex 
parte  subjecti,  XX  126A*,  127D',  vel  ex 
parte  praedicati,  127C,  128C,  129B;  an 
addi  possit  termino  relativo,  129B',  vel 
personali  respectu  communis  praedicali, 
129C,  130D,  A',  B'.  Dictio  significans 
divinam  essentiam  vel  personam,  non 


DIE 


202 


DIF 


potest  recipere  pronomina  possessionis 
(meus,  tuus)  nisi  quatuor  conditionibus, 
XX  82A.  —  Cf.  Praedicamentum. 

Dicere  in  divinis  interiorem  notat 
actum,  qui  est  cogitando  se  intueri,  XX 
249B',  et  differt  ab  intelligere  et  cogno- 
scere,  250 A';  sed  multipliciter  sumitur, 
247G,  248A,  250C,  C,  253C,  XXII  47 A'. 
—  Tribus  personis  aliquo  modo  compe- 
tit  dicere,  XX  247  A',  B',  praesertim  Patri 
et  Filio,  348  D',  et  dici,  249C,  sed  Patri 
dumtaxat  convenit  proprie  dicere,  249 
D',  quum  dictio  ejus  sit  generatio,  XXV 
479  C,  et  Filio  soli  competit  proprie 
dici,  XX  249C,  qui  solus  dicitur  Verbum, 
247B,  ex  usu  communi,  248 B'.  —  Quum 
dicere  dicatur  generare,  an  Pater  dicen- 
do  se  generet  se,  XX  247  C  ;  quo  sensu 
dicatur  dicere  Verbo,  338C,  340D',  342 
B',  D',  346  A,  349 A,  vel  dicendo  creasse 
omnia  perhibeatur,  XXII  47B'. 

DIDYMUS  Alexandrinus,  vir  caecus  sed 
doctissimus  (30S-395),  Scripturae  com- 
mentator  et  theologus,  Spiritum  Sanctum 
a  Patre  Filioque  procedere  asserit,  XIX 
460  D,  461 A'. 

DIES.  Cur  sex  dierum  spatio  facta  sint 
omnia,  XXII  11  C,  112  A,  114  A'.  — 
Sex  dierum  successio  metaphorice  ab 
Augustino  intelligitur,  XXI  298C,  300 
A',  XXII  27  D',  28  B,  C,  litteraliter  ab 
aliis  doctoribus,  XXII  6  A,  11  A,  B\ 
14  C;  potest  etiam  attendi  secundum 
rerum  ordinem,  vel  secundum  dignita- 
tem,  XXII  112  D,  D'.  Materialiter  illu- 
strationem  corporalis  lucis  significat, 
XXII  28C,  metaphorice,  illustrationem 
intellectus  angelici,  XXI  297A,  A',  300 
A',  XXII  28 C.  —  Ex  creationis  diebus 
tres  ad  opus  distinctionis  pertinent,  tres 
ad  opus  ornatus,  XXII  28A,  septimus  ad 
opus  conservationis,  28B.  —  Primo  die 
facta  est  distinctio  diei  ac  noctis,  XXII 
37  A',  vel  per  emissionem  et  retractio- 
nem  lucis,  ut  volunt  Gra?ci,  36D',  37C, 
vel  potius  per  motum  communem  tunc 
ccelo  datum,  37 A,  ut  tenent  Latini,  37D; 
et  per  hanc  significatur  illuminatio  an- 


gelicae  naturae  per  infusionem  gratiae, 
juxta  quosdam,  XXI  286 C,  333  B',  vel 
distinctio  bonorum  a  malis,  juxta  alios, 
287A,  333B'.  —  Secundo,  facta  est  divi- 
sio  aquarum,  XXII  50A,  per  quam  signi- 
ficatur  distinctio  angelorum,  bonis  con- 
firmatis  et  malis  in  infernum  detrusis, 

XXI  333B',  propter  quod  feria  secunda 
in  Ecclesia  sanctis  Angelis  consecratur, 
287A,  333  D',  et  secundus  dies  caret 
benedictione,  333C,  XXII  85D.  —  Tertio 
die   facta  est  distinctio    elementorum, 

XXII  83  C,  non  tantum  aquae  et  terrae, 
sed  ignis  et  aeris,  84  C,  et  ablata  infor- 
mitas  terrse  per  herbarum  productio- 
nem,  85  A';  hujus  benedictio  ad  opus 
prascedentis  et  praesentis  refertur,  85D. 
—  Quartus  dies  ad  ornamentum  cceli 
pertinet,  XXII  89  A,  per  siderum  creatio- 
nem,  89C  et  s. ;  quod  factum  videtur 
per  motum  specialem  tunc  ccelo  impres- 
sum,  quo  causantur  menses  et  anni,  37 
B.  —  Quinto  die  ornata  sunt  aer  et  aqua, 
XXII  89A,  per  creationem  avium  et  pi- 
scium,  105B',  106C;  cur  in  hoc  ornata 
sint  duo  elementa,  108B',  et  huic  tan- 
tum  collata  sit  benedictio,  112  B.  — 
Sexto  die  ornatur  terra,  XXII  89 A,  per 
creationem  animalium,  106C;  an  tunc 
simul  facta  sint  bruta  et  homo,  112A,  et 
completa  mundi  creatio,  H5C,  A'.  — 
Septimo  die  complet  Deus  opus  suum, 
ea  quae  facta  sunt  administrando  et  con- 
servando,  XXII  H7G,  propter  quod  dies 
hic  mane  habere  dicitur,  sed  non  vespe- 
ram,  H5A,  et  ipsi  prae  ceteris  tribuitur 
benedictio,  H4C,  H6C,  et  sanctifica- 
tio,  H4D,  D',  115B,  H7A.  Quo  sensu 
dicatur  Deus  die  septimo  requievisse, 
XXII  H4A',  H5A,  H6D,  aut  ab  opere 
cessasse,  114  C,  H5B,  D',  et  an  ita  re- 
quiescat  ut  nihil  deinceps  producat,  114 
B",  H6A,  B,  C.  —  Cf.  Creatio,  Distinctio, 
Ornatus,  Sabbatum. 

DIFFEBENTIA  differt  a  diversitate,  divi- 
sione  et  discretione,  XIX  424A.  Triplex 
est,  alia  realis,  alia  rationis,  XIX  153 
D',  XXIII  211 D',  alia  intentionalis,  XXI 


DIF 


m 


DIL 


195  IV  ;  ex  reali  fit  compositio  realis, 
ibid.,  ex  rationali  nnlla,  ibid.,  ex  in- 
tcntionali  fit  composilio,  sed  non  realis, 
195  C  —  Qualitas  essentialis  est  gene- 
ris,  XIX  307 IV,  non  in  quantuin  genus 
est,  39GC,  sed  quia  contractat  genus, 
39G  D,  et  cuin  eo  constituit  speciem,  396 
B',  et  modo  intra  genus  est,  modo  extra, 
396D.  —  In  genere  substantiu?,  quae  dif- 
ferunt  re,  differunt  eliam  genere,  specie 
et  numero,  XX  17SB';  differentia  enim 
realis  est  causa  numeri,  XXIII  140A,  et 
juxta  Thomam,  differenlia  secundum 
formam  multiplicat  species,  secundum 
materiam  multiplicat  individua,  XXI  220 
A',  D',  contradicentibus  partim  Durando, 
qui  tenet  nullam  fieri  differentiam  per 
materiam,  sed  tantum  per  formam,  224 
A',  partim  Petro,  quia  non  quoelibet  diffe- 
rentiaformalisdiversificatspeciem,XXII 
435A;  quae  autem  ratione  tantum  diffe- 
runt,  de  se  invicem  praedicantur,  XXI 
190C.  —  Differentiae  ex  principali  pro- 
prioque  actu  natura?  specificae  desumen- 
dae  sunt,  XXI  H8A;  una  enim  natura  ab 
altera  differtper  suam  supreniam  essen- 
tialem  perfectionem  intrinsecam,  118 
A',  quam  designat  differentia  ejus,  202 
B,  et  a  qua  fluit  esse  et  agere,  H8A',  sed 
quia  nec  essentiam  nec  esse  rerum  di- 
stincte  cognoscimus  nisi  per  actus  se- 
cundos,  ibid.,  ideo  earum  differentias 
significamus  per  nomina  illos  actus  si- 
gnantia,  118D,  quia  actus  secundus,  qui 
est  agere,  actum  prassupponit  primum, 
qui  est  esse,  118A',  et  accidentalibus 
differentiis  utimur  ad  significandum  es- 
sentiales,  XXV  279 A';  essentiales  enim 
per  accidentales  nobis  innotescunt,  XXI 
115D',  156A,  et  tanto  perfectius  quanto 
essentialibus  sunt  propinquiores,  202 
B,  et  in  genere  entium,  ubi  invenitur  dif- 
ferentia  minor,  ibi  initium  est  differen- 
tiae  majoris,  XIX  196  A.  —  Triplex  est  in 
creatis  differentia  :  substantiae  et  acci- 
dentis,  quae  reperitur  in  omni  subjecto, 
XIX  401 C,  D';  suppositi  et  naturae,  quae 
competit  omni   individuo,  ibid.;  entis 


et  essc,  qiuc  est  in  omni  crcato  et  con- 
crcato,  401  D',  402A.  In  esse  autem  Dei, 
etsi  multipliciter  accidere  possit  diffe- 
rentia  rationis,  XIX  201  A',  XX  207C, 
nulla  potest  esse  realis  differentia,  XIX 
393D',  394  B,  ideo  non  est  in  aliquo 
genere,  quum  genus  habeat  differentias, 
393C,  nec  in  aliqua  specie,  quum  spe- 
cies  ex  genere  et  differenlia  conslitua- 
tur,  393  A',  nec  definiri  potest,  quum 
definitio  ex  genere  et  differentia  con- 
stet,  393D',  nec  in  praedicamentis  acci- 
dentis,  quae  ab  invicem  differentia  distin- 
guuntur,  394 B'.  —  Cf.  Distinctio,  Diver- 
sitas. 

DIFFICULTAS  operis  multum  ad  ejus  me- 
ritum  confert,  XXII  367  D'.  —  In  via 
duplex  est  difficultas  ad  bonum,  altera 
in  operationum  labore,  XXIII  553 A,  al- 
tera  in  malorum  tolerautia,  ibid.,  quae 
ambae  fortitudinis  dono  mitigantur,  551 
D,  553  A. 

DIGESTA,  seu  Pandectae,  legum  collectio 
a  Justiniano  imperatore  anno  535  pro- 
mulgata,  allegantur  de  usuris,  XXIV  403 
C,  404 A',  furtis,  405 D',  et  aleatoribus, 
41 3  B,  D,  A'. 

DIGNITAS  conciliat  reverentiam  et  ad  feli- 
citatem  vitae  confert,  XXII  346  A.  — 
Dignitas  actus  vel  motus  humani  ex  mul- 
tis  pensatur,  XXII  347  B,  item  et  actus 
meritorii,  347C. 

DILECTIO  quid  sit,  XXI  278  D',  et  quo  ab 
amore  differat  et  caritate,  XIX  439B'. 
Multiplex  est,  naturalis  et  liberalis,  XXI 
279A,  libidinosa,  naturalis,  gratuita,  273 
C,  XXII  469  A,  concupiscentiae  et  ami- 
citiae,  XXI  277  C,  XXIII  459 D',  benepla- 
centiae  et  benevolentiae,  XXI  279B',  C. 
—  Dilectio  naturalis  ea  estqua  quis  pro- 
priam  utilitatem  diligit,  \W  274B,  et 
vult  sibi  bonum,  ut  esse,  vivere,  273B', 
et  duplex  est,  altera  potius  innaturalis, 
qua  quis  creatura  vel  se  ipso  frui  inten- 
dit,  quae  peccatum  est,  272  C,  273  B', 
altera  naturalis,  qua  quis  se  ipsum  magis 
quam  alia,  etiam  Deum,  diligit,  et  haec 
non  est  peccatum,  juxta  Antisiodoren- 


DIL 


204 


DIL 


sem,  272D',  273B',  contra  Thomam,  278 

A,  quia  etsi  forsan  vis  concupiscibilis 
se  habeat  ad  diligendum  Deum  magis 
quam  creata,  273A,  B,  varias  tamen  ob 
causas  ad  temporalia  magis  inclinatur, 
273  D;  imo  quibusdam  videtur  naturam 
quidquam  non  posse  supra  se  diligere, 
nisi  in  quantum  utile  est  sibi,  XXIII  459 
D',  466A.  —  Nec  sic  agendo  facit  de  via 
finem  et  de  creatura  Deum  suum,  XXI 
273  C,  quia  est  boni  simpliciter,  279  C, 
et  eodem  amore  quis  se  ipsum  diligit  et 
Deum  tanquam  sibi  optimum,  275  A, 
nec  peccat,  quoniam  ultimum  non  ex- 
cludit  finem,  273D'.  Naturalis  igitur  sui 
ipsius  dilectio  non  est  caritati  divinae 
contraria,  et  potest  ad  eam  ducere,  XXI 
274A,  sed  non  est  ex  toto  ordinata,  et 
saltem  disparata  est  caritati,  275 A';  na- 
turalis  Dei  dilectio  in  quibusdam  conve- 
nit  cum  caritate  infusa,  XX  25 D',  26B', 
27B',  28A,  B',  29A,  30A,  in  quibusdam 
ab  ea  differt,  25  A,  26  A,  28  C,  XXI  275 

B,  C,  D' ;  tempore  naturae  institutae  potuit 
homo  ea  diligere  Deum  super  omnia, 
275 B',  et  potest  etiamnum,  278 A,  279 B', 
sed  valde  imperfecta  est  ista  dilectio, 
279C.  —  Dilectione  reflexa  perfectior 
est  dilectio  mutua,  et  utraque  perfectior 
dilectio  communicata,  XIX  441  B.  —  Di- 
lectio  nata  est  diligere  bonum,  sed  non 
contentatur  nisi  in  summo  bono,  XIX 
121 A',  est  igitur  aliquo  rnodo  theologiae 
finis,  74A,  et  complementum,  74B,  et  ad 
contemplationem  magispertinet  quam  ad 
praxim,  74C.  Incipit  ubi  sistit  cognitio, 
XXIII  469 C,  et  cognitioni  commensura- 
tur,  XX48C;  ideo  quanto  praestat  cog- 
nitio  Beatorum  cognitioni  viatorum,  48 

C,  tanto  et  eorum  dilectio,  48C,  49A. 
Inter  dotes  Beatorum  a  quibusdam  poni- 
tur,  XXV  435 D,  B',  438 A,  D,  ubi  succe- 
dere  caritati  dicitur,  435C,  et  vim  con- 
cupiscibilem  perficere,  435D,  438C;  sed 
est  de  perfectione,  non  de  essentia  bea- 
titudinis,  XX  332D,  A',  nec  in  ea  est 
proprie  fruitio,  nec  merces,  XXV  438A'. 
—   Dilectionis   triplex  est   actus,  alius 


naturae,  qui  meritorius  est  de  congruo, 
alius  gratiae,  qui  meretur  de  condigno, 
alius  gloriae,  qui  est  de  presmio,  XXI 
331 C;  ad  primum  sufficit  nalura,  ad 
secundum  requiritur  gratia,  ad  tertium 
gloria,  ibid.  —  Cf.  Amicitia,  Amor, 
Caritas. 

Dilectio  in  divinis  dupliciter  sumitur: 
essentialiter  et  notionaliter,  XX  331 D, 
333  B,  337  D,  338D,  C,  ut  qualitas  et 
ut  operatio,  337  A',  et  duplici  hoc  modo 
dicitur  Pater  diligere  Filium,  337  A',  338 
A.  Diligere  essentialiter  sumptum  desi- 
gnat  voluntatis  complacentiam,  quae  tri- 
bus  personis  communis  est,  XX  337 A', 
et  idem  omnino  est  ac  esse,  332B',  336 
D,  342  D';  notionaliter  acceptum,  dicit 
voluntatis  fecunditatem,  quae  Patri  et 
Filio  tantum  inest,  337  D.  Quaelibet  per- 
sona  se  et  quamlibet  aliam  diligit  Spiri- 
tu  Sancto,  XXI  338D,  ita  ut  Pater  Filium 
diligat  Spiritu  Sancto,  et  econverso,  339 
A';  similiter  Spiritu  Sancto  diligit  se 
Pater,  339C,  341 D',  et  Filius,  339C,  et 
Spiritus  Sanctus,  339D,  et  Pater  et  Fi- 
lius  Spiritum  diligunt  Spiritu  Sancto, 
339A'.  Quo  sensu  dicantur  Spiritu  San- 
cto  diligere  Pater  et  Filius,  XX  331 B  et 
s.,  an  diligant  se  Spiritu  Sancto,  336D, 
vel  per  Spiritum  Sanctum,  331 C,  335 
D',  344  A',  vel  a  Spiritu  Sancto,  336A, 
vel  in  Spiritu  Sancto.  336  B,  vel  amore 
qui  est  Spiritus  Sanctus,  336B,  C,  337 
B'.  —  Dilectio  Dei  a  dilectione  hominis 
distat  quoad  causam  motivam,  quia  di- 
lectio  hominis  a  bonitate  dilecti  cau- 
satur,  dilectio  Dei  dilecto  bonitatem 
confert,  XXII  322A,  et  quoad  modum 
diligendi,  quia  hoino  a  se  ipso,  Deus 
Spiritu  Sancto,  XX  335B,  A';  omne  do- 
num  creatum  praecedit,  XXII  324 C,  A', 
et  duplex  est,  alia  qua  rebus  esse  con- 
servat  ut  creator,  319B',  alia  qua  prae- 
destinatos  ad  suam  societatem  vocat  ut 
amicus,  319C,  322B.  Utrum  diligat  nos 
propter  bonitatem  suam  dumtaxat,  XIX 
514 A,  an  etiam  propter  nostram,  514 C; 
an  cuncta  creata  dilieat  eetemaliter  et 


DIM 


203 


DIO 


aequaliter,  XXIII  514  C  et  s.  —  Quomodo 
angeli  ante  suam  coiifirmationem  dile- 
xerint  Deum,  XXI  272  D  et  s.,  et  alios 
angelos,  27GA'.  —  Quid  sit  Deum  dili- 
gere  propter  se,  XXIII  459B',  D',  et  super 
omuia,  40G  B' ;  au  naturali  dilectione 
Deum  super  omnia  liomo  diligere  possit, 
XXI  272D',  274C,  275B',  278B',  279B', 
XXIII  459B',  4G5A,  467C,  487 D,  et  de- 
beat,  XXI  272 C,  273C,  275B',  278 A, 
280B';  an  in  hac  vita  eum  diligere  pos- 
sit  immediale  et  tolaliter,  XXIII  4G8C  ; 
quomodo  eum  diligere  teneatur,  4G6B', 
468A,  vi  praecepti,  Diliges  Deum  tuum 
ex  toto  corde  tuo,  594  B',  595  D,  597  A  ; 
an  hsec  dilectio  habeat  modum,  470  D, 
471A,  C,  et  quem  modum,  470A',  471 
B,  472B  ;  an  Beati  totaliter  diligant  eum, 
469C.  —  De  dilectione  proximi,  quod 
ejus  objectum,  XXIII  476C  et  s.,  quis 
ordo,  483B,  et  modus,  487  A'.  De  dile- 
ctione  inimicorum,  XXIII  494  D';  an  ma- 
gis  meritoria  sit  quam  amicorum  dile- 
ctio,  496D'  et  s.  Utrum  melius  sit,  dili- 
gere  Deum  an  proximum,  XXIII  500B. 
Cf.  Inimicus,  Proximus. 

DILUVIUM.  Particularia  diluvia  ex  depres- 
sione  aut  elevatione  planetarum  praevi- 
deri  possunt,  XXY  256D',  non  autem 
universalia,  ibid.  —  Generale  diluvium 
non  naturali  virtute,  sed  divina  potentia 
factum  est,  XXV  369B,  omnium  munda- 
narum  aquarum  inundatione,  absque 
novarum  creatione,  370A,  et  usque  ad 
medium  aeris  interstitium  pertinxisse 
creditur,  373  A',  B',  non  tamen  usque  ad 
paradisum  terrestrem,  373 B'.  Ideo  fa- 
ctum  est  aquae  diluvium  ut  exstinguere- 
tur  primorum  hominum  concupiscentia, 
XXV  370 C. 

DIMENSIO  non  est  substantia  rerum  sensi- 
bilium,  sed  quoad  esse  a  substantia 
dependet,  XXIV  315B.  ■ —  Aliae  sunt  di- 
mensiones  indeterminatae,  per  quas  ma- 
teria  dicitur  tanta,  XXIV  323 A,  C,  aliae 
determinatae,  per  quas  tantum  occupat 
locum,  ibid.,  et  haec  ab  invicem  realiter 
differunt,  323A';  indeterminatae  deter- 


minatas  priecedunl,  323  B,  C,  eisque 
subjiciuntur,  323  C,  C.  Indeterminatas 
ad  genus  quanlilatis  se  habcnl  sicut  ma- 
teria  ad  genus  substantiae,  XXIV  326 D'; 
in  materia  generabiliuin,  ante  advenlum 
formae  substantialiseas  intelligere  opor- 
tet,  et  per  advenlum  formac  termina- 
tum  esse  accipiunt,  326  C.  —  Divina 
virtute  in  speciebus  sacramentalibus  re- 
manent  ulraequc,  XXIV  323 D,  sine  sub- 
jecto,  et  in  eis  sustentantur  alia  acci- 
dentia,  315B,  D;  et  quia  in  dimensioni- 
bus  est  prima  radix  multiplicalionis 
individuorum  in  eadem  specie,  31 5B', 
in  his  etiam  est  radix  multiplicationis 
accidentium  in  speciebus  sacramentali- 
bus,  315C.  In  dimensionibus  terminatis 
seu  completis  in  Eucharistia  accipere 
est  dimensiones  interminatas  seu  in- 
completas,  quibus  mediantibus  materia 
panis  formam  recipere  potest  ejus  quod 
ex  pane  generaretur,  eo  non  converso, 
XXIV  326 D',  et  istis  collatum  est  non 
modo  per  se  subsistere,  sed  subesse 
alteri  forma  naturali  et  accidentibus 
aliis,  327  A  ;  et  quamdiu  in  speciebus 
manet  esse  dimensionum  conforme  sub- 
stantiae  praecedenti,  non  desinit  ibi  esse 
corpus  Christi,  325A';  imonon  quaelibet 
dimensionum  mutatio  tollit  sacramen- 
tum,  327 A'.  An  cum  dimensionibus  suis 
corpus  Christi  sit  in  sacramento,  XXIV 
253B',  261 A,  268B',  D'.  —  Dimensiones 
separatae  sine  materia  non  replent  lo- 
cum,  XXV  289  A,  et  tamen  cum  alio 
corpore  in  eodem  loco  esse  nequeunt, 
ibid.  —  Quum  ex  hoc  locum  habeat 
corpus,  quod  est  sub  quantitate  dimen- 
siva,  juxta  Thomam,  XXV  289D,  impos- 
sibile  est  naturaliter  duo  corpora  simul 
esse  in  eodem  loco,  289  C,  B',  quin  de- 
struatur  utriusque  esse  distinctum,  289 
C ;  sed  virtute  divina  simul  esse  possunt 
duo  corpora,  290 A,  294B,  imo  et  innu- 
merabilia,  quin  dimensiones  unius  resi- 
stant  dimensionibus  aliorum,  297  D.  — 
Cf.  Locus,  Quantitas. 
DIOGENES  Apolloniates(lonicae  sectse  phi- 


DIO 


200 


DIO 


losophus,  500  a.  c.)  stulte  credidit  ani- 
mam  esse  aerem,  XIX  274A'. 

DIONYSIUS  Areopagita  (GrEecus  theologus 
i'  saec,  juxta  antiquos  et  Cartusianum, 
iv'  saec,  juxta  recentiores),  «  divinissi- 
mus,sacratissimus  ettheologicissimus», 
XIX  174 C,  XXIII  426  A,  cc  princeps  theo- 
logorum  »,  XX  403 D,  XXI  229B,  vel 
antonomastice  «  Theologus  »,  XIX  366C, 
vir  «  a  sanctis  Apostolis  edoctus,  imo  a 
Spiritu  Sancto  copiose  illuminatus  » , 
456A',  XX  402 D',  «  cujus  auctoritas  non 
est  minor  apud  theologos  quam  Aristo- 
telis  inter  philosophos  »,  403  A',  et 
«  specialissimus  patronus  »  Cartusiani, 
XXI496C,  in  his  quae  ad  naturalem  phi- 
losophiam  spectant,  quasi  in  omnibus 
Aristotelem  sequitur,  XIX  276C,  XXII 
57  B'.  —  Quod  ad  angelos  spectat,  cete- 
ris  praeferendus  est,  XXI  495  A,  et  indu- 
bitanter  credendus,  521 C,  526A',  quia 
quae  B.  Paulus  in  raptu  viderat  putatur 
conscripsisse,  496D',  523  B'.  — Egregie 
insinuat  simplicitatem  divinae  essentiae, 
XIX  174D.  —  Cur  non  fateatur  Spiritum 
Sanctum  a  Filio  procedere,  XIX  456  A', 
463B,  et  quare  in  Ccelesti  Hierarchia  nec 
de  Pcenitentia  nec  de  Matrimonio  tracta- 
verit,  XXIV  356  A',  591  C.  —  Quomodo 
B.  Virginem  viderit,  XIX  569D.  —  Co- 
piosissime  allegatur,  XIX  35,  55C,  etc 

DIONYSIUS  Cartusianus  (Dionysius  Van 
Lieuwe,  Belga  theologus,  Ord.  Cart.,  in 
pago  Rijckel  natus  1402,  f  Buraemun- 
dae  1471),  auctor  hujus  libri  et  quamplu- 
rium  aliorum,  Zwollis  litteras  didicit,  XXI 
493B'.  —  In  praesenti  opere  hocsibi  pro- 
posuit,  ut,  sicut  Lombardus  Sententia- 
rum  collectionem  ex  praecipuis  Patribus 
compilaverat,  ita  ipse  ex  prsecipuis  docto- 
ribus  Lombardi  commentarium  compin- 
geret,  XIX  36,  quorum  opera  non  sine 
grandi  labore  arcessiverat,  37,  breviter 
ostendens  qua  concordentetdissentiant, 
36.  Statuit  insuperbrevitati  studere,XIX 
128D',  et  prolixitatem  vitare,  quae  forsan 
obrueret  aciem  mentis  magis  quam  illu- 
straret,  XX  568B',  ac  proinde  pulchra 


dumtaxat  et  utilia  tangere,  XIX  37, 235C, 
praetermissis  infructuosis,  246B,  487 A', 
et  taediosis,  XX  130D',  iisque  omnibus 
quae  magis  videntur  quaestiones  obscura- 
re  quam  elucidare,  568B',  et  quibus  im- 
morari  magis  videtur  fractio  capitis  et 
impedimentum  devotionis  quam  occu- 
patio  fructuosa,  16 B,  ut  sunt  quaestio- 
nes  nominum,  XX  138D',  157  A',  342B', 
568  B',  et  contentiones  de  verbis,  251 B, 
253  C,  XXIV  329  D'.  —  Prae  ceteris  ad- 
haeret  Areopagitae,  «  specialissimo  patro- 
no»  ejus,  XXI  496  C,  521 C,  526  D,  et 
Thomae,  «  Doctori  communi  »,  XXIV  247 
B,  286D,  300B,  a  quo  tamen  saepius 
recedere  non  veretur,  XIX  227  D,  346  B, 
467D',  472A,  553B,  569D;  XX  54A,  61 
D,  129B,  130B',  138 C,  163B,  258  A', 
292  A,  323D',  415  D,  A',  435  D,  547  D; 
XXI 100C,  216C,  221C,  226C,  241A,  265 
D,  337A,  375D,  412B';  XXII  45D',  60D, 
144C,  253D',369A,D,  405 D,  B',  526B', 
528B',  544C,  579C,  589 A';  XXIII 160B', 
212B',288C,  297C,  298C,  530A';  XXIV 
292D,  B',  421 C,  455B',  460  A',  490  D; 
XXV  291 B',  306  C,  31 7 B*,  332 C,  473 A. 
—  De  divinis  non  nisi  cum  magna  cau- 
tela  tractare  intendit  et  reverentia,  XIX 
127 C,  400 B,  XXIII  155D',  231 A',  item 
de  angelis,  XXI  483A',  537D'.  —  Notan- 
tur  opiniones  quaedam  singulares  :  de 
imminutione  caritatis  per  venialia,  XX 
59C;  de  phantasmatum  usu  in  cognitio- 
ne,  XXI412B',  525B',  XXII  253 D',  XXIII 
509A';  de  obligatione  pro  quolibet  via- 
tore  manendi  in  statu  salutis  indesinen- 
ter,  XXUI  596 A';  de  auctoritate  Papae, 
XXIV  480  A'.  Immaculatam  profitetur 
B.  Virginis  conceptionem,  XXV  98  D; 
strenue  definiens  a  nulla  persona  in 
monasterio  recipienda  quidquam  exigi 
posse,  a  Parisiensi  Universitate  appro- 
batur,  52  C.  —  Quanta  hujus  operis 
utilitas,  XIX  37.  —  Citantur  ejusdem 
auctoris  tractatus  :  de  Gaudio  spirituali 
et  pace  interna,  XIX  H4B';  de  Contem- 
platione,  H5C;  Dialogion  de  fide  catho- 
lica,  145B',  203A;  de  Ente  et  essentia, 


DIS 


207 


liis 


4081);  dc  Laudibus  B.  V.  Mariae,  509B, 
D;  dc  Particulari  judicio,  XXI  3501)', 
388A;  de  Quatuor  novissimis,  331 A;  de 
Divina  essentia,  XXII  45D';  de  Enormi- 
tate  peccali,  560  D;  de  Auctoritate  gene- 
ralis  concilii,  XXIII  42115;  de  Polestate 
summi  Pontificis,  ibid.;  de  Donis  Spiri- 
tus  Saucli,  588D';  de  Vitiis  et  virtutibus, 
519  A',  6051)';  de  Ecclesiastica  polestate, 
XXIV  485C;  de  Modo  judicandi  et  corri- 
piendi,  531 C;  de  Regimine  proelatorum, 
531 B;  de  Regimine  pracsulum,  ibid.; 
de  Regimine  curatorum,  415C,  531  B ; 
Conlra  simoniam,  XXV  51  D,  D';  Contra 
pluralitatem  beneficiorum,  53  C  ;  de 
Laudabili  vita  virginum,  136B'. 

DISCRETIO.  Quid  inter  discernere,  cogi- 
tare  et  intelligere,  XIX  271 A,  A'.  —  Dis- 
cretio  sive  individualis  sive  personalis 
non  est  merum  accidens,  quod  ab  acci- 
dentibus  causetur,  XXI  208A,  nec  etiam 
a  substantialibus,  208B,  sed  dicit  aliquid 
substantiale,  20SD,  seu  aliquid  substan- 
tiale  et  aliquid  accidentale,  208A';  indi- 
vidualis  duo  includit  :  indivisionem  et 
distinctionem,  ibid.;  personalis  tria  : 
indivisionem,  distinctionem  et  dignita- 
tem  personalitatis,  208B' ;  unde  discretio 
individualis  est  exsistentia  formae  natu- 
ralis  in  materia,  discretio  personalis, 
exsistentia  naturae  intellectualis  in  sup- 
posito,  ibid.  —  Discretio  individualis 
non  est  ex  parte  materiae  solius,  XXI  208 
D',  nec  ex  parte  formae  tantum,  209B, 
sed  ex  actuali  conjunctione  formoe  cum 
materia,  209C  ;  discretio  numeralis  ex 
materia  venire  dicitur,  209B'.  —  Discre- 
tio  in  divinis  personis  admittitur,  XIX 
184C,  185B,  et  «  quod  discernitur»,  in- 
ter  vestigia  Dei  recensetur,  237  A',  238D'. 
Discretio  virtus  quo  sensu  dicatur  au- 
riga  virtutum,  XXIII  520C,  et  comes  ju- 
ramenti,  631 A',  B'.  —  Cf.  Differentia. 

DISPENSATIO  quid  sit,  XXIV  528A,  et  quo 
differat  ab  interpretatione  et  revocatione 
legis,  XX  647  A,  a  commutatione  in  ma- 
teria  voti,  XXV  173B,  a  donatione  et  red- 
ditione  in  rebus  indulgentiarum,  XXIV 


559  B'.  —  Duplcx  esl,  lacita  et  expres- 
sa,  XXV  128B'.  —  Ad  dispensalionem 
requiritur  in  dispensante  potestas,  in 
dispensalo  causa  idonea,  XXIV  528A, 
XXV  128 C,  in  ipsa  dispensatione  neces- 
sitas,  utilitas,  congruitas  et  honestas. 
129C.  Dispensandi  potestas  plenarie  in 
Papa  residet,  XXV  172D',  in  ceteris  pra> 
latis  juxta  concessionem  sibi  factam, 
173C.  Papadispensare  potest  in  his  quae 
sunt  de  jure  divino  per  institutionem 
apostolicam,  non  autem  in  his  quae  sunt 
de  jure  naturali,  XXV  83A',  B',  in  eon- 
stitutionibus  Patrum,  non  in  praceptis 
Decalogi,  XXIV  528  A,  nec  pariter  in  his 
quae  statum  Ecclesiae  declarant  et  quae 
jus  videntur  infringere,  528 B.  —  Jus 
naturae  in  his  quae  respiciunt  ordinem 
creaturae  ad  Creatorem,  id  est  quoad 
prima  praecepta,  nullam  patitur  dispen- 
sationem,  XX  643  A,  XXV  127  D';  in  his 
autem  quae  respiciunt  ordinem  creatura- 
rum  ad  invicem,  seu  quoad  secunda 
praecepta,  dispensationem  accipere  pot- 
est,  XX  643B,  XXV  126D',  sed  a  solo  Deo, 
128C,  quia  quae  divinitus  instituta  sunt, 
a  Deo  dumtaxat  mutari  possunt,  XXV 
127 D'.  In  praeceptis  ergo  primae  tabulae 
Decalogi  nulla  fit  dispensatio,  juxta  om- 
nes,  in  praeceptis  autem  secundae  tabulae 
dispensare  potest  Deus,  juxta  Bernardum 
et  Bonaventuram,  XX  643 D',  XXIII  606 
C,  contra  Thomam,  606  A',  et  Richar- 
dum,  607  A.  Item  in  praeceptis  nega- 
tivis,  nulli  dispensationi  obnoxia  sunt 
quae  prohibent  malum  secundum  se,  XX 
647  C,  et  in  praeceptis  affirmativis,  quae 
praecipiunt  bonum  necessarium  ad  salu- 
tem,  647D;  item  in  actibus  malis  qui  in 
se  implicant  deformitatem  culpae,  nun- 
quam  dispensari  potest,  XXV  128C,  in 
his  vero  qui  non  ita  implicant,  aliquando 
divinitus  dispensatum  est,  128D'.  Sic  di- 
spensare  potuit  Deus  cum  Patriarchis  ut 
plures  haberent  uxores,  XXV  126D',  128 
C,  129B,  vel  haberent  concubinas,  124A', 
127  C,  128D',  vel  uxoribus  libellum  da- 
rent  repudii,  131 D',  vel  cum  Abraham, 


DIS 


DIS 


ut  filium  occideret  innocentem,  132B. 
Dispensatio  enim  in  praeceptis  est  sicut 
mutatio  rei  naturalis,  XXV  131 D',  et 
fieri  potest  in  inferioribus  causis  supra 
secunda  praecepta  legis  naturse,  132  A, 
vel  in  superioribus  causis  supra  pri- 
ma  praecepta,  ratione  alicujus  mysterii 
ostendendi,  132  B  ;  sed  hoc  non  nisi 
cum  paucis  fieri  solet,  132B.  —  In  votis 
fieri  potest  dispensatio,  non  modo  per 
modum  declarationis  juris,  ut  volunt 
aliqui,  XXV  171 C,  174 A',  sed  etiam  re- 
laxationis  juris,  171 D,  si  adsit  legitima 
causa,  171 A'.  Nec  igitur  omnia  vota  di- 
spensabilia  sunt,  XXV  171 B,  nec  omnia 
indispensabilia,  171  C  :  in  voto  Baptismi 
nulla  fit  unquam  dispensatio,  quia  de 
jure  naturae  est  et  divino,  171 B',  in  voto 
continentiae  fieri  pariter  nequit,  juxta 
nonnullos,  171 C,  D',  172 A',  174B,  con- 
tradicentibus  aliis,  saltem  ob  bonum 
commune,  172B,  174C,  C,  175 C,  non 
autem  ob  merum  corporalis  mortis  peri- 
culum,  172C.  In  votis  perpetuis  dispen- 
sat  solus  Papa,  in  plerisque  temporalibus 
episcopus  et  praelatus,  XXV  173  A,  sed 
super  abdicatione  proprietatis  et  custodia 
castitatis  nec  Abbas  nec  Papa  potest  cum 
religiosis  dispensare,  14  D',  172A',  175 

C.  —  Cf.  Lex,  Votum. 

D1SP0SITI0  multipliciter  sumitur  :  pro 
quadam  rerum  ordinatione,  et  sic  ab 
ordine  differt,  XIX  214B;  pro  cogitatio- 
ne  rerum  fiendarum  in  Deo,  XX  501 A', 
et  sic  differt  a  scientia  et  a  providentia, 
501 C,  praescientia  et  praedestinatione, 
381 B',  383  D';  pro  motu  incepto  ad  ter- 
minum,  XXII  299A,  sicque  non  est  nisi 
habitus  imperfectus,  XXIV  172C,  qui  per 
reiterationem  actuum  fit  habitus,  XXII 
298  A',  299  A';  eam  non  oportet  in  eodem 
subjecto  esse  cum  habitu,  nisi  dum  fit 
habitus,  XXIV  174 B.  —  Tria  sunt  dispo- 
sitionum  genera  in  hominibus,  XX  504 

D,  quarum  quaedam  libero  arbitrio  sub- 
sunt,  quaedam  non,  504A'.  —  An  homo 
sine  gratia  possit  se  ad  gratiae  infusio- 
nem  disponere,  XXII  359D'  et  s.,  vel  ad 


fidem,  361 A,  et  ad  hoc  indigeat  speciali 
Dei  auxilio,  361 C.  —  Cf.  Electio. 

DISSIMILITUDO  inter  res  varias  contingit 
quum  eamdem  quidem  formam  specifi- 
cam  participant,  sed  non  secundum 
eumdem  perfectionis  modum,  XXV  415 
B',  vel  quum  non  in  forma  speciei,  sed 
generis  tantum  conveniunt,  ibid.,  vel 
quum  nec  in  forma  generis,  nisi  secun- 
dum  analogiam  tantum,  415C ;  quaecum- 
que  dissimilitudo  impedit  unius  speciem 
perfecte  ab  alia  recipi,  415  A'.  Cf.  Di- 
versitas. 

DISTANTIA.  In  productione  distantium 
maxime  ostenditur  potentia,  XXI  HOD, 
ideo  in  conjunctione  maxime  distan- 
tium,  spiritus  scilicet  et  corporis  in  ho- 
mine,  praecipue  manifestatur  potentia 
Dei,  HOA'.  Sed  de  distanti  in  distans 
natura  non  procedit  nisi  per  medium, 
XIX  66  C,  XXI 107  D:  ideo  ordo  universi 
requirit  inter  extrema  distantia  constitui 
media,  quibus  uniantur,  XXI  109D';  et 
sic  inter  pure  spiritualia  et  mere  corpo- 
ralia  stat  homo  ex  utraque  natura  con- 
stans,  109D',  HOB',  inter  ignem  et  ter- 
ram,  aqua  et  aer,  111  D'.  —  Distantia 
non  impedit  cognitionem  intellectus  re- 
spectu  rei  cujus  jam  habet  speciem,  sed 
tantum  rei  cujus  non  habet  speciem, 
XXV  462C.  —  An  infinite  distent  volun- 
tates  divina  et  humana,  XX  651 D',  esse 
et  non  esse,  XIX  212 C,  XXIV  60 A',  C. 

DISTINCTIO  est  relatio  quaedam  transcen- 
dens,  XIX  167  D',  intrinsecus  adveniens, 
168 A,  cujus  respectus  est  respectus  dis- 
quiparantise,  168B  ;  et  differt  a  diversi- 
tate,  differentia  et  divisione,  XIX  424A. 
—  Multiplex  est :  fundamentalis  et  actu- 
alis,  XIX  168C,  essentialis,  realis,  for- 
malis  etmodalis,  ibid.,  vel  aliter,  realis, 
rationis,  153 D',  formalis,  156D',  et  juxta 
quosdam,  intentionalis,  408  C,  XX  362 
A;  sed  omnis  distinctio  ex  natura  rei  est 
realis  vel  formalis,  XIX  166 D.  —  Distin- 
ctio  formalis  quadruplici  via  investigatur, 
via  definitionis,  divisionis,  descriptio- 
nis,  demonstrationis,  XIX  168  D,  quibus 


DIS 


209 


DIS 


additur  et  quinta,  via  reduplicationis, 
168C.  —  Distinctio  rationis  duplex  est, 
rationis  ratiocinantis  et  rei  rationabilis, 

XIX  156B' ;  ut  sit  vcra,  habere  debet 
quoddaui  fundanientum  in  re,  171  A',  sed 
quaecumque distinguuntur  intelleclu  non 
necessario  distinguuntur  in  re,  XXI  187 
A',  D'.  —  Distinctio  tarn  formalis  quam 
realis  distinctorum  circumincessionem 
compatitur,  XX  107 D.  —  Cf.  Discretio. 

In  divinis  admiltitur  distinctio,  XX 
184C,  imo  multiplex  distinctio,  alia  vo- 
ce,  alia  intellectu,  alia  proprietate,  374 
A,  alia  idearum,  attributorum,  persona- 
rum,  XIX  159B.  Juxta  Scotistas,  in  divi- 
nis  est  distiuctio  essentialis  respectu 
creaturarum  ad  extra,  realis  inter  perso- 
nas  ad  intra,  formalis  in  unaquaque  per- 
sona  inter  essentiam  et  relationem,  inter 
essentiam  et  intrinsecosmodos,  XIX  168 
D',  demum  formalis  a  parte  rei  inter 
attributa,  156D',  163  D,  164  C,  168D', 
169C,  juxta  alios,  est  distinctio  essen- 
tialis  respectu  creaturarum,  XX  211 B, 
relativa  et  realis  inter  personas,  XIX 
179 C,  XX  200 C,  201 A',  202A,  B',  ratio- 
nis  inter  attribula,  XIX  153B',  155B', 

XX  313  D,  nullibi  autem  formalis,  quae 
divina?.  perfectioni  omnino  derogat,  XIX 
166  B',  D',  167  A,  G,  D,  B',  185  B,  XX 
208  D,  291  A'.  —  Distinctio  in  divinis 
nequit  esse  per  absoluta,  XX  213  D,  alio- 
qui  oporteret  esse  distinctionem  sub- 
stantia?,  204  B',  nec  per  quantitatem, 
208C,  nec  per  formam,  208A',  quia  for- 
malis  distinctio  principium  est  distin- 
ctionis  inter  duo,  quorum  allerum  im- 
perfectum  est,  alterum  perfectum,  208 
D,  209B',  nec  per  qualitatem,  additione 
materiae  ad  formam,  ut  in  crealis,  372 
C;  restatigitur  ut  sit  per  relationes,  XIX 
459  A',  XX  208A',  vel  oppositas,  ut  vo- 
lunt  plerique,  XIX  459  B',  460  A',  vel 
disparatas,  ut  recte  contendunt  nonnul- 
li,  468A,  B,  D,  quia  oppositio  per  rela- 
tionem  non  ponit  aliquid  sed  ad  aliquid, 
nec  importat  in  contrario  imperfectio- 
nem  vel  defectum,  XX  208  B',  209  C. 

T.  25"'». 


—  Divinas  personas,  quum  nequeant 
dislingui  per  essentiam,  XX  208  A,  209 
B',  neque  per  materiam  el  formam,  208 
D,  nequc  pcr  niodos  absolulos,  211  C, 
214C,  215A',  neque  a  se  ipsis,  207D', 
213  B,  necessario  distinguuntur  pcr  rela- 
tioncs,  208  C,  originem  nempe,  sive 
proprietates,  211 C;  non  per  originem, 
juxta  Thomam,  208B,  D',  222  A,  sed  per 
proprielates,  208  C,  aut  saltem  princi- 
palius  per  proprietates,  209C,  A',  B', 
211 A',  212B;  non  per  proprietates,  sed 
per  originem,  juxta  Bonaventuram,  210 
A,  D,  et  alios,  210 A',  C,  222  A;  per  ori- 
ginem  simul  et  proprietates,  juxta  Ri- 
chardum  et  Cartusianum,  per  originem 
scilicet  quasi  principium  effeclivum, 
per  proprietates  quasi  principium  for- 
male,  212C,  seu  per  originem  tanquam 
principium  distinctionis,  per  proprieta- 
tes  tanquam  distinguentes,  211 A';  an 
distinguantur  per  relationes  in  quantum 
relationes,  vel  in  quantum  proprietates, 
212B'.  —  Distinctio  personalis  in  Trini- 
tate  non  est  distinctio  secundum  quid 
nec  distinctio  simpliciter,  sed  media 
inter  illas,  XIX  424  A,  quia  modus  se 
habendi  ad  alium  et  oriendi  ab  alio, 
comparatus  ad  illum  cujus  est,  est  modus 
tantum,  comparatus  ad  illum  ad  quem 
est,  vere  est  res,  XX  373  C.  Quoad  di- 
stinctionis  rationem,  minor  est  inter 
personas  divinas  quam  inter  proprietates 
absolutas  creaturarum,  XX  178C,  sed 
quoadperfectionem  distinctorum,  major, 
ibid.,  ideo  dislinctio  relationum  in  divi- 
nis  facit  personas,  non  autem  distinctio 
proprietatum  in  creaturis,  178D.  In  per- 
sonis  divinis  essentia  se  habet  per  mo- 
dum  dislinguibilis,  XX  233D',  origo  per 
modum  prineipii  distinclionis,  211  A', 
relatio  per  modum  distinguentis,  ibid., 
234 A,  persona  permodum  distincti,«'6;'<?. 

—  Quum  formalis  attributorum  distinctio 
simplicitati  ac  unitati  divina?  naturaede- 
roget,  XIX  166C,  172A,  cur  non  a?que 
iisdem  deroget  distinetio  realispersona- 
rum,  qua?  major  est,  179C  et  s.  —  An 

14 


DIV 


210 


DIV 


distinguerentur  personaeFilii  et  Spiritus 
Sancti,  in  quantum  ambae  a  Patre  proce- 
dunt,  si  Spiritus  Sanctus  a  Filio  non 
procederet,  XIX  459D,  B',  460A',  D',  461 
B,  A',  D',  46SA,  C,  466C,  C,  467D.  — 
An  circa  modum  distinctionis  in  divinis 
Ecclesia  aliquid  determinaverit,  XX  216 
D,  229 C,  A'.  —  Cf.  Essentia,  Persona. 

Opus  distinctionis,  quod  creationi  suc- 
cessit,  triplex  fuit  et  per  tres  dies  dura- 
vit,  XXII  28A,  106  B',  sed  quandoque 
sumitur  pro  opere  distinctionis  et  orna- 
tus  simul,  35  D';  quomodo  in  interpreta- 
tione  Augustini  salvetur,  XXII  28 C.  — 
An  distinctio  creationem  tempore  aut 
natura  secuta  sit,  XXII  5C,  6B',  D',  et 
cur  non  statim,  sed  per  intervalla  Deus 
voluerit  creata  distinguere,  11  C,  39A. 

—  In  ipsa  elementis  collatae  sunt  virtu- 
tes  universales  moventes  ad  omnem  spe- 
ciem,  XXII  35  D,  etad  effectus  naturales, 
84B,  et  facta  est,  non  extrahendo  aliquid 
de  mixto  praevio,  35C,  nec  superaddendo 
creationi  formas  substantiales,  sed  tan- 
tum  qualitates,  36  A',  38  D'.  —  Describi- 
tur,  XXII  35A,  oOA,  83 C.  —  Quandonam 
facta  sit  distinctio  in  angelis,  XXI  286D'. 
- —  Ante  opus  distinctionis  jam  erat  in 
materia  creatadistinctio  multiplex,  XXII 
7A'.  —  Cf.  Creatio. 

DISTRIBUTIO.  Quotidianas  distributiones 
in  templo  accipientes  absque  servitio,  ad 
restitutionem  tenentur,  XXIV  414  A. 

DIVERSITAS  in  divinis  non  accipitur,  XX 
184  A',  quoniam  notat  formae  seu  naturae 
distinctionem,  18oB;  idco  vilandanomi- 
na  quae  diversitatem  significant,  284D'. 

—  Diversitas  in  partibus  materiae  prae- 
supponit  quantitatem  dimensivam  ad 
minus  interminatam,  per  quam  divida- 
tur,  XXI  220C.  —  Cf.  Differentia. 

DIVINATIO  in  genere  est  praenuntiatio  fu- 
turorum  quae  nulla  humana  peritia  prae- 
sciri  possunt,  XXI  413 C,  sive  praeexsi- 
stant  in  naturalibus  causis  quee  nos 
latent,  sed  non  daemones,  413  B',  sive 
in  nulla  causa  naturali  praeexsistant,  et 
quorum  revelatio  non  nisi  Deo  possibilis 


est,  413D';  et  quia  imitatio  est  qusedam 
Divinitatis,  418  B,  et  divinum  quid  prae 
se  fert,  hujusmodi  praenuntiatores  divini, 
id  est  quasi  dii,  dicti  sunt,  414A,  418C. 
—  Sed  proprie  est  revelatio  futurorum 
a  malignis  spiritibus  facta,  XXI  418B, 
et  est  species  idololatriae,  414D.  Hanc 
diis  aut  daemonibus    tribuebant  Stoici, 

XXI  413  D',  causis  naturalibus  Peripate- 
tici,  4I4D,  sed  male,  416B.  Ad  sapientes 
spectare  videtur,  XXI  414  D,  ad  pueros 
et  virgines,  418A',  419A,  merito  casti- 
moniae,  419A',  sed  frequentius  stultis 
impertitur,  415 C,  418D',  et  melancholi- 
cis,  419C,  qui  hanc  sibi  Iucidorum  in- 
strumentorum  ope  conciliant,  418 C,  D', 
419B';  ceterum  multae  sunt  divinationis 
species,  422 B'.  —  Divinatio  peccatum 
grave  est,  XXI  435  D',  436  A',  et  quasi 
apostasia  a  fide,  436B',  nec  licet  unquam 
diabolum  interrogare  de  rebus  prsesenti- 
bus  et  latentibus,  436  D,  437  A',  quia 
mendax  est  et  fallax,  436  D.  —  Alia  ta- 
men  est  divinatio  licita,  quae  fit  per 
signa  naturalia,  XXI  414  C,  nec  est  pec- 
catum  ccelesti  influentiee  attendere,  sal- 
tem  moderate,  437 A'. 

DIVISIO  differt  a  distinctione,  differentia 
et  diversitate,  XIX  424  A,  et  multiplex 
est,  aliter  enim  dividuntur  aequivocum, 
analogicum   et   univocum,   XX   143  A', 

XXII  564B,  aliter  formae  habentes  situm 
in  corpore,  XIX  408  D',  aliter  formae 
substantiales  homogeneorum,  409A;  tri- 
plici  modo  dividuntur  formae,  multitu- 
dine,  magnitudine  et  motu,  410D,  qua- 
tuor  modis  universa,  ut  totum  potestati- 
vum  in  partes,  ut  forma  generis  in 
species,  ut  ens  in  praedicamenta,  ut  coni- 
positum  in  formam  et  materiam,  410B', 
et  res  non  dividitur  divisione  per  se, 
nisi  ex  hoc  quod  competit  sibi  secun- 
dum  genus  suum,  XXV  197C.  —  Divisio 
omnis  facit  numerum  et  multitudinem 
simpliciter,  XIX  424C,  ideoque  dicitur 
principium  numeri,  XX  177  D',  182C  ; 
sed  alia  est  divisio  materialis,  seu  conti- 
nui,  ad  quam  sequitur  numerus  qui  est 


DIV 


211 


DOC 


species  quanlitatis,  182C,  alia  divisio 
formalis,  per  formas  diversas,  ad  quam 
sequitur  numerus  transcendens,  1821)'; 
alia  divisio  simpliciter  (circa  materiam 
aut  formam),  quffl  facit  numerum  sim- 
pliciter,  177  D',  alia  divisio  secundum 
quid  (circa  proprietales  rei  aut  relationes 
rationis),  quue  facit  numerum  secundum 
quid,  178A.  —  In  indivisioue  est  unila- 
tis  ratio,  XX  I77D',  ideo  quantum  se 
habet  quid  ad  indivisum,  tantum  se  habet 
ad  unitatem,  173B,  magis  ergo  unum 
sunt  quae  sunt  indivisa  simpliciler,  173 
C,  et  quo  magis  a  divisione  remota,  eo 
et  perfectiora,  ibid.,  quapropter  a  divi- 
nis  excluditur  omnis  divisio,  184B',  185 

B,  et  ab  anima  rationali  quum  dividi- 
tur  corpus,  XIX  409 A.  —  Cf  Indivisi- 
bilitas. 

DIVITLE  ad  felicitatem  conferunt,  XXV 
436A.  —  Primum  est  dives  per  se  ipsum 
et  dives  in  aliis,  XIX  174 A;  si  quis  vult 
scire  quod  causa  prima  est  dives,  proji- 
ciatmentem  suam  super  res  composilas, 
ibid.  —  Dives  epulo  de  quo  in  Evange- 
lio,  cur  fratres  suos  a  damnatione  prae- 
servari  voluerit,  XXI  382A,  383C,  XXV 
464 A,  465  D,  et  an  sic  agendo  bonum 
fecerit,  465  A. 

DIVORTIUM  proprie  dicitur  separatio  con- 
jugum  quoad  cohabitationem,  XXV  149 

C.  —  Divortium  inter  se  facere  nequeunt 
conjuges,  ut  in  eodem  statu  persistant, 
XXV  151  B',  nec  etiam,  uno  resistente,  ut 
perfectius  vivant,  ibid.,  sed  communi 
consensu  separari  possunt  ad  ingredien- 
dum  religionem,  aut  ad  faciendum  so- 
lenne  castitatis  votum,  ibid.  —  Item 
licitum  est  divortium  inter  conjuges  ob 
unius  adulterium,  in  pcenam  ejus  qui  fi- 
dem  fregit,  XXV  130D,  148B',  149B,  sal- 
tem  in  certis  casibus,  148C,  149 A,  vel 
ob  scelus  contra  naturam,  149D;  verum- 
tamen  ante  Ecclesiae  judicium  conjuges 
separari  non  licet,  149  C,  151  A'.  — 
Item,  quuni  consanguineorum  et  affi- 
nium  matrimonium  non  valeat,  XXV  191 
A',  nec  ulla  praescriptione  convalescat, 


1981),  per  divortium  dirimendum  est, 
198C,  adhibita  ad  hoc  accusationis  via, 
198B',  et  iuvocatione  tcslium,  199B.  De 
forma  procedendi  addivortium  in  causa 
aifinitatis,  XXV  198B',  199B,  et  impo- 
tentiae,  144B.  —  In  jure  petendi  divor- 
tium  aequiparanlur  conjuges,  XXV  148 
B',  150A,  sed  quum  divortio  non  solva- 
tur  vinculum  matrimonii,  eo  peracto  non 
potest  vir  alii  nubere,  150B',  potest  autem 
mulier  continentiam  vovere,  etiam  invi- 
to  viro,  ibid.  —  An  post  divortium  con- 
juges  reeonciliari  possint,  XXV  loOC. 
—  Cf.  Impotentia,  Repudium. 
DOCTRINA.  Alios  docere  inter  opera  mise- 
ricordiae  spiritualis  recensetur,  XIX  53 
D',  et  ipsi  docenli  prodest,  57  D.  —  Ad 
Deum  et  creaturas  pertinet  docere,  XXI 
503A',  sed  aliter,  nempe  ad  Deum  prae- 
bendo  lumen  intrinsecum  ad  intelligen- 
dum,  503  B",  ad  angelos,  confortando 
naturale  lumen,  ibid.,  ad  homines,  pro- 
ponendo  intelligibile,  503C.  Cur  in  S. 
Trinitate  doctrina  Spiritui  Sancto  appro- 
prietur,  XIX  551 C.  —  Optimus  docendi 
modus  est  per  auctoritates  et  rationes 
procedere,  XIX  47,  quoniam  auetoritas 
inclinat  ad  credendum,  ratio  illuminat 
ad  intelligendum,  ibid. 

Doctoris  officium  suscipiens  et  Scri- 
pturas  nesciens,  aut  quae  sunt  sui  officii, 
non  potest  non  peccare,  XXII  244 A,  D, 
imo  qui,  diligenti  habito  studio,  ex  inca- 
pacitate  naturali  falsa  docet,  nihilo  minus 
peccat,  244A'.  —  De  divinis  contra  de- 
terminationem  Scripturee  aut  Ecclesiae 
sentientes  peccant,  et  haeretici  sunt,  XX 
292A',  in  his  vero  quee  non  sunt  deter- 
minata,  non  peccant,  dummodo  non  sint 
pertinaces,  292  B';  de  Deo  igitur  quae 
per  Scripturam  non  sunt  determinata 
fas  est  doctoribus  opinari,  228 C,  non 
autem  asserere  absque  mortali  peccato, 
quia  sic  supra  Deum  se  constituerent, 
ibid.  Non  illis  fas  est  sustinere  ut  veras 
philosophice  opiniones  quae  erroneae 
sunt  theologice,  XX  468D',  et  in  omni- 
bus  dubiis  et  incertis  tenere  debent  par- 


DOL 


21S 


DOL 


tem  tutiorem  et  magis  piam,  XXII  244 
B';  peccant  demum  gloriando  in  sua 
opinione,  et  quidem  mortaliter,  si  sint 
pertinaces,  XX  228 B'.  An  et  quatenus 
pro  doctrina  pretium  recipere  possint, 
XXV  44D',  47D',  50C,  D,  51B.  —  Docto- 
ribus,  ob  victoriam  de  diabolo  reporta- 
tam,  debetur  aureola,  XXV  442C,  quae 
rationalis  potentiae  actui  confertur,  443 A. 
Doctores  scholastici  christianam  do- 
ctrinam  non  modicum  illustrarunt,  XIX 
36,  et  ob  recentiores  injustae  oblivioni 
traduntur,  ibid.  —  Proficuum  est  mul- 
tos  legere  nec  uni  pertinaciteradhaerere, 
XIX  37,  quia  in  scriptis  cujusque  multa 
inveniuntur  utilia  quse  in  aliis  non  ha- 
bentur,  ibid.  —  Periculosum  estcommu- 
ni  doctorum  contraire  doctrinae,  XX  228 
B',  sed  quum  ab  Ecclesia  auctoritatem 
accipiant  doctores  catholici,  multo  mi- 
nus  attendendus  est  quilibet  quam  con- 
suetudo  Ecclesise,  XXIV  135 D'. 
DOLOR  passio  est  appetitus  sensitivi,  con- 
sequens  apprehensionem  sensitivam, 
XXV  315B',  et  differt  a  tristitia  in  tri- 
bus,  XXIII  287B',  XXV  315  B'.  —  Doloris 
radix  prima,  est  immutatio  corruptiva 
dispositionis  convenientis  naturae,  XXV 
470  A,  radix  proxima,  immutationis  hu- 
jus  apprehensio,  470 B,  nec  fieri  potest 
nisi  in  virtute  cognitiva  aut  organo 
ejus,  ibid.,  quia  ex  immutatione  in  ossi- 
bus  aut  partibus  non  sensibilibus  nullus 
consequitur  dolor,  470C;  ex  sola  autem 
apprehensione  absque  immutatione  or- 
gani  sensibilis,  pariter  non  sequitur  do- 
lor  naturaliter,  470D,  nec  in  vita  prse- 
senti,  470B',  nec  in  futura,  470C,  quin 
potius  sequeretur  delectatio,  ibid.  Natu- 
raliter  ergo  nullatenus  accidere  potest 
dolor,  nisi  duae  adsint  radices,  immuta- 
tio  et  apprehensio,  XXV  471 A ;  non  enim 
dolent  inanimata,  etsi  immutentur,  quia 
sensu  carent,  nec  sensitiva,  etsi  sentiant, 
nisi  immutentur,  471 B;  sed  in  appre- 
hensione  duo  sunt  consideranda,  actus 
apprehensionis  et  perceptio  ipsius  actus, 
ibid.,  ex  quibus  primum  sequitur  dele- 


ctatio,  secundum  dolor,  ibid.,  et  dolor 
sequiturapprehensionem  ut  causam  sine 
qua  non,  et  perceptionem  directe,  seu 
apprehensionem  ratione  perceptionis, 
471  C.  —  Dolor  ergo  sensibilis  ex  con- 
junctione  venit   inconvenientis  sensui, 

XXIII  287  B,  et  in  solo  tactus  sensu 
consistit,  juxta  Thomam,  287 C,  288 A, 
in  omnibus  sensibus,  secundum  Cartu- 
sianum,  287  D,  288 C;  in  appetitu  sen- 
sitivo  est  subjective,  secundum  Thomam, 
287C,  in  appetitu  sensitivo  et  etiam 
intellectivo,  juxta  alios,  288C,  XXV  315 
B',  C;  an  formalis  ejus  ratio  sit  solum 
in  cognitiva,  vel  potius  in  appetitiva, 
XXV  471 A'.  —  Doloris  acerbitas  ex  duo- 
bus  pensatur,  ex  experientia  sensus  et 
ex  reputatione  rationis,  XXIII  285D;  et 
ex  tribus  consistit,  ex  objecti  qualitate, 
subjecti  dispositione,  et  utriusque  con- 
junctione,  XXV  469B.  —  Sed  duplex  est 
dolor,  alter  corporis,  alter  animae,  XXV 
399 C,  imo  duplex  animae,  alterexcarne, 
alter  ex  anima  ipsa,  XXIII  285  A',  et  iste 
in  anima  separata  duo  requirit  ex  parte 
patientis,  duo  ex  parte  agentis,  XXV 
3I4D',  quorum  duo  sequuntur  ordinem 
naturae,  duo  ordinem  divinae  justitiae, 
ibid.;  quomodo  igne  affligatur,  310D  et 
s.,  313B,  315B',  C.  —  Cf  Poena. 

Dolor  de  peccatis  est  pars  pcenitentiae, 

XXIV  358B',  in  quanlum  sunt  Deo  offen- 
siva,  358D',  359 A;  ut  passio  appetitus 
sensitivi,  est  mera  passio,  sed  prout  est 
in  voluntate,  est  actus  virtutis,  359A; 
ut  dolor,  quum  sit  malum  pcenae,  nulla- 
tenus  propter  se  appeti  potest,  458A,  sed 
in  quantum  facit  peccatorem  a  suo  sensu 
discedere,  juste  aDeo  requiritur,  458A'. 
An  sit  tantum  de  praesenti  malo,  XXIV 
459 B.  Cf.  Contritio. 

Quum  passibile  corpus  assumpserit 
Christus,  XXIII  277D,  C,  278D,  et  ani- 
mam  passibilem,  281  C,  282C,  vere  pas- 
sus  est,  284D',  287  D,  et  acerbissime, 
285  B,  289 B,  non  modo  in  parte  sensiti- 
va,  sed  in  ratione  superiori,  285  A,  D', 
287 B'  et  s.,  290  A,  D'.  —  Quis  fuerit 


DOM 


213 


DOM 


major  Christi  dolor,  passionis  an  com- 
passionis,  XXIII  286A',  C,  2891!',  partis 
rationalis  an  sensitiuc,  286D;  an  magis 
doluerit  quam  marlyr  quilibct,  289B. 
An  ct  quatenus  cum  gaudio  comprehen- 
sionis  in  eo  stare  potuerit  dolor  passio- 
nis,  XXIII  28GA,  291  A',  B',  293B.  An  ct 
quomodo  de  passione  ejus  dolere  liceat, 

XX  6G3D.  —  Quis  accrbior  censendus 
sit  dolor,  animee  rationalis  morientis 
morte  naturali  (si  accidere  posset),  XXIII 
292D,  an  spiriluali,  292B',  Christi  pa- 
tientis,  289  A',  an  Adae  morientis  in 
statu  innocentia?,  300A',  aut  damnati  in 
inferno,  289B'.  —  In  Beatis  dolor  non 
habet  locum,  XXI  555C;  ideo  de  dam- 
natione  suorum  non  dolent  angeli  cu- 
stodes,  555 A',  556 D,  nec  Beati,  XXV 
459D',  quia  divinae  justitiae  perfecte  sunt 
conformati,  XXI  555B';  imo  nil  doloris 
eis  unquam  contingere  potest,  quia  nihil 
est  quod  eorum  voluntati  contrarietur, 
555D',  556D;  unde,  quod  flere  dicuntur, 
555D,  metaphorice  dicitur,555D',  556D. 
—  Cf.  Compassio,  Passio. 

DOLUS  in  vulpe  non  est  malum,  XXI  240 
A'.  —  Dolose  recipiens  Baptismum  non 
baptizatur,  XXV  77 B,  et  dolose  contra- 
hens  matrimonium  non  contrahit  in  foro 
conscientise,  ibid.,  licet  in  foro  Ecclesiae 
valeat  conjugium,  donecprobetur  dolus, 
77 C.  —  Cf.  Fictio. 

DOMINATIONES  ad  secundam  pertinent 
angelorum  hierarchiam,  XXI  477A',  C, 
cujus  supremus  sunt  chorus,  494A'.  — 
A  divini  dominii  participatione  sic  vo- 
cantur,  XXI  494B',  quia  exsecutores  sunt 
divinae  providentiae,  aliis  praecipiendo, 
490  D',  et  desuper  stando,  absque  com- 
mixlione  in  rebus,  eas  regunt,  494A'.  — 
Ipsarum  est  inferiores  choros  dirigere, 

XXI  487  C,  et  ad  usum  dominandi  do- 
cere,  477A',  ferinos  homines  domare, 
et  divinam  dominationem  ampliare,  497 
C.  —  Post  judicium  ab  officiis  cessabunt, 
XXI 512D,  propter  quod  dicuntur  a  Chri- 
sto  evacuandae,  512B.  —  Dominationibus 
non  competit  in  ministerium  mitti,  sed 


inferiores  in  agendis  dirigere,  XXI  524 
D,  et  sunt  ordo  quasi  mcdius  inter  ad- 
stantes  ct  minislranlcs,  524 A',  quamvis 
inter  ministrantes  reputentur,  526(7. 

DOMINICA.   Vide  Sabbatum. 

DOMJNIUM  duplex  esl,  juxta  Thomam,  al- 
lcrum  domiiii  ad  servum,  allerum  prae- 
lati  ad  subditum,  XXII  585  A,  quorum 
secundum  in  statu  innocenliae  fuisset, 
non  vero  alterum,  585B;  vel  triplex, 
juxta  Bonaventuram,  largissime  sum- 
ptum,  respectu  omnis  rei  qua  uti  potest 
homo,  584C,  et  sic  convenit  homini  in 
triplici  statu,  naturae  inslilulae,  lapsae  et 
glorificalae,  584  D,  communiter  acce- 
ptum,  pro  jure  imperandi  subditis,  et 
sic  proprium  est  statui  viae  sive  inno- 
centis  sive  lapsae,  584  A',  proprie  pro 
potestate  coercendi  subditos,  584 D',  et 
non  convenit  nisi  statui  naturae  lapsae, 
584A'.  —  Christo  secundum  utramque 
naturam  competit  dominium  in  creatu- 
ras,  XXV  379A.  —  In  Deo  est  verum 
et  summum  dominium  in  creaturas,  XX 
303A,  quod  notat  in  creaturis  relationem 
realem,  sed  in  Deo  relationem  rationis 
dumtaxat,  303  A,  304B',  quae  in  eo  rema- 
net,  etiam  rationis  actu  cessante,  303 B, 
304  A';  in  Trinitate  autem  non  est  do- 
minium  unius  personae  in  aliam,  77D'. 
—  An  et  quomodo  in  confirmatis  vel 
obstinatis  remaneat  dominium  arbitrii, 
XXI  393  C.  —  Cf.  Praelatio,  Servitus. 

DOMINUS  nomen  est  potestatis,  non  natu- 
rae,  XX  143C,relativum,  non  absolutum, 
142C,  298C,  305B';  in  Deo  notat  effe- 
etum  in  creatura,  296D,  et  significat 
divinam  essentiam  sub  ratione  dispo- 
nentis  creaturas,  296B',  297D'.  —  An  de 
Deo  dicatur  ab  aeterno  vel  ex  tempore, 
XX  147 A',  148 A,  297D',  298B',  299B, 
B',  303C,  305B,  essentialiter  vel  perso- 
naliter,  299 D',  301  A,  aut  per  accidens, 
298D.  An  cceperit  Deus  ex  tempore  esse 
dominus  rerum,  XX  299  B,  aut  saltem 
dominus  temporis,  304 D'.  —  Dominicus 
dicitur  vel  qui  est  res  Domini,  XXIII 
172  A',   173  C,   A',  vel    qui    dominium 


DON 


214 


DON 


participat,  172  B',  173  A,  C,  A',  ideo 
Ghristum  non  licet  vocare  hominem 
dominicum,  172  A',  C,  173  C,  A',  etsi 
quandoque  ita  dictus  sit  a  Sanctis,  172 
C,  173  B.  —  Cf.  Dominium,  Herus. 

DONATIO  differt  a  dispensatione  et  reddi- 
tione,  XXIV  559B',  et  duplex  est,  altera 
alicujus  debiti,  quae  pertinet  ad  justi- 
tiam,  altera  alicujus  non  debiti,  quae 
ad  liberalitatem  spectat,  580D.  —  Dare 
et  datio  in  divinis  sumi  possunt  notio- 
naliter  vel  essentialiter,  XX  77D'.  — 
Donum  et  datum  tripliciter  differunt  : 
quoad  consignificationem,  XX  78  A,  si- 
gnificationem,  78B,  et  modum  signifi- 
candi,  78C.  —  Cf.  Donum. 

DONATUS  (/Elius),  Latinus  grammaticus 
iv1  saec,  allegatur  de  aenigmate,  XXII 
253  B,  et  de  pronominibus,  XXIV  219 
D',  220A. 

DONEC  in  Scripturis  modo  designat  adven- 
tum  rei  quae  exspectatur,  modo  non, 
XXV  102B',  D'. 

DONUM  proprie  dicitur  id  quod  liberaliter 
alicui  communicatur,  XX  73A,  74C,  78 
B,  79  C,  ad  possidendum,  XIX  519  D', 
539D',  sed  multipliciter  sumitur,  519C, 
539  D,  XX  71  C,  78C;  quo  a  dato  diffe- 
rat,  76B',  78A.  —  Quum  ex  mera  sit  li- 
beralitate,  obligationem  justitia?  non  pa- 
rit,  sed  gratitudinis,  XIX  520C,  et  recte 
dicitur  donatio  irreddibilis,  520  C,  XX 
72D',  78B;  sed  praeter  dona  Dei  vix 
ullum  est  donum  liberale,  XX  72  A.  — 
Donorum  diversitas  in  creaturis  ex  libera 
voluntate  Dei  procedit,  XX  21 D',  22A, 
B',  C,  23 A;  communiter  tamen  videtur 
ad  recipientium  diversitatem  referenda, 
21  D,  non  quantum  ad  naturalia  tantum, 
22 C,  23B,  nec  quantum  ad  conatus  so- 
lum,  22C,  23  C,  sed  quantum  ad  natu- 
ralia  et  conatus  simul,  21 C,  22D,  23C. 
—  Quaedam  Filio  appropriantur,  ut  illu- 
minativa,  quaedam  Spiritui  Sancto,  ut 
infiammativa,  XIX  549A',  alia  igitur  sunt 
secundum  quse  mittitur  Filius,  alia  se- 
cundum  quae  Spiritus  Sanctus,  ibid.  — 
Donis  Dei  beue  et  laudabiliter  uti,  meri- 


torium  est  vitae  aeternee,  XXII  348A.  — 
Cf.  Donatio. 

Quamvis  dari  aliquo  modo  conveniat 
toti  Trinitati,  XX  70  A',  71 B',  et  Filio, 
70A',  C,  71 A,  B',  73C,  et  magis  perti- 
nere  videatur  ad  essenliam  quam  ad 
personam,  XIX  543  B,  Spiritui  Sancto 
tamen  appropriatur  esse  donum,  tum 
quia  ex  modo  processionis  ejus  ipsi  com- 
petit  dari,  XX  70C,  D',  71 A,  C,  72A, 
B,  A',  D',  73 A,  74  D,  prima  enim  dona- 
tionis  ratio  est  amor,  72 A,  B',  D',  73  C, 
74  D,  tum  quia  per  eum  Deo  configura- 
mur,  72  B',  et  fruimur  Divinitate,  70C, 
72C.  Donum  igitur  in  divinis,  vel  respi- 
cit  eum  cui  datur,  et  sic  essentiale  est, 
XX  76C,  77B,  D,  vel  dicit  respectum 
ad  eum  a  quo  datur,  et  sic  est  personale, 
76B',  77A,  78A',  et  distinctiva  proprie- 
tas  Spiritus  Sancti,  cui  competit  esse 
donabile,  76D',  77 C,  78 C,  B',  D',  80A, 
non  modo  habitualiter  aut  actualiter,  ut 
Patri  et  Filio,  sed  aptitudinaliter,  71 
B,  72C,  75C,  78D',  quidquid  contra  di- 
cat  Durandus,  79B,  C.  —  Proprie  ergo 
Spiritus  dicitur  donum,  XX  70C,  71B, 
72  D',  et  est  primum  donum,  in  quo 
omnia  donantur,  70A,  71D,  72B',  73C, 
D,  74D,  C,  75B,  A',  et  ad  quod  cetera 
reducuntur,  79  A,  quoniam  nobis  donan- 
tur  et  per  Spiritum,  et  in  Spiritu  et 
secundum  Spiritum,  73  D'  ;  donum  et 
datum,  sed  donum  ab  aeterno,  datum  ex 
tempore,  78B,  80D',  magis  ergo  proprie 
donum  quam  datum,  80B',  C.  Non  tamen 
univoce,  sed  magis  analogice  donum 
diciturde  Spiritu  et  de  donis  ejus,  XX 
81  A'.  —  Quid  sit  donatio  Spiritus  San- 
cti,  XIX  524  B',  et  qualiter  differat  a 
temporali  processione,  missione  et  appa- 
ritione,  524  D,  C,  536  D',  354A.  Non 
proprie  dari  dicitur  a  Patre  Filio,  nec 
econtra,  XX  81 A,  D,  sed  dator  est  et  dat 
se  ipsum,  72  C;  a  nemine  dari  potest  au- 
ctoritative,  XIX  522C,  nisi  a  Deo  et  a  se 
ipso,  522  C,  A',  523  A,  a  Sanctis  datur 
impetrative,  522  C,  B',  523  B,  a  ministris 
Ecclesiae  ministerialiter,  522C,  B',  523B, 


don 


siri 


DON 


nam  ad  donationem  non  requiritur  sem- 
per  auctoritas  in  danle  respectn  dati, 
5371);  nec  datnr  in  doniinium,  sed  in 
fruitionem,  519B,  C,  C,521C,  523D.  In 
processionc  ejus  quid  delur  prius,  ipse 
an  dona  ejus,  XIX  522  C,  I),  B',  523  B'. 
—  An  vel  S.  Trinitas  vel  persona  aliqua 
possit  dare  se  ipsam,  XIX  535  D,  53GD', 
537  D,  53!)  D;  quomodo  detur  Deus,  539 
D',  etquibus,  540  A  ;  an  et  Filius  dalus 
sit  a  Spiritu,  XX  70B,  75C.  —  Cf.  Mis- 
sio,  Spiritus  Sanctus. 

Quidquid  in  nobis  est,  a  Trinitale  est, 
sicut  a  causa  efficiente,  et  a  Spiritu 
Sancto,  ut  a  causa  exemplari,  XX  72  D; 
sed  non  in  quibuscumque  donis  datur 
Spiritus  Sanctus  ipse,  XIX  5I9D  :  non 
enim  datur  cum  donis  natura?,  520B', 
521  B,  nec  semper  cum  donis  gratiae  gra- 
tis  datae,  520A,  B,  C,  XX  71 B',  semper, 
sed  imperfecte,  cum  gratia  gratum  fa- 
ciente,  XIX  519  C,  520  B',  XX  71 A', 
semper  et  perfecte  cum  donis  gloriae, 
XIX  5I9C,  520B';  vel  imperfectissime 
datur  in  donis  naturae,  520B,  improprie 
et  secundum  quid  in  donis  gratiae  gratis 
datae,  520  A,  B,  perfectius  in  donis  gra- 
tiae  gratifieantis,  perfeclissime  in  donis 
gloria?,  520B.  Sunt  ergo  dona  cum  qui- 
bus  nunquam  datur,  XX  71 A',  alia  cum 
quibus  semper  donatur,  XIX  520  A,  D, 
alia  cum  quibus  modo  datur,  modo  non, 
520C,  XX  71 A'.  —  Etsi  quaelibet  gratia 
dici  possit  donum,  septem  tamen  sunt 
quae  praecipue  sic  vocantur,  XXIII 543  C, 
de  quorum  natura  variae  sunt  sententiae  : 
vel  enim  sunt  seminaria  virtutum,538D', 
540  D',  vel  habilitates  virtutum,  539  D, 
vel  ipsae  virtutes,  538D',  539C,  540A,  544 
B,  non  theologicae,  538  D',  sed  cardinales, 
539C,  seu  purgativae,  539A',  nec  a  virtu- 
tibus  nisi  ratione  differunt,  539C,  vel  a 
virtutibus  realiterdifferunt  natura  et  de- 
finitione,  540  B',  543B,  544A.  —  Secun- 
dum  unam  sententiam  differunt  a  virtu- 
tibus,  subjecto,  juxta  quosdam,  quia 
virtutes  sunt  principaliter  in  voluntate, 
dona  in  ratione,  XXIII  539D',  vel  virlutes 


in  infcriori  partc  animae,  dona  in  superio- 
ri,  540  A;  officio,  juxta  alios,  quia  virtu- 
tes  sunt  ad  agendum,  dona  ad  resisten- 
dum,  539C,  544A,  vel  virtutes  ad  recte 
agendum,  dona  ad  recte  patiendum,  520 
B,  vel  virtutes  ad  agendum  recte,  dona  ad 
agendum  expedite,  540  D,  543 A,  545A, 
vel  virtutes  ad  agendum  vel  patiendum 
more  humano,  dona  supra  modum  hunia- 
num,541C,542D,  544A',  C,  545 D',  547 
B',  vel  quia  virlutes  danlur  contra  vitia, 
donacontra  symptomata,  id  est  reliquias 
peccatorum,  543  A',  D',  544  A  ;  generali- 
ter,  quia  dona  removent  impedimenta 
virtutum,  540C,  et  hominem  perficiunt 
modo  superhumano,  544C,  ad  eliciendos 
actus  altiores  actibus  virtutum,  541 D, 
542A',  544  C,  et  recipiendum  facilius 
directionem  Spiritus  Sancti,  542 D,  D', 
543C,  545B,  574B.  —  Secundum  aliam 
sententiam,  idem  sunt  ac  virtutes  la- 
to  sensu,  XXIII  541 B,  542 A',  sed  diffe- 
runt  a  virtutibus  stricte  sumptis,  541 A, 
ad  quarum  rationem  superaddunt  quam- 
dam  eminentiam,  542  A',  547  B,  non 
quantum  ad  genus  operis,  sed  quoad 
operandi  modum,  542C,  554  D',  propter 
quod  dicuntur  perfectae  virlutes,  552 C, 
et  prsestantiora  censentur  virtutibus  mo- 
ralibus  et  intellectualibus,  543D,  555C, 
licet  inferiora  theologicis,  543 C,  545C. 
—  Habitus  dicuntur,  XXIII  548  D,  554  D, 
574 B,  animam  expedientes,  548D,  seu 
secundae  perfectiones  animae,  et  praesup- 
ponunt  virtutes,  554B',  in  quarum  adju- 
torium  dantur,  574  B.  —  Quomodo  a 
beatitudinibus  differant,  et  a  fructibus, 
XXIII  547  B,  B',  551 D' ;  an  sint  priora  vir- 
tutibus,  555B,  A',  et  beatiludinibus,  555 
D;  an  etquomodo  inter  se  connexa  sint, 
586  C,  588 A,  A',  D',  et  cum  virtutibus, 
588 A,  B';  quomodo  ad  Orationis  domini- 
cae  petitiones  referantur,  595C  et  s.  — 
Homini  necessaria  sunt  ad  salutem,  XXIII 
542B',  545C,  549 B,  cujus  perficere  ha- 
bent  virtutes,  sed  non  sunt  tot  quot  vir- 
tutes,  549 D',  septem  enim  dumtaxat  re- 
censentur,  544C,  546D',  quae  requiruntur 


DOS 


216 


DOS 


et  sufficiunt  ad  expediendum  animam 
contra  vitiorum  obliquitates,  548B',  et 
pronitatem  ad  peccandum,  551 B',  ad 
expediendum  virtutes  naturales,  548  D, 
et  virtutum  officia,  549A,  ad  expedien- 
dum  anirnam  in  patiendo,  549B,  agendo, 
549  C,  contemplando,  549  D,  in  utraque 
vita,  activa  et  contemplativa,  549B'.  Ad 
contemplativam  pertinent  tria,  ad  acti- 
vam  quatuor,  secundum  Bonaventuram, 
XXIII  549  B',  ad  contemplativam  duo, 
550C,  D,  ad  activam  quinque,  juxta 
Thomam,  550B',  C,  551 B,  A',  B';  ad 
vitam  purgativam  quatuor,  ad  illumina- 
tivam  duo,  ad  unitivam  unum,  549A'. 
—  Caritati  inseparabiliter  sunt  annexa, 
XIX  547B,  ideo  in  omnibus  qui  caritate 
decorantur  insunt  secundum  aliquem 
gradum,  XXIII  573D,  et  quum  aliquos 
habeant  actus  ad  statum  viae  pertinentes, 
aliquos  ad  statum  patriae,  551 D,  575C, 
in  patria  quoad  aliquid  manebunt,  555 
B'.  —  Quomodo  in  passione  Christi  emi- 
cuerint,  XXIII  540B,  549B.  —  An  ora- 
tione  impetrari  possint,  XXIII  540  B', 
541 C.  —  Cf.  Beatitudo,  Virtus. 

Donis  Spiritus  Sancti  (Tractatus  dc), 
Dionysii  Carlusiani,  quandonam  compo- 
situs,  XXIII  588D'. 

DORIX  (alias  Dioryx),  fluvius  paradisi, 
optime  Filium  Dei  figurat,  XIX  44,  qua- 
re,  45. 

DOS  in  matrimonio  carnali  dicitur  vel 
quod  a  sponso  sponsae  assignatur  ad  vi- 
ctum,  XXV  433 C,  A',  436C,  438C,  vel 
quod  a  sponsa  offertur  pro  onere  conju- 
gii  sustinendo,  433  A,  D,  B',  nec  dari 
consuevit  nisi  quum  sponsa  ad  sponsum 
introducitur,  433 D'.  —  Spiritualiter  dos 
vel  a  quacumque  perfectione  dicitur, 
XXV  433B,  vel,  et  melius,  a  dote  quae 
nuptae  assignatur,  433A,  437D',  et  solvi- 
tur  a  patre  sponsse,  id  est  a  tota  Trini- 
tate,  433 C,  vel  a  patre  sponsi,  id  est 
Deo  Patre,  436B'.  —  A  beatitudine  dif- 
fert  realiter,  XXV  434A,  quia  beatitudo 
operatio  est,  dos  habitus  seu  dispositio, 
434  B,  qua  ordinantur  intellectus  et  vo-* 


luntas  ad  operationem  quas  est  beatitudo, 
435 D,  436D',  contra  Bonaventuram,  438 
C;  substantiam  beatitudinis  concernit, 
id  est  visionem,  vel  ejus  perfectionem, 
id  est  delectationem,  XXV  435D,  438D. 
In  anima  dotes  sunt  dispositiones  ad 
perfectam  operationem  qua  conjungitur 
Deo,  in  corpore,  dispositiones  ex  quibus 
fit  perfecte  animae  subjectum,  XXV  277 
A'.  —  Corporibus  quatuor  assignantur  : 
agilitas,  claritas,  impassibilitas  et  sub- 
tilitas,  XXV  276D,  277B',  283B',  quae 
quatuor  cardinalibus  virtutibus  respon- 
dent,  277 D',  et  ad  quas  ceterae  qualitates 
reducuntur,  278A.  Quoad  dispositionem 
absolutae  sunt  qualitates  corporis,  XXV 
283A',  sed  quoad  consummationem  ab 
anima  dependent,  283  B';  a  Deo  sunt 
effective,  ab  anima  meritorie,  297C,  et 
corporibus  dabuntur  ad  sanandum  qua- 
tuor  ejus  infirmitates,  283D",  quia  tunc 
in  eis  dominabuntur  natura  coelestis  et 
lux,  juxta  quosdam,  283  C.  Magis  ac 
minus  accipient,  non  per  admixtionem 
contrarii,  sed  per  accessum  ad  comple- 
mentum,  XXV  284  B.  —  Animabus  tres, 
XIX  113  D,  quibus  in  via  respondent 
tres  virtutes  theologicee,  XXIII  435  C,  et 
quibus  reparabuntur  animae  vires,  ibid. 
Varie  a  variis  designantur,  XXV  435 
C,  sed  communiter  dicuntur  visio,  dile- 
ctio  et  fruitio,  435B',  438A,  D,  vel  com- 
prehensio,  435C,  aut  securitas,  436D'; 
nec  alias  oportet  ponere,  436  A,  ne  ten- 
tionem  quidem,  juxta  Richardum,  436 C; 
ex  quibus  visio  succedet  fidei,  compre- 
hensio  spei,  fruitio  caritati,  435C,  visio 
rationalem  partem  perficiet,  fruitio  ira- 
scibilem,  comprehensio  concupiscibi- 
lem,  435D',  437B',  438B.  Cur  nulla  sit 
dos  memoriam  perficiens,  XXV  437A,  et 
quare  electis  conferantur  in  introductio- 
ne  in  patriam  dumtaxat,  433D',  437D. 
—  Materialiter  in  omnibus  sunt  Beatis, 
XXV  436  A',  formaliter  autem  Christo 
non  competunt,  nec  ratione  unionis  cum 
Deo,  434  A',  nec  ratione  unionis  huma- 
nae  naturee  cum  divina,  ibid.,  nec  ratione 


I.r.l 


217 


ebr 


unionis  cum  Ecclesia,  quae  nullam  habel 
rationem  matrimonii,  434D' ;  pariter  an- 
gelis  non  conveniunt,  quia  ejusdem  na- 
turao  non  sunt  cum  Chrislo,  435 B,  elsi 
metaphorice  eis  quodam  modo  tribuan- 
tur,  435C.  —  Quatuor  dotes  cornorum 
glorilicalorum,  quoad  usum,  non  liabi- 
tum,  habuisse  videlur  Christus  in  terra, 
XXIV  305C.  —  Cf.  Agilitas,  Claritas, 
Impassibililas,  Subtilitas. 

DUBIUM  dupliciter  sumitur,  prout  afficit 
rationem  vel  affectum,  XXIII  316B',  D'; 
an  et  quo  sensu  dicatur  Christus  dubi- 
lasse  in  passione,  316A'  et  s.  —  Qui 
aliquid  agit  aut  omittit  in  quo  probabi- 
liter  dubitat  esse  peccatum  mortale, 
peccat  mortaliter,  XXIV  571 D,  item  qui 
confiteri  negligit  quod  dubitat  esse  grave 
peccatum,  571 A'.  —  An  liceat  quidquam 
agere  de  quo  dubitatur  an  sit  simonia, 
XXII  246A'.  —  An  possit  caecus  debitum 
reddere  feminae  quam  dubilat  esse  suam, 
XXII  245  D'. 

DULIA,  cultus  species,  Christo  debetur  ob 
suam  excellentiam,  XXIII  191B',  192C, 
et  etiam,  juxta  Thomam,  Deo  Patri  pro- 
pter  dominium  quo  cuncta  gubernat, 
192  D,  A'.  Cf.  Cultus. 

DURANDUS  de  S.  Portiano,  Ord.  Praed. 
theologus,  Meldensis  episcopus,  doctor 
resolutissimus  (f  1334),  «  durus  Duran- 
dus  »,  XIX  447  B',  frequenter  ceteris 
doctoribus  contradicit,  XIX  447B',  448 
A,  XX  79  B',  XXII  329 D,  et  communi 
scholae  sententiae,  XXIII  509 C,  510 A, 
quin  et  sibimet,  XX  246C;  quaestiones 
saepe  obscurare  videtur  magis  quam  elu- 


cidare,  XX  304A',  XXIII  492D',  et  in  qui- 
busdam,  ut  de  Spiritu  Sancto,  videtur 
Graecus  effeclus,  XX  280  B'.  —  Nonnun- 
quam  laudatur,  XXI  222D',  XXIII  544A, 
546D',  etc,  sed  multo  frequcntius  carpi- 
tur,  XIX  61 C,  C,  64A',  etc,  XX  255B', 
etc,XXI102C,105C,etc,etarguitur  le- 
vilatis,  XXIII  171 D',  frivolitatis,  XX  255 
B",  indccentiac,  XXIV  78C,  ineptiae,  XXI 
379A,  XXII  97A,  243A',  XXIII  390A, 
XXIV  77 C,  absurditatis,  XIX  65C,  122 
B',  XXIII  221 D,  509  D'.  Quandoque  tot  et 
tam  manifestos  et  fatuos  errores  conge- 
rit,  XXI  257D,  ut  his  indignum  sit  im- 
morari,  258  C,  461  A,  et  indignus  sit 
reprobatione,  XXIII  407  D. 

DURANDUS  de  Campania,  Ord.  Min.  theo- 
logus,  et  Joannae  Navarrae,  Franciae  regi- 
nae  (f  1305),  confessarius,  auctor  Summae 
seu  Directorii  Confessariorum,  de  qua 
Cartusianus  :  «  Cujus  Summa  sententiosa 
est  valde,  et  mihi  prae  ceteris  Summis 
placens  »,  XXIV  413A  ;  refellitur,  189B. 

DURATIO.  In  universitate  rerum  non  nisi 
triplex  est  duratio  :  in  omnimoda  et 
independenti  incommutabilitate  quoad 
substantiam  et  operationem,  XXI  146 D, 
et  haec  est  aeternitas,  147D' ;  in  continua 
successione  quoad  substantiam  et  ope- 
rationem,  146D,  et  hoc  est  tempus,  145 
B,  147 D';  in  incommulabilitate  depen- 
denti,  146 D',  quoad  substantiam,  non 
quoad  operationem,  147  D,  et  hoc  est 
aevum,  148C.  —  An  omne  corpus  gene- 
rabile  et  corruptibile  certam  habeat  suae 
durationis  periodum,  XXIII  301 B,  C.  — 
Cf.  iEteruitas,  ^Evum,  Tempus. 


E 


EBIONTTiE,    haeretici,    Ebionis    discipuli  EBRIETAS  voluntaria  non  excusat  in  toto 

(i°  saec),  docebant  Christum  esse  filium  a  peccatis  ea  durante  commissis,  XXII 

Joseph  secundum  carnem,  XXV  102B',  241  D',  vel  quia  gravior  fit  ratione  actus 

et   legalia   cum    Evangelio   observanda  subsequentis,  ibid.,  vel  quia  ipsi  addi- 

esse,  XXIV  303 B.  tur  nova  culpa,  242A;  excusare  tamen 


ECC 


ECC 


potest  a  tanto,  242A,  243C,  contra  quos- 
dam,  243D.  — An  solvat  jejunium,  XXIV 
420  D.  —  Tam  ebrius  quam  ebriosus 
quandoque    valide    baptizare    possunt, 

XXIV  146  D'.  —  Ebriis  virginibus  illatum 
stuprum    non,   corrumpit   virginitatem, 

XXV  135  D'. 

ECCENTRICUS,  seu  deferens,  a  mathemati- 
cis  excogitatus  est  ad  explicandas  eleva- 
tiones  et  depressiones  planetarum,  XXII 
G6D,  79 A',  80 B'.  —  Circulus  est  positus 
inter  duas  superficies,  concavam  et  con- 
vexam,  sphaera?,  qui  movetur  infra  sphae- 
ram  suam,  XXII  80  D',  motu  circulari 
circa  centrum  proprium,  quod  est  extra 
centrum  mundi,  79A'.  —  Cf.  Deferens, 
Epicyclus,  Planeta. 

ECCLESIA  ob  varias  rationes  abAbel  ince- 
pisse  dicitur,  non  ab  Adam,  XXIII  234 
C.  —  Metaphorice  dicitur  corpus,  XXIII 
239  B',  ad  similitudinem  corporis  hete- 
rogenei,  et  rationalis  creatura?,  242 B', 
et  est  corpus  Chrisli  mysticum,  235C, 
qui  tanquam  caput  influit  motus  sensus- 
que  spirituales,  235B,  sive  ut  Deus,  235 
A,  sive  ut  homo,  235B,  C,  virtute  simul 
creata  et  increata,  235D.  —  Ejus  caput 
sunt  tota  Trinitas,  XXIII  235  A,  237  A', 
Christus  in  quantum  Deus,  238D,  239B', 
240 D,  et  homo,  235  B,  236 A,  237 D,  242 
C,  et  hoc  multipliciter,  235  C,  236  A', 
238  B,  et  etiam  suo  modo  praelati,  242  D, 
maxime  Papa,  242A',  non  enim  repugnat 
in  Ecclesia  plura  esse  capita,  242  C, 
unum  per  se,  alia  ut  prioris  vicem  geren- 
tia,  242A',  et  in  corpore  mystico  oportet 
esse  potestatem  regitivam  universalem, 
et  poteslates  regitivas  particulares,  XXV 
31  D'.  —  Membra  autem  sunt  fideles  puri 
et  mundi,  XXIII  235D'.  —  Membra  ista 
nec  simul  sunt  tempore,  quia  Ecclesia  ab 
initio  mundi  ad  consummationem  usque 
extenditur,  XXIII  241 A',  nec  simul  actu, 
quia  alii  sunt  in  actu,  alii  in  potentia, 
241 B';  inter  ea  duplex  est  uDio,  altera 
materialis  perfidem,  altera  formalis  per 
caritatem,  238A,  imo  quadruplex,  per 
naturam,  fidem,  gratiam,  et  inhabitatio- 


nem  Spiritus  Sancti,  240B'.  An  ad  corpus 
Ecclesiae  pertineant  angeli,  XXIII  242B, 
infideles,  240  D',  et  peccatores,  237  D', 
239C,  241 A,  242A.  —  An  et  quomodo 
in  Ecclesia  differant  caput  et  corpus, 
XXIII 238 B,  et  an  in  corpus  omnis  motus 
et  sensus  influantur  mediante  gratia  ca- 
pitis  Christi,  238  C.  Modo  pro  corpore 
sumitur,  excluso  capite,  et  sic  dici  pot- 
est  sponsa  Christi,  XXV  434 D',  modo 
pro  corpore  et  capite,  et  sic  Christus  est 
ejus  membrum,  ibid.  —  Dei  civitas  etiam 
dicitur,  XXIV  44D,  domus,  ager,  exerci- 
tus,  44C,  templum,  44B',  cujus  incolae 
sacerdotes  sunt,  filii  et  milites  Dei,  44 
D',  ad  quam  acceditur  per  sanctificatio- 
nem,  45A,  46  B,  in  qua  per  visibilem 
communionem  commoratur,  45  B  ;  et 
ideo  a  ceteris  hominum  aggregationibus 
distingui  debet  per  visibilia  signa,  45C, 
id  est  sacramenta,45A'.  —  Errarenequit, 
XXIV  551  D,  nec  pia  fraude  uti  ad  provo- 
candum  fideles  ad  bonum,  552D,  557B', 
558B',  D',  560A'.  Ad  eam  igitur  pertinet 
determinare  qui  libri  habendi  sint  au- 
thentici  in  canone  Bibliae  et  in  libris 
doctorum,  XIX  310D,  et  statuere  quid- 
quid  conferl  ad  honorem  Dei  et  anima- 
rum  salutem,  XXIV  512  A,  ad  peccatorum 
emendationem  et  bonorum  conservatio- 
nem,  512B;  et  quum  ab  ea  auctoritatem 
recipiant  doctores  catholici,  multo  ma- 
gis  attendenda  est  ejus  consueludo  quam 
quilibet  doctor,  XXIV  135 D',  223D,  quo- 
niam  Bomana  Ecclesia  maximam  a  Petro 
accepit  auctoritatem,  nec  ulla  Patrum 
auctoritate  arctari  aut  ligari  potest,  XIX 
459  C.  —  Ecclesise  commissus  est  the- 
saurus,  XXIV  552A,  553A,  ex  superabun- 
dantibus  Sanctorum  meritis,  551 C,  ma- 
xime  Christi,  551 D',  et  hujusmodi  bono- 
rum  particeps  fit  qui  est  in  caritate, 
554B,  et  specialius  qui  lucratur  indul- 
gentias,  554C;  ad  tria  fidelibus  confe- 
runt  Ecclesiee  suffragia,  513  A'.  —  Non 
nisi  ex  Ecclesiae  auctoritate  Scripturam 
novimus,  XXIII  420B',  421 A,  et  non  nisi 
ex  Scriptura  novimus  Ecclesiae  auctori- 


EFF 


210 


EFF 


tatem,  421 R,  unde  patet  Scripturam  et 
Ecclesiam  se  invicem  fulcire,  ibid,  Quo 
sensu  esse  dicatur  Ecclesia  sine  ruga  et 
macula,  XXIII  241  D\  —  Cf.  Caput, 
Membrum. 

Ecclesia  materialis  seu  templtim  locus 
est  aptus  oralioni,  XX  452B',  et  ex  sua 
consecratione  efficaciorem  qundam  mo- 
do  et  acceptiorem  facit  eam,  XXI 156 C; 
incendens  vel  frangens  eam  excommu- 
nicalionem   incurrit  Papae   reservalam, 

XXIV  516  A'.  Cf.  Templum. 
Ecclesia  patiens.  Vide  Purgatorium. 
Ecclesia  triumphans.  Vide  Beati. 
Ecclesiasticis   dogmatibus  (liber  de), 

quondam  Augustino  adscriptus,  sed  re- 
vera  Gennadii,  Massiliensis  presbyteri 
(f  495),  allegatur  de  imagine  Dei  in 
homine,  XIX  286 D',  de  tempore  angelo- 
rum  creationis,  XXI  122 A',  et  bcatitu- 
dinis,  283  D,  et  de  eorum  corpore,  447 
A'.  Cf.  Gennadius. 

ECCLESIASTES  Salomonis.  Quidam  hujus 
loci  exponuntur  :  quomodo  Dominus 
hominem  rectum  fecerit  (vn,  30)  XXI 
32,  quomodo  flumina  ad  fontem  redeant, 
(i,  7)  XXIII  26. 

ECCLESIASTICUS  Jesu,  filii  Sirach.  Qui- 
dam  ejus  elucidantur  textus  :  de  sapien- 
tia  (xxiv,  40-42)  XIX  44,  de  creatione 
(xviii,  1)  XXI  34,  de  domo  Sapientiae 
(xxxvi ii,  7)  XXIV  31. 

ECLIPSIS  solis  fit  naturaliter  per  interpo- 
sitionem   Iunae   inter  solem  et   terram, 

XXV  383  A,  eclipsis  lunae  per  interposi- 
tionem  terrae  inter  solem  et  lunam, 
ibid.;  sed  instante  judicio  extremo  mi- 
rabilis  fiet  eclipsis  solis  et  lunae,  383  A, 
sicut  in  jEgypto  tempore  Moysis,  383  B. 
—  Eclipsis  lunae  plus  minusve  durat 
prout  magis  vel  minus  distat  luna  a 
terra,  XXII  65  A'. 

EFFECTUS.  Effectuum  cognitio  ad  scien- 
tiam  pertinet,  causae  primae  ad  sapien- 
tiam,  XIX  59 B.  —  Effectus  tripliciter  ad 
causam  comparatur,  manet  enim  in  ea, 
et  procedit  ab  ea,  et  convertitur  ad  eam, 
XX  661 B,  et  eum  causae  suae  proportio- 


natum  esse  oportet,  XXI  55C ;  an  et  qua- 
teuus  possit  ei  esse  coaevus,  73 D,  D'.  — 
In  produclione  rcrum  eumdem  effectum 
contingit  immediate  esse  a  causa  prima 
et  a  causis  secundis,  XX  48815,  6I0D,  a 
Deo  et  a  naturali  agente,  010D',  612B'. 
Quandocumque  autem  sunt  multae  causae 
unius,  effectus  ultimus  non  sequitur 
causam  primam  in  necessitate  aut  con- 
tingentia,  sed  proximam,  XX  480A,  484 
C,  486 C;  ideo  ex  causa  necessaria  non 
necessario  sequitur  necessarius  effectus, 
484 C,  485  D,  imo,  deficientibus  causis 
secundis,  causa  prima  suo  effectu  fru- 
strari  potest,  480  A,  484  C,  488  A;  quo- 
tiescumque  ergo  effectus  a  causa  neces- 
saria  universali  dependet  et  a  causa 
variabili  particulari,  denominatur  a  par- 
ticulari  et  dicitur  contingens,  518D'; 
quot  modis  dicatur  contingens,  488  A'. 
—  Omnis  effectus  acausasua  pendet  se- 
cundum  quod  est  causa  ejus,  vel  secun- 
dum  fieri  tantum,  ut  in  artificialibus, 
XXI  98D',  et  in  naturalibus,  99A,  vel 
secundum  fieri  et  esse  simul,  99B;  quan- 
do  autem  effectus  naturalis  natus  est 
recipere  impressionem  agentis  secundum 
eamdem  rationem  qua  est  in  agente, 
tunc  ab  agente  dependet  secundum  fieri 
tantum,  99B,  et  cessante  actione  agentis, 
remanet  effectus,  99 C,  quum  autem  ef- 
fectus  non  est  aptus  recipere  agentis 
formam  secundum  eamdem  rationem 
qua  est  in  agente,  ab  eo  dependet  se- 
cundum  fieri  et  esse,  99  B,  et  cessante 
actione  agentis,  perit  effectus,  99  D.  — 
Omnis  effectus  dicitur  quaedam  partici- 
pata  causae  suae  similitudo,  XIX  210 B', 
XXI 105A',  et  proprietatem  ac  perfectio- 
nem  causae  aliquo  modo  repraesentat, 
XIX  210  C,  sed  diversimode,  241  B;  ideo 
ex  diversitate  agentium  diversificatur 
specie  quilibet  effectus  agenti  proportio- 
natus,  XXIII  531 A'.  Verumtamen  ex  sen- 
sibilibus  effectibus  ad  divinorum  et  se- 
paratarum  substantiarum  cognitionem 
tuto  et  certo  perveniri  nequit,  XIX  86 
C ;  effectus  enim  perfecte  non  assimi- 


EFF 


220 


ELE 


latur  causse  nisi  quum  eam  imitatur  se- 
cundum  id  per  quod  producit  effectum, 
XXI  187B,  nec  ex  eo  cognoscitur  causa 
quoad  quid  est,  nisi  quum  ejusdem  est 
speciei  cum  ea,  vel  totam  ejus  demon- 
strat  virtutem,  XIX  221 A;  quapropter 
ex  creaturis  causam  primam,  seu  Deum, 
cognoscere  valemus  quoad  quia  est,  216 
B',  217C,  220B,  sed  non  quoad  quid  est, 
221 B,  quum  infinite  distent  ab  eo,  215 
C,  221  A'.  —  Similiter  ex  cognitione 
causae  non  semper  praecognosci  potest 
effectus,  XX  480  C ;  alise  enim  sunt  causae 
necessarise,  ad  quas-necessario  sequitur 
effectus,  et  hic,  cognita  causa,  neces- 
sario  cognoscitur,  480 D,  alies  ex  quibus 
sequitur  effectus  pro  parte  majori,  sed 
non  semper,  et  de  hoc  haberi  potest 
scientia  conjecturalis,  ibid.,  alice  demum 
ad  utrumque  indifferentes,  quarum  nullo 
modo  preevideri  potest  effectus,  480A'. 
—  Quid  de  effato  :  Cessante  causa,  ces- 
sat  effectus,  XXIII  S60A',  562B.  —  Cf. 
Causa. 

In  divinis  non  recipiuntur  nomina 
effectus  et  causae,  nisi  apud  Graecos,  XX 
123 D.  — EffectusDei  ad  divina  attributa 
comparantur  tanquam  ad  causam  effi- 
cientem  et  exemplarem,  XIX  106A.  An 
a  Deo  possit  esse  effectus  habens  esse 
necessarium,  XIX  381 C,  382D',  384 A', 
vel  effectus  contingens,  praeter  intentio- 
nem,  XX  488  C;  an  effectuum  qui  ab  eo 
egrediuntur  mediate  vel  immediate,  assi- 
gnari  possit  causa  praeter  divinam  vo- 
luntatem,  XX  618  A',  B' ;  quomodo  effe- 
ctus  contingentes  ab  eo  praevideantur, 
XX  480B  et  s.  —  Alii  sunt  effectus  arti- 
ficiales,  quos  efficere  valent  daemones, 
etiam  artificiosius  quam  homo,  XXI  422 
C,  alii  naturales,  quos  producere  valent 
vel  non,  422D',  alii  demum  qui  sunt 
praeter  naturaliure  virtutem  causarum, 
in  quos  nullo  modo  possunt,  420C.  — 
Cf  Creatura,  Miraculum. 

Qui  sint  effectus  peccati,  XXII  425 A, 
passionis  Domini,  XXIII  339C  et  s.,  343 
A  et  s.,  Baptismi,  XXIV  125C   el  s., 


Confirmationis,  192D  et  s.,  Eucharistiae, 
333C'ets.,  Poenitentiae,  371D  et  s.,  et 
Extremae  Unctionis,  597D',  599B'. 

ELATIO  seu  superbia  species  quatuor  ha- 
bet,  XXI  312A,  319B',  XXII  227A.  — 
Quomodo  elatione  peccaverint  Lucifer, 
XXI310A  ets.,311C,  313B,  314 B  et  s., 
315D,  318B',  Adam,  XXII  226C,  228A', 
et  Eva,  227D,  230C,  C,  232 B.  —  Cf. 
Superbia. 

ELECTIO  est  quasi  consilii  conclusio,  XX 
548C,  et  definiri  potest  :  duobus  vel 
pluribus  propositis,  alterutrius  praeacce- 
ptio,  550B;  quomodoa  conscientiadiffe- 
rat,  XXII  297B,  a  consilio,  judicio,  sen- 
tentia,  305 A',  et  intentione,  515  D'.  — 
Ad  vim  appetitivam  pertinet  et  in  cogni- 
tione  ponitur,  XXI  H6D;  actus  est  li- 
beri  arbitrii,  XXII  275  C,  276  B,  277  B, 
appetitus  seu  voluntatis,  276C,  277C, 
item  et  rationis  secundum  quod  in  ea 
manet  vis  intellectus,  276  D',  sed  prin- 
cipaliter  voluntatis  secundum  quod  in 
ea  manet  vis  rationis,  297 A.  ■ —  Prout 
ignorantiam  includit  aut  inquisitionem, 
non  competit  Deo,  XXII  305C,  XXIII 
259  D,  prout  significat  determinationem 
ad  bonum,  Deo  convenit  et  homini,  XXII 
305D',  XXIII  259  D.  —  Non  est  de  neces- 
sariis  et  determinatis,  XX  548D',  nec  de 
impossibilibus,  XXI  313A',  316D',  nec 
de  fine,  sed  de  his  quae  sunt  ad  finem, 
396A',  XXII  276 A',  277  D,  seu  de  mediis, 
XX548D',  quum  praesupponat  consilium 
seu  deliberationem,  XXII  277D',  278B; 
sed  quum  nullus  actus  humanus  sibi  sit 
ultimus  finis,  de  omnibus  potest  esse 
electio,  308D'.  —  Electio  est  principale 
in  virtute,  ideo  omnem  virtutis  actum 
oportet  ex  electione  procedere,  XXII 
287  B,  et  omnis  habitus  qui  facit  electio- 
nem  rectam,  virtus  appellatur,  XXIV 
356C.  —  Electio  cogi  non  potest,  XXII 
307  C,  et  in  ea  accidit  peccatum,  XXI 
305  B,  vel  quum  eligitur  malum  sub  spe- 
cie  boni,  306B,  vel  quum  eligitur  bo- 
num  indebito  modo,  ut  fecisse  videtur 
Lucifer,   306 C,  312D',  316B',   D';   sed 


ELE 


22] 


ELE 


quum  non  sit  de  fine,  errare  nequit  nisi 
in  liis  qua>  sunt  ad  finem,  XXI  3966',  et 
nisi  praecesserit  defectus  in  ratione,  394 
A.  —  ('/'.  Consilium. 
Eleclio,  pars  praedestinationis,  XX  544 

A,  est  segregatio  qtiorumdam  ad  glo- 
riain,  548G,  549B;  quomodo  differat  a 
dilectione,  praedestinatione,  548B',  pro- 
videntia,  praescientia,dispositione,  549B. 
—  Non  esl  actus  voluntatis  absolute,  sed 
etiam  intellectus,  XX  549  B',  qui  dile- 
ctionem  sequitur  et  praedestiualionem, 
54SA',  C,  549A;  in  Deo  idem  est  ac  di- 
lectio,  sed  ab  ea  differt  ratione,  550  A, 

B.  —  Deo  competit,  non  prout  dicit 
inquisitionem  aut  deliberationem  de 
agendis,  XX  548  C,  549  D',  sed  prout 
dicitur  segregatio  ad  gloriam,  548D,  549 
D',  550A',  respectu,  non  sui  ipsius,  sed 
creaturarum  beatitudine  capacium,  549 
A,  et  quatuor  includit  :  divinam  essen- 
tiam,  voluntatem,  gratiam  et  gloriam, 
550 A'.  — Dei  electio  non  ex  rerum  boni- 
tate  causatur,  sed  causat  illam,  XX  550 
C;  an  ipsi  assignanda  sit  ratio  ex  parle 
Dei,  533 B,  541 D',  vel  ex  parte  creaturae, 
544C;  an  sit  aeterna  vel  temporalis,  549 
A,  D';  an  in  Deo  fuisset  si  rationalis 
creatura  non  corruisset,  550 D. 

Cur  sint  electi  et  reprobi,  et  pauciores 
electi  quam  reprobi,  XX  502D'.  —  Quod 
sintaliqui  electi  causa  est  bonitas  divina, 
XX  538  C  ;  quod  hi,  et  non  illi,  sint  ele- 
cti,  non  est  assignare  causam  praeter 
divinam  voluntatem,  juxta  quosdam,  538 
A',  544A,  contra  alios,  invocantes  vel 
causam  occultam,  538D',  vel  merita  prae- 
visa,  542 C;  omnes  ad  gratiam  praedesti- 
nati  sunt  priusquam  pra>videretur  passio 
Christi,  XXIII  329A,  D',  330D;  ceterum 
inter  electos  sunt  varii  gradus  et  ordines, 
XX  547B'.  —  Si  primus  homo  non  cor- 
ruisset,  plures  non  fuissent  electi,  XX 
550D,  et  si  nullus  esset  electus,  injusti- 
tiae  non  esset  arguendus  Deus,  525B,  540 
D;  an  si  unicus  esset  praedestinatus,  di- 
ceretur  electus,  550  D.  — Electi  in  fine 
mundi  viventes  morientur,  XXV  374  A, 


aul  motus  cceleslis  cessatione  subito  oc- 
cisi,  375B,  aut  igne  conflagrationis  con- 
siimpli  sine  dolore,  374 C,  375  A,  vel 
saltem  cum  tanlo  dolore  quantum  requi- 
rent  levia  eorum  delicta,  374  C,  et  ita 
ea  expiabunt,  374D.  —  Electi  quandoque 
in  Scriptura  dicuntur  proceres,  ratione 
temporalis  prtesidentiae  aut  eminentias 
specialis,  XX  550C.  —  Cf.  Beprobi. 

ELEEMOSYNA  proprie  esl  opus  pietatis  ad 
relevandum  indigentiam  corporalem  pro- 
ximi,  XXIV  395  C,  417A',  sed  Iarge  pro 
quacumque  ope  proximo  vel  sibi  praestita 
sumitur,  394D,  395D.  —  Ex  compassione 
oritur,  XXIV  417B',  et  est  actus  miseri- 
cordiae,  417  C,  seu  pietalis,  417  D',  pars 
subjectiva  satisfactionis,  394  A,  417  D', 
et  quidem  pars  principalis,  quae  alias 
virtualiter  continet,  418B,  et  earum  vi- 
ces  supplere  potest,  394C.  —  Ad  vitam 
aclivam  pertinet,  XXIV  395B',  contra 
concupiscentiam  oculorum  ordinatur, 
394B,  tollit  avaritiae  pondus,  395C,  ora- 
tioni  praestat  alam,  395B',  ordinat  homi- 
nem  ad  proximos,  395  A'.  Efficaciam 
sortitur  ex  affectu  dantis,  XXIV  418B, 
accidentale  praemium  ex  quantitate  dati, 
418C.  —  Duplex  est,  corporalis  et  spi- 
ritualis,  quarum  utrique  tribuuntur  se- 
ptem  praecipui  actus,  XXIV  418 C.  —  Ad 
quartum  Decalogi  praeceptum  spectat  de- 
bitum  eleemosynae,  XXIV  418  A,  et  quum 
sit  affirmativum,  obligat  semper,  sed 
non  ad  semper,  secundum  ordinem  cari- 
tatis,  ibid.,  et  dantis  facultatem,  418B. 
—  De  rebus  male  acquisitis  fieri  potest 
eleemosyna,  XXIII  608  A',  XXIV  410  C, 
non  autem  de  rebus  furtivis,  410  D', 
aut  injusto  titulo  habitis,  411  A,  aut 
turpiter  acquisitis,  XXIII  608  A'.  Sine 
licentia  magnas  eleemosynas  facere  ne- 
queunt  qui  bonorum  administrationem 

.  non  habent,  ut  uxores,  filii,  famuli, 
XXIV  418D,  et  monachi,  418A'.  —  Elee- 
mosyna  pro  defunctis  impertita  eis  plu- 
rimum  prodest,  XXV  328C,  335  D.  — 
Cf.  Liberalitas. 

ELEMENTA  sunt  imperfectissima  entium 


ELE 


ELE 


in  genere  substantiae,  XXII 180A ;  eorum 
formae  sunt  in  potentia  materiae  et  per 
actionem  agentis  particularis  in  actum 
educuntur,  XXI  424  D'.  —  Non  sunt 
generata,  sed  creata  in  principio,  XXII 
175B',  vel  secundum  formas  substantia- 
les  distincta,  ut  tenet  una  opinio,  XXII 
7B',  9G,  83 D',  vel  quoad  materiam  con- 
fusa,  ut  malunt  alii,  12  D,  14  G,  54  C. 
Tertia  die  distincta  dicuntur,  XXII  S3G', 
quia  illis  tunc  collatae  sunt  virtutes  uni- 
versaliter  ad  naturales  effectus  moventes, 
84B,  ut  gravitas  et  levitas,  quibus  ab  in- 
vicem  separata  sunt,  ibid.,et  in  mundo 
distributa,  leviora  superius,  graviora 
inferius,  60  C,  83 D',  84  A',  quoniam  quo 
subtilius  estelementum,  eo  et  majus,  84 
A'.  Demum  accepit  unumquodque  orna- 
mentum  suum,  id  est  animantia,  XXI 441 
D',  aer  et  aqua  quinta  die,  XXII  105  B'  et 
s.,  terra  sexta  die,  112  A,  praeter  ignem, 
qui  inhabitabilis  est,  juxta  plerosque, 
XXII  111  D,  H2B',  H3B',  imo  et  ignis, 
juxta  nonnullos,  quia  daemonum  locus 
est,  XXI  441 D'.  —  Impressione  ccelorum 
magis  afficiuntur  quam  actione  naturalis 
qualitatis,  XXI  415 A;  influxu  enim  cce- 
lestium  in  loco  suo  ordinantur,  XXII  94 
A,  stellarum  actionem  patiuntur  quoad 
generationem,  alterationem,  97G,  et  loci 
mutationem,  97 A,  et  ex  motu  cceli  ali- 
quid  consequuntur  de  motu  circulari, 
84 B',  non  violenter,  sed  naturaliter,  84 
G',  et  moventur  ad  commixtionem,  ibid. 
—  Bationibus  seminalibusquodam  modo 
plena  sunt  et  gravida,  ex  quibus,  data 
opportunitate,  nascuntur  plantae  et  ani- 
malia,  XXII  175  A,  anima?que  plantarum 
et  animalium,  175  A',  et  unicuique  data 
est  definita  vis  qua  illud  valet  quod  de 
eo  fieri  potest,  181 B';  eorum  qualitates 
activae  et  passivae  instrumentaliter  con- 
ferunt  ad  formas  materiales  e  materia 
educendas,  non  autem  ad  productionem 
animae  rationalis,  XXIV  58  A.  —  Non 
enim  ex  se  sufficiunt  ad  alterationem 
inferiorum,  XXII  93C',  sed  requiritur 
activum  principium,  quod  est  virtus  cce- 


H,  93 D',  ideo  quae  operantur  elementa, 
agunt  ut  iustrumentum  corporis  ccele- 
stis,  93A,  ita  ut  cessante  motu  cceli,  in 
suo  quidem  esse  permanerent,  93B',  C, 
sed  multa  quae  nunc  operantur,  facere 
non  possent,  93A',  B'.  —  Ad  generatio- 
nem  mixtorum  non  violenter  sed  natu- 
raliter  concurrunt,  XXII  107B',  110  B, 
quamvis  in  locis  sint  distinctis,  107  B', 
110  A,  C,  quia  aliquo  modo  se  contin- 
gunt  et  compenetrant,  107  C,  ita  ut  in 
quolibet  cetera  sint  in  potentia,  107C, 
110  B;  et  ubi  se  contingunt,  ab  invicem 
alterantur,  84  A'.  —  Quomodo  ex  ele- 
mentis  generetur  mixtum,  XXII  HSC, 
H9A,  et  in  mixto  remaneant  elementa, 
117  C,  118B,  C,  119A,  et  elementorum 
formae,  118A',  119B,  XXV  283C.  —  Va- 
rie  in  variis  animantibus  consociantur, 
et  ex  praedominante  accipit  corpus  com- 
plexionem  suam,  XXII  105  D',  et  motum 
suum,  juxta  nonnullos,  10SB;  inferiora 
tamen  semper  excedunt  subtiliora  quoad 
quantitatem,  et  subtiliora  excedunt  infe- 
riora  quoad  virtutem,  106  B,  quia  quo 
plus  de  forma  habet  elementum,  eo  plus 
de  virtute  activa,  110  C,  et  quae  minus 
habent  de  forma,  in  mixtis  praestare  de- 
bent  quantitate,  106  C  ;  in  avibus  et  pi- 
scibus  praedominatur  aqua,  110  C,  in 
avibus  quantum  ad  id  quod  in  eaest  sub- 
tilius,  in  piscibus  quantum  ad  id  quod 
est  grossius,  106A',  in  bestiis  et  homine 
praedominatur  terra,  H2A.  —  Ex  natura 
elementari  quodlibet  corpus  animale 
fieri  necesse  fuit,  maximecorpus  huma- 
num,  XXII  148C,  imo  ex  quatuor  ele- 
mentis,  105B,  109C,  143D',  145C,  varie 
inter  se  dispositis,  105D',  contra  Scotum, 
H8C,  et  reductis  non  ad  aequalitatem 
aequiparantiae  seu  ponderis,  146  D',  148 
A,  sed  proportionis,  106A,  seu  justitiae, 
148B,  ita  ut  inferiora  (terra  et  aqua), 
quae  minus  activa  sunt,  106 C,  praedomi- 
narentur  secundum  quantitatem,  106 B, 
107 C,  145B,  alias  idoneum  non  esset 
corpus  ad  suscipiendum  motum  animae, 
107  D',  et  ad  exereendos  actus  vitales, 


ELE 


ELI 


146B',  147  A,  148A,  superiora  vero  (aer 
et  ignis),  qua>  magis  activa  sunt,  1071)', 
praedominarentur  secundum  virtutem 
tantum,  100B,  107 D',  145 B,  alias  cor- 
rumperetur  eorpus,  100  D,  108  A,  nec 
ulrunuiue  virtutem  passivorum  excedere 
oportet,  108A.  In  corporibus  ergo  sensi- 
tivis  praedominatur  ignis  secundum  vir- 
tutem,  terra  secundum  quantitatem,  XXII 
100D,  ut  corpus  idoneum  efficiatur  ad 
sensum,  110D,  sed  activa  elementa  ad 
vitales  aetus  magis  conducunt  quam  ter- 
ra  et  aqua,  108A'.  —  Elementare  corpus 
ab  intelligentia  iuformari  nequit,  XXI 
446C;  imo  non  de  quolibet  elemento  as- 
sumunt  sibi  corpus  angeli  et  da?mones, 
sed  de  aere  dumtaxat,  442  A',  449C. 

Elementa  per  artem  alchimiae  ita  de- 
purari  possunt  ut  ad  materiam  quinti 
corporis  perveniant,  XXV  369  B',  et  ita 
fiet  in  fine  mundi,  quia  tunc  igne  depu- 
rabuntur,  et  eorum  fa?x  in  seternum  ca- 
det,  ibid.;  etsi  enim  culpa?  non  sint  sub- 
jecta,  ex  peccatis  in  se  commissis  quam- 
dam  contrahunt  incongruitatem,  371  A', 
et  ex  corruptionibus  et  generationibus 
quamdam  alterationem,  371  B'  ;  ideo, 
glorificato  homine,  ipsa  innovari  decet, 
371 D,  et  innovabuntur  per  remotionem 
vetustatis,  et  corruptibilium  qualitatum 
ablationem,  370  B'.  —  De  hac  autem 
innovatione  triplex  est  sententia  :  prima, 
quod  manebunt  quoad  materiam  tantum, 
praeter  terram  et  aerem,  qua?  suam  ser- 
vabunt  formam,  XXV  372B',  quod  non 
videtur,  quia  sic  destrueretur  perfectio 
universi,  372  C;  alia,  quod  omnia  mane- 
bunt  quoad  substantiam,  sed  exclusis 
qualitatibus  activis  et  passivis,  ibid., 
quod  iterum  non  videtur,  quia  ha?  quali- 
tates  sequela?  sunt  formarum  substan- 
tialium,  373  A;  aliademum,  quod  secun- 
dum  substantiales  formas  et  naturales 
qualitates  manebunt,  ab  impuritate 
dumtaxat  et  infectione  purgata,  ibid., 
quia  cessante  motu  ccelesti,  mutua  eo- 
rum  actio  et  passio  cessabit,  373 A,  384 
D.  —  Duo  ergo,  terra  et  aer,  dicuntur 


absumenda,  XXV  373  B,  duo,  ignis  et 
aqua,  eonsumenda,  373C;  nullum  tamen 

desinet,  quia  quoad  se  tota,  incorrupti- 
bilia  suut,  XXII  17oB',  XXV  386  D',  sed 
omuia  purgabuntur,  3731),  innovabun- 
lur,  384A',  et  ampliori  claritate  decora- 
buutur,  384  D',  3861),  ut,  quantum  pos- 
sunt,  ccelestibus  conformentur,  386C  : 
sic  igitur  immutabuntur  quoad  qualita- 
tes  qua?  spectant  ad  visum,  non  autem 
in  his  qua?  ad  tactum  pertinent,  quales 
sunt  calor  et  frigus,  386A',  D',  et  quia 
omnia  proportionabiliter clarificabuntur 
ordine  suo,  non  destruetur  harmonia 
universi,  386B'.  Post  judicium  ergo  quo- 
dam  modo  dividentur,  quidquid  in  eis 
purum  est  ac  nobile,  superius  ascenden- 
te,  quidquid  fa?culentum  et  ignobile  in 
infernum  projecto,  XXV  466  A'.  —  In 
corporibus  Beatorum  remanebunt  non 
modo  quoad  substanliam,  sed  quoad  acti- 
vas  et  passivas  qualitates,  XXV  278B', 
284 B',  et  actiones  proprias,  278C,  sed 
anima?  perfecte  subdita,  nihil  contra 
ejus  voluntatem  agere  poterunt,  279  D, 
C;  actiones  servabunt  qua?  spectant  ad 
constitutionem  et  conservationem,  284 
C,  non  eas  qua?  ad  pugnam  et  dissolu- 
tionem,  ibid.  —  In  inferno  in  quadam 
confusione  erunt,  quin  tamen  alterum  al- 
terius  actionem  impediat,  XXV  314A,  et 
omnia  ad  damnatorum  supplicium  de- 
servient,  313D,  modo  simul,  313C,  mo- 
do  alternatim,  313D',  praecipue  ignis  et 
aqua,  qua?  ceteris  sunt  magis  alflictiva, 
313  B'.  —  In  purgatorio,  ad  animarum 
purgationem  non  assumitur  nisi  ignis, 
XXV  313B'.  —  Cf.  Aer,  Aqua,  Ignis, 
Terra. 

ELIAS  prophMa  personaliter  apparuisse 
creditur  cum  Christo  transf igurato,  XXIII 
304  A',  in  anima  et  corpore  proprio, 
303  D. 

ELIBEBTANA  synodus  allegatur  de  tempo- 
re  quo  ab  uxore  est  abstinendum,  XXIV 
340  B. 

ELIEZEB  (Babbi),  id  est  Eliezer  Magnus, 
Hircani    filius,    Juda?us    doctor  (f  73), 


EMA 


EMP 


Commentariorum  auctor,  ejus  nomine 
Pirke  Eliezer  dictorum,  perperam  con- 
tendit  angelos  non  moveri,  XX  467  B'. 

ELISEUS  propheta.  Quid  de  angelis  ipsi 
apparentibus,  XXI  457  A,  XXIV  481  G. 

ELOHIM,  nomen  Dei,  Deo  vero  applicatur 
in  Scripturis,  cum  verbis  numeri  singu- 
laris,  XIX  202  D,  vel  pluralis,  202C, 
unde  insinuari  videtur  mysterium  Tri- 
nitatis,  202  A'. 

EMANATIO.  Diversffi  in  rebus  sunt  emana- 
tiones  pro  diversitate  naturarum,  et 
tanto  intimiores  quanto  in  majori  natura, 
XIX  180  D,  ut  patet  in  mineralibus,  ibid., 
vegetantibus,  animalibus,  180  A',  homi- 
ne,  angelis,  180 B',  et  Deo,  180  C;  perfe- 
ctissima,  est  generatio,  qua  assimilatur 
generatum  generatori,  183B',  jucundis- 
sima,  emanatio  per  modum  benignitatis 
et  liberalitatis,  183 C.  —  Emanationum 
principium  principalissimum,  est  bo- 
num,  XIX  230C,  quod  est  sui  diffusivum, 
230D'.  —  In  divinis  vera  est  emanatio 
ad  intra,  XX  284C,  a  qua  exprimenda 
removenda  sunt  nomina  queelibet  imper- 
fectionem  exprimentia,  diversitatem  et 
insequalitatem,  ut  prius,  initium,  causa, 
finis,  284  D',  285  C.  Filii  emanatio  tripli- 
citer  exprimitur,  per  verba,  Filius,  imago, 
Verbum,  XX  77B',  Spiritus  Sancti  per 
nomina,  amor  et  donum,  77A' ;  an  in  his 
uti  fas  sit  vocibus,  principium  et  princi- 
piatum,  284  D',  285B,  B'.  Similiter  in 
divinis  est  emanatio  ad  extra,  id  est 
creaturarum,  cujus  origo  et  exemplar 
est  divinarum  processio  personarum,  XX 
343  D;  utraque,  ad  intra  scilicet  et  ad 
extra,  a  Deo  est  per  intellectum  et  vo- 
luntatem,  sed  diversimode,  289B' ;  insu- 
per  emanationi  ad  extra  annexa  est  im- 
perfectio,  non  autem  emanationi  ad  intra, 
XIX  186  C.  —  Emanationes  ex  parte 
ejus  a  quo  procedunt,  possunt  ratione 
tantum  distingui,  juxta  Henricum,  XIX 
465  A,  sed  ex  parte  ejus  ad  quod  termi- 
nantur,  necessario  distinguuntur  in  esse, 
itiid.,  sicque  Spirilus  a  Filio  distingue- 
retur  in  quanlum  ambo  a  Patre  proce- 


dunt,  etiamsi  a  Filio  non  procederet, 
465C.  —  Emanationes  rerum  a  prirno 
principio  perperam  dixerunt  philosophi 
naturalem  ac  necessariam  fuisse  emica- 
tionem,  XXV  388A',  ut  rivi  a  fonte,  XXI 
66  C,  aut  imaginis  in  speculo,  66D',  aut 
umbrae  a  corpore,  67  A,  aut  vestigii  a 
calcante,  67  B,  et  insuper  primam  dum- 
taxat  fuisse  intelligentiam,  a  qua  cetera 
producta  sunt,  64B'.  —  Cf.  Creatio,  Pro- 
cessio. 

EMMAUS.  Quomodo  discipuli  in  Emmaus 
euntes  Christum  non  agnoverint,  XXIII 
382  B'. 

EMPEDOCLES  Agrigentinus,  Pythagoricus 
philosophus  (circa  450  a.  c),  duo  posuit 
universorum  principia,  litem  et  amici- 
tiam,  XXI  42D,  46C,  84A,  quorum  uno 
in  eo  deficiente,  scilicet  lite,  ccelum 
stellatum  indissolubile  factum  est,  licet 
ex  elementis  compositum,  XXII  58A.  — 
Virtute  constellationum  asserit  vaccas 
aliquas  bovigenas  f  ieri,  aliquas  virigenas, 
XXI  454  C.  —  In  varios  incidit  errores, 
contendens  nulla  esse  incorporea,  XXI 
231D,  et  animam  humanam  meram  esse 
corporis  harmoniam,  XIX  274A',  XXI 
109B,  mundum  in  confusa  materia  fuis- 
se  conditum,  XXII  9D',  generabilem  et 
corruptibilem,  XXI  69  C,  imo  infinitos 
jam  fuisse  mundos  per  successionem, 
96  C,  quoniam  completo  uno  coeli  motu, 
seu  anno  magno,  omnia  ad  materiam 
primam  revertuntur,  ibid.,  et  anima  ad 
proprium  redit  corpus,  XXV  250B. 

EMPTIO.  In  emptione  duplex  accidere  pot- 
est  peccatum,  in  quid,  quum  scilicet 
emitur  quod  non  cadit  sub  pretio,  et  est 
simonia,  XXV  45  D,  et  in  quantum, 
quum  emitur  non  justo  pretio,  et  est 
injustitia,  45A'.  —  Simonia  igitur  est 
emere  sacramenta,  XXV  46  A',  48  C, 
et  spiritualia  proprie  sumpta,  id  est 
quantum  ad  suum  principium,  47 C,  non 
autem  large  sumpta,  id  est  quantum  ad 
sui  finem,  47 D;  item  spiritualibus  anne- 
xa,  ut  vasa  sacra,  decimas,  jus  patro- 
natus,   48  C,   jus   sepultura?,   48A';   an 


ENS 


l-.IM 


peceaveril  Abraham  cinendo  locuiu  sc- 
pulturae  Sarae,  48 A',  aut  Jacob,  emendo 
jus  primogeniturse  ab  Esau,  48 D'.  —  In- 
juslitia  est  rem  vilius  emere  propter 
anticipationem  solutionis,  XXIII  609 A', 
non  autein,  emendo  redditus  hercdita- 
rios,  aliquid  recipcre  supra  sortem,  XXIV 
404 B'.  —  Qui  rcm  furtivam  emit,  eam 
venditori  restituere  debet,  XXIV  412B; 
si  vero  eam  consumpserit,  ad  nihil  te- 
netur,  412C.  — Cf.  Simonia,  Usura,  Ven- 
ditio. 
ENS  est  prima  Dei  creatio,  XIX  106D,  et 
duplex  est,  ens  in  abslracto,  quod  divi- 
ditur  in  decem  prsedicamenta,  XXI  194 
A',  et  ens  in  rerum  natura,  quod  est 
1'orma  addita  quidditati,  194B',  ens  reale 
et  ens  rationis,  XIX  162  B',  171A,500D'; 
an  sit  primum  et  adoequatum  intelle- 
ctus  objectum,  in  quo  omnia  videre 
possit  quae  sub  ente  comprehenduntur, 
XXV  423  D,  424  D.  —  Ens  esse  nequit 
genus  alicujus,  XIX  393  C,  nec  univoce 
de  Deo  et  creaturis  praedicatur,  398  C, 
400  A',  ideo  sub  ente  non  continetur 
Deus,  XXV  424  B',  quidquid  dicat  Scotus, 
XIX 398C,  XXV 423  A\  —  Ens  secundum 
intentiones  prius  est  bono  et  cum  ilio 
non  convertitur,  XIX  106C;  in  supposito 
cum  bono  convertitur,  106  A',  XXI  55D', 
ideo  id  quod  est,  in  quantum  est,  bonum 
est,  XIX  105 D',  sed  ens  per  creationem, 
bonum  per  infonnationem,  106D,  quia 
entitas  et  bonitas,  quamvis  sint  idem  re, 
differunt  tamen  formaliter  ex  parte  rei, 
170C;  in  diversis,  ut  in  causa  et  cau- 
sato,  posterius  est  bono,  106D.  Ab  eo- 
"dem,  id  est  a  forma,  habet  res  quod  sit 
ens  et  quod  sit  unum,  XXII  136C.  — 
Quid  sit  ens  rationis,  XIX  500D';  non 
necessario  prseexigiturdistinctioni  reali, 
499A'.  —  Cf.  Esse. 

Entia  omnia  a  Deo  per  creationem 
procedere  oportet,  XXI  53B',  59  B',  sed 
quatuor  modis  contingit  ea  fieri,  73  B'. 
—  Nolunt  male  disponi,  et  unum  re- 
quirunt  principium,  XXI  97  A' ;  ab  uno 
igitur  sunt  principio  tanquam  effor- 
T.  25L'5. 


nianle,  in  uno  laiiqiiam  regente  et  mo- 
vcnic,  .s:tl)\  a  quo  sic  ordinantur  ut 
infima  quaxjue  sint  pure  corporalia,  su- 
prema  nicre  spiritualia,  media  ex  ulra- 
que  nalura  composila,  110IV.  Dislinctio- 
nis  eorum  principium  extrinsecum  et 
formale  est  infinila  Dei  sapientia,  prin- 
cipia  intrinseca  et  formalia,  formaj  spe- 
cificse,  XXI 111 A.  —  Est  ens  a  semetipso 
et  ab  ffiterno,  ens  nec  a  semetipso  nec 
ab  aeterno,  XIX  181 C,  ens  ab  a3lerno,  sed 
non  a  se  ipso,  sed  nequit  esse  ens  a  se 
ipso  quin  sit  ab  aeterno,  181 D.  —  Cf. 
Creatura,  Res. 

ENUNTIATIO  falsa,  in  quantum  falsa,  non 
est  a  Deo,  XXII  499B.  —  Enuntiationis 
duplex  est  veritas,  ut  duplex  significatio, 
XX  554  A\  —  Quid  sint  enuntiabilia, 
XX  496 C,  et  quomodo  cognoscantur  a 
Deo,  489  C,  496 C,  D\  An  enuntiabile 
quod  semel  verum  fuit,  sit  semper  ve- 
rum,  affirmant  Nominalistae,  XX  552  D, 
qui  enuntiabilis  unitalem  non  ex  parte 
vocis  aut  modi  significandi  accipiebant, 
sed  ex  parte  rei  significatae,  552A,  ea- 
dem  autem  res  est  quae  fuit  futura,  pra- 
sens  et  praeterita,  552B,  553D,  B';  ne- 
gabant  et  merito  Realistee,  quia  enuntia- 
bile  designat,  non  rem,  sed  modum  se 
habendi,  ut  vult  Bonaventura,  552  B', 
seu  rem  non  in  communi,  sed  cum  suis 
conditionibus,  ut  tenet  Thomas,  552  C; 
insuper,  ut  eadem  et  una  maneat  pro- 
positio,  oportet  ut  una  eademque  ma- 
neant  subjectum  et  pra?dicatum,  553  A\ 
554 B.  Idcirco,  contraNominalistas  fa- 
tendum  est  Deum  enuntiabilia  non  sem- 
per  scire  quee  semel  scivit,  XX  552  D', 
553 C,  A\  C;  nec  tamen  ex  hoc  scientia 
ejus  variabilis  censenda  est,  553  A,  aut 
corruptibilis,  554D.  —  Cf.  Propositio. 

EPICTETUS  (S.),  presbyter  et  martyr  in 
Scythia  (anno  290),  post  obitum  perso- 
naliter  apparuit,  XXIII  390B.  (Vit.  Pat. 
lib.  I;  Acta  SS.,  viii0  julii.) 

EPICURUS,  Graecus  philosophus  (341-270 
a.  c),  mundum  in  tempore  ex  fortuita 
eeternorum  atomorum  aggregatione  fa- 
15 


EPI 


EPI 


ctum  asseruit,  XXI  34,  et  quibuslibet 
27000  annis  renovari,  92A'. 

Epicurei,  «  imperiti  philosophi  », 
mundum  ex  atomis  fortuito  compactum 
asserebant,  XXI  4GD,  et  ex  uno  confuso 
mixto  dixerunt  res  in  esse  procedere, 
XXII  9C.  —  Nonnulli  adeo  indocti  et 
rudes  fuerunt,  ut  intellectum  a  sensu 
saltem  interiori  non  discernerent,  XXII 
489B',  et  contenderent  materiam  esse 
totam  rerum  substantiam,  10  A'.  — 
Imperfectum  beatitudinis  conceptum 
habuerunt,  XXV  406  A',  omnem  delecta- 
tionem  docentes  esse  bonam,  430 C.  — 
A  quo  dixerint  ccelum  moveri,  XXII  72 
D,  74A',  D',  75A. 
EPICYCLUS  parvus  est  orbis  in  magno 
orbe  planetarum,  ab  astrologis  excogita- 
tus  ad  salvandas  stationes  et  regressio- 
nes  planetarum,  XXII  66 D,  67  B,  79 A', 
80C.  —  Sphaericum  est  corpus  infra 
eccentricum  contentum  et  non  conti- 
guum,  XXII  81 A,  quod  in  eccentrico 
movetur,  sicut  eccentricus  in  sphsera, 
80  D' ;  non  ergo  vagatur  in  deferente  (seu 
eccentrico),  80A,  B,  sed  movetur  motu 
circulari  circa  centrum  suum  inter  con- 
vexum  et  concavum  deferentis,  80B.  — 
Cf.  Planeta. 
EPIPHANIA.  Sic  a  quibusdam  vocatur  pri- 
ma  angelorum  hierarchia,  XXI  477 B, 
Seraphim,  Cherubim  et  Thronos  com- 
plectens,  477D,  sed,  ut  videtur,  male, 
478  C,  484  D.  —  Cur  in  Epiphaniae  festo 
solenniter  non  conferatur  Baptisma, 
XXIV  164  C.  * 
EPIPHANIUS  (S.),  Salamin®  Cypri  episco- 
pus  (310-403),  contra  Origenem  tenet 
paradisum  terrestrem  fuisse  corporeum 
locum,  XXII  152 A'. 
EPISCOPUS.  Episcopalem  potestatem  super 
sacerdotalem  esse  oportet,  non  quoad 
actum  primum  sacerdotii,  qui  est  conse- 
crare,  XXV  31 A,  sed  quoad  alios,  ut 
ordines  dispensare,  31 B,  populum  absol- 
vere  et  ligare,  31 A',  et  aliqua  divinis 
ministeriis  mancipare,  31 B'.  Ideo  a  tem- 
pore  Apostolorum  probabilius  inter  pre- 


sbyteros    et    episcopos    fuit    distinctio, 

XXIV  197B',  quoad  poteslatem,  197 C, 
sive  ex  divina  institutione,  ut  volunt 
plerique,  XXV  34  C,  35  B,  sive  ex  Eccle- 
siae  decreto,  ut  tenent  alii,  34A',  D'.  — 
Episcopatus  non  ordinem  novum  dicit, 
sed  ordinis  eminentiam,  XXIV  527  D', 
proprie  enim  non  est  ordo  super  sacer- 
dotium,  quia  majorem  potestatem  non 
recipit  episcopus  circa  verum  corpus 
Christi,  XXIV  196  D',  XXV  30 B,  D,  A', 
nec  characterem  novum  praeter  sacerdo- 
talem,  30B',  nec  novam  clavem,  sed  ma- 
jorem  tantum,  XXIV  527 D',  id  est  pote- 
statem  jurisdictionis  supra  sacerdotium, 

XXV  30C,  D,  seu  dignitatem,  30B',  et 
eminentiam  quamdam,  30D'.  —  Episco- 
pus  proprie  dicitur  praelatus,  XXV  31 C; 
tanquam  sponsus  Ecclesiae,  annulum  re- 
cipit,  XXIV  555D;  tanquam  judex  populi 
et  auxiliator  Papae,  555A',  pastorali  ba- 
culo  donatur,  527  D';  ut  successor  Apo- 
stolorum,  196A,  ecclesiasticae  potestatis 
plenitudinem  habet,  198B,  et  excellen- 
tiam  super  simplices  sacerdotes  in  my- 
sticum  Christi  corpus,  195 D'.  —  Episco- 
palis  potestas  sacerdotalem  excedit  ut 
potestas  alterius  generis,  a  potestate  au- 
tem  Papae  exceditur  ut  a  potestate  ejus- 
dem  generis,  XXV  32D,  et  ideo,  quoad 
sacramentorum  collationem  episcopus 
potest  quidquid  potest  Papa  et  ultra  quod 
potest  simplex  sacerdos,  ibid.,  jurisdi- 
ctionis  vero  potestas  ei  non  nisi  a  Papa 
confertur,  34  D,  idque  secundum  placi- 
tum  et  limitationem  Papae,  34  A'.  —  Inter 
episcopos  ipsos  quadruplex  est  gradus, 
XXV  30 C,  sed  quoad  ea  quae  sunt  epi- 
scopalis  ordinis  omnes  aequales  sunt,  32 
A'.  —  Cf.  Praslatus. 

Episcopatus  ad  inferiores  ordines  se 
habet  ut  politica  ad  arles  inferiores, 
XXV  40D',  ideo  episcopi  est,  tanquam 
majoris,  confirmare,  ordinare  et  conse- 
crare,  XXIV  196  B,  virgines  benedicere, 
ordines  conferre,  XXV  41  A,  43B,  et  in 
omnibus  divinis  ministeriis  alios  collo- 
care,  41 A.  —  Episcopus  actionem  habet 


EPl 


227 


ERR 


perfectivam,  XXV  24A',  quapropter  ei 
priucipaliter  commissum  est  officium 
doccndi  et  pnedicandi,  XXIV  144B,  se- 
cundario  olficium  baptizandi,  quod  per 
alios  exercere  potest,  1 44 C ;  ipsi  tribui- 
tursermo  sapientia\XXV  2413, et  domum 
extra  civitates  habet,  ut  ibi  in  secreto 
hauriat  quod  effundat  in  publico,  XXIII 
579A.  —  Solus  plenam  habet  potestatem 
in  sacramentorum  dispensatione,  et 
jurisdictionem  in  foro  causarum,  XXIV 
ooo  C.  —  Ad  ipsum  pertinet  sanctificatio 
materiae  in  sacramentis  quse  sanctilica- 
tam  materiam  requirunt,  XXIV  596D'; 
in  ordinatione  duo  prsebet,  ordinandos 
praeparat  benedictione,  manuum  impo- 
sitione  et  unclionc,  XXV  27 A',  et  ordi- 
nis  potestatem  eis  confert  instrumento- 
rum  porrectione,  27B'.  Dicecesanorum 
confessiones  audire  potest  absque  licen- 
tia  parochorum,  XXIV  484 B',  et  hanc 
potestatemquibus  vult  sacerdotibuscom- 
mittere  valet,  saecularibus  vel  religiosis, 
484  A';  ipsi  vero  a  jure  concessum  est 
sibi  eligere  confessarios,  479 A',  C,  quos 
sic  aliquo  modo  supra  se  constituit,  526 
A',  quia  ut  peccator  inferior  est  eis,  526 
B'.  Indulgentias  concedere  potest  quan- 
tum  sibi  a  Papa  determinatum  est,  XXIV 
555C.  —  Sacramenta  valide  conferunt 
episcopi  hseretici,  XXV  40  B,  suspensi, 
excommunicati,  40A",  imo  depositi  et 
degradati,  XXIV  199  D',  XXV  41  D,  B', 
C,  42  C,  contra  quosdam,  40  B',  41  D, 
42B',  C,  dummodo  debitam  servent  for- 
mam,  quia  nunquam  amittitur  episco- 
palis  potestas,  nec  a  Papa  ipso  auferri 
potest,  43  A;  sed  gratiam  non  conferunt, 
saltem  eis  qui  ab  ipsis  sacramenta  scien- 
ter  recipiunt,  41 B',  C,  43 A'.  —  Episco- 
patus  pueris  conferri  nequit,  XXV  55  A, 
sed  tantum  viris  qui  trigesimum  primum 
annum  attigerint,  56B;  an  et  quomodo 
quis  compelli  possit  a  Papa  ad  acceptan- 
dum  episcopatum,  95A'.  —  Episcopus 
non  nisi  ab  episcopo  consecrari  polest, 
XXV  41 B,  sed  simplex  episcopus  archi- 
episcopum  vel  Papam  ipsum  consecrare 


valet,  42A,  G.  —  An  cpiscopo  magis 
obedire  teneatur  rcligiosus  quam  pra-la- 
to,  XXII  590A,  A',  591 A',  vel  archiepi- 
scopo,  589D',  590  A'.  —  Cf.  Minister. 

EQUUS.  Iu  generatione  equi  causa  princi- 
palis  est  sol,  causa  instrumeutalis  equus, 
XXIV  60A.  —  Equae  in  quadam  Portu- 
galise  insula,  flante  vento  favonio,  con- 
cipere  dicuntur,  XXI  458  A. 

ERROR  proprie  dicitur  firmaadhsesio  falso 
prsestita,  XXII  256 C,  lato  sensu,  quod- 
libet  judicium  quo  falsum  pro  vero, 
iucertum  pro  certo  habetur,  257A;  ab 
ignorantia  differt,  a  nescientia  et  incon- 
sideratione,  XXI  316 A';  non  enim  sic 
dicitur  quselibet  ignorantia,  sed  vinci- 
bilis  dumtaxat,  XXII  244  B.  —  Error 
viliosus  exquadam  deordinatione  venit, 
sive  ex  carentia  procedat  scientice  debi- 
tse,  XXI  395  C,  sive  ex  obnubilatione 
scientise  habitse,  ut  vult  Henricus,  395 
D,  contra  alios,  395B';  imo  universali- 
ter,  secundum  eumdem  Henricum,  non 
potest  in  ratione  esse  error  nisi  prsece- 
dat  culpa  in  voluntate,  320C,  340  A',  396 
A.  —  Error  quo  approbantur  falsa  pro 
veris,  XXI 316A',  non  fuit  ante  peccatum 
nec  in  angelo  nec  in  homine,  XXI  306A, 
310C,  317 A,  XXII  257 D',  258B',  propter 
inditam  scientiam,  XXII  256  B',  et  quo- 
niam  error  aliquem  judicii  obliquationem 
implicat,  257A;  sed  potuit Adam  peccare, 
deinde  decipi,  258A.  —  Verumtamen, 
quum  omne  voluntatis  peccatum  necesse 
prsecedat  error  in  intellectu,  omnis  pec- 
cans  dicitur  errans,  XXI  305C,  313B,  et 
reapse  errat,  saltem  circa  singularia, 
305D,  sive  in  habitu,  sive  in  actu,  305 
A',  vel  vi  passionis,  ut  homo,  ibid.,  eli- 
gendo  malum  sub  specie  boni,  306  B, 
vel  defectu  considerationis,  ut  angelus, 
305B',  eligendo  bonum,  sed  absque  or- 
dine  debitse  regulae,  306C.  Sed  in  primo 
homine  rationis  error  subsecutus  est 
deordinationem  volunlatis,  XXI  394 B', 
395 D',  in  homine  lapso,  in  quantum 
pcenalis  eam  prsecedit,  395A,  in  quantum 
vitiosus,  modo  eam  sequitur,  395C,  396 


ESS 


ESS 


A,  modo  praecedit,  395 C,  sed  occasiona- 
liter  tantum,  396 A.  —  Circa  finem  non 
datur  error,  XXI  396  A',  sed  circa  quse 
sunt  ad  finem,  396B',  quoniam  contingit 
aliquem  recte  sentientem  in  universali, 
errare  circa  singularia,  305  D,  aut  re- 
cte  sentientem  de  particulari  in  habitu, 
errare  in  actu,  305A'.  —  An  et  qualis 
error  in  daemonibus  cadat,  XXI  398  D'. 
—  Quandonam  excuset  error  a  peccato, 
XXV  99  D.  An  quandoque  tolerari  possit, 
XXV  131 C.  —  Cf.  Deceptio,  Falsitas. 

Error  impediendo  cognitionem,  impe- 
dit  et  consensum,  XXV  99B,  ac  proinde 
matrimonium,  99 C,  illudque  vitiat  ex 
parte  contractus,  139C,  141 A,  saltem 
quum  afficit  substanlialia  sacramenti, 
scilicet  personam  aut  conditionem,  99 
A',  100 B,  D,  aut  impedimenta  quae  ille- 
gitimas  faciunt  personas,  99  C;  error 
autem  circa  accidentalia  non  vitiat  con- 
jugium,  ut  circa  fortunam  et  qualitates, 
100B,  A',  aut  nobilitatem,  nisi  in  perso- 
nae  errorem  redundet,  99 B',  100 C,  aut 
fidem  sponsi  vel  sponsae,  99D'.  —  An  et 
quandonam  matrimonium  vitiet  error 
conditionis,  XXV  154  A,  B,  155  D'.  — 
Cf.  Matrimonium. 

ESAU,  filius  Isaac,  peccavit  vendendo  pri- 
mogenita,  XXV  48D';  ob  mysterium  a 
paterna  hereditate  exclusus  est,  128  C, 
et  veniam  non  obtinuit,  XXIV  538  A', 
quia  imperfecte  pcenituit,  538D'. 

ESSE.  Quid  inter  esse,  essentiam  et  ens, 
XIX  144C.  —  Est  prima  rcrum  creata- 
rum,  XIX  106D,  362B',  367 D,  et  prima 
participatio  Dei,  106C  ;  id  enim  quod 
est,  aliquid  praeter  id  quod  est,  admix- 
tum  habere  potest,  esse  vero  nihil  pree- 
ter  esse,  XIX  131  A,  XXV  380B,  et  est 
per  creationem,  XXI  61 B,  quia  est  pro- 
prius  primae  causse  effectus,  61 D,  C,  et 
infinite  a  non  esse  dislat,  XIX  212  C, 
XXIV  60 A',  contra  Scotum,  60  C.  Actus 
est  essentiae  vel  naturae,  XIX  199  C, 
284  A',  et  cum  naturis  multiplicatur, 
199C,  et  secundum  diversas  naturas  di- 
versimode  se  habet,  XXI  186  B'.  —  Ei- 


dem  convenit  esse  cui   convenit  fieri, 

XXII  171  B',  et  hoc  non  est  forrna  nec 
materia,  sed  compositum,  juxta  Tho- 
mam,  171 C,  etsi  enim  a  forma  sit  esse, 
XXBI  146B,  non  est  tamen  forma  nec 
materia,  sed  compositum,  146D',  quia 
esse  alicujus  est  ex  omnibus  ejus  parti- 
bus,  XXI 195D;  esse  simpliciter  et  spe- 
cilicum  accipit  res  a  forma  substantiali, 
esse  secundum  quid  a  forma  acciden- 
tali,  XXII  136B'.  Quid  de  effato  :  Omne 
esse  est  a  forma,  XXII  14  D',  15D',  16 
B'.  —  Esse  multipliciter  sumitur  :  est 
enim  esse  logicum  et  reale,  XXIII  146 
D,  reale  et  intellectum,  371 A,  naturale 
et  morale,  XXII  322  D',  naturale  et 
aptitudinale,  XXIII  371  A',  quae  varie 
ad  propositionis  veritatem  conferunt, 
371  B,  B'.  —  Ad  esse  sequitur  posse 
et  agere,  et  quo  praestantius  est  esse,  eo 
potentius  posse  et  altius  agere,  XXI  158 
B,  quia  idem  est  principium  essendi  et 
operandi,  XIX  281 D',  saltem  quoad  prin- 
cipium  remotum,  282  A ;  sed  esse  et 
posse  non  sunt  idem  nisi  in  Deo,  mate- 
ria  prima,  XIX  279B',  283 A,  A',  et  per- 
petuis,  XXI  242A.  —  Cf.  Ens. 

Esse  uniuscujusque  est  sua  natura, 
cui  subest  suum  suppositum  seu  quid 
est,  XXI  205  D.  Sed  cuilibet  enti  duplex 
est  esse,  aliud  singulare,  quod  est  esse 
suum,  et  convenit  ei  simpliciter,  XXI 
211 C,  212  A',  B',  aliud  universale,  quod 
habet  in  intellectu,  212D,  XXIII  146D, 
et  est  esse  secundum  quid,  XXI  212C  ; 
unde  dicitur  singulare  dum  sentitur, 
universale  dum  intelligitur,  212A',  nec 
recipiendum  est  esse  indifferens  ad  sin- 
gularitatem  a  Scoto  excogitatum,  211 D', 
212D,  D';  vel  juxta  alios,  esse  triplex, 
in  arte  divina,  in  intelligentia,  in  pro- 
pria  natura,  XXII  28  D';  vel  quadruplex, 
in  Deo,  in  cognitione,  in  propria  natura, 
abstracte  seu  in  communi,  XX  424  B. 
Quid  inter  esse  et  esse  aliquid,  XXII  16 
A,  esse  et  hoc  esse,  XXI  217  A.  —  Aliud 
est  esse  quod  perlinet  ad   hypostasim, 

XXIII  147  A,  quod  in  una  hypostasi  mul- 


ESS 


229 


I',SS 


tiplicari  nequit,  1471!,  aliud  csso  quod 
pertinet  ad  naturam,  147 A',  (|iiod  in 
hypostasi  multiplicari  potest,  147  B'  ; 
item,  aliud  est  essc  esscnlia?,  aliud  csse 
actualis  exsistentise,  148C,  1S2B',  aliud 
esse  actualis  subsistcntiae,  149  A,  ot 
unius  rei,  juxla  Itichardum,  non  polcst 
esse  nisi  unum  esseactualissubsistentiae, 
sod  plura  esse  possunt  esse  essentia?  et 
aotualis  exsistentiae,  149B.  — In  creatu- 
ra  igitur  sunt  esse  essentiae  seu  quid- 
ditalivum,  et  esse  exsistentia?,  XIX  407 

A,  quorum  prius  inest  ei  essentialiter, 
et  esl  idem  cum  natura,  ibid.,  secundum 
non  est  essentialiter,  sed  per  modum 
accidentis  supervenientis  essentia?,  407 

B,  licet  non  sit  proprie  accidens,  407  C, 
XXI  191  A,  et  istud  non  est  idem  cum 
creatura,  quia  polest  esse  vel  non  esse, 
XIX  407 D.  —  Differt  autem  esse  essen- 
tiae  ab  esse  exsistentia?  realiter,  juxta 
quosdam,  XIX  407  D',  ratione  tantum, 
secundum  alios,  407D,  D',  ita  ut  idem 
esse  in  quantum  refertur  ad  causam 
exemplarem  vocetur  esse  essentiae,  in 
quantum  referturad  causam  efficientem, 
dicatur  esse  exsistentia?,  408  A,  et  his 
consentit  Cartusianus,  408D.  —  Etenim, 
juxta  Thomam  et  prioris  sententiae  se- 
quaces,  esse  quandoque  est  de  essentia 
rei,  et  tunc  res  est  suum  esse,  et  idem 
est  esse  et  essentia,  XXI  186C,  quando- 
que  non  est  de  intellectu  rei,  186B',  ut 
incompositis,  etitares  nonest  suumesse, 
186C,  et  fit  compositio  ex  esse  et  essen- 
tia,  186D',  quia  esse  super  essentiam  ad- 
dit  rem  absolutam,  190 D',  aut  saltem  ali- 
quid  reale,  191 D.  In  Deo  igitur  idem  sunt 
esse  et  essentia,  XXI  190C,  271 B',  quia 
divinaessentia  suum  est  esse,XIX  189D'; 
in  omni  autem  creatura  reaiiterdifferunt 
esse  et  essentia,  XXI  188  D,  202  D,  etiam 
in  angelis,  190  B,  nec  essentia  habet  esse 
nisi  in  habente  essentiam,  XIX  188D.  — 
At  contra,  juxta  Henricum,  esse  vei  non 
esse  non  sunt  de  intellectu  rei,  XXI  191 

C,  193B,  et  triplex  est  rerum  esse,  esse 
natura?,  quod  habent  extra,  esse  rationis, 


quod  habent  in  intellectu,  esse  ossentiae, 
quo  sunt  id  quod  siinl,  192C,  et  esse 
essentiao  prius  est  duobus  aliis  et  dicitur 
osso  definitivum,  ibid.,  nec  nisi  ratione 
differt  ab  esse  exsislentia?,  193A',  quia 
res  quselibet,  ex  relatione  ad  Deum  ut 
causam  efficientem,  habct  esso  naturae, 
ex  relationo  ad  Doum  ut  causam  exem- 
plarem,  habet  esse  esscnliae,  192 D,  sed 
esse  naturse  condiliones  includit  entis  in 
rebus,  192A',  esse  rationis,  conditiones 
ejus  in  intellectu,  192B',  esse  essentiae 
omnes  conditiones  excludit,  ibid.  Esse 
igitur  etiam  crealurarum  non  estaliquid 
absolutum  essentia?  additum,  XXI  194 
A,  sicut  nec  bonitas,  veritas  et  unitas, 
194A',  quia  non  est  creatura,  194B',  nec 
substantia,  nec  materia,  nec  forma,  195 

A,  sed  accidens,  195  C,  quod  cum  essen- 
tia  non  componitur,  195 D,  nec  illi  addit 
nisi  relationem  ad  Deum  ut  causam 
exemplarem,  XX  3S9B,  XXI  190  D'.  Esse 
igitur  et  essentia  differunt  non  re,  nec 
proprie  sola  ratione,  sed  inlentione,  XIX 
407 A',  XXI  195 B',  quia  esse  est  ipsa 
essentia  considerata  non  secundum  se, 
sed  comparationeaddivinam  essentiam, 
XXI  194B,  ita  ut  eadem  res  essentia  di- 
catur  ut  divinae  similitudo  essentiae,  et 
esse  ut  divinae  effectus  potentiae,  ibid., 
nec  ea  doctrina  labefactatur  dogma  crea- 
tionis,  195D',  imo  melius  salvatur,  196 

B.  —  Esse  actualis  exsistentiae  in  quan- 
tum  est  terminus  productiouis  realis,  est 
proxima  formalis  et  intrinseca  indivi- 
duationis  causa,  juxta  Cartusianum,  XXI 
217A.  —  Cf.  Essentia. 

Esse  de  omni  re  quae  est  dicitur,  XXI 
54D',  sed  analogice,  non  univoce  nec  ae- 
quivoce,  55A,  esse  enim  divinum,  quum 
nec  contractioni  obnoxium  sit,  nec  addi- 
tioni,  de  nullo  alio  praedicabile  est,  XIX 
390B'.  —  Oportet  ergo  esse  primum  esse 
quod  sit  esse  peressentiam,  XXI  55C,  et 
ceteris  causa  essendi,  54D',  55C,  et  hoc 
est  esse  divinum,  a  quo  universa  proce- 
dunt,  54  A'.  Esse  divinum  est  quasi  pe- 
lagus    substantia?   infinitae,   XIX   365  C, 


ESS 


230 


ESS 


principium  omnium  entium,  sicut  pela- 
gus  est  indeficiens  fluminum  principium, 
365  D,  esse  infinitum  et  universale,  non 
quasi  sit  omnium  esse  formale,  365 B', 
366A,  389A,  sed  quia  omnibus  exempla- 
riter  et  effective  est  causa  essendi,  366 

B,  XX  10  D.  —  Deo  igitur  esse  competit 
proprie,  XIX  366D,  simpliciter  et  abso- 
lute,  eeteris  participative  et  secundum 
quid,  366 C;  in  eo,  esse  competit  essen- 
tiae,  XXIII  152B,  et  unum  est  in  tribus 
personis,  XIX  188B;  principaliter  con- 
venit  naturas  in  supposito,  nec  supposito, 
nisi  propter  naturam,  XXIII 152 C,  nec  in 
supposito  est  aliquid,  sed  ad  aliquid, 
ibid.;  in  eo  realiter  non  distinguuntur 
esse  essentiae  et  actualis  exsistentiae, 
152D,  nec  quidquam  habet  per  modum 
accidentis,  XIX  365D'.  Quo  sensu  dica- 
tur  esse  sine  essentia,  XIX  150C,  151 
A'.  —  Extra  autem  Deum  nullum  est 
esse  purum,  XIX  404C,  omne  enim  esse 
creatum,  in  comparatione  increati  est 
quasi  non  ens,  249  C,  ex  finito  et  infi- 
nito  compositum  est,  XXI  185B',  et  tria 
annexa  habet  per  modum  accidentis, 
XIX  365C,  unde  recte  accidentale  vo- 
catur,  366  A.  Principaliter  convenit  sup- 
posito,  non  natura?  nisi  prout  habet 
esse  in  supposito,  XXIII  152  C;  tripli- 
citer  in  suppositis  plurificatur,  XIX 
199  C,  et  tripliciter  terminatur,  370  C. 
—  Et  quia  esse  est  primum  intellectus 
objectum,  XIX  83D',  sub  ratione  entis 
primo  apprehenditur  Deus,  81 D',  177D', 
et  sic  objectum  est  metaphysicae,  80  D, 
quse  ens  considerat  in  quantum  ens,  76 
D',  et  Esse  seu  «  Qui  est  »  est  primum 
et  proprium  ejus  nomen,  362D',  363  B, 
B',  magis  proprium  sub  quodam  respe- 
ctu  quam  Deus,  363D',  et  bonum,  362B', 
367  A,  B',  C,  368B,  D;  sed  sic  non  cog- 
noscitur  nisi  naturaliter,  83  D',  87  D'. 
Quid  significet  nomen  «  Qui  est  »,  XIX 
365C,  367A,  369A.  —  Queedam  difficile 
intelliguntur  ob  entitatis  excellentiam, 
ut  Deus  et  substantiae  separatee,  XX  217 

C,  alia  ob  entitatis  modicitatem,  ut  ma- 


teria  prima,  ibid.  —  Cf.  Essentia,  No- 
men. 

Non  esse  non  est  per  se  appetibile, 
XXV  454  D,  quia  nullam  boni  habet 
ralionem,  454  A',  ideo  nec  non  esse  nec 
esse  male  ullo  modo  est  appetendum, 
455B'.  Sed  in  quantum  non  esse  majus 
adimit  bonum,  magis  eligendum  est  esse 
male  quam  non  esse,  XXV  455C,  et  sic 
dicitur  quod  esse  male  melius  est  quam 
omnino  non  esse,  454  D;  in  quantum 
vero  non  esse  est  finis  miseriae,  eligi 
potest  potius  quam  male  esse,  4ooD', 
quia  sic  habet  aliquid  boni,  454B',  et  hoc 
sensu  dicitur  melius  non  esse  quam  esse 
male,  ibid.  —  Verumtamen,  juxta  Hen- 
ricum,  non  esse  praeferri  nequit,  nec  ex 
parte  eligibilis,  quia  non  esse  magis 
privat  rationem  boni,  XXV  456 C,  nec  ex 
parte  eligentis,  quia  non  melior  est  homo 
non  essendo  quam  male  essendo,  456D, 
ideo  nec  propter  miseriam  poenae  licet 
velle  non  esse,  secundum  Scotum,  457 
A',  nec  propter  miseriam  culpae,  457D', 
contra  Cartusianum,  457  A',  quia  etsi 
melius  sit  male  esse  quam  non  esse, 
quantum  ad  ordinem  universi,  457 C, 
misero  melius  est  non  esse,  quam  esse 
in  miseriis  vel  peccatis,  454C,  457C. 
—  Ad  esse  est  omnibus  appetitus  natu- 
ralis,  XXV  457D,  et  ad  bene  esse,  XXI 
97  A';  sed  ad  male  esse  nullus  est  appe- 
titus,  XXV457C;  ideo  voluntas  ut  natu- 
ra  nullo  modo  potest  velle  non  esse,  456 
A',  nec  pariter  voluntas  ut  deliberata 
velle  potest  non  esse  simpliciter,  456 B', 
sed  tantummodo  non  esse  in  tali  statu, 
ut  melius  sit  in  alio,  ibid.;  et  si  aliter 
contingat  eam  velle,  id  ex  deceptione 
est,  456B',  C,  ut  his  accidit  qui  se  occi- 
dunt,  456C;  eligere  vero  potest  quis  et 
debet  magis  non  esse  omnino  quam  in 
peccato  esse,  457  B.  —  Cf.  Mors. 
ESSENTIA  diversimode  accipitur,  XX  157 
D  :  juxta  quosdam  enim  aliquid  commu- 
ne  significat,  nempe  quo  est,  154 C,  157 
C,  juxta  alios,  substantiam,  vel  naturam 
generis,  154B',  vel  illud  cujus  actus  est 


ESS 


231 


ESS 


esse,  13SA,  vel  naturam  et  quidditatem 
rei,  155C,  et  tunc  quandoque  est  pars, 
ut  humanilas,  153 D,  quandoque  totum, 
ut  homo,  135A',  156A,  vel  sumitur  pro 
quod  cst,  et  dicitur  esscntia  in  quanlum 
habetesse,  XIX  3GGC,  XX  156A;  juxla 
nonnullos  naturam  nominat  generis  ge- 
neralissimi,  quae  dat  esse  simpliciter, 
156D',  substantiam  universalem  nulla 
differentia  eontractam,  157A,  subslan- 
tiam  subjecti,  157B,  hoc  esse,  XXI  217 
B.  Quid  intcr  essentiam,  esse  etens,  XIX 
144  C,  essentiam,  subsislentiam,  sub- 
stantiam  et  personam,  XX  154  C  et  s., 
164D,  165D,  essentiam,  substantiam  et 
subjectum,  XIX278B',  essentiam  et  sup- 
positum,  311  A,  essentiam  et  naturam, 

XX  123B,  essentiam,  potentiam  et  vir- 
tutem,  XIX  334  B'.  —  Uniuscujusque 
essentia  est  sua  veritas,  qua  talis  osten- 
ditur  qualis  est,  XIX  178B.  —  Ab  esse 
separari  potest,  non  sic  ut  extra  actu 
exsistat,  sed  sic  ut  extra  esse  concipia- 
tur,  XIX  407B',  propter  quod  dicitur  in 
potentia  ad  esse,  XXI  194  C,  quod  recipit 
sua  proprietate  in  divinis,  extrinseca 
participatione  in  creatis,  195D'.  In  cre- 
aturis,  ex  se  indifferens  est  ad  esse  et 
non  esse,  ut  contendit  Henricus,  XXI 
191  C  et  s.,  vel  saltem  ad  esse  in  uno 
aut  in  pluribus,  et  individuatur  ac  mul- 
tiplicatur  effective  a  causa  agente,  for- 
maliter  per  actuale  esse,  210B;  in  crea- 
turis  ergo  realiter  differt  ab  esse,  juxta 
Thomam,  XIX  407D',  nec  habet  esse  nisi 
in  habente  essentiam,  188  D,  ratione  tan- 
tum,  juxta  alios,  407D,  D',  aut  intentio- 
ne,  407 A',  ita  ut  idem  esse,  in  quantum 
refertur  ad  causam  efficientem  dicatur 
esse  exsistentiae,  in  quantum  refertur  ad 
causam  exemplarem,  esse  essentiae,  408 
A.  —  Essentiae  creaturarum  non  compe- 
tit  exsistere,  sed  illud  recipit  a  causa 
prima,  XXI  210A  :  omnis  enim  res  cujus 
essentia  non  est  suum  esse,  est  ab  alio, 

XXI  49 B',  et  nulla  res  potest  esse  cujus 
essentia  sit  suum  esse,  nisi  una  tantum, 
49  C,   id   est  Deus,   XJX  188  D,   407 D. 


Quaelibet  igifur  essentia  creata  ex  se 
nihil  est,  XXI  202 D;  in  quantum  ab  alio 
dcpendens,  recte  dicitur  potentia,  202  A', 
in  quantum  primi  entis  perfectionem 
parlicipal,  dicitur  actus,  ibid.,  potentia 
quantum  ad  perfectionem  suam  commu- 
nem,  actus  quantum  ad  essenlialem,  202 
B';  creaturis  tamen  inest  essentialiter, 
licet  participative,  esse  essentiae,  et  est 
idem  cum  creatura,  XIX  407A.  —  Essen- 
tia  non  agit  ipsa,  sed  est  principium 
actionis  in  supposito,  XIX  311  A,  31GB, 
D,  et  dat  esse  per  se  ipsam,  333D',  ope- 
rationem  per  potentiam,  334A  ;  interdum 
tamen  essentia  et  potentia  coincidunt, 
334B'.  —  Essentia  inter  vestigia  Dei  in 
creaturis  recenselur,  XIX  237  A',  quare, 
238  D.  —  Quot  modis  aliquid  dicatur 
essentiale,  XJX  281 C.  —  Cf.  Natura, 
Quidditas,  Quo  est. 

Quo  sensu  dicatur  Deus  essentia,  XX 
154A'.  —  Divina  essentia,  quam  Graeci 
vocant  ouatav,  XX  156D,  D',  157A,  modo 
sumitur  ut  substantia,  modo  ut  poten- 
tia,  modo  ut  habitus,  modo  ut  actus,  603 

A.  An  sit  in  se  suppositum  absolutum, 
vel  extra  personas,  XX  231  D,  234A,  vel 
in  tribus  personis  simul,  233A',  vel  in 
qualibet  persona,  232B'.  —  In  creatis 
essentia  non  idem  est  ac  persona,  qua- 
cum  facit  aliquam  compositionem,  XX 
375C,  et  commetitur  se  persona?,  et  cum 
ea  multiplicatur,  374C,  ideo  qua?cumque 
proprietas  personae,  proprietas  est  et 
essentiae,  ibid.;  in  divinis  autem  idem 
sunt  realiter  essentia  et  persona,  374 D, 
C,  375C,  B',  imo  idem  est  essentia  ac 
duae  et  tres,  et  tota  Trinitas,  sed  diffe- 
runt  ratione,  XIX  311 A,  XX  372D,  373A, 
374A,  375D,  376B',  quoniam  communi- 
cabilis  est  essentia,  non  persona,  374D', 
generabilis  persona,  non  essentia,  374 

B,  multiplicabilis  persona,  non  essentia, 
XIX  201 A',  316A'.  —  Quum  sit  suum 
esse,  cum  suo  esse  communicatur,  XIX 
188D,  et  ideo  in  tribus  personis  una  est 
secundum  rationem  et  secundum  rem, 
189  A,  non  trina,  187  C;  non  est  tamen 


ESS 


ESS 


absoluta  persona,  ut  dixerunt  philosophi 
et  Judaei  Trinitatem  ignorantes,  XX  231 
B',  232 D,  nec  quarta  persona  ab  aliis  di- 
stincta,  XIX  186C,  nec  quid  universale 
aut  particulare,  XX  387  A,  sed  in  qualibet 
persona  est  tanquam  commune,  375D,  se- 
cundum  specialem  ac  proprium  modum, 
210  D';  non  est  ad  personas  tanquam 
universale  ad  singulare,  HOC,  nec  tan- 
quam  totum  ad  partes,  HOB',  C,  D',  111 
D',  nec  tanquam  genus  aut  species,  112 
A,  nec  tanquam  materia  in  pluribus 
artificialibus,  ibicl.,  nec  tanquam  totum 
integrale,  111 D,  aut  universale,  113A, 
sed  tanquam  totum  potestativum,  H3C. 
In  personis  dicitur  quasi  materia,  XIX 
320 C,  321  B',  non  proprie,  320 C,  321 A, 
sed  per  quamdam  similitudinem,  ibid., 
vel  juxta  alios,  quasi  forma,  XX  375 
D',  quoniam  principium  est  omnium 
actuum  divinorum,  XIX  327B,  radix  et 
fundamentum  omnium  quaesunt  in  Deo, 
344D,  quse  non  sunt  nisi  ipsa,  ibicl.,  ita 
ut  quidquid  in  divinis  nominatur  vel 
concipitur,  etiam  extra  rationem  sub- 
stantiae,  sit  ipsa  essentia,  licet  sub  alia 
ratione,  344 A'.  —  Divinae  essentiae,  ob 
varias  causas,  non  competit  generare, 
XIX  310 A,  311 A,  C,  C,  313  B',  315 B, 
nisi  forte  in  supposito  pro  natura  suma- 
tur,  313D',  nec  generari,  312D,  314C, 
quum  non  individuetur  in  personis,  sed 
sit  tribus  communis,  312B';  verumta- 
men  per  generationem  communicabilis 
est,  312A',  B',  ob  infinitam  sui  exube- 
rantiam,  178B,  179A',  186D,  nec  sic 
communicata  plurificatur,  tum  quia  es- 
sentiae  multiplicatio  in  his  quibus  com- 
municatur  signum  est  imperfectionis, 
186B',  XX  373B,  tum  quia  non  est  ad 
alterum,  ut  persona,  XX  375B',  376  B', 
et  cum  suo  esse  communicatur,  quod 
unum  est,  XIX  1S8D;  unde  recte  dicitur 
tres  personas  unam  esse  essentiam,  XX 
374  B',  aut  unius  esse  essentiae,  375C, 
376B.  —  Ipsi  igitur  ut  tali  non  adscri- 
benda  est  Dei  fecunditas,  XIX  446 D,  sed 
natura?  ut  intelligenti  et  volenti,  449D', 


450 A';  pariter,  non  est  directe  terminus 
produclionis,  XIX  188  D',  322  C,  ideoque 
non  producitur,  189A,  et  Filii  essentia, 
licet  per  generationem  accepta,  non  di- 
citur  nata,  313A,  nec  proprie  generata, 
294A,  313B,  quia  etsi  terminum  habeat 
ad  quem,  caret  termino  a  quo,  qui  est 
non  esse,  313  B;  an  ratione  praecedat 
generationem  in  Filio,  312C,  vel  in  Pa- 
tre,  312D'.  ■ —  Optirne  dicitur  persona, 
XIX  186B',  XX  216B',  373C,  C,  374C, 
ideo  de  ea  enuntiari  possunt  quae  de  per- 
sonis  praedicantur,  non  tamen  omnia, 
XIX  311 B,  C,  C,  312 A,  quoniam  ipsi 
non  conveniunt  dictiones  quae  persona- 
les  designant  proprietates,  XXIII  129C, 
quapropter  non  dicitur  generari,  nasci 
aut  mitti,  ibicl.,  et  quamvis  dicaturDeum 
esse  factum  vel  passum,  divina  natura 
non  dicitur  facta  nec  passa,  128D,  B', 
nec  nata  de  Virgine,  129C,  et  si  quando 
dicatur  incarnata,  ut  Filius,  nunquam 
tamen  passa,  128  C.  — In  Deo  essentia 
inter  appropriata  non  recensetur,  XX 
320 C,  nec  in  numerum  realem  ponit  cum 
relationibus,  XIX  502B',  C;  essentialia 
autem  non  distinguuntur  secundum  ra- 
tionem  alicujus  communis  cujus  ratio 
sit  in  Deo,  XX  239C,  et  ideo,  ratione 
divinae  simplicitatis,  praedicanlur  de  in- 
vicem,  secundum  quodcumque  nomen 
primae  intentionis,  239  D.  —  Cf.  Gene- 
ratio,  Persona,  Praedicamentum. 

Divina  essenlia,  licet  simplex,  est  pro- 
pria  similitudo  et  ratio  universorum,  XX 
396  C,  399 A',  distincte  repraesentativa 
omnium  quae  virtualiter  continentur  in 
ea,  384 D';  sufficiens  ergo  est  medium 
cognoscendi  omnia,  XXV  339 A,  ita  ut 
eam  intelligendo  cognoscat  Deus  univer- 
sa,  XX  396B',  397B,  405A',  D',  406B', 
licet  per  plures  ideas,  303B,  310  A;  non 
lamen  ipsi  competit  esse  ideam,  XX  398 
A,  nisi  prout  est  intellecta  ut  imitabilis  a 
creatura.  398D,  400B'.  —  An  in  ea  om- 
nia  necessario  repraesententur,  XX  496 
A,  et  a  Deo  videantur,  495D',  496D'; 
quomodo  in  ea  omnia  contineanlur  ab 


ESS 


233 


EUC 


aeterno,  389A,  15'.  —  Cf.   Deus,    Idea. 

[nfinita  dicitur,  XX  576D,  5771),  B', 

quia  incircumscriptibilis  est,  nec  loco, 

nec  lempore,  nec  cognitione  comprehen- 

sibilis,  433  B',  et  sphacrao  coinparatur 
intelligibili,  cujus  centrum  ubique  est, 
cireumfereulia  nusquam,  XXIII  32A.  — 
Naturaliter  a  viatoribus  vidcri  nequit, 
XXV  420A,  A',  424  A',  426D',  quia  eis 
deest  quod  ad  eam  videndam  requiritur, 
nempe  anima  ab  ornni  distractione  libe- 
ra,  426  B',  corpus  non  aggravans  ani- 
mam,  426C,  et  dispositio,  id  est  lumen 
gloriae,  quo  ipsi  uniri  possunt,  426C,  C; 
nihilo  minus  supernaturaliterquibusdam 
ostendi  potest,  et  oslensa  fuisse  creditur 
Moysi  et  Paulo,  420D',  sed  in  quadam 
abstractione  ab  hac  vita,  421 A'.  —  Imo 
ex  puris  naturalibus  a  nullo  creato  in- 
tellectu  conspici  potest,  XXV  420  B, 
424B',  quia  sine  lumine  gloriae  videri 
nequit,  420C,  quod  omnem  naturalem 
transcendit  virtutem,  420D;  quamobrem 
dixerunt  nonnulli  philosophi  et  theologi 
eam  ab  humano  intellectu  nunquam  in- 
telligi  posse,  413  C,  414  D,  sed  per  quem- 
dam  fulgorem  dumtaxat,  416  A,  quod  est 
contra  Scripturae  auctoritatem,  414A', 
et  rationem,  quia  non  esset  Deus  ulti- 
mus  hominis  finis,  414B'.  —  Ad  eam 
tamen  non  pervenitur  per  abstractionem, 
vel  summam,  quidditatis  intelligibilis 
cujuscumque,  XXV  415  A,  416  B,  quia 
quidditas  sic  abstracta  non  est  unius  ra- 
tionis  cum  divina  essentia,  415C,  nec 
per  impressionem  similitudinis  divinae 
essentiae  in  intellectu,  422  D,  quia  nulla 
est  proportio  recipientis  ad  receptum, 
415A',  416B,  et  pernullam  similitudinem 
in  intellectu  receptam  repraesentari  va- 
let,  415D',  416 C,  425 C.  —  Bestat  igitur 
ut  videatur  per  conjunctionem  divinae 
essentiae  cum  intellectu  creato,  XXV  416 
B,  non  ut  vera  forma,  sed  per  modum 
formae,  416 D,  B',  ita  ut  sit  quod  et  quo 
intelligatur,  416B,  417A  :  divina  enim 
essentia,  quum  sit  veritas  pura  et  per- 
fectio  intellectus,  421 D',  ad  eum  com- 


parari  potesl  utspecies  intelligibilis  qiia 
intelligit,  422A.  —  Sed  nee  sic  a  Beatis 
comprehendi  potest,  quia  creato  intel- 
lectui  minime  adaequatur,  XXV  422 B', 
quem  in  infinitum  excedit,  418A,  nec  ab 
eo  totaliter,  seu  quantum  ex  se  visibilis 
esl,  ccrnitur,  418C,  422C,  unde  lucem 
inaccessibilem  habilare  dicitur,  413C, 
416C,  et  a  nemine  videri  posse,  413D', 
416  D';  sed,  quamvis  in  se  simplex  sit, 
et  tota  secundum  rem  intelligatur,  se- 
cundum  rationem  multiplex  est,  et  per 
partem  intelligi  potest,  422B'.  —  An  ita 
videri  possit  quin  in  ea  cognoscantur 
creaturae,  negant  aliqui,  quia  viso  spe- 
culo,  necessario  videntur  quae  in  eo  re- 
praesentantur,  XXV  425D',affirmant  alii, 
quia  aliud  est  Deus  in  se  consideratus, 
aliud  ut  exemplar  creaturarum,  426B, 
quorum  alterum  absque  altero  conside- 
rari  potest,  426C,  saltem  loquendo  de 
visione  indistincta,  qualis  non  competit 
Beatis,  426D;  imo,  juxta  Henrieum,  in 
divina  essentia  non  videntur  nisi  quae 
proprie  in  ea  habent  ideam,  non  quae 
accidentaliter,  427  B,  et  tot  in  ea  con- 
spicit  quisque  quot  requirit  suae  beati- 
tudinis  perfectio,  339  A.  —  An  sine 
gaudio  videri  queat,  XXV  378B',  380  B, 
B'.  —  Cf.  Beatitudo,  Visio. 

ESTHEB,  Mardochaei  neptis,  Iegitima  fuit 
Assueri  conjux,  XXV  181 B'. 

ETYMOLOGIA  nominis  non  est  ejus  signi- 
ficatum,  XXI  476  C. 

EUBULIA  virtus  est  qua  de  faciendis  bene 
inquirimus,  XXIII  550B'. 

EUCHABISTIA  verum  est  sacramentum, 
XXIV  40A,  41 D,  204D',  sed  aliter  ac 
cetera,  205B,  206D,  215C,  218A',  2I9D, 
quia  non  modo  sanctificat,  ut  alia,  sed 
sanctitatis  auctorem  habet,  205B,  206C, 
nec  in  materiae  usu  perficitur,  ut  alia, 
sed  in  sola  consecratione,  215 A,  C,  218 
A',  nec  tantum  sacramentum  est,  sed  et 
sacrificium,  335B'.  Ideo  dignius  est  ce- 
teris,  XXIV  205C,  et  omnium  maximum, 
185C,  A',  et  perfectio,  205  D,  quae  ad 
illud  ordinantur,  91 C,  et  in  eo  consum- 


EUC 


234 


EUC 


mantur,  91  D;  juxta  Henricum,  proprie 
est  vas  gratiae,  deinde  alia  sacramenta, 
in  quantum  aliquid  ejus  virtutis  partici- 
pant,  61 C.  —  Et  quoniam  ad  fomentum 
pietatis  institutum  est,  XXIV  207C,  et 
ad  animarum  nutrimentum,  207C,  recte 
post  Baptismum  et  Confirmationem  ve- 
nit,  206B,  207  B.  —  Unum  est  sacramen- 
tum,  unitate  perfectionis,  XXIV  205D, 
et  integritatis,  206C,  quia  ad  unam  to- 
talem  operationem  ordinatur,  quae  est 
animae  refectio,  205  B';  sed  ob  signorum 
multiplicitatem,  quandoque  pluraliter 
dicitur  sacramenta,  ibid.  Quid  in  eo  sint 
sacramentum,  res  et  sacramentum,  XXIV 
209D,  236C,  355A',  res  tantum,  209A', 
236D',  355B'.  —  Quoniam  multiplicem 
habet  significationem,  XXIV  206C,  varia 
sortitum  est  nomina  :  Eucharistia,  205 
D',  206C,  sacrificium.  hostia,  ibid.,  com- 
munio,  synaxis,  206A,  C,  viaticum,  206 
A,  D,  dominicae  Passionis  memoriale, 
210C.  —  Cur  de  eo  nullus  in  Symbolo 
insertus  sit  articulus,  XXIII  440 D'.  — 
Cf.  Sacramentum. 

Institutio.  Eucharistiae  sacramentum 
non  est  necessarium  nisi  secundum  quid, 
XXIV  91B'J  sed  multis  de  causis  decuit 
illud  institui,  tam  ex  parte  Dei,  212C, 
et  Christi,  210  C,  quam  nostri,  210 A', 
211 D',  252  D;  illud  autem  non  dece- 
bat  institui  a  principio,  211 A',  nec  sub 
V.  L.,  ob  hujus  imperfectionem,  210B', 
211  B,  sed  sub  lege  gratiae,  tanquam 
dignius,  211 B',  et  instante  Passione,  cu- 
jus  est  memoriale,  210C,  211 D,  et  rece- 
dente  Christo,  ut  sic  nobiscum  quodam 
modo  remaneret,  211 C;  an  ante  Incar- 
nationem  fieri  potuisset,  264D.  —  Item, 
quum  ad  animae  baptizatae  refectionem 
conferatur,  XXIV  183C,  230A',  recte  in 
coena  ultima  Christi  institutum  est,  211 
C,  et  per  modum  manducationis,  231 D', 
quia  inter  cibum  et  cibatum  summa  est 
unio,  235C.  —  Demum,  quoniam  in  eo 
aliqua  sunt  supra  naturam,  aliqua  supra 
naturam  et  intellectum,  XXIV  259B',  et 
ob  alias  causas,  multipliciter  illud  prae- 


figurari  decuit,  208  D,  C,  in  lege  naturae 
per  Melchisedech  oblationem,  208  D', 
209A,  C,  A',  C,  in  lege  scripta,  per 
manna,  agnum  paschalem,  208 D',  209 
A,  A',  C,  et  sacrificia  legalia,  82  D',  209 
A,  A',  in  nova  lege,  per  aquam  sanguini 
mixtam  e  latere  Christi  erumpentem, 
208 C,  209B,  D'.  —  Quo  die  confecerit 
Christus  Sacramentum,  XXIV  302A',  303 
A',  et  an  in  azymo,  302C,  303B,  B',  C. 
Ipsum  discipulis  impassibile  et  immor- 
tale  corpus  tradidisse  asserit  Albertus, 
XXIV  305C,  306B,  at  contra,  passibile 
et  mortale  alii  fere  omnes,  305  D',  306 
D',  quale  tunc  habuit,  306  A,  etsi  non 
eodem  modo,  sed  impassibili,  306A'.  An 
ipse  proprium  sanguinem  et  carnem 
sumpserit,  XXIV  235C,  302  B.  —  Cf 
Sacrificium. 

Materia.  Quum  in  sola  materiae  con- 
secratione  consistat  Eucharistia,  XXIV 
596A',  sanctificatam  maleriam  non  re- 
quirit,  597A.  Duplex  autem  est  ejus 
materia,  panis  et  vinum,  XXIV  296  Dr 
ob  varias  rationes,  296  C,  nec  licet  in 
una  tantum  conficere,  ibid.  —  Panis, 
cujus  materia  specialiter  apta  est  ad 
suscipiendum  corpus  Chrisli,  XXIV  296 
D,  D',  panis  est  triticeus,  297 B,  300 A, 
B',  C,  D',  vel  ex  tritico  aliis  granis  ali- 
qualiter  mixto,  297B',  non  autem,  ut 
videtur,  panis  ex  spelta,  297D,  299B', 
300  A,  farre,  hordeo,  297 A',  300 A',  B', 
C,  vel  amido,  297 D',  301 A,  nec  pasta, 
300D',  301 B,  nec  panis  cum  aqua  artifi- 
ciali  subactus,  299C.  In  utroque  autem 
pane,  azymo  scilicet  et  fermentato,  valide 
conficitur  sacramentum,  XXIV  303A', 
304C,  quia  in  utroque  recte  signatur 
Christus,  304D,  et  sic  licite  consecrant 
Graeci  in  fermentato,  in  azymo  Latini, 
304D;  sed  melius  fit  in  azymo,  quia  sic 
consecravit  Christus,  302C,  303C,  304 
A',  C,  et  post  eum  Apostoli  et  Ecclesia 
Romana,  302C,  303B,  305A,  et  puritati 
corporis  Christi  magis  congruit  azyma, 
304B,  A',  B' ;  unusquisque  tamen  pro- 
priae  Ecclesia?  usum  servare  tenetur,  et 


EUC 


238 


EUC 


peccat  alitcr  cclcbrando,  304B.  Cf.  Pa- 
nis.  —  Vinum,  quod  pariter  conformi- 
tatem  habct  ad  sanguinem  Christi,  XXIV 
290  D,  IV,  vinum  est  vitis,  298A,  quod- 
cumque  sit,  300 B',  vel  mustum,  298 D, 
non  autem  acctum,  298H,  nec  agreste, 
298C;  ipsique  in  calice,  ex  ordinalione 
Ecclesia1,  apponenda  est  aqua,  298  A', 
non  ad  essentiam  sacramenti,  quia  in 
puro  valide  consecratur,  299A,  sed  ad 
mysticam  significationem,  298B';  quan- 
tulacumque  autem  sufficit,  299D,  dum- 
modo  sit  naturalis,  non  artificialis,  299 
B,  A'.  Cf.  Vinum. 

Forma.  Eucharistia;  forma  aliqualiter 
differt  a  forma  aliorum  sacramentorum, 
XXIV  215A,  218B',  219C,  proprie  enim 
non  est  forma  sacramenti  sed  consecra- 
tionis  sacramenti,  221  A',  nec  profertur 
ex  persona  ministri  actum  exercentis 
vel  deprecantis,  sed  ex  persona  Christi 
loquentis,  218B,  B',  219  B.  Una  est  uni- 
tate  integritatis  sacramenti,  sed  duplex 
ratione  signorum,  XXIV  221  B'.  —  Forma 
consecrationis  panis,  XXIV  214  D,  21o 
B,  221  D',  propria  et  conveniens,  est, 
Hoc  est  corpus  meum,  215C,  C,  216C, 
potius  quam,  Haec  est  caro  mea,  217 
B',  aut,  Hoc  est  caro  mea,  ibid.,  aut, 
Hoc  est  corpus  Christi,  218  A,  aut,  Hoc 
fit  corpus  meum,  215D',  aut,  Hoc  mu- 
tetur  in  corpus  meum,  ibid.  ;  nonnul- 
la  illi  adjecta  sunt  ab  Ecclesia,  218B, 
ut  conjunctio  enim,  quae  non  est  de 
formae  essentia,  etsi  debeat  recitari, 
219B.  Quomodo  a  Christo  prolata  fuerit, 
tacite,  XXIV  214A',  an  quibusdam  ver- 
bis,  214B',  semel,214D',  an  bis,  214  C; 
et  quomodo  a  ministro  proferatur,  reci- 
tative  an  significative,  21 7  D';  quid  sig- 
nificet,  2I5D',  et  quomodo  verificetur, 
217 C,  219B',  D',  220D;  quid  in  hac  de- 
signet  pronomen  hoc,  216  C,  D',  219  D, 
220  D,  D',  221 B,  222  A.  —  Forma  conse- 
crationis  calicis  ex  variis  Seripturee  locis 
desumpta  videtur,  XXIV  224B',  et  intel- 
ligi  potest  metonymice,  224  D',  vel  meta- 
phorice,  225A.  An  in  his  verbis,  Hic  est 


calix  sanguinis  mei,  csscntialitcr  consi- 
stat,  affirmant  pleriquc,  XXIV  22.31)', 
224  A,  226A,  A',  D\  quia  sequcntia  non 
vcritatem,  sed  effieientiam  sacramenti 
designant,  223C,  negant  Thomas  et  alii, 
quia  pertinere  videntur  ad  locutionis 
inlegritatem,  224A,  B',  et  esscntiales 
designanl  sanguinis  Chrisli  proprielates, 
224  D';  plane  igitur  incertum  est,  223B', 
226 D',  227 C,  nec  opus  est  illud  scire, 
227  A,  sed  sufficit  ea  verba  proferre  ea 
intentione  quam  habuit  Christus,  ibid. 
Imo,  quia  varia  est  apud  varios  Evange- 
listas  forma,  qualibet  valide  consecrare- 
tur,  juxta  plures,  sed  illicite,  XXIV  226 
B,  C,  B',  227  C,  et  ideo  sollicite  servan- 
da  est  forma  Ecclesiae,  223  B'.  —  Cf. 
Consecratio. 

Consecratio.  Solis  his  verbis,  Hoc  est 
corpus  meum,  super  debitam  materiam 
prolatis,  fit  consecratio,  XXIV  218  D', 
222C,  B',  227 A',  et  ejusdem  materiae 
in  corpus  et  sanguinem  Christi  statim 
et  in  instanti  transsubstantiatio,  56A, 
217B,  278D',  ad  quam  disponunt  verba 
instrumentaliter  et  dispositive,  58 A'; 
ideo  post  consecrationem  in  sacramenlo 
realiter  contineri  verum  Christi  corpus, 
de  fide  est,  252 C,  254 D'.  —  Vi  quidem 
sacramenti  non  convertitur  panis  nisi  in 
corpus,  XXIV  253B,  carnem  scilicet  et 
ossa,  253A',  nec  vinum  nisi  in  sangui- 
nem,  253B,  B',  sed  naturali  concomitan- 
tia,  sub  specie  panis  continentur  acci- 
dentia  corporis  et  sanguis,  253B',  et  sub 
specie  vini  caro,  ibid.,  et  sub  utraque 
Christi  anima,  253D,  et  divinitas,  253  A'. 
—  An  die  Parasceves,  moriente  Christo, 
corpus  ejus  in  pyxide  passum  fuisset  et 
mortuum,  XXIV  270  C,  271  A',  307 A, 
308B,  A',  309 A',  et  qua  forma  fuisset 
informatum,  288  A,  B';  item  in  triduo 
mortis,  in  hostia  consecrata  an  fuisset 
anima  Christi,  253  D,  262  D',  263  A,  C, 
308  D'. 

Quomodo  sub  speciebus  contineatur 
Christus,  XXIV  253C,  an  cum  dimensio- 
nibus,  253B',  261 A,  268B',  D',   331 D, 


EUC 


236 


EUC 


333B,  cum  propria  quantitate,  253D', 
254 D,  C,  255C,  et  partibus  distinctis, 
254C;  an  quantitative,  254A',  C,  256A, 
vel  localiter,  255B,  258  D',  260  C,  aut 
situaliter,  254 C,  255  B',  260C,  269 A,  270 
D',  circumscriptive,  254B',  256 A',  258  A, 
vel  definitive,  257A,  per  se,  vel  per  acci- 
dens,  257B,  258C,  ratione  substantia?, 
aut  conversionis  panis,  257C.  —  In  sa- 
cramento  est  mediante  substantia,  non 
quantitate,  XXIV  253B',  ideo  ad  nullum 
reduci  potest  exsistendi  modum  a  philo- 
sophis  assignatum,  258C;  in  tota  hostia 
et  sub  qualibet  hostia?  parte  totus  est, 
XXV  291  B',  et  remanet,  sive  integra 
servetur  hostia,  XXIV  259D',  260  B,  261 
A,  A',  262A,  C,  sive  frangatur,  260A, 
sed  sub  speciebus  non  est  sicut  corpus 
in  vasculo  concavo,  271 B,  nec  assignari 
potest  singularium  partium  corporis  ejus 
positio,  254B,  268B',  et  quamvis  sit  to- 
tus  in  qualibet  parte,  non  tamen  in  par- 
tibus  infinitis,  289A',  nec  in  punctali 
portione,  289B',  nisi  ibi  remaneat  spe- 
cies  panis,  289  C.  An  in  corpore  ejus 
contineantur  anima,  accidentia,  XXIV 
262C,  263D,  sanguis,  263 A,  264A,  par- 
tes  et  proprietates  sub  modo  sacramen- 
tali,  263C,  264B.  —  Quoad  proprietates 
quae  ipsi  insunt  absolute,  eodem  modo 
se  habet  corpus  Christi  in  sacramento  ac 
in  specie  propria,  XXIV  306  D,  quoad 
proprietates  autem  quse  ipsi  conveniunt 
ad  extra,  alio  modo,  306  A'  :  etenim  per 
proprietatem  absolutam  convenit  illi 
esse  in  uno  loco  ut  in  omnibus,  306C, 
sub  sacramento,  in  uno  loco,  sed  non 
ubique,  XX  445 C,  449 C,  XXIV  306C, 
licet  esse  possit  in  pluribus  locis,  257 A', 
D',  258  C,  B',  259 A,  330 A',  331 B,  et  mo- 
veri  potest  aut  videri  in  uno,  quin  in 
alio  moveatur  vel  videatur,  306D' ;  quoad 
proprietatem  absolutam  visibile  est  et 
tangibile  in  se  ipso,  sub  sacramento 
invisibile  et  intangibile,  306  B'.  — 
Quaecumque  passionem  notant  innatam, 
ipsi  conveniunt  in  sacramento,  XXIV 
308  B',  309  A,  non   autem  quae   illatam 


designant  passionem,  308B';  impressio- 
nes  enim  extrinsecae  non  afficiunt  illud 
nisi  sub  propria  forma,  intrinsecae  vero 
etiam  sub  aliena,  308C,  309A.  —  Chri- 
stus  ergo,  prout  est  in  sacramento,  nec 
se  ipsum  nec  aliud  quidquam  videt, 
XXIV  268 C,  nec  a  viatoribus  videri  pot- 
est,  264D',  265C,  266C,  nec  sensu  aut 
imaginatione  apprehensibilis  est,  sed 
tantum  intellectu,  265D',  imo  nec  intel- 
lectu  viatorum,  265C,  268D,  nisi  per 
fidem,  266A,  A'.  Quomodo  videatur  ab 
angelis,  Beatis,  XXIV  265  C,  D,  D',  266 
B',  D',  267B,  D',  268D,  269B,  et  dsemo- 
nibus,  265 D,  266 A;  an  oculo  quodam 
corporali  naturaliter  vel  miraculose  vi- 
deri  possit,  266C,  268B,  C,  saltem  pro- 
prio  sui  oculo,  265  A',  266  B,  C,  268  C, 
B'.  Quid  de  sensibilibus  ejus  apparitio- 
nibus  in  hostia,  XXIV  269 B';  quae  sint 
species  apparentes,  269  C,  an  a  sacer- 
dote  sumi  possint  vel  communicanti- 
bus  distribui,  270D;  quid  de  celebrante 
cui  sic  apparet  hostia  in  Missa,  270A'. 
■ —  Pariter  in  sacramento  tangi  nequit, 
XXIV  271 D,  nec  a  specie  sacramentali 
sub  qua  est,  tangitur,  270  C,  271  B. 
Quomodo  moveatur  in  hostia,  XXIV 
260 B',  sive  quum  movetur  ipsa,  261 B, 
262D,  A',  sive  quum  incipit  vel  desinit 
esse  sub  sacramento,  261  D;  an  fractis 
speciebus  frangatur,  332A',  333C,  vel 
dentibus  teratur,  332 B',  333B.  —  Cf. 
Transsubstantiatio. 

Panis  (et  vini)  substantia  non  annihi- 
latur,  XXIV  279 B,  281 B',  nec  in  pra- 
jacentem  materiam  resolvitur,  281  C, 
295 D,  nec  in  elementarem,  281 D,  sed 
converlitur  in  substantiam  corporis  Chri- 
sti,  279C,  scilicet  in  corpus  materiale, 
exclusis  sanguine  et  anima,  juxta  quos- 
dam,  285C,  286C,  289C,  290B,  vel  ut 
volunt  alii,  in  totam  assumptee  naturee 
substantiam,  XXII  138B',  XXIV  285D', 
et  quidem  secundum  totum  et  partes, 
quia  ejus  materia,  materia  fit  corporis 
Christi,  et  forma,  forma  corporis  Christi, 
282C,  285B',  287  C,  289 C.  —  Male  ergo, 


EUC 


237 


EUC 


XXIV  279B',  295A,  imo  et  hseretice,  279 
C,  A',  dixerunt  quidam  in  corpore  Chri- 
sti  posi  consecrationem  manere  substan- 
liain  panis  et  vini,  279 C,  A',  C,  quia  ncc 
secundum  materiam  nec  secundum  for- 
niam  ibi  manet,  279A',  280 C,  sed  se- 
cundum  accidentia  dumtaxat,  279B',280 

B,  qua?  ibi  variis  de  causis  servantur, 
280B,  D,  314A,  B',  sine  subjecto,  3d3C, 
non  in  aere  circumdante,  315C,  sed  in 
quantitale  sua  seu  dimensionibus  susten- 
tata,  315  C,  D,  D',  319A,  el  individuata, 
315D,  C.  —  In  speciebus  sacramentali- 
bus,  ob  remanentem  quantitatem,  quse 
subest  qualitatibus,  fieri  potestalteratio, 
XXIV  321 C,  322C,  D',  325C,  molus  lo- 
calis,  262  D,  322D',  fractio,  332D',  aug- 
mentum  et  diminutio,  322  A',  323 A,  325 

C,  generatio  et  corruptio,  323 D',  325  B  ; 
duplex  autem  est  alteratio,  altera  acci- 
dentalis,  quoad  qualitatem  vel  quanlita- 
tem,  325C,  altera  substantialis,  ex  parte 
qualitatis  qua>  corrumperetur,  vel  quan- 
titatis  quae  ita  divideretur  ut  non  rema- 
nerent  species,  325  A',  et  in  utraque  al- 
teratione,  accidentali  et  substantiali, 
quamdiu  remanet  esse  dimensionum  con- 
forme  substantiae  praecedenti,  ibi  rema- 
netet  sacramentum,  325  A',  B'.  Corruptis 
autem  prioribus  accidentibus  et  inductis 
aliis,  ibi  desinit  esse  corpus  Christi,  et 
incipit  esse  alia  materia,  et  hoc  natura- 
liter,  sine  miraculo,  XXIV  324C;  quae  sit 
autem  nova  ista  materia,  non  constat, 
an  panis  substantia  sub  speciebus  re- 
diens,  326B,  328D',  vel  materia  creata, 
326A',  327A,  328C,  vel  accidentium  con- 
versio  in  substantiam,  328B'.  —  Simili- 
ter,  per  qualitates  in  quantitate  subje- 
ctatas  agere  possunt  species  quae  prius 
agebant  praesente  substantia.  XXIV  324 
B',  ut  extrinseca  substantialiter  immu- 
tare,  324D',  in  ea  converti  in  quae  pot- 
erant  substantiae  praeexsistentes,  326B', 
nutrire,  328  A',  329D',  330 B,  D,  non  per 
formam  panis  in  eis  subsistentem,  327 

D,  nec  per  se  ipsas,  sed  quia  vel  in  aliud 
convertuntur,  327  C,   328C,  B',  vel   in 


hoc  vices  supplenl  subslantiaR,  328C,  D. 
—  Cf.  Accidens,  Panis,  Species,  Yiuum. 

Minister.  Ad  Eueharistioe  sacramen- 
lum  ordinanlur  omnes  clericorum  ordi- 
nes,  XXV  24C,  25B',  D',  30C,  quorum 
quisque  circa  illud  actum  habetaliquem, 
15D',  et  proprium  quo  ab  aliisordinibus 
discernilur,  29  B,  et  quuin  altissimus 
horum  actus  sit  corpusChristi  consecra- 
re,  non  est  ordo  sacerdotio  altior,  30 B, 
A',  cujus  est  principalis  aclus,  27  C,  29 
A'.  —  Proprie  ergo  sacerdotibus  compe- 
tit  sacramentum  conficere,  XXIV  343B', 
et  ministrare,  345B',  et  omnes  vere  illud 
consecrant,  343A',  etiam  haeretici,  ex- 
communicati,  343A',  D',  344C,  et  degra- 
dati,  345A',  quia  consecrandi  potestas 
ad  characterem  sacerdotalem  pertinet, 
qui  nunquam  amittitur,  344 A,  345  A. 
Episcopi  nec  majorem  nec  specialem 
potestatem  habent  circa  illud  sacramen- 
tum,  XXIV  196D',  XXV  30D,  A',  quod 
suscipienti  perfectionem  non  confert  su- 
pra  statum  communem,  XXIV  196  A'; 
diaconis  vero  non  licet  Eucharistiam  dis- 
pensare,  extra  necessitatem  aut  episco- 
pi  commissionem,  345B',  nisi  forte  san- 
guinem,  ad  quem  porrigendum  non  re- 
quiruntur  manus  consecratae,  345C.  — 
Minister  in  Eucharistia  nullum  exterio- 
rem  habetactum  qui  sit  instrumentaliter 
causa  consecrationis,  XXIV  218B,  imo 
nullum  actum  praeter  verborum  prola- 
tionem,  218B';  sed  exigit  dignitas  sacra- 
menti  ut  sit  minister  sanctificatus,  XXV 
26B',  et  ideo  unctione  consecrantur  sa- 
cerdotes,  ut  possint  Christi  corpus  tan- 
gere,  27B'.  et  in  peccato  scienter  con- 
secrantes  vel  tangentes,  gravissime 
peccant,  XXIV  238  A,  etiam  in  casu  ne- 
cessitatis,  XXV  22  B,  D',  23  A.  —  Cf. 
Sacerdos. 

Subjectum.  Corpus  Christi  vere  su- 
munt  peccatores,  XXIV  232B',  infideles, 
233A,  qui  nesciicomedunt  hostiam  con- 
secratam,  233 B',  imo  et  bruta,  233 C,  sed 
quia  rem  sacramenti  non  percipiunt, 
spirilualiter  non  comedunt,  233B,  A',  D', 


EUC 


238 


EUC 


—  Multiplex  est  enim  modus  Christum 
manducandi,  sive  corporaliter,  XXIV  234 
A',  sive  spiritualiter,  234B',  et  alia  est 
manducatio  corporalis,  alia  sacramenta- 
lis,  234C,  alia  spiritualis,  234D',  quia 
cibus  in  sacramento  potius  est  cibus  spi- 
ritualis  quam  corporalis,  234  C,  unde 
quandoque  dicitur  non  in  ventrem,  sed 
in  mentem  transire,232D',  327 A'.—  Ad 
receptionem  Eucharistiae  tria  requirun- 
tur  :  puritas  cordis,  XXIV  241 B',  actua- 
lis  devotio,  et  corporalis  munditia,  241 
C;  quaecumque  ergo  conscientiae  purita- 
tem  auferunt,  ut  peccatum,  omnino  im- 
pediunt  celebrationem  aut  communio- 
nem,  242 C,  A',  B',  243 C,  245 A,  quae 
actualem  devotionem  et  corporalem 
munditiam,  ut  nocturna  pollutio  vel 
actus  conjugalis,  impediunt  ex  quadam 
condecentia,  236A',  242D,  244A,  245B, 
et  sub  levi,  242C,  nisi  adsit  ratio  cele- 
brandi  aut  communicandi,  242B' ;  quae 
corporalem  dumtaxatmunditiam  tollunt, 
ut  lepra,  non  impediunt,  243 D,  sed  lau- 
dabiiis  possunt  esse  causa  abstinendi, 
243  A'.  —  Christi  corpus  videre  in  mor- 
tali  non  est  peccatum,  imo  bonum  est, 
quia  ad  devotionem  disponit,  XXIV  236 
A,  B,  237A,  licet  infideles  ab  hujusmodi 
inspectione  arcendi  sint,  237  B,  tangere 
autem  in  mortali  peccatum  est,  236B,  D', 
nisi  ex  sola  reverentia  tangatur,  236 A'; 
idcirco  qui  in  mortali  scienter  suscipit 
aut  conficit  sacramentum,  graviter  pec- 
cat,  235D',  236B',  239A',  240A,  B,  imo 
gravissime,  238A,  quia  non  est  Eucha- 
ristia  medium  ad  removendum  morbum, 
236D'.  An  et  quando  concedi  possit  pec- 
catoribus,  XXIV  245C,  D',  301 A',  suspe- 
ctis  de  peccato,  246  B,  amentibus,  246 
A',  daemoniaeis,  246C,  phreneticis,  246 
B',  247  A,  pueris,  246C;  an  eo  uti  liceat 
ad  experimentum  sumendum  de  peccato, 
246 C.  —  Cf.  Missa. 

Non  plus  quam  semel  in  die  sumen- 
dum  est  sacramentum,  XXIV  339C,  nec 
minus  quam  semel  in  anno,  ibid.,  sub 
pcena  excommunicationis,  339D',  sed  val- 


de  optandum  esset  ut  frequenter,  quan- 
tum  potest,  quisque  ad  illud  accedat, 
338  C,  dummodo  cum  desiderio  commu- 
nicet  et  reverentia,  ibid.,  quia  melius 
est  ex  caritate  accedere  quam  ex  timore 
abstinere,  340D. —  Suscipientem  autem, 
ob  reverentiam  sacramenti,  oportet  esse 
jejunum,  XXIV  210  D',  212  B',  quisquis 
fuerit  olim  circa  hoc  usus  Ecclesiae,  212 
C  :  ideo  quaelibet  cibi  sumptio  a  media 
nocte  praecedente,  impedit  receptionem 
sacramenti,  213A;  item  potus  electuari- 
orum  vel  vini,  213C,  et  etiam  probabi- 
lius  aquae,  ibid.,  nisi  sit  quid  modicum 
quod  introierit  os  lavando,  213C;  non 
autem  impediunt  quae  ab  intrinseco  de- 
glutiuntur,  ut  saliva,  213  A'.  Licet  tamen 
non  jejunum  communicare,  imminente 
mortis  periculo,  XXIV  212B',  213B,  vel 
quum  sacerdos,  sumpto  corpore  Christi, 
deprehendit  in  calice  non  esse  vinum, 
sed  aquam,  213  D',  quia  tunc  tenetur  de 
novo  vinum  consecrare  et  sumere,  214 
A.  —  Post  communionem  decet  commu- 
nicantem  paulisper  in  gratiarum  actione 
remanere,  antequam  aliud  comedat, 
XXIV  213 A',  sed  magnum  non  requiri- 
tur  intervallum,  213  B'.  —  Cf.  Com- 
munio. 

E/fectus.  Eucharistia  caritati  corre- 
spondet,  XXIV  82  D,  85  D',  et  ordinatur 
contra  malitiam,  82A',  et  invidiam,  84 
B',  et  varios  habet  effectus,  333 C,  tam 
ut  sacramentum,  quam  ut  sacrificium, 
335 B',  quales  sunt  vitam  spiritualem 
dare,  336A,  337B',  nutrire,  84C,  repa- 
rare,  334A,  336C,  338B',  fovere,  338A, 
augere,  333D',  336C,  infirmitates  cura- 
re,  337  C,  virtutes  roborare,  334  A,  ma- 
xime  caritatem,  337  C.  —  Hominem  per- 
ficit  quantum  ad  finem  extra,  XXIV  81 
B',  eumque  fini  conjungit,  82A,  quia  in 
ea  terminatur  omnis  sanctificatio,  81 C; 
specialem  inducitunionem  fidelium  cum 
Deo,  337  B,  et  ad  invicem,  336  A';  omnes 
interiores  sensus  mirabiliter  delectat, 
212A,  quoniam  quibusdam  est  lac,  qui- 
busdam  panis,  192 B.  —  Peccata  morta- 


KUN 


239 


EVA 


lia  non  dclet,  quia  gratiam  praesuppo- 
nil,  XXIV  335C,  nisi  ca  quoruni  devote 
coinnuinieans  non  est  conscius,  335A', 
sed  in  quauluni  sacrificium,  potest  in 
peccatoribus  delere  mortalia,  ibid.:  pec- 
cata  venialia  delet  in  devote  communi- 
cantibus,335A,336B,  337  C,D',  et  tanto 
magis  quanto  major  est  devotio,  335B  ; 
a  peccatis  futuris  praeservat,  animae  vires 
augendo,  336C,  337C,  et  fugando  dae- 
mones,  336 U',  338 A,  et  nobis  meretur 
gloriam,  336 B'.  —  Ut  sacramentum,  non 
auiert  poanam  peccato  debitam,  XXIV 
335  C,  sed  ut  sacrificium,  eam  tollere 
valet  in  parte  vel  in  toto,  335D'.  —  De- 
mum,  pra3  ceteris  sacramentis  defunctis 
prodesse  potest,  XXV  334 D.  —  Effectus 
ejus,  saltem  quosdam,  impediunt  non 
modo  mortale  peccatum,  sed  quaecum- 
que  actualem  devotionem  corrumpunt, 
XXIV  335  A,  ut  distractiones  et  venialia, 
334  C,  335  C,  337  A.  —  Epilogatio  in 
Eucharistiam,  de  dignitate,  effectibus  et 
ritibus  hujus,  XXV  215B  et  s.  —  Cf.  Sa- 
cramentum. 

EUCLIDES,  Alexandrinus  mathematicus 
(iv°  saec  a.  c),  de  polygonio  in  circulo 
inscripto,  XXI  92  B'. 

EUDOXUS  Cnidius,  astronomus  (409-356  a. 
c),  de  divisione  ccelestis  circuli  in  pla- 
nes  et  aplanes,  XXI  83B'. 

EUGENIUS  Papa  III  (1145-1153),  S.  Bernar- 
di  discipulus,  XIX  175C,  in  concilio 
Bemensi  Gilbertum  Porretanum  dam- 
navit,  XX  229A'. 

EUNOMIUS  Cappadox,  Cyzicensis  episcopus 
(iv0sa3c.)ethaeresiarcha,contendensChri- 
stum  corpus  sine  anima  assumpsisse, 
XXIII  78  D',  82B,  et  puram  esse  creatu- 
ram,  doctrinam  suam  e  Platonicorum 
dogmatibus  hausisse  videtur,  XIX  233D'. 

EUNUCHI  ex  nativitate  aut  causa  extranea 
evirati,  ad  sacerdotium,  imo  ad  praesula- 
tum  promoveri  possunt,  XXV  56D,  qui 
autem  sponte  se  mutilaverunt,  irregula- 
ritate  innodantur,  56A'.  —  Eunuchis,  si 
continere  proposuerint,  non  denegabitur 
aureola,  XXV  441 C. 


EUPHORBIUS,  Trojanus  miles,  ab  Acliilie 
(seu  verius  a  Menelao)  occisus,  quem 
olim  se  fuisse  in  anteriori  vita  gloriaba- 
tur  Pythagoras,  XXII  105  A'. 

EUPHRATES,  fluvius  paradisi,  quamvis 
extra  paradisuui  inveniatur  ejus  origo, 
XXII  158A',  cur  quotannis  non  exundet 
sicut  Nilus,  152A. 

EUSEBIUS,  Emisenus  episcopus  (f  359), 
cui  perperam  adscripta  est  collectio 
homiliarum  S.  Eucherii  et  quorumdam 
aliorum,  ad  custodiam  cordis  hortatur, 
XX  61 D',  et  ad  filialem  obedientiam, 
XXII  589B',  et  peccandi  venialiter  con- 
suetudinem  damnat,  XX  60  C. 

EUSTACHIUS  (S.)  martyr,  per  opera  mise- 
ricordiae  ad  christianam  fidem  adductus 
est,  XX  44A',  XXII  550C.  (In  Legenda 
aurea,  c.  157.) 

EUSTRATIUS,  Nicaeensis  episcopus  (ui° 
s.),  asserens  nullum  hominem  ad  ange- 
lorum  operationem  pertingere  posse, 
haeresim  sapere  videtur,  XXI  509B. 

EUTRAPELIA  virtus  est  qua  homo  delecta- 
bilem  se  praebet  in  ludis,  XXIII  551 A. 

EUTYCHES,  monasterii  abbas  apud  Con- 
stantinopolim  (v°  saec),  et  haeresiarcha, 
unam  tantum  in  Christo  fuisse  naturam 
docuit,  XXIII  79C,  136B',  141  D,  et  unam 
voluntatem,  312  A,  313B. 

EVA,  generis  humani  mater,  cur  in  para- 
diso  facta  sit,  XXII  153  C,  et  de  viro 
dormiente,  163  C,  164  C.  —  Eam  de 
costa  viri  factam  esse,  de  fide  est,  XXII 
162C;  mulierem  enim  simul  cum  viro, 
ut  ceteras  animantium  feminas,  effor- 
mari,  162B,  varias  ob  causas  minime 
decebat,  sed  ex  viro,  163C,  164A,  et 
praecipue  ex  latere  viri,  quum  ejus  sit  so- 
cia,  non  domina  nec  ancilla,  163A',  164 
A,  et  ex  costa,  quae  os  durum  est,  164  D, 
D'.  Corpus  ejus  a  Deo  ipso  immediate 
formatum  est,  XXII 163 B',  et  in  instanti, 
164  C,  praeter  ordinem  naturae,  163 B', 
189B;  an  autem  ex  sola  viri  costa,  affir- 
mant  quidam,  164D,  165A,  negat  vero 
Thomas,  quia  sic  corpus  ejus  nimis  ra- 
rum  fuisset,  162 A',  ideo  ad  praedictam 


EX 


240 


EXC 


costam  accidere  oportuit  aliam  mate- 
riam  vel  de  novo  creatam,  162B',  vel  ex 
praejacente  in  corpus  feminae  conver- 
sam,  162C;  ceterum,  cum  costa  videtur 
aliqua  pars  carnis  Adae  e  latere  ejus 
ablata,  165B.  — ■  An  in  statu  innocentiae, 
salva  virginitale  concipere  potuisset, 
XXII  199  A',  202  B',  C,  D',  aut  parere, 
199  B,  202 D,  203  D';  an  sine  gravitate 
gravida  fuisset,  199  C,  et  sine  dolorepe- 
perisset,  199 D'.  —  Ab   ipsa,  tanquam 

.  infirmiore,  coepit  tentatio,  XXII  225C, 
et  revera  infirmior  viro  quoad  rationem 
fuisse  videtur,  225D',  226A,  C;  et  sicut 
in  ipsa  erat  peccare  et  mori,  257 D',  ita 
et  peccare  et  decipi,  258 A.  —  Sciebat 
enim  serpentem  non  naturaliter  loqui, 
sed  per  spiritualis  alicujus  naturae  mini- 
sterium,  XXII  258  A,  et  verum  credidit 
quod  ab  ipso  dicebatur,  226  C,  227  D, 
230D',  etsi  forsan  non  crediderit  quod 
posset  fieri  ut  Deus,  228B',  unde  ex  qua- 
dam  ignorantia,  240  A,  C,  decepta  est, 
226 C,  230C,  258A.  Evae  peccatum  non 
fuit  omissio,  XXII  226D,  227 A,  230 C, 
nec  dubitatio,  226 D',  227  B,  nec  inobe- 
dientia,  230B,  nec  curiositas,  230C;  ab 
aliquibus  dicitur  infidelitas,  226C,  227 
A,  230A,  vel  cupiditas,  228A,  sed  pro- 
prie  est  superbia,  226  C,  227A,  231  B, 
unde  in  curiositatem,  gulam  et  inobe- 
dientiam  cecidit,  231 C.  —  Gravius  pec- 
cavit  quam  Adam  ratione  motivi,  quia 
ex  majori  elalione,  XXII  227  A',  230  C, 
231 D,  item  ex  parte  peccati,  utpote  ma- 
gis  nocivi,  231 B',  C,  minus  aulem,  con- 
siderata  persona  peccantis,  231 A,  C.  — 
Ipsi  pro  peccato  tres  inflictae  sunt  pcenee, 
XXII  392B.  —  Ipsa  sola  peccante,  an 
originale  peccatum  ad  posteros  transiis- 
set,  XXIV  67C.  —  Cf.  Adam,  Innocentia. 

EVIDENTIA  duplex  est,  altera  visionis,  al- 
tera  intelligentiae,  XIX  64 D',  et  duobus 
modis  demonstratur,  naturali  ratione  et 
supernaturali  operatione,  62  C.  Cf.  Cer- 
titudo. 

EX  praepositio,  quo  differat  apraepositione 
de,  XIX  318D.  Quandoque  causalitatem 


exprimit  primi  termini  in  alium,  quan- 
doque  ordinem  terminorum  tantum, 
XXIV  293A,  D' ;  ceterum  sex  varia  desi- 
gnare  solet,  XIX  319  B'.  — Quandonam 
dici  possit  aliquid  fieri  ex  aliquo,  XXIV 
293 A,  et  quid  de  propositione  :  Ex  pane 
fit  corpus  Christi,  293  B  ;  quo  sensu 
dicatur  Filius  ex  Patre  natus,  XIX  319 
D',  aut  omnia  esse  ex  Deo,  in  Deo,  per 
Deum,  XX  318D',  320D',  322 B'. 
EXCOMMUNICATIO  quid  sit,  XXIV  51 1B, 
512  D'.  —  Alia  est  a  jure,  quae  potius  ad 
vitandam  culpam  ferri  videtur,  XXIV 
518A,  alia  a  judice,  quae  magis  ad  fran- 
gendam  contumaciam  ordinatur,  518B; 
item  alia  est  major,  quae  participatione 
sacramentorum  et  coetu  fidelium  simul 
privat,  511 B,  512B',  515B',  alia  minor, 
quae  a  sacramentorum  participatione  tan- 
tum  excludit,  ibid.;  item  alia  justa,  alia 
injusta,  511 C.  —  Non  modo  ab  Apostolis 
ortum  cepit,  XXIV  511 D,  sed  a  Christo, 
511 A',  imo  a  V.  L.,  511 B',  nec  contra 
caritatem  est,  quia  ad  bonum  delinquen- 
tis  ordinatur,  511 D,  513  D.  —  Ad  Eccle- 
siam  pertinet  spiritualiter  excommuni- 
care,  sicut  civilibus  potestatibus  corpo- 
raliter,  XXIV  511 C,  et  Deo  spiritualiter, 
513C,  ut  rigore  corrigat  quos  per  pieta- 
tem  non  valet,  517  C.  Quum  autem  ad 
forum  exterius  spectet  excommunicare, 
non  pertinet  ad  parochos  aut  simplices 
sacerdotes,  XXIV  514  B',  518B,  nisi  in 
certis  casibus  aut  ex  concessione,  518 
A',  sed  ad  episcopos  et  preelatos,  514A', 
518D,  etiam  laicos,  dummodo  jurisdi- 
ctionem  habeant  in  foro  exteriori,  514  B'; 
item  ad  archidiaconos  et  ad  quaedam  ca- 
pitula,  518A',  non  autem  ad  abbatissas, 
519B.  —  Nemo  igitur  semetipsum  ex- 
communicare  potest,  nec  aequalem,  nec 
superiorem,  sed  tantum  subditum,  XXIV 
514D',  526 C,  nec  valet  excommunica- 
tio  episcopi  extra  dioecesim,  519B;  item 
excommunicare  nequit  qui  jurisdictione 
privatus  est,  ut  excommunicatus,  aut 
suspensus  ab  officio,  514 C. 
Ad   justam   excommunicationem  tria 


EXC 


241 


EXE 


requiruntur,  XXIV  518D',  vcl  quatuor, 
5121).  Non  nisi  pro  peccato  gravi  infligi 
polest,  XXIV  513D',  imo  gravissimo,  514 
A,  et  perlinaci,  ibid.,  vel  pro  gravi 
damno  temporali,  513 D\  et  temere  ex- 
communicantes  graviter  peccant,  et  ad 
restitutionem  tenentur,  519 A.  —  Item, 
nemo  nisi  pro  propriis  excessibus  ex- 
communicari  potest,  XXIV  517D',  ideo 
nec  universitas  aut  civitas  pro  quorum- 
dam  delictis,  515B,  517  B',  etsi  interdici 
valeant,  515  C,  nec  uxor  pro  viro,  aut 
filii  pro  parentibus,  aut  rex  pro  populo, 
nisi  his  in  sceleribus  communicaverint, 
517  C.  Excommunicari  tamen  potest 
mortuus  in  detestationem  criminis,  et 
sic  nonnulli  ex  jure  excommunicantur, 
XXIV  517B';  similiter  jam  excommuni- 
catus  denuo  excommunicari  potest  ad 
majorem  suam  confusionem,  515 D.  — 
Injusta  excommunicatio  vel  injusta  est 
ex  parte  excommunicantis  qui  mala  in- 
tentione  agit,  et  tunc  valida  est,  XXIV 
514B,  517D,  vel  ex  parte  excommunica- 
tionis  in  qua  juris  ordo  non  servatur, 
et  potest  esse  invalida,  514  C,  517 A',  vel 
ex  parte  excommunicati  qui  nullam  de- 
dit  causam,  et  proficit  ei  ad  humilita- 
tem,  514  D,  517  D;  nullo  tamen  modo 
contemnenda  est,  514D,  sed  timenda  et 
tenenda,  exceptis  tribus  casibus,  517  A'. 
—  Quum  sit  pcena,  non  culpa,  excom- 
municatio  caritatem  non  tollit,  XXIV 
513A,  517D  :  qui  sint  ejus  effectus,  512 
C,  513A';  quomodo  suffragiis  Ecclesia? 
privet  excommunicatum,  513B;  in  pri- 
mitiva  Ecclesia  excommunicati  a  daemo- 
niis  corporaliter  vexabantur,  513C.  — 
Cum  majori  excommunicatione  innodatis 
non  licet  communicare,  nisi  certis  per- 
sonis,  XXIV  515B',  et  in  certis  casibus, 
515C,  D',  et  hoc  sub  pcena  excommuni- 
cationis  majoris  vel  minoris,  516  A,  A' ; 
cum  his  communicans  in  divinis,  peccat 
mortaliter,  516  C,  in  aliis  autem  officiis, 
saltem  venialiter,  516B;  ideo  eis  obedire 
non  tenentur  subditi,  518A;  an  autem 
superiores  cum  eis  communicare  va- 
T.  25"'". 


leant,  5151)'.  —  Cum  minori  excommu- 
nicalionc  ligatis  communicare  licet,  sed 
eis  ministrari  nequeunt  sacramenta, 
XXIV  515  ir. 

A  minori  excommunicatione  absolvere 
potesl  quilibet  sacerdos  in  foro  pceni- 
tentia?,  XXIV  511  C,  516 D,  a  majori  lata 
a  jure  quilibet  episcopus  vel  sacerdos, 
exceptis  sex  casibus  Papae  reservatis, 
516A',  a  majori  autem  lata  a  judice  nul- 
lus,  nisi  qui  eam  tulit  aut  ejus  superior, 
511 B,  516D.  A  quacumque  absolvere 
potest  quilibet  sacerdos  in  mortis  arti- 
culo,  XXIV  516B',  sed  prius  absolven- 
dus  est  poenitens  ab  excommunicatione 
quam  a  peccatis,'  516  D',  526D.  —  Ex- 
communicatus  absolvi  potest,  etiam  in- 
vitus,  XXIV  517  A,  et  quia  inter  se  con- 
nexionem  non  habent  excommunicatio- 
nes,  alia  sine  aliis  auferri  potest,  ibid.; 
ideo  qui  a  pluribus  judicibus  pluribus 
sententiis  est  ligatus,  una  ablata,  ab  aliis 
non  censetur  absolutus,  517B,  qui  autem 
ab  eodem  judice,  una  ablata,  ab  aliis 
communiter  solvitur,  517 A. 

Episcopi  excommunicati  valide  confe- 
runt  ordines,  XXV  40A',  dummodo  for- 
mam  servent  debitam,  quia  excommu- 
nicatio  non  tollit  officium,  40A',  46D  et 
s.  —  Item  sacerdotes  excommunicati 
valide  baptizant,  XXIV  143A,  et  conse- 
crant,  343 A',  D',  344 C,  sed  ad  suam 
et  adsistentium  damnationem,  343B', 
344B,  quoniam  ab  eis  nec  Missam  audi- 
re  nec  sacramenta  recipere  licet,  343A', 
345  A. 

Vir  excommunicationis  interminatio- 
ne  coactus  ad  vivendum  cum  femina 
quam  ficte  duxit,  debet  potius  excom- 
municationem  sustinere,  XXV  76  A. 
EXEMPLAB.  Quid  inter  ideam,  rationem 
et  exemplar,  XX  413 A',  420  D,  et  an 
in  Deo  ponere  sit  plura  exemplaria,  420 
D,  B'.  —  Quotuplici  modo  aliquid  dica- 
tur  fieri  per  modum  exemplaritatis,  XIX 
328D,  et  quo  sensu  dicatur  Filius  a  Patre 
procedere  secundum  rationem  exempla- 
ritatis,  328  A',  B',  329 C,  D.  —  Excmpla- 
16 


EXP 


242 


EZE 


res  rationes  vocantur  causales  rationes 
in  Verbo  ab  aeterno  exsistentes,  XXII 
167  B,  C,  in  quibus  praedefinitum  est 
quidquid  Deus  in  operibus  naturse  et 
gratiae  naturaliter  aut  supernaturaliter 
operatur,'  167 C.  —  Cf.  Ratio. 

EXORCISMUS  contra  energumenos  est, 
XXIV  167 A',  et  contra  interiores  daemo- 
num  impugnationes  valet,  167  B'.  — 
Quum  propter  hominum  peccata  daemo- 
nes  quamdam  in  creaturas  habeant  pote- 
statem,  cujuscumque  rei  consecrationem 
praecedere  debetexorcismus,XXIV  167 C, 
et  ideo  Baptismo  praemittitur  exorcismus 
baptizandi,  167  D,  quia  intus  a  diabolo 
possidetur,  167B'.  —  Olim  ad  exorcistas 
pertinebat,  XXIV  168  B,  etquatuor  com- 
plectebatur,  166D,  quorum  quaedam  abo- 
lita  sunt,  166  B';  nunc' ad  sacerdotes 
spectat,  168 B,  et  vel  post  Baptismum 
supplendus  est,  168A.  —  An  daemonem 
expellat,  quomodo,  XXIV  165B,  167B', 
et  qua  virtute,  168  D',  et  quid  pueris 
conferat,  165C,  D,  167D'.  Exorcismus 
non  est  sacramentum,  sed  sacramentale, 
XXIV  165C,  591 A',  nec  omnes  daemo- 
num  molestias  reprimere  valet,  sed  tan- 
tum  eas  contra  quas  principaliter  est 
institutus,  XXV  143B'.  —  Baptismi  ex- 
orcismus  recitatur,  XXV  210B',  211  A, 
A'.  —  Quid  de  exorcismo  Salomonis, 
XXIV  165B,  C.  —  Cf.  Baptismus. 

Exorcista  in  Ecclesia  actionem  habet 
purgativam,  XXV  24 D,  et  sacramento 
Eucharistiae  cooperatur  'arcendo  ener- 
gumenos,  25  B.  —  Characterem  vere 
accipit,  XXV  17B',  in  traditione  libri 
exorcismorum,  29  A;  ipsi  tribuitur  gratia 
sanitatum,  24 C.  —  De  ritibus  ordinatio- 
nis  exorcistarum,  XXV  225 D. 

EXPERIENTIA.  In  Christo  fuit  scientia  ex- 
perimentalis  acquisita,  XXIII  248D,  251 
A',258C,quadiversas  poenalitates  didicit 
experimentaliter,  259 A,  et  per  sensus 
aliqua  apprehendit  quae  ante  sic  non  no- 
verat,  259B.  —  An  per  experientiam 
scientiam  acquirant  daemones,  XXI  398 
D',  et  quomodo,  399 B'.  —  Cf  Scientia. 


EXSEQULE.  Cultus  exsequiarum  an  prosit 
defunctis,  XXV  335D'.  Cf.  Defunctus. 

EXSISTENTIA  rerum  triplex  est,  XX  424 
B',  et  in  definitione  rei  non  est  ponenda, 
XIX  411  A.  —  Exsistentia  creaturarum 
non  est  esse  absolute,  sed  sub  quodam 
respectu,  XXI  194  D;  extra  rationem  est 
essentiae,  cui  dat  esse  individuum  et 
multiplicari,  210 B,  nec  creaturis  datur 
nisi  a  causa  prima,  ibid.  —  Esse  exsi- 
stentiae  non  inest  creaturis  essentialiter, 
sed  per  modum  accidentis  supervenien- 
tis  essentiae,  XIX  407B,  licet  non  sit 
proprie  accidens,  407  C,  et  non  est  idem 
ac  creatura,  quae  quantum  ad  tale  esse, 
potest  esse  vel  non  esse,  407  D.  Differt 
ergo  ab  esse  essentiae,  realiter  juxta 
Thomam  et  alios,  XIX  407  D',  ratione 
tantum,  juxta  Henricum,  407  D,  D',  et 
intentione,  407  A',  ita  ut  idem  esse,  in 
quantum  refertur  ad  causam  exemplarem 
vocetur  esse  essentiae,  in  quantum  refer- 
tur  ad  causam  efficientem,  esse  exsi- 
stentia?,  408 A,  XXI 192 D,  193 A',  194B. 
An  sit  de  intellectu  rei,  XXI  191 A',  C, 
193B.  —  Cf.  Esse,  Essentia. 

EXTREMA  aliquo  modo  cum  medio  com- 
municant,  XXV  352 D',  et  per  medium 
ad  invicem,  XXII  545 C,  ab  uno  enim 
extremo  pervenire  nequit  actio  in  alte- 
rum  nisi  per  impressionem  factam  in 
altero,  92D.  Item,  in  medio  uniuntur, 
sive  per  modum  unionis,  quo  utrumque 
alteratur,  XXII  135 C,  sive  per  modum 
congruentiae,  quo  sibi  ad  invicem  con- 
gruunt,  135  D.  —  In  materialibus  substan- 
tiis,  extrema  ex  quibus  constant,  non  sunt 
in  praedicamento  substantiae  nisi  reducti- 
ve,  XXI  202D'.  —  Inter  extremos  humo- 
res  media  stat  sanitas,  XIX  56D',  inter 
extrema  vitia  virtus,  inter  extremos  er- 
rores  veritas,  57A.  —  Cf.  Medium. 
Extrema  Unctio.  Vide  Unctio. 

EZECHIEL  propheta.  Explicantur  nonnulli 
ejus  textus  :  de  casu  Luciferi  (xxvm,  12, 
13),  XXI  287 D',  289B;  de  justo  caden- 
te,  cujus  perire  dicuntur  justitiae  (xvm, 
24),  XXIV  578C. 


FAL 


2W 


FAT 


F 


FABIANUS  (S.)  Papa  (230-250)  per  colum- 
bao  apparitionem  sunimo  ponlificalu  di- 
gnus  declaratus  est,  XIX  571 C.  —  Ter 
in'  anno  omnes  lideles  communicare  sta- 
tuit,  XXIV  339 C,  sub  excommunicationis 
interminatione,  340A.  (Decret.  de  Con- 
secr.  dist.  II,  c.  10  et  16.) 

FACIES  Dei  mullipliciler  sumitur,  XIX  215 
D'.  —  Facie  ad  faciem  Deus  a  viatoribus 
videri  nequit,  XIX  215  C,  sed  a  Beatis 
videtur,  XXV  480 B,  et  quo  quis  eum  sic 
clarius  contemplatur,  eo  beatior  est, 
402  A'. 

FACTIO  quid  sit  et  quo  differat  a  creatione, 
generatione,  XXI  55 D,  et  actione,  XXIII 
579A' ;  quo  sensu  creatio  vocetur  quan- 
doque  factio,  XXI  56  D.  —  Factio  tria 
complectitur,  XXIII  168  C,  et  sex  modis 
fieri  potest,  XXII  402 D,  quorum  quidam 
ad  Deum  dumtaxat  pertinent,  400  B', 
402  A';  ideo  facere  de  Deo  et  creaturis 
non  dicitur  secundum  eamdem  ratio- 
nem,  XXI  56A.  —  In  his  quae  motui  sub- 
duntur  nihil  potest  fieri  simul  et  esse, 
XXIV  455  A';  ideo  quod  factum  est  habet 
esse  distentum,  nec  stat  in  uno  simul, 
XXI  83C,  nec  potest  mensurari  aeterno, 
83  D,  verumtamen  sui  esse  principium 
habet  a  non  facto,  ibid.  —  An  recte  di- 
catur  Deus  factus  homo,  XXIII 168 C,  A', 
aut  homo  factus  Deus,  169B.  —  Factum 
aliquod  vocatur  decens  vel  honestum 
duplici  ratione,  XX  569  A.  —  Cf.  Actio. 

FACULTAS  quid  sit,  XIX  104  B',  et  quid 
facultas  voluntatis,  104  A'. 

FALSITAS.  Falsum,  ut  verum,  est  in  intel- 
lectu,  non  in  rebus,  XXV  406  A',  et  quum 
malum  sit  intellectus,  nec  fidei  subest, 
nec  ulli  virtuti  inteilectum  perficienti, 
XXIII  418  C;  verumtamen  via  est  saepe 
inveniendi  verum,  XXII  79  C.  — Falsa 
enuntiatio  an   et  quomodo   sit  a  Deo, 


XXII  499B.  —  Approbarc  falsa  pro  veris 
pcena  est  damnali,  nec  fuit  in  angelo  ct 
in  homine  ante  peccalum,  XXI  310  C. 

—  Apostolicse  Sedis  litteras  falsificans 
excommunicationem  Papas  reservatam 
incurrit,  XXIV  516  A'.  —  Cf.  Ulusio. 

FAMA  ad  felicilatem  confert,  XXV  436A. 

—  Qui  famam  alterius  juslis  de  causis, 
ad  ipsius  correctionem  laedit,  ad  repara- 
tionem  non  tenetur,  XXIV  397B',  399A', 
qui  vero  injuste  laesit,  restituere  debet, 
sive  falsum  dixerit  sive  verum,  397  C, 
399  A',  401 C,  quantum  possibile  est,  396 
D'.  An  quis  proprium  crimen  pandere 
teneatur  ut  alius  famam  servet,  XXIV 
401  D'.  —  Cf.  Restitutio. 

FAR  etsi  tritico  simile  sit,  non  ad  eamdem 
speciem  pertinere  videtur,  XXIV  297A'; 
ideo  ex  farreo  pane  conficere  non  licet 
Sacramentum,  297 A',  300C. 

FATUM  dupliciter  accipitur,  XX  503A',  pro 
astrorum  lege  omnibus  necessitatem  im- 
ponente,  503  A',  504  D,  506  D',  et  sic 
nihil  est,  503 A',  B",  507 C,  pro  disposi- 
tione  in  temporalibus  rebus  relicta  ex 
providentia  Dei,  503B',  D',  et  sic  est  ali- 
quid,  503C,  505C,  et  aliquid  creakim, 
503C,  et  varie  definitur,  503B',  D',  506 
D,  D',  507 C,  A'.  —  Naturam  rei  dicit  non 
absolute,  sed  relative,  XX  503  D',  quo- 
niam  in  genere  est  relationis,  non  quali- 
tatis,505D',non  substantia,  sedaccidens, 
ibid.  —  In  quibusdam  differt  a  provi- 
dentia,  XX  504A,  506B',  C,  nec  est  om- 
nium  quae  subsunt  providentiae,  504  D. 
Quantum  ad  causas  secundas  dicitur 
mobile,  sed  prout  divinae  subest  provi- 
dentiae  immobilitatem  sortitur  et  neces- 
sitatem  conditionatam,  XX  504B,  506A, 
quapropter  dicitur  actus  ac  fortunas  ho- 
minum  indissolubili  causarum  connexio- 
ne  constringere,  504  C.  —  Nomine  fati 


FEL 


244 


FEM 


uti  recusaverunt  Sancti,  XX  503A',  505 
C,  quia  cum  infidelibus  nec  nomina 
debemus  habere  communia,  506D,  ve- 
rumtamen  cum  determinatione  non  pe- 
riculosum  videtur  eodem  uti,  506  A'.  — 
Cf.  Fortuna,  Providentia. 

Liber  de  Fato  et  providentia  Thomae 
adscriptus,  allegatur  de  diversis  defini- 
tionibus  et  acceptionibus  fati,  XX  506D' 
et  s.,  et  de  justitia  Dei,  XXV  346  A'. 

FECUNDITAS  divina  ex  divinae  naturae  in- 
finitate  procedit,  XIX  446A',  449D',  nec 
naturae  ut  tali  tribuenda  est,  sed  ut  vo- 
lenti  et  intelligenti,  450A,  A',  quidquid 
dicat  Durandus,  446  D,  B'.  —  Creatura- 
rum  fecunditas  imperfectissime  divinam 
reprsesentat,  XIX  450  A',  nec  secundum 
idem  convenit  Deo  et  creaturis,  ibid., 
contra  Durandum,  446B'.  —  Cf.  Gene- 
ratio. 

FELICITAS,  quam  homo  naturaliter  appe- 
tit,  est  ultimus  operabilium  finis,  XIX 
128  B',  item  finis  humanee  vitse,  unde 
secundum  vitas  diversificatur,  XXIII  461 
A.  —  Quoad  essentiam  suam  simplex  est, 
sed  quoad  exsistentiam  multa  compre- 
hendit,  XXV  431 A ;  ex  operatione  et  dele- 
ctatione  constat,  430 D',  et  delectationem 
includit,  431 A,  ac  visionem,  XXII 371 B' ; 
an  de  ratione  ejus  sit  immobilitas  et 
perpetuitas,  XXV  395  D,  negat  Plato,  qui 
ideo  contendit  illum  felicem  esse  cujus 
felicitas  ad  mortem  usque  continuatur, 
395A',  affirmat  vero  Aristoteles,  qui 
propterea  asserit  homini  non  competere 
felicitatem  nisi  per  quamdam  participa- 
tionem,  395B".  —  Felicitas  in  operatio- 
ne  intellectus  consistit,  XXI  108B',  et 
dicitur  operatio  optima  optimae  poten- 
tiae,  XXII  509D'.  —  Multiplex  est,  XXV 
400 A,  C  :  alia  est  enim  felicitas  natu- 
ralis,  ad  quam  inclinat  natura  ex  se,  XX 
12B,  et  ad  quam  propria  virtute  perve- 
nire  potest  homo,  XXIII  461 A,  alia  phi- 
losophica,  quam  in  separatarum  substan- 
tiarum  cognitione  male  posuit  Aristote- 
les,  X1X86  C,  alia  supernaturalis,  ad  quam 
inclinatur  natura  per  caritatem,  XX  12 


C,  et  qu83  in  actu  caritatis  consistit, 
XXII  509  D',  ad  quam  attingendam  super- 
naturali  opus  est  auxilio,  XXIII  461  B. 
Ilem  alia  est  felicitas  moralis,  XXV  400 
B,  ad  quam  requiritur  perfecta  pruden- 
tia,  400C,  et  cui  obsunt  paupertas,  im- 
potentia  et  infortunium,  400  D  ;  alia 
contemplativa,  400  A',  quae  virtutibus 
moralibus  munitur,  rerum  exteriorum 
sufficientia  et  solitudine,  400B'.  ■ —  Feli- 
citas  hujus  vitae  non  nisi  large  vocatur 
felicitas,  XXV  400  C,  quia  ob  dubios 
vitae  exitus  nullus  hic  beatificari  potest, 
400  D';  non  in  qualicumque  Dei  cogni- 
tione  consistit,  sed  in  cognitione  forma- 
ta,  402  B',  quae  actus  est  elicitus  doni 
sapientia?,  ibid.,  dilectionem  virtualiter 
includit,  et  delectationem  inducit,  402C, 
et  haec  est  heroicorum  virorum  felicitas, 
403  A.  —  Ad  primi  hominis  felicitatem 
pertinebant  immortalitas,  rectitudo  na- 
turalis  et  terrestris  paradisus,  XXII  371 
B';  quae  ad  nostram  requirantur  secun- 
dum  Anselmum,  XXV  436A,  C,  et  Boe- 
tium,  436A,  B.  —  Cf.  Beatitudo. 

FELIX  (S.),  Nolanus  episcopus  et  martyr 
(111  saec),  Nolensibus  obsessis  post  mor- 
tern  apparuit,  XXV  324  D.  (Acta  SS. 
14  januarii.) 

FEMINA.  Unde  accidat  generari  feminam, 
XXII  203  A'.  — Femina  vere  imago  est 
Dei,  XIX  251 B,  A',  quamvis  in  Scriptu- 
ris  non  ad  imaginem  Dei  facta  dicatur, 
251  C,  sed  ad  imaginem  viri,  251 B'.  — 
Cur  circumcisionis  legi  non  fuerit  ob- 
noxia,  XXIV  67 C.  ■ —  Duodennis  nubere 
potest,  XXV  80  D',  I00A',  quia  citius  ad 
pubertatem  pervenit  quam  masculus, 
155  C,  et  in  generatione  passivum  est 
principium,  quod  materiam  praebet,  XXII 
200  B'.  —  Imperfecta  dicitur  respectu 
viri,  XXV  273  D',  et  quoad  vitam  prae- 
sentem,  274  A;  item  vocatur  mas  occa- 
sionatus,  respectu  naturae  particularis, 
274  A',  sed  quia  femineus  sexus  ad  per- 
fectionem  pertinet  speciei,  273D',  post 
resurrectionem  permanebit,  273B'.  — 
Feminae,  etsi  viris  sapientiores  et  vir- 


III) 


III» 


tuosiores  cssc  qucanl.  XXV  54A,  sacro- 
rum  ordinum  sunl  incapaces,  54  A', 
nec  unquam  ad  lios  sunt  admissae,  54  B'. 
—  Verbo  «  vir  »  plerumque  intelligitur 
et  mulier,  XXV  273  C.  —  Cf.  Eva, 
Mulier. 

Femininum  genus  adjeclive  teneluret 
ponit  distinctiones  circa  lerminos  perso- 
nales  qui  in  locutione  ponuntur,  XIX 
421 D,  et  in  divinis  aptatur  proprietati- 
bus,  421 C.  Cf  Genus. 

FERRUM.  In  ferro  ignilo  quomodo  sint 
simul  ferrum  et  ignis,  XXII  44R,  C. 

FERVOR  caritatis  dupliciter  sumilur,  pro- 
prie,  prout  est  in  parte  sensitiva,  XX  31 
B',  metaphorice,  eo  sensu  quo  carilas 
dicitur  ignis,  31C;  an  et  quomodo  au- 
geri  possit,  31  B'.  —  Fervor  coitus  si- 
gnum  et  effectus  est  originalis  peccati, 
nedum  sit  causa,  XXII  415C. 

FEUDA  alia  sunt  ad  annuum  pretium  cum 
homagio,  alia  pro  militum  stipendiis, 
XXV  14B' ;  an  et  quomodo  clericis  liceat 
feuda  possidere,  14  C. 

FICTIO  quid  sit,  XXIV  128 C,  129B,  et 
quotuplex,  127 D',  129B.  —  In  Baptismo 
multipliciter  accidere  potest,  sive  ex 
parte  baptizantis,  sive  ex  parte  baptizati, 

XXIV  128A,  D'.  Communiter  non  impe- 
dit  characteris  impressionem,  XXIV  128 
B,  D,  nisi  adsit  contemptus,  12SB,  sed 
gratiam  tantum,  128C,  C,  D',  et  fictione 
remota  gratiam  Baptismus  operatur  dis- 
positive,  128  C,  etsi  peccata  postea 
commissa  non  deleat,  128A'.  Cf.  Baptis- 
mus.  —  In  matrimonio  fictus  oousensus, 
sine  intentione  contrahendi  praestitus, 
vitiat  conjugium   in  foro    conscientiae, 

XXV  77  B,  non  autem  in  foro  Ecclesiae, 
nisi  probetur  fictio,  75D',  77C;  conjux 
igitur  qui  ficte  consensit,  a  copula  absti- 
nere  debet,  etsi  ad  id  excommunicatione 
cogatur,  76A,  alter  vero,  qui  sincere 
contraxit,  ignorantia  excusatur,  77  D, 
nec  compari  credere  tenetur  fictionem 
confitenti,  ibid.  Cf.  Dolus,  Fraus. 

FIDES  multipliciter  sumitur,  XXIII  407A, 
C;  quomodo  definiatur,  405 A. 


Nalura.  Fidcs  ut  habitus,  habilus  est 
non  acquisitus,  sed  infusus,  XIX  G4A, 
non  practicus,  ut  vult  Scotus,  71  D,  sed 
speculativus,  74A',  quum  directe  ad  co- 
gnitionem  ordinetur,  G7D',  seu  potius 
speculativus  et  practicus  simul,  XXIII 
407A',  quia  ad  veruin  non  fertur  nisi  ut 
bonum,  XIX  114 A,  nec  in  contempla- 
tione  sistit,  sed  ad  operalionem  se  exten- 
dit,  XXIII  573 B.  —  Ut  virtus,  vere  ac 
proprie  dicitur  virtus,  XXIII  404 D',  406 
D,  B',  quia  ad  vitae  rectitudinem  spectat, 
403 D,  406D,  407 C,  virtus  intellectualis, 
juxta  quosdam,  402C,  sed  polius  theo- 
logica,  402B',  405 A,  445B',  in  libero 
arbitrio  sita,  402D',  404A',  vel  in  intel- 
lectu  speculativo,  404C,  405D',  407A', 
aut  practico,  403 D',  528 A',  vel  in  utroque 
simul,  403 A,  B,  404C,  405C,  vel  partim 
in  intellectu,  partim  in  affectu,  404B,  in 
voluntate  scilicet  elecliva,  XXI  383D, 
quia  etsi  ad  intellectum  pertineat,  a  vo- 
luntate  imperante  procedit,  XXIII  404 D', 
406  C,  nec  perfectionem  habet  nisi  ex 
voluntate,  405 A,  406  A',  quum  ad  ejus 
perfectionem  requirantur  fides  in  intel- 
lectu,  in  voluntate  dilectio,  406A ;  essen- 
tialiter  tamen  et  subjective  est  in  intel- 
lectu,  404B',  405D',  445 D'.  —  Fides  a 
theologia  differt,  XIX  63D',  a  dono  intel- 
lectus,  XXIII  570C,  et  sapientiae,  568B; 
stat  cum  dono  intellectus,  quia  non  nisi 
imperfecte  in  hac  vita  intelliguntur  ea 
quae  fidei  sunt,  573B,  et  cum  dono  sa- 
pientiae,  quod  fidem  formatam  semper 
sequitur,  424  D,  et  ad  hoc  se  habet  sicut 
intellectus  ad  scientiam,  575  B';  donis 
sapientiae  et  intellectus  informatur,  593 
B,  C,  D',  et  perficitur,  424D.  —  In  ea 
duo  sunt,  cogitatio  et  assensus,  XXIII 
403 A,  cognitio  et  affectus.  403  B,  404  B, 
tanquam  materiale  et  formale,  410  C, 
item  duo  actus,  mentis  adhaesio  et  oris 
confessio,  XXIV  190 C;  sed  una  est  vir- 
tus,  tum  ex  ratione  credendi,  tum  ex 
objecto,  quod  est  veritas,  XXIII  405  B, 
461 C,  et  una  est  tam  formaliter,  405A', 
quam  materialiter,  405B',  etsi  plurifice- 


FID 


246 


FID 


tur  ex  parte  subjectorum,  406A,  quia 
cuncta  sub  uDa  ratione  considerat,  405 
D.  Triplicem  actum  habet,  credere  Deum, 
credere  Deo,  credere  in  Deum,  XXIII 
406  A,  sed  non  oportet  hos  actus  semper 
realiter  esse  distinctos,  406C,  et  super 
actus  suos  non  reflectitur,  XX  20B'. 

Objectum.  Fides  circa  res  versatur, 
juxta  quosdam,  XXIII  419C,  circa  enun- 
tiabilia,  juxta  alios,  419D';  verum  am- 
plectitur  complexum,  416  A',  447  B, 
quamvis  circa  incomplexum  versetur  ob- 
jectum,  418A',  420D,  quia  naturale  est 
homini  incomplexum  complexe  cognos- 
cere,  41SB'.  —  De  visis  non  est,  XXIII 
417B,  418D,  nisi  large  loquendo,  416D', 
419A,  aul  per  accidens,  420A,  nec  de 
scitis,  quaedemonstrative  probantur,  417 
B,  419  B,  sed  de  his  proprie  quae  huma- 
num  intellectum  simpliciter  superant, 
417C,  420 B,  et  per  accidens  de  his  quae 
etsi  naturaliter  cognosci  possint,  diffi- 
cile  apprehenduntur,  417C,  420C,  ali- 
qualiler  ignorantur,  418C,  nec  sunt  prae- 
sentia,  418  D;  quapropter  comparatur 
non  visioni,  sed  auditui,  ibld.  Varia 
igitur  complectitur  qua?  vel  per  rationem 
scire  valemus,  vel  per  revelationem  tan- 
tum,  XIX  47,  et  quoad  supernaturalia 
necessaria  est,  84A',  quoad  naturalia 
utiliter  exercetur,  84 B,  B',  et  multum 
perficit  animam,84D.  Sed  de  ejus  ratio- 
ne  est  ut  assentiat  his  quae  nec  videt  in 
se,  nec  resolvere  potest  ad  ea  quae  videt, 
XXIII  412  B,  et  hoc  propter  externam 
rationem,  ut  miraculum  vel  revelatio- 
nem,  412 C.  —  Quae  sunt  fidei  non  sunt 
contra  rationem,  sed  supra  rationem 
dumtaxat,  XXII  10D,  XXIII  406C,  imo 
nec  supra  rationem  per  fidem  et  donum 
sapientiae  elevatam,  XIX  92C;  nulla  ta- 
men  demonstrativa  ratione  ostendi  pos- 
sunt  evidentia,  XXIII  33C,  418 A,  aut 
intelligibilia,  422  D',  423B,  sed  tantum 
certa,  XIX  66  A',  XXIII  421 D,  443 B,  aut 
saltem  non  impossibilia,  33  D.  In  hac 
vita  per  donum  intellectus  clarissime  in- 
telliguntur,  XIX  65 A',  141 C,  per  donum 


sapientiae  rapidissime  degustantur,  65D, 
in  patria  perfecte  in  Verbo  aeterno  intel- 
ligentur,  141 C.  —  An  quae  fidei  sunt  de- 
monstrari  valeant,  XXIII  415  D',  422A, 
423 B,  aut  intelligi,  422D,  424D,  ita  ut 
de  eodem  sit  fides  et  scientia,  XIX  61 A, 

B,  67D,  XXIII  419B,  425A,  426D',  vel 
quae  aliunde  certe  novimus,  etiam  credi 
possint,  420C,  421 C,  D'.  —  Quid  sit  in- 
ter  credere,  videre  et  intelligere,  XXIII 
422A'.  —  Cf.  Scientia. 

Certitudo.  Fides  lumen  est  collocans 
credentes  in  prima  veritate,  XXI  383 A'; 
lumine  quodam  proprio  gaudet  in  quo 
credenda  conspicit,  XXIII  424  C,  sed  lu- 
mine  altiori,  deificae  nempe  contempla- 
tionis,  contingit  eam  illuminari,  424 C, 
D,  425  D  et  s.  —  Errori  repugnat  et  du- 
bietati,  XXIII  447  C,  infidelitati  et  haere- 
si,  XXIV  190 C,  B',  et  intellectum  firmat 
ne  discredat,  XXIII  447  C;  ipsi  non  sub- 
est  falsum,  XIX  61 C,  XXIII  418  C,  nec 
levitas,  XIX  61 C,  XXIII  418  D',  quum 
primae  innitatur  veritati,  XIX  61  D,  D', 
XXIII  418C,  quamvis  accidat  errare  fi- 
delem  ex  conjectura  humana,  XXIII  418 

C,  et  fidem  ipsam  duplici  de  causa  cor- 
rumpi,  XIX  53  B'.  —  In  quantum  igitur 
credenda  novit  in  similitudinibus  et 
aenigmate,  XXIII  418  C,  medium  tenet 
inter  opinionem  et  scientiam,  419B,  su- 
pra  opinionem  et  infra  scientiam,  XIX 
58B',  XXIII  443 B',  aliquo  modo  certior, 
aliquo  modo  minus  certa  quam  scientia, 
XIX  91 B',  XXIII  441 C;  in  quantum  vero 
prima?  innititur  veritati,  445C,  B',  certior 
est  tam  extensive,  442B',  quam  inten- 
sive,  443  B,  contra  Scotum,  442  B,  et  Du- 
randum,  XIX  61 C,  imo  nihil  certius  est 
et  constantius  quam  quod  apprehendi- 
tur  fide,  63B',  XXIII  442B',  443B. 

Fides  rationibus  adstrui  potest,  XIX 
89B',  sed  omni  disputatione  superior 
est,  XXII  73A;  ideo  auctoritatibus  prae- 
cipue  innititur,  XIX  47,  maxime  Scriptu- 
rarum,  38,  et  tot  clypeis  quasi  munitur 
quot  Patrum  sententiis  confirmatur,  53 
C.  In  his  igitur  qua?  fidei  sunt,  magis 


FID 


247 


FID 


auctoritati  deferendum  cstquam  rationi, 
XXIV  59C;  ut  autem  sit  fides,  non  sulTi- 
cit  scire  quae  in  Scripturis  continentur, 
XIX  GOD',  63 D',  nisi  et  eis  assentiatur, 
64  B.  —  Quandoque  assensum  cogcre 
potest,  quoad  ea  scilicet  quae  ostendit 
ratio  esse  credenda,  XXIII  412C;  an  au- 
tem  possibile  sit  propositioni  credere 
cujus  contrarium  verum  apparel  rationi, 
423 C,  aut  sine  formidine  doctriua?  adbae- 
rere  quam  non  fulcit  ratio  cogens,  423A'. 
—  Meritum  fidei  augent  credendorum 
improbabilitas,  XXIII  417  D',  et  argu- 
menta  contra  allata,  419 B',  item  rationes 
pro  fide  adductse,  quia  promptiorem  fa- 
ciunt  assensum,  419D,  nec  causa  sunt 
fidei,  418B,  quum  per  se  probent  non 
credendorum,  sed  asserentis  dumtaxat 
veritatem,  421  D';  verumtamen  ex  cul- 
pa  credentis  tam  pro  quam  contra  mili- 
tantia  argumenta  meritum  minuere  pos- 
sunt,  418A,  quum  nempe  causa  sunt  cur 
credatur,  419  C.  Fidei  igitur  meritum 
modo  ratione  minuitur,  modo  non,  XIX 
66B',  89D';  insuper  argumentis  confu- 
tatur  infidelium  perfidia,  infirmorum 
fides  adjuvatur,  perfectorum  delectatur 
credulitas,  XIX  89 B'. 

Dioisio.  Multiplex  est  fides  :  informis 
et  formata,  XXIII  409A,  infusa  et  suasa, 
410 D',  416C,  implicita  et  explicita,  434 
C,  fides  ex  auditu  seu  acquisita,  et  fides 
ut  charisma,  seu  infusa,  410C,  415D'. 
—  Fides  informis  sic  dicitur,  non  quasi 
omni  forma  careat,  XXIII  410  C,  sed 
quasi  carens  forma  gratise  gratificantis, 
409C,  410C,  446D,  quia  praecedit  cari- 
tatem,  411 B'.  Virtus  quandoque  dicitur, 
XXIII  407  B,  sed  improprie,  411 C,  et  a 
formata  differt,  vel  specie,  ut  habitus 
distinctus,  409B,  juxta  Antisiodorensem, 
408D',  vel  gradu,  in  eodem  habitu,  juxta 
Thomam,  410A',  411  D\  562  A',  sicut 
imperfectum  a  perfecto,  412  A.  Ideo, 
accedente  fide  formata,  expelliturquoad 
habitum,  juxta  primos,  XXIII  408D',  410 
C,  quoad  informitatem  dumtaxat,  juxta 
alios,  409  B,  410  D,  quia  accedente  cari- 


tate,  de  informi  fit  formata,  409B,  410 
A',  411 C,  quin  propriam  amittat  for- 
mam,  411  B',  412C.  An  mereantur  fides 
informis,  XXIII  409 D,  et  suasa,  XXIV 
78  A. 

Effectus.  Fides  dicitur  omnium  virtu- 
tum  prima,  XXIII  500 D',  fundamentum, 
500C,  XXIV  363C,  et  auriga,  XXIII  403 
D,    tam    theologicarum    quam    cardina- 
lium,   403  B',   oculus  cordis   ostendens 
homini  ultimum  finem,  XXII 550C,  XXIII 
500C,  et  lumen  mentis  dirigens  ad  istum 
finem  ejus  intentionem,  XXII  551 C,  ut 
fiat  actus  meritorius,  552B',  immediata 
dispositio  ad  gratiam,  XXIII  235 D,  236 
A',  primus  justificationis  motus,  XIX  142 
A',  quoniam  ab  ipsa  prima  est  ratio  me- 
rendi,  XXIII 500D',  fundamentum  omnis 
virtuosi  actus,  XXII  566C,  568  A',  ac  to- 
tius  boni  inchoatio,  XIX  65D',sine  qua 
actus  hominum  nequeunt  esse  perfecte 
boni,  XxXII  550C,  551 C,  id  est  aeterno 
praemio  remunerabiles,  551  D'.  —  Intel- 
lectum  perfecte  Creatori   subjicit,  XIX 
84D,  purgat,  142B,  multiplici  modo,  142 
C,  perficit,  XXIII  554 D,  et  ad  veritatis 
ducit  intelligentiam,  XIX  47.  —  Per  fi- 
dem  rectam  pertinet  quis  ad  unitatem 
Ecclesiae,  XXIII  237  D',  sed  per  fidem 
caritate  formatam  dumtaxat  pertinet  ad 
unitatem  corporis  Ecclesiae,  ibid.,  vivifi- 
catur,  500B',  et  particeps  fit  passionis 
Christi,  340B,  B'.  —  Sine  caritate  autem 
informis    est   et  inutilis,   imo  majoris 
damnationis  occasio,  XIX  68C,  XXV  354 
C;  verumtamen  sufficit  ad  remissionem 
peccati,non  quidem  actualis,XXIV  74  A', 
sed  originalis,  74  C,  et  aliquid  meretur  ex 
congruo,  74 A',  non  modo  credenti,  ut 
contendit  Durandus,  77  A',  sed  et  aliis, 
77C,  et  interdum  operari  potest  mira- 
cula,  74A',  77D';  imo  fide  suasa  tantum 
pagani  prodigia  impetrarunt,  78  A. 

Subjectum.  Ad  fidem  sufficienter 
praeparatur  anima  faciendo  quod  in  se 
est,  XXII  361 A,  nec  necesse  est  fidei 
habitum  praecedere  praeparationem  ad 
gratiam    gratum    facientem,   361 B;   in 


FID 


FID 


adultis  dispositive  causatur  ex  sensibili 
cognitione,  XXIII  381 C,  sed  non  nisi 
increatae  lucis  influentia  infunditur,  XIX 
64A,  XXIII  416A,  C,  424C.  —  In  Baptis- 
mo  infunditur  parvulis,  quoad  habilum, 
XXIV  125A',  126A,  seu  quoad  actum 
primum,  126 C,  adultis  quoad  expeditio- 
nem,  125A',  seu  actum  secundum,  126 
D' ;  sacramento  Confirmationis  perfici- 
tur,  190C,  ne  timore  aut  pudore  impe- 
diatur,  190B';  dono  intellectus  acuitur, 
XXIII  549A,  beatitudine  clarificatur  et 
fructu,  554 A'.  —  In  Christo  non  fuit 
fides,  XXIII  227C,  B',  nisi  quantum  ad 
id  quod  est  perfectionis  in  ea,  id  est 
assensum  vero,  227  C ;  in  B.  autem  Vir- 
gine,  utpote  viatrice,  fuit  vera  fides, 
etsi  multa  certissime  noverit  quae  fidei 
sunt,  XIX  66A',  XXIII  421 B'.  —  An  et 
qu33  fides  in  angelis  fuerit  ante  confir- 
mationem,  XXIII  409C,410A,  412D',  et 
in  Adam  innocente,  XXII  254D,  255B, 
366 D,  XXIII  410B.  —  In  daemonibus, 
juxta  quosdam,  nulla  est  fides,  nec  for- 
mata  nec  informis,  XXI  383A',  nisi  for- 
san  suasa,  XXIII  411 B,  nec  unquam  fuit, 
XXI  384A',  389C,  imo  quandoque  pec- 
cant  credendo,  386  B;  juxta  alios,  in  eis 
fides  est  informis,  XXI  384A',  XXIII  409 
A',  410B,  412B,  D',  imo  duplex,  altera 
infusa  ante  ruinam,  alteraacquisita  post 
lapsum,  409C,  411 B,  nec  semper  pec- 
cant  credendo,  XXI  386  B;  verumtamen 
eorum  fides  non  est  actus  virtutis,  383 
A'.  —  Infideles,  etsi  credant  Deum  et 
Deo,  non  ideo  fidei  actus  faciunt,  XXIII 
406C,  quoniam  sine  fidei  habitu  impos- 
sibile  est  credere  quee  sunt  fidei,  XXII 
363B';  similiter  in  heereticis  nulla  est 
fides,  etsi  vera  teneant,  quia  deest  eis 
ratio  fidei,  XXIII  412D.  —  An  et  quomo- 
do  in  patria  remaneat  fides,  diversse  sunt 
sententiae :  vel  enim  remanebit  secundum 
essentiam,  juxta  Durandum,  XXIII  509 
C,  quoniam  de  ejus  essentia  non  est 
imperfectio,  509D',et  obscuritas,  510A, 
quod  videtur  heereticum,  509D';  vel  se- 
cundum   substantiam,  juxta  Albertum, 


507A,  quia  in  ea  tria  sunt,  cognitio,  for- 
ma  informans  et  affectio,  506  C,  quo- 
rum  secundum  evacuabitur,  cetera  per- 
ficientur,  506 D';  vel  quoad  cognitionem, 
secundum  Thomam  et  alios,  et  evacua- 
bitur  secundum  modum  cognoscendi, 
507 D',  sed  quum  ad  ejus  essentiam  per- 
tineat  modus  cognoscendi  seu  aenigma, 
508B',  simpliciter  destruetur  in  ccelo, 
508C,  nec  remanebit  habitu  aut  actu, 
507  A,  510  C,  nec  secundum  aliquid  quod 
sit  idem  numero,  508C,  sed  locum  da- 
bit  visioni,  XIX  141  B'. 

Fides  christiana  omni  scientia  certior 
est,  XIX  63B',  65B',  utpote  miraculis 
Christi  et  Apostolorum  innixa,  62  D,  stu- 
pendae  mundi  conversioni,  63A,  perfe- 
ctorum  virtutibus,  63B,  legis  et  Prophe- 
tarum  testimoniis,  63C,  ita  ut  ab  ea 
propter  mysteria  recedentes,  83  C,  omni 
careant  excusatione,  87 A'.  —  In  tribus 
symbolis  continetur,  XXIII  436  D',  et 
multos  articulos  continet,  440  C  :  et  in 
his  alia  sunt  qute  substantialiter  perti- 
nent  ad  fidem,  in  quibus  nulli  fas  est 
aliter  opinari,  XXII  5A',  alia  quae  perti- 
nent  per  accidens  tantum,  in  quibus 
varii  varia  senserunt,  ibid.;  item  alia 
quee  expresse  continentur,  aliaquseante- 
cedenter  vel  consequenter,  XXIII  433  C, 
XXIV  433  C,  et  haereticus  censetur  qui 
in  omnibus  his  sentit  perverse,  XXIV 
433 D.  Idcirco  circa  ea  quae  directe  de 
fide  sunt,  aliter  opinari  quam  Ecclesia, 
heereticum  est,  XX  229 C,  sed  contra 
ea  quae  indirecte  tantum  ad  fidem  perti- 
nent  sentire,  non  est  semper  haereticum 
donec  ab  Ecclesia  determinentur,  228B, 
229D';  nullo  autem  modo  quidpiam  ve- 
rum  esse  potest  philosophice,  quod  fal- 
sum  est  theologice,  XX  468D',  ideo  quid- 
quid  christianaB  fidei  repugnat,  absolute 
simpliciterque  negandum  est,  469A.  — 
Christiana  fides  inter  extremos  haeretico- 
rum  errores  medium  tenet,  XIX  56  D'.  — 
Utrum  prius  credendum  sit,  Ecclesiam  a 
Domino  regi,  XXIII 420A',  421 A,  an  Scri- 
pturam  esse  a  Deo  revelatam,  420 B',  D\ 


FII) 


2W 


FIL 


Gradus  sunt  in  fide,  XXIII  381 1)',  424 
A,  quaediverso  rcspeetu  major  vel  minor 
dici  potest,  439A.  Ideo  ncc  in  omnibus 
hominibus  aequalis  est,  tam  extensive 
quam  intensive  et  radicative,  XXIII  435 
C,  nec  in  omnibus  aelatibus  fuit  aequalis, 
sed  decursu  temporis  crevil,  saltem  in 
communi,  441 B,  quantum  ad  credcndo- 
rum  numerum,  435A,  seu  quoad  sui  ex- 
plicationem,  440  D,  XXIV  48  C,  item 
quoad  luminis  plenitudinem,  XXIII  435 
C,  et  cognitionis  certitudinem,  435  D, 
saltem  ex  parte  credentium,  435B'.  — 
Omni  quidem  tempore  necessaria  fuit 
fides,  nec  quis  unquam  sine  fide  salva- 
tus  est,  XXIV  75 C,  quum  sine  fide  im- 
possibile  sit  placere  Deo,  et  sine  fide 
mediatoris  nemo  possit  a  peccato  surge- 
re,  75A'.  Omni  igitur  adulto  semper  ne- 
cessaria  fuit  fides  eorum  quae  pertinent 
ad  salutem,  XXIII  438B,  ante  peccatum, 
fides  Dei  creatoris,  433  D,  B',  et  provi- 
dentis,  439D,  post  peccatum,  fides  re- 
demptoris,  433  C,  439  A',  XXIV  48  D, 
implicita  vel  explicita,  XXIII  434C,  439 
A',  post  adventum  Christi,  fides  omnium 
articulorum  Symboli,  434  D,  quorumdam 
explicita,  saltem  implicita  aliorum,  434 
A',  438B;  item  fides  Trinitatis  semper 
necessaria  fuit,  ante  adventum  Christi 
implicita,  439D',  explicita  postea,  440A. 
—  Fidem  mediatoris  habuisse  videtur 
Adam,  XXIII  441 A,  et  hac  fide  in  lege 
naturae  sanabatur  originale,  fide  propria 
in  adultis,  aliena  in  parvulis,  XXIV  76C. 
Fides  ergo  parentum  remedium  fuit  par- 
vulis,  XXIV  74B,  ex  institutione  divina, 
ut  Scoto  videtur,  78A',  C,  sive  ex  parte 
objecti,  ut  volunt  aliqui,  74B,  76A',  sci- 
licet  mediatoris,  76  D',  sive  potius  ex 
parte  subjecti,  id  est  professionis  fidei, 
74  C,  vel  formatae,  77A',  vel  etiam  infor- 
mis,  74D,  78  A,  aliquo  signo  exhibitae, 
74C,  76B',  77B',  78B',  seu  quocumque 
modo,  75A,  76C,  78D'.  Pariter  in  lege 
naturae  necesse  fuit  credere  Deum  esse, 
creatorem,  redemptorem  et  remunera- 
torem,  XXIV  75  C,  et  per  hanc  fidem  Pa- 


triarchis  passionis  Christi  copulabatur 
virlus,  66  A,  85  B',  et  juslilicabanlur, 
66C,  per  fidem  in  Chrislum  natum  et 
passum,  86C.  —  In  lege  gratiae,  qui  do- 
cendihabent  officium, explicite  scire  te- 
nentur  omnes  articulos  Symboli,  XXIII 
438  A',  et  quanlum  requirit  oflicium, 
omnia  quae  continenlur  in  eis,  438B', 
ceteris  sufficit  majoribuscredere,  438C; 
quid  sit  de  Deitate  credendum,  XXIII  440 
A',  quid  de  Christi  humanitate,  440B'. 
■ — Fidelis  quisque  scire  teneturquae  sint 
mortalia  peccata,  saltem  in  generali, 
XXII  245 C.  —  Cf.  Articulus,  Revelatio, 
Symbolum. 

Fides  ut  bonum  matrimonii ,  bonum 
est  de  genere  honesti,  XXV  HOB,  quod 
conjugium  et  actum  ejus  honestum  facit, 
111 B',  et  quodam  modo  inter  bona  ma- 
trimonii  principalius  dici  potest,  HOC, 
111 A'.  —  Non  est  virtus  theologica,  nec 
proprie  virtus,  111 A. — Quid  sit,  XXV 
110 D,  111 A,  et  cur  sic  dicatur,  110D. 

—  An  et  quatenus  f ideli  liceat  infidelem 
conjugem  ducere,  XXV  180C  et  s.,  184 
B,  vel  relinquere,  182D,  183D.  —  Cf. 
Cultus,  lnfidelitas,  Matrimonium. 

FIGURA  dupliciter  sumitur,  XXIII  302D'. 

—  Non  quodlibet  N.  L.  sacramentum  in 
V.  L.  figurari  decuit,  XXIV  70B',  208B, 
B',  sed  duo  tantum,  208C,  C,  id  est  Ba- 
ptismus  per  decimas,  82D',  et  circum- 
cisionem,  67 C,  et  Eucharistia  per  obla- 
tionem  Melchisedech,  manna  et  agnum 
paschalem,  208D',  209C.  V.  L.  sacra- 
mentalia  et  caerimonialia  quae  mere  figu- 
rativa  erant,  promulgato  Evangelio  eva- 
cuata  sunt,  XXIV  71 A',  72D,  quae  vero 
moralia  erant,  retinuit  Ecclesia,  71  D'. 

—  Cf.  Signum,  Transfiguratio. 
FILIUS.  An  in  filio  aliquid  sit  de  substantia 

patris,  XXII  213 A',  403  B,  407  D,  408  D', 
409 A',  410 A,  B';  cur  filii  parentibus 
saepe  assimilentur,  407  B',  410 D,  et  patri 
potius  quam  matri,  410A'.  —  Usque  ad 
usum  rationis  filii  sub  cura  parentum 
constituuntur  et  relinquendi  sunt,  XXIV 
i36A,   quum  autem   ad   usum   rationis 


FIL 


250 


FIL 


pervenerint,  quoad  ea  quse  sunt  juris 
divini  vel  naturalis,  incipiunt  suae  esse 
potestatis,  136B ;  patri  igitur  subditi  sunt 
puberes  in  his  quae  ad  ejus  auctoritatem 
spectant,  XXV  9SB,  non  autem  in  his 
quae  ad  propriam  pertinent  personam, 
ut  vota  facere,  religionem  ingredi,  et 
hujusmodi,  166A',  nec  proinde  ad  matri- 
monium  contrahendum  ab  eo  cogi  pos- 
sunt,  95A.  —  Utra  sit  major  dilectio, 
filiorum  ad  parentes,  an  econtra,  XXIII 
491 C;  cur  filii  parentes  minus  diligant 
quam  ab  ipsis  diliguntur,  489A',  490C; 
cur  matrem  communiter  plus  diligant 
filii,  490A,  D,  patrem  filise;  490A,  A' ; 
utros,  parentes  nempe  an  filios,  quis  di- 
ligere  teneatur,  489 B,  D,  B',  490  A,  B', 
491 D',  492D,  B',  vel  utris  prius  subve- 
nire,  487B,  488C.  Cur  filiis  parentes 
colentibus  longior  promittatur  vita,  XXI 
101 D.  —  Filiis  non  imputantur  parentum 
peccata  quoad  culpam,  XXII  443C,  444 
A,  nec  quoad  poenam,  443  D',  sed  quoad 
pcenas  temporales  imputari  possunt,  443 
A',  D',  444A.  Quantum  enim  ad  corpus, 
res  sunt  parentum,  XXII  444 D,  et  ideo 
in  bonis  corporis  pro  parentibus  plecti 
possunt,  444B',  44SC,  praesertim  si  eo- 
rum  sectentur  malitiam,  444C,  446A, 
et  sic  fieri  consuevit  etiam  in  lege  hu- 
mana,  444  D' ;  quantum  autem  ad  ani- 
mam,  non  sunt  res  parentum,  444D,  nec 
proinde  in  bonis  animae  pro  parentibus 
puniri  debent,  444A',  446A.  Cur  praeci- 
pue  usque  ad  tertiam  et  quartam  gene- 
rationem  puniri  dicantur,  XXII  446B. 
—  Filii  alii  dicuntur  naturales  et  legi- 
timi,  alii  naturales  non  legitimi,  XXV 
197  A',  alii  legitimi  non  naturales,  alii 
nec  legitimi  nec  naturales,  197 B'.  Illegi- 
timi  ad  officia  non  admittuntur  nec  ad 
dignitates  quae  honestatem  requirunt, 
nec  succedunt  in  hereditate,  XXV  197 
D' ;  naturales  in  sexta  parte  succedunt, 
spurii  in  nulla,  ibid.  Sex  modis  possunt 
legitimari,  XXV  198A.  — An  servorum 
filii  sequantur  ventrem,  XXV  155B.  — 
Cf.  Caritas,  Parentes,  Pcena. 


Filius  Dei.  In  divinis,  quum  distinctio 
esse  nequeat  per  absoluta,  quae  substan- 
tiam  dicunt,  XX  204 B',  filiatio  et  pater- 
nitas  merae  relationes  sunt,  205C,B',  non 
quidem  rationis,  202  B,  D,  206  A,  sed 
reales,  cum  fundamento  in  re,  id  est  in 
essentia  divina,  201 A',  206  C,  realiter 
idem  cum  personis,  201  A',  B',  206B,  et 
idem  cum  essentia,  204D',  207 A,  pro- 
pter  divinam  simplicitatem,  in  qua  idem 
sunt  essentia  et  relatio,  202 C,  sed  ab 
invicem  differentes  realiter,  202B,  et  a 
personis  aliquo  modo,  202  B',  206  D, 
differentia  scilicet  non  essentiali,  nec 
personali,  sed  notionali,  203B,  ita  ut 
nec  aliquid  realiter  addant  super  perso- 
nam,  nec  personae  accidentaliter  insint, 
204 B.  —  Filii  processio  proprie  dicitur 
generatio,  quia  fit  per  modum  intelle- 
ctualis  actionis  et  secundum  rationem  si- 
militudinis,  XIX  438 D,  448  B',  et  in  ipso 
idem  estgeneratio  ac  filiatio,  XX  273  A'; 
sed  filiatio  per  modum  relationis  dici- 
tur,  generatio  per  modum  emanationis, 
86A,  et  non  nihil  addit  filiatio  super 
generationem,  nempe  unitatem  in  natu- 
ra  cum  productivo  principio,  XIX  320A. 
C/.  Emanatio,  Generatio,  Processio. 

Filii  generatio.  Filius  unus  tantum 
est  in  Trinitate,  tum  quia  procedendo 
totam  generantis  fecunditatem  exhaurit, 
XIX  190 D',  191 C,  192C,  195D',  435C, 
tum  quia  filii  plures  ab  invicem  distingui 
non  possent,  337  B.  —  Non  est  ex  nihilo, 
XIX  322  C,  nec  iterum  ex  aliquo  tan- 
quam  ex  materiali  principio,  323A,  sed 
dicitur  de  substantia  Patris,  317  C  et  s., 
vel  ex  Patre,  31 9 B',  non  ut  materia,  sed 
ut  quasi  materia  ex  qua,  320C,  C,  321 A, 
D.  —  A  Patre  procedit,  non  ex  divinae 
naturae  fecunditate  radicaliter,  ut  impe- 
rite  sentit  Durandus,  XIX  446 D,  sed  per 
verum  ac  immanentem  naturae  actum, 
189C,  190C,  447C,  448A',  scilicet  in- 
tellectus,  juxta  plerosque,  189C,  190B', 
C,  191  B,  192  B',  D',  447  C,  448 D,  vel 
memoriae,  secundum  Scotum,  193B,  A', 
actum  non  essentialem,  sed  personalem 


FIL 


281 


FIL 


seu  notionalcm,  I94D  ct  s.,  quo  Pater 
ipsi  communicat  quidquid  liabct,  praeter 
innascibilitatem,  1 96 C ;  idcoque  ad  I'a- 
trem  refcrre  habet  lotum  quod  est,  quurn 
ab  eo  habeat  ut  sit,  24GC,  ctiam  ut  sit 
Deus  et  divina  essentia,  XX  S5A',  80C, 
C.  —  Aliquo  modo  ex  natura  dicitur 
genitus,  XIX  326  B,  327 B,  D',  aliquo  mo- 
do  ex  necessitate,  325B',  327 D,  B',  ali- 
quo  modo  ex  voluntate,  32GG,  C;  sed 
quamvis  voluntarie  genuerit  eum  Pater, 
334D',  dici  nequit  filius  voluntatis,  33S 
A.  —  Secundum  rationem  exemplaritatis 
a  Patre  procedit,  XIX  328D,  329D,  non 
ut  exemplatum,  sed  ut  ratio  exemplandi 
alia,  328D,  B',  et  per  modum  idese  seu 
artis,  328D',  329C,  non  ut  artificiatum, 
sed  ut  ars  omnium  artificiativa,  329B. 
—  Cf.  Pater. 

Filii  substantia  et  essentia,  licet  per 
generationem  acceptae,  non  sunt  gene- 
ratae,  XIX  294A,  313B',  nec  nata?,  313A, 
nec  multo  minus  factae,  quia  etsi  termi- 
num  habeant  ad  quem,  qui  est  esse,  ter- 
mino  carent  a  quo,  qui  est  non  esse, 
313B.  ■ —  Filius  ergo  est  ens  aeternum, 
perfectum,  independens,  licet  produ- 
ctum,  XIX  186C,  nec  esse  desineret  si 
per  impossibile  sibi  ipsi  relinqueretur, 
186D'.  Quamvis  a  Patre  sit  sicut  a  prin- 
cipio,  secundum  originem,  XIX  423D, 
B',  principiatus  dici  nequit,  423 D;  quum 
enim  in  processione  Filii  Pater  non  po- 
tuisset  de  non  generante  fieri  generans 
absque  sui  immutatione,  424  D,  B',  gene- 
ratio  illa  aeterna  est,  nec  habet  princi- 
pium  durationis,  sed  dumtaxat  princi- 
pium  a  quo  est,  424  C;  hinc  sicut  non 
incipit,  ita  nec  desinit,  sed  semper  in 
actu  est,  ibid.j  unde  in  Filio  idem  est 
nasci  ac  natum  esse,  425 A',  generari  et 
generatum  esse,  425B',  et  verum  est  di- 
cere  quod  genitus  est  et  gignitur,  XXI 
101 D',  quia  semper  nascitur,  et  semper 
natus  est,  nec  unquam  desinet  generari, 
sicut  nec  Pater  generare,  XIX  425  A', 
quin  propter  hoc  censendus  sit  imper- 
fectus,  aut  interminatus,  aut  incomple- 


tus,  425B',  C.  Quod  horum  aptius  dica- 
tur  :  semper  nascitur,  semper  natus  est, 
semper  nascetur,  XIX  42GC.  Quomodo 
dicatur  principium  de  principio,  XX 
284C,  A'.  —  Cf.  Persona. 

Patri  igitur  coseternus  est,  XIX  33GC, 
425A,  elsi  aliquo  modo  Patre  poslerior 
dici  possit,  origine  nempe  seu  ordine 
quodarn  naturae,  336B,  D'.  —  Similiter 
nullo  modo  prior  est  Spiritu  Sancto,  nec 
ordine  naturae  nec  ordine  dignitatis,  XIX 
480 A,  486A,  sed  quoad  nostrum  intelli- 
gendi  modum  dicitur  quandoque  prior, 
485B',  tum  quia  Filius  principium  est 
Spiritus,  485C,  486A',  tum  quia  gene- 
ratio,  ut  actus  naturae  et  intellectus,  prae- 
cedit  ratione  spiralionem,  quae  est  actus 
voluntatis,  485B',  486C,  488B.  —  A  Pa- 
tre  alius  est,  non  alienus,  XIX  423D', 
distinctus,  non  diversus,  differens,  non 
divisus,  424  A;  a  Patre  distinguitur  vel 
origine,  juxta  quosdam,  XX  208B,  C, 
209 A,  C,  vel  relatione  seu  proprietate, 
juxta  Thomam,  208C,  209 C,  vel  utroque, 
secundum  Richardum  et  Cartusianum, 
212C,  213A.  — Quomodo  sit  in  essentia 
divina,  XX  104  A',  in  Patre,  104C,  B',  D', 
105A,  D',  107C,  C,  vel  apud  Patrem, 
104 B'.  An  et  quomodo  possit  esse  termi- 
nus  ad  quem  amoris  Patris  et  principium 
Spiritus  Sancti,  XIX  439C;  an  et  quo- 
modo  diligere  dicaturSpiritu  Sancto  Pa- 
trem,  XX  334B',  se  ipsum,  339C,  Spiri- 
tum  Sanctum,  339A',  et  creaturas,  344 
C,  D;  utro  amore  Patrem  diligat,  debito 
an  liberali,  XIX  440B',  D'.  —  Cf.  Tri- 
nitas. 

Filius  in  generatione  humana  nascitur 
minor  Patre,  sed  in  generatione  divina 
aequalis  oritur  Patri,  XX  105C,  nec  pot- 
est  dici  minor  Patre,  nisi  quantum  ad 
assumptam  naturam,  105  A',  B',  quia  ea- 
dem  dignitas  quae  in  Patre  est  paterni- 
tas,  in  Filio  est  filiatio,  105C,  et  eadem 
divina  essentia  quae  in  Patre  est  secun- 
dum  relationem  dantis,  in  Filio  est  se- 
cundum  relationem  accipientis,  105  D'. 
—  /Equalis  igitur  est  Patri  in  potentia. 


FIL 


FIL 


XX  H6A,  H7C,  H8B,  quamvis  gene- 
rare  nequeat,  H7C,  D',  H8A',  H9A, 
A',  C,  120B,  et  omne  potest  quod  potest 
Pater  quoad  quid,  118A',  etsi  non  quoad 
ad  aliquid,  ibid.  —  Dixerunt  quidem 
nonnulli  Filio  essepotentiamgenerandi, 

XIX  197  B,  quae  nunquam  reducitur  ad 
effectum,  339A',  quoniam  ipsi  non  com- 
petit  generare,  197B,  XX  106D',  120 D', 
sed  perperam,  XIX  339  B' :  ipsi  enim  nec 
concedi  potuit  potestas  generandi,  336 

B,  B',  nec  generare  potest,  336  D,  337 B, 
D;  sed  hoc  nullo  modo  illius  officit 
omnipotentiae,  348  D',  349  A,  C,  D,  aut 
dignitati,  349A',  B',  quoniam  ipsi  est 
potestas  qua  generari  potest,  338 D,  quae 
eadem  est  ac  illa  qua  Pater  potest  gene- 
rare,  338A',C,  D',  339 C,  nec  est  poten- 
tia  proprie  ac  mere  passiva,  338B'.  Quo 
sensu  dicatur  a  se  ipso  nihil  facere,  XX 
H7A,  121 A.  —  Cf.  Omnipotentia. 

Proprietates.  Variis  designatur  nomi- 
nibus,  XIX  473C,  XX  215A';  sed  pro- 
prium  ejus  nomen  est «  Filius  »,  XX  216 

C,  quod  ipsi  proprie  competit,  in  quan- 
tum  ipsi  competitgenerari,  216A;  Filius 
autem  «  Sanctus  »  dici  nequit,  quoniam 
generatio  ejus  naturalis  est,  XIX  452A', 
et  per  modum  intellectus,  non  amoris, 
452C.  —  Item  Verbum  vocatur,  XX  243 
C,  per  quamdam  translationem  a  verbo 
humano,  243  D',  244  B',  246  D,  249A, 
quia  quoad  originem  et  actionem,  ad 
Patrem  aliquo  modo  se  habet  Filius  sic- 
ut  ad  mentem  creatam  verbum  interius, 
244B,  D'.  Proprie  igitur  dicitur  Verbum, 

XX  247 A,  249C,  et  utVerbum,  triplicem 
habet  actum,  246B'.  Filius  dicitur  in 
quantum  a  Patre  procedit  per  modum 
naturae,  Verbum  in  quantum  permodum 
intellectus,  XIX  494B',  Filius  ut  Patri 
similis,  Verbum  ut  paternae  perfectionis 
manifestativus,  196B'.  «  Verba  »  autem 
pluraliter  eum  nuncupari  nefas  est,  XX 
246A.  Cf.  Verbum. 

Filio  seplem  tribuuntur,  juxta  Alber- 
tum,  XIX  246 D';  vel,  secundum  Tho- 
mam,  quatuor  ipsi  propria  sunt,  scilicet 


quod  sit  Filius,  Verbum,  imago  etmedia 
in  Trinitate  persona,  XXIII  47 A',  qua- 
tuor  ipsi  appropriantur,  quod  sit  sapien- 
tia,  virtus,  aequalitas,  et  pulchritudo  seu 
species,  47C.  —  Sed  generaliter,  tam 
in  Trinitate  quam  in  operibus  ejus  ad 
extra,  Filio  tribuuntur  quaecumque  ad 
intellectum  et  sapientiam  pertinent, 
XXIII  H3C,  ut  ars,  ratio,  idea,  veritas, 
XX  318  D',  321 C,  pulchritudo,  forma,  si- 
militudo,  XIX  246 D',  sensus,  sapientia, 
virtus,  lumen,  XX  244 C,  245B',  suppu- 
tatio,  245 A',  246 A;  dicitur  ars  rationi- 
bus  plena,  XX  244C,  251 B',  252C,  mun- 
dus  archetypus,  XIX  473C,  liber  vitae, 
XX  321 A';  optime  comparatur  tramiti, 
fluvio,  aquaeductui,  XIX  45,  torrenti  a 
Patre  orto,  46. 

Filio  in  Trinitate  appropriatur  sapien- 
tia,  XX  313  C,  B',  318  B',  320  B',  ob  simi- 
litudinem  operum,  XIX  44  :  sapientiae 
enim  est  opera  Dei  manifestare,  creata 
perficere,  collapsa  restaurare,  ibid.,  qu& 
omnia  in  mundo  operatur  Filius,  44,  45. 
Sapientia  igitur  dicitur  Patris,  XX  345C, 
non  quasi  eo,  vel  in  eo,  vel  per  eum  sa- 
piens  sit  Pater,  331 A',  335 B',  345D,  346 
A,  A',  347A,  B',  sed  quia  in  ipso,  tan- 
quam  in  summo  exemplari,  cognoscit 
Pater  universa,  345C,  346C,  et  semet- 
ipsum,  346 C,  C;  et  in  quantum  Patris 
sapientia,  oportet  eum  infinitee  esse  sa- 
pientiae,  344D',  349B.  Qua  sapientia  sit 
sapiens,  genita,  ingenita,  an  essentiali, 
XX349A';  an  dici  possit  objectum  pa- 
terni  intellectus,  347C,  A'.  Cf.  Sapientia. 
—  Item  ipsi  appropriatur  virtus,  XX  320 
C,  351 B,  quoniam  potentia  est  Patris, 
351 A,  non  ea  potentia  qua  formaliter 
potens  est  Pater,  350 D,  351 B,  sed  poten- 
tia  operativa,  XIX  329  C,  526 A,  A',  qua 
dicitur  Pater  omnia  fecisse,  526 B',  XX 
319C,  et  omnia  operari,  336A,  351 A', 
XXII  46 B';  propter  quod  vocatur  Filius 
brachium  vel  dextera  Patris,  XX  215A', 
350  C.  Cf.  Potentia.  —  Dernum  ipsi  com- 
petit  esse  imaginem  Patris,  XX  276 B', 
277 C,  A',  D',  278D,  C,  et  multipliciter> 


fic 


253 


v\\. 


278C,  279C,  et  perfectissime,  276B', 
279IS.  Imago  onim  dicitur,  quia  in  co 
Pater  videtur,  XX  279A,  et  aliis  manife- 
statur,  77B';  et  quia  perfecte  exprimit 
similitudinem  Patris,  312C,  3131),  314 
B,  quocum  triplicem  habet  consonan- 
tiam,  314 C,  non  obslantc  essentiae  iden- 
titate  recle  dicitur  imago  Patris,  280A, 

B,  non  modo  appropriate,  ut  vult  Duran- 
dus,  sed  proprie,  280  B'.  Perfecta  igitur 
est  imago  Patris,  XIX  250 A',  in  nullo 
dissimilis,  251 A,  inagis  quam  Spiritus 
Sanctus,  XX  277 D',  imo  solus,  excluso 
Spiritu  Sancto,  276B';  quapropter  dici- 
tur  imago  Patris,  non  ad  imaginem,  XIX 
250B'.  Cf.  Imago.  —  Cur  et  quomodo  ei 
approprietur  species,  XX  312  D,  316A, 
sive  pulchritudo,  312C,  314A,  aequali- 
tas,  316B',  317 B,  B',  318A,  D,  323B,  et 
veritas,  XIX  246A',  249C,  XX  356B.  — 
Cur  vocari  nequeat  cogitatio,  XX  246D'. 

Missio.  In  divinis  missio  est  medium 
inter  pure  essentialia  et  mere  notiona- 
lia,  XIX  542C,  543B',  D',  directe  signi- 
ficans  essentiam,  indirecte  personam, 
juxta  nonnullos,  541 A',  542D',  principa- 
liter  personam,  ex  consequenti  essen- 
tiam,  juxta  alios,  541 C,  542D';  item 
dicitur  quid  increatum,  quum  nihil  sit 
nisi  persona  mittens  aut  inissa,  542A, 
B',  non  tamen  quid  seternum,  542  D, 
quum  respectum  dicat  ad  creaturas.  542 

C,  B'.  —  Duo  supponit :  auctoritatem  in 
mittente,  XIX  532  D,  535 B,  537  A,  B,  538 
A,  539B,  eteffectum  in  creatura  operan- 
dum  a  misso,  533 D,  537B,  538A,  539B; 
a  mittente  enim  habet  missus  esse,  vir- 
lutem  vel  operationem,  533C,  534D,  et 
ipse  mittitur  vel  ad  inhabitandum,  vel 
ut  donum  quod  possideatur,  vel  ad  con- 
ferendum  effectum,  534  A.  —  In  misso 
igitur  requiruntur  emanatio  et  subje- 
ctio,  XIX  534C,  quapropter  Filio  compe- 
tit  et  mitti,  tanquam  a  Patre  procedens, 
et  mittere,  tanquam  principium  Spiri- 
tus,  532  D'.  —  Demum,  in  missione  duo 
sunt,  emanatio  et  manifestatio,  XIX  536 
A,  et  duplex  est  :  allera  visibilis,  allera 


invisibilis,  545 C,  549 D',  qua;  ainbae  Fi- 
lio  conveniunt,  ibid. 

Visibilis  missio  Filii  propriencc  datio 
dicenda  est,  XIX  524D  et  s.,  nec  appa- 
rilio,  524 D,  563 B,  nec  lemporalis  pro- 
cessio,  524 D,  539B';  semel  dumlaxat 
facta  est,  531 B,  in  Incarnalione,  XXIII 
46C.  Quum  enim  missus  sil  ut  Salvator, 
XIX  566B,  et  ut  mediator,  cujus  est  ex- 
trema  conjungere,  573 D,  oportuit  hoc 
fieri  per  hypostaticam  unionem,  573A', 
et  in  rationali  natura,  572B',  573A',  B', 
ideo  non  nisi  in  Incarnatione  mitti  po- 
tuit,  nec  postea  visibiliter  missus  est, 
565 B',  567 D'.  —  Ipsum  autem  incarnari 
potissime  congruebatmullasobrationes, 
XXIII  46A,  ut  Filium,  46D,  A',  C,  47A, 
A',  48A',  ut  heredem,  46B,  49A,  ut  Sa- 
pientiam,  46B',  47 D,  D',  ut  imaginem, 
46A,  47 A,  A',  48 B,  A',  sic  enim  in  eum 
peccaverunt  Lucifer  et  Adam,  similitu- 
dinem  Dei  ambientes,  46  A',  47  B,  ut 
Verbum,  46B,  47A,  C,  48D,  A',  sic  enim 
maximam  cum  rationali  creatura  habet 
convenientiam,  48D.  —  Quum  a  solo 
Patre  mitti  valeat,  XIX  535A',  XXIII 113 
D,  cur  et  quomodo  dicatur  missus  a  S. 
Trinitate,  XIX  532  B',  533  A',  vel  a  Spi- 
ritu  Sancto,  533 D,  535  A',  B',  538  D',  540 
B,  vel  a  se  ipso,  535B',  D',  et  cur  ejus 
conceptio  Spiritui  Sanctotribuatur, XXIII 
113D'. —  In  ipso  humana  natura  non 
modo  in  personam  assumpta  est,  sed  in 
personalem  proprietatem,  XXIII  48C; 
ideo  dici  nequit  filius  Trinitatis,  111 D, 
B',  H2D,  B',  H4B,  H6A,  ne  per  crea- 
tionem  quidem,  H4C,  B',  C,  contra 
quosdam,  H6B',  C,  nec  filius  Sancti 
Spiritus,  H2C,  115D,  B',  H6A,  ne  per 
gratiam  quidem,  H2D',  H3C,  contra 
Durandum,  H6C ;  nec  congruit  eum  dici 
filium  Dei  adoptivum,  aut  per  gratiam, 
H3D,  H4D',  etiam  ut  hominem,  203B', 
204  B,  206  A',  non  enim  eodem  modo 
vocatur  filius  Dei  atque  ceteri,  HID, 
A',H2D;  quo  sensudicaturFiliusPatris, 
Filius  Dei,  Filius  Dei  Patris,  H6A'.  — 
Etsi  bis  natus  sit,  XXIII  182B*,  183C,  et 


FIL 


254 


FIX 


verus  sit  Matris  filius,  184A',  186B,  na- 
turalis  filius  Patris  et  Matris,  184B',  non 
est  in  eo  nisi  una  filiatio,  182C,  183A', 
C,  184D',  187A,  C,  contra  quosdam, 
185  B',  186  A',  187 D,  quia  una  est  hypo- 
stasis,  H3A,  D,  H6A,  filiatio  autem 
proprietas  est  personae,  non  naturae,  187 
C;  item  unus  filius,  182D',  187 D,  quia 
una  persona,  183A,  184B,  185A',  188A'; 
et  ipsi  una  dumtaxat  est  relatio  ad  Patrem 
et  Matrem  simul,  185B,  186D,  quia  ea- 
dem  nativitate  nascitur  ab  utroque,  185 
C.  —  Ob  hanc  personae  unitatem,  quae 
humanae  sunt  naturae  in  Christo  possunt 
de  Filio  Dei  praedicari,  et  econtra,  XXIII 
212 A,  non  tamen  quaelibet,  142  C,  210 
B',  211 C,  sed  ea  dumtaxat  quae  de  sua 
ratione  pertinent  ad  naturam,  211  B,D'. 
Sic  recte  dicitur  :  Filius  Dei  est  homo, 
XXIII  211 C,  vel  Christus  homo  est  Fi- 
lius  Dei,  204D;  item  Filius  Dei  passus 
et  mortuus  est,  142  D',  vel  (secundum 
naturam  assumptam)  minor  est  Patre, 
XIX  568  A,  579B,  non  autem,  sine  deter- 
minatione,  Christus  est  creatura,  XXIII 
209 D,  210C,  211 D,  212A,  D,  213B,  B", 
licet  sit  in  illo  aliquid  creatum,  211 B', 
213  A,  nec,  Filius  Dei  praedestinatus  est, 
173 D'  et  s.  —  Secundum  aeternam  gene- 
rationem  rationem  non  habet  doni,  XX 
73D,  nec  dici  potest  donum  nostrum,  82 
A',  nec  Filius  noster,  82D,  83D,  A',  85A, 
sed  in  Incarnationeoptime  dicituraSpi- 
ritu  Sancto  datus,  73 C,  et  datum  no- 
strum,  82  A'.  Quo  sensu  dicatur  potus 
noster,  XIX  525B.  —  Cf.  Christus,  In- 
carnatio. 

Invisibilis  missio  Filii,  qua  ex  tempo- 
re  in  mente  cujusque  percipitur,  XIX 
534  B',  multiplex  est,  531 B.  —  A  missio- 
ne  Spiritus  Sancti  differt  quautum  ad 
rationem  donorum,  XIX  549  D,  ad  effe- 
ctum,  547  D,  549  B,  ad  rationem  propriam, 
547  A',  et  ad  finem  proximum,  548C;  sed 
idem  habet  medium,  id  est  dona  gratiae 
gratum  facientis,  546 C,  548 C,  et  eum- 
dem  finem  ultimum,  548C,  549D',  qui 
est  sanctificatio  et  perfectio  animarum, 


548C,  550B.  —  Missionem  Spiritus  San- 
cti  praecedit  ordine  naturae,  XIX  547D', 
et  ex  parte  donorum,  548  A,  sed  ex  parte 
dantis  sequitur,  548A.  Utraque  in  primo 
virtutum  profectu  inveniuntur,  XIX  552 
D,  et  juxta  quosdam,  in  quolibet  augmen- 
to,  552C,  nec  videtur  fieri  posse  altera 
sine  altera,  saltem  secundum  nonnullos, 
548D',  549C,  551 A'.  —  Cf.  Missio. 

Qui  sint  filii  Dei  qui  ad  filias  homi- 
num  ingressi,  genuerunt  gigantes,  XXI 
449D',  452A,  D,  453D'. 
FINIS  est  id  ad  quod  voluntas  inclinatur  et 
in  quo  quiescit,  XXV  404A,  et  multiplex 
est,  nullum  enim  est  inconveniens  ejus- 
dem  rei  plures  esse  et  diversos  fines, 
XIX  68  D.  Alius  ergo  est  finis  operis, 
seu  id  ad  quod  opus  per  se  ordinatur, 
alius  finis  operantis,  seu  id  quod  prin- 
cipaliter  intendit  agens,  XXI 104D,  XXII 
509D',  quorum  prior  in  alio  esse  potest, 
alter  semper  est  in  agente,  XXI  104A'; 
item  alius  est  finis  principalis,  in  quo 
quiescitur,  alius  finis  sub  fine  quo  quies- 
cilur,  XXII  509 B';  alius  finis  ultimus, 
alius  finis  proximus,  XXIV  435A;  alius 
finis  interior,  alius  exterior,  XXV  393  D'; 
alius  pertinens  ad  esse,  alius  ad  bene 
esse,  XIX  325C.  —  Finis  est  prior  inter 
causas,  XIX  72A,  106A,  et  dicitur  causa 
causarum,  XXI  469  C,  propter  quod  ab 
eo  tanquam  ab  optimo  omnia  formaliter 
denominantur,  XIX  68  B',  XXI  151 C,  et 
definiuntur,  XXI  469  C;  ex  fine  igitur 
determinanda  est  scientia,  utrurh  sitpra- 
ctica  an  speculativa,  XIX  69B,  72A,  ex 
fine  scilicet  essentiali,  non  accidentali, 
70A',  et  hoc  formaliter,  72C.  —  Sic  se 
habet  in  operabilibus,  sicut  principium 
in  speculabilibus,  XIX  128A',  129  A,  XXV 
398 A ;  ideo  necessitatem  imponit  his  quae 
sunt  ad  finem,  XIX  89B',  XXI  154D', 
XXIV  569B',  et  causa  est  cur  ista  appe- 
tantur,  XXV  398 A,  B;  et  melior  dicitur 
his  quae  sunt  ad  finem,  XXI 105  B',  quum 
ad  ipsum  media  referantur,  105D'.  — 
Finis  est  quod  primo  cadit  in  voluntate, 
XXII  229D',  et  semper  prior  est  in  inten- 


FIN 


255 


FIN 


lione,  ctsi  accidal  ouin  posteriorem  esse 
in  exseculione,  509 A',  B10D',513B'.  An 
uno  eodemque  aclu  volunlas  velit  finein 
el  ea  quae  sunl  ad  finem,  XXII  B16C. 

Finis  niovet  ad  operandum,  XXI  103 
A,  et  perficit  agentem  qui  operatur  pro- 
pter  finem  ibid.  —  Omnis  ergo  agens 
agit  propler  finem,  alias  frustra  opera- 
retur,  XXI  103 A,  104  D',  XXII  509B,  non 
excepto  Deo,  XXI 10515,  C,  sed  aliud  est 
iigere  propter  desiderium  finis,  quod 
indigentiam  denotat,  aliud  propter  amo- 
rem  finis,  quod  competit  Deo,  quum 
ipsi  niliil  ex  actione  acquiratur,  105B'. 
Agit  igitur  creatura,  ut  aliquam  acquirat 
perfectionem,  Deus  ut  propriam  com- 
municet  perfectionem,  XXII  509C,  et 
quum  finis  sit  providentia?  regula,  quae 
in  fine  sunt,  providentiae  perfecte  sub- 
sunt,  cetera  plus  minusve  pro  eorum 
distantia  a  fine,  XXV  396D'.  —  Imo,  in 
omni  opere  Dei  duplex  est  finis,  operis 
scilicet  et  operantis,  XXI 104  A',  etquum 
creaturae  ad  gloriam  Dei  et  propriam 
utilitatem  sint  factae,  103 C,  sed  propter 
gloriam  Dei  principaliter,  ibid.,  ad  quam 
refertur  earum  felicitas,  104B,  ideo  Dei 
creantis  duplex  est  finis  :  gloria  propria 
etutilitas  creaturae,  103C,  gloriapropria 
Ut  finis  operantis,  utilitas  creaturae  ut 
finis  operis,  104C.  —  Sic  divina  bonitas 
ut  participanda,  dicitur  omnium  finis, 
XXI  105C,  106  D,  quoniam  omnia  vel 
naturali  vel  intellecluali  appetitu  cupiunt 
bonum,  103 A';  et  ex  illo  concordi  crea- 
turarum  ordine  ad  finem  probatur  esse 
Deum,  XIX  147  B,  C.  Sed  finis  et  agens 
ad  invicem  proportionantur  sicut  mate- 
ria  et  forma,  XXI  106 D';  sicut  ergo  du- 
plex  est  agens,  alterum  improportiona- 
tum  effectui,  ut  sol  in  generatione  in- 
feriorum,  alterum  proportionatum,  ut 
pater,  ibid.,  ita  est  finis  improportiona- 
tus  effectui,  qui  non  acquiritur  nisi  per 
quamdam  similitudinem,  et  finis  pro- 
portionatus,  qui  acquiritur  realiter,  107 
A;  et  sic  bonitas  Dei,  quae  est  finis  re- 
rum  improporlionatus,  ab  ipsis  acquiri 


nequit  perfecle,  sed  per  quanidam  simi- 
litudiuem  dumlaxal,  107  B.  In  divinis 
autem  nulla  persona  dici  potest  finis 
alius,  XX  285A.  —  1'ari  niodo  aliquid 
dicitur  finis  alterius  dupliciter,  vel  quia 
ad  illud  refertur  allerum,  el  sic  homo 
vocalur  ceterarum  creaturarum  finis  ex 
parte  operis,  XXI  106B,  vel  quia  alte- 
rum  ex  ipso  utilitatem  consequitur,  et 
sic  homo  finis  creaturarum  dicitur  ex 
parte  operantis,  ibid.  —  ('/'.  Actio, 
Creatio. 

Finis  actibus  moralibus  dat  speciem, 
XXII  229D';  sed  sicut  plura  sunt  rerum 
principia,  primum  videlicet  et  propria, 
508  B',  sic  sunt  plures  rerum  fines,  ul- 
timus  et  proprii,  508  C,  quorum  ulti- 
mus  est  Deus,  509A,  aut  bonum,  quod 
omnia  suo  modo  appetunt,  509  D,  A'. 
Omnium  ergo  bonarum  voluntatum  unus 
est  finis  ultimus,  nempe  Deus,  XXII  509 
A,  caritas  aeterna,  509C,  seu  beatitudo, 
juxta  Durandum,  510 D,  et  plures  fines 
proximi,  quos  oportet  ad  ultimum  refer- 
ri,  509 A,  saltem  aliquo  modo,  XIX  106 
A',  108D,  et  habitualiter,  HOC,  quia  ex 
varia  proximorum  finium  ad  ultimum 
relatione,  varia  actui  accidit  moralitas, 
XXII  510B;  in  quibus  proximis  finibus 
praecipuus  est  caritas  creata,  509B,  C, 
511 A.  —  Malarum  autem  voluntatum, 
vel  unus  est  finis,  id  est  omni  nocivo 
carere  et  gaudio  frui,  juxta  Durandum, 
XXII 510  A',  vel,  secundum  alios,  tot  sunt 
fines  quot  vitia,  509D'.  —  Quum  finis 
primam  bonitatem  vel  malitiam  det 
actui,  XXII  511 C,  D',  finis  malus  totum 
corrumpit  actum,  511 C;  similiter  finis 
bonus  bonum  facit  actum,  loquendo  de 
fine  operantis,  XXII  5HA',  non  enim  ad 
finem  bonum  proportionari  possunt 
actus  mali,  510C,  511 B',  513A'.  —  Cf. 
Actus. 

In  consecutione  finis  stat  cujuslibet 
perfectio,  XIX  45,  sed  finis  cujusque  rei 
duplex  est,  alter  intrinsecus,  alter  ex- 
trinsecus,  XXV  393  D',  id  est  propria 
operatio  et  id  ad  quod  per  operationem 


FIN 


256 


FIR 


pertingitur,  393  D,  394  A,  quorum  secun- 
dus  ultimus  dici  potest  respectu  prioris, 
404B;  finisenim  ultimus  non  estcircum- 
stantia  actus,  nec  finis  operis,  sed  finis 
operantis,  XXIV  435B.  Item  ultimus  finis 
duplex  est,  res  nempe  optata  et  adeptio 
ejus,  XIX  MOD,  122A,  XXV  393D',  et 
ita  finis  creaturae  rationalis,  ut  res  opta- 
ta,  est  Deus,  ut  adeptio  rei,  est  visio  Dei, 
XIX  122A.  —  Finis  ergo  humanae  vitae 
est  contemplatio,  XIX  85A,  ad  quam  in 
statu  viae  ducimur  per  theologicam 
scientiam,  85B,  et  beatitudo,  XXV  395  G, 
seu  Deus  fruitione  adeptus  in  patria, 
XIX  109  G,  C,  HOD,  quia  finis  est  de 
quo  fruimur,  ea  quae  sunt  ad  finem,  id 
de  quo  utimur,  HOD,  C  —  Duplex  igitur 
est  humanorum  actuum  finis,  XXII  551 
C,  alter  naturalis,  ad  quem  dirigit  ratio 
ostendendo,  551 B,  C,  et  voluntas  incli- 
nando,  551 B,  D,  alter  supernaturalis,  ad 
quem  ducit  fides  obediendo,  et  caritas 
inclinando,  551 C.  Ad  naturalem  asse- 
quendum  instituta  sunt  inferiora,  ad  su- 
pernaturalem  supernaturaliamedia,  XIX 
83D,  87 A',  quia  fini  semper  accommo- 
dari  oportet  media,  85 A;  ad  naturalem 
naturaliter  inclinatur  voluntas,XXM527 
D,et  tendendo  ad  illum,  nullam  exercet 
virtutem,  ibid.,  licet  volendo  quae  ad 
illum  sunt  virtuose  agere  possit,  527 A', 
D',  quia  ad  hoc  praeparatione  indiget, 
XIX  45,  et  triplici  actione,  rationis  ni- 
mirum,  voluntatis  et  virtutis,  107 B',  108 
B;  ad  supernaturalem  autem  non  tendit 
nisi  fide  caritate  informata,  XXV  396D'. 
—  Et  hic  nec  in  desiderio  consistit,  nec 
in  amore,  XXV  403 C,  nec  in  delectatio- 
ne,  403 D',  nec  in  quocumque  voluntatis 
actu,  394A,  aut  intellectus  practici,  395 
A,  quoniam  non  quaelibet  actio  dici  pot- 
est  finis,  394  A,  imo  actum  voluntatis 
impossibile  est  esse  finem  alicujus,  ibid., 
quum  ipse  tendat  in  finem,  394B;  ideo 
ultimus  hominis  finis,  seu  visio  Dei, 
394B',  actus  est  intellectus,  non  volun- 
tatis,  juxta  Thomam,  ibid.;  voluntati  ta- 
men  tribuitur  prima  habitudo  ad  finem, 


in  quantum  eum  appetit,  394C,  et  ulti- 
ma,  in  quantum  in  fine  assecuto  quiescit, 
394B'.  —  Juxta  Scotistas,  finis  ultimus 
seu  bonum  perfectum,  non  necessario 
movet  voluntatem,  nec  in  universali 
ostensus,  XIX  128D,  nec  etiam  in  parti- 
culari,  129 A,  et  movere  potest  volunta- 
tem  etiam  non  elevatam  per  caritatem, 
129B;  secundum  Thomam,  necessario 
movet  voluntatem,  130  A,  et  pariter  ea 
omnia  sine  quibus  haberi  nequit,  130B, 
simpliciter  enim  optimum  quid  est  et 
summe  volendum,  XXV  401 B',  404B. 
—  Cf.  Beatitudo. 

FINITUM.  Quidquid  est  in  re  finita,  fini- 
tum  est  dimensione  et  numero,  XXI  46 
D;  sed  circa  creaturam  finitum  potius 
dicit  complementum  quam  imperfectio- 
nem,  XXIII  232  A  ;  in  his  quae  mole 
magna  non  sunt,  finitum  et  infinitum 
secundum  limitationem  etnon  limitatio- 
nem  dicuntur,  232D'.  —  Diversimode 
finitae  dicuntur  moles,  virtus,  substantia, 
XXIV  256 D',  et  sic  aliter  finitur  res  ut 
substantia,  aliter  ut  quanta,  257 C.  — 
An  finito  cuilibet  fieri  possit  additio, 
XXIII  233 D,  aut  dari  possit  finitum  sum- 
mum  quo  aliud  majus  esse  nequeat,  230 
A',  D',  231B ;  an  finitum  quodlibet  abla- 
tione  continua  uecesse  sit  penitus  con- 
sumi,  XXII  424C.  —  Omne  finitum  ab 
omni  finito  totaliter  segregabile  est,  XXI 
46 D.  —  An  et  quae  inter  finitum  et  infi- 
nitum  inveniri  possitproportio,  XIX  119 
D,  124B,  XX  433C,  441 C,  XXV  417 A, 
424D'.  —  Cf.  Infinitum. 

FIRMAMENTUM.  Sic  vocatur  aer,  juxta 
quosdam,  XXII  51 D-,  52C,  53C,  sed  re- 
ctius  ccelum  sidereum,  juxta  alios,  52 D', 
53D',  in  medio  positum,  interduo  extre- 
ma,  empyreum  et  terram,  55C.  —  Sic 
dicitur  a  firmitate  naturae  incorruptibi- 
lis,  XXII  58B',  et  a  firmitate  distinguen- 
di  inter  aquas,  58 C.  —  An  sit  de  natura 
elementorum,  affirmaverunt  prisci  phi- 
losophi  ante  Aristotelem,  XXII  57 A',  58 
A,  C,  et  plerique  Patres,  60D,  dicentes 
illud  vel  ex  materia  informi  factum,  50 


FOM 


287 


FOM 


A',  vel  ex  aquis  gelidis,  55D',  quibus 
consentil  Gartusianus,  60C,  negant  vero 
Thomas,  57A',  et  sequaces,  asserenles 
illud  esse  de  nalura  quintiB  csscntiae, 
88D,  C.  —  Luminosum  est,  scd  diffor- 
me  in  luminc,  XXI  159  D,  XXII  54B, 
quia  inadoequate  suscipit  inriuenliam 
primi  cceli,  XXI  159D,  seu  crystallini, 
cui  vicinum  est,  159B';  et  diaphanum, 
quia  etsi  sit  solidum,  non  impedit  primi 
cceli  Iransparentiam,  I53D. —  Quomodo 
dicatur  secunda  die  factum,  XXI  153A. 
—  An  super  illud  sint  aqua?,  XXII  50C, 
53A',  54D,  56D,  ita  ut  in  medio  aquarum 
sit  constitutum,  55B',  57 D'.  —  In  Scri- 
ptura  pro  toto  ccelo  inter  empyreum  et 
elementa  sumitur,  XXII  67  C.  —  Cf. 
Aqua,  Ccelum  stellatum. 

FLATUS.  Cur  ad  Apostolos  missus  sit  Spi- 
ritus  Sanctus  per  modum  flatus,  XIX 
572  B,  573B,  B',  C,  574 A;  an  ibi  fuerit 
verus  flatus,  576B,  577B,  B'.  Cf.  Appa- 
rilio. 

FLETUS  an  et  quomodo  in  damnatis  futu- 
rus  sit,  XXV  467 A,  D'.  Cf.  Lacrima. 

FLUMEN  est  fluxus  aquae  perennis,  XIX 
46.  —  Fluvii  paradisi  cur  de  eodem  fon- 
te  prodire  dicantur,  quum  alibi  origi- 
nem  habere  probe  noscantur,  XXII  150 
D',  158B.  —  Spiritualiter,  flumen  varia 
significare  potest  :  processiones  divinas 
ad  intra,  XIX  45,  46,  creaturarum  ema- 
nationem  ad  extra,  46,  Filii  incarnatio- 
nem,  ibid.,  qui  egressus  de  paradiso 
Patris,  universam  rigat  Ecclesiam,  45, 
sacramentorum  dispensationem,  46,  et 
primum  Sententiarum  librum,  45.  —  Cf. 
Euphrates,  Nilus. 

FOMES.  Sic  dicitur  qusedam  carentia  re- 
ctitudinis  virium  inferiorum  ad  ratio- 
nem,  XXII426B,seu  pronitas  quaedam  ad 
malum,  424A',  filiis  Adee  per  generatio- 
nem  infusa,  424  D',  primo  inficiens  na- 
turam,  et  per  naturam  personam,  428B', 
quam  gratia  indignarn  facit,  425  C.  — 
Gratise  opponitur  secundum  effectum, 
XXII  425 B',  et  est  quasi  materiale  in 
originali  peccato,  425 A',  427  C,  D.  —  In 


anima  csl  subjective,  sed  tn  carnc  esse 
diciturquia  inclinat  ad  dclectabilia,XXII 
416B;  in  quantum  respicil  naturam  et 
est  virium  deordinatio,  omnibus  aequali- 
ter  inest,  429 B,  in  quanlum  respicit  per- 
sonam  et  iustigatad  malum,  in  alio  plus 
viget,  in  alio  minus,  429C.  —  Duplicem 
habet  effectum  :  pronitatem  ad  malum 
eldifiicultatem  ad  bonum,  XXIII  92D', 
et  quasi  triplicem  gradum  :  instigatio- 
nem  ad  mortale,  instigationem  ad  venia- 
le  et  adhaerentem  carni  fceditatem,  XXII 
424  D.  In  quantum  culpa  est  et  inordi- 
natio  affectus,  a  Deo  non  est,  XXII  431 
B,  D,  C;  in  quantum  pcena  et  inordina- 
tio  virium,  a  Deo  est,  juxta  quosdam, 
431 A,  D',contra  alios,  431  D;  item.prout 
insligat  ad  peccatum,  esse  nequit  a  Deo, 
prout  vero  est  sequela  peccati,  est  a  pec- 
cato,  431  B'.  Ad  illum  nihil  confert  ge- 
nerantis  libido  personalis,  XXII  429 D, 
sed  tantum  generalis,  430A.  —  Cf.  Con- 
cupiscentia. 

Contra  fomitem  directe  ordinabatur 
circumcisio  in  V.  L.,  XXIV  67  A',  ordina- 
tur  Baptismus  in  N.  L.,  122B',  123D\  In 
Baptismo  ergo  minuitur,  XXII  423B', 
425 A',  C,  saltem  ex  se,  422 D,  427  B', 
quia  baptizatis  non  amplius  imputatur 
ad  culpam,  422D',  423C,  427 C,  et  qui 
ante  Baptismum  culpa  erat  et  pcena, 
post  Baptismum  est  pcena  dumtaxat,  380 
D' ;  sed  non  penitus  aufertur,  XXII  424 
D,  B',  quia  conditionem  sequitur  natura?, 
quee  in  sacramento  non  sanatur,  425D, 
429D',  XXIV  124 B'.  Bemanet  igitur  ut 
pcena,  XXII  424A',  pcena  scilicet  promo- 
vens,  ad  exercitium,  378  A',  422  D,  424B', 
425 C,  non  suffocans,  ad  damnationem, 
428B,  A'.  Quomodo,  ablato  peccato,  re- 
maneat  fomes,  XXII 422 C,  423 D';  an  mi- 
nui  possit  quoad  pronitatem  ad  malum, 
stante  difficultate  ad  bonum,  XXIII  96 
A.  —  In  sanctificatis  per  sacramenta 
remanet  instigatio  ad  mortale  et  veniale, 
XXIII  96  B',  quae  tamen  per  bonorum 
operum  consuetudinem  paulatim  debili- 
tatur,  XXII  425 B,  etsi  ante  mortem  non 
17 


FOR 


258 


FOR 


penitus  exstinguatur,  XXIV  S66D',  567 
A;  in  quibusdam  Sanctis,  ut  sanctificatis 
in  utero  et  confirmatis  in  gratia,  rema- 
net  ad  veniale  tantum,  XXII  424 D,  XXIII 
96  C  ?  sed  in  nullo  ex  toto  unquam 
exstinctus  est  fomes  quoad  reliqua,  nisi 
in  B.  Virgine,  XXII 423 D',  424B,  D,  XXIII 
96 C,  XXIV  566 D',  in  qua  ligatus  fuisse 
creditur,  non  quidem  in  prima  sanctifi- 
catione  in  utero,  XXIII  92C,  93B,  95D', 
sed  paulo  post,  95  D,  D',  96 A',  B',  et  om- 
nino  exstinctus  in  secunda  sanctificatio- 
ne,  quum  Christum  concepit,  92  D', 
96A',  97B'.  —  Cf  Baptismi  effectus, 
Maria. 
FORMA.  Natura.  Omnis  forma,  quantum 
de  se  est,  est  actus  quidam,  et  secun- 
dum  philosophos,  necesse  esse,  XXI 194 
D';  ut  informans,  dicitur  in  actu  conti- 
nuo,  ut  operans,  non  est  in  actu  conti- 
nuo,  XXII  327  C,  ut  educibilis  et  termi- 
nus  eductionis,  dici  potest  in  potentia, 
XXI 194  D.  Duplex  igitur  ei  est  esse,  al- 
terum  incompletum  et  potentiale  in  ma- 
teria,  alterum  actuale  et  perfectum  extra 
materiam,  XXII  169  A',  formae  enim  arti- 
ficiales  in  actu  sunt,  prout  suntin  rebus, 
in  potentia  activa,  prout  sunt  in  mente 
artificis,  XX  395  C,  formae  naturales 
habent  esse  naturale  in  his  quae  agunt 
per  naturam,  esse  intelligibile  in  his  quae 
agunt  per  intellectum,  396D,  et  quem- 
admodum  sunt  in  potentia  in  materia 
prima,  ita  sunt  in  actu  in  primo  motore, 
396  B;  unde,  juxta  Platonem,  vera  forma 
est  idea,  quae  forma  dicitur  quasi  foris 
manens  extra  materiam,  399  A,  formae 
autem  in  materia  exsistentes  non  sunt 
verae  formae,  sed  verarum  formarum 
imagines,  ibid.  ■ —  Forma  quasi  media 
est  inter  materiam,  quam  perficit,  et 
causam  efficientem,  a  qua  producitur, 
XXIV  106  D;  aliquo  modo  causa  est  ma- 
teriae,  quam  in  esse  constituit,  aliquo 
modo  effectus  materise,  a  qua  sustenta- 
tur,  452B;  sed  quamvis  a  materia  quo- 
dammodo  pendeat,  XXI  215C,  216B, 
magis  ab  ipsa  pendet  materia,  215D',  et 


ambae  ad  invicem  conveniunt,  quia  nec 
sine  ulla  forma  subsistere  potest  mate- 
ria,  XXII  6B',  11C,  15B,  C,  B',  16C,  171 
D',  nisi  supernaturali  modo,  operante 
Deo,  15B",  C,  16A',  17A',  nec  sine  ma- 
teria  formae  naturales,  171 D',  nec  quae- 
libet  forma  generabilis  et  corruptibilis, 
29  A'.  —  Non  est  propter  materiam,  sed 
econtra,  XXII  68  D',  et  quum  sit  finis 
materiae,  non  ei  unitur  nisi  propter  pro- 
prium  bonum,  juxta  Thomam,  XXI  107 
B',  contradicente  Scoto,  qui  tenet  ma- 
teriae  uniri  formam  potissime  ut  materiae 
perfectionem  communicet,  XXII  78  D'. 
—  Sed  ut  quid  alteri  immediate  uniatur 
ut  forma,  requiritur  utriusque  conve- 
nientia,  non  quidem  quoad  proprietates 
naturae,  sed  quoad  proportionem  poten- 
tiae  ad  actum,  XXI  108 B;  cuilibet  ergo 
fornioe  debetur  materia  proportionata, 
eoque  perfectior  quo  ipsa  est  potentior, 
108C.  —  Forma  est  simplex  essentia 
quae  partem  et  partem  non  habet,  XXII 
169  A',  sed  tota  est  in  toto  et  tota  in 
qualibet  parte,  secundum  totalitatem  es- 
sentialem,  non  quantitativam,  XIX  410 
B.  Dicitur  quidem  esse  ejus  cujus  est 
forma,  XX  375  D',  quia  esse  sequitur 
formam,  39  B,  C,  sed  non  ei  convenit 
esse,  sed  est  id  quo  aliquid  est,  XXII 
171 C;  in  substantiis  separatis  tota  est 
essentia,  in  materialibus  pars  essentiae, 
XX  285 A';  in  composito  non  est  quid- 
ditas,  sed  pars  quidditatis,  XXII  29  C, 
quacum  constituit  ens,  XXI  194B',  nec 
est  totum  ens,  sed  tantum  pars  compo- 
siti,  XXII  29A'.  Quod  autem  formale  est 
in  unoquoque,  excellentius  est  in  eo, 
XXV  353 D,  et  quo  est  formalius,  eo  et 
causalius  et  efficacius,  XX  563 C.  —  In 
composito  forma  figura  est  Filii  in  Trini- 
tate,  XIX  248A',  249 A.  —  Cf.  Materia. 

Distinctio.  Forma  tripliciterdividitur : 
multitudine,  magnitudine  et  motu,  XIX 
410  D.  —  Una  dumtaxat  est  forma  pura, 
quae  est  Deus,  XXII  40A,  sed  multae  aliae, 
cum  potentialitate,  nempe,  juxta  Bona- 
venturam,  forma  perficiens,  extensa  et 


FOK 


259 


FOK 


dependens,  ut  forma  ignis,  XIX  111 IV, 

forma  perficiens  et  depcndeus,  sed  non 
exleusa,  ut  anima  vegetativa  ct  sensiti- 
va,  41 1C,  forma  perficiens,  non  extensa 
nec  dependens,  ut  auima  rationalis, 
ibid.,el  juxta  JSgidium,  forma  inhaerens, 
forma  denominans,  non  inhaerens,  et 
fonna  exemplaris,  3GGD.  Item  alia  est 
forma  interior,  alia  exterior,  XX  334B, 
alia  forma  naturalis,  alia  artificialis,  XXII 
170  B,  alia  substantialis,  alia  accidenta- 
lis,  XIX  284 B;  an  forma  speciei  numero 
differat  a  forma  generis,  XXII  170C.  — 
Etsi  forma  sit  finis  materiae,  a  materia 
tamen  fit  formarum  distinctio,  XXI 
H7D'. 

Gradus.  Quanto  forma  est  nobilior, 
tanto  minus  immergitur  materiae,  et  ma- 
gis  eam  transcendit  virtute,  XXI  108C; 
sic  forma  mixti  operationem  habet  quae 
non  causatur  elementariis  qualitatibus, 
ibid.,  et  nobilissima  forma,  anima  ratio- 
nalis,  virtutem  habet  omnino  a  materia 
immunem,  id  est  intelleclum,  108D'.  — 
In  corporalibus  ergo  formis  est  ordo, 
quoniam  forma  elementi  tendit  ad  for- 
mam  mixti,  dein  ad  formam  animati, 
forma  vegetabilis  ad  formam  sensibilis, 
demum  ad  formam  rationalis,  per  quam 
corporalis  natura  efficitur  aeternae  bea- 
titudinis  capax,  XXI 112  A.  —  Ista  for- 
marum  hierarchia  secundum  gradum 
actus  et  potentiae  desumitur,  XXI  116A, 
ita  ut  primse  sint  intelligentiae,  quae  mi- 
nus  habent  de  potentia  et  magis  de 
actu,  H6B',  deinde  anima  humana,  quae 
inter  intellectuales  substantias  plus  ha- 
bet  de  potentia,  et  materiae  ita  proxima 
est  ut  cum  ea  sit  unibilis,  116C,  post- 
modum  formae  inferiores,  plus  adhuc  de 
potentia  habentes,  et  sic  immersae  ma- 
teriae  ut  seorsum  stare  nequeant,  ibid., 
denique  formae  elementorum,  quee  ope- 
rationem  non  habent  nisi  secundum 
exigentiam  qualitatum  quibus  materia 
ad  formam  disponitur,  116  D'. 

Formarum  distinctio  multiplex  est, 
juxta  Thomam,  una  secundum  speciem, 


quac  cst  secundum  divcrsitatem  objecto- 
rum,  XX  3GB,  el  sic  augeri  possunt  per 
extensionem  ad  nova  objccla,  36(1,  altc- 
ra  secundum  numerum,  qu;c  cst  sccun- 
dum  diversitalem  subjecti,  3615,  et  sic 
augeri  dicuntur  per  additionem  faclam 
subjccto,  3GD,  alia  demum  per  majorem 
adhaesionem  formae  subjeclo,  3GB'.  — 
Vel,  ut  vult  Henricus,  contingit  formam 
augeri  sive  in  natura  et  essentia,  XX 
41 B,  non  ex  ejus  dispositioue  in  sub- 
jecto,  41 C,  sed  ex  proprietate  ejus  natu- 
rae,  41 D,  quae  partes  habet  virtuales,  ad 
quas  est  in  potentia,  dum  est  in  minori 
quantitate,  41 B',  sive  in  operatione,  pro- 
pter  majorem  subjecti  capacitatem,'42 

C.  —  Similiter  accidit  formae  gradus 
habere,  vel  secundum  essentiam,  XX  38 

D,  40D,  vel  secundum  esse,  ut  formis 
accidentalibus,  38 A',  40  A';  item  magis 
ac  minus  accipere,  38  D',  non  secundum 
esse  specificum,  39  A,  aut  individuale, 
40 B,  sed  secundum  essentiae  gradus,  40 
D.  —  Nulli  autem  formae  accidit  intendi 
aut  remitti,  nisi  accidentali,  XXII  H8A, 
quia  substantialis  non  perficitur,  172A', 
nec  recipit  magis  vel  minus,  119A',  172 
C;  quomodo  dicatur  perfecta,  sive  in 
essentia,  XX  47 A',  sive  in  operatione, 
47  C.  —  Formae  quae  omnino  non  reci- 
piunt  magis  nec  minus,  ut  formae  sub- 
stantiales,  in  subjecto  recipiuntur  et 
manent  in  indivisibili,  XXIV  455  B;  quae 
magis  et  minus  recipiunt  secundum 
elongationem  a  suo  contrario,  successive 
recipiuntur,  455  A,  quae  magis  et  minus 
recipiunt,  non  penes  elongationem  a 
contrario,  sed  penes  accessum  ad  cau- 
sam,  in  instanti  recipiuntur,  sed  rece- 
ptae  intendi  vel  remitti  possunt,  455 C.  — 
Quomodo  dicantur  formae  se  habere  sic- 
ut  numeri,  XX  39D',  396  C. 

Officia.  Forma  dat  rei  esse,  XX  176 D, 
rationem  speciei,  176D,  291 A',  unitatem, 
176  D,  denominationem,  XXII  136  D, 
agendi  potestatem,  136B',  vires  acciden- 
tales  et  conservationem,  XXV  277  C.  — 
Dicitur  dare  esse,  quia  cujusque  rei  esse 


FOR 


260 


FOR 


est  a  forma,  XXII  6C,  14D',  16B',  a  for- 
ma  quidem  substantiali  esse  simpliciter, 
a  forma  accidentali  esse  secundum  quid, 
prout  est  in  specie,  136B',  ita  ut  absque 
ulla  forma  nequeat  consistere  materia, 
16C,  17 D,  saltem  naturaliter,  15 B',  16 
B',  17  A,  A',  et  haec  quorum  labilis  est 
materia  non  nisi  per  formam  idem  per- 
manere  valeant  individuum,  398A,  399 
D,  405B'.  —  Item  unitatem,  quia  rem 
separat  ab  aliis  in  quibus  non  est  eadem 
numero  forrna,  XX  177  C,  291  A';  non 
tamen  principium  est  individuationis, 
quidquid  dicant  nonnulli,  XXI  208D'; 
nec  ipsa  a  materia  individuatur,  ut  sen- 
tire  videtur  Albertus,  216C,  quum  ipsa 
actuet  ac  determinet  materiam,  186  D, 
216  D,  D',  sed  per  se  ipsam  intrinsece 
individuatur,  216A,  id  est  per  hoc  quod 
est  in  re  extra,  215C.  —  Item  denomina- 
tionem,  quia  in  forma  est  intelligibilitas 
et  cognoscendi  principium,  XX  382B' : 
formae  enim  in  quantum  est  forma,  est 
cognitio,  XXI  186B,  nec  potest  materia 
intelligi  absque  forma,  186D,  XXII  I5B, 
sed  per  formam  multipliciter  cognosci- 
tur,  XXI  269A.  In  quacumque  igitur 
cognitione  requiritur  forma  aliqua,  qua 
res  cognoscilup,  XXV  416A,  ex  qua  et 
intellectu  fit  unum  in  intelligendo,  416 
A',  in  quo  uno  intellectus  possibilis  est 
quasi  materia,  species  intelligibUis  qua- 
si  forma,  416B'.  Etsi  itaque  lux  non  sit 
formasubstantialis  lucidorumcorporum, 
XXII  41 A,  quaelibet  forma  substantialis 
metaphorice  lux  vocari  potest,  40  D';  sed 
prout  exsistit  in  materia,  non  est  intelli- 
gibilis  nisi  in  potentia,  XXI  186  C,  id 
est  nisi  quatenus  a  materiae  conditioni- 
bus  abstrahatur,  ibid.  Forma  non  est 
semper  in  eo  quem  denominat,  XIX  377 
B.  —  Item  agendi  potestatem,  quia  prin- 
cipium  est  agendi,  XIX  309B,  seu  prin- 
cipium  quo  agit  suppositum,  3J6D  : 
formee  enim  est  agere,  sicut  materise 
pati,  XXIII  100B,  101 B',  nec  operatur 
agens  nisi  in  quantum  similitudo  formse 
in  eo  est,  XX  396  D.  Quum  igitur  in  om- 


ni  agente  forma  sit  propriee  actionis 
principium,  XXV  393 D,  a  parte  formae 
accipi  oportet  operalionis  mensuram, 
418C.  An  forma  quae  estin  materia  agat 
in  ipsam,  XXIII  100  B,  101 A'.  —  Denique 
molum,  etsi  ipsa  non  sit  motrix,  XXII 
67 C,  nec  ipsi  competat  moveri  nisi  per 
accidens,  XIX  376D. 

Origo.  De  origine  formarum  multiplex 
fuit  sententia  :  vel  enim  tota  est  ab  in- 
tra,  juxta  quosdam,  XXIII  524 C,  dicen- 
tes  totam  formam  actualiter  prseexsistere 
in  materia  absconditam,  XXII  169 A,  di- 
stincte  vel  indistincte,  XXI  46B,  B',  422 
A',  XXIII  531 A,  et  in  generatione  reve- 
lari,  XXII  169A,  alias  in  productione  et 
generatione  formarum  esset  creatio  et 
annihilalio,  179  A,  C;  vel  tota  ab  extra, 
juxta  alios,  XXIII  524C,  scilicet  a  datore 
formarum,  XXII  171 B',  172  A,  B,  qui  eas 
immediateproducit,  XXI46B',  47C,  424 
C,  sicut  formas  artificiales  artifex,  XXII 
169D',  etsi  dicantur  eductae  de  potentia 
materiae,  170B',  quia  ab  eodem  necesse 
est  procedere  fieri  et  esse,  materiam  et 
formam,  171 C,  nec  alias  per  motum 
quemcumque  produci  valent  171 D';  vel 
demum  nec  tota  ab  intra  nec  tota  ab 
extra,  secundum  tertios,  XXIII  524C, 
sed  partim  ab  intra,  partim  ab  extra, 
XXII  169B,  ab  intra  secundum  essentiam 
et  esse  imperfectum,  169 A',  170 D,  ab 
extra  secundum  esse  actuale,  169A',  sive 
aliquid  formaein  materia  preeexsistat  per 
creationem,  quod  educitur  ope  principii 
geuerantis,  XXI  47A,  424D',  XXII 176C, 
178  C,  179 A,  cooperante  materia,  XXI 
425A,  vel  non,  425C,  sive  aliquid  mate- 
riae  convertatur  in  formam,  ut  vult  Sco- 
tus,  XXII  180A',  182B,  sive  materia  et 
forma  una  sint  essentia,  sicut  falso  sen- 
serunt  quidam,  169C.  —  Sed  quum  nec 
ex  essentia  materiae  educi  valeant  formae, 
XXII  169C,  nec  ex  nihilo  suae  essentia?, 
169C,  178A,  prima  earum  inchoatio  in 
materia  necessario  est  a  Deo,  eductio 
autem  fitper  virtutem  agentium  natura- 
lium    determinatorum,   XXI  444  D',  et 


FOR 


261 


1*0  K 


quffilibet  per  naturam  suap  speciei  habet 
virtutem  se  mulliplieandi,  425A.  Forma 
naturalis,  sive  substantialis  sive  acci- 
dentalis,  a  substantiis  separatis  produci 
nequit,  XXI  420  D,  nec  ab  angelis,  XXII 
145  A',  nec  ada?monibus,  XXI420B',  nec 
a  virtutibus  ccelestibus,  XXII  183B,  sed 
a  Deo  dumtaxat,  qui  eas  in  potentia 
materiae  posuit,  XXI  420A',  XXII  145B'; 
formas  tameu  artificiales  producere  pos- 
sunt  daemones  per  virtutem  propriam, 
XXI 422C,  423 A,  et  formas  naturales  per 
virtutem  alienam,  422  D',  423  A.  Item 
agens  per  naturam,  quia  aliquid  imper- 
titur  passo,  formas  naturales  de  potentia 
ad  actum  educere  potest,  XXI  423  D, 
agens  autem  per  artem,  quia  nihil  im- 
pertitur  passo,  naturales  formas  virtute 
propria  producere  nequit,  423A'.  —  In 
generatione  naturali,  forma  generantis 
aut  agentis  est  quasi  pater  formae  geni- 
tae,  et  materia  mater,  XXI  200C.  —  In 
eadem  specie  unum  non  potest  per  se 
esse  causa  formae  alterius  secundum 
quod  est  talis  forma,  sed  potest  secundum 
quod  est  in  materia,  XXI  99  A ;  nulla 
creatura  formam  alteri  inducere  valet 
nisi  per  modum  mutationis,  XXI  99  D', 
sed  formam  inductam  conservare  sine 
nova  mutatione  valet,  100A. 

Forma  materialis  necessario  sequitur 
conditiones  materiae,  et  cum  ea  divisibi- 
lis  et  multiplicabilis  est,  XXI  209  B', 
XXII 182  A',  sed  aliter  dividuntur  formae 
situm  habentes  in  corpore,  XIX  408 D', 
aliter  formae  substantiales  homogeneo- 
rum,  409  A.  —  In  ccelestibus  forma  per- 
fecte  complet  potentiam  materiae,  XXI 
248D',  ideo  per  unam  formam  omnino 
completur  eorum  potentia  a  principio, 
ibicl.;  in  corruptibilibus  vero  forma  non 
complet  perfecte  potentiam  materiae, 
248B',  et  ob  hoc  plures  successive  reci- 
pere  possunt  formas,  248D';  ubi  autem 
est  corruptio  formae  prioris  et  infusio 
subsequentis,  corruptio  prioris  est  ex 
parte  causae  materialis,  posterioris  in- 
ductio  ex  parte  causae  formalis,  XXIV  452 


C,  et  finalis,  452D.  —  Nulla  forma  in 
actu,  sive  substantialis  sive  accidenlalis, 
naturaliter  transformabilis  est  in  aliam, 
XXII 173C;  mulatio  autem  rei  secundum 
formam  substantialem  vocaturcorruptio, 
secundum  formam  accidenlalem  altera- 
tio,  XIX  377  D.  —  Quum  forma  cessit  in 
polentiam  materiae,  non  potest  agens 
naturale  ex  eadem  materia  eamdem  nu- 
mero  formam  denuo  educere,  XXIV  289 
C,  XXV  245B,  potest  vero  supernaturale 
agens  in  instanti,  XXV  245  B';  omnis 
autem  forma  resultans  ex  conjunctione 
aliquorum  iteratur  iteratione  conjunctio- 
nis,  XXV  253  C,  saltem  quum  ex  conjun- 
ctione  ipsa  causatur,  253D'.  —  An  et 
quomodo  in  mixtis  permaneant  formae 
elementorum,  XXII  H7C  et  s.  —  Cf. 
Ratio  seminalis. 

Forma  substantialis.  Juxta  quosdam, 
nulla  forma  substantialis  est  quanta,  nec 
habens  totalitatem  aut  quantitatem  par- 
tium,  XIX  412  B',  juxta  alios,  omnis 
forma  substantialis,  etiam  anima  ratio- 
nalis,  est  quanta  per  accidens,  412  D' ; 
sunt  qui  tenent  omnes  formas  substan- 
tiales  inanimatorum  esse  quantas  per 
accidens,  praeter  animas,  414  A,  vel  om- 
nes  formas  quae  educuntur  de  potentia 
materiae  extendi  et  esse  quantas  per  ac- 
cidens,  414  C,  quoniam  ubicumque  for- 
ma  ita  dependet  a  materia  quod  esse 
nequit  nisi  in  materia,  ibi  sequitur  con- 
ditiones  materiae,  414  A' ;  juxta  omnes 
tota  est  in  toto,  et  tota  in  partibus,  XXIV 
260D.  —  Non  est  in  materia  inchoata, 
XXII  172D,  C,  nec  per  motum  induci 
potest  in  materiam,  171 C,  sed  prima 
ejus  inchoatio  non  est  nisi  a  Deo,  171 B', 
172B.  —  Ut  quid  sit  forma  substantialis 
alterius,  duo  requiruntur  :  ut  forma  sit 
principium  formale  essendi  substantia- 
liter  ei  cujus  est  forma,  XXI  109C,  ut 
forma  et  materia  conveniant  in  uno  esse, 
in  quo  subsistit  compositum,  ibid.  Ens 
ergo  per  se  subsistens,  si  aptum  sit  alte- 
ri  esse  suum  communicare,  potest  ipsi 
uniri  ut  forma  substantialis,  XXI  109C, 


FOR 


FOR 


alias  non  unitur  nisi  accidentaliter, 
ibid.;  item  res  per  se  subsistens  nequit 
alicujus  materiae  consislere  forma,  si 
ipsa  materiam  partem  sui  habeat,  XXV 
416A',  sed  si  sit  forma  tantum,  potest 
alicujus  materiae  fieri  forma  et  quo  est 
compositi,  ibid.  Quapropter  nihil  impe- 
dit  intellectualem  substantiam  esse  for- 
male  principium  essendi  materiae,  XXI 
109  D.  Item  non  repugnat  formae  esse 
formam,  XXI  257  A,  258B,  etsi  formae 
simplices  non  sint  subjectae  accidenti- 
bus,  189D'.  —  Ad  receptionem  enim 
formarum  non  requiritur  materia,  XXI 
199  A',  sed  substantia  simpliciter,  199 
B';  imo  immateriales  non  nisi  in  sub- 
stantia  recipi  possunt,  199  B,  200 D,  et 
forma  substantialis,  quum  sit  substan- 
tia,  non  indiget  sustentante  materia, 
199C.  —  Unio  formae  et  materiae  fit  nul- 
lo  intermedio,  XXII  416  C,  ita  ut  inter 
eas  nullum  sitmedium  unionem  causans, 

XXIII  80B';  sed  esse  possuntdisponentia 
ad  unionem,  80 C,  forma  enim  non  con- 
jungitur  perfectibili  nisi  dispositiones 
ad  hoc  habenti,  XXV  426 C.  —  Forma 
substantialis  dat  rei  esse  actualis  exsi- 
stentiae,  XX  39  A',  et  operationem,  XX 
11 C,  309B,  316D;  attamen  non  est  im- 
mediatum  actionis  principium,  XIX  279 

C,  sed  agit  per  potentiam,  278B,  XX  609 
A.  —  An  in  homine  et  in  omni  animante 
sint  plures  formae  substantiales,  negant 
Thomas,  XXII  136C,  B',  et  alii,  179D, 

XXIV  290C,  inter  quos  Cartusianus,  288 

D,  quia  a  forma  accipit  res  esse  et  unita- 
tem,  XXIM36C;  affirmant  autem  Richar- 
dus,  136  C,  Henricus,  XXIII  363  D',  XXIV 
286A',  Scotus,  287C,  et  omnes  doctores 
Angliae,  321 A,  quum  in  mixto  remaneant 
formae  substantiales  elementorum,  XXII 
136  D',  nec  alias  explicari  possit  destru- 
ctio  praecedentium  formarum  ante  ani- 
mae  rationalis  infusionem,  137  A,  nec 
accidentium  perseverantia  postejus  dis- 
cessum,  137D,  138 B,  XXIV  288D,  imo 
nec,  juxta  Henricum,  generatio  hominis, 
XXII  139  A,  nec  panis  transsubstantiatio 


in  corpus  Christi,  138  B',  XXIV  286D. 
In  corpore  igitur  hominis,  juxta  hos,  est, 
praeter  animam,  forma  mixtionis,  quae 
per  putrefactionem  resolvitur  in  ratio- 
nem  seminalem,  XXV253B',  et  in  resur- 
rectione  eadem  numero  reparabitur, 
253  C. 

Forma  accidentalis  quo  cum  substan- 
tiali  conveniat  et  quo  ab  ea  differat,  XIX 
284B;  an  et  quatenus  per  se  ipsam  ope- 
retur,  280  D',  282  C,  D'. 

In  divinis  relatio  a  quibusdam  dicitur 
quasi  forma  respectu  essentiae,  XIX  321 
B',  C,  sed  esse  nequit  formalis  distin- 
ctio,  166 D,  D',  185B,  XX  291 A',  quid- 
quid  contra  asserat  Scotus,  XIX  163A. 
—  In  infimis  realiter  differunt  forma 
substantialis  et  accidentalis,  forma  com- 
munis  et  propria,  XIX  469A'.  In  divinis 
non  est  forma  substantialis  nec  acciden- 
talis,  sed  forma  essentialis  et  relativa, 
quae  differunt  ratione,  XIX  469 C,  forma 
quoque  communis  et  propria,  quee  diffe- 
runt  re,  sed  non  essentia,  ibid.  Item  est 
forma  essentialis,  tribus  personis  com- 
munis,  ut  essentia,  XIX  469C,  forma 
relativa  communis  duabus,  ut  vis  spira- 
tiva,  ibid.,  et  forma  relativa  uni  propria, 
ibid. 

In  sacramentis  forma  magis  principa- 
lis  est  quam  materia,  XXIV  106B',  et 
quum  sit  ex  institutione  divina,  a  nullo 
mutari  potest,  ibid. 

Formae  quae  videntur  in  praestigiis  non 
sunt  nisi  in  sensu,  XXI  459C. 

FORMALITAS  quid  sit,  XIX  164 C,  et  quo 
ab  attributo  differat,  166A.  —  Non  pot- 
est  esse  aliquid  extrinsecum  rei,  XIX 
167A,  sed  est  vel  res  ipsa,  vel,  juxta 
nonnullos,  aliquid  intrinsecum  rei  et  a 
realitate  distinctum,  ibid.  —  Quomodo 
in  divinis  stet  unitas  realitatis  cum  plu- 
ralitate  formalitalum,  XIX  164D',  165D. 

FORNICATIO,  quum  sit  contra  legem  natu- 
rae,  XXV  127 A',  imo  contra  prima  ejus 
praecepta,  127  D',  per  se  vitiosa  est,  et 
semper  fuit  peccatum,  127C,  et  pecca- 
tum  mortale,  128 D,  nec  super  ea  unquam 


FOR 


263 


FOIl 


dispensari  potuit,  1271)';  sed  apud  gen- 
tiles  non  reputabatur  illicita,  XXIV  73A', 
XXV  127  A\  —  In  simplici  fornicatione 
plus  peccat  femina  quia  plus  liabel  de 
huinoro,  et  plus  vir  quia  plus  habet  dc 
calore,  XXV  150  A';  sed  simpliciter  lo- 
quendo  plus  peccat  vir  quia  fortior  est 
ratione,  ibid.  —  Fornicatio  irregularita- 
tem  non  inducit,  XXV  57 A',  sed  affini- 
tatem  parere  potest,  194A',  195C;  item, 
ob  specialem  pravitalem,  potest  conjux 
innocens  alterum  dimittere  propter  for- 
nicationem  corporalem,  XXV  14SB',  149 
A,  vel  spiritualem,  id  est  infidelitatem, 
149C,  181  C,  non  tamen  semper  ad  hoc 
tenetur,  149 A',  183 D.  —  Cur  fornicariis 
fetibus  Deus  infundat  animam,  XXII 
182  D.  —  Qui  intuitu  lucri  fornicatur, 
magis  est  avarus  quam  mcechus,  XXII 
229D'.  —  Actus  conjugalis  ob  vitandam 
in  consorte  fornicationem  exercitus,  om- 
ni  culpa  earet,  XXV  111  D',  ad  vitandam 
in  se  ipso,  peccatum  leve  est,  juxta  Tho- 
mam,  112  A,  contra  alios,  112C,  U3A'. 
FORTITUDO  definitur,  Considerata  pericu- 
lorum  susceptio  ac  laborum  perpessio, 

XXIII  520 B',  sed  aliaest  fortitudo  ut  vir- 
tus,  quae  mala  sustinet  patienter,  547  A', 
alia  fortitudo  ut  donum,  quae  pericula 
aggreditur  libenter  et  adversa  tolerat 
gaudenter,  547B',  alia  fortitudo  ut  beati- 
tudo,  quae  vivit  patienter,  etmoritur  de- 
lectabiliter,  547C. 

Ut  virtus,  fortitudo  inter  cardinales 
virtutes  recensetur,  XXIII  519B',etquoad 
aliquid  virtutum  fundamentum  dicitur, 

XXIV  363D'.  —  In  appetitu  sensitivo 
subjective  dicitur  esse,  XXIII  530  A,  551 
A',  nempe  in  irascibili,  XXII  319A,  XXIII 
521 D,  C,  530 A,  cujus  vim  regit,  XXIII 
521 B,  523  D,  et  passiones  refrenat,  523 
D'.  —  Infirmitati  opponitur,  XXIII  522 
A,  passionibus  illatis,  522B,  C,  et  timori, 
523 D'.  —  Hominem  Deo  similem  facit, 
XXIII  520A,  et  dirigit  quoad  proximos, 
522C,  vel  se  ipsum,  522A',  in  passioni- 
bus  tristabilibus,  524B'.  —  In  patria  re- 
manebit,  XXIII  524  C,  ubi  ejus  actus  erit 


Deo  firmitcr  adhaerere,  XXII  360 D',  et 
gaudere  de  victoria,  XXIII  525A'. 

Ut  donum,  fortiludo  est  contra  pusil- 
Ianimitatcm,  XXIII  543B',  ct  acediam, 
548C,  550C,  quia  ad  illud  pertinet  ad- 
versa  sustinere  cum  gaudio,  553  A.  — 
Patientiam  perficit,  XXIII  549A,  infirmi- 
tatem  roborat,  549A',  irascibilem  guber- 
nat  in  adversis,  548D',  animam  dirigit 
in  bonis  supererogationis,  549D.  —  Ad 
vitam  pertinet  activam,  XXIII  549  B', 
551 A',  et  ad  viam  purgativam,  549 A'; 
ad  quartam  dominicae  Orationis  petilio- 
nem  refertur,  556C,  et  a  dono  consilii 
dirigitur,  575D.  —  Quas  beatitudines 
habeat  annexas,  XXIII  553  A,  et  quomo- 
do  maneat  in  patria,  575C 

Fortitudo  contra  timorem  ordinatur, 
sed  ut  virtus,  medium  servat  in  pericu- 
lis  mortis,  XXIII  575A,  C,  ut  donum,  dat 
salutis  fiduciam  contra  timorem  contra- 
rium,  575B;  item  circa  arduum  versa- 
tur,  sed  ut  virtus,  circa  arduum  praece- 
ptum,  ut  donum,  circa  arduum  super- 
erogationis,  577D,  ut  virtus,  arduum  ag- 
greditur  propterconservationem  justitiae, 
ut  donum,  propter  perfectiorem  imita- 
tionem  Christi,  577  A'. 

FORTUNA  vel  dicit  privationem  cujus- 
cumque  intentionis  respectu  cujuslibet 
agentis,  et  sic  nihil  est,  XXII  499  A,  vel 
privationem  intentionis  respectu  par- 
ticularis  agentis,  et  sic  est  aliquid, 
499B.  —  Fortuita  sic  dicuntur  tantum 
quoad  causas  inferiores,  XX  505  C,  ideo 
ad  causam  superiorem  reducenda  sunt, 
505  D,  non  ad  ccelestem  influxum,  ut 
voluerunt  aliqui,  ibid.,  sed  ad  divinam 
providentiam,  505A',  seu  ad  divinam 
voluntatem,  ut  ad  causam  determina- 
tam,  543C;  an  et  quomodo  sint  a  Deo, 
498 D'.  —  Error  circa  fortunam  sponsi 
vel  sponsae  matrimonium  non  vitiat,  XXV 
99B',  100B,  A'.  —  Cf.  Casus,  Fatum. 

FORUM  diebus  festivis  tenere  illicitum  est, 
XXIII  610D',  et  graviter,  611 A,  nec  ad 
hoc  invocari  potest  generalis  dispensatio 
Ecclesiae,  611 B,  nec  necessitatis  aut  uti- 


FRU 


264 


FRU 


litatis  ratio,  etsi  in  quibusdam  casibus 
venditionem  aut  emptionem  excusare 
valeat,  611 D,  nec  consuetudo  contraria, 
quia  mera  corruptela  est,  611  A';  ideo, 
quantum  possibile  est,  tollendum  est 
forum  his  diebus,  611 B'. 
FRACTIO.  An  fracta  hostia  frangatur  cor- 
pus  Christi,  XXIV  332A',  333B,  aut  sal- 
tem  species  sacramentalis,  332C,  333C. 

—  Cur  in  tres  partes  frangatur  hostia, 
et  quee  sit  cujusque  partis  significatio, 

XXIV  333 A,  D. 

FRANCISCUS  (S.  Assisiensis,  Fratrum  Mi- 
norum  institutor,  1182-1226),  «  seraphi- 
cus  »,  XIX  132B,  summopere  intellectus 
dono  repletus,  XIX  65 C,  miraculis  cla- 
ruit,  570A',  adeo  ut  ad  primaevam  inno- 
centiam  quodammodo  reversus,  irratio- 
nabilibus  creaturis  ad  nutum  imperaret, 
XXIII  478D'.  Illi  sancti  apostoli  Petrus  et 
Paulus  interdum  apparuerunt,  XXIII  390 
B.  —  Minoribus  obedientiam  erga  paro- 
chos  commendat,  XXIV  485B'. 

FRAUS  triplex  assignatur,  inspirationis, 
eruditionis  et  deceptionis,  XXIII  615C. 

—  An  fraude  pia  concedendum  sit  Ec- 
clesiam  uti  ad  alliciendum  fideles,  XXIV 
552  D.  —  Cf.  Fictio. 

FRIGIDITAS  in  viro  impotentiam  coeundi 
inducens,    matrimonium   irritum    facit, 

XXV  139D,  141 D,  nisi  hanc  cognoverit 
mulier  dum  virum  accepit,  142 A,  D;  in 
muliere  autem  non  est  impedimentum, 
142B,  C,  contra  Bonaventuram,  144B'. 
Cur  potius  conjugium  impediat  quam 
nimia  caliditas,  XXV  141 D',  142B.  Cf. 
Impotentia.  —  Frigidis,  si  continere  pro- 
posuerint,  non  denegatur  virginum  au- 
reola,  XXV  441 C.  — Frigidum  tripliciter 
agit  in  semine,  XXV  272A. 

FRUCTUS  in  spiritualibus  multipliciter  su- 
mitur,  XXV  446A',  vel  pro  ultimo  fine 
reficiente,  ut  fruitio,  446B',  vel  pro  eo 
quod  reficit  tantum,  ut  virtutes,  ibid. , 
vel  pro  praimio  quod  quis  ex  labore  ac- 
cipit,  ut  merces  Beatorum,  446C,  vel  pro 
eo  quod  ex  semine  quodam  prodit,  ut 
fructus  continentiee  repromissi,  446D'; 


gaudium  secum  affert,  sed  aliud  a  gau- 
dio  aureee  et  aureolae,  447A,  B,  C.  — 
Virtuti  continentiffi  dumtaxat  tribuitur, 
XXV  447  D,  et  quum  triplex  sit  conti- 
nentia,  conjugalis,  vidualis  et  virginalis, 
ita  triplex  est  fructus,  447B',  tricesimus 
pro  conjugali,  447D',  448 C,  D,  D*,  449C, 
sexagesimus  pro  viduali,  448A,  C,  A', 
449A,  C,  centesimus  pro  virginali,  448 
A,  C,  A',  449 A,  D.  —  Cf.  Incarnatio, 
Passio,  Sacramentum. 
Fructus  unde  dicitur  fruitio,  XIX  115 

C,  116  B",  importat  unionem  cum  re 
optata,  117C;  oportetinsuperut  sitquid 
ultimum,  120B,  et  in  se  quamdam  ha- 
beat  dulcedinem,  120  C.  —  Duodecim 
communiter  assignantur,  XXIII  548  C, 
sic  dicti,  quoniam  animam  spiritualiter 
reficiunt,  548A',  553D'.  —  De  his  non 
est  una  sententia,  habitus  enim  sunt  qui- 
dam,  juxta  aliquos,  XXIII  554D,  a  virtu- 
tibus,  donis  et  beatitudinibus  diversi, 
547B,  554D,  actus  virtutum,  juxta  alios, 
554  A',  vel  delectationes  actibus  beati- 
tudinum  annexae,  548D,  A',  549C,  554C. 
Super  beatitudines  aliquid  addunt,  se- 
cundum  nonnullos,  XXIII 547 B,  quoniam 
per  hos  operamur  non  modo  perfecte, 
sed  jucunde,  545  A,  548B;  infra  beati- 
tudines  sunt,  juxta  Thomam,  nec  omnes 
dici  possunt  beatitudines,  554  B ;  cete- 
rum,  non  nisi  in  patria  perfecti  erunt, 
548C.  —  Etsi  fructus  rationem  finis 
habeat,  unus  alterius  potest  esse  fru- 
ctus,  XXIII  554  A.  —  Cf.  Beatitudo,  Do- 
num. 

FRUITIO.  Natura.  Fruitio  a  fructu  nomen 
accepisse  videtur,  XIX  115 C,  et  multi- 
pliciter  definitur,  103C,  104 C,  C,  112 

D,  113A;  usui  aliquid  superaddit,  nempe 
gaudium,  104C;  omnis  ergo  qui  fruitur 
utitur,  sed  non  econtra,  104D',  quia  frui 
includit  ipsum  uti,  sicut  superius  infe- 
rius,  109C,  110D'.  —  Ad  fruitionem  va- 
ria  requiruntur,  cognitio,  XIX  H6B,  D, 
135A,  delectatio,  H3A,  116  D,  135A, 
quietatio,  113  A,  116  B,  D,  135A,  prse- 
sentia  fruibilis,  id  esl  Dei,  et  aptitudo 


FRU 


20.') 


FRU 


fruentis,  nempe  caritas,  519  C.  —  Duo 
complectitur,  libertalem  et  delcctatio- 
nem,  XIX  105A,  vel  tria,  comprehen- 
sionem,  tentionem  et  inhsesionem  seu 
appropriationem,  HSB,  XXV  43SC  ;  non 
est  proprie  gaudium,  quia  delectationem 
et  gaudium  ut  partes  includil,  437A', 
scd  quia  delectationem  et  comprehensio- 
nem  in  se  continet,  modo  pro  una,  modo 
pro  altera  accipitur,  435D'.  —  Quum  sit 
hominis  felicitas,  in  optima  ejus  opera- 
tione  consistit,  XIX  H4D',  et  est  ultimus 
appetitivae  potentise  actus,  121 A.  In  vi- 
sione  proprie  consistit,  XXV  438D,  imo 
in  visione  dumtaxat,  juxta  quosdam,  438 
A',  non  in  visione  sola,  juxla  alios,  XIX 
H7C,  sed  in  visione  prout  dilectionem 
et  delectationem  habet  annexas,  U8C', 
119  A,  id  est  in  visione  simul  et  amore, 
H3D,  114C,  in  visione  sicut  in  qua,  in 
dilectione  sicut  a  qua,  H3B';  nec  in  vi- 
sione  nec  in  amore,  secundum  Antisio- 
dorensem,  sed  in  conjunctione  fruentis 
et  fruibilis,  H3C.  —  Essentialiter  actus 
est  intellectus,  juxta  Thomam,  XIX  115 
D,  et  Cartusianum,  115  B',  voluntatis, 
juxta  alios,  H3B,  115 B,  C,  D,  116-A', 
117  B' ;  sed  potius  in  intellectu  inchoa- 
tur  et  in  voluntate  perficitur,  115 A',  116 
C,  et  prout  est  actus,  actus  est  volunta- 
tis,  116C,  prout  est  delectatio,  passio 
est  voluntatis,  H6D'.  A  voluntate  tamen 
non  denominatur,  quia  non  est  solius 
voluntatis,  XIX  117  C,  et  definitur  per 
amorem,  H8A,  quoniam  si  ad  eam  virtu- 
tes  omnes  disponunt,  sola  caritas  eam 
complet,  H8B.  —  Cf.  Usus. 

Subjectum.  Frui  non  convenit  omni- 
bus  uniformiter,  XIX  105B,  134B';  quum 
enim  secum  ferat  delectationem  perfe- 
ctam  in  fine,  134C,  D',  improprie  frui 
dicuntur  insensibilia,  bruta,  134  C,  pec- 
catores  et  viatores,  134D';  aliquo  tamen 
modo,  et  large  sumpta,  fruitio  tribuitur 
brutis,  105 A,  iniquis,  110  D',  et  viatori- 
bus,  135B,  D',  sed  stricte  sumpta,  solo- 
rum  justorum  est,  111 A,  imo  solorum 
Beatorum,  134D'.  —  Deusse  ipso  fruitur, 


ceteris  utitur,  XIX  169A',  et  in  divinis 
quadibet  persona  et  seipsa  fruilurel  aliis, 
134  A',  136  A'.  —  Absolute  loquendo, 
juxta  Scolum,  poluisset  Christus  non 
frui  Deo,  quia  assumptam  a  divina  per- 
sona  naturam  necessario  sequi  non  vide- 
tur  fruitio,  XXIII  73B',  75C,  B',  nec  im- 
plicatassumi  naluram  quse  Deo  non  fru- 
atur,  73C,  75D',  76C,  contra  Henricum, 
74D,  75D'.  Item,  auctore  eodem  Scoto, 
summampossibilem  fruitionem  habuisse 
non  videtur,  saltem  elicitive,  XXIII  231 
C,  nec  ad  hanc  summa  indiguit  gratia, 
231 D.  Fruitivae  delectationi  in  ipso  pa- 
tiente  non  contrariabatur  dolor  passio- 
nis,  quia  non  sunt  de  eodem,  XXIII  286 

B,  291 D,  et  ipse  comprehensor  simul 
erat  et  viator,  286  C;  insuper  fruitiva 
delectatio  nec  dolorem  impediebat  sen- 
sibilem  nec  tristitiam,  283A,  sive  quia  a 
superioribus  animse  viribus  ad  inferiores 
non  redundare  permittebatur,  281 C,  D, 
sive  quia  sic  mirabiliter  Deus  voluit,  291 

C,  293B.  —  Fruitio  inter  Beatorum  dotes 
communiter  recensetur,  XIX  H3D,  XXV 
435D,  B',  et  aliquo  modo  dos  dici  potest, 
aliquo  modo  non,  437  C ;  ut  habitus, 
tentio  est  Dei  sub  ratione  boni,  436C, 
ut  dos,  perfectus  caritalis  habitus  quo 
anima  fruitur  Deo,  436D',  437C.  Beato- 
rum  principaliter  afficit  potentias,  con- 
comitanter  essentiam,  XXIII  76 D,  deinde 
redundat  in  corpus,  76  A';  in  his  succe- 
dit  spei  et  caritati,  XXV  435 C,  et  irasci- 
bilem  perficit  potentiam,  435 D',  437 B', 
438A,  et  ipsos  magis  perficit  quam  laus 
divina,  XXI  104C.  An  in  fruitione  prin- 
cipaliter  consistat  eorum  beatitudo,  ne- 
gant  Thomas  et  alii,  XXV  394A',  401 C, 
affirmant  Petrus,  398C,  et  Scotus,  401 A', 
D',  405C;  in  fruitione  simul  et  visione 
videtur  esse,  juxta  Richardum  et  alios, 
398  D',  401 D;  ceterum  et  visionem  in- 
cludit  et  in  visione  includitur,  404  B', 
C.  —  Cf.  Beatitudo,  Dos. 

Objectum.  De  diversis  diversimode 
frui  contingit,  nempe  tribus  modis,  XIX 
120 A,  aut  quatuor,  114  C.  —  Aliae  itaque 


FRU 


266 


FUR 


sunt  res  quibus  fruendum  est,  XIX  102 
D,  iis  scilicet  quae  beatos  nos  faciunt, 
102  A',  ut  summa  Trinitas,  104 A;  aliae 
quibus  non  fruendum,  sed  utendum,  102 
A',  iis  nimirum  quae  nos  ad  beatitudinem 
adjuvant,  ut  creaturae,  102  B'.  — Quum 
enim  quietem  importet  fruitio,  XIX  135 
C,  non  nisi  in  infinito  bono  inveniri  pot- 
est,  114  D,  121 A,  D';  de  nulla  igitur 
creatura,  quantumvis  sublimi,  frui  fas 
est,  H9A',  sed  de  Deo  dumtaxat,  proprie, 
perfecte,  120D',  121  D,  et  objectaliter, 
120  B,  A',  D',  121  D,  ut  summo  bono, 
121 B',  et  ultimo  fine,  H9C,  ita  ut  ipse 
sit  formale  et  immediatum  objectum 
fruitionis,  119  C,  122  B',  nec  tantum  re- 
motum,  ut  irrationabiliter  contendit 
Durandus,  122  A,  eoque  clare  ostenso, 
necessario  fruatur  anima,  130  D',  131 C, 
132C,  quidquid  contra  arguat  Scotus, 
128  D,  133  D;  sed  quot  modis  res  corpo- 
rales  dicuntur  quiescere,  135 C,  tot  mo- 
dis  dicuntur  spirituales  Deo  frui,  135B'. 
—  Trium  divinarum  personarum  una  est 
eademque  fruitio,  XIX  125  D,  ob  unita- 
tem  fruibilitatis,  id  est  divinae  bonitatis, 
125B',  D',  et  fruibilis,  seu  finis  ultimi, 
125 D';  et  sicut  in  tribus  summa  est 
sequalitas,  sic  de  tribus  aequaliter  est 
fruendum,  126  D.  Verumtamen,  juxta 
Scotum,  potest  viator  frui  essentia  divi- 
na  absque  fruitione  personae,  XIX  126 
A',  vel  frui  aliqua  persona  sine  aliis,  126 
C,  non  autem  frui  persona  aliqua,  nisi 
fruendo  essentia,  126  B';  similiter,  ex 
potentia  Dei  absoluta  posset  comprehen- 
sor  divina  essentia  frui  sine  fruitione 
personarum,  127 A.  aut  aliqua  persona 
sine  aliis,  ibid.  ■ —  An  frui  liceat  poten- 
tiis,  virtutibus,  XIX  114  C,  ut  fide  et 
spe,  H4A',  B',  aut  beatitudine  ipsa,  109 
B',  112 A,  120B,  A',  123  A',  aut  gaudio 
quocomitaturetcompleturfruitio,  124  C. 
FRUMENTUM.  Ex  frumenti  farina  Euchari- 
stiam  confici  jussit  Ecclesia,  XXIV  300 
D',  quoniam  frumenti  grano  comparavit 
se  Christus,  296B,  297C,  300D,  et  eo 
usus  est  in  institutione  sacramenti,  300 


A;  sed  frumentum  nomen  generis  est, 
sub  quo  continentur  triticum  et  spelta, 
juxta  Albertum,  299  B',  imo  siligo  et 
hordeum,  juxta  alios,  300 C;  quapropter 
videtur  nonnullis  materia  apta  cujusli- 
betfrumenti  farina,  300B'.  Cf.  Triticum. 

FULGENTIUS  (S.),  Fabianus  Claudius  Gor- 
dianus,  Augustini  discipulus  et  Ruspen- 
sis  episcopus  (467-533),  actus  humanos 
Deo  disponenti  adscribere  videtur,  XXI 
409 D'  etiam  malos,  XXII  500  B'. 

FUNDAMENTUM.  Ad  rationem  fundamenti 
duo  pertinent  :  ut  sit  prima  pars  sedifi- 
cii,  et  ut  in  eo  totum  sustentetur  aedifi- 
cium,  XXIV  363B' ;  hinc  vario  titulo 
spiritualis  aedificii  fundamenta  dici  pos- 
sunt  fides,  timor,  pcenitentia,  363C,  ca- 
ritas,  humilitas  et  fortitudo,  363D'.  — 
Quid  sit  super  fundamentum  aedificare 
argentum,  aurum,  lapides  pretiosos,  XXI 
498 C,  XXIV  565 C,  566 C,  vel  econtra 
fcenum,  stipulam,  lignum,  XXII  234 B, 
XXIV  565 B',  D',  566 C,  C.  —  Quo  sensu 
super  fundamentum  eedificata  dicantur 
venialia,  XXIV  566A. 

FUNUS.  An  et  quatenus  defunctorum  ani- 
mabus  prosit  funerum  seu  exsequiarum 
solennitas,  XXV  335D'.  Cf.  Defunctus. 

FIJRIA  matrimonium  sequens  illud  non  di- 
rimit,  XXV  143C,  prsecedens  autem, 
modo  impedit,  modo  non,  ibid.  —  Fu- 
riosis  communiter  denegandae  sunt  Eu- 
charistia,  XXIV  2462',  D',  et  Extrema 
Unctio,  595D',  nisi  lucida  habeant  inter- 
valla,  247A,  600D'.  —  Quo  sensu  dica- 
tur  inesse  daemonibus  furor  irrationalis, 
XXI  383  C. 

FURTUM  recte  in  lege  prohibetur,  XXIII 
602 B',  603 C,  tanquam  justitiae  contra- 
rium,  604A'.  —  Cur  gravius  quam  adul- 
terium  puniatur,  XXIV  410C;  an  licite 
puniatur  morte,  409 C,  410B,  412 D'.  — 
Ad  restitutionem  tenentur,  non  modo 
fures,  XXIV  397  D,  sed  qui  furtiva  bona 
dono  acceperunt,  417A,  et  principes  qui 
latrones  coercere  negligunt,  400C.  — 
Furti  rea  est  creatura  qua  sibi  soli  dona 
Dei  retinet,  XXIV  582A,  quoniam  nihil 


GAU 


GAU 


a  Deo  rocepit,  nisi  ut  in  alios  refundat, 
581 D'.  —  Cf.  Restitutio. 
FUTUKUM  esl  differentia  lemporis,  XXI 
78 D',  nec  locum  habet  in  seternitate,  83 
C,  144B',  nec  probabilius  in  aevo,  XIX 
372B,  C,  XXI  128B,  145A'.  —  Futura 
alia  sunt  quorum  tola  causa  est  Deus, 
alia  quorum  lota  causa  est  creatura,  alia 
quorum  causa  sunt  simul  Deus  et  crea- 
tura,  XX  476  A'.  Alia  sunt  in  causis 
determinata,  ut  motus  cceli,  quae  certitu- 
dinaliter  praesciri  possunt,  XXI  411 C, 
alia  in  causis  suis  sic  determinata,  ut 
frequenter,  sed  non  semper  eveniant, 
411 D',  et  haec  conjecturaliter  tantum 
praenuntiari  possunt,  412A,  alia  in  cau- 
sis  minime  determinata,  et  heec  a  Deo 
dumtaxat  praevideri   valent,  412B,  417 


A;  sic  effectus  naturales  et  nonnulla 
futura  contingentia  ex  signis  naturali- 
bus  aliqualiter  praevideri  possunt,  414 

C,  ul  per  motus  animalium,  415B.  — 
Fulura  contingentia  a  Deo  cognoscun- 
tur,  XX  480  A,  non  tantum  in  suis 
causis,  sed  in  suo  esse  determinato, 
480  B',  et  tanquam  praesentia,  480  D', 
481 A,  483C.  An  et  quomodo  stet  eo- 
rum  contingentia  cum  divina  causali- 
tate,  XX  479C,  C,  480 A,  484 B,  485 C, 
XXII  502  A',  et  praescientia,  XX  479C, 
480  C,  481 B,  B',  484  D,  485 A',  C,  486 

D,  494  C;  an  sint  causa  praescientiae 
divina?,  XX  474  C,  476  C,  vel  econ- 
tra  a  divina  praescientia  causentur,  474 
B',  475B,  D.  —  Cf.  Contingentia,  Prae- 
scientia. 


GABRIEL  angelus  ad  summum  chorum 
pertinere  non  videtur,  XXI 526  A,  528 A', 
quum  Michaele  sit  inferior,  527 C,  sed 
ad  chorum  Archangelorum,  527  C,  528 
A.  —  Angelus  fuit  B.  Virginis  custos, 
XXI  549 C. 

GAIANUS  haereticus,  Alexandrinus  pseu- 
do-archiepiscopus,  caput  sectae  Gaiani- 
tarum  (vi°  saec.),  corpus  Christi  incor- 
ruptibile  docebat,  XXIII  378  C.  (Cf.  Ba- 
ronii  Ann.  ad  an.  535,  n.  LXV.) 

GALENUS  (Claudius),  Pergamensis,  medi- 
cus  celeberrimus  (131-200),  perperam 
censebat  animam  esse  corporis  comple- 
xionem,  XIX  274A',  XXI  109B.  —  Alle- 
gatur  de  causa  melancholiae,  XXI  41 9  C, 
de  officio  spirituum,  XXII 96B,  de  poten- 
tia  ignis  ad  consumenda  corpora,  XXV 
306  D'. 

GAUDIUM  dicitur  quies  appetitus  in  re 
amata  praesenti,  et  praesupponit  amo- 
rem,  XXI  3I0B,  nec  tantum  est  dilectio 
boni  praesentis,  sed  spiritualis  ac  specia- 


lis  passio  appetitus  intellectivi,  XXV  437 
B',  quae  in  anima  est  subjective,  sed  cor- 
pori  communicari  potest,  399 C.  —  Non 
omne  gaudium  Platonici  et  Stoici  malum 
dixerunt,  XXV  430C,  431 B,  sed  quod- 
dam  censerunt  laudabile,  quod  in  Deo 
abundat  et  in  viris  heroicis,  431 C.  — 
Gaudium  et  tristitia  ex  se  contrariasunt, 
XXIV  369A,  nec  possunt  simul  consistere 
in  eodem  de  eodem,  369B ;  sed  non 
quodlibet  gaudium  cuilibet  tristitiae  op- 
ponitur,  369A,  et  simul  in  eodem  esse 
possunt  de  contrariis  vel  diversis  quan- 
tum  ad  causam,  369B,  non  tamen  aeque 
intense  quantum  ad  sensum,  quoniam 
anima  circa  unum  intense  occupata  ab 
alio  retrahitur,  369C,  nec  simul  intense, 
sed  nunc  unum,  nunc  alterum,  369D.  — 
Cf.  Tristitia. 

Gaudium  prout  est  passio  ad  sensiti- 
vam  pertinens,  non  competit  angelis, 
XXI557C,  sed  tantum  gaudium  spiritua- 
le,  quod  cuilibet  bonae  actioni  annexum 


GAU 


268 


GEN 


est,  557D,  quod  non  habet  contrarium, 
557  A';  unde,  licet  gaudium  accidentale 
de  profectu  et  salute  sibi  commissorum 
concipiant,  555D,  556D,  de  damnatione 
eorum  nullam  gaudii  imminutionem  pa- 
tiuntur,  556C',  557  A.  —  Daemonibus 
pariter  nullum  de  perditione  hominum 
gaudium  accidere  potest,  XXI  361 B', 
tum  quia  mala  in  hac  vita  incomparabi- 
liter  per  bona  compensantur  ac  superan- 
tur,  361 C,  tum  quia  damnationis  eorum 
rigor  eos  vel  ad  modicum  gaudere  non 
sinit,  362 A;  verumtamen,  quum  ante 
judicium  nondum  pcena  eorum  sit  com- 
pleta,  putant  quidam  eos  de  turpibus 
gaudere  posse,  365C',  373 C  An  gaudio 
inordinato  peccaverit  Lucifer,  XXI  310 
B.  —  An  gaudium  sit  de  essentia  beati- 
tudinis,  negant  quidam,  quia  nec  visio 
est  nec  fruitio,  XXV  430B,  sed  perfectio 
tantum  visionis,  430 A',  et  pars  fruitio- 
nis,  437 A';  affirmant,  et  verius,  alii,quia 
necessario  visionem  Dei  comitatur,  XIX 
130 D',  XXV  378B',  380B,  B',  430C,  nec 
ab  ea  separari  potest  re  aut  ratione,  430 
D;  imo  cum  ea  constituit  felicitatem,430 
A.  Beatorum  igiturgaudium  tam  ex  visio- 
nequam  ex  dilectione  procedit,  XXV  438 
A',  et  de  triplici  fonte  oritur  :  de  perfe- 
ctione  virtutis  eorum  intellectivae,  481 
A',  de  pulchritudine  Sponsi,  481 B',  et 
visione  gloriae  ejus,  481  C  An  autem 
omnia  accidentalia  gaudia  simul  comple- 
ctatur,  ita  ut  nullum  deinceps  augmen- 
tum  recipiat,  affirmat  Parisiensis,  XXV 
477 A,  contra  alios,  477  B;  sed  gaudium 
quodcumque  accidenlale  respectu  es- 
sentialis,  est  velut  gutta  ad  Oceanum, 
477  C.  Et  quia  in  hac  vita  gaudium, 
etiam  modicum,  sine  strepitu  esse  ne- 
quit,  XXV  473 C,  quapropter  prae  spiri- 
tualis  laetitiaedulcedine  multi  devoti  cor- 
poraliter  exsultasse  perhibentur,  474B, 
verisimile  est  Beatos  in  ccelo,  prae  gaudio 
choreas  ducere,  vel  tripudia,  474A',  prae- 
cipue  quum  eis  data  sit  dos  agilitatis, 
474B',  contradicente  tamen  Parisiensi, 
quia  verum  gaudium  res  severa  est,  non 


emolliens  nec  dissolvensgaudentem,474 
A.  —  An  et  quomodo  Deus  et  Beati  de 
pcena  damnatorum  gaudere  dicantur, 
XXV  460  B,  C. 

GAUNILO  (Majoris  Monasterii  monachus, 
0.  S.  B.),  «  vir  doctus  »,  scripsit  contra 
argumentum  quo  Anselmus  Dei  exsisten- 
tiam  probare  nititur,  XIX  227A'.  (Cf. 
Migne  P.  L.,  tom.  158,  c.  41.) 

GAZOPHYLACIUM  quid  et  quotuplex,  XIX 
51  C. 

GENERATIO  multipliciter  sumitur,  XIX 
293C,  294C,  et  definitur,  293C,  A'.  Modo 
generaliter  pro  quacumque  productione 
accipitur,  XX  264  D',  modo  specialiter 
pro  productione  ex  substantia  producen- 
tis,  sive  in  vivis  sive  in  elementis,  ibicl., 
et  ita  dividitur  contra  creationem  et  fa- 
ctionem,  265 A.  A  factione  enim  differt, 
quia  faciens  ex  exteriori  materia  produ- 
cit  aliquid,  generans  ex  propria,  XIX 
318B';  a  creatione  autem,  juxta  Henri- 
cum,  quia  creatio  fit  ex  nihilo,  genera- 
tio  ex  materia  praeexsistente,  XXI  76  D', 
seu,  ut  explicat  Avicenna,  quoniam  in 
creaiione  fit  esse  post  non  esse  absolu- 
tum,  72D',  76B,  in  generatione  esse  post 
esse  antecedens,  72D'.  Quomodo  dicatur 
opus  naturae,  XIX  294  C  —  Quatuor  ge- 
neralionis  modos  enumerat  Bonaventu- 
ra,  XXIII  222D',  duodecim  Arius,  XIX 
428B.  —  Nulla  generatio,  praeter  divi- 
nam,  aeterna  esse  potest,  XIX  429  D, 
quum  enim  fiat  per  motum,  ab  eeterno 
esse  nequit,  XXI  76B'.  —  Generatio 
communitati  necessaria  est,  non  cuili- 
bet  personae,  XXV  61  A',  et  quum  ad 
pluraordinetur,  nempe  ad  perpetuitatem 
speciei,  populi  et  Ecclesiae,  68B,  ad  plu- 
ra  pertinet  fora,  naturae,  legis  civilis  et 
ecclesiasticae,  ibid.  —  Cf.  Factio. 

Generativae  potentiae  operatio  incipit 
ubi  desinit  nutritivae,  XXII  402  C,  ejus 
enim  materia  residuum  est  ultimi  cibi, 
402  D',  410A.  Proles  tamen  non  modo  ex 
superfluo  alimenti  generata  esse  vide- 
tur,  XXII  400B,  402  C,  sed  ex  ipsa  sub- 
stantia  generantis,  ejus  scilicet  humido 


GEN 


2G9 


GEN 


radicali,  alioqui  non  esset  vera  generatio 
nec  vera  cognatio,  403B;  ideo,  juxta 
quosdam,  ex  lmmido  radicali  Ad;e  ali- 
quid  per  generationem  in  omnes  liomi- 
nes  transiit,  403 D,  404 A',  405  G,  et  ex 
eo  quod  ex  parentibus  decisum  esl,  con- 
stituitur  veritas  naturae  corporalis  geni- 
ti,  cui  nihil  postea  adjungitur,  et  quae 
sola  in  fine  resurget,  395 D',  399  A',  vel 
sallem  sola  in  liomine  fixa  manet,  397B, 
quod  enim  prius  est  in  generatione,  ul- 
timum  est  in  deslructione,  XXIV  503  A'. 
—  Quapropter  generationi  vulgo  attri- 
buitur  originale  peccatum,  quia  et  in 
ea  est  malerialiter,  XXII  407  A',  et  per 
eam  tradilur,  4I6D,  417C,  et  eam  magis 
inficit,  415D,  417 B,  B".  —  Cf.  Semen. 

Generatio  in  creatvris.  —  Generandi 
potentia  ad  omnium  generabilium  et 
corruptibiliurn  perfectionem  pertinet, 
XXII  200  A',  ideo,  quidquid  somnient 
quidam,  homines  in  statu  innocentiae 
praeter  generationis  viam  multiplicari 
potuisse,  200  A,  205D,  tunc  fuisset  gene- 
ratio  carnalis,  200D,  ad  multiplicandam 
speciem,  201 C;  imo  omnes  genuissent, 
202 D',  et  tot  fuissent  geniti  masculi  quot 
femellae,  203  A,  A'.  —  Verumtamen, 
quum  naturalis  generatio  fiat  ex  materia 
aliqua  virtate  natura?,  XXI  64  B',  genera- 
ri  non  potuerunt  spiritualia,  ccelestia  et 
prima  generabilium  supposita,  64  A', 
quae  enim  per  generationem  producun- 
tur,  ab  aeterno  esse  nequeunt,  77 C,  ideo 
necesse  est  ponere  in  omni  genere  pri- 
mum  supposilum  a  quo  cetera  processe- 
runt,  77  B'.  —  Cf.  Homo. 

Ad  generationem  perfectorum  anima- 
lium  non  suificit  virtus  ccelestis,  quid- 
quid  dicat  Avicenna,  XXII  146A,  B,  sed 
requiritur  virtus  agentis  particularis  et 
locus  temperatus,  146A.  Hominum  igi- 
tur  generatio  nec  divinae  operationi  ad- 
scribi  potest,  XXII  401 A,  alioqui  non 
esset  naturalis,  401  C,  nec  virtuti  ccelo- 
rum,  401 D,  aut  inferioris  naturae,  401 C, 
quae  homines  educeret  de  terra,  146C, 
vel  ex  putredine,  146 A',  sed  generantis 


subslanliac  deferenda  est,  407  D,  410  A. 

—  Ad  generationem  inferiorum  varie 
conferunt  varii  planetae,  XXII  95  C,  et 
sol,  XXI  34,  423A,  XXII  38 B',  93 A,  95 
D';  sed  in  generatione  equi  causa  prin- 
cipalis  esl  sol,  causa  instrumentalis, 
equus,  XXIV  60  A,  in  generalione  homi- 
nis  causa  principalis  est  Deus,  causae 
instrumentales,  sol  et  homo,  ibid.;  an 
et  quid  conferat  ibi  materia,  XXII  169B, 
170A',  C,  176 D.  —  Inanimata  simile  sibi 
generant  sine  medio,  viventia  autem  et 
sine  medio  et  per  medium,  XXII  184C. 

—  Cf.  Ccelum. 

Ad  generationem  requiritur  princi- 
pium  passivum,  seu  passiva  potentia 
naturalis,  et  principium  activum  sibi 
correspondens,  sive  respectu  formas  in- 
ducendae,  sive  respectu  disposilionis  ad 
formam,  XXV  248  C,  et  communiter 
principium  agens  est  mas,  qui  formam 
inducit,  XXII  200A',  principium  passi- 
vum  femina,  quae  materiam  praebet,  200 
B',  et  semen  masculinum  est  ad  femi- 
neum  ut  coagulum  ad  lac,  XXI  458B. 
Verumlamen  absque  mare  quandoque 
fieri  potest  generatio,  juxta  Parisiensem, 
quum  ex  vento  concepisse  dicaturequas 
in  Portugalia,  XXI  458  A,  et  ex  urso 
mulierem  in  Saxonia,  458 D.  ■ —  An  au- 
tem  generationi  prolis  active  cooperetur 
mater,  negant  aliqui,  quoniam  patiens 
est  dumtaxat,  XIX  287B,  D,  XXIII  99 D', 
nec  vim  habet  ad  educendam  formam, 
100  B,  ideo  generationi  non  cooperatur 
nisi  ministrando  materiam,  99C,  100B, 
et  conceptum  fovendo,  99 C,  100 C ;  affir- 
mant  alii,  sive  quia  non  mere  patiens 
est  femina,  sed  suo  modo  agens,  99C, 
100A,  D',  sive  quia  in  materia  matris 
est  potentialiter  forma  educenda,  100A. 

—  Ex  omni  igitur  generatione  non  se- 
quitur  paternitas,  maternitas  nec  filia- 
tio,  XXIII  115  A,  sed  ex  ea  tantum  quae 
genitum  facit  in  similitudinem  gene- 
rantis,  ibid.,  non  enim  vere  pater 
dici  potest  nisi  qui  substantiam  prae- 
bet,    111  A',    112  B",   et  virlutem    for- 


GEN 


270 


GEN 


mativam,    111 A',   115D.   —  Cf.   Mater, 
Pater. 

Recte  dicitur  genitor  causa  geniti  vel 
quoad  fieri  tantum,  ut  tenent  Henricus 
et  Thomas,  XXI  98C,  99A,  vel  quoad 
fieri  et  esse  simul,  ut  volunt  Richardus, 
100 D',  et  Cartusianus,  101 C,  etsi  enim 
pater  non  sit  causa  totalis  nec  principa- 
lis,  causa  tamen  est,  101 D,  quum  proli 
det  esse  et  vivere,  101 A'.  —  Quum  ta- 
men  in  generatione  communicetur  non 
idem  individuum,  sed  eadem  dumtaxat 
species,  XXII  210C,  generanti  assimi- 
latur  genitum,  non  in  dotibus  perso- 
nalibus  corporis  vel  animse,  sed  in 
proprietatibus  speciei  tantum,  ibid. ; 
generans  enim  et  genitum  conveniunt 
in  specie,  non  in  accidentibus,  XXIV 
297  A'.  —  Insuper,  quia  virtus  gene- 
rativa  dispositionibus  plurimum  con- 
formatur  animae,  XXII  203 B,  et  ab  ima- 
ginatione  valde  juvatur,  203 C,  ex  variis 
causis  accidit  generari  parentibus  pror- 
sus  dissimiles,  203 D,  masculos  vel  fe- 
minas,  203  A'.  —  An  generatio  de  carne 
fieri  queat  secundum  speciem,  XXV  271 
B,  an  secundum  materiam  dumtaxat, 
271 C.  —  Cf.  Filius. 

Illi  convenit  generari  cui  convenit 
esse,  nempe  toti  seu  composito,  XXII 
139B;  nec  enim  formse  nec  materise 
competit  generari,  138B',  sed  composito, 
139B,  183 C.  —  Anima  igitur  pueri  ab 
anima  generantis  non  producitur,  nec 
per  divisionem,  XXII  182A',  nec  per 
causalitatem,  182B',  nec  per  traducem, 
182 A',  184D ;  in  semine  genitoris  non  est 
actu  secundum  completam  essentiam, 
172D,  nec  etiam  virtualiter,  172A',  nec 
successive  evolvitur,  172B',  nec  e  poten- 
tia  materiaeeducibilis  est,  182C,  virtute 
creata  aut  causis  secundis,  140  D';  restat 
ergo  ut  a  Deo  creetur  immediate,  142B'. 
Formae  vero  inferiores  proprie  non  cre- 
antur,  XXII  179  A,  quia  non  suntpenitus 
ex  nihilo,  179  C;  quomodo  in  genitum 
inducantur,  169B,  170 D,  172C,  D,  173C, 
174D',  176C,  177A,  178C,  179  A,  180A'. 


—  Corpus  autem  formatur  virtute  for- 
mativa  quae  in  semine  continetur,  XXII 
172B',  et  agit  ex  virtute  animaa  geni- 
toris,  etiam  praesente  anima  geniti,  172 
C.  —  In  generatione  hominis,  animam 
rationalem  praecedit  aliqua  forma  e  po- 
tentia  materiae  educta  a  generante,  quae 
adveniente  anima  destruitur,  juxta  ali- 
quos,  XXII 136C,  perseverat,  juxta  alios, 
138A',  alias  non  apparet  quomodo  de- 
struatur,  137 A,  nec  cur  educta  esset, 
137  B;  imo  sequereturfilium  non  habere 
esse  genitum  a  patre,  138 B'.  Etsi  enim 
genitor  animam  intellectualem  de  mate- 
ria  non  educat,  sicut  formam  educunt 
bruta,  oportet  eum  aliquam  educere  for- 
mam,  alioqui  nihil  generaret,  XXII 139 
C,  quum  nec  animam  generet,  nec  mate- 
riam,  138B',  139B.  Et  quantum  dat  de 
forma,  tantum  dat  de  consequentibus 
formam,  quae  sunt  locus  et  motus,  XXII 
72 D.  —  In  generatione  ergo  naturali  ne- 
cesse  est  alterationem  unius  praecedere 
generationem  alterius,  XXIV  448  B',  et  ex 
parte  causae  materialis,  remotio  formae 
prioris  praecedit  infusionem  sequentis, 
452 C,  ex  parte  vero  causae  formalis  se- 
quitur,  452C,  sicut  et  ex  parte  causae 
finalis,  452  D,  453  A;  verumtamen  si- 
mul  et  in  eodem  instanti  fiunt  expulsio 
formae  prioris  et  introductio  sequentis, 
454D',  quia  non  potest  materia  esse  sine 
forma  hac  aut  illa,  455 A.  —  Cf.  Anima. 
Vi  generativa  carent  daemones  in  cor- 
poribus  assumptis,  XXI 451 A,  457  D,  ideo 
vere  generare  nequeunt,  451 B,  452  A, 
etsi  valeant  semen  a  viris  acceptum  in 
feminas  transfundere  efficaciter,  451 B, 
452B',  453B",  D',  454B,  458A',  imo  tam 
efficaciter  ut  inde  nascantur  gigantes, 
452C;  filii  autem  sic  geniti,  non  sunt 
filii  daemonis  semen  inducentis,  sed  viri 
a  quo  semen  acceptum  est,  452  C,  453 
B'.  Cf.  Incubus. 

Generatio  in  divinis.  Deo,  ob  sum-- 
mam  essentiae  communicabilitatem,  XIX 
294 C,  295 A',  296  C,  generare  convenit 
vere,  292B',  294D',  295A',  dignissime, 


GEN 


271 


GEN 


294C,  et  proprie,  294  D'.  Imo,  generare 
quantum  ad  id  (]uod  habet  perfectionis, 
per  prius  competit  ei,  XIX  3I5B',  316A, 
B,  a  quo  omnis  est  patemitas,  313  C, 
quanturo  ad  id  quod  habel  imperfectio- 
nis,  per  prius  competit  creaturis,  31SB', 
316A,  B,  et  sic  quoad  id  quod  habct  per- 
fectionis,  a  creaturis  ad  divina  transla- 
tum  esse  dicitur,  294  B',  quoad  id  quod 
habct  imperfectionis,  a  divinis  ad  creata, 
315D'.  —  In  Deo  igilur  vera  est  genera- 
tio,  XIX  292 A',  293  B,  A';  sed  generare 
de  Deo  et  crealuris  non  univoce  dicitur, 
321  C,  generatio  enim  divina  in  multis 
a  generabilium  generatione  distat,  293 D, 
322D,  426C,  499A,  cujus  imperfectiones 
excludit  quascumque,  ut  motum,  muta- 
tionem,  tempus,  293 A,  B,  294  A',  295 B, 
nec  a  variis  processionum  creaturarum 
modis  nonnisi  imperfectissime  reprse- 
sentari  valet,  428B',  450 A';  a  nullo  ta- 
men  melius  exprimitur  quam  proces- 
sione  verbi  ab  intellectu,  428C,  quoniam 
in  Deo  nulla  accipi  potest  generatio  nisi 
ad  modum  naturae  intellectualis,  448 B', 
449A,  450A'.  —  Cf.  Emanatio. 

In  Deo  generandi  potentia  non  univoce 
dicitur  cum  potentia  creandi,  XX  289 A', 
quum  enim  generatio  prima  sit  et  per- 
fectissima  omnium  productionum,  XIX 
296B,  et  effectum  multo  magis  causae 
adaequet  quam  creatio  aut  factio,  296C, 
divinse  generationis  terminus  tanto  plus 
terminis  creationis  praestat,  quanto  plus 
est  generare  quam  creare,  296 D;  quid 
intergenerationem  et  creationem,  293A. 

Quum  generare  sitpersonae,  lanto  ma- 
gis  divinis  nominibus  essentialibus  con- 
venit,  quanto  magis  propinquat  nomen 
ad  rationem  suppositi,  XIX  313  D;  sic 
non  aeque  proprie  generare  dicuntur 
Pater,  ibicl.,  Deus,  313A',  substantia, 
essentia,  313 B'.  —  Essentias  non  conve- 
nit  generare,  XIX  310  A,  311  A,  C,  313 
B',  315B,  non  enim  dici  potest  genera- 
tionis  divina?  materia  ex  qua,  320A,  C,C, 
aut  subjectum,  321 C,  nec  pariter  gene- 
rari,  312D,  314C,  quum  non  individue- 


lur  in  personis,  sed  tribus  sit  communis, 
312 B';  ncc  igitumatadicitur,  313A,  nee 
generala  proprie,  313 B,  quia  elsi  habcat 
terminum  ad  quem,  qui  est  esse,  caret 
termino  a  quo,  qui  est  non  esse,  ibid.  : 
a  quibusdam  lamcn  dicilur  generari  sub- 
jective,  320  B',  quia  pcr  generationem 
communicabilis  est,312A',B';  an  ratione 
preecedat  generationem  in  Patre,  312  D', 
vel  in  Filio,  312C.  —  Divina  generatio 
opus  est  natura?  potius  quam  substantiae, 
XIX  294  C,  et  quamvis  ad  substantiam 
terminetur,  314  A',  B',  non  ad  substan- 
tiam  secundam  transit,  sicut  generatio 
creaturse,  314B,  D',  sed  ad  primam  tan- 
tum  extenditur,  314  A',  et  ad  personam 
terminatur,  314C.  —  Cur  in  duos  partus 
necessario  effluat,  XIX295C;  quid  inter 
generare  et  spirare  intersit,  496B,  501 C, 
B';  an  ex  natura  rei  prius  conveniat 
Deo  gignere  quam  spirare,  488 D.  — 
Cf.  Essentia. 

In  divinis  generandi  potentia  est  quid 
absolutum  seu  perlinens  ad  essentiam, 
juxta  quosdam,  XIX  343  A,  345C,  XX 
H9C,  quid  medium  inter  absolutum  et 
relationem,  pertinens  simul  ad  essen- 
tiam  et  personam,  juxta  alios,  XIX  340B', 
341 C,  B',  342A,  C,  D,  B',  343B',  471  D, 
quid  mere  relativum,  pertinens  ad  per- 
sonam,  juxta  tertios,  340B',  342D',  344 
B',  471 B,  quorum  positio  videtur  verior, 
343C.  —  Patri  reservatur,  XIX  293 A, 
cujus  est  forma  relativa,  propria,  496C, 
a  paternitate  non  differens  nisi  modo 
loquendi,  471 B,  et  a  vi  spirativa  nisi 
ratione,  471 D.  Non  igitur  generat  Pater 
in  quantum  Deus,  nec  in  quantum  inna- 
scibilis,  XX  240B',  241 D',  sed  in  quan- 
tum  Deus  Pater,  240  B',  241 C,  seu  in 
quantum  ipsi  proprietas  est  quae  est 
paternitas,  241 C.  An  dicatur  Pater  quia 
genuit,  vel  potius  genuerit  quia  Pater 
est,  XX  240A,  B,  241 B',  242 A',  D';  an 
genuerit  ex  necessitate,  XIX  325  B',  327 
D,  B',  voluntate,  326C,  C,  vel  natura, 
327B,  D';  quum  dicere  in  divinis  dicatur 
generare,  an  dicendo  se,  generet  se  Pa- 


GEN 


GEX 


ter,  247  C;  an  et  quo  sensu  dici  possit : 
Deus  genuit  Deum,  296  C,  297 A',  C, 
Deus  genuit  se  Deum,  vel  alium  Deum, 
297C,  298C,  A',  B",  D',  300 B',  D',  301 B, 
Deus  genuit  Deum  qui  est  Deus  Pater, 
299A,  B',  vel  Deum  qui  non  est  Deus 
Pater,  299D,  A',  Deus  genuit  deitatem, 
300  A. 

Patri  ergo  naturalis  est  potentia  ad 
generandum,  XIX  333 A',  344  A,  C,  D, 
non  modo  logica  sed  realis,  335B,  D, 
licet  non  univoca  cum  creaturis,  335 A'; 
quae  ad  unicum  Filium  terminatur,  quia 
in  eo  exhauritur,  337B'.  —  An  Filio  tri- 
buenda  sit  eadem  potentia,  affirmant 
nonnulli,  XIX  197D,  quamvis  ad  actum 
nunquam  deducatur,  quoniam  nec  vult 
Filius  nec  eum  velle  decet,  197  C,  293 B, 
336 A,  negant  vero  plerique,  335  C,  336 
D',  quia  illam  a  Patre  recipere  non  po- 
tuit,  336B;  ideo  nullo  modo  generare 
valet,  336  D,  337  C,  D.  Sed  ipsi  est  po- 
tentia  qua  potest  generari,  XIX  338 D, 
A',  B',  XX  120  A,  quae  potentia  eadem  est 
ac  potentia  qua  Pater  generare  valet, 
XIX  338A',  C,  D',  339C,  XX  H8B',  119 
B,  nec  est  potentia  proprie  ac  vere  pas- 
siva,  XIX  338B';  insuper  et  potentia 
cum  Patre  spirandi  Spiritum,  334  C.  — 
Similiter  Spiritui  Sancto  nulla  est  vis 
generativa,  XIX  337A,  339D,  C.  —  Ce- 
terum,  quum  generandi  potentia  non 
contineatur  sub  omnipotentia,  XIX  333 
B',  XX  289A',  hujus  carentia  nec  Filii 
nec  Spiritus  Sancti  officit  omnipotentiae, 
XIX  348D',  349 A,  C,  D,  XX  106 C,  vel 
dignitati,  XIX  349 A',  B',  quoniam  gene- 
rare  et  generari,  etsi  sint  inter  se  oppo- 
sita,  501 B',  ejusdem  sunt  potentiae,  XX 
106  D'.  —  Cf.  Pater,  Persona. 

Generatio  Filii  a  Patre  aeterna  est  nec 
principiumdurationishabet,  sed  tantum 
principium  a  quo  est,  XIX  424C,  alias 
non  potuisset  fieri  Pater  de  non  gene- 
rante  generans  absque  sui  immutatione, 
424  D,  B' ;  hinc  sicut  non  incipit,  ita  non 
desinit,  et  semper  in  actu  est,  424 D, 
ideo  semper  nascitur  et  semper  natus 


est,  425  A',  et  quoad  durationem  non  est 
terminata,  425B',  C.  An  sit  in  fieri  vel 
in  facto  esse,  XIX  425 D,  427 C,  et  enun- 
tianda  sit  in  praeterito,  426A,  D',  427  B', 
C,  vel  in  praesenti,  426A,  C,  427A',  vel 
in  futuro,  426A',  427C,  vel  per  verba  de 
praeteritoetpraesenti  simul,425D',  427B'. 
—  Nullo  modo  priorest  processione  Spi- 
ritus  Sancti,  nec  ordine  naturae,  XIX  480 
A,  nec  ordine  dignitatis,  480A,  486A, 
sed  quoad  nostrum  intelligendi  modum, 
prior  dicitur,  485C,  tum  quia  Filius  est 
Spiritus  principium,  485C,  486 A',  tum 
quia  generatio,  ut  actus  naturae  et  intel- 
lectus,  rationem  praecedit  spirationis, 
quae  est  actus  voluntatis,  485B',  486C, 
B',  488 B..  —  Cf.  Filius. 

Filii  generatio  a  processione  Spiritus 
realiter  differt,  XIX  501 C,  C,  D',  et  mul- 
tipliciter,  generatio  enim  est  ab  uno, 
processio  a  duobus,  493B,  D',  494  C,  496 
D',  497C,  generatio  fit  permodum  intel- 
lectus,  processio  per  modum  voluntatis, 
493  D',  494  A',  497B',  499D,  500 A,  gene- 
ratio  ex  propria  ratione  communicat 
naturam,  processio  autem  non,  494A, 
503B,  C;  item  differunt  quoad  terminos, 
personas  videlicet  procedentes,  496  C, 
497 A,  D',  498A',  499C,  et  a  se  ipsis  ori- 
ginaliter,  quia  quaedam  sunt  principia 
prima  et  simplicia,  502C,  inter  personas 
distinguentia,  494  D,  496  B.  Utriusque 
principium  est  divinae  essentiae  infinitas, 
XIX  496 A',  499B';  sed  Verbi  processio 
dicitur  generatio,  quia  attenditur  secun- 
dum  actionem  intellectualem,  438C, 448 
B',  processio  Spiritus  minime,  quia  non 
fit  per  modum  similitudinis,  495B',  D', 
502D',  et  actum  intellectus,  438D'.  — 
Cf.  Processio. 

Generatio  Filii  duplex,  XXIII  183A', 
185D,  187C,  quia  bis  natus  est,  182B', 
183C,  ex  quibus  generatio  a  Patre  ine- 
narrabilis  est,  XIX  293C,  generatio  ex 
Virgine  mirabilis,  XXIII  102B',  nec  a 
creata  mente  comprehendi  potest  plena- 
rie,  XIX  421 A,  429 C;  attamen  in  patria 
a  Beatis  plene  conspicituret  aliquatenus 


6EN 


27:5 


GKN 


comprehenditur,  429 D',  unde  praesum- 
ptionis  non  sunt  arguendi  qui  eam  ut- 
cumquc  intelligere  conantur,  42!)  1)'.  — 
Quum  mcra  sit  relatio,  quae  nihil  ponit 
in  divinis,  XX  H7C,  non  derogat  poten- 
tieB  Filii,  H7D',  H8A',  119A,  A',  G',  120 
B,  D';  in  generatione  enim  humana,  ob 
actus  imperfectionem,  genilus  nascitur 
inferior  patri,  in  generatione  divina  na- 
scitur  aequalis,  105D;  imo  Verbi  essentia 
et  substantia,  ut  per  generationem  acce- 
ptae,  dici  nequeunt  generatae,  XIX  294  A. 

—  Cf.  Nativitas. 

Generabile  tripliciter  dicitur,  XXIII 
182A.  — Generabilia  quoad  substantiam 
et  operationem  mensurantur  tempore, 
XXI  147A,  et  motui  continuo  subjiciun- 
tur,  146B';  an  quandoque  subjicianlur 
eevo,  147D'.  Cf  Corruptibilia. 

GENNADIUS,  Massiliensis  presbyter  et  theo- 
logus  (f  493),  auctor  libri  de  Ecclesia- 
sticis  dogmatibus  vulgo  Augustino  ad- 
scripti,  allegatnr  de  Dei  imagine  in 
homine,  XIX  289 D',  de  frequenti  com- 
munione,  XXIV  339 C,  etde  satisfactione, 
384  D'. 

GENUS  quid  sit,  XIX  396G.  —  Non  est 
similitudo  alicujus  rei  extra  animam  ex- 
sistentis,  XIX  150A',  nec  habet  in  Deo 
propriam  ideam,  XX  408  A,  413B',  D'.  — 
Subjectum  est  cui  accidit  esse  determi- 
natum  vel  non  determinatum  ad  actum 
per  differentias  suas,  XIX  396B' ;  quodam 
modo  cum  materia  convenit,  396  A', 
quodam  modo  ab  ea  differt,  397 B;  quid 
medium  dicit  inter  potentiam  et  actum, 
397C;  comparatur  ad  speciem  triplici- 
ter,  397  A,  et  ad  differentiam  pariter 
tripliciter,  397B;  an  etquomodoad  illud 
perlineant  differentiae,  393  C,  394C,  B'. 

—  Praedicatur  univoce  de  omnibus  con- 
tentis  in  se,  XIX  393A,  sed  ejus  natura 
non  eodem  est  modo  in  omnibus  spe- 
ciebus,  XXV  61 A,  non  enim  omnibus 
communicatur  secundum  esse  unum, 
sed  secundum  unam  rationem  commu- 
nem,  XIX  392  D',  ita  ut  omnia  quae  sunt 
in  genere  uno  communicent  in  essentia 

T.  25"". 


generis  et  differanl  sccundum  esse,  393 
C'.  —  Variis  modis  dicitur  unum,  XIX  70 
C,  et  quot  modis  dicitur  unum,  tot  niodis 
dici  potest  scientia  cjus  una,  76D.  —  In 
genere  aliquid  est  dupliciter,  XIX  393A', 
XX  112  D,  naturaliter  ul  species,  reducti- 
ve  ut  principia,  XIX  393A',  aliud  est 
enim  esse  in  generc,  aliud  ad  genus  re- 
duci,  XXII  532B',  sicut  aliud  est  genus 
nalurale,  aliud  genus  logicum,  XXI  270 
B'.  —  Omne  quod  est  in  genere  addit 
aliquid  supragenus,  XIX  392B',ct  habet 
quidditatem  differentem  ab  esse,  392  C, 
393D',  oportet  enim  ut  sit  finitae  perfe- 
ctionis,  397C,  et  partes  habeat  et  poten- 
tialitatem,  397  D.  —  Cf.  Differentia, 
Species. 

Idcirco  genus  non  convenit  Deo,  XIX 
399D,  A',  qui  non  habet  genus,  393  D', 
nec  est  genus,  396C,  nec  est  in  genere, 
396 C,  397 C,  B';  non  est  in  genere  sub- 
stantiae,  392B',  nec  in  generibus  acci- 
dentium,  393B,  nec  in  genere  aliquo 
simpliciter,  393 A',  aut  reduclive,  394 A, 
sed  est  extra  et  supra  omne  genus,  75B, 
396C,  397D,  D',  398D',  quamvis  dicatur 
Deus  de  pluribus  personis,  391 A,  400D. 
Attamen  ipsi  convenit  aliquid  rationi 
generis  simile,  XIX  400B',  ideo  a  non- 
nullis  genus  habere  dicitur,  400B',  sed 
improprie,  396D'.  — Item  potentia  pura, 
quae  non  habet  differentiam,  non  est  ge- 
nus,  XIX  396D.  —  Bonum  et  malum  non 
unius  sunt  generis,  XXI  52A',  nec  ma- 
lum  genus  dici  potest,  nisi  reductive, 
42 A',  52 C.  —  Immateriales  substantiae, 
quamvis  sint  in  genere,  non  sunt  unius 
generis  naturaliter  cum  sensibilibus,  XXI 
270B,  sed  tantum  remote  et  logice,  270 
B',  sicut  ccelestia  et  inferiora,  corrupti- 
bilia  et  incorruptibilia,  ibid.  —  Cur 
bruta  perhibeantur  facta  juxta  genus 
suum,  homo  vero  minime,  XXII H2C. 

Genus  masculinum  (et  femininum) 
est  determinatum,  nec  praedicatur  per- 
fecte  nisi  de  re  perfecta  et  subsistente, 
XXIII  156C,  genus  neutrum  informe  est, 
et  praedicatur  tam  de  re  perfecta  et  sub- 
18 


GIL 


274 


GLO 


sistente  quam  de  re  non  subsistente  et 
imperfecta,  ibid.  —  Genera  masculinum 
et  femininum  adjective  tenentur,  et  po- 
nunt  distinctionem  inter  terminos  perso- 
nales  qui  in  locutione  ponuntur,  XIX 
421 D,  ideo  in  divinis  aptantur,  mascu- 
linum  personis,  femininum  proprietati- 
bus,  421 B;  neutrum  substantivatur  et 
importat  diversitatem  simpliciter,  421 
G,  quapropter  in  divinis  aptatur  essen- 
tiae,  421 B.  —  Cf.  Trinitas. 

GEOMETBIA  an  et  quatenus  sit  scientia, 
XIX  59C,  60A.  Ipsi  varia  assignantur 
subjecta,  XIX  79 A'.  —  Liber  Geometriae 
(Euclidis)  allegatur  de  polygono,  XXI 
92B'. 

GEBMANUS  (S.),  Antisiodorensis  episcopus 
(380-440),  «'- vir  admirabilis  ac  divinus  », 
asinum  mortuum  et  vitulum  comestum 
ad  vitam  revocavit,  XXV  257  A'.  (Legend. 
aur.  c.  102.) 

GEBMANUS  (S.),  Capuanus  episcopus 
(f  520),  Paschasium  defunctum  in  bal- 
neis  servientem  invenit,  XXV  462A'.  Cf. 
Paschasius. 

GEBSON  (Joannes  Charlier,  de  Gerson), 
theologus  et  Parisiensis  cancellarius 
(1363-1429),  contra  Anselmi  argumen- 
tum  arguit,  XIX  227  B' ;  Hugonem  de 
Sancto  Victore  commendat,  XXI  502B'. 

GIGAS.  Gigantes  antediluviani  non  viden- 
tur  ab  incubis  daemonibus  geniti,  XXI 
452 C,  D',  457  D'.  —  Olim  in  Britannia 
adeo  erant  obvii,  ut  dicta  sit  insula  illa 
terra  Gigantum,  XXI  457  D'.  —  In  resur- 
rectione  gigantes  in  communi  statura 
resurgent,  XXV  274 D.  —  Cf.  Incubus. 

GILBEBTUS  Porretanus,  vir  «  in  sacris  lit- 
teris  plurimum  exercitatus  »,  XX  229  A', 
commentator  Boetii,  XX  230D,  XXI 195 
D,  et  Pictaviensis  episcopus  (1070-1154), 
contendebat  tres  personas  esse  unum 
Deum,  non  autera  unum  Deum  esse  tres 
personas,  XIX  299  C,  dicens  relationes 
et  proprietates  in  divinis  nec  esse  essen- 
tiam,  XX  357  C,  nec  personas,  nec  in 
personis,  359  A',  B',  sed  res  extra  affixas, 
quas  propterea  relationes  vocabat  adsi- 


stentes,  303A'.  In  quo  videtur  fuisse 
haereticus,  XX  228C,  229  C,  aut  saltem 
haeresim  redolere,  228C;  sed  errorem, 
quem  ex  quibusdam  Boetii  verbis  male 
intellectis  sumpsisse  videtur,  XX  228D', 
229 D,  in  concilio  Bemensi  revocavit, 
229C,  B'.  —  Docebat  pariter  Deum  posse 
super  impossibile  per  accidens,  XX  559 

C.  —  Quid  sentiat  de  tempore,  aevo  et 
aeternitate,  XIX  371  D',  XXI  83 B.  —  Cf. 
Porretani. 

GLORIA  multipliciter  sumitur,  XXV  431 A'. 
—  Ex  consideratione  summs  gloriae  Dei 
suaderi  potest  pluritas  personarum  in 
eo,  XIX  1S2A",  231 C,  232C.  —  Mun- 
do  data  est  gloria  duplex,  in  principio 
inchoata,  in  fine  perficienda,  altera  spi- 
ritualis,  id  est  multitudo  angelorum,  al- 
tera  corporalis,  quae  est  in  coelo  empy- 
reo,  XXI  153C.  —  Gloria  Beatorum  in 
visione  et  fruitione  Dei  proprie  consi- 
stit,  XXI  284  A,  et  per  prius  est  in  po- 
tentiis,  juxta  Bonaventuram,  XXV  409 

D,  principaliter  et  per  prius  in  essentia, 
unde  redundat  in  potentias  sub  ratione 
habitus,  juxta  Henricum,  408B,  C,  qua- 
propter  una  est,  dum  dotes,  quae  poten- 
tias  perficiunt,  plures  sunt,  409C.  — 
Duplex  est,  altera  animarum,  quae  Bea- 
torum  praemium  est  essentiale,  XXV  479 
A,  et  lota  beatitudo,  479 B,  quia  in  ea 
contentantur  omnia  eorum  desideria, 
ibid.,  ideo  dicitur  beatitudo,  vita,  479 C, 
pax,  requies,  libertas,  479  D,  lux  et  cla- 
ritas,  479 A';  altera  corporum,  quae  sim- 
plex  est  redundantia,  479A,  non  beati- 
tudo,  nec  pars  beatitudinis,  sed  tantum 
retributionis,  479B,  et  dicitur  stola  se- 
cunda,  ibid.  —  Gloria  est  gratia  con- 

'  summata,  XXV  408B,  sed  non  videtur 
idem  realiter  esse  cum  gratia,  431  D, 
quoniam  non  sufficit  gratia  ad  visionem 
Dei,  432  C,  sed  requiritur  lumen  gloriae, 
quod  intellectum  creatum  disponit  ad 
unionem  cum  divina  essentia,  420 C,  et 
sine  quo  non  valet  angelus  aut  anima  ad 
divinae  essentiae  visionem  pertingere, 
L  nec  beatitudinis  actus  exercere, 


C.LO 


275 


(ILO 


sicut  sine  luininc  graliso  mereri  nequit, 
422C.  —  Incorruptibilis  cst,  XXV  427C, 
ideo  glorise  detrimentum  non  incurrunt 
angeli  custodes  ex  damnatione  suorum, 

XXI  555A',  quia  in  bono  adepto  sunt 
confirmati,  555C,  nec  indigniores  facli 
sunt,  556D';  imo  post  judicium  augen- 
da  videtur,  sive  extensive,  ex  gloria  alio- 
rum  electorum,  XXV  411 D,  sive  inten- 
sive,  ex  resumptione  corporum,  409  B', 
410  D',  411 C,  B',  C.  —  Cf.  Bealitudo, 
Lumen. 

Inanis  gloria  modo  excellentiaj  appe- 
titum  significat,  et  est  capitale  vitium, 

XXII  5G7D',  569  D',  modo  laudis  appeti- 
tum,  et  est  filia  superbia?,  570 A'.  Cf. 
Superbia. 

GLOSSA.  Nomine  hoc,  glossae,  variae  de- 
signantur  Scripturarum  explanationes, 
scilicet  : 

Glossa  interlinearis  Anselmi,  Laudu- 
nensis  canonici  et  scholastici  (f  1117), 
non  semel  allegata  :  quod  Filius  dici 
possit,  Qui  est,  XIX  363B,  XX  321 C,  et 
Liber  vitae,  XX  321 C,  et  major  sit  ipsis 
Seraphim,  XXI  527  B;  quod  Lucifer  bo- 
nus  creatus  sit,  XXI  163  D;  de  corpore 
Christi,  XXV  435A,  de  distributione  gra- 
tiarum,  XX  20D',  de  conscientia,  XXII 
524A',  de  peccato  contra  Spiritum,  574 
C,  575 A,  de  contritione,  XXIV  361 B', 
de  verbo  apparere,  XIX  565A,  etc. 

Glossa  ordinaria  Walafridi  Strabi, 
abbatis  Augiae  Divitis,  Ord.  S.  Bened. 
(806-849),  pariter  seepius  citata  :  De  tri- 
plici  imagine,XIX  257  D;  de  Dei  verita- 
te,  358C,  voluntate,  XX  615D',  617B', 
electione,  524C,  525C,  et  inscrutabilibus 
judiciis,  541 C,  545 A  ;  de  Deo  fonte  veri- 
tatis,  XIX  358  D',  XXV  421 C.  De  Christo  : 
quod  non  decimatus  sit  in  lumbis  Abra- 
hffi,  XXIII  103  C,  104  C,  et  corpore  tan- 
tum  inferior  fuerit  angelis,  XIX  578 C  ; 
quod  etiam  ut  homo  vere  Deus  dicatur, 

XXIII  201 A',  etipsi  debeatur  cultus  la- 
triae,    191  D  ;   de  ultima  ipsius    ccena, 

XXIV  302C  ;  cur  post  resurrectionem 
quadraginta  diebus  cum  discipulis  con- 


vcrsatus  fuerit,  XXIII  392  A  ;  quomodo 
dicatur  caput,  237 D.  De  donis  Spiritus 
Sancli,  XXIII  539 A,  S40B'.  De  angelo- 
rum  numero,  XXI  2191)',  231  B',  et  illu- 
minatione,  505  C.  De  (kemonibus  :  (|uod 
non  vere  pceniteant,  XXI  384  B,  et  om- 
nia  perverse  agant,  385  D';  quod  sem- 
per,  licet  inviti^divinaoglorioedescrviarit, 
363  D';  quod  fidem  quamdam  habeant, 
sed  informem,  XXIII  409  B',  spem  ali- 
quam,  sed  inanem,  XXI  386D;  quod  ubi- 
que  secum  infernalem  ignem  deferant, 
XXI  350A,  352A',  XXIII  387C,  XXV  311 
C,  et  ipsis  terribilior  reservetur  damna- 
tio,  XXI  351 A',  eorumque  sedes  ab  ele- 
ctis  repleantur,  510 D.  De  Beatorum  cla- 
ritate,  XXV  302  A,  446D,  integritate,  304 
B,  corona,  439 C,  aureola,  439 A',  et  exsul- 
tatione,  477B',  C;  quod  ipsorum  nume- 
rus  augeri  possit  vel  minui,  XX517B,  C, 
et  gloria  nondum  sit  completa,  XXV  411 
B;  an  vivorum  gesta  cognoscant,  XXV 
338B'.  De  Ada?  ambitione,  XXII  227D, 
et  peccato,  267 C.  Quod  antiquitus  pri- 
mogeniti  essent  sacerdotes,  XXIV  77 B; 
quod  a  circumcisione  computarentur 
Judaei,  XXIV  690.  De  magis  iEgypti,  XIX 
22SD,  231 D',  XXI  423  B';  de  religiosa 
philosophorum  scientia,  XIX  237  D,  238 
B;  de  Baptismi  forma,  XXIV  109  B',  et 
effectu,  131  D ;  de  male  communican- 
tibus,  XXIV  238A;de  aqua  vino  in  ca- 
lice  apponenda,  298C;  de  gratia,  XXII 
318B',  conscientia,  523C,  524A,  A',  et 
rectitudine  cordis,  XX  651  C,  653A;  de 
fomite,  XX  55  A,  XXII  380 D',  et  de  lan- 
guore  caritatis,  XX  54  A';  de  peccati 
fontibus,  XXII  228  A,  et  peccatis  ju- 
storum,  XX  54  A'  ;  de  contritione  et 
compunctione,  XXIV  457  B';  de  revi- 
viscentia  meritorum,  372B' ;  de  justi- 
ficatione,  XXIV  447 C,  et  morte  justo- 
rum,  XXIII  547  B',  D' ;  de  dilectione 
inimicorum,  XXIII  495  A',  B';  de  pau- 
pertate  spiritus,  552  D' ;  de  mundi  de- 
formatione,  XXV  385B';  de  ultimi  ju- 
dicii  aqua,  XXV  370  A',  et  igne,  370 
D',    372  C,   374  D'  ;   de    triplici    coelo, 


GR.E 


276 


GRA 


XXII  61 D,  62B',  et  loco  inferni,  XXV 
314C,  etc. 

Glossae  nonnullee  particulares,  v.  g. 
Gregorii,  de  veritate  divina,  XXI  269C, 
Hieronymi,  de  daemonibus,  285D',  Ori- 
genis,  de  providentia  Dei,  XX  634  C, 
Augustini,  quod  daemones  daemonibus 
prcesint,  XXI  357 B;  etc. 

GLUTEN,  id  est  humor  perfectus  membris 
incorporatus,  cum  eis  resurget,  XXV 
269  A. 

GNOME  virtus  est  per  quam  de  agendis  re- 
cte  judicamus,  XXIII  550  B'. 

GOFFREDUS  (vel  Gaufridus)  de  Trano, 
Bononiae  episcopus  et  S.  E.  cardinalis 
subdiaconus  (f  1245),  auctor  Summae 
super  Decretalibus,  quae  allegatur  de  vo- 
torum  relaxatione,  XXV  174  A. 

GRADUS  consanguinitatis  quid  sint,  XXV 
187  A',  190  B',  et  quomodo  distinguan- 
tur,  190  C.  —  Aliter  a  lege  canonica, 
aliter  a  Iege  civili  computantur,  XXV 
187B',  D',  quare,  187  C.  —  Cf.  Consan- 
guinitas. 

GRiECI  aliter  quam  Latini  intelligentes 
substantiam,  in  Trinitate  ponunt  tres 
substantias,  XIX  313  D',  seu  tres  hypo- 
stases,  XX  156B' ;  similiter  minus  stricte 
verbis  causa  et  principium  utentes,  di- 
cunt  Patrem  esse  causam  Filii,  et  Fi- 
lium  a  Patre  principiatum  esse,  XIX  423 
D,  XX  104D',  123 D,  285B'.  —  Cum  La- 
tinis  fatentur  Spiritum  Sanctum  esse 
Spiritum  Filii  et  mitti  a  Filio,  XIX  456 
B,  458  C;  sed  negantes  illum  a  Filio  pro- 
cedere,  456 B,  457  A,  minus  recte  intel- 
ligunt  voces  :  processio,  457 D',  458C, 
511 A',  spiratio,  458  D,  nexus,  458  A'. 
Perperam  arguunt  Latinos  quasi  curio- 
sos,  XIX  459A,  excommunicatos,  457B', 
459B,  et  schismaticos,  459C,  quum  ipsi 
peccent  ex  ignorantia,  superbia  et  perti- 
nacia,  458D',  460B,  et  facti  sint  haeretici 
et  schismatici,  459A.  Ex  ipsis  sapientio- 
res  hanc  processionem  professi  sunt, 
XIX  460  C,  461 A',  462  B;  alii  quasi  sub 
dubio  fuerunt,  462D  :  posteriores  hanc 
negarunt,  etsunt  haeretici,  462 D;  eorum 


objectiones,  456A',  461 C,  diluuntur,  463 
B  et  s.  Cur  Spiritum  Sanctum  dicant  esse 
imaginem  Patris  etFilii,  XX  277 C,  C.  — 
In  Baptismate  forma  utuntur  peculiari, 
XXIV  107 A,  162D',  quae  tamen  quibus- 
dam  videtur  valida,  107B.  —  Similiter 
in  Eucharistia,  ad  consecrandum  cali- 
cem,  propriam  adhibent  formam,  quam 
a  B.  Paulo  accepisse  dicunt,  XXIV  226 
B;  in  calice  aquam  vino  non  apponunt, 
299B',  et  parvulis  ratione  nondum  prae- 
ditis  Eucharistiam  porrigunt,  246C.  As- 
serentes  Christum  pascha  fecisse  luna 
tertiadecima  et  in  fermentato,  XXIV  302 
A',  303C,  ac  proinde  non  nisi  in  fermen- 
tato  posse  confici  Sacramentum,  303 C, 
304 C,  tres  Evangelistas  arguunt  erroris, 
303C,  et  quartum  perverse  interpretan- 
tur,  303A',  propriis  doctoribus  contradi- 
cunt,  304 C,  et  innumeris  Sanctis,  305  A, 
ac  peccant  contra  congruentiam  Sacra- 
menti,  305B.  —  Peccatorum  confessio- 
nem  vere  necessariam  tenent,  etsi  multi 
non  confiteantur,  XXIV  474 A,  C.  —  Apud 
Graecos  ordo  sacer  matrimonium  con- 
trahendum  impedit,  sed  vi  ordinis  tan- 
tum,  XXV  158C,  nec  conjugii  usui  ob- 
stat,  158  D,  159A;  sed  sine  consensu 
uxorum  ad  sacros  ordines  admitti  ne- 
queunt,  158D',  et  mulier  consentiendo 
se  obligat  nunquam  alteri  viro  nubere, 
159  A. —  Graeci  doctores  communiterte- 
nent  angelos  ante  visibilem  mundum 
creatos  esse,  XXI  122B',  125C,  et  ani- 
mas  ante  diem  judicii  nec  ccelum  nec 
infernum  intraturas,  350  D. 

GRAMMATICUS,  id  est  Priscianus,  de  no- 
mine  invocatus,  XX  145B.  Cf.  Priscia- 
nus. 

GRATIA.  Nomen  gratiae  liberalitatem  im- 
portat,  XXII  319C,  et  sic  dicitur  vel 
quia  gratis  datur,  vel  quia  gratum  facit, 
334A'.  —  Gratia  multipliciter  definitur, 
XXII  318B',  C,  320D,  321  D',  et  sumitur. 
Sic  enim  vocari  solent :  divina  providen- 
tia  gratis  omnibus  providens,  XXII  360 
C,  XXIII  80C;  acceptio  amoris  apud  ali- 
quem,  XXII  319C,  321 D',  quae  nihil  dicit 


r.HA 


277 


(IltA 


subjective  in  homine,  XXIII  230 A;  re- 
compensalio  beneficii  gratis  dati,  XXII 
322A;  omnc  donnm  gratis  datum,  319 

C,  321 D',  336C,360D,  XXIII  80 C,  etiam 
naturale,  XXI  288D',  ut  naturales  dotes, 
qua?  potentias  elevant  ad  actus  perfeclos 
secundum  naturam,  XXII  205  C;  quid- 
quid  gralis  natura?  superadditur,  3G0A, 

D,  ut  dona  supernaturalia  naluralibus 
supervenientia,  XXI  288D',  qua?  poten- 
tias  elevant  ad  aclus  meritorios,  XXII 
2G5D;  gratia  gratum  faciens,  XXI  288 
D',  XXII  265D,  qua?  hominem  Deo  gra- 
tum  facit,  320D;  gratia  consummans  ad 
meritum  etgloriam,  265A'.  — Item  mul- 
timodis  dividitur  :  est  enim  gratia  gratis 
data  etgratum  faciens,  XXII  324B',  XXIII 
230A,  habitualis  et  actualis,  XXII  335A', 
quarum  utraque  in  operantem  et  coope- 
rantem  subdividitur,  334  D,  335  B'.  Ha- 
bitualis  operans  dicitur,  in  quantum 
anima1  dat  esse  divinum,  XXII  335B,  B', 
336A,  C,  cooperans,  in  quantum  opera 
meritoria  facit,  335B,  336A,  C;  item 
actualis  operans  dicitur,  in  quantum 
motum  causat  bona?  voluntatis,  334  D, 
335A,  C,  cooperans,  in  quantum  opus 
exterius  complet,  334 D,  335 A,  C,  C;  in 
gratia  operante  Deus  solus  operatur,  XXI 
332  A,  cooperans  liberi  arbitrii  poten- 
tiam  elevat,  332B,  sed  una  est  eadem- 
que  gratia,  distincta  secundum  actus  di- 
versos,  XXII  334D,  336B',  qua?  operans 
dicitur,  quum  operatur  in  arbitrium,  336 
B',  illud  movendo  ad  agendum,  335C, 
B',  C,  et  cooperans,  quum  operatur 
cum  arbitrio  ad  opus  fideliter  exse- 
quendum,  335D'.  —  Similiter  gratia  prae- 
veniens  dicitur,  in  quantum  principium 
est  merendi,  subsequens,  in  quantum  in 
nobis  beatam  efficit  vitam,  XXII  334D', 
praeveniens,  quum  in  nobis  motum  cau- 
sat  bonae  voluntatis,  vel  quum  dat  animae 
esse  salubre,  subsequens,  quum  opus  ex- 
terius  complet  et  illud  meritorium  fa- 
cit,  335  A;  sed  eadem  gratia  modo  pra?- 
veniens  modo  subsequens  dici  potest 
pro  diversa  effectuum  relatione,  336C. 


Gratia  homini  necessaria  est  ad  perfi- 
cieudum  naturam,  XIX  87D,  ut  sit  capax 
finis  supernaturalis,  87  A',  B',  et  ad 
illum  pertingat,  XXII  319  D'.  Perficit 
affectum,  XXIII  417D,  ct  naturam  se- 
cundum  modum  natura?,  XXI  337  B,  et 
supcrbia?  contrariatur,  XX  28C. —  Com- 
muniter  gratiarum  collatio  Spiritui  San- 
cto  tribuitur,  XIX  550C,  A',  sed  non- 
nulla?  ad  Filium  pertinent,  550 D.  — 
Earum  quantitas  ex  libera  Dei  volunlate 
procedit,  XX  21 D',  22B',  C,  23A,  sed 
juxta  communem  usum  videtur  referen- 
da  ad  recipientium  capacitatem,  21 D, 
non  quoad  naturalia  tanlum,  22  C,  23  B, 
nec  quoad  conatus  tantum,  22  C,  23  C, 
sed  quoad  naturalia  et  conatus  simul, 
21 C,  22  D,  23  C;  ceterum  ordo  gratia? 
plura  requirit  quam  ordo  natura?,  nec 
potest  ei  in  omnibus  conformari,  17  B'. 
—  Gratia?  a  quibusdam  triplex  assigna- 
tur  gradus,  nempe  baptismalis,  pceni- 
tentialis  et  finalis,  quibus  omnia  in  hac 
vita  delentur  peccata,  XXIV  547 D',  vel, 
juxta  alios,  gratia  gratis  data,  gratum  fa- 
ciens,  et  consummata  seu  gloria,  XXII 
193 C.  Plenitudo  gratia?  pariter  varios 
habet  gradus,  XXIII  227  C,  229C,  et  du- 
pliciter  mensuratur,  intensive  et  exten- 
sive,  229 D. 

Gratia  gratis  data  imperfecta  est 
respectu  gratia?  gratificantis,  XXII  193 

C,  quia  ad  meritum  congrui  dumtaxat 
ordinatur,  XXI  290  C,  sed  absque  ea  ne- 
mo  ad  gratiam  gratificantem  pervenire 
potest,  371  C.  —  Gratia?  gratis  data?  bonis 
et  malis  communes  sunt,  et  ad  aliorum 
profectum  ordinantur,  XIX  38;  quamvis 
sint  a  Spiritu  Sancto,  sine  Spiritu  San- 
cto  esse  possunt,  XIX  520  A,  C;  an  et 
quomodo  vendi  possint,  XXV  44D. 

Gratia  gratum  faciens  est  quid  crea- 
tum,  XXII  318C,  319C,  A',  323A,  324  A, 

D,  et  accidentale,  320A,  nempe  forma 
accidentalis,  320B,  323A,  habitus  infu- 
sus  anima?,  318 C,  D',  seu  potius  habi- 
tudo  qua?dam,  321  C,  seu  qualitas,  322 
B',  qua  elevatur  anima   ad  promeren- 


GRA 


GRA 


dum  vitam  aelernam,  318A'.  Universalis 
habitus  dicitur,  quia  in  tota  anima  dif- 
funditur,  XXII  319A,  saltem  virtualiter, 
319  B,  et  perficit  ipsam  animae  essen- 
tiam,  321 B,  non  quoad  operationem,  sed 
quoad  esse  supernaturale,  321 D.  —  In 
substantia  animae  ut  in  subjecto  esse 
dicitur,  proprie  juxta  quosdam,  XXII  327 
A,328A,A',D',329A,quiaadoperandum 
meritorie  necesse  est  supra  se  elevari 
naturam,  328 B,  329A',  appropriate  juxta 
alios,  327  C,  D',  329  B,  quia  directe  arbi- 
trium  respicit  seu  voluntatem,  326C', 
327 A',  328D;  non  desunt  tamen  qui  eam 
tenent  residere  vel  in  potentiis  principa- 
liter,  XXV  409 D,  vel  in  essentia  et  in 
potentiis  simul,  XXII  319 A,  325C,  A', 
329A.  —  An  sit  praestantior  anima,  XXII 
320C,  et  aliquid  ponat  in  ea,  318C,  319 
D,  322A,  323C.  —  An  una  sit  in  uno- 
quoque  gratia  gratificans,  negare  debent 
qui  dicunt  eam  a  virtute  non  differre, 
XXII  330  B',  item  qui  tenent  eam  in 
essentia  anima?  non  consistere,  330B', 
331 C,  affirmant  qui  docent  eam  subje- 
ctive  residere  in  anima,  330C.  Una  igi- 
tur  est  gratia,  XXII  326A,  in  essentia 
anima?  sita,  quia  quum  sit  habitus  sim- 
plex,  non  potest  esse  in  diversis  subje- 
ctis,  319 A;  sed  in  varios  habitus  ramifi- 
catur,  326A,  330C,  quapropter  multae 
sunt  virtutes,  331  D,  332  A,  et  diversae 
gratia?  sacramentales,  331  A',  332  B,  et 
gratiae  gratis  datae,  331 D'.  Ex  eadem 
enim  gratia  qua?  perficit  essentiam  ani- 
ma?,  XXIV  61 D',  62D',  63 D,  XXV  408C, 
fluunt  virtutes  et  dona  ad  perficiendas 
potentias,  XXIV  62  A,  D',  XXV  409  C,  et 
gratiae  sacramentales  ad  reparandos  de- 
fectus  peccati,  et  sic  fluendo  quodam 
modo  multiplicatur,  XXIV  62  C. 

Nunquam  est  sine  gratiosa  praesentia 
Spiritus  Sancti,  XIX  520 A,  D,  et  quieam 
habet,  eo  ipso  dona  habet  Spiritus  San- 
cti,  65 C.  Similiter  in  multis  cum  virtute 
convenit,  XXII  320 D,  323 D,  325B',  et 
sine  virtutibus  esse  nequit,  XXIV  62B, 
maxime  sine  caritate,  a  qua  non  potest 


separari,  XXII  325A  :  quicumque  igitur 
gratiam  habet,  necesse  est  eum  in  omni 
statu  virtutes  habere  quae  sunt  perfectae, 
vel  aliudeis  correspondens,  XXIII 585 D'. 
Verumtamen  non  idem  est  ac  virtus, 
XXII  320A',  nec  cum  virtute  fit  unum, 
320C,  sed  essentialiterab  eadiffert,  321 
B,  C,  324  D',  325C,  contradicente  Du- 
rando,  324B.  Proinde  nec  fides  est,  XXII 
320 A',  nec  caritas,  321 B',  quidquid  con- 
tra  dicant  Scotus,  XX  15B,  B',  et  alii 
pauci,  XXII  323 B,  325 B,  B'.  —  An  au- 
tem  differant  gratia  sanctificans,  gratia 
virtutum  et  gratia  sacramentalis,  affir- 
mant  Albertus,  XXIV  61 C,  192D',  et 
Thomas,  62D,  C,  194  D,  negant  Petrus, 
62D',  194A',  et  Richardus,  63B,  quibus 
consentit  Cartusianus,  XXIV  194D;  sed 
gratia  gratum  faciens  esse  potest  absque 
gratiis  sacramentalibus,  62B.  —  Quomo- 
do  dicatur  forma  virtutum,  XXII  321 B', 
330C,  331 A',  332A.  —  Cf.  Caritas. 

Gratia  gratum  faciens  est  perfectio 
debita  inesse  naturae,  XXI 379  C,  quoniam 
sine  ea  nemo  Deo  acceptus  esse  potest, 
XXII  265B',  nec  mereri  ad  vitam  aeter- 
nam,  265 C.  —  Similitudo  Dei  est  et  ve- 
stigium,  XIX  241 C,  animam  dupliciter 
perficiens,  formaliter  in  esse  spirituali, 
eam  Deo  assimilando  et  gratam  faciendo, 
exterius,  ejusactiones  meritorias  facien- 
do,  XXII  320  D,  324  B',  334  A',  XXIII  328 
C;  essentiam  animae  immediate  sanat, 
XXII  336B,  perficit,  XXV  408C,exaltat, 
deificat,  408  D',  et  quodammodo  ampliat, 
augendo  capacilatem  ejus  ad  operan- 
dum,  XXIII  228A',  et  multiplicem  habet 
effectum,  XXII  334C,  336  B.  —  Cum 
arbitrio  agere  dicitur,  XXII  332A',  ut 
cooperans,  332D',  in  illud,  332C,  ut  ope- 
rans,  332  D'  ;  movet  illud  dispositive, 
juxta  Petrum,  333 D,  per  modum  instru- 
mentalis  efficientis,  juxta  Bichardum, 
333A',  et  per  modum  forma?,  333 B'; 
quomodo  in  eodem  opere  concurrat  cum 
arbitrio,  XXII  333B,  C,  et  quomodo  di- 
catur  esse  in  actu  continuo,  327  D,  C. 
—  Ad  justificationem   impii  requiritur, 


unA 


279 


<;it.\ 


XXIV  449  B,  B',  et  ad  quamciimquo  con- 
versionem  mcriloriam,  XXI  3301),  quia 
cst  merendi  principium,  33015,  331  B,  et 
efficacia  ad  oblincndum  pra?mium,  331 
A,  de  condigno,  331 C;  verumtamen  ad 
merendum  non  sufficit  absque  acluali 
Spirilus  Sancti  motione,  XXII  268A;  an 
per  se  sufficiatad  conversionem  merito- 
riam,  XXI  3301),  B'.  —  Ad  meritum  con- 
digni  ordinalur,  XXI  290C,  et  ad  bea- 
litudinem,  sicut  ratio  seminalis  ad 
effectum  natura?,  288  C  :  quapropter 
quandoque  dicilur  semen  gloriae,  XXII 
347  C,  quam  mereturde  condigno,  juxla 
nonnullos,  346B;  et  quidem  per  se  ordi- 
natur  ad  gloriam,  per  accidens  ad  remo- 
tionem  mali,  XXII  369C.  —  A  gratia 
consummata  seu  gloria  in  quibusdam 
differt,  statu  et  comparatione,  secun- 
dum  Bonaventuram,XXII  350 B',  realiter, 
secundum  alios,  XXV  431 C;  sed  imper- 
fecta  est  respectu  gloriae,  XXII  193  C ; 
ideo,  prseter  gratiam  quae  in  praesenti 
requiritur  ad  merendum,  XXV  422C,  et 
sufficit  ad  perliciendum  memoriam  et 
intellectum,  431 B',  requiritur  in  Beatis 
ad  videndum  Deum  aliud  lumen  infu- 
sum,  id  est  lumen  gloriae,  417B,  432A, 
a  sapientia  et  gratia  differens,  432  B, 
contra  Henricum,  432A.  —  Cf.  Meritum. 
In  statu  innocentiae  poterat  homo  abs- 
que  gratia  gratificante  tentationibus  re- 
sistere,  XXII  268A',  269A,  et  vitare  pec- 
cata,  269  D',  270  A,  auxiliante  gratia  ori- 
ginali  quse  Adae  collata  fuerat,  268B', 
269  B,  270 B;  in  statu  vero  naturae  lapsae, 
absque  gratia  nequit  tentationibus  resi- 
stere,  268B',  269B,  270B,  nec  vere  poe- 
nitere  et  resurgere  a  peccatis,  269B.  — 
Sine  gratia  potest  homo  opera  bona  age- 
re,  XXII  356C,  35SC,  D,  etsi  non  meri- 
toria,  356  D',  358 A',  361 C,  item  praecepta 
legis  implere  quantum  ad  substantiam, 
357 C,  358B',  359 D,  non  autem  quantum 
ad  legislatoris  intentionem,  357  D',  358 
C,  item  tentationibus  resistere,  355D', 
359B',  et  omnia  vitare  mortalia,  356A, 
357  C,  sed  difficile,  356A,  357  A.  —  Pa- 


riler,  sine  gratia  gratificanlc  cognosce- 
re  potcst  omne  verum,  XXII  363B,  sine 
gralia  gratis  data,  ornnes  naturalcs  ve- 
ritatcs,  362B,  363B,  scientia  saltem  in- 
formi  ct  nuda,  362D',  cum  generali  mo- 
tione  Dei,  362  A',  363  A,  non  autem  quae 
supra  rationem  sunt,  362C,  363A.  —  An 
magis  necessaria  Adae  fuerit  post  pecca- 
tum  quam  ante,  XXII  369B.  —  Cf.  Adam. 

Gratia  de  materia  educi  nequit  et  non 
nisi  per  crealionem  infundilur,  XIX  522 
A,  ideo  a  nulla  creatura  efficienter  pro- 
duci  potest,  522C,  sed  a  Deo  dumtaxat, 
522C,  qui  eam  immediate  causat  et  me- 
ritorios  actus  per  habitus  intermedios, 
XX  17A'.  —  Hanc  mereri  nequit  pecca- 
tor,_nec  sibi,  XXII  348D',  nec  aiiis,  349 
A,  D,  de  condigno,  349A,  nec  etiam  de 
congruo,  juxta  Thomam,  349 A,  D,  con- 
tra  alios,  349B,  C,  C;  justus  autem  sibi 
augmentum  gratiee  mereri  potestdecon- 
gruo,  349  D',  aut  etiam  de  condigno,  350 
A,  actibus  sanctis,  350  A,  C,  et  aliis  pri- 
mam  gratiam  de  congruo,  349A,  D'.  — 
An  et  quomodo  gratiam  opere  bono  me- 
reri  valeamus,  XX  535 A',  536  A',  542A, 
544B',  D',  545 D,  B';  an  per  gratiam  me- 
reamur  gratiam  jam  concessam,  XXII 
351  A'. 

Gratia  quum  gratis  conferatur,  tanto 
plus  gratiae  rationem  participat  quanto 
minus  disposito  confertur,  XXII  267B', 
sed  communiter  voluntatis  consensum 
requirit,  267 C,  et  dispositionem,  267  D. 
Quamdam  ergo  voluntatis  cooperationem 
praeexigit  infusio  gratiae,  XXIV  448A', 
quae  praeparatio  infusionem  praecedit, 
vel  tempore,  448C,  vel  saltem  natura, 
ut  in  his  qui  repente  convertuntur,  448 
B'.  —  Praeparat  se  homo  per  voluntatem 
et  desiderium  accedendi  ad  Deum,  XXIV 
448  D',  nec  tamen  per  hoc  meretur  gra- 
tiam,  nec  eam  acquirit  necessitate  abso- 
luta,  449  A.  —  An  gratiae  infusionem 
praecedat  motus  arbitrii,  affirmant  qui- 
dam,  variis  de  causis,  XXIV  452B',  C, 
D',  sed  juxta  Thomam,  aliquo  modo  prae- 
cedit,  aliquo  modo  sequitur,  452 D',  prae- 


GRA 


280 


GRA 


cedit  in  via  causae  materialis,  sequitur 
in  via  causae  formalis,  453B.  —  Item,  an 
ad  recipiendum  gratiam  gratum  facien- 
tem  necessaria  sit  prius  gratia  gratis 
data,  XXII  359 D',  affirmant  quidam,  360 
B,  B',  361B',  negat  vero  Thomas,360D', 
361 C,  quia  sufficienter  paratur  anima 
per  liberum  arbitrium,  360 D',  cum  Dei 
auxilio  communi,  360A,  D,  361A,  C,  et 
motione,  361 D',  sine  auxilio  speciali, 
361  C. 

Habilitas  ad  gratiam  peccato  minui- 
tur,  sed  non  tollitur,  XXII  471 A;  secun-„ 
dum  id  quod  est,  a  voluntate  non  pendet, 
471 C,  nec  sic  minui  aut  augeri  potest, 
471 B,  sed  prout  ad  actum  refertur,  a 
voluntate  pendet,  471 C,  et  sic  augetur 
vel  minuitur,  471 B,  per  opera  volunta- 
tis  et  dispositiones  ex  operibus  genera- 
tas,  471 D;  non  tamen  ex  toto  auferri 
potest,  licet  pluries  minuatur,  471 A', 
non  quod  indesinenter  scaturiat  aut  re- 
formetur,  471 B',  aut  infinita  sit,  471 C, 
aut  sequalis  peccandi  potentiae,  471  D', 
sed  quoniam,  etsi  finita  sit  in  se,  infi- 
nitos  actus  elicere  potest,  472A.  —  Fre- 
quenter  igitur  offertur  gratia  peccatori 
etiam  nolenti,  XXI  371 C,  quamdiu  est 
in  statu  merendi,  372D,  non  autem  po- 
stea,  372  A';  ideo  damnatis  omnino  de- 
negatur,  371 D,  etsi  de  potentia  absoluta 
possit  Deus  illis  eam  concedere,  381 B, 
quoniam  gratia  carent  pcenitendi,  371 C. 
—  An  in  majori  copia  detur  hornini  ante 
lapsum  quam  pcenitenti,  sive  quoad  gra- 
tiam  gratum  facientem,  XXII  366 C,  369 
A,  370C,  sive  quoad  gratiam  gratis  da- 
tam,  366B',  368B',  369 A,  et  majoris  sit 
efficaciae  ad  merendum  nunc  quam  tunc, 
370D,  A'. 

Gratia  gratificans  opponitur  peccato, 
XXII  326  D',  et  cum  peccato  mortali  con- 
sistere  nequit,  471 A,  ideo  infusio  gratiae 
et  culpae  remissio  simul  sunt  tempore, 
XXIV  451 B,  453  C;  utra  autem  sit  prior 
natura,  450  C,  non  constat,  dicentibus 
nonnullis  quia  prior  est  expulsio  culpae, 
si  pro  culpae  imputatione  sumatur.  450 


D',  posterior  vero,  si  pro  absolutione 
maculae  intelligatur,  quia  causa  prior  est 
effectu,  451 A,  B,  dum  tenet  Thomas 
priorem  esse  remissionem  culpae  ordine 
causae  materialis,  posteriorem  ordine 
causae  formalis,  finalis  et  efficientis, 
452  D.  —  Simul  igitur  et  in  eodem  in- 
slanti  sunt  infusio  gratiae  et  remissio 
culpae,  XXIV  454D',  quoniam  gratia  non 
accipit  magis  et  minus  penes  elongatio- 
nem  a  suo  contrario,  et  ideo  in  instanti 
introducitur  in  quo  expellitur  ejusoppo- 
situm,  455  B;  non  tamen  in  eodem  in- 
stanti  sunt  simul  culpa  et  gratia,  455  A'. 

—  Praesentia  ejus  in  anima  naturaliter 
cognosci  nequit,  XIX  216A,  neque  scit 
quisquam  certitudinaliter  se  esse  in  gra- 
tia,  XXIV  237 C,  sed  aliquam  ex  variis 
signis  conjecturam  habere  potest,  237D. 

—  Quia  magis  et  minus  recipit  gratia 
penes  accessum  ad  causam,  recepta  in- 
tendi  potest  et  remitti,  XXIV  455 A'; 
augetur  ergo  per  actus  bonos  eodem 
modo  quo  caritas,  XXII  349B',  sed  tri- 
plici  de  causa  accidit  eam  non  augeri, 
XXIII  233  B'.  —  Per  peccatum  mortale 
omnino  tollitur,  XXII  471 A,  XXIV  63D, 
quia  peccantis  demerito  desinit  Deus 
eam  conservare,  XXII  324  A;  sed  cadens 
a  gratia  per  peccatum,  potest  in  minori 
gratia  resurgere,  in  sequali  aut  majori, 
pro  pcenitentiae  qualitate,  XXIII  506A. 

—  Quomodo  diligenda  sit,  XXIII  477  A, 
C.  —  Cf.  Justificatio. 

Gratia  consummata  seu  gloria,  per- 
fectior  est  gratia  gratis  data  et  gratum 
faciente,  quia  miseriam  tollit  non  tan- 
tum  culpae,  sed  poense,  XXII  193  C.  Cf. 
Gloria. 

De  gratia  angelorum.    Vide  Angeli. 

—  De  gratia  Achv.  Vicle  Adam. 

De  gratia  Christi.  An  mediante  gratia 
et  qua  gratia  humanae  naturae  uniatur 
divinitas  Verbi,  XXIII  78B,  80A',  81 D', 
82D,  A',  C,  83B.  —  In  Christo  duplex 
est  gratia,  gratia  unionis  et  habitualis, 
XXIII  120  A',  imo  triplex,  habitualis, 
unionis  et  increata,  121 C;  an  et  quate- 


GRE 


281 


GUl 


nus  ipsi  naturales  fuerint  gratise  prsedi- 
ctao,  XXIII  120B  et  s.  —  An  omnis  gratia 
Ecclesioe  triumphantis  et  militantis  me- 
dianle  gratia  capitis  Christi  conferalur, 
XXIII  238C.  —  Cf.  Christus. 
DegratiaB.  VirginiSi  Vide  Maria. 

GRATIANUS,  Italus,  Ord.  S.  Bened.  (circa 
1150),  auctor  operis  celeberrimi  Concor- 
danlia  discordantium  canonum,  vulgo 
Decretum,  saepissime  allegatum.  Vide 
Decretum. 

GRATITUDO.  Uter  Deo  magis  gratus  esse 
debeat,  innocens  an  pcenitens,  XXIV 
580  C. 

GREGORIUS,  Ariminensis,  Italus,  Ord.  S. 
Augustini  (f  1358),  «  discipulus  Occam  », 
contra  formales  Scoli  distinctiones  in 
divinis  dispulat,  XIX  I66D'. 

GREGORIUS  Nazianzenus  (S.),  Constanti- 
nopolitanus  archiepiscopus  (328-389), 
cognomento  Theologus,  XXI  122B',  «  vir 
tantae  auctoritatis  in  Scripturis,  quod 
nullus  fidelium  unquam  ausus  fuit  con- 
tradicere  ei  »,  XIX  457A,  XXI  123D",  in 
adolescentia  a  sapientia  et  castitate  visi- 
tari  meruit,  XIX  42.  —  Cur  non  aperte 
professus  sit  Spiritum  Sanctum  a  Filio 
procedere,  XIX  457 B,  463 B.  —  Non  se- 
mel  allegatur,  XIX,  XXI,  XXIV. 

GREGORIUS  (S.),  Nyssenus  episcopus,  fra- 
ter  S.  Basilii  (331-396),  XXI  346C,  Pla- 
tonis  assecla,  periodicas  creationes  ad- 
mittere  videtur,  XXI  92  C,  et  hominum 
generationem  non  nisi  ex  culpa  Adee 
venire,  XXII  198  B',  201 C.  —  Passim 
allegatur  :  de  creatione  hominis  ad 
imaginem  Dei,  XIX  289  D',  de  anima 
rationali,  XXI  114  B,  XXII  135B,  de  ar- 
bitrio,  XXII  94 C,  278C,  309  A',  de  pur- 
gatorio,  XXIV  544  A. 

GREGORIUS  (S.)  Papa  I,  cognomine  Ma- 
gnus  (532-604),  vir  apostolicae  auctorita- 
tis  et  sanctitatis,  cui  contradicere  est 
indecentia  magna,  XXIV  78C,  ad  cujus 
aures  visus  est  Spiritus  Sanctus  in  spe- 
cie  columbae,  XIX  571 C,  quae  ei  multa 
revelavit,  XXV  314 A',  quomodo  Traja- 
num  ab  inferis  liberasse  dicatur,  XXV 


331  C,  D'.  —  Angelorum  choros  aliter 
quam  Areopagita  disponens,  explicatur, 
XXI  488C,  490 A,  491  A',  498D,  aut  con- 
demnatur,  495A.  —  Ilem  asserens  ani- 
mas  damnatorum  sola  ignis  apprehcn- 
sione  torqueri,  XXV  310 B',  discutitur, 
470D,  471  C.  —  An  et  quomodo  simplici- 
bus  sacerdotibus  confirmandi  Iicentiam 
concesserit,  XXIV  196B',  197D,  C.  — 
Statutum  ejus  de  prolrahendo  cognatio- 
nis  impedimenlo  usque  ad  seplimum 
gradum  retractari  oportuit,  XXV  190A. 
—  Multoties  allegatur. 

GREGORIUS  Papa  III,  Syrus  (731-741),  quo 
sensu  decreverit  baptizalos  ab  heereticis 
esse  rebaptizandos,  XXIV  144 D. 

GREGOBIUS  Papa  VII  (1013-1085),  Ilalus, 
monachus  Cluniacensis,  quo  sensu  indi- 
xerit  non  esse  excommunicatis  principi- 
bus  obediendum,  XXII  585B'. 

GUARRO  seu  Warro,  «  frater  Guillelmus  », 
XIX  283A',  Anglus,  Ord.  Minor.  theolo- 
gus  et  Scoti  preeceptor  (circa  1300),  tenet 
Deum  essesubjectum  theologise  in  quan- 
tum  bonum,  XIX  81 A',  et  materiam  esse 
suam  potentiam,  283A'. 

GUBERNATIO.  In  mundi  gubernatione  ma- 
xime  relucent  divina  sapientia,  XIX  80 
C,  214B,  et  bonitas,  2I4C. 

GUILLELMUS  Antisiodorensis,  Gallus,  An- 
tisiodorensis  et  postea  Parisiensis  episco- 
pus  (f  1230),  auctor  cujusdam  Summee 
aureae  super  Sententias,  quae  libro  Sen- 
tentiarum  in  materia  et  processu  directe 
correspondet,  XIX  36.  —  Quandoque  pro- 
lixus  est,  diffusus,  XXI  505C,  et  obscu- 
rus,  XXIII  495  D;  in  multis  speciales 
habet  opiniones,  XXI  549  D,  et  in  opi- 
nionibus  suis  frequenter  singularis  est 
et  multum  extraneus,  XXIII  502A',  XXV 
438  C,  unde  caute  legendus  est,  XX  486 
B',  580 B'.  —  Asserens  delectationem  in 
veritatibus  creatis  esse  fornicationem, 
refellitur,  XXIII  407A',  D'. 

GUILLELMUS  Brito,  Anglus,  Ord.  Min. 
grammaticus  et  theologus  (f  1356),  de 
intestinorum  etymologia,  XXV  270 D'. 

GUILLELMUS  de  Conchis,  Ebroicensis  phi- 


HAB 


IIAB 


losophus  (f  1150),  cur  ccelum  videatur 
crystallini  coloris  explicare  conatur,XXII 
81 D. 
GUILLELMUS  Parisiensis,  Arvernus,  Pari- 
siensis  doctor  et  episcopus  (f  1249), 
«  Gallorum  doctor  eximius  »,  XXII 101 C, 
«  et  famosus  »,  XX  214B,  «  doctissimus 
vir  »,  XIX  36,  «  profundi  sensus  ac  fervi- 
dus  »,  XXV  429  C,  aliquando  diffusus, 
XXII  14C,  55B',  XXIV  582C,  imo  proli- 
xissimus,  XXI  405C,  «  diffusus  sed  acu- 
tus  »,  200C,  «  prolixus  sed  pulcher  », 
XXV  384D,  «  diffusus  sed  subtilis  et  dili- 
gens  »,  XXIV  581 D',  subtilis  et  devotus, 
365  B,  551 D,  quando  vixerit,  XIX  321 D'. 
—  Pulcherrime  scribit  de  profluxione 
mundi  a  Deo,  XXI  66C  et  s.,  de  sacra- 
mentis,  XXIV  44 C,  de  effectu  Confirma- 
tionis,  200A',de  cibatione  animarum  in 
Eucharistia,  230 A',  de  triplici  officio 
Christi  in  Missa,  251 B',  de  reditione  pec- 
catorum,  581 D',  etc.  —  Nonnunquam  pie 


intelligendus  est,  XXIV  295D,  D',  et  non 
semel  redarguitur,  XX  214B,  D',  XXII 
57 A,  XXIV  181 A',  XXV  474B,  475A,  B'. 

GUITMUNDUS,  Italus,  Ord.  S.  Benedicti  et 
Aversanus  episcopus  (f  1080),  de  qua- 
dam  mirabili  Christi  apparitione  in  Sa- 
cramento,  XXIV  270B. 

GULA  ad  appetitum  concupiscibilem  perti- 
net  et  inter  capitalia  vitia  enumeratur, 
XXII  567 C.  —  Solvit  jejunium,  tam  ut 
virtutem  quam  ut  prseceptum,  XXIV 
420B. 

GUSTUS,  qui  est  quidam  tactus,  XXV  281 
C,  qualem  habiturus  sit  actum  in  patria, 
281 A',  282B.  —  Cognitio  secundum  gu- 
stum  proprie  dicitur  sapientia,  XIX  68C, 
ideo  divinorum  gustus  ad  sapientise  do- 
num  pertinet,  65D.  —  Sicut  ex  exterio- 
ris  gustus  errore  indicatur  corporis  mala 
dispositio,  sic  ex  interiorisgustusdepra- 
vatione  revelatur  mentis  perversitas, 
XXIV  104B. 


H 


HABITUS  dupliciter  sumitur,  XIX  265B', 
XXII  382  C,  XXIII  401 C,  sed  proprie  di- 
cilur  id  quo  quis,  quum  voluerit,  ope- 
ratur,  XXIII  400 C,  vel  id  quo  habemus 
nos  bene  vel  male  ad  passiones,  XXIV 
172B,  vel  id  quo  bene  et  male  possu- 
mus,  XXII 544B,  id  est  qualitas  quse  est 
principium  actus,  informando  et  perfi- 
ciendo  potentiam,  274D',  et  in  hoc  a 
potentia  differt,  quod  per  potentiam  ali- 
quid  possumus  simpliciter,  per  habitum 
possumus  bene  vel  male,  XXIV  172B. 
Habitus  non  est  tantum  modus,  ut  vult 
Durandus,  XXIII  402C,  sed  aliquid  rea- 
le,  442 A',  quod  tria  requirit,  401 D,  et 
possessioni  comparatur,  400C.  —  Habi- 
tus  medius  est  interactum  etpotentiam, 
XX  29A,  XXIV  366 A,  quia  et  ordinatur 
ad  actum,  367B,  et  potentiam  perficit  et 
expedit  ad  agendum,  365  A,  determinat 


ad  bonum  vel  malum,  XXII  544B.  Re- 
mola  potentia  removetur  et  habitus,  non 
autem  remoto  actu,  XXIV  366  B;  ideo 
dari  potest  habitus  qui  accidentaliter 
non  procedat  in  actum,  ibid.,  sed  repu- 
gnat  habitum  ponere  ubi  impossibile  est 
ejus  consistere  actum,  367B,  quia  etsi 
non  praesupponat  nec  includat  actum, 
praesupponit  possibilitatem  ad  actum, 
367A'.  Habitus  ergo  finaliter  est  propter 
operationem,  XIX  72D,  nec  finis  esse 
potest,  sed  principium  actus  dumtaxat, 
ibid.,  qui  in  eo  virtualiter  continetur, 
257B.  Ad  potentiam  comparatur  triplici- 
ter,  XXII  274B;  an  et  quid  addat  poten- 
tice,  274B,  343  D'. 

Habitus  unius  est  potentia?,  quia  ad 
unum  ordinatur  actum,  XXII  275C,  278 
D,  et  ad  actum  se  habet  ut  id  quo  actus 
laudabiliter  fiat,  275B.  —  Per  proprium 


IIAIt 


283 


1IAB 


ergo  actum  cognoscitur,  distinguilur  ac 
definitur,  XX  28A',  XXIII  46311',  quo- 
niam  qualis  habitus,  lalis  ct  actus,  502 
A;  ideo  ubicumque  oceurrit  spccialis 
actus,  ibi  specialem  necesse  est  poncrc 
habitum,  XXIV  359 A.  —  Ilabiluum  igi- 
tur  differentia  ex  acluum  diversitate  est 
pensanda,  XXIII  408B',  411 D',  452D, 
non  qualicumque,  XXII  282D',  sed  di- 
versitate  circa  media  aut  principia  ex 
quibus  deveniturad  idem  objectum,  283 
B,  ilem  ex  differentia  subjectarum  po- 
tentiarum  attenditur,  XXIII  403  A,  ct 
unitatem  vel  multiplicitatem  habitus  ac- 
cipiunt  ex  objecto  seu  objectis,  XIX  75 
B',  XXIII  405B,  quia  ex  objecto  specifi- 
cantur,  XXIII  408B'.  —  Quse  autem  ha- 
bitui  accidunt  non  oportet  in  omni  ejus 
actu  relucere,  XXIII  562B. 

Quum  per  habitum  operetur  potentia, 
XIX  278C,  absque  habitibus  actus  suos 
perficere  nequeunt  potentiee  quae  ad 
utrumlibet  sunt,  ut  potentiae  rationales, 

XXII  342D',  sed  quse  determinantur  ad 
unum,  habitibus  non  indigent,  XXIII 
399C,  401 B',  ut  potentisenaturales,  XXII 
343B,  apprehensivse,  XXIII  400D,  volun- 
tas  respectu  ultimi  finis,  intellectus 
agens,  quae  omnia  determinatum  habent 
modum  agendi,  400D.  Indigent  potentise 
sensitivse,  XXIII  246  D',  saltem  in  quan- 
tum  per  voluntatis  imperium  operantur, 

XXIII  401 B';  item  intellectus  possibilis, 
qui  indeterminatam  habet  actionem,  247 
A,  400D;  ideo  ipsi  concreati  sunt  habi- 
tus  primorum  principiorum,  XIX  287 C, 
et  habitus  ejus  ex  duobus  constat,  ex 
lumine  et  intelligibili  specie,  XXIII 247 C. 
—  Quum  ergo  a  potentia  prodeant  actus 
mediantibus  habitibus,XX  10C,  non  sunt 
audiendi  qui  actum  caritatis  in  anima 
produci  volunt  non  mediante  habitu  a 
Spiritu  Sancto,  10D',  11 A,  I2C,  14A',B', 
vel  qui  dicunt  actum  visionis  in  patria 
absque  medio  habitu  fieri,  13  D',  14  A, 
A',  B';  imo  Deus,  etsi  immediate  carita- 
tem  et  gratiam  infundat,  non  nisi  per 
intermedios  habitus  actus  meritorios  in 


nobis  causat,  17A'.  Habilus  theologici, 
ut  fides  et  spes,  optime  dicuntur  virlu- 
tes,  XXIII  401 A,  ilem  habitus  morales, 
ut  prudentia,  ibid.,  non  aulcm  habitus 
inlellectualcs  (ut  scientia),  400 B',  nisi 
in  quanlum  a  voluntate  diriguntur  ad 
bonum,  400  D". 

In  agentc  requirunlur  habitus,  non 
solum  propter  modum  qui  est  in  agente, 
XXIII  441 D',  sed  propter  actum  realem 
producendum,  442A';  non  tamen  gene- 
rantur  nisi  in  agenlibus  qui  suorum 
actuum  principium  in  se  habent  activum 
et  passivum,  401 B'.  —  Deo  igitur  nullo 
modo  conveniunt,  XXIII  401 D,  sed  ho- 
mini  variis  de  causis  necessarii  sunt, 
402A,  406B'.  —  An  creata  Christi  scien- 
tia  sit  ex  habitu,  XXIII  246  B'.  An  per 
habitum  scientialem  cognoscant  angeli 
exteriora,  affirmat  Henricus,  XXI  258 
D,  A',  259A,  260B,  C,  negant  et  merito 
Scotus,  259B,  B',  260B',  et  Cartusianus, 
259  A. 

In  homine  duplex  est  habitus,  acqui- 
situs  et  infusus,  XXIII  401 D'  :  habitus 
infusi  sunt  quasi  colores  in  viribus  ani- 
mse  superadditi.  XX  58C,  a  principio 
influente,  55  B';  acquisiti,  habilitates 
qusedam  in  potentiis  animae  ad  actus  con- 
similes  actibus  a  quibus  sunt  generati, 
58B'.  Quanto  plus  augentur,  tanto  magis 
inclinant  ad  actum,  XXIII 635  B,  et  actum 
faciunt  intensiorem,  635C;  an  et  quo- 
modo  eontingat  eos  augeri  vel  minui, 
XX  36B,  41 B,  A',  B',  43B.  Habitus  ac- 
quisiti  robur  habent  ex  nostris  operibus, 
et  per  desuetudinem  minuuntur  et  tan- 
dem  corrumpuntur,  XX  55  C,  57  C,  58 
B';  infusi  vero,  qui  sunt  ex  principio  in- 
fluente,  per  ces.sationem  actus  non  mi- 
nuuntur,  55B',  57C,  58B'.  —  Habitus 
acquisitus  difficulter  mobilis  est,  incli- 
nat  ad  unum  instar  naturae,  XXIII  400B, 
et  delectabilem  efficit  actum,  247 B;  an 
ex  uno  actu  generetur,  et  ex  quolibet 
actu  augeatur,  XXII  350C,  D.  An  habitus 
bonus  semper  actibus  bonis  generetur, 
XXII  543B,  et  malus  malis,  ibid. 


H.ER 


HAS 


Habitus  per  actum  cognoscuntur,  XX 
28A',et  variis  signis  deprehendi  possunt 
in  anima,  24D'  et  s.,  maxime  per  dele- 
ctationem  quae  fit  in  agendo,  XX  28D, 
XXIII  400  B,  sed  triplici  de  causa  acci- 
dit,  juxta  Platonem,  eos  latere  animam, 
XIX  270C,  276D'.  —  Quomodo  cogno- 
scant  angeli  habitus  suos,  XXI  253B, 
et  habitus  naturales  aut  gratuitos,  ut 
justitiarn,  256B,  et  gratiam,  256D  ;  quo- 
modo  cognoscant  daemones  habitus  vir- 
tuosos,  XXI  398B'.  —  Cf.  Actus,  Poten- 
tia,  Virtus. 

Habitus  religiosi  susceptio  quandoque 
solennizat  votum,  quandoque  non,  XXV 
168  A'. 

HiECCEITAS  modus  est  intrinsecus  forma- 
litatis,  XIX  165C,  qui  variatur  sine  for- 
malitatis  variatione,  165 D;  sic  in  huma- 
nitate  multae  sunt  haecceitates,  165A'. 

HjEBESIS  vitium  esl  fidei  contrarium,  ut 
infidelitas,  XXIV  346D,  et  species  infi- 
delitatis,  346  A',  ab  infidelitate  differens, 
quia  infidelitas  errat  circa  finem,  haere- 
sis  circa  media,  346D.  —  Electionem 
includit,  XXIV  346  C,  quia  baereticus  di- 
citur  qui  inordinate  proprise  sententiae 
inhaerens,  346  A,  Ecclesiae  doctrinae  per- 
tinaciter  eam  praefert,  346B,  in  his  sal- 
tem  quae  directe  pertinent  ad  fidem,  nam 
in  his  quae  indirecte  tantum  pertinent 
non  est  proprie  haeresis,  XX  229B'.  — 
Inter  opera  carnis  numeratur,  XIX  53B', 
qui  enim  perversitate  voluntatis  errant, 
dicuntur  carnales,  qui  perversitate  judi- 
cii,  animales,  ibid.  —  Gravissimum  est 
peccatum,  et  quidem  maximum  omnium 
peccatorum  ex  genere  suo,  XXIV  346 B', 
aut  saltem  inter  maxima,  346C,  et  pro- 
ximi  infectivum,  346D',  quapropter  a 
consortio  fidelium  haereticos  recte  ex- 
cludit  Ecclesia,  346D',  et  post  binam 
monitionem  exeommunicat  et  judicio 
tradit  saeculari,  347  B,  ut  occidantur, 
347  A,  ne  alios  inficiant,  347  C,  D;  nec 
modo  excommunicantur  haeretici,  etiam 
mortui,  sed  qui  haereticum  constituerunt 
sibi  heredem,  517B'.  Cum  eis  igitnr  non 


licet  in  divinis  communicare,  XXIV  347 
A.  —  Haeretici  valide  conferunt  sacra- 
'  menta,  dummodo  formam  servent  debi- 
tam,  XXV  40 C,  43D,  non  autem  sacra- 
menti  fructum  conferunt,  43A'.  Apud 
eos  ergo  verum  est  Baptisma  et  sacerdo- 
tium,  XXIV  141  A',et  valent  sacramenta, 
praejter  Pcenitentiam,  XXV  43 A';  valide 
baptizant,  saltem  pueros,  qui  gratiae  obi- 
cem  non  ponunt,  XXIV  141  C,  et  etiam 
adultos,  qui  etsi  non  gratiam,  characte- 
rem  tamen  accipiunt,  ibid.;  quomodo 
ab  haereticis  baptizati  dicantur  filii  Ec- 
clesiae,  142A.  —  Item  vere  consecrant 
sacerdotes  haeretici,  XXIV  343  A',  D', 
344C,  quia  consecrandi  potestas  ad  sa- 
cerdotalem  pertinet  characterem,  qui 
nunquam  amittitur,  344 A,  345  A,  sed  ad 
propriam  et  adsistentium  damnationem 
celebrant,  343 B',  344B,  quia  nec  ab  eis 
sacramenta  recipere,  nec  eorum  Missam 
audire  licet,  345A.  —  Haeresis  non  cen- 
setur  infidelitas,  nec  matrimonio  obest, 
XXV 181 D' ;  ideo  valet  conjugium  Catho- 
lici  cum  haeretica,  ibid.,  etsi  graviter 
peccet  eam  ducens,  182A.  —  Haereticis 
haec  fuit  errandi  occasio,  quod  de  divi- 
nis  judicare  voluerunt  ex  his  quae  in 
creaturis  percipiebant,  XX  324  A,  et  tri- 
pliciter  erraverunt  circa  dominium  Dei 
in  creaturas,  444B'.  —  Quum  ex  verbis 
inordinate  prolatis  incurratur  haeresis, 
cum  haereticis  nec  nomina  debemus  ha- 
bere  communia,  XXIII  2J2A. 

HALES  (Alexander  de).  Vide  Alexander. 

HALI  (Ala  Eddin  el  Madjousi,  vulgo  Ali  ben 
Abbas),  Persicus  medicus,  f994,  sapien- 

.  tem  docet  medicum  astrorum  malo  in- 
fluxui  resistere,  XXI  93C,  XXII  94B'. 

HANNIBAL  (de  Annibaldis),  Italus,  Ord. 
Praed.  theologus,  S.  Thomae  discipulus 
et  Bom.  Ecclesiae  cardinalis,  f  1272,  cu- 
jus  commenta  in  Magistrum  inter  opera 
Thomae  prodierunt,  saepius  allegalur, 
XXI,  XXII. 

HASTILUDIA  diebus  dominicis  et  festivis 
prohibentur,  XXIII  611 D'.  Cf.  Tornea- 
menta. 


II EN 


288 


IIF.S 


IIAYMO,  Gcrmamis,  Ortl.  S.  Bened.  rnona- 
chuset  Halberstatensis  episcopus,  ■{-  834, 
Scripturae  commenlator,  de  angelorum 
scieutia  circa  Incarnalionis  mysleria, 
XXI562C,565B',defideconjugali,XXV 
HOD,  et  de  vermibus  inferni,  466D, 
468  A. 

IIEBR.EI  nec  Trinitatem  nec  Verbum  Dei 
communiter  noverunt,  XXI 65  A'. —  Per- 
peram  legem  accepisse  dicuntur  a  Satur- 
no,  XXII  101 D',  cujus  propterea  diem 
colebant,  ibid.,  et  inde  ipsis  provenisse 
tum  spiritum  prophetiae,  tum  multiplices 
clades,  ibid.,  duritiam  et  avaritiam, 
102A.  —  Duo  inducuntur  philosophi 
Hebraei,  quorum  alter  (Rab.  Moyses  Nah- 
monides)  ridicula  dixit  de  origine  cceli 
et  terree,  XXI  I57D',  alter  (Rab.  Moyses 
Maimonides)  tenet  coelum  esse  de  purio- 
ri  materia,  ibid.  Cf.  Judaei,  Pharisaei, 
Sadducaei. 

HELVIDIUS,  Mediolanensis  Arianus  episco- 
pus  (iv°  saec),  «  idiota  infelix  sacerdos  », 
virginitatem  B.  Mariae  post  partum  infi- 
ciebat,  XXV  102C. 

HEMOR  Sichimita,  Abrahae  vendendo  quod 
prius  illi  dederat,  peccati  arguitur,  XXV 
48B'. 

HENRICUS  de  Gandavo  (H.  Gcethals),  Bel- 
ga  theologus  (1217-1293),  «  doctissimus 
vir  et  famosus  doctor  »,  XIX  36,  «  Doctor 
solennis  »,  157 A,  408B,  XXI 134  A,  quan- 
donam  vixerit,  XIX  321 D".  ■ —  Quandoque 
prolixus,  XX  231 B,  A',  XXI  142B',  146 
D,  194A,  XXIV  169C,  286D,  imo  proli- 
xissimus,  XXI 196 C,  395  B',  XXIII  590 D, 
B',  sed  profundus,  XXI  194A,  XXIII  545 
A',  et  magistralis,  XXIV  169C,  XXV  449 
D,  interdum  immoderate  videtur  philo- 
sophorum  dictis  inhaerere,  XXI  178  A;  in 
scriptis  suis  communiter  est  valde  rigo- 
rosus,  XXV  23  D,  et  quandoque  satis  au- 
dacter  loquitur,  175A'.  —  Frustra  in  ho- 
mine  duas  substanliales  formas  ponit, 
XXII 138B',  XXIV  286D,  id  est  animam 
rationalem  et  formam  corporeitatis,  XXV 
245B,  C,  257D'.  —  Aristotelem  insimu- 
lans  quasidocuerit  ccelestia  esse  increa- 


ta,  XIX  385B,  inundum  acternum,  XXI 
77B,  ct  ralionalcm  animain  morlalcm, 
XXII  132B,  ipse  corripitur,  XIX  385B', 
XXIV  287A'.  —  Prae  ceteris  doclorifous  a 
Scoto  impetitur,  XIX  444B,  XXI  80D', 
118C,133D',sed  plerumque  aCartusiano 
defenditur,  XXI  134  A,  XXV  257 C. 

HENRICUS  de  Hassia  (de  Langenstein),  Pa- 
risiensis  et  postmodum  Vindobonensis 
theologus,  f  1397,  interdum  allegalur  : 
de  anima  ut  speculo  Divinitatis,  XIX 
252D,  253  D,  de  caritate,  XX26B',  64A', 
de  usura,  XXIII  610B,  de  forma  conse- 
crationis  calicis,  XXIV  226A',  de  medi- 
corum  lucro  immoderato,  414C. 

HENRICUS  de  Oyta  (seu  de  Euta),  Germa- 
nus,  Ord.  Carmel.,  Henrici  de  Langen- 
stein  socius  Parisiis  et  Vindobonae, 
f  1397,  de  usura,  XXIII  610  B. 

HEPAR.  In  hepate  sitam  esse  vim  animae 
nutritivam  asserebat  Plato,  XXII  136 A. 

HERACLITUS  Ephesinus,  sectae  lonicse  phi- 
losophus  (vi°  s.  a.  c),  omnia  in  fluxu 
continuo  esse  contendebat,  ita  ut  de 
nulla  re  quidquam  affirmari  vel  negari 
possit,  XIX  224C. 

HERCULES,  Jovis  et  Alcmenae  filius,  inter 
virtutem  et  voluptatem  diu  haesit,  XXII 
355  C. 

HERMES.  Plures  sic  vocati  sunt  philoso- 
phi :  alius,  Hermes  major,  qui  dictus  est 
Mercurius,  in  Hermopoli,  XIX  233 A', 
alius,  praedicti  nepos,  qui  dictus  est  Tris- 
megistus,  ibid.,  pater  philosophorum, 
XXII 104  D',  alius,  ut  videtur,  auctor  li- 
bri  de  Secretis  Aristotelis,  XXV  144  D'. 
—  Cf.  Mercurius  et  Trismegistus. 

HERUS  an  servum  uxoratum  procul  ven- 
dere  valeat,  XXV  154 B'.  —  An  hero  in- 
vito  nubere  possint  servi,  XXV  154C, 
155  C,  et  debitum  reddere  consorti, 
154  A'. 

HESIODUS,  Graecus  vates  (ix°  s.  a.  c),  coe- 
leslium  concentum  cecinit,  XXII  104C. 

HESYCHIUS,  «  archiepiscopus  et  patriar- 
cha  Jerosolymitanus  »,  Christum  in  Cce- 
na  proprium  corpus  et  sanguinem  sum- 
psisse  contestatur,  XXIV  235  C,  302B. 


HIE 


HIE 


HIERARCHIA  quid  sit,  XXI  472  C,  473  B, 

475  C,  et  quomodo  definiatur,  469  C, 
471  D,  B',  473  B.  —  Totum  est  potestati- 
vum,  XXI  472A*,  473C,  477B,  XXV  34 
A,  et  in  duobus  consistit,  XXI  473 C.  — 
Assimilatio  ad  Deum  finis  est  cujuslibet 
hierarchiae,  XXI  469  B',  et  hoc  fit  dupli- 
citer,  juxta  Bonaventuram,  secundum 
egressum  a  Deo,  471 D',  et  secundum  re- 
gressumad  Deum,  472  B;  quomodo  divi- 
nae  pulchritudini  assimilari  dicatur,  470 
D,  D',  471 B',  474  D',  475  D';  quomodo  ad 
illam  pertineant  ordo,  scientia  et  actio, 
469 D',  473 B,  C,  474 A'.  —  Quantum  ad 
principium,  quod  est  Deus,  una  est  hie- 
rarchia,XXI481A,  quantumad  subditos, 
duplex  est  :  angelica  et  humana,  481 C, 
quantuin  ad  genera  rerum  sacrarum, 
triplex  est :  divina,  angelica  et  humana, 
472A',  B',  473A',  475A'. 

Divina.  An  in  summa  Trinitate  po- 
nenda  sit  hierarchia,  negant  Thomas  et 
alii,  XXI  470D',  471 A',  quia  in  ea  non 
est  ordo  scientiae  et  actionis,  470D,  nec 
ordo  principandi,  472 C,  affirmant  alii, 
471 B',  472 A',  B',  quia  ibi  est  pluralitas 
et  aequalilas,  471  B',  ordo  principiandi, 
472A',  473B',  et  juxta  vocis  significatio- 
nem,  sacer  principatus,  475 D.  Cf.  Tri- 
nitas. 

Angelica.  In  angelis  autem  optiine 
ponitur  hierarchia,  XXI  474  C,  quia  etsi 
omnes  divinam  immediate  videant  es- 
sentiam,  mysteria  gratiee  non  noverunt 
nisi  per  revelationem,  475B,  quam  alii 
aliter  recipiunt,  475C  —  Angelica  hier- 
archia  pure  et  absque  figurarum  vela- 
mine  illuminationes  recipit,  XXI  479C, 
480  A',  481  C,  et  in  se  diversificatur  per 
simplieitatem  Iuminis  quo  illuminatur 
et  analogiam  intelligenliarum  ad  ipsum, 
477C,  seu  diversum  modum  divinam 
illuminationem  recipiendi,  479A,  480C, 
et  ea  cognoscendi  qua?  spectant  ad  re- 
rum  ordinem,  480B',  481  D,  et  divinam 
providentiam,  482D,  483A  ;  et  quia  tri- 
plici  modo  accidit  ab  angelis  recipi  lu- 
men  divinum,  478  A,  in  angelis  triplex 


distinguitur  hierarchia,  478 B,  479A,  non 
secundum  quod  magis  vel  minus  illumi- 
nantur,  sed  secundum  quod  magis  vel 
minus  immediate  et  pure,  479  B,  481 A'; 
prima  hierarchia  immediate  illuminatur 
a  Deo,  500  D,  secunda  illuminatur  a  pri- 
ma  et  illuminat  tertiam,  ibid.,  tertia  ab 
aliis  illuminatur  et  illuminat  ecclesia- 
sticam,  ibid.  —  Et  in  qualibet  hierar- 
chia,  ad  vitandam  confusionem,  tres 
sunt  ordines,  XXI  481 A',  qui  per  officia 
et  actus  dislinguuntur,  481 B'.  —  Cf. 
Chorus. 

Prima  hierarchia,  quee  a  quibusdam 
epiphania  dicitur,  XXI  477 B,  478C,  tres 
ordines  complectitur,  Seraphim,  Cheru- 
bim  et  Thronos,  477  D,  B',  qui  secun- 
dum  tres  fruitionis  actus  distinguuntur, 
amare,  videre,  tenere,  487  D.  —  Directe 
illuminatur  a  Deo,  XXI  478A',  479 A,  et 
illuminationes  prima  relatione  recipit, 
quam  maxima  puritate  et  nobilitate,  478 
A,  simplicitate  rationis  luminis  divini, 
479A,  in  quantum  luminis  divini,  479C. 
—  Divinorum  effectuum  cognitionem  re- 
cipit  in  causauniversali,  XXI  480B',  481 
D,  et  ordinem  Providentise  in  ipso  Deo 
conspicit,  490 B,  usque  ad  singularia, 
482D,  nempe  in  rationibus  secundum 
quas  universum  regit  Deus  de  lege  com- 
muni  et  de  lege  speciali,  483A.  —  Im- 
mediate  in  conspectu  Dei  consistit,  in 
vestibulis  Divinitatis,  XXI  479C,  et  circa 
Deum  jugiter  occupatur,  477 B',  478 B, 
et  movetur,  479D,  juxta  quosdam,  493C, 
498C;  exterius  ministrat,  juxta  alios, 
ceteris  ordinibus  et  etiam  hominibus 
proprias  manifestando  cognitiones,  482 
B',  et  caritatem  infundendo,  lumen  et 
pacem,  491C,  497B.  Verumtamen  non 
convenit  spiritibus  illis  in  ministerium 
mitti,  XXI  523B,  nec  homines  custodire, 
549  A,  quia  eorum  lumen  non  est  intel- 
lectui  humano  proportionatum,  523  C, 
sed  potius  adstare,  522A',  D'.  —  In  pri- 
ma  hierarchia  est  ordo,  scientiaetactio, 
ordo  in  Thronis,  scientia  in  Cherubim, 
actio  in  Seraphim,  XXIV  500  D',  et  per 


Illl 


287 


iiii: 


haoc  tria  Trinitati  assimilatur,  5001)'; 
huic  aulem  respondent  cardinales  in 
Ecclesia,  XXI  483 D,  consiliarii  el  asses- 
soros  regis  in  civilibus,  480 D',  485A. — 
Cf.  Cherubira,  Seraphim,  Throni. 

Seeunda  hierarchia,  quae  a  quibusdam 
hyperphauia  voealur,  XXI  477C,  478C, 
tres  pariter  choros  continet  :  Principa- 
tus,  Dominationes  et  Potestates,  juxta 
nonnullos,  477A',  vel  Potestates,  Domi- 
nationes  et  Virtutes,  juxla  alios,  477 C, 
qui  secundum  ties  regiminis  actus  di- 
stinguunlur  :  decernere,  exsequi,  impe- 
rare,  487  B'.  —  IHuminatur  mediante 
prima,  XXI  478  D,  A',  479  A',  480  C,  et 
illuminationes  accipit  relatione  secunda, 
ea  puritate  qua  receptibiles  sunt  in  intel- 
ligentia  angelica,  478A,  sed  aliqualiter 
compositas  et  permixtas,  479A',  494A', 
etsi  virtute  integras,  479 C.  —  Res  cog- 
noscit  in  universalibus  rerum  rationi- 
bus,  XXI  480  C,  481 A',  et  rationem  Pro- 
videntiae  in  causis  universalibus  perci- 
pit,  490B';  non  igitur  singula  sciunt  quae 
ad  ordinem  Providentiae  spectant,  482A', 
quoniam  rationes  dumtaxat  conspiciunt 
secundum  quas  mundum  regit  Dominus 
de  lege  communi,  non  autem  de  lege 
speciali,  483B.  —  Juxta  quosdam,  non 
mittitur  in  ministerium  nisi  ad  angelos, 
XXI  524  B,  528  C,  tertiae  hierarchiae, 
quam  illuminat,  500D,  sed  melius  dici- 
tur  mitti  et  ad  homines,  524  C,  quin  ta- 
men  ad  eorum  custodiam  deputetur, 
quia  actus  habet  limitatos  circa  humana 
officia,  549 A.  —  Huic  respondent  sum- 
mi  praelati  in  Ecclesia,  XXI  485  A',  judi- 
ces  et  principes  regis  in  civilibus,  480 
D',  485  B.  —  Cf.  Dominationes,  Potesta- 
tes,  Principatus. 

In  tertia  hierarchia,  quae  a  nonnullis 
hypophania  dicitur,  XXI  477  C,  tres  pa- 
riter  numerantur  ordines  :  Virtutes,  Ar- 
changeli  et  Angeli,  477  C,  vel  juxta  alios, 
Principatus,  Archangeli  et  Angeli,  477 C, 
qui  distinguuntur  secundum  tres  praesi- 
dentiae  gradus,  in  gentes,  in  praesides, 
in  privatos,  487  D'.  —  Mediantibus  supe- 


rioribus  illuminatur,  XXI  478  B',  et  illu- 
minationes  recipit  relatione  terlia,  478 
B,  cum  quadam  compositione  etpermix- 

lione,  479B',  a  fonlali  simplicitate  et 
virtute  deficientes,  479C,  495D,  secun- 
dum  quod  Iransfusibiles  sunt  in  intelle- 
ctum  humanum,  478B,  D,  quia  ipsius 
est  humanam  hierarchiam  illuminare, 
478B'.  —  Res  cognoscit  in  rationibus 
propriis,  XXI  480  A',  D',  et  rationes  di- 
vinae  providentiae,  non  quoad  singula,  sed 
in  communi,  482A',  et  in  particularibus 
causis,  491 B,  id  est  rationes  secundum 
quas  regit  Deus  quasdam  mundi  partes, 
non  autem  universum  mundum,  juxta 
Bichardum,  483  C.  —  Bebus  humanis 
immediate  praeficitur,  XXI  491 B,  et  in 
ministerium  exterius  mittitur,  521 B,  ad 
custodiam  hominum,  549  B,  quia  formas 
habet  maxime  particulares  et  contractas, 
523  D.  — ■  Huic  respondent  inferiores  sa- 
cerdotes  in  Ecclesia,  XXI 485  A',  minores 
officiales  in  civilibus,  481  A,  485C.  — 
Cf.  Angeli,  Archangeli,  Virtutes. 

Ecclesiastica  hierarchia  ab  angelica 
discrepat  quoniam  divinas  illuminatio- 
nes  sub  sensibilibus  similitudinibus 
dumtaxat  recipere  potest,  XXI  479D', 
480D,  481  C,  et  ab  angelis  illuminalur, 
478B'.  Et  ipsa  tres  hierarchias  habet,  XXI 
485D,  qua?  secundum  tres  hierarchicas 
actiones  distinguuntur  :  purgare,  illu- 
minare,  perficere,  488B,  et  novem  mini- 
strorum  ordines,  485  D.  —  Sicut  hier- 
archia  Synagogae  figura  fuit  Ecclesiae, 
ad  quam  assumpta  est,  XXI  509C,  sic 
et  ecclesiastica  hierarchia  figura  est 
angelicae,  ad  quam  assumenda  est,  ibid., 
ita  ut  in  patria  non  sit  nisi  triplex  ele- 
ctorum  hierarchia,  ad  imaginem  Trini- 
tatis,  509D.  —  Cf.  Ecclesia. 

Civilis.  Est  et  civilis  hierarchia,  quae 
ad  instar  angelicae  disponitur,  XXI  480 
D',  per  varia  officia,  481 B',  484  A',  485 
A,  et  diversam  personarum  conditio- 
nem,  483  C. 

Quum  omnis  hierarchia  in  transfusio- 
ne  scientiae  consistat,  XXI  502 C,  actus 


HIE 


288 


HOM 


hierarchici,  etiam  inter  angelos,  sunt 
purgatio,  illuminatio  et  perfectio,  quae 
unum  et  idem  sunt,  500A',  C,  scilicet 
remotio  ignorantiae,  499A',C,  qua  labo- 
rare  possunt  angeli,  499D',  503A,  et 
assumptio  scientiae,  oOOC,  502 D',  nec 
inter  se  nisi  ratione  differunt,  500B, 
503 D'  :  lumen  enim  divinum  angelis  in- 
fusum  eos  purgat  a  confusione,  in  quan- 
tum  species  est  rerum  cognoscendarum, 
500D',  illuminat  in  quantum  est  lumen, 
ibid.,  perficit  in  quantum  similitudo  est 
divini  intellectus,  501 A;  item  scientiae 
assumptio  purgatio  dicitur,  prout  remo- 
vetignorantiam,  502D',  illuminatio,pro- 
ut  influit  lumen,  503A,  perfectio,  prout 
ad  ultimum  finem  perducit  hierarchiam, 
503 A,  qui  finis  est  imitatio  Dei,  502 D. 
—  Quo  ordine  exerceantur  actus  hierar- 
chici,  XXI  500  B',  501 B,  et  quomodo, 
4HB',  50IB,  503A',  504C,  505C,  506D, 
A';  an  angelis  conveniant  ex  aequo,  an 
per  prius  et  posterius,  500C.  —  Post  ju- 
dicium  non  omnino  evacuabuntur,  quia 
continua  erit  superiorum  illuminatio  in 
inferiores,  XXI  512C,  qui  aliter  scien- 
tiam  quorumdam  nec  habere  nec  con- 
servare  possent,  513A.  —  Cf  Illumina- 
tio,  Perfectio,  Purgatio. 

An  cujuslibet  hierarchiae  angeli  sint 
aequales,  affirmat  Parisiensis,  XXI  497 
D,  508  D,  negant  vero  alii,  quia  etsi  om- 
nes  in  quodam  conveniant,  508B,  scili- 
cet  quoad  modum  divinas  revelationes 
suscipiendi,  507C,  in  naturalibus  diffe- 
runt  et  gratuitis,  507  B',  508  A,  nec 
aequales  sunt  in  scientia,  potentia  et  vo- 
luntatis  perfectione,  508B;  item  in  hier- 
archiis,  sequens  in  ascendendo  seu  al- 
tior,  semper  praecedentem  supponit  et 
habet  plus,  XXV  34  A.  Cf.  Angelus. 
HIERONYMUS  (S.)  et  «  gloriosus  »,  Stri- 
donensis  presbyter  et  doctor  Ecclesise, 
(331-420),  nonnunquam  immoderate 
adhseret  philosophis,  XXI  123B,  D,  maxi- 
me  Aristoteli,  quem  ceteris  praeferebat, 
XIX  219 C,  276 B'.  —  Ccelos  esse  anima- 
tos  sentire  videtur,  XXII  68C,  73  D',  et 


episcopalem  potestatem  ex  usu  Ecclesiae 
dumtaxat  venisse  contendit,  XXV  34D'. 

—  Perperam  asserit  totam  infidelium 
vitam  esse  peccatum,  XXV  184  D',  eo- 
rumque  matrimonium  in  Baptismo  abo- 
leri,  185A.  —  Apparens  post  mortem 
Augustino,  testatus  est  Beatorum  felici- 
tatem  totam  in  Dei  visione  consistere, 
XXV  402D.  —  Copiose  allegatur  -.  de 
commendatione  Sacrae  Scripturae,  XIX 
39,  40.64D,  71 A,  91 D,  etc. 

HIEROTHEUS  (B.),  «  divinus  Areopagitae 
perfector  »,  XXI  477B',  497A,  divina  di- 
dicisse  dicitur  ea  patiendo,  XXIII  280C, 
id  est  experiendo  et  gustando,  568B,  569 
A'.  —  Angelicarum  hierarchiarum  offi- 
cia  describit,  XXI  477B'. 

HILABION  (S.),  anachoreta  (292-372),  saepe 
a  diabolis  tentatus,  XXI  363C,  365 B', 
eos  ad  praelia  provocabat,  XXII  224A. 
(Migne  P.  L.,  t.  23,  col.  29.) 

HILABIUS  (S.),  Pictaviensis  episcopus 
(f  367),  nonnunquam  improprie  loqui- 
tur,  XIX  579A',  580 A',  XX  200C,  207 C. 

—  Quaedam  ipsius  verba  de  passibilitate 
Christi,  XXIII  292 A,  magnam  gignunt 
difficultatem,  292D',  et  diversimode  ex- 
plicantur,  292 B,  D';  an  ea  retractaverit, 
293A.  —  Saepissime  citatur. 

HIPPOCBATES,  Graecus  medicus  celeberri- 
mus  (460-380  a.  c.)>  quomodo  liberave- 
rit  mulierem  de  adulterio  suspectam, 
XXII  203D,  et  similem  duorum  explica- 
verit  morbum,  XX  504C. 

HOMERUS,  antiquissimus  Greecorum  vates 
x°  s.  a.  c,  libertatem  negasse  arguitur, 
XXII 100  B'.  —  Divinationem  ad  sapien- 
tiam  pertinere  contendit,  XXI  414D. 

HOMICIDIUM  an  majus  sit  peccatum  quam 
perjurium,  XXIII  630  C.  —  In  multis 
terris  homicida  pcena  talionis  punitur, 
et  juste,  XXIV  409D',  et  ad  restitutionem 
tenetur,  410A.  — Homicidiuin  quia  paci 
contrariatur,  ordinibus  sacris  recipien- 
dis  obstat,  XXV  55A',  saltem  de  neces- 
sitate  praecepti;  ideo  homicidae  volunta- 
rii  irregulares  censentur,  56 A',  C,  non 
autem  involuntarii,  55 C,  56B';  item  ir- 


HOM 


289 


llo.M 


regularitatem  incurrunt  judiees  et  qui 
in  causa  sanguinis  participant,  551$'.  — 
An  homicidii  irregularitas  per  liaplis- 
iiiuiii  lollatur,  XXV  85  B'. 
IIOMO  quadrupliciter  considerari  polest, 
XIX  81 C.  —  Homineiu  semper  fuisse,  ita 
ut  generatus  sit  homo  ab  liomine  in  in- 
finitum,  contendit  Aristoleles,  XXI  77 B, 
sed  stulte,  79B',  necesse  est  enim  fuisse 
hominem  primum  a  Deo  immediate  pro- 
ductum,  77  B.  Utrum  prius  factuni  sit, 
semen  a  quo  formatur  homo,  an  homo  a 
quo  procedit  semen,  XXI  77 C.  —  Eo- 
detn  die  quo  animalia  creatus  est,  ut 
humilitatem  disceret,  XXII  112  B,  sed 
post  omnia  bruta,  propter  esse  ipsius 
perfectionem  et  compositionem,  113  B, 
ex  quinque  enim  ad  minus  naturis  com- 
positus  est,  119B.  —  Quasi  medium  te- 
net  inter  corruptibilia  et  incorruptibilia, 

XXII  201 A,  constitutus  inter  Deum,  quo 
fruitur,  et  creaturas,  quibus  utitur,  XIX 
103B.  —  Inter  omnia  animalia  tempera- 
tissimam  habet  complexionem,  XXII 147 

B,  et  bruta  cuncta  superat  perfectione 
intellectus,  tactus,  XXI  108  A',  XXII 147 
A,  et  virium  sensitivarum  interiorum, 
147  B,  sed  multis  eorum  inferior  est 
quoad  ceteros  sensus,  olfactum  scilicet, 
ibid.,  visum,  auditum,  147  C,  et  gustum, 
147D.  —  Etsi  corpore  longe  inferior  sit 
coelestibus,  anima  dignior  est  illis,  XXV 
386  B,  ideo  nihil  vetat  ea  propter  ipsum 
facta  fuisse,  386A.  —  Propter  excellen- 
tiam  dicitur   xo-y.o;,  id   est  pulchrum, 

XXIII  44D',  et  creatura  mundi,  XIX  210 

C,  211 C,  quia  cum  aliis  cunctis  convenit, 
211  A,A',  microcosmus  et  omnis  creatu- 
ra,  252  A',  XXII  145  C,  quoniam  cum 
omni  ente  aliquid  habet  simile,  XIX  252 
A' ;  a  Trismegisto  vocatur  nexus  Dei  et 
mundi,  XX  386 B.  —  Dupliciter  dicitur 
finis  omnium  creaturarum,  et  quia  ad 
illum  ordinantur,  quod  est  finis  operis, 
XXI  106 B,  et  quia  ex  ipsis  utilitatem 
consequitur,  quod  est  finis  operantis, 
ibid.,  et  hoc  ultimo  modo  propter  homi- 
nem  perhibentur  factae  creaturae  et  ipse 

T.  25"". 


propter  angelicac  ruinao  reparalionem, 
106  A',  et  crealurarum  finis  cst,  non 
principalis  et  ultimus,  sed  ad  quem  ali- 
quo  modo  ordinanlur,  100  B'.  —  <"/". 
Creatura. 

Deo  assimilatur  non  modo  per  funda- 
menlum,  XIX  245 D,  sed  per  relationem, 
245B'.  —  Imago  est  Dei,  XIX  250A,  sed 
imperfecla,  unde  dicilur  non  proprie 
imago,  sed  ad  imaginem  Dei,  250 D,  et 
in  eo  est  imago  Dei  quasi  imago  regis 
in  nummo,  250  B'.  Sub  diverso  respectu 
imago  dici  potest  perfectius  vel  imper- 
fectiusquam  angelus,  XIX  252  C,  XXIII 
69D'.  —  Item  in  eo  est  similitudo  divi- 
nee  naturae,  XIX  255  B',  et  Trinitatis, 
255C,  sed  specialiter  Filii,  256C,  pro- 
pter  quod  decuit  Dei  Filium  incarnari, 
256  D;  quomodo  et  quo  sensu  dicatur 
factus  ad  imaginem  et  similitudinem 
Dei,  XIX  288 C  et  s.  —  Divinam  perfe- 
ctionem  participatpermultiplicem  com- 
positionem,  XXII  145A,  quia  ex  omnibus 
quodammodo  rebus  compositus  est,  145 
B,  quapropter  dicitur  minor  mundus, 
145C.  —  Per  actum  intelligendi  potissi- 
me  assimilatur  Deo,  XIX  255 D';  per  fi- 
dem  particeps  fit  cognitionis  divinae,  per 
caritatem,  divini  amoris,  per  gratiam, 
divinee  naturae,  XXII  328 A',  329  C;  per 
caritatem  unum  fit  cum  Deo,  XX  324A'. 
Quibus  donis  Deo  magis  assimiletur,  do- 
nis  videlicet  naturae,  gratias  an  gloriae, 
XXII  329  C,  D'.  —  Cf.  Imago. 

Ad  reparandam  angelorum  ruinam 
dicitur  creatus,  XXI  347D',  non  sic quod. 
stantibus  angelis,  ipse  non  fuisset  fa- 
ctus,  348 A,  quoniam  ad  angelorum  or- 
dines,  etiam  si  non  corruissent,  assum- 
ptus  fuisset,  sicut  et  nunc,  483B'.  —  Sub 
diverso  respectu  superior,  aequalis  et 
inferior  dici  potest  angelo,  XIX  211 C  ; 
in  caritate  et  gratia  aequare  polest  ange- 
lum,  XX  22B,  23  A',  sicut  et  peccato- 
rum  gravitate,  XXII  228C;  quoad  finem 
aequalis  est  angelo,  quia  ambo  propter 
alterum  quodammodo  facti  sunt,  XXI 
H2B',  ambo  ad  eamdem  beatitudinem 
19 


IIOM 


290 


HOM 


tendunt,  H2A',  ubi  in  iisdem  ordinibus 
erunt,  pro  meritorum  diversitale,  XXI 
509A',  et  amborum  eadem  erit  mensu- 
ra,  id  est  sevum,  132  A'.  —  Sed  sicut  du- 
plex  est  ordo,  naturae  scilicet  et  gloriae, 
XXI  563  A',  ita  duplex  est  ordo  creatu- 
rarum  hierarchicus,  563  C,  alter  naturae, 
quo  angelis  impar  est  homo,  563 C,  alter 
gloriee,  quo  angelis  prseferri  potest,  563 
D',  ut  Christus  et  B.  Virgo,  qui  super 
omnes  sunt  omnesque  illuminant,  564 

B.  —  In  multis  ab  angelo  differt,  quia 
et  partibus  subsistit  et  non  nisi  discur- 
rendo  et  ratiocinando  cognoscit,  XXI 
206D,  propter  quod  rationalis  dicitur, 
angelus  spiritualis,  116  B.  —  Etsi  intel- 
lectum  habeat,  imo  quandoque  esse  di- 
catur  solus  intellectus,  XXI  H4A,  in 
ordine  intellectualium  proprie  non  po- 
nitur,  H7A,  sed  potius  rationalium,  quia 
ejus  cognitio  secundum  principium  tan- 
tum  et  terminum  intellectualis  exsistit, 
ibid.,  nec  intellectum  habet  utpropriam 
naturam,sed  perquamdam  participatio- 
nem,  117  B.  —  Cf.  Angelus. 

Hominis  finis  est  contemplatio  Dei, 
XIX  85A,  et  supernaturalis  beatitudo, 
XXIII  531 C,  et  nulla  re,  prseter  Deum, 
satiari  potest,  XIX  121 A,  XXIII  254  C  ; 
ideo  pro  viribus  se  ad  divina  et  immor- 
talia  erigere  debet,  XIX  84  C.  —  Sed 
hsec  est  maxima  ejus  dignitas,  quod  ad 
finem  per  naturalia  sufficienter  perduci 
nequit,  XIX  87 B',  et  per  supernaturalia 
gratiae  dona  perfici  indiget,  87  D,  B'.  — 
Duplici  ergo  molore  movetur,  ratione  et 
Spiritu  Sancto,  XXIII  543 B;  ex  intelle- 
ctiva  parte  habet  ut  sit  homo,  ex  affecti- 
va,  ut  sit  bonus  vel  malus,  XXIV  174  C. 
In  rebus  et  membris  non  plenam  acce- 
pitdominationem,  sed  ministerium  dum- 
taxat,  nec  illi  fas  est  eis  abuti,  XXI  323 

C,  et.delectabilia  sequi,  394B. 

Ad  complementum  universi,  decuit 
hominem  ex  corporali  et  intellectuali 
substantia  esse  compositum,  XXI 109D', 
nam  sicut  sunt  creaturae  mere  corpora- 
les  et  alise  mere  spirituales,  decebat  in- 


ter  extrema  dari  medium  in  quo  con- 
venirent,  ibid.,  et  sic  in  eo  refulget 
mirabilis  rerum  connexio,  qua  inferioris 
ordinis  supremum  cum  superioris  ordi- 
nis  infimo  connectitur,  109 A'.  —  Item 
sic  melius  reprassentatur  divinum  exem- 
plar,  quod  nec  puris  corporalibus,  nec 
puris  spiritualibus  plene  exprimitur, 
XXI  110A,  et  manifestantur  divina  po- 
tentia,  quae  tam  discrepantia  conjungit, 
ut  corporeum  et  incorporeum,  divina 
sapientia,  quse  inter  extrema  medium 
excogitavit  ut  perficeretur  ordo,  110A', 
divina  bonitas,  quee  etiam  corporali  ma- 
teriae  quodammodo  vivendi  ac  intelli- 
gendi  tribuit  facultatem,  MOB'.  —  Homo 
igiturnon  est  anima  dumtaxat,  ut  vult 
Plato,  XXII.  129D',  sed  anima  corpori 
unita,  XXV  247  C;  ideo  perperam  dixe- 
runt  quidam,  humanitatem  non  esse  ni- 
si  animam,  quee  dicitur  anima  ut  forma 
partis,  et  humanitas  ut  forma  totius,  253 
D',  quum  humauitas  non  sit  proprie 
forma,  sed  potius  essentia  hominis, 
ibid.;  nec  de  ratione  hominis  est  anima 
dumtaxat,  XXIII  368 D,  370 A',  sed  unio 
anima?  et  corporis,  368B',  370  A'.  —  An 
in  humana  natura  praeter  partes  forma- 
liter  unitas,  sit  tertia  entitas,  nempe 
natura  aut  humanitas,  ut  vult  Scotus, 
XXIII  372B',  373D  et  s.,  XXV  257D', 
vel  forma  corporeitatis,  corpus  ad  infor- 
mationem  animse  disponens,  ut  volunt 
Bichardus,  XXII  138D,  et  Henricus,  138 
B'.  —  Ad  veritatem  humanse  naturae 
quid  potest  quatuor  modis  pertinere, 
XXV  266 D';  ad  eam  pertinet  non  modo 
quod  a  parentibus  decisum  est,  266B', 
sed  et  quod  de  nutrimento  transivit  in 
comedentem,  266C.  —  An  mortuus  ho- 
mo  dici  valeat  homo,  XXIII  368  D,  371 B', 
D',  et  quot  modis  post  mortem  perma- 
nere  dicatur,  363C.  —  Cf.  Humanitas. 

Anima  huinana  substantia  est  simplex, 
immaterialis,  XXII 131 A',  incorruptibilis, 
immortalis,  131 C,  in  se  inferiorum  for- 
marum  naturalium  perfectiones  inclu- 
dens,  et   insuper  immateriales  habens 


HOM 


291 


IM\I 


vires,  131  A,  quae  corpori  uuiLur  ul  forma 
substantialis,  1291$'.  —  A  traduce  esse 
nequit,  XXII  182A',  L84D,385C,  uec  ab 
anima  generanlis  produci  potesl  per  di- 
visionem,  182A',  aut  pausalitatem,  182 
1!',  nec  iu  semine  generantis  est  aclu, 
1721),  aut  virtualiter,  172A',  nec  e  po- 
tentia  maleriio  educibilis  est,  1S2C,  nec 
successive  evolvitur,  172A',  scd  a  Deo 
immediate  procedit,  142B',  qui  animas 
creat  sigillatim,  140  D,  in  corpore  et  cum 
corpore,  quia  infundendo  eas  creat,  et 
creando  infundit,  140B'.  —  Ab  anima 
brutorum  differt,  quia  intellectiva  est, 
XXV  25SA',  et  incorruptibilis,  257A',  ab 
intelligentiis,  quia  non  imprimit  in  res 
uisi  movendo  eas,  XXI  159 D',  ab  ange- 
lis  multipliciter,  et  genere,  XXI  113C, 
et  specie,  H3D',  HoA',  quibus  dignilate 
inferiorest,  H2C,  sive  quia  intellectum 
habet  potentialem  et  inquisitivum,  113 
A,  sive  quia  majoris  est  potentialitatis 
et  minoris  actualitatis,  115  A,  116  B, 
et  simplicitatis,  H3C,  sed  potissimum 
quia  angelus  forma  est  separata,  anima 
forma  unibilis,  113 D',  nala  corpus  in- 
formare,  ibid.,  unde  ultimum  in  spiri- 
tualibus  substantiis  locum  obtinet,  116 
A.  Nec  in  ordine  intelligentiarum  poni 
debet,  XXI  488B',  nec  in  ordine  sensi- 
bilium,  488C,  sed  in  ordine  rationabi- 
lium,  quia  ipsi  proprium  est  ratiocinari, 
488C,  489D'.  —  Cf.  Anima. 

Nec  se  ipsam  per  se  cognoscere  valet, 
sicut  Deus  et  angeli,  XIX  180B',  nec  ce- 
tera  per  species  universales,  sicut  ange- 
li,  76D',  sed  per  species  a  sensibilibus 
extractas  cognoscit,  quae  ducunt  solum 
in  cognitionem  rei  universalis  directe, 
76C.  —  Se  ipsam  cognoscere  potest,  sed 
ab  exteriori  sua?  cognilionis  sumit  ini- 
tium,  XIX  180B';  Deum  naturaliler  co- 
gnoscere  nequit  per  essenliam,  XXI  266 
A,  nec  per  speciem,  266  C,  sed  per  effe- 
ctus  tantum,  ex  sensibilium  considera- 
tione,  266C,  283B'  :  ipsi  enim  connatu- 
rale  est  cognoscere  quae  esse  habent  in 
materia  individuali,  268  A,  et  quidem 


sicut  siiul  in  materia,  |>it  viin  organi- 
cam,  ibid.,  a  materia  absfracta,  in  uni- 
versali,  per  vim  inorganicam,  ibid.; 
sed  quum  a  sensibilibus  ad  immaterialia 
consurgal, prius  intelligitse  quam  Deum, 
2721].  —  Quamvis  in  hac  vita  Deum  me- 
diate  lantum  eognoscat,  cum  lamen 
immediate  diligit,  XX  24D,  A'.  —  Cf. 
Cognitio. 

Sicut  homini  data  est  anima  nobilissi- 
ma  et  animae  coeli  simillima,  sic  ei  dari 
decens  fuit  corpus  perfeclissimum  et 
ccelo  simillimum  per  mixlionis  aequali- 
tatem,  XXI  108 D,  H3B'.  —  Inter  gene- 
rabilia  corpus  humanum  nobilissimum 
est,  nec  habet  super  se  nisi  corpus  cce- 
leste,  XXI  444B';  nulli  forma?  uniri  pot- 
est,  nisi  intellectuali  substantia?,  448C, 
non  corpori  elementari,  446C,  nec  mix- 
lo,  446D,  nec  cuilibet  formae  animali, 
XXII  137C,  sed  animae  ralionali  dumta- 
xat,  138C,  non  unione  mixti,  134  D',  sed 
unione  communicationis  in  aclione,  135 
A,  in  qua  unione  corpus  est  per  modum 
subjecti,  ibid.,  contenti,  135B,  et  mate- 
riae,  135A.  —  Omnium  compositorum  est 
compositissimum,  XXI  H3C  :  ex  qua- 
tuor  enim  elementis  constat,  XXII 143D', 
et  per  haec  quodammodo  ex  omnibus  re- 
bus,  145C;  de  ccelesti  tamen  natura  nil 
participare  potest,  XXII  144  C,  nec  de 
quinla  essentia,  145C,  nec  de  luce,  quae 
non  est  corpus,  144B',  C,  sed  virtute 
ccelestium  efformari  et  substantialem 
formam  accipere  dicitur,  144 A',  C.  — 
Item  omnium  corruptibilium  perfectissi- 
mum  est,  XXI 154  A,  et  nobilissima  pra> 
ditum  organizatione  qua?  sit  in  natura, 
113B',  in  eo  enim  sic  temperatae  sunt 
elementares  qualitates,  ut  in  maxima 
sintaequalitateproportionis,  XXII 146 D', 
seu  justitise,  148B,  non  autem  aequipa- 
rantia?,  146  D',  seu  ponderis,  147  A,  ut 
simul  et  aptum  sit  ad  actus  vitales,  146 
B',  147  A,  et  possibilitatem  habeat  ad 
corruptionem  et  incorruptionem,  148B. 
—  Ob  perfectionem  igitur  est  finis  Cor- 
porum  aliorum,  XXI  154  A,  et  ipsi  in 


IIOM 


292 


IIO.M 


statu  actualis  mortalitatis  parata  est  ter- 
ra,  in  statu  futuraeimmortalitatis  coelum 
empyreum,  154  B.  —  Cf.  Corpus. 

Quoad  animam  rectus  dicitur  factus, 
id  est  cum  gratia  et  virtutibus,  XXI  33, 
tunc  enim  rectus  est,  quum  intelligentia 
ejus  summae  veritati  adaequatur  in  cog- 
noscendo,  et  voluntas  ejus  summae  boni- 
tati  in  diligendo,  ibid.  An  in  gratia  gra- 
tum  faciente  sit  creatus,  XXI  285D',  287 
A',  289B',  et  ex  solis  naturalibus  Deum 
super  omnia  possit  diligere,  XXIII 466B'. 

—  Quoad  corpus  ipsi  data  esterecta  sta- 
tura,  ut  ccelestia  considerare  valeat, 
XXII  147 A',  et  quia  aliter  nec  manibus 
uti,  nec  loqui  commode  posset,  147B', 
sed  ejus  rectitudo  a  rectitudine  planta- 
rum  differt,  quia  caput  superius,  pedes 
inferius  habet,  plantse  econverso,  147  C. 

—  Demum  cuilibet  homini,  utpote  mul- 
tipliciter  labili,  XXI  544 A',  546B,  et 
daemonum  impugnationibus  et  vexatio- 
nibus  exposito,  461 A,  C,  545C,  ac  peri- 
culis  vitae,  546C,  datus  est  quamdiu  via- 
tor  est,  546  C,  547 A',  etiam  confirmato 
in  gratia,  ut  B.  Virgini,  547 A,  A',  549C, 
D',  et  reprobo,  ut  Antichristo,  547  B, 
549B',  angelus  bonus,  qui  eum  custodiat 
diligenter,  543C,  quoad  animam  et  cor- 
pus,  544  D,  et  angelus  malus,  qui  eum 
exerceat,  544A;  nec  tamen  inde  sequi- 
tur  eum  aut  angelis  digniorem  esse,  545 
D,  aut  liberi  arbitrii  detrimentum  pati, 
543  C. 

Quum  homini  naturale  sit  a  defectu 
incipere,  ad  perfectionem  ascendere  ac 
in  defectu  finire,  XXII  206 C,  ipsi  infir- 
mum  et  debilem  nasci,  naturale  est, 
juxta  multos,  206B',  C,  D',  207B,  inna- 
turale  et  ex  peccati  demerito,  juxta  alios, 
205 C,  D',  alioqui  inferior  esset  brutis 
animantibus,  quorum  proles  mox  usum 
membrorum  habent,  206A.  —  In  vita 
ejus  sex  enumerantur  aetates,  XXV  190 
A.  —  In  moralibus,  hominem  non  posse 
peccare  contendebant  Joviniani,  non 
posse  non  peccare,  Manichaei,  XXII  356 
B',  propria  virtuteposse  peccare  vel  non 


peccare,  Pelagiani,356C.  Reveraei  data 
est  potestas  deficiendi,  XX  499C,  quia 
humana  natura  non  est  agens  perfectum 
nisi  respectu  naturalium  operationum, 
500D' ;  imo  naturaliter  ipsi  conferri  non 
potuit  impeccabilitas,  XXII 249A',  250D, 
tum  ob  conditionem  naturae,  249B,  D, 
tum  ob  ingenitam  libertatem,  249 C,  B', 
D'.  —  Peccare  igitur  potest,  et  duplici- 
ter,  voluntatem  nempe  Dei  ignorando  et 
trausgrediendo,  XXI  395  A ;  et  ex  quo 
incipit  capax  esse  praecepti,  capax  est 
peccare,  ibid.  Naturaliter  tendit  in  bo- 
num,  XXII  519C,  sed  potest  velle  ma- 
lum,  519  D',  imo  in  eo  frequentius  est 
malum  quam  bonum,  519A.  — Nec  sine 
ratione  Deus  hominem  creavit  quem 
casurum  sciebat,  XXII  219  D,  quia  etsi 
meliorem  eum  facere  potuisset,  non  ta- 
men  melius,  XX  589C,  et  melius  est  eum 
cum  libero  arbitrio  esse  creatum,  589 
A',  591  C.  —  Cf.  Arbitrium. 

Et  reapse  hominem  ab  originali  justi- 
tia  quondam  cecidisse,  XXII  378C,  nec 
in  eo  in  quo  est  statu  conditum  fuisse, 
probant  tam  fides,  379B,  quam  ratio, 
nempe  hujus  vitae  miseriae,  378C,  379 
C,  naturae  corruptio,  378  D,  379D,  A', 
C,  et  corporis  mortalitas,  379  B'.  — 
Per  peccatum  enim  tria  perdidit,  cogni- 
tionem  sapientiae,  similitudinem  gratiae, 
hereditatem  gloriae,  XXIII  48A',  seu  vi- 
tam  aeternam,  341 A,  et  duplicem  con- 
traxit  reatum,  carentiam  originalis  justi- 
tiae,  et  voluntalis  obliquationem,  XXII 
293C,  295A,  quarum  altera  in  Baptis- 
mate  expiatur,  295  B,  altera  manet  ad 
pcenam,  sicut  fomes  in  carne,  ibid.  — 
Quum  autem  non  unam  dumtaxat  acce- 
perat  vertibilitatem,  ut  angelus,  XXI 
373  B',  sed  duplicem,  alteram  ad  bonum 
vel  malum,  alteram  de  bono  ad  malum 
et  de  malo  ad  bonum,  ibid.,  id  est  labi- 
litatem  ad  peccandum,  et  habilitatem  ad 
resurgendum,  112  B',  remissibile  fuit 
ejus  peccatum,  373 A',  multo  magis  quam 
peccatum  angeli,  XXII  231 B,  A',  XXIII 
352D,  et  ei  datum  est  tempus  resurgen- 


IIUM 


293 


IIDM 


di,  XXI  371  D',  372C,  in  quo  per  poeni- 
tontiain  et  gratiam  Deo  pro  pocoatis 
satisfacere  potest,  373 B',  XXIV  385C,  et 
priorem  carilatem  recuperare,  XXIII  505 
B  et  s.  —  Imo,  ab  adventu  Christi,  qui 
ab  Adam  filius  ira?  nascebalur  per  natu- 
rae  traductionem,  a  Christo  renascitur 
filius  gratioe  per  merilum  actionis,  XXII 
211 C.  —  Cf.  Adam. 

Triplex  ergo  est  hominis  status  :  in- 
noceutiai,  naturae  lapsae  et  glorice,  XXII 
193  B,  vcl  paulo  aliter,  sub  lege,  sub 
gratia,  in  gloria,  XXIII  384 D.  —  In  statu 
innocentia?  animae  omnino  subditum  erat 
corpus,  XXII  22GB,  et  rationi  vires  infe- 
riores,  201  D',  sed  non  pari  modo,  nutri- 
tiva  multo  minus,  generativa  multo  ma- 
gis,  202 A.  —  In  homine  innocenti  non 
erat  ignorantia  rationis  nec  voluntatis 
deordinatio,  XXI  394 B',  sed  poterat  esse 
queedam  nescientia,  394C,  XXII  208B; 
in  homine  lapso  duplex  est  ignorantia 
et  duplex  deordinatio,  altera  pcenalis, 
quae  originale  peccatum  sequilur,  XXI 
394C,  nec  imputatur  ad  peccatum,  394 
D',  altera  vitiosa,  quae  ex  negligentia 
oritur,  ibid.,  et  peccatum  est,  395  A. 
Utra  autem  alteram  prsecedat,  videtur 
quod  ignorantia  pcenalis  pcenalem  deor- 
dinationem  praecedit,  XXI  395 B,  deor- 
dinatio  autem  culpabilis  culpabilem 
ignorantiam,  si  agatur  de  ignoranlia 
scientice  haberi  debitae,  395  C,  et  etiam 
si  agatur  de  obnubilatione  scienliae  ha- 
bitse,  juxta  Henricum,  396  A,  contra 
alios,  395 B'.  —  In  statu  innocentiae,  bo- 
num  sibi  proportionatum  operari  poterat 
homo,  XXII  358 C,  non  autem  superna- 
turale,  ibid. ,  in  statu  naturae  lapsa?,  abs- 
que  gratia,  nec  bonum  quodcumque  na- 
turale,  358  D,  nec  bonum  supernaturale 
et  meritorium,  358A';  in  utroque  statu 
ad  bonum  quodlibet  operandum  gene- 
rali  Dei  auxilio  indiget,  357A,  358B,  A', 
C.  Per  liberum  arbitrium  bene  vel  male 
agere  potest,  non  autem  meritorie,  XXII 
357A',  nec  valet  a  peccato  resurgere, 
229 B',  355C,  nec  certitudinaliter  scire 


se  cssc  in  caritate,  XX  24 D';  an  et  qua- 
tenus  virtutibus   indigcat,   XXIII  399C. 

—  An  gralia  magis  indigeat  lapsus  homo 
quam  innocens,  XXII  3G9B,  D,  et  plus 
gratiae  habeat,  sive  gratificantis,  3GGC, 
309  A,  370 C,  sive  gratis  dalee,  3GGB', 
3G8B',  3G9A;  an  magis  per  gratiam  et 
virlutes  mereatur,  367  B,  D',  368C,  369 
D.  —  An  major  fuisset  innocentium  ho- 
minum  perfectio  quam  nunc,  XXII  366 
C;  num  fuissent  salvati  omnes,  XXII 
210A,  D,  212C,  vel  geniti  fuissent  tan- 
tummodo  electi,  212  D,  213  B.  —  Cf. 
Innocentia. 

Natura  preeditus  passibili,  XXII  188B', 
189A,  homo  etiam  in  statu  innocentia? 
non  erat  simpliciter  impassibilis,  ut 
Beati,  189  B',  sed  aliquo  modo  impassi- 
bilis,  aliquo  modo  passibilis,  tum  ab  in- 
trinseco,  189A,  A',  tum  ab  extrinseco, 
189B',  192A'.  —  Similiter,  quum  ex 
contrariis  sit  compositus,  ipsi  naturale 
erat  mori,  XXII  188  A',  190D,  192A,  D', 
nec  nisi  per  gratiam  et  sub  conditione 
datum  fuerat  ei  perpetuum  esse,  190A', 
ideo  quodammodo  mortalis  erat,  et  quo- 
dammodo  immortalis,  189A,  190B',  192 
D,  quia  in  ipso  erat  peccare  vel  non  pec 
care,  et  ideo  mori  vel  non  mori,  190  A, 
191 C,  sed  peccatum  pcenalitatem  indu- 
xit  et  moriendi  necessitatem,  388B'.  — 
In  statu  ergo  innocentiae  potuit  peccare 
et  non  peccare,  mori  et  non  mori,  XXII 
193  B,  in  statu  naturae  lapsae  non  potest 
non  peccare  et  non  mori,  ibid.,  in  statu 
gloriae  non  potest  peccare  nec  mori,  ibid. 

—  Etsi  senuisset  tempore,  XXII  191  C, 
senectutis  alterationes  minime  sensisset, 
191 D',  et  post  aliquantum  temporis, 
quum  videlicet  debitam  perfectionem 
attigisset,  vivens  ad  gloriam  translatus 
esset,  191 B',  192C,  212C,  sive  simul 
cum  aliis,  ut  vult  Albertus,  213D',  sive 
potius  sigillatim,  ut  tenent  Bonaventura, 
2I3C,  et  Cartusianus,  213 D'. 

Quo  sensu  dicatur  Deum  factum  esse 
hominem,  XXIII  167C,  170B,  171 B,  vel 
hominem  factum  esse  Deum,  167C,  170 


HOS 


294 


HUM 


B'.  — An  «  homo  »  ibi  praedicetur  de 
Deo  univoce  cum  aliis  hominibus,  XXIII 
167D',  169B',  171 B',  per  se  an  per  acci- 
dens,  167  D',  169  C,  absolute  an  relative, 
168B,  169B',  per  essentiam,  inhseren- 
tiam  vel  identitatem,  170 A,  171 A,  A'. — 
An  Ghristus  dici  valeat  homo  dominicus, 

XXIII  172 A',  C,  173  C,  A',  homo  divi- 
nus,  172 C,  vel  deificatus,  173  B';  an 
divina  natura  sit  homo,  181 B,  A'.  —  Cf. 
Christus,  Incarnatio. 

HONESTAS.  Bonum  honestum  est  bonum 
simpliciter,  et  includit  bonum  delecta- 
bile  et  utile,  XXI  474B.  An  omne  hone- 
stum  sit  utile  aut  econverso,  XX  568 C. 
—  Publicse  honestatis  impedimentum 
quod  ex  sponsalibus  prsecedentibus  ori- 
tur,  XXV  196C,  matrimonium  dirimit, 
139C,  140C,  141 C. 

HONOB  quid  sit,  XXIII 192A,  et  qualis  de- 
beatur  Deo,  XIX  52B,  XXIII  191 C,  hu- 
manitati  Christi,  XXIII 191  D,  D',  192A', 
B',  193A,  194C,  195B,  et  Sanctorum 
imaginibus,  191  C,  193C,  194A.  —  Etsi 
pluribus  de  causis  honoretur  homo,  unus 
est  honor  impertitus,  XXIII  191 D'.  — 
Cf.  Cultus. 

HOR^E  canonicse.  Vide  Officium  divinum. 

HORDEUM,  quamvis  similitudinem  quam- 
dam  habeat  cum  frumento,  ad  eamdem 
non  pertinet  speciem,  XXIV  297  D,  ideo 
ex  eo  confici  nequit  Sacramentum,  297 
A',  contra  Argentinensem,  300C. 

HORTUS  Dei  anima  est  fidelis  vel  Ecclesia, 
XIX  45. 

HOSTIA  cur  in  tres  partes  frangatur,  XXIV 
333  A,  D.  —  An  ipsa  fracta,  frangatur 
corpus  Christi,  XXIV  332  A',  333 C,  vel 
saltem  species  sacramentales,  332  C,  333 
C.  —  An  eamdem  numero  hostiam  pos- 
sent  plures  sacerdotes  simul  consecrare, 

XXIV  345C.  —  Quid  agendum  si  mus  co- 
mederit  hostiam,  XXIV  347A',  vel  si  ho- 
stia  consecrata  decidat  in  calicem,  349  D', 
vel  si  accidat  eam  corrumpi,  350  A'.  — 
Nullopactopeccatorisimulatorieporrige- 
re  licet  hostiam  non  consecratam,  XXIV 
247 B.  —  Cf.  Consecratio,  Eucharistia. 


HUBERTINUS  de  Casalis,  Ord.  Min.  primo 
theologus,  postmodum  Cartusianus 
(1258-1312),  abbatis  Joachim  assecla  et 
defensor,  XIX  310D',  circa  stalum  pue- 
rorum  cum  originali  defunctorum,  XXII 
451 B',  multum  errasse  convincitur,  451 
C,  452B. 

HUGO  a  S.  Charo,  Gallus,  Ord.  Praed., 
«  magnus  theologiae  doctor  et  tituli  S. 
Sabinae  presbyter  cardinalis  »  (f  1263), 
Papam  in  voto  solenni  continentiae  dis- 
pensare  posse  docet,  XXV  174  C. 

HUGO  de  S.  Victore,  Belga,  S.  Victoris 
Lutetiae  canonicus  regularis  (1097-1142), 
«  vir  vere  heroicus  et  perfectus  »,  XXV 
429  C,  «  venerabilis  et  doctissimus  », 
XIX  43,  XX  335  D,  XXI  502  C,  et  fidelis 
Areopagitae  discipulus,  XXI  502C,  pro- 
pter  eminentiam  scientise  alter  Augusti- 
nus  vocari  meruit,  502B'.  —  Qusedam 
ejus  opinio  de  mutua  Patris  et  Filii  dile- 
ctione  Spiritu  Sancto,  XX  334 D,  videtur 
extranea,  334  D'.  —  Dicendo  animam 
esse  totam  hominis  quidditatem,  XXIII 
36SD,  et  veram  personam,  372B,  con- 
cludere  coaclus  est  mortuum  hominem 
esse  hominem,  ibid.,  et  Christum  in  tri- 
duo  mortis  fuisse  hominem,  368D,  369 
B,  D,  in  quo  falsum  dixisse  arguitur, 
369 C,  nec  tamen  haereticus  fuisse  vide- 
tur,  369B,  D,  B'.  —  Item,  asserens  Chri- 
stum  in  Ccena  corpus  suum  discipulis 
tradidisse    immortale    et    impassibile, 

XXIV  305  C,  306 B,  communiter  deseri- 
tur,  305 D',  306 D,  D'.  —  Multoties  alle- 
gatur  :  de  laude  S.  Scripturse,  XIX  38 
40,  et  puritate  ad  eam  intelligendam 
requisita,  43,  de  fide,  58B',  dilectione, 
69 C,  etc. 

HUMANITAS.  An  in  humana  natura,  prse- 
ter  partes  formaliter  unitas,  sit  tertia 
entitas,  nempe  humanitas  aut  natura,  ut 
vult  Scotus,  XXIII  372B',  373D  et  s., 

XXV  257 D'.  —  Perperam  dixerunt  ali- 
qui  humanitatem  non  essenisi  animam, 
quae  dicitur  anima  ut  forma  partis,  et  hu- 
manitas  ut  forma  totius,  XXV  253 D', 
quum  humanitas  non  sit  proprie  forma, 


nm 


293 


HYP 


sed  polius  essenlia  lioininis,  ibid.  —  An 
eadem  numero  sii  humanitas  ante  mor- 
tem  el  post  resurrectionem,  XXV  253  C. 
—  Cf  Homo. 

lluinanilas  Chrisli,  ut  divinilalis  orga- 
num,  XXIII  148C,  et  inslrumcnlum  ani- 
matum,  148D,  et  in  persona  Christi  con- 
siderata,  192B,  latriaa  cultu  adoranda 
est,  191  D,  codem  scilicet  quo  divinilas, 
1911)';  seorsim  aulem  sumpta,  adoratur 
cultu  dulise,  192C.  Cf  Cultus. 

HUMIDITAS  quo  ab  humore  differat,  XXV 
270 B'.  —  Dupliccm  habel  proprietatem, 
continualivam  et  fluxibilem,  XXII  50C, 
propter  quod  dicitur  membrorum  gluti- 
num,  ibid.  —  Triplex  est  in  homine 
humiditas,  alia,  quae  est  in  via  corru- 
ptionis,  ut  urina,  sudor  et  aliae  super- 
fluitates,  semen  et  lac,  XXV  2G8C,  alia, 
qua?  ad  membrorum  vegetationem  desti- 
natur  et  est  in  via  ad  ultimam  perfectio- 
nem,.ut  sanguis,  26SD',  ros  et  cambium, 
269  A,  alia  tandem,  quae  ad  ultimam 
perfectionem  jam  pervenit  et  membris 
incorporatur,  ut  gluten,  ibid.  An  omnes 
in  beatis  corporibus  resurgere  habeant, 
XXV  268  B'  et  s.,  270B.  —  An  sit  hu- 
miditas  super  firmameutum,  XXII  50 
B',  C. 

HUMILITASaliquo  modo  dicitur  fundamen- 
tum  virtutum,  XXIV  363D'. 

HUMOR  modo  proqualitate  sumitur,  modo 
pro  substantia,  XXII  40  C;  quo  ab  humi- 
ditate  differat,  XXV  270  B'.  —  Duplex 
est,  radicalis  et  nutrimentalis,  XXII  403 
D,  XXV  271  D'.  Cum  residuo  alimenti 
est  in  semine  aliquid  humidi  radicalis, 
XXII  403  A,  quod  de  generante  transil 
ad  generatum,  403D,  et  resurget  in  ge- 
nerato,  XXV  272 B.  Humidum  radicale 
tam  ad  nutritivam  quam  ad  generativam 
pertinet,  XXII  403  D,  et  in  corpore  hu- 
mano  ex  alimentorum  humido  restau- 
ratur,  398B',  400 C,  non  tamen  sic  ut 
non  valeat  penitus  consumi,  395B,  398 
C;  quomodo  ita  multiplicari  valuerit  in 
Adam  ut  cunctis  generandis  suffice- 
ret,  XXII  403D.  —  (Juatuor  sunt  corpo- 


ris  humores,  XXV  270 B';  an  et  in  quo 
resurgcre  habcant,  270B',  272B. 

HUNNI  a  damionibus  incubis  geniti  di- 
cuntur,  XXI  457  C,  quomodo,  458  A. 

HYLIATHIN  in  intelligentiis  esl  quasi  ma- 
teria  seu  polentia,  XIX  404  A',  XXI  185 
B',  203 A,  205 D,  seu  quod  est,  205C. 

HYPERDULIA,  cultus  species,  Christi  hu- 
manitati  ut  sic  debetur,  XXIII  191 B', 
193  C. 

HYPERPHANIA.  Sic  a  quibusdam  vocatur 
secunda  angelorum  hierarchia,  XXI  477 
C,  Principatus,  Dominationes  et  Potesta- 
tes  complectens,  477A',  sed,  ut  videtur, 
male,  478C. 

HYPOCRISIS  quid  sit,  XXIV  438C.  —  Sem- 
per  peccatum  est,  non  generale,  sed 
speciale,  XXIV  438D',  et  verilatis  vir- 
tuti  oppositum,  439 A;  de  se  non  est 
mortale  peccatum,  nisi  in  nocumentum 
vergat  proximi,  439A,  fidei  aut  Ecclesiae, 
439B.  —  Pcenitentia?  specialiter  effectum 
tollit  et  fructum,  XXIV  439B;  unde  qui 
jejunium  aut  satisfactionem  sibi  injun- 
ctam  facere  quasi  in  devotione  simulat, 
satisfactionis  fructu  privatur,  440A.  — 
An  ad  restitutionem  teneatur  qui  per 
hypocrisim  aliqua  acquirit.  ut  eleemo- 
syn,as,  XXIV  412  D,  aut  beneficium 
ecclesiasticum,  415 C. 

HYPOPHANIA.  Sic  a  quibusdam  "vocatur 
tertia  angelorum  hierarchia,  XXI  477C, 
complectens  Virtutes,  Archangelos  et 
Angelos,  ibid.,  sed,  ut  videlur,  male, 
47SC. 

HYPOSTASIS  quid  sit,  XIX  198C,  XX  222 
A,  XXIII  139A,  C.  —  Varie  a  variis  su- 
mitur,  XX  157  D,  a  quibusdam  enim  sic 
dicitur  quod  distinctum  est  abstractive 
in  divinis,  154  C,  B',  ab  aliis  natura  in- 
dividualis,  154 C,  quo  substatur  vel  quo 
est,  scilicet  materia,  155D',  156A,  vel 
quod  substat  seu  quod  est,  id  est  indivi- 
duum  in  genere  substantiae,  ibid.,  seu 
substantia  prout  subjacet  accidentibus, 
156B,  A',  res  singularis  substans  ceteris 
omnibus  in  genere  substantiae,  156  D', 
substantia  prima   tam   rationalis  quam 


IDE 


296 


IDE 


irrationalis,  157A.  —  Apud  Graecos  si- 
gnificat  quodcumque  individuum,  XX 
156B',  165  C,  et  sumitur  pro  supposito 
rationalis  personse,  165D,  unde  tres  in 
Trinitate  ponunt  hypostases,  156B'.  — 
Non  dicitur  nisi  de  re  completa  per  se 
subsistente,  XXIII  139D',  non  de  parte 
nec  de  accidente,  ibid.,  unde  proprie 
dici  nequit  de  anima  nec  de  corpore, 
XXII  134C,  135A,  sed  tantum  de  homine 
ex  utroque  resultante,  135A.  —  Quatuor 
modis  in  entibus  invenitur,  XIX  183D', 
et  ipsi  tribuuntur  operationes  et  pro- 
prietates  naturae,  XXIII  141 A.  Quid  in- 


ter  hypostasim  et  personam,  XX  221  C, 
XXIII  139A,  C,  140C,  D';  in  divinis  an 
distinguatur  a  persona,  XX  221 D,  222 
A,  vel  a  natura,  XIX  183D'.  —  Utrum, 
abstracto  per  intellectum  ordine  naturae 
in  divinis,  possint  adhuc  intelligi  hypo- 
stases,  XX  222C,  aut  econverso,  utrum 
abstractis  hypostasibus,  possit  intelligi 
ordo  naturae  in  esse  divino,  223 A;  an 
abstractis  proprietatibus  in  divinis,  in- 
telligi  valeant  hypostases,  XX  220  B', 
221 A*,  D',  222  A,  D.  —  An  in  Christo  sint 
duae  hypostases,  XXIII  140D,  B',  141B'. 
—  Cf.  Persona. 


IBI  et  ubi  dupliciter  dicuntur,  XX  436A'. 

IDEA.  Nomen  idearum  primus  induxisse 
videtur  Plato,  XX  404A,  410C,  qui  du- 
plices  finxit  ideas,  alteras  separatas,  ex 
se  exsistentes  extra  mentem  divinam, 
XXI 197D',  quae  suntformas  rebus  essen- 
tialiter  communicabiles,  XX  393  C,  et 
principia  scientiae  generationisque  re- 
rum,  393D,  400 A,  alteras  in  mente  divi- 
na  exsistentes,  quibus  operatur  Deus  ad 
extra,  400  B,  405 A.  —  Et  formas  exem- 
plares  extra  divinam  mentem  positas, 
XXI  89 C,  90 C,  etsi  aeternas,  tamen  a 
summo  opifice  procedere  et  ab  eo  boni- 
tatem  participare  contendebat,  91  A; 
quod  totum  falsum  est,  XX  393D,  et  er- 
roneum,  400A. 

Idea  ab  elSoc  dicitur,  quod  est  forma, 
XX  396A,  C ;  multipliciter  definitur,  393 
A',  395C,  D',  396A,  C,  399 A,  400B',  401 
B',  402B,  C,  407  A',  411  C,  412C,  XXI 
245  B,  tripliciter  accipitur,  XX  398  A, 
410  A',  et  varia  nomina  sortitur,  idea, 
exemplar,  ratio,  species,  paradigma, 
mundus  archetypus,  399  D';  exemplar 
dicitur  fiendorum  et  ratio  cognoscendo- 
rum,  413 A',  sed  in  quibusdam  differt  a 
ratione,  sapientia,  393A',  exemplari,  420 


D,  et  attributo,  421 D'.  —  Ad  rationem 
ejus  sex  pertinent,  XX  400D. 

In  Deo  ponere  oportet  ideam,  XX  396 
C,  397  B',  398D',  et  plures  ideas,  410  A'. 
411 D,  413B,  non  proprie  multas,  juxta 
Albertum,  4HA,  et  Udalricum,  4HA', 
sed  infinitas,  416  D,  in  actu  puro,  417 
A'.  Infinitas  enim  esse  in  Deo  ideas  fa- 
tentur  communiter  doctores,  XX  416 C, 
417C,  quia  divina  essentia  est  infinitae 
perfectionis  et  infinitis  modis  imitabilis, 
417  A,  et  in  Deo  necessario  ponendae 
sunt  ideae  infinitorum  possibilium  quae 
cognoscit,  417  C,  contradicente  tamen 
Henrico,  quoniam  idearum  infinitas  in- 
finitatem  supponeret  essentiarum  crea- 
tarum  secundum  speciem,  ac  proinde 
infinitos  perfectionum  gradus  in  specie- 
bus,  417  C,  sed  in  creatis  essentiis  non 
est  ponere  gradus  perfectionum  divinam 
imitantes  essentiam  in  infinitum,  4I8B, 
nisi  ponatur  una  earum  infinitae  perfe- 
ctionis,  418C;  ideo  quamvis  Deus,  quan- 
tum  est  ex  parte  sui,  sit  in  infinitum 
imitabilis,  non  est  capax  ereatura  eum 
imitari  nisi  secundum  gradus  finitos, 
419A,  et  scientia  Dei  quantum  ad  crea- 
turarum  essentias  poni  nequit  infinita, 


lni-; 


297 


im; 


410  A,  C.  —  Nec  confusionem  inducit 
haec  idearum  pluralitas,  XX  410D',  nec 
simplicitati  divinsa  derogat,  quia  ponitur 
penes  causata  et  ideata,  393D',  395B', 
399D,  413C,  415C,  416C,  Idea  enim  in 
Deo  est  quod  intelligitur,  non  species 
qua  intelligitur,  juxta  Thomam,  XX  415 
C,  contra  yEgidium,  415B,  et  intellectum 
divinum  non  ponit  in  actu,  415  D,  nec 
inhaorenter  ipsum  informat,  415C;  qua- 
propter  in  rebus  realiter  differunt  idea?, 
in  mente  autem  divina  non  distinguun- 
tur  nisi  ratione,  414B,  et  plures  et  distin- 
ctae  non  dicuntur,  nisi  secundum  quod 
Deus  essentiam  suam  intelligit  ut  diver- 
sarum  creaturarum  repraesentativam, 
414A',  et  res  cognoscit  ut  pluribus  mo- 
dis  assimilabiles  sibi,  397A'.  In  eo  ergo 
idea,  ratio,  sapientia  idem  sunt  in  re, 
etsi  ratione  differentes,  XX  393B';  non 
dicuntur  autem  plures  sapientiae,  nec 
plures  artes,  393  C,  nec  plura  exempla- 
ria,  420A',  quia  ex  parte  cognoscentis 
sumuntur,  393  C,  sed  dicuntur  plures 
ideae  et  plures  rationes,  quia  respectum 
ad  creaturas  connotant,   393  D',  420 A'. 

—  Inter  divinas  ideas  non  est  ordo  di- 
gnitatis,  originis  aut  prioritatis,  XX  420 
D',  421 C,  non  tamen  inordinatae  sunt  nec 
confusffi,  421  C,  quoniam  ordinatae  ad 
ideata  vel  causata,  421 A. 

Ideae  et  attributa  sunt  in  Deo  perfe- 
ctiones,  XX  421 D,  sed  non  omnes  per- 
fectiones  Dei  dici  possunt  ideae  vel  attri- 
buta,  421 B',  nec  attributa  ideae,  quoniam 
dicunt  ideae  respectum  ad  ideata,  421 D'. 

—  Contra  Durandum  asserentem  ideam 
esse  ipsum  objectum  seu  rem  intelle- 
ctam,  XX  400C,  et  ideo  non  esse  divinas 
ideas  ipsam  essentiam,  quae  non  est  a 
creaturis  perfecte  imitabilis,  sed  res  cre- 
abiles  ut  a  Deo  intellectas,  401 B,  con- 
tendit  Cartusianus  objectum  rationem 
ideae  non  habere,  nec  pariter  creatas 
essentias  ut  a  Deo  intellectas,  402  A,  sed 
divinas  ideas  esse  vel  ipsam  Dei  esseu- 
tiam  ut  a  creaturis  utcumque  imitabi- 
lem,  402C,  D,  et  substantificatricem  ea- 


rum  rationem,  401 B',  vel  increatas  si- 
militudines  exemplaresque  universorum 
rationes  in  Deo  formaliter  exsistentes, 
402C,  403A,  C,  A',  404A,  qme  Deo  prin- 
cipium  sunt  cognoscendi,  403D,  404C, 
et  agendi,  404D,  B',  C,  D',  ita  quod  in 
Deo  super  essentiam  addil  idea  rationem 
formae  exemplaris,  399 C.  —  Quo  sensu 
conveniat  divinae  essentiae  esse  ideam, 
XX  397D';  quomodo  simplex  Dei  essen- 
tia  esse  possit  universorum  idea  et  ex- 
emplar,  396C,  399A',  quam  cognoscen- 
do,  cognoscat  Deus  universa,  396B',  C; 
quomodo  immensa  Dei  essentia  idea  sit 
entis  limitati,  406B,  D',  nec  gravetur 
habere  in  mente  creata  esse  diminutum, 
406C,  407 B.  — QuomodoeognoscatDeus 
per  ideas,  XX  395C,  B',  398C,  vel  in 
ideis,  398  B',  et  per  unam  essentiam 
suam  et  plures  ideas  universa  intelligere 
valeat,  393B,  410A.  Per  ideas  cognitio- 
nem  habet  speculativam  et  practicam 
rerum,  XX  396A,  sed  potius  practicam, 
399 A;  in  his  enim  quaecumque  divina 
providentia  fiunt,  incommutabiliter  prae- 
definita  sunt,  XXI  245B,  ab  his  procedit 
omnis  virtus,  sive  generalis  sive  specia- 
lis,  245C,  in  his,  ut  dicitur,  intelligunt 
angeli  quaecumque  in  hoc  mundo  fiunt 
et  sunt,  245 A. 

Multa  sunt  quae,  juxta  Henricum,  ideam 
non  habent  in  Deo,  videlicet  intentiones 
secundae,  formae  artificiales,  XX  407  A', 
relationes  sive  respectus,  407B',  omnia 
praedicamenta,  praeter  substantiam,  qua- 
litatem  et  quantitatem,  407 C,  primae  in- 
tentiones,  ut  genus  et  differentia,  408A, 
413B',  individua  sub  specie,  quia  nihil 
reale  addunt  ad  essentiam  speciei,  408 

B,  B',  413C,  419C,  numeri,  408C,  ne- 
gationes  et  privationes,  409B.  —  At 
contra  non  desunt  qui  dicant  Deum 
ideam  habere  materiae  primae,  XX  41 1B, 

C,  412D',  motus  et  temporis,  4HC,  pri- 
vationis,  saltem  in  quantum  est  habi- 
tualis  inchoatio  formae  in  materia,  412 
B,  414D',  accidentium,  412 C,  saltem 
eorum  quae  superveniunt  subjecto,  413 


IDE 


298 


IIJI 


C,  individuorum,  412D,  414A',  D',  ma- 
lorum,  saltem  in  quantum  res  sunt,  412 
D',  414  D',  imperfectorum,  424A,  imo 
impossibilium,  ut  Chimaerae  et  hirco- 
cervi,  414 D',  non  autem  eorum  quae  nec 
fuerunt,  nec  unquam  erunt,  412B',  nisi 
in  quantum  idea  principium  est  ea  cog- 
noscendi,  413 A'.  —  Cf.  Cognitio,  Deus, 
Ratio. 
IDENTITAS,  aequalitas  et  similitudo  in  hoc 
conveniunt  quod  fundantur  omnes  super 
ens  in  communi,  XX  103A,  et  super 
unum,  102  A',  sed  in  hoc  differunt  quod 
identitas  fundatur  super  ensutest  quid, 
aequalitas  ut  est  quantum,  similitudo  ut 
est  quale,  102D';  identitas  a  substantia 
computatur,  aequalitas  a  quantitate,  si- 
militudo  a  qualitate,  102B,  unum  enim 
in  substantia  facit  idem,  in  quantitate 
aequale,  in  qualitate  simile,  9G  C  ;  ad 
identitatem  requiritur  unitas  secun- 
dum  numerum,  ad  aequalitatem  et  simi- 
litudinem  uuitas  secundum  speciem 
dumtaxat,  96B';  et  his  tribus  relationi- 
bus,  quae  sunt  inconvertibiles,  distincle 
dividitur  ens,  103B.  — Identitas  ex  tri- 
plici  fonte  oriri  polest,  XIX  278 B'.  — 
In  divinis  identitas  similitudini  non  con- 
trariatur,  quia  realiter  idem  sunt,  XX 
2S0A',  nec  in  sola  privatione  consistit, 
sed  aliquid  ponitin  personisdivinis,  101 
B;  quomodo  in  essentioe  idenlitate  ser- 
vetur  personarum  distinctio,  XIX  179C, 
187B,  A'.  —  Simplicitati  divinae  repu- 
gnat  omnis  non  identitas  ex  natura  rei, 
XIX  173A,  A',  quia  summa  et  infinita 
est  ex  natura  rei  identitas,  173B,  et  mul- 
to  magis  repugnant  multas  non  idenlila- 
tes,  173A',  D',  quod  tamen  foret,  173  B, 
si  cum  Scoto  poneretur  in  attributis  Dei 
non  identitas  formalis,  162  D'.  —  Cf. 
JEqualitas,  Similitudo. 

Idem  significat  unitatem  in  supposito, 
XIX  298  D,  ideo  idem  et  diversum  imme- 
diate  ens  dividunt,  298  B,  C,  et  primae 
sunt  differentiae  entis  in  actu,  unde  ex 
eisdem  quibus  habet  res  esse  actu,  habet 
et  esse  idem  aut  diversum,  XXV  253A'. 


—  An  possit  esse  causa  distinctionis  et 
indistinctionis,  XX  356D,  362B',  esse  re- 
lativum  et  absolutum,  356A',  362B';  an 
idem  secundum  idem  et  respectu  ejus- 
dem  possit  esse  in  alio  et  econtra,  107A, 
B'.  —  Quid  de  adagiis :  Quaecumque  sunt 
idem  uni  et  eidem,  eadem  sunt  inter  se, 

XIX  187  A,  XX  358D;  Qua3  realiter  idem 
sunt,  supposito  uno,  supponitur  aliud, 

XX  356B',  C,  multiplicato  uno,  multi- 
plicaturaliud,  356D, 362B';  Idem  eodem 
modo  se  habens  facit  idem,  XXI  59B', 
66  B,  159 C;  Idem  respectu  ejusdem  ne- 
quit  esse  simul  agens  et  patiens,  XXI 189 
A',  movens  et  motum,  189B',  203B.  — 
Idem  numero  dicitur  secundum  supposi- 
tum,  idem  specie,  secundum  formam, 
XXIII  379  A.  Idem  numero  post  destru- 
ctionem  reparari  nequit,  XXV  245A', 
nisi  ab  agente  quod  operatur  in  instanti 
et  sua  essentia,  245B',  quia  motus  seu 
transmutatio  quae  desiit  esse,  eadem  nu- 
mero  repeti  non  potest,  257  C  ;  ideo 
quaecumque  subslantiam  habentcorrupti- 
bilem  motam,  non  reslaurantur  eadem 
numero,  XXI  92D',nec  forma  quae  cessit 
in  potentiam  materia?,  ex  ea  rursus  ea- 
dem  numero  reduci  potest,  XXIV  289 C, 
XXV  245B,  A':  quo  refelluntur  philoso- 
phi  asserentes  in  anno  vertenti  omnia 
praeterita  eadem  numeroreviviscere,  XXI 
92  D,  XXV  245  D',  246  D.  —  Eamdem 
tamen  substantiam  reparare  potest  Deus 
post  deslructionem,  XXV  257D,  et  id- 
circo  idem  numero  erit  homo  ante  et 
post  resurrectionem,  253  A',  C,  254  A, 
257  A,  quia  idem  numero  esse  quod 
secum  servat  anima,  corpori  iterum 
communicare  poterit,  244B',  257 B. 

Ad  veritatem  propositionis  non  suffi- 
cit  realis  terminorum  identitas,  sed  con- 
formitas  requiritur  formalis  rationis, 
XIX  316  D. 
IDIOMA.  Communicationis  idiomatum  in 
divinis  ratio  est  unio,  XXIII  361 D,  C. 

—  Communicatio  haec  fit  in  persona, 
non  in  natura,  quapropter  ubi  persona 
supponitur,  de  ea  preedicantur  attributa 


inx 


2!  10 


IGN 


utriusque  naturse,  XXIII 370 H;  excipiun- 
tur  Domina  qu;n  ipsam  unionem  impor- 
tanl,  1001).  —  Utriusque  naturae  proprie- 
tates  in  Christo,  dc  altera  pracdicari 
nequeunl  in  abstracto,  XXIII  18015'. 

IDOLOLATRIA  primo  Decalogi  praecepto 
prohibetur,  XXIII  604B',  C,  605B';  cur 
prae  aliis  vitiis  vocetur  fornicatio,  XXV 
184 A'.  —  Idololhyta  cur  sint  prohibila, 
XXIV  73  V. 

IGNATIUS  CS.),  H.  Joannis  discipulus,  An- 
tiochenus  episcopus  et  marlyr  (f  107), 
epistolam  a  B.  Virgine  accepisse  dicitur, 
XIX569C. 

IGNIS.  Cur  a  Moyse  non  exprimatur  ignis 
creatio,  XXII  7B',  et  ab  aliis  distinctio, 
83C,  84C.  —  In  principio  faclus  est, 
XXII  7B',  14 B',  ex  superiori  primordialis 
materiae  parte,  14C,  et  tertia  die  liberam 
accepit  formam  et  motum,  85 C.  —  Nul- 
lum  recepit  ornamentum,  praeter  lucem, 
XXII  111  B',  quia  habitari  nequit  variis 
de  causis,  H2A',  H3C,  sed  praecipue  ob 
ipsius  subtilitatem,  111 A',  et  naturam, 
quae  est  corpora  destruere,  111 A,  ita  ut 
nullum  animal  in  eo  vivere  possit,  ne 
salamandra  quidem,  XXII  TI2B',  XXV 
306 D'.  —  Ignis  est  omnium  elemento- 
rum  subtilissimum,  luminosissimum, 
XXI  350C,  et  rarissimum,  ultra  quod  ra- 
refieri  nequit  materia,  XXII  53 C.  Ejus 
propria  natura  lux  est,  XXII  61 D',  et  du- 
plicem  habet  proprietatem,  lumen  et 
calorem,  XXI  492B,  quarum  prior,  id  est 
lumen,  praestantior  est,  altera  (calor) 
efficacior,  492  C,  quia  tam  in  naturali- 
bus  quam  in  gratuitis  calor  est  qui  dat 
vitam,  492  D.  Verumtamen  non  ex  se  lu- 
cidus  est,  quia  in  propria  sphaera  non 
Iucet,  XXI  152B,  XXII  7C,  nec  in  aliis 
multis,  XXV  308D,  nec  creditur  lucere 
in  inferno,  308A'.  Quomodo  calefaciat, 
XX  34 A',  35  C.  —  In  propria  natura  re- 
motus  est  a  nobis,  nec  in  usum  nostrum 
venit  nisi  in  materia  aliena,  XXV  371 D'; 
maxime  a  terra  distat,  mediantibus  aere 
et  aqua,  XXI  lllD' ;  sphsera  ejus  duos 
constituit    coelos,    igneum    superius    et 


olympium  inferius,  XXII  61  D',  02  D,  ct 
extenditur  usque  ad  inferiorem  orbis 
lunac  partem,  61  D',  ultra  quam  non  pro- 
lenditur,  XXI  155A.  Num  cx  ignc  con- 
stel  ccelum  stellatum,  XXII  58 B,  C,  59A. 

—  Non  movetur  a  se  ipso  secundum  )o- 
cum,  quia  dividi  nequit  in  movens  et 
molum,  XXII  170B',  nec  alterabile  est 
ex  se  ipso,  ibid.;  semper  unus  est,  etsi 
successive  lignis  nutriatur,  XXII  398B, 
D',  399  D',  et  forma  suae  ignilatis  et  cali- 
ditatis  gignere  videtur  ignem  et  calorem, 
503A,  C,  ita  ut  ex  sua  natura  crescere 
possit,  et  reapse  cresceret  in  infinitum, 
nisi  impediretur,  XXV  309C.  —  Variae 
sunt  species  ignis,  ut  carbo,  flamma, 
lux,  XXII  40  D,  43 A';  item  sunt  ignes 
urentes  et  non  consumenles,  XXV  314 
C,  vel  qui  aquas  comburere  possunt, 
304 C,  aut  qui  aqua  non  exstinguuntur, 
304 C.  —  Cf.  Elementa. 

Ignis,  utpote  formalior  ceteris  ele- 
mentis,  XXII  93  C,  ad  mixtorum  gene- 
rationem  requiritur,  et  ad  aliorum  alte- 
rationem  elementorum,  107B',  et  quum 
millies  subtilior  sit  terra,  HOA,  usque 
ad  intima  corporum  penetrat  ad  com- 
plendam  mixtiooem,  107B',  110A;  quo- 
modo  in  ferro  ignito  coexsistant  ignis  et 
ferrum,  44B,  D.  —  In  corporibus  sensi- 
tivis  praedominatur,  non  secundum 
quantitatem,  quia  ea  consumeret,  XXII 
100  D,  sed  secundum  virtutem,  10GD, 
T10D,  et  plus  confert  ad  operationes  vi- 
ta?  quam  terra  et  aqua,  108A',  quoniam 
inslrumentum  est  sensitivae  virtutis,  110 
D;  quo  sensu  dicantur  quasdam  animan- 
tia  ex  igne  constare,  T12B'.  —  Ex  pro- 
pria  natura  habet  dissolvere  et  consu- 
mere,  XXIV 57 D',  homogenea  congregare 
et  disgregare  heterogenea,  XXII  135  C, 
sed  in  quantum  instrumentum  est  ani- 
mae  vegetativae  carnem  vegetat,  XXIV 
57 D',  et  quandoque  dicitur  medium  quo 
conjungitur  anima  corpori,  XXII  135A'. 

—  Cf.  Calor. 

Ob  suas  proprietates  maxime  aptus 
pst  ignis  mundum  purgare  a  sordibus 


IGX 


300 


IGN 


suis,  XXV  371 B',  ut  nobilissimum  ele- 
mentum  extraneae  commixtionis  non 
receptivum,  et  minus  quam  cetera  ab 
hominibus  infectum,  371  C.  —  Sicut 
igitur  per  aquam  diluvii  exstingui  opor- 
tuit  in  primis  hominibus  ardorem  con- 
cupiscentise,  XXV  370C,  ita  per  ignem 
judicii  in  ultimis  accendetur  frigiditas 
malitiae,  ibicl.;  an  ante  vel  post  judicium 
ventura  sit  illa  conflagratio,  370C,  374 
C,  an  eodem  igne  vel  pluribus,  370 D', 
374C.  —  Sunt  qui  putent  ignem  judicii 
ex  virtute  ccelestium  esse  generandum, 
XXV  369D',  sed  verior  sententia  tenet 
eum  fore  naturalem,369C,  vel  omnium 
vaporum  in  aere  exsistentium  inflam- 
matione,  37SB',  vel  omnium  mundano- 
rum  ignium  congregatione,  370 A,  371 C, 
372A,  forsan  etiam  ignis  infernalis,  371 

C,  375A',  et  ejusdem  esse  speciei  cum 
igne  elementari,  372B.  —  Ad  abstergen- 
dam  fceditatem  peccati,  eo  usque  pertin- 
get  quousque  ascendit  fumus  sacrificio- 
rum  idolorum  et  daemonum  malignitas 
in  aere  caliginoso,  XXV  370A',  sicut 
olim  aqua  diluvii,  370A',  373A',  ad  abo- 
lendam  vero  vetustatem  corruptionis, 
ascendet  quantum  patent  elementa,  370 

D,  usque  ad  ultimum  sphaerae  ignis,  370 
B';  ccelos  tamen  non  purgabit,  370B', 
372D,  nec  paradisum  terrestrem,  373B'. 
—  Neque  sola  naturali  virtute  aget,  XXV 
369 A,  neque  sola  supernaturali,  369  C, 
sed  utraque  simul,  369D.  Propria  virtu- 
te  elementa  purgabit,  XXV  369A',  372 
B',  et  omnium  viventium  corpora  con- 
sumet,  374  B;  sed  virtute  divina  vim 
purgandi  habebit  et  deorsum  labendi, 
372  D,  item  sic  elementa  purgandi  ut  ea 
non  consumat,  373 D,  damnandos  affli- 
gendi,  bonos  autem  minime,  aut  saltem 
nisi  quantum  requirunt  levia  eorum  pec- 

"~cata  ut  expientur,  374C.  —  Peracto  ju- 
dicio,  malos  secum  involvet  et  cum  eis 
in  infernum  descendet,  XXV  370C,  ad 

[^augendum  ignem  infernalem,  374 D',  vel, 
juxta  alios,  quod  in  eo  ustivum  est  et 
grossum,  ad  infernum  descendet,  quod 


lucidum  et  subtile,  manebit  superius, 
374 C,  375  C,  466  C,  vel  tandem  totum 
in  praejacentem  materiam  resolvetur, 
375A'.  —  Post  judicium,  splendidus  erit 
ut  sidera,  XXV  386 D.  —  Cf.  Judicium. 

Ob  suam  activitatem  maxime  afflicti- 
vus  est  ignis,  XXV  466B',  et  vim  habet 
summopere  purgativam,  466C,  ideo  tam 
in  purgatorio  quam  in  inferno  praecipue 
adhibetur  contra  peccatores,  466  B',  ve- 
rumtamen  animam  affligere  nequit  pro- 
pria  virtute  immediate,  sed  tantum  ut 
instrumentum  divinae  justitise,  469D.  — 
In  purgatorio  igitur  esse  ignem  de  fide 
est,  XXIV  548C,  qui  creditur  corporeus, 
542D',  548D,  et  ex  sua  natura  perpetuus, 
etsi  finem  sit  accepturus,  543A'.  —  Ani- 
mas  non  calefacit,  XXIV  546  B,  C,  nec 
vi  sua  naturali  affligit,  sed  tantum  vi 
supernaturali,  543  B,  et  tanquam  instru- 
mentum  divinae  justitiae,  543A.  —  Quo- 
modo  eas  purget,  XXIV  548A'.  —  Cf. 
Purgatorium. 

Ignis  inferni  non  est  metaphoricus, 
ut  vult  Avicenna,  XXV  307  A',  nec  spi- 
ritualis  tantum,  ut  senserunt  alii,  307D, 
sed  vere  corporeus  et  naturalis,  308A, 
etsi  forsan  non  sic  materialisut  terrenus 
ignis,  307 C,  308B,  et  ejusdem  speciei 
cum  igne  terreno,  308D,  quia  una  est 
dumtaxat  ignis  species,  quae  diversifica- 
tur  pro  diversitate  materiarum  quibus 
inest,  308C;  tenebrosus  creditur  et  hor- 
ridus,  XXI 350  B,  fa?culentus,  turbidus  et 
quasi  fumosus,  XXV  467  D.  —  Quum 
inaestimabilis  sit  caliditatis,  XXV  304A', 
309A,  315 A',  prae  ceteris  elementis  ex- 
primitur,  quia  magis  afflictivus,  313B'. 
—  Quomodo  dicatur  daemones  comitari, 
XXI  350 A,B',  352C,  B',  353D';  an  eos 
torqueat  spiritualiter  tantum,  350B',  351 
C,  aut  etiam  materialiter,  350D',  351 C, 
354D',  et  quomodo,  355A.  —  Juxta  quos- 
dam,  sola  apprehensione  in  damnatos 
agere  potest,  XXV  470D,  sic,  ut  corpori- 
bus  eorum  in  sua  naturali  dispositione 
manentibus,  absque  immutatione  et  ca- 
lefactione,  470A',  intensissimus  sequa- 


ii  ;n 


m 


II  !N 


tur  dolor,  470B' ;  quod  naturaliter  fieri 

nequit,  470 C,  ideo  non  nisi  supcrnatura- 
liter  paterentur,  470  D',  nec  ad  hoc  opus 
esset  igne,  471 A.  —  Quamobrem  tenent 
alii  igncm  in   auimas  scparatas  agere, 
XXV310D,  ct  in  daemones,  3151),  non 
simplici  visu,  3101),  aut  appreheusione, 
310 A',   sed    unione  cum   anima,  311 B, 
quam  alligatam  lenet,  juxta  Thomam  et 
alios,  3HD,  316D',  317 A',  quia  ex  pro- 
pria  natura  habet  quod  spiritui  sit  uni- 
bilis,  et  ex  ordinatione  divina  quod  pos- 
sit  eum  alligatum  detinere,  313 C,  et  sic 
animam  torquet,  sive  per  modum  influ- 
entis,  sive  permodum  detinentis,  311  B\ 
Vel,  ut  docent  Henricus,  Cartusianus  et 
alii,  agit  ipso  contactu,  XXV  310D',  311 
D,  non  modo  ut  res  afflictiva,  317  A,  sed 
in  quantum  calidus,  ut  instrumentum  di- 
vinae  justitiae,  310D',  miro  et  incognito 
modo,  316B,  mediante  vi  supernaturali- 
ter  animae  impressa,  juxta   Henricum, 
317C,  vel  simpliciter  actione  naturali, 
juxta  Cartusianum,  318A,  B,  et  post  ju- 
dicium  affliget  eam  in  corpore,  469  D. 
Quibus  respondent  alii,  quia  anima  dam- 
nata,  utpote  forma  spiritualis,  a  forma 
corporali  aliqua  pati  nequit  ante  diem 
judicii,  XXV  471 D',  nec  etiam  corpori  re- 
unita  materiales  ignis  impressiones  sus- 
cipere  potest,  472 A,  ideo  vel  sola  ima- 
ginatione    vel    propter    unionem    cum 
corpore  spiritualiter  torquebitur,  472B; 
nec  tamen  otiosus  erit  ignis,  quia  et 
corpora    corporaliter    cruciare    poterit, 
472D',  et  peccatores   magis  retrahit  a 
peccando,  473A. 

Damnatorum  autem  corpora  vere  affli- 
get  ignis,  XXV  314B',  471B',  sive  actio- 
ne  intentionali,  secundum  nonnullos, 
312A,  sive  naturali,  secundum  alios  et 
Cartusianum,  316A,  317B',  vere  ea  ca- 
lefaciendo,  312 C,  471 B',  ut  testantur 
Scriptura,  317  C,  et  revelationes,  318 A, 
eaque  corrumpet,  saltem  quantum  ad 
esse  accidentale  et  bonam  dispositionem, 
311 D',  314B',  sed  illa  non  consumet,  312 
A',  314B',  vel  ex  dispositione  materiae 


cui  incorjwratur,  312  B',  vel  ex  disposi- 
tiono  corporum  ipsorum,  312 D',  vel  for- 
san  quia  ignis  est  urens  tanlum,  non 
consumens,  304A',  314C,  ut  ignis  ille 
qui   Moysi   in  rubo  apparuit,  305C,  et 
illo  qui  olim  multa  martyrum  corpora 
illaesa  servavit,  304B'.  Ulrum  principa- 
lius  affecturus  sit,  animam  an  corpus, 
XXV  312  C.   Ceterum  damnatos  omnes 
eodem    non    cruciat    modo,    XXV    355 
B'.   —  An    cessante   motu   coeli,   ignis 
infernalis   operationem    relenturus  sit, 
XXV   306  C,   312  D.  —   Cf.    Infernus. 
Ut  ceteris  elementis  igni  prseesse  di- 
xerunt  philosophi  quemdam  spirituum 
ordinem,  quos  praecipue  colebant  Chal- 
daei,  XXI  359  B,   et  inde   nata  videtur 
ignis  idololatria,  ibid.  —  Cur  super  Apo- 
stolos  requieverit  Spiritus  Sanctus  sub 
specie  ignis,   XIX  572  C,  573  A,  B\  C, 
574  B;  utrum  ibi  verus  fuerit  ignis,  576 
B,  577B,  C,  B',  C,  D',  578  C. 
IGNORANTIA  quid  sit,  XXI  316A',  et  quo 
a  nescientia  et  oblivione  differat,  401 B', 
ab  errore  et  inconsideratione,  316  A'.  — 
Multipliciter  sumitur   :  pro   privatione 
scientiae,  quae  sequela  est  originalis  pec- 
cati,  XXII  240  B',  pro  nescientia  quae 
est  imperfectio  naturalis,  240D',  pro  ne- 
scientia  rei  quam  quis  seire  tenetur,  241 
A.  —  Ex  triplici  fonte  oriri   potest  :  ex 
negligentia  discendi,  XXI  401  D',  ex  sci- 
torum  oblivione,  ex  inconsideratione  in- 
tellectus,  402A.  Culpabilis  ignorantia  ex 
voluntatis  deordinatione  venit,  prout  est 
carentia  scientis  debitae,  XXI  395C,  et 
etiam  prout  est  obnubilatio  scientia?  ha- 
bitae,  juxta    Henricum,   396  A,    contra 
alios,  395B';  pcenalis  autem  ignorantia 
praecedit  pcenalem  voluntatis  deordina- 
tionem,  XXI  396  A.  —  Duplex  est,  altera 
pcenalis,  quae  originale  peccatum  sequi- 
tur,  XXI  394C,  et  ad  culpam  non  impu- 
tatur,  394  D',  altera  vitiosa,  quee  ex  dis- 
cendi  negligentia  oritur,  394D',  et  ex 
qua  peccatur,  395B ;  vel  triplex  :  con- 
trariae  dispositionis,  quae  ex  multis  acti- 
bus  erroneis  generatur,  XXI  499B',  pri- 


IGN 


302 


ILL 


vationis,  id  est  agendorum  qute  quis  sci- 
re  tenetur,  499C,  quae  dicitur  peccatum 
vel  conjuncta  peccato,  499B',  et  negatio- 
nis,  seu  simplex  carentia  cognitionis 
antequam  habeatur,  quse  in  angelis  acci- 
dere  potest,  499C  —  Nec  in  angelis  nec 
in  primo  homine  potuit  esse  poenalis 
ignorantia,  XXI  394C,  ideo  ex  ignoran- 
tia  non  peccaverunt,  304C,  306C,  312 
D',  3I6A',  sed  potuit  et  potest  esse  ne- 
scientia,  seu  carentia  cognitionis,  499 
C,  quia  etsi  omnes  divinam  intueantur 
essentiam,  501 A',  non  in  ea  universos 
ejus  effectus  vident,  503 B,  XXV  382 D, 
et  quamvis  puram  habeant  notitiam  ho- 
rum  quse  norunt,  de  unoquoque  actu 
hierarchico  non  habent  notitiam,  XXI 
499D' ;  quo  sensu  dicantur  ignorare  diem 
judicii,  XXV  360  A'.  —  Daemon  nihil 
ignorat  de  naturalibus  quae  per  habitus 
innatos  a  principio  cognovit,  sed  de  aliis 
multa  ignorat,  aut  non  nisi  per  conje- 
cturam  novit,  XXI  402A.  —  In  homine, 
praeter  nescientiam  habetur  ignorantia 
quae  est  poena  peccati,  XXII 20SB.  —  <?/'. 
Adam,  Angelus. 

ln  re  morali  multiplex  est  ignorantia, 
XXII  242  D,  et  diversimode  ad  actum 
refertur,  242  A'  :  est  enim  ignorantia 
vincibilis  et  invincibilis,  242  D,  erro- 
nea,  241  C,  affectata,  241  D,  242  D, 
crassa,  241 D',  juris,  241B',  et  facti,  241 
B',  242 A',  244C;  ignorantia  vincibilis 
proprie  dicitur  error,  XXII  244B.  — 
Ignorantia  modo  est  peccatum,  XXII 243 
A',  modo  excusat  a  peccato,  XXIV  237 
B',  modo  peccatum  gravat,  237C,  modo 
nec  excusat  nec  gravat,  237 D'.  —  Igno- 
rantia  invincibilis  non  est  peccatum, 
XXII  243 D',  sicut  nec  ignorantia  eorum 
quae  scire  non  tenemur,  241 A,  et  quae  de 
salutis  necessitate  non  sunt,  244 A';  sed 
ignorantia  eorum  quae  credere  et  agere 
debemus,  peccatum  est,  241 B,  242B, 
243  C,  quidquid  dicat  Durandus,  243D, 
quia  non  modo  in  nobis  sed  a  nobis  est, 
241  B;  peccant  igitur  ignorautes  quae  ad 
eorum  spectant  officia,  242B,  244A,  D? 


aut  qui  non  implicite  saltem  norunt  quae 
sint  mortalia  peccala,  245C;  pariter  ju- 
ris  universalis  ignorantia  grande  est 
peccatum  pertinens  ad  infidelitatem  vel 
ad  negligentiam,  XXIV  237 C.  —  Pecca- 
luin  ignoranliae  actuale  est,  juxta  quos- 
dam,  XXII  242  C,  originale,  juxta  alios, 
245C;  quamdam  saltem  habet  conve- 
vientiam  cum  originali  et  actuali,  245D, 
et  unum  est  ex  quatuor  ab  originali  in- 
flictis  vulneribus,  245 A';  in  Filium  prae- 
cipue  esse  dicitur,  et  in  Adam  potuit 
accidere,  XXII  579A'.  Ignorantia  tamen 
non  est  peccatum  nisi  in  quantum  vo- 
luntatern  habet  concomitautem,XXII  381 
B,  vel  concupiscentiae  conjuncta  est, 
ibid.;  quo  sensu  omnis  peccator  dicatur 
ignorans,XXI305D,  313A,B,  XXII 382A. 

—  Ignorantia  quantum  minuit  volunta- 
rium,  tantum  minuit  et  peccatum,  XXII 
241 A',  B',  C,  D',  242C;  est  igitur  igno- 
rantia  qure  excusat  a  toto,  id  est  invin- 
cibilis,  241 B',  C,  242D',  est  quae  excusat 
non  a  toto,  sed  a  tanto,  scilicet  ignoran- 
tia  juris  et  vincibilis,  243A',  est  quae 
nullatenus  excusat,  242  D',  243D,  244 A', 
sed  accusat  potius  et  aggravat,  243C, 
nempe  ignorantia  crassa,  241 C,  D',  et 
eorum  quae  scire  tenemur  ex  officio, 
244  A,  A'.  Ignorantia  facti  involuntarium 
causans  a  culpa  excusat,  non  autem 
ignorantia  juris  affectata,  XXII  527 D; 
item  ignorantia  circumstantiae  excusare 
potest,  XXIV  237 C,  si  ignoretur  circum- 
stantia  quae  facit  peccatum,  237  B' ;  igno- 
rantia  vero  juris  qua  quis  peccatum 
quoddam  confiteri  negligit,  non  excusat 
eum  a  fictione,  571 A. 

ILLAPSUS.  Aliter  illabitur  Deus  modo  ge- 
nerali  omnibus  creaturis,  XXV  409  A, 
aliter  modo  speciali  Beatis,  408 D,  D'. 

—  Processio  temporalis  Sancti  Spiritus 
in  animas  per  dona  gratitegratum  facien- 
tis,  XIX  512A,  B,  C,  non  est  simpliciter 
processio  alicujus  doni  creali  in  animam, 
sed  ipsius  Spiritus  Sancti,  518  C,  519 
A,  B,  qui  per  se  illabitur  creaturae, 
quasi  motor,  rector,  516C,  C,  520A',  et 


ILL 


303 


ii  i 


objectum  fruitionis,  B19B,  C,  sive  im- 
perfectio  in  terra  per  dona  gratiae,  sive 
perfeetto  in  ccelo  per  dona  gloriae,  519C 

—  Angeli  tam  boni  quam  mali  intra  ho- 
minum  corpora  illabi  possunt,  XXI  4(i0 
G,  C,  intra  limites  scilicet  quantitatis, 
non  essentiaa,  459  A',  sed  animabus  illa- 
bi  nequeunt  et  exlra  manent,  459B',  4G0 
A,  461  C,  eas  ab  exlra  moventes,  459D', 
quasi  circumvallando,  460C,  vel  obsi- 
dendo,  461  B. 

ILLEGITIMUS.  Vide  Legitimitas,  et  Spurii. 

ILLUMINATIO  superna,  ad  intelligentiam 
Scripturarum  maxime  necessaria,  XIX 
42,  per  cordis  munditiam  acquiritur, 
ibid.,  voluntatis  pcrversilale  impeditur, 
47.  —  Juxta  Augustinum,  illumiuatio  lu- 
ciseeternaeindesinenterinmenteoperatur 
abditum  intelligendi  actum  et  animam 
sibimet  revelat  absque  phantasmate,  XIX 
276  D;  et  sic  in  hac  vita,  quadam  super- 
na  illuminatione  Deum  clarius  couspici 
quam  fide,  XXIII  425D,  tenent  tam  phi- 
losophi,  426A",  quam  theologi,  426A,  B'. 

—  Sicut  in  corporalibus  sic  in  spiritua- 
libus  duplici  modo  fit  illuminatio,  XXI 
529B,  primo,  lumen  causando  et  effun- 
dendo,  et  sic  proprium  est  Deo  illumi- 
nare  angelos  et  animas,  529  C,  secundo, 
proponendo  aliquid  participans  Iumen, 
aut  aliquid  faciendo  quo  menti  lumen 
ostenditur, 529B,  et  itaangeli  superiores 
illuminant  inferiores,  529 D,  vel  disposi- 
tionem  faciendo  vel  obstacula  removen- 
do,  529 A'.  — Aliter  igiturfit  illuminatio 
a  Deo,  aliter  ab  angelis,  XXI  503  B',  505 
C,  aliter  ab  hominibus,  503C;  animam 
quoad  superiorem  partem  et  directe  so- 
lus  illuminat  Deus,  522B,  D,  quoad  infe- 
riorem  partem  multipliciter  illuminant 
angeli,  522 C,  A',  quocirca  per  eorum 
ministerium  f iunt  di vinee  revelationes  ad 
homines,  462 C. 

Illuminatio,  prout  est  actus  hierarchi- 
cus  in  angelis,  non  est  visio  beatifica, 
XXI  501 D,  nec  Iumen  gratiae  aut  gloriae, 
504B',  sed  remotio  ignorantiae  qua  labo- 
rare  possunt  angeli,  479D',  502D',  seu 


assumpliodiviiia'  scionlho,  500C,  502C, 
504C,  el  idern  est  ac  purgatio  et  perfe- 
ctio,  500A,  C,  lumen  enim  divinum  an- 
gelis  collatum,  propellendo  ignorantiam, 
intellectum  simul  illuminat,  501 A,  et 
perficit,  501 B.  —  Item  differt  a  locutio- 
ne,  XXI  535B',  quia  etsi  omnis  illumi- 
nalio  sit  locutio,  non  econlra  omnis  lo- 
cutio  est  illuminatio,  537B;  ad  omnes 
quidem  pertinet  loqui,  537D,  561D',  sed 
ad  superiores  dumtaxat  illuminare,  537 
A',  562A.  —  Penes  diversum  modum 
recipiendi  illuminaliones  distinguuntur 
hierarehiae,  XXI  477C,  479A  :  prima 
enim  eas  participat  immediate  et  puras, 
478A,  479C,  secunda  mediale  et  compo- 
sitas,  47SA,  479B',  tertia  magis  adhuc 
compositas,  478B,  479C,  humana  medi- 
antibus  angelis,  478B',  et  sensibilibus 
circumvelatas  symbolis,  479D'.  —  Pri- 
ma  a  Deo  immediate  illuminatur  et 
illuminat  alias,  XXI  500D,  secunda  a 
prima  illuminatur  et  illuminat  tertiam, 
ibicl.,  tertia  ab  aliis  illuminatur  et  illu- 
minat  ecclesiasticam,  ibid.;  similiter,  in 
qualibet  hierarchia  supremus  chorus 
illuminat,  non  illuminatur,  medius  il- 
luminatur  et  illuminat,  infimus  illumi- 
natur,  non  illuminat,  500 A'.  Ethaec  illu- 
minatio  inferiorum  a  superioribus  post 
diem  judicii  permanebit,  XXI  51 2  B', 
item  et  hominum  ab  angelis,  513B,  quia 
ipsa  indigent  ad  acquirendum  et  conser- 
vandum  quorumdam  scientiam,  513A.  — 
Quum  ergo  illuminalio  secundum  ordi- 
nem  procedat  a  superioribus  ad  inferio- 
res,  XXI563D,  secundum  ordinem  na- 
tura?,  ab  angelis  descendit  ad  homines, 
562A,  563  C,  sed  secundum  ordinem 
gratiae,  homines  possunt  illuminare  an- 
gelos,  563  D',  Christus  et  B.  Virgo  omnia, 
564 A;  an  in  angelis  accidat  superiores 
ab  inferioribus  illumiriari,  505 D.  —  Quo- 
tuplex  sit  angelorum  ad  invicem  illumi- 
natio,  XXI  500B';  quomodo  illuminent 
vel  coangelos  suos,  411 B',  501B,  503A', 
504C,  C,  505 C,  506D,  A',  528C,  vel 
homines,  503 B'.  —  Cf.  Hierarcbia. 


IMA 


304 


IMA 


Ad  illuminativam  viam  pertineutdona 
intellectus  et  consilii,  XXIII  549  A'.  Cf. 
Perfectio,  Purgatio. 
ILLUSIO  in  magicis  actibus  tripliciter  fieri 
potest,  agentium  subtilitate,  XXI  426  C, 
virtute  quorumdam  mineralium,  ibid., 
et  ope  deemoniorum,  ibid.  —  Sensus 
exteriores    illudere   possunt    daemones, 

XXI  427 A,  et  etiam  interiores,  433 B', 
ita  ut  videre  se  putet  homo  quae  non  ad- 
sunt,  434 A,  vel  videre  nequeat  quae 
adsunt,  434C;  item  et  phantasiam,  ut 
sibi  efformet  phantasmata,  ut  fit  in  fe- 
bricitantibus,  456A,  melancholicis,  456 
B,  hallucinatis,  456  C.  et  necromanticis, 
456  D. 

IMAGINATIO.  Vis  imaginativa  est  potentia 
activa,  quam  perperam  vocantaliqui  in- 
tellectum  possibilem,  XXII  127  A;  ad 
sensus  interiores  pertinet,  XXI  408D, 
409D',  et  ad  sensualitatem,  sicut  ratio 
speculativa  ad  voluntatem,  XXII  279  C. 
—  In  posteriori  cerebri  parte  organum 
habet,  unde  cum  sensu  communi  com- 
municat,  XXI  433C,  et  ad  cellam  logi- 
sticam  species  intelligibiles  deferuntur, 
411 C;  quum  autem  sit  vis  organica,  in 
animabus  separatis  non  remanet,  XXV 
307  C,  316C.  —  Imaginatio  habet  rerum 
imaginatarum  virtutem,  XXV  473  C,  et 
adeo  fortis  esse  potest  ut  imaginans  ne- 
queat  inter  rem  et  imaginem  ejus  discer- 
nere,  473D,  et  ipsa,  re  absente,  seque 
moveat  et  operetur  ac  res  ipsa,  472  D,  ut 
fit  in  somniantibus,  472B',  et  in  multis 
aliis,  472D,  473 D.  Item  a  vi  motiva  sic 
quandoque  confortatur,  XXI  404 C,  et  ad 
propheticum  splendorem  prope  accedat, 
404  B',  et  nonnunquam  apprehensiones 
ethorripilationesmirabilesasensibilibus 
accipiat,  404A,  D',  quia  vis  apprehen- 
siva  subest  motivee,  404  A';  preeterea  ab 
angelis,  sive  bonis  sive  malis,  species 
sensibiles  et  imaginationes  recipere  pot- 
est,  408D.  —  Qui  vi  prsestant  imaginati- 
va  optimi  sunt  mathematici,  XXI 169C, 

XXII  436  D,  inepti  naturales,  pessimi 
metaphysici,  XXI 169C;  non  possunt  cre- 


dere  nec  plenum  nec  vacuum  nec  tem- 
pus  esse  extra  mundum,  169B,  nec  in- 
corporea  hic  esse  neque  in  loco  neque 
in  tempore,  quia  imaginatio  eorum  for- 
tior  est  intellectu,  169  C. 
IMAGO  varie  definitur,  XX  275 D,  B',  C, 
et  sumitur,  XIX  288  A'.  —  Non  est  quali- 
tas,  sed  relatio  in  qualitate  fundata,  XX 
275C,  et  relative  dicitur  ad  aliud  cujus 
similitudinem  gerit,  XIX  288  A'.  —  Ex 
indifferentia  speciei  causatur,  XX  275 
C  ;  tria  preesupponit,  XIX258B,  in  tribus 
consistit,  258 A',  XX  279  A,  et  duobus 
perficitur,  XIX  269  D*.  —  De  ratione 
ejus  est  imitatio,  XX  275  C,  et  ex  parte 
rei  simililudinem  requirit  et  quamdam 
adeequationem,  275D,  279B,  ex  parte 
imitantium,  similitudinem  et  ordinem, 
275B';  et  in  quantum  expressam  dicit 
reprsesentationem,  XIX  258D',  ulriusque 
(exemplaris  et  imaginis)  similitudinem 
importat  perlingentem  ad  speciem,  255 
B',  259A',  insuper  et  originem,  XX  276 

B,  id  est  ut  ab  alio  simili  procedat,  XIX 
250B,  XX  276C,  279B;  sequalitatem  ve- 
ro  non  requirit,  nisi  ad  sui  ipsius  perfe- 
ctionem,  XIX  250C.  —  Minorem  dicit 
similitudinem  quam  signaculum,  XIX 
211 B,  majorem  quam  vestigium,  242C, 
244  C,  249  D',  255  B';  quid  distet  a  simi- 
Iitudine,  XIX  145A,  267D',  288B',  289B', 
290  A,  A',  et  a  vestigio,  255B'.  Perperam 
contendit  Scotus  irnaginem  esse  reprae- 
sentationem  partis,  vestigium  repraesen- 
tationem  totius,  XIX  245C.  —  Duplex 
est  rei  imago,  alia  quoad  exteriora,  ut 
statua  vel  species  intelligibilis,  XIX  250 

C,  alia  quae  eamdem  naturam  cum  re 
habet,  250 D'.  —  Cf.  Similitudo,  Vesti- 
gium. 

In  divinis  imago  dicit  essentiam  in 
recto  et  personas  in  obliquo,  XIX  145A, 
XX  276A',  id  est  essentiam  unam  in  tri- 
bus  personis  se  in  eadem  essentia  imi- 
tantibus,  ibid.;  importat  unitatem  cum 
distinctione,  XIX  145  C,  et  connotat  re- 
spectum  personarum  ad  invicem,  203A', 
et  imitationem  unius  ad  alteram  secun- 


IMA 


308 


IMA 


diiin  aliquid  iiiiuin,  1441!,  et  sic  essen- 
tialiter  et  personaliler  sumitur,  XX  276 
I),  277C.  —  In  divinis  igitur  est  imago, 
XX  2791),  quidquid  dicat  Durandiis,  27!) 
G,  non  quidem  in  divina  essenlia,  27AU. 
sed  in  personis,  2701),  27flC,  et  sicut  in 
creaturis  detenninatur  imago  quanlum 
ad  figuram,  quanlitalem  et  materiam, 
sic  in  divinis  quantum  ad  naturam  et 
natura?  rationem,  278 D.  —  Divinae  ta- 
men  essentia?  non  convenit  imaginis  ra- 
tio,  saltem  proprie,  quoniam  nihil  est 
quod  imitari  possit,  XX  27GD,  et  melius 
dicerelur  exemplar  quam  imago,  XIX 
288A';  pariler  nec  Spirilui  Sancto,  qui 
Patris  imago  dicit  nequit,  XX  277B,  quia 
non  procedit  per  modum  naturae,  sed 
voluntatis,  ut  amor,  277 B,  B',  nec  Filii, 
quia  imaginis  non  est  imago,  277D,  278 
D',  nec  utriusque,  quasi  ab  ambobus 
procedens,  277  A',  quia  proprie  imago 
non  est  nisi  unius,  277A,  B,  quamvis 
eum  imaginem  vocent  Gra?ci,  277 C,  ima- 
ginis  vocem  largius  sumentes,  277C',  et 
Durandus,  qui  in  hoc  Graecus  factus  vi- 
detur,  280B'.  —  Filio  autem  competit 
esse  Palris  imaginem,  XX  276B',277A', 
D',  278  D,  C,  non  tantum  appropriale, 
sed  proprie,  280B',  et  multipliciter,  278 
C,  279C,  et  perfectissime,  250B,  251  B', 
278B',  279B';  imago  igitur  dicitur,  tan- 
quam  Patris  expressivus,  XX  77 C,  et 
non  ad  imaginem,  propter  similitudinis 
perfectionem,  XIX  250  A'.  —  Cf.  Filius. 
Quaelibet  creatura,  quantum  de  boni- 
tate  et  perfectione  Dei  participat,  tantum 
dici  potest  ejus  imago,  XIX  250A,  in 
omni  igitur  creatura  est  aliqua  similitu- 
do  Dei,  255  A',  sed  in  sola  rationali  cre- 
atura  est  imago  seu  similitudo  speciei, 
ibid.,  sive  divinse  naturae,  255  B',  sive 
S.  Trinitatis,  255C.  —  In  irrationalibus 
non  nisi  improprie  et  imperfecte  inve- 
nitur  imago,  XIX  250  B,  D',  in  intelle- 
ctualibus  proprie,  250A,  proprie  sed  im- 
perfecte  in  homine,  250 D,  251  A,  A',  ma- 
gis  perfecte  in  angelo,  251 B,  A';  ideo, 
angelus,  qui  deiformem  habet  intelle- 


Ctum,'imago  Dei  dicitur,  non  ad  imagi- 
nem,  252 A,  homo,  qui  est  imperfecta 
imago,  250D,  et  imago  dicitur  propler 
simililiidinem,  et  ad  imaginem  proptor 
imperfeelionem,  250B',  mulier,  qua?  de 
viro  et  propter  virum  facla  est,  rt  infir- 
miorem  habet  intellcclum,  ne  ad  imagi- 
nem  quidem  facta  dicitur,  251 C.  —  Quo 
sensu  imago  Dei  dicalur  angelus,  XXI 
514C,  515A,  D,  et  homo,  XIX  145A,  C, 
256C,  207B,  288C,  D',  289A,  D,  D';  an 
sit  iste  imago  Verbi  tantum,  an  etiam 
totius  Trinilalis,  XIX  289C;  in  quo  per- 
feclius  reluceat  imago  divina,  angelo  an 
homine,  251 A,  252A,  C,  D,  XXIII  69D', 
viro  an  femina,  XIX  251  A'.  —  In  ralio- 
nalibus  est  imago  divina?  naturae,  in 
quantum  vivunt  et  intelligunt,  XIX  255 
B',  et  S.  Trinilatis  per  operationem  men- 
tis,  255C,  seu  actum  intelligendi,  255 
D'.  —  Cf.  Creatura. 

In  homine  Deitatis  imago  principali- 
ter  est  in  mente,  XIX  250B,  255 A',  et 
per  derivationem  in  corpore,  XX  275  D'; 
praecipue  in  cogniliva  consistit,  XXIV 
174  C,  deinde  in  amore,  XIX  259  B',  ideo 
quae  homini  tribuuntur  ratione  imaginis, 
primario  respiciunt  intellectum,  conse- 
quenter  affectum,  XXIV  174C.  —  Consi- 
derari  potest  tripliciter,  nempe  quoad 
dona  naturae,  gratiae  et  gloriae,  XIX  257 
C,  et  quoad  dona  gratiae  et  gloria?  deleri 
potest,  257C,  quoad  dona  naturae  rema- 
net  obnubilata  in  anima  peccatrice,  257 
B,  et  etiam  in  damnatis,  256  D'.  —  Re- 
formatur  per  fidem  in  rationali,  spem  in 
irascibili,  caritatem  in  concupiscibili, 
XXIV  H5C,  et  quo  magis  virtutibus  in- 
formatur  anima,  eo  limpidius  in  ea  relu- 
cet,  XIX  254 D',  257 C  —  Trinitatis  autem 
iinago  est  animaunitate  suae  essentia?  et 
trinitate  virium  suarum,  XIX  263  C.  In 
tribus  potentiis  attenditur,  XIX  250  B, 
254D,  255C,  256A,  D,  id  est  in  intelle- 
ctu,  voluntate  et  memoria,  258  D,  vel 
arbitrio,  ratione  et  voluntate,  272A',  C, 
vel  mente,  notitia  et  amore,  263D,  vita, 
apprehensione  et  affectu,  266D,  primo 


IMM 


30G 


IMM 


secundum  actus,  257A,  secundario  se- 
cundum  potentias  et  habitus,  257B,  et 
aliter  attenditur  in  actibus,  habitibus  et 
potentiis,  257C;  an  ad  imaginem  perti- 
neat  intellectus  agens,  XIX  266 D'  et  s. 
—  Imago  Trinitatis  in  potentiis  attendi- 
tur  proprie  per  earum  conversionem  ad 
Deum,  minus  proprie  per  conversionem 
ad  animam,  improprie  per  conversio- 
nem  ad  inferiora,  XIX  258B,  A',  259A', 
261 D.  —  Cf.  Homo. 

Imagini  Christi  irrogata  contumelia 
ipsi  Christo  irrogalur,  XXIII 194B';  item 
Sanctorum  imaginibus,  in  quantum  sunt 
Sanctorum  imagines,  impendendus  est 
idem  honor  ac  Sanclis  ipsis,  XXIII  191 
C,  192 A,  contra  Durandum,  193 C,  quo- 
niam  idem  est  motus  intellectus  in  ima- 
ginem  et  in  imaginatum,  XXV  421 C; 
idcirco  absque  idololatriae  vitio  adorari 
possunt  imagines,  XX  252A,  253A'. 

Imaginum  liber  (Thabit  ben  Curra  as- 
trologi,  ix°  saec.)  allegatur  de  tempore 
evocandi  daemones,  XXI  431 C,  et  de  ma- 
leficiis,  XXV  145B. 

IMMENSITAS.  Qua?  sit  Dei  immensitas,  XX 
440  D,  A',  441 A,  B;  an  necessario  sequa- 
tur  omnipotentiam,  439C,  440C.  —  In 
sua  immensitate  cognosci  potest  Deus 
cognitione  privativa,  non  autem  positi- 
va,  XIX  215B'. 

IMMEBSIO  in  aquam  non  est  de  necessitate 
Baptismi,  qui  aeque  fieri  potest  per  ad- 
spersionem  vel  effusionem,  XXIV  114 
D' ;  et  validus  est  sive  fiat  unica  sive 
trina  immersio,  H4B;  sed  rationabilior 
videtur  Bomanae  Ecclesiae  consuetudo, 
quae  baptizandum  ter  immergit  in  hono- 
rem  S.  Trinitatis,  114  C,  vel  triduanso 
sepulturae  Christi,  H4D,  et  ubi  viget, 
sub  gravi  servanda  est,  H5B,  etsi  non 
sit  de  necessitate  sacramenti,  ibid.  — 
Exponitur  immergendi  ritus,  XXIV  115 
C.  —  Quum  trina  immersio  ad  unicam 
ablutionem  referatur  per  intentionem, 
XXIV  115  A,  an  baptizatus  censendus  sit 
qui  post  primam  moritur,  H4A'.  —  Cf. 
Baptismus. 


IMMOBILITAS.  An  et  quo  sensu  Deus  dica- 
tur  immobilis,  XIX  375B.  —  An  in  coelo 
Beati  futuri  sint  immobiles,  affirmat 
Parisiensis,  XXV  474  B',  contra  Cartu- 
sianum,  475  A. 

IMMOBTALITAS  omnimoda  soli  Deo  com- 
petit,  XXI  514A,  XXV  286B';  creatura 
autem  quaelibet  ex  se  ad  nihilum  tendit, 
XXI  513D',  et  non  nisi  per  gratiam  quam- 
dam  dici  potest  immortalis,  ut  angelus, 
513D,  D',  515D'.  —  Homo,  utpote  e  con- 
trariis  compositus,  naturaliter  solubilis 
et  mortalis  erat,  XXII 188  A',  190D,  192 
A,  D',  sed  quia  supernaturaliter  animas 
ejus  in  statu  innocentias  concessum  fue- 
rat  corpori  esse  suum  perpetuum  com- 
municare,  nisi  obicem  poneret,  190  A', 
aliquo  modo  immortalis  erat  et  aliquo 
modo  mortalis,  189 A,  192D,  seu  simpli- 
citer  immortalis  erat,  et  mortalis  secun- 
dum  quid,  190  B',  quum  in  ipso  esset 
peccare  vel  non  peccare,  et  ideo  mori  vel 
non  mori,  190 A,  191 C,  251 D'.  An  in  ipso 
eadem  fuerit  potentia  moriendi  et  non 
moriendi,  XXII 193D,  A',  B'.  —  Sed  du- 
plex  est  immortalitas  :  alia  Adae  inno- 
centis,  XXII  193B,  quae  fuit  a  gratia 
gratis  data,  193C,  alia  Beatorum,  193A, 
quaj  esta  gratia  consummata,  193 D;  alia 
hominis  innocentis,  qui  potuit  non  mori 
per  usum  ligni  vita?,  XXV  286A',  alia 
Beatorum,  XXII  192D',  193A',  qui  mori 
nequeunt  a  causa  intrinseca  vel  extrin- 
seca,  XXV  286B'.  —  In  Baptismo  non 
restituitur,  quia  naturam  sequitur,  XXII 
426  D,  nec  redditur  nisi  in  resurrectione, 
426B',  sicut  Christo  collata  est  in  resur- 
rectione  gloriosa,  ibid.  —  Immortalis 
enim  est  anima,  non  modo  ex  sola  Dei 
volunlate,  ut  vult  Plato,  XXV  286  C,  sed 
tanquam  substantia  simplex,  immateria- 
lis  et  inorganica,  ut  multipliciter  proba- 
verunt  philosophi,  XXII  148  D',  et  ex 
animae  immortalitate  sequitur  et  corpo- 
ris  immortalitas,  XXV  285A',  quia  con- 
tra  animaenaturam  estesseextra  corpus, 
286  D,  nec  perfectione  naturali  plene 
frui  potest  sine  corpore,  246B',  258D, 


I.MI' 


307 


I.MP 


259B,  286 A',  ideo  ei  in  resurrectioue 
reddetur  corpus  gloriosum  immorlale, 
279  D,  sivc  quia  in  eo  ad  perfectam 
sequalitatem  redigentur  elementares  qua- 
litates,  279  B',  sive  quia  perfecte  anircue 
subjectum  erit,  279B',  283C,  286D',  vel 
propter  viitutem  aliquam  elementarem 
aut  coelestem,  284B',  286C,  aut  ob  Dei 
voluntatem  sic  disponentis,  juxla  Sco- 
tum,  285D',  286C,  aul,  secundmn  tlen- 
ricum,  ex  redundanlia  gloriue  anima?  in 
corpus,  qua  ab  eo  auferetur  omnis 
privatio,  287A.  —  Cf.  Mors,  Resurrectio. 

IMMUTABILITAS  an  et  quomodo  Deo  tri- 
buatur,  XIX  375 B,  et  Beatis,  378C.  — 
Quo  aliquid  immulabilius  esl,  eo  et  sim- 
plicius,  XIX  404D',  nibil  enim  admixtum 
potentise  omnino  incommutabile  esse 
potest,  405 A. 

IMMUTATIO  corrupliva  dispositionis  con- 
venientis  naturae,  radixestprima  passio- 
num  pertinentium  ad  fugam,  XXV  470 
A,  sicut  immutatio  inductiva  seu  con- 
servativa,  radix  est  passionum  pertinen- 
tium  ad  insecutionem,  470B ;  sed  non 
est  passio  nisi  ex  immulatione  in  virtule 
cognitiva  aut  organo  ejus,  470  C,  quia 
cum  immutatione  requiritur  apprehensio 
ejus,  470  B,  471 A;  ideo  inanimata  et 
insensibilia,  etsi  immutentur,  non  do- 
lent,  quia  non  sentiunt,  470C,  sensibi- 
lia  autem,  etsi  sentiant,  non  dolent  nisi 
immutentur,  471 B.  —  An  autem,  abs- 
que  laesiva  immutatione  organi  sensibi- 
lis,  valeat  apprehensio  sic  agere  in  vim 
tactivam,  ut,  non  immutato  organo, 
naturaliter  sequalur  dolor  inlensissimus, 
XXV  470  D,  nec  in  vita  prsesenti  possi- 
bile  videtur,  470 B',  nec  in  futura,  470 
C.  —  Cf.  Apprehensio. 

IMPASSIBILITAS.  Aliquem  esse  impassibi- 
lem  naturaliter  fieri  nequit,  XXI  79A'. 
—  Quum  primis  parentibus  fuerit  natura 
passibilis,  XXII  188A',  189A,  non  sim- 
pliciter  impassibiles  erant,  ut  Beati,  189 
B',  sed  aliquo  modo  passibiles,  aliquo 
modo  impassibiles,  sive  ab  intrinseco, 
189 A,  A',  sive  ab  extrinseco,  189  B',  192 


A\  —  In  Baptismo  non  rcsliluilur,  quia 
conditionem  sequilur  nalura?,  XXII  426 
D,  nec  reddelur  nisi  in  resurrectione, 
426B',  sicul  Christo  non  collata  est  nisi 
resurgenli,  ibid.  —  Impassibililas,  dos 
corporum  yloriosorum,  XXV  2761),  277 
D',  non  esl  mera  privatio  passibilitatis, 
277 B,  sed  potenlia  qua  omni  violenliai 
resistere  polerunt,  277 C;  justiliae  cor- 
respondet,  277 D',  sanitatem  et  diuturni- 
tatem  continel,  278  B;  aliqualiler  1'uit 
in  Adam,  non  erit  in  pueris  cum  origi- 
nali  defunctis,  277  C.  —  lmpassibilia 
esse  corpora  gloriosa  requirit  animoe 
felicitas,  XXV  287 B,  ideo  impassibilia 
erunt  et  ab  intrinseco,  quia  in  eis  non 
servabunt  elemenla  actiones  quae  ten- 
dunt  ad  pugnam  et  dissolutionem,  284 
C,  287 C,  et  ab  extrinseco,  284  D',  ab 
oinui  elemenlorum  influenlia,  284A,  et 
violentia  agentium,  285B,  quia  eis  per- 
yium  erit  omne  corpus,  285C.  —  Im- 
passibilia  ergo  erunt,  non  a  quacum- 
que  receptione,  XXV  278 A',  quia  non 
amittent  eorum  elemenla  qualitates  suas, 
278B',  nec  actiones,  278C,  nec  sensus 
ab  actu  suo  cessabunt,  280  B',  sed  a  pas- 
sione  quae  est  motus  prseter  naturam, 
278 B',  nec  immulabuntur  nisi  spirituali 
immutatione,  281 A',  nec  aliquid  pati 
poterunt  passione  naturae,  sed  tantum 
passione  animse,  300C.  Quod  nec  quintae 
essentiae  illa  informanti  tribuendum 
erit,  XXV  279  A,  B,  284  B',  285C,  nec 
cessalioni  motus  ccelorum,  i85D,  286 
A,  sed  virtuti  animae  gloriosa?,  cui  perfe- 
cte  erunt  subdita,  et  pra?ter  quam  nihil 
eis  evenire  poterit,  279C,  et  forsan  divi- 
nse  potentiae,  quee  ab  eorum  humoribus 
auferet  passibilitatem,  279C  :  a  forma 
enim  venit  impassibilitas,  sicut  passi- 
bilitas  a  materia,  283  C,  et  ideo  ab  ani- 
mae  gratia  et  gloria  veniet,  283B,  ele- 
menlorum  contrarietates  continentis  et 
moderantis,  283 C.  —  Impassibilitas  se- 
cundum  se  et  in  quantum  privationem 
dicit,  magis  et  minus  non  suscipit,  XXV 
280  A,  283 A,  sed  quoad  causam,  alia  est 


IMP 


308 


IMP 


alia  major,  280B,  283A,  et  ita  in  Beatis 
non  erit  aequaliter,  283A,  sed  tanto  emi- 
nentius  quanto  perfectius  Deo  perfruen- 
tur,  280  B. 

IMPECCABILITAS.  An  intellectualem  crea- 
turam  facere  posset  Deus,  quae  sit  natu- 
raliter  impeccabilis,  XXII  248B',  negant 
plerique,  249A,  A',  250D,  contra  paucos, 
249B',  250A,  loquendo  de  potentia  ordi- 
naria,  249 A',  et  etiam  absoluta,  249  D', 
quia  creatura  quaelibet  non  est  a  se,  sed 
a  Deo,  a  quo  indesinenter  indiget  susten- 
tari,  249 B,  nec  ad  se  sed  ad  Deum  ordi- 
natur,  ideoque  ex  se  deficere  potest  et 
a  Deo  averti,  249D ;  insuper  de  ratione 
arbitrii  esse  videtur  quod  sit  vertibile, 
249C,  B'.  Hinc  soli  Deo  competit  impec- 
cabilitas  ex  natura,  XXII  250  D,  ceteris 
autem  non  nisi  per  gratiam,  248C,  250 
A'.  —  Beatis  competit  impeccabilitas, 
quia  inavertibiliter  sunt  Deo  uniti,  XXV 
427B',  et  prae  ccelestium  gaudiorum  dul- 
cedine  terrena  fastidientes,  427D',  vo- 
luntate  propria  a  Deo  averti  nequeunt, 
428  D,  nec  quidquam  valent  extra  eum 
cogitare,  428B',  aut  contra  eum  amare 
vel  agere,  428  A,  imo,  Deo  viso,  ad 
ipsum  non  affici  non  possunt,  429B; 
an  impeccabiles  dicantur  in  sensu  com- 
posito  vel  diviso,  429B,  D.  —  Cf.  Pec- 
catum. 

IMPEDIMENTUM.  Cuilibet  sacramento  ad- 
esse  possunt  impedimenta,  XXV  140 D, 
sed  potissime  Matrimonio,  140  D,  141 A, 
Pcenitentiae,  140 A',  et  Ordini,  54 D.  — 
Quum  enim  tribus  legibus  subjaceat 
conjugium,  naturali,  divinae  ac  civili,  a 
qualibet  potest  ei  impedimenta  opponi, 
XXV  140B ,  et  sic  diversis  temporibus 
diversa  inducta  sunt,  140C.  —  Alia  sub- 
stantialia  sunt,  XXV  139C,  quae  conju- 
gium  impediunt  contrahendum  et  diri- 
munt  contractum,  ibid.,  quia  sunt  de 
essentia  sacramenti,  139  B'.  Duodecim 
vulgo  numerantur,  XXV  139  C,  quorum 
qusedam  vitiant  ex  parte  contractus, 
ibid.,  quaedam  ex  parte  contrahentium, 
139 D' ;  tria  contrariantur  causae  efficien- 


ti,  141 A,  tria  causae  finali,  ibid.,  tria 
causae  materiali,  141 B,  tria  causae  for- 
mali,  141 C;  matrimonium  dirimere  di- 
cuntur,  quia  stantibus  illis  non  fitverum 
matrimonium,  140  C.  —  Alia  sunt  acci- 
dentalia,  XXV  139  C,  quae  conjugium 
impediunt  contrahendum,  non  dirimunt 
contractum,  quia  de  solennitate  sunt 
tantum,  139B',  et  dicuntur  impedire, 
quia  illis  occurrentibus,  valide  quidem 
sed  illicite  contrahitur,  140D';  qui  sint, 
139B'.  —  Item  matrimonium  contrahen- 
dum  impediunt  incestus,  uxoricidium, 
alienae  sponsae  raptus,  proprii  filii  indus- 
triosa  levatio  de  fonteBaptismatis  et  sa- 
cerdotis  interfectio,  XXV  151  A.  —  Nul- 
lum  impedimentum  matrimonio  super- 
veniens  potest  ipsum  dissolvere,  XXV 
154D' ;  et  qui  bona  fide  cum  impedi- 
mento  contrahunt  in  facie  Ecclesiae, 
non  peccant,  et  filios  procreant  legiti- 
mos,  197  B',  secus  si  in  occulto  contra- 
hant,  197 C.  —  De  impedimentis  in  spe- 
ciali :  coactionis,  XXV  93B  et  s.;  erroris, 
98Bet  s.,  155  D';  ordinis,  157  B;  voti, 
139C,  140A,  141 C,  165C,  169D'  et  s.j 
cultus,  180C  et  s.;  consanguinitatis,  187 
B  et  s-;  affinitatis,  194B  et  s. ;  honesta- 
tis  publicae,  198C;  cognationis  spiritua- 
lis,  204 C,  et  legalis,  207  B  et  s.  —  Cf. 
Matrimonium.  —  Pcenitentise  obstant  hy- 
pocrisis,  XXIV  438C,  ludus,  439C,  mi- 
litia  et  negotiatio,  439B'.  —  Ordini  vero 
sexus  femineus,  XXV  54A,  D,  aetas,  54 
C,  56B,  servilis  conditio,  55B,  homici- 
dium,  55  A',  56A',  illegitima  nativitas, 
55 D',  membrorum  defectus,  56 A,  C,  et 
bigamia,  56C.  Cf.  Ordo. 

IMPERFECTIO.  An  in  Deo  sint  aut  ideam 
habeant  imperfecta,  XX  424A.  —  A  per- 
fectis  ea  prodire  necesse  est,  XXI  77 D; 
verumtamen  ab  imperfectis  ad  perfecta 
Deus  omnia  creasse  perhibetur,  XXII 113 
A.  —  Actus  imperfectorum,  quum  ad 
perfectionem  venerint,  manent  quoad 
substantiam,  evacuantur  quoad  imperfe- 
ctionem,  XXIII  508B.  —  Cf.  Perfectio. 

IMPIETAS  impunita  est  turpis,  punita  re- 


IMP 


309 


im: 


splendet  decore  justitiae,  XXI  377A. — 
Impii  a  fide  recedcntes  proptcr  ejus  in- 
comprehensibilia,  XIX  831),  nullam  ha- 
bent  excusationem,  87  A';  plerumque 
fidem  insectantur,  ut  sine  formidine 
peccent,  53A' ;  quo  sensu  dicantur  non 
resurrecturi  in  judicio,  XXV  248  A.  — 
Quomodo  sint  diligendi,  XXIII  476  A', 
477  D.  —  Cf.  Peccator. 

IMPGENITENTIA  inter  peccata  contra  Spi- 
ritum  Sanctum  ponitur,  XXII  574B',  575 
A,  577C,  quare,  575C,  et  quomodo,  574 
C,  576D'.  —  Alia  praesupponit  peccata, 
XXII  578D,  D',  quoniam  per  quatuorde- 
cim  gradus  ad  eam  pervenilur,  294A'. 
—  An  sit  remissibilis,  XXII  576D.  — 
Cf.  Obduratio. 

IMPOSSIBILITAS.  Quatuor  modis  quid  im- 
possibile  dicitur,  XX  558C;  illud  sim- 
pliciter  impossibile  est  quod  contradi- 
ctionem  implicat,  567  B',  impossibile 
secundum  quid,  quod  fieri  nequit  a  cau- 
sa  proxima  activa  vel  materiali,  567 C, 
D'.  — An  possit  omnipotentia  Dei  omnia 
quae  impossibilia  sunt  aliis  agentibus, 
XX  558C,  vel  naturae,  565A,  et  unde  sit 
impossibilitas  eorum  ad  quae  non  exten- 
ditur,  ex  parte  Dei  an  ex  parte  rei,  580 

A,  597B'.  —  Impossibilium  non  est  ele- 
ctio,  XXI  313 A',  316  D',  sed  potest  esse 
voluntas,  317C.  —  Cf.  Omnipotentia. 

IMPOTENTIA  coeundi  impedimentum  est 
dirimens  matrimonium,  quia  prolis  ge- 
nerationi  obest,  XXV  139D,  140A,  141 

B,  A',  ad  essentiam  enim  conjugii  perti- 
net,  si  non  carnalis  copula,  saltem  po- 
tentia  ad  eam,  141 C.  —  Multiplex  est  et 
variis  ex  causis  oritur,  XXV  139D,  141 
A',  sed  quaecumque  antecedit  matrimo- 
nium,  dirimit  illud,  144C,  si  sit  perpe- 
tua,  141  B',  eamque  ignoraverit  mulier 
ante  contractum,  142A,  A',  153B',  154 
A;  quae  autem  supervenit  conjugio,  non 
illud  dirimit,  144  C.  —  Impotentia  ex 
maleficio  an  sit  possibilis,  XXV  142D', 
144B';  hoc  differt  ab  impotentia  ex  fri- 
giditate,  quod  plerumque  est  respectu 
unius  vel  quarumdam,  dum  impotentia 


naturalis  est  respcctu  omnium,  143C,  C, 
145B.  —  In  utraque,  ad  expcriendurn 
datur  conjugibus  triennii  spatium,  XXV 
141 B',  143C;  quo  pcracto,  si  de  impo- 
tentia  constet,  separandi  sunt,  144  B,  D. 
In  impotentia  ex  maleficio,  utrique  con- 
jugum  sic  separatorum  datur  licentia 
contrahendi  cum  alio,  sed  nunquam  ad 
pristinum  conjugium  revertendi,  XXV 
145  B;  in  impotentia  autem  naturali, 
mulieri  tantum  licet  cum  alio  contra- 
here,  144  A',  et  viro  interdicitur  transi- 
tus  ad  novas  nuptias,  ibid.,  si  vero  po- 
stea  evaserit  potens,  redintegrandum 
erit  conjugium,  141 C. — Quid  de  im- 
potentia  respectu  unius  personae,  v.  g. 
virginis,  XXV  142  A,  B',  aut  ex  malefi- 
cio,  142 D'  et  s.,  145  B  et  s.  —  Cf.  Di- 
vortium. 

IMPRESSIO.  In  voluntatem  nullus,  praeter 
Deum,  immediate  imprimere  valet,  XXI 
464  A,  465  A',  ideo  nec  angeli,  409  C, 
410D,  459A',  nec  daemones,  409C,  459 
A',  464B';  in  intellectum  possunt  angeli, 
410 A,  B,  D,  459D,  463C,  non  daemo- 
nes,  410A,  C,  D,  463D',  464 B',  C;  in 
phantasiam  angeli  et  daemones,  464 A. 
Cf.  Influxus.  —  Cur  coelestium  impres- 
siones  melius  percipiantur  a  brutis, 
amentibus  et  dormientibus,  XXI  415C. 

IMPROCESSIBILITAS  quid  sit,  XX  268 A. 
—  Non  potest  esse  notio  distincta  in 
Patre  ab  innascibilitate,  in  Filio  a  spira- 
tione,  XX  268 B,  ideo  non  ponit  in  nu- 
merum  cum  aliis  assignatis,  268C. 

IN  praepositio  quid  designet,  XX  336B,  345 
C.  —  Quo  sensu  omnia  dicantur  esse  in 
Deo,  XX  318D',  320D',  322B'.  An  dili- 
gant  se  Pater  et  Filius  in  Spiritu  San- 
cto,  XX  336 B.  An  et  quomodo  in  Filio 
cognoscat  Paler,  XX  345  C,  et  videat 
omnia,  346B,  A',  347B,  et  semetipsum, 
346C,  C,  348B;  an  dici  valeat  sapiens  in 
sapientia  genita,  346  A'. 

INCARNATIO.  Humanam  naturam  reparari 
postulabat  misericordia  Dei,  XXIII  33A', 
sed  non  sine  satisfactione,  propter  justi- 
tiam,  33A',  34  A',  quae  peccatum  inul- 


INC 


310 


INC 


tum  dimittere  nequit,  34A',  C,  et  quum 
reparatio  nec  per  hominem  fieri  posset, 
33B',  35  C,  nec  per  angelum,  33B',  nec 
per  meram  creaturam,  38A,  ordinatissi- 
me  per  Deum  facta  est,  33 C,  et  Deum 
hominem,  38B.  —  Per  alium  utique  mo- 
dum  potuisset  Deus  hominem  reparare, 
XXIII  36B,  37 D,  sed  nullus  fuit  adeo 
congruus  ut  incarnatio,  36B',  nec  a?que 
conveniens  tam  reparatori,  37  A',  quam 
reparando,  37C,  et  reparationi  ipsi,  37 
D',  41  B,  B',  in  quo  quippe  uniuntur  Dei 
misericordia  et  justitia,  34B',  sapientia 
et  potentia,  36 A,  37B',  38A',  excitantur 
hominis  fides,  spes  et  caritas,  36C,  41 B', 
per  contraria  curantur  Ada?  excessus,  41 
C,  et  innumera?  praestantur  utilitates, 
36  B,  41 B'.  —  An  possibile  fuerit  Deum 
incarnari,  XXIII  32A,  A',  38 D',  39A',  an 
decens,  33C,  35C,  38D,  40A.  an  expe- 
diens,  36B',  37 A',  40A',  an  necessa- 
rium,  36 B.  —  Cf.  Redemptio. 

In  quantum  ex  divina  virtute  procedit, 
incarnatio  communis  est  tribus  perso- 
nis,  XXIII  50D,  51 A',  item  in  quantum 
potentia?,  sapienlia?  et  bonitatis  opus  est, 
ad  quamlibet  personam  aliquo  modo  per- 
tinet,  IHA,  H5C,  H6B;  sed  quia  ad 
personalem  unionem  terminatur,  unam 
tantum  respicit,  50C,  51 C.  —  Et  una 
absque  aliis  incarnari  potuit,  quia  in- 
carnatio  in  persona  facta  est,  non  pro- 
prie  in  natura,  XXIII  50C,  seu  prius  in 
persona  quam  in  natura,  50C,  51 B,  C, 
prius  in  esse  Filii  quam  in  esse  natura», 
50 C,  unde  natura  divina  incarnata  non 
dicitur  nisi  ratione  personae,  50A'.  —  De 
potentia  absoluta  incarnari  poterant  Pa- 
ter  et  Spiritus  Sanctus,  XXIII  38  D',  52 
A,  53 D,  A',  54C,  imo  tota  Trinitas  simul, 
52A',  non  autem  de  potentia  ordinata, 
juxta  plerosque,  52B,  B',  54C,  ne  inde 
fieret  nominum  perturbatio,  46D,  47B', 
48A,  53  B',  C,  contradicentibus  aliis, 
54  A,  quia  alio  modo  quam  via  genera- 
tionis  humana  natura  suscipi  potuisset, 
54  D. — NecPatri  igiturnec  Spiritui  San- 
cto  competebat  incarnari,  XXIII  48A, 


51  A',  sed  Filio,  ob  multas  rationes,  46 

A,  in  quantum  videlicet  estimago,  46  A, 
47A,  A',  et  Verbum,  46B,  47A,  C,  48D, 
A',  et  Filius,  46D,  A',  C,  47  A,  A',  48  A', 
et  heres,  46B,  49A,  et  Sapientia,  46B', 
47  D,  D',  et  media  in  Trinitate  persona, 
47 C,  C.  —  Ob  caritatem,  quae  incarna- 
tionis  fuit  propria  et  potissima  causa, 
Spiritui  appropriatur,  ut  moventi,  XXIII 
111 C,  H3B,  C,  H5C,  H6D,  sed  quoad 
modum  unionis,  H5C,  H6C,  Filio,  ut 
termino,  50 D,  51 A'. 

An  plures  persona?  aut  tota  Trinitas 
eamdem  numero  naturam  humanam  si- 
mul  assumere  potuissent,  XXIII  54D', 
negant  quidam,  sive  assumatur  natura, 
sive  persona,  55 D',  ob  limitationem  cre- 
ata?  natura?,  quae  non  valet  in  pluribus 
suppositari,  55D,  59  C,  et  quia  plures 
personas  repugnat  unum  esse  hominem, 
55  C,  C,  56  B,  loquendo  saltem  de  unio- 
nis  modo  qui  facit  idiomalum  commu- 
nicationem,  56C;  affirmant  alii,  si  assu- 
matur  individuum,  55C,  56D,  57 B,  58 
A',  quia  non  implicat  plures  homines  in 
una  subsistere  natura,  57C,  D',  60B,  quo 
casu  tres  personae  dicuntur  unus  homo, 
58B',  negant  vero  si  assumatur  persona, 
55B',  57D,  C,  quia  implicat  tres  perso- 
nas  unam  esse  personam,  57 A';  item 
affirmat  Richardus,  si  fiat  assumptio  im- 
mediatius  per  essentiam,  negat  si  fiat 
per  personales  proprietates,  58  C.  — 
Item  unam  personam  poluisse  plures 
humanas  naturas  assumere,  concedunt 
universi,  XXIII  57 A',  D',  58B',  59A,  ita 
tamen  ut  natura?  sic  assumptae  unum 
constituerent  suppositum,  58B,  sed  plu- 
res  humanitates  seu  homines,  57B',  58 

B,  C,  D,  59B,  quae  de  se  invicem  praedi- 
carentur,  58C,  contra  Richardum,  59  A. 
—  An  S.  Trinitas  tres  homines  assumere 
potuisset,  XXIII  57  A,  vel  omnes  homi- 
nes,  56D'.  —  An  divina  natura,  abstra- 
ctis  personalibus  proprietatibus,  assu- 
mere  posset  creatam  naturam,  negat 
Alexander,  quia  necesse  est  in  persona 
fieri  unionem,  XXIII  61  C,  D>  affirmat 


INC 


311 


im: 


Thonias,  quia  abstractis  pcrsonis,  arlhuc 
remanet  natura  assumens,  61  R'.  —  Cf 
Assumptio. 

Incarnalio  divinae  personae  immedia- 
tius  respicitinea  personales  proprictates 
quam  essenliam,  XXIII  50B',  61  A,  et  in 
proprietates  personales  personae  assu- 
mentis  terminalur,  60B',  non  proprie  in 
essentiam,  61  A.  —  Ex  persona  enim 
assumente  et  natura  assumpta  fit  una 
persona  in  duabus  et  ex  duabus  naturis 
constans,  XXIII  56  B',  et  ideo  in  Christo 
ex  unione  anima?  et  corporis  non  fit 
nova  persona,  sed  una  natura  humana 
in  personam  divinam  assumpta,  58Ar,  et 
Verbi  persona  nullam  mutationem  aut 
imminutionem  passa  est,  37B,  nec  in 
ullo  a  creatura  dependet,  37  C,  43  A, 
quianaturam,  non  personam,  assumpsit, 
68C,  69C,  B',  155C.  —  In  incarnatione 
proprie  dicitur  Deus  factus  homo,  XXIII 
85D,  168C,  improprie  homo  factus  Deus, 
85D,  169B;  an  deitas  seu  divina  natura 
dici  possit  inearnata,  126B,  128D,  181 
A'.  —  Quo  sensu  dicatur  Deum  esse  ho- 
minem,  XXIII  167C,  170B,  171B;  an 
homo  ibi  praedicetur  univoce  de  Deo  et 
Petro,  167 D',  169B',  171 B',  perse  an  per 
accidens,  167  D',  169C,  absolute  an  re- 
lative,  168B,  169B',  an  per  essentiam, 
170  A,  171  A,  vel  inhaerentiam,  vel  iden- 
titatem,  171  A\  —  An  in  divinis  incar- 
natio  dicatur  relative  an  absolute,  XX 
146 D,  147 A;  quo  ab  assumptione  diffe- 
rat,  XIX  65B'.  —  Cf.  Unio. 

Incarnationem  nullo  modo  meruit 
humanitas  Christi,  quse  non  exstitit  ante 
eam,  XXIII  117 D',  nec  pariter  sancti 
Patriarchsp,  quoad  substantiam,  118 C, 
quia  incarnatio  quodammodo  principi- 
um  est  merendi,  118C,  H9B,  et  omne 
superat  creatum  meritum,  H8C,  H9C, 
sed  tantum  quoad  circumstantias,  quia 
eam  accelerare  potueiunt,  118B,  vel  me- 
rito  congrui,  H8A,  vel  etiam  condigni, 
H9B',  et  etiam  quoad  efficientiam,  se- 
cundum  quid,  118C.  — B.  Virgo  ante 
annuntiationem  Christum  concipere  me- 


ruit  de  congruo,  post  annuntiationem, 
de  digno,  XXIH  H8B',  nunquam  vero 
de  condigno,  juxta  Bonaventuram,  118 
C;  nullo  modo  ineruil,  juxta  Thomam, 
sed  supposita  incarnatione,  de  congruo 
meruit  mater  Dei  fieri,  1191)',  120A,  ita 
ut  magis  ex  ea  quam  de  alia  incarnatio 
1'ieret,  120 A.  —  An  stante  homine,  nihilo 
minus  incarnatum  fuisset  Verbum,  in- 
certum  est,  XXIII  43 C  :  negant  quidam, 
quia  sic  docere  videntur  Scripturae  et 
Sanctorum  auctoritates,  43D',  44A',  C, 
affirmant  alii,  quia  dempto  peccato,  ad- 
huc  multae  sunt  causae  cur  incarnaretur, 
43C,  45A',  sed  tunc  in  carne  passibili 
et  mortali  non  venisset,  44  D.  —  Quae 
praecipua  fuerit  incarnationis  ratio, 
XXIII  65C,  et  ad  utrum  peccatum  de- 
lendum  specialius,  originale  an  actuale, 
65  A. 

In  ultima  saeculi  aetate  facta  est  incar- 
nalio,  XXIII  62C,  quo  sic  clarius  appa- 
rerent  peccati  gravitas,  63 C,  hominis 
infirmitas,63D,  C,et  remedii  necessitas, 
63A',64B;  sed  ab  aeterno  praevisa  fuit, 
328C,  329D',  330D,  et  juxta  quosdam, 
ab  aeterno  potuisset  fieri,  42C.  —  An  et 
quomodo  Incarnationis  mysterium  prae- 
cognoverint  angeli,  XXI  560C,  561 B', 
562C,  563C,  565C,  et  daemones,  398 D, 
400D.  —  Ab  initio  fidem  ejus  habuerunt 
hominesexplicitam  vel  implicitam, XXIII 
434C,  et  eam  praenuntiaverunt  Prophe- 
tae,  25.  —  Praeclarissimum  est  operum 
Dei,  XXIII 43C,  illud  nempe  quo  maxime 
sublimatum  est  genus  humanum,  43A', 
completus  numerus  generationis  huma- 
nae,  XXIV  210C,  et  nobis  collata  innu- 
mera  beneficia,  XXIII  25,  26,  quapropter 
fluvio  comparatur,  XIX  45,  46,  XXIII 
26.  —  Cf.  Christus. 

INCENTOR.  Cur  bonorum  angeli,  malorum 
daemones  incentores  dicantur,  XXI  410 
D',  et  quot  modis  fiat  ista  operatio,  sive 
in  bonum,  411 B,  sive  in  malum,  411 C, 
463  D',  464  C,  465  A. 

INCESTUS  matrimonium  impedit  contra- 
hendum,  non  autem  dirimit  contractum, 


INC 


312 


IND 


XXV  151 A.  — A  culpa  incestus  non  in 
toto  excusatur  Lot,  XXII  242  A. 

INCLINATIO  naturalis  quandoque  potest 
esseactus,  XXV  405C,  406 D'. 

INCONSIDERATIO  quid  sit,  XXI  316  A'.  — 
Quum  plura  simul  intelligere  non  va- 
leant  angeli  nisi  in  Verbo,  in  eis  occur- 
rere  potest  inconsideratio,  XXI  305B', 
et  consequenter  error  electionis,  305C, 
et  sic  communiter  tenetur  peccasse  dae- 
mones,  310A,  316D. 

INCORPOREITAS.  Quasdam  esse  incorpo- 
reas  substantias  inter  creata,  requirit 
ordo  universi,  XXI  187  B,  D,  188B,  quid- 
quid  senserint  Sadducaei  et  quidam  phi- 
losophi,  187  C,  sed  quaelibet  respectu 
divinae  simplicitatis  corporea  dici  potest, 
187D.  —  In  hoc  a  corporeis  differunt, 
quod  corporea  ex  materia  et  forma  con- 
stant,  incorporea  omnino  sunt  formae, 
XXI  205C,  perperam  ergo  contendit  Avi- 
cebron  amborum  unam  esse  materiam, 
187  A'.  —  Corporeitasdicitur  vel  aquan- 
tilate,  quae  essentialiter  inhseret  corpori, 
et  sic  simpliciter  incorporei  sunt  ange- 
lus  et  anima,  XXI  515C,  vel  a  localitate, 
quae  est  proprietas  corpus  consequeus, 
et  sic  similitudinarie  dicuntur  corporei 
angelus  et  anima,  qui  sunt  terminati, 
ibid.,  magis  tamen  quam  angelus  ani- 
ma,  quae  corpori  unibilis  est,  513D',  dum 
angelus  nec  corpus  est,  nec  virtus  cor- 
poralis,  nec  virtus  in  corpore,  516D. 

INCORRUPTIBILITAS.  Illud  incorruptibile 
dicitur  in  creatis  quod  non  habet  con- 
trarium,  nec  ab  ullo  creato  destrui  pot- 
est,  XXV  428D',  sed  non  ideo  esse  habet 
perpetuum,  nisi  contingenter,  id  est  Deo 
conservante,  ibid.;  alia  accidit  esse  in- 
corruptibilia,  quia  ab  eis  aufertur  princi- 
pium  corruptionis,  ut  corpora  damnalo- 
rum,  alia  quia  impeditur  lantum,  ut 
corpus  Adae  innocentis,  306 B,  alia  quia 
sic  decrevit  voluntas  Dei,  285 D',  286  C, 
conferens  eis  impassibilitatem  ab  extrin- 
seco,  284D',  et  ab  eis  auferens  omnem 
defectivam  dispositionern  ab  intrinseco, 
ut  corpora  Beatorum,  286  D'. 


INCUBI.  Multis  exemplis  constat  daemones 
mulieribus  commisceri,  XXI  452 B,  C, 
453 C,  454D,  457B',  et  quandoque  sic 
eis  illudere  ut  repleantur  ventositate 
tantum,  458B',  quandoque  semen  a  viris 
acceptum  ad  illas  transfundere,  451 B, 
452B,  453 B',  D',  efficaciter,  453  D,  454 

B,  458A',  B',  imo  tam  efficaciter  ut  inde 
nascantur  gigantes,  452C;  sed  quia  vi 
carent  generativa,  451 A,  457D", generare 
non  valent,  451 B,  452B,  ideo  qui  sic  a 
daemonibus  nascuntur,  non  sunt  daemo- 
num  filii,  452C.  —  Magis  infesti  dicun- 
tur  mulieribus  capillorum  pulchritudine 
gloriantibus,  XXI  457C,  458C. 

INDECENTIA.  Triplici  modo  aliquid  dici- 
tur  indeceris  :  ex  ordine  ad   agentem, 

XX  569A,  ex  ordine  ad  causam  particu- 
larem,  ut  mala  pcenae,  569B,  XXV  356 

C,  ex  ordine  ad  causam  universalem,  ut 
mala  culpa?,  XX  569B,  XXV  356C.  Et 
nullo  modo  potest  facere  Deus  quod 
sub  omni  respectu  esset  indecens,  XX 
569A',  XXV  356  A',  nec  quod  dedecet 
primo  modo,  XX  569A,  aut  tertio  modo, 
569  D;  sed  facere  potest  quod  dedecet 
quoad  causam  particularem  et  bonum 
superius,  569D,  dummodo  deceat  quoad 
causam  universalem,  XXV  356  A'.  — 
Sicut  in  Deo  parvum  inconveniens  se- 
quitur  impossibilitas,  ita  parvam  ratio- 
nem  sequilur  necessitas,  XX  539C,  583 
B'.  —  In  Scripturis  et  iide  minimum 
inconveniens  est  impossibile  absolute, 
XXII  10D,  XXIII  51 D',  54A',  C.  —  Ali- 
quid  dicilur  indecens  vel  ex  se  vel  ex 
consequentibus,  XXIII  629A  :  quod  ex 
se  indecens  est,  nullatenus  permitli  pot- 
est,  ibid.,  quod  autem  ex  consequenti- 
bus,  licitum  fieri  potest,  adhibita  cau- 
tela,  et  stante  causa  utililatis,  629B. 

INDIFFERENTIA.  An  sit  aliqua  essentia  in 
creaturis  indifferens  ad  esse  et  non  esse, 

XXI  191 C,  192B',  D'.  —  An  non  modo 
in  verbis,  sed  et  in  factis  habeantur 
indifferentia,  XXII 538A,  541 B',  quse  nec 
bona  nec  mala  sint,  538 B'.  — In  abstracto 
considerati,  omnes  vel  saltem  multi  actus 


1X1» 


313 


IXU 


indifferentcs  dici  possunt  ad  bonum  vcl 
malum,  XXII  539 D;  item  qui  a  volun- 
tate  dcliberala  non  proccdunt,  339 B'; 
item,  secundum  speciem,  quoad  obje- 
ctum  sunt  actus  boni,  mali  et  indiffcrcn- 
tes,540B,  U';  sed  secundum  individuum, 
quoad  omnes  circumstantias,  non  suut 
nisi  actus  boni  et  mali,  juxla  Thomam, 
540A',  et  Richardum,  541 B,  quia  ne- 
cesse  est  actum  ad  finem  referri  vel 
non,  540  B',  et  si  referatur,  bonus  est, 
si  non,  malus,  540  B',  544  A,  contra- 
dicente  Bonaventura,  quia  si  actio  ad 
finem  ordinata  est  bona,  non  omnis 
actio  inordinata  est  mala,  542B,  543 B', 
ideo  erit  indifferens,  542C,  sive  quoad 
esse  morale,  543B,  sive  quoad  esse  me- 
ritorium,  543C.  — Quid  inter  indifferens 
etotiosum,  XXII  538 D. 

INUIGENTIA  dicitur  respectu  finis,  XXII 
369B,  B',  et  causa  est  motus,  XXI  156C, 
162U,  174  A',  XXV  298B',  unde  motus 
dicilur  signum  indigentiae,  295C,  474C, 
475A.  —  In  creaturis  multiplex  est,  alia 
absoluta,  quae  illius  est  sine  quo  aliquid 
esse  aut  conservari  nequit,  XXV  295  C, 
alia  secundum  quid,  quae  horum  est  sine 
quibus  non  potest  bene  esse,  295  D',  et 
hsec  in  Beatis  cadere  potest,  ibid.;  item 
alia  est  respectu  Dei,  et  sic  indigens  est 
omne  creatum,  XXI  174B',  altera  respe- 
ctu  perfectionis  ultima?,  et  sie  non  est 
in  comprehensoribus,  ibid.;  item  alia 
est  indigentia  conservationis  sui,  ex  qua 
oritur  avaritia,  alia  conscrvationis  spe- 
ciei,  quae  causa  est  luxuriae,  XXIII  637D. 
—  An  gratia  magis  indigeat  homo  lapsus 
quam  innocens,  XXII  369B,  D. 

INDIGNITAS.  Ad  ordines  suscipi  nequit 
nisi  dignus,  XXV  18C;  mortaliter  ergo 
peccat  qui  scienter  indignos  promovet 
ad  ordines,  19D,  20C,  et  indignus  cen- 
sendus  est  qui  virtute  et  scientia  caret, 
vel  idoneitate,  20 C,  et  ipse  quoque  mor- 
taliter  peccat,  quoties  scienter  et  sine 
necessitate  exercet  officium,  21 B.  — 
Qui  sint  indigni  a  ccetu  fidelium  et  a 
sacrorum  visione  repellendi,  XXV  25A. 


INUIVIUUUM  quid  sit,  XXIII  199B',  quo 
differat  a  persona,  55A',  ct  hypostasi, 
XX  155D';  in  creatis  superius  est  ad  per- 
sonam,  XX  164A,  et  est  maxime  substan- 
tia,  XXI213D.  —  In  subslantiis  invenitur 
et  in  accidentibus,  XXIII  200B,  et  dupli- 
ci  modo  sumitur,  XX  161 A,  XXIII  200 
D',  imo  tripliciter,  XX  109C.  —  Cum 
ente  convertitur,  et  per  id  constituitur 
per  quod  et  ens,  XXI  215  B';  nihil  sub- 
stantiale  addit  speciei,  quia  totum  indi- 
viduorum  esse  est  species,  in  qua  uni- 
untur,  XXII  404 D,  et  de  se  invicem  prte- 
dicantur,  XXI  197  C,  individuum  enim 
re  idem  est  ac  species,  et  tantummodo 
determinate  dicit  quod  species  indeter- 
minate,  215A'.  —  Individua  sub  specie 
non  habent  in  Deo  propriam  ideam, 
juxta  Henricum,  quia  nihil  reale  addunt 
super  essentiam  speciei,  XX  408 B,  C,  et 
accidentaliter  tantum  sunt  id  quod  sunt, 
407 D',  in  praedicamento  substantiae,  409 
B',  contra  Thomam  asserentem  ea  pro- 
priam  ideam  habere,  412D,  sicut  acci- 
denlalia,  412  C,  sed  minus  proprie 
quam  species,  412A'.  —  Individuum  in 
divinis  proprie  non  convenit,  XX  164A', 
ideo  in  Trinitate  non  sunt  proprie  tria 
individua,  XX  109 D',  110  B,  C,  164A, 
sed  individuatio  divini  esse  est  bonitas 
sua  pura,  XXI  206B'.  —  An  in  Christo 
homine  sit  individuum,  XXIJI  166D', 
199B',  200 A,  D*,  aut  plura  individua, 
140C,  D,  A'.  —  Cf.  Persona. 

Individuatio  dicil  aliquid  substantiale 
et  aliquid  accidentale,  XXI  208A',  et 
est  exsistenlia  formae  naturalis  in  mate- 
ria,  208 C,  individuum  enim  ex  proprie- 
tatibus  constat,  quarum  collectionem 
impossibile  est  in  alio  reperiri,  208A,  et 
duo  includit,  indivisionem  et  distinctio- 
nem,  208A'.  —  Individuatio  non  est  e.x 
accidentalibus,  XXI  226B;  an  autem  sit 
exprincipio  intrinseco,  utpote  indivisio- 
ne,  208A',  213B',  an  ex  principio  extrin- 
seco  positivo  praeter  indivisionem,  213 
B,  A',  an  ex  ipsa  actuali  exsistentia, 
213  B',   an    ex    quantitate,   213  C,   aut 


1ND 


314 


IND 


materia,  213D'.  —  Praetermissis  senten- 
tiis  Alberti,  XXI  204  D,  et  Scoti,  214 C, 
quae  obscurae  vident.ur,  204 C,  et  intri- 
catae,  214D',  individuatio  non  ex  sola 
materia  venit,  208D',  nec  ex  sola  forma, 
209B,  sed  ex  actuali  conjunctione  formae 
cum  materia,  209C,  et  a  forma  habet 
individuum  quod  sit  aliquid,  a  materia 
quod  sit  hoc  aliquid  (Bonaventura),  209 
C.  —  Non  est  ex  materia,  XXI  215C, 
218C,  nec  ex  quantitate,  215C,  sed  ex 
eo  quod  est  principium  naturae  et  quid- 
ditatis,  213  A',  seu  ex  eo  quod  aliquid 
est  (Durandus),  21 5 B'.  —  Non  est  a  mate- 
ria,  quidquid  dicat  Philosophus,  XXI 
209B',  nec  in  materialibus,  209D',  nec 
in  immaterialibus,  210A,  sed  in  corpo- 
ralibus  ex  materia  est  et  quantitate,  210 
C,  in  spiritualibus,  ex  actuali  conjun- 
ctione  exsistentiae  et  essentiae  (Henricus), 
210  A.  —  Non  est  ex  materia,  XXI  216C, 
etiam  signata,  ut  contendit  Thomas,  216 

B,  C,  sed  potius  ex  ipso  quod  est  causa 
ipsius  individui,  scilicet  esse  actualis 
exsistentiae,  217A,  quia  essentia  hoc  es- 
se  actuata,  fit  alteri  incommunicabilis 
(Cartusianus),  217 B.  —  Ceterum,  aliud 
est  individuationis  principium  in  mate- 
rialibus,  aliud  in  spiritualibus,  XXI  217 
A',  C;  corporalia  enim  individuari  di- 
cuntur  materia  aut  quantitate,  210C,  216 

C,  217A',  B',  spiritualia  non  nisi  per  se 
ipsa  individuantur  (Henricus  et  Cartu- 
sianus),  210  C,  217  A',  C.  —  Quid  sit 
individuatio  in  angelo  et  homine,  XXI 
206A'.  —  Cf.  Discretio,  Distinctio. 

Etsi  idem  sint  realiter  species  et  indi- 
viduum,  species  multiplicatur  in  suppo- 
sitis,  XiX  201 D,  et  vicissim  sub  eadem 
specie  plura  possuntesse  individua,  XXI 
222  D'.  —  Individuorum  multiplicatio 
sub  eadem  specie  varias  habet  causas, 
XXI  226  B,  conservationem  speciei  in 
corruptibilibus,  218  C,  gloriam  Condi- 
toris  in  spiritualibus,  219A,  et  a  variis 
variis  tribuitur  :  vel  materiae  diversitati, 
220  A',  quae  enim  unius  sunt  speciei  non 
multiplicantur  nisi  secundum  individua, 


XXIV  315A',  sed  nulla  fit  individuorum 
multiplicatio  nisi  per  divisionem  mate- 
riae,  315 B',  ergo  radix  multiplicationis 
individuorum  est  quantitas  dimensiva, 
ibicl.,  quapropter  non  nisi  in  corporali- 
bus  et  materialibus  invenitur,  XXI  220 
A,  D',  quod  erroneum  videtur  et  Parisiis 
fuit  damnatum,  XXI  225  B';  vel  materiae 
divisioni  in  naturalibus  et  generabilibus, 
207  C,  209B',  actuali  exsistentiae  essen- 
tiae  supervenienti  in  spiritualibus,  210 
A,  225  D,  226  A  ;  vel  nec  materiae,  224  A*, 
nec  quantitati,  223  C,  B',  sed  formae 
dumtaxat,  224A',  id  est  formae  latitudini 
in  malerialibus,  224A,  multiplicabilitati 
seu  communicabilitati  in  spiritualibus, 
224  B,  D'.  In  omnibus  autem  quorum 
materia  tota  est  in  uno  supposito,  non 
est  nisi  unum  individuum  in  specieuna, 
XXII  399C.  —  Quo  differant  duo  ejus- 
dem  speciei  individua,  XXI  215  D'.  — 
An  formae  permanentia  in  his  quorum 
fluit  et  refluit  materia,  sufficiat  ut  sem- 
per  idem  permaneat  individuum,  XXII 
398  A,  D',  399  D',  405  D,  B'.  —  Cf  Spe- 
cies. 
IND!VIS!BJLITAS  seu  indivisio  proprietas 
est  constitutiva  individui,  XXI  208A',  et 
personae,  207  D,  nec  dicit  rem  aliquam 
positivam  enti  superadditam,  ibid.,  sed 
ex  principiorum  substantialium  indivi- 
sione  et  appropriatione  oritur,  208  A'. 

—  Multiplici  modo  quid  dicitur  indivi- 
sum,  XX  173 D,  alia  est  enim  indivisibi- 
litas  materiae,  XXII  396  D',  alia  puncti, 
397  A',  sed  quanto  quid  plus  expers  est 
divisionis,   (anto  perfectius,   XX  173C. 

—  In  indivisione  est  unitatis  ratio,  XX 
177D',  ideo  quantum  se  habet  quid  ad 
indivisionem,  tantum  et  ad  unitatem, 
173  B  ;  magis  ergo  unum  sunt  quae  sunt 
indivisa  simpliciter,  173  C.  —  An  in  in- 
divisibili  consistat  cujuslibet  substantiae 
esse,  XXII  136C.  —  An  ccelum  empy- 
reum,  non  obstante  ejus  indivisibilita- 
te,  Beatorum  voce  et  motu  scindatur, 
XXI  152  A',  vel  penelretur,  XXV  282A'. 

—  Cf.  Divisio. 


IXI) 


3is 


ixr> 


INDULGENTJA  quid  sii,  XXIV  559B.  — 
Venalitatis  non  snnt  arguenda?  indul- 
genliao,  XXIV  549D,  C,  quia  magis  sunt 
commutatio  quam  rcmissio,  550 B,  nec 
quantitati  oblala?  pecunia?  commensu- 
rantur,  550  A,  aut  operi  praestito,  quum 
ex  Ecclesia?  institutione  vim  accipiant, 
549C,  550A';  nec  peccatores  de  impuni- 
tate  certos  faciunt,  549B',  550C,  quum 
non  nisi  vere  pcenitentibus  concedantur. 
550D;  nec  divinam  defraudant  justitiam, 
pcenitentiam  tollendo,  549A',  D',  quia 
non  auferunt  satisfactionem,  et  ab  ope- 
ribus  justitia?  non  dispensant,  552B.  — 
Ad  indulgentiarum  dispensationem  duo 
ex  parte  dantis  requiruntur,  auctorilas 
et  ratio  dispensandi,  XXIV  553B,  556D  : 
quum  enim  ex  superabundantibus  meri- 
tis  Sanctorum  vim  habeant,  551  C,  ma- 
xime  Christi,  551  D',  qua?  communis  sunt 
thesaurus  Ecclesise,  552  A,  553  A,  556C, 
illi  dumtaxat  eas  concedere  possunt, 
quibus  commissa  est  thesauri  hujus 
cura,  556C,  557A,  D,  et  quibus  compe- 
tit  Ecclesia?  intentionem  dirigere,  554 B, 
B',  et  absolvere  a  debito  satisfaclionis  ab 
Ecclesia  injuncla?,  555A,  id  est  Papa  pro 
universali  Ecclesia,  555B,  B',  556 D,  557 
D,  Episcopi  in  dioecesi  sua,  557A',  et 
quantum  eis  a  Papa  determinatum  est, 
555 C,  B',  et  quicumque  jurisdictionis 
clavem  habent,  etiamsi  non  sint  sacer- 
doles,  553A',  555A',  ut  legati  pontificii 
in  provincia  legalionis  sua?,  557 A',  ar- 
chiepiscopi  in  suffraganeorum  dicecesi- 
bus,  ibid.,  non  autem  simplices  sacer- 
dotes,  555D.  Ilem,  quia  pra?lati  non  sunt 
domini  sed  administratores  thesauri  Ec- 
clesia?,eum  adlibilum  erogarenequeunt, 
XXIV  559C,  sed  tantum  pro  urgenti  ne- 
cessitate  aut  evidenti  utilitate,  560  C; 
qua?cumque  autem  causa  vergens  ad 
honorem  Dei  et  Ecclesia?  utilitatem  suf- 
ficit,  juxta  Thomam,  553C,  quia  requi- 
ritur  causa  non  ad  mensuram  remissio- 
nis,  sed  ad  meritorum  applicationem, 
554B  :  possunt  ergo  concedi  pro  spiri- 
tualibus,  554  D,  item  pro  temporalibus 


qiuc  ad  spirilualia  referuntur,  non  autem 
pro  mere  temporalibus,  554C;  ceterum 
eliam  inordinalc  concessa?  valent,  sed 
peccat  qui  eas  conccdit,  553  B'.  Prseler 
haec  duo  non  rcquirilur  in  concedente 
status  gratise,  XXIV  555C.  —  In  reci- 
piente  indulgentias  pariter  requiruntur 
duo  :  gratia  et  opus  injunctum,  XXIV 
556  D.  Communiter  enim  prosunt  his 
tantum  qui  habent  gratiam,  XXIV  555 
D',  nisi  dispositive,  ad  promerendum 
gratiam,  557C,  aut  nisi  aliter  ordinetur, 
556A;  omnibus  autem  in  caritale  con- 
stitutis  prodesse  possunt,  tam  ssecula- 
ribus  quam  religiosis,  556B,  non  exce- 
pto  ipso  concedente,  556  C,  sed  reli- 
giosos  non  eximunt  a  poenis  ab  ordine 
impositis,  556  B.  Animabus  in  purgalo- 
rio  detenlis  directe  non  applicatur  in- 
dulgentia,  quum  auctoritalem  in  eas  non 
habeat  Ecclesia,  XXIV  556D',  sed  indi- 
recte,  per  modum  suffragii,  557 A,  C; 
ideo  non  proprie  solvit  eas  a  pcena,  sed 
solvit  pro  eis  debitum,  557A. 

Aliquid  valere  indulgenlias  certum 
est,  XXIV  551 A',  557 B',  558  B*,  non  qui- 
dem  ad  remissionem  culpa?,  559C,  nec 
ad  meritum  vitae  a?terna>,  nisi  ex  conse- 
quenti,  556A',  560D',  nec  ad  tollendam 
obligationem  injunctam  a  confessario 
vel  canonibus,  551  B',  quia  sic  adderetur 
ad  futuram  pcenam  purgalorii,  ibid., 
sed  ad  remissionem  pcena?  temporalis 
residua?  post  peccati  remissionem,  551 
C,  559D.  —  Tantum  autem  valent,  non 
proprie  quantum  requirit  utilitas  aut 
necessitas  Ecclesia?,  XXSV  552A',  aut 
causa  pro  qua  dantur,  552C,  nec  quan- 
tum  merentur  fides  et  devotio  lucrantis, 
juxta  Thomam,  552  D,  contra  alios,  559 
D',  560C,  alias  non  essent  indulgenlia, 
sed  retributio,  559D',  560 C,  sed  quan- 
tum  voluit  qui  concessit,  553A,  si  tamen 
adfuerit  causa  rationalis,  secundum 
Henricum,  560B',  seu  sicut  pronuntian- 
tur  valere,  551 D,  553C,  556B,  557B',  ex 
parte  dantis,  558B.  —  Ex  parte  autem 
recipientis,  an  sequaliter  valeant  omni- 


INE 


316 


INF 


bus,  affirmat  Thomas,  nam  idem  pariter 
lucrantur  qui  faciliter  et  qui  difficulter 
injunctum  praestant  opus,  XXIV  553D', 
negant  alii,  558C,  quia  aequum  est  plus 
lucrari  qui  meliorem  habet  dispositio- 
nem,  plus  laborat  vel  dat,  556  C,  sin 
minus  ad  minuendum  durationem  poe- 
nae,  557B,  at  certe  ad  mitigandum  ejus 
acerbitatem,  557C ;  ceterum  qui  plus 
laborat  ad  lucrandum  indulgentiam,  plus 
meriti  consequitur,  553  D'.  Pariter  in- 
determinate  concessam  indulgentiam 
aeque  lucrantur  qui  pro  facultatibus  suis 
praestant  pecuniam,  sive  dives  sive  pau- 
per,  XXIV  553C.  —  Aliae  semel  lucri- 
fiunt,  aliae  toties  quoties,  XXIV  554  A. 
Quid  per  annum  remissionis  intelliga- 
tur,  XXIV  556 B'.  —  Etsi  multum  valeant 
indulgentiae  ad  remissionem  pcenae, 
longe  meliora  sunt  alia  opera  satisfa- 
ctoria  quoad  essentiale  praemium,  XXIV 
553B'.  —  Cf.  Satisfactio. 
INESSE  est  esse  accidentis,  XX  33B,  39C. 
—  Octo  sunt  modi  quibus  inesse  possunt 
creaturae,  XX  103  D',  et  nonus  quo  divi- 
nae  personae  sibi  insunt,  108A'.  —  Quid 
sit  personam  esse  in  essentia,  XX  104  D, 
107D';  personam  esse  in  essenlia  aut 
econverso  aliter  accidit  in  divinis,  aliter 
in  creaturis,  104A',  similiter  essentiam 
in  essentia,  106A'.  —  Quomodo  aliquid 
sit  in  se  ipso,  XX  108A,  D',  et  quot  mo- 
dis  in  alio,  104A',  105A,  108B.  —  An 
idem  secundum  idem  et  respectu  ejus- 
dem  possit  esse  in  alio,et  econverso,  XX 
107A,  D.  —  Divinae  personae  sibi  invicem 
insunt,  et  propter  essentiae  unitatem,  XX 
104B,  B',  105 A,  B,  107D,  108C,  D,  et 
propter  relationum  rationem,  104  B', 
105B,  108C,  D,  quamvis  id  neget  Du- 
randus,  106D',  107 D,  et  quoad  hoc  ulti- 
mum  non  eodem  modo  sibi  mutuo  in- 
sunt,  104C;  modus  essendi  in  divinis 
aliquo  modo  reducitur  ad  modum  quo 
causa  est  in  causato  et  econtra,  XX  104 
D',  108  B.  —  Ex  eo  quod  sibi  mutuo 
insunt  divinae  personae,  sequitur  quam- 
libet  quasi  per  accidens  esse  in  se  ipsa, 


XX  106  A,  108 C,  non  tamen  inde  sequi- 
tur  confusio,  quoniam  suam  quaelibet 
servat  proprietatem,  109A.  —  Cf.  Cir- 
cumincessio. 

INFAMIA  malum  est  magnum,  sed  non 
adeo  ut  timor  ejus  reputetur  in  virum 
constantem  cadere,  XXV  94  A'.  —  Quia 
clericos  apprime  decet  dignitas,  infames 
a  sacris  arcentur  ordinibus,  XXV  55D'. 
—  Cf.  Fama. 

INFANTIA  quamdiu  duret,  XXV  190A.  — 
Infantium  animae  se  ignorare  non  pos- 
sunt,  XIX  275  C,  sed  se  cogitare  ne- 
queunt,  275  A'.  —  In  infantibus  inaequa- 
litas  gratiarum  attenditur  secundum 
infundentis  beneplacitum,  XX  22  D, 
quamvis  aliquo  modo  ad  id  valeant  pa- 
rentum  orationes,  22  A'.  —  Tribus  de 
causis  expedit  infantulos  quam  cito  ba- 
ptizari,  XXIV  132  C,  sed  non  est  eis 
danda  Eucharistia,  246C.  —  Infans  dela- 
tus  ad  Baptismum  et  in  via  moriens 
sine  Baptismo,  damnatur,  XXIV  169A, 
haud  secus  ac  quilibetpaganorum  infan- 
tulus,  169  B,  et  in  fidelium  ccemeterio 
sepeliri  nequit,  169C.  —  Judseorum  et 
paganorum  invitis  parentibus  baptizare 
non  licet  infantes,  XXIV  135A'  et  s.  — 
Cf.  Puer. 

INFASTIDIBILITAS  ad  Beatorum  felicita- 
tem  requiritur,  alioqui  non  essent  plene 
beati,  XXV  427A',  428B,  nec  summae 
bonitatis  suavitas  perfecta  esset,  428C. 

INFERIORA  in  suo  supremo  connexa  sunt 
cum  infimo  superiorum,  XXI  476  A', 
quae  enim  in  inferioribus  sunt  secundum 
majorem  compositionem  et  potentialita- 
tem,  in  superiori  sunt  secundum  amplio- 
rem  simplicitatem  et  actualitatem,  ibid. 
Inferiora  per  superiora  naturaliter  et 
ordinale  reguntur,  XXII  93B,  94A,  100 
A',  XXV  249C,  ideo  praeter  motus  pro- 
prios,  motum  sequuntur  superiorum,  et 
tanto  magis  quanto  sunt  perfectiora, 
XXII  84B',  et  naturaliter,  non  violenter, 
eorum  impressione  ducuntur,  84C.  — 
Etsi  igitur  a  ccelestibus  non  causentur 
terrestria,  ut  falso  tenet  Avicenna,  XXII 


INF 


317 


L\T 


91  D',  influxu  cceli  reguntur,  XXI  413C, 
XXII  93  B,  moventur,  93  C,  mutantur, 
92 A,  locantur,  ibid.,  et  varie  affieiun- 
tur,  93C,  95C,  et  ideo  ad  statum  incor- 
ruptionis  perduci  nequeunt,  donec  ces- 
saverit  cceli  motus,  XXV  250  A.  —  In 
inferioribus  superiorum  influxus  ad  re- 
cipientis  modum  recipitur,  XXI  159C. 
Superiorum  virtutibus  inferiora  infor- 
mantur,  sed  ipsa  ad  unum  determinant 
superiora,  XXII  96C.  —  In  inferioribus 
ministerio  angelorum  operatur  Deus, 
XXV  249D'.  —  Cf.  Ccelum. 

An  et  quatenus  inferiori  liceat  supe- 
riorem  excommunicare,  XXIV  514  D', 
526C,  absolvere,  515A,  526A',  vel  con- 
secrare,  XXV  42A,  C.  Cf.  Subditus. 
INFERNUS  dupliciter  sumitur,  pro  Ioco  et 
pcena,  XXIII  387  C,  388 A,  quapropter 
daemones  infernum  secum  ubique  por- 
tare  dicuntur,  387C.  Item  modo  pro  loco 
damnatorum  accipitur,  inodo  pro  purga- 
torio,  XXIII  387C,  modo  pro  limbo  pa- 
trum,  in  quo  detinebantur  justi  ante 
incarnationem,  389  D,  et  ad  quem  de- 
scendit  Christus,  387  C,  388B,  ut  eis  glo- 
riam  monstraret,  387B',  389  C,  eosque 
inde  educeret,  387 D,  388 D,  389 C.  — 
Ubi  sit  infernus,  non  constat,  XXV  308 
A',  sed  sub  terra  putatur  esse,  308B', 
314 A,  A',  vel  in  concavitate  terrae,  309 
A,  316D.  Quum  sit  infimus  locorum, 
apte  diabolo  deputatur  et  damnatis,  qui 
superbia  peccaverunt,  XXI  348  C,  C, 
349  D,  D',  et  reapse  nonnulli  ibi  degunt 
daemones,  ad  torquendas  animas,  352B. 
—  Locus  est  purae  et  maximae  miseriee, 
XXI 156C,  satis  capax  ut  omnium  dam- 
natorum  corpora  contineat,  XXV  315A', 
et  satis  horridus  ut  accidentalem  eorum 
pcenam  augeat,  326  D'.  Ita  enim  dispo- 
situs  erit  ut  eorum  miseriae  congruit, 
XXV  467  B,  tenebrosus,  sive  ex  fumosi- 
tate  et  spissitudine  ignis,  sive  ex  com- 
massatione  corporum  damnalorum,  467 
C,  non  ita  tamen  ut  nihil  prorsus  videa- 
tur,  quia  tantum  ibi  erit  luminis  quan- 
tum  sufficit  ad  videndum  ea  quae  dam- 


natos  torquere  possunt,  467C,  468B.  Ibi 
varie  locantur  et  torquenlur  damnati  pro 
cujusque  merito,  XXV  325C;  an  et  qua- 
tenus  inde  egredi  valeant  et  viventibus 
apparere,  324A',  326A'.  —  Cf.  Damnati, 
Limbus. 

Pcena  inferni  diversis  nominibus  desi- 
gnatur,  XXIV  544A',  et  omnium  pcena- 
rum  est  maxima,  XXV  318A',  omnem 
praesentis  vitae  pcenam  longe  superans, 
461 B;  meritoria  non  est,  sed  vindicativa 
tantum,  XXIII  388  B,  et  variis  de  causis 
est  aeterna,  XXV  349A'.  —  Duplex  est  : 
pcena  damni  et  pcena  sensus,  quae  ana- 
logice  conveniunt  in  eadem  ratione  pce- 
nae,  XXV  468C.  Pcena  damni  pro  solo 
peccato  originali  infligi  potest,  XXII 
434  A,  nam  pro  solo  originali  necesse 
est  animam  in  infernum  detrudi,  XXV 
326 D,  et  non  est  essentialiter  dolor,  468 
A',  nisi  ut  imputabilis  apprehenditur, 
id  est  in  adultis,  468C,  B';  pcena  sensus 
essentialiter  est  dolor,  468A',  et  alicui 
sine  proprio  demerito  infligi  nequit, 
XXII  433 D'.  Imo  multiplex  est,  quoniam 
omnis  creatura  contra  damnatos  insur- 
get,  XXV  466A',  maxime  ignis,  466 B',  et 
a  frigore  intensissimo  ad  vehementissi- 
mum  calorem  subito  transibunt  damnati, 
ibid.,  quoniam  in  inferno  ab  extremo  ad 
extremum  non  ilur  per  medium,  XIX  66 
C.  Quomodo  ignis  inferni  animas  affli- 
gat,  XXIV  546 A.  An  in  inferno  futuri 
sint  vermes,  XXV  466D',  468A,  D',  fle- 
tus,  467A,  D',  tenebrae,  467B.  —  Quae 
acerbior  sit  pcena  in  inferno,  damni  an 
sensus,  XXV  468B,  A',  vermis  an  ignis, 
468  D' ;  quae  maxima  sit  inter  pcenas 
damni,  468B',  et  sensus,  468C.  —  Cf. 
Damnum,  Ignis,  Sensus. 

In  inferno  punitur  peccatum  citra  con- 
dignum  justitise,  sed  non  citra  condi- 
gnum  misericordiae,  XXIV  541  B,  XXV 
350C,  C,  351  D';  inde  igitur  non  exclu- 
ditur  misericordia  Dei,  XXV  328  A',  352 
C,  imo  ibi  relucent  justitia  et  misericor- 
dia,  355A'.  An  ibi  sit  ordo,'XXI  355C, 
356 B,  C,  357  C,  et  qualis,  357  C,  XXV 


INF 


318 


J.\T 


363 D,  365  A;  an  sit  sapientia,  scientia, 
ratio,  XXI  397 C,  407D'.  —  An  plus  do- 
lere  liceat  de  poena  inferni  quam  de 
peccato,  XXIV  465 B,  B' ;  an  pro  vitando 
peccato  eligendus  sit  infernus,  466  D', 
467  B. 
1NF1DELITAS  in  adullo  vix  a  peccato  excu- 
sari  potest,  XXII  244 B,  XXIII  596C,  et 
est  peccatum  non  proprie  intellectus  sed 
voluntatis,  XXII  521 C;  an  dici  valeat 
mater  omnium  peccatorum,  XXII  566C, 
568  A'.  Quum  est  circumstantia  mere 
concomitans,  nihil  addit  bonitati  vel  ma- 
litiae  actuum  infidelium,  XXII  544D,  sed 
ut  conditio  informans,  actum  moralem 
vitiat,  ibid.  —  Infideles  non  in  omni 
actione  peccant,  XXII  550  C,  552A,  nec 
mortaliter  in  omni  actu  aut  motu  inor- 
dinato,  552B,  si ve  sint  baptizati  sive  non, 
552C,  sed  tantum  in  omni  infidelitatis 
actu,  551 C;  in  actibus  autem  naturali- 
ter  bonis  complacent  Deo,  etsi  vitam 
aeternam  non  mereantur,  551 D',  et  vir- 
tutibus  non  necessario  carent,  550D'.  — 
Etsi  credant  Deum  esse,  et  Deo  credant, 
non  ideo  faciunt  iidei  actus,  XXIII  406 
C;  item,  licet  accipiant  corpus  Christi  in 
Sacramento,  illud  non  manducant  sacra- 
mentaliter,  XXIV  233 A;  in  necessitatis 
articulo  baptizare  possunt,  et  valide  ba- 
ptizant,  144  D.  —  Infidelibus  semper  re- 
velat  Deus  necessaria  ad  salutem,  XXIII 
438A,  et  multis  olim  revelavit  mysteria 
fidei,  439B'.  Ipsis  non  fuit  necessarium 
scire  legem  Moysis,  quae  ad  solos  specta- 
bat  Judaeos,  XXIII  439C,  sed  fide  Be- 
demptoris  implicita  cum  fide  Dei  provi- 
dentis  explicita  salvari  poterant,  ibid. 
—  An  iufideles  pueri,  invitis  parentibus, 
sint  baptizandi,  XXIV  135  A',  aut  vere 
baptizentur,  136B',  C,  D'.  —  Cf.  Fides. 
Infidelitas  quoad  conjugium.  Inter  in- 
fideles  verum  est  matrimonium,  XXV 
180B',  quamvis  imperfectum  et  sacra- 
menti  dignitate  carens,  182  C,  in  se  nec 
ratum  nec  firmum,  183  C  ;  ideo  inter  se 
libere  contrahere  possunt,  181 B,  nec 
peccant  ita  contrahendo,  185A,  et  sibi 


mutuo  reddendo  debilum,  182  D,  sicut 
nec  peccant  aliarum  virtutum  politica- 
rum  actus  exercendo,  ibid.  —  Quum  non 
sint  Ecclesiae  legibus  adstricti,  valide 
contrahunt  in  omnibus  cognalionis  gra- 
dibus  qui  lege  divina  non  prohibentur, 
XXV  182  D',  183 A,  sed  si  plures  duxe- 
rint  uxores,  cum  una  dumtaxat,  id  est 
prima,  matrimonialiter  conjuncti  sunt, 
183A,  B.  —  Infidelium  conjugium,  quum 
sit  verum,  Baptismo  utriusque  non  abo- 
letur,  XXV  184 D',  sed  firmius  efficitur, 
183  C;  si  vero  unus  dumtaxat  ad  veram 
fidem  convertatur,  alterum  in  infideli- 
tate  manentem  dimittere  potest,  si  velit, 
180C,  181 C,  182B',  183D,  quia  uno 
converso  solvitur  matrimonium,  saltem 
quoad  habilationem,  182A',  imo  dimit- 
tere  tenetur,  si  sit  ille  in  Christum  con- 
tumeliosus,  181 D  ;  et  modo  generatim 
non  permittitur  conjux  credens  cum  in- 
credula  manere  uxore,  182C.  —  Item, 
qui  plures  habuit  uxores,  cum  prima 
nianere  debet,  dimissis  aliis,  si  velit  illa 
converti,  XXV  183A,  C,  etiamsi  eam  an- 
tea  repudiaverit,  ibid.;  ea  vero  nolente, 
quamlibet  eligere  potest,  183C.  —  Dis- 
cedens  ab  uxore  quae  cum  illo  pacifice 
habitare  consentit,  aliam  ducere  nequit, 
XXV  183B',  nec  continentiae  votum  emit- 
tere,  saltem  si  spes  adsit  conversionis 
consortis,  184A;  secus  autem  si  relicta 
uxor  sit  in  Deum  blasphema,  183C,  quia 
ejus  blasphemia  quodammodo  vinculum 
solvit  matrimonii,  183D';  quid  de  uxo- 
ribus  sic  relictis,  183D',  184 B,  et  de 
filiis  earum,  183A'.  —  Cf.  Divortium. 

Infidelitas  potissime  contrariatur  ma- 
trimonio,  XXV  184C,  in  quantum  sacra- 
mentum  est,  184 D,  et  ideo  prae  ceteris 
vitiis  solvitillud  quantum  ad  debiti  red- 
ditionem,  184C,  et  fornicatio  dicitur, 
184 A'.  —  Ante  legem  Moysis  licuit  pas- 
sim  cum  infidelibus  contrahere,  XXV 
184 B';  apud  Judaeos  vetitum  erat  non 
cum  infidelibus  quibuscumque,  180 D, 
181 B',  sed  cum  quibusdam  tantum,  181 
C,  quapropter  multi  Judasi  cum  extra- 


1NF 


319 


l.\T 


neis  legitime  contraxerunt,  180C,  181 C; 
in  nova  logc  minime  licet,  et  infidelitas 
praecedens  matrimonium,  illud  dirimit, 
181  C,  C,  quia  bono  prolis  contrariatur, 

181  B';  ideo  catechumenus  nondum  ba- 
ptizalus  invalide  conlrahit  cum   fideli, 

182  A,  quia  inter  utrumque  nequit  esse 
sacramentum,  184  B'.  —  Cf.  Matrimo- 
nium. 

INFINITUM.  An  et  quae  sit  inter  finitum  et 
infinitum  proportio,  XIX  H9D,  124B, 
XX  433C,  441 C.  —  Infinitum  quodam- 
modo  per  fiuitum  cognosci  potest,  XIX 
215C,  221 B',  et  scientia  comprehendi, 
XX  416 A',  420  B;  an  et  quomodo  finitus 
intellectus  infinita  cognoscere  valeat, 
XXIII  256B',  257D,  B',  aut  finita  virtus 
ad  infinita  objecta  valere,  256D'.  —  In- 
finito  fieri  nequit  additio,  XIX  148D', 
ideo  non  est  aliud  alio  majus,  XXI  80B', 
et  quodcumque  finitum  infinite  superat, 
XX  433 C,  441  D;  in  infinitum  ergo  au- 
geri  nequeunt  formae,  XX  47  B',  essentia, 
operatio,  48 B,  aut  gradus  perfectionum 
in  creaturis,  418B,  unde  nulla  angelica 
vel  humana  actio  infinitae  potest  esse 
bonitatis  vel  malitiae,  XXI  374  A ;  non  est 
tamen  inconveniens  ut  in  actibus  animae 
in  infinitum  eatur  in  potentia,  dummodo 
actus  nunquam  sint  simul  infiniti  in  actu, 
XX  20  B'.  —  Infinitum  pertransiri  ne- 
quit,  XIX  119  C,  XXI  78 C,  79C,  80D, 
nec  dividi,  80  B,  ideo  repugnat  esse 
actu  infinitum  tempus,  79C,  et  nume- 
rum,  80 A',  sed  tantum  potentia,  79D'; 
ac  proinde  nec  hominum  generationes, 
77B,  B',  nec  cceli  revolutiones,  nec  ge- 
neraliter  quidquid  fit  per  motum,  infi- 
nita  esse  possunt,  seu  ab  aeterno,  74  C. 
—  Nec  pariter  ens  creatum  potest  facere 
Deus  infinitum  actu,  sive  secundum  ma- 
gnitudinem,  XX  581 A,  C,  C,  582 A,  C, 
quoniam  ens  actu  necessario  terminatur, 
581  D',  582C,  et  contrahitur  ad  esse 
actualis  exsistentia?,  582  A',  B',  sive  se- 
cundum  multitudinem,  581 A,  D,  582  A, 
C,  quia  plura  infinita  bona  nec  esse  si- 
mul  possunt,  XIX  146C,  148D',  nec  con- 


cipi,  146D,  149A,  sive,  et  multo  minus, 
secundum  csscntiam,  XX  581 C,  quia 
quodlibcl  creatum  compositum  est  ex 
infinito  el  finito,  XXI  185B',  ex  indivi- 
sibili  et  divisibili,  203A;  verumtamen 
non  repugnat  aovum  et  aeviterna  dura- 
tione  infinita  esse  simul  in  actu,  XXI 
144B  et  s.,  quia  durationis  infinitas  per- 
feclioni  entis  non  addit  nisi  destructio- 
nis  negationem,  148C.  An  aliquid  logice 
saltem  possel  infinitum  esse  secundum 
magnitudinem,  quod  finitum  esset  se- 
cundum  essentiam,  XX  581  B',  582D.  — 
Cf.  Magnitudo,  Numerus. 

Infinitum  accipitur  secundum  quanti- 
tatem,  XXIII  253B',  sed  diversimode  in- 
finita  dicuntur  moles,  virtus,  substantia, 
XXIV  256  D';  alia  est  igitur  infinitas  se- 
cundum  molem,  XX  576D,  seu  ex  parte 
materia?,  quae  rationem  habet  imperfecti, 
XIX  178  A',  XX  576B',  et  opponitur  sim- 
plici,  XXIII  253C,  alia  secundum  virtu- 
tem,  quae  non  repugnat  simplici,  253 D', 
alia  secundum  essentiam,  XX  576A', 
seu  ex  parte  formae,  quae  est  perfectionis, 
577 B,  et  haec  quamvis  negative  designe- 
tur,  est  aliquid  positivum  in  Deo,  et  ali- 
quid  in  eo  ponit,  577C.  —  Item  infinitum 
dicitur  quod  non  finit  aliquid  nec  finitur 
ab  aliquo,  et  sic  infinita  est  essentia  Dei 
ab  aeterno,  XXIII 32A,  vel  quod  non  fini- 
tur  ab  alio,  sed  finit  aliud,  et  sic  iterum 
infinita  dicitur  divina  substantia,  ibid. 
—  Vel  demum,  multipliciter  sumitur  in- 
finitum  :  privative,  pro  eo  quod  natum 
est  finiri,  nec  finitur,  et  ita  non  conve- 
nit  Deo,  XX  576  C,  580 B,  contrarie,  pro 
eo  cui  non  convenit  ab  ullo  finiri,  et 
sic  congruit  Deo,  580  B,  negative,  pro 
non  finito,  et  sic  iterum  competit  Deo, 
ibid.,  qui  non  finitur,  nec  intellectu, 
576  A,  D',  nec  loco,  nec  tempore,  576 A, 
nec  penes  activam  potentiam,  576B,  nec 
penes  essentiam,  576A',  577B.  Infinita 
est  enim  divina  essentia,  quae  finem  non 
habet  suae  essentialitatis,  virtutis  et  or- 
dinis,  XX577A',  et  ob  suam  simplicita- 
tem  nulli  componibilis  est  alteri,  577B'; 


INF 


32(1 


ING 


item  diviiia  potentia,  quia  termino  caret 
durationis,  extensionis  et  vigoris,  577  C, 
581  A',  nec  contracta  est  ad  genus  et  spe- 
ciem,  578D',  579  A,  et  sufficienter  appa- 
ret  in  rerum  creatione,  579  A',  B',  etsi 
nulla  sit  infinita,  581 D.  — An  in  Deo 
ponenda  sit  infinitas  idearum,  XX  417A, 
419A,  et  cognitionum,  416  C,  417A", 
sive  ad  intra,  419B',  sive  quantum  ad 
creaturas,  419A,  C,  vel  infinitas  attribu- 
talium  perfectionum,  419 D,  aut  relatio- 
num,  XIX  169  A'.  —  An  sub  ratione 
infiniti  facilius  concipiatur  quam  sub 
ratione  deitatis,  XIX  81 A,  D';  an  et  quo- 
modo  cognoscat  infinita,  XXIII  263A', 
264B;  an  et  quatenus  cognoverit  Chri- 
stus  infinita,  XXIII  256B',  257D,  B',  259 

C,  260  C,  263  A',  268  C.  —  Cf.  Deus. 

In  infinito  tantum  quiescere  possunt 
creaturae  intellectus  et  voluntas,  XIX  114 

D,  119  B',  id  est  in  Deo,  infinito  vero  et 
bono,  119 D',  121Dets.,124A,  sed  illud 
anima  non  capit  nisi  finite,  121  D'.  Cf. 
Finitum,  Fruitio. 

INFLUXUS.  Universa  in  mundo  quadam 
universali  influentia  uniuntur,  a  summo 
principio  per  media  ad  infima  descen- 
dente,  quae  a  philosophis  vocatur  aurea 
catena,  XXI  529  C;  et  sic  inter  creatu- 
ras  est  quaedam  praelatio  per  modum  in- 
fluentis,  513B,  quae  post  judicium  eva- 
cuabitur,  513 C;  attamen  etiam  in  patria 
erit  luminis  influxus  a  superioribus  in 
inferiores,  512 B',  513  A.  —  Dei  est  in- 
fluere  in  creata  absque  motu,  XXI 160 
A,  item  intelligentiarum,  159D',  non 
autem  animarum,  nec  mullo  minus  cor- 
porum,  ibid.,  saltem  ordinarie,  juxta 
Thomam,  160A,  contradicentibus  aliis, 
160D.  Duplici  modo  Deus  creaturis  in- 
fluit,  eas  creando  et  conservando,  XXII 
117D,  unicuique  juxta  capacitatem  et 
dispositionem,  XXI  229  A',  liberis  in- 
fluxu  libero,  non  liberis  influxu  cogente, 
241 A'.  — An  coelum  empyreum  influat 
in  inferiora,  negant  nonnulli,  XXI  158 

C,  159 D',  160 B',  sed  affirmant  alii,  158 

D,  159 B,  160D',  161 A,  D',  quorum  ve- 


rior  videtur  opinio,  162D.  —  Coelestia 
in  inferiora  per  lumen  et  motum  potis- 
sime  influunt,  sed  non  necessario,  XXI 
161 B,  imo  non  videtur  requiri  motus, 
nisi  ut  proportionentur  influentiae,  161 
C;  eorum  actio  simpliciter  major  est  in 
superficie  terrae,  secundum  quid  in  cen- 
tro,  XXV  314  D;  quomodo  ad  inferiora 
pertingat  non  obstantibus  mediis,  XXII 
92D.  —  In  elementa  influunt  quoad  ge- 
nerationem,  alterationem,  XXII  97 C,  et 
loci  mutationem,  97 A',  in  mixta,  quoad 
impressiones,  98A,  in  corpora,  directe 
et  per  se,  100C,  in  animae  vires,  indire- 
cte  et  per  accidens,  id  est  per  corpora- 
lia  organa,  ibid.,  non  necessitando,  sed 
inclinando,  98 A,  101 D,  in  intellectum 
fortius,  in  voluntatem  remissius,  100D, 
in  arbitrium  nullo  modo,  101 B',  quia 
superiorum  influxus  in  inferioribus  reci- 
pitur  ad  modum  recipientis,  XXI  159C, 
XXII  178A',  C.  —  An  cessante  influxu 
ccelesti,  subsisterenl  elementa,  XXII  93 
A',  aut  quidquam  operari  valerent,  93A', 
B'.  —  Cf.  Ccelum,  Illapsus. 

INFORMITAS.  Cur  informem  mundum 
Deus  creare  voluerit,  XXII  5D',  11 C. — 
De  primaeva  informitate  aliter  sentit 
Augustinus,  XXII  6C,  aliter  alii  Sancti, 
6D';  an  materiae  formationem  tempore 
praecesserit  an  natura,  6B',  D'.  —  De 
informitate  cceli,  XXII 7  A,  36D,  et  terrae, 
juxta  Augustinum,  7C,  et  alios,  7D; 
quomodo  tertia  die  ablata  sit,  85A'.  — 
An  idem  numero  actus  prius  informis 
possit  fieri  formatus,  XXIV  459  D',  460 A ; 
an  fides  informis  et  formata  sit  eadem 
numero,  XXIII  408B'.  —  Cf.  Forma. 

INGENITUS.  Sicut  dupliciter  sumitur  gene- 
ratio,  scilicet  pro  productione  simplici- 
ter  et  pro  productione  ex  substantia 
producentis,  XX  264  D',  ita  dupliciter 
sumitur  vox  ingenitus,  scilicet  pro  in- 
creato  et  pro  non  genito,  265  A,  268D'. 
Item  varie  accipitur,  in  genere  vel  extra 
genus,  XIX  506 A',  XX  265  B,  vel  partim 
in  genere  paitim  extra  genus,  XX  270 
B',  vel  privative  et  negative,  XIX  507  B, 


INIi 


321 


INJ 


et  sie  diversimode  eouvenil  Creatori  et 
creaturis,  XIX  B06D\  XX  2G5B,  C,  essen- 
tiao  divinae  et  cuilibet  personae,  XX  205 
C,  A',  2G7I),  2G8C,  270  C.  —  In  quau- 
tum  ingenitus  negat  esse  ab  alio,  soli 
eonvenit  Palri,  XIX  507  B\  XX  265  A\  et 
est  Patris  notio,  XIX  50GC,  XX  2G5B', 
et  proprielas,  XX  2G5C,  non  proprielas 
personalis,  sed  personam  conslituens, 
2G5D',  contra  Seotum,  269  A,  B ;  in  quan- 
tum  vero  negat  esse  per  modum  genera- 
tionis,  de  Patre  dici  potest,  et  Spiritu 
Sancto,  et  essentia  divina  et  primis  cre- 
aturis,  XIX  506B',  D',  507B'.  —  In  divi- 
nis  ingenitus  dicitur  non  privative,  sed 
negative,  XIX  506 A\  507 B\  XX  263D', 
264C,  266B,  C,  C,  267D,  non  secundum 
substantiam,  ut  stulte  somniavit  Arius, 
271 C,  sed  relative,  266 A,  270C,  et  juxta 
quosdam,  relationem  dicit  negative,  270 
C,  juxta  alios,  positive,  270D,  secundum 
tertios,  partim  negative  partim  positive, 
270B' ;  in  quantum  enim  est  notio  Patris, 
relationem  dicit  privative,  271  A,  et 
paternitatem  includit  plenitudinemque 
fontalem,  271 B,  in  quantum  de  divina 
essentia  dicitur,  vel  de  Spiritu  Sancto, 
positive,  271 A,  et  ideo  de  Patre  et  Spi- 
ritu  Sancto  dici  potest,  sed  diversa  acce- 
ptione,  268  C,  271 B.  An  realem  dicat 
relationem,  vel  secundum  rationem  tan- 
tum,  XX  271 A'.  —  Cur  potius  vocetur 
Pater  ingenitus  quam  inspiratus,  XX 
265D'.  —  Sapientia,  prout  divinam  sup- 
ponit  essentiam,  nec  genita  nec  ingenita 
dicitur,  XX350C,  prout  autem  ingenitum 
excludit  generationem,  dicitur  ingenita, 
350 D.  —  Cf.  Innascibilitas. 
INGRATITUDO  dicitur  carentia  gratitudinis 
Deo  pro  beneficiis  debitae,  XXIV  580  D, 
et  duplex  est,  altera  negativa,  quae  sim- 
plex  est  carentia  et  circumstantia  omnis 
peccati,  altera  privativa,  quae  benefacto- 
rem  parvi  pendit,  et  est  speciale  pecca- 
tum,  XXI  314 D,  XXIV  580B',  et  quadru- 
plex  ei  assignatur  gradus,  XXIV  580  A'. 
—  Tam  innocentes,  imo  magis  innocen- 
tes  quam  poenitentes  gratias  Deo  agere 
T.  25'". 


tenentur,  XXIV  580D',  ideo  cuicumque 
peccato  annexa  est  quaedam  ingratitudo, 
580D,  581 C,  sed  in  recidivis  peccatori- 
bus  adest  ingratitudo  specialis,  578B', 
qusa  subsequens  peceatum  gravius  red- 
dit,  578A',  580C,  D,  582 C,  quoniam  et 
ipsa  speciale  est  peecatum,  580 D,  licet 
minoris  reatusquam  pra?cedentia,580D\ 
582C,  et  cujus  demerito  redire  quando- 
que  dicuntur  praeterita  peccata,  578 C, 
etiam  venialia,  581  A,  et  originale,  581 

B,  non  quoad  substantiam,  sed  quoad 
effectum,  578 B\  579B',  580 D,  vel  etiam 
quoad  pcenam,  juxta  Parisiensem,  582 D, 

C.  —  An  ingratitudine  peccaverit  dia- 
bolus,  XXI  314A'.  —  Ingralum  est  Spiri- 
tui  Sancto  quidquid,  neglecto  debito, 
offerimus,  XIX  41.  —  Cf.  Reviviscentia. 

INIMICUS.  An  in  V.  L.  licitum  fuerit  odisse 
inimicos,  XXIII  495B,  496C,  643C,  644 
D'.  —  Inimicos,  in  quantum  homines, 
diligere  tenemur,  XXIII  496B,  497 A', 
saltem  in  communi,  497 A\  aeterna  bona 
illis  optando,  496  B',  498  C,  mala  non 
imprecando,  496C,  498C,  et  eos  a  com- 
muni  oratione  non  excludendo,  496 C  ; 
non  autem  opus  est  ex  praecepto  illos  in 
speciali  diligere,  497B',  eis  temporalia 
optare  bona,  496C,  498D,  nec  illis,  sal- 
tem  ordinarie,  dilectionis  signa  ostende- 
re,  496A,  C,  497C;  an  et  quatenus  eis 
veniam  petentibus  dimittere  teneamur, 
498  A'.  —  Inimicis,  maxime  Ecclesiae, 
temporalia  mala  optare  licet,  in  quantum 
ipsis  ad  salutem  prodesse  possunt,  XXIII 
496C,  498D,  imo  ex  zelo  justitiae  fas  est 
eis  mortem  optare  et  inferre,  499D'.  — 
Utrum  magis  sit  meritorium,  amicos  di- 
ligere  an  inimicos,  alterum  convenien- 
tius  videtur  et  inimicorum  dilectio  in- 
tensior,  XXIII  495C,  D,  497 A,  D,  D',  498 
A,  D\  499C,  alterum  difficilius  et  per- 
fectius,  495D,  C,  497B,  498A,  499A, 
absolute  tamen  et  simpliciter  perfectius 
videturdiligereinimicumquamamicum, 
495  A',  496  A,  499C.  —  Cf.  Amicus. 

INJUSTITIA.  Sicut  duplex  est  justitia,  ita 
et  injustitia,  habitualis  scilicet  et  actua- 
21 


INN 


322 


1NX 


lis,  XXIV  360 B.  —  Dupliciter  violatur 
justitia  erga  proximum,  in  rebus  et  in 
actionibus,XXIV  396C',quorum  primuin 
reparatur  per  restitulionem,  alterum  per 
satisfactionem,  396 L)'.  —  Quse  directe 
sunt  contra  justitiam  mortalia  ex  genere 
censentur,  XXII  564B'.  —  Cf.  Justitia. 

INNASCIBILITAS  quid  sit  et  quomodo  con- 
veniat  Patri,  XX  265  D.  —  Patris  est  no- 
tio,  XX  225C,  D,  265 A',  C,  268  D,  et 
proprietas,  225  A',  226  B",  264 B',  265 C, 
differens  ab  aliis  proprietatibus,  pater- 
nitate  scilicet,  264  A,  266  C,  et  activa 
spiratione,  266C,  sed  non  personalis, 
seu  personae  conslitutiva,  239D',  265C, 
267B',  268 A,  C,  269  A',  contra  Scotum, 
269 A,  B,  C,  274  C.  —  De  Patre  dicitur 
privative,  juxta  quosdam,  XX  226 D,  266 
B,  negative,  juxta  alios,  264A',  C,  268 
B,'  sed  melius,  aliquo  modo  negative, 
aliquo  modo  privative,  266C,  B',  et  rela- 
tive,  266A,  reali  nempe  relatione,  271 
A'.  —  Innascibilitas  et  pateruitas  non 
sunt  eadem  notio,  XX  272B,  A',  273  A', 
nec  duae  notiones  oppositae,  272D,  sed 
tantum  disparatap,  272C,  triplici  diffe- 
rentia  distinctae,  272B',  D',  nec  ad  invi- 
cem  convertibiles,  273A,  B.  —  Non  est 
principium  generationis  in  Patre,  XX 
240B',  C,  et  ordine  posterior  est  pater- 
nitate,  269B',  quapropter  paternilas  dici 
nequit  innascibilis,  272 D.  —  Cf.  Impro- 
cessibilitas,  Ingenitus. 

INNOCENTIA.  De  hominum  in  statu  inno- 
centiae  condilione,  vide  Adam,  Homo, 
generatione,  vide  Coilus,  Generatio, 
Puer. 

In  statu  innocentia?  qua-dam  fuit  igno- 
rantia,  saltem  negativa,  ideoque  potuit 
esse  peccatum  in  Filium,  XXII  579  A', 
quaedam  item  malitia,  ac  proinde  pecca- 
tum  in  Spiritum  Sanctum,  579B',  quae- 
dam  etiam  infirmitas,  et  consequenler 
peccatum  in  Patrem,  juxta  Cartusianum, 
579  D',  contradicente  S.  Thoma,  579 A'. 
—  In  stalu  innocentiae,  etsi  hominibus 
naturale  fuerit  ex  sensibilibus  ad  coelestia 
elevari,   spirilualium    cognitionem    po- 


tius  a  Deo  accepissent,  XXIV  47C,  et 
ideo  sacramentis  non  indiguissent,  47 D'; 
fuisset  tamen  gratia  sacramentorum  pro- 
ut  nunc  est,  sed  non  secundum  rationem 
qua  dicitur  gratia  sacramentalis,  61  C, 
63A.  —  An  et  quatenus  fuisset  domi- 
nium,  vel  principatus  unius  super  alium, 

XXII  584A.  —  Innocenliae  gratiam  acce- 
perat  Adam,  non  modo  ut  personalem 
perfectionem,  sed  ut  donum  naturae  po- 
steris  Iransmittendum,  XXII  383A',  ideo 
ipso  cadente,  omnibus  amissum  est, 
383  B'. 

Uter  majores  Deo  debeat  gratias,  in- 
nocens  an  pcenitens,  XXIV  580D'.  — 
Innocentes  pueri  pro  Christo  trucidati, 
an  et  quomodo  inter  martyres  sint  com- 
putandi,  XXV442B. 
INNOCENTIUS  Papa  III  (1198-1216)  quem- 
dam  abbatis  Joachim  damnavit  errorem, 
XIX  310C,  XX  216A',  decernendo  divi- 
nas  personas  ab  invicem  distingui  per 
proprietates,  XX  274  C.  Non  raro  allega- 
tur  :  de  diversis  modis  essendi  Christi, 

XXIII  375A',  XXIV  258C,  259A,  262B', 
263 D,  de  Baptismo,  XXIV  142 C,  178 C, 
de  Eucharistiae  institutione,  214B',  218C, 
306 A,  ritibus,  247  C,  286  D',  299  A',  B', 
303B,  328C,  345D,  et  fructu,  334  C,  A', 
335  A',  de  confessione,  470  B,  484  A, 
573  A'. 

INNOCENTIUS  Papa  IV  (1243-1254),  juris 
canonici  expositionem  quam  ante  papa- 
tum  ediderat,  non  authenticam  sed  ma- 
gistralem  dumtaxat  esse  decrevit,  XXIV 
200  B.  —  Orantibus  pro  rege  Franciae 
indulgentias  concessit,  XXIV  554D. 

INNOVATIO.  In  fine  mundi  innovabuntur 
elementa,  quorum  auferentur  corrupti- 
biles  qualitates,  et  corpora  ccelestia,  quo- 
rum  augebitur  claritas,  XXV  370B'.  — 
Quum  enim  innovetur  mundus  ul  fiat 
aptior  hominis  habilatio,  XXV  383  D', 
et  perfectius  Dei  speculum,  385A',  ma- 
jori  decorabuntur  claritate  ccelestia,  385 
B',  et  elementa,  386 C,  nec  remanebunt 
nisi  qua?  ad  statum  incorruptionis  per- 
petuae    transire   possunt,   ut    elementa. 


INS 


323 


l\S 


coelestia  et  homines,  380  D',  non  autem 
mixta,  ibid.j  quae  ad  perfeclionem  ordi- 
nis  iion  pertinent  nisi  pro  statu  prsesen- 
li,  387A.  An  in  mundo  innovato  fulura 
sint  composila,  incertum  est,  X.XY  388 
B',  quia  ventura  innovatio  non  nisi  ex 
revclatione  cognoscitur,  388D'.  —  An 
idem  sit  innovatio  ac  mundi  purgalio, 
XXV  384 B'. 
INSTANS  quid  sit,  XXIV  283C.  —  Instans 
esl  quid  iudivisibile,  non  pars  temporis, 
sed  id  quo  sine  discontinuationc  parles 
temporis  numerantur,  XXI  128C,  et  in 
tempore  non  est  realiter,  sed  polentiali- 
ter  lantum,  tanquam  praeteriti  terminus 
et  initium  fuluri,  ibid.,  unde  a  quibus- 
dam  dicitur  esse  idem  in  essentia  in 
toto  tempore,  ibid.  —  Inler  duo  instan- 
tia  necesse  est  intermedium  esse  tempus, 
XXIV  283 D',  284A',  sed  inter  tempus  et 
instans  non  necessario  est  medium  tem- 
pus,  284B'.  —  Instans  est  mensura  tno- 
bilis  sub  ratione  qua  mobile,  XXI  129A, 
et  pro  qualilate  mobilis  differt  vel  non 
differt  ab  indivisibili  aevi,  ibid.,  et  quum 
dicat  indivisibile  cum  priori  et  posterio- 
ri,  est,  juxta  quosdam,  mensura  esse 
corporum  mutabilium,  130C.  —  Ubicum- 
que  non  habetur  repugnantia  introdu- 
cendae  formae,  operatio  fit  in  instanti, 
XXIV  283A,  ideo  Deo,  ut  omnium  crea- 
tori,  et  infinitae  potentiae  agenti,  compe- 
tit  agere  in  instanti,  289C,  455D,  XXV 
2olA';angeli  autem,  licet  in  imperce- 
ptibili  tempore  agant,  non  operantur  in 
instanti,  XXV  251 D;  similiter,  quidquid 
dicat  Parisiensis,  XXV  297C,  corpora 
gloriosa  in  instanti  non  movebuntur, 
296 A,  298C;  quamvis  enim  in  vacuo 
motus  fiat  in  instanti,  296  A',  297  D', 
quum  moveatur  corpus  per  medium,  ne- 
cessario  movetur  in  tempore,  quia  de 
ratione  corporalis  motus  est  successio, 
298  C,  alias  corpus  esset  simul  in  pluri- 
bus  locis,  296C  —  Aliae  sunt  formae  quse 
recipiuntur  in  instanti,  aliae  quae  suc- 
cessive,  XXIV  455B,  et  in  mutationibus 
et  generationibus,  in  instanti  fitexpulsio 


formae  prioris  et  inlroductio  sequentis, 
455 A';  ilem  omnis  motus  seu  actus  ani- 
mao  rationalis,  ut  sic,  esl  in  instanti  et 
totus  simul,  456B',  ideo  in  instanti  fit 
peccaloris  justificatio,  455A,  1),  456 B', 
quum  sit  avirtule  infinila  et  in  subjeclo 
simplici,  455D,  et  simul  et  in  eodem  in- 
stanti  fiunt  infusio  gratiac  el  remissio 
culpa?,  4F4D',  non  tamen  simul  in  co- 
dem  instanti  culpa  et  gratia,  455A'.  — 
Quod  totum  esse  speciei  suae  habet  in 
inslanti,  manet  idem  in  diversis  tempo- 
ris  instanlibus,  XXIV460B,  verumtamen 
actus  intellectus  et  volunlatis,  etsi  lotum 
esse  suae  speciei  habeant  in  instanli,  per 
accidens  mensuranlur  tempore,  460D. 
—  An  in  transsubstantiatione  assignari 
debeat  ultimum  instans  in  quo  desinit 
esse  substantia  panis,  aliud  a  primo  in- 
stauti  in  quo  incipit  substantia  corporis 
Christi,  XXIV  283 C,  285D'.—  An  quis 
primo  vitae  instanti  mereri  possit,  XXIII 
332B,  333  A,  334C,  et  cur  possibile  sit 
aliquem  primo  suo  instanli  bene  agere, 
non  autem  peccare,  333C;  an  primo  vitae 
instanti  meruerit  Christus,  332B'.  —  Cf. 
Nunc,  Tempus. 
INSTBUMENTUM  pluribus  modis  sumitur, 
XXIV  160A.  —  Instrumentum  virtutem 
non  recipit  nisi  secundum  quod  princi- 
pali  agenti  continuatur,  XXIV  87B',  et 
actioni  proportionatum  est,  XIX  87  B; 
sed  duplicem  habet  operationem,  alte- 
ram  ex  propria  natura,  alteram  ab  agen- 
te,  XXIV  57C,  88A,  188C,  et  propriam 
actionem  exercendo  pertingit  naturaliter 
ad  effectum  qui  ei  convenit  ut  instru- 
mento,  58C,  actionem  exercendo  secun- 
dum  quam  est  signum  interioris  effectus, 
pertingit  instrumentaliter  ad  interiorem 
effectum,  58  B,  C,  ad  ultimum  vero 
effectum,  qui  est  gratia,  non  pertingit 
nisi  dispositive,  58B.  —  Quia  instrumen- 
tale  agens  est  movens  motum,  XXIV  57 
C,  seu  motum  ab  alio,  ipsi  non  conve- 
nit  virtus  agendi  complete,  58  C;  ad 
ultimam  ergo  perfectionem  quam  agens 
intendit,  quandoque  pervenit,  quando- 


INT 


324 


INT 


que  non,  57D',  semper  tamen  ad  aliquid 
pervenit  ultra  quod  ei  competit  natura- 
liter,  ibid.  —  Christi  humanitas  fuit  di- 
vinitatis  instrumentum,  XXIII 148C,  ani- 
matum  ac  proprium,  148  D;  animae 
instrumentum  ad  cognoscendum,  est 
intellectus  agens,  XIX  87B,  quo  sensi- 
bilia  dumtaxat  perfecte  attingere  potest, 
87 C.  —  In  instrumentis  quasi  tota  ratio 
speciei  a  fine  accipitur,  XXIV  100B'.  — 
Cf.  Agens,  Sacramentum. 

Instrumentalis  causa  duplex  est,  alte- 
ra  quae  productive  attingit  principalis 
agentis  effectum,  XXIV  59 D',  altera  quae 
productive  non  assequitur,  sed  disposi- 
tive  tantum,  60A. 
INTELLECTUS.  Natura.  Ad  perfectionem 
universi  requiritur  mere  intellectuales 
esse  creaturas,  XXI  187B,  188A,  quae 
mediae  sint  inter  Deum  et  corpora,  187 
D.  —  Intellectus  quandoque  pro  potenlia 
sumitur,  quandoque  pro  habitu  primo- 
rum  principiorum,  XXI I  570  B  ;  dicitur 
quasi  interna  rei  cognitio,  XXIII  569 D', 
573C,  et  proprie  apprehensionem  dicit 
essentiae  per  se  ipsam,  sine  discursu, 
570A,  quia  objectum  ejus  est  quod  quid 
est,  ibid.  —  Perperam  asseruerunt  qui- 
dam  philosophi  idem  esse  intellectum 
ac  sensum,  XXII  99  D,  et  ideo  illum  cce- 
lestibus  corporibus  quoad  actiones  sub- 
jici,  99A',  vel  ab  intelligentia  creatum 
esse,  et  quoad  operum  varietatem  ad 
motus  reduci  ccelestes  ut  ad  causam,  99 
D'.  —  Sed  intellectus  organica  substan- 
tia  esse  nequit,  quia  nimirum  divinam 
habet  actionem,  XXII  131  D,  et  reflexi- 
vus  est  super  proprios  aclus,  XIX  124D, 
et  ad  se  rediens  reditione  completa, 
XXII  131 B';  item  quia,  destructo  corpo- 
re,  non  perit,  XXII  148  D',  et  apprehen- 
dit  se  ipsum,  149A,  et  agit  se  ipso,  149 
B,  et  nihil  recipit  nisi  separatum  et  a 
materia  denudatum,  149  D,  et  omnia 
apprehendit,  149A',  universale  et  infini- 
tum,  149B'.  —  Nec  igitur  corpus  est,  nec 
virtus  in  corpore,  quum  intelligere  va- 
leat  immaterialia,  XXI  199 A,  nec  prae- 


paratio  in  natura  humana,  ut  opinatus 
est  Alexander  (Aphrodisiensis),  neque 
complexio,  ut  finxit  Galenus,  neque  har- 
monia,  ut  sensit  Empedocles,  nec  corpus, 
nec  sensus,  nec  imaginatio,  109B,  nec 
ullius  corporis  actus,  XIX  409  B,  XXI 
47  A',  sed  potentia  omnium  receptiva, 
H4A.  —  Imo,  juxta  Thomam,  impossi- 
bile  est  intellectuales  creaturas  (ut  an- 
gelos)  habere  materiam,  XXII 186 B,  187 

C,  quia  intellectus  materia  impeditus 
intelligere  non  posset,  186C,  199  B,  in- 
telligere  enim  esse  nequit  actus  corporis 
nec  virtus  corporea,  187  B.  —  Memoriam 
praesupponit,  XIX  285B',  sed  ab  ea  dif- 
fert,  282C,  D',  sicut  ab  appetitu,  357C, 
ratione,  XXII  283  A',  et  sensu,  99 B'. 

Dignitas.  Appetibile  omnibus  est  in- 
tellectus,  et  ab  intellectu  procedunt  om- 
nia,  et  totus  mundus  ab  intellectu  sub- 
stantiam  habet,  XXI  91  B.  —  Ab  eo 
speciem  sortitur  homo,  XIX  115  C,  XXII 
131 C,  intelligentiae  suam  perfectionem 
et  nomen,  XIX  115  D';  intellectu  homo 
angelis  assimilatur,  imo  et  Deo,  XIX  116 
A,  maxime  enim  per  actum  intelligendi 
anima  rationalis  imago  Dei  est,  255D', 
267  D,  et  summae  Trinitatis,  quoniam  ad 
hoc  concurrunt  memoria,  intelligentia 
et  voluntas,  256  D,  262  C.  —  Intellectua- 
Iis  substantia  est  corporis  humani  forma, 
XXI  108  B',  XXII  129  A',  et  quandoque 
dicitur  totus  homo,  XXII  114  A;  sed 
prae  nobilitate  elementari  corpori  uniri 
nequit,  XXI  446  C,  nec  mixto  cuilibet, 
446D,  praeter  corpus  humanum,  446C, 
et  cum  multiplicatione  corporum  multi- 
plicatur  et  ipsa,  XXII  130C.  —  Intelle- 
ctus  altissima  est  rationalis  animae  po- 
tentia,  XIX  112C,  H4D',  XXI  108B', 
prorsus  a  materia  immunis,  108  D',  et 
ipsa  praestantior  voluntate,  XIX  H2C, 
H5B',  XXV  402A',  saltem  in  quibusdam, 
XXIII  473  A,  contra  nonnullos,  XIX  115 

D,  XXV  399D'.  Sine  voluntate  non  est, 
nec  econtra,  XIX  192D,  sed  ipsius  est 
voluntatem  gubernare,  et  comparatur 
regi  in   anima,  115  D';   in   quibusdam 


IXT 


323 


1NT 


volunlalcm  antecedit,  in  quibusdam 
scquitur,  XXI  305C,  310D',  311  C,  D, 
XXIII  406 D',  antecedit  in  his  qu;r  ipsius 
assensum  cogunt,  sequitur  in  his  ad 
quorum  consensum  ratione  non  cogitur, 
407A,  et  ordine  nalursc  per  prius  con- 
jungitur  fini  extra,  quam  voluntas,  XXV 
404  D,  quia  velocior  dicitur  voluntate, 
XXIII  469B,  et  magis  est  in  recipiendo 
quam  voluntas,  XXI  198  C.  —  Cf.  Vo- 
luntas. 

Objectum.  Quum  uniuscujusque  per- 
fectibilis  perfectio  sit  actus  sua?  potentia- 
litatis  ultimus  ac  supremus,  XXV  479B', 
intellectus  humani  perfectio  est  esse 
speculum  perfectum  omnium  intelligi- 
bilium,  ibid.,  et  increati  speculi  imago 
perfecta,  479C,  quantum  possibile  est, 
480A.  —  Intellectus  est  habitus  princi- 
piorum  indemonstrabilium,  XXI  H7B, 
unde  intellectualis  dicitur  potentia  quae 
omnia  quse  cognoscit,  subito  et  sine  in- 
quisitione  intuetur,  117 A;  proprie  est 
principiorum  et  immediatorum,  et  sic  a 
scientia  distinguitur,  XIX  H7C,  et  a 
ratione,  XXII  276  D',  quamvis  reapse 
nihil  sit  aliud  quam  ratio,  277D.  — 
Circa  universalia  versatur,  XIX  67D,  et 
universalitatem  facit  in  rebus,  quia  quod 
singulare  est  dum  sentitur,  universale 
fit  dum  intelligitur,  XXI  212A'.  —  Natu- 
raliter  allicitur  vero,  XIX  287  A',  et  gran- 
di  ardore  errorem  odit  et  diligit  verita- 
tem,  266  C,  quia  ab  objecto  inclinatio- 
nem  recipit  ad  actum  suum,  287  C,  D,  et 
terminus  ejus  est  verum  in  intellectu, 
357  D',  quapropter  subjectum  dicitur 
veritatis  aeterna?,  immortalitatis  habens 
radicem,  XXI  47 B' ;  sed  vero  adheerere 
potest  propter  se,  et  est  intellectus  priu- 
cipiorum,  vel  propter  aliud,  et  est  cer- 
titudo  conclusionum,  XIX  H7A.  —  Ob- 
jectum  ejus  est  ens  secundum  omnem 
entis  rationem,  XIX  124A  ;  sed  quiddita- 
tes  non  intelligit  nisi  per  receptionem 
similitudinis  earum  secundum  speciem, 
etsi  forte  non  secundum  eumdem  modum 
essendi,  XXV  415  D';  formas  recipit  sim- 


pliciter  ul  sunt  formrc,  XXI  I99A,  sed 
ut  sunt  individualcs  non  recipit  nisi  per 
rcflcxionem,  1871)';  materialia  simpli- 
ciori  modo  apprchendit  quam  sunt  in 
re,  immaterialia  compositiori  modo,  XXI 
188A;  se  ipsum  intclligcre  nequit  nisi 
per  species  rerum  quas  apud  se  habet, 
XXII  252D',  quia  per  objecta  venit  ad 
cognitionem  actuum,  el  per  actus  ad 
notitiam  potentiarum,  ibid.  —  Cf.  Batio. 
Ad  manifestissima  naturao  se  habet 
quasi  noctua  ad  solis  lumen,  XIX  59C, 
XXV  414 A,  id  est  ad  cognitionem  im- 
materialium,  XIX  219B,  220C,  225A', 
et  separatarum  substantiarum,  XXI  231 
C,  265  B'.  —  Ex  puris  naturalibus  videre 
nequit  substantias  separatas,  nec  se 
ipsum,  XIX  275 C,  nec  ex  creaturis  ad 
Creatorem  argumentando  discurrens, 
intelligere  valet  ejus  essentiam,  XXII 
290B  :  impossibile  est  enim  creatum 
intellectum  per  sua  naturalia  divinam 
essentiam  videre,  XXI  267C,  XXV420B, 
424 B',  425  A,  non  excepto  angelico,  XXI 
266A,  sed  ex  sensibilium  cognitione  ad 
Dei  notitiam  ascendere  potest,  266C. 
—  Nullo  ergo  modo  Deum  cognoscere 
valet  per  propriam  formam,  XXI  269  C, 
B',  nec  videre  absque  medio,  XX  14A, 
quum  immediate  ferri  nequeat  in  divi- 
nam  essentiam,  nec  in  substantias  sepa- 
ratas,  XXI  270  A;  imo  perfectionem  Dei 
integre  et  sine  corruptione  concipere 
nequit,  nec  in  terra,  XIX  151 D',  153 D, 
157  D',  nec  in  ccelo,  152B,  160 B.  — 
A  purissimis  tamen  intellectibus  videri 
potest  Deus,  sive  per  speciem  in  ccelo, 
XIX  141  D',  sive  in  terra,  mysticae  theo- 
logiae  visione,  142A,  aut  visione  formata, 
142  A,A',  C.  Et  qui  Deum  in  se  ipso 
cognoscit,  necessario  ipsum  totum  cog- 
noscit,  XXIII  61 A',  qui  autem  ex  creatu- 
ris  novit,  partim  et  divisim  eum  cogno- 
scere  potest,  61 B',  sed  utrobique  a  plena 
Dei  comprehensione  deficit  infinite,  XIX 
123D',  221 D'.  —  Quomodo  a  composito 
et  finito  intellectu  capiatur  Deus  simplex, 
XIX  123  C,  et  infinitus,  119  C,  123  D\ 


IXT 


:m 


INT 


Aclus.  Intelligere  est  per  se  et  propria 
operatio  separatarum  substantiarum, 
quse  propterea  dicuntur  intelligentiae, 
XXI  201  C,  non  hominis,  qui  potius  dici- 
tur  ratiocinari,  206  C;  dicitur  enim  in- 
telligere  quasi  intus  legere,  XXIII  573A, 
et  differt  a  cogitare,  discernere,  XIX  271 
A',  C,  et  scire,  273B,  D,  sicut  intellectio 
intuitiva  ab  abstracliva,  XXIV  266 C.  — 
lntelligere  est  actus  immanens,  a  vi  in- 
tellectiva  elicitive  progrediens  et  in  ea 
quiescens,  XIX  287B',  et  dicitur  actus 
secundus  respectu  intellectus,  XXI  256 
D';  an  aliquid  reale  superaddat  intelle- 
ctivse  potentia?,  2S6D'.  —  A  quo  sit  in 
nobis,  XXI  257A,  25SA,  259C,  a  poten- 
tia,  XIX  286 A,  287  C,  an  ab  objecto,  286 
A',  B',  287C,  an  ab  utroque  simul,  286D, 
287D,  A',  et  a  quo  principalius,  287D', 
an  ab  intellectu  informato  per  speciem 
rei,  XXI  256B',  aut  per  immediatam  ob- 
jecli  impressionem,  256C.  —  Quomodo 
fiat  actus  intelligendi  juxta  Henricum, 

XIX  194D',  XX254C,  Thomam,  255 D', 
Richardum,  257  D',  et  Seotum,  254  D, 
258 A';  an  sit  emanatio  ab  intelligente 
realis   an    secundum  rationem  tantum, 

XX  255 B'. 

Ad  actum  intelligendi  concurrunt  tria, 
potentia  intellectiva,  lumen  quo  effe- 
ctive  intelligit,  et  species  recepta  ab 
intelligente,    qua    intelligit    formaliter, 

XXI  51 4C,  vel  quatuor,  intellectus,  actus 
intelligendi,  cogitatio  et  verbum,  XIX 
452C,  sed  non  videtur  species  intelligi- 
bilis  ubique  necessario  requisita,  262 
D'.  —  Intellectus  enim  passiva  potentia 
dicitur,  quoniam  ab  objeeto  per  intelle- 
ctum  agentem  recipit  speciem,  XIX  287 
C,  ita  ut,  sicut  corporali  visu  nihil  vide- 
tur  nisi  lumine  manifestetur,  sic  nihil 
intellectuali  visu,  nisi  sub  lumine  intel- 
lectuali,  XXI  501A,  quod  in  naturalibus 
fit  per  lumen  intellectus  agentis,  in  su- 
pernaturalibus  per  lumen  superadditum, 
ibid.  Et  in  actu  intelligendi  partim  pas- 
sivus  est,  quia  perficitur  motu  qui  fit  a 
re  intellecta  in  ipsum,  XIX  194  D',  par- 


tim  aclivus,  discurrendo  et  investigando 
quod  quid  est,  195A,  et  primo  passivus 
est,  postmodum  activus,  XX  254C,  sed 
de  ratione  passionis  hoc  solum  habet 
quod  intelligibilem  speeiem  recipit,  quin 
transmutetur  ab  ea,  XXI  198 D'.  —  Sibi 
connatos*habet  habitus  principiorum  et 
species  quasdam,  XIX  287C,  quoniam 
nil  intelligere  valet  nisi  ex  cognitione 
principiorum  naturaliter  cognitorum, 
XXV  397  A',  per  se  enim  et  primo  fertur 
incognitionem  principiorum,  secundario 
in  notitiam  conclusionum,  XX  608  D, 
propter  quod  principiorum  notitia  vo- 
catur  intellectus,  notitia  conclusionum 
scientia,  ibid.  —  In  eo  igitur  sunt  actus 
et  habitus,  et  juxta  quosdam,  duplex 
forma,  species  nempe  intelligibilis  et 
species  intellecta,  XX  255 B,  et  esse  in 
actu  dicitur  per  hoc  quod  est  in  eo 
rei  similitudo,  XIX  495  B';  objectum  in- 
telligit  ut  quod  intelligitur,  speciem  ob- 
jecti  ut  quo  intelligitur,  XX  401 D';  quo- 
modo  transeant  species  ab  imaginativa 
et  memorativa  ad  cellulam  rationalem, 
XXI  411 D.  —  An  intellectus  sit  semper 
in  actu,  XIX  270C  et  s.,  et  intelligat  se 
in  omni  intelligibili,  271 A,  273C. 

Actus  intellectus  incipit  in  termino 
imaginationis,  XXIII  469A,  et  praecedit 
actum  voluntatis,  XIX  484D,  486D,  488 
C,  si  non  voluntatis  ut  naturae,  485C, 
saltem  voluntatis  ut  voluntatis,  4S5D, 
quia  ordine  naturae  intelligere  praecedit 
velle,  488  C,  D,  et  in  intellectualibus  cre- 
aturis  intellectiva  potentia  propinquius 
se  habet  ad  naturam  specificam,  489A'. 
—  Non  successive  nec  per  partes,  sed 
totus  simul  et  subito  perficitur,  XXI 
262 C,  B',  sed  quamvis  totum  speciei  suee 
esse  habeat  in  instanti,  per  accidens 
mensuratur  tempore,  XXIV  460D.  —  An 
plura  contingat  simul  intelligi  aut  con- 
siderari  in  actu,  XXV  260A,  C,  negat 
Thomas,  quum  enim  fiat  actus  intelli- 
gendi  per  hoc  quod  specie  rei  intelligi- 
bilis  figuratur  intellectus  et  assimilatur 
ad  rem  intellectam,  impossibile  est  eum 


INT 


327 


LNT 


plura  per  diversas  specios  simul  intelli- 
gere,  XXI  203  D,  XX III  257B,  nlsi  redu- 
cantur  ad  unain  spccicm,  XXI  2(53  U; 
idco  quaecumque  per  unam  speciem  co- 
gnosci  possunt,  simul  noscuutur,  2C4C, 
quai  per  diversas  species,  per  diversos 
actus,  ibid.;  contradicentibus  tamen  Du- 
rando,  2G4B',  et  Cartusiano,  265  D,  qui 
tenent  intellectum  pluribus  simul  posse 
speciebus  informari,  2G4B'.  —  Cf  Spe- 
cies. 

Dicisio.  Multiplex  est  inlellectus,  nem- 
pe  possibilis,  qui  est  in  potentia  ad  re- 
cipiendas  formas,  XXII  126C,  agens,  qui 
intelligibilia  in  potentia  facit  actu  intel- 
ligi,  126D,  formalis  seu  speculativus, 
seu  in  habitu,  qui  est  possibilis  specie 
intelligibili  perfectus,  ibid.  —  Per  in- 
tellectum  agentem  est  omnia  facere,  per 
possibilem  omnia  fieri,  XXII  149B',  ex 
actione  agentis  et  possibilis  omnia  intel- 
ligere,  tam  principia  quam  conclusiones, 
129D  ;  quomodo  in  eadem  animse  sub- 
stantia  ambo  radicentur,  XXII  129  A,  et 
quatenus  lumine  addito  indigeant  ad 
cognoscendum,  362C.  —  Insuper,  quid- 
quid  dicat  Scotus,  intellectus  non  modo 
actum  habet  practicum,  XIX  71 D',  sed 
dici  potest  habitus  practicus,  72  A,  et  di- 
vidi  potest  in  speculativum  et  practicum, 
ibid.,  qui  ab  invicem  differunt  et  fine, 
quoad  differentiam  formalem,  72C,  quo- 
niam  intellectus  practici  objectum  est 
opus  actuale,  72D',  et  habitu  directivo, 
quia  ut  speculativus  perficitur  a  scien- 
tia  spcculativa,  ut  practicus,  a  scientia 
morali  et  sapientia,  70 C.  Speculativus 
practico  est  perfectior,  XXV  395B,  sed 
non  hujus  est  conditionis  utnihil  prseter 
actum  inlelligendi  producat,  XIX  446D, 
449 A',  et  etiam  in  scientiis  naturalibus 
in  sola  speculalione  et  delectatione  sisti 
non  debet,  XXIII  407  B',  408 A,  alioqui 
quodammodo  mcechatur,  407C,  408C. 

Intellectus  in  habilu,  juxta  Themi- 
stium,  aeternus  est,  unicus  in  omnibus, 
et  quasi  compositus  ex  agente  et  possi- 
bili,  XXII  127 A',  qui  non  nisi  conjun- 


ctione  agenlis  cum  possibili  intelligit, 
127  C;  juxta  Averroem,  ex  intellectu 
possibili  etintelligibilibusspeciebuscon- 
stat,  128A. 

Intellectum  ageutcm  asseruerunt  an- 
liqui  philosophi  substantiam  esse  sepa- 
ratam,  ultimam  scilicet  intclligentiam, 
XXII  12GA',  vel  ipsum  Deum,  126 B',  XX 
322C,  ideoque  a^lernum  esse,  XXII  127 
B',  et  unum  in  omnibus,  128 B,  vel  for- 
marn  esse  intellectus  possibilis,  127B', 
aut  intcllectum  in  habitu,  127A',  sed  re- 
apse  virtus  est  animse  species  faciens 
inlelligibiles  actu,  129C,  et  diversa  in 
diversis,  128D';  an  et  quomodo  a  memo- 
ria  differat,  XIX  282D'.  —  In  anima  est 
a  quo  est,  seu  esse,  XIX  285  A,  et  pra> 
stantior  est  intellectu  possibili,  260D', 
cujus  est  forma  et  actus,  271 B'.  —  Abs- 
que  sui  alteratione  agit  vel  non  agit 
pro  libertatis  arbitrio,  XXI  84  C,  et  ha- 
bitu  non  indiget,  XXIII  400 D.  Imo  ipse 
est  quasi  habitus,  XIX  261  B,  265B,  et 
in  duobus  similitudinem  habet  habitus, 
261  B,  cujus  actus  sunt  intellectum  pos- 
sibilem  illuminare,  ibid.,et  resplendere 
super  phantasmata,  261 C,  ea  abstra- 
hendo  a  particularibus  conditionibus, 
261 C,  C,  263B,  sicque  dispositive  inlel- 
ligendi  actum  causare  in  intellectu  pos- 
sibili,  261 D,  D';  sed  falso  diciturhabitus 
principiorum,  XXII 129D.  —  Instrumen- 
tum  est  anim»  ad  cognoscendum,  XIX 
87B,  sed  apprehendere  nequit  nisi  quod 
a  sensibilibus  abstrahitur,  87  C,  ideo 
per  illum  non  nisi  sensibilia  perfecte 
cognoscuntur,  ibid.;  imo  non  est  ipsius 
intelligere,  sed  illuminare  phantasmata, 
ut  apta  sint  agere  in  possibilem,  XIX 
261  C,  et  actum  intelligendi  producit  in 
possibili,  262 C,  eum  movendo  ut  visum 
lux,  261  C,  vel  species  coloris  mixti 
lumini,  262A,  quia  quasi  lumen  est  cui 
immixtum  est  phantasma,  ibid.  —  An  et 
quatenus  in  omni  intelligibili  intelliga- 
tur,  XIX  271 B,  et  ad  imaginem  Dei  in 
anima  pertineat,  260  D'. 

Intellectum possibilem  putaverunt  qui- 


INT 


328 


INT 


dam  esse  virtutem  corporalem,  XXII 126 
D',  seu  vim  imaginativam,  127  A,  eum- 
que  cum  corpore  corrumpi,  127C,  alii 
econtra  substantiam  quamdam  a?ternam 
et  in  omnibus  unam,  127  B',  128 A,  quse 
unicuique  nostrum  per  intelligibilem 
speciem  dumtaxat  conjungitur,  128 D. 
Sed  revera  est  potentia  animse  passiva, 
XXII 127  B,  in  essentia  animse  fundata, 
127D,  et  intelligibilium  specierum  rece- 
ptiva,  126D',  per  quam  anima  in  actum 
actualis  cognitionis  devenire  potest,  spe- 
cierum  ope,  129  C;  ab  intellectu  agente 
differt,  quoniam  differentem  habet  actio- 
nem,  129A,  et  a  memoria,  saltem  quoad 
officia,  XIX  282  C.  —  In  anima  est  a 
quod  est,  XIX  285 A,  et  est  simplex,  im- 
materialis  et  inorganica  virtus,  XXI  412 
C,  nihil  habens  de  proprielatibus  mate- 
ria?,  nisi  sequivoce,  205C,  quse  cum  cor- 
pore  incipit,  sed  cum  corpore  non  cor- 
rumpitur,  XXII  127  D,  128  D',  et  corpo- 
rum  multiplicalione  multiplicatur,  130C, 
quia  in  diversis  diversa  est,  128  A'.  — 
Potentia  passiva  dicitur,  XIX  286  B', 
quia  ab  objecto  per  intellectum  agentem 
species  recipit,  287C,  XX  347B';  et  ha- 
bitu  indiget,  XXIII  400  D,  quapropter 
concreatos  habet  primorum  principio- 
rum  habitus,  XIX  287 C.  —  In  genere 
spirituum  est  quasi  materia  prima  in 
ordine  entium,  nec  potest  movere  se 
ipsum,  XIX  286 C,  sed  movetur  vel  a 
phantasmate,  286A',  vel  a  specie  intelli- 
gibili  impressa  a  phantasmate,  286  B', 
vel  ab  objecto,  287  D,  contra  Scotum, 
287 C.  —  Locus  est  specierum  conserva- 
tivus,  XIX  282 D,  et  quasi  speculum  om- 
nium,  266D',  et  Verbi  seterni  imago, 
267A,  sed  ejus  est  tantum  omnia  reci- 
pere,  recepta  dividere  et  componere, 
271 B,  et  ab  intellectu  agente  habet  per- 
fici,  sicut  visus  lumine,  261  C,  et  ad 
actum  intelligendi  disponi,  261 D,  D'.  — 
Similiter  omnium  rerum  cogniscitivus 
est,  XXIII  246  D',  sed  quia  potenlia  est 
passiva  seu  receptiva,  ibid.,  operari  ne- 
quit  nisi  per  suum  activum  moveatur. 


quod  fit  per  habitum,  247  A,  id  est  per 
lumen  intellectus  agentis  et  speciem  in- 
telligibilem,  247  B.  Ad  cognoscendum 
ergo  res  materiales  habilitatur  per  Iumen 
agentis  et  species  rerum,  XXIII  264  B', 
ad  cognoscenda  spiritualia,  per  lumen 
intellectus  agentis  et  lumen  divinum, 
juxta  Udalricum,  264C.  —  Et  primo  res 
facit  intelligibiles  actu  eas  assimilando 
sibi,  deinde  cognoscit  eas  se  eis  assimi- 
lando,  XXIII  247C,  ad  quorum  primum 
lumine  indiget  intellectus  agentis,  ad 
alterum  diversis  habitibus  scientialibus, 
247 D'.  —  An  in  omnibus  se  intelligat, 
XIX  271  C.  —  An  si  intellectus  agens 
forma  esset  possibilis,  omnia  intellige- 
remus,  XXV  419B'. 

Intellectus  in  specie.  In  genere  intel- 
lectualium  intellectus  divinus  est  quasi 
forma  pura,  intellectus  humanus,  quasi 
materia  prima,  XXI  476D,  angelicus  me- 
dio  modo,  476 D,  477  D'.  —  In  intellectu 
divino  species  intelligibilis  est  ipsa  in- 
telligentis  essentia,  XXI  247  C,  in  ange- 
lico  aliud  est  a  substantia  intelligentis, 
sed  influxa  a  Deo,  247  D',  in  humano 
item  aliud  est  a  substantia  intelligentis, 
sed  accepta  a  rebus,  247C;  quod  enim 
est  actus  purus,  intelligit  sine  receptio- 
ne  perficientis  extranei,  quod  vero  est 
potentia,  intelligere  nequit  nisi  perficia- 
tur  in  actu  ab  extrinseco,  248  A;  ideo 
in  omni  creato  intellectu,  ex  intellectu 
et  similitudine  rei  fit  intellectus  intelli- 
gens,  247C,  et  differt  quod  intelligit  et 
quo  intelligit,  251  C.  ■ —  Secundum  ordi- 
nem  differentise  inter  intelligentem  et 
intellectum,  est  etiam  ordo  multiplica- 
tionis  intellectorum,  XXI  250  B',  qui 
enim  minns  habet  de  potentia,  per  for- 
mas  intelligit  universaliores,250C;  hinc 
quas  Deus  cognoscit  in  uno,  per  multa 
norunt  inferiores,  et  lanto  plura  quanto 
magis  inferiores  sunt,  251  D. 

In  Deo  oportet  intellectum  distingui 
secundum  rationem  a  voluntate,  XIX  158 
D',  sed  realiter  idem  sunt,  XX  571B; 
item  a  natura,  quia  intellectus  dignior 


1NT 


329 


INT 


esl  natura,  XIX  189G,  sed  iterum  idem 
.suDt  realitcr,  189C,  198A.  —  Deus  vo- 
calur  intellectus,  et  recte,  quia  inlelle- 
elu  nihil  altius  est  in  universo,  XX  385 
D",  et  proprius  quam  voluntas,  quia  in- 
tellectus  immediatius  1'luit  a  natura,  380 
A.  —  Diviuus  intcllectus  est  ipsa  divina 
essentia,  nec  passibilis  est,  sed  perfectus 
et  universaliter  agens,  XX  386A,  in  quo 
idem  sunt  intelligens  et  actus  intelli- 
gendi,  species,  objectum,  vis  intcllecti- 
va,  386  A',  species  intelligibilis,  intelli- 
gentis  essentia,  XXI  247C;  quod  enim 
est  actus  purus,  intelligitsine  receptione 
perficientis  extranei,  248A,  et  ab  objecto 
non  recipit  speciem  intelligibilem  nec 
ipsum  intelligere,  XX  347 B'.  —  Semper 
est  in  actu,  XX  387B,  et  omnia  cogno- 
scit  per  mcdium  suum,  quod  est  divina 
essentia,  387A,  sed  per  plures  rationes 
seu  similitudines  ralione  dislinctas  per 
respectum  ad  ideata,  410A.  —  Intelle- 
ctui  divino  tribuitur  creatio,  XXI  60B', 
vel  voluntati,  57C,  vel  ulrique  simul, 
100B;  quid  in  ea  pertineat  ad  intelle- 
ctum,  quid  ad  voluntatem,  XX  388A, 
613C.  —  Cf.  Deus. 

Quamvis  in  Deo  idem  sint  realiter  iu- 
tellectus  et  voluntas,  XIX  488C,  D',  et 
ratione  tantum  differant,  196  A,  intelle- 
ctus  actus  natura  praecedit  actum  volun- 
tatis,  178  B,  484  D,  486  D,  sallem  ut 
voluntatis,  485 D,  quia  cognitionem  prse- 
supponit  volitio,  484  B',  et  ambo,  ut 
essentialia,  radices  sunt  processionum 
notionalium,  196  A.  —  In  Deo  enim  non 
sunt  nisi  duo  actus  immanentes,  nempe 
intellectus  et  voluntatis,  qui  dupliciter 
sumuntur,  XIX  194 B',  vel  tripliciter,  449 
D;  essentialiter.  et  sic  unicuique  perso- 
nae  competunt,  449C,  et  omnibus  sunt 
communes,  192  A',  notionaliter,  et  sic 
sunt  rationes  principiativa?  personarum, 
192A',  449D,  sicque  intellectus  proprie 
Patris  est,  197C,  et  personaliter,  et  sic 
sunt  relationes  ipsae  alque  personae,  449 
D.  —  Licet  enim  tres  persona?  simul  na- 
turaliter  et  essentialiter  intelligant,  XIX 


196C,  Palri  soli  convenit  actus  intclli- 
gendi  prout  esl  dieere,  196D',  ad  quem 
concuirunt  tria,  intcllectus,  aclus  intel- 
ligendi  ct  Yerbum  quod  inde  procedit, 
453B.  —  Pcr  modum  igilur  inlcllcctus 
fit  Filii  gcneratio,  XIX  189C,  190B',  C, 
•192D,  D',  435B',  quidquid  dicat  Duran- 
dus,  446 A,  D',  447 C,  448 A,  et  includit 
quidquid  est  inlellectus  in  Deo,  190D', 
191 C,  192C,  195D',  435C,  propler  quod 
in  his  qua3  ad  intellectum  pertinent, 
nihil  in  divinis  personaliter  dicitur  nisi 
verbum,  XX  249D;  et  quia  intellectus 
est  in  actu  per  hoc  quod  est  similitudo 
rei  in  eo,  XIX  495B',  processio  per  mo- 
dum  intellectus  fit  per  modum  similitu- 
dinis  el  dicitur  generatio,  495C.  —  Quo- 
modo  in  Filii  generalione  concurrant 
intellectus  et  natura,  XIX  443  A',  et  quo- 
modo  ibi  operetur  intellectus  juxta  Sco- 
tum,  192  B',  D',  193  A',  et  Henricum,  194 
D  et  s.,  196  D  et  s.  An  Filius  dici  possit 
paterni  intellectus  objectum,  XX  347  C, 
A'.  —  An  relationes  super  actum  intel- 
lectus  fundatae  in  divinis  reales  sint  an 
rationis  tautum,  XX  202B.  —  Cf.  Filius, 
Generatio. 

In  angelo.  Ex  his  quae  de  nostro  in- 
tellectu  cognoscimus,  ad  angelici  noti- 
tiam  devenimus,  XXI  1981)',  quod  enim 
supremum  est  in  inlelleclu  humano,  in- 
fimum  est  in  angelico,  476C.  ■ —  Dei- 
formis  est,  XXI  H2D',  et  species  rerum 
a  formis  idealibus  divinae  mentis  ex- 
tractas,  245  A,  252B,  254  B,  habet  sibi 
concreatas,  247D',  252A',  quibus  intel- 
lectu  simplici  res  apprehendit,  1I3A; 
quapropter  a  phantasmalibus  non  recipit 
species,  H4A',  nec  a  materia  formas, 
200B,  nec  illuminatur  nisi  a  superiori, 
M4B'.  —  In  intellectu  angelico  species 
intelligibilis  aliud  est  a  substanlia  intel- 
ligentis,  et  influxa  a  Deo,  XXI  247D', 
potentia  enim  ejus  intellectiva  a  suo 
exordio  completa  est  per  formas  sibi 
concreatas,  249A,  ideo  non  eodem  mo- 
do  ac  in  homine  sumitur  in  angelis 
intellectus    possibilis,    nec    intellectus 


INT 


330 


LNT 


ageas,  263  C  In  eis,  juxta  Henricum, 
tria  ad  actum  intelligendi  sufficiunt  : 
vis  intellectiva,  habitus  scientialis  el  in- 
telligibile  objective  pra?sens,  XXI  258C, 
nec  requiruntur  species  inteiligibiles, 
2S8D.  In  cognitione  rerum  supernatura- 
li,  lumine  intellectuali  indigent,  in  cog- 
nitione  naturali,  sufficiunt  eis  species 
inriatee,  XXIII  247A'.  —  Per  species  uni- 
versales  distincte  cognoscunt  quidquid 
sub  hoc  universali  continetur,  XIX  76D', 
sed  speciebus  libere  utuntur,  nec  actu 
intelligere  coguntur  omnia  quorum  spe- 
cies  habent,  XXI 257  C ;  et  quum  insequa- 
lis  sint  virtutis,  261 A,  superiores  per 
universaliores  formas  cognoscunt,  246D, 
quibus  perfectius  et  plura  cognoscunt, 
250  D',  inferiores  per  formas  magis  par- 
ticulares,  246D,  250D.  —  Duplici  modo 
res  cognoscunt,  in  Verbo,  XXI  296C, 
297 B,  et  in  proprio  genere,  297 B,  B', 
298C  Quse  in  Verbo  vident,  uno  actu 
norunt  et  indesinenter,  XXI  263  D,  264 
C,  quae  per  species,  successive  nec  inde- 
sinenter,  263C,  264C,  sed  sine  motu, 
264A';  quse  in  Verbo  vident,  plura  vide- 
re  possunt,  XX  462C,  quae  per  species, 
plura  simul  non  vident,  462D'.  —  An  et 
quomodo  intelligat  se  angelus  et  alia, 
XXI  257B,  258C,  C,  259B,  C  —  An  et 
quomodo  in  intellectu  angelico  esse  pos- 
sit  error,  XXI  305B',  306C,  310A,  311 C. 
—  Cf.  Angelus. 

In  hornine.  Intellectus  seu  intellecti- 
vum  principium  non  est  totus  homo,  ut 
voluit  Plato,  XXII  129D',  130C,  133B', 
nec  pars  anirme,  ut  docuit  Aristoteles, 
130C,  sed  potentia  immaterialis  et  inor- 
ganica,  130  A',  131 D,  B',  quee  corpori 
unitur,  non  per  speciem  intelligibilem 
tantum,  ut  somniavit  Averroes,  130A, 
sed  ut  forma  substantialis,  129.A'.  — 
Intellectus  humanus  potentialis  est  et 
inquisitivus,  XXI  H3A,  et  a  phantasma- 
te  sumere  debet  species,  114  A',  quia  in 
principio  sui  est  quasi  tabula  rasa,  107 
D',  116B',  et  successive  perficitur  per 
abstractionem  specierum  a  rebus,  249 


A;  ipsi  enim  naturaleest  ab  inferioribus 
perfici,  H4A',  per  species  in  sensu  re- 
ceptas,  107  D',  200A,  et  tanto  melior  est 
quanto  perfectior  tactus,  108  A'.  —  In 
ipso  intelligibilis  species  aliud  est  a  sub- 
stantia  intelligentis,  et  accipitur  a  rebus, 
XXI  247C,  et  differuntquod  intelligit  et 
quo  intelligit,  251  C  —  Actu  agens  fit 
per  conjunctionem  activa  potentiee  cum 
objecto  intelligibili,  XXV422A',  siveper 
simplicem  applicationem,  et  sic  dicitur 
videre,  sive  per  adcequationem,  et  sic 
dicitur  comprehendere,  422B';  ea  autem 
plene  intelligere  dicitur,  quee  non  supe- 
rant  lumen  intellectus  et  speciem  intelli- 
gibilem,  XXIII  255B',  imperfecte  qusB 
lumen  intellectus  superant,  255C,  nullo 
modo  quse  similitudinem  superant  rei 
intellecta?,  255B',  et  lumine  intellectuali 
indiget  in  cognitione  rerum  tam  natura- 
li  quam  supernaturali,  247D;  illa  dum- 
taxat  videre  dicitur,  quorum  essentia 
ipsi  prssentatur  aliquo  lumine,  XXIV 
265A',  id  est  primo  principia,  secundp 
conclusiones,  265B'.  —  Quomodo  intel- 
ligat  se  inlelligere,  XXV  394B,  403D. 

In  hac  vita  habitudinem  habet  deter- 
minatam  ad  formas  qua?  a  sensu  abstra- 
huntur,  XXI  269  C,  propter  quod  ad 
phantasmata  comparatur  sicut  visus  ad 
colores,  ibid.,  nec  Deum  per  pure  intel- 
ligibilem  formam  cognoscere  potest,  269 
D,  sed  tantum  per  formam  effectus,  et 
quantum  ad  quia  est,  269  D,  in  qua  cog- 
nitione  tripliciter  proficere  potest,  269 
A'.  Cognitione  autem  quid  est  apprehen- 
dere  nequit  divinam  essentiam  et  sub- 
stantias  separatas,  nec  immediate,  XXI 
270A,  nec  etiam  mediate,  quum  a  nulla 
sensibili  similitudine  sufficienter  expri- 
mantur,  270B,  et  a  nullo  creato  effectu 
adsequate  innotescant,  270C;  imo  nec  a 
revelatione  quid  sint  inlelligere  valet, 
quia  lumen  divinum  pure  recipere  ne- 
quit,  ibid.  —  Quapropter  eum  ad  cla- 
ram  divinse  essentia?  visionem  unquam 
pervenire  negaverunt  quidam  philosophi 
et  theologi,  XXV  413  C,  414 D,  quibus 


IXT 


331 


LNT 


refragantur  lum   Scripturaj  auctoritas, 

4I1.V,  Iiiiii  ralio,  quiasic  Dcus  non  es- 
sel  tillimus  honiinis  linis,  4141$'.  Cerlum 
est  igilur  Beatorum  intellectum  in  patria 
Deum  per  speciem  videre,  XXV  414C, 
non  per  speciem  a  rebus  abst.rac.tam, 
413G,  nec  per  speciem  a  Deo  impressam, 
41SA',  4221),  sed  per  conjunclionein  di- 
vina?  essentia?  cum  eo,  Ioco  intelligibilis 
formap,  416B,  in  qua  conjunclione  inlel- 
lectus  possibilis  est  quasi  materia,  spe- 
cies  intelligibilis  quasi  forma,  inlellectus 
acluagens  quasi  eomposilum  exutraque, 
416  B'.  QiKecumque  enim  res  per  se  sub- 
sistens,  si  sit  forma  tantum,  potest  esse 
forma  alicujus  materise,  XXV  416  A', 
ideo  qua?cumque  res  pure  intelligibilis 
potest  esse  forma  qua  intelligit  inlelle- 
ctus,  410  B',  et  maxime  Deus,  qui  est 
pura  veritas  et  naturalis  perfeclio  intel- 
lectus,  421 D' ;  et  immediate  ad  eum  con- 
verti  potest  intellectus,  421 B',  eumque 
intuilive  intelligere,  420B,  quia  idem 
est  motus  in  imaginatum  et  in  imagi- 
nem,  421  B'.  Sicutergo  intellectus  possi- 
bilis  per  lumen  agentis  fit  cognoscitivus 
rerum  naluralium,  sic  per  lumen  gloriae 
superaddilum  fit  visivusdivinae  essentia?, 
XXV  418 D,  sed  earn  minime  compre- 
hendit  unquam,  quoniam  illi  minime 
aequari  polest,  422B'. 

Quoad  esse  morale.  Intellectus,  licet 
vis  inorganica,  coactioni  subditur,  quia 
primis  principiis  necessario  consentit, 
XIX  133A',  et  evidentia  demonslratio- 
num  ad  assensum  cogitur,  XXII  307A', 
521 C.  —  In  illum  introspicere  nequeunt 
daemones,  XXI  407  D,  nec  imprimere, 
410  A,  C,  D,  463 D',  464  B,  C,  nisi  media- 
te,  413 C,  459D,  sed  possunt  angeli,  ob 
natura?  excellentiam,  410  B,  D,  459  D, 
463 C.  Ccelestium  influxu  affici  nequit, 
XXII  100  A,  101 D,  nisi  indirecte  et  per 
accidens,  99  C,  105  D',  magis  tamen 
quam  voluntas,  100  A'.  —  Actus  ejus 
non  sunt  merilorii,  nisi  secundum  quod 
a  voluntate  sunt  imperati,  XXII  521 C, 
et  ad  voluntatem  pertinent,  tanquam  ad 


causam  motivam,  XXIII  579 D';  sed  in 
eo  possunt  esse  virtutes,  828B,  non  mo- 
do  inlellectuales,  528C,  sed  simpliciter 
dictaB,  ul  fides,  528A',  prout  movetur  a 
voluntale,  52SD,  el  quaedam  passio,  280 
B',  quum  movetur  secundum  apprehen- 
sionem  veri  et  falsi,  280C  —  In  eo  ma- 
luin  accidit  sub  ratione  falsi,  XXII  521 
A,  522 B',  quia  objectum  ejus  proprium 
est  verum,  520D',  522C,  et  quum  rem 
aliter  apprehendit  quam  est,  malum  est, 
521 A,  atqui  ad  intelligibile  triplicem 
conceptionem  habere  potest,  duas  veras, 
XIX  150D,  tertiam  1'alsam,  150B';  sed 
accidere  potest  etiam  sub  ralione  mali 
aul  culpa?  si  moveatur  intellectus  a  vo- 
luntate,  XXII  520A,  A',  522 B',  523  A'. 
Non  tamen  rem  aliter  intelligendo  quam 
est,  semper  false  inlelligit,  XX  489 A', 
sicut  nec  intelligendo  mala  semper  pec- 
cat,  XXII  520D',  522A',  523B,  C,  B'.  — 
Ejus  perfectio  est  veritas,  XIX  54C,  ad 
quam  se  habet  ut  lux  corporis  ad  visum, 
ibkl.,  et  rectus  dicitur  quum  summa? 
veritati  adaequalur  per  aliquam  saltem 
imitationem,  XXI  33;  sed  ejus  rectitudo 
a  mala  voluntate  offuscatur,  XIX  47,  a 
passionibus  sensitivae  facile  turbatur, 
XXI  304B,  306  A*;  triplex  incurrit  im- 
pedimentum,  XIX  54D',  et  triplicem  ob- 
scuritatem,  XXII  253  B ;  triplici  modo 
errare  polest,  et  triplici  habilu  perfici 
indiget  :  scientia  speculaliva,  practica, 
et  sapientia,  XIX  70C.  Ideo  subjicien- 
dus  est  Creatori,  XIX  84A,  et  captivan- 
dus  in  obsequium  Christi,  XXI  276A,  ut 
inlellectui  divino  se  subjiciat,  XX655A, 
in  his  saltem  qua?  necessaria  sunt  ad  sa- 
lutem,  655C;  per  fidem  enim  purgatur, 
XIX  142B,  et  triplici  modo,  142C. 

Licet  actus  intellectus  ad  appetitivae 
actum  ordinelur,  XIX  1 15A,  habet  tamen 
propriam  delectationem,  113B',  saltem 
mediante  actu  appetitivap,  H5A',  quia 
in  actu  apprehensivae  semper  est  dele- 
ctatio,  XXIII  280 D',  nec  minus  delecta- 
tur  visus  interior  in  conspectu  pulchri 
intelligibilis,  quam  exterior  in  conspectu 


INT 


m 


1NT 


pulchri  sensibilis,  XIX  114C.  Sed  quies- 
cere  nequit  nisi  in  ente  summo,  XIX 124 
A.  Ideo  in  operationibus  intellectus  con- 
stituerunt  philosophi  felicitatem  homi- 
nis,  XXI  108B',  et  multi  theologi  electo- 
rum  beatitudinem,  XIX  il4  D',  115  B', 
contra  alios,  H5D,  XXV  399  A  :  in  intel- 
lectu  enim  essentialiter  consistere  bea- 
titudinem  contendunt  Thomas  et  Cartu- 
sianus,  XXV  402B,  ob  varias  rationes, 
394B',  403B  et  s.,  et  quidem  in  intellectu 
speculativo,  secundum  Thomam,  395A, 
practico,  juxta  Bichardum,  399B.  —  In 
intellectu  consistit  vita  intellectiva,  qua? 
altior  est  vegetativa  et  sensitiva,  XIX 
180  A',  et  triplicem  habet  gradum,  hu- 
manum,  angelicum  et  divinum,  180B', 
et  vita  contemplatiya  essentialiter,  licet 
originaliter  et  complelive  sit  in  volun- 
tate,  XXIII  579D'. 

Intellectus  ut  donvm.  Quoniam  multa 
sunt  ad  qua?  attingere  nequit  intellectus 
potentia,  XXIII  573A,  et  naturalem  in- 
super  habet  imperfectionem  quoad  mo- 
dum  suae  operationis,  supernaturali  in- 
diget  auxilio,  542  A,  quod  est  donum 
intellectus,  573  A,  imo  duobus  perficien- 
dus  est  donis,  intellectus  et  scientiae, 
573 A'.  —  Quid  sit  donum  intellectus, 
XXIII  568  D,  570 C,  et  quo  a  dono  scien- 
tiee  differat,  568D,  570 B'.  —  Principali- 
ter  est  speculativum,  sed  secundario 
activum,  XXIII  573  C.  —  Datur  in  adju- 
torium  fidei,  XXIII  573A,  et  quse  fidei 
sunt  penetrare  facit,  XIX  65 A',  et  quo- 
dammodo  degustare,  XXIII  541 D',  quo- 
niam  ad  supernaturalia  sehabet  ut  lumen 
naturale  ad  naturalia,  573A,  sed  simul 
stat  cum  fide,  quia  quae  fidei  sunt  non 
penitus  intelligere  facit,  573B.  —  Ejus 
est  Deum  intueri,  quantum  possibile  est 
in  hac  vita,  XXIII  570 D,  et  veritatem 
contemplari,  non  modo  in  se,  sed  in  spi- 
ritualibus  creaturis,  577  A.  —  Contra 
hebetudinem  ordinatur,  XXIII  543  B',  et 
contra  gulam,  548 C,  551 C,  fidem  perfi- 
cit,549B,  rationem  regit  in  speculatione 
veritatis,  548D',  549D,  et  illuminat  in 


operibus  primae  condilionis,  549  A';  in 
eo  est  totius  boni  perfectio,  XIX  65D', 
sed  alium  actum  habet  in  via,  alium  in 
patria,  XXIII  552A'.  —  Ad  vitam  con- 
templativam  pertinef,  XXIII  549B',  550 
A',  et  ad  viam  illuminativam,  549A',  et 
ad  secundam  dominicae  Orationis  peti- 
tionem  refertur,  556  D;  quas  annexas 
habeat  beatitudines,  552A'.  —  Homini 
necessarium  est,  XXIII  573  A,  sed  in  om- 
nibus  munditia  etcaritatepraeditisinfun- 
ditur,  XXIII  589 B',  et  inest  saltem  se- 
cundum  aliquem  gradum,  573D. 

Tntelligibile.  Unumquodque  intelligi- 
bile  est  secundum  quod  species  ejus 
consistit  in  intellectu,  XXI  264  B,  D,  sed 
intelligibile  est  in  intellectu  tripliciter, 
536B',  quaedam  ergo  difficile  intelligun- 
tur,  alia  propter  enlitatis  excellentiam, 
alia  propter  ejusdem  modicitatem,  XX 
217 C,  vel  simplicitatem,  XIX  220 A. 
INTELLIGENTIA  quo  differat  ab  intentio- 
ne,  cogitatione,  sapientia  et  verbo,  XX 
256 A'.  —  Ex  memoria  oritur  tanquam 
proles,  et  ex  ambabus  voluntas,  XIX  254 
D,  B',  255D,  256D;  aequalis  est  volun- 
tati  et  memoriae  quoad  subjectum,  268 
D,  virtutem,  268  A',  actum,  268B',  et 
objectum,  ibid.,  licet  non  omnimode, 
268C,  269D',  270  A';  unde  illud  effa- 
tum  :  Quidquid  volo  aut  memini,  intelli- 
go,  269A'.  —  In  divinis  appropriatur  Fi- 
lio,  XIX  256  A',  262  C.  —  Quomodo 
angelus,  quum  vult,  intelligentiam  suam 
communicet  alteri,  XXI  533  B'. —  Cf. 
Intellectus. 

Intelligentice.  Intelligentia  est  sub- 
stantia  quae  non  dividitur,  XXI  197  D', 
natura  enim  quse  aliquid  est  aliud  prae- 
ter  id  quod  non  dividitur,  aut  punctus 
est  aut  intelligentia,  169A.  —  Non  sunt 
esse  tantum,  ut  causa  prima,  sed  est  in 
eis  esse  et  forma,  quae  est  quidditas  sua, 
XXi  186D';  finitse  dicuntur  superius, 
infinilae  inferius,  202 C,  quia  earum  vir- 
tus  est  infinita  inferius,  XXIII  233C.  — 
A  propria  sua  operatione,  quae  est  intel- 
ligere,  dicuntur  intelligentiae,  quia  ad 


INT 


333 


1NT 


imilationem  increatae  mentis,  simplici 
intuitu,  sine  discursu  inlelligunt,  XXI 
201 D.  —  Eas  non  cognoscimus  nisi  per 
imprcssionem  earum  in  nobis,  XXI  209 
B;  propterea  niulla  falsa,  quiu  et  haere- 
tica  dogmatizaverunt  philosophi,  XXI  00 
C,  dicentes  vel  eas  nunquam  incepisse, 
189  C,  propter  quod  dicuntur  esse  in 
aeternitate,  et  aeternitati  parificari,  120 
B,  vel  primam  tantum  a  Deo  esse  crea- 
tam,  et  ab  ista  reliquas,  XIX  119  A', 
449 B',  XXI  01 A',  G2A',  03 A,  XXII  73D, 
necnon  et  orbes  ccelestes  eorumque  ani- 
mas,  XXII G8B;  quod  tamen  aliquo  modo 
sustineri  potest,  XXI  61  C,  si  dicatur 
operata  esse  virtute  divina,  01  D,  alioqui 
potentior  esset  ipso  Deo,  G3D'.  —  An  de 
mente  fuerit  Aristotelis  eas  nec  produ- 
ctas  esse  ab  aliquo,  nec  creatas  a  Deo, 
sed  unamquamque  deum  esse  quemdam 
in  ordine  suo,  XXI  210D,  qui  a  vero  Deo 
esse  suum  habet  dependenter  tantum, 
non  causaliter,  XIX  382 B,  385B,  B',  386 
B,  vel  infinitae  esse  virtutis,  382 C,  383 
B.  —  Et  quidem  dici  posset  quod  habent 
ex  se  necesse  esse  formaliter,  quia  con- 
trario  carent  et  intrinseco  corruptionis 
principio,  XIX  384  A',  387  B,  sed  eas 
oportet  a  Deo  creatas  esse,  quia  repugnat 
plura  esse  iricreata,  386  B,  nec  esse 
aeternas,  quia  repugnat  creaturam  ab 
aeterno  posse  creari,  juxta  Henricum, 
387B. 

Intelligentiae  non  sunt  simpliciter  sim- 
plices,  quia  in  eis  differunt  esse  et 
quod  est,  XIX  403 D',  esse  et  essentia, 
XXI 63A,  et  compositae  sunt,  non  quidem 
ex  forma  et  materia,  204  D',  quamvis  in 
eis  sit  hyleathin  quasi  materia,  XIX  404 
A',  XXI  185B',  203  A,  sed  ex  quo  est  et 
quod  est,  XIX  404A,  ex  quod  est  et  esse, 
XXI  205A,  ex  actu  et  potentia,  XIX  404 
B,  XXI  205 B,  et  habent  tres  naturales 
vires,  205  A,  intellectum  agentem  et 
possibilem,  XIX  404  C,  hyleathin  et 
formam,  404  A'.  — Earum  distinctio  ab 
invicem  est  secundum  gradum  actus  et 
potentiae,  XXI  H5A,  HOA',  ita  ut  prima 


magis  habeat  de  aclu  et  minus  de  poten- 
tia,  11GB',  sicque  de  aliis  usque  ad  ulti- 
mam,  ibid.  Unde  in  eis  sit  individuatio, 
XXI  204  D  et  s.  —  Plenae  sunt  formis, 

XXI  G3D,  251 C,  tanto  universalioribus 
quanto  ipsae  intelligentiae  sublimiores 
sunt,  251 A:  superiores  enim  per  formas 
universaliores  intelligunt,  inferiores  per 
formas  parliculares,  quia  virtute  debi- 
liores  sunt,  XXI  246D;  et  ideo  inferiores 
projiciunt  vullus  suos  super  lumina  su- 
periorum,  ut  perficiantur  ab  ipsis,  262 
C.  Quaelibet  scit  quod  est  supra  se,  per 
hoc  quod  est  causa  ei,  XXII  252B'.  — 
Prima  ex  se  secundam  produxit,  secun- 
da  tertiam,  et  sic  deinceps,  juxta  Peri- 
pateticos,  XXI  64B',  65A,  XXII  73D; 
ultima  est  quasi  sol  intelligibilis  anima- 
rum,  64  D'. 

Perperam  dixeruntaliqui  non  potuisse 
Deum  plures  ejusdem  speciei  intelligen- 
tias  facere,  quianec  materiam  nec  quan- 
titatem  habent,  XXI  225C,  alii  tot  esse 
intelligentias  quot  orbes,  231 D',  232  A', 
236  A',  237 A,  529  D',  vel  quot  motus 
coelorum,  233  A,  vel  quot  species  sensi- 
bilium  rerum,  233A,  alii  decem  tantum 
esse,  65 A,  XXII  73 D.  —  Unicuique  assi- 
gnatur  orbis,  cujus  est  rector  separatus, 

XXII  68 A,  72 A',  75  C,  et  qui  ab  ea  ani- 
mam  recipit  et  substantiam  ipsam,  68B. 
Singulis  singulae  praesident,  XX  453B', 
et  eis  conjunctae  dicuntur  per  lumen 
suum,  XXII  74  C,  75 A  ;  quaelibet  secun- 
dum  substantiam  est  ubique  in  mobili 
suo,  XX  457C,  sed  quoad  manifestatio- 
nem  virtutis,  in  parte  est,  id  est  a  dex- 
tera  orbis  a  se  moti,  434 A',  453  A,  seu 
in  dextero  circulo  sphaeraeaequinoctialis, 
457  D';  nam  non  modo  per  operationem 
sed  per  essentiam  sunt  in  loco,  XXI  169 
C,  et  transeunt  de  loco  in  Iocum,  ibid., 
et  moveri  dicuntur  ab  intra,  XIX  376  A'. 
Quandoque  vocantur  animae  orbium, 
XXII  74A,  D,  sed  aequivoce,  75 C,  quia 
nimirum  principium  sunt  quo  movetur 
ccelum,  74C  :  rectores  enim  orbium  mo- 
vent  eos  vel  mediante  anima  cceli,  XX 


INT 


334 


INT 


11  D',  vel  per  animas  orbium,  XXII  72 
A',  C\  vel  per  se  ipsos,  id  cst  per  sub- 
stantiam  et  potentias,  XX  457  A',  etquum 
activa3  siut,  plena?  sunt  formis,  quas  per 
motum  orbis  sui  explicant  in  inferiori- 
bus,  XXII  72A\  Ceterum  duplicem  re- 
ctorum  seu  molorum  ordinem  ponebant 
philosophi  :  conjunctorum,  quos  voca- 
bant  orbium  animas  seu  angelos  mini- 
strantes,  et  separalorum,  quos  dicebant 
intelligentias  seu  angelos  adstanles,  XXI 
523  A'. 

Quod  enim  philosophi  intelligenlias, 
hoc  theologi  angelos  vocant,  XXII  68  A; 
73 C,  78  A',  C,  contra  Albertum,  73C, 
75C  :  eadem  enim  substantia  diversis 
rationibus  intelligentia  et  angelus  dici- 
tur,  75C,  imo,  juxta  Udalricum,  secnn- 
dum  naturam  dicitur  intelligenlia,  se- 
cundum  proporlionem  ad  mobile,anima, 
76C,  secundum  excellentiam,  anima  no- 
bllis,  76 D,  quod  tamen  philosophorum 
repugnat  sententia?,  asserenlium  ab  in- 
telligentiis  distinclas  esse  animas  nobi- 
les,  72B',  75B,  76D,  78D,  quas  dicunt 
et  ab  intelligentiis  creatas  esse,  78 B, 
et  ad  intelligenlias  se  convertere,  78C. 
—  Ad  bonum  universi  intendunt  sub 
Deo,  XXI  237  C,  et  in  unione  cum  eis 
potest  esse  perfectio  cujuslibet  natura?, 
237A,  et  sic  iionnulli  ultimam  hominis 
felicitatem  posuerunt  in  cognitione  ea- 
rum,  XXV  414C,  quas  propterea  et  infal- 
libiles  asseruerunt,  XXI  304A,  305  A, 
et  animas  nostras  inflammare  dixerunt, 
521  C,  522  A;  sed  primus  earum  finis 
est  contemplatio  Dei,  producere  et  rege- 
re,  finis  secundariusdumtaxat,  XXV  388 
D.  —  Cf.  Substantia?  separata?. 

Liber  de  Iulelligentiis  (alias  de  Esse, 
sive  de  Essentia  pura?  bonitatis,  sive  de 
Causis,  ignoti  cujusdam  Judaeixu1  sa?c), 
de  mensura  immutabilium,  XXI  145  C. 
INTENSIO  et  remissio  qualitatis  non  fit 
semper  per  remotionem  a  contrario,  aut 
per  eductionem  de  imperfecto  ad  perfe- 
ctum,  XX  35 A';  in  his  quae  accipiunt 
magis  et  minus  non  fit  per  additionem, 


sed  per  majorem  perfectionem,  XXII 560 
A;  in  formis  attenditur  secundum  gradus 
essentia?,  XX  40 D;  diversimode  accidit 
in  qualitatibus  sirnplicibus  et  composi- 
tis,  XX  34  D.  —  An  et  quomodo  inten- 
datur  caritas,  XX  34B,  D,  D',  et  contri- 
tio,  XXIV  462B,  A',  464D.  —  Intensio- 
nem  et  remissionem  recipiunt  actus  ex 
virtute  agentis,  XXII  532D,  XXV  4I2A', 
seu  ex  dispositione  subjecti,  4I2B',  sive 
quoad  potenliam  naluralem,  412C,  sive 
quoad  habitum  perfieientem  potentiam, 
413A.  —  Cf.  Magis. 
INTENTIO  in  philosophicis.  Quo  differant 
inlentio,  intelligentia,  cogitatio,  sapien- 
tia  et  verbum,  XX  256A'.  —  Intentiones 
in  anima  tantum  sunt,  sed  habent  in  re 
aliquid  sibi  correspondens,  XX  358  C; 
entia  sunt  diminuta,  quid  simile  haben- 
tia  cum  ente  quod  est  in  anima,  XXIV 
58 D\  et  non  sunt  in  genere  proprie,  sed 
reductive,  ibid.  —  An  prima?  intentio- 
nes  in  pra?dicamento  substantia?  acci- 
dentaliter  sunt  id  quod  sunt,  XX  407 D\ 
409 B\  et  quomodo  cognoscantur  a  Deo, 
407B'.  —  Quid  sint  seeundae  intentiones, 
XX  106D\  167  C.  Non  perproprias  ideas 
a  Deo  intelliguntur,  sed  per  simplices 
naturalium  rerum  ideas,  XX  407  A\ 
quoniam  formaliter  important  rationem 
relationis,  407B'.  An  persona  sit  nomen 
inlentionis,  XX 167 C,  et  secundum  quod 
aliquid  commune  dicit  Patri  et  Filio  et 
Spiritui  dicat  pra?cise  aliquid  secuuda? 
intentionis,  XX  167  D\  168 D,  A\  —  In- 
tentio  intellecta  est  id  quod  intelligens 
in  se  concipit  de  re  inlellecta,  XIX  1S0 
C\  seu  verbum  interius,  180D';  in  ho- 
mine  non  est  res  qua?  inlelligitur,  nec 
substantia  intelligens,  ibid.,  sed  in  Deo 
est  et  intellectus  qui  intelligit,  et  res 
qua?  inlelligitur,  181  A,  scilicet  Deus 
jntelleclus  seu  Verbum  Dei,  ibid.  —  In 
cognilione  per  sensum  intentio  est  ve- 
stigium  Trinitatis,  XIX  264  A'.  —  Quid 
sit  intenlionalis  differentia,  XXI  195 B\ 
vel  dislinctio,  XX  362  A. 

In  moralibus,  intentio  interdum  sumi- 


INT 


338 


INV 


tur  pro  habitu,  vel  potentia,  vel  pro  re 
intenta,  XXII  315  A,  pro  motu  volunlalis 
ordinantis  opus  in  finem,  vel  pro  fine 
intento,  533 B;  sed  actus  est,.non  liabi- 
tus  nec  potentia,  515A,  et  dicitur  esse 
de  fine,  in  quanlum  voluntas  ferlur  in 
finem  non  absolule,  sed  per  medium, 
515  C,  B'.  A  tendere  in  dicitur,  et  desi- 
gnat  vel  solam  conversionem  polentite 
ad  object.um.vel  conversionem  cum  col- 
latione,  XXII  514B',  el  sic  differunt  in- 
tendere  aliquid  et  intendere  in  aliquid, 
ibid.  — Largo  sensu  omni  potentiae  con- 
venire  potest  respectu  sui  objecti,  XXII 
516A,  sed  proprie  compelit  lanlum  po- 
tentise  libera?,  51GB,  et  motiva?,  515A', 
sive  libero  arbitrio,  id  est  intellectui  et 
voluntati  simul,  per  modum  unius,  513 
C  514 D',  516B,  sive  utrique  seorsim, 
514  D,  sive  voluntati  dumtaxat,  514 A, 
515A,  B',  seu  voluntati  secundum  quod 
est  in  ea  vis  inlellectus,  515D.  —  Qua- 
propter  dicitur  voluntas  regulata,  XXIV 
158  D,  et  duo  includit,  collationem  ex 
parte  intellectus,  tendentiam  ex  parte 
voluntatis,  XXII  514  D';  quomodo  diffe- 
rat  a  voluntale,  511 A',  514B,  et  ab  ele- 
ctione,  515D',  et  an  sit  aliquid  intelligi- 
bile  super  subslantiam  voluntatis,  XXI 
406D',  407B. 

In  actu  respicit  cur,  non  quid,  XXII 
516C,  et  actioni  imprimit  speciem  mo- 
ralem,  XXI  407  C,  XXIV  421 C,  ex  qua 
meretur  vel  demeretur  homo,  XXIV  421 

A,  et  dicitur  oculus  mentis,  XXI  407B. 
Prout  dicit  motum  voluntatis  ordinantis 
opus  in  finem,  omnia  opera  facit  bona 
vel  mala,  XXII  533B,  ita  ut  omnis  actus 
exterior  bona  intentione  factus  sit  meri- 
torius,  533  D.  An  bene  vel  male  agens 
tantum  boni  vel  mali  agat  quantum  in- 
tendit,  XXII  546D';  uter  gravius  peccet, 
qui  intendens  fornicari  adulteratur,  an 
qui  intendens  adulterari  fornicatur,  559 

B.  —  Ad  meritum  actionis  sufficere  vi- 
detur  intentio  habitualis,  XXII  542A', 
tam  ad  merilum  saiisfactionis  quam  ad 
meritum  vitae  seternae,  542C,  nec  requi- 


ritur  actualis,  nisi  forte  in  principio 
actionis,  552D,  B',  sed  quocumque  actio- 
nis  niomcnto  accidat,  sufficit  eam  vivi- 
ficare,  552C;  iusuper  alius  esl  inlenlio- 
nis  defectus  qui  aclum  corrumpit,  XXII 
542B,  543B',  alius  qui  non  corrumpit, 
542C,  543A'.  —  Becta  dicitur  intentio 
quum  ordinem  finis  debili  non  praHer- 
greditur,  XXII  551  A,  et  in  aclibus  natu- 
ralibus  dirigilur  per  rationcm  et  volun- 
tatem,  551 B,  C,  in  supernaturalibus  per 
fidem  et  caritatem,  551  C.  —  In  mi- 
nistro  sacramentorum  requiritur  inten- 
tio,  XXIV  157  D',  159  D',  160  C,  tum  ex 
inslitutione  ipsius  sacramenti,  157  B', 
tum  ad  ordinandum  in  unum  maleriam 
et  formam,  ibid.,  et  quidem  ila  ut  defi- 
ciente  in  ministro  intentione,  sacramen- 
tum  non  perficiatur,  juxta  nonnullos, 
158 B,  159 B,  D,  contra  alios,  159C,  A'; 
sed  sufficit  intentio  conficiendi  sacra- 
mentum,  nec  requiritur  intentio  confe- 
rendi  gratiam,  158  A',  C,  159  D',  aut 
obtinendi  finem  sacramenti  272  A';  in 
baptizante  igitur  requiritur  recta  inten- 
tio,  saltem  conferendi  sacramentum, 
158D,  sed  baptizatus  illud  tantum  reci- 
pit  quod  intendit  recipere,  158D'. 

An  intentionem  observantis  eam  at- 
tendat  lex  positiva,  asserit  Cartusianus, 

XXIV  421 C,  contra  Thomam,  421 A.  — 
Quod  perpetuum  est  inlendit  per  se  na- 
tura,  XXII  201  A,  ideoque  in  corruptibi- 
libus  primo  intendit  speciem,  in  incor- 
rupiibilibus  individuum,  201 B.  —  Cf. 
Finis. 

INTERDICTUM.  Ob  scelus  principis  inter- 
dici  potest  terra  ejus,  XXIV  515C,  quia 
in  eo  omnes  quodam  modo  rei  sunt,  533 
B',  non  autem  terra  aliena.quum  nullus 
ibi  sit  noxius,  533C. 

INTESTINA    mira    harmonia    ordinanlur, 

XXV  270D'.  —  In  resurrectione  cum 
corporibus  resurgent,  XXV  270D',  et  in 
gloriosis  corporibus  nobili  humore  plena 
erunt,  268B',  478  D. 

INVIDIA  species  est  tristitia?,  passio  ani- 
mam  aggravans,  XXIII  284  A,  quee  su- 


INV 


336 


IRA 


perbiae  dicitur  filia,  XXI  311  D',  primo- 
genita,  323 C,  semper  matrem  comitans, 
quia  superbum  necesse  est  aliis  invide- 
re,  XXII  219C,  232C ;  peccatum  capitale 
ad  appetitum  irascibilem  pertinens,  XXII 
567  D\  —  Invidia  fraternae  graliae  inter 
peccata  contra  Spiritum  Sanctum  poni- 
tur,  XXII  574  A,  D',  quum  scilicet  quis 
ex  pravitate  cordis  bonum  nec  in  se  nec 
in  alio  vult  videre,  576C,  quiacaritatem 
deordinat,  575  C,  et  effectum  Spiritus 
Sancti  in  voluntate  impugnat,  575 D ; 
alia  non  supponit  necessario  peccata, 
578D,  B'.  —  Invidia  peccatum  est  diabo- 
li,  XXII  219C,  qui  invidia  cecidisse  di- 
citur,  XXI  311  D',  314C,  317B',  324B', 
invidendo  Filio  Dei,  323A,  C,  A',  324A, 
aut  primo  homini,  324 C,  325  B',  et  ex 
invidia  non  cessat  tentare  homines,  XXII 
219D',  232B,  et  pcena  damnatorum,  qui 
omnium  Beatorum,  etiam  propinquo- 
rum,  gloriae  immaniter  invident,  XXV 
463  D',  etsi  exinde  augeatur  eorum  sup- 
plicium,  464  B.  —  Quomodo  dicatur 
Adam  invidisse  Filio  Dei,  XXI  324B'.  — 
Invidiae  minime  arguendus  esset  Deus 
si  omnino  nihil  creasset,  quia  nulli  est 
debitor,  XX  606  C,  ideo  nec  si  non  ge- 
nuisset  Filium  sibi  aequalem,  123C,  nec 
si  non  creasset  creaturas  meliori  modo 
quo  potuit,  588 A',  606 B,  nec  si  bonita- 
tem  suam  non  communicaret  omni  modo 
quo  communicari  potest,  605  D'  ;  sed 
quia  ab  optimo,  id  est  Deo,  longe  rele- 
gata  estinvidia,  cuncta  sibi  similia  effici 
voluit,  XXI 67 C,  et  nulli  denegat  aliquid 
horum  quae  suae  naturae  sunt  accommoda, 
84B,  C,  juxta  saltem  mensuram  sapien- 
tiae  suae,  85  B. 

INVISIBILITAS.  Quo  sensu  dicatur  Deus 
invisibilis,  XXIII  254 C,  D'.  Cf.  Visio. 

INVOCATIO.  Expediens  est  et  salubre  San- 
ctos  invocare,  XXV  339 D,  non  modo 
majores,  sed  et  alios,  339 A',  ut  orent 
pro  nobis,  quia  eorum  orationes,  quan- 
tum  in  ipsis  est,  efficaces  sunt  et  exau- 
dibiles,  339C.  —  Quomodo  angelus  unus 
vel  Sanctus  plures  simul  invocantes  au- 


dire  possit,  XXI  536A'.  —  Cf.  Sanctus. 

IPHIGENIA  (S"),  .Ethiopiae  regis  filia.  Eam, 
utpote  virginem  Christo  consecratam  et 
velatam,  tradere  regi  cuidam  uxorem  no- 
luit  B.  Matthaeus  apostolus,  XXV  175 A, 
A'.  (In  Legenda  aurea,  cap.  135.) 

IRA.  Nomen  irae  proprie  passionem  desi- 
gnat,  sed  ad  significandum  vitium  trans- 
latum  est,  XXII  488A,  et  capitale  vitium 
notat  ad  appetitum  sensibilem  pertinens, 
XXII 567D'.  —  Ira  multipliciter  sumitur, 
XXIII  281 B',  283  D,  284C,  et  modo  vi- 
tium  est,  281  B',  modo  virtus,  modo 
passio,  281 C;  ut  passio,  est  quasi  com- 
posita  ex  trislitia  et  affectu  vindictae, 
283  D.  —  Quomodo  fuerit  in  Christo, 
XXIII  281 B',  283 D,  284 C.  —  Iracundus 
in  proprietatem  canis  mutatur,  XXII 
472D,  dempto  quod  in  cane  ira  non  est 
malum,  XXI  240A'. 

Irascibilis  potentia  est  pars  appetitus 
sensitivi  aut  seusualitatis,  XXII  279D', 
280C,  C,  quae  tripliciter  a  vi  concupisci- 
bili  distinguitur,  281  A,  nec  cum  ea 
unam  simpliciter  potentiam  efficit,  279 
C,  280C,  A'.  —  Irascibilis  vis  est  propter 
concupiscibilem,  XXIII  450A',  cujus  est 
quasi  defensatrix,  XXII  280A',  cujusque 
passiones  et  actus  a  concupiscibili  inci- 
piuul  et  in  concupiscibili  terminantur, 
280B',  XXIII  450 B'.  —  Non  modo  est  in 
parte  sensitiva,  XXIII  454A,  455  A,  XXV 
435D',  sed  in  intellecliva  quoque  poni- 
tur,  licet  minus  proprie,  XXV  437  C, 
quia  in  sensitiva  est  proprie,  in  intelle- 
ctiva  per  participationem,  XXIII  455 B; 
an  in  superiori  animae  parte  ponenda 
sit,  XX1II448A',  449D',  450B,  C,  454A, 
D'.  — Appetitus  irascibilis  circa  magnum 
et  arduum  versatur,  XXII  567 C,  XXIII 
448A',  et  ad  eum  perlinent  tria  vitia  : 
superbia,  ira  et  invidia,  XXII  567D',  et 
tres  passiones  :  spes,  quae  magnanimita- 
te  regulatur,  XXIII  551 C,  timor,  qui  for* 
titudine  refrenatur,  551 B,  et  ira,  quae 
mansuetudine  continetur,  551 D.  —  In 
eo  igiturnecesse  est  subjective  consiste- 
re  quasdam  virtutes  quibus  coerceatur, 


JAC 


337 


JAC 


juxla  Tliomain,  XXIII  520  D\  528  A',  530 
A,  contra  alios,  o26B',  528B',  U',  529  D'; 
per  (lonum  timoris  expeditur  in  prospe- 
ris,  per  doiiiim  fortitudinis  in  adversis, 

XXII  5481)';  ad  eum  pertinet  donum 
fortitudinis,  551  A'.  —  ln  patria  perma- 
nebit,  XX  II  454A,  D',  ubi  actum  habe- 
bit,  XXV  438 B,  D,  D',  qui  est  tenere 
secure,  438C,  et  per  dotem  fruitionis 
perficietur,  435D',  437 B\  —  Cf.  Appe- 
titus. 

IRONIA  genus  est  mendacii  per  defectum, 

XXIII  618C;  an  sit  gravior  quam  jac- 
tantia,  seu  mendacium  per  excessum, 
619  C\ 

IRREGULARITAS  non  est  pcena  inflicta, 
sed  defectus,  ideo  involuntarie  contrahi 
potest,  XXV  82D\  —  Quae  irregularitates 
a  susceptione  ordinum  arceant,  XXV  53 
D'  et  s. 

ISAAC  patriarcha  utri  benedixerit,  Esau 
an  Jacob,  XXIII  615  B\  —  An  Jacob  prae- 
cipere  potuerit  conjugium  cum  filiabus 
Laban  contrahere,  XXV  95A,  B. 

ISAAC  Israelita  (Ishaq  ben  Imram),  medicus 
et  philosophus  Judaeus  ix'  saec,  auctor 
libri  Definitionum  (liber  Isaac  de  descri- 
ptione  rerum  et  diffinitionibus  earum, 
et  de  differentia  inter  descriptionem  et 
diffinitionem),  frivole  conatus  est  dicta 
philosophorum  ad  legem  Mosaicam  re- 
ducere,  XXI  235B.  —  Copiose  citatur  : 
de  animae  debilitate,   XIX  252B',   XXI 


115B,  2061),  de  dcfiuitionc  seternitatis, 
XIX  371  B',  de  sede  animae,  408C,  de 
divina  gubernatione,  XX  484C,  de  sorte 
damnalorum  et  Bealorum,  XXII  150  B, 
de  ratione,  276  D',  281  B',  C;  etc. 

ISAIAS  propheta.  Quidam  ejus  locus  (Is. 
vi,  0)  de  missione  Seraph,  XXI  519  B, 
explicatur,  520 A\  523C.  —  Item  alius 
locus  (xn,  3-4)  de  aquis  e  fontibus  Sal- 
vatoris  hauriendis,  XXIV  32. 

ISIDORUS  (S.),  Hispalensis  episcopus  et 
scriptor  ecclesiasticus  (570-636),  multo- 
ties  allegatur  :  de  Trinitate,  XX  186  A, 
C,  291 C,  de  dcemonum  lapsu,  XXI  329 
D\  334  B,  C,  impcenitentia,  373  B,  et 
scientia,  398  D';  etc. 

ISMAEL,  Abrahae  filius,  figura  fuit  haereti- 
corum,  XXV  129D,  ideo  paterna  heredi- 
tate  exclusus  est,  128B. 

1TALICI  quidam  philosophi  aeternitatem  et 
tempus  idem  esse  perperam  senserunt, 
XXI  135A. 

ITINERARIUM  S.  Brendani,  qui  apocryphus 
esse  videtur,  de  mitigatione  supplicii 
Judas  proditoris,  XXV  332D.  Cf.  Bren- 
danus. 

ITINERARIUM  S.  Clementis  (alias  Recogni- 
tiones  S.  C),  liber  falso  B.  Clementi 
Romano  adscriptus,  de  quibusdam  ma- 
gorum  praestigiis,  XXI  431 C,  de  libero 
arbitrio,  XXII  278  B\  de  fide,  XXIII  416 
B.  (Migne  P.  C,  tom.  I,  col.  1187.)  — 
Cf.  Clemens. 


JACOB  patriarcha.  An  in  Deo  fuerit  ratio 
cur  eum  elegerit,  respuerit  Esau,  XX 
539B,  D.  —  Quomodo  angelos  viderit, 
XXI  456  D',  et  Deum  ipsum  facie  ad 
faciem,  XXI  463 B,  XXV  420B',  421 C, 
C.  —  An  se  dicens  esse  Esau,  mentitus 
sit,  XXIII  615  D,  et  peccaverit,  615B', 
620  A';  an  patris  benedictionem  vere 
acceperit,  615 B'.  —  Cur  in  femore  per- 
T.  25"". 


cussus  sit  ab  angelo,  XXIV  545D,  546A. 
—  Patri  matrimonium  cum  filiabus  La- 
ban  praecipienti  obsequi  non  tenebatur, 
XXV  95  A,  B,  et  verum  cum  Lia  non 
contraxit  matrimonium,  eam  cognoscen- 
do,  99C.  —  Omnes  ejus  filii  heredes 
instituti  sunt,  XXV  128  C,  ad  significan- 
dum  Baptismi  effectum  in  baptizandis, 
129  D.  —  An   verum   votum   emiserit, 


JEJ 


338 


JER 


vovendo  se  Dominum  pro  Deo  habitu- 
rum,  XXV  165C.  —  Jus  primogenitura? 
emendo  non  peccavit,  XXV  48D'. 

JACOBUS  (S.)  apostolus  perperam  dicitur 
Pcenitentiae  et  Extrema?  Unctionis  sacra- 
menta  instiluisse,  XXIV  88A',  quia  de- 
erat  ipsi  auctoritas  ad  ea  instituenda, 
ibid.;  sed  Extrema?  Unctionis  sacramen- 
tum  promulgavit,  594  D'.  —  Quidam 
ejus  textus  de  confessione  peccatorum 
(v,  16)  exponitur,  XXIV  483B. 

JAGTANTIA,  seu  mendacium  per  exces- 
sum,  XXIII  618 C,  an  gravius  sit  ironia, 
seu  mendacio  per  defectum,  619C. 

JANUA  regni  ccelorum  tripliciter  dicitur 
aperiri,  XXIV  127D,  et  claudi,  500  A', 
B';  quomodo  a  ministris  Ecclesiae  dica- 
turaperiri,  497D',  498B',  500A',  B',  vel 
claudi,  499 A,  500 A'.  — Quomodo  Baptis- 
mo  reseretur,  XXIV  127  C.  —  Cur  ad 
eam,  quae  una  est,  requirantur  dua? 
claves,  XXIV  499B,  D.  —  Non  immerito 
dicitur  Baptismus  janua  Sacramento- 
rum,  XXIV  101 A',  123 A,  192B',  quia 
non  nisi  baptizatis  conferri  possunt,  101 
B',  193B'.  —  Cf.  Clavis. 

JASPIS,  lapis  pretiosus,  phantasmata  fu- 
gat  et  daemonia,  XXIV  338A. 

JEJUNIUM  multiplicitersumitur,  XXIV  395 
C  :  pro  afflictione  carnis  secundum  gu- 
stum,  ibid.,  pro  quacumque  carnis  mor- 
tificatione,  394B,  pro  abstinentia  a  pec- 
cato  mortali,  395C;  item  pro  statu  ejus 
qui  nondum  comedit,  et  sic  non  est 
virtus,  419D,  pro  actu  virt.utis  abstinen- 
tiae,  ibid.,  et  sic  Deo  placitum  est,  non 
propter  se,  sed  in  quantum  ab  interiori 
contritione  procedit,  419A,  demum  pro 
institutione  Ecclesia?,  ad  quarn  nonnulla 
.  requiruntur,  419A'.  —  Jejunium  inter 
opera  satisfaclionis  recensetur,  XXIV 
394A,  quia  ordinatur  contra  concupis- 
centiam  carnis,  394  B,  et  in  quantum 
pcenale,  pars  est  satisfactionis,  418  D'; 
hominem  ordioat  ad  se  ipsum,  XXIV 
395A',  spiritui  corpus  subjiciendo,  418 
D',  luxuria?  pondus  tollit,  395 C,  ad  vi- 
tam  activam  et  contemplativam  pariter 


disponit,  395  B',  et  una  dicitur  alarum 
orationis,  ibid.;  ideo  plurimum  com- 
mendatur,  etsi  forsan  mortern  acceleret, 
419  B. 

Jejunium  duplex  est,  alterum  naturale, 
quod  frangitur  quacumque  comestione, 
XXIV  213B,  et  potatione,  213D,  alterum 
ecclesiasticum,  quod  in  unica  comestio- 
ne  consistit,  213 B,  nec  frangitur  per 
potum  vini  aut  electuariorum,  213 C.  — 
Ad  reverentiam  sacramenti,  non  nisi  a 
jejunis  accipienda  estEucharistia,  XXIV 

212  B',  excepto  mortis  periculo,  212B', 
213B,  et  quum  sacerdos  ex  errore  aquam 
consecravit,  213  D'.  A  media  nocte  com- 
putatur  jejunium  eucharisticum,  XXIV 

213  C;  an  frangatur  per  potum  aqua?, 
213  C,  C,  aut  per  saliva?  deglutionem, 
213  A',  C.  —  Jejunium  Ecclesia?  eos  non 
obligat  qui  legitimam  habent  excusatio- 
nem,  XXIV  419B',  ut  pueri,  aegrotantes, 
pra?gnantes  mulieres,  419C,  senes,  419 
D' ;  abstinentiam  includit  carnium,  qua? 
multum  excitant  carnis  concupiscen- 
tiam,  420A,  non  autem  abstinentiam  a 
vino  et  piscibus,  ibid.;  insuper  come- 
dendi  hora  in  diebus  jejunii  est  apud 
Christianos  hora  nona,  420A',  C,  apud 
Juda?os  hora  vespera?,  420  D'.  —  Jeju- 
nium  perfectum  solvitur  per  peccatum 
mortale,  XXIV  420B,  jejunium  ut  virtus 
et  ut  pra?ceptum,  per  gulam,  sed  vario 
modo,  420C;  an  illud  frangat  ebrietas, 
420D,  aut  electuaria,  421 A,  A'.  —  Qui 
injunctum  facere  quasi  ex  devotione 
simulat,  omnein  satisfactionis  fructum 
amittit,  XXIV  440  A. 

JEPHTHE,  judex  Israel,  valide  vovisse  vi- 
detur,  XXV  165D,  D',  licet  indiscrete, 
166  A,  et  crudelis  fuit  in  voti  exsecu- 
tione,  ibid.;  ponitur  tamen  in  Sancto- 
rum  catalogo,  quia  a  Deo  victoriam 
obtinuit,  166B. 

JEREMIAS  propheta  in  utero  matris  sancti- 
ficatus  est,  sed  minus  excellenter  quam 
S.  Joannes  Baptista  et  B.  Maria,  XXIV 
130  D.  ■ 

JERUSALEM,  quum  sit  in  medio  terra?  ha- 


JOA 


339 


JOS 


bitabilis,  aptissimus  est  locus  ad  gene- 
rale  judicium,  XXV  382B'. 

JOACHIM  abbas,  llalus,  primo  Cislercien- 
sis  mouachus,  deiude  Flopensis  Abbas 
(1130-1202),  Scripturae  coramentator  et 
theologus,  «  vir  illuminatus  et  sanclus  », 
XIX310D',contemporaneusfuit  Magistri, 
310C,  et  S.  Bernardi,  310 D'.  —  Contra 
Magistrum  arguens,  XIX  309  A',  C,  quem 
insaniae  et  haeresis  insimulabat,  309C, 
310C,  ipse  incidisse  videtur  in  haeresim, 
309 C,  asserendo  divinam  essentiam  non 
esse  Palrem  et  Filium,  nec  Trinilatem, 
XX  371 A",  quapropter  damnalus  est  a 
Papa  Innocentio  et  concilio  generali,  210 
A';  ex  malitia  tamen  non  videturerrasse, 
XIX  31 0D'.  —  Futuras  Ecclesiae  vices 
ex  conjecturis  praenuntians,  nonnun- 
quam  deceptus  est,  XXV  251 C. 

JOANNA  Rabbi  (Jochanan  ben  Eliezer,  au- 
ctor  Talmudi  Hierosolymitani,  f  279) 
perperam  contendit  angelos  non  move- 
ri,  XX  467  B'. 

JOANNES  (S  )  Baptista  excellentius  sancti- 
ficatus  est  quam  Jeremias,  sed  multo 
minus  quam  B.  Virgo,  XXIV  130D.  Ejus 
virginitas  matrimonio  non  praefertur, 
XXII 199C.  —  Quando  et  quomodo  Chri- 
stum  noverit  ejusque  excellentiam,  XXIV 
147B  et  s.  —  Qua  forma  baptizaverit 
vulgus,  XXIV  93  B,  94B',  et  ipsum  Chri- 
stum,  94  C  ;  an  unquam  baptizaverit  in 
forma  Baptismi  Christi,  95A.  —  De  ba- 
ptismate  Joannis,  Vide  Baptismus. 

JOANNES  (S.)  Chrysostomus.  Vide  Chry- 
sostomus. 

JOANNES  (S.)  Climacus.  Vide  Climacus. 

JOANNES  (S.)  Damascenus.  Vide  Dama- 
scenus. 

JOANNES  (S.)  evangelista,  cur  per  aqui- 
lam  designetur,  XIX  44.  —  An  et  quomo- 
doplus  eum  dilexerit  Christus  quam  Pe- 
trum,  XXIII  484B,  B',  511 B,  516B,  et  an 
ipse  plus  Christum  dilexerit  quam  Pe- 
trus,  511 B.  —  Vestis  ejus  contactus  tres 
suscitavit  mortuos,  XXIV  337A'.  —  Quid 
de  praelio  angelorum  ipsi  ostenso,  XXI 456 
D'.  — EjusLegendaailegatur,XXV  318 B. 


JOANNES  Grammatieus,  Alrxandrinus  po- 
lygraphus,  cognomento  Philoponus  (cir- 
ca  660),  argumentum  movet  conlra  Peri- 
pateticos  et  cceli  incorruptibilitatem, 
XIX  38515. 

JOANNES  Papa  XXII  (1316-1334)  peccata 
religiosis  confessa,  parochis  iterum  non 
esse  eonfitenda  decrevil,  XXIV  491 A'; 
quaostionem  de  visione  beatificadiu  ven- 
tilavit,  XXV  401  D. 

JOANNES  Ruysbroeck.  Vide  Ruysbroeck. 

JOANNES  Scotus.   Vide  Scotus. 

JOANNES  Teutonicus  (alias  de  Friburgo, 
vel  Glossalor,  vel  Lector),  Ord.  Praed. 
theologus,  [1314,  auctor  cujusdam  Sum- 
mae  Confessorum  et,  ut  aiunt,  cujusdam 
Glossae  in  Decretum,  confessionem  ge- 
nerali  Ecclesiae  ordinatione  institutam 
esse  contendit,  XXIV  474A,  C,  et  Papam 
in  solenni  continentiae  voto  dispensare 
posse  tenet,  XXV  174 C. 

JOB.  Nonnulla  Job  loca  explanantur  :  de 
manifestatione  absconditorum  (xxvm, 
11),  XIX  46;  de  cognitione  Dei  per  crea- 
turas  (xn,  9,  10),  XXI  31,  et  eductione 
colubri  tortuosi  (xxvi,  13),  32;  quomo- 
do  dicantur  vitia  hominum  cum  eis  in 
pulvere  dormire  (xx,  11),  XXV  253A. 

JONAS  propheta  in  mare  projectus  figura 
estChristi,  XXI  323 D,  325  A. 

JOSAPHAT  vallis  prope  Jerusalem,  XXV 
382 C,  ubi  fiet  generale  judicium.  360 
B.  Ibi  congregabuntur  judicandi,  XXV 
365  C,  B',  reprobis  in  terra  stantibus, 
367  D',  Christo  autem  desuper  in  aere, 
382 D',  cum  electis,  360  C,  367 D'. 

JOSEPH  patriarcha,  quo  sensu  juraverit 
per  salutem  Pharaonis,  XXIII  627 C. 

JOSEPH  (S.),  sponsus  B.  Mariae,  an  verum 
cum  ea  matrimonium  contraxerit,  XXV 
89  C,  90  A,  91  B',  et  quare,  100  B,  B'.  — 
Virgo  creditur  fuisse  et  in  virginitatis 
proposito,  XXV  90B,  91 C,  101 A,  imo 
cum  Domina  virginitatis  votum  emisis- 
se,  103B.  —  Cur  sponsam  dimittere  vo- 
luerit,  XXV  103A. 

JOSEPHUS  (Flavius),  Jerosolymitanus  (37- 
95),    «   fidelis    Judaeorum    historiogra- 


JUD 


340 


JUD 


phus  »,  XXIII 605D :  de  daemonibus  incu- 
bis,  XXI  449D',  450C,  de  migratione 
angelorum  a  templo  Jerusalem,  550  C, 
de  tabulis  legis,  XXIII  605 D,  de  quodam 
Alexandri  Magni  miraculo,  XXIV  78  A, 
de  libello  repudii,  XXV  133A'. 

JOSUE  an  incauto  juramento  in  Gabaoni- 
tas  obstrictus  fuerit,  XXIII  631 C,  632  A'. 
—  An  ad  vocem  ejus  stante  sole,  simul 
steterint  omnes  sphaerae,  XXV  387B',  C. 

JOVINIANUS,  Mediolanensis  monachus  et 
haereticus  v'  saec,  asserebat  hominem 
non  posse  peccare,  XXII 356  B',  et  matri- 
monium  anteferebat  virginitati,  359C. 

JUDjEI.  Non  fuit  eis  nisi  unus  pontifex, 
XXV  30  D',  quia  eorum  ritus  non  fuit 
nisi  in  una  gente,  32A.  Quae  eis  fuerint 
sacramenta,  XXIII  644  A',  645 D.  ■ —  Ipsis 
concessum  erat  dare  libellum  repudii, 
ob  duritiam,  XXV  130C,  et  crudelitatem, 
131 B',  132 A',  sicut  eis  permissa  sunt 
usura  et  sacrificium  zelotypiae,  132B'; 
num  et  licitum  eis  fuerit  inimicos  odisse, 
XXIII  495B,  496C,  643C,  644D'.  —  Non 
eis  vetitum  erat  cum  infidelibus  indis- 
criminatim  contrahere,  XXV  180 D,  181 
B',  sed  cum  quibusdam  tantummodo, 
180D,  181 C,  ideo  multi  legitime  duxe- 
runt  extraneas,  180  C,  181  C.  —  Variis 
argumentis  pluralitatem  uxorum  defen- 
dere  satagunt,  XXV  124D',  sed  immise- 
ricordiae  insimulantur,  130C,  quia  uxo- 
res  ob  varias  causas  dimittere  licere 
autumant.  130  C,  quo  tollitur  omnis 
firmitas  et  honestas  conjugii,  130B',  D', 
et  iniquissime  erga  mulieres  agitur,  131 
A.  —  Perperam  B.  Mariae  virginitatem 
ante  partum  infitiantur,  XXV  102B',  con- 
fessionem  sacerdotibus  faciendam  esse 
negant,  XXIV  474  B',  et  credunt  Sanctis 
post  resurrectionem  in  usu  fore  epulas 
et  venerea,  XXV  272D',  276A.  —  Juda> 
orum  parvuli,  invitis  parentibus,  non 
sunt  baptizandi,  XXIV  137  A,  saltem 
quamdiu  rationis  usum  non  attigerint, 
136 B;  itaplerique,  136 B',  C,  137 C,  con- 
tra  quosdam,  136A',  137  A,  tam  quia 
contra  usum  Ecclesiae  est,  135D',  136C, 


138C,  tum  quia  naturali  juri  repugnat, 
juxta  Thomam,  136A,  B,  contradicente 
Cartusiano,  137  A',  tum  denique  quia  Ju- 
daeos  in  Judaismo  usque  in  finem  man- 
suros  notum  est,  137 D',  quo  tempore 
tandem  convertentur,  138A.  An  sic  ba- 
ptizati  vere  sint  baptizati,  XXIV  136 B', 
C,  D'.  Quid  de  Judaeo  se  ipsum  baptizan- 
te,  XXIV  142C.  —  Cf.  Hebraei. 

JUDAS  Iscariotes  in  Ccena  vere  recepit  cor- 
pus  Christi,  XXIV  301 A',  et  postmodum 
intinctam  buccellam,  301  C,  in  quo  mul- 
tipliciter  peccavit,  301 D'.  — In  inferno 
est  quasi  carbunculi  gemmula  in  auro, 
XXI  377  A,  sed  certis  diebus  relevamen 
pcenae  habere  dicitur,  XXV  332  D.  —  An 
Judam  salvare  esset  contra  justitiam, 
XXV  348B,  et  de  potentia  Dei  absoluta 
fieri  posset,  356B'. 

JUDAS  Machabaeus  quinque  inferiorum 
ordinum  angelis  comitatus  visus  est, 
XXI  495  C,  quomodo,  XXIV  481 C. 

JUDAS  patriarcha,  filius  Jacob,  menda- 
cium  exhorruisse  videtur  magis  quam 
fornicationem,  XXV  127C.  —  Thamar 
cognoscendo,  vere  peccavit,  XXV  127D'. 

JUDEX.  Ad  judicem  spectat  potissime  ju- 
stitia,  unde  dicitur  quasi  animata  justi- 
tia,  XXV  346B,  et  sine  justitiae  praejudi- 
cio  inultas  dimittere  nequit  offensas  in 
Deum  vel  in  rempublicam,  347  D'.  — 
Ex  officio  justitiam  reddere  tenetur, 
ideo  pecuniam  pro  sententia  recipere 
nequit,  XXV  48A,  alioqui  simoniacus 
est,  48 B,  sive  multum  sive  parum  reci- 
piat,  49C.  —  An  in  mortali  constitutus, 
graviter  peccet  judicando,  XXIV  530B, 
XXV  21 D',  22B'.  —  Judices  et  omnes  in 
causa  sanguinis  participantes,  irregu- 
laritatem  incurrunt,  nec  ad  ordines  ad- 
mitti  possunt,  XXV  55 B'.  —  Quo  sensu 
dicatur  Christus  judex  vivorum  et  mor- 
tuorum,  XXV  252  B.  —  Cf.  Judicium, 
Justitia. 

JUDICIALIA  in  N.  L.  nulla  sunt,  XXIII  643 
B',  644 B,  aut  saltem  pauca,  645B,  sed 
judicibus  christianis  quascumque  licet 
condere  leges,  644C,  quod  non  licebat 


JUD 


341 


JUD 


Judeeis,  644  D,  juxta  Scotum,  (545  B. 
JUDICIUM  multipliciter  sumitur,  XXV  366 
B'.  —  Judicium  rationis  duplex  est,  al- 
lerum  discretionis,  quo  judicat  aliquid 
esse  agendum  vel  omittendum,  XXIII 
520C,  alterum  definitivum,  quo  imperat 
aliquid  fieri  aut  omitti,  520D;  item, 
aliud  est  judicium  cognoscendorum, 
quod  est  intellectus  speculativi,  nec  ad 
liberum  arbitrium  pertinet,  XXI  399A, 
aliud  agendorum,  quod  est  intellectus 
practici,  et  pars  liberi  arbitrii,  ibid., 
quorum  primum  in  damnatis  manet,  li- 
cet  obscuratum,  alterum  omnino  abest, 
399B;  item  aliud  est  judicium  quod  fit 
per  connaturalitatem  affectus,  XXIII  572 
D.  —  Judicium  de  agendis  vel  omitten- 
dis  ad  liberum  arbitrium,  conscientiam 
et  synderesim  pertinet,  sed  diversimode, 
XXII  297  B.  — Juramenti  comes  dicitur 
judicium,id  estdiscretio,  XXIII 631  A',B'. 
Judicium  animarum  triplex  est  :  uni- 
forme  in  praesenti  Ecclesia,  XXV  366D, 
multiforme  in  singulari  judicio,  366A', 
omniforme  in  fine  mundi,  ibid.  —  Judi- 
cium  universale  demonstrari  nequit, 
juxta  Scotum,  sed  multis  fulcitur  con- 
gruentiis,  XXV  367A.  Becte  enim  post 
mortem  judicium  fit  particulare,  quia 
homo  ad  statum  fixum  pervenit,  XXV 
368C,  sed  quia  post  mortem  remanet 
adhuc  in  memoria  hominum,  in  filiis, 
in  operum  effectibus,  368D,  consenla- 
neum  est  ut  iterum  judicetUr  in  fine  see- 
culi,  368A' ;  item,  sicut  duplex  fuit 
actio  Dei  in  productione  creaturarum, 
XXV  360 D',  sic  in  termino  earum  duplex 
pariter  requiritur,  altera  qua?  respondet 
gubernationi,  et  dicitur  judicium  singu- 
lare,  361 A,  altera  quse  creationi  corre- 
spondet,  et  vocatur  judicium  generale, 
361 B,  367C;  item,  quia  quisque  et  sin- 
gularis  est  persona,  et  pars  totius  gene- 
ris,  cui  propterea  duplex  debetur  judi- 
cium,  particulare  ut  privato,  universale 
ut  membro  generis,  361 C;  item,  ut  ma- 
nifestentur  occulta  Dei  judicia,  361 B,  D, 
367  B,  universaliter  separentur  mali  a 


bonis,  361B,  367B,  et  unusquisque  in 
sua  civitate  adscribatur,  3671).  Non  ta- 
men  bis  judicabitur  in  idem,  XXV  361  D, 
368B'.  —  Judicii  locum  eumdem  esse 
congruit  a  quo  ascendit  Christus,  XXV 
382  A',  D',  id  est  Jerusalem,  382  B',  mons 
Oliveti  et  vallis  Josaphat,  360B,  C,  368 
B,  382C,  in  qua,  ministerio  angelorum, 
congregabuntur  mortui,  360C,  reprobis 
in  terra  stantibus,  367 D',  Christo  autem 
et  bonis  cum  eo  judicaturis  in  aere  sub- 
latis,  360C,  367  D'.  —  Judicii  tempus 
nobis  incertum  est,  XXV  360 A,  361 C, 
ut  jugiter  in  Dei  timore  stemus,  360  D, 
nec  signis  prsecedentibus  determinate 
praecognosci  potest,  361 D'.  An  ejus  ho- 
ram  noverint  angeli  et  Beati,  XXV  366 
B;  quomodo  dicatur  Iatere  angelos,  360 
B,  A',  et  ipsum  Filium,  360C,  A'.  —  Nec 
quantum  durabit,  nobis  compertum  est, 
XXV  365B',  sed  breve  fore  putatur,  365 
C;  an  possibile  sit  illud  fieri  in  instanti, 
367 A',  sive  quoad  discussionem,  ibid., 
sive  quoad  sententiam,  367D'.  —  Quoad 
modum  pariter  incertum  est,  XXV  361 A'; 
totum  enim  mentaliter  perficiendum 
videtur,  juxta  quosdam,  ibid.,  partim 
mentaliter,  partim  vocaliter,  juxta  alios, 
364B',  368B,  id  est  vocaliter  citatio,  ac- 
cusatio,  365C,  testificatio,  365D,  quia 
testimonium  perhibebunt  angeli  et  ho- 
mines,  365 A',  et  sententia,  ibid. ;  imo, 
juxta  Albertum,  duplex  erit  accusatio, 
altera  in  genere,  ad  condemnationem, 
altera  in  specie  et  numero,  ad  vermem 
conscientiee,  260B'. 

Ad  judicium  requiritur  auctoritas  et 
potestas,  XXV  365  D';  sed  multipliciter 
aliquis  judicare  dicitur,  362B.  —  Judi- 
ciaria  potestas  primo  Deo  pertinet,  XXV 
379  D,  praecipue  Patri,  379  A',  deinde 
Christo  secundum  utramque  naturam, 
378B',  379  A,  ordinarie  secundum  divi- 
nam,  commissive  secundum  humanam, 
366A,  quee  hanc  obedientia  et  humilia- 
tione  meruit,  363B';  judicabit  ergo  ut 
Deus  jurisdictione  ordinaria,  ut  homo  ju- 
risdictione  delegata,  364 D',  366A,  simul 


JUD 


342 


JUL 


judex,  testis  et  accusator,  365 D.  Ideo  in 
forma  humana  glorificata  apparebit  tam 
bonis  quam  reprobis,  XXV  366B,  378B', 
379A,  angelis  etiam  bonis  et  malis,  quos 
judicabit,  368B',  saltem  quoad  pcenam 
vel  remunerationem  accidentalem,  368 
C,  omnibus  ostendens  vulnerum  cica- 
trices,  379  D';  et  ab  omnibus  videbitur, 
tam  electis  quam  reprobis,  379  A,  D,  380 
C,  sed  a  diversis  diversimode,  380A,  D', 
quia  Beati  eum  sub  utraquc  natura  vide- 
bunt,  juxta  Argentinensem,  3S0D',  re- 
probi  sub  humana  tantum,  380C.  — 
Cum  Christo  judicabunt  et  alii,  sed  alio 
modo  reprobi,  XXV"  362C,  alio  modo  ele- 
cti,  362 D,  alio  modo  viri  perfecti,  362  A', 
et  qui  alios  ad  cognitionem  ducuntdivi- 
nae  justitiae,  302B',  et  voluntariae  secla- 
tores  sunt  paupertatis,  362C ;  nullo  modo 
vero  judicabunt  angeli,  quia  cum  Chri- 
sto  judicenon  conveniunt  natura,  363  A. 
—  Tunc  apparebunt  universi  judicandi, 
eliam  pueri  in  solo  originali  defuncti, 
XXV  363  B',  contradicentibus  quibus- 
dam,  366 B',  et  electi  quoad retributionem 
judicabuntur,  363D',  non  quoad  discus- 
sionem,  nisi  qui  olim  mala  quaedam  ege- 
runt,  364 A,  reprobi  autem  quoad  retri- 
butionem  judicabuntur  omnes,  364  B, 
quoad  discussionem  fideles  dumtaxat, 
non  infideles,  364C.  Imo,  universis,  tam 
sanctis  qui  olim  peccaverunt  quam  re- 
probis,  duplex  fiet  discussio,  altera  men- 
talis  de  actibus  justitiae,  XXV  364 D',  et 
quidem  in  singulari,  365A,  altera  voca- 
lis  de  operibus  misericordia?,  364D',  365 
B,  quae  fiet  in  generali,  365 A';  nec  tunc 
erit  locus  excusationi,  365  B'.  Angelis 
bonis  vel  malis  nullum  fiet  judicium  di- 
scussionis,  XXV  364  D,  sed  judicium 
dumtaxat  retributionis  de  bonis  vel  ma- 
lis  ab  eis  procuratis,  ibid.  ■ —  In  con- 
scientiis  judicandorum  remanent  quae- 
dam  praecedentium  delielorum  notae,  quae 
Iibri  dicuntur,  XXV  260C,  D',  361 A', 
362A',  ex  quibus  in  judicio  particulari, 
virtute  divina,  revelabitur  animae,  261 A, 
B,  remuner&tio  ejus  cum  causispropriis, 


261 A',  et  in  generali  judicio  manifesta- 
buntur  universis  omnia  peccata  non  de- 
leta,  juxta  quosdam,  260D,  261 A',  omnia 
merita  vel  demerita,  tam  deleta  quam 
non  deleta,  juxta  alios,  261 B,  262B,  non 
ad  confusionem  justorum,  261 C,  B',  sed 
ad  ostensionem  divinae  justitiae,  261  D, 
et  iniquorum  condemnationem,  261  C, 
B'.  In  conscientiis  autem  judicantium 
impressa  erunt  quaedam  quasi  canonica 
decreta,  ex  quibus  judicabunt,  XXV  260 
C.  —  An  singulorum  merita  aliis  mani- 
festanda  sint  in  generali  vel  in  singula- 
ri,  XXV  367 B',  sigillatim  an  simul,  in- 
certum  est,  367C. 

Judicium  generale  praecedent  signa 
aliqua,  XXV  381 C,  quae  aliter  ab  Augu- 
stino  describuntur,  381  D,  aliter  a  Hiero- 
nymo,  381 B';  sidera  enim  suo  lumine 
privabuntur,  382A,  383A,  et  ccelorum 
virtutes  movebuntur,  382  B.  —  Instante 
judicio,  mundus  ignis  conflagratione 
purgabitur,  XXV  370  C,  C,  qui  omnium 
tunc  viventium  corpora  consumet,  374 
B,  375  A,  et  elementa  purgabit,  369 A', 
372  B',  usque  ad  aerem  caliginosum,  370 
A',  373A',  aut  etiam  usque  ad  ultimum 
sphaerae  ignis,  370 B'.  Peracto  judicio,  re- 
probos  involvet  et  cum  eis  in  infernum 
descendet,  XXV  370  C,  374B',  ad  augen- 
dum  ignem  inferni,  374  D'.  —  Post  judi- 
cium  ultima  erit  bonorum  et  malorum 
consummatio,  cui  nihil  addi  poterit  de 
bono  aut  malo,  XXV  464 C,  sed  hucusque 
nonnullis  videtur  Beatos  vel  damnatos 
proficere  posse,  non  quoad  retributio- 
nem  essentialem,  sed  quoad  accidenta- 
lem,  ibid.  —  Cf.  Ignis. 

JULIANUS,  Eclanensis  episcopus  in  Italia 
(v°s.),assecla  primo  S.  Augustini,deinde 
Pelagii  et  haereticus,  originale  peccatum 
negabat,  XXII  383 A,  386  D',  et  corpus 
Christi  vere  esse  mortuum  infitiabatur, 
XXIII  378 C.  (Migne  P.  L.,  tom.  21,  col. 
1167;  tom.  48,  col.  286.) 

JULJAXUS  (S.),  Toletanus  episcopus  (680- 
690),  de  ignis  infernalis  actione  in  ani- 
mas  damnatorum,  XXV  311 D.   (Migne 


JUR 


m 


JUR 


Patrolog.  Lat.,  tom.  96,  columna  482.) 

JUMENTA  quid  sint  proprie,  et  quo  a  re- 
ptilibus  differant,  XXII  106C. 

JUPITER,  Dens  snmmus,  pro  toto  ccelo 
sumebatur,  XXII  100C. 

JUPITER  planeta,  calidus  dicitur  et  liumi- 
dus,  XXII  95R,  et  ideo  calidum  et  hu- 
midum  movet  ad  generationem,  95 D'. 
Clementiam  et  justitiam  ex  se  influit, 
XXII  98C,  sed  male  dispositos  quando- 
que  facit  duros  et  crudeles,  98 D', 

JURAMENTUM  estassertio  sub  attestatione 
alicujus  rei  sacrae,  XXIII  625D,  627D,  et 
fit  in  confirmationem  eorum  quae  dubia 
sunt,  626D',  invocato  ad  boc  Dei  testi- 
monio,  627D,  quod  multis  modis  fieri 
potest,  627D'.  Quo  a  voto  differat,  XXV 
167  A.  —  Multiplex  est,  nempe  asserto- 
rium  et  promissorium,  XXIII  627R',  632 

C,  per  simplicem  contestationem  et  per 
exsecrationem,  627 C,  et  variis  expres- 
sum  est  formulis,  tam  in  V.  L.  quam  in 
primitiva  et  actuali  Ecclesia,  625  A'. 
Jurans  per  creaturas,  quodammodo  jurat 
per  Creatorem,  XXIII  625B',  et  hoc  fit 
dupliciter,  627C,  vel  quadrupliciter,  630 
A',  et  modo  licitum  est,  modo  non,  627 

D,  630B'.  Quid  de  juramento  per  mem- 
bra  Christi,  XXIII  625 B',  626 A,  vel  de 
jocoso  juramento  per  sotulares  aut  hu- 
jusmodi,  628C,  —  Jurare  in  se  non  est 
malum,  sed  bonum,  XXIII  628D,  tam  ex 
ratione  originis  quam  ex  ratione  finis, 
630  C,  ideo,  stante  causa,  licitum  est,  629 

B,  sed  propter  periculum  falsae  jurationis 
non  est  de  bonis  appetendis,  628  D,  629 

C,  nec  affectandum  nisi  quum  adest  ne- 
cessitas,  629D,  et  jurandi  consuetudo, 
ut  periculosa,  628A',  et  Deo  injuriosa, 
630  D,  recte  prohibetur,  629C.  Quando- 
nam  jurare  liceat,  XXIII  626  B.  —  An 
liceat  ab  alio  juramentum  exigere  vel 
recipere,  XXIII  629  C,  si  praevideatur 
juraturus  vera,  630 A,  vel  falsa,  630A,  A', 
aut  in  dubio,  630B;  an  fidelibus  liceat 
infidelium  juramenta  recipere  per  idola 
jurantium,  628D',  630B,  B'.  —  Cf.  Vo- 
tum. 


Ad  rectum  juramentnm  tria  requirun- 
lur  :  vcritas,  justilia  el  judicium,  XXIII 
031 1),  B',  et  his  tribus  instructum  om- 
nino  ligat,  631  B',  quod  autem  his  aut 
uno  ex  his  caret,  irritum  est,  631 C,  XXV 
88B',  sed  ita  jurans  peccat  jurando, 
XXIII  631  C,  632 D.  —  Ideo  non  obligat 
juramentum  de  re  impossibili,  XXIII 
631 C,  aut  mala,  631 C,  632D,  633B', 
quae  contrariatur  caritati,  633D',  pra?ce- 
pto  gravi  aut  levi,  634  A,  aut  consilio, 
ibid.,  nec  pariter  juramentum  omittendi 
quod  melius  est  facere  quam  omittere, 
631 C,  634B,  ut  non  ingrediendi  religio- 
nem,  632B',  aut  non  accipiendi  praelatu- 
ram,  632C;  quid  de  juramento  in  re 
dubia,  aut  partim  bona,  partim  mala, 
633B'.  —  Juramentum  incautum  ex  de- 
fectu  deliberationis,  non  obligat  de  ne- 
cessitate,  sed  quandoquede  congruitate, 
XXIII  633  D',  incautum  ex  defectu  reve- 
rentiae  servandum  est,  sed  jurans  pecca- 
vit  jurando,  ibid.,  et  quidem  leviter,  si 
raro  sic  jurat,  634  B',  graviter,  si  ex 
consuetudine,  635  A'.  Coactione  non  ex- 
cusatur  juramentum  assertorium,  XXIII 
632D',  non  solvitur  juramentum  promis- 
sorium,  631 D',  633A,  634C,  sed  a  Papa 
rescindibile  est,  632 A,  634B;  quid  de 
juramento  in  quo  non  est  eadem  inten- 
tio  jurantis  et  juramentum  accipientis, 
632 B,  633  C.  —  Nil  fortius  ligat  quam 
juramentum,quod  estfinis  controversiae, 
XXV  8SA',  verumtamen  non  mutat  con- 
ditionem  hujus  quod  promittitur,  90A', 
nec  facit  ut  desponsatio  fiat  matrimo- 
nium,  89 A,  90A';  juramentum  asserto- 
rium  ligat  ad  unum,  id  est  ad  culpam, 

XXIII  632  C,  D',  633 A',  juramentum  pro- 
missorium  ad  duo,  exsecutionem  vel  cul- 
pam,  632  C,  an  et  quando  illud  solvere 
valeat  Papa,  626C.  —  Cf.  Perjurium. 

JURISDICTIO.  In  confessario  praeler  pote- 
statem    ordinis    requiritur    jurisdictio, 

XXIV  477  B',  vel  ordinaria,  qualem  in 
unumquemque  fidelem  habent  Papa, 
dicecesauus  episcopus  et  proprius  paro- 
chus,  479C,  485D,  vel  delegata  ab  eo 


JUS 


344 


JUS 


qui  jurisdictionem  habet  immediatam, 
477  D'.  —  Jurisdictionis  potestas  nulli 
concessa  est  ad  suum  favorem,  sed  ad 
subditorum  utilitatem,  XXIV  478  B.  — 
Cf.  Clavis,  Confessarius. 

JURISPERITUS  consilium  suum  dare  non 
tenetur,  XXV  48A,  ideo  pro  ipso  pecu- 
niam  exigere  potest,  48B. 

JUS  duplex  est,  aliud  intus  impressum  in 
corde,  aliud  foris  scriptum  in  codice, 
XXV  128 B'.  —  Jus  naturale  multiplici- 
ter  definitur,  XXIV  469D',  XXV  126C, 
128  B',  et  sumitur,  vel  pro  eo  quod  dictat 
ratio  esse  agendum,  vel  pro  eo  quod 
constitutum  est  a  natura  naturante,  XXIV 
473C,  et  triplex  est  :  aliud  speciale, 
quod  naturalis  ratio  dictat,  XXV  63B, 
aliud  universalius,  quod  omnia  animan- 
tia  respicit,  ibid.,  aliud  universalissi- 
mum,  quod  est  omnium  rerum  concor- 
dia,  63  A.  Ad  illud  pertinent  prima 
agendorum  principia  et  illorum  conclu- 
siones  immediatae  vel  mediatae,  XXIV 
471 C;  quandoque  dicitur  jus  divinum, 
469 D',  et  ab  illo  Deus  dumtaxat  dispen- 
sare  potest,  XXV  128C.  —  Jus  positivum 
a  naturali  derivatur,  nec  praejudicare 
valet  naturali,  XXV  154  C.  —  Jura  statu- 
unt  non  secundum  ea  quae  fiunt  semper, 
sed  quae  frequenter  et  in  pluribus,  XXV 
155A',  156A'.  —  Juris  expositores  jus 
conditum  exponere  valent,  sed  novum 
per  suas  expositiones  condere  nequeunt, 
XXIV  200B.  —  An  simoniacum  sit  juri 
suo  pro  pecunia  renuntiare,  XXV  47B. 
Cf.  Lex. 

JUSTIFICATIO  quid  sit,  XXIV  447  C,  et 
quomodo  a  vocatione  differat,  448B; 
metaphorice  renovatio  mentis  nuncupa- 
tur,  et  ad  attributum  misericordiae  per 
approbationem  reducitur,  XXIV  448  D, 
sed  in  ea  pariter  relucent  justitia  et  mi- 
sericordia,  XXV  353 B.  —  Duplex  est,  ab 
originali  et  ab  actuali,  XXIV  124 D',  et 
in  duobus  consistit,  in  remissione  pec- 
catorum  et  in  consummatione  bonorum 
operum,  447C,  et  immediate  procedit  a 
justitia  generali,  mediate  a  caritate  et 


gratia,  448B;  ad  eam  variis  modis  con- 
currunt  Deus,  justitia,  gratia  sacramen- 
talis,  caritas  et  opus  bonum,  XXIII  642 
A' ;  cur  Christi  resurrectioni  tribuatur 
potius  quam  passioni,  XXIII  343  D.  — 
Justificatio  modo  ab  extrinseco  est,  ut 
in  Baptismo,  Confirmatione,  Eucharistia, 
Extrema  Unctione  et  Ordine,  XXIV  583 
C,  modo  ab  intrinseco,  ut  in  his  qui  in 
gratia  constituti,  propriis  actibus  eam  ac- 
quirere  possunt,  583D,  modo  ab  intrin- 
seco  simul  et  extrinseco,  ut  in  Pceniten- 
tia,  583  A' ;  eam  inchoat  Deus  remittendo 
culpam  et  pcenam  aeternam,  XXIV  501 
D',  consummat  sacerdos  aliquid  de  tem- 
porali  poena  remittendo,502  A.  —  Justi- 
ficatio  impii  supernaturalis  esse  dicitur, 
XXIV  456  A',  et  mirabilis,  454  A;  an 
autem  sit  proprie  miraculum,  negant 
Thomas,  454  C,  et  Richardus,  456 A', 
affirmant  Albertus,  454  B,  et  Cartusia- 
nus,  455B',  imo  majus  videtur  miracu- 
lum  quam  resurrectio  mortui,  456C,  et 
quodam  sensu  quam  creatio  mundi,  454 
A,  C,  455D'. 

Primus  justificationis  auctor  est  Deus 
per  gratiam  operantem,  XXI  332A,  sed 
non  sine  nobis,  332A',  primus  enim  in 
justificatione  motus  est  motus  fidei,  XIX 
142A',  XXIV  450A'.  —  Sed  aliter  justi- 
ficatur  homo  in  utero,  aliter  in  pueritia, 
aliter  in  statu  adulto,  XXIV  157 A.  In 
parvulis  nulla  exigitur  praeparatio,  XXIV 
448B',  449  D',  et  tria  requiruntur  et  suf- 
ficiunt  :  passio  Christi,  Ecclesiae  fides 
et  sacramentum,  125 A;  in  adultis,  abso- 
lute  loquendo,  sicut  posset  Deus  pecca- 
tum  remittere  absque  satisfactione,  ita  et 
hominem  justificare  absque  praevia  prae- 
paratione,  XXII  333  D',  XXIV  449  A',  450 
A,  sed  de  lege  communi,  sine  quadam 
animae  prseparatione  acquiri  nequit,  XXII 
333A,  XXIV  448A',  449D',  450A,  D,  451 
B',  ea  scilicet  qua  facit  anima  quod  in 
se  est,  448  B',  449  A',  quae  praeparatio 
quandoque  tempore  praecedit  gratiae  in- 
fusionem,  448C,  quandoque  natura  tan- 
tum,  448 B',  ut  in  his  qui  repente  con- 


JUS 


345 


JUS 


vertunfur,  448D'.  —  Pra?parat  sc  homo 
per  voluntatem  et  desiderium  acccdcndi 
ad  Deum,  XXIV  448  D',  per  boni  affectum 
et  mali  detestationem,  449  B',  quin  ta- 
men  per  hoc  mereatur  gratiam  aut  acqui- 
rat  eam  necessitate  absoluta,  449A,  B'. — 
Ex  misericordi  Dei  dispositione,  qui  cul- 
pam  non  remiltit  sine  infusione  gralia?, 
XXIV  450C,  ad  justificationem  requi- 
runtur  ex  parte  Dei  infusio  gratia?,  449 
B,  C,  et  remissio  culpa?,  449D,  C,  ex 
parte  hominis,  motus  arbitrii  in  Deum 
per  fidem  informem,  449  C,  et  motus 
voluntatis  contra  peccatum,  449D,  C  : 
qua?  omnia  simul  sunt  tempore,  451 B, 
453  C,  sed  prout  se  habent  secundum 
prius  et  posterius  natura,  diversimode 
ordinantur,  453 C  et  s.  —  Utrum  natura 
sit  prius,  remissio  culpae  an  gratiae  infu- 
sio,  XXIV  450C,  non  constat,  quia  juxta 
quosdam  prior  est  expulsio  culpa?,  450 
A,  saltem  si  sumaturpro  non  imputatio- 
ne,  450D',  posterior  si  pro  abolitione 
macula?,  quia  effectu  prior  est  causa, 
451 A,  B,  vel  juxla  Thomam,  prior  est 
ordine  causa?  materialis,  posterior  ordi- 
ne  causa?  formalis,  efficientis  et  finalis, 
452  D.  —  Item  an  gratia?  infusionem 
pra?cedant  contritio,XXIV  451  B',  et  mo- 
tus  liberi  arbitrii,  452A',  affirmant  non- 
nulli  variis  de  causis,  452B',  C,  D',  sed 
juxta  Thomam,  aliquo  modo  praecedunt, 
aliquo  modo  sequuntur,  452  D',  preeee- 
dunt  in  via  causa?  materialis,  sequuntur 
in  via  causa?  formalis,  453 B.  Uter  ex 
duobus  motibus,  in  Deum  scilicet  an 
contra  peccatum,  prior  sit,  XXIV  453B'. 
—  Justificatio  instantanea  est,  XXIV 
455  A,  D,  456B',  quum  sit  a  virtute  infi- 
nita  et  in  subjecto  simplici,  455D;  non 
tamen  in  eodem  instanti  simul  sunt  cul- 
pa  et  gratia,  455  A'. 

JUSTINIANUS  I,  Constantinopolitanus  im- 
perator  (527-565),  in  suis  legibus  consan- 
guinitatis  gradus  non  determinavit,  XXV 
188  A. 

JUSTITIA  tripliciter  sumitur  :  pro  rectitu- 
dinis  statu  in  homine  quantum  ad  partes 


ejus,  XXIV  447  A',  et  sic  alias  includit 
virtutcs  per  modum  totius  intcgralis,  447 
B',  pro  virtute  generali  omniiim  virtutum 
actus  ad  bonum  commune  ordinantc,  447 
A',  et  sic  alias  includit  per  modum  totius 
universalis,  447  B',  demum  pro  speciali 
virtute,  447 A'.  —  Justitia  est  habitus  in 
tota  anima  consistens,  XXII  319 A,  et 
duplex  est,  altera  originalis,  a  qua  Adam 
exire  non  potuit  nisi  peccando  mortali- 
ter,  233A,  C,  A',  234A,  A',  altera  gratia 
gratificans,  qua?  cum  veniali  perseverat, 
233C;  an  in  primo  homine  fuerint  am- 
bae,  269 B,  270B.  —  Justitia  originalis 
in  Adam  haec  fuit  quod  anima  ejus 
et  corpus  optime  ordinabantur,  XXII 
210 D',  382 B',  384C,  ita  ut  nec  animam 
impediret  corpus  nec  corpus  ulla  passio, 
392  B'.  Quodam  modo  potior  erat  gratia 
baptismali,  quia  et  peccatum  tollebat  et 
pronitatem  ad  peccandum,  XXII  423B', 
quodam  modo  minor,  quia  valebat  ad 
standum  dumtaxat,  non  ad  proficien- 
dum,  423A'.  —  In  Adam  erat  ut  perfe- 
ctio  personalis  et  ut  donum  natura?, 
XXII 383  A',  et  ejus  aversio  ab  ea  in  ipso 
fuit  culpa  personalis  et  corruptio  natura?, 
383 C,  ideo  aniissa  semel  in  Adam,  amis- 
sa  fuitet  in  posteris,  384B,  385B,  etquia 
necessaria  erat  ad  salutem,  385  B,  A', 
carentia  ejus  recte  dicitur  peccatum,  384 
A',  et  pcena  damni  punitur,  384D',  385 
B.  —  Sicut  enim  originalem  justitiam 
filiis  transmisisset  Adam  justus,  XXII 
386A,  sic  et  defectum  ejus  transmisit 
Adam  peccator,  383B',  387  C,  qui  defe- 
ctus  formale  dicitur  originalis  peccati, 
381 B',  382  B,  425  A',  in  hoc  quod  debe- 
tur  illa  justitia,  427  D,  430B,  quidquid 
dicat  Scotus,  426D'.  —  In  Baptismo  non 
restituitur,  XXII  423C,  sed  dimittitur 
debitum  eam  habendi,  423C,  424B',  C. 
—  Cf.  Adam. 

Justitia  ut  virtus  generalis  dicitur  re- 
ctitudo  voluntatis,  XXI  33,  et  ad  se  et  ad 
alios,  XIX  142A',  et  generalis  vocatur 
virtus,  quia  de  qualibet  alia  preedicatur, 
XXIII 190C.  —  Affectum  purgat  multi- 


JUS 


346 


JUS 


pliciter,  XIX  142B,  C,  et  triplex  est, 
XXIII  542  D',  inchoata,  ad  quam  pertin- 
gitur  virtutibus,  proficiens,  ad  quam 
spectant  dona,  perfecta,  quam  confir- 
mant  beatitudines,  543  A.  —  Per  quod- 
cumque  peccatum  (mortale)  aufertur,  et 
per  gratiam  reparatur,  XXIV  447  B',  ideo 
prima  ejus  causa  est  gratia,  deinde  cari- 
tas,  448A,  et  metaphorice  tantum  jusli- 
tia  nuncupatur,  447B'.  —  Cf.  Gratia. 

Justitia  ut  virtus  specialis,  virtus  est 
moralis  quae  unicuique  reddit  quod  su- 
um  est,  XXIII  520  A',  et  respicit  debi- 
tum,  XXV  346 A,  354  B';  praeclarissima 
virtus,  quae  potissime  spectat  ad  judices, 
346  B,    et  inter   cardinales   recensetur, 

XXIII  519B',  520 D',  523  C.  —  Omnes 
vires  animae  circuire  dicitur,  XXIII  522 
A',  XXIV  361  D',  sed  proprie  in  ratione 
residet,  juxta  quosdam,  XXIII  526A',  B', 
527  A',  quia  judicare  est  rationis  actus, 

XXIV  361  D',  in  voluntate,  juxta  alios, 
XXIII  526 A',  527D,  in  tribus  viribus, 
nempe  rationali,  concupiscibili  et  ira- 
scibili,  juxta  Bonaventuram,  XXIV  362 

B,  vel  in  tota  anima,  XXIII  527 A'.  —  De 
bono  est  honesto  et  laudabili,  XXIII  522 

C,  et  malitiae  opponitur,  522  A.  Hominem 
Deo  similem  facit,  XXIII  520A,  et  regit 
respectu  ad  proximum,  522 C,  A',  524B', 
voluntatem  dirigendo  in  hisquae  agenda 
sunt,  521 D',  524D.  —  Per  donum  pieta- 
tis  perficitur,  XXIII  549  A,  sed  perfectio 
ejus  attenditurperaccessum  ad  medium, 
non  ad  extremum,  XXV  355C.  —  Dupli- 
cem  actum  habet,  sui  ad  alterum,  et 
alterius  ad  alterum,  XXIV  384A';  an  ad 
eam  spectet  miseris  benefacere,  XXIII 
525B',  et  quomodo  maneat  in  patria, 
525 A'.  —  iEquitatem  constituit  in  acce- 
ptionibus  et  dationibus,  XXV  346  C,  et 
multiplex  est  :  commutativa,  quae  me- 
dium  servat  in  relribulionibus,  ibid.,  et 
aequalitatem  requirit  quantitatis,  346  D', 
seu  arithmeticam,  XXII  345B;  distribu- 
tiva,  quae  aequalitatem  constituit  inter 
duos  recipientes,  346D',  et  aequalitalem 
requirit  proportionis,  347A,  seu  geome- 


tricam,  345  B,  346  D',  et  ad  quam  perti- 
net  praemium  pro  meritis  reddere,  345B, 
346  C  ;  vindicativa,  quae  partim  cum 
pcenitentia  convenit,  partim  ab  ea  discre- 
pat,  XXIV  358D,  et  cujus  lex  est  ut  quis 
in  eo  puniatur  in  quo  deliquit,  et  per 
quae  peccavit,  per  haec  torqueatur,  581 
D'.  —  Justitia  commulativa  inter  mul- 
tum  distantes  esse  nequit,  ut  inter  ser- 
vum  et  dominum,  XXIV  358 B,  inter  pa- 
trem  et  filium,  XXV  346D',  et  multo 
minus  inter  Deum  et  creaturam,  nisi  per 
quamdam  assimilationem,  347  A,  in 
quantum  facit  quod  decet  bonitatem  et 
justitiam  suam,  347B,  350C,  354C;  et 
duplex  est,  altera  proprie  dicta,  quae  re- 
spicit  debitum  ex  parte  recipientis,  ex 
qua  oritur  meritum  condigni,  XXIV  390 
B',  altera  improprie  dicta,  quae  respicit 
debitum  ex  parte  dantis,  et  est  quaedam 
decentia,  ibid  ,  ex  qua  orilur  meritum 
congrui,  390  C.  —  Justitia  quae  est  co- 
mes  juramenti,  quid  sit,  XXIII  631 D,  B'. 

—  Cf.  Injustitia. 

Justum  esse  Deum  multi  dubitaverunt, 
propter  varias  mundi  inordinationes, 
XXV  346C,  sed  multipliciter  in  regimine 
mundi  demonstratur  ejus  justitia,  346A'. 

—  Imo,  omnis  justi  causa  in  rebus  crea- 
tis  est  voluntas  Dei  ordinantis  et  insti- 
tuentis,  XX  583  D,  et  quidquid  agit, 
necessario  justum  est,  583  A',  nec  quid- 
quam  facere  potest  quod  non  sitjustum, 
propter  incompossibilitatem  injustitia? 
cum  sua  voluntate,  583  B',  unde  nec  con- 
tra  nec  praeter  justitiam,  nec  injuste  un- 
quam  agere  potest,  ibid.  Quidquid  ergo 
vult  Deus  justum  est,  XXV  347B',  non 
ex  hoc  solum  quod  placet  Deo,  347C, 
sed  quia  debitum  est  rei  creatae,  347  A'; 
totus  enim  ordo  justitiae  originaliter  ad 
voluntatem  Dei  reducitur,  ibid.,  in  qua 
includitur  et  cui  subjicitur  ipsa  justitia, 
347 B'.  ■ —  In  Deo  igitur  est  justitia,  quae 
idem  est  in  re  ac  voluntas,  XXV  347  C, 
sed  aliquid  ei  superaddit  secundum  ra- 
tionem,  quia  voluntas  ordinem  creatu- 
rarum  ad  Deum  dumtaxat  respicit,  justi- 


LAC 


:t47 


LAE 


tia  insuper  ordinem  oreaturarum  ad 
invicem,  1547  1),  justitia  non  proprie 
commutativa,  XXIV  358  B,  sed  distribu- 
tiva,  XXV  347A,  in  quantum  unicuique 
reddit  jnxta  merita,  34715,  354D',  et  vin- 
dicativa,  in  quantum  malum  punit,  355 
C.  Nec  agit  contra  justitiam  merita  plus 
a?quo  reinunerando,  aut  peceata  minus 
a>quo  vindicando,  XXV  347  D',  350  C  : 
aliud  estenim  quod  fit  contra  justitiam, 
aliud  quod  fit  praeter,  347 C  ;  praeter 
justitiam  agit  qui  de  suo  pius  alteri 
tribuit  quam  debet,  aut  propriam  offen- 
sam  minus  vindicat  quam  par  est,  347 
C,  contra  justitiam  qui  alterius  bona 
plus  a?quo  dispcnsat  aut  offensam  minus 
aequo  vindicat,  347 D'.  —  Justitia,  quum 
in  aequalitate  consistat,  sernper  eadem 
est,  XXV  348  C,  nec  potest  opus  aliquod 
altero  justius  esse,  dummodo  utrumque 
sit  juslum,  348D',  ideo  non  justius  cum 
uno  quam  cum  altero  agit  Deus,  348  B', 
350B,  etsi  cum  uno  misericordius  agat, 
349B,  vel  alium  mitius  puniat,  349C; 
apud  homines  autem,  qui  medium  attin- 
gunt  difficilius,  accidit  actum  alio  ju- 
stiorem  esse,  348 D'. 

Justitia  in  Deo  tripliciter  sumitur,  XXV 
355  C,  et  duplex  est,  altera  qua  vult  ques 
bonitatem  ejus  condecent,  XXII  434  B, 
XXV  354C,  altera  qua  unicuique  juxta 
merita  reddit,  354D',  et  prima  est  se- 
cundoe  ratio,  ibid.,  aliter  enim  attendi- 
tur  justitia  in  retributione  meritorum, 
aliter  in  condecentia  bonitatis,  355 B. 
An  possit  aliquem  absque  culpa  punire, 
XXV  348C,  aut  pro  alio  temporaliter 
plectere,  353C,  aut  peccatum  inultum 


relinquere,  XXIII  33A'.  —  Justitia  inter 
divina  altributa  posterior  est  bonilate 
el  misericordia,  XIX  178C,  saltem  in 
quantuin  bonitatis  condecentiam  signi- 
ficat,  XXV  354B' ;  non  repugnat  mise- 
ricordiae,  sicut  nec  ipsi  misericordia, 
353A,  imo  utraque  in  omni  opere  Dei 
convenit,  355  C,  licet  non  secundum 
idem,  355  A',  et  ab  invicem  unquam  se- 
parari  nequeunt,  355  B'.  In  praesenti 
misericordiae  cedit  justitia,  XXV  350  B', 
quia  semper  pronior  est  ad  indulgendum 
quam  ad  condemnandum,  XXIV  579A, 
sed  in  futuro  prasvalebit  in  reproborum 
damnatione,  XIX  80C.  —  Quomodo  in 
omni  opere  Dei  inveniatur,  XXV  352  D', 
355B,  in  opere  creationis,  353 B,  aut  in 
gentilium  conversione,  353  C.  —  An 
sub  ratione  ulciscentis  justitiae  tantum 
intuitive  videri  possit  Deus,  XIX  132C, 
D',  ac  proinde  odio  haberi,  132  C.  —  Cf. 
Misericordia. 

Justi  cur  et  quomodo  dicantur  mira- 
cula  operari  per  justitiam  publicam,  XXI 
421 D',  427  A',  et  mali  Christiani  per 
signa  publicse  justitiae,  421 D',  422  A,  427 
C.  —  In  justis  omnis  actus  a  deliberata 
voluntate  procedens  necessario  bonus 
est  vel  malus,  juxta  Thomam,  XXII  539 
A,  contra  Bonaventuram,  542B,  et  Sco- 
tum,  543B,  item  meritorius  vel  demeri- 
torius,  juxta  eumdem  Thomam,  539A, 
D',  541 C,  contra  Scotum,  543C,  et  Du- 
randum,  544D.  —  An  justi  in  peccatum 
labentis  pereant  oinnino  praecedentes 
justitia?,  XXIV  578C.  —  Cf.  Sancti. 
JDVENTUS.  Qui  proprie  dicantur  juvenes, 
XXV  190  B. 


LACRMLE  magis  ad  intelligentiam  Scriptu- 
rarum  conferunt  quam  lectio,  XIX  43. 
—  In  inferno  nullae  erunt  lacrimae,  quia 
cessante  motu  coelesti,  cessabit  omnis 
alteratio,  XXV  467A.  —  Cf.  Fletus. 


LACTANTIUS  (Lucius-Ca^Iius-Firmianus), 
christianus  philosophus  et  historicus 
(f  325),  de  gentilibus  sapientibus  qui  de 
Christo  vaticinati  sunt,  XXII  103B'. 

LAERTIUS   (Diogenes),  Grsecus  historicus 


LAT 


348 


LAT 


ili1  saec.  Citatur  liber  ejus  de  Vita  phi- 
Iosophorum,  de  eorum  religiositate,  XIX 
142  B'. 

LAMECH  Cainigena,  an  licite  duas  uxores 
habuerit,  XXV  129C. 

LATINl  antiquiores  docebant  angelos  ante 
mundum  sensibilem  factos,  XXI  122 A', 
124 B,  125C,  sed  recentiores  ipsos  cum 
rnundo  sensibili  creatos  censent,  124C, 
125  B'.  —  Aliter  ac  Graeci  sumunt  vocem 
substantiae,  XIX  313D',  314 A,  XX  157 B; 
nomen  causse  a  divinis  penitus  exclu- 
dunt,  XX  285  B',  et  vocem  imaginis 
Filio  appropriant,  277 D,  C.  —  Dicentes 
Spiritum  Sanctum  a  Filio  procedere, 
XIX  458B,  rectius  intelliguntquam  Grae- 
ci  voces  :  processio,  458B,  C,  spiratio, 
458D,  nexus,  458A'.  Ex  triplici  causa 
ad  professionem  hujus  articuli  devene- 
runt,  XIX  458C,  et  perperam  a  Graecis 
arguuntur  tanquam  curiosi,  459 A,  prae- 
sumptuosi,  457  A',  schismatici,  459C,  et 
excommunicati,  457B',  459B,  quum  huic 
doctrinae  faveant  Scripturae,  457  A',  464 

C,  nec  contradicant  prisca  concilia,  457 

D,  459B,  463  D'.  —  Eucharistiam  confi- 
cientes  in  azyino,  melius  sentiunt  quam 
Graeci,  quia  sic  consecravit  Christus, 
XXIV  302C,  303  C,  304  A',  C,  et  sic 
tenet  Romanae  Ecclesiae  consuetudo,  302 
C,  303B,  305A,  nec  sic  agentes  Judaismi 
arguendi  sunt,  304B.  —  Non  licet  eis 
in  forma  Graecorum  baptizare,  XXIV 
107 C,  nec  in  fermentato  Graecorum  cele- 
brare,  304 D,  B'.  —  Ad  ipsos  transivit 
Graecorum  sapientia,  XIX  459D.  —  Cf. 
Graeci. 

LATRIA  tripliciter  sumitur,  XXIII  190A', 
et  quatuor  nominibus  designatur,  190B'; 
quid  sit  proprie,  190  D,  A'.  — Ut  habitus, 
est  virtus,  XXIII  191 B,  et  quidem  virtus 
specialis  in  quantum  actus  habet  pro- 
prios,  191 A,  et  objectum  proprium,  191 
B,  generalis  autem  in  quantum  ad  eam 
referuntur  actus  aliarum  virtutum,  191 
A,  ut  fidei  et  caritatis,  191 B.  Virtus  est 
moralis,  non  theologica,  etsi  circa  Deum 
versetur,  XXIII  191  C,   sed   theologicis 


virtutibus  propinquissima,  quia  Deum 
habet  pro  fine  proximo,  XXIV  357 D',  et 
ad  justitiam  pertinet,  cujus  est  pars  po- 
tentialis,  358  D.  —  Soli  Deo  debetur 
ratione  deitatis,  XXIII 193A',  194C,  sum- 
mi  dominii,  191  C,  creationis,  potentiae, 
191 C,  192A',  aliarumque  perfectionum, 
191 D',  195D.  —  Humanitati  seu  carni 
Christi  seorsim  sumptae  non  debetur  nisi 
cultus  duliae  aut  hyperduliae,  pro  excel- 
lentia,  XXIII  191 B',  192 C,  193 A,  sed 
ratione  hypostaticae  unionis  debetur  ei 
cultus  latriee,  191B',  192B,  193C,  quia 
uno  eodemque  cultu  honoranda  est  tota 
Christi  persona,  191 D',  193  C,  id  est 
cultu  latriae,  qui  divinitati  impenditur 
per  se,  194  C,  humanitati  per  accidens, 

193  B',  194  D',  seu  associative,  195  A, 
contra  alios,  193  B,  195  B,  asserentes 
eamdem  personam  adoratione  duliae  co- 
lendam  esse  propter  perfectionem  divi- 
nitatis,  et  cultu  duliae  propter  perfectio- 
nem  humanitatis,  192  D.  —  Imaginibus, 
in  quantum  sunt  Sanctorum  imagines, 
idem  impenditur  honor  quam  Sanctis 
ipsis,  XXIII 191 C,  194A,  contra  Duran- 
dum,  193C.  —  Non  nisi  caute  et  sub 
conditione  adorandus  est  apparens  in 
persona  Dei,  XXI 535D,  aut  Christi,  XXIII 
192 C.  —  Latriee  cultus  in  praeceptis  pri- 
mae  tabulae  continetur,  XXIII  602  D,  604 
A',  B',  et  ut  praeceptum  affirmativum, 

194  D,  obligat  semper,  sed  non  ad  sem- 
per,  194 A';  olim  implendum  erat  die 
sabbati,  ibid.,  nunc  die  dominica,  194  B'. 
Hominis  debitum  solvit  erga  Deum  pro 
beneficiis  acceptis,  XXIV  385C,  et  licet 
aequivalens  reddere  nequeat,  satisfacit 
justitiae,  385 D.  —  Cf.  Adoratio,  Cultus. 

LATRO  cum  Christo  crucifixus,  quomodo 
dicatur  eodem  die  fuisse  in  paradiso, 
XXIII  387  B',  C. 

LATUS  ad  cor  vicinius  refertur  quam  alia 
membra,  XXII  164B'.  —  In  lateredextro 
est  virtus  exqua  est  motus,  et  in  sinistro 
virtus  per  quam  fit  regyratio  virtutis 
motivae  in  dexterum,  XXII  164  A'.  — 
Cur  ex  Adae  latere,  potius  quam  ex  capite 


LEG 


349 


LEV 


aut  podibus,  facta  sit  Eva,  XXII  103A', 
164G,  A'.  Cf.  Eva. 

LAURENTIUS  (S.),  diaconus  et  martyr 
(f  258),  fortitudinis  virtute  claruit,  XXIII 
847 B'.  —  Quo  sensu  dicatur  sanguinis 
dominici  dispensalor,  XXIV  345C. 

LAUS.  Non  ex  operibus  alienis,  sed  ex  pro- 
priis  laus  cuique  tribuitur,  XXV  329B'. 

—  An  in  coelo  futura  sit  laus  vocalis, 
XXI 152A,  B,  XXV  281 D,  D',  282C,  284 
D,  475B',  negat  Parisiensis,  quia  sine 
musicis  concentibus  sufficiens  erit  uni- 
versi  barmonia,  476  D,  imo  uniuscujus- 
que  os  erit  velut  cithara  suavissima,  476 
D',  affirmant  alii,  477  A',  B',  C,  quia 
omnes  sensus  oportebit  esse  in  actu, 
477 A',  et  omnes  vires  tam  corporales 
quam  spirituales  in  statu  perfectissimo, 
478  B.  Et  fieri  poterit  absque  immuta- 
tione  materiali  in  auditu  et  medio,  XXV 
477C,  et  sine  cceli  confractione,  XXI 
152 A,  A',  XXV  282  D,  coelo  empyreo  ad 
eorum  vocem  se  habente  ut  ad  vocem 
nostram  aer,  477  D',  qui  scinditur  et  re- 
unitur,  477  D',  vel  quia  flexibile  erit  ut 
aer,  478  D,  aut  penetrabile  a  corpore 
glorioso,  478  A',  vel  per  miram  quamdam 
Dei  operationem,  478  D'.  —  Laus  Dei 
perfecta  magis  perficit  Beatos  quam  frui- 
tio,  XXI 104C. 

LECTOR,  id  est  clericus  ordine  lectoratus 
insignitus,  actionem  in  Ecclesia  habet 
purgativam,  juxta  nonnullos,  XXV  24B', 
illuminativam,  secundum  alios,  24  D, 
quapropter  ipsi  tribuitur  prophetia,  24 
C;  Eucharistise  sacramento  cooperatur 
instruendo  catechumenos,  25B.  —  In 
traditione  codicis  divinarum  lectionum 
accipit  characterem,  XXV  29 A.  —  De 
ritibusordinationis  lectorum,XXV  225A. 

LEGENDA  aurea,  seu  Legenda  Sanctorum 
(Jacobi  de  Voragine,  Ord.  Praed.  et  Ja- 
nuensis  episcopi,  1230-1298),  testatur 
quod  nulli  violenter  imponenda  est  f ides, 
XXIV  137  D,  et  quod  in  purgatorio  non 
modo  est  ignis  sed  glacies,  XXV  467  A'. 

—  Citantur  speciatim  Legendae  S.  Bar- 
tholomau  (c.  118),  XXI  352 A,  XXV  145 


A,  332A',  S.  Joannis  (c.  9),  XXV  318B, 
S.  Nicolai  (c.  3),  XXV  314C,  S.  Patritii 
(c.  49),  XXV  467  A',  S.  Sebastiani  (c.  23), 
XXIV  193D. 

LEGITIMITAS.  Filii  alii  dicuntur  legitimi, 
alii  illegitimi,  XXV  197  A'.  —  Illegitimi, 
etsi  nullum  patiantur  detrimentum  in 
his  quee  ipsis  debentur,  XXV  197  C,  ab 
officiis  et  dignitatibus  repelluntur  quae 
honestatem  requirunt,  et  non  succedunt 
in  hereditate  legitimorum,  197D'.  — 
Sex  modis  possunt  illegitimi  legitimari, 
non  sic  ut  fiant  legitimi,  sed  ut  illegiti- 
morum  incommodanon  sustineant,  XXV 
198  A. 

LEO  (S.)  Magnus,  Papa  I  (440-461),  de 
errore  Arii,  XIX  200C,  et  Manetis,  XXI 
50C,  de  Incarnationis  congruitate,  XXIII 
36  C,  et  causa,  43D',  H2B,  de  incredu- 
litatis  Thomae  apostoli  utilitate,  384A, 
etc. 

LEPORINUS  (alias  Leporius),  monachus  ut 
videtur  Gallicus,  postea  Pelagii  assecla 
et  hsereticus  (430),  Christum  dicebat  fi- 
lium  Trinitatis,  XXIII  111  D.  (Migne  P. 
L.,  tom.  31,  col.  1215,  1221.) 

LEPRA  morbus  est  incurabilis,  XXII  433 
C,  qui  ad  recipiendum  sacerdotium  im- 
pedimentum  est,  XXIV  243B',  et  sponsa- 
lia  solvit,  XXV  117  A,  sed  non  matrimo- 
nium,  ideo  viro  leproso  debitum  reddere 
tenetur  uxor,  ibid.,  sed  leprosis  consuli- 
tur  a  coitu  abstinere,  ne  infectam  gene- 
rent  prolem,  XXII  432 C,  XXV  116  C. 
—  Non  prohibetur  nunc  leprosus  sacer- 
dos  celebrare,  nisi  in  publico,  XXIV  243 
B',  nec  leprosus  Iaicus  communicare, 
243  D. 

LEUCIPPUS,  Gra?cus  philosophus  (400  a.  c), 
ex  fortuito  atomorum  concursu  mun- 
dum  formatum  esse  contendens,  XXI 
46D,  XXII  9D',  ab  Aristotele  confutatur, 
XXI  46  A'. 

LEVITiE  in  quibusdam  N.  L.  sacerdotes 
preefigurabant,  XXV  12B',  13A'.  —  An 
in  tribubus  ubi  dispersi  erant,  heredita- 
tem  accipere  potuerint,  XXV  13  B,  C.  — 
Filiae  Levitarum  cum  quibusvis  aiiarum 


LEX 


350 


LEX 


tribuum  viris  nubere  poterant,  XXV 
102  B. 
LEX  multipliciter  accipitur,  XIX  67  A'.  — 
Perperam  contendunt  astrologi  legem 
Hebraeorum  ortum  habuisse  a  Saturno, 
XXII 101  C,  legem  Sarracenorum  a  Ve- 
nere,  102  A,  Christianorum  a  sole,  ibid., 
vel  a  Mercurio,  102B,  etlegem  Antichri- 
sti  ortum  a  luna  habituram,  102 D,  non 
enim  planetis  aut  stellis  tribuendae  sunt 
legum  diversitates,  101  C,  etsi  in  his 
quae  naturaliter  fiunt,  non  elective,  astro- 
rum  potestati  aliqualiter  subesse  possint, 
103B.  —  Aliae  sunt  leges  quae  nullam 
dispensationem  accipiunt,  XXIII  603D', 
ut  jus  naturale,  604A,  aliae  quae  ordinarie 
observandae  sunt,  praeterquam  in  certis 
casibus,  ibid.,  aliae  quse  non  sunt  obser- 
vandae  nisi  in  certis  casibus,  604  B.  — 
An  lex  positiva  intentionem  attendat 
observantis,  XXIV  421 A,  C.  —  Cf.  Prae- 
ceptum. 

Jus  naturae,  in  quantum  respicit  ordi- 
nem  creaturae  ad  Deum,  dicitur  lex  aeter- 
na,  XX  643  A,  in  quantum  ordinem 
attendit  creaturarum  ad  invicem,  lex 
naturae,  ibid.  Fontaliter  et  exemplariter 
continet  legem  naturae,  XXIII  642B,  sic- 
ut  ista  legem  humanam,  642 C;  omnibus 
aliis  praestat,  XX  643  A,  nec  potest  Deus 
praecipere  contra  illud,  642 B',  643B'. — 
Lex  naturae  est  quasi  naturalis  conceptio 
qua  convenienter  ad  agendum  dirigitur 
rationalis  creatura,  XXV  125C ;  in  ea 
non  videtur  esse  nisi  unum  praeceptum, 
juxta  Bichardum,  id  est  diligere  bonum 
et  odisse  malum,  XXIII  642  D,  vel  juxta 
alios,  sunt  praecepta  prima,  quae  in  ope- 
rabilibus  sunt  sicut  communes  conce- 
ptiones  in  speculativis,  XXV  125A',  et 
praecepta  secunda,  quae  ex  primis  deri- 
vantur,  sicut  conclusiones  ex  principiis 
per  se  notis,  125B';  et  praecepta  secunda 
vim  coactivam  non  habent  per  modum 
praecepti  absoluti,  donec  lege  positiva 
sancita  fuerint,  126B,  nec  semper  effi- 
caciam  habent,  sed  ut  in  pluribus,  126 
D',  et  dispensationem  patiuntur,  127  A, 


prima  autem  dispensationem  non  admit- 
tunt,  127D',  nisi  per  modum  miraculi, 
ad  ostendendum  aliquod  divinum  myste- 
rium,  132B.  ■ —  Lex  naturae  prohibet 
quidquid  actionem  reddit  fini  naturali 
inconvenienlem,  XXV  125D,  et  quidem 
primis  principiis  prohibet  quidquid  fi- 
nem  principalem  aufert,  125A',  secundis 
quidquid  fini  principali  nocet  tantum, 
aut  secundarium  tollit,  125  B'.  —  Non 
solum  injustitiam,  sed  omnium  virtutum 
opposita  vetat,  XXV  127  B',  132  A,  sed 
secundum  diversos  status  diversas  reci- 
pit  determinationes,  140  B',  et  quoad 
multa  apud  gentiles  offuscata  est,  127 
A'.  —  Cf.  Jus. 

Lex  vetus,  seu  Mosaica,  per  infimi  or- 
dinis  angelos  data  dicitur  a  quibusdam, 
XXI  524A,  sed  probabilius  per  Principa- 
tus  aut  Archangelos,  527  C.  — In  ea  fue- 
runt  praecepta  caerimonialia,  XXIII  600 
C,  ad  divinum  cultum  pertinentia,  600 
B',  quae  quatuor  complectebantur,  sacri- 
ficia,  sacra,  sacramenta  et  observantias, 
601  C,  dein  praecepta  judicialia,  ad  justi- 
tiam  inter  homines  servandam  spectan- 
tia,  600B',  601 D,  mandata,  quae  ad  prae- 
ceptorum  observantiam  conducebant, 
601 A,  demum  decem  praecepta  moralia, 
quae  de  lege  sunt  naturali,  600  D,  sed 
quae  quia  non  omnia  aequaliter  patent 
rationi,  601 A,  C,  necesse  fuit  lege  pro- 
mulgari,  601 A'.  —  Lex  spiritualis  fuit 
in  quantum  praecepta  moralia  contine- 
bat,  et  civilis  in  quantum  habebat  judi- 
cialia,  XXIII  638B,  et  primo  modo  ad 
eam  pertinebat  ordinare  actus  interiores, 
secundo  modo  exteriores  principaliter, 
ibid.,  unde  et  primo  modo  animum  co- 
hibuisse  dicitur,  secundo  modo  manum, 
638C;  quum  enim  ea  fuit  ejus  intentio 
ut  homines  ad  virtutes  adduceret,  non 
modo  actus  exteriores  sed  et  cordis  affe- 
ctus  regulare  debuit,  XXIII  637B',  XXIV 
65B'.  —  Littera  ejus  occidisse  dicitur, 
etiam  quantum  ad  moralia,  XXIII  640B, 
quia  prohibitione  concupiscentiam  ac- 
cendebat,  640 C,  et  novum  transgressioni 


LEX 


351 


LEX 


addebat  reatum,  G40D,  vel  saltem  no- 
vam  deformitatem,  XXV  167  I)',  quin 
gratiam  conlra  dare  valeret,  XXIII  040 
D. —  Sed  quanquam  gratiam  non  confe- 
rebat,  peccatum  ostendebat,  et  observan- 
tibus  merebalur  vitam  aelernam,  XXV 
132 C,  eos  justificando  dispositive  et 
merilorie,  XXUI  641D',  el  in  eis  juslitiae 
consuetudinem  inducendo,  642  B',  et  sic 
multi  sub  lege  sanctificati  sunt,  si  non 
ex  operibus  legis,  saltem  ex  fide  in 
Christum  venlurum,  G41  A. 

Legalia  praecepta,  adveniente  nova 
lcge,  cessare  debuerunt,  quia  figurativa, 
XXIV  71  A',  imo  triplici  de  causa,  quia 
figurativa,  et  imperfecla,  72  D,  et  populo 
peculiari  data,  72A',  et  promulgato  Evan- 
gelio,  facta  sunt  mortifera,  73A.  Usque 
ad  praedicationem  Christi  viguerunt, 
XXIV  86B',  a  tempore  praedicationis  us- 
que  ad  passionem  currebant  cum  sacra- 
mentis,  ibid. ;  an  statim  post  Christi 
mortem  potuerint  adhuc  observari,  ne- 
gat  Hieronymus,  72 C,  affirmat  Augusti- 
nus,  72D'.  Aliqua  ab  Apostolis  renovata 
sunt,  XXIV  73 A',  sed  ad  bonum  pacis, 
73D,  nec  amplius  obligant,  73B;  perpe- 
ram  igitur  ea  cum  Evangelio  servanda 
docebant  Ebionitae,  303  B,  quia  facta  re- 
velatione  cceperunt  esse  mortificata  et 
mortifera,  XXIII  640  C.  —  Cf.  Judaei. 

Lex  nova  seu  evangelica  quasi  medium 
tenet  inter  Mosaicam  et  statum  patriae, 
XIX  88A',  XXIV  49B,  inter  Synagogam 
et  Ecclesiam  triumphantem,  XXIII  640 
A',  et  in  veteri  continetur  sicut  perfe- 
ctum  in  imperfecto,  642D;  hinc,  quae 
in  ea  sunt,  veritas  sunt  respectu  prspteri- 
torum,  figura  respectu  futurorum,  XXIV 
49B.  —  In  ea  sunt  praecepta  dirigentia, 
promissa  beatificantia,  sacramenta  san- 
ctificantia,  XXIV  52B',  et  multa  plura 
rationem  excedentia  continet  quam  lex 
vetus,  XIX  84  A'.  —  Utraque,  vetus  et 
nova,  eumdem  habentauctorem  etfinem, 
ideo  non  distinguuntur  specifice,  XXIII 
641 B',  sed  multae  inter  illas  notantur 
differentiee,  638B'  et  s.  —  Vetus  enim 


inlirmis  adhuc  animis  nonnisi  terrenas 
mcrccdcs  cl  pimas  nperte  monstrabat, 
XX III  638 D',  639 B',  640 A-,  nova  aeteraa 
supplicia  vcl  praunia  repromittit,  639 C, 
640 A',  idco  dicitur  illa  manum  cohibere, 
haec  animum,  638B',  quanquam  vetus 
eliam  actus  interiores  prohibebal,  638 
B',  643A,  sed  non  cohibebat,  639D',  643 
C.  —  Ilem,  vetus  justiliam  non  dabat, 
nisi  forte  justiliam  acquisilam,  XXIII 
640  A,  641 A,  nova  juslitiani  dat  infusam, 
640B,  ideo  haec  justificare  dicitur,  illa 
non,  638C.  —  Vetus  Iex  timoris  dicilur, 
XXIII  639C,  sive  quia  divinam  potentiam 
praecipue  declarat,  640  C,  et  per  com- 
minationes  ad  sui  observantiam  excitat, 
640D',  sive  quia  fuit  lex  imperfectionis, 
642  C,  et  amoris  servilis,  642 C;  nova 
dicitur  lex  amoris,  vel  quia  in  ea  relucet 
divina  bonitas,  640C,  et  per  beneficia 
et  promissa  allicit  homines,  640 D',  vel 
quia  lex  perfectionis  est,  642 C,  et  amo- 
ris  filialis,  642  D'.  —  Vetus  onus  impor- 
tabile  dicitur,  XXIII  639 D,  quia  et  multo 
plura  continebatpraecepta,  caerimonialia 
nimirum  et  judicialia,  641 B,  C,  642A, 
et  gratiam  non  dabat  ad  ea  adimplenda, 
641 C,  et  in  transgressores  severissime 
animadvertebat,  643C;  nova  jugum  sua- 
ve  vocatur,  639  A',  quia  etsi  forsan  dif- 
ficiliora  praescribat  quantum  ad  mora- 
lium  explicationem,  641  C,  C,  gratia  et 
amore  facilius  observatur,  641 A'.  —  Ve- 
tus  in  multis  gravior  fuisse  videtur, 
XXIII  643  C,  nova,  qualis  a  Christo  fun- 
data  est,  levior  fuit,  sed  per  saecula  tot 
ei  adjuncta  sunt  (quoad  caerimoniaKa 
et  judicialia),  quod  forsan  gravior  evase- 
rit,  644  D,  insuper  difficilior  est  cre- 
dendorum  altitudine,  645D',  sed  amplio- 
ra  habet  gratiae  adjumenta,  644  A'. 

Tam  in  V.  quam  in  N.  L.  tria  sunt 
praeceptorum  genera,  caerimonialia,  ju- 
dicialia  et  moralia,  XXIII  643  D;  sed  in 
V.  caerimonialia  plurima  erantet  diffici- 
lia,  XXIII  643D',  et  plerumque  sub  gravi 
et  sub  interminatione  mortis  impone- 
bantur,  643 A',  in  N.  paucissima  a  Christo 


LIB 


352 


LIB 


instituta  sunt,  643B',  644A,  et  multo 
faciliora,  644  A',  sed  decursu  temporis 
adeo  aucta  sunt,  ut  libertatem  spiritus 
in  servitutem  litterae  redigere  videantur, 
644G.  — Item  judicialia  in  N.  L.  nulla 
sunt,  XXIII  643B',  644  B,  aut  saltem 
pauca,  644C,  sed  christianis  judicibus 
quascumque  licet  condere  leges,  644C, 
quod  Judaeis  non  licebat,  644D,  juxta 
Scotum,  645  B,  et  sic  multiplicatse  sunt 
nimis,  644  C.  —  An  et  quatenus  in  nova 
lege  graviora  sint  moralia  quam  in  vete- 
ri,  XXIII  641 C,  C,  642A,  643C.  —  Cf. 
Decalogus. 

In  lege  naturae  necessaria  fuerunt  sa- 
cramenta,  XXIV  48  D,  propter  indigen- 
tiam,  49  B',  sicut  in  lege  scripta,  pro- 
pter  religionis  consortium,  49  B',  et  in 
lege  christiana  propter  utrumque,  ibid. 

—  In  lege  naturae,  quia  necesse  fuit  cre- 
dere  in  Deum  creatorem,  redemptorem 
et  remuneratorem,  XXIV  75  C,  creatori 
offerebantur  oblationes,  redemptori  sa- 
crificia,  remuneratori  decimse,  75 D,  76 
D,  et  haec  erant  quaedam  sacramenta,  77 
A,  C.  Etsi  enim  multa  fuerint  signa 
gratiae,  illa  tantum  sacramenta  dicuntur 
quae  ad  remedium  aliquod  exhibebantur, 
XXIV  82 C,  et  in  quadam  generalitate 
dumtaxat  sacramenta  nostra  et  Christi 
passionem  significabant,  ibid.;  ideo  nec 
Ordo,  nec  Pcenitentia,  nec  Matrimonium 
ut  sacramenta  ibi  fuerunt,  77  A,  83  A.  — 

—  Sub  lege  scripta  Pcenitentia,  Matrimo- 
nium  et  Ordo  fuerunt,  sed  imperfecte, 
XXIV  208  B,  D,  D',  Baptismus  et  Eucha- 
ristia  per  quasdam  figuras,  208  C,  B', 
Confirmatio  et  Extrema  Unctio  nullo 
modo,  208C,  B'.  —  Cf.  Sacramenta. 

LIBER  multiplici  modo  comparari  potest 
ad  scientiam  de  qua  tractat,  XIX  92 D'. 
Liber  vitae,  sic  dicitur  cognitio  Dei, 
quare,  XX  527  A,  et  quomodo,  384  A, 
626 A'.  Tripliciter  sumitur,  XX  526 D'; 
medium  tenet  inter  praescientiam  com- 
muniter  sumptam  et  praedestinationem, 
526B',  et  in  quatuor  differt  a  praedesti- 
natione,  527  B.  —  Plures  in  eo  scripti 


sunt  quam  praedestinati,  XX  527 B',  540 
D'. — In  malorum  conscientiis  remanent 
quaedam  praeteritorum  peccatorum  notae, 
ex  quibus  judicabuntur,  et  quae  recte  di- 
cuntur  libri,  XXV  260 C,  D',  261 B,  et 
liber  vitae,  261 A.  —  Cf.  Praedestinatio. 

LIBERALITAS  proprie  pertinet  ad  volun- 
tatem,  XX  606A',  et  virtus  est  hominem 
dirigens  in  mediocribus  sumptibus, 
XXIII 550D' ;  quomodo  differat  a  miseri- 
cordia,  XXIV  417C.  —  Ex  liberalitate 
aliquid  procederedupliciter  dicitur,  XIX 
328D,  329B';  quo  sensu  ex  liberalitate 
procedere  dicatur  Spiritus  Sanctus,  328 
D,  329  B',  441 A. 

LIBERTAS  proprie  pertinet  ad  voluntatem, 
XX  608A,  XXII  278D',  et  sequitur  cog- 
nitionem  universalem  et  abstractam,  XX 
608B,  ideo  tanto  liberius  quis  operatur 
quanto  per  universaliorem  et  abslractio- 
rem  intelligit  speciem,  ibid.  ;  an  sit  ha- 
bitus  liberi  arbitrii,  XXII  278  C,  D.  — 
Voluntatis  liberlas  ex  duplici  causa  ve- 
nit,  vel  quod  in  eodem  videt  simul  ratio- 
nem  boni  et  mali,  XIX  131  D,  vel  quod 
bonum  videt  diminutum,  131  A' ;  quodam 
modo  naturae  opponitur,  XIX  128 C,  quo- 
dam  modo  cum  ea  convenit,  133B.  — 
Triplex  est  :  a  coactione,  a  culpa  et  a 
miseria,  XXII  271B,  B',  310  A',  587  B, 
vel,  juxta  alios,  arbitrii,  consilii  et  com- 
placiti,  310B',  et  triplicem  habet  gradum, 
naturae,  gratiae  et  gloriae,  271 A'.  Libertas 
a  coactione  seu  necessitate,  necessaria 
est  arbitrio,  XXII  310  D,  311 A,  et  duplex 
est,  perfecta  et  imperfecta,  310  A',  qua- 
rum  prima  nec  minuitur  per  se,  etsi 
major  sit  in  uno  quam  in  alio,  311 A,  et 
altera  minui  potest  et  augeri,  acquiri  et 
perdi,  311 B.  Libertas  arbitrii  inamissi- 
bilis  est,  XXII  311 C,  libertas  vero  consi- 
lii  et  beneplaciti  minui  potest  et  aufer- 
ri,  ibid.,  et  revera  a  damnatis  tollitur 
libertas  beneplaciti,  ibid.  —  Cf.  Arbi- 
trium. 

Vel  liberum  dicitur  quod  causa  est 
sui,  XIX  57  C,  XXII  519D,  XXIII  561B', 
et  eo  modo  Deus  dumtaxat  liberrimus 


LIM 


:',:;;>, 


LIM 


est,  creaturffl  nec  omnirarie  ncc  per 
omnem  modum,  XX  G08  C.  Sed  sunt 
actus,  ut  gigncre  ot  spirare,  ad  quos 
uon  csl  in  Deo  libertas  ail  opposilum, 
XX  490D,  alii,  ut  creare,  ad  quos  est 
libertas,  ibid.,  alii,  ut  intelligere  et 
velle,  ad  quos  modo  est  libertas,  modo 
non,  490  A'.  —  Vel  liberum  dicitur  quod 
potest  ad  utrumque  oppositorum  se  ha- 
bere,  XIX  I28B,  et  sic  intellecluali  cre- 
aturse  essentialiter  competit  libertas, 
XX  005  D,  etiam  libertas  deficiendi, 
499C,  quae  conditio  est  naturae,  499D'. 
Sed  aliud  est  velle  libere,  aliud  velle 
libero  arbitrio,  XIX  131  C  :  libere  vult 
voluntas  finem  ullimum,  ibid.,  quod 
est  summum  bonum,  131 A',  sed  libero 
arbitrio  vult  quae  sunt  ad  finem,  131  D, 
id  est  bona  imperfecta,  131 A'.  Voluntas 
enim  quodammodo  determinatur  ad  fi- 
nem,  nec  libera  est  nisi  respectu  medio- 
rum,  XIX  133A;  unde  fit  ut  liberrimi 
dicantur  comprehensores  etsi  a  beatitu- 
dine  sua  avelli  nequeant,  133B,  C.  — 
Cf.  Voluntas. 

LIBIDO  tripliciter  sumitur,  XXII  414  D', 
563  D;  quid  sit,  383  D.  —  In  peccato  tam 
Evae  quam  Adae  duplex  fuit  libido,  XXII 
227D'.  —  Quomodo  radix  dicatur  peccati 
originalis,  XXII  425A,  aut  venialis,  563 
D,  aut  cujuslibet,  227D',  quum  ad  tradu- 
ctionem  originalis  nil  conferat  libido 
generanlis,  382D',  424D'.  —  Nihil  in 
peccatis  damnatur  nisi  libido,  seu  amor 
implendi  desiderium  pravum,  XXV  21 
D.  —  Cf.  Fomes. 

LIGAMEN  irritat  matrimonium,  XXV  139 
C,  quomodo,  140B,  141 C. 

LIGNA  paradisi.  Vide  Arbor. 

LIMBUS  quid  sit,  XXV  325A,  quo  a  sinu 
Abrahae  differat,  325 B,  a  purgatorio, 
325D',  et  ab  inferno  damnatorum,  325C. 
Quoad  locum  prope  est  infernum  dam- 
natorum,  XXV  325  D,  sed  quoad  qualita- 
tem  valde  ab  eo  distat,  325C;  cur  dica- 
tur  profundissimus,  325A'.  —  Duplex 
est,  al ter  puerorum,  tenebrosus,  ad  quem 
descendunt  in  originali  defuncti,  XXIII 
T.  25'". 


387D,  XXV  325 B',  altcr  patrum,  aliquan- 
liiin  lucidus,  in  quo  collocabautur  justi 
defuncti  ante  advenlum  Christi,  XXIII 
387 D,  XXV  325 B',  et  resederunt  usque 
ad  mortem  ejus,  XXV  325D'.  —  Limbus 
patrum  modo  dicitur  infernus,  modo 
sinus  Abrahse,  XXIII  389  D.  Ibi  Patriar- 
chae  Deum  per  speciem  non  videbant, 
XXIII  390 A',  sed  spem  habebant,  449  A', 
451 A',  fidem  et  gratiam,  XXV  325  B',  et 
de  praemii  dilatione  non  gravabantur, 
XXIII  451 B' ;  pariter  ea  quae  fiebant  in 
terra  non  cernebant,  XXV  338  B',  339 
C,  nec  vivorum  precibus  juvabantur, 
328  B',  sed  suorum  actus  et  gesla  ex  re- 
velatione  scire  polerant,  339C  —  Pueri 
in  limbo  suo  nulla  sensus  pcena  affici- 
untur,  XXIII  387 D,  sed  pcenam  damni 
aequaliter  patiuntur,  XXIV  169  B,  nec  est 
differentia  inter  parvulos  Christianorum 
et  paganorum,  169  A,  inter  puellos  exor- 
cizatos  vel  non,  165C,  167C,  nec  eis 
prodesse  possunt  fidelium  suffragia, 
XXV  328B',  332  D'.  —  Verumtamen  non 
omnino  expertes  sunt  divinae  misericor- 
diae,  XXV  352C,  et  melius  est  illis  sic 
esse  quam  penitus  non  esse,  XXI  390 B. 
Ad  limbos  desceudisse  diciturChristus, 
XXIII  387  D,  quomodo,  388 C,  389  D',  390 
A,  D,  cur,  388 A,  et  quamdiu,  387C.  — 
Locum  splendore  suo  illuminavit,  XXIII 
387  A',  interiores  et  exteriores  tenebras 
excludendo,  388C,  et  ibi  detentos  patres 
beatificavit,  387A',  394B',  exspectationis 
dolorem  tollendo,  388D'.  —  Nec  dam- 
natos  nec  pueros  in  originali  defunctos 
liberavit,  XXI!1  388  D,  nec  detentos  in 
purgatorio  qui  nondum  expiaverant  pec- 
cata,  ibid.,  nisi  id  forte  in  hac  vita  me- 
ruerint,  388B',  389B',  contra  nonnullos, 
389  C.  —  Quomodo  dicatur  ibi  incredu- 
lis  praedicasse,  XXIII 389A. —  Ubi,  usque 
ad  Ascensionem,  fuerint  quos  secum 
eduxit  Christus,  XXIII  393  C.  —  Cf. 
Infernus. 
LIMITATIO  duplex  est  :  altera  essentiae  et 
naturae,  XXI  170D,  quse  substantiis  per- 
tinet,  XXIII  59 D,  et  qua  omnis  creatura 
23 


LIN 


354 


LOC 


differt  a  Deo,  XXI  170  A' ;  altera  quoad 
situm,  quae  ad  accidentia  spectat,  XXIII 
59  D,  qua  omnia  corporalia  necesse  est 
esse  alicubi,  XXI  170  D,  et  forsan  ctiam 
incorporalia,  170  C,  etsi  liquido  non 
constet,  170  A',  et  hujusmodi  limitata 
nequeunt  esse  nisi  in  quo  sunt,  XXIII 
59 A'.  —  Limitatur  aliquid  ex  capacitate 
recipientis,  XXIII  322  D';  quee  ergo  esse 
habent  in  se  subsistens,  non  ab  alio 
receptum,  illimitata  dicuntur,  sive  sint 
infinita,  ut  Deus,  232D',  sive  finita,  ut 
formae  universales  intellectivse,  233  A, 
D',  forma  autem  quae  in  alio  recipitur, 
necessario  limitata  est  quoad  esse  sim- 
pliciter  et  quoad  esse  debitum  illi  for- 
mse,  233A,  sed  non  necessario  quantum 
ad  rationem  illius  formse,  233B.  —  Quae- 
libet  igitur  forma  ac  perfectio  creata  ne- 
cessario  limitata  est  ad  certum  gradum, 
ultra  quem  altior  fieri  nequit,  et  hoc  ex 
incapacitate  creabilis,  XXIII  231  B,  et 
ideo  summa  est  queedam  gratia  finita, 
qua  alia  major  creari  nequit,  230  A', 
231 A.  —  Quum  quaelibet  unio  limitatio- 
nem  implicans,  Deo  repugnet,  XXIII  43 
A,  an  et  quomodo  humana  natura  a 
Christo  assumpta  limitetur,  59  A'.  —  An, 
non  obstante  creatae  naturae  limitatione, 
eadem  natura  a  pluribus  divinis  personis 
simul  sit  assumptibilis,  XXIII  58D',  59 
C.  —  Cf.  Finitum. 

LINCOLNIENSIS  (Robertus  Greathead,  alias 
Capito  seu  Grossetete),  Anglus,  Parisien- 
sis  doctor  et  Lincolniensis  episcopus 
(1175-1253),  quod  Spiritus  Sanctus  et 
Filii  est  et  a  Filio,  XIX  462C,  D. 

LINEA.  Alia  est  unitas  linece,  alia  puncti, 
alia  totius  aggregati,  XXV  12A.  An  di- 
visa  linea,  dividatur  punctus,  XXII  184 
A'.  —  Linea  consanguinitatis,  quid, 
XXV  187  C,  190  B',  et  quotuplex,  187  D, 
190  D. 

LINGUA  organum  est  organorum  in  expri- 
mendo,  sicut  manus  in  operando,  XXV 
28A'.  —  Quid  sit  inunus  a  lingua,  XXV 
49B,  quotuplex,  49 A',  et  quandonam  in 
hoc  accidat  simonia,  49  B'. 


LIXIVIUM  an  valida  sit  materia  Baptismi, 
XXIV  HIA',  H2B,  C. 

LOCATIO.  In  contractu  locationis  aliquid 
ultra  sortem  recipere  licet,  XXIV  404D, 
quia  in  locatione  conceditur  usus  rei, 
non  dominium,  404D'.  Cf.  Mutuum. 

LOCUS  est  species  quantitatis  et  ultimum 
rei  continentis,  XX  450C;  unum  est  et 
idem  per  essentiam  cum  superficie,  XXI 
131 C,  quia  idem  ultimum  comparatum 
ad  corpus  ambiens  est  superficies,  ad 
corpus  ambitum  est  locus,  131 D'.  Totum 
complementum  suum  sortitur  in  re,  XXII 
26 D',  et  non  est  corporis  continentis  in 
quo  est  ut  in  subjecto,  sed  corporis  con- 
tenti,  26  C.  — A  quibusdam  inter  coas- 
quaeva  recensetur,  XXI 124D,  quia  crea- 
lis  angelis,  necesse  fuit  creari  ccelum 
empyreum  quod  eos  contineret,  125B, 
ab  aliis  excluditur,  XXII  26D,  B',  etsi 
contentivus  sit  locati  et  ei  coeevus,  26A, 
quia  proprie  non  est  nisi  extremitas  cor- 
poris  alicujus,  26 D,  seu  superficies  cor- 
poris  locantis,  26  B',  D'.  —  Sicut  Deo 
proprium  est  omnia  continere  et  esse 
ubique,  XXI  164B,  sic  corporeae  creatu- 
rae  seu  loco  potentiam  dedit  omnia  con- 
tinendi,  etiam  spiritus,  164  C,  et  esse 
ubique  quantum  possibile  est,  164  D, 
unde  inter  duo  loca  extrema  sunt  infi- 
nita  loca  media,  XX  464  B.  —  Duplex 
est  locus,  alter  naturalis,  qui  a  rei  natu- 
ra  exigitur,  XXI  168  A',  altermalhemati- 
cus,  in  quo  res  est  hic  et  nunc  absque 
determinatione,  168B'.  —  Cf.  Situs. 

Locus  conservativus  est  locati,  XXI 
158C,  162C,  sicut  vas  servat  quod  conti- 
net,  XX  457  A,  et  convenientiam  habet 
ad  locatum,  XXI  158 C,  sed  aliis  neces- 
sarius  est  ut  conserventur,  XX  437 A', 
456C,  aliis  indiget  ut  ipse  compleatur, 
437B',  C.  —  Triplici  modo  comparatur 
ad  locatum,  quod  continet,  conservat  et 
mensurat,  XXI  165B',  et  quoad  tres  istos 
modos  comparatur  ad  corporalia  corru- 
ptibilia,  ibicl.,  quoad  duos  primos  ad 
incorruptibilia,  165 C,  quoad  primum 
tantum  ad  incorporalia,  ibld.,  quse  loco 


LOC, 


358 


LOC 


continentur  dumtaxat,  non  conservan- 
tur,  163B'.  —  Similiter  triplici  modo 
locatum  comparatur  loco  :  vel  enim  ex- 
ceditur  Ioco  et  eo  indiget,  XX  437 A', 
vel  aequatur  loco,  ibid.,  vel  excedit  lo- 
cum,  qui  eo  indiget,  437  B';  loco  compa- 
ratur  secundum  quantitatem,  et  ex  con- 
sequenti  secundum  substantiam,  XXIV 
253B',  254B',  258D'.  Ad  locum  compa- 
ratur  corpus  mediantibus  dimensioni- 
bus  suis,  et  necessario  locum  replet  sibi 
aequalem,  XXV  290A',  nec  majorem  aut 
minorem  replere  potest,  nisi  mutatis  in 
eo  dimensionibus,  290B',  vel  per  rare- 
1'aclionem  aut  inspissationem,  290C,  vel 
per  partium  compenetrationem,  ibid. — 
Locus  locatum  circumscribere  dicitur 
in  quantum  ejus  figuram  in  circuitu  de- 
scribit,  XXIV  258 A;  unde  ei  adsitpoten- 
tia  continendi,  XXI 164  C,  etiam  spiritus, 
163  D',  et  contenta  servandi,  XX  456  D. 
—  Solis  substantiis  convenit  esse  in  loco, 
XX  434B,  quia  ipsis  solis  competit  loco 
commensurari,  determinari  et  praesentes 
esse,  454  A,  sed  multipliciter  dicitur  ali- 
quid  esse  in  Ioco,  433C,  436  B,  437  A', 
456C,  et  aliter  substantiae  corporales, 
aliter  spirituales,  435C,  436B,  437 A', 
451 B,  456  C;  in  loco  cireumscriptive 
sunt  corporalia,  XX  441 C,  449B',  XXIV 
256 A',  definitive  spiritualia,  XX  441 C, 
449B',  XXIV  256C,  transcendenter  Deus, 
XX  441 C,  449B';  a  loco  vero  abstrahunt 
accidentalia,  separata  et  interna,  XX 
454  A,  esse  videlicet  et  operationes  im- 
manentes,  ut  intellectio  et  volitio,  XXI 
172  C.  —  An  idem  sit  esse  ubique  et  in 
omni  re,  XX  446B',  C,  esse  ubique  et 
in  omni  loco,  446  D';  quot  modis  accidat 
esse  in  aliquo,  436  B,  in  alio,  423  A',  in 
Deo,  423  D'.  —  Cf.  Ubi. 

Non  modo  corporalibus  deputatur  Io- 
cus,  sed  et  spiritualibus,  XX  436B,  quia 
cum  corporalibus  convenientiam  habent, 
XXV  323  C,  et  unicuique  juxta  pondus, 
314B,  id  est  in  corporibus  juxta  levita- 
tem  et  gravitatem,  in  spiritibus  juxta 
laetitiam   vel   tristitiam,   308  C,   merita 


et  demerita,  323 D'.  —  Animabus  ergo 
defunctorum  assignalur  locus,  non 
quoad  substantiam,  sed  quoad  slatuin  et 
operalioncm,  XXV  326B,  et  locus  con- 
gruus  dignitati  ct  mcrito,  295 D',  juslis 
in  superis,  damnalis  in  infcris,  308  C, 
314  C  ;  imo  quatuor  depulari  possunt 
loca,  325 D',  326  C,  327 B,  B'.  —  Sed  in 
loco  sic  continentur  corpoialia,  ut  ab 
eo  circumdentur,  XXI  171C,  illum  re- 
pleant  et  adaequent,  171 D,  habeantque 
partes  et  partium  ordinationem,  ibid., 
sic  conlinentur  spirilualia,  ut  locum  con- 
tineant  et  circumdent  potius  quam  ab  eo 
circumdentur,  171 A'.  —  An  possibile 
sit  plura  corpora  simul  esse  in  eodem 
loco,  XXIV  330D',  XXV  292C,  293C, 
vel  econtra  unum  corpus  in  pluribus  lo- 
cis  simul  esse  localiter,  XXIV  330  D,  331 
A',  332A.  —  Secundum  Thomam,  locum 
replet  corpus,  non  quia  corpulentum, 
sed  quia  sensibile  est,  XXV  288C,  unde 
ut  duo  corpora  sint  in  eodem  loco,  non 
sufficit  ut  ab  eis  auferatur  id  quo  re- 
plenl  locum,  id  est  materia,  288D',  quia 
dimensiones  separatae  sine  materia  non 
replent  locum,  et  tamen  cum  alio  cor- 
pore  in  eodem  loco  esse  nequeunt,  289 
A;  imo,  quum  ex  hoc  locum  habeat  cor- 
pus  quod  est  sub  quantitate  dimensiva, 
289  D,  impossibile  est  duo  corpora  di- 
mensa  simul  esse  in  eodem  loco,  289C, 
B',  quin  destruatur  uniuscujusque  esse 
distinctum,  289C,  et  desinant  esse  duo, 
289D',  nisi  per  modum  miraculi,  289B', 
operante  divina  virtute,  qua?  potest  ac- 
cidens  servare  sine  subjecto,  290  A,  294 
B,  et  innumera  corpora  simul  in  eodem 
loco  ponere,  297  D,  etsic  accidit  corpora 
gloriosa  alia  penetrare,  290  A,  292  C,  295 
A.  —  At  vero,  secundum  Petrum  et  Bo- 
naventuram,  duo  corpora  non  posse  esse 
simul  et  ibidem  non  venit  ex  hoc  quod 
sunt  duo,  XXV  293  A,  nec  ex  parte  ma- 
teriae.  formae  aut  quantitatis,  292  A,  sed  ex 
grossitie  aut  corpulentia  dumtaxat,  quae 
a  subtilitatis  dole  tollitur,  292  A,  293 B, 
et  sic  duo  corpora  eumdem  locum  habe- 


LOC 


356 


LOC 


re  possunt,  quin  eamdem  habeant  super- 
ficiem,  292B,  et  corpora  gloriosa  alia 
non  gloriosa  penetrare  poterunt,  ea  sub- 
intrando  more  spirituum,  291 D';  cum 
corporibus  autem  aliis  gloriosis  simul 
consistere  non  poterunt,  XXV  290B,  quia 
a  spiritu  quidem  penetrari  potest  corpus, 
non  vero  spiritus,  292C,  C,  293C.  — 
Corpora  mathematica,  ut  puncti  et  lineae, 
quae  non  sunt  plura  nisi  quia  distant  ab 
invicem,  non  possunt  esse  simul  nec 
cum  corpore  naturali,  XXV  293C.  —  Cf. 
Dimensio. 

Quamvis  Deus  dici  nequeat  localis, 
XX  447 D',  est  quasi  spiritualis  omnium 
locus,  qui  intra  se  omnia  continet  et  con- 
servat,  449A,  453C,  et  non  solum  con- 
servat  locum  in  esse,  sed  dat  ei  virtutes 
suas,  id  est  generare,  conservare  et  te- 
nere,  446  C,  D'.  Ubique  esse  proprium 
est  ei,  XX  442D',  444  D',  sed  non  est  in 
loco  nisi  per  operationem,  XXI  169 A', 
171 A;  quo  sensu  dicatur  esse  in  loco, 
XX433C,  436 B,  437B,  in  omnibus  lo- 
cis,  435B',  436  A',  B',  440  D',  ubique,  433 
D',  436B,  A',  B',  nusquam,  434A,  extra 
mundum,  441 A,  B.  Cf.  Deus. —  Corpori 
Christi  in  Sacramento  non  competit  lo- 
cus  nisi  per  accidens,  XXIV  258  B',  sicut 
animae  in  corpore,  ibid.  ;  qui  Iocus  con- 
figuratur  non  corpori  Christi  sed  speciei 
panis,  258  C,  et  ipsum  corpus  in  specie- 
bus  non  est  circumscriptive,  256A',  258 
A,  nec  definitive,  257A,  258D,  nec  loca- 
liter,  259  A,  quia  speciei  comparatur  se- 
cundum  substantiam  et  ex  consequenti 
tantum  secundum  quantitatem,  253  C, 
254 B',  258 D'.  In  ccelo  est  localiter,  et 
sic  non  est  nisi  in  uno  loco,  in  Verbo  est 
personaliter,  et  sic  non  est  in  loco,  in 
altari  sacramentaliter,  et  sic  est  in  plu- 
ribus  Iocis,  XXIV  259  B.  Cf.  Eucharistia. 
—  Etsi  spiritus  loco  non  indigeat  ad 
suum  esse,  angelis  tribuitur  locus,  XXI 
150D',  non  locus  naturalis,  168 B',  sed 
locus  mathematicus,  ratione  operationis 
circa  corporalia,  XX  452  A,  A',  XXI  169 
D,  B',  170  C,  171 D',  et  etiam   ratione 


substantiae,  169B',  170  B',  propter  es- 
sentise  limitationem,  170C,  B',  qua  quo- 
dam  modo  proportionantur  loco,  167C,  et 
ratione  applicationis  sui  ad  locum,  172 

B,  non  sic  tamen  ut  essentia  sit  eis  ratio 
exsistendi  in  loco,  169A,  D'.  De  necessi- 
tate  enim  non  sunt  in  loco  actualiter, 
quoniam  deficiente  creatura  corporali 
nihilo  minus  essent,  XXI  172 B',  sed  pas- 
sivam  habent  potentiam,  qua  possunt 
esse  in  loco,  173B.  In  loco  ergo  sunt 
corporali,  non  in  quantum  locatum  ser- 
vatur  a  loco,  XXI 163B',  sed  in  quantum 
continetur  et  definitur,  163  C.  et  quam- 
vis  indifferentes  sunt  ad  omnem  locum, 
164  D',  non  sunt  ubique,  sed  in  loco  de- 
terminato,  164A',  id  est  ubi  sunt  hic  et 
nunc  et  operantur,  168C,  quoniam  ibi 
intelligibilitercircumscribunturubi  ope- 
rantur,  168C.  Quomodo  sint  in  loco,  XX 
450D,  451B,  452  A,  454B,  A',  455  D,  457 

C,  458 A,  D,  459 D',  an  aequivoce  cum 
corpore,  451 C,  an  in  loco  quantumvis 
magno,  XXI 172B',  aut  quantumvis  par- 
vo,  167B,  D,  172C,  in  loco  majori  vel 
minori,  173A,  indivisibili,  XX  452  A, 
455  B',  punctali,  452  D',  455 D',  XXI 166 
B';  an  sint  toti  in  toto  loco  et  toti  in  qua- 
libet  parte,  167  A' ;  an  moveantur  locali- 
ter,  XX  461 A',  B',  463 A,  468B,  et  de 
loco  in  locum  transeant  per  medium, 
461 C,  463  A',  466D',  469 D.  D',  470  B.  An 
idem  angelus  possit  esse  simul  in  pluri- 
bus  locis,  XX  451  D',  452C,  C,  454A', 
456 A,  XXI 166 D,  167B,  173 C,  aut  econ- 
tra  plures  angeli  in  eodem  loco,  XX  453 
B,  D,  456D,  457D,  XXI  167B',  174A. 
Cf.  Angelus.  —  Quis  sit  locus  daemo- 
num,  XXI  348B',  352B. 

L0CUT10  est  actus  rationis  et  intellectus, 
XXI  530A,  et  duplex  est,  alia  interior, 
qua  verbum  interius  formamus,  533B, 
C  ,  536  A,  altera  exterior,  qua  verbum 
interius  ad  extra  proferimus,  533C,  536 
B,  C;  prior  nil  aliud  est  quam  cogitatio, 
XXI  533 D',  posterior  aliquid  superaddit, 
nempe  in  Deo  quamdam  revelationem, 
ibid.,  in  homine  actum  et  signum  sensi- 


LOC 


357 


LUC 


biIe,534B,in  angelo  respcctum  ad  alium, 
ibid.,  absque  sensibili  signo,534C;  nec 
necessario  corporeum  requirit  instru- 
mentum,  450B'.  —  Aliter  loqui  dieilur 
Deus  crealuris,  XXI  532  U',  aliter  crea- 
turae  Deo,  531 B',  532  D,  aliter  creaturae 
ad  invicem,  531  C,  532A',  aliter  ange- 
lus,  534B,  537 D,  aliter  homo,  534A; 
quibusdam  etiam  animantibus  contingit 
loqui,  sed  locutio  perfecta  non  nisi  ho- 
minibus  competit,  XXIII  386B.  —  Cf. 
Verbum. 

Loqui  in  divinis  varie  sumitur,  XX 
247 C,  250  C,  D',  et  tribus  personis  ali- 
quo  modo  convenit,  247A,  B',  etsi  una 
tantum  dicalur  Verbum,  247  B,  ex  usu 
communi,  248C.  —  Multis  modis  loqui- 
tur  Deus  creaturis,  per  se  ipsum,  per 
signa,  verba  aut  creaturas,  XXI  532C, 
maxime  per  angelos,  533  D,  et  tunc  ea- 
dem  est  locutio  Dei  loquentis  per  ange- 
lum  et  locutio  angeli  loqueutis  pro  Deo, 
532B',  535A.  —  Sicut  tripliciter  dicitur 
audire,  sic  et  tripliciter  loqui  creaturis  : 
per  signum  exteriori  sensui  oblatum, 
vel  in  imaginatione  formatum,  et  per 
verbum  menti  instillatum,  XXI  535 B,  et 
locutio  ejus  interior  potius  videtur  quam 
auditur,  533A'. 

In  angelis  locutio  est  verbum  mentis 
potius  quam  vocis,  XXI  530B,  et  ratione 
tantum  differt  ab  actuali  intellectione, 
530 C,  vel  cogitatione,  530A,533C,quum 
non  sit  nisi  intelligentiae  vel  consilii  com- 
municatio,  533  A',  exterius  facta  per 
conscientiae  manifestationem,  531 C,  ut 
in  speculo,  534D',  aut  in  libro,  538A, 
B',  item  ab  illuminatione,  XXI  535B', 
quia,  etsi  omnis  illuminatio  sit  locutio, 
non  omnis  locutio  est  illuminatio,  537B, 
et  si  ad  omnes  pertinet  loqui,  537 D,  561 
D',  ad  superiores  solum  spectat  illumi- 
nare,  537 A',  562A.  —  Angeli  ergo  lo- 
quuntur,  XXI  531 B,  536B',  Deo,  537B, 
ad  invicem,  537  B,  D,  et  ad  bomines, 
537 C,  non  ex  naturali  necessitate,  sed 
voluntate,  538A,  quoniam  intelligentiam 
suam  quibus  volunt  communicant,  533 


B',  536  B,  D,  538 A,  et  ad  eorum  locutio- 
nem  tria  requiruntur,  537  A'.  Quomodo 
ad  invicem  loquantur,  XXI  530A,  534C, 
A',  535D',  536B',  D',  537 A',  538D,  B', 
D',  vel  ad  homines,  538D;  qute  sit  eorum 
lingua,  536  C,  537  D;  quomodo  sic  lo- 
quantur  uni  quod  non  alteri  pateat,  537 
C  ;  an  a  locali  dislantia  impediantur,  534 
D,  536 D,  537  B,  539  D;  quomodo  loquan- 
lur  in  corporibus  assumptis,  450D'.  — 
Angelorum  locutio  ad  invicem  non  est 
de  his  quae  norunt  naturaliter,  XXI  530 
A',  aut  in  Verbo,  532  B,  sed  de  particu- 
laribus  quae  ex  revelatione  didicerunt, 
530  B',  vel  de  his  quorum  notitiam  ha- 
bent  in  se  ipsis,  532B,  ut  de  motibus 
liberi  arbitrii,  535C,  nec  eos  impedit  a 
contemplatione  Dei  beatifica,  539  D.  — 
Cf  Angelus. 

LOGICA.  In  medio  cerebri  cellula  est  logi- 
stica,  in  qua  operatur  vis  intellectiva  in 
spiritu  animali,  XXI  411  C. 

LOMBABDUS.  Vide  Petrus. 

LOT  patriarcha  non  excusatur  in  toto  ab 
incestu  quem  ebrius  commisit,  XXII 
242  A. 

LUCIA  (Sa),  Syracusana  virgo  et  martyr 
lii'  saeculi,  virginibus  castis  nil  nocere 
illatum  stuprum  contestatur,  XXII  288 
D',  XXV  135  D,  441 C  (In  Legenda  au- 
rea,  c.  iv.) 

LUCIFEB,  juxta  meliorem  sententiam,  fuit 
angelorum  supremus,  XXI  343  C,  344  A', 
345A,  C,  et  princeps,  163B,  excellentis- 
sima  creaturarum,  344B,  563C,  omnes 
alias  splendore  claritatis  suae  obumbrans, 
344A,  quum  et  cunctis  praeesse  voluerit, 
344A',  et  ipsius  Dei  similitudinem  affe- 
ctaverit,  345A,  quod  inferior  angelus 
nunquam  praesumpsisset,  344 A',  345  C; 
ita  plerique,  contra  Damascenum  et  Gre- 
gorium  Nyssenum,  346  C,  qui  tenent 
eum  ex  inferioribus  ordinibus  fuisse,  id 
est  angelum  orbi  terrae  praesidentem,  163 
C,  B',  165A',  343A',  345B,  346B*,  in  hoc 
sequentes  doctrinam  Plalonicorum,  345 
C,  346  C;  cur  dicatur  Cherub,  343  B', 
347  B,  et  quomodo  in  oraculis  Isaiae  et 


LUG 


3S8 


LUC 


Ezechielis  designetur,  346  A.  —  In  ccelo 
empyreo  creatus  est,  XXI  163B,  D,  pro- 
pter  quod  in  deliciis  paradisi  Dei  fuisse 
dicitur,  283C,  285D. 

Nec  malus  creatus  est,  nec  malus  cre- 
ari  ootuit,  XXI  237 B',  quidquid  dixerint 
Manichaei,  242C,  quia  opus  est  Dei,  et 
omnia  Dei  opera  oportet  esse  bona,  238 
B,  D  242C,  et  ordinata,  238B,  alioqui 
eorum  malitia  Deo  tribuenda  esset,  244 

B,  et  opinio  contraria  Parisiis  damnata 
est,  238A',  242C,  et  haeretica  censetur, 
238 D'.  —  Item,  in  primo  creationis  suae 
instanti  peccare  seu  fieri  malus  non  po- 
tuit,  ita  ut  nunquam  fuerit  bonus,  XXI 
238  C,  quia  in  ipso  peccatum  praecedere 
debuit  sive  cognitio  boni,  juxta  quos- 
dam,  242  A',  sive  deliberatio,  juxtaalios, 
239C,  B',  242D',  aut  successio  quaedam, 
241  B',  quum  nemo  eodem  instanti  quo 
creatur  possit  agere,  241  D',  nec  eodem 
instanti  esse  simul  bonus  et  malus,  242 
B'.  Imo  primus  voluntatis  ejus  actus  ne- 
cessario  fuit  bonus,  XXI  243  A,  339  C, 
quia  naturaliter  tendebat  ad  bonum,  240 
A,  242 D',  244C,  nec  peccare  potuit  pec- 
cato  commissionis  aut  omissionis,  243 
D,  nisi  actu  voluntatis  deliberativae,  243 

C,  qui  semper  moram  requirit,  243B', 
244  A,  338B,  D',  339  C.  —  Non  ergo  a 
principio  malusfuit,  nec  bonus  bonitate 
confirmata,  XXI  241B',  sed  fuit  aliquan- 
do  bonus  bonitate  naturali,  240  B,  et 
bonum  quoddam  fecit,  saltem  naturale, 
antequam  peccaret,  241 C,  244D.  —  Sed, 
ut  docent  non  pauci,  nec  in  gratia  gra- 
tificante  creatus  est,  XXI  287 B,  289B, 
nec  eam  unquam  habuit,  289  C,  quo- 
niam  ad  susceptionem  gratiae  requiritur 
aliquis  voluntatis  motus,  289A,  D',  et 
vix  apparet  quomodo  a  suscepta  gra- 
tia  deficere  postea  potuisset,  287  B,  289 
A,  A',  ideo  quod  dicit  Thomas  illum 
aute  lapsum  per  actum  caritatis  ad  Deum 
meritorie  conversum  esse,  336B',  appa- 
rentiam  non  habet,  337  A,  C,  338  A.  — 
Pariter  lucem  divinam  in  se  ipsa  nun- 
quam  vidit,  XXI  296  A,  id  est  Deum  per 


speciem,  299D',  ideo,  juxta  quosdam, 
nunquam  habuit  cognitionem  matuti- 
nam,  295D',  296D,  300B,  id  est  cogni- 
tionem  rerum  in  lumine  divino,  398 B, 
nec  unquam  ad  laudem  Dei  convertit 
cognitionem  suam,  300B.  —  Non  prae- 
scivit  casum  suum,  XXI  292B,  293A', 
294  A',  et  principatum  suum  in  malos 
angelos,  292C,  A',  D',  nec  naturaliter, 
292B,  quia  de  mere  possibilibus  non  da- 
tur  scientia,  292B,  C,  nec  per  revelatio- 
nem,  292C,  294A',  alioqui  necessario 
desperasset,  293D;  an  sciverit  se  abono 
deflectere  non  debere,  293 D',  294  A,  aut 
deflectendo  tantam  pcenam  se  incursu- 
rum,  293 D',  294  A,  D,  295  A,  aut  saltem 
decuerit  eum  de  his  revelatione  certifi- 
cari,  294  B',  C.  —  Cur  hunc  cadere  per- 
miserit  Deus,  XXI  343B',  344 B',  347B. 

jEqualitatem  Dei  proprie  et  absolute 
non  appetiit,  quum  istud  sciret  impossi- 
bile,  XXI  307B,  D',  308B,  309C,  313A', 
317A',  320D',  et  sic  appetiisset  se  non 
esse,  307  C,  309  D,  nec  etiam  indirecte, 
volendo  nulli  subesse,  quum  sit  hoc 
etiam  impossibile,  juxta  Thomam,  308 
A,  309 B',  et  Henricum,  320  A,  contra 
alios,  314  C,  315 A',  327 B;  sed  similitu- 
dinem  Dei  appetiit,  ut  esset  sicut  Filius, 
321  B,  potestatis  gaudens  perfectione, 
311 A',  312C,  qua  nulli  obedire  tenere- 
tur,  quod  proprium  est  Deo,  307  B,  315 
A'.  —  Avertit  se  a  Deo,  XXI  322A',  magis 
propriam  excellentiam  diligendo  quam 
divinam,  310  B',  318  C,  et  per  inanem 
gloriam  se  aliorum  finem  constituit,  319 
A',  volens  per  naturalia  sua  beatitudi- 
nem  attingere,  seu  sine  merito  obtinere 
quod  meritis  acquisivisset,  308C,  309C, 
310B',  3J3C,  B',  314C,  315A',  320B.  — 
Primo  igitur  peccavit  superbia,  XXI  307 
C,  308A',  310B,  311 C,  312C,  313D,  314 
C,  315D',  318 A',  320 A',  323A',  non  qua- 
libet,  319B',  sed  ea  qua,  spretis  aliis,  se 
super  omnes  extulit,  319D',  seu  nimio 
sui  amore,  318  B,  B',  C  ;  item  cupidita- 
te,  310  C,  D,  312  C,  320  C,  seu  ambitio- 
ne,  314C,  318  B',  qua  in  ceteras  creatu- 


LUC 


359 


LUC 


ras  voluit  rapere  dominationcm,  309D', 
3i3C,  314C,  320A,  deindo  ira,  invidia, 
307U,  311  l)',  314C,  317B',  demum  odio 
Dei,  318B'.  Non  autem  videtur  peccasse 
omissione,  XXI  308  B',  312  D-,  315  D', 
nec  ingratitudine,  314  D,  nec  ex  dece- 
plione,  409A,  B'.  —  Etsi  poluerit  pecca- 
re  in  Filium,  XXII  579A',  et  in  Spirilum 
Sanctum,  579B',  necnon  et  in  Patrem, 
juxla  Carlusianum,  579 D',  non  censetur 
peccasse  in  Spiritum  Sanctum,  579  C, 
sed  in  Filium,  similitudinem  Dei  am- 
biendo,  XXIII  46  A',  aut  hypostaticam 
cum  Verbo  unionem  affectando,  70  D'. 
—  Quomodo  dicatur  invidisse  Filio,  XXI 
323A,  C,  A',  324A,  et  primo  homini,  324 
C,  XXIII  43 A',  45  A';  an  cupierit  se  ado- 
rari,  XXI  325 C;  quomodo  aestimare  po- 
tuerit  se  propria  virtute  beatitudinem 
obtenturum,  310 D'.  —  An  eodem  mo- 
mento  ceciderit  quo  peccavit,  XXI  327 
B',  D',  329 D,  et  peccaverit  stalim  post 
creationem  suam,  333  D,  D',  334  B,  338 
B,  aut  ante  creationem  hominis,  334C; 
an  lapsus  ejus  ceterorum  daemonum  la- 
psum  praecesserit  gravitate,  XXI  328  A, 
329B,  tempore,  327  B',  D',  328C,  329C, 
causalitate,  326A,  328B,  C,  aut  occasio- 
ne,  328 D',  329B. 

Luciferi  peccatum  grave  fuit,  quia  nec 
primum  nec  postea  peccare  potuit  nisi 
mortaliter,  XXI  385B',  imo  aliquo  modo 
omnium  peccatorum  dicitur  gravissi- 
mum,  XXII  228D',  344B',  et  enormius 
peccato  Adae,  231 A,  A',  et  variis  de  cau- 
sis  dicitur  irremissibile,  XXI  373A,  XXII 
231 B.  —  Propter  hoc  meruit  Lucifer  in 
infernum  detrudi,  XXI  348C,  B',  349 A, 
de  ccelo  enim  cecidit  per  superbiam,  de 
paradiso  per  homicidium  Ada3,  de  terra 
per  invidiam,  353D;  sed  ad  exercitium 
hominum,in  aere  caliginoso  creditur  re- 
legatus,  348C,  349A,  C,  id  est  in  medio 
aeris  inferstitio,  349  B,  D,  ut  in  carcere, 
353C,  usque  ad  diem  judicii,  348 C,  etsi 
putent  nonnulli  eum  in  inferno  detineri 
a  tempore  passionis  Christi,  355D.  — 
Cum  eo  ceciderunt  multi  ex  singulis  cho- 


ris  spiritus,  XXI 347A',  B',  qui  maluerunt 
ei  subesse,  utpote  infirmiori,  quam  Deo, 
310D',  ut  majori  libertate  fruerentur,  315 
C,  eique  universi  parent,  357A.  —  Simi- 
liler  ex  superbia  et  invidia  aggressus  est 
primum  hominem  in  paradiso,  XXII  219 
C,  232B,  ex  superbia  quasi  ex  movente 
primo,  ex  invidia  ut  a  movente  proxi- 
mo,  219  D',  232C,  et  suae  servituti  sub- 
jecit,  XXIII  340C,  342C,  quapropter 
vocatur  homicida,  XXII  232 C;  et  quia 
irnitator  est,  seu  potius  simia  Dei,  XXI 
360  D',  ecclesiam  suam  Ecclesiae  Dei  as- 
similare  conatur,  360  C,  et  hujus  saeculi 
deus  dicitur,  XIX  55B.  —  Sed  a  Christo 
debellatus  est,  XXIII  340C,  342C;  ex 
quo  in  deserto  eum  tentare  praesumpsit 
et  passionem  ejus  impedire  conatus  est, 
potestatem  partim  amisit,  XXI  348  D', 
et  passo  Christo,  dominium  quod  in  ge- 
nus  humanum  usurpaverat,  perdidit, 
XXIII  340D',  342  D',  saltem  pro  maxima 
parte,  343B',  et  potestas  ejus  in  mundo 
debilitata  est,  341A,  343B',  manu  ejus 
attractiva  prorsus  amputata,  344 A',  et 
manu  ejus  impulsiva  infirmata,  344C, 
usque  ad  tempus  Antichristi,  XXI 348D'. 
Lucifer  integre  servavit  naturalia,  ideo 
quoad  esse  naturale  nobilior  est  ceteris 
angelis,  etiam  bonis,  XXI  138  C.  Splen- 
didissimae  ergo  est  intelligentiae  prae  ho- 
mine,  XXI  407B',  sed  ejus  intellectus 
ita  odio  obscuratus  est,  ut  minime  cog- 
noscat  Deum,  387  D,  nec  res  apprehen- 
dat  nisi  ex  parte  inferiori,  id  est  ex  cre- 
aturis,398C;  quaproptersapientiamper- 
didisse  dicitur,  313C,  314A,  et  saepe 
stulte  et  inconsiderate  agit,  397 D,  408 A. 
—  Nec  vere  pcenitere  potest,  XXI  371 B, 
373B,  nec  ad  gratiam  gratifieantem  se 
disponere,  371 D,  quia  ei  deest  voluntas 
bona,  371 B,  et  gratia  gratis  data,  371 C, 
et  hoc,  non  ob  gravitatem  culpae,  375 D', 
nec  ob  naturam  spiritualem  peccantis, 
371 B',  374C,  nec  ob  modum  peccandi, 
371 D',  372A',  B',  C,  quum  et  ceteri 
damnati  sint  pariter  obstinati,  372C,  sed 
quia  peccando  extra  statum  merendi  fa- 


LUD 


360 


LUM 


ctus  est,  372B,  37SA,  D',  quum  non  sit 
ei  datum  spatium  merendi  ultra  pri- 
mam  electionem,  372  B,  A',  375  B,  D, 
vel,  juxta  alios,  quia  ad  quodcumque  se 
vertit,  totum  se  convertit,  374D,  376 B', 
et  firmiter  haeret,  373 D,  374 C,  376B.  — 
Opus  bonum  ex  genere  facere  potest, 
XXI  374  C,  385B,  sed  nullum  opus  mo- 
raliter  bonum,  374  C,  et  multo  minus 
meritorium,  380  D',  385  D',  quia  malam 
semper  habet  voluntatem,  374C,  377B', 
384 C,  385B,  C,  nec  bonum  velle  potest 
nisi  male,  377C,  385B,  nec  agere  quid- 
quam  nisi  mala  voluntate,  377D',  perpe- 
ram  contradicente  Scoto,  qui  tenet  dia- 
bolum  capacem  esse  bonae  voluntatis, 
380C,  388D,  B',  et  multas  voluntates 
bonas  ex  genere  habere  posse,  380  A', 

388  C,  imo  et  multas  bonas  moraliter, 
saltem  bonitate  incompleta,  381 D,  388 
D',  etsi  non  meritorias,  380B',  quia  deest 
ei  gratia,  quam  Deus  potentia  saltem  or- 
dinata  ei  concedere  nequit,  381 B.  —  An 
necessario  peccet,  XXI  379  A',  381  A', 

389  A,  et  in  omni  actu,  381 D',  385B,  D', 
et  incessanter,  385  C,  386  C,  etiam 
quum  Deo  obedit,  385D,  A',  aut  credit, 
386B,  aut  inviteagit,  386A;  an  sit  adhuc 
in  slatu  demerendi,  373  C.  — ■  Quamvis 
mirabilia  efficere  valeat,  X!X  61 A',  et 
angelos' bonos  simulare,  spirituales  vi- 
ros  decipere  nequit,  63D.  —  An  B.  Vir- 
ginis  virginitatem  naturaliter  cognoscere 
potuerit,  XXV  101 C,  aut  ex  prophetiis 
vel  Christi  miraculis  noverit  eum  esse 
Christum,  101 D',  102A,C.  —  Cf.  Daemon. 

LUCIUS  Papa  II  (1144-1145),  cum  episcopo 
bigamiainnodato  dispensavit,XXV83A'. 

LUDOVICUS  (S.)  IX,  rex  Galliae,  argumen- 
tum  a  B.  Thoma  inter  ccenandum  exco- 
gitatum  transcribi  curat,  XXI  51 D. 

LUDUS.  Alii  sunt  ludi  qui  turpitudinem 
habent  annexam,  ut  theatrici,  XXIV  439 
C,  et  sub  peccato,  quandoque  gravi,  pro- 
hibiti  sunt,  439A',  alii  qui  turpitudinem 
nullam  includunt,  439C,  sed  gravitatem 
et  cordis  custodiam  tollere  solent,  439 D, 
et  utrique  poenitentes  minime  decent, 


439 C,  D,  A',  alii  demum  qui  ex  devotio- 
nis  affectu  procedunt,  439  D,  et  virtutis 
eutrapeliae  esse  possunt,  415B' ;  sed  ludus 
quilibet  ex  immoderato  usu  fit  illicitus, 
415 C,  maxime  diebus  festis,  415 A'.  — 
Item  alii  sunt  ludi  simpliciter  prohibiti, 
ut  torneamenta,  XXIV  406  B,  quia  ali- 
quid  utilitatis  habent,  406  D,  alii  ita  pro- 
hibiti  ut  etiam  restituendum  sit  lucrum 
inde  proveniens,  ut  aleae  et  laxilli,  406 
C,  quia  nihil  utilitatis  habent,  406D  ; 
ludi  quiprincipaliter  fortunae  innituntur, 
in  se  illiciti  sunt  et  prohibiti,  415  B,  qui 
autem  industriae  aut  viribus,  liciti  cen- 
sentur,  415C,  dummodo  sint  moderati, 
ibid.  —  Aleae  ludus  merito  ludus  confu- 
sionis  dicitur,  XXIV  413A,  multipliciter 
a  legibus  punitur,  413  A',  nec  in  pecunia 
fieri  potest,  nisi  sex  conditionibus,  413 
C;  insuper  aleator  lucrum  retinere  ne- 
quit,  quum  ludus  sit  reprobatus,  411 A, 
413C,  et  restituere  tenetur,  si  cum  per- 
sonis  quae  rebus  suis  uti  non  possunt, 
lusit,  411 B,  vel  alios  ad  ludendum  tra- 
xit,  411 C,  alias  lucrum  in  eleemosynam 
dare,  411 B,  C,  413 C.  —  Cf.  Alea,  Ha- 
stiludia,  Torneamenta. 
LUMEN  quo  differat  a  luce,  XXII  42A, 
radio  et  splendore,  41  A.  —  Non  corpus 
est,  XXII  41 C,  42B,  A',  D',  nec  accidens, 
41 D,  sed  forma,  vel  intentionalis,  juxta 
quosdam,  non  habens  esse  firmum  in 
natura,  41 B',  43B,  vel  accidentalis.  jux- 
ta  alios,  esse  ratum  habens  et  naturale, 
41 D',  42A',  et  qualitas,  42C.  —  In  ge- 
nere  est  qualitatis  et  in  tertia  specie, 
XXII  43C,  nec  dici  potest  res  vera,  nisi 
respectu  non  entium,  44D.  —  An  pro- 
ducatur  de  potentia  medii,  XXII 44B',  D'; 
quomodo  a  sole  emittatur,  42A',  C,  D', 
45 A',  et  an  indesinenter  maneat  idem, 
XXI  127A,  144  A',  XXII  42C.  —  Virtu- 
tem  quamdam  habet  spiritualem,  XXII 
42A,  et  inter  sensibiles  qualitates  nun- 
cupatur  spiritualissima,  43C;  in  omni 
sensu,  maxime  in  visu,  est  medium,  42 
B,  ut  qualitas  primi  alterantis,  adaltera- 
tionem  juvat,  43  B',  et  quatuor  principa- 


LUM 


361 


LUN 


les  habot  effectus,  XX  27  D;  sed  etsi  di- 
gnius  sit  calore,  XXI  492 C,  non  nisi  per 
calorem  dat  vitam  tam  in  naturalibus 
quain  in  spiritualibus,  4921).  —  Diversi- 
mode  a  corporibus  recipitur,  XXII  43  D\ 
et  participatur,  40B',  sed  ab  omnibus 
aliquo  modo  participatur,  ibid.  —  Cf. 
Lux,  Sol. 

Lumen  in  spiritualibus  non  metapho- 
rice  tantum  sumitur,  XXII  45  C,  D',  sed 
vere  et  multo  verius  quam  in  corporali- 
bus,  46 A';  sicut  enim  in  corporalibus 
lumen  cst  primum  visibile,  quo  viden- 
tur  et  alia,  sic  in  spiritualibus  primum 
intelligibile  est  lux  prima,  seu  Deus,  cu- 
jus  illustratione  intelliguntur  omnia, 
XXI  528  D',  et  prae  lumine  gloriae  vehe- 
menter  defectuosum  est  lumen  natura- 
le,  XIX  39,  et  quasi  umbra,  35.  —  Lumen 
intellectuale  non  est  nisi  manifestatio 
veritatis,  XXI  504B,  et  multiplex  est  : 
est  enim  lumen  naturae,  gratise  et  gloriae, 
504B',  lumen  fidei,  quo  creduntur  arti- 
culi,  XIX  64  A',  lumen  sapientise,  quo 
intelliguntur,  64B',  D',  66  A,  C,  et  Iumen 
gloriae,  quod  intellectum  creatum  dispo- 
nit  ad  unionem  cum  divina  essentia, 
XXV  420C,  et  ad  visionem  ejus,  418D, 
420  A',  C,  et  sine  quo  nequit  angelus 
aut  anima  ad  divina?  essentiae  visionem 
pertingere,  422B,  nec  beatitudinis  actus 
exercere,  sicut  sine  lumine  gratiae  mereri 
nequeunt,  422C,  contra  Scotum,  425A'  : 
quod  igitur  praeter  gratiam  et  caritatem, 
quae  viatorum  intellectum  et  voluntatem 
sufficienter  perficiunt,  XXV  431 B',  re- 
quiratur  in  Beatis  ad  videndum  Deum, 
aliud  lumen,  id  est  gloriae,  realiter  a 
gratia  differens,  431 A',  C,  etsi  neget 
Henricus,  432  A,  melius  affirmant  alii, 
431 D',  cum  Thoma  et  Cartusiano,  432C. 
—  Quoad  modum  suscipiendi  lumen 
divinum  distinguuntur  credentium  hier- 
archiffi,  XXI  479 B,  quia  primae  angelicae 
communicatur  pure  sub  ratione  luminis 
tantum,  479  C,  secundae  compositum,  a 
puritate  fontali  deficiens,  etsi  virtute  in- 
tegrum,  479 B',  tertiae  magis  composi- 


tum,  a  puritate  et  virtute  paritcr  defi- 
ciens,  479C,  ecclcsiaslicae  non  nisi  figu- 
ris  et  velaminibus  obumbratum,  479 D'; 
aliter  enim  a  Deo,  aliter  ab  angelis  fit 
illuminatio,  XXI  505B,  D.  —  An  vere 
Verbum  vocetur  lumen,  XX  244C,  245 
B',  XXII  46A.  —  Cf.  Illuminatio. 
LUNA  una  est  dumtaxat,  quoniam  in  uno 
supposito  conslat  tota  ejus  materia,  XXII 
399  C,  et  nihil  extra  remanet  actu  vel 
potentia,  XIX  184  A.  —  Non  aeque  sem- 
per  distat  a  terra,  ut  patet  dum  eclipsim 
patitur,  XXII  65A',  et  quum  eadem  sit 
semper  facies  ejus,  volunt  aliqui  eam 
non  moveri  nisi  motu  sphaerae  propria?, 
80  A',  alii  eam  moveri  in  epicyclo  suo, 
80 B,  motu  aequali  sed  conlrario  motui 
ipsius  epicycli,  80 C.  —  Plena  creditur 
esse  facta,  XXII  91 C,  quapropter  luna- 
ris  annus  brevior  est  solari,  91  B;  quo- 
modo  dicatur  praeesse  nocti,  90  D,  aut 
dividere  inter  diem  et  noctem,  ibid., 
esse  in  signum,  90  C,  aut  discernere 
tempora,  91  A.  —  Lux  ejus  post  Adae 
lapsum  minorata  est,  XXV  385  C,  et 
instante  judicio  adhuc  obscurabitur, 
sive  Iuminis  privatione,  382A,  sive  per 
naturalem  eclipsim,  383A,  sed  post  ju- 
dicium  augebitur,  385B',  et  auferet  no- 
ctem  a  superficie  terrae,  385D'.  —  Ali- 
quid  caloris  emittit,  XXII  92  C,  sed 
igneae  naturae  esse  non  videtur,  58 D,  fri- 
gida  enim  dicitur  et  humida,  95A,  hu- 
midum  aqueum  movet  ad  mixtorum 
generationem  et  terrenorum  continua- 
tionem,  96B,  et  dominium  habet  super 
humorem,  unde  ad  ejus  praesentiam  ex- 
crescunt  maria,  96C,  97A'.  —  Natura- 
liter  bona  est  et  ad  bonum  influit,  licet 
per  accidens  inde  sequantur  mala,  XXII 
99 B,  sed  juxta  astrologos  ad  operatio- 
nem  magicam  conducit,  XXI  431  C,  ad 
necromantiam  et  mendacium,  unde  lex 
Antichrisli  dicetur  lex  lunae,  XXII  102 
B',  id  est  corruplionis  et  instabilitatis, 
102D,  A'.  —  Orbis  lunae  totus  est  opa- 
cus,  XXI  154D,  et  supra  illum,  ut  docent 
Peripatetici,  non  est  malum,  XX  499A', 


LUX 


362 


LUX 


XXI304A,  XXII  472C,  XXV  244B,  nec 
generatio  nec  corruptio,  XXII  54C,  nec 
aquae  elementares,  ibid.,  nec  inanimata, 
secundum  nonnullos,  qui  perperam  side- 
ra  putant  esse  meros  spiritus  nil  corpu- 
lentiae  habemtes,  77  D';  mundum  autem 
superiorem  in  motibus  et  perturbationi- 
bus  suis  sequitur  sublunaris,  XXV  246  B. 
Liber  de  Mansionibus  lunae  allegatur 
de  tempore  ad  evocandos  angelos  ido- 
neo,  XXI  431  C. 
LUX  dupliciter  sumitur,  pro  qualitate  vel 
pro  substantia  luminosa,  XXII  40  D  ; 
quid  inter  lucem,  lumen,  radium,  splen- 
dorem,  XXII  41 A,  seu  fulgorem,  40C. 

—  De  natura  lucis  multum  ambigitur  : 
non  est  corpus,  XXII  40  A,  42B,  A',  43 
D,  401 B',  nec  substantia  solis,  41 C,  sed 
qualitas  activa,  41 D',  in  tertia  specie 
qualitatis,  43C;  juxtaquosdam  substan- 
tialis  est  forma  corporis  lucidi,  40  B', 
41 D,  juxta  alios,  forma  accidentalis,  40 
A',  D',  41D',  vel  intentionalis,  intentio 
scilicet  corporis  lucidi  in  aere  relicta, 
41 B',  43  B.  Res  tamen  est  vera,  XXII  44 
D,  non  mera  intentio,  41 C,  44B',  et  cor- 
porea,  43 C,  licet  dicatur  spiritualis,  43 
B,  et  aliquid  addit  supra  colorem,  41  A'. 

—  Omnium  quae  videntur  est  primum 
et  nobilissimum,  XXII  77D',  praecipua 
qualitas  corporum,  XXI  155  B,  quorum 
gradus  penes  lucis  gradum  attenditur, 
ibid.,  a  coelo  empyreo,  quod  est  totum 
lucidum,  ad  terrae  orbem,  qui  est  maxi- 
me  opacus,  150C,  quo  enim  plus  vel 
minus  illam  participant,  eo  magis  vel 
minus  digna  sunt  entia,  XXII  40  B',  41 
A,  sed  ad  influxum  ccelestium  in  infe- 
riora  non  videtur  requiri,  XXI  161 B.  — 
Ad  vitam  disponit,  XXI 158A',  ad  corpo- 
rum  generationem  confert,  XXII  42 A, 
et  ad  entium  alterationem,  43B',  et  qua- 
tuor  habet  qualitates,  quas  gloriosis 
corporibus  communicabit,  XXV  283C, 
unde  quoddam  vocatur  medium  inter 
corpus  et  animam,  XXI  160  C,  A';  an  in 
compositionem  veniat  corporis  humani, 
XXII  144 A',  vel  ipsa  mediante  uniatur 


anima  corpori,  145C.  In  omni  sensu  est 
medium,  maxime  in  visu,  XXII  42B,  ex 
sua  enim  natura  est  visibilis,  et  nata 
visum  movere,  XXV  299 D',  quia  ad  vi- 
sum  se  habet  sicut  verum  ad  intelle- 
ctum,  ibid.,  et  spirituale  dat  esse  colori, 
XXII  41 C,  42  A;  quomodo  quandoque 
impediat  visum,  XXV  281 D'.  —  Quamvis 
ex  se  effectiva  sit  caloris,  in  quibusdam 
stellis  infrigidat  aut  humectat,  XXII  92 
C,  95  D.  —  Lux  de  potentia  medii  educi 
dicitur  a  quibusdam,  XXII  44  B',  XXV 
300  D',  sed  perperam,  XXII  45  A,  D, 
quum  constet  lucem  producere  lucem 
multiplicando  se  ipsam,  44 D'.  In  sole 
est  fontaliter,  in  elementis  mediis  parti- 
cipative,  XXII  35  A';  quomodo  a  sole 
emittatur,  41 C,  42 A',  C,  D',  transmitta- 
tur,  XXI  175B',  et  multiplicetur,  XXII 
396B',  C.  —  Cf.  Lumen,  Radius. 

Recte  per  lucis  creationem  incepit  di- 
stinctionis  opus,  XXU36D,  quiaqualitas 
est  corporis  primi,  seu  cceli,  in  quo 
inferiora  cum  superioribus  communi- 
cant,  ibid.  —  Lux  primo  die  creata  ad 
litteram  significat,  juxta  Augustinum, 
angelici  intellectus  illustrationem,  XXII 
27  D',  36B,  39  B,  sed  potius,  juxta  alios, 
lucem  corporalem,  28C,  id  est  vel  lucis 
substantiam,  sed  adhuc  informem,  36 
C,  38  A,  vel  cceli  empyrei  splendorem, 
39 C,  vel  nubem  lucidam,  ex  qua  post- 
modum  facta  sunt  sol,  36B',  et  stellae, 
38A.  —  Ubi  facta  sit,  XXII  38A,  et  quo- 
modo  dicatur  creata  sine  mensura,  nu- 
mero  et  pondere,  XIX  241 C;  cur  vocata 
sit  dies,  XXII  37B',  et  quomodo  diei  ac 
noctis  successionem  causaverit,  36D',  37 
C.  —  Triplici  modo  a  tenebris  distincta 
est,  XXII  36C,  et  sole  inferior  fuit  quoad 
splendorem,  37  C,  etsi  forsan  perfectior 
quoad  virtutem,  38 B',  ipsi  enim  inerat 
vis  conservandi  et  declarandi  omnia,  38 
A' ;  an  adhuc  permaneat,  et  quid  de  ea 
factum  sit,  38  B.  —  Per  separationem 
lucis  a  tenebris  spiritualiter  intelligun- 
tur  separatio  angelorum  bonorum  a  ma- 
lis,  XXI  286 D',  vel  ignorantiae  exclusio 


MAC 


363 


mac 


in  angelis  bonis,  296A1.  —  Cf.  Distin- 
ctio,  Nubes. 

Lux  proprie  dicitur  in  spiritualibus, 
XXII  28  B',  imo  vcrius  ac  proprius 
quam  in  corporalibus,  juxla  Cartusia- 
num,  46A,  A',  conlra  Thomam,  4SC, 
nam  inter  corporales  qualitatcs  spirilua- 
lissima  est,  43  C,  et  quasi  media  inter 
corporales  et  spirituales,  77A',  78A,  esse 
quasi  spirituale  habel,  41 C,  43B,  C,  nec 
nisi  per  similitudinem  quamdam  tribu- 
untur  ei  corporales  proprietates,  XX  394 
D,  XXII  39D',  43B'.  —  Lux  ergo  recte 
dicuntur  Deus,  XXI  296  D',  XXII  28 A', 
angeli,  XXI  297A,  XXII  28C,  scientia, 
XXI  297 A'.  —  Lux  divina  in  quantum 
pura  et  prima  omnium  formarum  forma, 
est  prima  rerum  idea,  XX  399B,  in  se 
continens  quidquid  perfectionis  est  in 
creaturis,  ibid.,  quae  ideo  dicuntur  lux 
in  Domino,  394C,  et  est  ipsa  divina  essen- 
tia,  399C,  cujus  illuminatio  indesinen- 
ter,  juxta  Augustinum,  in  mente  huma- 
naabditum  operatur  intelligendi  actum, 
et  animam  sibimet  revelat  absque  phan- 


tasmale,  XIX  273 C,  276  B,  duplici  lumi- 
ne  fidei  el  sapienlia;,  64B'. —  Lux  di- 
vina  propter  eminentiam  inaccessibi- 
lis  est  omni  creaturae,  XXI  266 A,  nec 
nobis  nisi  circumvelata  communicari 
polest,  270D,  propter  quod  dicilur  Deus 
lucem  habilare  inaccessibilem,  XXV  413 
C,  416C  ;  illius  respectu  lux  creata  quae- 
libet  est  tanquam  umbra  et  tenebra,  XIX 
249 C.  —  Cf  Illuminatio. 

LUXUBIA,  interiorum  passionum  praecipua, 
XXV  441 B',  vitium  est  capitale  ad  con- 
cupiscibilem  appetitum  pertinens,  XXII 
567C.  Cf  Adullerium,  Fornicatio,  Ve- 
nerea. 

LYCOPHBON,  Graecus  poeta  et  grammati- 
cus  (iv°  saec.  a.  c),  perperam  contendit 
animam  mediante  scientia  corpori  uniri, 
XXII 128  C. 

LYBA  (Nicolaus  de),  Gallus,Ord.  Min.  theo- 
logus  et  notissimus  Scripturte  postillator 
(f  1340),  falso  tenet  J^gyptiorum  plagas 
a  daemonibus  inflictas,  XXI  432D,  et  ma- 
gorum  virgas  in  dracones  non  realiter 
fuisse  mutatas,  433 A'. 


M 


MACABIUS  (S.),  iEgyptius  abbas,  pro  dam- 
nato  efficaciter  orasse  dicitur,  XXV  331 
C,  quomodo,  332B.  (Vit.  Patr.  lib.  III, 
n.  172.  Migne  P.  L.,  tom.  73,  col.  797.) 

MACABIUS,  Antiochenus  patriarcha  (654- 
681),  haereticus,  unam  dumtaxat  in  Chri- 
sto  ponebat  voluntatem,  XXIII  313C. 

MACEDONIUS,  Constantinopolitanus  patri- 
archa  (342-360)  et  haereticus,  Spiritus 
Sancti  deitatem  negans,  tolerabilior  di- 
citur  simoniacis,  qui  eumdem  vendunt, 
XXV  45  D\ 

MACBOBIUS  (Aurelius),  Latinus  scriplor 
V  sa?c  ,  totus  fuit  Platonicus,  XXII  59D, 
71 B,  et  Platonem  vulgo  sequitur,  59 D. 
—  Omnes  animas  simul  a  principio  cre- 
atas  esse  contendit,  et  in  stellis  compa- 


ribus  collocatas,  XXII  140A';  materiam 
aiebat  puram  esse  potentiam,  71  B,  et 
ex  quatuor  elementis  totam  constare, 
59  C.  —  Quid  de  concentu  ccelorum  do- 
ceat,  XXII  104B',  C,  de  Patre  et  Verbo 
ejus,  XIX  233 C,  de  virtutum  gradibus, 
XXIII  538B',  de  gaudio  spirituali,  XXV 
431  C. 
MACULA  ex  senon  nominatquid  positivum, 
sed  tantum  per  comparationem  ad  illud 
cujus  laeditur  pulchritudo,  XXIV  503A. 
—  Sic  in  moralibus  macula  non  est  nisi 
privalio  gratiae,  XXIV  502D',  503 B,  seu 
simiiitudinis  Dei,  503 C,  D',  sed  quia 
causam  habet  peccatum,  pro  peccato  su- 
mitur,  503B,  in  quantum  animam  fcedat, 
502D',  turpem  coram  Deo  efficit,  502C, 


MAG 


364 


MAG 


aeternaque  poena  dignam,  504A',  508A'. 
—  Non  aufertur  ab  anima  nisi  cum  pec- 
cato  per  gratiam,  XXIV  503 C,  C,  et  non 
sic  ut  nunquam  fuerit,  sed  sic  ut  non 
amplius  imputetur,  503  C;  an  et  quomo- 
do  a  sacerdotibus  remittatur,  508  D.  — 
Abiata  macula,  auima  pulchritudinem 
non  recuperat  omnimode,  nam  ei  non 
redditur  innocentiae  dignitas,  sed  decor 
tantum  gratiee,  XXIV  503  D,  C.  —  Cf. 
Reatus. 
MAGIA  grave  est  peccatum,  XXI  435  D', 
quo  peccant  magi  infidelitate,  436  A,B', 
idololatria,  436 A,  et  sacrilegio,  437  C, 
in  se  ipsos,  in  Ecclesiam  et  in  Deum, 
436  A,  et  vana  observantia,  quia  magicis 
characteribus  nulla  est  virtus,  436  B, 
437B,  nec  daemones  cogere  valent,  436 

C,  437  C,  aut  terrere,  436D'.  —  Ideo  ma- 
gicee  artis  studium  vetitum  est  ne  homo 
ad  eam  exercendam  incitetur,  XXI  571 

D,  nec  licet  magicis  artibus  uti  ad  prse- 
scientiam  futurorum,  436B',  437 A',  sed 
non  est  magia  uti  virtute  desuper  data 
lapidibus,  herbis  aut  verbis  sacris,  437 
B,  et  ccelestium  influentiae  moderate  at- 
tendere,  437 A'.  —  Cf.  Divinatio. 

Magi  prodigia  operantur,  non  ccele- 
stium  virtute,  ut  dicunt,  XXI  422A',  sed 
daemoniorum  cooperatione,  ibid.,  seu 
per  privatos  contractus,  421  D',  et  eorum 
prsestigia  a  divinis  miraculis  multiplici- 
ter  differunt,  ex  parte  nimirum  agentis, 
424  A,  finis  et  facti,  424  C.  Tripliciter 
illudere  possunt  homines,  propriadexte- 
ritate,  XXI  426C,  quorumdam  virtute 
mineralium,  ibid.,  et  daemonum  opera- 
tione,  426D',  428  A',  sed  frequenter  ipsi 
a  diabolo  illuduntur,  427 D.  —  De  magis 
Pharaonis,  an  vere  fecerint  miracula, 
XXI  423  A',  426  D,  vel  virgas  in  dracones 
converterint,  423B'  et  s.,  426B,  431 A, 
vel  ranas  produxerint,  et  quomodo,  427 
D' ;  cur  defecisse  dicantur  in  cognitione 
Spiritus  Sancti,  XIX  229  C,  et  in  tertio 
signo,  230  C.  —  De  quodam  mago  qui 
puerum  necavit,  XXI  418  B',  et  de  alio 
qui  se  habitasse  cum  angelis  jactabat, 


358  D',  et  multa  de  eorum  ordinibus 
narravit,  359  B  et  s.,  361  D.  —  Quid  de 
daemoniorum  apparitionibus,  XXI  428 C, 
et  infestationibus,  428D,  de  mulieribus 
Dianam  sequentibus,  427 C,  de  aula  fata- 
rum  apud  Britannos,  429B',  de  domina 
Abundia  et  dominabus  nocturnis,  430 
C,  de  equitibus  nocturnis  «  la  maisnie 
Hellequin  »  dictis,  430  C,  de  aeriarum 
apparitione  exercituum,  429D',  430B'; 
an  semper  veree  sint  apparentiae  a  magis 
ostensae,  446 A',  456D,  459 C.  —  Quid 
item  de  strigibus  et  lamiis,  XXI  430  A', 
de  leporibus  et  hujusmodi  a  maleficis 
venditis  et  postea  evanescentibus,  429 
A',  de  nummis  qui  ad  dantem  revertun- 
tur,  428A,  de  canna  maleficos  per  aera 
vehente,  429  C,  de  productione  planta- 
rum  aut  animalium,  431  D,  de  hominum 
conversione  in  bestiarum  figuras,  431 B'. 
—  Cur  magorum  preestigia  toleret  Deus, 
XXI  432A'.  nec  ea  impedire  velit,  432 
B,  imo  nec  annihilare  possit,  saltem  po- 
tentia  ordinata,  juxta  Udalricum,  432C, 
433A.  —  Cf.  Miraculum. 

MAGIS  et  minus  recipiunt  quaedam  per  ac- 
cessum  ad  complementum,  quaedam  per 
admixtionem  contrarii,  XXV  284 B,  nul- 
lo  modo  recipiunt  relationes,  XXII  382 
D',  429D',  privationes,  429 C,  C,  formae 
substantiales,  XX  39A,  40B,  D,  XXII 
119  A',  172  C,  mortalitas,  429  B',  nec 
peccatum  originale,  382C,  429C.  — 
Qusenam  intensio  vel  remissio  his  com- 
petat  quae  secundum  magis  et  minus  di- 
cuntur,  XXII  560A.  —  Aliquem  magis 
diligere  aliquid  accidit  tripliciter,  XXI 
276  A'. 

MAGISTER  in  historiis  (Petrus  Comestor, 
f  1178),  «  magnus  cantor  Parisiensis,  fra- 
ter  Magistri  Sententiarum  »,  XXII  407C, 
et  Historiae  scholasticae  auctor,  pluries 
citatur  :  de  opere  secundae  diei,  85  D,  de 
altitudine  montis  Olympi,  150C,  de  quo- 
dam  Alexandri  Magni  miraculo,  XXIV 
78  A,  etc.  (Migne  P.  L.,  t.  198.) 

MAGISTER  Sententiarum  (Petrus  Lombar- 
dus,  Italus,  1100-1164),  theologiae  doctor 


MAG 


365 


MAL 


et  Parisiensis  episcopus,  XIX  36,  47, 
libri  Sententiarum  auctor,  cujus  textus 
in  pracsenti  opere  illustralur,  «  vir  val- 
de  ingeniosus  ct  litteratus  »,  52  A,  nec- 
non  et  huniilis,  52B,  57D',  subtiliter 
discutiendo  et  magistraliter  dcclarando 
difficiliora  Scripturae  et  Palrum  loca,  3(5, 
multuni  eontulit  sapientiae  exaltationi, 
ibid.,  divina  produxit  in  lucem,  prout 
palitur  materiae  sublimitas,  46,  et  quasi 
stellas  in  ccelo  posuisse  dicitur,  47.  — 
Procedendi  formam  videtur  e  Damasce- 
no  accepisse,  XIX  100  B,  sed  saepeeadem 
repetit,  nec  perfecte  servatordinem  ma- 
teriae,  XXII  459 B'.  —  A  Joachim  abbate 
impetitus,  XIX  309A',  C,  et  a  Richardo 
de  S.  Victore,  310  B,  A',  fuit  a  Papa 
(Innocentio  III)  et  concilio  (Lateran.  IV) 
approbatus,  310A,  C.  —  Quandoque  No- 
minalium  sequitur  opiniones,  XX  552D, 
553  D',  597B,  et  in  multis  hodie  deseri- 
tur,  ut  quum  asserit  Spiritum  Sanctum 
esse  caritatem  qua  diligimus,  10A',  11 

A,  12  G,  13  D,  vel  caritatem  de  Deo 
praedicari  privative  tantum,  174C,  177 

B,  181 A,  B,  vel  Christum  in  triduo  mor- 
tis  fuisse  hominem,  XXIII  368D',  369 D', 
370B',  et  alia  hujusmodi,  XIX  144  A', 
XXI  333D,  XXII  385D',  403C,  409C, 
410  D',  414  B',  XXIII  368  B',  369  C,  D', 
370  B',  XXIV  92 C,  146 D,  quae  omnia  in 
modum  compendii  inveniuntur  collecta, 
XXV  613.  —  An  vere  senserit  de  ratione 
hominis  non  esse  unionem  animae  et 
corporis,  XXIII  369  C,  A',  nec  in  Christo 
animam  et  corpus  unquam  fuisse  unita 
formaliter,  372  D.  —  Cf  Sententia. 

MAGNANIMITAS  circa  magnos  honores  ver- 
satur,  XXIII  551 C.  —  Pro  materia  et 
objecto  habet  quodammodo  operationes 
aliarum  virtutum  sub  ratione  magni, 
XXIV  357  A',  et  ideo  pro  virtute  generali 
interdum  habetur,  XXIII  191  A.  —  Quo 
differat  a  spe,  XXIII  450 C. 

MAGNIFICENTIA  virtus  est  ad  vitam  acti- 
vam  pertinens,  quam  in  maximis  sum- 
ptibus  dirigit,  XXIII  550 D'. 

MAGNITUDO  alicui  tribuiturdupliciter,XX 


33 C,  el  magis  aequivoce  de  magnitudine 
molis  respectu  magniludiiiis  substaiiliaB, 
quam   respeclu  magnitudinis  virtualis, 

XXIV  256  C.  —  Omnibus  natura  con- 
stantibus  certa  est  magnitudinis  ratio 
et  mensura,  XX  581 D',  infra  quam  sal- 
vari  nequit  species,  XXIV  289  B',  et  ul- 
tra  quam  progredi  nequit,  XXI  88D', 
XXII  402B,  405D;  ideo  repugnat  corpus 
esse  magnitudine  infinitum,  XX  581 A, 

C,  C,  582  C,  quia  oportet  illud  formae 
propriae  aequari,  581  D',  sed  corpus  tale 
non  ideo  infinitum  esset  essentia,  581 
B'.  An  absque  rarefactione  ex  parvo  ma- 
gnum  quid  fieri  possit  virtute  naturae, 
XXII 165 C,  A',  aut  divina,  162D,  165C. 
—  In  spiritualibus  magnitudo  est  boni- 
tas,  ideo  tantum  magnitudinis  habet  es- 
sentia  spiritualis  quantum  perfectionis, 
XIX  412C.  In  Deo  igitur  est  magnitudo, 
scilicet  perfectionis  et  virtutis,  XX  104 

D,  105C,  quae  eadem  numero  est  in  divi- 
nis  personis,  105B,  et  dicitur  infinita, 
in  quantum  locum  attingeret  infinitum, 
si  esset,  106  D.  —  Cf.  Augmentum, 
Quantitas. 

MAHOMETUS  «  sceleratissimus  »,  XXI  459 
A,  Sarracenorum  legislator  (570-632),  in 
Alcorano  Deum  fatetur  omniscium  et  re- 
muneratorem,  XX  490  A,  item  mundum 
et  incepisse  tenet  et  aliquando  desitu- 
rum,  XXI  89B,  sed  omnia  de  necessitate 
evenire  contendit,  XX  484 A.  —  Stulte 
angelos  venereis  allici  dicit,  XXI  459A, 
et  sequacibus  carnales  delicias  in  para- 
diso  promittit,  XXV  276 A,  446  B.  —  Cf. 
Sarraceni. 

MALACHIAS,  inter  minores  Prophetas  ulti- 
mus,  an  repudium  permittat,  XXV  133B'. 

MALARBA,  Arabs  astrologus,  ex  motu  cce- 
li  finem  mundi  negat  posse  praesciri, 

XXV  256D. 

MALEDICTIO.  An  et  quatenus  Iiceat  alicui 
maledicere,  XXIV  513  D. 

MALEFICIUM.  Negare  maleficiorum  exsi- 
stentiam,  est  contra  Sanctorum  auctori- 
tatem,  XXV  142  D',  et  fidem  calholicam, 
143  A,  et  ex  infidelitate  procedit,  142  D', 


MAL 


366 


MAL 


item  est  contra  historiam,  quoniam  mul- 
tos  esse  maleficiatos  ex  experientia  con- 
stat,  143  C,  144B',  sic  Deo  permittente, 
imo  impellente,  sive  ob  maleficiatorum 
peccata,  sive  ad  aliorum  instructionem, 
144  C.  —  In  actu  generativee  maxime 
subrepit,  XXV  143D,  et  hoc  differt  im- 
potentia  ex  maleficio  ab  impotentia  ex 
natura,  quod  prior  est  respectu  unius 
vel  plurium  feminarum,  posterior  re- 
spectu  omnium,  143C,  C,  14SB.  —  Du- 
plex  est,  aliud  perpetuum,  quod  scilicet 
humano  modo  tolli  nequit,  nisi  per  aliud 
maleficium,  XXV  143C,  et  hoc  matrimo- 
nium  dirimit,  143B,  aliud  temporale, 
quod  conjugium  non  solvit,  143D;  ideo 
maleficiatis  conjugibus  concediturtrien- 
nii  spatium  ad  experiendum,  143C,  et  si 
sit  impotentia  perpetua  ex  maleficio, 
utrique  licet  alias  quasrere  nuptias,  143 
C,  145B.  —  Per  orationem  et  pceniten- 
tiam  auferri  potest,  XXV  145A,  sed  nefas 
est  illud  per  aliud  maleficium  tollere, 
143A',  144D',  et  potius  patienter  tole- 
randum  est,  145  A.  —  An  fieri  possit 
imago  maleficiens  simpliciter,  XXV  145 

B.  —  Cf.  Impotentia. 

MALITIA  est  corruptiva  finis,  XXI  374  D', 
ideo  peccans  ex  malitia,  ex  electione 
finis  perversi  peccat,  ibid.,  et  impceni- 
tens  dicitur,  375A,  D,  quia  poenitere 
nequit  nisi  remoto  habitu  malo,  375A. 
—  Contra  Aristotelem  demonstratur  ma- 
litia  daemonum  seu  substantiarum  sepa- 
ratarum,  XXI  304A'  et  s.  —  Quorumdam 
hominum  malitia  dicitur  naturalis,  quo- 
modo,  XXI  240D.  —  An  acluum  malo- 
rum  malitia  a  sola  prohibitione  veniat, 
XXII 498C,  A'.  —  Cf.  Peccatum. 

MALUM,  quo  a  defectu  differat  et  a  culpa, 
XXII  387  A.  —  Ex  se  non  est  res  subsi- 
stens,  XXI  49B',  nec  forma,  52A',  sed 
tantum  privatio  boni,  44B',  52A'.  cui 
opponitur  sicut  privatio  habitui,  XXII 
539 B,  non  totaliter,  sed  partialiter,  540 

C,  non  contrarie,  sed  disparate,  545  C, 
quia  non  nata  sunt  fieri  circa  idem  ob- 
jectum,  ibid.  —  Non   est   genus,  XXI 


42A',  52C,  nec  in  genere,  52A',  quo- 
niam  reduci  nequit  ad  primum  princi- 
pium  malum,  42A',  52D,  nec  proinde 
in  eodem  genere  est  cum  bono,  XXII 
545C,  et  inter  utrumque  potest  esse  me- 
dium,  539C,  540A',  543C.  —  Quum  ni- 
hil  sit,  ideam  propriam  non  habet  in 
Deo,  sed  ideam  dumtaxat  rei  malae  in 
qua  est,  XX  412  D',  et  per  se  non  cogno- 
scitur,  sed  per  exemplar  sui  oppositi, 
382  C,  id  est  per  privationem  boni,  382 
D,  vel  per  habitum  ei  oppositum  circa 
idem,  423A.  Malo  assignari  nequit  prin- 
cipium  malum,  XXI  42  A',  52  D,  non 
enim  esse  potest  malum  summum,  42  B, 
A',  43 A,  51 B',  52C,  378A',  C,  summo 
bono  oppositum  et  essentialiter  malum, 
51 C,  quod  sit  ceterorum  malorum  prin- 
cipium,  43 D',  44C,  sed  ex  bono  neces- 
sarie  oritur  et  non  subsistit  nisi  in  bono, 
43 B,  52D.  —  A  bono  igitur  est,  XXI  52 
D,  XXII  457  B,  non  in  quantum  bonum 
est,  sed  in  quantum  deficit  in  specie, 
modo  et  ordine,  XXI  52A',  XXII  457D, 
B'.  Sic  in  artificialibus  malum  ex  bono 
venit  ex  defectu  intenti,  XXII 458  D,  ma- 
teriae  aut  instrumenti,  458A',  in  morali- 
bus,  ex  defectu  intenti,  id  est  volunta- 
tis,  458B',  aut  instrumenti,  id  est  virium 
inferiorum,  458D',  et  causam  habet  non 
effectivam,  sed  defectivam,  XXI  52A', 
XXII  456A',  458D',  defectum  nimirum 
voluntatis  ad  aliquid  actu  se  indebite 
convertentis,  ut  causam  proximam,  459 
B,  voluntatis  ipsius  vertibilitatem,  ut 
causam  remotam,  459A,  A'.  —  Causam 
itaque  non  habet  per  se  agentem,  XXI 
44  C,  52A',  sed  per  accidens-  in  effecti- 
bus  causarum  per  se  agentium  incidit, 
ibid.,  quum  enim  causa  mali  sit  bonum 
deficiens,  XXIV  385B,  dupliciter  contin- 
gere  potest,  secundum  relationem  in 
finem  et  secundum  aptitudinem  rela- 
tionis  in  finem,  435B'. 

Quum  malum  sit  corruptio  boni,  tot 
sunt  malaquot  bona  quae  corrumpunlur, 
XXII  478  B',  scilicet  malum  naturae, 
quod  est  corruptio  formae,  478  C,  et  in 


MAL 


367 


MAL 


creaturis  rationalibus  dicitur  malum  poe- 
nao,  479A,  maltiin  opcrationis,  quod  in 
naturalibus  agentibus  dicitur  pcccatum, 
478C,  et  in  rationalibus  culpa,  478D', 
malum  fortunae,  quod  ad  maluin  naturaa 
reducitur,  478B',  479B'.  —  Item  aliler 
est  malum  in  intellectu,  aliter  in  volun- 
tate,  XXII  520 C,  in  intellectu  sub  ra- 
lione  falsi,  522 D',  quum  scilicet  rem 
apprehendit  aliter  quam  esl,  521 A,  in 
voluntate  sub  ralione  mali,  522D',  quum 
iertur  in  rem  malam,  520 D',  523  C.  — 
Item  aliud  est  malum  in  se,  quod  potest 
fieri  bene,  aliud  malum  secundum  se, 
quod  ex  sua  natura  est  malum  et  nun- 
quam  fieri  potest  bene,  XX  643  C.  —  In 
rationalibus  duo  praecipue  sunt  mala, 
eulpaa  et  pcenae,  XXI  242  C,  XXII  478B', 
479B,  ex  quibus  primum  est  in  arbitrio 
tam  ut  in  agente  quam  ut  in  recipiente, 
285D,  et  malo  poenae  pejus  est,  quia  et 
magis  caret  participatione  bonitatis,  504 

B,  et  magis  directe  honori  divino  contra- 
riatur,  504 A'.  —  Cf.  Culpa,  Pcena. 

Accidit  omnia  participare  malum, 
praeter  unum,  XIX  405C,  id  est  Deum, 
XX  423  B',  quia  bono  universali  nullum 
malum  annexum  esse  potest,  XXI  240A, 
in  creaturis  autem  accidit,  quia  bono 
particulari  contingit  malum  esse  anne- 
xum,  ibid.  —  Et  quidem  nulla  creatura 
creari  potest  mala,  quia  cuncta  opera 
Dei  oportet  esse  bona,  XXI  238  B,  D', 
242  C,  et  ordinata,  238B,  alioqui  ipso- 
rum  malitia  in  auctorem  redundaret,  244 
B;  item  nulla  naturaliter  est  mala,  240 

C,  D,  sed  tendendo  ad  bonum  particulare, 
per  accidens  ad  malum  aliquod  particu- 
lare  declinare  potest,  240B,  A'.  —  Malum 
naturse  in  ccelestibus  locum  non  habet, 

XX  499 A',  sed  in  generabilibus  etcorru- 
ptibilibus  invenitur,  ibid. ;  in  pauciori- 
bus  accidit  malum  quoad  naturalia,  XX 
500  D,  et  angelos,  500  A',  sed  in  pluribus 
quantum  ad  homines,  ibid.  ;  quantum- 
cumque  autem  multiplicetur  in  mundo, 
bono  nunquam  praevalet  nec  praevalebit, 

XXI  361 C,  quia  etsi  bonum  semper  mi- 


nuat,  illud  totaliter  consumcrc  ncquit, 
44A,  alioqui  se  ipsum  destruerel,  51 D'. 

In  malo  duo  considcrantur,  res  seu 
operatio  deformationi  subjecta,  et  delor- 
milas  ejus,  XX  631  B,  seu  natura  et  pri- 
vatio,  631 C;  et  quoad  primum  tantum 
veritatem  habet  et  est  realiter,  631 B,  D, 
et  potest  appeti,  630D;  imo  nunquam 
appeterctur  nisi  bonum  cui  conjungitur 
magis  videretur  desiderabile  quam  bo- 
num  quo  privatur,  630A'.  —  Similiter, 
quum  malum  causa  alicujus  esse  ne- 
queat  nisi  peraccidens,  XXI  44  A,  ad  de- 
corem  universi  non  confert,  XX  634A, 
635A,  636D,  639B',  nisi  per  accidens,  in 
quantum  alicui  cooperatur  quod  de  uni- 
versi  perfectione  consistit,  635B,636A', 
639  B'.  Malum  ergo  ut  sic  non  est  appe- 
tibile,  XX  630D,  et  mala  fieri  absolute 
loquendo  non  est  bonum,  629  C,  630  D', 
632B.  —  Sed  quia  mala  sunt  queedam, 
ut  naturarum  fallibilitas,  XX  635 D',  et 
elementorum  corruptibilitas,  quibus  ma- 
jorem  perfectionem  acquirit  mundus, 
635A',  C,  et  virtus  rationem  meriti  et 
praemii,  634A,  638B,  si  mala  fieri  sim- 
pliciter  non  sit  bonum,  630  B,  638 D', 
per  accidens  bonum  est  malum  esse 
boni  occasionem,  630  A,  et  ob  hoc  alicui 
mala  fieri,  631 A,  632B.  Tripliciter  au- 
tem  accidit  ex  malo  fieri  bonum,  per 
modum  causee,  casus  et  occasionis,  XX 
630 B,  631 A',  quae  diversam  habent  ordi- 
nationem  ad  bonum,  632  A.  —  Multis 
ergo  de  causis  a  Deo  permittuntur  mala, 
XX  498A,  quia  multipliciter  ordinabilia 
sunt,  636A,  et  aliquo  modo  conducunt 
ad  bonum  universi,  499B',  501 A',  502A, 
D,  et  sapientis  est  providentiae  quaedam 
permittere  mala,  ne  multa  impediantur 
bona,  502 A,  524  B',  538  C,  541 A'.  Nulla 
autem  fieri  permitteret  Deus  mala,  XXI 
348B',  nec  malos  futuros  fecisset,  nisi 
bona  inde  eventura  nosset,  352  B,  et 
nisi  sciret  et  posset  inde  elicere  bonum, 
XXII  219  D,  248 D. 

Malum  culpa?  malum  est  et  quoad  susti- 
nentem  et  quoad  inferentem,  XXI  242C, 


MAL 


368 


MAN 


et  quum  sit  vituperabile,  238B,  nec  or- 
dinabile  nec  Deo  acceptum,  238C,  nec 
directe  conferat  ad  bonum  universi,  237 
B*,  244B',  non  est  a  Deo,  238  C,  nisi 
permissive,  242D,  el  fit  praeter  volunta- 
tem  Dei  consequentem,  XX  634B',  quia 
nec  illud  vult  fieri,  nec  illud  operatur, 
nec  impedit,  634  C,  B',  639C,  sed  illud 
fieri  sinit  tantum,  nec  injuste,  633A', 
637 B,  A',  C,  quoniam  multipliciter  per 
potentiam  Dei  ordinatur  ad  bonum,  634 
B',  637B',  639A'.  —  Sub  scientia  Dei 
cadit,  XX  382A,  383C,  quae  illud  novit 
per  contrarium,382B,  seu  per  defectum 
ejus  in  essentia  divina,  423C,  et  quidem 
sub  scientia  practica,  388 D',  quoniam 
in  ipso  salvatur  ratio  scientiae,  607B,  non 
autem  sub  potentia  et  voluntate,  quoniam 
in  ipso  deficit  earum  ratio  et  dignitas, 
607B,  C.  —  Malum  poenae  malum  est 
quoad  patientem,  sed  bonumesse  potest 
quoad  inferentem,  XXI 242C,  et  a  Deo  est 
inquantum  bonum,242D;  in  hominibus 
ad  bonum  praemii  ordinatur,  XX  498C, 
502A,  A',  in  brutis,  ad  bonum  naturae, 
499  B,  C.  —  Malum  ergo  culpae  nullo 
modo  Deus  velle  potest,  XX  630 B',  632 
D',  nec  praecipere,  643C,  nec  etiam  ma- 
la  pcenae  aut  naturae  per  se,  632 D',  aut 
voluntate  beneplaciti,  632A',  sed  tantum 
per  accidens,  630B',  632  D',  aut  volun- 
tate  signi,  632A',  in  quantum  ex  ipsis 
sequitur  majus  bonum  quam  illud  quod 
per  ea  privatur,  633  A,  et  malum  quod- 
cumque  est  contra  ejus  voluntatem  an- 
tecedentem,  praeter  voluntatem  conse- 
quentem,  645B.  —  Mali  culpae  Deus  nullo 
modo  causa  est,  XXV  465A',  quamvis 
actioni  malae  cooperatur,  in  quantum 
actioni,  XXII  497A',  498B,  B',  499C, 
500C,  B',  C,  malorum  pcenalium  dicitur 
auctor,  XXV  465 B',  in  quantum  rebus 
in  se  bonis  ad  nocumentum  vel  flagellum 
utitur,  XXI44D',  sed  proprienullius  mali 
est  auctor,  sed  ordiuator  tantum,  XXII 
431B',  et  hujus  vitae  mala  non  nisi  ori- 
ginali  peccato  tribuenda  sunt,  378  C, 
379  C,  A',  B'. 


An  et  quomodo  malis  utendum  sit, 
XIX  110  B,  111 A.  —  Scire  malum  non 
est  malum,  sed  bonum  et  nobile,  XX 
607B.  —  Malum  ut  sic  nemo  appetere 
potest,  XXV  397  A',  nisi  sub  ratione  ali- 
cujus  boni,  397  B',  propter  quod  esse 
praeter  voluntatem  dicitur,  XXII  553C, 
et  contra  voluntatem  ut  naturam,  XXIII 
529C.  —  Semper  sustinendum  est  minus, 
et  majus  fugiendum,  XXV  94B  ;  porro 
inter  spiritualia  mala,  pessimum  est  pec- 
catum,  quod  proinde  nullius  pcenae  metu 
committere  licet,  94D,  inter  corporalia, 
majora  censentur  mors,  verbera,  deho- 
nestatio  per  stuprum,  et  servitus,  94A', 
propter  quae  alia  minora  sustineri  pos- 
sunt,  ibid.  :  etsi  enim  nunquam  facien- 
da  sint  mala  ut  eveniant  bona,  tolerari 
potestminus  ut  removeatur  majus,  XXV 
131 C.  —  Cf.  Peccatum. 

MANDUCATIO.  Vide  Cibus,  Comestio,  Com- 
munio. 

MANE  quid  spiritualiter  significet,  XXI 
297  A,  A',  299  C,  300 B'.  In  cognitione 
angelica  a  mane  hujus  visibilis  lucis 
differt,  XXI  297 C.  —  Matutina  ab  Augu- 
stino  vocatur  cognitio  rerum  in  Verbo, 
XXI  296 C,  A',  297B,  B',  XXII  28 A',  et 
duplex  est,  juxta  quosdam,  XXI  296C, 
299 B',  imo  triplex,  299  C.  —  Vespertina 
cognitione  praestantior  est,  XXI  298  B, 
quia  clarius  videtur  res  in  Deo  quam  in 
se  ipsa,  299C.  —  An  et  quomodo  fuerit 
in  angelis  ante  confirmationem,  XXI 
296D,  D',  299B',  300C,et  in  daemonibus 
ante  lapsum,  295 D',  296 B',  D',  299 B',  D', 
300A,  D',  301 A';  an  in  daemonibus  per- 
maneat,  296  D,  299  D',  301  B.  —  Cf. 
Cognitio. 

MANES,  seu  Manichaeus,  Persa  presbyter 
(240-274),  et  haeresiarcha,  «  stultus  et 
impius  »,  XXI  45  D',  «  stolidissimus  », 
51 A,  et  «  insipientissimus  »,  51  C,  duo 
aeterna  rerum  principia  inter  se  pugnan- 
tia  inepte  posuit,  43A,  in  hoc  deceptus 
quia  prius  scire  voluit  unde  sit  malum 
quam  quid  sit  malum,  49B'.  —  Hunc 
errorem   pessimum    omnibusque  pejo- 


MAN 


369 


MAH 


rem,  XXI  46  A,  <[ui  fidei  contrariatur  et 
rationi,  45C,  omnipotentiam  Dei  coar- 
ctal  et  divinam  circumscribit  essen- 
tiam,  45D',  qui  falsa  pietatis  specie  mul- 

tos  decepit  simplices,  45C,  50A,  e  Py- 
thagora  videtur  accepisse,  43  C,  seu 
potius  a  diabolo,  40  A.  — Multiplicia 
ejus  deliramenta  exponuntur,  XXI  50 
B,  D'. 

Maniclia?i,  Manelis  discipuli,  duos  po- 
ncbant  deos,  alterum  lucis,  auctorem 
bonorum,  XX  499  A,  cui  subjecta  sunt 
incorporalia,  444  C,  alterum  tenebra- 
rum,  auctorem  malorum,  499A,  quem 
corporeum  dicebant,  in  regione  tene- 
brosa  et  ignea  habitantem,  XXI  50B', 
qui  fuit  deus  V.  T.,  153  A,  a  quo  creata 
sunt  omnia  corporalia,  XXV  61 C,  et 
appetitus  sensibiles,  XXIII  310D,  et  qui 
corporalibus  dominatur,  XX  444  C.  — 
Item  duos  docebant  esse  mundos,  lucis 
nempe  et  tenebrarum,  XXI  50B,  96  D, 
et  mundum  a  tenebris  incepisse,  153A, 
daemones  esse  naturaliter  malos,  407B', 
animas  humanas  simul  in  principio  fa- 
ctas  in  ccelo  peccasse,  et  inde  in  corpora 
velut  in  carceres  detrusas  esse,  XXII 
140B',  ubi  peccata  vitare  non  possunt, 
356B'.  —  Christo  non  concedebant  nisi 
phantasticum  corpus,  XXIII  78B'. 

MANIFESTATIO.  Non  manifestans  quando- 
nam  ad  restitutionem  teneatur,  XXIV 
398 D'.  Cf.  Apparitio,  Revelatio. 

MANNA  figura  fuit  Eucharistiae,  XXIV  208 
D',  209A',  C,  D'. 

MANSIONES  in  ccelo  quosdam  felicitatis 
gradus  designant,  sumpta  metaphora  ex 
motu  locali,  XXV  410  D,  et  ex  parte  Bea- 
torum  sumuntur,  410B,  ita  ut  electis 
una  sit  domus  ex  unitate  objecti,  seu 
divinae  essentiae  quae  videtur,  multae 
mansiones  ex  varietate  subjectorurn  qui 
vident,  410A'.  —  Penes  gradus  caritatis 
distinguuntur,  et  quidem  quoad  princi- 
pium  propinquum,  penes  gradum  cari- 
tatis  patriae,  quae  dispositionem  dat 
agentibus,  XXV  410  B',  quoad  princi- 
•  pium  remotum,  penes  gradum  caritatis 
T.  25MS. 


via\  quii'  iiicri  I  iiiii  dal  actionibus,  410C. 
MANSUETUDO  cur  inter  cardinales  virtu- 

tes  non  numeretur,  quum  moderelur 
irascibilem,  XXIII  5231)'. 

MANUS  organum  est  organorum  in  ope- 
rando,  sicut  lingua  in  exprimendo,  XXV 
28A'.  —  Pedibus  debiles  rnanus  firmis- 
simas  habere  solent,  et  una  manu  infirmi 
altera  amplius  valent,  XXI  404  C.  —  In 
manu  Dei,  scilicet  in  Verbo,  contineban- 
tur  omnes  creaturaj,  qua  manu  amoris 
clave  aperta,  omnes  in  esse  prodie- 
runt,  XXI  32.  —  Per  impositionem  ma- 
nus  episcopi  datur  ordinandis  plenitudo 
gratiae,  ideoque  solis  presbyteris  et  dia- 
conis  impertitur,  XXV  27 A'.  —  Quid  sit 
munus  a  manu,  XXV  49B,  et  quando- 
nam  in  hoc  committatur  simonia,  49C. 

MARCION,  Sinopicus  presbyter  et  haeresr- 
archa  n'  saeculi,  ante  Manichaeos  docuit 
daemones  esse  malos  naturaliter  et  a  te- 
nebrarum  principe  creatos,  XXI  407  B'. 
—  Marcionitae,  hujus  asseclae,  duo  rerum 
prima  principia  admittebant,  XXI  45C. 

MARCUS,  haereticus  n'  saeculi,  Valentini 
discipulus,  suam  de  duobus  contrariis 
principiis  doctrinam  a  pristinis  philoso- 
phis  mutuatus  est,  XXI 45 C.  —  Marciani, 
ejus  sequaces,  Christum  corpus  de  ccelo 
attulisse  asseverabant,  XXIII  78  B', 

MARE.  Aqua  ejus  salsa  est  in  superficie  ex 
alteratione  elementorum,  sed  in  profun- 
do  dulcis,  XXII  84  D';  ad  praesentiam 
lunae  excrescit,  96C,  quia  in  directum 
iunae  ascendit,  97B',  et  motum  ejus  se- 
quitur  per  gyrum  terrae,  97  C;  cur  bis 
in  die  fluat  et  refluat,  97  D'.  —  Duo  sunt 
maria  praecipua,  scilicet  Magnum,  quod 
ex  Oceano  ab  occasu  fluit  ad  meridiem, 
XXII  155B,  et  Mediterraneum,  quod  per 
mediam  terram  usque  ad  orientem  dif- 
funditur,  155  B,  C,  et  transit  in  Ocea- 
num,  155  D.  Mare  magnum  totam  ambit 
terram,  XXII  150  D',  155  B,  et  cum  om- 
nibus  fluminibus  et  particularibus  ma- 
ribus  communicat,  85  D',  quia  ex  eo 
oriuntur  maria  et  flumina  universa,  152 
C,  et  quidquid  est  aquae  super  terram, 
24 


MAR 


370 


MAR 


84D'.  —  Sub  sequinoctiali  circulo  dici- 
tur  esse  mare  salsissimum  et  non  com- 
meabile,  XXII  151 D'.  —  Mystice  ma- 
re  est  imago  mundi,  XIX  44.  —  Cf. 
Oceanus. 

MARIA  (Sa)  ^Egyptiaca  in  solitudine  per 
multos  annos  Eucharistia  caruit,  XXIV 
340  D'.  In  Vitis  Patrum,  lib.  I. 

MARIA  (Sa)  Virgo,  Mater  Christi,  de  stirpe 
regali  fuit  ex  patre,  de  sacerdotali  ex 
matre,  XXV  102  R,  et  velut  confinium 
inter  utrumque  Testamentum,  101 A. 

Conceptio.  An  originale  peccatum  in- 
currerit  unquam,  affirmant  plerique, 
XXIII 90  A',  97 C,  nam  ante  conceptionem 
sanctificari  non  potuit,  91 C,  quum  non- 
dum  esset,  91 C,  nec  in  parentibus,  ibid., 
nec  in  conceptione,  91 R',  quia  quod  ge- 
neratur  in  generatione  necessario  con- 
trahit  peccatum,  ibid.,  et  conceptio  ipsa 
sanctificari  nequit,  92R,  quum  nullus 
simul  et  in  eodem  instanti  esse  possit  in 
peccato  et  gratia,  97  D';  nec  quoad  car- 
nem  sanctificari  potuit  ante  animae  infu- 
sionem,  92  D,  quoniam  caro  non  est 
gratiae  capax  nisi  per  animam,  92A', 
93R,  nec  ullo  modo  sanctificari  potuit 
parentum  gratia,  93  C  :  manet  ergo  ut 
post  animae  infusionem  sanctificata  sit, 
91 C  —  Potuissetquidem  in  ipsa  animse 
infusione  ita  sanctificari  ut  originalem 
non  incurreret  noxam,  XXIII  94  C,  D, 
ipsam  tenente,  ne  caderet,  gratia  Chri- 
sti,  94R',  sed  communior,  rationabilior 
et  securior  tenet  sententia  ipsam  in  ori- 
ginali  fuisse  conceptam,  94C,  95D,  et 
ab  eo  in  utero  matris  mundatam,  incer- 
to  tempore,  95C,  sed  ante  nativitatem, 
92R',  95  C,  ante  sextum  mensem,  97 C, 
et  probabilius  quam  primum  post  ani- 
mationem,  97 A',  98A;  nec  refert  quod 
de  sterili,  mediante  Spiritu  Sancto,  con- 
cepta  sit,  quia  inde  non  tollitur  pecca- 
tum,  93 A'.  —  Contra  quam  tamen  opi- 
nionem  tenet  Cartusianus  R.  Virginem 
nunquam  originali  subjacuisse  peccato, 
XXIII  98D,  quia  eam  constat  a  multis 
generalibus  legibus  fuisse    exemptam, 


98 R',  et  Dei  Matrem  quandoque  diaboli 
fuisse  filiam  horribile  est  dictu,  98 A', 
et  piissimum  Filium  minime  deceret, 
98C.  —  Cf.  Conceptio. 

Sanctitas.  Sed  quidquid  sit,  multo  emi- 
nentius  in  utero  sanctificata  est  quam 
R.  Joannes  Raptista,  XXIV  130 D.  —  Imo 
tripliciter    sanctificata    fuisse    dicitur, 

XXIII  97R';  primo  in  utero  matris,  ubi  a 
peccato  originali  quantum  ad  maculam 
et  reatum  purgata  fuit,  95C,  et,  juxta 
quosdam,  a  fomite  aut  totaliter  aut  par- 
tim  liberata,  92 C,  93 A,  95D',  96R;  se- 
cundo  in  conceptione  Filii,  qua  fomes 
penitus  ab  ea  sublatus  est,  92  C,  cum 
corruptione  naturee,  96C,  97R';  tertio  ex 
inhabitatione  Christi  in  ea,  qua  in  bono 
perfectionis  confirmata  est,  97  C.  — 
Quantum  ad  naturam  et  gratiam  totum 
illud  habuit  quod  recipere  capax  fuit 
rationalis  creatura,  XX  59  R,  C,  propter 
quod  dicitur  gratia  plena,  XXIII  227  C, 
et  pro  conditione  melior  esse  non  po- 
tuit,  XX  575  R',  sed  capacior  creari 
potuisset,  576  R,  quia  non  secundum 
possibile  absolute  recepisse  videtur,  XXI 
562  A',  R',  sed  quantum  condecuit  dum- 
taxat,  562C,  et  reapse  ejus  gratia  multo 
minor  est  quam  gratia  Filii,  XIX  570  A, 
XXI  562R'.  —  Post  Deum  igitur  omnes 
Sanctos  antecellit,  XX  595A',  et  ea  re- 
splenduit  puritate  qua  major  sub  Deo 
nequit  intelligi,  595D',  quoniam  divina 
maternitas  quodammodo  infinitam  ipsi 
contulitdignitatem,595D. —  Juxtaquos- 
dam  ex  speciali  pri  vilegio  confirmata  est 
in  gratia,  XXII 212C,  et  soli  inter  Sanctos 
ipsi  concessum  est  fomitem  habere  pe- 
nitus  exstinctum,  423 D',  427 R,  D,  et  a 
concupiscentiae     corruptione     liberari, 

XXIV  566 D',  et  in  S.  Spiritus  charismate 
adeo  est  firmata,  ut  a  peccato  quolibet 
immunis,  originali  et  actuali,  XX  596A, 
ne  venialiter  quidem  peccare  potuerit, 
638R,  XXUI  95C,  96C.  At  contra,  juxta 
alios,  in  gratia  minime  confirmala  est, 
XXIII  95A',  et  in  ipsa  mansit  carnis  fce- 
ditas,  et  ex  consequenti  carnis  pcenalf- 


MAR 


371 


MAB 


talcs,  041)',  el  caro  ejus,  anlc  Chrisli 
incarnationem,  peccato  fuil  obnoxia,  96 
B',  106  B,  A',  renitente  Cartusiano,  106 
A,  A',  cum  aliis,  10BD',  107B,  A';  ideo 
si  ante  Filii  passionem  obiisset,  ad  lim- 
bum  cum  patriarchis  descendisset,  96 
A',  quia  in  ipsa  remanebat  reatus  natu- 
rae,  96  B'.  —  Cf.  Confirmatio. 
Dignitas.  B.  Virgo  etsi  gratia  plena, 

XIX  569 A,  B,  viatrix  erat  et  in  gratia 
proficiebat,  569C,  quia  non  sic  repleta 
erat  ut  proficere  nequiret,  569D';  et  quia 
proficere  poterat,  XXI  549C,  D',  ange- 
lum  habuit  custodem  de  ordine  Archan- 
gelorum,  id  est  Gabrielem,  549C,  550A. 
—  Fidem  habuit  certissimam,  XXIll  421 
B',  qua  cerlitudine  non  obslanle,  fidei 
meritum  non  amisit,  XIX  66A',  spem 
sine  conditione,  XXIII  452  B',  caritalem 
perfectiorem  quoad  habitum,  etiam  in 
hac  vita,   caritate  omnium   Beatorum, 

XX  49B';  et  quia  in  ipsa  rationi  prorsus 
subjecta  erat  sensualitas,  662 D',  in  omni 
actione  et  passione  merebatur,  ibid.  — 
Licet  nullam  a  propria  carne  pugnam 
senserit,  XXV  440  D',  quum  ab  omni 
fomitis  inclinatione  fuerit  immunis,  441 
A,  et  sine  difficultate  ulla  continuerit, 
440  B,  virginalem  tamen  meruit  aureo- 
lam,  quia  pugnam  habuit  a  dsemoniis, 
441 A.  —  An  confiteri  potuerit,  XXIV 
485  A.  —  Ob  hoc  potissime  voluit  Chri- 
stus  eam  suae  passioni  interesse,  ut  sibi 
et  peccatoribus  gloriam  mereretur,  XX 
663  A,  et  ideo  Christo  compatiendo  me- 
ruit,  662A',  etsi  naturaliter  nollet  eum 
pati,  653 A';  naturali  enim  voluntate  de 
passione  dolebat,  656C,  662B',  sed  de- 
liberata  rationis  voluntate  gaudebat, 
656C,  663C,  D',  simul  Filio  compatiens, 
et  Filium  offerens  pro  mundi  salute,  663 
B'.  Quo  sensu  dicatur  in  passione  dubi- 
tasse,  XXIII 93 B',  96D'.  —  Post  Filii  con- 
ceptionem  Deo  consecrata  fuit,  XXI  392 
A',  saepius  ad  visionem  S.  Trinitatis  per 
speciem  rapta,  XIX  569C,  et  visibili  S. 
Spiritus  visitatione  recreata,  non  modo 
in   die  Pentecostes,  569  D',  sed  et  aliis 


temporibus  frequenter,  569B',  unde  sa> 
pins  tam  copioso  lumine  circumdata  vi- 
sa  est,  ibid.,  ul  quasi  Deitas  appareret, 
569A',et  tam  sublimi  repleta  est sapien- 
tia,  ut  scriptiset  verbismultosdocuerit, 
509,C,  Lucae  evangelista?  Incarnationis 
revelaverit  mysteria,  et  centum  viginti 
virginum  collegium  instituerit  et  rexeril, 
ibid. 

Virgini/as.  B.  Virgo  virginitatis  vo- 
tum  emisisse  creditur,  XXV  100D',  ob 
varias  rationes,  103  C,  sive  absolute, 
ut  vult  Scotus,  103A,  sive  potius  sub 
conditione,  si  sibi  liceret,  101 A,  103  D', 
et  ita  votum  emisit  non  solenne,  sed  sim- 
plex,  101 D,  quo  non  obslante,  valide 
nupsit,  quia  simpliciter  nubere  voluit, 
101 A'.  —  Variis  enim  de  causis  decuit 
illam  esse  viro  matrimonialiter  junctam, 
XXV  101 B,  D',  102  C,  v.  g.,  ut  sicut 
adultera  non  lapidaretur,  101 D',  102A, 
et  falleretur  diabolus,  101 B',  C.  —  Sed 
contrahendo  cum  B.  Joseph,  non  con- 
sensit  proprie  in  carnalem  copulam,  XXV 
89  B',  nec  explicite  nec  implicite,  89C, 
nec  in  universali  nec  in  particulari,  91 
D',  nec  absolute  nec  sub  conditione,  89 
D',  sed  in  proprii  corporis  traditionem 
dumtaxat,  90A,  quam  ad  effectum  nun- 
quam  deducendam  esse  sciebat,  sive  ex 
revelatione  divina,  90B,  91 B',  101 A',  103 
C,  sive  ex  ipsius  Joseph  testificatione, 
90B,  D;  et  sic  matrimonium  contrahere 
intendit,  90  D,  et  vere  contraxit,  91 B'. 
Nee  unquam  conjugium  consummavit, 
XXV  102B',  aut  filios  prseter  Christum 
habuit,  103  A,  sed  virgo  ante  partum, 
in  partu  et  post  partum  perstitit,  102B', 
quapropter  adolescentula  et  alrna  in 
Scriptura  dicitur,  XIX  44. 

Maternitas.  An  et  quomodo  mater  Dei 
meruerit  fieri,  non  una  est  sententia, 
XXIII  117  A';  juxta  enim  Bonaventuram, 
Dei  Filium  concipere  meruit,  de  con- 
gruo  ante  annuntiationem,  de  digno 
post  annuntiationem,118B,D',nunquam 
vero  de  condigno,  H8C;  juxta  Thomam, 
nullo  modo  meruit,  sed  supposita  Incar- 


MAR 


372 


MAR 


natione,  meruit  de  congruo,  H9D',  ita 
ut  magis  in  ea  quam  in  alia  fieret,  120  A. 
—  Inepte  fabulantur  mathematici  eam 
ex  influxu  constellationum  parere  po- 
tuisse,  XXII  102A',  103C,  109A',  C,  vel 
ad  conceptionem  astronomica  potestate 
fuisse  habilitatam,  103 D,  104B. — An  ad 
Christi  conceptionem  active  cooperata 
sit,  negant  Thomas  et  alii,  quia  natura- 
liter  mater  in  generatione  patiens  est, 
XXIII 99 C,  ad  formaj  eductionem,  100  A, 
nec  B.  Mariae  videtur  supernaturaliter 
data  fuisse  virtus  magis  activa  quam 
ceteris  mulieribus,  100D,  101  D,  nihil 
ergo  active  ad  conceptionem  Christi  con- 
tulit,  101 A,  sed  materiam  dumtaxat  et 
fomentum  loci  et  caloris,  99  C,  D,  100  D', 
101  D;  affirmant  Bonaventura  et  alii, 
101  D,  102  D,  quia  naturaliter  active  co- 
operatur  mater,  101 D',  et  supernatura- 
liter  B.  Virgini  collata  est  virtus  activa, 
non  ad  ullimaj  formse  eductionem,  100A, 
sed  ad  prolis  productionem,  102B.  —  In 
utero  ejus  in  instanti  conceptum  est 
corpus  Chrisli,  XXIII  84B,  sed  in  conce- 
ptione  tria  sunt ;  motus  sanguinis,  cor- 
poris  formatio  et  augmentum,  84  C, 
quorum  nec  primum  nec  tertium  fieri 
potuerunt  instantanee,  juxta  Thomam, 
84 D',  contradicente  Scoto,  86 A,  sed  se- 
cundum  solummodo,  scilicet  formatio 
corporis,  84D',  ideo  momentum  non  est 
assignare  ultimum  quo  B.  Virginis  san- 
guis  fuerit  sanguis,  et  primum  quo  fue- 
rit  caro  Christi,  85B.  —  Vere  ergo  est 
mater  Christi,  sicut  aliae  matres,  juxta 
Thomam,  XXIII 102 D',  magis  quam  aliae, 
secundum  Bonaventuram,  quia  tota  pue- 
ri  substantia  ex  ea  est,  102C.  Et  quum 
illa  tantum  generatio  dicatur  naturalis 
quos  fit  ex  agente  naturali  et  naturali 
materia,  XXIII  102  B',  in  conceptione 
Christi  unum  saltem  miraculum  est, 
juxta  Thomam,  100D',  quia  si  naturalis 
fuit  materia  ministrata,  supernaturalis 
fuit  virtus  agens,  102  D',  103A,  XXIV 
454C,  duplex  miraculum,  secundum  Bo- 
naventuram,  quia  supernaturalis  fuit  et 


materise  virtus,  XXIII  102B ;  quibus  addi 
potest  tertium,  quod  scilicet  in  conce- 
ptione  ab  omni  corruptione  immunis 
fuit  genitrix,  XXII  199B.  —  Etsi  vera  sit 
mater  Christi  et  mater  Dei,  potius  dici- 
tur  Oeoxdxov  quam  XpiaroTdxov,  in  Nesto- 
rianee  luereseos  detestalionem,  XXIII 
117  A,  C.  An  ex  ea  nata  sit  Christi  natu- 
ra,  sive  divina,  XXIII  180  A,  C,  D,  182B, 
sive  humana,  179C,  180A',  C,  182A. 

—  Cf.  Christus,  Conceptio. 
Assumptio.  Ad  ccelum  non  modo  cry- 

stallinum,  sed  empyreum  assumpta  esse 
creditur,  XXIII  393D,  ubi  a  dextris  Dei 
adsistere  dicitur,  392  D,  seu  potius  ad- 
stare,  362 A',  super  omnes  angelorum 
choros  exaltata,  XXI  509B,  A',  et  per  se 
constituens  ordinem,  483  C.  —  Sera- 
phim  ipsos  illuminare  potest,  XXI  494C, 
506C,  et  quotquot  sunt  infra  Christum, 
564B,  quoniam  anima  ejus  in  esse  glo- 
rise  superior  estexsistentia  primi  angeli, 
143  C;  quapropter  in  eam  prospicere 
desiderant  angeli,  564 B,  et  in  visione 
ejus  summe  delectantur  Beati,  et  magis 
adhuc  post  judicium  delectabuntur,  XXV 
477 B,  quia  tantum  glorise  habet  quantum 
suscipere  potest  creatura  non  hyposta- 
tice  Deo  unita,  XX  50C,  ideo  ipsi  ascen- 
denti  omnes  in  occursum  ejus  descen- 
disse  dicuntur  Beati  uteam  introducant, 
XXV  326  C.  —  Licet  extensive  mereri 
amplius  possit  Ecclesia,  amplius  potest 
B.  Virgo  intensive,  XXIII  119  A.  Utrum 
in  inferno  misericordia  ejus  aliquantu- 
lum  recreentur  damnati,  XXV  332 C,  D. 

—  Plus  eam  diligere  debemus  quam  nos 
ipsos,  XXIII  483C,  492B. 

MARS  planeta  plus  minusve  distat  a  terra, 
XXII  65A'.  —  Calidus  et  siccus,  cali- 
dum  ustivum  movet  ad  consumendum 
generationis  impeditiva,  XXII  95  D'.  — 
Ab  astrologis  diffamatus  est  tanquam 
malevolus  et  infortunatus,  XXII  98 C, 
sed  perperam,  98 D,  ex  se  enim  influere 
dicitur  magnificentiam  et  justam  indi- 
gnationem,  98D',  et  si  movet  ad  iram, 
non  necessitat,  XX  504C. 


MAT 


373 


MAT 


MARTIALIS  (S.),  Petri  discipulus  et  Leino- 
viconsis  episcopus,  mortuum  baculi  ma- 
gislri  sui  virtute  a  mortuis  suscitavit, 
XXIV  337 IV.  (30  junii.) 

MARTIANUS  (Capella),  Arar  grammaticus 
v'  ssBculi,  cx  quatuor  elcmentis  totum 
constare  muudum,  XXII  58C,  59C,  et 
sub  polo  arctico  temperata  esse  loca 
dicebat,  155  D'. 

MARTINDS  (S.),  Turonensis  episcopus 
(310-307),  multa  praecipiendo  egit  mira- 
cula,  XXIII  299B,  et  nonnullos  defunctos 
ab  inferno  eduxisse  dicitur,  XXV  331  D'. 
—  Sibi  frequenter  apparuisse  B.  Virgi- 
nem  et  alios  Sanctos  testatus  est,  XXIII 
390 B.  Quomodo  ejus  exsequiis  interfuis- 
se  dicatur  S.  Ambrosius,  XX  45GB,  C.  — 
De  obitu  ejus  fas  est  dolere  pariter  et 
gaudere,  XXI  G64C.  (In  Legenda  aurea, 
cap.  162). 

MARTYRIUM  culpas  remittere  valet  et  gra- 
tiam  conferre,  XXIV  133  A,  D',  ac  Ba- 
ptismi  aquae  vicem  supplere,  133 C,  134 

C,  quapropter  vocatur  Baptismus  san- 
guinis,  133A',  134C,  D'.  —  Non  est  ta- 
men  sacramentum,  XXIV  185  D,  et  cha- 
racterem  non  imprimit,  133B,  C,  135  D, 
ideo  in  his  quse  sacramentalia  sunt,  a 
Baptismo  aquae  deficit,  133 B,  C,  sed  in 
eo  quod  est  restantum,  totalitersupplet 
Baptismum  aqute,  133C,  imo  in  quibus- 
dam  ei  praestare  videtur,  quia  et  passioni 
Christi  magis  conformatur,  134C,  B',  135 
A,  et  procedit  a  majori  S.  Spirilus  mo- 
tione,  135  A,  et  efficacior  est,  133B,  134 

D,  Baptismo  etiam  praestat  flaminis  seu 
poenitentia3,  quem  includit,  135  B;  ideo 
omnium  Baptismatum  censetur  dignis- 
simum,  134 C,  135 A.  —  Efficaeiam  ha- 
bet  a  passione  Christi,  XXIV  134B',  D', 
et  a  Spiritu  Sanclo,  135  A,  et  culpas 
remittit,  non  pro  ratione  pcenae  aut 
devotionis,  133  D',  sed  ex  imitatione 
dominicae  passionis,  134A;  unde  in  par- 
vulis  liberi  arbitrii  usus  effectum  opera- 
tur,  ut  in  pueris  innocentibus  pro  Chri- 
sto  occisis,  134A,  A'. 

MATERIA.  Natnra.  Materia  nomen  habet 


a  matris  nomine,  XXI  200C;  modica 
est  entitas,  XX  217D,  infima  creatura, 

XXI  529C,  prope  nihil,  G6A',  pura  po- 
lenlia,  XIX  387 A',  imo  infirmitas  poten- 
tia?,omnem  potentiam  prfficedens,279IV, 
elsi  a  Scolo  quid  positivum  reale  et 
actuale  esse  dicatur,  XXII  29D',  30A. 
Vocatur  non  ens,  ob  privationem  adjun- 
ctam,  XIX  369A ;  non  dat  esse  rei,  406D', 
nec  proprietatem  natura?,  360A;  ens  est 
incompletum,  XXII  71  C,  in  potentia  ad 
esse,  XIX  385A,  solum  esse  habens  in 
alio,  402A'_,  in  potentia  ad  omnia,  XXI 
209B',  cujus  est  esse  subjectum,  XXIV 
364C,  moveri  et  pati,  XXIII  101 B',  de 
se  quid  commune  nominans,  XXI  215  C, 
216C,  sine  ulla  diversitate,  186D.  Non 
est  in  geuere  substantiae,  XXI  H5A', 
nec  genus,  XIX  397  B;  est  elemento  im- 
perfectior,  quamvis  simplicior,  387  A', 
non  magis  ad  illa  accidentia  quam  ad 
alia  determinata,  XXII  137  A',  de  se  nec 
quanta,  nec  partibilis,  XIX  412B',  sim- 
plex,  387A',  appetens  tamen  bonum, 
eique  ratione  entis  sui  imperfecti  parti- 
cipans,  368C,  continens  aliqualiter  quod 
ab  ea  educitur,  XX  601 C,  in  omni  loco 
inventa,  445A. 

Origo.  —  Quidquid  dixerint  de  ejus 
origine,  Plato,  XXI  43  C,  C,  Manichaei, 
50 D',  Avicenna,  XXII  91 D',  93C,  et  alii 
Arabes,  XXI  60  B,  61 B',  62  A',  solus 
Deus   creando    eam    producere  potest, 

XXII  145B',  non  vero  simplex  creatura, 
nisi  virtute  causae  primae,  XXI  61 C. 
A  Deo  immediate  in  omni  re  materiali 
creata  cst,  XX  436A,  non  tamen  a  Crea- 
tore  primo  exiens,  XXI  199C,  sed  simul 
cum  ccelo  et  quatuor  elementis  condita, 
XXII  7B',  juxta  quosdam  informis,  10 
C,  juxta  alios  formata,  ibid.  —  In  arli- 
ficialibus  a  natura  est,  XXI  100  B.  —  De 
aeternitate  materiae  juxta  Bonaventuram, 
XXI  71 B',  D'.  —  Cf.  Arabes,  Manichaei, 
Plato. 

Officia.  Materia  est  in  potentia  ad 
formam,  XIX  320A',  propter  eam,  XXII 
68D,  ad   quamlibet  de   se  indifferens, 


MAT 


374 


MAT 


396 D',  semper  tamen  sub  forma  nobi- 
liori  esse  desiderans,  XXII  110  G.  Dupli- 
citer  cum  ea  componitur,  cum  substan- 
tiali  et  accidentali  forma  scilicet,  XXI 
21GB',  ab  ea  perficitur,  XXII  78D',  esse 
substantialo  viresque  accipit,  XXV  277 
C,  antequam  eam  recipiat  in  privatione 
est,  XXI  81  A',  ad  eam  recipiendam  me- 
dio  disponitur,  330  C,  in  instanti  quo 
fit  disposita  eam  recipit,  ibid,,  nec  jam 
inter  utramque  medium  est,  XXIII  80 B'. 
In  eodem  ab  ea  non  praeceditur,  XXII 
133C,  nec  ea  naturaliter  privari  potest, 
63  D,  sed  supernaturaliter,  XX  570A. 
Actualitate  formae  impletur,  XXIII 228C, 
et  corporeitatis  forma  tota  vestitur,  XXI 
186 A';  nec  sub  pluribus  formis,  XXII 
60 A,  nec  simul  sub  privatione  et  habitu 
quit  esse,  XX  465B.  —  Formam  ut  hoc 
aliquid  materia  recipit,  XXI 198B',  cum 
ea  in  uno  esse  convenit,  109C,  et  com- 
positum  efformat,  186A',  nec  tamen 
esse  compositi  ejus  est  aut  formae,  sed 
subsistentis,  XXIII  146 D'. 

Materia  est  principium  differentiae 
inter  materialia  et  immaterialia,  XXI 
224A';  est  etiam  primum  principium 
substandi,  XX  155  D',  nec  tamen  sub- 
stantia  qua  talis  ab  ea  in  esse  pendet, 
XXI  189  B.  —  Fundamentum  est  possi- 
bilitatis,  non  vero  cujuslibet,  XXI  189 
A,  potentiae  in  rebus,  189  C,  XX  567  A, 
contingentia>,  XX  487  C,  XXI  194  D', 
motus  in  mixtis,  XXII  108B,  et  trans- 
mutationum  in  corporalibus,  145  C. 
Cum  forma  causat  accidentia  quae  in  ea 
sunt,  XIX  181 A,  XXII  138  C,  et  virtutes 
in  composito,  XIX  88  A,  ac  substantiae 
dat  esse  eorum  subjectum,  XXIV  315A. 
An  a  forma  plus  pendeat  quam  ab  ea 
forma,  XXI  215  D',  XXII  129  B.  —  De 
natura  materiae  est  ut  divisibilis  sit, 
XXI  209  B',  eaque  divisa  diversis  com- 
municatur,  XIX  460  C.  et  diversitate 
suarumpartiumquantitatemdimensivam 
ponit,  XX  418D,  XXIV  289  A',  316A, 
imo  unica  radixest  utriusque  quantitatis, 
continuae  scilicet  et  discretae,  XX  188C. 


—  De  ejus  officio  in  individuatione,  in 
materialibus  vel  spiritualibus,  XIX  424 
B,  XX  387A,  479C,  XXI  205A  et  s., 
XXII 141  D. 

Materia  cum  forma  est  principium 
magnitudinis  physicae,  XX  47  B',  XXI 
581 D'.  —  Qualitates  naturales  de  ejus 
potentia  educuntur,  XX  35A,  non  vero 
dona  gratuita,  ibid.,uec  gralia,  XIX  542 
A',  et  secundum  ejus  exigentiam  poten- 
tiee  determinantur,  XX  51 D'.  —  Eo  plus 
in  corporalibus  est  quo  minus  de  specie 
habent,  XXII  148A,  vel  de  activitate, 
106C,  107D'.  Est  ergo  radix  imperfe- 
ctionis,  XIX  390  C,  XX  584C,  et  intelli- 
gibilitatis  impedimentum,  382  B',  386 
A,  XXI  217  B.  —  Materia  formae  unitur 
a  causa  efficiente,  XIX  389  A,  a  qua 
movetur,  XXIV  329C,  cujus  virtutem 
recipit  si  suae  similitudinissit  receptiva, 
XXIII  531 A,  eique  proportionata,  XXV 
419 C,  a  qua  tamen  melior  non  potest 
fieri  si  agens  eam  dispositam  supponat, 
XX  592  B.  —  De  materia  et  tempore, 
XXH32A,  135C,139D. 

Cf.  Forma,  Individuatio,  Quantitas, 
Tempus. 

In  Divinis.  Ens  divinum  a  motu  et 
materia  abstrahit,  XXI  152C,  nec  com- 
ponitur  ex  materia  et  forma,  XIX  388D', 
XXII  40A,  nec  prima  materia  dici  potest, 

XIX  389  D,  nec  ex  eis  quae  ad  materiam 
pertinent  proprie  nominari,  XX  136D', 
142  A,  nec  a  materia  contrahi,  XIX  390 
B',  aut  individuari,  XX  449 C,  aut  ad 
locum  definiri,  XIX  397  C,  aut  obligari, 

XX  604  C,  aut  ea  ad  agendum  indigere, 
XIX  346D'.  Materiae  primae  tamen  Deus 
ideam  habet,  411 B,  XX  496D.  —  In 
marteria,  forma  ac  compositione  Trinitas 
adumbratur,  XIX  239  B,  imo  generatio 
divina  in  eductione  formae  e  materia, 
ibid.,  321  C. 

In  Verbo  incarnato  materia  a  Trini- 
tate  non  est,  XXIII  H2D,  sed  a  Virgine 
Maria,  99  C.  An  ea  in  Adamo  ab  infe- 
ctione  praeservata  fuerit,  XXIII  104  A', 
106B,  107B'.  —  An  Christo  materia  ele- 


MAT 


375 


MAT 


mentaris  perfecte  subjccta  fuerit,  XXIII 
266C,  2G8A. 

Cf.  Dous  (Natura),  Unio  hypostatica. 

Tn  Spirilualibus.  Angeli  a  corporali 
matcria  immunes  sunt,  XIX  403C,  XXI 
228  A'  ;  an  ab  omni  materia,  etiam 
spirituali,  valde  conlrovertitur,  186  B. 
Quum  ab  omni  faeculentia  materise  sint 
immunes,  eminentius  lucis  nomine  di- 
gni  sunt,  XXII  46B'.  In  loco  sunt  defi- 
nitive,  juxta  quosdam,  quando  in  exte- 
riorem  materiam  operantur,  XX  458  A'. 
Cf.  Angelus  (Simplicitas). 

Anima  non  ex  materia  et  forma  com- 
posita  est,  XIX  403  B',  nec  e  materia 
praeexsistente  oritur,  XXII 140  D',  197 B, 
nec  a  materia  dependet,  XXI  H5A',  etsi 
quidam  materiam  quasi  spiritualem  in 
ea  esse  credant,  XXII  434D'.  Cf.  Anima 
(Simplicitas),  Intellectus. 

In  Corporalibus .  Juxta  Platonem,  ma- 
teria  unum  est  e  mundi  principiis,  XX 
393  D.  Deus  autem  secundum  materiam 
et  formam  res  efformat,  XX  422  C,  609 
B,  XXI  57  B',  196C,  XXII  H5B,  116C. 
Ideo,  creatura  ex  materiae  suppositione 
agente,  creatio  ad  eam  non  pertinet, 
XXIII  268C.  Creabile,  non  potentia  ma- 
teriae,  sed  Creatoris  dicitur,  XX  578 A, 
XXII  432  B.  —  In  mundo  quaedam  ex 
materia  corporea  mutabili  sunt,  quaedam 
ex  materia  immutabili,  quaedam  non  ex 
materia,  XXII  26  B.  Mundum  ex  materia 
et  forma  praeexsistentibus  esse,  formis  in 
materia  latentibus,  alii  dixerunt,  XXI 
45  A',  alii  ex  materia  et  forma  primo 
separalis,  postea  conjunctis,  ibid.  — 
Augustinus  res  simul  esse  factas  et  di- 
stinctas  docet,  XXI  334D,  secus  Ambro- 
sius  ac  Basilius,  XXII  6B';  Augustinus 
vero  nomine  terrae  et  aquae  materiam 
primam  intendit,  XXII  7  C,  quem  sequun- 
tur  Albertus,  8A,  Udalricus,  5A,  Tho- 
mas  de  Argentina,  13  D.  Bonaventura 
materiam  prius  sine  forma  esse  aut  cum 
forma  inactuata  potius  admittit,  11  C, 
etRichardus  materiam  solius  coeli  em- 
pyrei  sub  forma  completa  creatam  esse 


tenet,  8C.  In  Genesi  autem  omnia  cor- 
poralia  cx  informi  matcria  esse  praetendi 
videtur,  XXII  38C.  —  Perfectio  mundi, 
juxta  Philosophum,  in  eo  est  quod  ex 
materia  sua  tota  sit  et  nil  sit  de  sua 
materia  extra  ipsum,  XIX  234  B,  XXI 
96B'.  —  Cf.  Creatio.  —  Rationes  semi- 
nales  materiae  inditae.  Vide  Batio  semi- 
nalis. 

In  homine  «  corpus  »  compositum  de- 
signat,  nisi  ut  pars  sumatur,  XXIII  363 
B';  est  quid  de  genere  substantiae,  373 
A',  de  essentia  hominis,  contra  Hugo- 
nem,  369B'.  Animae  immediate  unitur 
ut  materia  formae,  XXI  108B,  XXII 134C, 
416C,  et  ab  ea  juxta  capacitatem  suam 
perficitur,  XXII  190  D,  utroque  ad  invi- 
cem  proportionem  habente,  226B,  cor- 
pore  vero  plus  de  materia  habente, 
XXI  HOC.  E  materia  et  formis  quatuor 
elementorum,  juxta  quosdam,  composi- 
tum  est,  XXII 146C;  juxta  Alexandrum, 
non  solum  elementum  est,  sed  et  quinta 
essentia,  XXIII  394  A.  Alii  dicunt  in  eo 
esse  quid  fluens  ex  nova  materia  addita, 
et  quid  fixum  in  nova  manens,  XXII 
397D;  alii  quid  a  parentibus  decisum, 
et  crescendo,  integrum  manere,  395 
D',  quod  non  valet,  396  A;  alii  corpus  ex 
parte  materiae  fluere,  ex  parte  vero  for- 
mae  stare,  398  A,  quod  a  Bonaventura 
rejicitur,  401  C  ;  alii  tandem  animam 
materiam  in  veritatem  naturae  conver- 
tere,  XXII  399B'.  Juxta  quosdam  tota 
materia  a  vitas  principio  usque  ad  finem 
successive  renovatur,  400  C.  —  Non  fuit 
in  Adam  maleria  omnium  corporum,  sed 
aliquanta  in  se  aliam  convertens  natu- 
ram,  XXII  403A',  404A,  D,  405 A,  408 C, 
410B.  —  Juxta  Thomam,  contra  Hugo- 
nem  ac  Magistrum,  corpus  mulieris  cum 
additione  materiee  praeexsistentis  fuit 
formatum,  XXII  162  D.  —  Corpus  mor- 
tuum  idem  est  secundum  materiam, 
XXIII  378  D',  quibusdam  accidentibus, 
ob  unitatem  materia?,  manentibus,  XXII 
137 D.  —  Cf.  Corpus,  Eva,  Homo,  Mulier. 

In  compositis  materia  habetur,  XIX 


MAT 


376 


MAT 


397 A',  multipliciter  composita,  vel  cum 
forma  tantum,  403  A,  vel  cum  forma  ac 
privatione,  403  B.  —  Alii  omnia  citra 
Deum  materiam  habere  dixerunt,  XXI 
198 D,  alii  res  corporales  tantum,  197  A, 
alii  diversam  esse  in  diversis,  ibid.  — 
Materiam  de  quidditate  rei  materialis 
esse  communiter  affirmatur,  XXI  233B, 
267 D',  XXII  46B,  XXIII  212C,  contra 
Hugonem  ac  Magistrum,  XXIII  372A'. 
—  Eamdem  esse  materiam  in  corporali- 
bus  ac  coelestibus  docent  Richardus, 
XXII  20  A,  Thomas,  22A,  Albertus,  23 B, 
Petrus  ac  Durandus,  ibid.,  Alexander, 
25C;  alii  esse  diversam,  18A.  Bonaven- 
tura  vero  utramque  sententiam  teneri 
posse  putat,  17D\  sed  materiam  hic  pro 
privatione  ponit,  19B,  et  ccelestium  ac 
terrestrium  materiae  identitatem  ante  re- 
rum  productionem  tenet,  19A\  —  Juxta 
Empedoclem,  completo  motu  cceli  omnia 
in  primam  materiam  redeunt,  XXI  96C. 
■ —  Cf.  Anima  (Animat  nobiles),  Ccelum, 
Cceleslia,  Influxus,  Motus,  Orbis. 

Juxta  quosdam,  lux  est  qualitas  solis 
minime  cum  materia  participans,  XXII 
43 C,  non  corpus,  quia  aere  obtenebrato, 
aliam  formam  materia  ejus  acciperet, 
42C.  Juxta  alios,  lux  est  corpus,  sed 
sine  ulla  materiae  tenebrositate,  XXII  40 
A  ;  juxta  alios,  corpus  est  a  sole  secun- 
dum  formam,  a  Creatore  secundum  ma- 
teriam,  42C,  contra  quod  est  quod  Deus 
nunquam  creat  materiam  sine  forma, 
ibid.  Cf.  Lumen  Lux,  Sol. 

In  Generatione  et  mutationibus.  Ex 
materia  per  contrariorum  actionem  fit 
generatio,  XXI  64  B',  quae  est  terminus 
alterationis  ejus,  XX  446D,  ideoque  eam 
prsesupponit,  XIX  424  D',  XXI  54  A,  in 
qua  agens  requiritur  ad  formae  indu- 
ctionem,  ac  patiens  qui  materiam  prse- 
beat,  XXII  200A',  et  inter  materiam  et 
agentem  proportio,  XXIII  102B'.  —  Quae- 
dam  generant  inducendo  species  suas  in 
materiam,  XIX  294C,  quaedam  per  deci- 
sionem  partis  a  sua  materia,  294  D,  quae- 
dam  multiplicando  formas   in   materia 


aliena,  XX  265A.  —  Semen  humanum 
est  materia  naturaliter  ad  generationem 
ordinata,  XXII  163B',  virtutem  formati- 
vam  continens  ad  convertendum  mate- 
riam  a  matre  ministratam,  XXII  184A, 
XXIII  IHA',  sive  quod  haec  virtus  in 
ipsa  materia  sit,  XXUI  99B',  sive  quod 
sit  a  materia  simul  ac  forma,  quod  a 
Thoma  rejicitur,  100A.  Ideo,  si  sola  Eva 
peccasset,  filii  ejus  peccatum  non  habe- 
rent,  XXII  437 A;  nam  assimilatio  in 
peccati  corruptione  non  ex  convenientia 
in  materia  oritur,  sed  ex  ratione  virtutis 
activae,  409D,  nec  fieret  si  quis  de  ma- 
teria  ex  primo  parenle  non  traducta  aut 
purgata  generaretur,  394A.  —  Cf.  Gene- 
ratio,  Semen. 

Materia  in  mutatione  requiritur,  XX 
560 D',  XXI  198B',  ut  subjectum  trans- 
mutationis  a  non  esse  in  esse,  XXI  194 

C,  imo  et  mutationis  naturalis,  XXIV 
281 D'.  —  Cf.  Mutatio. 

In  angelo  et  apparitione .  Materia  ab 
angelo  assumpla,  juxta  quosdam,  ex 
quatuor  elementis  est,  XXI  448 C,  juxta 
alios,  ex  aere  inspissato  aut  ex  aere  et 
mixtis,  ibid.,  quae  non  ut  ad  formam  ei 
unitur,  442  D,  et,  apparitione  peracta, 
juxta  plures,  in  praejacentem  materiam 
redigitur,  XIX  575 B'.  —  Angeli  formam 
inducere  nequeunt,  sed  materiam  prae- 
parare,  XXI  421B,  426B',  444D',  448B, 
et  ei  fortiores  naturae  virtutes  subito 
applicare,  431 B,  quae,  juxta  plures,  ad 
nutum  illis  obediunt,  XX  467  B\  — 
Materia,  quantum  ad  motum  localem,  ab 
angelis  pendet,  XXI  352B,  qui  per  eam 
possunt  vel  loqui,  450  C,  vel  generare, 
452  B,  imo  ccelum  movere,  164  C,  et 
virtute  corporum  ccelestium  agere,  422 

D.  —  Cf.  Angelus  (Officia),  Apparitio. 
Ante  resurrectionem  corpora  in  prae- 

jacentem  materiam  resolventur,  XXV 
252 B',  an  vero  in  materiae  pluralitatem, 
244D',  an  in  fine  saeculi,  250A'.  — 
Ignem  conflagrationis  in  propria  mate- 
ria  futurum  esse  generatim  docetur,  XXV 
371 D',  contra  Scotum,  375B,  qui  etiam, 


MAT 


377 


MAT 


juxla  Riehardum,  complelo  suo  officio, 
probabilius  in   praejacentem    materiam 

redigetur,  37SC.  —  Ilomo,  quui ate- 

ria  prima  sui  corporis  incorruptibilis 
sit,  idom  numero  resurget,  XXV  253A', 
totalitate  quidem  speciei,  non  materiae, 
270  A,  materia  in  pueris  crescente  usque 
ad  quanlitatem  aetatis  Christi,  2G7B,  274 
D,  et  in  duobus  successive  habila  in  pri- 
mo  resurgente,  271 B'.  Nec  in  corpore 
glorioso  de  quinta  essentia  erit,  ut  mate- 
ria  animae  aptetur,  279A.  —  Privatione 
in  materia  ablata,  XXV  286 D',  et  habitu 
concesso  quo  forma  super  eam  exaltetur, 
corpus  impassibile  erit,  283  B,  285 A, 
non  tamen  in  spiritum  conversum,  288 

C,  quamvis  subtile,  288  A,  292 A'.  Rema- 
nebit  in  eo  distinctio  situs  qui  materiam 
sequitur,  289A',  nec,  nisi  miraculose, 
290  A,  cum  corpore  non  glorioso  in  eo- 
dem  loco  esse  poterit,  288B',  nec,  quid- 
quid  Petrus  dixerit,  291 D',  in  minori 
loco  quam  sua  quantitas,  290A'.  —  Cf. 
Corpus  gloriosum,  Ignis,  Resurrectio. 

In  moralibus.  Virtutum   materia   in 
actiones  et  passiones  dividitur,  XXV  45 

D,  sed  proprie  actio  a  voluntate  impera- 
tur  et  in  materiam  exteriorem  non 
transit,  XXIII  579 A'.  —  De  materia  vir- 
tutum  cardinalium,  XXV  277  D',  pceni- 
tentia?,  XXIV  357  D,  366  B,  patientiae, 
XX  630C,  obedientiae,  XXII  592A,  A', 
voti,  XXV  165  A;  simonise,  45 A',  men- 
dacii,  XXIII  619D,  juramenti,  633  A', 
cupiditatis,  XXII  230  D.  An  de  se  sit 
materia  virtutis  aut  vitii  corruptio  cor- 
poralis  vel  spiritualis,  XXV  135  D,  dele- 
ctatio  in  somnis  cum  seminis  effusione, 
135C,  tentatio,  XXII  222 D',  concupi- 
scentia,  428A',  pcena  inferni,  467A.  — 
Genus  peccati  ex  materia  sumitur,  XXII 
564  A';  peccatum  vero  ab  alio  materiam 
habens,  ab  illo  oriri  dicitur,  etsi  non 
complete,  485D',  567B.  —  Actus  huma- 
ni  bonitas  ex  materia  debita  est,  XXII 
493  A;  sed  conformitas  voluntatis  creatae 
cum  voluntate  divina  in  volito,  id  est 
secundum  materiam,  nonestde  se  meri- 


loria,  XXIII 311 B;  sccus  in  fine  volendi, 
elsi  in  malcria  voliti  difformis  sit  a 
voluntate  Dei,  ibid.  —  IV  dolore  potest 
esse  gaudium,  si  ut  materia  gaudii  spe- 
clclur,  XXIII  292B',  XXIV  369B,  ila  in 
Bealis  peccatorum  memoria,  XXV  261 C ; 
in  damnatis  autem  nil  quod  non  sit  tri- 
stitiae  materia,  XXIV  467  A.  —  Cf.  Virtus, 
Peccatum. 

In  sacramentis  est  quid  per  modum 
materiae,  XXIV  41 D,  minus  principale 
quam  forma,  106 B,  ad  hominem  humi- 
liandum,  46  D,  quod  in  ipsis  actibus 
suscipientis  consistit,  si  adsint,  356C.  — 
Cf.  Sacramentum. 
MATRIMONIUM.  Notio.  Nomen  habet  a 
«  matre  »,  XXV  75C,  vel,  juxta  quos- 
dam,  a  «  materia  una  »,  77B',  quod  est 
contra  Isodorum,  ibid.  Indifferenter 
«  nuptiae  »  vel  «  matrimonium  »  dicitur, 
75 C.  Vocatur  etiam  conjugium,  76 D, 
desponsatio,  76  A'.  Et  diversimode  a 
Magistro,  75C,76B',  a  juristis  et  Hugone, 
ibid.,  a  Thoma,  76B,  a  Guillelmo  descri- 
bitur,  63 D. 

Matrimonii  causa  est  consensus,  XXV 
76B',  qui  vel  in  copulam  carnalem,  89 
C,  vel  in  copulam  in  genere,  ibid.,  vel 
in  copulam  sub  conditione,  89D',  vel 
verius  in  mutuam  corporum  potestatem 
consistit,  90 A,  ita  ut  sufficiat  consensus 
in  copulam  implicite  conditionaliter, 
91 A',  et  carnalis  commixtio  sit  tantum 
de  matrimonii  perfectione,  67  C,  et  B. 
Virgo  contrahere  potuerit  verum  matri- 
monium,  102A,  sub  conditione  «  si  pe- 
tatur  »,  sciens  quod  non  peteretur,  90D, 
103B',  de  Spiritus  Sancti  consilio,  101 
A',  103C,  ob  convenientias  multas,  102 
A.  —  Consensus  tacitus  non  sufficit, 
XXV  89B',  nec  conditionatus  nisi  in 
quibusdam  casibus,  89C,  91 C,  nec  in 
occulto,  quantum  ad  solennitatem,  90C, 
nec  per  verba  de  futuro,  etiam  cum 
juramento,  90A',  nisi  probabiliter  ex  ju- 
dicio  Ecclesiae  quando  copula  sequitur, 
89A. —  Per  verba  de  futuro  fit  tantum 
promissio,  XXV  79C,  quae  stat,  si  bonis 


MAT 


378 


MAT 


matrimonii  non  sit  contraria,  80 A,  nec 
ob  lepram  dirimitur,  117  A,  sed  ob  ab- 
sentiam  tempore  fixo,  81 B,  et  fornica- 
tionem,  81 C;  nec  affinitatem  causat,  sed 
publicse  honestatis  impedimentum,  196 
B.  —  Cf.  Consensus. 

Materia  matrimonii  est  actus  sensi- 
bilis,  XXV  66C.  In  elemento  extra  sen- 
sibili  non  fit,  quum  homo  innocens  ele- 
mento  non  fuerit  subjectus,  64  A',  effe- 
ctusque  ab  operatione  humana  quodam 
modo  pendeat,  XXIV  187 B,  356C,  A'. 

Jnstitutio  matrimonii  duplexest,  ante 
et  post  lapsum,  XXV  47  D',  64D',  nam 
partim  est  a  natura,  partim  a  fide,  64D; 
ad  illud  natura  inclinat  ut  rationalis, 
61 B,  ideo  ad  jus  naturale  pertinet,  63B, 
et  in  lege  naturae  fuit  institutum,  65  C, 
68B',  sed  non  jam  sacramentum,  83A, 
nec  cum  forma  verborum,  51 D,  nec 
conjunctionem  Ecclesiae  ac  Christi  figu- 
rans,  48  C,  nec  plenum  effectum  obti- 
nens,  XXIV  85  D',  208B,  quamvis  se- 
cundum  totum  exsistens,  85  C.  —  Ante 
propagationem  hominum,  ut  naturae 
officium  praeceptum  fuit,  XXV  62B',  qua 
sufficienter  facta,  nulli  imponitur,  62D', 
sed  tantum  a  Moyse  ordinatum  est,  XXIV 
48D'.  Christus  vero,  saltem  approbative, 
illud  ut  sacramentum  instituit,  87  A', 
gratiam  pluriinam  conferens,  XXV  65D' 
et  s.,  66A,  67C,  68D,  non  tamen  ratione 
benedictionis,  65  C;  duplex  habens  offi- 
cium,  65  A,  B,  66  D,  et  remedium,  65 A, 
66  A',  ratione  significationis  maximum 
sacramentum,  XXIV  52 A',  91 A',  185B'. 
—  An  carnalis  commixtio  sit  de  inte 
gritate  Matrimonii,  XXV  C  et  s. 

Firtis  matrimonii  est  vitae  propagatio, 
XXIV  84-A',  corporalis  scilicet  in  ordine 
ad  spiritualem,  XXV  8B,  60A,  nec  enim 
sine  eo  Ecclesia  servaretur,  XXIV  91 C. 
Post  peccatum  carnalem  actum  hone- 
stat,  83 D',  208B',  concupiscentiam  re- 
frenat,  82  A',  mutuum  obsequium  pro- 
curat,  XXV  67  A,  et  temperantiae  re- 
spondet,  XXIV  82D. 

Tria  bona  illud  honestant,  XXV  110 


B',  proles,  fides,  sacramentum,  H2B', 
237  B',  quae  ad  invicem  quamdam  prin- 
cipalitatem  habent,  110  C,  et  matrimo- 
nium  inter  bona  mixta,  ex  utilitate  ac 
dignitate  appetita,  collocant,  109D';  nec 
coitus,  nisi  prolem  intendatur,  licitus 
est,  111 A',  nec  circa  hunc  finem  dispen- 
satur,  128  A;  nec  sola  vitandae  in  se 
fornicationis  causa  sufficit,  111 D',  nec 
sanitatis  servandae,  H2A,  nec  delecta- 
tionis,  etiam  intra  limites  matrimonii, 
juxta  Thomam,  H2D,  contra  Albertum, 
112 B',  ac  Bichardum,  H2C,  et  Duran- 
dum,  113A'. 

Obligatio  est  in  matrimonio  ad  actum 
carnalem,  XXV  68A',  major  quam  jura- 
menti,  XXIII  634  D,  ad  generationem 
prolis,  XXV  H6D.  Cf.  Conjux,  Debitum, 
Mulier. 

Matrimonium  est  vinculum  indissolu- 
bile,  XXV  130 D,  etiam  non  consumma- 
tum,  contra  Henricum,  85A',  quod  ad 
praecepta  secundaria  legis  naturae  perti- 
nere  videtur,  132 B.  —  Per  libellum  re- 
pudii  mulier  alium  virum  ducere  non 
potuit,  XXV  134  B.  —  De  quatuor  causis 
divortii  apud  Judaeos,  XXV  130C,  133 C. 
—  Cf.  Divortium,  Vinculum. 

Tmpedimenta  quaedam  matrimonium 
contractum  dirimunt,  quaedam  contra- 
hendumimpediunt,XXV  140C;quaedam 
accidentalia  sunt,  quaedam  substantialia, 
139 C,  quaedam  solennitatem  impediunt, 
139B' :  ad  quorum  inquisitionem  coram 
praelato  contrahitur,  99  A.  —  Ecclesia 
separat  personas  illegitimas  quoad  vin- 
culum,  non  servantes  fidem,  quoad  to- 
rum  et  habitationem,  contrahentes 
tempore  indebito,  quoad  torum  ad  tem- 
pus,  XXV  H9C;  diversis  tamen  tempo- 
ribus  diversae  fuerunt  leges,  140  B'.  — 
Detriplici  ratione  specialiter  assignandi 
matrimonio  impedimenta,  et  de  quadru- 
plici  causa  illorum  sufficientiae,  XXV 
140D  et  s. 

Matrimonium  ex  parte  contractus  aut 
contrahentium  impediri  potest,  XXV  139 
C:  si  prius,  vel  vi  vel  ignorantia,  139D'; 


MAT 


379 


MAT 


si  posterius,  impossibilitas  vel  est  cle 
facto  vel  ex  condilione  servilutis,  140A; 
vel  ex  suscepto  officio  aut  voto,  vel  ex 
bigamia,  vel  ex  defectu  proportionis  ad 
cerlain  personam,  1401$. 

Cf.  Impedimentum. 

Vis  matrimonium  tollit,  si  violenta 
est,  XXV  93  B,  secus,  si  levis,  ibid.,  vel 
quoad  forum  conscientiae  si  adsit  con- 
sensus  interior,  XXIII  634  D,  quod  a 
quibusdam  rejicitur,  si  metus  gravis 
sit,  634  A'.  Ideo  pater  ad  matrimonium 
cogere  nequit,  XXV  95A,  sed  in  matri- 
monio  spirituali,  ad  regimen  Ecclesiae 
suscipiendum  quis  cogi  potest,  95  B'. 
Cf.  Vis. 

Error  impedit  matrimonium  qui  defe- 
ctum  in  cognitione  vel  in  consensu 
causat,  XXV  99  B,  vel  circa  personam 
cadit,  XXIV  412 A',  XXV  99 B',  vel  circa 
nobilitatem  quum  in  errorem  personae 
redundat,  99B',  vel  circa  conditionem, 
99A',  non  tamen  error  servi  qui  contra- 
hit  cum  ancilla  quam  liberam  credit, 
aut  vicissim,  155D',  nec  error  haeretici 
circa  ea  quae  matrimonium  sequuntur, 
99D'.  Cf.  Error. 

Impotentia  matrimonium  impedit, 
XXV  141  D',  qua3  de  causa  naturali  tem- 
porali  aut  perpetua,  vel  de  extrinseca 
accidentali  esse  potest,  141  A'.  —  Im- 
potentia  perpetua  impedit  ac  dirimit,  si 
antecedat,  secus,  si  sequatur,  144C.  — 
Frigiditas  plus  quam  caliditas  impedit, 
XXV  142B,  si  debitum  impossibile  sit, 
142  A'.  Quibus  vero  copula  possibilis  est 
matrimonium  in  remedium  conceditur, 
142C.  —  De  arctatione  mulieris  et  com- 
plexionibus  nimis  distantibus,  XXV  145 
A'.  —  Cf.  Impotentia. 

Servitutis  conditio,  si  ignoretur  ac 
alius  liber  sit,  impedit,  XXV  154A.  Ser- 
vus  cui  dominus  matrimonium  permisit, 
debitum,  invito  domino,  reddere  potest, 
154  A',  nec  vendi  potest,  154C;  sed  ipse 
se  in  servum  tradere  quit,  servatis  juri- 
bus  uxoris,  154 D',  nec  a  domini  pote- 
state  subtrahitur,  155C.  Cf.  Servitus. 


Officium  seu  ordo  sacermatrimonium 
impedit,  XXV  158C,  ex  institutione  Ec- 
clesiae,  ibid.;  quod  non  necessarium, 
sed  conveniens  est,  157B';  nec  usus 
malrimouii  apud  orientalcs  lollitur,  158 
D;  secus,  apud  occidentales,  158  A'.  — 
Ordines  minores  non  impediunt  nisi 
usum  ordinis  quum  officium  uxoratus 
exsequitur,  158B'.  —  Cf.  Ordo. 

Votum  solenne  impedit  ac  dirimit, 
XXV  170  A,  simplex  vero  solum  impe- 
dit,  ibid.,  quo  emisso,  si  contrahatur, 
consummare  mortale  est,  170 D.  —  Ma- 
trimonio  consummato,  unus,  altero  con- 
sentiente,  religionem  ingredi  potest, 
XXV  79C,  sed,  ante  professionem,  alter 
castitatem  vovere  debet,  ibid.;  ante 
vero  copulam,  unus,  altero  nolente,  re- 
ligionem  ingredi  potest,  78C,  sed,  juxta 
Henricunl,  vinculum  manet,  85B.  —  Cf. 
Votum. 

Matrimonium  nequit  esse  nisi  inter 
unum  et  unam,  XXV  124A,  128A'.  Plu- 
ralitas  uxorum  contra  finem  matrimonii 
secundarium  est,  125B',  perfectam  ejus 
significationem  tollit,  81 D',  in  septem 
praecipue  casibus,  84B,  irregularitatem 
causat,  81 D',  quae  contrahitur  quando 
una  de  jure  habetur,  alia  de  facto,  82A, 
et  quum,  matrimonio  cum  una  consum- 
mato,  cum  alia,  etiam  non  cognita,  con- 
trahitur,  81 B'.  —  De  consilio  Dei  plures 
uxores  Patriarchae  duxerunt,  XXV  124A'. 
—  Corruptio  carnis  extra  et  ante  matri- 
monium  non  defectum  facit  ex  parte 
illius  in  quo  est  corruptio,  sed  alterius, 
XXV  82B'.  —  De  concubinatu.  XXV  127 
A',  et  de  secundi  matrimonii  imperfe- 
ctione,  208A.  —  Cf.  Bigamia,  Concubi- 
natus. 

Disparitas  cultus  principali  matrimo- 
nii  bono  opponitur,  XXV  181 A',  matri- 
monium  impedit  ac  dirimit,  ibid.  ;  fide- 
lis  cum  haeretica  contrahere  potest,  sed 
peccat,  182A,  et,  uno  converso,  tollitur 
obligatio  debitiac  cohabitationis,  182A'; 
imo,  infideli  nolente  sine  blasphemia 
cohabitare,    fidelis    eam    dimittere    et 


MED 


380 


MED 


aliam  accipere  potest,  183C  Cf.  Infide- 
litas.  ■ —  Uxor  vero  alteri  nupta  cum 
libello  repudii  et  postea  conversa,  a  viro 
recipi  debet,  XXV  149B.  Cf.  Divortium, 
Repudium. 

Consanguinitas  matrimonium  impe- 
dit,  XXV  142  A',  in  quodam  gradu  ex 
lege  naturse,  in  alio  ex  divina^  et  in 
alio  ex  ecclesiastica,  189  A.  —  Cogna- 
tio  spiritualis  triplex  est,  XXV  206D', 
matrimonium  impedit  ac  dirimit,  204C, 
205A,  206D',  a  viro  in  uxorem  transit, 
206A',  non  tamen  inter  ejusdem  patrem 
spiritualem  et  matrem  spiritualem  viget, 
206 B',  nec  ex  catechismo  exsurgit  nisi 
ad  impediendum,  205A'.  —  Affinitas  a 
concubitu  fornicario,  XXV  195C,  et  a 
matrimonio  etiam  ante  copulam  causa- 
tur,  196  D,  non  vero  a  sponsalibus,  ibid. 
Matrimonium  impedit,  ac°  dirimit  si 
antecedat,  197B,  si  sequatur,  jus  peten- 
di,  et,  post  mortem  uxoris,  conjugii 
spem  aufert,  144 A.  —  De  matrimonio 
duorum  fratrum  duas  sorores  haben- 
tium,  XXV  198D.  —  Quaedam  crimina 
matrimonium  impediunt,  XXV  151 A, 
quaedam  dirimunt,  151 B.  Infidelitas  ac 
fornicatio  directe  matrimonii  bonis  op- 
ponuntur,  149  C,  et  adulterium  plus 
quam  fornicatio  matrimonium  Ia?dit,  150 
D.  Occisio  uxoris  ad  culpam  persequen- 
dum,  impedit,  sed  cum  spe  dispensatio- 
nis  facilius  obtinendse,  159C.  —  De 
matrimonio  propter  causam  inhonestam, 
XXV  99D'  et  s.,  et  de  triplici  matrimo- 
nio  clandestino,  91 C.  —  Cf.  Adulterium, 
Affinitas,  Clandestinitas,  Cognatio,  Con- 
sanguinitas,  Fornicatio. 

Matrimonium  spirituale  unio  Christi 
cum  Patre  non  est,  XXV  434A',  nec 
proprie  unio  hypostatica,  ibicl.,  nec  unio 
cum  Ecclesia,  434  D',  sed  bene  unio 
Christi  cum  anima,  434  B.  —  An  dos 
accipiatur  ex  aliqua  similitudine  ad 
matrimonium  corporale,  XXV  433A  et  s. 
MEDIUM.  Notio.  Medium  per  communica- 
tionem  extremorum  dicitur,  XXI  495B', 
et  convenientiam  cum  eis,  XXIII  346C, 


ad  quorum  junctionem  necessarium  est, 
XIX  181 D,  non  enim  nisi  per  medium  a 
distanti  itur  ad  distans,  66C;  quodam 
tamen  modo  ab  extremis  distinguitur, 
481 B',  nec  uni  prius  tempore  quam 
alteri  jungi  debet,  ibid.  —  In  medio 
duo  considerantur,  ratio  et  actus  medii, 
XXIII  348 A.  Duplex  est  medium  :  neces- 
sitatis  et  congruentiae,  77C,  79C;  prius 
conjunctionem  vel  facit  vel  consequitur, 
79 D,  eamque  aut  effective  aut  formali- 
ter  facere  potest,  79  A'.  Est  etiam,  juxta 
Petrum,  medium  secundum  intentio- 
nem,  82C.  —  Si  extrema  in  duobus  con- 
sistant,  necessario  et  ipsa  media,  XXV 
123C,  et  medium  uni  extremo  compa- 
ratum,  aliud  extremum  videtur  esse, 
XXI  187  D.  Posito  infimo  et  medio  in 
aliquo  genere,  et  supremum  ponitur,  XX 
155  B. 

In  divinis.  Divinus  ordo  juxta  rationis 
ordinem  sumitur  qui  est  primi,  medii  et 
postremi,  XX  121 B'.  —  Principium  ge- 
nerationis  quasi  medium  est  inter  essen- 
tiale  et  personale,  XIX  341 A';  potentia 
generandi,  inter  absolutaet  relativa,  342 
A ;  generatio,  inter  generantem  et  gene- 
ratum,  322A;  Filius,  inter  creaturas  et 
Patrem,  XX  318  B,  non  tamen  quod 
Pater  per  ipsum  ut  per  medium  opere- 
tur,  XX  351  A,  vel  Filius  sit  medium 
paterni  intellectus,  347D.  —  Spiritus 
est  a  Patre  per  Filium  tanquam  per 
medium,  XIX  480 C,  non  vero  in  eo 
sensu  quo  medium  in  creaturis  sumitur, 
ibid.  —  Processio  temporalis,  donatio, 
missio  inter  nomina  pure  essentialia  et 
notionalia  medium  tenent,  XIX  543B'. 
—  Deus  uno  medio  omnia  noscit,  XX 
385  A,  id  est  divina  essentia,  387 A,  nec 
scientia  in  eo  medium  est  nisi  modo 
loquendi  humano,  380D,  386D.  —  Cf. 
Prsedestinatio,  Providentia,  Relatio,  Spi- 
ritus,  Trinitas. 

In  Christo.  Nullum  medium  est  in  eo 
unionem  hypostaticam  formaliter  cau- 
sans,  XXIII  80B',  sed  tantum  quaedam 
disponentia  ut  medium  congruentiae,  80 


MKD 


:jsi 


Ml.li 


C;  ipsa  unio,  ut  effectus,  medium  fuit, 
81 A,  imo  et  gratia,  801)'.  —  Christus  est 
medium  inter  divinam  et  humanam  na- 
turam,  XXIII  346  D,  actum  mcdii  exer- 
cens,  348 B,  sive  inter  utramque,  ibid., 
sive  in  nos,  227  A,  sive  inter  nos  et  sla- 
tum  naturae  instUutaa,297A,  sive,  ralione 
animsB  sua?,  inler  deilatem  el  carnem 
passibilem.  281 A.  Voluntale  humana 
diversimode  finem  et  media  elegit,  312 
D,  nec  tamen  ex  medii  defectu  dubitavit, 
316C.  —  In  instanti,  medio  mobili  non 
resistente,  in  coelum  ascendere  potuis- 
set,  XXIII  393B.  —  De  medio  in  quo 
anima  ejus  omnia  videt.  Vicle  Christus 
(De  scientia  Christi).  —  Cf.  Incarnatio, 
Unio. 

In  angelis.  Angeli  quid  medium  sunt 
inter  lumen  Verbi  et  animam  rationa- 
lem,  XXI  477 D',  liberum  arbitrium, 
juxta  plures,  medium  inter  divinum  et 
humanum  habentes,  374C,  sine  medio 
deferente  loquentes,  536  D,  Deum  vel 
per  medium  vel  sine  medio  noscentes, 
266 C.  —  De  motu  angelico  sine  medio 
aut  per  medium,  vel  in  instanti,  XX  461 
D.  —  Cf.  Angelus. 

In  cognitione.  Intellectus  ad  inlelli- 
gendum  medio  indiget,  XXII  521 C,  inter 
rem  et  ipsum,  XXIII  619B,  ut  rei  simili- 
tudine,  XXV  421 B',  quod  perfectam 
cognitionem  praebet  si  ad  omnes  pro- 
prietates  noscendas  efficax  sit,  secus  si 
inefficax,  XX  251  B.  —  De  cognitione 
Dei,  XIX  217  D,  vel  Trinitatis,  239  A',  per 
mediurn  creaturarum,  ibid.  Adam  Deum 
vidisse  dicitur  sine  medio,  id  est,  vel 
sine  argumento  ex  creaturis,  XXII 253  B, 
vel  sine  medio  visionem  impediente, 
251 B',  sed  cum  medio  promovente,  ibid. 
—  De  triplici  visionis  medio,  XXV  417B. 
Scientia  et  opinio,  XXIII  508  A,  ratio 
superior  et  inferiorin  quantum  medium 
differunt,  XIX  282B'.  —  Medium  in  de- 
monstratione  est  definitio,  XIX  168B', 
quse  si  de  fine  sumpta  sit,  alias  defini- 
tiones  demonstrat,  XXI  409  D'.  —  In 
patria  non  est  medium  nisi  sub  quo  res 


videtur,  XXV  417B,  480B',  quo,  juxta 
plures,  objectum  per  effectum  videlur 
ex  parte  medii  disponenlis,  422A',  sed 
sinc  mcdio  deferente,  XXII  254A'.  — 
Beati  visione  sensibili  eliam  per  aplius 
mcdium  gaudent,  XXV  282 A,  el  odora- 
tione,  medio  spiritualiter  immutato,  281 
B',  et  vocali  laude,  282C.  Per  quod  vero 
medium  vox  deferatur,  478A'.  Tres  vero 
sensus  exteriores,  defectu  medii,  juxla 
quosdam,  in  actu  non  sunt,  281 C.  ■ — ■ 
Oualitates  sensibiles  bene,  in  gloriosis 
corporibus,  ad  medium  redigentur, 
XXIII  386A,  ad  medium  scilicet  propor- 
tionis,  non  aequidistantise,  XXV  295A'. 
—  Cf.  Beati,  Cognitio,  Visio. 

In  mundo.  Homo  quasi  medium  est 
inter  corruptibile  et  incorruptibile,  XXI 
109 D',  XXII 201 A.  —  Animae  sine  medio 
patiuntur,  XXI  405C,  ideo  tactus  ut  me- 
dium  in  potentia  est  ad  sensibilia,  108 
A'.  —  Inter  ccelum  et  terram  quoddam 
est  medium,  XXI  150C,  et  etiam  plura, 
aquee  scilicet  et  aer,  XXII  108  B',  ex 
quibus  universum  resultat,  150C  ;  coe- 
lum  vero  medium  est  inter  eeternum  et 
temporale,  155D'.  —  Terra  ccelo  oppo- 
nitur  permedium  sui  seu  infernum,  XXI 
156  C.  —  Cf.  Coelum,  Lumen,  Lux, 
Mundus. 

In  moralibus.  Deus  uno  actu  finem 
ac  media  vult,  XX  617  D'.  Erga  eum 
cuncta  sunt  ut  media  ad  finem,  XIX  386 
A',  actusque,  sine  medio,  versari  pos- 
sunt,  102A',  110  C.  —  Omnis  actus  hu- 
manus  medium  ad  finem  esse  potest, 
XXII  308  D',  et  bonus  est  ex  fine  ac  me- 
diis  proportionatis,  534C,  vel  ex  aequali 
proportione  inter  principium,  medium 
et  finem,  XIX  357B';  rectum  est  enim 
cujus  medium  ab  extremis  non  egredi- 
tur,  XXII  534  C,  XXIV  158  C.  —  Fides 
medium  est  inter  scientiam  et  opinio- 
nem,  XXIII  403C;  spes  est  beatitudinis 
medium,  553  B',  quae  scilicet  desideria 
omnia  refert  ad  finem  mediis  propor- 
tionatis,  XXV  398  D.  —  Caritas  est  me- 
dium  Deo  placendi,  XX  18B,  per  venialia 


MED 


382 


MEM 


non  directe  minuta,  quia  venialia  contra 
media  sunt,  56A',  etsi  quaedam  contra 
finem  esse  possint,  62  A;  imo,  juxta 
Scotum,  veniale  et  mortale  non  ex  eo 
quod  circa  finem  aut  media  sint  distin- 
guuntur,  XXII  234  G.  —  Quaedam  virtu- 
tes  per  accessum  ad  medium  perfectae 
dicuntur,  XXV  355  C,  medium  scilicet 
inter  extremas  malitias  in  actionibus  et 
passionibus,  XXII  341 A';  passio  enim 
est  contra  medium  rationis,  XXVT  135C. 
Virtus   moralis    circa    media   versatur, 

XXIII  523 B',  quam,  juxta  Stoicos,  nemo 
nisi  in  summo  habere  potest  quum  me- 
dium  sit  indivisibile,  584B';  in  nobis 
vero  virtutem  juxta  medium  esse  suffi- 
cit,  XXV  348  D'.  Virtus  etiam  intellectua- 
lis  in  medio  sistit,  XXIII  525  B.  —  De 
appetitione  tentationis  ut  medium,  XXII 
223D  et  s.  De  medio  prudentiae,  XXIII 
527  C,  justitiae  commutativae,  XXV  346 
C.  De  medio  in  actu  procreationis,  XXV 
61 C,  in  discretione,  XXIV  339B'. 

Baptismus  Joannis  medium  tenetinter 
Veteris  et  Novae  legis  sacramenta,  XXIV 
92B.  —  Aqua  in  Missa  vino  mixta  ali- 
quod  medium  cum   vino  non   efficiat, 

XXIV  299  D.  In  consecratione  verba 
«  Mysterium  fidei  »  medium  exprimunt 
quo  passionis  effectus  in  alios  traduci- 
tur,  225  C. 

Cf.  Caritas,  Fides,  Spes,  Virtus. 

Varia.  Materia  est  medium  inter  ens 
et  non  ens,  XXII  30  D';  genus,  inter 
actum  et  potentiam,  XIX  397C;  agens, 
inter  objecta  et  actionum  terminos,  103 
B;  operatio,  inter  agentem  et  objectum, 
XX  322  B';  habitus,  inter  potentiam  et 
actum,  XX29A;  actus  voluntatis,  inter 
actum  rationis  et  exteriorem  actum, 
XXII  477  C;  dilectio,  inter  amantem  et 
amatum,  XXIII  469  C;  vita  mixta,  inter 
activam  et  contemplativam;  consilium, 
inter  praeceptum  et  prohibitionem,  XX 
616A'.  Nil  vero  medium  videtur  esse 
inter  substantiam  et  accidens  in  creatu- 
ris,  XIX  179D,  inter  distinctionem  rea- 
lem  ac  rationis,  408C,  nec  in  relativis, 


XX  296A',  nec,  juxta  iEgidium,  inter 
absolutum  et  respectivum,  XIX  471 D', 
nec  inter  materiam  et  formam,  XXII  181 
B',  416C,  nec  inter  gratiae  infusionem 
et  remissionem  culpae,  XXIV  452C,  nec 
inter  salvari  et  condemnari  in  adultis, 
XXII  265  A. 
MEMBRUM.  —  Phijsice.  Juxta  quosdam, 
quid  de  patris  membris  in  generatione 
resolvitur,  XXII  409  A,  quod  est  contra 
Philosophum,  407 D',  et  Thomam,  409 
B';  juxta  alios,  generatio  fit  ex  super- 
fluitate  ultimi  cibi,  409D',  quod  a  Bo- 
naventura  refellitur,  403A.  Quod  ad  nu- 
trilionem  membrorum  est  necessarium, 
in  coitu  emittitur,  410  D,  per  cibum 
reparatur,  407A.  Sed  materiae  parte  per- 
dita,  membri  species  non  destruitur, 
406  B.  —  A  Conditore  membra  principa- 
liter  disponuntur,  XXII  435D',  aqua  non 
fluxibili  agglutinanlur,  50 D.  — De  mon- 
stris  duo  corpora  habentibus,  XXIV  169 
C;  de  deformitate  membrorum  ex  con- 
ceptione  tempore  menstruorum,  XXV 
117 A',  et  de  corruptione  membri  unius 
actione  alterius,  XXII  192D.  —  Sectio 
membri  non  nisi  in  ordine  ad  aliud 
appelitur,  XXII  223B,  matrimonium  im- 
pedire  potest,  XXIV  93  C,  et  restitutio- 
nem  imponere,  401 C,  juxta  membri 
necessitatem,  410B'.  —  Secundum  anti- 
quos  doctores,  membrum  generationis 
in  praevisione  peccati  datum  fuit,  XXII 
201  D,  in  innocentia  parturilio  sola 
dilatatione  membrorum  facta  esset,  204 
A,  et  juxta  Alexandrum,  205C,  et  Bona- 
venturam,  206 B',  pueri  membrorum 
usum  mox  habuissent;  quod  ad  quaedam 
necessaria  ab  Alberto  restringitur,  207 
B'.  —  Membra  quae  contra  vitia  pugna- 
verunt,  juste  resurgent,  XXV  246B,  non 
tota  materialiter,  266D',  sed  specifice, 
270A,  cum  ea  humiditate  quae  de  sub- 
stantia  est,  268D';  nec  inconveniens  est 
ut  quod  de  uno  fuit  de  alio  fiat,  267  D. 
—  Membra  a  nativitate  carentia  tunc 
accipientur,  XXV  274  B,  amputata  ante 
pcenitentiam  recuperabuntur,  268B',  de- 


MEM 


383 


MER 


formitates  tollentur,  290 1),  membrum 
generationis  honestabitur,  2731)';  omnia 
fortiora  et  sana  erunt,  298A',  dislincta, 
303  A,  perfecte  possessa  et  ad  omnes 
actus  habilia,  296  D,  pervia  ut  aqua,  303 
A,  diversa  tamen  claritate  prsedita,  29!) 

C,  et  ex  conlactu  corum  quae  ad  sonuni 
apta  sunt,  resonantia  formabitur,  478B'; 
nec  vehemens  unius  actio  alterius  ope- 
rationem  impediet,  281 B,  quaidam  vero 
sine  operatione  manebunt,  2G8A'.  Dam- 
nati  ipsi  cum  integris  membris  resur- 
gent,  XXV  304B.  —  Christus  a  conceplio- 
ne  membra  perfecta  habuit,  XXV  322B'. 
Cf.  Beati,  Resurrectio. 

Moraliter.  Virtutes,  ut  membrum 
unum  alio,  se  mutuo  indigent,  XXIII  591 
B'.  Vitium  capitale  a  membro  directivo, 
scilicet  capite,  designatur,  XXII  569A'. 
—  Peccatum  originale  posteris  ut  patris 
membris  imputatur,  XXII  385 G,  filius 
enim  quasi  patris  membrum  est,  XXIII 
489B,  et  ideo  sub  lege  membrorum  seu 
concupiscentia  manet,  XXII  384C,  quae 
plus  in  quibusdam  membris  saevit,  378 

D,  unde  in  eis  fiebat  circumcisio,  XXIV 
68  A;  per  Baptismum  lex  ista  exstingui- 
tur,  131 A',  non  tamen  penitus  nisi  mi- 
raculose,  ibid.  —  Etiam  membrorum 
exteriorum  actus  aut  boni  aut  mali  sunt, 
si  a  voluntate  procedant,  XXII  488D; 
secus,  si  non  a  voluntate,  288C,  ut  pol- 
lutio  ex  infirmitate,  XXIV  244  D.  In 
pcenam  enim  peccati  homo  membrorum 
dominium  amisit,  XXII  293D,  sed  per 
frequentes  actus,  ad  actus  virtuosos, 
XXIII  530A',  et  in  obsequium  caritatis 
disponi  possunt,  XX  55C.  —  An  passio 
pertineat  ad  omnia   corporis   membra, 

XXII  554  B'. 

Spiritualiter.  Christus  est  caput  cui 
fideles  ut  membra  uniuntur,  XXIil  227 
A,  quia  membrorum  motus  voluntarii 
potius  in  capite  sunt,  235B',  et  quia  est 
membrorum  principium,  238  D,  a  quo 
fluunt  ad  membra  sensus  et  molus,  235 
B'.  An  Christus  sit   membrum   Christi, 

XXIII  235 D'.  Cf.  Christus. 


Ecclesia  est  corpus  Christi,  in  quo 
suntmembra  multa,  X X 1 1 1  236C,  24215', 
ab  una  anima  vivificala,  qufflestSpiritus 
Sanctus  ad  membra,  mediante  capite, 
defluens,  23GB',  singulis  membris  dona 
dividens,  XIX  550  B';  unde  omnia  sibi 
invicem  subvenire  debent,  XXV  340C. 
—  Angeli  etiam,  XXI  562 D',  ac  Ahel, 
membra  Chrisli  dici  possunt,  XXIII  235 
A'.  —  Cf.  Ecclesia,  Spirilus  Sanctus. 

Membra  Christi  per  Baptismum  effi- 
cimur,  XXII  423  C,  per  Eucharistiam 
quoque  capili  jungimur,  XXIV  81 B'.  — 
Extremi  cruciatus  membra  ligant,  ideo 
tunc  pcenitentia  parum  valet,  XXIV  542 
B.  —  In  quibus  membris  corporis  de- 
beat  unctio  fieri,  XXIV  600D'.  —  Cf. 
Sacramentum,  Unctio. 

Peccatores  membra  Ecclesiae  manent, 
XXIII  241  B',  non  formaliter,  sed  poten- 
tialiter,  237D',  et  etiam  reprobi,  dum  in 
fide  et  caritate  stant,  237  C.  Qui  vero 
non  sunt  in  carilate  membra  sunt  diabo- 
li,  XXIII  597  A'.  Cf.  Excommunicatio. 
MERIDIES.  In  angelis  nec  mane,  nec  meri- 
dies,  nec  vespere  est,  XXI  297  C.  —  In 
morte  Christi  hora  nona  meridiem  desi- 
gnare  videtur,  XXIII  385B.  —  Quidam 
a  meridie  diem  incipiunt,  XXIV  213C. 
Corpora  glorificata  ab  aquilone  in  meri- 
diem  in  momento  moveri  possunt,  XXV 
276B'.  —  Infans  immergitur  capite  ad 
orientem,  aquilonem  et  meridiem  verso, 
ad  totius  imaginis  reformationem,  XXIV 
115  C. 
MERITUM.  Notio.  Est  actio  qua  agenti 
quid  dari  justum  est,  XXIII  339C,  XXIV 
390A',  in  operatione  consistens,  XXII 
546  C,  magis  in  actu  quam  in  habitu, 
XX  654 A,  XXV  396  D.  —  Aliud  est  de 
condigno,  quo  jus  acquiritur,  XXII  346 

B,  XXIV  390  B,  etsi  in  Deo  nulla  sit 
obligatio,  XXII  346B,  quod  a  Petro  «  ve- 
rum »  vocatur,  349B,  ob  eequalitatem 
meriti  ac  praemii,  349 B'.  Aliud  de  con- 
gruo,  seu  ex  liberalitate  dantis,  XXII  344 

C,  346  B',  XXIV  390  B',  quod  a  Petro 
«  interpretativum  »  dicitur,  XXII  349C, 


MER 


384 


MER 


a  Richardo  vero  «  secundum  quid  », 
XXIII  325  C,  et  quod  primo  comparatum 
sine  proportione  est,  XXIV  388D'.  Bona- 
ventura  etiam  meritum  condigni,  digni 
et  congrui  distinguit,  XX  532D.  —  Ad 
meritum  requiruntur  dominium  actionis, 

XXII  477  B,  XXIII  325 A,  seu  voluntas  ut 
principium  actionum,  XXII 522  A',  XXIV 
394C,  non  ut  instrumentum,  XX  11 C, 
aut  ab  extrinseco  mota,  XXII 101  A',  item 
intentio,  552 C,  juxta  quosdam,  saltem 
habitualis,  542D',  non  tamen  simplex 
memoriae  habitus,  XXI  399C,  item  actio 
mercedi  aequiparata,  XXIII  395A,  ad 
beatitudinem  pertinens,  327  A,  nec  debi- 
ta,  ibid.,  et  caritas,  324 D'.  —  In  prae- 
ceptis  negativis  meritum  quoad  actum 
interiorem  invenitur,  XXIII  602A.  Quan- 
titas  meriti  ex  parte  operis  et  operantis 
perpenditur,  XXIII  417C,  efficacia  vero 
ex  operis  difficultate,  voluntatis  promp- 
titudine,  et  magnitudine  caritatis,  XXII 
367 D'.  Numerositas  operum  respectu 
praemii  accidentalis  ad  meritum  valet, 

XXIII  535  C.  —  Peccatum  est  aeternae 
pcenae  meritum,  XXII  466D. 

Causa.  Deus  merita  causat,  XXII  502 
A;  nullo  modo  praescientia  meritorum 
praedestinationis  est  causa,  juxta  Richar- 
dum,  XX  539  A,  et  Thomam,  536 A,  et 
alios  quosdam,  537A'.  Merita  vero  colla- 
tionem  gratiae,  non  tamen  ut  causa  fina- 
lis,  producunt,  juxta  Albertum,  539D', 
et  Udalricum,  540C,  sed  nullo  modo  ut 
propositum  aeternum,  540B.  Reprobatio, 
secundum  Bonaventuram,  sub  merito 
cadit  simpliciter  quoad  connotatum, 
532A',  praedestinatio  secundum  quid, 
ibid.  Ita  Alexander,  534  A',  qui  etiam 
addit  merita  aliena  ad  gratiae  et  gloriae 
collationem,  non  ad  praeparationem,  ad- 
juvare,  534B',  quod  a  Cartusiano  repro- 
batur,  535 A'.  JuxtaHenricum  gratia  sub 
merito  congrui  cadit,  quantum  ad  opera 
subsequentia,  XX  545B',  ut  causa  sine 
qua  non,  ibid.,  contra  quem  ^Egidius, 
545A',  et  Cartusianus,  545D'.  —  Volun- 
tas  Dei  consequens  respectum  praescien- 


tiae  ad  merita  et  demerita  futura  dicit, 
XX  548  A',  627 A.  Cf.  Praedestinatio,  Prse- 
scientia. 

Deo  sola  sua  voluntate  nos  liberante, 
non  esset  meritum,  XXIII  275B',  356C, 
nec  redemptio,  536B';  ideo  decuit  per- 
sonam  divinam  suis  meritis  nos  recon- 
ciliare,  48B'.  Incarnatio  nec  meritis  na- 
turae  assumptae  adscribenda  est,  36B, 
80D',  nec  meritis  hominis  quantum  ad 
substantiam,  H7D',  secus,  quantum  ad 
efficaciam,  H8C.  Patrum  vero  merita 
quasdam  circumstantias  de  congruo 
obtinuerunt,  juxta  Augustinum,  H7D', 
Alexandrum,  H8A,  Thomam,  H9B, 
Petrum,  H9A'.  —  Chrislus  in  statu  me- 
riti  fuit,  XXIII  321  A',  secundum  partem 
animae  inferiorem  mereri  potuit,  322C, 
etiam  pro  se  ipso  respectu  praemii  acci- 
dentalis,  323A',  325D,  et  pro  aliis  respe- 
ctu  omnis  meriti,  325B',  tantum  ante 
passionem  quantum  post,  323B',  non 
vero  quoad  effectum  meriti,  323C.  Ejus 
passio  nos  salvavit,  XXIII  236A',  331 C, 
quse  nobilissimus  est  reparandi  modus, 
353C,  summe  merilorius,  324A',  a  qua 
omnis  salus,  434B,  omnium  nostrarum 
passionum  merita  excedens,  232C.  Cf. 
Christus  (De  gratia),  Passio. 

Meriti  principium  in  nobis  est  gratia, 
XXI330B',  XXII  193D,  334C,  XXIII  92 
B,  327 C,  sine  qua  actus  etiam  bonitate 
civili  perfectus  ad  meritum  est  indiffe- 
rens,  XXII  539  D',  quae  vero  ad  promo- 
vendum  ad  sanctitatem  per  proprium 
meritum  sufficit,  XXIV  583  D,  et  ad 
quam  actus  noslri  dispositive  se  habent, 
XXII  350C,  quae  eliam  tanto  plus  habet 
rationem  gratiae  quod  sine  merito  con- 
fertur,  267B'.  —  Carilas  est  principium 
meriti  proximum,  XX  16C,  44C,  XXIII 
326 C,  500 A',  XXIV  238 B,  XXV  440D, 
quae  ex  actionis  merito  dignum  vita 
aeterna  efficit,  642A',  ex  operum  multi- 
tudine  quoad  meritorum  numerum  per- 
ficitur,  XX  55D,  et  patriae  mansiones 
per  modum  meriti  distinguit,  XXV  410 
B.  Opera  extra  caritatem  facta  meritum 


MEK 


385 


MElt 


decongruo  haberc  possunl,  XXIV  390 D'. 
—  Meritum  a  carilate  oriturex  relatione 
ad  iinem,  XXII  5431),  cl  penes  inlenlio- 
ncm  finis  per  niedia  ineusuiatur,  514(1, 
supposita  bonitale  morali  cui  superaddi- 
tur,  534  B.  —  Meritum  unius  alteri  pro- 
desse  potest,  XXV  328C,  non  quod  ad 
meritum  alteri  cedat,  XXIII  327  U,  nec 
quod  mereatur  ad  statum  consequen- 
dum,  XXV  329C.  Sic  quidam  meritis 
supererogationis  caritatem  dispositive 
procurant,  XIX  523 C;  sic  filiis  quando- 
que  meritis  parentum  multa  donantur, 
XXII  444A.  An  obedientia  Adami  suis 
omnibus  posteris  ad  meritum  suffecis- 
set,  XXII 210A.  An  ei  Deus  dederit  unde 
ad  meritum  proficere  posset,  265  D.  — 
Pro  aequitate  in  meritorum  retributione 
injustum  fuit  animam  innocentem  cor- 
pori  infecto  uniri,  XXII  434B,  sed  bo- 
num  in  posteris  Adae  perditum  nec  na- 
turae  nec  meritis  debitum  erat,  329 C.  — 
Cf.  Adam,  Caritas,  Gratia. 

In  Patria.  Redditio  pramii  quam- 
dam  ad  merita  importat  aequalitatem, 
XXII  325  C,  360 B',  si  praemium  ac  meri- 
tum  ad  idem  genus  referantur,  345 A,  et 
ideo  ad  justitiam  distributivam  pertinet 
juxta  Thomam,  345B,  contra  Durandum, 
346 C,  etsi  merita  munera  Dei  sint,  345 
A.  Nam  meritum  est  ratio  ordinandi  sic- 
ut  dispositio  in  ordine  justitia?,  XX  636 
C,  justitia  enim  unicuique  juxta  merita 
reddit,  XXIII  353A,  quae  in  Deo  etiam 
reperitur,  XXV  347  B,  ex  comparatione 
meritorum  ad  bonitatis  suee  condecen- 
tiam,  350 D,  quo  sensu  nequit  de  justitia 
quidquid  potest  de  potentia,  XX  578B', 
637 A'.  —  Misericordia  Dei  sine  merito 
defectum  gratiose  tollit,  XXV  353  C, 
actum  praeceptum  ad  meritum  gratiae 
imputans,  et  aliquid  pcenee  remittens, 
XXIV  401 D;  Deus  enim  citra  condignum 
punit,  389B'.  —  Determinatio  de  praemiis 
aut  tormentis  pro  meritis  judicium  vo- 
catur,  XXV  366D,  in  quo  conscientise 
ut  libri  merita  continentes  aperientur, 
261 B,  ad  discussionem  eorum,  364D, 
T.  25us. 


quae  solis  fidelibus  fiet,  36411,  modo 
qusedam    sil   commixiio   meritorum   ac 
malorum,  363D';  ideo  parvuli  nulla  me- 
rita  propria  liabenles  non  compaicbunt, 
366B'.  An  merita   singulorum  singulis 
innotescent,  XXV  367A'.  —  Preemium 
essentiale   ex   parte   meriti   ac   praemii 
aurea  vocatur,  XXV  439B';  in  acLibus 
beatitudinis  qui  meritorum  sunt  prajmia 
consistit,  422C,  seu  visionibus  omnibus 
meritis  respondentibus,  410  C,  el  eidem 
merito  secundum  diversa  quaj  in  eo  sunt, 
447 C,   ita   ut   una  anima   alia  dignior 
exsistat,  XXII  226  C,  divino  exemplare 
in  intellectu  juxta  merita  relucente,  XXV 
480A,  et  voluntate  suum  velle,  non  ut 
meritum,  sed  utpraemii  complementum, 
volente,  404  A".  —  Anima  etiam   aute 
corporis  glorificationem,  in  ccelo  empy- 
reo,  XXI 151 A,  receptaculum  juxta  me- 
rita  occupabit,  XXV  327  D.  —  Corpora 
quoque  secundum  merita  glorificabun- 
tur,  XXV  246B',  ut  meritis  animae  parti- 
cipent,  254 C,  in  loco  pro  meritis  depu- 
tato,  296 D',  diversa  cum  claritate,  299C, 
quae  vel  videri  poterit  vel  non,  quum  ex 
voluntatis  meritis  proveniat,  300 D.  Au- 
reolae  autem  meritum  ex  parte  operis, 
443  B',  et  non  solum  voluntatis,  inten- 
sius  esse  potest,  444B'.  —  Beati  in  me- 
rito  non  crescunt,  XXV  328C,  sed  pro 
nobis   interpretative    per  merita  orare 
possunt,  339  D',  et  legem  novam  levio- 
rem  reddunt,  XXIII  644 B'.  Quibusdam 
pro  specialibus  meritis  specialia  patro- 
cinia  committuntur,  XXV  339B'.  —  De 
hominibus  meritis  ad  locum  angelicum 
habeudum  carentibus,  XXI  484  A,  et  de 
eorum    assumptione   ad    quemcumque 
angelorum  ordinem,  juxta  Thomam,  509 
A',  juxta  Durandum,  5T1A.  —  Angeli 
custodes  nunquam  nisi  pro  meritorum 
exigentia  nos  deserunt,  XXI  550  D',  nec 
tamen    de    nostra   damnatione    dolent, 
quum  nil  meriti  amittere  possint,  555  D'. 
—  Cf.  Judicium,  Praemium. 

Post  mortem  et  judicium  nullum  est 
meritum,  XXIV  567  C,  XXV  464  C,  quid- 
25 


MER 


386 


MER 


quid  de  merito  satisfactionis  dicant 
quidam,  XXIV  548D',  contra  alios,  XX 
58 A,  XXIV  547 D'.  Animae  in  purgatorio 
per  Ecclesise  merita  purgantur,  XXV 
338 C.  —  De  merito  angelorum,  XXI 308. 

—  Puerorum  in  limbo  nec  mutari  status 
potest  quoad  meritum  praemii  essentia- 
lis,  XXV  332 D',  nec  dolent,  ad  felicita- 
tem  meritum  non  habentes,  XXII  450A'. 

—  Damnati  in  loco  meritis  respondente, 
XXV  304  D,  in  aere  vero  caliginoso  ra- 
tione  officii,  non  tamen  meritorum, 
torquebuntur,  326A.  —  De  mitigatione 
pcenae  infernalis  merito  B.  M.  Virginis, 
XXV  332  C.  —  Cf.  Angelus  (Conversio, 
Officid),  Purgatorium. 

Tn  virtutibus  et  sacramentis.  Juxta 
Antisiodorensem  meritum  in  fide  plus 
quam  in  caritate  est,  XXIII  501 D',  quod 
de  origine  verum  est,  501 B,  nec  ad  re- 
quiem  pertingitur  nisi  merito  fidei,  XXV 
324 D'.  Meritum  fidei  ratio  non  minuit, 
sed  auget,  XXIII  417  C,  modo  non  sit 
causa  credendi,  XIX  89  D',  nec  fidei 
experimentum  praebeat,  XXIII  415  D; 
eoque  majus  fides  meritum  habet  quo 
difficiliora  creduntur,  646A',  v.  g.  resur- 
rectio  generalis,  juxla  Bonaventuram, 
XXV  255 D.  —  De  merito  fidci  patris  filii 
lunatici,  XXIV  497 A'.  —  Spes  e  gratia 
Dei  et  meritis  procedit,  XXIII 443 A,  quae 
juxta  quosdam,  si  sine  meritis  sit,  pec- 
catum  est  contra  Spiritum,  XXII  574C. 

—  Cf.  Caritas,  Fides,  Spes. 

Virtutes,  quum  meritum  habeant,  ha- 
bitus  sunt  voluntarii,  XXIII  404 B,  in 
rationali  parte  residentes,  521 D;  etsi  in 
sensitiva  merilum  esse  possit,  XX  662C, 
quod  non  tamen  juxta  fervorem  sensi- 
bilem  perpenditur,  31 C  In  somno  etiam 
signum  meriti  accidere  potest,  XXIV  240 
C.  —  Major  est  ratio  meriti  post  pecca- 
tum,  XXII  370B.  —  De  merito  miseri- 
cordiae,  XXIII  525B,  timoris  servilis,  559 
C,  pcena?  humiliter  acceptatae,  XIX  H0B, 
praesertim  sine  culpa,  XXIV  393 D,  quae 
ad  meriti  augmentum  saepe  contingit, 
XX  502C,  item,  tentationis  cui  resisti- 


tur,  XXII  220B,  delectationis  de  cogita- 
tione  etiam  circa  malum  si  utiliter  fiat, 
293B,  virginis  violenter  oppressae,  XXV 
441 C.  —  De  merito  jejunii  circa  electua- 
ria,  XXIV  421 B.  —  De  merito  vitae  con- 
templativae  et  activae,  XXIII  581  A.  — 
(■/.  Virtus. 

Sacramenta  ex  passionis  Christi  merito 
virtutem  habent,  XXIV  56D,  quod  jam 
ante  passionem  erat,  19  A,  sub  lege 
veteri,  66  D,  et  sub  lege  naturae,  74  C. 
Baptismus  meritum  Christi  praecipue 
applicat,  XXIV  123B',  independenter  a 
baptizantis  merito,  141 B,  etsi  quid  ex- 
inde  conferri  possit,  143C.  Ipsum  ejus 
desiderium  merito  Christi  incorporat, 
XXIV  127B,  et  Baptismus  sanguinis  au- 
reolae  meritum  addit,  133C.  —  Euchari- 
stia  ad  meritum  fidei  instituitur,  XXIV 
211  D',  cui  succedit  praemium  visionis 
intellectualis,  266 B'.  Missa  tamen  pro 
parvulis  offerri  potest  ad  commendan- 
dam  redemptionem  qua  sine  meritis 
salvantur,  234B';  nec  in  ea  majus  perfi- 
citur  ex  merito  celebrantis,  344C,  qui, 
ccterum,  quum  vox  sua  propter  meritum 
Ecclesiae  exaudiatur,  XXV  27A,  merito 
sanctitatis  superior  plebe  esse  debet,  15 
B',  etsi  se  inferiorem  reputet,  9B.  —  Per 
modum  meriti  Christus  peccata  nobis 
dimittere  potuit,  XXIV  145 C,  applica- 
tione  meritorum  suae  passionis,  469A'. 
—  De  remissione  probabili  venialium 
per  praecedentia  merita,  XXIV  568A'.  — 
Pcenie  temporalis  meritum  seu  reatus, 
XXIV  373 D',  per  contritionem  aufertur, 
371 D',  merito  Christi,  69A,  a  quo  et 
indulgentiae  valorem  sortiuntur,  550C, 
per  communicationem  meritorum  unius 
alteri,  554 B'.  —  Homines  quantumlibet 
virtuosi  non  applicant  merita  Christi 
potestate  clavium,  XXIV  524 D',  nec  co- 
operantur  ad  salutem  nisi  de  congruo, 
ibid.  —  Opera  bona  ut  merita  manent, 
XXIV  374  D;  opera  extra  caritatem  facta, 
probabilius,  quoad  meritum  vitae  aeter- 
nae,  non  vivificantur,  388A'.  Juxta  Guil- 
lelmum,  etiam  pcenae  peccatorum  dimis- 


MIN 


387 


MIN 


sorum  quoad  jus  mcritorum  redeunt, 
XXIV  582B'.  —  ln  Extrema  Unctione 
meritum  ministri  et  Eccleske  multum 
valent,   XXIV  601 C  —  Cf.  Baptismus, 

Missa,  Sacramentum. 
METUS  est  instantis  vel  futuri  periculi 
causa  trepidatio  mentis,  XXV  94A.  Ju- 
stus  est  metus  quum  malum  grave  a 
potestate  majori  inferri  timetur,  XXV 
93C,  vcl  quum  homo  constans  metu 
majoris  mali  ad  minus  sustinendum 
cogitur,  94  B,  vel  ad  vitandum  nialum 
quid  facit  quod  alias  non  vellet,  ibid. 
Idem  ergo  est  ac  coactio  necessitatem 
condilionatam  faciens,  93  D',  quse  matri- 
monium  impedit,  94 B',  etiamsi,  juxla 
quosdam,  consensus  interior  adsit,  XXIII 
634A'.  Non  tamen  conslans  metu  ad 
mentiendum  cogitur,  XXV  94 A.  —  Metus 
perconsuetudinem  aufertur,  XXIII  635  A. 
MILITIA.  Officium  militise,  ctsi  non  com- 
mendabile,  sine  peccato  exereeri  potest, 
XXIV  438  A',  439B'. 
MILLENARII  hseretici  imaginarunt  primam 
resurrectionem  futuram  esse  mortuo- 
rum,  ut  per  mille  annos  cum  Christo 
regnent,  XXV  250A',  cum  carnalibus 
delectationibus,  272  D'. 
MINERALIA  quum  secundum  materiam 
et  formam  corruptibilia  sint,  XXV  386 
D',  igne  couflagrationis  consumentur, 
388  D'. 
MINISTERIUM.  Angeli  ad  ministerium  re- 
gni  ccelestis  ordinati  sunt,  XXI  392  A, 
virtutis  scilicet  adsistricis  ac  ministra- 
tricis,  XXII  73C,  diversi  quidem  ad  mi- 
nisteriorum  multiplicitatem,  XXI  221  D, 
234 D',  infimis  infima,  majora  mediis, 
supremis  suprema  nuntiantibus,  527  D, 
etsi  quilibet  omnia  ministeria  exercere 
queat,  526C,  ut  Seraphim  ad  purgationis 
ministerium  missus  in  Isaia,  526  D  — 
Eorum  ministerio  Deus  vult  apud  nos 
agere,  XXI  533D,  in  omnibus  quae  in 
corporalibus  fiunt,  XXV  24A,  et  tunc 
solum  corporibus  preesentes  sunt,  XXI 
459C,  ministerium  tantum,  non  plenam 
dominationem  habentes,  323  C.  —  Mini- 


slerio  eoriim  appariliones  etiarn  imagi- 
naliv«>  aut  intellecluales,  XXI  410A, 
535.V,  revelationes  prophetica*,  XXII 
251  B,  347C,  somnia  quoque  perficiun- 
tur,  XXI  408B'.  Sic  intelligenda?  sunt 
apparitiones  Dei,  XXV  421 B,  vel  Spiritus 
Sancti,  XIX  574B.  De  angelorum  inter- 
ventionc  in  formatione  corporis  Adae, 
XXII  143B',  et  Ev»,  163 C,  aut  vocis 
asina?,  XXI  450  D',  in  Christi  transfigu- 
ratione,  XXIII  303  A,  et  agonia,  XXI  547 
A'.  —  Eorum  ministerio  aliquid  fiet  in 
resurreclione,  XXV  251  D,  corporum 
partes  recolligenlur,  254  C,  homines 
celerrime  adducentur,  360C,  ad  judi- 
cium  vocabuntur,  365C,  ad  destinatio- 
nem  deducentur, XXIV  547 D',non  tamen 
in  purgatorio  purgabuntur,  545C.  Ipsi 
tandem  pro  ministerio  exhibito  gaudium 
accidentale  accipient,  XXV  365D.  — 
Cf.  Angelus  (Officia),  Chorus,  Hierar- 
chia  (Atigelica). 

An  angeli  mali  sine  ministerio  quies- 
cere  voluerint,  XXI  315C,  vel  a  mini- 
sterio  ad  dominium  ascendere,  320A'. 
Nunc  exercent  ministerium  in  malo  quod 
ex  conditione  in  bono  acceperunt,  XXI 
358A';  et  sicut  boni  ad  ministeria  pieta- 
tis,  ita  ipsi  ad  iniquitatisministeriadepu- 
tantur,  360  C,  et  veras  quidem  species 
multoties  producunt,  431 A'.  An  liceat 
eorum  ministerio  uti,  XXI  435 D',  437B. 
—  De  cognitione  ministerii  ccelestis  qua 
Lucifer  gaudebat,  XXI  344  A'. 

Christus  cooperatores  ministerii  sui 
fecit  homines,  XXIV  148 D,  ad  sacra- 
mentorum  dispensationem,  XIX  522  C, 
et  praedicationem,  XXIII  438A',  ut  eis 
tanquam  ministerium  habentibus  cre- 
datur,  XIX  577  D. 

Creatio  per  ministerium  creaturee  non 
convenit,  XXI  61 D',  bene  vero  multipli- 
catio  et  conservatio,  64D'.  Sine  mini- 
sterio  naturae  agere  supra  naturam  est, 
XXIV  470 A.  Sancti  miracula  operati 
sunt,  ministerium  exhibentes,  XXI  421 
C.  Sine  columbarum  ministerio  Deus 
columbam  formare  potuit,  XIX  576D'. 


MIR 


388 


MIR 


Eva  serpentem  per  ministerium  Spiri- 
tus  loqui  credidit,  XXII  258 A.  —  Mini- 
sterio  sensuum  homo  ad  scientiam  hic 
ascendit,  XXII  255C,  glorificatus  vero 
ministerio  creaturarum  jam  non  indige- 
bit,  XXV  384C,  quae  tamen,  sicut  et 
ccelestiacorpora,  XXII89D',ministerium 
servabunt  excellenliam  Creatoris  reprae- 
sentandi,  XXV  385 D. 
MIRACULUM  est  effectus  supra  virtutem 
naturee  vel  agentis  vel  recipientis,  XXIV 
254 C,  praeter  modum  consuetum  produ- 
ctus,  454C,  cujus  causa  supernaluralis 
est,  XXV  132A,  vel  agens  naturale  cum 
materia  ad  formam  inepta,  XXIII  102C, 
vel  saltem  agens  supernaturale  cum  ma- 
teria  naturali,  ibid.  —  Possibilitas  ad 
miracula  inserta  est  materiae,  XXII  168 
A,  sed  proprietates  consequentes  natu- 
ras  non  sunt  miraculo  adscribendae,  163 
A,  nec  ad  miracula  confugiendum  est 
quum  natura  quid  possit,  396A'. 

Solius  Dei  est  miracula  operari,  XXIII 
298A',  non  novas  creando  materias,  sed 
factas  transformando,  XIX  575  R'.  Ut 
homo,  Christus  sive  orando  sive  impe- 
rando  miracula  fecit,  XXIII 299 B,  virtute 
collata,  299 C,  habitualiter  ei  inexsisten- 
te,  298 D,  merito  theandrica  dicta,  326 
A';  sicque  Deum  esse  se  ostendit,  276B', 
exsequens  quae  virtute  creata  fieri  non 
possunt,  268A.  —  De  miraculis  unionis 
hypostatica,  XXIII  102  B',  XXIV  285B', 
egressus  ex  utero  virginali,  XXIII  386  C, 
et  ingressus  in  Ccenaculum  januis  clau- 
sis,  ibid.,  apparitionis  subitaneae  colum- 
bae  in  Baptismo,  XIX  577 D.  An  sine 
miraculo  quid  non  infectum  ex  Adamo 
ad  Christi  generationem  servari  potue- 
rit,  XXIII  107A.  —  Cf.  Christus,  (De 
Christi  potentia.) 

Ordinis  Virtutum  est  miracula  facere, 
XXI  477C,  quae  ideo  moveri  dicuntur  in 
fine  rnundi  prae  signorum  abundantia, 
XXV  382  C.  ■ —  Daemones  ipsi  miracula 
facere  possunt,  XXI  413A,  non  tamen 
ad  plenam  miraculi  rationem  pertingen- 
tia,  421 A',  nec  cum  Dei  miraculis  con- 


venientia  nisi  in  materia,  424  A,  et  in 
tempore  brevi  exsequentia  quod  Deus 
in  instanti,  426A'.  —  Improbis  etiam 
dari  potest  miracula  agere,  XIX  520 A. 
—  Cf.  Dcemones  (Potentia),  Virtutes. 

Ad  Ecclesiam  translata  fuit  potestas 
miraculorum,  XIX  62A',  ut  praedicatio 
Evangelii  firmetur,  XXIII  230B,  gentes- 
que  ad  fidem  convertantur,  XIX  570D; 
fides  enim  informis  miraculis  innititur, 
XXIII  409A,  per  miracula  acquiritur  et 
confirmatur,  409  C,  miracula  scilicet 
Christi,  435  D,  quibus  primo  Apostoli 
ad  fidem  adducti  sunt,  382B,  miracula 
et  Apostolorum,  428  B,  435 D,  et  virorum 
beatorum  in  decursu  saeculorum,  XIX 
63 R,  570  D.  His  innixa  miraculis,  fides 
scientia  certior  est,  XXIII  442C;  mira- 
cula  enim  fidem  excitant,  XIX  523C, 
etsi  verilatem  praedicantis  tantum  pro- 
bent,  421 D',  nec,  ut  vult  iEgidius,  ab 
intellectu  spiritualium  retrahunt,  570 
C.  —  Miracula  manifestant  Dei  provi- 
dentiam  et  scientiam,  XX  385A',  poten- 
liamque,  XIX  565 B';  corporum  Sancto- 
rum  venerationem  approbant,  554 D';  in- 
terdum  obedientiam  etiam  indiscretam 
commendarunt,  XXII  591 D'.  Fide  etiam 
informi  fiunt  miracula,  XXIV  74A'.  — 
Cf.  Fides,  Praedicatio. 

Eucharistia  miraculis  plena  est,  XXIV 
260B,  transsubstantiatio  tamen  non  est 
proprie  miraculum,  279 A,  sineque  mira- 
culo,  ea  completa,  generatio  et  corru- 
ptio  esse  possunt,  323D'.  De  quodam 
miraculo  secretum  confessionis  confir- 
mante,  XXIV  572 C. 

Nec  ignis  conflagrationis,  XXV  369C, 
nec  resurrectio  carnis,  244C,  miracula 
erunt;  sed  per  miraculum  qui  minus 
vel  plus  aequo  staturae  habet  plus  mi- 
nusve  accipiet,  274  B,  singulorumque 
merita  singulis  innotescent,  367 A'.  — 
De  Antichristi  miraculis,  XXI  420A,  B, 
XXV  375A.  —  Corpus  in  eodem  loco 
cum  alio  corpore  esse  nequit  nisi  per 
miraculum,  juxta  Thomam,  XXV  293D, 
contra  Scotum,  ibid.,  nec  corpus  glorio- 


MIS 


380 


MIS 


sum  cum  non  glorioso  etiam  per  mira- 
culum,  291 A;  sed  gloriosum  sine  mira- 
culo  et  videri  vel  non  videri,  XXIII  383 
1),  et  palpari  vel  non  palpari  potest, 
ibid.  —  ('/'.  Corpus  (Corpora  gloriosa). 
MISERIA.  Vbluntas  miseriam  naturaliter 
fugif,  XXII  233A',  minoremque  majori 
praofert,  XXV  456C,  nec  ut  talis  amari 
potest,  XXI  390A',  nisi  per  accidens, 
XXV  307 A',  sicut  mors  ut  a  vitae  mise- 
riis  declinelur,  406D;  nec  propter  eam 
appeti  potest  non  esse,  457  B,  quod 
tamen  a  Carlusiano  et  Ilenrico  impugna- 
tur,  si  de  culpae  miseria  agatur,  457C. 
—  In  displicentia  plus  quam  in  nolitione 
miseria  est,  XX  646A'.  Duplex  autem  est 
miseria,  pcenae  et  culpae,  XXV  456  A, 
secunda  per  gratiam  aufertur,  XXII  193 
C,  utraque  in  gloria,  XXV  425C.  Nam 
quidquid  dicat  Scotus  de  natura  intelle- 
ctuali  beatitudinis  ac  miseriae  semper 
capaci,  429  A,  liberlas  a  miseria  non 
nisi  in  patria  reperitur,  XXII  271 C;  hic 
semper  arctatur,  587B,  ac  semper  timen- 
tur  et  carentia  Dei,  summa  miseria, 
XXIII  565  B',  peccatum,  XXII  400 C,  mi- 
seriae  vitse,  quae  illud  sequuntur,  301 C, 
et  etiam  post  Baptismum  manent,  637 
C,  maxime  tentationes,  20SC.  —  Qua?- 
damactiones  proptermiseriam  adfinem 
non  ordinantur,  XXII  542 C. 

Misericordia  miseriam  concernit,  XXV 
351 D,  et  ab  ea  mensuratur,  XXIII  471 A, 
proximorum  miseriae  relevamen  conje- 
ctans,  XXIV  417D',  et  est  actus  justitiee, 
525C,  conveniens  homini  qui  alterius 
miseriam  facit  suam,  XXV  351 A,  et  Deo, 
qui  aliorum  miseriis  subvenit,  351 B,  et 
misericordius  cum  uno  quam  cum  alio 
agit,  350B. 

Horno  ex  culpa  in  miserias  cecidit, 
XXII  379B',  e  paradiso  ejectus,  370C, 
corporis  corruptioni  subjeclus,  148B,  ut 
ad  patriam  adspiret,  372A,  cui  deliciae 
obessent,  157D.  — His  miseriis  Incarna- 
tio  convenientius  succurrit,  XXIII 275A', 
nec  hornini  derogant,  XXIV  47B,  quum 
a  sensibilibus  naturaliter  agnoscat,  XXIII 


33C.  Adam  tamen  mcdiam  habuit  cogni- 
tionem  Dei  inler  eam  quae  patriae  et  eam 
quac  miseriac  est,  XXII  254B.  —  Anirmc 
ante  hanc  miseriam  meliorcm  vitam  non 
egerunt,  XXII  142 B,  nec  posl  eam  in 
miserias  sunt  reversurae,  142 D;  sciens 
enim  ad  miscriam  se  rediturum,  non  est 
bealus,  XXV  259C.  —  In  fine  saeculi 
omnis  miseria  finietur,  XXV  411 C,  nec 
Beati  ad  vilae  miserias  devolvendi  sunt, 
354  A;  nullam  resistentiam  eorum  mo- 
tus  habebit,  294 C,  ipseque  motus  mise- 
ria  non  erit,  XXIII  511  C,  perfectio- 
nesque  ccelestes,  magis  quam  in  hac 
miseria  virtutes,  a  peccato  eos  serva- 
bunt,  XXV  427  C.  Miserias  tamen 
reproborum  vident,  ut  Deum  laudent, 
458B',  ac  nostras,  ut  pro  nobis  orent, 
341 B.  Parvuli  ipsi  in  lirnbo  miseriam 
infernalem  scient,  XXII  440  C.  —  Ratio- 
nabile  est  damnatos  corpora  recipere 
juxta  merita,  ad  vitam  etiam  cum  mise- 
ria,  XIX  370  A,  cum  miseria  summa, 
XXV  307B',  consummata,  461 D,  orta  ex 
visione  electorum,  459  A,  etiam  propin- 
quorum  463D',  ita  ut  magis  de  miseriis 
doleant  quam  viventibus  apparere  cu- 
piant,  324  C,  et  potius  non  esse  quam 
hanc  miseriam  eligerent,  454  A'.  Nec 
mors  miseriam  hanc  terminabit,  306C, 
nec  sociorum  miseria  propriam  minuet, 
363  D,  nec  spes  eam  mutare  ex  vivorum 
suffragiis,  329  D',  aut  ex  pcenitentia, 
XXIV  366  A'.  Ipsaque  receptacula,  vel 
quia  ad  hoc  disposita,  XXV  467  B,  vel 
quia  detestata,  illam  augent,  326  D'. 
Venialia  quoque  ob  statum  miseriae  in- 
fernalis  sine  fine  punientur,  XXIV  565 
D,  contra  Scotum,  568  B.  Liberlas  a 
servitute  miseriae  in  reprobis  minuetur, 
XXI  391  A'.  Cf.  Damnatio  (Pcvna),  Mise- 
ricordia,  Reprobi. 
MISERICORDIA  multipliciter  sumitur,  XX 
527,  XXIII  2S4B,  XXIV  417B',  C,  XXV 
351 B;  sed  est  relevamen  miseria?  proxi- 
morum,  XXIV  417  D'.  —  Sunt  opera 
misericordiae  aut  corporalia  aut  spiri- 
tualia,   et  utraque   septem  sunt,  XXIV 


MIS 


390 


MIS 


418C;  qui  sunt  actus  est  genere  boni, 
XXI 19A',  XXII  483,  si  facti  cum  recta 
fide,  530,  propter  Deum,  XXIV  417  A', 
et  quidam  gentilium  per  illa  ad  Dei  gra- 
tiam  sunt  perducti,  XXII  550B'.  —  Est 
actus  misericordiae,  praesertim  in  praela- 
tis,  XXIV  531 B',  correptio  fraterna,  531 
A';  similiter  eleemosyna,  417  C;  dat  au- 
tem  eleemosynam,  qui  misericordiam 
praestat,  378.  —  Misericordiam  quam 
aliis  impendimus  non  relinquitur  sine 
summa  mercede,  XIX  98,  et  in  Scriptura 
aeterna  beatitudo  primo  et  frequentius 
promittitur  vitae  activae,  id  est  operibus 
misericordiae,  quam  vitae  contemplativae, 
quare,  XXIII  578 D'.  —  Ouid  si  quis  mi- 
sericordise  causa  furatur,  XXII  531,  aut 
mentitur,  XXIII  612,  aut  si  quisproximo 
suo  non  miseretur,  XXIV  378,  582 A,  B. 

—  In  die  judicii  erit  disceptatio  vocalis 
de  operibus  misericordiae,  quae  eritdam- 
natorum  tantum,  XXV  364D',  quare,  364 
C,  365  C.  —  Tertia  petitio  dominicalis 
reducitur  ad  quintam  beatitudinem  : 
Beati  misericordes,  etc.  XXIII  556 B',  et 
ad  donum  consilii,  556C. 

In  Deo  est  misericordia,  XXV  351 A, 
perfecta,  XIX  176D,  quae  est  secunda 
perfectionum  velle  divinum  concernen- 
tium,  178C,  et  una  ex  manibus  omni- 
potentis  Dei,  XXIII  425B.  Est  autem 
Deus  misericors  non  in  quantum  ex  mi- 
seria  aliena  afficitur,  XXV  351 B,  sed  in 
quantum  alios  a  miseriis  relevat,  ibid.; 
non  secundum  compassionis  affectum, 
sed  pietatis  effectum,  351  C.  —  Non  est 
volentis  neque  currentis,  sed  miserentis 
Dei,  XXI 15C,  XXII  333B,  C.  Non  suffi- 
cit  voluntas  hominis,  si  non  sit  etiam 
misericordia  Dei,  et  vice  versa,  XXII 313. 
De  ea  praesumere  vel  eam  negare,  est 
peccare  in  Spiritum  Sanctum,  XXII  570, 
per  praesumptionem,  576B,  vel  despe- 
rationem,  576B',  ex  certa  malitia,  576A'. 

—  Quomodo  dicatur  Deus  misericordia 
noslra,  XX  3.  —  Deus  miseretur  nostri 
propter  suam  bonitatem,  XIX  98,  sine 
ullo  merito  nostro,  XX  527.  —  Miseri- 


cordia  et  bonitas  in  Deo  realiter  idem 
sunt,  sed  ratione  tripliciter  differunt, 
XXV  351 C;  item  misericordia  et  justilia 
sunt  una  eademque  divina  essentia,  XX 
600,  XXIV  21 A',  XXV  343,  cujus  distin- 
cti  sunt  actus,  XIX  169A',  quia  aliud 
convenitei  ratione  justitiae,  aliud  ratione 
misericordiae,  XX  206  C,  et  secundum 
diversam  conceptionem  alia  ipsius  opera 
misericordiae,  alia  justitiae,  XXIV  21 A', 
alia  bonilati  ejus  attribuuntur,  XXV 
344.  —  Ad  quod  attributum  dlvinae  na- 
turae  reducatur  opus  misericordiae,  XXV 
351 B'.  —  Deus  non  potest  contraire  suae 
misericordiae,  XX  580D,  nec  aliquid  fa- 
cere  contra  suam  justitiam,  585D;  sed 
■  aliterdebet  poni  misericordia  circa  dam- 
nandos,  aliter  circa  salvandos,  544A'.  — 
An  Deus  ex  misericordia  sua  semper  pu- 
niat  cilra  condignum  in  purgatorio, 
XXV  320,  323,  333A',  B',  in  inferno, 
XX  21  D,  XXV  351  D',  352  C,  etiam  in 
peccato  originali  damnatos,  352 C.  — 
Misericordia  non  repugnat  justitiae,  nec 
ipsi  juslitia,  XXIV  441,  XXV  353A,  sed 
eam  moderat,  XXIV  444,  XXV  355C,  ac 
superexaltat,  353 D,  quum  Deus  pronior 
sit  misericordiam  exercere  quam  vindi- 
care,  XXII  209 D,  XXIV  579 A.  An  sit 
prior  vel  posterior  justitia,  XXV  354A, 
B.  Nunquam  separanlur,  XXV  355 A', 
nec  separari  valent  unquam,  XX  542A, 
544  A,  XXV  355B',  sed  in  omni  opere 
Dei  conjunguntur,  353  A',  355  C,  quo- 
modo,  XXIV  21 B',  XXV  352 D',  355B.  — 
Est  ergo  misericordia  Dei  ubique,  XXIV 
445,  nec  possumus  ei  mensuras  ponere 
aut  tempora  definire,  537.  Sed  magis 
manifestatur  justitia  in  damnatis,  XXII 
400  A,  misericordia  in  creatione,  XXV 
353B,  in  conversione  gentilium,  353 C, 
in  sacramentis,  XXIII  340B,  XXIV  450B, 
509D',  535,  546D,  et  tot  mediis  salutis, 
89B,  per  quae  saltem  aliquos  in  illam, 
a  qua  deficiunt  plurimi,  perduxit  salu- 
tem,  XX  520  B,  potissimum  vero  relucet 
in  restauratione,  sanctificatione,  XIX 
80C,  XXIII  354D,  et  Beatis,  XXII  450A; 


MIS 


301 


MCL 


una  et  altera  rcluccnt  in  parvulis  cum 
originali  peccato  e  vita  discessis,  449  D. 
—  In  generali  tum  miscricordiam  in 
electis,  tuin  justitiam  in  reprobis  Deus 
non  solum  vull  demonslrare,  sed  et  per- 
agere,  XX  537  A'.  Quomodo  dicalur  mi- 
sericordius  agere  cum  uno  quam  cum 
alio,  XXV  349 A  et  s.,  350 B',  C.  —  An 
per  indulgentias  fiat  nimis  magnum 
forum  de  misericordia  Dei,  XXIV  553 D, 
556 D,  557  B'.  —  An  aliqua  misericordia 
flectantur  ad  reprobos  angeli,  XXI  555 
B',  aut  animae  justorum,  555  C,  XXV 
453. — Cf.  Justitia.  (JustumesseDeum...) 

Misericordia  fuit  in  Christo,  XXIII  284 
A,  utpote  passio  bona  seu  qusedam  com- 
passio,  284B,  et  maxima?  misericordiae 
fuit  pro  nobis  satisfacere,  XXIII  353  D, 
hominem  fieri  propter  nos,  34B',  Patri 
se  offerre  pro  salute  nostra,  115  C,  et 
tanta  salutis  remedia  providcre  et  con- 
cedere,  XXIV  89  B,  inimicis  Trinitatis, 
quam  summe  dilexit,  89  C.  Quare  primo- 
rum  parentum  posteritas  tanta  fuerit 
miseratione  digna  et  venia,  XXIII  34 D, 
352  A'.  —  Cicatrices  manent  in  corpore 
Christi  in  signum  misericordiae  Dei  ad 
homines,  XXIII 383 D',ac  in  damnatorum 
opprobrium,  XXV  379D'. 

Cf.  Miseria. 
MISSA.  In  Missa  Christus  tria  officia  sacer- 
dotis,  advocati  ac  medici  exercet,  XXIV 
251 D,  eademque  hostia  offertur  quam 
ipse  obtulit,  217  D'.  Vinum  in  ejus  san- 
guinem  convertitur,  XXV  270  B',  et 
frequenter  sub  specie  infantuli  visus 
est,  XXIV  332D.  —  De  mentione  Abel  et 
Abrahae  in  canone,  XXIV  209B,  et  de 
.'  verbis  consecrationis,  218D'.  ■ —  Missa 
ratione  operis  operati  prodest,  XXV  333 
C,  sive  fiat  a  bonis  sive  a  malis,  valet, 
ibid.,  ratione  mysterii,  335  B',  magis 
tamen  si  a  bonis,  ex  opere  operantis, 
XXIV  345 B,  ratione  orationum,  XXV 
335B',  quae  etiam  per  devotionem  peten- 
tis  aut  celebrantis,  aut  per  intercessio- 
nem  Sancti  compensari  possunt,  335D'. 

Missam    pro    pueris    celebrare   licet, 


XXIV  334  A'.  An  celebrans  possit  per 
unam  Missam  solvere  quod  duobus  tene- 
tur,  XXV  338A.  —  Nec  Missa  h;eretico- 
rum,  schismatieorum,  excommunicato- 
rum  audiri  polest,  XXIV  345A,  nec  pa- 
clum  de  Missa  celebranda  facere  licet, 

XXV  40  D',  nec  temporalia  pro  Missis 
tricenarii  dare,  nec  quid  accipere  ante 
completas  Missas,  51  A;  pretium  vero 
recipi  potest  ratione  laboris,  45A,  ad  su- 
stentationem  vitae,  47A.  —  De  defectibus 
in  Missa,  XXIV  347 A',  anle  consecratio- 
nem  memoratis,  348C,  aut  post,  348B. 

—  Primitus  Missae  rarius  celebrabantur, 
majusque  intervallum  inter  communio- 
nem  ac  comestionem  requirebatur,  XXIV 
213B'.  —  Officium  in  ordine  ad  Missam 
persolvi  debet,  XXIV  207 D.  —  Cf.  Eu- 
charistia. 

MOECHIA  potius  quam  homicidium  per  di- 
versa  praecepta  vetatur  ratione  objecti 
magis  concupiscentiam  moventis,  XXIII 
647  D'. 

MULIER  e  viro  formari  debebat,  XXII 163 
C,  juxta  Petrum,  164  A,  et  Albertum, 
164A',  ita  ut  sit  aliquo  modo  ratione 
inferior,  226A,  quamvis,  ut  et  vir,  ima- 
go  Dei,  XIX  251 B'.  —  Mulierem  de 
costa  factam  certum  est,  XXII  162C,  et 
jam  in  costa  erat  ex  quo  fieri  posset, 
XXIII  105  A,  sine  additione  materiae, 
juxtaHugonem  ac  Magistrum,  XXII  162 
C,  secus,  juxta  Thomam,  162C,  cum  ali- 
qua  parte  carnis  ipsius  Adae,  secundum 
Bonaventuram,  165B,  ministrantibus 
angelis  modo  ignoto,  163C.  —  De  tri- 
plici  sententia  a  Durando  de  hoc  relata, 
165 C.  —  An  generatio  ab  aeterno  mulie- 
rem  ab  aeterno  requirat,  XXI  74  B', 
ipsamque  ab  aeterno  praegnantem,  86C. 

—  A  diabolo  est  quod  a  muliere  teutatio 
inceperit,  XXII  225 A',  ad  viri  exercita- 
tionem,  C,  et  excusationem,  muliere 
quidem  magis  peccante  ex  mentis  ela- 
tione,  230  C,  curiositate,  gula,  inobe- 
dientia,  231 D,  unde  tres  pcenae,  in  con- 
ceptu,  partu  et  subjectione  procedunt, 
378C,  392B.  —  Mulier  rationem  inferio- 


MDL 


392 


MUL 


rem  in  peccando  reprsesentat,  XXII  290 
D'.  nec  ab  ea  fuit  initium  peccati  origi- 
nalis  in  natura,  437  A'.  —  An  Adam  ut 
Deus  esse  voluerit  mulierem  non  repre- 
hendendo,  XXII  227  A'.  —  Cf.  Adam, 
Eva. 

Decuit  Deum  de  muliere  carnem  assu- 
mere,  XXIII  223 A',  et  quidem  virgine, 
222A',etsi  de  utroque  sexu  nasci  potu- 
erit,  222  B'.  —  Decuit  hanc  mulierem 
nunquam  a  diabolo  contritam  esse,  XXIII 
98A',  et  virginitatem  vovisse,  XXV  103 
C.—Cf  Maria,  Virgo. 

In  matrimonio.  —  Matrimonium  est 
viri  ac  mulieris  conjunctio,  XXV  75C, 
236A,  a  Deo  mulierem  ex  costa  viri  for- 
mante  institutum,  67B,  ut  mutuum  in 
rebus  domesticis  sibi  praestent  auxilium, 
60D',  sic  dictum  ex  muniis  a  muliere 
exhibitis,  76A',  quse  nubere  non  debet 
nisi  ut  mater  sit,  ibid,  Non  nisi  ad 
generandum  vir  et  mulier  in  paradiso 
convenissent,  XXII 201 D',  et  tot  viri  quot 
mulieres,  juxta  quosdam,  in  innocentia 
exstitissent,  203A.  —  Conjunctio  viri  et 
mulieris  bonis  matrimonii  honestatur, 
XXV  HOB',  sine  quibus  peccatum  esset 
grave,  H2D;  fides  tamen  matrimonialis 
non  est  theologica  virtus,  sed  moralis, 
qua  tali  viro  talis  mulier  deputatur,  111 
A,  ita  ut  unus  uni  jungatur,  124A,  quod 
pro  educatione  prolis,  60C,  et  perfe- 
ctione.  requiritur,  135 A.  In  hoc  Deus 
omnem  super  virum  ac  mulierem  ha- 
bens  poteslatem  dispensare  quit,  129B, 
et  utique  primitus  dispensavit,  124  C, 
129A',  nulli  tamen  mulieri  plures  viros 
habere  consentiens,  63C.  In  veteris  legis 
repudiis  vir  et  mulier  ad  paria  judica- 
bantur,  XXV  150  C,  sed  vir  solum  mu- 
lierem  repudiare  poterat,  134  B,  per 
sententiam  a  judice  latam,  131  D,  ita  ut 
ea  alteri  nubere  posset,  133A',  non  vero 
ad  primum  redire,  131 D'.  —  In  debito 
quoque  reddendo  aut  solvendo  aequalitas 
inter  virum  et  mulierem  non  est  nisi 
proportionis,  XXV  118  B.  Menstruata 
juxta  quosdam,   petere   nequit,  117  C, 


sed  ad  eam  accedere  permittitur  in 
fluxu  inordinato,  U7D,  nec  tunc  certa 
est  sterilitas,  117B';  ipsa  vero  pro  posse 
avertere  debet,  117  D'.  —  De  muliere  a 
da?monio  arrepta  mane  in  processione 
post  debiti  redditionem  in  nocte,  XXV 
H9A.  Viro  dissentienti  creditur  quum 
separatio  a  muliere  petitur,  144  D.  Facta 
separatione  ob  perpetuam  impotentiam, 
mulier  cum  alio  contrahere  potest,  144 
D,  non  vero  ob  arctationem,  145A'.  Sed 
arcta,  si  cognoscatur,  primo  restitui  de- 
bet,  145B',  nisi  viri  sint  complexionis 
nimis  distantis,  ibid.  Nec  arcta  quae  ido- 
nea  fieri  nequit  contrahere  potest,  139 
A' ;  nec  mulier  petere  potest  a  viro  im- 
potente  facto  ob  causam  matrimonium 
consequentem,  H6B'.  —  Sciens  contra- 
hendo  viri  frigidilatem,  vere  contrahit, 
XXV  142A;  ipsius  vero  frigiditas  non 
tam  evidenter  allegari  potest,  144  B', 
quia  universaliter  frigidior  est  viro,  142 
B,  minorque  calidilas  ex  ejus  parte  re- 
quiritur,  142C,  etsi  citius  ad  pubertatis 
annos  veniat,  155  A'.  —  Dominium  in 
corpus  servi  qui  contrahit,  in  mulierem 
transfertur,  domini  dominio  salvo,  XXV 
155D',  nisi  consensus  in  conditionem 
feratur,  99  B'.  —  Mulier  sine  consensu 
viri  vovere  nequit,  XXV  H6C;  viro 
ante  matrimonium  consummatum  ad 
sacerdotium  promoto,  jus  suum  servat, 
84 D',  non  vero  jus  alteri  nubendi,  si 
consenserit,  158  D',  sed  petendi  debitum, 
etiam  a  viro  post  votum  simplex  contra- 
hente,  170D.  —  Ante  copulam  mulier 
dimitti  potest,  XXV  85  C,  sicut  ei  Iicet, 
post  viri  professionem,  alteri  nubere, 
78  B';  castitatem  vero  vovere  aut  reli- 
gionem  ingredi  debet,  ut  vir  profiteatur, 
79C.  Si  religionem  ingrediatur,  invito 
marito,  revocari  potest,  78  A' ;  quo  de- 
functo,  nec  cogatur  ad  religionem  rever- 
ti,  nec  alteri  nubat,  79  A'.  Si  spes  sit  eam 
convertendi,  maritus  conversus  apud 
eam  manere  debet,  184  A.  De  voto  non 
pectinandi  capiilos,  165  C.  —  Mulier 
cum    corrupto    contrahens,    irregularis 


MUN 


393 


MUT 


fieret,  si  hoc  posset,  XXV  82H',  sicut 
vir  qui  corruptam  cognoscit,  83 A.  — 
Cognatio  spiritualis  a  muliere  non  con- 
trahitur,  XXV  207 C,  sed  ad  oam  Iransit, 
si  cognoscatur,  eliam  non  uxorcm,  200 
B'.  —  Quis  gravius  peccet  adulterando, 
viran  nmlier,  XXV  150D.  Vir  adulteram 
dimittere  tenetur,  juxta  Hieronynmm, 
151  D,  contra  alios,  149 A',  non  tamen 
proprio  judicio  dimittere  potest,  nisi 
culpa  illico  probetur,  149  C,  nec  truci- 
dare,  159A',  sin,  a  matrimonio  prohibe- 
tur,  159  D'.  —  Cf.  Debitum,  Divortium, 
Impotentia,  Matrimonium,  Repudium, 
Servitus,  Votum. 

Aspectus  mulieris,  etiam  in  somno, 
genitalia  provocat,  XXV  473A',  quod 
praecedentis  cogitationis  in  turpi  fixse 
signum  est,  si  de  tali  antea  cogitetur, 
XXIV  244  A'.  Pretium  corporis  ei  datum 
mulier  retinere  potest,  XXIV  400G;  ex 
adulterio  pariens  et  heredem  exhere- 
dans.  ipsa  ad  restitutionem  tenetur,  402 
C,  vel  ad  ingrediendum  religionem  fi- 
lium  hortare,  407A.  —  In  somno  cognita 
aut  amens,  mulier  virginitatem  solum 
materialem  amittit,  XXV  135  D'.  —  De 
apprehensionibus  mulierum  amantem  a 
longe  venientem  praesentientium,  XXI 
404  A,  vel  maritum  quem  abhorrent,  405 
A.  —  De  jejunio  mulieris  praegnantis, 
XXIV  419  C.Demulierumcircumcisione, 
67  C,  Confirmatione,  198  A',  potestate 
clavis,  524D,  confessione  peceati  turpis 
apud  complicem,  490  B,  Ordinis  rece- 
ptione,  XXV  54D,  solenni  pcenitentia, 
371 A,  post  quam  non  velantur  si  sit 
propter  fornicationem,  370  B',  etsi  co- 
mam  non  amittant,  quae  subjectionem 
significat,  371 B ;  de  mulieris  dote,  433D. 
MUNUS.  Hilarius  ponit  in  Patre  aeternita- 
tem,  in  imagine  speciem,  usumque  in 
munere,  XX  321 C,  in  quo  omnis  est 
Divinitatis  fruitio,  70C,  omnia  Dei  mu- 
nera,  74C,  quae  materialiter  prius  quam 
ipse  Spiritus  dantur,  XIX  524B,  et  ma- 
jora  homini  lapso,  probabiliter,  XXII 
367B',  quorum  diversitas  ad  praedestina- 


tionem  Dei  principaliter  refercnda  est, 
XX  21 C.  Totum  ex  Dei  munere  conferri 
debet,  XXII  318D,  nec  ipse  nisi  ex  suis 
muneribus  accessibilis  est,  XXIII  255A, 
quae  frequenler  «  gratiae  »  appellantur, 

XXIV  195B',  vel  «  dona  »,  XXIII  500C; 
quo  sensu  character  etiam  munus  sit, 
174C.  Merita  ipsa  munera  Dei  sunt, 
XXII  345A',  ex  liberalitale  ejus  dala, 
344 C.  —  Munus  gratiae  potentiam  com- 
plet,  XXII 192B',  nec,  juxta  Durandum, 
ante  eam  essentia  perficitur,  329C.  — 
Per  dona  gratiae  et  gloriae  munera  Deo 
unimur,  XXIII  487 C,  bonitas  divina  par- 
ticipatur,  461 D',  et  amicitia  Beatorum 
in  his  fundatur,  463A',  nec  vero,  mune- 
ribus  gloriae  adeptis,  opus  remunerabile 
jam  possibile  manet,  324 B.  —  Sacerdos, 
extra  molestiam  patentem,  munera  non 
perfecta  relinquere  nequit,  XXIV  348 A', 
quse  summus  Sacerdos,  ut  munus  Dei, 
ipse  offert,  251  D',  et  acceptabilia  facit, 
252 C.  —  Plus  valent  indulgentiee  quam 
munus  oblatum,  XXIV  558A',  leviusque 
est  istud  afflictione  poenitentiali,  550C. 
—  Simonia  fit  per  munus  a  lingua,  ab 
obsequio  vel  a  manu,  XXV  49B,  vel  per 
munus  quodcumque  ex  pacto  datum, 
juxta  Richardum,  XXV  50C,  vel  per 
simulationem,  si  ex  his  fiat  quae  quasi 
munera  sint,  XXIV7  416  A'.  Munus  a 
lingua  vel  ex  lingua  oritur,  vel  in  actu 
linguse  sistit,  49  A'.  Etiam  in  parvis  mu- 
neribus  simonia  apud  Deum  esse  potest, 
49C,  et  ab  ipso  Papa  committi,  49D. 
Cf.  Simonia. 

MUSTUM  vinum  est  completum,  XXIV  298 
D,  ex  quo  confici  potest,  quamvis  non 
deceat,  298  A'. 

MUTILATIO   membri  justo  metu  timetur, 

XXV  93  C,  quae  deformitas,  quum  ad 
vitium  naturae  spectet,  ab  electorum 
corporibus  auferetur,  270C. 

MUTUS  in  persona  Ecclesiae  mentaliterde- 
precari  potest,  XXIV  78C.  Ad  restitutio- 
nem  tenetur,  398A',  non  tamen  semper, 
398D',  sed  eum  qui  abstulit  ad  redden- 
dum  inducere  debet,  ibid.  —  Aleator 


NAT 


394 


NAT 


penes  mutum  lucratus,  lucrum  retiriere 
nequit,  XXIV  411 B. 
MUTUUM  sic  appellatum  ex  eo  quod  meum 
fit  tuum,  XXIII  608D,  sine  injustitia 
fieri  potest  quamvis  inaequalitas  sit  ex 
parte  rei,.  XXIV  399C,  non  tamen  sub 
usura  sine  necessitate,  XXIII  609  D,  D', 
nec  ultra  valorem   mutuati  accipiendo 


quum  dominium  transfertur,  608  D',  nisi 
ex  benevolentia  offeratur,  XXIV  417B. 
—  Debet  restitui  vel  amissum  recompen- 
sari,  XXIV  400A'.  Dilatio  vel  anticipatio 
solutionis  rationem  mutui  babent,  XXIII 
609A'.  De  acceptatione  supra  sortem  in 
mutuo,  629A,  XXIV  403B. 


N 


NAAMAN,  Syrus,-qua  virtute  in  Jordane 
sit  sanatus,  XXIV  53  D'. 

NANI  ad  debitam  staturam  resurgent,  XXV 
274  B'. 

NASUS.  Abscissio  nasi  irregularitatem 
parit,  XXV  56  A.  —  Nasi  curvitas  dicitur 
simitas,  XXIV  318B.  —  An  simus  resur- 
recturus  sit  simus,  XXV  267C. 

NATIVITAS,  quse  non  idem  est  ac  pro- 
ductio,  XXIII  180  D,  et  quam  primo 
significat  natura,  127 D,  generationem 
viventium  designat,  XXII 171 D,  et  pro- 
prie  competit  subsistenti  tantum  vel 
supposito,  XXIII 179C,  180B,  non  forma? 
et  natura?,  111 C,  nisi  ex  consequenti, 
179C.  Ideo  natura  Christi  divina  de  B. 
Virgine  nullo  modo  potest  dici  nata, 
XXIII  180 A,  C,  D,  182 B;  natura  ejus 
humana  nata  dici  potest,  180D',  182 A,° 
non  per  se,  sed  ex  consequenti,  179C, 
180A,  A',  per  accidens  vel  per  synecdo- 
chen,  181 A.  —  Filii  essentia  in  divinis, 
licet  per  generalionem  accepta,  non 
dicitur  nata,  XIX  313A,  quia  etsi  habeat 
terminum  ad  quem,  qui  est  esse,  caret 
termino  a  quo,  qui  est  non  esse,  313B. 
—  An  in  Christo  sint  dua?  nativitates, 
XXIII  18iD  et  s.  — An  dicendum  sit  : 
Filius  semper  natus  est,  vel,  Semper 
nascitur,  XIX  426C;  vel,  Semper  nasce- 
tur,  426A'  et  s.  An  nascendo  acceperit 
quod  sit  Deus  et  divina  essenlia,  XX  85 
D,  A',  86  C,  C. 
Sicut  duplex  est  nativjtas  carnalis, 


alia  in  utero,  alia  ex  utero,  ita  et  spiri- 
tualis,  alia  per  Baptismum,  alia  per 
Confirmationem,  XXV  205A',  in  qua 
pater  Deus  est,  mater,  Ecclesia,  206B. 
—  Illegitimi  nati  a  susceptione  ordinum 
repelluntur,  XXV  55D'.  Cf.  Legitimitas, 
Spurii. 
NATUBA.  In  genere.  Natura,  quse  dicitur 
a  nascendo,  XIX  309  A,  423C,  et  nativi- 
tatem  proprie  significat,  XXIII  127D, 
inde  ad  multas  alias  significationes 
translata  est,  XIX  129C,  443 C,  XXII 171 
D,  XXIII  120D',  127 A',  XXIV  453C.  Sae- 
pius  quidditatem  vel  essentiam  designat, 
XXIII  127 B',  et  ita,  ut  ait  Boetius,  sumi- 
tur  tanquam  specifica  differentiaunum- 
quodque  informans,  ibid.,  et  est,  per 
actum  intellectus  in  rerum  sensibilium 
natura  fundabilem,  XXIII  73  C,  ratio 
universitatis,  speciei,  generis,  et  etiam 
absoluti,  XXI  213A,  quamvis  nihil  illo- 
rum,  nec  ipsa  individuitas,  sit  de  ra- 
tione  ipsius,  ibid.  Sed  proprie  est  sive 
principium  intrinsecum  in  eadem  essen- 
tia  producens  sibi  simile  secundum 
formam  et  speciem,  XXI  57 D,  sive  vis 
insita  rebus  ex  similibus  similia  pro- 
creans,  XX  123B,  XXI  34,  435B',  443C, 
seu  ex  quo  pullulans  pullulat,  XX  122C, 
et  ita  sumitur  tanquam  principium  ge- 
nerationis,  XIX  294B,  313D',  XX  123C, 
et  principium  operandi,  XIX  309  A,  me- 
diante  tamen  potentia,  334C,  principium 
scilicet  quo  agit  suppositum,  316B,  D, 


NAT 


395 


NAT 


Modo  pro  materia  sumilur,  modo  pro 
forma,  modo  pro  via  generationis,  XXIII 
3911),  XXIV  483C;  sed  magis  est  forma 
quam  materia,  XXII  179B,  et  sic  est 
naturalis  inotus  pri.nci.pium,  XXI  152A, 
dupliciter,  activum  et  passivum,  XXII 
17015,  XXIII  391 D,  XXV  24SB'.  —  In 
tribus  stat  perfeetio  natura?,  XIX  238 D'. 
In  omnibus,  quod  perpetuum  est,  est 
per  se  de  intentione  naturae,  XXII  201 A; 
unde  in  incorruptibilibus  ipsum  indivi- 
duum  inlendit,  in  corruplibilibus  vero 
solum  speciem,  201 B.  Omnium  natura 
coustantium  est  terminus  et  ratio  magni- 
tudinis  et  augmenti,  XXI  88D',  169D. 
Natura  vacuum  horrere  dicitur  ef  infi- 
nitum,  XXI  89  A. 

In  creaturis,  Deo  creaturarumque 
productioue  a  Deo.  Natura  creata  ex 
se  avara  est  et  in  se  curva,  XXI  272  A', 
275 C,  nec  ad  ultimum  finem,  ad  quem 
tendit,  pervenire  potest  nisi  ex  omnipo- 
tenlia  Dei,  XXV  249B.  Ilem,  non  ex 
nihilo  operatur,  sed  ex  ente  in  potentia, 
nec  potest  anticipare  operationem  Dei, 
XXI  423C,  sub  qua  est,  XXV  249 B. 
Item,  non  deficit  in  necessariis,  XIX  83 
D,  nec  unquam  nisi  ut  in  paucioribus 
deficit,  ideo  quae  naturaliter  fiunt,  ut  in 
pluribus  accidunt,  XXII  100B',  et  quae- 
dam  omnibus  imponit  et  cuilibet,  sicut 
apud  homines  manducare,  quaedam  vero 
communitati  tantum,  sicut  generare, 
XXV  61 A'.  —  In  creaturis,  natura  alia 
est  particularis,  quae  indivisibilis  est  et 
incommutabilis,  XIX  181 A',  XXI  212D', 
213B,  nec,  eadem  manens,  pluribus  sup- 
positis,sive  absolulis  sive  etiam  relativis 
relatione  originis,  ex  illa  natura  ortis, 
communicari  valet,  XXIII  59C,  C  et  s.; 
alia  est  universalis,  quae  dividi  et  com- 
municari  potest,  XIX  181 A',  et  multipli- 
catur  et  diversificatur  in  cunctis  indivi- 
duis  participantibus  eam,  179B',  natura 
se  habente  ut  forma,  individuis  ut  hujus 
formae  suppositis,  XX  375C.  ■ —  Item,  in 
creaturis  quia  naturadiffert  ab  essentia, 
XX  123B,  aliquae  dicuntur  unjus  naturae, 


quao  non  sunt  unius  esscntiae,  376A;  et 
quia  in  omnibus  naluris  creatis  nalura 
differt  ab  esse,  XIX  182 B',  nec  csse  ha- 
bet  nisi  in  suppositis,  182C,  XXIII  84C, 
idcirco  numeratur  per  accidens  juxta 
numcrum  supposilorum,  XIX  182C.  — 
Differunt  enim  natura  seu  res  naturae  et 
suppositum  re  et  nomine,  juxla  Bona- 
venturam,  XIX  402A,  et  Thomam,  XXIII 
139 B',  211 C,  212B',  ratione  tantum  et 
nomine,  juxta  Henricum,  213C,  et  Car- 
tusianum,  212B',  C,  qui  asserit  naturam 
et  suppositum  non  realiter  dislingui, 
licet  natura  ingenerabilis  sit  et  incorru- 
ptibilis,  suppositum  vero  generabile  et 
corruptibile,  XIX  189B.  Quum  autem  in 
angelo  inveniatur  una  natura  in  una  per- 
sona,  in  homine,  in  una  persona  plures 
naturae,  et  in  Deo,  in  una  natura  plures 
personee,  XIX  181 C,  melius  cum  Alberto 
dicendum,  quod  in  quibusdam  natura 
seu  quo  est,  differt  a  supposito  seu 
quod  est,  et  actu  communicatur  per  ge- 
nerationem,  184A;  in  aliisdiffert  a  sup- 
posito,  sed  non  actu  communicatur  per 
generationem,  ut  in  stellis,  ibid.;  in  aliis 
differt  a  supposito,  et  tamen  est  ipsum 
quod  est  indivisibile,  ut  in  angelis,  184 
B;  in  divinis  tantum  natura  omnino 
indifferens  est  a  supposito,  a  quo  differt 
ratione  solum  et  nomine,  XXIII  211 D', 
et  indivisa  manet  in  omnibus  suppositis, 
XIX  183 A,  184 C.  In  Deo  enim,  idem  sunt 
natura  et  esse,  XIX  359 D',  423C,  et 
nalura  esse  independens  habet  a  suppo- 
sitis,  ideo  cum  suppositis  non  multipli- 
catur,  183 A,  184 C,  sed  cum  unitate 
essentiae  stat  supposilorum  pluralitas, 
179  C  et  s.  —  Item,  in  processionibus 
divinis  natura  concurrit  cum  intellectu 
et  voluntate,  XIX  443A'  et  s.,  et  proprie 
principium  est  generationis  Filii,  189C, 
C,  322A,  326B'  et  s.,  327B,  D'  et  s., 
435B',  et  Spiritui  Sancto  communicatur 
per  actum  voluntatis,  435B',  437B  et  s., 
441 A',  B',  443C.  —  Item,  a  Deo  solo 
naturae  rerum  quantumad  suam  institu- 
tionem  procedunt,  XXI  64D,  cujus  vo- 


NAT 


396 


NEC 


luntatis  et  naturse  opus  sunt,  57 C,  in 
Deo  enim  idem  sunt  natura  et  voluntas, 
ibid.,  quse  extra  Deum,  licet  in  quodam 
conveniant,  XIX  133  B,  sunt  principia 
opposita,  128C,  quum  natura  agatdeter- 
minata  ad  unum,  XX  583D',  non  volun- 
tas,  XIX  326 D.  Quantum  autem  ad  suam 
multiplicationem,  naturse  rerum  per 
causas  produci  possunt,  XXI  64  D;  sed 
primse  corruptibilium  hypostases  imme- 
diate  a  Deo  factse  sunt,  64  A',  quia  nulla 
praecesserunt  principia  naturalia,  et  mo- 
dus  fiendi  naturalis  esse  non  potuit, 
XXII  162  D',  nec  tamen  proprietates 
consequentes  naturas  institutas  sunt  mi- 
raculo  adscribendse,  163A.  —  Distincto 
contra  naturam,  quod  tripliciter  esse 
potest,  XX  642C,  D',  a  supra  naturam 
et  prseter  naturam,  571 C,  et  maxime 
distinctis  donis  naturalibus,  per  quse 
providit  Deus  de  naturali  perfectione 
hominis,  a  supernaturalibus,  per  quse 
providit  de  necessariis  ad  ejus  superna- 
turalem  felicitatem,  XIX  86A'  et  s.,  87 
B',  XXIV  267 A'  et  s.,  469 D',  dicendum 
quod  Deus  possit.  quodam  saltem  sensu, 
agere  contra  naturam  vel  prsecipere 
contra  legem  naturalem,  XX  642Cets., 
et  quod  cursus  naturse  immutari  valeat 
non  tantum  ex  causa  naturali,  sed  etiam 
exsupernaturali,  XXV  132A;  hsec  tamen 
immutatio  ejus  solius  est  qui  naturam 
instituit,  XXIII  298 B.  —  In  omnibus 
opus  Dei  prsesupponitur  operi  naturse, 
XXI  100 B,  et  operi  artis  prsesupponitur 
opus  naturse,  423  C,  D. 

In  Christo.  An  et  quomodo  naturalis 
fuerit  Christo  gratia,  XXIII 120B  et  s.  — 
An  mors  Christi  fuerit  naturalis,  XXIII 
300C.  — ■  An  naturam  humanam,  quae 
tripliciter  secundum  Albertum  in  Adam 
fuit,  XXII  406D,  a  Christo  decuit  repa- 
rari,  XXIII  325B  et  s.  —  De  natura  Chri- 
sti  humana  et  divina.  Vide  Assumptio, 
Christus,  Incarnatio,  Nativitas. 
NATUBALE,  quod  multipliciter  sumitur, 
XIX  129  C,  XXI 152  B',  297  D',  XXIII  120 
C,B',  D',  121 C,  D',  122 A',  XXIV  324D, 


proprie  designat  id  quod  rei  convenit 
secundum     conditionem    suse    formae, 

XXII  519B'.  In  naturalibus,  id  quod  est 
naturale  consequens  formam,  semper 
inest,  consequens  materiam,  non  semper, 
XIX  133  A';  et  alia  sunt  quse  semper, 
alia  quse  frequenter,  alia  quse  raro  fiunt, 

XXIII  603 C,  et  ea  quse  semper  fiunt, 
causa  sunt  aliorum,  ibid.  —  Item,  natu- 
rale  dicitur  quod  secundum  naturam 
consistit,  XXV  248 A'.  Alii  vero  sunt 
motus  seu  actus  quorum  natura  non  est 
principium  nec  terminus,  XXV  248C,  et 
dicuntur  miraculosi  vel  violenti,  248A', 
et  a  motibus  naturalibus  plane  distin- 
guuntur,  XIX  86A',  130A'.  Alii  sunt 
quorum  principium  et  terminus  est  na- 
tura,  XXV  248C,  et  dicuntur  simpliciter 
naturales,  248 A';  alii,  quorum  natura 
est  terminus,  non  principium,  248C,  et 
dicuntur  miraculosi,  vel  artificiales,  vel 
violenti,  248 A';  nullus  autem  naturalis 
dici  potest  nisi  cujus  principium  est 
natura,  248B'.  —  Quomodo  creata  om- 
nia  naturaliter  bonum  appetant,  XIX 
130B',  C.  —  Quamnam  cognitionem  de 
Deo  habeamus  naturaliter,  XIX  243 D  et 
s.  —  Quam  valde  expediens  sit  natura- 
lium  veritatum  cognitionem  per  revela- 
tionem  tradi,  XIX  84B,  C,  D,  86D. 

NATUBA  DEITATIS  seu  deorum  (Liber  de), 
Tullii  Ciceronis,  citatur  de  Deo  omnia 
intra  se  continente  ac  conservante,  XXI 
171A',  et  prsevidente,  414A. 

NAVIS,  figura  Ecclesise,  quse  jactatur  in 
fluctibus,  XIX  44,  optime  signat  quar- 
tum  librum  Sententiarum,  ubi  de  Eccle- 
sia  traclatur,  ibid. 

NAZABAEI,  hseretici,  Evangelio  miscebant 
legalia,  XXIV  304  C.  —  Nazarseorum 
evangelium,  quod  Ecclesianon  admittit, 
XXIII  420C,  allegatur  d-e  angelis  dese- 
rentibus  quos  custodiunt,  XXI  550D,  et 
de  voce  Spiritus  Sancti  in  Baptismo 
Christi,  XXIII  113 D. 

NECESSITAS.  Extra  Deum.  Necessitas, 
quse  potentiam  ad  oppositum  excludit, 
XXIII  297 C,  D,  multiplex  est,  XIX  8oB' 


NEC 


397 


NEG 


et  s.,  325B',  3271),  B'  et  s.,  XX  G13A', 
XXIII  296A,  1),  297 C,  A',  299D',  352A'. 
B',  354 A',  XXIV  I35A,  428B,  XXV  165 
B',  et  de  quadruplici  causa  oritur,  XXIII 
296A  el  s.  —  Scienlia  esl  de  necessariis 
el  incommulabilibus,  XIX  58B,  XX  485 

B,  vel  saltem  de  his  quae  habent  quam- 
dam  necessitatem,  XIX  67  A,  D,  XX  479 
D'.  — Non  esl  dicendum  ut  vull  Avicen- 
na,  quod  naluralium  causarum  concur- 
sus  sit  ex  necessitale,  ut  omnes  effectus 
naturales  de  necessitate  proveniant,  XXI 
416A',  C. 

Necessitas  logica  in  propositionibus. 
Vide  Propositio.  —  Necessitas  quoad 
gratiam  recipiendam,  quoad  excusatio- 
nem  aservatione  praecepti  vel  voti.  Vide 
Gratia,  Prseceptum,  Votum. 

In  Deo.  Quia  Deum  esse  omnino  ne- 
cesse  est,  Deo  impossibile  est  aliquid 
esse  compar,  XIX  148A.  —  Communi- 
catio  in  divinis  quae  est  ad  intra,  sicut 
generatio  Verbi,  XIX  326  B  et  s.,  327  A', 
ex  necessitate  naturae  divinae  orilur,  XX 
80 B,  quia  in  omni  quod  non  includit 
imperfectionem,  necessitas  perfectior 
est  conditio  quam  contingentia,  XIX  185 
A;  et  haec  necessitas,  secundum  quam 
Deus  intelligit  se  et  omnia,  amat  se,  et 
spirat,  443D,  444C  et  s.,  XX  496D,  vo- 
catur  necessitas  immutabilitatis,  XIX 
327  D',  443C,  D',  XXIII  296 D,  352B', 
354  B',  nec  ullatenus  repugnat  divinis 
relationibus,  XIX  169  A'.  Sed  rerum  quae 
sunt  ad  extra,  volitio,  XX  495C,  C,  496 
A',  613  A',  creatio,  496 A',  vel  productio, 
non  sunt  ex  necessitate  naturae  divinae, 
583A  et  s.,  609A'  et  s.,  XXIII 354B',  quia 
talis  necessitas  laederet  perfectionem 
libertatis  et  independentiae  divinae,  XIX 
383  D',  contradicenlibus  Aristotele,  382 
D',  et  Avicenna,  385 D,  utroque  tamen 
recte  docente  (negante  Henrico,  385 B, 

C,  sed  hoc  contra  omnes,  385C,)  crea- 
turas,  nulla  excepta,  a  Deo  non  lantum 
dependenter,  sed  vere  causative  et  crea- 
tive  profluxisse,  et  ex  se  non  esse,  385 

D,  B',  C.  —  Deus  contingentia  infallibi- 


liter  cognoscit,  XX  4781)',  479A  et  s., 
quoniam  virtus  causffl  prima)  in  causis 
secundis  recipitur  sccundum  modiim 
illarum,  480A,  id  est,  infallibililer  et 
necessario  in  causis  secundis  necessariis, 
infallibiliter  et  contiugenter  in  contin- 
gentibus,  480B,  et  quoniam  divina  co- 
gnitio  transit  super  contingentia  futura 
sicut  visus  noster  super  ipsa  praesentia, 
481 C,  D,  4S3C,  D'  et  s.  —  Cf.  Deus, 
(Scientia,  Aclio.) 

Necessilas  patiendi  in  Christo.  Vide 
Christus.  —  Necessifas  scientiae  Dei 
quoad  nos.  Vide  Theologia. 

NECROMANTIA.  Studere  necromantise  pro- 
hibitum  est,  non  quia  malum  est,  sed 
quia  mali  occasio,  XXII  521 D'. 

NEGATIO.  An  negatio  facial  aliquid  inno- 
tescere,  XX  264A',  vel  possit  esse  prin- 
cipium  distinguendi,  269D',  270C.  — 
Alia  estnegatio  de  primis,  alia  de  poste- 
rioribus,  XX  264B  et  s.,  alia  in  genere, 
alia  extra  genus,  264  A'.  Quo  specialior 
est  affirmatio,  eo  communior  est  oppo- 
sita  negatio,  XX  226A'.  —  Negatio  dif- 
fert  a  privatione,  quia  non  praesupponit 
subjectum,  XXII  475 D'.  —  Negationes 
entium  aliquo  modo  pertinent  ad  ens, 
XX  268C,  D,  et  sicut  privationes  dici 
possunt  res  rationis,  631 C,  D.,  in  quan- 
lum  apprehenduntur  a  ratione  per  suas 
affirmationes,  271 B',  et  reducuntur  ad 
idem  genus  cum  oppositis  affirmationi- 
bus  suis,  per  quas  habent  esse  et  cogno- 
sci,  146B',  271 D',  XXI  58B,  XXII  467D'. 
Verba  a  divino  Dionysio  mystica 
appellata,  sicut  ens,  bonum,  vita,  etc..., 
de  Deo,  sub  diverso  respectu,  negari  vel 
affirmari  possunt,  XX  136D  et  s.  Affir- 
mationes  tamen  in  Deo  sunt  impropriae, 
negationes  tantum  sunt  propriae,  XX 
136B',  138  A  et  s,;  et  in  hac  vita  verius 
divina  nobis  innotescunt  per  negativa, 
270A,  quorum  ratio  supra  affirmativo- 
rum  rationem  fundatur,  146B',  et  remo- 
tionem  alicujus  imperfectionis  importat, 
XIX  322  C,  XX  147 B'. 

NEGOTIATIO  diebus  dominicis  prohibita 


NEX 


398 


NIII 


est,  XXIII  61IA,nec  ullo  modo  excusari 
potest,  nec  generali  Ecclesiee  dispensa- 
tione,  quae  nunquam  est  data,  61 1B,  nec 
saltem  generaliter,  ratione  necessitatis 
aut  utilitatis,  611 D,  nec  consuetudine 
contraria,  quae  non  est  rationalis  neque 
praescripta,  611 A'.  Etsi  aliquando  culpa 
caveat,  de  propinquo  habet  peccata 
annexa,  quapropter  poenitentem  non 
decet,  XXIV  439B',  nec  clericum,  nec 
religiosum,  439C.  —  Negotiatores  men- 
dacia  etfraudes  praesertim  vitare  debent, 
XXIV  439  D'. 
NESCIENTIA  differt  ab  errore  et  inconsi- 
deratione,  XXI  316A',  necnon  ab  igno- 
rantia  et  oblivione,  401  B'.  Non  est  cul- 
pa,  nisi  concupiscentiae  sit  conjuncta, 
XXII  381 B,  nec  pcena  peccati,  208B. 
Potest  esse  in  angelis,  XXI  316A'  et  s., 
XXII  208  B,  et  Beatis,  XXIII  574 C,  et  in 
primo    homine    innocente,  XXI  394C, 

XXII  258B',  et  in  diabolo,  et  in  omni 
creatura,  multa  enim  sunt  scibilia  et 
scita  a  Deo  de  se  ipso,  quae  a  nulla  crea- 
tura  adsequate  sciri  possunt,  XXI  401 C. 

NESTORIUS,  Constantinopolitanus  patri- 
archa  (f  439),  «  sceleratissimus  haere- 
siarcha  »,  XXIII  H7B,  «  damnatissimus, 
nequam  et  inquinatus  »,  117-D,  non  di- 
stinguens  debile  inter  naturam  et  perso- 
nam,  128A,  posuit  in  Christo  duas  per- 
sonas,  H4C,  136  A',  139B,  141 C,  et 
unam  lantum  voluntatem,  313C  Finxit 
enim  Christum   esse  hominem  purum, 

XXIII  117B,  Deitatisque  unionem  cum 
homine  Christo  esse  non  in  persona,  sed 
tantum  per  gratiam,  114  D,  per  inhabi- 
tationem  quasi  in  templo,  141 D,  D',  per 
unitatem  affectus,  141 D,  313C,  per  ope- 
rationem,  141 D,  per  dignitatem  hono- 
ris  et  aequivocationem,  141  A';  et  con- 
sequenter  asseruit  B.  Virginem  esse 
Christi  matrem  (Xpto-Toxdxov),  non  Dei 
(©eotoxov),  117  Bet  s. 

NEXUS  duplex  est,  vel  medium,  jungens 
unum  alteri,  vel  extremum,  in  quo  duo 
junguntur,  XIX  458 A';  nexui,  primo 
sensu,  comparaverunt  Graeci  processio- 


nem  Spiritus  Sancti,  ibich,  Latini  vero, 
secundo  sensu,  436 D,  440C,  442A',  458 
A',  XX  316C,  D',  323A,  C.  —  Quomodo 
tres  Personae  dicantur  connexae  propter 
Spiritum  Sanctum,  XX  322D',  323  C, 
333Bets. 

NICENUM  concilium  primum  (anno  325) 
edidit  fidei  symbolum  quod  in  Missa 
cantatur,  XIX  461 D,  in  quo  non  fit  men- 
tio  de  processione  Spiritus  Sancti  a 
Filio,  457B',  461 D,  quare,  464A.  Quo 
sensu  dixerit  quod  in  Incarnatione  Filii, 
Persona  consumpsit  personam,  non  na- 
tura  naturam,  XXIII  199  C. 

NICODEMI  evangelium,  quod  inter  apocry- 
pha  compulatur,  XXIII  420B',  XXIV  593 
D,  allegaturde  temporequo  fuit  Christus 
in  limbo,  XXIII  387  C,  et  de  Extrema 
Unctione,  XXIV  593B. 

NICOLAI  (S.)  Legenda  allegatur  de  igne 
quodam  manum  urenle  et  nihil  tamen 
de  ea  consumente,  XXV  314C. 

NICOLAUS  (S.)  Papa  I  (858-867),  allegatur 
de  baptizatis  a  paganis,  XXIV  144D,  et 
de  divortio,  XXV  151 A'. 

NICOLAUS  Papa  II  (1059-1061).  Coram  eo 
Berengarius  confessus  est  verum  corpus 
Christi  manibus  sacerdotum  tractari, 
XXIV  332 B',  333B. 

NIHIL.  Inter  nihil  et  esse  stat  infinitum, 
XIX  212  C,  unde  nihil  ex  nihilo  fieri 
potest  secundum  naturam,  212D,  XXI 
53 B',  56 D',  81  B'.  —  Creatio  dicitur  esse 
ex  nihilo,  non  tantum  quia  non  est  ex 
aliquo  praeexsistenti,  sed  maxime  quia 
res  creata  naturaliter  prius  habet  non 
esse  quam  esse,  XXI  54C,  55 A',  56A', 
81  A',  B' ;  unde,  etiamsi  creaturae  fuis- 
sent  ab  aeterno,  tamen  essent  ex  nihilo, 
XIX  323  B,  quod  tripliciter  intelligi  pot- 
est,  323  A'.  —  Omnis  creatura  ex  se  est 
vertibilis,  seu  annihilari  potest,  si  suaB 
naturae  relinqueretur,  XIX  377B',  et  hoc 
non  est  proprie  mutabilitas,  378 A.  — 
Terra  dicitur  appensa  super  nihilum, 
quia  nec  super  plenum  nec  super  va- 
cuum  appenditur,  XX  569C,  571 A.  — 
Pater  Deus  non  dicitur  esse  ex  nihilo, 


NOM 


399 


NOM 


sed  a  nullo,  scu  potius,  sensu  negalivo, 
a  so  ipso,  XIX  322C.  Simililer  nec  Fi- 
lius  dicitur  esse  ex  nihilo,  XIX  322  D', 
sed  esse  ex  aliquo,  etenim  esse  ex 
nihilo  non  esl  idem  ac  non  esse  ex  ali- 
quo,  323A,  A'. 

NILUS,  qui  dicilur  a  Sanctis  fluvius  para- 
disi,  in  Genesi  denominalur  Gehon,  XXII 
151  D';  quare  inundat,  152A.  E  paradiso 
dicitur  exire,  sed  nondum  inventa  est 
origo  ejus,  XXII 157A,  158B'. 

NOBILITAS.  Errorcirca  nobilitalem  sponsi 
aut  sponsae  non  vitiat  matrimonium, 
nisi  in  errorem  personae  redundet,  XXV 
99  B',  100  C. 

NOMEN.  Extra  divina.  Nomen  est  defi- 
nitio  implicita,  XX  137  A,  quia  significat 
essentiam  rei,  XXIV  43 B',  D',  et  se  ha- 
bet  ad  rem  nominatam  ut  signum  ad 
signatum,  XX  142D.  —  Tripliciter  su- 
mitur,  XX  142  B',  et  diversis  modis  rem 
significat,  338  D  et  s.,  513B.  —  Bes  a 
formis  suis  nominantur,  XX  337 C,  sed 
nomina  abstracta  nunquam  supponunt 
nisi  pro  forma  tantum,  XIX  297 C,  et 
nomina  concreta,  pro  forma  et  supposito 
formae,  300  C,  quo  sensu  dicitur  nomen 
significare  per  prius  ipsam  rem,  et 
per  posterius  rei  conceptum,  XX  149 
B',  C,  257  C;  sed  ut  nomen  proprie  rem 
designet,  duo  requiruntur,  XXI  488  B', 
et  secundum  diversam  naturam  generis, 
diversus  est  modus  denominationis,  XX 
337  A,  B.  —  Nominis  etymologia  non  est 
semper  ejus  significatum,  XXI  474C. 
—  Aliter  quid  significatur  per  nomen, 
per  pronomem,  per  verbum  et  partici- 
pium,  XX  134  B',  C.  —  Sapientis  est  de 
nominibus  non  curare,  XXI  187A,  484 
D,  dum  constat  de  re,  XX  248C,  XXI 
195C,  484D.  —  Quomodo  nomina  sin- 
gulorum  ordinum  angelorum  proprieta- 
tes  eorum  significent,  XXI  489 B'.  Vide 
Chorus,  Hierarchia  (Angelica).  —  Cf. 
Ablativus,  Adjectivus,  Pronomina,  Sub- 
stantivum. 

In  divinis.  Quomodo  nominabilis  sit 
Deus.  Deus  est  natura  maxime  nomina- 


bilis  sicut  et  eognoscibilis,  XX  133C, 
135C,  1431),  C,  144  B,  C,  sed  a  se  ipso 
uno  plenarie,  134A',  135  D',  a  nobis,  per 
naturalem  ralionem,  imperfectissime 
tanlum  cognosci  el  nominari  potest,  134 
B  et  s.  Unde  ex  his  quae  secundum  ipsum 
sunt,  nobis  Deus  non  est  nominabilis, 
XX  135C,  130B,  137B,  D,  C,  sed  ex  his 
tantum  qute  seeundum  nos,  134C  :  qua- 
propter  nullo  nomine  divina  essenlia 
perfecle  exprimi  potest,  XX  138A',  141 
B,  C,  148D,  B'  et  s.,  sicut  nec  uno  no- 
mine  comprehendi,  XIX  154  B',  155  A, 
XX  141  B,  C,  quia  nullum  nomen  signi- 
ficat  simul  aliquid  perfectum  et  simplex, 
XIX  297A,  quo  sensu  Deus  proprium 
nomen  non  habet,  156  A. 

Quomodo  nominandus  sit  Deus.  Juxta 
regulas  certas  Deo  nomina  sunt  praedi- 
canda,  XIX  297A',  C,  300C,^  B',  D', 
XXIII  129C,  et  sunt  unum  et  idem  si 
attendantur  secundum  id  in  quo  est 
significatum  eorum,  XIX  156C;  sed  di- 
versitatem  designant  rationis,  et  non 
vocis  tantum,  156  A',  nec  ergo  sunt 
synonyma,  156D,  XX  143A',  si  atten- 
dantur  secundum  ea  quae  nominant,  XIX 
156C.  —  Quo  nomina  sunt  magis  inde- 
terminata,  absoluta  atque  communia,  eo 
magis  proprie  dicuntur  de  Deo,  XIX 
363  C;  attamen  Deo  non  conveniunt 
nomina  communia  quee  sunt  genera  vel 
species,  sed  ea  tantum  quae  sunt  tran- 
scendentia,  362A',  367B;  ei  conveniunt 
secundum  eminentiam  affirmativa,  362 
A',  367C,  D,  et  abstracta,  ad  perfectio- 
nem,  concreta,  ad  subsistentiam  signi- 
ficandam,  297  A,  C,  300 A,  XX  141 B'.  — 
Nomina  imposita  ad  designandam  perfe- 
ctionem  aliquam  absolute,  proprie  di- 
cenda  sunt  de  Deo,  XX  138B',  et  s.,  142 
B,  297A,  ad  designandam  personam,  di- 
cenda  sunt  relative,  157  B'  et  s.,  et  in 
divinis  haec  tantum  pluraliter  praedican- 
tur,  non  illa  quae  substantive  dicuntur, 
169A,  A',  B',  sive  ab  aeterno,  sive  tan- 
tum  creatura  exsistente,  296D,  298B',  C. 
—  Omne  nomen  divinis  conveniens,  aut 


NOM 


400 


NOT 


significat  aliquid  essentiale  et  absolu- 
tum,  aut  aliquid  relativum,  sive  notio- 
nale  sive  personale,  aut  ipsam  relatio- 
nem  seu  notionem,  XX  79  D';  unde  alia 
nomina  designant  essentiam  essenliali- 
ter,  alia  personaliter,  alia  personam 
personaliter,  XIX  541 C,  542  C,  et  quae 
respectum  dicunt  ad  creaturas,  essen- 
tialia  sunt,  non  personalia,  XX  76B,  D', 
sicut  omnia  quae  dicuntur  de  Deo  ex 
tempore,  300  C  et  s.  Termini  numerales 
in  Deo  non  sumuntur  a  numero  qui  est 
species  quantitatis,  nisi  metaphorice, 
sed  a  multitudine  quae  est  transcendens, 
XX  181 A  et  s.,  183B,  et  designant  rela- 
tionem,  sed  indistincte,  183A'.  —  Divi- 
nis  personis  non  competunt  nomina 
quae  vel  solam  distinctionem  vel  omni- 
modam  unionem  dicunt,  XIX  301 A,  sed 
tantum  quae  medio  modo  se  habent,  301 
B;  sed  nullo  modo  competunt  quae  solam 
imperfectionem  important,  XX  141 D, 
284D'.  —  Vitanda  sunt,  loquendo  de 
Trinitate,  nomina  quae  nimiam  designant 
distinctionem,  ut  diversitas,  differentia, 
XIX  421  C,  separatio,  alienus,  421 D', 
vel  nimiam  unionem,  ut  singularitas, 
solitarius,  422A,  B,  XX  126B'.  —  Essen- 
tialia  in  Deo  designantur  genere  neutro, 
personae  genere  masculino,  propria  fe- 
minino,  XIX  421 B,  C,  absoluta  substan- 
tivis,  relativa  adjectivis,  421 D,  422D. — 
Plura  exiguntur  ut  nominibus  divina 
significantibus  fas  sit  addere  pronomina 
meus,  noster,  etc,  XX  82A,  C,  84  D, 
vel  dictiones  exclusivas  solus,  tantum, 
126C  et  s.  —  Cf.  Trinitas. 

Quomodo  nominetur  Deus.  Nomini- 
bus  multis  Deum  nominamus,  XX  143A 
et  s.,  144A  et  s.,  scilicet  mysticis,  136 
D  et  s.,  symbolicis,  136C  et  s.,  et  nega- 
tivis,  146 B',  C,  147  B';  et  quia  ex  crea- 
turis  in  Dei  cognitionem  venimus,  135D, 
136  A  et  s.,  per  imagines  et  formas,  134 
D,  135B',  eum  nominamus  ex  effectibus 
et  creaturis  suis,  137 A,  C,  D',  sive  per 
ablationem,  sive  per  eminentiam,  143A, 
sive  per  excellentiam,  ut  quum  dicitur 


superbonus,  144  D,  sive  per  relationem 
rationis,  ut  quum  dicitur  creator,  295A', 

296  A  et  s.,  297  C  et  s.,  298 C,  quae  rela- 
tio,  quamvis  non  sit  realiter  in  Deo, 
fundamentum  tamen  reale  habet  in  eo, 
300A,  B,  et  ab  actu  creandi  Deo  attribui- 
tur,  302C,  303D,  C.  —  Nomina  divina 
multipliciter  possunt  distingui,  XIX  314 

B,  D',  341 B,  et  dividi,  XX  144D'  et  s.,  et 
Deo  tribuuntur,  XIX  150B',  maxime  ex 
eo  quod  in  Deo  praeeminenter  consistit 
quidquid  perfectionis  in  creaturis  est, 
151  C,  A',  hoc  contra  Rabbi  Moysen,  152 

C,  155  D'.  —  Nomen  tetragrammaton, 
secundum  Rabbi  Moysen  et  alios  He- 
braeos,  significat  divinam  essentiam  pu- 
re,  sine  cornparatione  ad  extra,  XIX 
202C,  221 D,  XX  139A.  —  Nomen  Deus 
respicit  et  personam  et  essentiam,  XIX 

297  B,  principaliter  tamen  essentiam, 
297  D,  per  modum  concreti,  297 D,  B', 
300C.  —  Nomen  Esse,  seu  Qui  est,  pri- 
mum  et  proprium  nomen  Dei  est,  XIX 
362 D,  ex  Scriptura,  362  C,  et  ratione 
quadruplici,  363C,  maxime  quia  in  Deo 
ipsum  esse  est  quidditas  ejus,  363 A', 
unde,  quum  in  illo  tantum  esse  ab  es- 
senlia  non  differat,  creatura  a  sua  quid-, 
ditate  nomen  accipit,  Creator  vero  ab 
esse,  ibid. ;  attamen,  prout  causa  est, 
Deus  prius  dicitur  bonum  quam  esse, 
362  B',  367  A'  et  s.,  368B,  D. 

Cf.  Deus  (Dioina,  Nomen). 
NOMINALES,  cur  sic  dicti,  XX  552  D,  554 
D'.  Tempore  Cartusiani  vocabantur  Ter- 
minalistae,  et  multi  erant,  XX  554  D'. 
Secundum  eos,  quod  semel  est  verum, 
semper  erit  verum,  ita  ut  Deus  nihil 
incipiat  aut  desinat  scire,  XX  496  C,  552 

D,  et  idem  sit  enuntiabile,  Christum  na- 
sci,  et  esse  nasciturum,  et  esse  natum, 
553  D  :  quae  opinio  falsa  ostenditur,  552 
A'  et  s.  Adde  XX  597  B  et  s.  Cf.  Reales. 

NOTIO.  In  divinis,  ad  hoc  quod  aliquid 
notio  nuncupetur,  tria  requiruntur  :  pri- 
mo,  quod  ad  originem  pertineat,  secun- 
do,  quod  spectet  ad  dignitatem,  tertio, 
quod  dicat  aliquid  speciale,  XX  226 B  et 


NUB 


401 


NUM 


s.,  267 C,  2G8C,  A',  ct  brevius,  notio  di- 
eitur  id  quod  proprimn  esl  uni  persomo, 
iu  ciijus  perducil  nolitiani,  XIX  541 A, 
ita  quod  non  convcniat  onmibus.  543D': 
sunt  eniin  notiones  communes  duabus 
personis,  545  R  et  s.  —  Distinguendum 
est  inter  notionale  et  cssentiale,  XIX  543 
D'  et  s.,  sicut  inter  notionem,  relationem 
ct  proprietatem,  XX  1S1C,  224 A'  et  s.; 
altamen  nullatenus  notiones  derogant 
simpticilati  diviua?,  224 D,  227A',  B'.  — 
Quinque  sunt  noliones  in  Trinitale,  XX 
225 G  ct  s.,  per  abstracta  nomina  signi- 
ficalae,  22GD',  qua?  non  sunt  quinque  res 
distinctee,  sed  tres  tantum,  224D,  227B', 
238C,  A'.  —  Circa  notiones  aliqui  sine 
periculo  ha?resis  opinati  sunt  varia,  XX 
227  C,  D,  et  etiam  contraria,  non  inten- 
dentes  aliquid  fidei  conlrarium  sustinere, 
228 C,  229D,  D',  230 A.  —  Tres  sunt 
notiones  Patris,  XX  265B';  quomodo  ab 
invicem  distinguantur,  266 C,  268 D. 

NOTITIA,  an  et  quaelibet,  secundum  Augu- 
•  stinum,  pertineat  ad  rationem  imaginis 
Trinitatis,  XIX  263  A'  et  s.  —  Magis  com- 
paratur  Filio,  quia  est  actus  intellectus, 
XIX  264B.  —  Ad  quamlibet  notitiam 
requiritur  memoria  et  intellectus,  XIX 
264D.  —  An  et  quomodo  sit  substantia 
animae,  XIX  265D  et  s.  —  Aliud  est  se 
nosse,  aliud  se  cogitare,  XIX  274  A'  et  s. 
—  Multee  sunt  in  abdito  mentis  notitiae 
qua?  nos  latent,  XIX  274B'  et  s.  —  Unde 
gignatur  notitia,  an  ab  animae  potentia, 
vel  ab  objecto,  XIX  286  A,  A',  B',  287 C, 
D,  an  ab  utroque  simul,  286 D',  287  A', 
et  a  quo  principalius,  287D'. 

NOX  a  nocendo  dicitur,  XXII  37 C.  —  Quo- 
modo  facta  sit  primo  distinctio  diei  ac 
noctis,  XXII  36D'  et  s.  —  Post  judicii 
diem  nullibi  erit  nox  super  terram,  XXV 
385  D'. 

NUBES.  An  nubes  lucida,  ante  creationem 
solis,  terram  illuminaverit,  XXII  36B' ; 
an  fuerit  perfectior  sole,  37C,  38B*. 
Non  lux  erat,  sed  subjeetum  lucis,  XXII 
37  D\  et  ex  ipsa  videntur  formata  fuisse 
luminaria,  scilicet  sol,  luna,  stellse,  38 
T.  25bls. 


li.  —  Quid  dicendum  dc  ejus  natura, 
XXII  38C  et  s.  —  Cur  in  nube  missus 
sit  Spirilus  Sanctus  ad  Chrislum,  XIX 
572 A,  573C;  an  fucrit  isla  niibcs  nalu- 
ralis,  577 A'. 
NUMERUS  dicitur  quasi  nulus  memoris, 
XIX  424 C.  Est  autcm  aut  numcrans  aut 
numeralus,  XXII  51 7 A,  et  potest  multi- 
pliciter  considerari,  XX  176C  et  s.  Prae- 
exsistit  in  unitate,  XIX  174A',  XX  187A', 
quomodo,  187  B'  et  s.  Indiget  unilatibus, 
XIX  404  D',  quum  numerus  sit  multitu- 
do,  XX  411  A',  mensurata  per  unum, 
582 B,  XXI  234D,  et  unitas  sit  princi- 
pium  numeri,  316 A',  318A,  XXI  97C  : 
quod  dupliciler  potest  intelligi,  XX  173 
D'.  Quo  numerus  est  unitati  vicinior, 
tanto  est  minor,  XXI  524  D',  et  impossi- 
bile  est  diversas  species  numerorum 
esse  in  aequali  distantia  ad  unum,  XXII 
23D".  Numerus  secundum  quod  esl  inul- 
titudo  numerata  per  unnm,  dicilur  om- 
nis  numerus,  XXIV  426A',  secundum 
vero  quod  numeratur  binario  aut  terna- 
rio,  est  totus  numerus,  ibid.  —  Causa 
numeri  est  differentia,  XX  177B',  XXIII 
140  A,  vel  essediscretum  seu  distinctum 
ab  aliis,  XX  177 D',  XXI  208 A',  XXII 
330 D,  diversitas  proprietatum,  XXI  208 
A',  et  per  consequens  est  accidentalis 
proprietas  substanliam  sequens,  ibid., 
circuiens  omne  praedicamentum,  234  C. 
An  et  in  quantum  accidat  substantiis 
materialibus  numerus,  XXI  133D.  — 
Praesupponit  ordo  numerum,  numerus 
mensuram,  XX  581 C,  et  est  ordo  in  nu- 
meris,  XIX  382D,  XX  168D',  169A.  — 
Quomodo  Deus  fecerit  omnia  in  numero, 
XIX  242B.  —  Numerus  est  proprie  sum- 
ptus  quantitas  discreta,  XX  178D,  seu 
multitudo  ex  unitate  profusa,  408D', 
importans  distinctionem  et  separatio- 
nem,  178A",  habens  nec  esse  nec  intelli- 
gi  nisi  divisione  continui,  409B,  XXII 
64 B,  C  :  ideo  invenitur  tantum  in  rebus 
habentibus  quantitatem  continuam,  XX 
180  C,  seu  materiam  corpoream,  XXI 
210D'  :  non  vero  in  immateriaiibus,  231 
26 


NUM 


402 


NUM 


C.  —  Quselibet  pars  numeri  est  numerus, 
XXV  11 C.  —  An  numerus  propriam 
ideam  habeat  in  Deo,  XX  408C,  409D, 
41 7 C,  XXV  427  A,  et  an  numeri  sint 
substantiae  reriyn,  XX  180A'. —  Nume- 
rus  imparimperfectior  est  numero  pari, 

XXI  476 D'  :  sed  aliqui  numeri  impares 
praecipuse  sunt  perfectionis,  485D'.  — 
Saepe  in  S.  Scriptura  per  numerum  de- 
terminatum  intelligitur  indeterminatum, 
XXV  251 A.  —  De  modo  antiquitus  nu- 
merandi  in  digitis,  XXV  449D  et  s.,  et 
an  primus  homo  habuerit  aliquid  nume- 
rare,  XXI  263A.  —  An  species  numero- 
rum  sint  infinitae,  XX  416D,  581 B,  582 
C.  —  Unde  accipiant  numerum  actus, 

XXII  474  A,  XXIII  183  A,  B,  D,  adjectiva, 
accidentia,  XX  169B',  XXIII  187 C,  actio, 
passio,  184  A,  et  proprietas,  187  C.  — 
Quid  de  iis  qui  nec  numero  nec  merito 
de  Ecclesia  sunt,  aut  numero  et  non 
merito,  XXIII  239C.  —  Cf.  Multitudo, 
Unum,  Unus,  Species. 

De  numero  millenario,  XXI 231 A,  525 
C,  centenario,  XXI  231 A,  525 C,  XXV 
448B,  et  denario,  XXI  230D',  231 A,  525 
C,  XXIII  104 A,  XXIV  76D',  XXV  448  A. 
—  De  perfectione  numeri  senarii,  XXI 
34,  XXII 11 D',  112 A,  B,  H5B,  C.  —  An 
exercitus  spiritualium  militiarum  desi- 
gnetur  per  denarium,  XXI  230  A',  B', 
C,  231 B,  novenarium,  477  A,  aut  se- 
ptenarium,  519B'.  —  Numerum  terna- 
rium  qui  est  omnis  rei,  XIX  234  D,  XXV 
447  D',  adhibuerunt  antiqui  magnificare 
Deum  unum,  XIX  228A',  et  Creatorem, 
234A',  propter  quamdam  ternarii  perfe- 
ctionem,  234D,  et  perfectioni  Corporis 
Domini  convenit,  quare,  XXIII  89,  105 
B',  et  quomodo,  90,  105C.  —  De  nume- 
ris  in  distinctione  fructuum.  Vide  Fru- 
ctus. 

De  numero  in  tempore.  Vide  Tempus. 

De  numeris  in  divinis.  Vide  Deus 
(Deum  unum  esse....  p.  193),  Trinitas. 

In  angelis  est  numerus,  XXI  232B, 
super  eorum  substantiam  nihil  positi- 
vum  addens,  234D,  nisi  orationem  indi- 


visibilitatis  seu  negationis.  ibid.  :  nu- 
merus  sequens  unum,  prout  convertitur 
cum  ente,  232  A,  sed  non  numerus,  ut 
principium  numeri  et  quantitas  discreta, 
ibid.,  qui  numerus  in  immaterialibus 
non  est  nisi  secundum  causam  et  cau- 
satam,  231 D'.  Quis  sit  ille  numerus,  non 
est  leve  determinare,  XXI  230  C,  sed  est 
congruentissimus,  ibid.,  a  sapientia  di- 
vina  praefinitus,  294 B,  admodum  ma- 
gnus,  sed  nobis  incertus,  230  A'.  —  Phi- 
losophi  dissentiunt  in  eorum  numero 
ponendo,  XXI  231 D;  alii  eum  accipiunt 
secundum  numerum  ccelestium  motuum, 
XIX  86D',  XXI  231 D,  233 B,  B',  C,  235B, 
237 B',  529 D',  vel  orbium,  XIX  86D', 
382 C,  XXI  235 D,  quare,  231 D;  alii  se- 
cundum  numerum  sphaerarum,  ibid., 
stellarum,  231 B,  rerum  sensibilium,  233 
B,  et  civium  supernorum,  230  A',  236B; 
Gregorius  ponit  numerum  excedentem 
omnem  multitudinem  materialem,  231 
B',  525A,  B,  quare,  231 C,  233D,  525C 
et  quo  sensu,  230D,  235C,  D';  alii  po 
nunt  numerum  indeterminalum,  XXI 
231 A',  232  A',  secundum  alios  numerum 
non  habent,  nec  faciunt,  210D',  id  est 
materialem,  211A;  alii  ponunt  novem 
aut  decem,  211 A,  vel  et  unum  solum, 
231 D.  —  Eorum  numerusCreatori  soliest 
agnitus,  XXI  235D,  quo  sensu,  235A'; 
tamen  non  est  simpliciter  infinitus,  229 
D',  230A,  B,  sed  Deo  finitus,  231B',  no- 
bis  infinitus,  234B'.  —  Sunt  innumera- 
bilia  millia  angelorum,  XX  459A',  XXI 
157  C,  236 A';  an  sint  etiam  innumera- 
biles  in  quantum  ministri  Dei  gratise  et 
gloriee,  237 D,  ac  in  numero,  in  quantum 
motores  ccelorum,  ibid. 

Angeli  videntes  in  Verbo,  XXI  220A, 
cognoscunt  ex  sola  divina  sapientia,  235 
A',  numerum  omnium  suorum  conci- 
vium,  219  D',  235  D.  —  Secundum  quos- 
dam  aequalis  est  numerus  angelorum 
ministrantium  et  adsistentium,  XXI  232 
B',  secundum  alios  excedit  numerus 
adsistentium,  232 C,  525 A,  secundum 
alios    numerus    ministrantium,    232  D', 


NUN 


403 


NUT 


524C. —  An  angeli  differantgenere,XXI 
222B',  specie  vel  numero,  218B,  quo- 
modo,  222  li'.  Tam  multiplicatio  perso- 
narum  sub  una  specie,  XXI  2291!',  quam 
mulliplicatio  specierum  in  uno  choro, 
221 A,  plus  conferl  ad  decorem  quam 
sola  diversitas  specicrum  aequalis  nume- 
ro  supposilis  angelorum,  229B'.  —  Nu- 
merus  angelorum  iu  unoquoque  ordine 
nobis  esl  ignotus,  XXI 488 A.  An  ordines 
numero  legionum  et  numerositate  spiri- 
luum  omues  debeant  esse  aequales,  XXI 
360 B,  302 B',  et  non  potius  in  numero 
pari  quam  novenario,  477A.  Numerus 
et  distinctio  trium  bierarchiarum  varie 
accipiuntur,  XXI  487 D,  A',  D'.  —  Ange- 
lorum  numerum  imminutum  noluit  Deus 
permanere  ac  ideo  formavit  hominem, 
XXII  210 A'.  —  An  major  sit  numerus 
angelorum  quam  hominum,  XXI 541.  — 
An  incredibiliter  numerosa  sit  multitu- 
do  daemonum,  XXI  354  C. 

Electorum  numerus  videtur  coaequan- 
dus  numero  angelorum,  XXI  230  A',  236 
B.  An  numerus  eorum  minorari  valeat, 
XXI 556C,  augeri,  XX  508,  520  C,  vel  an 
sit  certus  ac  immutabilis,  516  D  et  s.  — 
An  homines  salventur  juxta  numerum 
angelorum  lapsorum,  XXI  469,  vel  po- 
tius  stantium,  468,  ut  utrique  in  numero 
sint  aequali,  512  A.  —  Innumerabiles 
homines  salvabuntur,  XXV  384C,  sed  tot 
erunt  reprobi,  ut  electi  respectu  eorum 
videantur  esse  pauci,  XXI  236B.  An 
reprobentur  juxta  numerum  angelorum 
lapsorum,  XXI  468,  et  quomodo  pote- 
runt  omnia  corpora  earum  sub  terra 
includi,  XXV  314  D.  —  Cf.  Electi,  Re- 
probi. 
NUNC,  seu  praesens  instans,  est  id  solum 
quod  de  tempore  possibile  est  accipere, 
XXI  82 D',  et  ab  eo  quod  est  aeternum 
necesse  est  principiari,  83  A,  B.  —  Rea- 


liter  distinguuntur  nunc  temporis  et 
minc  ;ovi,  XXI  126B'  et  s.,  130C,  131A, 
li,  1)',  132A,  C,  C,  sicul  nmic  aetemita- 
tis  et  nunc  temporis,  130 A';  sed  nunc 
aevi  est  idem  ac  aevum,  149 D  et  s.  — 
Quali  nunc  mensuretur  opus  creationis, 
XXI  101C,  I02B,  D,  XXII  8C,  D',  13B, 
25 D'.  —  Non  oportet  semper  inter  duo 
nunc  esse  medium  lempus,  XXI  241 B'. 

NUPTLE  quia  dissolutae  la?ti tiaj  causa  esse 
solent,  temporibus  sacris  inlerdicuutur, 
XXV  119A,  scilicet  ab  Adventu  ad  Epi- 
phaniam,  a  Septuagesima  usque  ad  octa- 
vas  Paschae,  119B,  et  a  tribus  diebus 
ante  Ascensionem  usque  ad  octavas 
Pentecostes,  H9C,  sub  pcena  separatio- 
nis  sponsorum,  119  B',  ad  tempus,  etsi 
valeat  conjugium,  H9C,  D'.  — Secundae 
nuptiae  licent,  et  sunt  vere  sacramen- 
tum,  XXV  208 A';  sed  quia  significatio- 
nem  sacramenti  corrumpunt,  irregula- 
ritatem  inducunt,  208B',  nec  benedicun- 
tur,  saltem  quum  mulier  iterato  nubit, 
ibid.,  si  autem  virgo  cum  viduo  nubat, 
benedicuntur,  quia  in  eis  aliquo  modo 
salvatur  significatio  sacramenti,  208C. 

NUTRITIO.  Vis  nutritiva,  quam  in  hepate 
collocabat  Plato,  XXII  136A,  libero  arbi- 
trio  non  subditur,  309A.  — ■  An  per 
actum  nutritivae  potentiae  aliquid  trans- 
eat  in  veritatem  humanae  naturae,  XXII 
394 D'  et  s.  Cf.  Cibus.  —  An  nutritum 
nutriatur  secundum  speciem  et  mate- 
riam,  vel  secundum  materiam  tantum, 
XXII  406A.  —  Secundum  vires  partis 
nutritivae,  anima  agit,  non  patitur,  XXIII 
280B.  — An  et  quomodo  nutrire  possint 
species  panis  et  vini  in  Eucharistia, 
XXIV  327  C. 

NUTUS  idem  est  quod  signum,  XXI  534  D. 
—  Quomodo  eo  utatur  angelus  ad  lo- 
quendum,  XXI  530  A,  534B'  et  s.,  537B'. 
Cf.  Locutio.  (In  angelis  locutio). 


OBE 


404 


OBE 


0 


OBDUBATIO,  quae  translative  dicitur  in 
spiritibus,  ad  similitudinem  obduralionis 
in  corporibus,  XX  524A,  interdum  de- 
signat  actum  voluntatis  in  corporibus, 
XX  524  A,  interdum  designat  actum  vo- 
luntatis  obstinata?  in  vitio,  interdum  pri- 
vationem  gratiae,  quae  et  excsecatio  dici- 
tur,  quorum  duorum,  secundum  suppo- 
nit  primum,  523B',  sicut  poena,  quae  est 
a  Deo,  supponit  defectum,  qui  est  ab 
homine,  523  C,  D'.  Sicut  in  corporibus 
triplex  proprietas  obdurationem  sequi- 
tur,  ita  in  spiritibus,  XX  524A,  quorum 
obdurationis  triplex  quoque  est  poena, 
524B,  et  triplex  causa,  deficiens,  puta 
liberum  arbitrium,  promerens,  scilicet 
culpa,  ordinans,  utpote  Deus,  524A',  B', 
qui  tamen  (contra  quosdam,  523 D',  525 
A',)  obdurationis  nullatenus  causa  effi- 
ciens  dici  potest,  525  A,  B,  C,  etsi  eam 
ad  multa  bona  ordinet,  525B',  sed  est 
causa  permissiva  tantum,  XIX  55B,  XX 
526 C,  quo  sensu,  in  Scripturis,  et  ratio- 
ne  reprobationis  tantum,  obduratio  attri- 
buitur  Deo,  523  B,  525  C.  —  Sub  quodam 
respectu,  est  peccatum  contra  Spiritum 
Sanctum,  XX  52GA.  Quamdiu  tamen 
voluntas  est  in  via,  nunquam  sic  obdu- 
ratur   ut  nequeat  a  peccato   recedere, 

XIX  377C,  et  mentis  obstinationem  reji- 
ciendo,  voluntati  conformari  divina3,  XX 
652D  et  s.,  655D.  —  Cf  Obstinatio. 

OBEDIENTIA  modo  sumitur  pro  virtute 
speciali  cui  opponitur  inobedientia, 
XXII  467 D,  modo  pro  virtute  generali 
cui  opponitur  quodcumque  peccatum 
mortale,  467A'.  Triplex  describitur  obe- 
dientia,  indiscreta,  discreta,  perfecta, 
XXII  588  A  ets.,  591  G*. 

Deus  communiter  agit  in  natura  per 
rationes   obedientiales   naturae    inditas, 

XX  565D,  XXII 167B',  C,  quas  tres  sunt : 
alia  radicalis,  quae  unicuique  rei  inest, 
ut  ex  ea  fieri  possit  quidquid  Deus  vo- 


luerit,  168A ;  alia  actualis  ordinaria,  qua 
fiunt  quae  consueto  cursu  accidunt, 
ibid.;  alia  actualis  extraordinaria,  qua, 
virtute  divina,  fiunt  miracula,  168B  : 
qu33  omnes,  ab  exordio,  materiae  sunt 
insitee  simul  a  Creatore,  et  diversse  sunt 
specie,  non  genere,  168 C. 

Religiosi  praelato  obedire  non  tenentur 
nisi  in  his  quse  ad  regulam  pertinent, 
XXII  588 B',  directe  vel  indirecte,  588 C; 
nec  tenentur  in  his  in  quibus  non  sub- 
duntur  preelato,  589 B,  imo  nec  debent 
contra  preeceptum  potestatis  majoris, 
589 A,  D'  et  s.,  nec  in  his  quae  evidenter 
mala  sunt,  528B',  bene  vero  in  indiffe- 
rentibus  vel  in  dubiis,  524B'  et  s.,  526 
B',  C,  528 B',  C.  Beligiosi  ex  voto  suo 
prselato  obedire  tenentur  etiam  in  his 
quae  pertinent  ad  motum  interiorem  vo- 
luntatis,  XXII  589B',  C.  In  religiosis  ad 
praelaturam  evectis  deficit  obligatio  voti, 
non  ex  parte  voventis,  sed  ex  parte  sub- 
tractionis  preelati  cui  obediatur,  XXV 
172D.  In  religioso  resuscitato  manerent 
intactae  obedientiee  obligationes,  XXV 
175D'.  — In  voto  obedientiae  potest  di- 
spensari,  etiam  prout  dispensatio  est 
juris  relaxalio,  ex  causa  legitima,  XXV 
171 D,  A',  172 A,  B,  174C.  Cf  Dispen- 
satio. 

Christiani  tenentur  principibus  obe- 
dire,  XXII  585 D  et  s.,  etiam  indignis, 
586  B,  dummodo  sint  Iegitimi,  586  A, 
nec  iniqua  prsecipiant,  586  C.  Potestati 
majori  magis  obediendum  est  quam  mi- 
nori,  XXII  589  D',  ex  toto  quidem,  si 
ex  toto  major  sit  (sicut  Deoobediendum 
est  pree  omnibus,  590  B,  Papse,  prse  uni- 
versis  in  Ecclesia,  590  C,  A'),  ex  parte 
tantum  qua  major  est,  si  in  quibusdam 
tantum  prsestat,  589D',  590A,  A',  sicut 
modo  spirituali  poteslati,  modo  tempo- 
rali,  590A,  B'.  —  In  his  quee  pertinent 
ad  interiorem  voluntatis  motum,  religio- 


OBL 


405 


OBS 


sis  oxceptis,  ut  supra,  non  lenclur  liomo 
obedire  homini,  nec  in  liis  quce  ad  natu- 
ram  corporis  perlinent,  ut  matrimo- 
nium,  XXII  589C,  sed  tantum  in  his 
quse  pertinent  ad  dispositionem  actuum 
externorum,  589D. 

OBJECTUM.  ln  inlellectione,  nec  objectum 
solum,  nec  intelleclus  solus,  sed  utrum- 
que  simul  1'aciunt  unam  causam  suffi- 
cientem  respeclu  nolitiao  genitae,  XIX 
286 A,  D',  287C,  ita  ut  intellectus,  quum 
sit  virtus  passiva,  ab  objecto  moveatur 
ad  aclum,  287  D',  C,  quia  in  omnibus 
potentiis  quae  ab  objectis  suis  moventur, 
oporlet  objecta  priora  esse  actibus  po- 
tentiae,  XXV  403  C,  sicut  in  potentiis  quao 
super  actus  suos  reflecti  possunt,  opor- 
tet  actus  illarum  prius  in  objectum  ferri, 
403D. —  In  actu  intellectus,  objectum 
est  id  quod  intelligitur,  et  species  id 
quo  intelligitur,  XX  401 D',  et  simul 
objectum  est  causa  speciei,  et  species 
causa  quare  objectum  est  praesens  intel- 
Iectui  in  suo  esse  intelligibili,  XIX  262 
B'.  — Aliud  est  objectum  formale,  quod 
habet  rationem  motivi  per  se  ipsum, 
sicut  lux  objectum  est  visus,  aliud  ma- 
teriale,  quod  habet  rationem  motivi  per 
alterum,  sicut  color  per  lumen  movet 
visum,  XXIII  463B',  C.  —  Contra  Du- 
randum,  XX  401  Aet  s.,  objectum  non 
est  dicendum  habere  rationem  ideae,  401 
D'  et  s.  —  Ex  objecto  determinanda  est 
scientia  utrum  sit  speculativa  an  practi- 
ca,  XIX  71 A'  et  s.,  saltem  radicaliter, 
72A',  non  ex  fine  tantum,  72C. 

OBLATIO.  Quidquid  Deo  offerre  potest 
creatura,  permodicum  est  respectu  ex- 
cellentiae  Dei,  XIX  52C.  —  Oblationes  ad 
sacrificia  legis  naturaepertinebant,XXIV 
75  C;  Deo  offerebantur  ut  crealori,  75 D, 
76C,  et  significabant  redemptionem 
a  Christo  operandam,  75B',  76 C,  simul 
et  dispositionem  Christi  ad  Passionem, 
et  etiam  partialiter  Eucharistiam,  82D'; 
insuper  significabant  bonam  operatio- 
nem  et  mentis  devotionem,  76A.  —  In- 
gratum  est  Spiritui  Sancto,  ait  Bernar- 


dus,  quidquid  ci  oblulcris,  neglccto  eo 
ad  quod  leneris,  XIX  41. 

OBLIVIO  vel  sumitur  pro  habitu  memorito 
carentis  nolitia  prius  habita  per  dele- 
tionem  spccierum,  XXI  399C,  400  D', 
401 D',  et  sic  non  cadit  sub  mcrilo,  399 
C,  vel  pro  actu  non  reminiscendi,  et  sic 
polest  esse  bona  vel  mala,  399 D.  —  Du- 
plex  est,  XXIV  460 D',  et  ab  ignorantia 
differt,  sicut  a  nescientia,  XXI  401  B'. 
■ —  In  daemonibus  oblivio  fieri  potest 
quoad  unum  tantum  ex  tribus  officiis 
memoriac,  scilicet  quoad  actualiter  re- 
cordari,  non  quoad  alia  duo,  scilicet 
recipere  et  retinere,  399B,  400C,  401 A, 
A',  402C. 

De  peccatis  penitus  oblitis  sufficit 
contritio  generalis,  utpote  de  omni  in 
quo  Deus  offensus  est;  de  peccatis  in 
generali  tantum  in  memoria  retentis, 
sufficit  de  eis  conteri  secundum  quod 
in  notitia  tenentur,  sed  etiam  de  obli- 
vione  quae  ex  negligentia  contigit  do- 
lendum  est,  XXIV  460D',  461 A,  B.  —  Si 
quis,  post  confessionem,  alicujus  pecca- 
ti  obliti  memor  fit,  illud  tantum  confi- 
teri  tenetur,  non  alia  jam  confessa, 
XXIV  488C,  D',  569A',  et  talis  oblivio, 
quum  sit  ignorantia  facti,  nec  confes- 
sionis  nec  absolutionisfructum  impedit, 
571 B  :  unde  illa  peccata  oblila  cum  aliis 
remittuntur,  sub  conditione  saltem  im- 
plicita  quod  pcenitens  intendat  illa  con- 
fiteri,  dum  redierint  in  memoriam,  570 
B,  C;  ideo,  si  desit  copia  confessoris,  ce- 
lebrare  seu  communicare  licet  cum  pro- 
posito  confitendi  tempore  opportuno, 
569 A',  B'. 

OBSEQUIUM.  Munus  ab  obsequio  dicitur 
quodcumque  bonum  lemporale  quod 
quis  ab  alio  exspecfat  ex  parte  corporis, 
ut  actus  corporaliter  exercitus,  XXV  49 
B,  et  esse  potest  sive  honestum,  sive 
inhonestum  et  simoniacum,  49D. 

OBSESSIO.  Daemones  obsidere  possunt  ho- 
mines  vel  forinsecus  per  formas  horri- 
biles,  eos  laedendo  in  rebus  et  corpori- 
bus,  XXI  461 C,  vel  intrinsecus,  461 B, 


OCG 


406 


OFF 


corpus  penetrando  et  vexando,  460  C. 
Animae  non  illabitur  dsemort,  XXI  461B;* 
illam  tamen  ita  lsedere  potest  et  tribu- 
lare  ut  quandoque  libertate  voluntatis 
expeditoque  usu  rationis  privetur,  461 
A',  multiplici  causa  Deo  permittente, 
460  D,  461 D,  A'. 

OBSTETRICES  JEgyptia?,  an  et  quomodo 
peccaverint  mentiendo,  et  cur  laudatee 
videantur,  diversae  sunt  opiniones,  XXIII 
617  B,  620A'. 

OBSTINATIO  vel  est  affectus  immobilis  in 
malo,  et  sic  est  pcena  juste  inflicta  pec- 
catori,  XXI,  376D',  quae  iniquitatem  re- 
splendere  facit  decore  justitiee  Dei,  377 
A.  —  Libertatem  essentialem  non  minuit, 
quffi  est  a  servitute  coactionis,  sed  acci- 
dentalem  tantum,  quse  est  a  servitute 
culpa;  et  miseriae,  XXI  391  D,  A',  393  C. 
—  Dupliciter  dicitur  peccatum  contra 
Spiritum  Sanctum,  XXII  574  B,  B',  575 
A  et  s.,  et  semper  alia  peccata  praesup- 
ponit,  578  D,  D'.  —  Daemones  obstinati 
dicuntur  in  vitiis  eo  quod  inconvertibi- 
liter  fini  perverso  adhaerentes,  opus  re- 
ctum,  hoc  ipso,  agere  nequeunt,  XXI 
370  B  et  s.,  374 C,  cujus  obstinationis 
causam  oportet  accipere  non  ex  gravi- 
tate  culpae,  sed  ex  conditione  naturje 
status,  375D'. 

OCCAM,  Ord.  Min.  theologus,  Anglus 
(1270-1349),  princeps  Nominalium,  do- 
cet  distinctionem  inter  divina  attributa 
esse  pure  conceptualem  et  nullo  modo 
realem,  XIX  166D,  I67B',  contra  cele- 
brem  Scoti  et  sequacium  suorum  doctri- 
nam  de  formali  dislinctione  divinorum 
attributorum  ante  omnem  cujuscumque 
intellectus  creati  considerationem,172C. 

OCCASIO  non  est  proprie  causa,  sed  tantum 
opportunitas  quaedam  causandi,  XX  632 
C,  seu  causa  per  accidens,  attingens, 
non  effectum,  sed  aliquid  effectui  jun- 
ctum,  630  C,  unde  aliter  influunt  in 
effectum  causa  per  se,  occasio,  et  casus, 
631 A',  B',  D',  632C.  —  Occasio  duplex 
est,  scilicet  rationem  habens  sive  activi, 
sive  passivi,  XX  631 C.  —  Sicut  malum 


per  se  non  appetitur,  sed  tantum  per 
accidens,  in  quantum  ad  aliquod  bonum 
consequitur,  XX  630D,  ita  malum  per 
se  nulli  est  bonum,  631 A,  sed  per  acci- 
dens  tantum  potest  ducere  ad  bonum, 
sicque  tenet  rationem  occasionis,  632A. 

OCCIDENS.  Ad  occidentem  nunquam  im- 
mergitur  baptizandus,  quia  ibi  est  occa- 
sus  luminis  et  sinistra  cceli,  XXIV  115 
D',  H6A. 

OCCISIO.  Secundum  alios,  opinante  Cartu- 
siano,  nunquam  occidere  licet  ad  pro- 
priae  vitse  defensionem,  secundum  alios 
licet,  quia  homo  potius  diligere  debet 
vitam  propriam  quam  cujuseumque, 
XXV  160  B'  et  s.,  161 A,  A'.  —  Lex  civi- 
lis,  sed  non  lex  ecclesiastica,  excusat 
illum  qui  uxorem  suam  occidit  in  adul- 
terii  actu  deprehensam,  XXV  159B  et 
s.,  160C,  D.  Per  se  gravius  est  matrem 
occidere  quam  uxorem,  sed  uxoricidium 
magis  punitur,  ut  magis  retrahantur  ho- 
mines  a  tanto  scelere,  XXV  159  B'.  — 
Occisio  uxoris,  nisi  dispensetur  ab  Eccle- 
sia,  virum  impedit  a  matrimonio  con- 
trahendo,  quae  dispensatio,  saltem  de 
facto,  semper  conceditur  ad  majora  mala 
vitanda,  XXV  151  A,  159C,  160A. 

OCULUS.  Ablatio  oculi  irregularilatem  pa- 
rit,  XXV56D. 

ODIUM  Dei,  quamvis  absolute  peccatum 
sit  omnium  gravissimum,  XXIII  500 C, 
non  tamen  gravissimum  est  omnibus 
modis  gravitatis  peccati,  467 C.  —  Com- 
muniter  tenetur,  ex  Scriptura,  Judseos 
in  veteri  lege  debuisse  inimicis  suis  di- 
lectionem,  XXIII  495B,  643C,  644 D',  et 
Dominum  dixisse,  Audistis  quia  dictum 
est,  Odio  habebis  inimicum  tuum,  ex 
intellectu  Judaeorum  erroneo  tantum, 
496C. 

ODO  (de  Castro  Badulphi),  cancellarius 
Parisiensis  Universitatis,  tempore  epi- 
scopi  Guillelmi,  allegatur  de  visione 
beatifica,  XXII  254C.  Cf.  Articulus. 

ODOR  suavissimus  ex  corporibus  gloriosis 
emanabit,  XXV  272B',  281D,  B'  et  s. 

OFFICIUM  DIVINUM  vox  est  Ecclesia?,  quee 


OMF 


107 


OMN 


semper  ob  ejus  dignitatem  exauditur, 
XXV  27  A.  —  Ad  illud  tenentur  clerici 
in  sacris  constituti  ex  oflieio,  beneficia- 
ti  cx  beneficio,  in  sacris  consfituti  siinul 
et  bencficiati  ex  utroque,  XXV  15  A.  — 
Si  quis  Horas  recitet  in  mortali,  nulla- 
tonus  mortaliter  peccat,  XXV  21 D'. 

OLEUM  lenilivum  est,  et  penetrativum  et 
diffusivum,  XXIV  596C;  lucet  et  nutrit 
ignem,  187D';  nitorem  bona3  conscien- 
tiso  significat,  166A,  183A',  unde  ad 
unctiones  faciendas  in  nonnullis  sacra- 
mentis  adhibetur,  ut  in  Baptismo,  165D', 
166C,  Confirmatione,  183  A',  187  D', 
Extrema  Unctione,  596C,  ct  ad  confe- 
ctionem  chrismatis,  166A,  188A.  Per 
oleum  autem  intelligitur  oleum  olivae, 
XXFV  188A,  596C. 

OLFACTUS,  in  homine,  pejor  est  quam  in 
ceteris  animantibus,  XXFF  147  B,  ob 
magnitudinem  cerebri,  147  C;  in  Beatis, 
erit  in  actu  cum  ingenti  delectatione, 
XXV  272B',  281 D,  et  odores  percipiet 
spirituali  immutatione  cum  ultima  per- 
fectione,  281 C. 

OLFVETF  MONS.  Inde  ascendit  Christus, 
illuc  reversurus  judicaturus,  XXV  382 
B',  scilicet  circa  vallem  Josaphat,  3S2 
B'.  Mons  enim  Oliveti  misericordiam  de- 
signat,  dum  Josaphat  interpretatur  ju- 
dicium  Domini,  XXV  382C. 

OLYMPUS,  mons  Macedoniae  summae  alti- 
tudinis,  sic  vocatur  ab  olos,  quod  est 
totus,  et  XafjOTo?,  quod  est  lucidus,  quasi 
totus  lucidus,  XXII  61 D',  quia  ultra  nu- 
bes  quum  porrigatur,  62D,  nec  nubes 
nec  venti  ibi  inveniuntur,  111 B,  sicut 
nec  aves  volare  nec  homines  respirare 
queunt,  111 C,  150C,  156B'.  Ab  eo  vo- 
catur  ccelum  olympium,  XXII  62D,  qui 
juxta  aliquos,  est  tertium  ccelum,  61 A'. 

OMFSSIO  quandoque  est  speciale  peccatum, 
quandoque  conditio  omne  peccatum 
concomitans,  XXI  308B',  XXII  230C.  — 
Omissio  eorum  ad  quae  per  se  tenemur, 
peccatum  est,  XXII  227 A,  230 C;  non 
tamen  omissio  dici  potest  primum  Evae 
peccatum,  226  D'  et  s.  —  Differt  omissio 


ab  ignorantia,  XXII  473D',  a  transgres- 
sione,  474A,  et  a  negatione,  475D'.  — 
Omissio  contingit  quando  quis  se  appli- 
cat  ad  aclum  illicitum  incompossibilem 
aclui  ad  quem  tenelur,  XXII  474  B. 

An  in  peccatis  omissionis  neccssario 
sit  aclus  commissus,  negant  Thomas  et 
alii,  XXII  467C,  473C,  475A,  C,  quia 
voluntas,  actum  debitum  praetermitten- 
do,  peccare  potest  quin  cogitet  de  con- 
trario  et  aclum  alium  eliciat,  474 C,  475 
A',  et  alias  non  distingueretur  omissio 
a  commissione,  473 C,  475 D  :  idcirco 
omissionis  peccatum  in  sola  negatione 
debiti  actus  consistit;  attamen  dicitur 
actuale  peccatum,  quia  voluntarium  est, 
475A,  et  ad  genus  reducitur  actus  cujus 
negatio  est,  475 B.  Affirmant  vero  Ale- 
xander  et  alii,  quia  ad  quodlibet  pecca- 
tum  requiritur  actus  voluntatis,  XXII 
573A',  B',  474B',  aut  motus  concupi- 
scentiae,  474  D,  et  sic  peccatum  omissio- 
nis  semper  praesupponit  actum  commis- 
sionis,  476B,  in  quo  fundatur,  476  C,  et 
radicatur,  476A,  et  a  quo  accipit  ut  sit 
peccatum,  476B,  sive  actus  ille  tendat 
ad  omissionem,  476C,  sive  non,  476D. 

In  primo  angeli  peccato  fuit  omissio 
eo  sensu  quo  omissio  designat  conditio- 
nem  omne  peccatum  concomitantem, 
XXI  308B',  312  D',  315  D'. 
OMNIPOTENTIA  Dei,  qua  dieitur  quasi  om- 
nia  potens  absolute,  XX  561 C,  D',  571 
A',  B',  et  omnino  potens,  558B  et  s., 
561 C,  ratione  demonstratur,  564  B,  C, 
B',  C,  et  multipliciter,  563 A',  maxime 
ex  magnitudine  creaturarum,  scilicet 
creatione  earum,  quum  creare  sit  infi- 
nitee  potentiae,  XIX  213 C. 

Ad  creata  et  creabilia  omnia  extendi- 
tur,  XIX  348C,  349B,  XX  117 C,  HSB', 
id  est,  non  tantum  ad  ea  quae  de  facto 
vult  aut  facit  Deus,  575A,  578A,  sed  ad 
omne  quod  valet  habere  rationem  entis, 
562C,  D,  D',  seu  ad  omnia  possibilia, 
562B,  C,  imperfectionem  excludentia, 
561 C,  D,  B',  562 D',  et  indecentiam,  568 
B',  569  A',  578C  et  s.,  XXIII  72D,  74 B'. 


OMN 


408 


OPE 


sive  in  agente,  XX  562  D',  sive  in  patien- 
te,  563  A.  Non  autem  extenditur  ad  ea 
quae  sunt  ex  se  necessaria,  vel  quae  con- 
tradictionem  implicarent,  XX  H9A', 
558C,  559C,  564D,  565A  et  s.,  sicuti 
esset  praeteritum  aut  non  fuisse,  562 D, 
XXI  144  D',  aut  non  esse  praeteritum,  XX 
559 A,  C,  C,  597  B,  C,  C,  vel  corruptam 
mulierem  esse  virginem,  559C,  562A', 
vel  aliquid  fieri  magnitudine  aut  numero 
infinitum,  581  A  et  s.,  582A  et  s.;  nec 
extenditur,  nisi  secundum  quid  et  im- 
proprie,  ad  praescriptionem  vel  dispen- 
sationem  eorum  quae  essent  vel  contra 
jus  naturale,  642C,  vel  contra  jus  mo- 
rale  Decalogi,  643  A,  646  D',  vel  quocum- 
que  modo  mala,  643C;  et  hoc  non  est 
ex  imperfectione  omnipotentiae  Dei,  sed 
ex  infactibilitate  rei,  562  C,  unde  melius 
diceretur  talia  fieri  non  posse,  quam 
Deum  ea  non  posse  facere,  562  D.  — 
Quum  disputatur  an  Deus  potuisset 
damnare  Petrum  et  salvare  Judam,  re- 
spondendum  quod  potuisset  de  potentia 
absoluta,  non  de  ordinaria,  XX  578C, 
580 C,  585  A,  B,  594  D,  D';  et  similiter 
respondendum  quum  quaeritur  utrum 
mundum  melius  facere  potuisset,  et  si- 
milia,  588 B'  et  s.,  590B',  591 A  et  s., 
592A,  593A,  B,  594A.  Deus  enim  non 
est  omnivolens,  sed  omnipotens,  XX  606 
C,  D',  et  ejus  omnipotentia  non  est  te- 
meraria,  sed  sapientialis,  XXII  181 C. 
Alia  ergo  sunt  quae  omnino  non  potest, 
XXIII  53 B,  alia  quao  non  potest  nisi  sub 
conditione,  53C,  alia  quae  potest  simpli- 
citer,  53 D. 

Omnipotentia  Dei  communiter  agit 
per  rationes  obedientiales  et  seminales 
naturae  inditas,  XX  565D,  sed  praeler 
vel  contra  eas  agere  polest  ad  libitum, 
565A,  B',  C,  et  in  miraculis  non  contra 
sed  supraet  praeter  eas  operatur,  565A', 
nec  unquam  deficere  aut  succumbere 
potest,  sicut  nec  deordinari,  559  A'.  — 
In  creatione,  propagatione  et  transsub- 
stantiatione  apparet,  XX  563  D',  564A, 
in  mundi  gubernatione,  in  voluntatum 


immutatione,  et  quoad  futurum,  in  ju- 
dicio  universali,  564A,  sed  ostenditur 
maxime  in  Incarnatione  Verbi,  XXIII 
38  A',  B'. 

Omnipotentia  Dei  necessario  infert 
infinitatem  ejus,  XX  440 C,  id  contra 
Scotum,  439C  et  s.,  et  sub  diversis  re- 
spectibus  praecedit  ejus  scientiam  et 
voluntatem  et  praeceditur  ab  eis,  539  D', 
560A  et  s.  ■ —  Nulli  creaturae  communi- 
cari  potest,  XX  584  C,  A',  B',  XXIII  265 
C,  D',  266  A,  B,  C,  267  C,  et  quum  sit 
ad  extra,  communis  est  tribus  personis, 
XIX  348 B,  C,  tam  secundum  extensio- 
nem  quam  intensionem,  XX  H9A,  C, 
120B',  C,  quia  quaelibet  persona  habet 
divinam  essentiam,  quae  est  ipsa  omni- 
potentia,  119D';  sed  illis  communis  est 
tantum  quoad  actus  essentiales,  non 
quoad  actus  notionales,  118 C,  120B. — 
Non  extenditur  ad  processiones  ad  intra, 
XIX  349 C,  ideo  non  comprehendit  po- 
tentiam  generandi  et  spirandi,  349 A, 
nec  officit  omnipotentiae  Filii  et  Spiritus 
Sancti  impotentia  generandi,  348D',  349 
A,  B,  D,  XX  H7C,  D',  quae  est  magis  ad 
aliquid  quam  aliquid,  XIX  348D',  349A'. 
Cf.  Deus  (Potentia),  Potentia. 
OPERATlO.Apitdcreatiiras  ingenere.  Ope- 
ratio  dicitur  quaecumque  actio  naturae 
agentis,  XXII  99C,  cujus  actus  formam 
arguit  seu  scire  facit,  sicut  transmutatio 
arguit  materiam,  quia  sicut  transmutatio 
est  entis  in  potentia,  et  dicitur  actus 
imperfecti,  XXI  560 D',  ita  operatio  est 
entis  in  actu,  XXII  24  D',  et  dicitur  actus 
perfecti,  XXI  560 D',  unde  sequitur  quod 
operatio  inter  vestigia  Dei  recenseatur, 
XIX  237  A',  238 D,  239 C,  et  quod  ullra 
speciem  seu  formam  specificam  operan- 
tis  extendi  nequeat,  XXII 100A',  et  quod 
ab  omni  passione  distingui  debeat,  XXIII 
278C.  —  Operatio,  quia  actus  secundus, 
XXI  256D',  media  est  inter  formam  ope- 
rantem,  XXII  46  D',  XXIII  580A,  seu 
actum  primum,  XXI  256D',  a  cujus  vir- 
tute  procedit,  XXII  492  C,  499 A',  et  cui 
aliquid  reale  addit,  XXI  256 D',  257  A', 


OPK 


40!) 


OPU 


et  objectum,  XXII  46  D',  XXIII  580  A,  a 
quo  determinatur,  XXII  492  C 

lu  omnibus,  praoter  Deum,  operatio 
ost  accidens,  XIX  27815,  D',  unde  nulla 
operatio  a  creatura  egredi  potest  nisi 
medianle  quadam  virtute  seu  polentia, 
nec  a  polenlia  egreditur  operatio  perfe- 
cta  nisi  mediante  habitu,  278C,  nec 
ejusdcm  potentise  duaa  operationes  simul 
possunt  consistere,  nisi  una  referatur  ad 
aliam,  XXI  299 D,  A'.  —  Operari  dicitur 
quis  per  alium  dupliciter  et  opposite, 
sive  per  auctoritatem  illius,  et  ita  balli- 
vus  operatur  per  regem,  sive  sicut  per 
operantem,  et  ita  rex  per  ballivum,  XXII 
46  C,  D'.  —  Quum  unumquodque  sit 
propter  suam  operationem,  operatio,  hoc 
sensu,  dicitur  finis  rei,  sed  haec  tantum 
operatio  finis  simpliciter  dici  potest  quae 
fini  exteriori  primo  conjungit,  XXV 
394  A. 

Operatio,  quum  sit  ex  virtute  seu  po- 
tentia,  et  virtus  ab  essentia,  et  essentia 
a  Deo,  habet,  sicut  essentia  et  virtus, 
tanquam  causam  universalem  totius  po- 
sitivae  enlitatis  suae,  ipsum  Deum,  XXII 
499  A',  qui  plus  et  intimius  agit  in  omni 
operatione  quam  quaecumque  causa  se- 
cunda,  362C;  operatio  tamen  sequitur 
conditiones  causae  proximae  in  necessi- 
tate,  et  contingentia,  et  perfectione,  et 
consimilibus,  XX  10C. 
.  Quatuor  praecipui  sunt  operantes  seu 
opifices  inter  creata,  scilicet  natura, 
coelum,  homo  et  angelus,  XXI  34,  et 
omnes  circa  singularia  operantur,  305D ; 
nullus  est  expers  propria  operatione,  et 
quisque,  quanto  dignior  esl,  tanto  ad 
operandum  potentior,  158  A. 

Apud  hominem  et  angelum.  Quoad  ea 
quae  sunt  corporis  triplex  est  animae 
vis  :  naturalis,  quae  operatur  in  hepate, 
vitalis,  quae  operatur  in  corde,  et  anima- 
lis,  quae  operatur  in  cerebro,  XXIII  237 
B.  Quoad  ea  quae  sunt  animae,  operatio 
tripliciter  dicitur  humana,  scilicet  ex 
potentia  eliciente,  ex  objecto,  et  ex 
modo  agendi,  XXIII  541 A',  B';  quae  au- 


tem  supra  modum  humanum  ab  homine 
fiunt,  operationes  sunt  non  humanaa 
simpliciter,  sed  quodam  modo  divinac, 
541 C.  —  In  coutemplatione,  operatio 
cognilivae  potenliae  procedit  sive  princi- 
paliler  ex  amore  sui  ipsius,  sicut  in 
contemplatione  philosophorum,  sive 
principaliter  ex  amore  objecti,  sicut  in 
contemplatione  Sanctorum,  XXIII  580 
A,  B.  —  Virtutibus  bene  operamur,  do- 
nis  faciliter,  bealitudinibus  perfecte, 
fructibus  jucunde,  XXIII  543  A,  545  A, 
et  juxta  Scotum,  virtutibus  operamur 
modo  humano,  donis  superhumano,  et 
beatitudinibus  inhumano,  XXIII  544C, 
547D,  A'. 

Angelus  est  in  loco  per  operationem 
ejus  circa  corpus  in  loco,  XXI  169  B'  et 
s.,  quanquam  esse  possit  in  loco  sine 
operatione,  ibid.,  sed  ejus  operationes 
immanentes,  sicut  intellectio  et  volitio, 
abstrahunt  a  loco,  172C.  Cf.  Angelus 
(Locus  et  Officia). 

Apucl  Deum.  Operatio  in  Deo  tantum 
est  ejus  substantia,  XIX  278 B,  D'.  —  In 
operationibus  divinis  distinguitur  ordo 
necessitatis  et  ordo  congruitatis,  XX  533 
B'  et  s.,  et  in  illis  non  attenditur  diffi- 
cultas  penes  resistentiam  ad  agentem, 
sed  penes  impedimentum  ad  effectum, 
XXIV  285C  :  ubi  ergo  effectus  impedi- 
mentum  est  majus,  major  ibi  censetur 
operatio  divina,  285A  et  s.  —  Etsi  in 
instanti  Creatori  obediat  natura,  quae- 
dam  tamen  Deus  successive  efficit,  ope- 
rando  in  nobis  secundum  modum  no- 
strum,  XXIV  283A.  —  Deus  dicitur  esse 
in  loco  ubi  manifesta  fit  operatio  ejus, 
XXI 169 A',  171 A.  —  Cf.  Deus  (Actio). 

0PP0S1TI0.  Diversis  modis  inter  opposita, 
sicut  bonum  et  malum,  potest  esse  me- 
dium,  XXII  539C,  540C. 

OPUS.  Opera  bona  a  Deo  sunt  et  propter 
Deum  agenda,  XIX  HOB,  non  tamen 
semper  ad  eum  ex  necessitate  referenda, 
HOC  —  Opera  ex  genere  bona  extra 
caritatem  facta,  nunquam  viva  fuerunt, 
XXIV  374  C,  nec  vivificantur  per  pceni- 


ORA 


410 


ORB 


tentiam,  374B'.  Quae  autem  facta  sunt 
in  caritate,  per  peccatum  sequens  mor- 
tificantur,  XXIV  374  C,  nec  injuste, 
quia  ob  ingratitudinem  meretur  homo 
omnia  praecedentia  amittere  merita,  374 
D',  375  A;  sed  per  pcenitentiam  revivi- 
scunt,  372A',  vel  quia  manent  ad  meri- 
tum  in  Dei  acceptatione,  375  A,  et  resti- 
tuto  poenitente  jure  ad  praemium,  ipsi 
denuo  tribuuntur,  372  B',  375B,  vel  quia 
pertinent  ad  corpus  Ecclesiae,  ideo,  pec- 
cante  auctore,  manent  in  Ecclesia,  372 
C,  et  resurgente  auctore,  ipsi  restituun- 
tur,  unde  vel  auctori  prosunt  vel  aliis, 
et  sic  nunquam  inania  sunt,  372D'.  — 
Opera  satisfactoria  extra  caritatem  facta, 
per  caritatem  subsequentem  non  vivifi- 
cantur  qnantum  ad  retributionem  aeter- 
nam,  XXIV  388 A';  an  autem  vivifi- 
centur  quantum  ad  vim  satisfactivam, 
controvertitur,  388B',  390C.  —  Opera 
bona  extra  caritatem  facta  aliquid  me- 
rentur,  non  quidem  de  condigno,  XXIV 
390C,  D',  sed  de  congruo,  388C,  390D', 
quia  disponunt  ad  gratiam  gratificantem, 
388  D';  temporalium  abundantiam  fre- 
quenter  obtinent,  XXIV  389  A,  390  D',  et 
damnationem  aliquo  modo  tolerabilio- 
rem  faciunt,  389 B,  391 B.  —  Nullum 
opus  ex  quantitate  bonitatis  habet  ut 
aliquid  mereatur,  sed   ex  vi   caritatis, 

XXIV  391 A;  sed  opus  malum  ex  quan- 
titate  malitiae  vere  meretur  pcenam,  391 
B.  —  Omne  opus  Dei  a  triplici  attributo 
procedit,  scilicet  potentia,  sapientia,  et 
bonitate,  sed  quaedam  specialiter  cuilibet 
tribuunlur,  XXV  351 B'.  In  omni  opere 
Dei  concurrunt  justitia  et  misericordia, 

XXV  352  D',  353 A,  sed  supereminet  mi- 
sericordia  justitise  sicut  formale  mate- 
riali,  353D,  A',  saltem  in  operibus  retri- 
butionis,  355  B. 

ORATIO  est  petitio  procedens  ex  desiderio 
et  voluntate,  XXIII  315A',  et  communi- 
ter  definitur  ascensus  mentis  ad  Deum, 
sed  ascensus  diversus  prout  oratio  est 
viae  vel  patriae,  XXV  341 A.  Est  actus 
latrise,    XXIV    394  D,   421  C,    et    pars 


contemplationis,  421 B'.  —  Distinguitur 
oratio  rationis,  pietatis  et  sensualitatis, 
XXIII  315A',  B',  316C.  Aliter  etiam  mul- 
tipliciter  sumitur,  XXIV  395B,  421 B'.  — 
Alia  est  oratio  pure  vocalis,  alia  mere 
mentalis,  alia  mixta,  XXIV  422A.  Pnbli- 
cam,  quae  fit  a  ministris  Ecclesiae,  oportet 
esse  mentalem  et  vocalem ;  privata,  mere 
mentalis  esse  potest,  XXIV  421 C,  et 
quum  ad  mentalem  vocalis  ordinetur, 
non  econtra,  422 A,  in  oratione  privata 
oportet  verba  adhibere  vel  dimittere 
prout  juvant  vel  impediunt  interiorem 
affectum,  422B.  —  Ad  orationis  effica- 
ciam  conferunt  attentio  mentis  et  affe- 
ctus  cordis,  XXIV  421 D'.  Orationis  duae 
alae  sunt  jejunium  et  eleemosyna,  XXIV 
395B,  C,  B'.  —  Ubique  fieri  potest  ora- 
tio,  sed  aptius  fit  in  templo  consecrato, 
XX452B',  XXI 156 C. 

Satisfactoria  esse  potest  qualibet  ora- 
tio,  XXIV  394  A,  quia  ordinatur  contra 
superbiam  vitae,  394B,  395  C,  et  in  ea 
est  labor,  422 A';  et  quamvis  dulcis  esse 
soleat  oratio  contemplativorum,  est  et 
ipsa  satisfactoria,  392 D',  394B,  contra 
Antisiodorensem,  395C,  422 B'.  Oratio 
alicujus  in  mortali  exsistentis  potest  esse 
simul  et  meritoria  et  non,  sub  diverso 
respectu,  XXII  545A,  D'.  —  Quia  spiri- 
tualis  est  oratio,  nec  vendi  nec  emi 
potest,  XXV  47 A'.  —  Magis  confert  ora- 
tio  ad  intelligentiam  Scripturarum  quam 
lectio,  XIX  43,  et  magis  profuit  sanctis 
doctoribus  quam  studium,  42.  —  Quum 
reducuntur  petitiones  Orationis  domini- 
cae  ad  dona  Spiritus  Sancti,  non  signifi- 
catur  haec  dona  tantum  petitionibus  illis 
postulari,  sed  in  hujus  Orationis  qualibet 
petitione  aliquid  esse  quod  ad  aliquod 
donum  spectat,  XXIII  555C  et  s. 

Cf.  Beati  (Beatorum  invocatio),  Pur- 
gatorium. 

De  oratione  Christi.  Vicle  Christus.  Ut 

comprehensor...,  p.  113. 

ORBIS.  Coelestium  orbium  formas  dixerunt 

philosophi  esse  animas    nobillissimas, 

quas  inter  angelos  computabant,  XXI 


ORD 


411 


ORD 


4440',  448C,  quod  admitli  nequit  multi- 
plici  rationo,  XXII  68A',  69A  et  s.,  70 
D,  D',  72B,  76B',  78A.  —  Unde  movean- 
tur  multiplex  ost  sententia,  nempe,  vel 
a  Deo  immodiato,  XXII  71 A',  73B,  76 A, 
vel  a  forma  propria,  71  C,  77  A',  seu  a 
propria  uatura,  67  B',  74 A',  vel  et  melius 
ab  intellectiva  potentia,  67D',  69B',  71 
D,  scilicet  ab  inlelligentiis,  68A',  71 D', 
72A',  75A',  76C,  seu  angelis,  68C,  73C, 
74D,  75A',  77C,  vel  ab  animabus  con- 
junctis,  71 B,  B',  72B',  74C,  A',  76B, 
77  D,  78 D,  vel  ab  ulrisque  simul,  68 A, 
72B'.  —  Diversi  diversa  opinantur  de 
eorum  continuitate,  XXII  64B,  fluxibili- 
tatc,  63C  et  s.,  vel  soliditate,  63D,  64A', 
et  distinctione  ex  diversitate  moluum, 
63C,  64A,  D.  Item  controvertitur  et  di- 
sputatur  utrum  alicui  orbi  conveniat 
absque  stellis  moveri,  XXII  83A',  ulrum 
ccelestia  corpora  pariant  audibilem  har- 
moniam,  104  D,  105  et  s.,  et  cur  non 
audiatur,  63B',  105  B,  utrum  stante  sole 
tempore  Josue  et  Ezechiae,  simul  stete- 
rint  omnes  orbes,  XXV  387B',  C.  — 
Quomodo  virtus  superiorum  ccelorum  ad 
inferiora  perlingat,  XXII  92D. 
ORDINATIO.  Per  benedictionem  episcopi 
ordinandi  omnes  divinis  obsequiis  man- 
cipantur,  XXV  27 A';  per  impositionem 
manuum,  in  quibus,  tanquam  organis 
organorum,  consistit  principalius  ope- 
randi  potestas,  28B',  plenitudo  gratite 
diaconis  et  sacerdolibus  datur,  per  quam 
ad  magna  officia  fiunt  idonei,  27A';  per 
unctionem  sacerdotes  consecrantur  ad 
Sacramentum  tractandum,  27B';  et  in 
collatione  singulorum  ordinum,  chara- 
cter  impressus,  qui  est  signaculum  ad 
aliquam  potestatem,  exterius  exprimilur 
per  porrectionem  instrumenti  cum  ex- 
pressione  verborum,  28C,  D.  —  De  riti- 
bus  ordinationis  disseritur,  XXV  222C 
et  s.,  initiandorum  per  tonsuram,  223 
D,  ostiariorum,  224B',  lectorum,  225A, 
acolythorum,  225D',  subdiaconorum, 
227B,  diaconorum,  228C,  presbytero- 
rum,  231  D. 


Ad  clericatum  assumi  nequit  qui  fue- 
ril  in  poenilenlia  publioa,  ol  episcopus 
talem  ordinans  potestate  ordinandi  pri- 
vandus  esl,  XXIV  370B'.  —  Ordinatio 
simoniaca  valida  est  sod  illicita,  XXV 
44A',  46B,  et  taliter  ordinans  et  ordi- 
natus  suspensionem  incurrunt,  46B,  C, 
D,  et  dum  proptcr  homicidium  non  fit 
defectus  in  ordinalione  sed  in  ordinato 
tantum,  per  simoniam  fit  defectus  et  in 
ipsa  ordinatione,  46C. 
ORDO.  Tn  genere.  Ordo,  quod  diverse  a 
diversis  accipitur,  XIX  243  A,  XXV  9D, 
A',  12B,  et  dividitur,  XIX  285A',  XX  121 
D,122C,  D',  est  actus  ralionis  perlinens 
ad  prudentiam,  XIX  106 D',  et  ab  Augu- 
stino  definitur  :  aequalium  et  infequalium 
suum  cuique  locum  tribuens  dispositio, 
268B,  XXI  508B.  Differt  tamen  a  dispo- 
sitione  proprie  dicta,  quoniam  disposi- 
tio  est  per  formas  rei  in  se  ipsa,  ordo 
autem  est  ad  alterum,  XIX  214B,  241 A. 
—  Ordo,  ex  necessitate,  habet  supre- 
mum,  medium  et  infimum,  XXI  HOB', 
155B,  et  in  quolibet  ordine,  supremum 
attingit  infimum  ordinis  superioris,  109 
A',  155  D,  B',  sicut  in  omni  ordine  ne- 
cesse  est  devenire  ad  unum  primum 
simpliciter,  in  quo  absolute  est  status, 
XIX  200 C,  D'.  —  Ordo  in  sua  ratione 
tria  includit,  scilicet  rationem  prioiis 
et  posterioris,  et  distinctionem,  ac  ordi- 
nis  rationem,  ex  qua  trahitur  ordo  ad 
speciem  suam,  XX  122D,  A',  B'.  —  Ordo 
in  omnibus  invenitur,  XIX  242D,  A', 
XXII  469D',  470B,  C,  472B',  asqualiter 
cum  modo  et  specie,  470C,  et  propter 
perfectiouem  quam  introducit  in  res, 
dicitur  vestigium  sapientiee  et  bonitatis 
Dei  in  creaturis,  XIX  2.13D',  214B,  237 
B,  D,  C,  D',  241 A,  242C,  243 A,  C.  — 
An  valeat  per  peccatum  totalitef  tolli, 
XIX  242  D  et  s.,  XXII  468  D'  et  s.,  470 
D  et  s. 

Duplex  est  ordo  universi  :  principalis, 
quo  ad  Deum  res  ordinantur,  et  secun- 
darius,  quo  se  invicem  ad  imitalionem 
Dei  juvant,  XXI  106C,  XXII  508  C.  Oiv 


ORD 


412 


ORD 


dini  universi  subjiciuntur  tam  essentia- 
lia  quam  accidentalia  rerum,  XXI  155 
A',  R',  et  illi  ordini  non  officiunt  inor- 
dinationes  particulares,  XX  500C,  501 
A.  —  Per  creationem  honiinis  perfectus 
est  ordo  universi,  XXI  109D',  110  A,  R, 
R'.  Inter  homines,  quamvis  ejusdem  sint 
speciei,  multiplex  est  ordo,  XXI  155D'. 
—  In  spiritualibus  facit  ordo  quod  in 
corporalibus  facit  situs,  XXI  536 D. 

In  angelis.  Quum  duplex  sit  ordo  re- 
rum,  scilicet  naturae  et  gratiae,  XXI  563 
A',  duplex  est  ordo  hierarchicus  creatu- 
rarum  :  alter  naturae,  quo  angeli  consti- 
tuuntur  super  homines,  563C,  alter 
gratiae,  quo  homines  super  angelos  exal- 
tari  possunt,  663  D',  Christus  et  R.  V. 
Maria  super  omnia,  564A.  —  Sicut  in 
regno  rectedispositonovem  requiruntur 
ordines  officialium,  sic  in  aula  eccle- 
siastica  novcm  sunt  ordines  officialium, 
et  in  ccelesti  regno  novem  angelorum 
chori,  XXI  484A'  et  s.,  quorum  ordo 
multipliciterad  rationem  hierarchiae  per- 
tinet,  469R',  470 A,  471 D',  473R,  C,  474 
C,  A'.  —  IQ  angelis  ab  exordio  inerat 
ordo  respiciens  non  solum  naturam,  sed 
et  gratiam,  XXI  218  D,  356  C;  utrumque 
servaverunt  angeli  boni,  scilicet  ordi- 
nem  naturae  ex  creatione,  218 A',  ordi- 
nem  gratiae  et  gloriae  ex  merito,  337  C. 
In  daemonibus  remanet  tantum  ordo  na- 
tura,  XXI  218A',  355C,  C  et  s.,  357A 
et  s.  —  Cf.  Angelus  (Ordo),  Daemon 
(Officium). 

In  divinis  personis  ordoSpiritui  San- 
cto  appropriatur,  XIX  246  A',  249 A',  et 
quia  inter  illas  non  ponit  prius  aut 
posterius  secundum  rem,  nec  mediatum 
aut  immediatum,  XIX  479R',  XX  122"B, 
420 D',  421 B,  C,  ordo  est  tantuin  secun- 
dum  quid,  121 D",  id  est  ordo  naturae, 
122 R,  C,  123R,  222C,  223A,  R,  quo 
processio  est  non  post  generationem, 
sed  per  generationem,  XIX  485  R',  487 
C,  D',  488  C,  D';  et  juxta  modum  no- 
strum  intelligendi  tantum,  485 D',  488  R, 
est  ibi  ordo  quidam  prioritatis  et  poste- 


rioritatis,  485 D,  A',  486C,  D,  488D,  489 
A.  Hic  ordo  inteiligentiae,  XX  223C, 
adest  non  tantum  in  relationibus,  XIX 
488A,  vel  notionibus,  XX  122A,  sed 
etiam  inter  absoluta,  XIX  488A,  et  divi- 
na  attributa,  177C,  D',  178 D.  Cf.  Hypo- 
stasis.  —  In  creaturis,  ordo  naturae  dicit 
et  emanationem  et  antecessionem,  XX 
123C,  in  divinis  emanationem  tantum, 
123 D.  Non  est  ibi  igitur  ordo  secundum 
locum,  tempus  aut  causam,  XX  121  D, 
122D',  nec  secundum  rationem  quantum 
ad  differentias,  121 A',  sed  tantum  se- 
cundum  rationem  originis,  121  R',  C. — 
In  Dei  aeternitate  non  est  ordo  succes- 
sionis  et  durationis,  sed  lotum  simul 
omnino  perfecte,  XX  121 C,  123  A'. 

Ordinis  sacramentum.  Ordo  est  vere 
sacramentum,  XXV  9R',  11 D,  institu- 
tum  sed  non  receptum  a  Christo,  XXIV 
198  A',  et  licet  plures  habeat  partes, 
unum  est  sacramentum,  XXV  11R',  12 
A,  quod  a  Magistro  definitur  :  signacu- 
lum  quoddam  Ecclesiae  per  quod  spiri- 
tualis  potestas  traditur  ordinato,  XXIV 
82  A,  XXV  9C,  11 D,  26R',  C.  Dupliciter 
accipi  potest,  ut  est  sacramentum,  et  ut 
estofficium  quoddam,  XXV  30D.  — Non 
fuit  in  lege  naturae,  XXIV  77 A ;  fuit 
figuratum  tantum  in  lege  veteri,  et 
evangelicae  legi  proprium  est,  XXV  11 
A'.  Ad  bonum  totius  Ecclesiae  ordinatur, 

XXIV  84  A',  91 C,  et  Ecclesiam  militan- 
tem  decet,  XXV  9A,  cui  absolute  neces- 
sarium  est,  11  C,  XXIV  91 C.  —  De  ejus 
materia  et  forma  disseritur,  XXV  9C, 
10A. 

Septem  sunt  ordines,  diversimode 
explicato   et   interpretato  numero  illo, 

XXV  24Ret  s.,  25R',  C,  26A'.  Plures 
esse  ordines,  sive  diversos  gradus  in 
sacramento  Ordinis,  XXV  23 C,  31 D', 
conveniebat  tum  ex  parte  Dei,  23  C,  tum 
propter  homines,  23D';  haec  autem  plu- 
ralitas  non  cst  quoad  corpus  reale  Domi- 
ni,  sed  quoad  corpus  ejus  mysticum, 
XXV  31 D,  et  plures  esse  pontifices  con- 
veniebat,  ut  ad  omnes  gentes  et  locos 


OHl) 


413 


ORD 


extenderetur  rilus  christianus,  30 D',  31 

B,  B',  32A,  B.  Ideo  plus  quam  alia  sa- 
cramenta  illud  sacramentum  dividitur, 
XXV  231)',  et  varii  ordines  sunt  partes 
totius  potestativi,  24A.  Onines  uno  inodo 
sacri  sunt,  quia  sacramenta,  XXV  25 D, 
A',  sed  pracipue  sacri  dicunlur  tres 
ultiini,  qui  actum  circa  Eucharistiam 
habent,  cl  quibus  imponiturcontinentia, 
25A',  C;  et  quoad  hos  ordines,  quo  quis 
minisler  Christum  secundum  majorem 
perfectioncm  repraesentat,  eo  major  est 
ordo,  31 B',  et  quo  major,  tauto  rarior, 
31 B.  — Quum  omnis  ordo  ad  Euchari- 
stiam  ordinetur,  nullus  est  ordo  supra 
sacerdotium,  XXV  30B,  D,  A';  episco- 
patus  tamen  ordo  dici  potest,  sed  ratione 
officii  potius  quam  sacramenti,  30D.  — 
Ordo  sacramentum  est  maximum,  ratio- 
ne  perfectionis  et  dignitatis,  XXIV  91 D, 
185D,  196A',  et  dignissimum  post  Eu- 
charistiam,  185  A'.  Hominem  perficit 
reddendo  idoneum  ad  dispensationem 
sacramentorum,  XXIV  81 A',  et  pruden- 
tiae  correspondet,  82  D,  85  B;  ordinat 
contra  avaritiam,  84C,  et  ignorantiam, 
82 A'.  —  Characterem  imprimunt,  XXIV 
176 B,  192 A',  193C,  D,  A',  196A',  non 
modo  sacerdotium  et  alii  duo  majores 
ordines,  XXV  15C,  sed  omnes  ordines, 
15 D',  16B',  quia  quilibet  actum  aliquem 
habet  circa  sacramentum  Eucharistiae, 
15D',  16A,  propter  quod  nunquam  rei- 
terantur,  et  in  his  qui  ad  laicumstatum 
redeunt,  permanent,  15D',  16 C,  adde 
17A',  28C,  D',  29B,  C.  —  Requirit  Ordo 
characterem  Baptismi  ad  validitatem, 
XXV  16A,  B,  et  ad  congruitatem  tantum 
Confirmationis  characterem,  XXIV  192 

C,  XXV  16  C;  nec  ad  ordinis  superioris 
validitatem  requiritur  characterordinum 
inferiorum,  XXV  16C,  quia  non  sunt 
gradus  in  eadem  actione,  sed  in  rebus 
diversis,  16 A';  imo  characteres  septem, 
specifice  distincti,  numerantur  pro  se- 
ptem  ordinibus,  17B,  ideo  per  saltum 
ordinati  non  reordinantur,  sed  quod 
omissum  fuit   suppletur,  16  D,  A'.  Cf, 


Character.  —  In  omnibus  ordinibus  fit 
porrectio  instrumenti  cum  exprcssione 
verborum,  XXV  28D,  et  in  ordinibus  sa- 
cris,  qtiia  excellenlem  conferunt  pote- 
statem,  fil  praeterea  manuum  impositio, 
28  B'. 

In  Ordinc  duplex  confertur  donum, 
aliud  gratiae  gratis  dakc,  quod  est  pote- 
slas  clavium,  aliud  gratiae  gratum  fa- 
cientis,  XXIV  527  C,  XXV  15A',  17  C, 
qua?  influens  in  potentias  facit  beatitu- 
dines,  XXIV  195D.  —  In  receptione  et 
usu  cujuslibet  ordinis  requiritur  gratia, 
XXV 15B',  bonitas  vitae,  non  quaecumque, 
sed  excellens,  15B',  sanclitas  vitae  de 
necessitate  pracepti,  18D,  20C,  et  scien- 
tia  sufficiens  ad  ordinis  exercitium,  18 
D'  et  s.,  20B',  de  quibus  inquisitionem 
facere  debet  episcopus,  19B'.  Minor 
tamen  scientia  requiritur  in  his  qui  tan- 
tummodo  ordinantur  ad  celebrandum, 
utreligiosi,  XXV  19D,  A',  20B',  major 
in  his  qui  curam  animarum  suscipiunt, 
19C,  20B',  maxima  in  episcopis,  19D. 
Igitur  promovens  indignos  aut  ignaros 
graviter  peccat,  XXV  19 D,  A',  20  C,  21 
A,  nec  valent  excusationes  consuetae, 
20  D';  et  indignus,  etiam  minister  infe- 
rioris  ordinis,  18C,  graviter  peccat  or- 
dinem  recipiens  in  mortali,  18D,  20C, 
licet  valide  ordinetur,  18A',  sicut  taliter 
permanens,  graviter  peccat  tolies  quo- 
ties  sine  necessitate  administrat  ordinem 
suum,  18B',  19B',  20A,  C,  21B,  C,  sed 
ut  non  peccet,  sufficit  ut  peccati  morta- 
lis  non  sit  conscius,  et  probabiliter 
confidat  se  esse  in  gratia,  20 D. 

Ordinum  collatio,  propter  dignitatem, 

XXIV  196B,  D,  pertinet  ad  episcopum, 

XXV  41 A,  D',  43  B,  penes  quem  princi- 
paliter  residet,  secundum  Thomam, 
efficacia  hujus  sacramenti,  10 B,  C,  ad- 
dente  Cartusiano  :  instrumentaliter  tan- 
tum,  10B',  C.  Ex  concessione  autem 
Papae,  potest  simplex  sacerdos  minores 
ordines  ministrare,  XXV  41 C.  —  Ordines 
omnes  valide  conferunt  haeretici,  XXV 
40  B,   suspensi,   excommunicati,   40 A', 


ORG 


414 


ORI 


depositi  et  degradati,  41 D,  B',  C,  42 C 
(contradicentibus  paucis,  41 D,  42B',  C), 
dummodo  servent  formam  debitam,  41 
B',  43D.  —  Simoniace  ordinatus  vere 
recipit  ordines,  sed  non  gratiam  sacra- 
menti,  XXV  44  A',  et  ab  ipso  jure  ab 
ordinis  suscepti  exsecutione  suspendi- 
tur,  46B.  Cf.  Simonia. 

Ab  ordinum  receptione  arcentur  qui- 
dam  de  necessitate  sacramenti,  ut  mu- 
lieres,  quoniam  sexus  est  subjectionis, 
XXV  54A,  D,  et  quidam  de  necessitate 
preecepti,  ut  pueri  quoad  ordines  majo- 
res,  non  quoad  minores,  54B,  C,  D', 
56B,  ut  servi,  nisi  consentiat  dominus, 
54 B,  55B,  ut  homicidee  voluntarii  et  qui 
participant  in  causa  sanguinis,  54 C,  55 
A',  56 A';  item  illegitimi,  nisi  cum  eis 
dispensetur,  54G,  55D',  et  membrorum 
defectum  patientes,  56A,  D,  et  tandem 
bigami,  56C,  non  autem  fornicarii,  57 
A'.  De  setate  in  qua  conferri  valeant 
varii  ordines  disseritur,  XXV  56B. 

Impedimentum  est  ordo  sacer  a  ma- 
trimonio  contrahendo,  XXV  139  C,  140 
B,  141 C;  ordo  enim  quilibet  convenien- 
tiam  habet  ad  continentiam,  157  B',  et 
repugnantiam  ad  conjugales  curas,  158 
A ;  verumtamen  non  ex  se  matrimo- 
nium  est  impedimentum  ab  ordine  sacro 
suscipiendo,  157 B',  sed  tantum  ex  ordi- 
natione  Ecelesise,  158  B,  C,  quae  non 
semper  nec  ubique  viget,  168B,  quum 
in  his  alia  sit  disciplina  Latinorum  et 
alia  Graecorum,  158C  et  s.  Ordo  non 
sacer  nec  apud  Latinos  impedit  matri- 
monium,  sed  tantum  matrimonii  usum, 
XXV  158A'.  Ordines  sacros  valide  reci- 
pit  uxoratus,  XXV  158  B',  et  etiam  exse- 
cutionem  ordinis  accipit  si  uxor  voveat 
contincntiam,  158C. 

Epilogatio  seu  compendium  de  omni- 
bus  hoc  sacramentum  Ordinis  spectan- 
tibus  exponitur,  XXV  222  A  et  s. 
ORGANUM.  Organo  destructo,  omnis  vir- 
tus  ejus  destruitur,  XXII  148D'.  —  Nulla 
virtus  organica  apprehendit  se  ipsam 
nec  proprium  organum,  nec  qualitatem 


organo  suo  perfecte  assimilitam,  XXII 
149A,  nec  operatur  se  ipsa,  sed  instru- 
mento,  utpote  spiritu  aut  calore,  149  B; 
nimis  intenta  ad  unum,  fit  ceteris  ine- 
pta,  149  C;  setate  debilitatur,  nihil  reci- 
pit  nisi  sensibile  et  sensibililer,  149D, 
et  quod  proprie  organum  spectat,  149 
A';  non  est  reflexiva  super  proprium 
actum,  nec  rediens  ad  se  reditione  com- 
pleta,  131 B'.  Ex  his  omnibus  probatur 
intellectum  non  esse  vim  organicam, 
XXII  148  D'ets. 

ORIENS.  Orientem  versus  primo  immer- 
gitur  baptizandus,  et  quia  oriens  est 
origo  illuminationis  hemisphaerii  nostri 
et  initium  motus  cceli,  haec  versio  ad 
orientem  significat  initium  reformatio- 
nis  humanae  per  fidem  in  rationali,  XXIV 
H5C.  Cf.  Occidens. 

ORIGENES  (Adamantius),  prius  doctor 
Alexandrinus,  et  celeberrimus  (185-253), 
innumerabiles  tractatus  scripsit,  pree- 
sertim  de  maleria  theologica,  in  quibus 
errores  quidam  inveniuntur,  qui  refel- 
luutnr,  scilicet,  quum  asserit  quod  in 
Evangelio,  Joannis  primo,  Verbum  su- 
mitur  metaphorice,  XIX  447 C  ;  item, 
quod  animae  rationales  simul  sunt  crea- 
1»,  etc,  XX  537  C,  XXIII  136C,  XXV 
259  C;  item,  quod  omnis  voluntas,  etiam 
Beatorum,  potest  flecti  in  bonum  et  in 
malum,  XXI  375C,  XXV  429 A';  item, 
quod  Deus  pro  tanto  dicitur  causa  ope- 
rum  nostrorum,  quia  est  causa  virtutum 
ex  quibus  procedunt,  XXII  502 D;  item, 
quod  daemones  quandoque  per  miseri- 
cordiam  Dei  sunt  liberandi  a  pcenis, 
XXI370B',  XXV353C,  354A. 

Seepissime  allegatur,  videlicet  :  de 
Filii  generatione  aeterna,  XIX  424A', 
425  B,  et  missione,  298B' ;  de  Dei  scien- 
tia,  an  sit  causa  rerum  vel  e  converso, 
XX  474  B,  475  A,  B',  476  C,  D',  477  B,  et 
de  ejusdem  providentia,  634C;  de  sub- 
stantiarum  spiritualium  sequalitate,  XXI 
136  B',  et  corporeitate,  445 B',  D',  XXV 
473  B;  de  angelorum  custodia,  548  C, 
555  D;  de  deemonum  scientia,  XXI  413 


ORN 


418 


OST 


15,  et  praelatione  in  cis,  357B',  C,  de 
eisdem  tentantibus  per  magicam  artem, 
432A,  B,  C,  ct  tentantibus  et  victis  ab 
hominibus,  3G3A',  B',  304 A;  dc  anima- 
tione  corporum  ccelestium,  XXII  68C; 
de  aquis  qu;c  super  ccelos  sunt,  XXII 
53  A';  de  spirituali  interpretatione  para- 
disi  terreslris,  XXII  151 A,  152D;  de 
destinatione  et  pra?destinatione,  XXIII 
174A',  176D;deconscientia,  XXII  297 A; 
de  quinque  sensibus  spirilualibus  Deum 
apprehendentibus,  XXIII  239A';  de  ap- 
petitu  ciborum  et  venereorum,  XXII  222 
C;  de  virtutibus  politicis,  purgativis  et 
purgati  animi,  XXIII  539  A';  de  Moyse 
in  Transfiguratione,  XXIII  304 D' ;  de 
ejeclione  vendentium  et  ementium  de 
templo,  XXIV  456A;  de  tabulis  V.  L., 
XXIII  605D,  B',  et  de  sacrificiis  ejus- 
dem,  XXIV  64C. 

Insuper  Origenis  citatur  hoc  effatum  : 
Nullus  qui  in  summo  gradu  est,  subito 
subvertitur,  sed  paulatim,  XX  54 B',  XXI 
337D',  XXII  232C;  et  illud  :  Virtus  est 
tarda,  vitium  autem  praeceps,  XXI  273D. 

ORIGO  in  divinis.  In  numero  generum, 
ait  Albertus,  nihil  ita  competit  in  divi- 
nis  sicut  relatio,  et  in  speciebus  rela- 
tionis  nihil  ita  competit  sicut  relatio 
originis,  XX  204 C,  209  A':  unde  quum 
personse  divinse  ab  invicem  distingui 
nequeant  nisi  per  relationem  originis, 
XIX  459  A',  494 B',  XX  241 B,  hic  ordo 
originis  in  divinis,  et  realitatem  relatio- 
num  importat,  XIX  198B',  199B,  XX 
202A,  207B,  et  est  prineipium  quo  di- 
stinguuntur  personae,  juxta  quosdam, 
207  D',  208  D',  nempe  Bonaventuram, 
210  A,  D,  et  alios,  209A',  210A',  et  qui- 
dem  principium  [effectivum,  juxta  Ri- 
chardum  et  Cartusianum,  212C,  213  A; 
quod  non  admittit  Thomas,  208A,  D'. 
—  Origo  secundum  rationem  et  ordinem 
praecedit  proprietates,  211 A',  213  C. 
Dupliciter  origo  significatur,  active  et 
passive,  XX  242 C. 

ORNATUS.  Opus  ornatus,  per  quod  rebus 
eollataa  sunt  virtutes  moventes  ad  spe- 


cies  determinatas, XXII  35l),distinctioni 
successit  in  conslilulionc  mundi,  et  tri- 
plex  est,  el  tres  dies  complectitur,  28A, 
106  R',  C,  scilicct  quartum,  in  quo  or- 
nata  esl  natura  ccelestis,  quintum,  in 
quo  ornata  est  natura  elementaris  per- 
spicua,  sextum,  in  quo  ornata  est  terra, 
H3A,  ad  cujus  ornalum  simul  concur- 
runt  bruta  et  homines,  112A,  D'.  Ad  or- 
natum  enim  loci  aut  elementi  pertinent 
quee  in  eo  moventur,  non  qua?  quiescunt, 
idcirco  ad  ornamentum  terrae  proprie 
non  pertinent  plantae,  sed  cum  ipsa 
computantur,  XXII 85C;  animalia  autem 
ad  illius  elementi  ornatum  pertinent  in 
quo  moventur,  109 C,  D,  H3D,  sed  di- 
versimode,  109C,  etitaad  aeris  ornatum 
pertinent  aves,  H3R'.  —  Quseritur  et 
disputatur  cur  duo  elementa,  aer  scilicet 
et  aqua,  uno  die  sint  ornata,  XXII  108 
B',  H2D',  et  ex  uno  principio  materiali 
constituta,  108C;  cur  elementum  ignis 
non  acceperit  ornatum,  111 A,  D,  H2A', 
preeter  lucem,  111 A',  nec  aeris  pars 
superior,  109A,  111 A;  cur  elementum 
terrse  eodem  die  ornatu  duplici,  brutis 
scilicet  et  homine,  decoratum  sit,  H2A, 
D' ;  et  tandem  utrum  trium  elementorum 
ornatus  sufficienter  et  ordinate  descri- 
batur,  111 C  et  s.  —  Hoc  ad  ornatum 
est  in  uno,  quod  ad  dedecus  esset  in 
alio,  XXIV  367  B. 

OSEE.  Ejus  iste  locus  explicatur  :  sanabo 
contritiones  eorum,  diligam  eos  sponta- 
nee  (xiv,  5),  XXIV  29. 

OSTIARIUS.  Ordo  ostiarii,  per  traditionem 
clavium,  XXV  29A,  imprimit  characte- 
rem,  propter  quod  non  reiteratur,  16B'. 
Hic  character  conformat  ostiarium  ei 
qui  non  dormit  neque  dormitat  custo- 
diendo  Israel,  XXV  17A,  et  ei  confert 
non  tantum  corporaliter,  sed  potestative, 
custodiam  ostiorum,  17  D',  29B',  D'.  Ad 
ostiarium  spectat  Ecclesiam  purgare  ex- 
terius,  segregando  bonos  a  malis,  XXV 
24  D,  id  est,  infideles  credere  nolentes  a 
ccetu  fidelium  omnino  excludere,  25B, 
unde  illi  competitdiscretio  spirituum,  ad 


PAL 


41  fi 


PAN 


quosdam  admittendos  et  quosdam  re- 
pellendos,  24  C.  —  De  ritibus  ordinatio- 
nis  ostiariorum  disseritur,  XXV  224 B' 
et  seq. 

OSTIENSIS  (Henricus  de  Segusio,  vel  de 
Bartholomseis,  Cf.  tom.  XIV  bis,  cardi- 
nalis,  |1271),  auctor  Summae  aureae 
(in  cujus  libro  quinto,  tractatus  de  Pce- 
nitentia  et  remissionibus  eminet),  et 
Lecturse  in  Decretales,  allegatur  de  ludi 
lucro  nunquam  retinendo,  XXIV  413D'. 

OTHO  IV,  Superbus  vocatus,  imperator 
Germanise  (1218).  A  juramento  quod  ei 
fecerant  prselati  ac  principes  Alamanniee 
absolvit  Innocentius  Papa  III,  XXIII 
626  C. 

OTIOSUS.  Otiosum  et  indifferens  non  sunt 
idem  :  otiosum  namque  redimit  inuti- 
liter  tempus;  indifferensautem  sequalem 
dispositionem  habet  seu  potentiam  ad 
bonum  et  malum;  et  sic  otiosum  est 
pe'ccatum,  indifferens  vero  non,  XXII 
538 D.  —  Juxta  quosdam,  deformitas  in 
verbo  incidit,  si  otiose  proferatur,  non 


autem  in  facto,  si  sine  causa  legitima 
fiat,  quod  rejicit  Thomas,  XXII  538A', 
541 C,  D'. 

OYSIA.  Sic  vocant  Greeci  compositum  ex 
forma  et  materia,  XX  155C,  quod  nos 
•  essentiam  dicimus,  156  D,  significantem 
naturam  generalissimi  generis,  quae  dat 
esse  simpliciter,  156D',  vel  substantiam 
universalem  non  contractam  aliqua  dif- 
ferentia,  157  A. 

OYXIQ^IS,  latine  subsistentia,  est  forma 
accipiens  subsistentiam,  XX  155B',  et 
nominat  naturam  generis  subalterni  seu 
speciei  specialissimse,  quae  dat  esse 
quid,  seu  esse  determinatum,  156  D';  et 
dum  ouijiy.  designat  substantiam  univer- 
salem  non  contractam  differentiaaliqua, 
ouaftotri;  eamdem  designat  differentia 
contractam,  157A. 

OVIDIUS  (Publius  Naso),  Romanus  poeta 
(43  a.  C.  —  16  p.  C),  citatur  de  arte, 
XX  540D,  creatione,  XXII  5A,  9D',  et 
de  dote  anima?  beatae,  XXV  433B. 


PACE  ET  GAUDIO  (Tractatus  de),  Diony- 
sii  Cartusiani,  allegatur  de  delectatione 
uniuscujusque  sensus,  XXIII  287A',  et 
vis  cognitiva?,  289A,  290C. 

PACHOMIUS,  in  Thebaide  anachoreta  (292- 
348),  allegatur  de  certamine  cum  daemo- 
nibus,  XXII  224  A. 

PALPATIO  pertinet  ad  sensum  tactus  in 
quantum  est  discretivus  corporum  soli- 
dorum,  XXIII  383A',  unde  palpabile 
dicitur  omne  quod  est  non  tantum  tan- 
gibile,  sed  et  resistens  tangenti,  383 D, 
XXV  291 B;  et  quia  palpabilitas  quali- 
tates  sensibiles  requirit,  incorruptibilia, 
ut  ccelum,  palpari  nequeunt,  XXIII  383 
C,  XXV  286 B,  291 C;  corpora  vero  glo- 
riosa  ad  nutum  Beatorum  ex  se  palpari 
possunt,  quum  resistere  cuilibet  alio 
corpori  possint,  etsi  non  econtra,  291 D, 


XXIII  383D,  B',  386A.  Non  omne  palpa- 
bile  est  necessario  corruptibile,  contra 
Gregorium,  XXV  286A,  quia  saltem  cor- 
pora  gloriosa  fiunt  per  gloriam  incor- 
ruptibilia,  XXIII  383B,  C,  unde,  in  illis, 
tactus,  quod  naturaliter  non  fit  sine 
mutua  alteratione  tangentis  et  tacti,  385 

C,  D',  fit,  ex  temperantia  divina,  sine 
alteratione,  386A. —  Ex  omnibus  jam 
dictis  sequitur  quod  Christi  corpus  glo- 
riosum  palpari  potuerit,  XXIII  383C,  A', 
385C,  D';  quod  fieri  voluit,  ad  exclu- 
dendam  hypothesim  visionum  imagina- 
tionis,  383A,  B,  et  ad  veritatem  resur- 
rectionis  manifestandam,  383 B,  A',  C. 

PANIS.  Materia   est   Eucharistim .    Panis 
materia  est  apta  Eueharistiee,  XXIV  296 

D,  ex  multiplici  ratione,  296D',  et  qui- 
dem  triticeus,  297B,  300D'.  An  in  pane 


PAN 


417 


PAP 


spelteo  confici  possil  sacranicntum, 
XXIV  297D,  299 B',  300A,  farreo,  hor- 
deaceo,  297 A',  300A',  B',  C,  cx  trilico 
aliis  mixto.  29715',  vel  ex  amitlo,  297  D', 
301 A,  aut  in  pasta,  300D',  301 B',  aul  in 
pane  ex  tritico  et  aqua  artificiali  confe- 
cto,  299C. — In  utroque  pane,  scilicet 
azymo  et  fermentato,  valide  conficitur 
sacramentum,  XXIV  303A',  304C,  quia 
in  utroque  recte  signatur  Christus,  et 
sic  licite  consecrant  Graeci  in  fermen- 
tato,  Latini  in  azymo,  304  D.  Sed  melius 
fit  in  azymo,  quia  puritati  corporis  Chri- 
sti  magis  congruit  azyma,  XXIV  304  B, 
A',  D',  et  maxime  quia  sic  consecravit 
Christus,  302C,  303D,  304A,  C,  et  post 
eum  Apostoli  et  Ecclesia  Romana,  302 
C,  303  B,  305 A,  etsi  ad  tempus  fermen- 
tato  usa  sit  ad  avertendam  haeresim 
Ebionitarum,  303B. 

Convertitur  in  corpus  Christi.  In 
Eucharistia,  sub  specie  panis,  quae  si- 
gnum  est  corporis  Christi,  XXIV  206A', 
B',  non  continetur  vi  verborum  nisi  cor- 
pus  Christi,  253B,  scilicet  caro  et  ossa, 
253A';  sed  naturali  concomitantia  con- 
tinentur  accidentia  corporis,  253  B', 
sanguis,  ibid.,  anima,  253D,  et  divini- 
tas,  253  A'. — ln  corpore  Christi  post 
consecrationem  manere  substantiam  pa- 
nis  dixerunt  quidam,  XXIV  279 C,  A', 
sed  erronee,  279B',  295 A,  B,  imo  et 
haeretice,  279C.  Ideo  nec  secundum 
materiam  nec  secundum  formam  ibi  ma- 
net,  XXIV  279A',  280C,  sed  secundum 
accidentia  tantum,  279A',  280B,  quae 
multiplici  de  causa  servantur,  200B,  D. 
Non  tamen  annihilatur,  XXIV  279B, 
281 B',  nec  in  praejacentem  materiam 
resolvitur,  281 C,  295 D,  aut  in  elementa, 
281 D,  sed  secundum  conversionem,  cu- 
jus  impossibilitas  nequit  probari,  281 C 
et  s.,  282B',  convertitur  in  substantiam 
corporis  Christi,  279C,  scilicet  in  corpus 
materiale,  exclusis  sanguine  et  anima, 
juxta  quosdam,  285 C,  286 C,  290  B,  vel 
secundum  alios,  in  totam  substantiam 
naturae  assumptae,  285D',  et  quidem  se- 
T.  25"* 


cundum  totum  et  partes,  quia  materia 
ejus  fit  matcria  corporis  Christi,  et  for- 
ma  forma  corporis  Christi,  282C,  285B'; 
varie  enim  inlclligi  potest  corpus Christi, 
287C,  289C,  quod  lamen,  secundum 
omncs,  in  Eucharislia  nec  augetur  nec 
immutatur,  282A',  et  subito  fit  prasens 
consecrato  pane,  non  exspectata  conse- 
cratione  vini,  227 A'.  —  Itern,  formam 
panis  post  consecralionem  non  remanere 
triplex  suadet  ratio,  XXIV  280C;  quid 
autem  fiat,  non  omnino  constat,  286C; 
vel  enim  in  materiam  corporis  Christi 
convertitur,  juxta  Bonaventuram,  285C, 
286C,  290B,  vel  in  formam  corporis 
Christi,  juxta  alios,  sive  formam  corpo- 
reitatis,  ut  volunt  Henricus,  286A',  B', 
Scotus,  287D',  et  alii,  285A',  B',  290D, 
A',  sive  in  formam  substantialem,  juxta 
Thomam,  non  tamen  in  animam,  280B', 
D',  291 D.  —  Cf.  Eucharistia. 

Dicitur  de  tota  Trinitate.  Spiritus 
Sanctus  dicitur  panis  noster,  in  quantum 
confortat  nos  per  gratiam,  quo  sensu 
unus  est  panis  nobis  cum  Patre  et  Filio, 
XIX  525  B,  B'. 
PAPA.  Quoad  se.  Papa,  qui  ita  vocatur 
tanquam  pater  communis,  seu  pater  pa- 
trum,  est  pater  omnium  fidelium,  spon- 
sus  et  caput  Ecclesiae,  vicarius  Christi, 
XXV  31 B,  C,  33  C,  in  quo  sunt  eminen- 
ter  et  sublimiori  modo  omnes  ecclesia- 
sticae  potestates,  34 A,  per  quem  ad 
alios  derivatur  potestas  clavium,  31 C, 

32  D',  33  D',  et  a  quo  quaerendum  est 
quid  credere  et  tenere  oporteat,  32  B', 

33  A.  —  Unus  tantum  est,  XXV  31 B, 
quia  ubi  sunt  plura  particularia  regimi- 
na,  oportet  esse  unum  universale  regi- 
men  ea  ad  unitatem  redigens,  31 C ; 
unde  in  Ecclesia,  supra  episcopalem  po- 
testatem  qua  regitur  unaquaeque  Eccle- 
sia,  oportet  esse  universalem  auctorita- 
tem  Papae,  31 D',  ad  unitatem  servandam 
Ecclesiae,  32 B',  33C,  cujus  totum  taber- 
naculum  illi  tanquam  paxillo  committi- 
tur,  33  D'.  —  Argentinensis  emittit  hypo- 
thesim  quod  haereticus  fieri  posset  Papa, 

27 


PAP 


418 


PAR 


quo  casu  a  collegio  cardinalium  vel  a 
generali  concilio  officio  privari  posset, 
XXIV  519  B'.  Quamvis  res  Ecclesiae  sint 
ipsius,  non  tamen  ut  domini  principalis, 
ideo  simoniam  committeret  si  eas  pro 
temporalibus  daret,  XXV  49D. 

Quoad  alios  simul  sumptos.  Papa  so- 
lus  plenitudinem  habet  potestatis  quoad 
corpus  Christi  mysticum,  XXIV  196D', 
ideo  dicitur  proprius  parochus  omnium 
Christianorum,  479  B',  qui  illi  prae  aliis 
obedire  tenentur,  sive  religiosi  sint,  sive 
alii,  XXII  590 C,  591 B,  C,  A',  unde  quod 
dicit  per  modum  declarationis  juris,  si 
bullatum  est,  ad  omnes  se  extendit, 
XXIV  480  D.  — Divisim  sumptos.  Papa 
est  supra  generale  concilium,  XXIV  480 
A',  et  illius  est  concilia  congregare  et 
firmare,  XIX  464  A.  —  Quoad  sacerdo- 
tium,  eequalis  est  ceteris  sacerdotibus, 
quoad  potestatem  episcopalem,  sequalis 
est  episcopis  ceteris,  XXV  42D,  ideo  a 
simplici  episcopo  consecrari  potest,  32 
D.  —  Quoad  jurisdictionem  universalem, 
universis  est  altior  ejus  potestas,  XXV 
42A',  quse,  ex  hoc  capite,  sacerdotalem 
excedit  ut  potestas  alterius  generis,  epi- 
scopalem  autem  ut  potestas  ejusdem 
generis,  32D.  —  Contra  Papas  determina- 
tionem,  nullus  doctor  suam  positionem 
defendere  debet,  XXV  51 D'.  —  Terre- 
num  principatum  a  quocumque  auferre 
potest,  non  autem  episcopalem  potesta- 
tem,  XXV  43  A.  — Quum  fons  sit  totius 
jurisdictionis,  XXIV  479  D',  quilibet 
Christianus  qui  vel  ipsi  vel  ab  eo  dele- 
gatis  confitetur,  non  tenetur  eodem  anno 
suo  curato  inferiori  confiteri,  480  A' ; 
pcenitentiarii  enim  Papae  principaliores 
sunt  etiam  episcopis,  478  B'.  —  Cui- 
cumque  valet  prsecipere  quod  spirituale 
connubium,  id  est  episcopatum,  acci- 
piat,  non  autem  corporale,  id  est  matri- 
monium,  XXV  95A',  B'. 

Quoad  fidem  et  mores.  Symbolo  adde- 
re  potest,  XIX  464  D,  sed  articulos  fidei 
mutare  vel  nova  sacramenta  instituere 
aut  jam  instituta  removere  nequit,  XXIV 


470C.  —  Item,  quoad  dispensationes, 
quia  in  ipso  residet  plenitudo  potestalis, 
XXV  172  D',  dispensare  potest  per  mo- 
dum  declarationis  juris,  171 D,  174  A', 
et  etiam,  juxta  quosdam,  per  modum 
relaxationis  juris,  174  D,  circa  omnia 
prsecepta  Ecclesiae,  XXIV  470  D,  et  Pa- 
trum  constitutiones,  528A,  non  autem 
circa  mandata  Decalogi,  ibid.,  nec  in 
his  quse  statum  Ecclesise  decolorant  et 
quee  jus  videntur  infringere,  528B,  ne- 
que  circa  receptionem  Baptismi  aut 
Pcenitentise,  470 C,  D.  Juxta  omnes,  di- 
spensare  semper  potest  in  omni  voto 
quod  recipit  aliquo  modo  recompensa- 
tionem  boni  melioris,  XXV  174B,  et 
juxta  Thomam  et  alios,  dispensare  valet, 
positis  ponendis,  in  omnibus  votis,  171 

B,  174 C,  etiam  in  voto  solenni  conti- 
nentiae,  171  C,  172 A,  174  B,  C,  175  A, 

C,  et  in  votis  religionis,  172A',  174  D'. 
Cf.  Dispensatio,  Votum.  —  Item,  ipsius 
est  designare  gradus  consanguinitatis  ad 
legitimum  matrimonium,  XXV  189B'.  — 
Ut  caput  Ecclesice,  thesauris  ejus  prse- 
positus,  et  plenitudinem  habens  pote- 
statis,  Papa  potest,  prout  vult,  plenas 
et  universales  indulgentias  concedere, 
XXIV  555B,  B',  556D,  A',  557D,  558A. 

PAPIAS,  Hierapolitanus  antistes  in  Phry- 
gia  (circa  150),  in  rudem  ac  vilem  mille- 
nariorum  prolapsus  est  errorem,  imagi- 
nantium  quod  post  resurrectionem  San- 
cti  permille  annos  carnalibus  voluptati- 
bus  abundabunt,  XXV  272 D'.  Allegatur 
de  definitione  reverentise,  XXIII 564  A,  et 
de  sensu  verbi  tenere,  XXV  436  C. 

PARADISUS,  in  Scriptura,  interdum  pro 
quocumque  loco  amaeno  sumitur,  XXII 
153  B',  vel  loco  deliciarum,  et  si  duplex 
est,  ccelestis  et  terrestris,  153C,  quan- 
quam,  latiori  sensu,  multa  dicantur  pa- 
radisi,  sicut  sacra  Scriptura,  XIX  40, 
altissima  contemplatio,  XXII  151 B,  153 
A',  distinctione  etiam  facta  in  paradiso 
coelesti  inter  paradisum  interiorem  seu 
visionem  beatificam,  et  exteriorem  seu 
empyreum,  153D,  XXIII  387B'. 


PAB 


419 


PAK 


Paradisus  terrestris  nec  oninino  spi- 
pitualiter,  nec  omnino  corporaliter,  scd 
utroque  modo  accipiendus  videtur,  XXII 
151 A.  —  Corporeus  est  locus,  XXII  152 
A',  imo  regio  lalissima,  156D',  ad  minus 
ut  /Egyptus  et  India,  157B,  pulcherrima 
valde,  152C,  I58A,  et  temperatissima, 
153B.  —  Quum  adiri  nequeat,  non  cog- 
noscitur  nisi  per  revelationem,  XXII 
152B',  aut  ex  narratione  priorum  paren- 
tum,  156 D';  sed  ad  orientem  dicitur  si- 
tus,  155A',  B',  in  confine  orientali 
Oceani  et  Mediterranei,  155 A,  seu  in 
ang-ulo  orientali  terrae  habitabilis,  155B, 
157C,  sub  circulo  eequinoctiali,  153A, 
156A,  B,  D,  vel  ultra  circulum  a?quino- 
ctialem,  151 C,  in  zona  torrida,  154A, 
circa  fontes  Nili,  152 A,  A',  a  regione 
nostra  longo  tractu  relegatus,  151 C,  et 
inaccessibilis,  152B',  vel  ob  mare  quod- 
dam  salsissimum  et  incommeabile,  151 
D',  vel  ob  zonam  torridam,  152  C,  et  ibi 
nulla  erant  animalia,  152 C,  A'.  —  Ad 
paradisum  perveniet  ignis  judicii,  XXII 
154B,  sed  non  pervenerunt  aquse  diluvii, 
151 C,  154B,  quia  in  monte  altissimo 
situs,  156D,  B',  ipso  Olympo  altiore,  151 
C;  infimam  et  mediam  aeris  regionem 
transcendere  dicitur,  et  usque  ad  supre- 
mam  pervenire,  153C,  154D,  156A' 
negantibus  tamen  qnibusdam,  154 D,  155 

C,  157  B;  imo  usque  ad  sphaeram  lunae 
pertingere  perhibetur,  150B',  151 D,  154 
A,  saltem  qualitate,  quia  quietis  est  locus 
et  incorruptionis,  141 D,  et  tamen  habi- 
tabilis  est  ob  temperiem,  151 C,  quia 
nimius  calor  ab  aeris  subtilitate  et  puri- 
tate  temperatur,  153 D",  et  a  situs  altitu- 
dine,  154 A,  155D.  —  In  statu  innocentiae 
paradisus  conveniebat  homini,  XXII  157 

D,  ut  in  eo  positus  illum  custodiret,  et 
hic  operaretur,  152  B',  exspectando  in 
loco  amceno  patriam,  154C,  158A;  pri- 
mus  tamen  homo  factus  est  extra  para- 
disum,  153B,  154D',  155A,  mulier  vero 
in  paradiso,  153 C,  et  ex  illo  innocentise 
loco  juste  ambo  ejecti  sunt  post  pecca- 
tum,  370  C,  D',371B',  D',  cum  spe  tamen 


redemptionis,  371 A,  B.  —  Ibi  1'uisset 
status  malrimonii,  XXII  199A,  200A, 
201  (1,  sed  sine  ulla  voluptate  inordinata, 

201  A',  et  etiam  cum  integritate  virginali, 
199C,  201 A',  et  sine  ulla  distinctione 
virginum,  eorijugatorum  et  viduarum, 
199C;  ibi  enim  matrimonium  fuisset  in 
praecepto  et  ad  officium,  non  in  reme- 
dium,  199A,  C,  et  continentiae  locus  non 
fuisset,  quanquam  malrimonio,  multi- 
plici  ratione,  primi  parentes  in  paradiso 
non  sint  usi,  201  C.  — Item,  pueri  ibi 
nati  fuissent  sine  defectibus  cx  peccato 
sequentibus,  XXII  205A'  et  s.,  206C, 
D';  attamen  paulatim  tanlum,  secundum 
naturam,  crevissent,  205C  et  s.,  207A, 
tam  quoad  mentem  quam  quoad  corpus, 
207  A',  C  et  s.  —  Item,  ibi  superflui- 
tates  non  fuissent  attestantes  naturae 
defectus,  sed  illae  tantum  quae  ejus  per- 
fectionem  ostendunt,  XXII 198B',  200C, 
D'.  —  Paradisus  terrestris,  etsi  in  illo 
peccaverit  homo,  nec  aqua  diluvii  pur- 
gatus  est,  nec  igne  conflagrationis  ex- 
tremae  purgabitur,  XXV  373 B'. 

Paradisus  ccelestis,  seu  ccelum  empy- 
reum,  locus  estperpetuarum  deliciarum, 
XXII  153D,  etiam  corporalium,  non  ta- 
men  carnalium,  ut  fingunt  Sarraceni, 
153A',  XXV  273A,  B,  275C,  D,  C,  446A. 
An  sit  in  ccelo  aqueo  disputatnr,  XXII 
56 B',  57  A.  — Paradisus  autem  internus, 
seu  visio  beatifica,  est  visio  Dei  per 
speciem,  XXIII  344A,  XXV  414 C  et  s., 
et  ibi  una  est  domus,  ob  unitatem  obje- 
cti,  seu  divinae  essentiae  quae  videtur, 
sed  multae  sunt  mansiones  ob  videntium 
varietatem,  410A'.  —  Sicut  paradisi  ter- 
restris,  ita  et  ccelestis,  Adae  peccatori 
clausa  est  janua,  XXIII  344  A,  quam  cce- 
lestem  januam,  post  passionem  tantum, 
330B,  C,  340  C,  Christus  solus  aperire 
potuit  hominibus,  329B',  330C,  et  de 
facto  aperuit,  343 D',  394 A',  omnibus 
quoad  sufficientiam,  electis  tantum 
quoad  efficientiam,  344D'  :  etenim  per 
Christi  passionem  liberati  sumus  a  dia- 
bolo,  340C,  et  a  delictis  nostris,  343 D', 


PAR 


420 


PAR 


satisfactione  pro  illis  facta,  344B.  — 
Paradisi  amoenitas  gaudium  accidentale 
auget  Beatorum,  XXV  326D'.  —  Ex  illo 
ad  tempus  egredi  valent  Beati,  XXV 
324  B,  A'. 
Cf.  Adam,  Homo,  Puer. 

PARENTES  filios  ut  aliquid  sui  diligunt,  a 
filiis  ut  principium  sui  diliguntur,  XXV 
190D.  —  Sub  diverso  respectu,  tum 
parentes  plus  quam  filii,  tum  filii  plus 
quam  parentes  sunt  diligendi,  XXIII  489 
B,  D,  B',  490 A,  B',  491 D',  492D,  B',  sic- 
ut  et  adjuvari,  484 G,  488 C.  Item  de 
parentibus  et  uxore,  XXIII  491 B,  492A. 
Item  de  proximis  et  extraneis,  XXIII 
484A,  488 A',  491 G,  492 A.  —  Cf.  Pater 
(In  creaturis) . 

Fide  parentum,  in  lege  naturae,  emun- 
dabantur  parvuli  ab  originali  peccato, 
XXIV 75B.  Cf.  Peccatum  originale  quoad 
pcenam  et  remissionem  :  pag.  431. 

PABISIENSES  MAGISTBI  alleganturde  nu- 
mero  in  divinis,  XX  181 D,  et  de  sensu 
hujus  verbi  :  Pater  omnia  novit  in  Filio, 
346  B';  de  clara  visione  Dei  in  patria, 

XXII  254  C,  et  de  gratia  creata  distincta 
ab  increata,  324A;  de  sanctificatione 
beatissimae  Virginis  ante  animationem, 

XXIII  97  D,  et  de  passibilitate  animee 
Christi,  290D';  de  confessione  annuali 
proprio  parocho  facienda,  XXIV  487  A', 
B',  et  tandem  de  simoniacis  religiosis, 
XXV51D,  52Cets. 

PARMENTDES  (circa  500  a.c.),Eleaticorum 
philosophorum  princeps,  allegatur  de 
distinctione  formarum  in  mixto  per 
litem  et  amicitiam,  XXI  46  D'. 

PAROCHUS.  Ex  prima  institutione  Eccle- 
siae  non  videnturfuissedistincti  parochi 
proprii,  sed  tantum  paulatim  instituti, 

XXIV  485 B.  —  Episcopus  non  potest 
plures  in  eadem  paroecia  constituere 
cum  sequo  jure  in  eam,  sed  non  est 
inconveniens  ut  duo  vel  plures  super 
eamdem  plebem  aut  personam  inaequa- 
liter  constituantur,  XXIV  478A',  480C, 
D'.  —  Curatus,  ex  officio  suo,  XXIV  482 
A',  487B',  seu  ejus  vicarius,  jus  majus 


habet  ad  praedicandum  et  confessiones 
audiendas  quam  religiosi,  qui  pastoribus 
sunt  in  adjutorium  tantum,  485  A',  B' ; 
secus  autem  esset,  si  pastores  imperiti 
aut  scandalosi  essent,  485  C,  sed  etiamsi 
valde  idoneus  sit  pastor,  religiosos  liben- 
tissime  admittere  debet,  et  non  invite, 
quod  esset  lupi  et  Pilati  potius  quam 
pastoris  et  praelati,  486A,  B.  —  De  jure, 
parochus  suorum  confessionem,  quoties- 
cumque  ei  confiteri  debent,  audire  de 
necessitate  tenetur,  alias  de  congruo 
tantum,  XXIV  508 B',  et  solus  subditorum 
confessiones  audire  potest,  479B,  480B', 
484A,  aut  absolutionem  eis  impertiri, 
480B',  nec  alius  potest  nisi  cum  ipsius 
licentia,  479C,  B',  483C,  quam  dare  ne- 
quit  nisi  sacerdoti  alias  approbato,  481 
D'.  Sed  si  parochus  esset  ignarus  aut 
lascivus,  sufficeret  ab  illo  petere  licen- 
tiam  confitendi  alteri,  quam  si  dare 
renuerit,  eam  sufficit  petitam  esse,  479 
D,  A',  482A,  maxime  si  agatur  de  mu- 
liere  complici  in  peccato  turpi,  490 B'. 
—  Quicumque  presbyter  parochialis  loci 
ubi  confiteri  voluerint,  est  proprius  sa- 
cerdos  vagorum,  navigantium  et  pere- 
grinantium,  XXIV  479 C,  D'.  —  Parocho 
suo,  in  Paschate,  confiteri  non  tenetur 
habens  sive  mortalia  sive  venialia  tan- 
tum,  XXIV  432  C,  470 B,  473  C,  478D', 
484B',  D',  qui  eodem  anno  jam  Papee 
vel  ab  eo  delegatis  confessus  est,  480A', 
vel  suo  episcopo,  478C,  480A,  481 B', 
vel  alio  sacerdoti  cum  licentia  parochi, 
481 B,  483  A';  sed  quaedam  sunt  restri- 
ctiones  si  religiosis  privilegiatis  confes- 
sus  est,  482B  et  s.,  487 D.  —  Pastoralis 
cura  non  est  stricto  sensu  paternitas, 
nec  spiritualem  cognationem  parit,  aliis 
tamen  aliter  sentientibus,  XXV  205C, 
206A  et  s. 
PARS  quintupliciter  sumitur,  XXIII  159 
B',  et  semper  habet  quamdam  potentia- 
lita-tem,  XIX  404D'.  —  Est  pars  quanti- 
tativa,  quae  non  convenit  formisnisi  per 
accidens,  XIX  410B,  et  pars  essentialis, 
quae  convenit  formis  per  se,  410A,  B. 


PAS 


421 


PAS 


—  Ralionabilo  est  partem  pro  salulo 
totius  exponcre,  XXI  277D'.  —  In  divi- 
nis  nec  totum  nec  pars  proprie  dici 
possunt,  XX  i07D,  HOB'  et  s.,  nec 
personae  sunt  in  divina  essentia  sicut 
partes  in  toto  integrali,  111 D'. 

PARTICULARE  vocatur  quod  est  in  uno 
solo,  quod  lit  multipliciter,  XIX  392C, 
XX  109C,  sicut  multipliciterparticulare 
ab  universali  differt,  109 D',  XXIV  318 
A',  ad  quod  se  habet  tanquam  actuale 
ad  potentiale,  XX  112  D.  —  In  Deo  nulla- 
tenus  est  ponendum,  XIX  392  A,  XX  109 
A',  111 B',  C,  nec  quoad  essentiam,  XX 
H2B.  387A,  nec  quoad  personas,  HOA. 

PASCHA.  Omnes  consentiunt  quod  Domi- 
nus  ultimum  fecerit  pascha  non  in 
fermentato  sed  in  azymo,  XXIV  302C, 
303B,  B',  C,  sed  de  die  non  consentiunt 
omnes,  Graecis  opinantibus  pro  luna 
tertiadecima,  302 A'  et  s.,  Latinis  vero 
pro  quartadecima,  303  A'  et  s.,  cum  an- 
ticipatione  unius  diei  secundum  Graecos, 
302  B',  negantibus  Latinis,  303A'.  — 
Multiplici  de  causa  Ecclesia  non  servat 
Pascha  luna  quartadecima  sicut  Judaei, 
XXIV  302  D'. 

PASCHASIUS  diaconus,  a  S.  Gregorio, 
quarto  Dialogorum,  c.  40,  allegatur  de 
purgatorii  loco,  XXIV  543D,  et  de  motu 
corporis  ab  anima  separata,  XXV  462 
A',  B'. 

PASSIO.  Quoad  se.  Passio,  Iato  sensu,  seu 
passio  naturae,  XXV  306A',  est  quilibet 
motus  ex  uno  in  aliud,  seu  quaelibet 
alteratio,  XXIII  278B',  279 B',  C,  orta 
ex  victoria  agentis  supra  patiens,  XXV 
279C,  sive  per  modum  transmutationis 
sive  per  modum  qualitatis,  XXIII  246B', 
D',  cum  distinctione  reali  inter  passio- 
nem  hujus  et  actionem  illius,  XXIV 
102C,  103  B.  —  Passio,  stricto  sensu, 
seu  passio  animae,  quae  sola  post  resur- 
rectionem  permanebit,  XXV  306B',  est 
quilibet  motus  animae  per  susceptionem 
boni  aut  mali,  XXIII  280  A',  vel  quaelibet 
animae  immutatio  proveniens  ex  impres- 
sione  relicta,  sive  ab  extrinseco,  XXII 


189B',  486D',  sive  ab  intrinseco,  487A, 
B';  et  sic  duplex  est  :  naturalis  scilicet, 
quao  cst  in  quocumque  homine,  XXIII 
276 IV,  C,  vel  conservativa  vel  perfectiva 
naturae,  XXII  189C  (sicut  desiderium, 
spes,  XXV  470H,  ct  fruitio,  XIX  H6A'), 
quae  sola  fuit  in  Adam  ante  peecatum, 
XXII  189A,  A',  C,  192A';  et  innaluralis, 
189 D,  D',  XXIII  276C,  278 A,  seu  offen- 
siva  dispositionis  convenientis  nalura 
(sicut  dolor,  timor  et  tristitia,  XXV  470 
A),  ad  quam  Adam  ante  peccatum  erat 
tantum  in  potentia,  XXII  189  A',  B'. 
Utriusque  autem  passionum  generis  ra- 
dix  proxima  est  ipsius  immutationis  ap- 
prehensio,  XXV  470 B,  et  subjectum  est 
appetitus,  471 A',  B'. —  Passio,  strictiori 
sensu,  est  motus  praeter  naturam  sensi- 
bilis,  XXIII  278C,  D'. 

Quo  ultimo  sensu  tantum  passiones 
Stoici  intelligentes,  XXII  488B',  eas  om- 
nes  vocabant  animae  morbos,  488C,  et 
malas  dicebant,  488  A',  XXIII  282  A'; 
Penultimo  vero  sensu  intelligentes  Peri- 
patetici,  eas  bonas  vel  malas  asserebant 
prout  voluntate  moderarentur  an  non, 
XXII  488 A',  C;  et  sic  intellectae,  quae 
ab  extrinseco  sunt  illatae,  meritoriae  aut 
demeritoriae  fieri  possunt,  in  quantum 
a  voluntate  accipiuntur  aut  respuuntur, 
XXII  486D',  487A,  XXIII  324D,  326B', 
quae  autem  ab  intrinseco,  aut  habent 
tantum  rationem  pcenae,  ut  fames  et 
sitis,  XXII  486D',  487B,  aut  habent 
etiam  reatum  culpae,  sicut  inordinatae 
affectiones  animae,  487B,  si  tamen  eis 
consentiat  voluntas,  487C,  488D,  489C, 
D',  ad  perfectionem  enim  hominis  per- 
tinet  ut  ratione  moderentur,  489 A. 

Quoad  animam  rationalem.  Rationi 
opponuntur  passiones,  XXII  488  B,  sicut 
et  fidei,  XIX  S3A',  quia  per  se  opponun- 
tur  medio  quod  ratio  et  virtus  obser- 
vare  debent,  XXII  488B,  quum  in  eis 
peccatum  semper  esse  possit,  XXV  45D, 
tam  secundum  diminutum  quam  secun- 
dum  superfluum,  XXIV  466 A';  et  ratio- 
nem  excaecant,  XXI  397B,  impedientes 


PAS 


422 


PAS 


ne  recte  judicet  de  particularibus,  304 

B,  305 A',  313D;  unde  quanto  quis  magis 
est  ab  eis  alienus,  tanto  magis  ad  ratio- 
nalia  et  divina  aptus,  XIX  42.  —  Ex 
quibus  patet  passiones  esse  in  auima 
proprie  quoad  partem  sensitivam,  XXIII 
280  A,  B,  282 C,  C,  et  improprie  quoad 
vires  intellectivas,  280B',  C,  praeter  vel 
contra  vel  secundum  quas  fieri  potest 
virium  inferiorum  commotio,  283  B', 
quee  talis  fit  primo  modo,  qui  propassio 
vocatur,  in  omnibus  puris  hominibus, 
secundo  modo  in  imperfectis,  tertio  tan- 
tum  modo  in  Christo,  281 C,  283B',  C. 

Quoad  Christum.  Conveniens  fuit  cor- 
pus  Christi  passibile  esse,  XXIII  277D, 
quoad  defectus  poenee,  non  culpae,  277 

C,  id  est  quoad  defectus  qui  sunt  a 
peccato,  non  quoad  illos  qui  sunt  ad 
peccatum,  279A,  B,  et  ita  assumpsit 
omnes  naturales  et  indetrahibiles  cor- 
poris  passiones,  276B',  277 D.  —  Simili- 
ter  anima  ejus  passionibus  non  caruit, 
XXIII 281 C,  quanquam  in  Christo  neces- 
sitas  illas  patiendi  fuerit  secundum 
causam  finalem  tantum,  id  est  ad  redi- 
mendum  genus  humanum,  et  non,  sicut 
in  nobis,  secundum  causam  efficientem, 
formalem  et  materialem,  296A,  B.  Item, 
quoad  subjectum,  Christus  passiones 
sustulit  per  comparationem  ad  naturam 
assumptam  tantum,  et  non  sicut  et  nos, 
per  comparationem  etiam  ad  personam, 
XXIII  296C ;  item,  per  assumptionem 
tantum  eas  sustulit,  et  non  per  contra- 
ctionem  sicut  et  nos,  297 A.  Insuper, 
quoad  virtutem  regitivam,  aliter  fuit  ne- 
cessitas  patiendi  in  Christo,  aliterque  in 
nobis,  XXIII  296 D'.  —  Cf  Christus  (De 
gestis  Christi),  Passio  Christi. 

PASSIO  CHRISTI.  Qiialis  fuerii.  Vere  pas- 
sus  est  Christus,  XXIII  284  D',  287D, 
quidquid  dicere  videantur  aliqui  Sancti, 
291 D';  et  voluntarie  passus  est  tam  se- 
cundum  humanam  quam  secundum  di- 
vinam  voluntatem,  297  C,  298A,  300B, 
quanquam  corporali  ejus  naturse  passio 
maxime   repugnaverit,  300A;  et  tanto 


acerbius  passus  est  quanto  magis  imme- 
rita  sustulerit,  285A,  et  plura,  285B, 
289  D',  et  excellentioris  fuerit  comple- 
xionis,  285  B;  et  sicut  dicit  Thomas, 
quanto  acerbior  fuit  cruciatus,  289B,  C, 
tanto  purior  dolor,  289C,  et  perfectior 
patiens,  289D.  —  Multiplex  fuit  in  Chri- 
sto  dolor,  scilicet  dolor  carnis  ex  anima, 
seu  tristitia,  dolor  animae  ex  carne,  seu 
dolor  simpliciter,  XXIII  286A',  287D', 
dolor  animae  non  modo  secundum  vires 
sensitivas,  285  C,  sed  secundum  se  to- 
tam,  287  D',  290  D',  id  est  secundum 
rationem  inferiorem,  285 A',  288B,  et 
superiorem,  286D',  288A,  D,  290B,  D', 
et  secundum  voluntatem,  294 A;  dolor 
passionis,  qui  maxime  in  viribus  sensi- 
tivis  viguit,  286A',  et  dolor  compassio- 
nis,  qui  maxime,  in  ratione  est,  286B'. 
Multo  etiam  plus  doluit  compassione 
quam  passione,  XXIII  286C,  quia  in 
compassione  major  fuit  ratio  dolendi 
etdispositio  ad  dolendum,  286D',  289B'. 
—  Passio  Christi  quamlibet  superat  pas- 
sionem  martyrum,  XXIII 289  A',  sed  cedit 
passioni  damnatorum,  ibid.;  etiam  ma- 
joris  doloris  esset  mors  naturalis  anima? 
si  esset  possibilis,  quam  fuit  dolor  mortis 
Christi,  292D,  et  saltem  per  se  et  causa- 
liter  majoris  doloris  est  mors  animse 
spiritualis,  quanquam  secundum  effi- 
cientiam  minoris  sit,  292B'.  — Multiplici 
ratione  explicatur  quomodo  cum  gaudio 
fruitivae  visionis  steterit  dolor  passionis, 
XXIII  281 C,  283 A,  286  A,  291 A',  B', 
293B. 

Quanta  meruerit  et  procuraverit. 
Passio  Christi  ab  seterno  prsevisa  fuit, 
non  occasionaliter,  sed  ut  finis,  XXIII 
328 C,  329  D',  330 D,  id  est  ut  redemptio 
summe  meritoria,  323C,  324C,  326B', 
seu  ex  opere  operato  dignissima  et  Deo 
acceptissima,  XXII  545B,  546C,  XXIII 
290 B,  355D',  quanquam  ex  opere  ope- 
rantium  iniquissima  et  Deo  injuriosa, 
290C,  355D';  et  ita  superabundantem 
pro  peccatis  hominum,  311 C,  ut  con- 
gruentius   nullo   alio   modo  quam  per 


PAS 


423 


PAS 


Christi  passionem  humanum  genus  redi- 
mi  potuerit,  275A',  276A.  Undo  a  Patre 
fuit  volita,  et  item  (voluntate  delibera- 
tiva)  a  B.  Virgine  et  Sanclis,  tanquam 
salvativa  liominum,  sed  ab  impiis,  tan- 
quam  afflictiva  innocontis,  054B',  650 
C,  D',  657C.  —  Christo  passio  sua  tria 
meruit  :  acceleralionem  gloriosaj  resur- 
rectionis,  clarificationem  sui  nominis 
per  mundum,  et  judicariam  potestalem, 
XXIII  322B,  C,  327  B;  et  nobis  meruit 
vilam  aeternam  habendam,  322A,  329 B', 

C,  quod  meritum  tamen  non  transit  nisi 
in  spiritualiter  renatos  ex  ipso  per  Ba- 
ptismum,  276 A.  —  Passio  Christi  uni- 
versa  delevit  peccata,  XXIII  339 B',  340 

D,  multipliciter,  342C,  343A,  et  gratiam 
meruit,  339  D'  et  s.,  343  B,  omnibus 
quantum  ad  sufficientiam,  340B',  quan- 
tum  ad  efficientiam  his  qui  Christo  per 
fidem  uniuntur  et  caritatem,  340B,  B', 
342B',  per  compassionem  et  imitatio- 
nem,  342C;  chirographum  decreti  dele- 
vit,  344A',  nos  reconcilians  Deo,  347A', 
D'.  Paradisi  ccelestis  januam  reseravit, 
XXIII  340C,  343D',  omnibus  sufficien- 
ter,  electis  efficienter,  344D',  et  impe- 
dimentum  naturoa  ab  ingressu  ccelesti 
removit  patribus,  jam  personaliter  justi- 
ficatis,  327  C,  D',  340 B'.  Diaboli  regnum 
quoad  universum  genus  humanum  de- 
struxit,  XXIII  340D',  aut  minuit,  343B', 
D',  hominem  a  potestate  ejus  ljberando, 
342C,  D',  347 D,  et  potestatem  ejus  debi- 
litavit,  341 A,  343  B',  manum  ejus  attra- 
ctivam  amputando.manum  impellentem 
infirmando,  344B',  C.  —  Passio  Christi 
immediate  abstulit  impedimentum  ex 
originali  peccato  proveniens,  XXIII  388 
B';  poenam  autem  seternam  originali 
debitam  abstulit  sufficienter  vel  effi- 
cienter,  341 B,  C,  348B',  item  pcenam 
aeternam  mortalibus  actualibus  debitam, 
praebendo  auxilia  et  medicamenta,  341 
C;  pcenam  vero  actuali  debitam  non 
aufert,  nisi  in  quantum  animabus  appli- 
catur,  388B',  sive  sacramentaliter,  sive 
merito  caritatis  et  imitationis,  388C.  — 


Poenas  temporales  humanao  naturro  cx 
originali  adheerentes  abstulit,  uunc  quan- 
tum  ad  sulficicntiam,  XXIII  341 D,  A',  D', 
posl  diem  judicii  quantum  ad  efficien- 
tiam,  341 B';  pcenas  auleni  temporales 
actualibus  peccalis  debitas  abstulit  aut 
minuil,  omnibus  sufficienler,  341 C, 
efficienlcr  his  qui  participes  fiunt  pas- 
sionis  per  Baptismum,  ibid.,  aut  opera 
pcenilentiae,  341 D';  pcenas  vero  medi- 
cinales  nee  abstulit  nec  minuit  in  prae- 
senti,  341 A',  sed  post  mortem  tollet, 
341 B'.  —  Qua3  omnia  hoc  uno  verbo 
recapitulantur,  quod  per  passionem 
Christi  liberati  sumus  a  servitute  peccati 
et  a  reatu  pcenae,  XXIII  348B'. 

Sola  passio  Christi  Trinitati  offerre 
potuit  gratius  obsequium  quam  fuerit 
displicens  offensa,  XXIV  88D',  et  iu  hac 
patuit  maxima  justitia  et  misericordia 
Trinitatis,  S9B,  et  maxima  misericordia 
et  justitia  ipsius  Christi,  89  A,  C,  ex 
maxima  abundantiain  illo  donorum  Spi- 
ritus  Sancti,  XXIII  540B,  549B.  —  Passio 
Christi  causa  universalis  meritoria  est 
virtutis  et  gratise  quae  per  septem  sacra- 
menta  effunduntur,  XXIV  87 D';  ex  illa 
enim  omnia  sacramenta,  tam  veteris 
quam  novae  legis,  suam  sortita  sunt 
efficaciam,  70B',  88D,  89D'  et  s.,  469 
A'_,  scd  sacramenta  V.  L.  ad  significan- 
dam  tantum  justitiam,  sacramenta  N.  L. 
ad  effieiendam,  66B,  C,  70B,  C,  quia 
plus  impetrat  causa  exhibita  quam  pro- 
missa  tantum,  XXIII  644 D,  A',  XXIV  88 
D.  —  Et  ita  passio  Christi  omnibus  pro- 
fuit  hominibus,  quia  oiim  fecit  futura 
quae  nunc  facit  completa,  XXIV  21 1B', 
et  sicut  nos  per  fidem  Christi  passi,  ita 
Patriarchae  per  fidem  Christi  passuri,  86 
C,  virtutem  passionis  sibi  copulabant, 
66A,  85B',  et  justificabantur,  66C 

Quomodo  colenda  et  condolenda  sit, 
Christus  voluit  B.  V.  suae  passioni  vehe- 
mentissime  condolere,  non  carnaliter, 
sicut  forsan  condoluerunt  Apostoli,  sed 
caritative,  XX  662B,  B',  quatenus  copio- 
sissime  mereretur  sibi  ipsi  conglorifica- 


PAS 


PAS 


tionem,  etinnumerabilibus  peccatoribus 
gratiam  et  exaudientiam,  663  A.  Et  non 
solum  quoad  inferiorem  appetitum,  sed 
etiam  secundum  rationem  etvoluntatem 
condoluit  B.  V.,  quanquam  ex  alia  parte 
passioni  absolute  consenserit,  imo  de 
ea  fuerit  laetata,  XX  663  C  et  s. ;  et  ad 
imitationem  Virginis  Sancti  condolue- 
runt  Christo,  et  nos  condolere  debemus, 
ex  altera  parte  magnas  gratias  agentes 
de  passione,  ex  alia  pias  affectiones  de 
doloribus  Domini  offerentes,  663A',  B', 
et  hoc  quotidie,  et  septempliciter  quo- 
tidie,  663A,  B. 

PASTA  nondum  panis  est,  ideo  ex  ea  con- 
fici  nequit  sacramentum  Eucharistiae, 
XXIV  298  A,  301 B. 

PATER.  In  creaturis.  In  generatione  vir- 
tus  activa  conceptus  ex  patre  est,  XXIII 
111 D,  A',  H2D,  B',  H5A,  D,  de  cujus 
paternitatis  ratione  est  similem  sibi  in 
natura  producere,  XX  278B,  unamanen- 
te  in  eodem  paternitate  quantuslibet  sit 
filiorum  numerus,  XXIII  184  C,  185  D, 
186A.  —  Magis  tenetur  filius  ad  dile- 
ctionem  patris  quam  econverso,  XXIII 
491 C,  D',  492 A,  et  magis,  saltem  per 
se  loquendo,  ad  dilectionem  patrisquam 
matris,  490 A,  A',  D',  491 A;  sed  natura- 
liter  parentes  plus  diligunt  filios  quam 
diligantur  ab  eis,  490D',  et  matres  plus 
diligunt  filios  quam  ipsi  patres,  490 D. 
—  Magis  diligendus  est  pater  carnalis 
quam  spiritualis,  492 C. 

In  Deo.  (a)  Quoad  se.  Tripliciter  noti- 
ficatur  Pater  in  Trinitate,  et  quia  acti- 
vum  principium,  et  quia  principium 
per  generationem,  et  quia  producit  spi- 
rando,  XX  265 C,  sive  per  innascibilita- 
tem,  paternitatem,  et  activam  spiratio- 
nem,  256C,  267A',  non  tamen  dicendus 
est  trinus,  273  C,  D.  —  Non  proprie  di- 
cendum  quod  Pater  sit  in  essentia  divi- 
na,  XX  104C,  nec  dicendum  cum  Scoto, 
quod  sit  beatus  actu  intrinseco  sibi  pro- 
prio,  XIX  127A.  —  Sub  diverso  respectu, 
est  Pater  quia  generans,  et  generans 
quia  Pater,  XX  240A',  D',  non  generans 


tamen  in  quantum  Deus,  nec  in  quan- 
tum  Pater,  nec  in  quantum  innascibilis, 
240 B',  241 D',  sed  in  quantum  Deus  Pa- 
ter,  240  C,  241 C. 

Ipsi  appropriatur  esse  finis,  creator, 
XIX  246B',  unum,  XX  316A',  317B',  D', 
318C,  323B;  et  in  quantum  habet  ratio- 
nem  principii,  XIX  246B',  appropriatur 
ei  virtus,  526B,  A',  B',  et  potentia,  XX 
313C,  B',  318B',  320B',  XXIII  437B', 
sicut,  ratione  seternitatis,  XX  312C,  B', 
313C,  314 B',  316A,  appropriatur  ei  an- 
tiquitas,  quum  Antiquus  dierum  dicitur, 
XXV  379D. 

Nullatenus  competit  ei  mitti,  XIX  534 
A',  B',  C,  537 B,  sed  mittere,  537  A,  539 
A;  conceditur  tamen  quod  sicut  tota 
Trinitas  dat  se,  similiter  et  Pater,  535C, 
537  D,  et  si  mitti  eum  non  congruat, 
XXIII  46B',  51 D',  de  potentia  absoluta 
incarnari  potuit,  38 D',  52A,  53D,  A', 
54C,  quia  missio  non  est  de  incarnatio- 
ne  secundum  se,  51 D',  54B'.  Quoniam 
non  est  missus,  de  Patre  in  Symbolo 
unus  tantum  ponitur  articulus,  in  quo 
Paterdicitur  omnipotens,  et  factor  potius 
quam  creator,  ad  excludendum  errorem 
dicentium  mundum  ab  seterno  esse  crea- 
tum,  XXIII  437 D,A'. 

Paternitas  in  Deo  est  relatio  non  tan- 
tum  adsistens,  XX  201 B',  sed  realis,  201 
A',  202C,  et  sub  diverso  respectu  dicitur 
relatio,  notio,  et  proprietas,  226A.  Haec 
relatio  quantum  ad  suum  esse  est  divina 
essentia,  XX  H7B',  et  est  ipse  Deus  eo 
modo  quo  contingit  Deum  abstracto 
modo  concipere,  356  A',  quia  quum 
paternitas  in  divinis  non  constituatur 
absoluta  proprietate,  ut  vult  Scotus,  273 
B',  sed  relativatantum,  274  C,  formaliter 
ab  essentia  non  distinguitur  ex  natura 
rei,  XIX  170D'.  —  Paternitas  et  innasci- 
bilitas,  quae  sunt  notiones  differentes  et 
interse,  XX  272B,  A',  273A,  etab  activa 
spiratione,  266 D',  268 D,  sed  non  plures 
res,  qnia  non  opponuntur  relative,  238 
A',  239A',  non  sunt  duse  notiones  oppo- 
sitae,  sed  disparatse,  272  C,  triplici  diffe- 


PAS 


425 


PAT 


rentia  <listincla\  270  R',  C,  D',  nec  ad 
invicem  eonvertibiles,  273A,  15;  cl  pa- 
ternitas  potius  quam  innascibililas,  quae 
illam  prasupponit,  20911',  dicilur  pro- 
prietas  personalis  Patris,  205D',  267  B', 
et  dici  potesl  innascibilis  substantive, 
sed  non  adjective,  272D.  Quum  autem 
dicitur  quod  Pater  sit  principium  sine 
principio,  circumlocutio  illa  dicit  in 
confuso  et  paternitatem  et  innascibili- 
tatem,  XX  284  B,  D.  —  Paternitatis  ratio 
prius  est  in  Deo  quam  in  creaturis, 
quamvis  nomen  translatum  sit  a  creatu- 
ris  ad  Deum,  XX  243  C.  —  Est  Pater 
principium  et  fons  omnis  paternitatis, 

XIX  445C,  et  in  se  habet  similitudinem 
omnis  creaturae  tanquam  exemplar,  XX 
251 D';  et  in  quantum  in  creaturis  per 
modum  imaginis  vel  vestigii  repraesen- 
tatur,  se  videt  in  ipsis, 346D,  quas  omnes 
diligit  essentiali  dilectione,  notionaliter 
vero  solummodo  justos,  344  C,  D,  unde 
tama  creationequam  arecreationenostra 
dicitur  Pater  noster,  XX  82C,  83D,  85A. 

(b)  Quoad  Filium.  Patri  inest  potentia 
generandi  Filium,  XIX  333D,  334B,  B', 
335  A,  B,  D;  sed  principiuni  Filii  est, 
non  causa,  423  D,  quum  non  habeat 
essentiam   aliquam   qua  careat   Filius, 

XX  117C,  nec  proprie  dici  potest  quod 
essentia  divina  se  habeat  in  generatione 
eeterna  per  modum  materiae,  XIX  320 D, 

C,  D',  321 A,  D.  Generat  Filium  ex  ne- 
cessitate,  XIX  325B',  327D,  B',  et  ex 
voluntate,  326  C,  C,  et  ex  natura,  327B, 
D',  et  (quodam  saltem  sensu)  secundum 
rationem  exemplaritatis,  328  D,  B',  329 

D,  et  per  modum  ideae  vel  artis,  328  D', 
329 C.  —  In  creatione  fieri  potuit  de 
non  creante  creans  absque  sui  mutatione, 
sed  in  generatione  Filii  non  potuisset 
fieri  de  non  generante  generans,  quin 
in  sua  substantia  mutaretur,  XX  424D, 
B',  ideoFilium  generat  ab  eeterno,  424C, 
B',  et  indesinenter,  424A',  nec  unquam 
desinet  generare,  424  C,  et  sicut  natura 
divina  ex  sua  naturali  fecunditate  non 
permisit  Patrem  sine  germine  esse,  sic 


eadem  natura,  in  quanlum  intellectus, 
non  permisit  eum  esse  sine  Verbo,  424 
D',  et  sub  vero  quodam  sensu  soli  Palri 
convenit  ex  se  aclus  intelligendi  et  di- 
cendi,  196C.  —  Pater  non  dicitur  prior 
Filio,  nec  tempore,  nec  loco,  nec  digni- 
tate,  nec  natura,  nec  intelleclu,  XIX 
423B,  nec  eo  sensu  quod  paternitas  sit 
prior  filiatione  ut  relatio,  sed  tantum  ut 
proprielas  personalis,  429A.  Sub  quodam 
vero  respectu  dici  potest  major  Filio, 
XIX  579B',  D',  580A,  A',  quanquam 
aequalis  sit  ei  vel  similis,  XX  97D;  et 
sub  vero  sensu  dici  potest  cognoscens 
Filio  vel  in  Filio,  345C,  et  in  Filio  vi- 
dere  omnia,  346  C,  A',  347 B,  et  semet- 
ipsum,  346C,  348B,  et  omnia  dicere 
Verbo,338C,340D',342B',344B',346A, 
349  A,  et  omniaoperari  perFilium,  XXII 
46  B',  47  A';  sed  non  est  concedendum 
quod  Pater  dici  possit  potens  potentia 
genita,  XX  350D,  aut  per  Filium,  351 B', 
vel  sapiens  in  sapientia  genita,  XX  346 
A',  vel  sapientia  genita,  XIX  127 A,  XX 
331 C,  338  A',  344  D',  vel  sapiens  Filio  aut 
per  Filium,  331 A',  B',  336A,  347C.  — 
Disputant  quidam  an  invidiae  arguendus 
esset  Pater,  si  non  genuisset  Filium 
sibi  aequalem,  XX  123C. 

(c)  Quoad  Spiritum  Sanctum.  Pater 
amat  se  ipsum  et  Spiritum  Sanctum  es- 
sentiali  amore,  XIX  189 A',  198 B;  diver- 
sis  tamen  sensibus  dici  potest  quod  Pater 
diligat  se  Spiritu  Sancto,  XX  334D  et  s., 
339C,  341 D'. 

(d)  Quoad  Filium  et  Spiritum  San- 
ctum.  Pater  est,  titulo  diverso,  in  Filio 
et  in  Spiritu  Sancto,  XX  104 C,  C,  105 
A,  D',  107 C,  C,  et  Spiritu  Sancto,  se  et 
Filium  et  Spiritum  Sanctum  diligit,  342 
A,  sed  proprie  dici  non  potest  finis 
Filii  et  Spiritus  Sancti,  XIX  247 A'. 

PATIENTIA  a  dono  Fortitudinis  perficitur, 
XXIII 549A  et  s.  —  Differt  a  pcenitentia, 
quoniam  poenitentiae  est  ferre  difficilia 
sponle  assumpta,  patientiae  vero,  aequa- 
nimiter  sustinere  difficilia  aliunde  illata, 
XXIV  358  D. 


PAU 


426 


PEC 


PATRITIUS  (S.),  primus  Hibernice  episco- 
pus,  circa  finem  iv'  saec.  Ejus  Legenda 
allegatur  de  loco  purgatorii,  XXIV  543 
D,  et  ingressu,  247 A',  B',  et  de  poenis 
purgatorii  per  umbras  et  glacies  et  non 
tantum  per  ignem,  XXV  467A'.  (In 
Legenda  aurea,  cap.  49.) 

PATRINUS,  seu  anadochus,  qui  nequit  esse 
infidelis,  XXV  206 D,  quia  vicem  Eccle- 
sise  gerit,  206 C,  in  primitiva  Ecclesia 
baptizandum    ducebat    ad    episcopum, 

XXIV  165  B',  et  hodie  respondet  pro 
baptizato,  ibid.  —  Satagere  debet  ut 
tempore  opportuno  parvulus  in  fide  et 
moribus  perficiatur,  XXIV  165C,  quia 
ad  ipsum  pertinet  baptizati  instructio, 
maxime  si  parentes  essentinfideles,  167 
B.  —  Cum  baptizato  spiritualem  cogna- 
tionem  contrahit,  XXV  206C,  similiter 
in  Confirmatione,  206D,  in  qua,  sicut  in 
Baptismo,  datur  patrinus,  XXIV  199  D, 
vel  matrina,  199B'  :  mulier  enim  valet 
esse  matrina  viri,  vel  econtra,  quanquam 
similitudo  sexus  congruat  magis,  199A', 
B'.  —  Filios  spirituales  magis  diligere 
tenetur  quam  carnales,  XXIV  165  C.  — 
Inter  patrinum  et  uxorem  compatris  vel 
compatrem  et  uxorem  palrini  in  quibus- 
dam  casibus  viget  spiritualis  cognatio, 

XXV  206 A',  sed  nunquam  inter  patrinum 
et  matrinam,  ideo  nihil  prohibet  virum 
et  uxorem  simul  esse  ejusdem  et  patri- 
num  et  matrinam,  206B'. 

PATRONATUS.  Jus  patronatus  est  quaedam 
potestas  praesentandi  clericum  ad  bene- 
ficium  ecclesiasticum,  XXV  48C.  — 
Fondus  cui  annexum  est  jus  patronatus 
vendi  potest,  non  ipsum  jus,  XXV  44B. 

PAULINUS  (S.),  episcopus  Nolensis  (f  431), 
se  vendere  in  servum  nequivit  nisi  ex 
speciali  instinctu  Spiritus  Sancti,  XXV 
55  C. 

PAULUS  apostolus.  Quidam  ejus  textus 
explanantur  :  de  ministratione  angelica 
(Hebr.  i,  14),  XXI  519B,  A',  521 B  et  s., 
524A,  526B,  C,  D';  de  revelatione  Incar- 
nationis  angelis  (Eph,  m,  9,  10),  XXI 
560 C,  561 C  et  s. ;  de  superaedificantibus 


aurum,  argentum,  etc,  (I  Cor,  m,  12), 
XXIV  565B'  et  s. ;  de  sexu  resurgentium 
(Eph.  iv,  13),  XXV  273B'.  —  Item  disse- 
ritur  de  sua  voluntaria  cooperatione  in 
conversione,  XXIV  448  C,  D',  de  sua 
publica  Petri  reprehensione,  XXIV  72C, 
533B,  A',  de  sua  non  simulatoria  serva- 
tione  legalium,  73 A,  de  suo  raptu  ad 
tertium  coelum,  XXII  61  C,  et  de  magno 
suo  privilegio  in  sua  visione  Dei  per 
speciem  in  hac  vita,  251 D',  XXV  420D', 
421  D,A'. 

PAULUS  (S.),  primus  eremita,  allegatur  in 
exemplum  Sanctorum  qui  infra  plurimos 
annos  nec  sacramentalem  confessionem 
fecerunt,  nec  sacram  communionem  re- 
ceperunt,  XXIV  340C,  D'. 

PAUPERTAS,  adeo  est  statui  religioso  an- 
nexa,  ut  ab  eo  separari  nequeat,  XXV 
172A',  175C.  — Quandoque  lamen  vide- 
tur  dispensationem  accipere  posse,  sal- 
tem  si  Ecclesias  bonum  id  postulet,  XXV 
172A,  B,  174B',  C.  —  In  religiosis  ad 
pra?laturam  evectis  non  tollitursubstan- 
tialiter,  quia  id  quod  possident,  Ecclesiae 
nomine,  non  suo,  possident,  XXV  172 
C.  —  Item  in  religioso  ressuscitato  sem- 
per  revivisceret,  XXV  175D'.  — In  ex- 
tremo  judicio  remunerabitur  per  judi- 
ciariam  potestatem,  XXV  362D'. 

PAX  dicitur  tranquillitas  ordinis,  et  prse- 
cipue  respicit  ordinem  quo  voluntas  in 
aliquid  ordinatur,  XXV  396A'.  Ideo  ad 
beatitudinem  requiritur,  non  quasi  sit 
essentia  ejus,  sed  sicut  removens  prohi- 
bens,  XXV  396A',  B',  et  finis  est  nostro- 
rum  bonorum,  396C. 

PECCATOR.  —  Quodammodo  humanam 
naturam  exuunt  peccatores,  et  in  bruta 
vertuntur,  XXII  472D,.  quia  ad  modum 
brutorum  fruuntur  secundum  appetitum 
libidinis,  semetipsosultimum  finem  con- 
stituentes,  XIX  134D',  135  B,  D',  ita  ut 
ad  formatam  Dei  cognitionem  pervenire 
nequeant,  142B',  C,  usque  dum,  quod 
haud  raro  fit,  ipsa  in  eis  naturalis  Dei 
cognitio  depravetur,  142 C.  In  mortali 
tamen,   actus   ex  genere  bonos  facere 


PEC 


427 


PEC 


possunt,  XXII  386 C,  539A,  non  autem 
meritorios,  329A',  356D',  358C,  35915, 
D',  551 C,  qnia  ntilla  Dco  oblatio  est 
accepla  ctijus  offerens  Deo  non  est  gra- 
tus,  3291!'.  Item  tentationibus  resistere 
possunt,  XXII  355D',  359B',  etsi  eas  non 
superare,  2G8C,  D,  359B',  C,  et  alia 
mortalia  vitare,  356A,  357C,  elsi  diffi- 
cile,  356A,  358A,  B,  item  prrecepta  legis 
implere  quoad  substanliam  actus,  357C, 
358A,  B',  359D,  etsi  non  quoad  legisla- 
toris  intentionem,  357D',  358A,  C.  — 
Attamen,  dummodo  fidem  habeant,  per- 
tinent  ad  unitatem  Ecclesiae,  non  autem 
corporis  Ecclesiae,  XXIII  237 D',  239C, 
241 A,  et  spiritualem  vitam,  etsi  ipsi 
eam  non  habeant,  aliis  dare  possunt, 
241 B.  —  Ad  rectitudinem  duplici  modo 
reduci  possent  :  per  timorem  turpis, 
XXiV  529  A,  simplici  admonitione,  529 
C,  D,  quod  proprie  vocatur  correptio,  ad 
omnes,  etiam  peccatores,  pertinens,  529 
B,  530D,  et  cum  eo  adhiberi  potest  qui 
jam  bonum  habet  propositum,  529  D;  et 
per  timorem  tristis,  529 A,  verbis  coacti- 
vis,  529 C,  quod  correctio  dicitur,  quae 
ad  praelatos  pertinet,  529A,  B.—  Multi- 
plici  ratione,  homini  tantum,  et  non 
diabolo,  tempus  pcenitendi  concessum 
est,  XXI  371 D  et  s.,  372B'  et  s.  —  Pec- 
catoribus  ante  adventum  Christi  non 
defuerunt  remedia  tam  generalia  quam 
specialia,  XXIII  62C,  64 C.  —  An  pecca- 
tor  orans  pro  defuncto  mereatur,  et  quo- 
modo,  XXII  545A,  D'. 
PECCATUM.  In  genere.  (1)  Quoad  nomen 
et  rem.  (a)  Definitiones  et  proprietates. 
Peccatum,  quod  multipliciter  definitur, 
XXII  364B',  465C,  466B,  467C,  nihil 
aliud  est,  lato  sensu,  quam  actus  huma- 
nus  moraliter  malus,  467  B,  A',  objective 
ex  quadam  deviatione  vel  deordinatione 
ab  aliqua  lege  vel  regula,  220D',  292A', 
(quae  deviatio  sumi  potest  ut  culpa  et 
ut  vitium,  290B'),  et  subjective  ex  qua- 
dam  corruptione  voluntatis,  466D,  acti- 
va,  ratione  culpae,  et  passiva,  ratione 
pcenae,  466B',  C:  unde  dicitur  peccatum 


casus,  468C,  debilum,  468B,  D,  inquina- 
tio,  468A',  cruentalio,  opus  tenobrarum, 
468B';  item,  sed  sub  diverso  respectu, 
macula,  foetor,  debitum  mortis  feterna), 
XXIV  502C,  D'.  Insuper  peccatum  vo- 
catur,  ex  parle  subjecli,  quaelibel  corru- 
ptio  operalionis,  XXII  478C,  quae  in 
agentibus  ralionalibus  dicitur  culpa, 
unde  latius  patet  peccatum  quam  culpa, 
478  D',  nec  est  idern  ac  vitium  et  deme- 
ritum,  220C;  et  ex  parte  objecti,  quae- 
libet  corruptio  modi,  speciei  et  ordinis, 
469B,  D,  470A,  quae  tria  inseparabililer 
sed  non  totaliter  a  peccato  corrumpun- 
tur,  470B',  D',  472C.  Ex  quibus  sequi- 
tur,  quod  in  peccato  sunt  plura,  nempe 
actus  culpae,  habitus  seu  macula,  XXII 
560  A',  B',  561 A,  D,  privatio  boni  seu 
deformitas,  561 A',  et  reatus  seu  obliga- 
tio  ad  pcenam,  560C,  etquod  in  peccato 
aliud  est  materiale,  id  est  substantia 
actus,  467  C,  et  aliud  formale,  id  est 
deordinatio  voluntatis,  465B,  467C.  Ex 
parte  substantiae  actus,  omne  peccatum 
oportet  aliquo  modo  in  actu  consistere, 
XXII  474A',  negantibus  tamen  quod  in 
peccato  omissionis  sit  necessario  actus 
commissus,  Thoma  et  aliis,  473C,  474C, 
475  C,  contra  Alexandrum  et  alios,  473 
A',  B',  474D,  475C.  Ex  parte  vero  deor- 
dinationisvoluntatis,  peccatum  consistit 
in  privatione,  XXII  465B,  B',  467 C,  et 
recessum  dicit  sive  a  bono  simpliciter, 
sive  a  rectitudine  natura,  sive  ab  omni 
boni  perfectione,  465C,  quia  formaliter 
est  privatio,  465  C,  B',  469  A,  privatio 
boni,  468A',  seu  rectitudinis  in  actu, 
467  B,  468B,  non  omnimoda  tamen,  sed 
relinquens  aptitudinem  quamdam  ad  bo- 
num,  380 C. 

In  peccato  actuali,  cujus  malitia  non 
tantum  a  prohibitione  venit,  XXII 498 A', 
duo  sunt,  aversio  a  quodam  bono  et 
ultimo  a  Deo,  tanquam  causa  formalis, 
et  conversio  ad  quoddam  malum,  id  est 
ad  creaturas,  tanquam  causa  materialis 
et  efficiens  simul,  sub  diverso  respectu, 
380  C,  D,  B',  381 A',  469 C,  XXIV  503 D, 


PEC 


428 


PEC 


quorum  prius  est  ex  parte  nostra  con- 
versio,  503  A';  sic  et  duplex  ille  conse- 
quitur  effectus,  indignatio  Dei,  et  debi- 
tum  pcenaB,  503A,  sed  prius  remittitur 
peccatum  quoad  indignationem  Dei  quam 
quoad  debitum  pcenae,  503A'. 

Peccatum  contrarium  Deo  dicitur  non 
in  propria  forma,  XXIV  478B,  nec  pro- 
pria  virtute,  quia  opus  Dei  impedire 
aut  perturbare  nequit,  478  C,  sed  quia 
peccantem  contrarium  facit  Deo,  478D; 
et  in  quantum  malum  Dei,  est  quodam- 
modo  infinitum,  et  ad  illud  expiandum 
requiritur  gratia,  quae  est  quodammodo 
infinita,  et  simul  actio  hominis,  quae  est 
finita,  quia,  in  quantum  malum  pec- 
cantis,  XXIII  33A,  34 D',  sive  angeli  sive 
hominis,  est  finitum,  XXI  374A;  unde 
peccatum  diaboli  nullo  modo  excedit  in 
infinitum  peccatum  hominis,  373D', 
quanquam  generatim  gravius  peccave- 
rint  daemones  quam  homines,  350  A,  A', 
351 A,  362B,  A'. 

Per  se,  eo  gravius  est  peccatum  quo 
id  contra  quod  peccatur  est  dignius, 
per  accidens  gravius  est  quod  ex  cir- 
cumstantiis  minus  est  excusabile,  XXII 
239C,  D.  Diverso  enim  respectu  unum 
peccatum  dici  potest  gravius  vel  levius 
alio,  XX  229C,  230B',  453A,  578A, 
XXIII  65  A,  sed  illud  simpliciter  est  gra- 
vius,  quod  secundum  plura  et  potiora 
specifice  est  gravius,  XXII  229D,  230C; 
item  vario  modo  dici  potest  omnium 
gravissimum,  228C,  et  sic  gravissima 
dicuntur  peccata  Luciferi,  Adse  et  occi- 
sorum  Christi,  228D'.  Peccato  vero  tan- 
tum  inest  gravitatis  quantum  etcontem- 
ptus  Dei,  XXIV  238 B,  et  in  graviori 
semper  est  major  elatio,  etsi  non  sem- 
per  major  delectatio,  540A  :  ideo  ex 
parte  contemnentis  magis  peccat  qui  ma- 
gis  contemnit,  238B,  ex  parte  contempti 
graviora  sunt  peccata  in  quibus  contem- 
nitur  Deus  in  se  ipso,  ut  infidelitas, 
blasphemia,  238  C,  A',  deinde  in  quibus 
contemnitur  in  sacramentis,  deinde  in 
membris  suis,  demum  in  praeceptis,  238 


A',  et  graviora  sunt  quse  in  divinitatem 
quam  quae  in  humanitatem  Christi  com- 
mittuntur,  239D;  item  spiritualia  ex 
genere  sunt  carnalibus  graviora,  sed 
carnaliamagisdeprimuntmentem,239A. 

(b)  Divisiones.  Multiplicatio  quoad 
numerum  et  speciem.  Reviviscentia. 
Peccatum  multipliciter  dividitur,  XXII 
562A',  maxime  per  originale,  et  actuale, 
sive  mortale  sive  veniale,  et  perpeccata 
oris,  cordis  et  operis,  660B,  quae  omnia 
connexa  sunt,  saltem  quoad  aversionem 
aDeo,  XXIII  586D,  589D'. 

Quoad  numerum,  actus  exterior  quan- 
doque  unum  est  formaliter  peccatum 
cum  actu  interiori  a  quo  procedit,  XXII 
558 C,  559 C,  B',  etsi  sint  plura  peccata 
materialiter,  558B',  559 A',  B',  560C; 
quandoque  aliud  constituit  peccatum, 
559  A,  A',  et  generaliter  tot  sunt  peccata 
quot  voluntatis  actus,  559D'.  Illud  pec- 
catum  dicitur  unum,  in  quo  unus  est 
actus,  una  deformitas,  unum  movens, 
XXII  231 D',  multiplex,  in  quo  licet  unus 
sit  actus,  sunt  plures  deformitates  et 
plura  moventia,  232  A.  —  Quoad  speciem 
autem,  quum  in  eodem  peccato  accidunt 
plures  deformitates,  aprincipaliori  acci- 
pit  speciem,  XXII  229C,  ad  quam  cete- 
rae  ordinantur,  229D',  et  sicut  actus  per 
hoc  formaliter  est  peccatum  quod  caret 
ordine  rationis,  ita  per  hoc  formaliter 
est  in  specie  peccati  quod  caret  aliquo 
speciali  ordine  rationis,  XXIV  437  D; 
quot  ergo  in  actu  sunt  deformitates  quse 
non  sunt  ad  invicem  determinativae,  tot 
sunt  peccata,  438D. 

Peccata  semel  dimissa  nec  numero 
nec  specie  unquam  redire  tenetcommu- 
nis  sententia,  XXIV  578D,  579D,  C,  nec 
etiam  quoad  maculam  aut  reatum,  con- 
tra  paucos,  579A',  D',  580  C,  sed  redire 
dicuntur  in  recidivis  quoad  effectum, 
quia  peccatum  sequens  speciem  ingra- 
titudinis  acquirit,  578B',  580D,  582C,  et 
gravius  est,  578A',  579B',  582C;  non 
tamen  redeunt  semel  dimissa,  juxta  Tho- 
mam  et  alios  communiter,  581 C,  contra 


l'KC 


429 


PEC 


Parisiensem,  qui  tenet  recidivanlcm 
priora  peccata  dimissa  iterum  confiteri 
debere,  581  U'  el  s.,  el  omnium  pccnarum 
quas  anlo  moruit  ilerum  debitorem  fieri, 
582 D,  C.  An  sic  redire  possint  non 
modo  mortalia,  sed  venialia,  et  ipsum 
originale,  XXIV  581 A.  Quatuorpra?cipue 
sunt  peccata  ob  quae  fit  praediclus  redi- 
lus,  XXIV  579A',  580B,  quia  speciali 
remedio  peccatorum  adversantur,  581 C, 
et  misericordiaj  Dei,  582B.  ■ —  Peccata 
parentum,  secundum  Bonavenluram,  fi- 
liis  non  imputantur  quoad  culpam,  XXII 
443C,  nec  quoad  pcenam  aeternam,  443 
D',  contradicente  ^Egidio  quoad  pcenam 
damni,  385A;  sed  quoad  nonnullas  pce- 
nas  temporales  imputari  possunt,  443 A', 
D',  444A,  ideoque  accidit  saepe  filios 
innocentes  pro  parentibus  temporaliter 
puniri,  444B',  445C,  aut  populos  pro 
regibus,  445  A. 

(2)  Quoad potentias  animce peccantis. 
Peccatum  est  proprie  in  anima,  XXII 
476  D',  477  A',  ubi,  tollendo  gratiam, 
assimilationi  animae  ad  Deum  obstat, 
XXIV  503  B,  et  in  voluntatis  actibus  est 
per  se  et  primario,  in  actibus  autem 
aliarum  potentiarum  secundario  et  par- 
ticipative,  prout  a  voluntate  imperantur, 
XXII  477B,  C,  521A,  522B,  D.  Peccatum 
enim  non  est  nisi  in  his  ubi  est  volunta- 
rium,  XXIV  285  C,  286C,  XXII  522 A, 
553  A,  id  est  in  habentibus  dominium 
actuum  suorum,  553  C,  et  sic  omne  pec- 
catum  est  aliquo  modo  voluntarium,  in 
causa  remota  vel  proxima,  553B',  in 
universali  vel  particulari,  553 B',  C,  et 
novem  modis  voluntarium  esse  potest, 
553D';  sed  quanquam  semper  sit  in  vo- 
luntate  sive  ut  in  subjecto  sive  ut  in  cau- 
sa,  illi  tamen  tribuitur  potentiae  quae  est 
actus  principium,  287  A.  —  Nullum  au- 
tem  est  peccatum  in  voluntate  quin 
prius  aliquo  modo  fuerit  deceptio  in 
intellectu,  XXI  305 C,  XXII  287  B',  sed 
ut  malum,  diversimode  invenitur  in  vo- 
luntate  et  in  intellectu,  520C,  quia  in 
voluntate,    ubi    ponit    obliquitatem    et 


perversitatem,  503C,  adest  sub  ratione 
mali,  522C,  in  intolloctu,  ubi  ponit 
errorem  el  caacilatom,  503 C,  adest  sub 
ratione  falsi,  523 D',  unde  quilibet  pec- 
cans  dicitur  errans  aut  ignorans,  XXI 
305  D,  313A,  B,  quia  errat  circa  singu- 
laria,  305 D,  sive  in  habitu,  sive  in  actu, 
vel  ex  effeclu  passionis,  305A',  vel  ex 
defectu  considerationis,  305B'.  —  Ad 
peccatum  igitur  requirunturactus  volun- 
tatis  XXIV  240A',  ac  proinde  judicium 
rationis,  ac  liberum  sensuum  exerci- 
tium,  240B',  244 D',  quapropter  in  som- 
nis  nullum  esse  potest  peccatum,  240C, 
245A,  sed  peccati  tantum  signum  aut 
effectus  ex  praecedentibus  vigilantis  di- 
spositionibus,  240C,  245A.  —  Peccatum 
invenitur,  sed  diversis  modis,  in  poten- 
tia  cognoscitiva,  XXII  285  A',  B',  in  ra- 
tione  inferiori  vel  superiori,  286D,  287 
A',  288B,  289B',  C,  522C,  in  cogitatio- 
nibus,  521 D,  in  potentia  appetitiva,  285 
A',  286B,  in  sensualitate,  286B',  287B, 
D,  289  B',  D',  290 C,  et  potest  esse  sive 
veniale  sive  mortale  tam  in  ratione  infe- 
riori  quam  superiori,  288D,  D';  nec  sen- 
sualitas  peccare  potest  sine  ratione 
inferiori,  289D',  nec  ratio  inferior  sine 
superiori  et  voluntate,  289 C,  D',  sed 
non  econverso,  290  D'.  Et  ultimo,  in  illis 
animae  viribus  praecipue  est  peccatum, 
per  quas  homo  ordinatur  ad  finem,  sci- 
licet  in  appetitu  intellectivo  et  sensitivo, 
XXII  382  B. 

(3)  Quoad  personas  divinas  offensas. 
Quae  ex  infirmitate  sunt  peccata  dicuntur 
in  Patrem,  quae  ex  ignorantia,  in  Filium, 
quae  ex  certa  scientia,  id  est  malitia,  in 
Spiritum  Sanctum,  XXII  228B,  577B,  et 
in  natura  integra  potuit  esse  peccatum 
in  Filium  et  Spiritum  Sanctum,  579B', 
non  autem  in  Patrem,  juxta  Thomam, 
579 A',  contradicente  Cartusiano,  579 C. 

Peccatum  in  Spiritum  Sanctum  sic 
dicitur  vel  quia  contra  personam  est 
Spiritus  Sancti,  et  sic  est  peccatum 
infidelitatis,  577  A,  vel  quia  contra  attri- 
butum  Spiritus  Sancti,  et  sic  est  pecca- 


PEC 


430 


PEG 


tum  ex  certa  malitia  commissum,  577 

B.  —  Iterum,  prout  illud  peccatum  dicit 
conditionem  super  genus  peccati,  est 
quodcumque  peccatum  mortale  ex  certa 
malitia  commissum,  XXII  575  D';  prout 
dicit  quoddam  genus  peccati,  specialia 
designat  peccata,  228C,  574A',  577D, 
quse  sex  vulgo  designantur,  574B',  577 
D',  et  quasi  semper  aut  frequentius  ex 
aliis  oriuntur,  575 A,  576 A',  578  C,  B', 
D'.  —  Non  tamen  omne  peccatum  ex 
certa  malitia  est  in  Spiritum  Sanctum, 
XXII  577  C,  A',  sed  istud  tantum  in  quo 
voluntas  rejicit  illud  per  quod  a  peccato 
retrahi  posset,  577  C,  A';  nec  semper 
peccatum  in  Spiritum  Sanctum  est  pec- 
catum  ad  mortem  aut  vice  versa,  574D. 
—  A  ceteris  peccatis  tripliciter  differt, 
576A.  et  gravissimum  est,  576B,  578B, 
quin  tamen  feratur  in  malum  in  quan- 
tum  malum,  579  C,  et  nullam  excusatio- 
nem  habet,  576B,  quia  est  ex  certa 
malitia,  576C,  579  B,  imo  duplex  est, 
et  duplicem  habens  reatum,  577 A',  et 
quanquam  absolute  remissibile  sit,  575 
B',  577  D',  variis  de  causis  dicitur  irre- 
missibile,  577 B',  quia  gratite  pceniten- 
tiali  directe  opponitur,  575  A',  et  diffi- 
cile  remittitur,  576 D. 

(4)  Quoad  subjectum,  causas  et  effe- 
ctus.  (a)  De  iis  qui  peccare  possunt.  In 
Deo  peccatum  accidere  nequit,  quum 
ipse  sit  sibi  et  regula  actuum,  XXI  305 
D',  et  ultirnus  finis,  306C;  sed  quselibet 
creatura  ex  se  peccare  potest,  305  C, 
quia  regitur  regula  extranea,  a  qua 
deviare  potest,  305D',  et  eligere  bonum 
apparens  pro  vero,  306  B,  sive  bonum 
verum  absque  ordine  regulae  debitse,  306 

C,  sicque  in  quacumque  voluntate  potest 
esse  peccatum,  non  quidem  appetendo 
proprium  bonum,  306D',  sed  non  refe- 
rendo  ad  ultimum  finem,  307  A.  —  Quum 
autem  peccatum  actuale  sit  privatio  boni 
jam  habiti,  creatura  peccare  nequit  pec- 
cato  originali,  quod  est  privatio  boni 
nunquam  habiti,  XXII  432 A,  A'.  —  In 
spiritualibus  substantiis  peccatum  acci- 


dit  per  idololatriam  qua  se  coli  volunt 
cultu  soli  Deo  debito,  XXI  304A,  A', 
305A,  C,  C,  306A,  B',  313B,  et  secun- 
dum  reatum  universa  peccata  in  dsemo- 
nibus  esse  possunt,  secundum  affectum 
autem  illa  tantum  quee  in  substantiis 
spiritualibus  inveniri  possunt,  308C.  — 
Triplex  est  circa  peccatum  status  homi- 
nis;  innocentiee,  in  quo  potuit  peccare 
et  non  peccare,  193 B,  naturee  lapsee,  in 
quo  non  potest  non  peccare,  193B,  sal- 
tem  venialiter,  211 C,  glorise,  in  quo 
non  poterit  peccare,  193B.  —  In  statu 
innocentia?  poterat  arbitrium  ob  rectitu- 
dinem  naturee  sine  gratia  gratificante 
vitare  peccata,  XXII  269  C,  tam  morta- 
lia  quam  venialia,  270  A;  in  statu  naturee 
lapsae  non  potest  omnia  peccata  vitare, 
nec  vere  pcenitere  et  a  peccatis  resur- 
gere,  269B.  —  Homo  dupliciter  peccare 
potest,  voluntatem  Dei  voluntarie  igno- 
rando,  et  transgrediendo,  XXI  395A, 
ideo  ex  quo  incipit  capax  esse  preecepti, 
capax  est  peccati,  ibid.,  quse  peccandi 
potestas  non  est  laudabilis,  XXIII  219C, 
nec  fuit  in  Christo,  218B",  219 A',  220 
B,  C,  A\  C. 

(b)  De  causis  peccati.  Peccatum,  in 
quantum  actus,  a  Deo  est,  XXII  497 A', 
498B,  B',  499 D,  500  C,  C,  et  a  voluntate 
secundum  quod  est  potentia  a  Deo  de- 
scendens,  497  B',  et  a  libero  arbitrio 
conjuncto  cum  Deo,  497C;  in  quantum 
actus  malus,  nullo  modo  a  Deo  est,  500 
A,  XX  486C,  XXIII  219D,  220B',  D', 
nisi  permissive,  XXII  498A,  sed  est  a 
voluntate  deficiente,  497 B',  499B',  500 
D,  501 B,  502C,  et  a  libero  arbitrio  dis- 
continuato  a  Deo,  497C.  Quia  enim  in 
peccato  sunt  duo,  actus  scilicetet  defor- 
mitas,  XXII  582B,  potentia  peccandi  in 
quantum  respicit  actum,  est  potentia, 
in  quantum  respicit  deformitatem,  non 
est  nisi  defectus  potentise,  582A,  B,  583 
A;  et  in  quantum  potentia,  est  a  Deo, 
582A,  B,  583A,  in  quantum  defectus, 
non  est  a  Deo,  nec  directe  nec  indirecte, 
582  A',  sed  a  causa  deficiente,  582 A,  D 


lJEC 


431 


l»EC 


id  esl  ox  conditione  creaturae,  582 D,  B', 

583  A.  —  ln  homine  tria  sunl  principia 
peccandi,  vis  cognoscitiva  ul  dirigens, 
appctitiva  ut  inipcrans,  niotiva  ut  exse- 
quens,  XXIV  601  A\  et  cst  dupliciter 
liomo  causa  peccati,  sive  proprii  sive 
alieni,directe,  inclinandoad  peccandum, 
indirecte,  non  rctrahendo  a  peccato, 
XXII  500A.  —  Item,  duplici  modo  con- 
tingit  peccatum,  quia  vel  aclus  non  est 
fini  proportionatus,  ut  in  malis  ex  se, 
vel  inordinate  refertur  ad  finem,  ut  in 
malis  per  accidens,  XXIV  435B',  sicut 
triplici  modo  contingit  peccare,  ex  pas- 
sione,  ex  certa  scientia  vel  malitia,  XXI 
374D',  et  ex  ignorantia,  375C,  XXII  240 
C,  2S7B'.  —  Badix  peccati  est  libido 
seu  cupiditas  implendi  desiderium  pra- 
vum,  XXII  227 D',  XXV  21 D,  quod  fit 
dupliciter,  per  amorem  male  inflam- 
mantem,  et  timorem  male  humiliantem, 
XXII  228 A,  XXV  21 A',  23  D. 

(c)  De  effectibus  peccati.  Gratiam  gra- 
tificantem  peccatum  penitus  corrumpit, 
XXII  471 A,  et  habilitatem  ad  gratiam 
minuit,  471 A',  quin  tamen  eam  tollat, 
471 D,  A';  naturam  autem  non  tollit  nec 
minuit,  471 A,  nec  potentias  animae  et 
naturales  perfectiones  quoad  esse  pri- 
mum  corrumpit,  472D,  A',  sed  quoad 
esse  secundum  seu  actum,  472  A',  et  ita, 
non  modo  tollit  rectitudinem  justitise, 
sed  vigorem  naturse  debilitat,  XXIII  543 
A'.  —  Peccatum  in  se  tria  continet,  cul- 
pam,  divinse  visionis  carentiam,  fomitis 
intensionem,  XXIV  67 D,  et  tria  relinquit 
in  anima,  maculam,  reatum  pcense,  di- 
spositionem  ad  peccandum,  quorum  duo 
prima  remittuntur  in  sacramento,  ter- 
tium  remanet,  XXII  425B. 

(5)  Quoad  pocnam  et  remissionem.  In 
peccato,  et  etiam,  saltem  apud  Deum, 
in  sola  voluntate  peccandi,  XXV  45B', 
est  reatus  seu  obligatio  ad  pcenam,  XXII 
560C,  nec  compensari  potest  deordina- 
tio  peccati  nisi  per  alicujus  pcense  com- 
pensationem,  561 B,  C,  nec  unquam  ca- 
ret  pcena  acta,  quse  est   Isesio  inflicta 


pcccanti,  401 D,  C,  sed  carere  polest 
ad  lempus  poena  inflicta,  491A,  non 
tamen  semper,  quia  impossibilc  est  pec- 
catum  inultum  remanere,492B.  —  Ueus, 
etsi  non  possit  sine  ulla  poena  peccatum 
dimiltere  de  potentia  ordinata,  XXIII 
353A,  XXV355C,  non  tanla  tamen  pu- 
nit  illud  pcena  quanlam  meretur,  XXV 
355D';  nullum  ergo  peccatum  sic  diinit- 
tit  quin  illud  aliquo  modo  puniat,  nec 
ullum  sic  vindicat  quin  de  pcena  debita 
aliquid  relaxel,  355A'.  —  Omne  pecca- 
tum  pcena  est,  loquendo  de  poena  damni, 
XXII  484D,  quia  lsesionem  infligit,  486 
D,  et  causa  pcense,  loquendo  de  pcena 
sensus,  484  D,  imo  quadruplex  illud 
pcena  sequitur,  484  C,  et  peccatum  pot- 
est  esse  pcena  peccati,  484 A',  486D, 
triplici  modo,  484B',  et  causa  peccati, 
484A',  485B,  in  triplici  genere  causse, 
485 D,  486B.  —  Angeli  peecatum  irre- 
missibile,  hominis  autem  remissibile 
fuit  multis  de  causis,  XXIII  33  D',  tum 
maxime  ex  natura  peccantium,  34  A, 
352D,  tum  ex  genere  peccati,  34B,  XXI 
373 A,  A';  sed  requiritur  pcenitentia  ad 
remissionem  cujuscumque  peccati,  sive 
commissionis,  sive  omissionis,  XXIV 
427  D',  etiam  venialis,  428 A,  non  autem 
originalis,  427 C,  429  D,  cujus  nec  con- 
fessio  requiritur,  427D'.  Et  quia,  ces- 
sante  actu  peccati,  manet  tamen  reatus 
seu  offensa  Dei,  XXII  560 C,  562 A,  A', 
de  ea  tanquam  malo  prsesenti  dolor  ha- 
bendus  est,  XXIV  358D',  ut  dimittatur 
peccatum,  sive  quoad  culpam,  sive 
quoad  pcenam,  497B',  C,  et  apud  peccan- 
tes  ex  malitia,  id  est  ex  electione  finis 
perversi,  XXI  374D',  qui  impcenitentes 
dicuntur,  375A,  D,  nec  pcenitentia  nec 
remissio  haberi  potest,  nisi  habitu  malo 
remoto,  375A.  —  Hsec  remissio  peccati 
multis  modis  fieri  potest,  XXIII  339B', 
sed  semper  per  merita  passionis  Christi, 
340D,  343A,  442C,  cujus  passioni  potius 
quam  resurrectioni  tribuitur  tum  pecca- 
torum  remissio,  343D,  tum  gratia?  infu- 
sio,    qua    remittuntur    peccata    quoad 


PEC 


432 


PEC 


offensam  et  maculam,  et  obligationem 
ad  pcenam,  XXII  426  A,  quanquam  sim- 
pliciler  remitti  dicantur  quum  tollitur 
reatus  pcenae  aeternae,  426 C  —  Remit- 
tendi  autem  peccata  potestas  effectiva 
ad  Deum  dumtaxat  pertinet,  XXIV  145 
B',  et  ad  Christum  ut  Deum,  146B',  148 
A',  et  de  potestate  dispositiva,  ad  Chri- 
stum  ut  hominem,  145  C,  148 A'.  —  Ho- 
minibus  conferri  non  potuit  potestas 
auctoritatis  ad  remittenda  peccata,  ita 
ut  quasi  a  se  ipsis  ea  dimitterent,  XXIV 
146 A,  propter  incapacitatem,  146B,  148 

B,  nec  potestas  cooperationis,  146A,  ita 
ut  per  modum  causae  efficientis  cum 
Deo  cooperarentur,  146D,  149  C  ;  potuit 
conferri  potestas  excellentiae,  invoca- 
tionis  et  institutionis,  146B,  149A,  C, 
D',  sed  non  reapse  data  est,  ob  certas 
causas,  146C,  ideo  peccata  dimittere 
nequeunt  quoad  culpam,  nisi  per  pote- 
statem  ministerii,  146B,  C,  148B,  et 
quoad  poenam,  nisi  ut  vicarii  Christi  et 
meritorum  ejus  dispensatores,  145B'. 

Peccatum  originale.  (1)  Quoad  no- 
men  et  rem.  —  Definitiones  et  proprie- 
tates.  Esse  peccatum  originale  demon- 
strant  hujus  vitee  mala,  XXII  378 B,  379 

C,  naturee  corruptio,  378C,  379  D,  A',  C, 
389  B,  et  hominis  mortalitas,  379B';  do- 
cet  et  fides,  379 B,  387  D'.  —  Peccatum 
originale,  quod  multipliciter  nominatur, 
XXII  384  C,  B',  423 A,  et  definitur,  378 
380B',  tale  dicitur,  quoniam  ex  origine 
ipsum  contrahimus,  384A'.Duo  includit: 
carentiam  originalis  justitiae,  XXII  293 
C,  quam  consequitur  divinae  visionis 
carentia,  XXIV  67  D,  tanquam  formale; 
et  obliquationem  voluntatis,  XXII  293  C, 
seu  aversionem  volunlatis  a  fine  debito, 
quam  consequitur  concupiscentia  seu 
deordinatio  virium  inferiorum,  tanquam 
materiale,  380  B',  381 B',  382B,  B',  425 
A',  (vel,  juxta  Scotum,  carentia  justitiae 
in  eo  est  ut  formale,  427  A,  D,  et  debi- 
tum  justitiae,  ut  materiale,  426 D)  :  quo- 
rum  primum,  scilicet  formale,  in  Ba- 
ptismo  expiatur,  alterum  vero,  id   est 


materiale,  ad  pcenam  manet,  295B.  — 
Formaliter  tamen  unum  est,  XX  381 C, 
etsi  plures  habeat  delormitates,  382A', 
et  majus  vel  minus  non  accipit,  sed  in 
omnibus  aequale  est,  382C,  429C;  nec 
ad  illud  confert  generantis  libido,  382 
D',  424D',  aut  sanctitas,  389B,  quia  a 
primis  parentibus  derivatur,  448 B,  nec 
a  proximis  et  intermediis  augeri  potest, 
443  D,  C.  —  Recte  dicitur  deordinatio 
naturae,  XXII  381 A',  seu  inordinata  dis- 
positio  ex  dissolutione  primitivae  har- 
moniae  resultans,  382  D,  sicque  est  habi- 
tus,  ibid.,  et  totam  deordinat  animam, 
secundum  cognitivam  potentiam  et  affe- 
ctivam,  381 C,  praecipue  tamen  affecti- 
vam,  381 D;  item,  et  mentem  afficit 
ignorantia,  381 B,  D',  et  carnem  concu- 
piscentia,  378 D',  380B',  381 C,  D',  384  C, 
et  duplicem  inducit  corruptionem,  alte- 
ram  personae,  quae  sanata  est  primo  ad- 
ventu  Christi,  altera  naturae,  quae  sana- 
bitur  secundo  adventu,  XXIII  222D.  Etsi 
a  voluntate  non  fiat,  sed  a  natura,  XXII 
383 B',  553 D,  non  modo  pcenae  rationem 
habet,  383B,  390  D',  sed  et  culpae,  384C, 
389 D',  390  D',  quia  voluntarium  et  actua- 
le  peccatum  fuit  in  Adam,  383  C,  385D', 
et  in  posteris  carentia  est  justitiae  debitae, 
383  B',  384  D,  et  voluntarium  saltem 
voluntate  naturae,  387D;  minimum  ta- 
men  est  peccatum,  quiaminimum  habet 
de  voluntario,  451 A',  et  levius  est  ve- 
niale  etsi  gravius  puniatur,  446  D',  451 
A',  452 A'.  — In  paradiso  perejectionem 
primorum  parentum,  etc,  recte  puni- 
tum  est,  XXII  370B'  et  s.;  in  praesenti 
autem  duplex  illud  sequitur  pcena,  altera 
suffocans,  inhabilitas  ad  visionem  divi- 
nam,  quae  in  Baptismo  removetur,  378 
A',  428B,  A',  sed  quam  secuta  est  mors 
seu  necessitas  moriendi  388 B',  cum  hu- 
jus  vitae  malis,  391 D',  altera  provocans, 
pronitas  ad  peccandum,  quae  baptizatis 
ad  exercitium  relinquitur,  378  A',  428C, 
A';  in  futuro  vero  non  debetur  illi  pcena 
sensus,  385 A',  sed  tantum  damni,  384 D', 
385 A',  de  qua  tamen  sic  puniti  non  do- 


PRC 


433 


PKC 


Ient,  384D'.  —  In  Adam  fuit  ut  in  prima 
causa,  in  semine  incsl  ul  in  causa  instru- 
monlali,  in  anima  ut  in  subjecto,  XXII 
416  B,  C,  et  in  carno  rationem  habet 
poenae,  417A,  in  auima  rationem  culpa?, 
389D',  390B,  culpas  non  personae,  sed 
naturae,  387B,  A',  388A',  quia  personam 
non  afficit,  nisi  per  accidens,  in  quan- 
tum  scilicel  in  ea  est  natura,  387 D.  — 
Animam  ipsam  atlingit  in  creatione,  sed 
non  a  creatione,  XXII  432  B,  non  quod 
ipsa  sit  ex  traduce,  385  C,  388A,  sed 
tanquam  corruptae  carni  unitam,  3S6A, 
387  B';  non  ipsi  turpitudinem  apponen- 
do,  sed  ipsam  ornatu  privando,  386A' ; 
neque  est  in  carne  ante  animte  infusio- 
nem,  nisi  virtualiter,  415B',  et  radicali- 
ter,  415  A',  416B'.  An  animse  insit  ra- 
tione  substantiee,  negat  Bonaventura, 
XXII  415  C,  nisi  in  quantum  potentiae 
continuantur  in  essentia,  415 D',  quia  ut 
culpa  inest  voluntati,  ut  vitium  parti 
sensitivse,  416A;  affirmant  Thomas,  416 

C,  et  Bichardus,  417C,  quia  oritur  ex 
conjunctione  animse  cum  corpore,  416 

D,  et  afficit  quod  prius  est  in  genera- 
tione,  417  C,  nec  potentias  inficit  nisi 
ex  consequenti,  416D,  maxime  genera- 
tivam,  concupiscibilem  et  tactum,  417 
C,  D,  quee  proximius  ad  propagationem 
naturae  deserviunt,  417  B,  D,  B'.  Ad  ge- 
nerativam  tamen  vulgo  tribuitur,  quia 
magis  eam  inficit,  XXII  415D,  417B,  B', 
et  per  eam  traducitur,  414 B',  416D, 
417C,  et  in  ea  inest  materialiter,  417A', 
unde  libido  dicitur  vel  concupiscentia, 
380C,  383D,  415B.  —  An  et  quatenus 
accidisset  peccatum  originale  sola  Eva 
peccante,  XXII  436  C,  D',  vel  solo  Adam, 
437  A. 

(2)  Quoad  pcenam  et  remissionem. 
Peccatum  originale,  quum  sit  privatio 
doni  humanee  naturee  superadditi,  XXII 
447  A,  recte  punitur  per  privationem 
finis  ad  quem  ordinabatur  donum  illud, 
447  B,  sed  quia  non  est  actio,  nulla  ei 
debetur  passio,  447  C,  idcirco  cum  eo 
tantum  decedentes  damni  pcenam  susti- 
T.  25L1S. 


nobunt,  448  A',  44!) B,  A',  451 B,  seu  bea- 
tifica  visione  carebunt,  447B,  449A', 
452  D,  nullam  autem  sensus  pcenam  pa- 
tientur,  sive  exteriorem,  447  C,  B',  448 

C,  449B',  452 A',  sive  interiorem,  447 D', 
449C,  C,  etsi  in  hac  vita  pcena  sensibili 
puniantur,  451 D,  hoc  contra  paucos, 
446  C,  449  C,  451 B';  de  decedentibus 
autem  cum  originali  et  unico  veniali  ubi 
ponendi  sint  disputatur,  355  C,  B'.  — 
Contra  peccatum  originale  necesse  fuit 
dari  remedium  in  quocumque  statu, 
XXIV  69  B',  78  D,  sedremitti  nonpoterat 
nisi  facta  relatione  ad  Christum,  76B, 
qui  principalius  ad  tollendum  peccatum 
originale  venit,  etsi  sub  alio  respectu 
principalius  quoque  ad  actualia,  XXIII 
65  A.  Haec  relatio  ad  Christum  fiebat 
per  fidem,  XXIV  76B,  fidem  propriam 
in  adultis,  alienam  in  parvulis,  76 C,  et 
ideo  sub  lege  nalurae  remedium  parvulis 
contra  originale  fuit  fides  parentum, 
74  B,  implicita  vel  explicita  in  Mediato- 
rem,  76  D',  sive  formata,  77 A',  sive 
etiam  informis,  74  D,  78 A,  sive  aliquo 
exteriori  signo  exhibita,  74C,  76 B',  77 
B',  78 B',  sive  non,  75  A,  76B',  78 D', 
quia  sufficit  fides  informis  ad  remissio- 
nem  originalis,  74C.  —  Sub  lege  scripta 
remedium  fuit  circumcisio,  saltem  in 
masculis,  XXIV  66C'et  s.;  tam  in  cir- 
cumcisione  delebatur  quam  in  Baptismo, 
71 A,  sed  aliter,  quia  directe  in  Baptismo, 
indirecte  tantum  in  circumcisione,  67 
A'.  —  In  Baptismo  deletur  quoad  suum 
formale,  hoc  est  debitum  originalis  ju- 
stitiae,  XXII  423  C,  424B',  425B',  vel 
juxta  Scotum,  carentiam  justitiae,  427A, 

D,  non  autem  quoad  suum  materiale, 
quod  est  concupiscenlia  seu  deordinatio 
inferiorum  virium,  424A',  C,  425B',  nec 
quantum  ad  consequentia,  passibilita- 
tem,  mortalitatem,  426C,  B',  et  pcenas 
hujus  vitse,  422  C,  427  A,  428  D,  quapro- 
pter  dicitur  transire  reatu  et  manere 
actu,  dum  peccalum  actuale  dicitur 
transire  actu  et  manere  reatu,  424 C; 
dicitur  tamen  remitti  simpliciter,  quia 

28 


PEC 


434 


PEC 


non  amplius  subjacet  pcenae  aeternae, 
426A.  —  Item  in  Baptismo  remittitur 
poena  debita  personae,  qu;B  inficitur  per 
naturam,  non  autem  poena  debita  natu- 
rae,  quae  prima  inficitur,  XXII  425C,  428 
B',  C ;  remittitur  pcena  suffocans,  428 
B,  A',  relinquitur  poena  provocans, 
428  B,A'. 

(3)  Quoacl  transmissionem.  Peccatum 
Ada3  ad  posteros  transit  non  per  modum 
demeriti,  sed  per  traductionem  naturae, 
XXII 211 C,  383  B',  quiaposteri  secundum 
rationem  seminalem  in  Adam  fuerunt, 
383A',  et  in  ipso  quodammodo  peccave- 
rint,  383 C,  385 A,  radicaliter  scilicet  et 
virlualiter,  385 D.  —  Originans  dicitur 
in  Adam,  originatum  in  posteris,  XXII 
389A,  quibus  imputatur  ad  culpam  et 
ad  pcenam,  384C,  385C,  387D,  388C, 
390A,  391 A',  et  si  multiplices  deformi- 
tates  habuerit  in  Adam,  praecipue  tamen 
pcr  inobedienliam  factum  est  posteris 
transmissibile,  389B'.  —  Per  semen  a 
generantibus  ad  generatos  transmitlitur, 
XXII  387A',  388C,  in  quo  virtualiter 
inest,  387  C,  391 B',  ut  in  materiali  ra- 
dice,  393C,  et  a  carne  transit  in  animam, 
386A',  390B,  391 B',  nec  sic  sanari  pot- 
est  in  generante,  quin  generalis  trans- 
mittatur,  377B',  385B',  386B,  430 A,  A'. 
Quantum  ad  id  quod  culpa  est,  a  patre 
transit  in  prolem,  quantum  ad  id  quod 
est  pcena,  est  a  matre,  XXIII  96C,  97A. 
—  An  praeter  modum  communem  mira- 
culose  natus  originale  contrahat,  negant 
Thomas  et  alii,  XXII  393 A',  394  A',  B', 
quia  in  semine  inest  radicaliter,  393  C, 
nec  transmittitur  nisi  per  rationem  se- 
minalem,  393D,  394B,  B',  409C,  ita  ut 
a  patre  procedat,  non  a  matre,  393D; 
affirmat  Henricus,  quia  originale  sequi- 
tur  naturam,  393A',  et  quolibet  modo 
transmittatur  natura,  traducitur  et  pec- 
catum,  393B',  D'.  —  Cur  Christus  ori- 
ginale  non  contraxerit,  394B,  409 D. 

Peccatum  mortale.  (1)  Quoad  nomen 
et  rem.  Peccatum  simpliciter,  transgres- 
sio  dicitur  legis  divinae,  XXII  347  B',  pro 


qua  mors  animae  vel  corporis  rependi- 
tur,  292B',  et  ad  cujus  rationem  requi- 
ritur  electio  rationis  consiliantis  et  deli- 
berantis,  288  C,  quia  est  deordinatio  a 
Deo  cum  consensu  et  contemptu,  290 D', 
unde,  ut  sit  mortale,  scire  tenemur,  sal- 
tem  implicite  et  generaliter,  de  uno- 
quoque  mortali  quod  sit  tale,  245C.  — 
In  peccato  mortali  est  aversio  a  Deo  et 
conversio  ad  creaturas,  XXII  565C,  quae 
non  sunt  duo  peccata,  565  B,  etsi  con- 
versio  ad  creaturas  sit  prior  ordine  na- 
turee,  565  D;  inde  peccati  mortalis  gra- 
vitas,  565A,  C.  —  Per  tria  pervenitur  ad 
peccatum  mortale,  XXII 291 C,  293  A',  D', 
per  quatuor  ad  consuetudinem  peccati, 
293 C,  D',  per  quatuordecim  ad  impce- 
nitentiam,  294A',  D'.  Sine  gratia  non 
potest  homo  vitare  omnia  mortalia,  XXII 
356 A,  357 C.  —  An  adultum  non  bapti- 
zatum  primo  peccato  necesse  sit  peccare 
mortaliter,  disputatur,  XXII  355A.  — 
Capitale  peccatum,  quod  sic  dicitur  a 
capile  sive  proprie  sive  metaphorice 
sumpto,  XXII  569B',  et  quod  a  radice 
peccati  differt,  566D',  caput  aliorum  di- 
citur,  non  ex  parte  aversionis,  567  A, 
nec  ex  parte  conversionis,  567B,  nec 
quia  ministrat  eis  materiam,  sed  quia 
cetera  ad  illud  ordinantur  tanquam  ad 
finem,  567B,  C.  Peccata  capitalia  ea 
sunt  ad  quae  pronior  est  corruptus  appe- 
titus,  XXII  567D;  alia  ad  concupisci- 
bilcm  pertinent,  567A',  nempe  avaritia, 
567  B',  luxuria,  gula  et  acedia,  567  C, 
alia  ad  irascibile,  nempe  superbia,  ira 
et  invidia,  567  C,  D'.  — Peccatum  quod- 
dam  eorum  dicitur  radix  quae  frequen- 
tius  ex  illo  oriuntur,  XXII  578A'. 

(2)  Quoad  pcenam  et  remissionem. 
Pcena  peccato  inflicta  nec  quoad  dura- 
tionem  ipsi  commensuratur,  XXII 565B', 
nec  quoad  acerbitatem,  565 C,  sed  quoad 
injuriae  qualitatem,  566A,  ideo  pluribus 
de  causis  ei  pcena  debetur  aeterna,  563 
D',  564D',  566A,  XXV  349B',  vel  quia 
peccator  aeternum  bonum  contempsit, 
vel  quia  aeternaliter  vellet,  349D',  vel 


PEC 


435 


PEC 


quia  peccalmn  mortale  cnormilatis  est 
suo  modo  immensae,  380 A.  Citra  condi- 
gnum  tamcn  in  inferno  punitur,  XXV 
350C,  C  Unum  morlale  sine  alio  remitli 
nequit,  XXIV  382  A,  38GD',  387  D,  389  D', 
431 C,  quoniam  nullum  mortale  cum 
gratia  el  amicitia  Dei  consistere  potest, 
387 A',  391 C,  et  omnia  connexionem 
habcnt  ad  invicem,  431 A;  sed  de  uno 
vere  dolere  potest  homo  quin  cogitet  de 
aliis,  39113',  et  quoad  exteriorem  satis- 
faclionem  de  uno  satisfacere  potest  sine 
aliis,  391 C.  —  In  peccato  morlali  tria 
sunt,  macula,  offensa  et  reatus,  quorum 
neutrum  in  inferno  remilti  valet,  XXIV 
569  A,  B. 

Peccatum  ceniale.  (1)  Quoad  nomen 
et  rem.  Veniale,  quod  ita  nominatur 
variis  de  causis,  XXII  564C,  sed  maxime 
quia  non  pertingit  ad  rationem  peccati 
perfectam,  564 D,  secundum  gradum 
comparatur  ligno,  fceno  et  stipulae,  XXIV 
565B',  566A,  C;  et  quia  fundamentum 
non  destruit,  super  fundamentum  aedi- 
ficatum  dicitur,  566  B.  —  Aliud  dicitur 
veniale  ex  geuere,  XXII  233  C,  564 A', 
et  aliud  ex  pravitate  vel  imperfectione 
naturae  corruptae  peccantis,  233  D',  564 
C;  item  aliud  ex  inordinatione  exsisten- 
te  circa  media,  234 B'.  —  Tria  sunt  ve- 
nialium  genera,  XXIV  429C,  quae  om- 
nia  animam  maculant,  431 D',  sicut  per 
pulverem  pulchritudo  faciei  fcedatur, 
432A,  etaggravantjdeprimendo  deorsum 
ne  perfecte  ad  Deum  tendat,  593C;  et 
quamvis  Deo  displiceant  prout  inordi- 
nata,  peccantem  tamen  non  faciunt  Deo 
displicentem,  431 C.  —  Peccata  venialia 
singula  vitari  possunt,  XXII  287 A',  non 
autem  omnia  simul,  287D,  nec  ex  toto 
in  vita,  ideo  nullum  coutra  se  habent 
speciale  remedium,  sed  multa,  XXIV 
593  B',  in  morte  vero  penitus  vitari  pot- 
est  veniale,  et  speciale  habet  reme- 
dium,  id  est  Extremam  Unctionem,  juxta 
Bonaventuram,  593C.  —  Differt  a  mor- 
tali,  XXII  234C,  562C,  D,  A',  564B,  quia 
cum  illo  non  convenit,  nec  in  aversione, 


563 A',  nec  in  rcalu,  563C.  Item  venialo 
non  fit  niortale  cx  deliberatione  aut 
complacentia,  XXII  289  A',  XXIV  567 D, 
nec  ideo  quia  a  perfecto  commitlitur, 
XXIII  617A',  sed  tantum  per  accidens, 
ratione  scandali  aut  voti,  617C;  nec 
possibile  est  idem  numero  deinde  fieri 
mortale,  XXII  29813',  sed  peccatum  ex 
genere  veniale  potest  aliunde  et  per 
accidens  fieri  mortale,  298C;  item  mul- 
ta  venialia  per  se  ad  gravitatem  peccati 
mortalis  perlingere  nequeunt,  298C,  D', 
299 A',  quia  inler  utrumque  est  distanlia 
infinita,  298B',  C,  sed  tantum  per  acci- 
dens,  298  D'.  —  Quantum  horruerunt 
Sancti  peccatum  veniale,  XX  60B,A',  D'. 
—  Communiter  tenetur  Adam  in  statu  in- 
nocentiae  non  potuisse  venialiter  pecca- 
re  priusquam  mortaliter,  XXII 232B'  et  s. 
(2)  Quoad  pcenam  et  remissionem. 
Juxta  quosdam  per  se  ei  debetur  pcena 
aeterna,  et  per  accidens  temporalis,  XXII 
355B';  juxta  alios,  per  se  temporalis, 
563  C,  XXIV  568  A,  et  per  accidens 
eeterna,  XXII 355B',  scilicet  in  damnatis, 
563  D',  quia  veniale  culpa  est,  XXIV  565 
C,  567 D',  569B,  et  in  damnatis  rema- 
nente  culpa,  remanere  debet  et  pcena, 
431 C,  566A',  568B',  negantibus  aliis, 
quia  soluta  pcena  eis  debita  cessare  de- 
bet,  565  D,  568C.  —  De  peccatis  venia- 
libus  non  exigitur  pcenitentia  ex  neces- 
sitate  salutis,  XXIV  428  A,  sed  tantum 
per  accidens,  428  C,  ne  multiplicata  in 
pcriculum  mortalis  inducant,  429B'. 
Nulla  item  est  ea  confitendi  necessitas, 
quia  ipsis  non  dcbetur  pcena  satisfacto- 
ria  taxata,  XXIV  432  A',  sed  sola  contri- 
tione  delentur,  432B'.  Per  ea  quae  fervo- 
rem  caritatis  excitant  remittuntur,  ut 
sacramenta,  XXIV  432D',  et  per  ea  quae 
fervoris  impedimentaremovent,  ut  aqua 
benedicta,  panis  benedictus,  exercitia 
humilitatis,  etc.,  433A,  confessio  facta 
laico,  477D.  —  An  peccata  venialia  sine 
gratia  gratificanteremitti  valeant,negant 
plerique,  quia  macula  sunt  animae,  XXIV 
565C,  affirmant  quidam,  quia   caritati 


PEL 


436 


PEN 


non  contrariantur,  565 D;  ansine  contri- 
tione,  negant  alii,  quia  de  ipsis  nullate- 
nus  poenitere  pertinet  ad  contemptum, 
565 A',  affirmant  alii,  quia  aliis  remediis 
curantur,  ibid.,  contra  quos  dicendum, 
peccatum  veniale  remitti  non  posse, 
sive  quoad  culpam  sive  quoad  pcenam, 
sine  displicentia  voluntatis  seu  contri- 
tione,  430D',  432B,  sed  aliquando  suffi- 

.  cit  ad  hoc  displicentia  habitualis,  428C, 
430D',  aut  saltem  implicita,  432B,  C.  — 
Sine  mortali  dimitti  nequit,  quum  nulla 
ibi  sitcaritas,  XXIV  431 A',  ideo  in  dam- 
natis  seternaliter  punitur,  431 C;  sed 
unum  sine  alio  dimitti  potest,  quia  con- 
nexionem  non  habent  ad  invicem  431 A, 
et  sine  novae  gratiee  infusione,  quum 
non  tollat  gratiam,  431 D',  477D.  —  An 
peccata  venialia  post  mortem  remitti 
valeant,  negant  quidam,  quia  usus  arbi- 
trii  quoad  meritum  cessat  in  morte, 
XXIV  547 D',  ideo  omne  peccatum  in  hac 
vita  remittitur,  sive  per  gratiam  pceni- 
tentialem,  547 D',  568D,  sive  per  gratiam 
finalem,  547  D',  et  in  purgatorio  non 
expiatur  nisi  pcena  peccati,  548  B;  affir- 
mant  vero  alii,  quoniam  ad  deletionem 
venialis  sufficit  quod  arbitrium  gratiee 
se  conformet,  548 D,  et  tenendum  est 
cum  Sanctis  ea  in  purgatorio  deleri, 
565B,  567 A',  C,  569B,  C,  vel  quia  in 
vita  meruerunt  justi  post  mortem  sibi 
fieri  misericordiam,  567 D',  vel  quia 
pcenitentia  eorum  caritati  unita  sufficit 
ad  remissionem  venialium,  568D',  569C. 

PELAGIUS  Papa  I  (555-559)  allegatur  de 
bigamia,  XXV  81 B'. 

PELAGIUS,  heereticus  vj  sseculi,  «  scelera- 
tissimus  haeresiarcha  »,  XXII  383B,  « in- 
felix  et  obstinatus  »,  354B,  «  impudicus 
ille  concupiscentiae  praedicator  »,  383C, 
«  superbus  et  incorrigibilis  monachus  », 
fuittamen  informiter  doctus  multumque 
eruditus,  354  A,  et  ob  eminentiam  scien- 
tiee  stella  vocatus,  354  B. 

Pelagiana  hwresis.  Pelagiani  parvulos 
in  originali  peccato  concipi  et  nasci  ne- 
gabant,  XXII  354B,  unde  necessitatem 


Baptismi  rejiciebant,  386D',  388A,  di- 
centes  peccatum  originale  non  contrahi 
nisi  per  imitationem,  383  C,  385 C,  quin 
etiam  nullum  esse  peccatum  originale, 
383B.  —  Item  asserebant  peccatorem 
propriis  viribus  resurgere  posse,  XXII 
355C,  357B',  et  hominem  sine  gratia 
omnia  prsecepta  servare,  358A,  XXIII 
595A,  virtuosum  fieri,  589B',  et  justum 
sola  naturali  dilectione,  XXI  274D,  et 
mereri  posse  ex  solo  arbitrio,  XXII  320 
B',  ex  puris  naturalibus  et  cum  naturali 
tantum  Dei  concursu,  XX  12 D,  XXII 
323A,356C,XXIV392D,etpernaturalia 
beatitudinem  acquirere,  XXI 311 B,  gratia 
comitante  tantum  etadjuvante  naturam, 
XXII  334  C,  et  nonnisi  consummante 
merita  nostra,  XX  537  D. 

PENETBATIO  ex  tribus  contingit,  scilicet 
ex  parvitate  quantitatis,  praesertim  se- 
cundum  profunditatem,  XXV  288A,  292 
A',  ex  paucitate  materiee,  288A,  et  ex 
activae  virtutis  magnitudine,  292A'.  — 
Compenetratio  partium  corporis  in  se 
invicem  repugnat  rectae  dispositioni  cor- 
poris  humani,  nec  per  miraculum  fit 
unquam,  juxta  Thomam,  XXV  291 A,  du- 
bitante  Cartusiano,  291 B'.  —  An  corpus 
gloriosum  alia  corpora  non  gloriosa  pe- 
netrare  valeat  dote  subtilitatis,  negant 
quidam,  quia  dimensiones  non  amittit, 
XXV  289B,  affirmant  alii,  quia  more 
spirituum  ea  subintrare  potest,  276C, 
291 D',  293 A.  Sed  saltem  virtute  divina 
et  per  modum  miraculi  illa  corpora  pe- 
netrare  poterit,  XXV  289  B',  292 C,  295 
A,  et  etiam  corpora  aliqualiter  gloriosa, 
ut  sunt  ccelestia,  290  D,  sed  alia  corpora 
gloriosa  nullo  modo,  290 B,  quia  quamvis 
possit  corpus  a  spiritu  penetrari,  non 
tamen  spiritus  spiritu,  292C,  unde  nec 
ipsum  gloriosum  corpus  penetrari  pote- 
rit,  276C,  292D,  nisi  voluerit,  291 D.  — 
Omnipotentia  Dei  possunt  innumerabilia 
corpora  in  eodem  esse  loco,  quin  resi- 
stant  dimensiones  unius  dimensionibus 
aliorum,  XXV297D. 

PENURIA.  —  Cum  magister  in  Prologo 


PER 


437 


PER 


Sententiarum  scilieet,  Mittamus  aliquid 
de  penuria  ac  tenuilatc  nostra,  penuria 
designat  dofectum  exlerioris  substantiae, 
et  tenuitas  defectum  interioris,  unde 
penuria  transferturad  defectum  scientiae 
acquisitae,  et  tenuitas  ad  defeclum  inge- 
nii,  XIX51A,  B,  C. 

PER.  Pra?positiones  per  et  a  designant  ha- 
bitudinem  principii,  sed  a  per  modum 
efficientis,  et  pcr  secundum  quodlibet 
genus  causa?,  XX  349A'.  —  In  divinis 
praepositio  per  notat  subauctoritatem, 
XX  331 C,  347 C,  vel  medium,  320D', 
sed  non  eodem  sensu  quo  in  creaturis, 
ubi  medium  notat  gradum  majoris  et 
minoris,  quae  in  divinis  locum  non  ha- 
bent,  XIX  480C;  item  notat  quoddam 
principium  actus  illius  qui  dicitur  ope- 
rari  «  per  »  alium,  482B,  D,  et  rationem 
principiati  in  re  casuali,  XX  336A.  — 
Secundum  has  regulas,  non  est  conce- 
dendum  quod  Pater  sit  sapiens  per  Fi- 
lium,  XX  331 A',  347B';  sed  est  conce- 
dendum,  saltem  aliquo  sensu,  quod  Pater 
operetur  per  Filium,  334  A',  347  C,  XXII 
46 B',  47B,  et  quod  Filius  sit  sapiens 
sive  per  sapientiam  ingenitam,  XX  349 
C,  sive  per  sapientiam  essentialem,  sive 
etiam  per  sapientiam  genitam,  349  D'; 
et  plane  concedendum  quod  Pater  spi- 
ret  Spiritum  Sanctum  per  Filium,  XIX 
480 C,  482 C,  A',  et  quod  Pater  et  Fi- 
lius  se  diligant  per  Spiritum  Sanctum, 
XX  331 D,  336A,  item  quod  omnia  sint 
ex  Deo,  in  Deo,  et  per  Deum,  318 
D',  320 D',  322  B',  vel  ex  Patre  per 
Filium,  319C,  et  quod  per  Christum  sit 
adoptio  nostra,  XXIII  204A'  et  s.,  20SB' 
et  s. 

PERALDI  Guillelmus,  cardinalis  Lugdu- 
nensis  (f  1250),  auctor  Summae  virtutum 
et  vitiorum  quae  allegatur  de  Evangelii 
veritate,  XIX  63  C. 

PERCEPTIO,  juxta  Henricum,  differt  ab 
apprehensione  sicut  intentiones  circa 
sensibilia  differunt  ab  ipsis  sensibilibus, 
XXV  471 C,  D,  et  causa  est  directa  dolo- 
ris,  471 C,  et  adeo  fortis  esse  potest  ut 


sola,  re  absentc,  movere  qucat  tanquam 
res  ipsa,  473  D. 

PEREGRINATIO.  —  Votum  peregrinandi 
in  Terram  Sanctam  pcrsonalitcr  obligat 
voventem,  nec  per  alium  solvi  potcst, 
absque  dispensatione,  XXV  173D,  quae 
dispensatio  ad  Papam  pertinet,  173A, 
solvitur  tamen  per  ingressum  in  reli- 
gionem,  XXV173B',  C. 

PERFECTIO.  (1)  In  creaturis.  (a)  Secun- 
dum  naturam.  Perfecti  ratio  in  hoc 
consistit  quod  nihil  ei  desit,  XXIII  471 
C,  et  perfectio  rei,  quae  multipliciter 
intelligi  potest,  XXI  285  C,  XXIII  499 D, 
duplex  est,  altera  simpliciter  perfectio, 
altera  secundum  genus  determinatum, 
XXI  285  B,  et  sic  unicuique  rei  adesse 
dicitur  sua  perfectio,  dum  attingit  pro- 
priam  speciem,  XIX  178  C,  et  conti- 
netur  intra  propria  principia,  ibid.  Om- 
nis  enim  perlectio  creata  necessario  li- 
mitatur  ad  certum  gradum  ultra  quem 
altior  fieri  nequit,  XXIII  231 B;  unde 
perfectio  rei  est  qua  conservatur  in  suo 
fine,  XIX  45,  et  unumquodque  maxime 
perfectum  est,  quum  ultimam  propriam 
virtutem  attingit,  XX  100D'.  —  Secun- 
dum  ordinem  naturae,  perfectiora  imper- 
fectioribus  sunt  priora,  secundum  ordi- 
nem  generationis  et  temporis  econverso, 
XIX  285D',  ita  ut  unumquodque  sit  im- 
perfectum  antequam  perfectum,  ibid., 
et  ita  ut  imperfecta  procedant  a  perfectis 
et  non  econtra,  XXI  77  D.  Perfectum 
enim  naturali  ordine  prsecedit  imperfe- 
ctum,  ut  actus  potentiam,  ideo  res  aDeo 
in  perfecto  statu  productae  sunt,  ut  pos- 
sent  producere  alia,  XXII  258B,  et  sic 
facta?  sunt  ab  eo,  ut  infimae  per  medias 
et  mediae  per  primas  perficerentur,  XXV 
9A,  et  perfectiora  exemplaria  sint  infe- 
riorum,  quae  ad  eorum  imitationem  pro- 
ducta  sunt,  XX  397  B,  XXI  124  A'.  — 
Secundum  ordinem  perfectionum  opor- 
tet  esse  ordinem  perfectibilium,  XXI 
108C,  UOA,  et  perfectio  in  unoquoque 
perfectibili  recipitur  secundum  perfecti- 
bilis  modum,  337  B.  —  Omnia  quae  in 


PER 


438 


PER 


participanlibus  subjectam  habent  ratio- 
nem,  ex  perfectioribus  procedunt  causis, 
XXI  90  A'.  —  Perfectio  in  unoquoque 
perfectibili  non  est  nisi  suae  potentiali- 
tatis  ultimus  et  supremus  actus,  XXV 
479 B',  ideo  intellectus  humani  perfectio 
est  esse  speculum  omnium  intelligibi- 
lium  perfectissimum,  ibid.,  et  imago 
speculi  increati,  479  C.  —  Perfectio,  ut 
actus  angelorum  hierarchicus,  eadem 
est  realiter  ac  purgatio  et  illuminatio, 
XXI  500A,  C,  503D',  scilicet  remotio 
ignorantiae,  499  A',  C,  seu  assumptio 
divinae  scientiae,  500  C  et  s  ,  502D. 

(h)  Secundum  gratiam.  Mundo  com- 
petit  perfectio  non  tantum  naturae,  sed 
et  gratiae  seu  viatorum,  et  gloriae  seu 
comprehensorum,  XXIII  64C,  inter  se 
ita  differentium  ut  omnis  perfectio  via- 
torum  est  quasi  defectuositas  respectu 
perfectionis  comprehensorum,  XIX  35. 
—  Anima  perficitur  quoad  essentiam 
per  gratiam,  et  quoad  potentias  per  ha- 
bitus,  XX  11  B',  aliter  per  virtutes,  aliter 
per  dona,  et  aliter  per  beatitudines  et 
fructus,  XXIII  551  D',  554  D,  B';  et  haec 
perfectio  ordinis  supernaturalis,  quia 
ad  sapientiam  pertinet,  Filio  tribuitur, 
XIX  45.  —  Quia  imperfectio  est  in  uno 
quod  esset  perfectio  in  alio,  XXIV  367 
B,  perfecti  in  eodem  genere  gravius  pec- 
cant  quam  imperfecti,  XXIII  617  D',  non 
adeo  tamen  ut  venialia  fiant  in  eis 
mortalia,  617A',  nisi  per  accidens,  ra- 
tione  scandali  aut  voti,  617C. — Exi- 
stens  in  caritate  perfecta  non  tenetur 
ad  omnia  opera  perfectionis,  XXIII  499 
D,  B'.  —  Nullus  perfectus  subito  et 
totaliter  subvertitur,  sed  paulatim,  XXI 
337  D'. 

(2)  In  Deo.  Quia  universas  creatura- 
rum  pcrfecliones  sunt  tantum  partici- 
pationes  divinarum  perfectionum,  XXI 
63  A',  quidquid  perfectionis  est  in  crea- 
turis,  in  Deo  principalius  est  ex  se  et 
sua  natura,  XIX  158 A',  et  praeeminen- 
ter,  151C,  et  excellentissime,  XXI  63A', 
quantum  ad  uuiversalilatem,  pleuitudi- 


nem  et  unitatem,  XIX  151 C,  D,  ita  ut 
essentia  divina  in  sua  simplicitate  omni- 
modam  contineat  perfectionem,  quae 
per  partes  dispersa  est  super  omnes 
creaturas,  157B' ;  et  in  hoc  sensu  tantum 
in  Deo  est  omnis  cumulus  perfectionum, 
172A'  et  s.,  sive  quae  habentur  in  crea- 
turis,  sive  quae  haberi  possunt,  178D', 
et  hoc  in  infinitum,  179A.  Quidquid 
ergo  perfectionis  est  in  creaturis,  de 
Deo  praedicatur  proprie,  per  modum 
eminentiae,  XIX  294 D',  quidquid  imper- 
fectionis,  symbolice  tantum  vel  meta- 
phorice,  ibid.,  532A'.  Hoc  enim  interest 
inter  Dei  et  creaturae  perfectionem,  quod 
haec  finita  est,  illa  infinita,  XIX  178B', 
nec  ad  ullam  speciem  determinata,  178 
C,  nec  inter  ullos  terminos  contenta, 
178D',  unde  solus  vere  perfectus  est 
Deus,  quia  nihil  est  vere  perfectum 
quod  est  compositum,  369D',  receptum 
aut  terminatum,  370  A'.  —  Perfectiones 
Dei  integre  et  una  conceptione  conci- 
pere  nequit  intellectus  creatus,  nec  in 
terra,  XIX  151 D',  153D,  nec  in  coslo, 
152B.  —  Perfectionum  pluralitas  in  es- 
sentia  divina  est  quasi  in  potentia,  in 
intelligentis  conceptu  quasi  in  actu, 
XIX  157C,  D'.  —  Perfectionibus  quibus 
creaturae  perficiuntur  in  esse  quiddila- 
tivo  correspondet  perfectio  idealis  in 
Deo,  XIX  158  C;  perfectionibus  quibus 
perficientur  in  bene  esse,  correspondent 
in  Deo  attributa,  158D.  —  Perfectionem 
divinam  varie  aemulantur  opera  ejus, 
XXII  145  A,  angeli  per  universalem 
scientiam,  homincs  per  multiplicem 
compositionem,  ibid.  —  Jam  cognito 
per  fidem  mysterioTrinitatis,  ejus  notio 
e  perfectione  Dei  aliquo  modo  erui  pot- 
est,  XIX  182A  et  s.,  230A'.  —  Qufelibet 
S.  Trinitatis  Persona  est  perfecta,  licet 
ab  aliis  distincta,  XIX  179D,  quoniam 
Deitatis  plenitudo  in  unaquaque  exi- 
stens,  omnem  imperfectionem  ab  una- 
quaque  excludit,  185  D. 
PER'PATETICI.  Alleganturdoctrina?  eorum 
de  Deo,  de  mundo,  de  intelligentiis,  de 


PER 


439 


per 


anima  Immana,  ct  de  quibusdam  corum 
sequacibus. 

De  Deo,  scilicet  :  <lc  impossibilitate 
cujuscumquo  compositionis  in  illo,  XIX 
172.V,  quia  nec  genus  nec  species  est, 
nec  in  genere  nec  in  specie,  39SC;  dc 
impossibilitate  in  illo  cujuscumque  vo- 
luntalis  imperfectae,  seu  appetilus  boni 
non  habiti  quo  volens  pcrficeretur,  XX 
C04C,  605C;  de  illo  tanquam  primo  mo- 
tore,  579D',  omnia  causante  per  essen- 
tiam  suam,611B';  de  quatuor  quoe  ema- 
nare  dicebant  ab  intelligentia  prima, 
XXI  64C  et  s.j  tanto  in  se  ipsis  simpli- 
cioribus  quanto  immcdiatius  a  Deo  pro- 
cedentibus.  233A;  de  realitate  relatio- 
num  in  Deo,  XX  215C,  216  C. 

De  rriundo.  Docent  omnia  citra  Deum 
csse  producta,  XIX  385B  et  s.,  XXI  72 

B,  non  ex  preeexsistentibus  principiis, 
45B',  sed  tamen  ab  a?terno,  68C,  ita  ut 
ab  illo  uno  et  simplici  non  processerit 
immediate  nisi  quid  unum,  59B',  64G, 
B'.  —  Mixta  docent  ex  elementis  vere 
esse  composita,  XXII  119  A,  et  unam- 
quamque  speciem  specialissimam  dicere 
totum  quidditativum  suorum  individuo- 
rum,  XXI  215A,  de  quibus,  quum  singu- 
laria  sint,  scientia  haberi  non  potest, 
XXIII  442 C.  —  Preedicamenta  affirmant 
differre  secundum  rem,  XXIII  402C,  et 
universale,  quia  tale,  non  esse  nisi  in 
intellectu,  XIX  396  A. 

De  inteUigentiis.  Illas  docent  non  esse 
in  loco  determinato,  XX  458  A,  nec  defi- 
niri  loco,  468C,  D',  4C9A,  sed  esse  Ioco 
et  operatione  immobiles,  XIX  375 C, 
XXI 178A,  quia  motus  ex  parte  materiae 
proveniens  illis  non  convenit,  XIX  381 
A.  —  Angelos  vocant  substantias  sepa- 
ratas,  XXI 185  D',  seu  intelligentias,  pro- 
pter  prsecipuam  eorum  operationem, 
201 D,  et  in  illis  negant  adesse  quam- 
cumque  veri  nominis  materiam,  202 A, 
XXII 23C,  XXV  473 B,  unde  quidam  illo- 
rum  erronee  dixerunt  nullam  in  illis 
numeralem  esse  discretionem,  XXI  210 

C,  211 B.   —   Formas   orbium   anliqui 


Peripatetici  docebant  esse  animas  nobi- 
les,  XXI  C5B,  et  ila,  coelestia  corpora 
vere  esse  animata,  X  X 1 1  71 C,  73B',  nec 

a  natura  moveri  posse,  721),  74D',  sed 
ab  intelligentiis  separatis  plurimis,  XIX 
449 B',  vel  ab  una  intelligentia  formis 
plena,  XXII  72A',  74A',  B',  7CC.  ltem 
allegantur  eorum  errores  circa  nume- 
rum,  molum  coelestium  et  intelligen- 
tiarum  orbes  moventium,  et  circa  simi- 
lia,  XXI  23CD',  237B,  D.  —  Item  antiqui 
Peripatetici  dajmones  non  posuerunt, 
opinantes  angelos  non  potuisse  peccare, 
XXI  414D,  C,  41GA,  B,  unde  quidam 
eorum,  ex  sua  theoria  de  animatione  or- 
bium,  dixerunt  supra  orbem  lunee  non 
posse  esse  malum,  304A,  XXII  248B'. 
Angelos  docent  posse  illuminare  mentes 
inferiores,  XXI  5C6A'. 

De  Anima  humana.  Ejus  immortali- 
tatis  decem  inducunt  signa,  XXII 148 D', 
quorum  principium  est  distinctio  inter 
sensum  et  intellectum,  489A',  B'.  — 
Passiones  moderatas  docent  esse  bonas, 
quasdam  malas,  XXV  430C.  —  Item 
allegantur  de  animae  humanae  felicitate, 
XXV  395B'  et  s.,  396 A,  B. 

De  quibusdam  eorum  sequacibus.  Au- 
gustinus  praetulisse  videtur  Peripateticis 
Platonicos,  Hieronymus  vero  econtra, 
XIX  276B',  C.  —  Realistaj  magis  quam 
Nominales  viam  verorum  Peripatetico- 
rum  sequuntur,  XX  555  A'.  Auctor  libri 
de  Causis,  quamvis  ex  libro  Procli  sum- 
pti,  Peripateticus,  non  Platonicus  fuit, 
XIX  390  A. 
PERJURIUM,  quod  multipliciter  sumitur, 
XXIII  C27D',  G28B',  proprie  dicit,  se- 
cundum  Thomam,  quodammodo  oppo- 
nente  Bonaventura,  C26D  et  s.,  defectum 
mendacii  juramento  firmatum,  627 A', 
B',  id  est  falsam  jurationem,  628A.  — 
Non  est  pejus  dicendum  homicidio, 
XXIII  630 C  et  s.,  vel  adulterio,  631  A, 
nec  videtur  esse  semper  mortale  pecca- 
tum,  628B',  629A',  quia  saltem  perju- 
rium  ex  levitate  leve  est  si  raro  fiat, 
634B',  etsi  ex  consuetudine  grave  fieri 


PER 


440 


PER 


possit,  635A'.  —  Gravius  peccat,  ceteris 
paribus,  perjurans  per  Creatorem  quam 
per  creaturas,  XXIII  626  A,  per  membra 
Christi  quam  per  Deum,  625 R',  626  A, 
per  idola  quam  per  verum  Deum,  628D'. 

PERMISSIO.  Divina  voluntas,  respectu  prae- 
sentis  mali,  quod  multiplici  ratione 
Deus  fieri  sinit,  XX  633D  et  s.,  vocatur 
permissio,  6I4D',  615R,  D;  quae  est  si- 
gnum  voluntatis  divinae,  616 C,  R',  645 
D  et  s.,  non  circa  hunc  pravum  effectum, 
sed  circa  aliquid  boni  cujus  occasio  est, 
617C;  unde  nec  contra  nec  preeter  per- 
missionem  Dei  aliquid  fieri  potest,  643 
A',  R',  644 A',  sed  opposilum  tantum 
fieri  potest  ejus  quod  est  permissum, 
644R'.  —  Permissio  divina  vel  sumitur 
active,  et  ita  est  ipsemet  Deus  permit- 
tens,  XX  616A',  646R',  vel  passive,  et 
ita  est  ipsa  res  permissa,  616R',  et  pas- 
siva  permissio  designat  non  essentiam 
divinam,  sed  tantum  signum  voluntatis 
Dei,  activa  autem  ipsammet  designat 
Dei  essentiam  cum  intentione  tamen 
ejus  voluntatis  non  cohibendi  mala,  646 
C,  D'.  —  Permissio  alia  est  concessionis, 
alia  indulgentiae,  alia  tolerantiae,  XXV 
131 A',  vel  per  privationem  praeceptio- 
nis,  prohibitionis,  coercitionis,  et  puni- 
tionis,  132A',  R'. 

PERPETUITAS  ad  Reatorum  felicitatem 
pertinet,  XXV  429D,  A',  quidquid  dicat 
Scotus,  428C,  D',  quia  de  intrinseca 
ratione  beatitudinis  est  confirmatio  in 
bono,  429 A',  quam  perpetuitatem  non  a 
forma  beatitudinis,  nec  a  natura  poten- 
tiarum,  sed  a  sola  Dei  voluntate  pendere 
perperam  contendit  Scotus,  429A',  con- 
tra  doctrinam  doctorum,  429 R,  A'. 

PERSiE.  Princeps  seu  angelus  Persarum 
qui,  libro  Danielis,  narratur  restitisse 
liberationi  Judaeorum,  XXI  558R  et  s., 
non  erat  angelus  malus,  558R',  559C, 
560  C. 

PERSEITAS,  juxta  Petrum  de  Candia,  alia 
est  primi  modi,  alia  secundi,  XIX  165  A, 
C,  166A. 

PERSEVERANTIA  accipitur  sive  pro  pro- 


posito  perseverandi  in  bono,  et  ita  est 
virtus,  vel  dispositio  virtutem  insepara- 
biliter  consequens,  XXII  367  R,  et  inest 
omni  caritatem  habenti,  XXIII  587  D', 
sive  pro  continuatione  actuali  in  bono 
usque  in  finem,  et  ita  non  dicit  habitum, 
sed  actum  quem  primus  homo  non  ha- 
buit,  XXII  367R. 
PERSONA.  In  creaturis.  Hoc  nomen  per- 
sonae,  quod  est  nomen  dignitatis,  XIX 
190A,  sumptum  est  a  quadam  larva 
quam  in  tragsediis  sibi  ponebant  ante 
faciem  (Trpdscinrov)  recitatores,  ad  reprae- 
sentandum  illum  cujus  gesta  narrabant, 
XX  156R,  163D;  et  inde  translatum  est 
ad  significandum  hominem  famosum, 
quasi  per  se  sonantem,  163R',  XXI  204 
A,  et  quodcumque  suppositum  rationalis 
naturae,  tanquam  per  se  unum,  seu  indi- 
visum  in  se  et  divisum  ab  alio,  XX  158 
R",  163A'.  Unde  Roetii  definitio  :  perso- 
na  est  rationalis  naturse  individua  sub- 
stantia,  XX  158A,  159D,  163D',  165D', 
167 C,  XXI  208C,  C;  et  Richardii  :  per- 
sona  est  intellectualis  naturae  incommu- 
nieabilis  exsistentia,  XX  167C,  168A. 
Quas  definitiones  explanant  Thomas  et 
alii,  XX  154C,  C,  156R,  C,  157A,  R,  D. 

—  Persona  igitur,  quae  differt  ab  essen- 
tia,  substantia  et  subsistentia,  XX  154C, 
D,  164D',  165D,  nihil  super  individuum 
addit  nisi  dignitatem  naturae  rationalis, 
XIX  190 A,  XXI  208R',  XXIII  55 A',  59 R', 
139A,  C,  D',  140C,  D',  et  nihil  super 
hypostasim,  nisi  eamdem  rationem  no- 
bilitatis,  XX  221  C,  D,  222A,  XXIII  139 
A,  C,  140C,  D' ;  et  tria  complectitur, 
nobilitatem  hujus  naturae,  distinctionem, 
indivisionem,  XXI  208 A',  XXIII  199  R, 
seu  incommunicabilitatem,  XXI  206A'. 

—  Personalis  distinctio  non  est  ex  divi- 
sione  materiae,  XXI  207  C,  nec  est  acci- 
dentalis  proprietas  ex  accidentibus  cau- 
sata,  207D',  aut  etiam  ex  substantia,  sed 
dicit  aliquid  substantiale  principaliter, 
ac  consequenter  aliquid  accidentale, 
208 C,  C.  Cf.  Discretio. 

Tn  creaturis  et  in  Deo.  Notio  compa- 


PEH 


441 


PER 


rata.  In  hominibus  personae  distinguun- 
tur  origine  et  qualitate  et  in  una  nalura 
sunt  plures  pcrsona\  in  angclis  personao 
distinguuntur  sola  qualitate  et  in  una 
persona  est  una  nalura,  in  Deo  personao 
distinguuntur  sola  origine  et  in  una  na- 
tura  plures  sunt  persome,  XIX  181 B,  C, 
XXI  204B,  quod  est  proprium  solius 
Dei,  XIX  230B.  Et  dum  in  creaturis  lmec 
ratio  subsistendi  circa  intellectualem 
naluram,  quae  vocatur  personalitas,  XX 
163B',  XXIII 86B',  est  aliquid  absolutum, 
86B',  superadditum  essentiae,  XX  375C, 
a  qua  differt  realiter,  XIX  311 A;  in  di- 
vinis  est  aliquid  respectivum,  XXIII  86 
B',  quod  nihil,  nisi  quoad  intellcctum, 
XX  372D,  addit  essentiae,  372A',  375C, 
a  qua  differt  ratione  tantum,  XIX  311 A, 

XX  104A',  107D'.  Unde  quae  de  personis 
praedicantur,  quandoque  praedicantur  de 
essentia,  quandoque  non,  XIX  311 B,  C, 
312  A,  persona  in  divinis  remanente 
simplicissima  quamvis  in  ea  sit  essentia 
et  suppositum,  XX  372B';  et  dum  in 
humanis  communitas  est  mere  intentio- 
nalis,  XXI  212B',  in  divinis  est  realis, 
212D',  XX  166C.  —  In  homine  et  in  an- 
gelis  persoua  tria  complectitur,  sed 
nobilius  in   angelo  quam   in  homine, 

XXI  206B',  scilicet  subsistere,  ratioci- 
nari  et  individuum  esse,  206  D;  unde 
personae  competit  non  posse  communi- 
cari,  sed  hoc  aliter  et  aliter  in  homine, 
in  angelo  et  in  Deo,  206  A'. 

In  Deo.  (1)  Notio.  Circa  rationem  per- 
sonae  in  divinis  multae  sunt  theologorum 
positiones,  XX  160  D,  quarum  octo  nar- 
rat  Albertus,  158B;  et  videtur  persona 
vel  pro  temporum  differentia,  160B', 
vel  ex  adjunctis  differentes  accepisse 
significationes  nominis,  160 C,  168 D. 
Sic  quibusdam  significare  videtur  sub- 
stantiam  proprietati  suppositam,  XX 
158D',  159B,  B',  160B,  seu  individuam 
substantiam,  161 A;  aliis  relationem  per 
modum  substantiae,  161C,"l62B',  163C, 
166A',  vel  suppositum  in  divinis  cum 
respectu  ad  essentiam,  164  A,  vel  hypo- 


stasim,  158A',  162A,  aul,  substantiam 
primam,  164C;  juxta  quosdam  cst  no- 
men  aequivocum,  158A',  160D,  161 D', 
juxta  alios  nomen  univocum,  160D';  et 
in  his  omnibus  cst  aliquid  veritatis, 
161A,  D'. 

(2)  Numerus  personarum.  Numeran- 
tur  personae,  non  juxta  numerum  rela- 
tionum  aul  notionum,  sed  proprietalum 
personalium,  unde  tres  tantum  esse  pos- 
sunt  personse  divinae,  XX  273D;  et  fu- 
sius,  tres  tantum,  quia  duobus  modis 
tantum  fit  communicatio  boni,  XIX  189 
B',  et  quia  in  Deo  duae  sunt  essentiales 
actiones  ad  intra,  190C,  B',  C,  191 B,  et 
duo  actionum  termini,  191  C,  quia  item 
in  Deo  fieri  nequit  nisi  duplex  processio, 
191 B,  altera  immediata,  altera  mediata 
simul  et  immediata,  191 D',  nec  sunt  nisi 
duae  rationes  principiandi,  192  C,  utpote 
natura  et  voluntas,  192D,  duo  actus  ad 
intra  juxta  quos  fieri  oportet  processio- 
nes,  190C,  duo  principia  productiva, 
quorum  productum  principio  productivo 
adaequatum  est,  194B,  duo  actus  notio- 
nales  fundati  super  duos  actus  essentia- 
les,  191 B,  192B',  quorum  quilibet  tolam 
virtutem  potentiae  cujus  est  actus  aequat, 
190D',  191 C,  192C,  195D'.  —  Aliqui  in 
divinis  ponunt  suppositum  absolutum, 
vel  in  qualibet  persona,  XX  232B',  quod 
repugnat  simplicitati  divinae,  232D';  vel 
in  divina  essentia  iu  se  existenti,  233A, 
quae  cum  tribus  relativis  personis  non 
poneret  in  numerum,  211 B',  quod  mul- 
tiplici  patet  inconvenienti,  211 C,  231 
A',  232D;  vel  ex  tribus  personis  simul 
sumptis,  233D',  quod  etiam  male  sonat, 
233  A'.  Nullum  ergo  suppositum  absolu- 
tum  videtur  ponendum,  sed  tantum  tria 
relativa  supposita,  XX  232C.  Unde  per- 
sona,  secundum  quod  diceret  aliquid 
commune  Patri  et  Filio  et  Spiritui  San- 
cto,  nullatenus  diceretin  Trinitate  quar- 
tam  personam,  XIX  186A',  C,  316A', 
sed  tantum  ipsam  essentiam,  XX  166C, 
D,  per  nomen  secundae  intentionis,  166 
C,  167D',  168D,  A'. 


PER 


442 


PER 


(3)  Proprietat.es.  Personae  autem  sunt 
idem  in  re,  et  differunt  tantum  ratione, 
XX  360C,  unde  sicut  attributa  essentialia 
non  sunt  plures,  ita  nec  proprietates 
unius  personae,  sed  sunt  una  res,  quae 
est  illa  persona,  239 B  :  sicque  actus  per- 
sonales  de  proprietatibus  non  preedican- 
tur,  nisi  praedicatione  illa  quae  est  per 
identitatem,  363 C;  praedicatur  autem 
persona  de  proprietate,  secundum  quod 
nomen  personae  substantive  tenetur, 
quemadmodum  et  de  essentia,  364  A',  C. 
Abstractis  per  intellectum  proprietatibus 
vel  relationibus,  remanet  essentia  com- 
munis,  non  remanent  personse,  XX  221 
C,  D',  223 D,  D'. 

(4)  Distinctio  ab  invicem.  (a)  Quomodo 
cognoscatur.  Distinctio  realis  persona- 
rum,  quse  per  fidem  tantum  probari  pot- 
est,  XIX  180A,  182C,  et  non  per  ratio- 
nem,  contra  Scotum,  184B',  230D,  insi- 
nuitur  tamen  aliquo  modo,  180 D,  181 B, 
D',  184B',  in  processione  creaturarum, 
436C,  et  in  actibus  animse  rationalis, 
437  A. 

(b)  Quomodo  fundetur.  Divinse  perso- 
nae,  quum  nequeant  distingui  per  essen- 
tiam,  XX  209B',  neque  per  materiam 
aut  formam,  208D,  neque  per  aliquid 
absolutum,  211  C,  neque  a  se  ipsis,  207 
D',  213B.  necessario  distinguunlur  sive 
per  originem,  sive  per  relationem,  208 
C,  211C;  non  per  originem,  juxta  Tho- 
mam,  208B,  D',  sed  per  relationes,  209 
C,  211 A',  213 B';  non  per  relationes,  sed 
per  originem,  juxta  Bonaventuram,  210 
A,  D;  et  per  originem  et  per  relationes, 
juxta  Richardum  et  Cartusianum,  per 
originem  scilicet,  quasi  principium  ef- 
fectivum,  per  relationes  tanquam  prin- 
cipium  formale,  212 C,  213 A,  per  origi- 
nem  tanquam  principium  distinctionis, 
per  proprietates  tanquam  distinguentes, 
211 A';  et  hsec  distinctio  per  personales 
proprietates  definita  est  ab  Innocentio 
tertio  contra  abbatem  Joachim,  oblivi- 
scente  Scoto,  216D,  A',  B'.  —  Item  per- 
sonae  ab  invicem  dislingui  nequeunt  nisi 


per  relationes  originis,  XIX  459 A',  465 
A',  C,  in  quantum  relationes  sunt,  non 
in  quantum  proprietates,  XX  212B,  C, 
D,  B',  quia  in  personis  divinis  absoluta 
sunt  communia  et  coaeterna,  XIX  423B, 
C.  Ad  illam  personarum  distinctionem 
requiruntur,  secundum  Thomam  etalios, 
relationes  oppositae,  XIX  459B',  460A', 
D',  461 B,  B',  nec  distinguerentur  perso- 
nae  Filii  et  Spiritus  Sancti  in  quantum 
ambae  procedunt  a  Patre,  et  Spiritus 
Sanctus  a  Filio  non  procederet,  459D, 
B',  460 A',  D',  461B,'A',  D',  465 A,  C, 
466  C,  C,  467 D;  sed  secundum  Scotum 
et  alios,  favente  Cartusiano,  sufficerent, 
relationes  disparatae,  468  A,  B,  D. 

(c)  Qualis  sit.  Distinctio  inter  personas 
non  est  distinctio  secundum  quid,  nec 
simpliciter,  sed  media,  XIX  424A,  sicut 
proprietas  distinguens  personas  non  est 
differentia  specifica,  nec  proprietas  sim- 
pliciter,  sed  media,  424 B.  Unde  personae 
divinae,  quamvis  ab  invicem  discernan- 
tur,  tamen  non  proprie  differunt,  quia 
non  differunt  genere,  specie,  aut  nume- 
ro  simpliciter,  XX  177C,  sed  tantum 
numero  secundum  quid,  seu  cum  ad- 
ditione,  177B',  178A',  B',  179B  :  qua- 
propter  in  divinis  personis  accipiuntur 
alietas,  pluralitas,  distinctio,  discretio, 
sed  rejiciuntur  diversitas,  multiplicitas, 
divisio,  separatio,  185B,  nec  sunt  tria, 
sed  tria  supposita,  et  eo  sensu,  tres 
res,  184C,  D',  185A.  Quoad  rationem 
distinctionis,  minor  est  distinctio  inter 
divinas  personas  quam  inter  proprieta- 
tes  absolutas  creaturarum,  XX  178C; 
sed  quoad  perfectionem  distinctionis, 
major,  178D,  ideo  distinctio  relationum 
in  divinis  facit  personas,  non  autem 
distinctio  proprietatum  in  creaturis, 
ibidem. 

(5)  Distinctio  ab  essentia.  Quia  distin- 
ctio  inter  personas  non  est  substantialis 
nec  accidentalis,  sed  relativa  tantum, 
XIX  179D',  188B,  idcirco  personae  in 
divinis  distinguuntur  ratione  tantum  ab 
essentia,  198B',  D',  199A,  316A',  indivi- 


PER 


443 


1'K.H 


sibili  remanente,  XX  372C,  373A,  374 
D,  A',  C,  375 A  et  s.,  370B,  A',  et  re  ab 
invicem,  XIX  198  D',  199A,  XX  374C, 
secundum    reales    relationes    originis, 

XIX  198B',  199B,  B',  C,  ct  beatitudinis, 
136  B,  ita  ut  multiplicari  possit  non 
essenlia,  scd  pcrsona,  201 A',  316A',XX 
373B,  375B',  376B',  sicut  aliquid  pro- 
priuin  et  subsislcns,  375A',  et  se  habens 
ad  allerum,  376B',  et  communicari  non 
pcrsona,  sed  cssentia,  XIX  201  A',  316A', 
sicut  aliquid  simplex  ct  commune,  XX 
375A',  et  absolutum,  376B'.  Ideo  in  Tri- 
nitate  sunt  plures  persona?,  XX  168C, 
169A,  non  plures  dii,  168 D',  169B',  quia 
sunt  tres  res  respectiva?,  et  una  res  abso- 
luta,  XIX  186  C,  scilicet  essentia  divina, 
186C,  qua?  non  supponitur,  supposita 
persona,  XX  165  B',  C,  sicut  supposita 
persona,  non  supponitur  altera,  374  C. 
Unde  in  qualibet  persona  est  essentia  et 
relatio  persona?  constitutiva,  XIX  191 A, 
et  in  persona  divina,  essentia  est  quasi 
materia  et  relatio  quasi  forma,  320  C, 
321 B',  non  quidem  proprie,  320  D',  321 
A,  sed  tantum  per  similitudinem,  321 A'. 
Quamvis  enim  in  divinis  persona  per 
relationem  distinguatur,  XX  233B',  non 
tamen  dici  potest  ex  essentia  et  relatione 
constituta  quasi  ex  distinctis  principiis, 
233  C,  D';  sed  dicendum  tantum  quod 
quaelibet  persona  divinam  essentiam  ha- 
bet  secundum  proprium  et  sibi  specia- 
lem  modum,  210 D'.  Et  ultimo,  persona? 
divinae,  etsi  differant  quoad  numerum, 

XX  113  A,  et  quoad  actus  notionales, 
H8C,  D',  H9A,  B,  120B,  non  faciunt 
hac  pluralitate  totum  aut  multitudinem, 
111 B,  nec  sunt  singularia  aut  particu- 
laria,  uec  individua,  HOA,  nec  se  ha- 
bent  ad  essentiam  divinam  ut  particu- 
laria  ad  universale,  H0C,  113B',  aut 
partes  ad  totum,  110  B',  C.  D',  111 D', 
sed  significanturnomine  Trinitatis  sicut 
simul  supposita?,  XIX  423  C,  XX  111 A. 

(6)  Unitas  essentialis.  Talis  distinctio 
nec  repugnat  simplicitati  aut  unitati 
essentiee  divina?,  XIX  179C,  B',  C,  185 


B,  187A,  B,  A',  nec  pcrfcctioni  cu- 
jusque  pcrsona?,  179  D,  1851),  nec  ex 
indigentia  procedit,  sed  ox  infinita  exu- 
berantia,  179A',  185D'.  Idco,  in  pcrsonis 
Filii  et  Spiritus  Sancti,  csse  productum 
nihil  potcntialitalis  aut  dependentia? 
aut  inferioritatis  introducit.  XIX  186C, 
sed  stant  simul  et  esse  productum,  et 
esse  seternum  et  independens  et  princi- 
pium,  179C,  186C,  et  tres  personse, 
stante  relativa  proprietate  cujuslibet, 
185D,  inter  se  sunt  summe  coa?quales, 
127  D',  XX  96 A,  98  A,  323  A',  et  similes, 
96D,  C,97B,  C,  et  coomnipotentes  quan- 
tum  ad  actus  essentiales,  118C,  D',  119 
A,  B,  120B',  et  quantum  ad  possibilia 
quoad  extensionem  et  intensionem,  119 
A,  C,  120B',  C.  Attamen  quodam  vero 
sensu  dici  possunt  unum  propter  Pa- 
trem,  a?quales  propter  Filium,  connexa? 
propter  Spiritum  Sanctum,  XX  322C, 
323A,  D,  324A.  —  Item,  in  tribus  Trini- 
tatis  personis  est  una  summa  bonitas, 
XIX  125C.  D',  128A,  non  distincta  boni- 
tate  essentia?  a  bouitate  relationis  contra 
Scotum,  126 D,  simulque  sunt  tres  per- 
sona?  unus  finis  ultimus  omnium,  125D': 
idcico  trium  personarum  una  est  frui- 
tio,  et  ad  invicem,  134D,  A',  136A',  et 
ad  nos,  125D',  127D',  cum  una  adora- 
tione,  126A;  et  cum  Scoto  dicendum 
quod  viator  non  potest  frui  persona  ali- 
qua  nisi  fruendo  divina  essentia,  126  B', 
sed  Scoto  non  concedendum  quod  pos- 
set  frui  essentia  divina  absque  fruitione 
persona?,  126A',  vel  frui  una  persona 
sine  aliis,  126  C,  nec  concedendum 
quod  ex  potentia  Dei  absoluta  compre- 
hensor  posset  divinam  essentiam  videre 
aut  ea  frui  sine  visione  personarum,  aut 
aliquam  personam  videre  absque  aliis, 
127A,  sed  dicendum  tres  personas  sive 
in  se  ipsis  considerentur,  sive  in  rela- 
tione  ad  alteras,  non  nisi  uno  intuitu 
posse  videri,  127  A'  et  s. 

(7)  Dependentia  ab  invicem.  Circum- 
incessio.  In  divinis  repugnat  esse  perso- 
nam  nec  dantem,  nec  recipientem,  XIX 


PER 


PET 


189 D,  198  B,  et  quidquid  dicat  Scotus, 
200 D,  sicut  ratione  constat  non  posse 
esse  plures  primas  causas,  ita  nec  plures 
personas  producentes,  nec  productas, 
200  C,  item  impossibile  est  esse  duo 
supposita  infinita  independentia,  201 A, 
quia  divina  natura  in  pluribus  absolutis 
suppositis  esse  nequit  absque  sui  divi- 
sione,  200 A.  —  Personae  in  divinis  sibi 
invicem  insunt,  seu  circumincedunt, 
XX  104  B,  106D,  et  propter  relationum 
communicationem,  104B',  105C,  108C, 
D,  quamvis  id  neget  Durandus,  106D'  et 
s.,  et  quoad  hoc  ultimum  non  eodem 
modo  sibi  invicem  insunt,  104C.  Ex  eo 
quod  personae  sibi  mutuo  insunt,  sequi- 
tur  quamlibet  quasi  per  accidens  esse 
in  se  ipsa,  XX  104A,  108C,  imo  sequitur 
proprietates  cujusque  quasi  peraccidens 
esse  in  alia,  ut  paternitatem  in  Filio,  aut 
filiationem  in  Patre,  108C,  D',  nec  ta- 
men  inde  sequitur  confusio,  quoniam 
quaelibet  servat  suam  proprietatem, 
109  A. 

ln  Christo.  Vide  Christus. 

PERSPECTIVA  est  scientia  quae  procedit 
ex  principiis  non  in  ipsa  per  se  notis, 
ut  geometria,  sed  in  lumine  illius  supe- 
rioris  scientiae  cognitis,  XIX  59  C,  A',  B'. 

PERSPICUITAS.  Perspicuum  dicitur  quod 
habet  aliquam  dispositionem  ad  reci- 
piendum  lucem  per  totum,  XXII  51 A, 
quam  qualitatem  plus  minusve  antiqui 
scholastici  aquae,  aeri,  ccelo  stellato  et 
empyreo  attribuebant,  51 B,  C.  —  Corpo- 
ra  electorum  post  resurrectionem  erunt 
maximae  claritatis  et  lucidissimae  reful- 
gentiae,  secundum  Cartusianum  et  om- 
nes,  XXV  299 A',  300A',  302A,  303  A, 
non  ex  omni  parte  Bonaventura  consen- 
tiente,  302B',  C,  D'. 

PETRUS  (S.)  apostolus  allegatur  :  de  sua 
damnatione  Deo  possibili  de  potentia 
absoluta,  non  de  ordinata,  XX  585  A  et 
s.,  XXV  356  B',  quia  esset  contra  justi- 
tiam,  348B;  de  verbis  Christi,  Ter  me 
negabis,  sub  conditione  aut  commina- 
tione  sibi  dictis,  XXI  295 A',  B' ;  de  dile- 


ctione  sua  ad  Christum  et  vice  versa, 
Joannis  dilectione  comparata,  XXIII  484 
B  et  s.,  511B,  516B;  de  resurrectione 
cujusdam  socii  S.  Martialis  per  sui  bacu- 
li  contactum  facta,  XXIV  337B';  de  sua 
reprehensione  a  Paulo,  XXI  552D,  XXIV 
72C,  73B;  de  duplici  potestate  ei  primo 
ad  eminentiam  ejus  ostendendam  pro- 
missa  et  data,  XXV  32B,  D',  et  non  nisi 
eo  mediante  aliis  concessa,  34C,  scilicet 
potestas  clavium  ab  illo  descendens  in 
omnes  sacerdotes,  et  potestas  gladii  ad 
preelatos  solos  transiens,  XXIV  518C,  D, 
B';  de  speciali  potestate  jurisdictionis 
sibi  concessa,  525 D',  526  A,  tanquam  in 
suo  fonte,  XXV  34D;  de  illa  Bonaven- 
turae  objectione  :  si  totum  esse  aeviterni 
simul  est,  sine  priori  et  posteriori,  ani- 
ma  S.  Petri  non  fuit  diutius  in  gloria 
quam  S.  Francisci,  XXI  145 A,  quam 
objectionem  Cartusianus  puerilem  de- 
clarat  et  solvit,  149B. 

PETRUS  de  Alliaco  «  doctor  praeclarus, 
Cardinalis  et  Cameracensis  episcopus  », 
XXII  101 C,  (1350-1420),  allegatur  de 
de  influentia  siderum  quoad  immutatio- 
nem  nostrorum  actuum,  XX  485 A,  le- 
gum  et  consuetudinum,  XXII 101 C,  103 
B,  et  de  commensurabilitate  et  propor- 
tionabilitate  ccelestium  corporum  ad  in- 
vicem,  104  C;  de  Petri  et  Apostolorum 
episcopali  potestate,  XXV  35A',  et  de 
tribus  quae  complectitur  papalis  pote- 
stas,  42D. 

PETRUS  de  Aquilla  (alias  Scotellus),  ab- 
breviator  Scoti,  Ord.  Min.  theologus 
(f  1348),  imaginatur,  cum  quibusdam 
aliis,  quod  parvuli  sine  Baptismo  de- 
functi,  post  resurrectionem  ambula- 
bunt  spatiando  per  terram  et  conferen- 
do,  XXII  448B'. 

PETRUS  de  Candia,  Philaretus  seu  Philar- 
gus,  Ordin.  Minor.,  Alexander  Papa  V 
(f  1410),  videtur  favere  opinioni  Scoti 
de  distinctione  reali  attributorum  divi- 
norum,  XIX  164A',  167C,  sicut  de 
distinctione  formali  inter  essentiam, 
proprietates  et  personas  divinas,  XX  361 


PHA 


445 


PIH 


B.  —  Ab  illo  disputatur  de  vcra  Aristo- 
lolis  opinione  quoad  existenliam  mundi 
ab  aeterno,  ubi  posilioni  Thomao  magis 
favere  videlur,  XXI  SOC,  85  D',  87B. 

PETRUS  Comestor.  Vide  Magister  in  hi- 
sloriis. 

PETRUS  de  Corbolio,  archiepiscopus,  Se- 
nonensis  (xue  saec),  asserit  quoad  Filius 
Dei  assumpsit  quemdam  liominem,  suf- 
ficienter  ex  anima  ratiouali  et  humana 
carne  constantem,  instar  hominum  alio- 
rum,  XXIII  135B'. 

PETRUS  diaconus  vidit  ad  aures  Gregorii 
columbam  pulcherrimam  significantem 
Spiritum  Sanctum,  XIX  571  C,  qui  ei 
multa  revelavit,  XXV  314  A'.  (Migne 
P.  L.  tom.  75,  col.  57.) 

PETRUS  Lombardus.  Vide  Magister  Sen- 
tontiarum. 

PETRUS  de  Palude,  Burgundus,  Ord.  Praed. 
(f  1341),  docet  aquam  modicam  a  sacer- 
dote  assumplam  os  lavante,  non  impe- 
dire  Missae  celebrationem,  XXIV  213C. 
—  Item  allegatur  de  tribus  quas  comple- 
ctitur  potestas  papalis,  XXV  42D. 

PETRUS  de  Tarentasia  (B.  Innocentius  Pa- 
pa  V),  Ord.  Praed.  theologus  (1225-1276), 
persaepe  allegatur,  et  quasi  ad  unam- 
quamque  quaestionem  cujusvis  senten- 
tiarum  distinctionis,  ut  videre  est  in 
Indicibus  generalibus  ad  calcem  volu- 
minum. 

PHANTASIA,  qua?  est  unus  ex  quinque 
sensibus  interioribus,  XXI  409 D';  habet 
rerum  imaginatarum  virtutem,  XXV  473 

C,  et  adeo  fortis  esse  potest,  ut  re  absen- 
te,  moveat  et  agat  ut  res  ipsa,  473  D;  et 
illam  daemon  potest  immutare  imme- 
diate,  XXI  464A,  virtute  quarumdam 
corporalium  rerum,  421 D  et  s.,  usque 
ad  pervertendum  judicium  rationis,  XIX 
53B',  unde  patet  quod  phantasia  recta 
et  non  recta  esse  potest,  XXI  304B.  — 
Daemonibus  dicitur  inesse  protervam 
phantasiam  (a  cjaivco,)  id  est  appareo), 
quoniam  contra  omne  quod  apparet  in 
boni  specie,  proterviunt  et  repugnant 
pro  posse,  XXI  383  D'.  —  Intellectus 


noster  aliquando  dicitur  phantasia,  qua- 
lcnus  pcr  rcflcxioiicm  ad  phantasmata 
cognoscit  universale  determinatum  in 
isto  aut  illo  particulari,  XXI  247 D.  — 
Phantaslicum  hominis  dormientis  non 
potest  ab  eo  exire  aliisque  apparere, 
quidquid  contra  dicatur  ex  quodam  Au- 
gustini  textu,  XX  456B  et  s. 

PHANTASMA.  Phantasmata  se  habent  ad 
intellectum  possibilem  sicut  colores  ad 
visum,  XXII  127A,  130B,  et  ab  intellectu 
agente  debent  illuminari,  XIX  261 C,  B', 
abstrahi  vel  denudari,  261 C,  C,  ut  mo- 
vere  possint  intellectum  possibilem,  261 
D,  D',  quas  motio  diversimode  explica- 
tur,  286A',  B'.  —  An  intelligentia  huma- 
na  jam  specie  intelligibili  informala 
possit  in  hac  vita  intelligere  sine  con- 
versione  ad  phantasmata,  negat  S.  Tho- 
mas,  XXI  269C,  270 A,  D,  271 B,  412C  et 
s.,  XXIII  253 D',  contradicente  Cartu- 
siano,  XIX  271D,  412B',  413C,  XXII 
253  D',  XXIII  509B',  secundnm  quem 
adest  in  mente  aliquod  intelligere  abdi- 
tum  quod  fit  sine  ullo  phantasmate, 
XIX  276A  et  s.  —  Item  contradicit  Car- 
tusianus  Richardo  docenti  actum  liberi 
arbitrii  non  esse  possibilem  in  hac  vita 
sine  phantasmatis  speculatione,  XXII 
311 D,  A'.  —  Item  Thomae  contradicit 
docenti  revelationem  ab  angelis  fieri 
posse  per  applicationem  angelici  lumi- 
nis  ad  phantasmata  videntis,  XXI  412D, 
B',  525  B'.  —  Phantasmata  non  manent 
in  anima  separata,  XIX  263A.  —  De  co- 
gnitione  Christi  per  phantasmata  et  sine 
phantasmatibus  disserilur,  XXIII  261 C, 
D',  262C,  263B. 

PHARISiEI.  —  Pharisaeos  narrat  Albertus 
dogmatizare  alium  mundum  futurum 
post  istum,  in  quo  ipsi  in  aurea  et  gem- 
mata  Jerusalem  exsistentes,  clientulos 
habebunt  gentium  reges  et  reginas  nu- 
trices,  XXI  96A'. 

PHILIPPUS  (Grevius),  cancellarius  Pari- 
siensis  (f  1236),  «Alberto  contempora- 
neus  et  forsan  consocius  »,  XXI  410C, 
docet  angelos,  sive  bonos  sive  malos, 


PHI 


446 


PHI 


non  esse  immissores  cogitationum  bo- 
narum  vel  malarum,  sed  incentores 
dumtaxat,  410D'  et  s.,  et  eos  posse  super 
sensus  exteriores  et  interiores,  et  etiam 
super  intellectum,  sed  mediate  tantum 
quoad  angelos  malos,  409  D',  410  A, 
Deum  autem  solum  posse  super  volun- 
tatem  hominis,  illam  convertendo  ad 
quodcumque  voluerit,  409C  —  Item 
docet  in  Deo  esse  rationem  cognoscendi 
omnia  et  operandi  universa,  quam  du- 
plicem  potestatem  creaturse  communi- 
cavit,  XXI  244 D',  245 A.  —  Item  dicit 
res  et  non  enuntiabilia  esse  articulos 
fidei,  XXIII  419  C.  —  De  passione  et 
compassione  Christi  elegantem  scripsit 
prosulam  atque  devotam,  XXIII  287 A. 

PHILOSOPHIA  est  capitanea  scientia,  cete- 
rarum  scientiarum  finis  et  judex,  XIX 
38,  admirabiles  delectationes  sibi  habens 
annexas,  39,  de  qua  parum  quid  haberi 
desiderabilius  est  quam  multum  de  re- 
rum  ihferiorum  notitia,  38,  unde  philo- 
sophum  decet,  contemptis  terrenis,  di- 
vinis  et  intellectualibus  inhaerere,  42. 
—  Sed  philosophia  est  naturalis  tantum, 
non  supernaturalis  agnitio  divinorum  ac 
humanorum,  hominem  dirigens  per  na- 
turales  virlutes  ad  naturalem  finem, 
unde  ad  salutem  non  sufficere  potest, 
XIX  83A'  et  s.,  87B'  et  s.,  et  ejus  digni- 
tatem  theologice  supernaturalis  dignitas 
multum  superat,  38,  cujus  veritatibus 
quidquid  philosophicum  repugnat,  fal- 
sum  absolute  est,  XXII  55  D. 

PHILOSOPHI  ductu  rationis  suo  modo  Deum 
agnoverunt,  XIX  36,  id  est,  cognoverunt 
quia  est,  ut  patet  de  Platonicis,  217  D, 
et  etiam  quia  est  unus  et  simplex,  et 
sua  substantia,  ut  patet  de  Aristotele, 
217B';  non  autem  scire  potuerunt  quid 
secundum  fidem  sit  Deus,  217  D',  et 
quanquam  multi  multa  vera  de  Deo  sint 
locuti,  39,  sicut  Deum  esse  creatorem 
mundi  et  similia,  XXI  72C,  in  multis 
quoque  multi  erraverunt  tam  de  Deo 
quam  de  creaturis,  XIX  39.  —  Errave- 
runt  enim  circa  animarum  suarum  noti- 


tiam,  XIX  270D',  274D,  A',  circa  sen- 
sualitatis  exsistentiam,  XXII  280 D',  292 

C,  circa  finem  hominis,  XIX  86C;  item 
circa  mundi  naturam,  unitatem,  XXI 
97  C,  emanationem  a  Deo,  45 D,  66  C, 
creationem  non  ab  aeterno,  72B,  nec  a 
necessitate,  75  D,  77 D',  81 A',  XXV  388 
A',  circa  modum  creationis,  quibusdam 
eorum  cogitantibus  creaturas  inferiores 
a  superioribus  esse  creatas,  XXI  60  A', 
62A';  item  circa  coeli  naturam,  155C, 
circa  coelum  empyreum,  150A',  et  ejus 
virtutem,  158D,_162B',  ac  motum,  XXV 
385A ;  item  circa  cognitionem  singula- 
rium  a  Deo,  XX  422C,  et  circa  ejus 
omnipotentiam,  564  C,  B',  C.  —  Imo 
quidam  illorum  erraverunt  circa  pri- 
mum  principium,  XX  577A,  XXI  43 B', 
45B,  quod  putaverunt  esse  corpus  infi- 
nitum,  XX  577A,et  ansam  praebuerunt 
pessimis  Manicha?orum  erroribus,  XXI 
43C,  45C.  —  Nulli  eorum,  quantumvis 
excellentes,  unquam  cognoverunt  bea- 
titudinem  veram  et  plenam,  id  est  su- 
pernaturalem,  XIX  85D,  quia  in  con- 
ditione  hominis  non  adspexerunt  nisi 
naturalia,  XXII  380  B,  unde  nec  theo- 
logicas  virtutes  cognoverunt,  XXIII 
405 B,  434 C,  459  A',  nec  cardinales  infu- 
sas,  525  D'.  Virtutes  autem  naturales 
ordinabant  non  ad  providentiam  Dei, 
sed  tantum  ad  bonum  humanum,  XXIV 
357  B',  359 B',  unde  contemplationi  Dei, 
in  qua  recte  felicitatem  constituebant, 
XXIII  580 D,  propter  amorem  sui,  non 
Dei,  vacabant,  580  A.  —  Item  non  po- 
tuerunt  habere  cognitionem  Trinitatis 
secundum  propria  personarum  ex  mul- 
tiplici  ratione,  XIX  228D'  et  s.,  230D, 
231 B',  232 C  et  s.;  aliquatenus  tamen 
appropinquaverunt  ad  cognitionem  Pa- 
tris  et  Filii  sub  ratione  summi  intelle- 
ctus  et  verbi,  229B,  C,  231 D',  ponentes 
summum  inlellectum  ab  aeterno  socium 
habuisse,  quem  Nouv,  et  Verbum  voca- 
verunt,  XX  31 8  C,  sed  defecerunt  in 
cognitione    Spiritus    Sancti,    XIX    228 

D,  229 C,  230 C,  232 A.  —  Philosophorum 


PIE 


447 


PLA 


tamen  theologia,  quamvis  informis  et 
nuda,  XIX  73B,  affectum  accendit  ad 
Deum,  et  prsestantior.es  philosophi  vi- 
dentur  suam  scientiam  ad  Dei  amorcm 
retulisse,  73G,  licet  imperfecte,  73C; 
imo  nonnulli  ex  revelatione  videntur 
didicisse  qua>  naturali  ratione  invenisse 
non  potuissent,  XX  250A.  —  Communi- 
ter  dicuntur  tres  philosophorum  sectae 
fuisse,  videlicet  Epicurei,  Stoici,  Peri- 
patetici,  XXII  489B'.  —  Virginitati  B. 
Mariae  in  partu  quidam  philosophi  dero- 
gaverunt,  dicentes  duo  corpora  simul 
adesse  non  posse  in  eodem  loco,  XXV 
102B',  C. 

Philosophi  innominali.  Allegantur,  ta- 
cito  nomine  :  Boetius,  de  utilitate  Philo- 
sophiae  in  regibus,  XXI  484D',  et  de 
anima  rationali,  XXIII  291 C;  Tullius, 
de  providentia  Dei,  XXI  171 A',  et  de 
avaritia,  387 C;  item  quidam  philosopho- 
rum  (?)  asserens  quod  anima  est  corpus 
circumdando  illuminans,  etilluminando 
circumdans,  XXI  171 B'. 

PHILOSOPHUS.  Vide  Aristoteles. 

PIEBIUS,  presbyter  Alexandrinus  et  Ale- 
xandrinae  scholae  (sub  fine  m'  saec), 
«  doctor  Ecclesiae  incomparabilis  », 
quartus  post  Originem  dux  ac  illustris 
fuit  concionator,  vita  purissimus,  in  sa- 
pientia  et  Scripturis  maxime  eruditus, 
XIX  42. 

PIETAS  Deo  exhibet  ut  patri  honorem 
quem  illi  religio  exhibet  ut  creatori, 
XXIII  574  D',  et  ex  consequenti  extendit 
se  ad  homincs  secundum  quod  ad  Deum 
pertinent,  575  A.  Unde  sumitur  pietas 
primo  pro  cultu  Dei,  consequenter  pro 
veneratione  circa  parentes  et  alios,  nec- 
non  pro  misericordia  circa  indigentes, 
XXIII  577  B',  XXIV  41 7  D';  sed  in  illis 
attendit,  ut  virtus,  conformitatem  natu- 
rae,  et  ut  donum,  imaginem  Dei,  XXIII 
575D',  577 C,  sub  ratione  summi  patris, 
574  D',  575  C,  unde  sub  hoc  respectu 
remanebit  in  patria,  575A.  —  Douum 
pietatis,  quod  dono  scientiae  dirigitur, 
XXIII  577  D',  ad  viam  pertinet  purgati- 


vam,  549 A\  et  ad  vitam  activam,  549 B'; 
ad  sextamOrationisdominicae  petilionem 
refertur,  557 B,  et  duas  annexas  habet 
beatiludines,  secundam  scilicct,  Beati 
mites,  et  quintam,  Beati  misericordes, 
553C.  Animam  purgat  a  malitia,  XXIII 
549A',  et  expedit  in  his  quae  sunt  neces- 
saria  ad  salutem,  549C;  ejus  concupi- 
scibilem  regit  in  his  quae  sunt  ad  proxi- 
mum,  548D',  553C,  quia  contra  duritiam 
datur,  543C,  et  invidiam,  548C,  551 C, 
et  ullimo  justitiam  in  anima  perficit, 
549  A. 

PLANES.  Creator,  secundum  Platonem, 
circulum  coeli  in  duos  circulos  reflexit, 
aplanes  et  planes,  XXII  82B',  quorum 
uterque  habet  suum  proprium  motum, 
82 C;  et  planes  circulus  a  Deo  in  octo 
inferiores  circulos  divisus  est,  scilicet 
in  circulum  stellarum  fixarum  et  in  se- 
ptem  circulos  planetarum,  XXI  83B', 
unde  planes  vulgo  designat  sphseram 
octavam  seu  stellatam,  92C,  quae  cursum 
suum  in  triginta  sex  millibus  annis 
complet,  92A',  ex  quibus  fit  quidam 
annus  magnus,  92B',  et  quibus  expletis 
fit  totalis  mundi  renovatio,  92 C,  XXV 
245 D'  et  s. 

PLANETA.  Planetae  ex  primordiali  nube 
fulgenti  formati  videntur,  XXII  38A,  et 
juxta  quosdam  in  uno  corpore  continuo 
positi,  63B,  juxta  alios,  non  continui, 
sed  tantum  inter  se  contigui,  63A'.  Gra- 
ves  vel  leves  dicuntur  secundum  velo- 
citatem  vel  tarditatem  revolutionum 
suarum,  XXII  59B  et  s.,  ex  minori  vel 
majori  spatio  descripto,  38  D.  De  plane- 
tarum  anno,  vide  Annus.  —  In  planeta- 
rum  motibus  differentiae  assignantur 
secundum  latitudinem,  longitudinem, 
elevationem  et  depressionem,  XXII  65D 
et  s.  —  Utrum  moveantur  motu  proprio 
in  orbe  suo,  negant  philosophi,  dicentes 
eos  in  orbe  suo  figi  sicut  clavos  in  rota, 
XXII  79 A',  B',  nec  moveri  nisi  motu 
sphaerarum  suarum,  38C,  80D;  sed  me- 
lius  tenent  mathematici  quemlibet  mo- 
veri  et  motu  sphaerae  suae  circa  centrum 


PLA 


PLA 


mundi,  et  motu  deferentis  seu  eccentrici 
in  propria  sphaera,  et  motu  epicycli  in 
proprio  deferente,  79 A',  80  A,  unde 
erraticae  nobis  videntur,  64A'.  An  autem 
moveantur  circa  centrum  suum  non 
constat,  XXII80B;  imo,  juxtanonnullos, 
in  ccelo  moventur  sicut  aves  in  aere  aut 
pisces  in  mari,  79D'.  —  Item  disputatur 
de  numero  ccelorum  unicuique  tribuen- 
dorum,  XXII  65D,  66 B',  67 A;  qui  cceli 
planetarum  sub  ccelo  includuntur  stella- 
to,  62B',  et  sicut  stellae  fixae,  totum 
coeli  circulum  in  triginta  sex  millibus 
annis  complere  dicuntur,  quibus  exple- 
tis  ad  primitivum  statum  suum  sine 
ulla  diversitate  revertuntur,  XXV  246B. 
—  Non  illis  tribuenda  sunt  vitia  aut 
calamitates  hujus  saeculi,  XXII  98B, 
quasi  ex  se  possent  esse  malevoli,  98  C, 
aut  malitiosi,  102  D',  nec  responsa  a 
daemonibus  nomina  illorum  et  figuras 
usurpantibus  data,  XXI  359B',  nec  le- 
gum  aut  hominum  varietates  et  falsi- 
tates,  XXII  101 C,  quum  ipsi  sint  legi 
divinae  subditi,  102C;  verumtamen  in 
his  quee  naturalia  sunt  in  legibus,  non 
electiva,  aliqualiter  influere  possunt, 
95  C  et  s.,  103  B. 
PLANTiE  tertia  die  produclee  sunt,  XXII 
85A',  B',  de  cujus  productionis  modo 
variae  sunt  opiniones,  174D'.  — Ad  ea- 
rum  imperfectissimam  vitam,  XXII 106 
D',  virtus  conjugata  cceli  et  terrae,  per 
modum  patris  et  matris,  sufficit,  XXI 
431 D,  XXII  85  B.  Quia  ad  utilitatem  tan- 
tum  hominis  factae  sunt,  XXV  384  D, 
ante  peccatum  nullae  illarum  erant  no- 
civae,  XXII  84  A,  85  C;  quumque  ad 
perfectionem  et  ornatum  pertineant  uni- 
versi  tantum  pro  statu  praesenti,  XXV 
387  A,  post  judicium  destruentur,  386D', 
387 A.  —  Rectae  staturae  sunt,  ut  homo, 
sed  hoc  ab  homine  differunt,  quod  sui 
superius  habent  versus  inferius  mundi, 
inferius  autem  sui  versus  superius  mun- 
di,  homo  contra,  XXII 147  C;  et  secun- 
dum  Rabbi  Moyses,  nulla  est  inferius 
planta  quae  non  habeat  stellam  in  ccelo 


illam  percutientem  et  ei  dicentem,  Cre- 
sce,  94B.  —  Suo  modo  appetere  dicun- 
tur  summum  bonum,  quum  appetant 
sui  continuationem  in  esse  et  perma- 
nentiam  in  specie,  quae  sunt  eis  a  sum- 
mo  bono,  XXI  103B'. 
PLATO  (f  429-347  a.  c),  «  maximus  ille 
philosophus  »,  XXV  243 B',  «  inter  phi- 
losophantes  praecipuus  »,  XXI  83  B', 
«  ceteris  gentium  philosophis  longe  la- 
teque  praelatus  »,  XIX  276B',  «  disertis- 
simus,  et  qui  Aristotelem  longe  vicit 
eloquio  »,  XXI  97B,  discipulus  fuit  So- 
cratis,  419A',  quem  «  maxime  dilige- 
bat»,  XXII  150D,  et  libros  V.  T.  legis- 
se  creditur,  XXI  94B.  —  Ejus  doctrina 
philosophica,  quam  Augustinus  doctrinee 
Aristotelis  praetulisse  videtur  tanquam 
Christianismi  propinquiorem,  XIX  276 
B'  et  s.,  XXI  441 D,  dilucide  explanatur 
in  Commentariis  Sententiarum,  maxime 
quoad  Theodiceam,  Cosmologiam  et 
Psychologiam. 

Quoad  Theodiceam.  Secundum  doctri- 
nam  Platonis,  Deus  est  summum,  pri- 
mum  et  verum  bonum,  XIX  73  A',  386 
B',  XXI  89A',  210C,  qui  probatur  esse 
unus  ex  primi  principii  ratione  et  ne- 
cessitate,  48A',  90D',  et  in  quo  idem 
est  esse,  posse,  scire,  velle  et  agere, 

XIX  340 B.  —  Innominabilis  ejus  naturae 
cognitio  difficilis  est,  XX  135C,  quum 
solus  nequeat  vel  modice  comprehendi 
penuria  sermonis  humani,  XIX  217B', 
et  vix  maxime  sapientibus  contemplari 
possit,  XXIII  426A'.  —  Quia  maxime  bo- 
nus,  suam  bonitatem  et  beatitudinem 
communieare  voluit,  XX  618C,  et  om- 
nia  creavit  tanquam  suae  bonitatis  parti- 
cipativa,  XIX  105C,  ex  voluntate  sua, 

XX  564D',  XXI 91 C,  non  ex  necessitate, 
quod  unus  Plato,  secundum  Scotum, 
inter  philosophos  antiquos  docuit,  XIX 
382 D'.  —  In  illo,  ex  consequenti,  ita  est 
omnis  ratio  intelligendi  et  causa  subsi- 
stendi  et  ordo  vivendi,  XIX  71 A,  XXI 
117  C,  ut  mundumproduxeritnequaquam 
ad  exemplar  extra  se  prospiciens,  89  B', 


PLA 


44!) 


I'LA 


scd  tantum  secundum  rationes  rerum 
ffiternas  quas  in  monte  sua  gerebat,  XIX 
251 A,  et  quse  divinse  suae  volunlatcs 
sunt  vocandffl,  XXI  245C,  et  secundum 
hunc  aternum  processum  ad  intra  voca- 
tur  primus  motor  mobilis,  91 D'.  — 
Quum  sit  optimus,  XXI  67  C,  nulla  invi- 
dia  illius  crga  creaturas  esse  potest,  XX 
588A',  sed  nulli  denegat  aliquid  horum 
quse  suae  natura?  accomodata  sunt  et 
ordini,  XXI  84B.  —  Secundum  Augusti- 
num  Plato  curiosus  in  inspectione  libro- 
rum,  a  Graecia  descendit  in  iEgyptum  et 
Judajam,  XIX  234C,  ubi  libros  legis  et 
Prophetarum  scrutans,  229B',  diligenter 
et  vehementer  memoriee  suse  commen- 
davit  quod  ad  Moysen  dixit  Deus,  Ego 
sum  qui  sum,  234D',  et  quamdam  etiam 
de  Trinitate,  saltem  de  Patre  et  Filio, 
cognitionem  acquisivit,  ita  ut  in  quo- 
dam  ejus  libro  legantur  similia  prologo 
Joannis,  229B4,  C,  XXI  65C,  D'. 

Quoad  Cosmologiarn,  scilicet  quoad 
mundum,  ccelum,  intelligentias  separa- 
tas. 

Quoad  mundum.  Secundum  Platonis 
doctrinam,  totus  mundus  sensibilis  est 
unum  animal  intellectuale,  XX  442 A, 
cujus  tria  principia  sunt,  Deus,  de  quo 
supra,  materia  et  formee  separatee,  de 
quibus  hic,  393 D,  XXI  43D',  89 C.  Se- 
cundum  Albertum,  Thomam  et  fere 
omnes,  contradicente  Uldarico  post  Pro- 
clum,  mundum  Piato  posuit,  etsi  noD 
Eeternum,  de  seterna  tamen  materia  fa- 
ctum,  XXI  34,  41B,  90A  et  s.,  91A,  92 
A,  id  est  productum  a  Deo,  68D,  70C, 
de  vera  enim  ejus  sententia  quoad  mun- 
di  aeternitatem  (seu  seviternitatem,  130 
C),  vel  non  seviternitatem,  eegerrime 
disputatur,  et  varie  a  variis  ejus  textus 
allegantur,  XIX  385D  et  s.,  386C,  D', 
XXI  82C,  D',  83C  et  s.,  92B,  93.C  et  s., 
123  C,  XXII  5D',  27  A.  —  Cogitasse  vide- 
tur  fuisse  primum  chao  seu  confusam 
materiam  et  indistinctam,  XXI  47 C, 
postea  in  ordinem  a  Creatore  redactam, 
69  C,  quam  in  omni  ente  participato 
T.  251"5. 


particulariter  subsistente  quodammodo 
ponit,  185C.  lllius  materiaj  debilitatem 
tangens,  ait  quod  mira  et  incompre- 
hensibili  ralione  intcr  nullam  cl  aliquam 
substautiam  posita  pura  videtur  poten- 
tia,  XXII  15B,  et  ita  eam  esse  non  ens, 
et  tamen  esse  bonum  quia,  ordinata  ad 
formam,  ordinatur  ad  bonum,  XIX  368 
C.  Transumptive  materiam  vocat  ma- 
trem,  quoniam  praeconcepit  in  se  for- 
mam,  quae  quasi  pariendo  producitur 
quando  ex  ipsa  de  potentia  ad  actum 
educitur,  XXII  168D',  169A,  B',  C.  Item 
illam  vocat  locum,  quia  ejus  potentiali- 
tas  per  formam  repletur,  XXII  7D,  et 
secundum  ejus  disposiliones,  formas 
in  illam  asserit  infundi,  178D',  ad  con- 
stituenda  quatuor  elementa  ex  quibus 
omnia  corpora  facta  sunt,  22B,  C,  et  in 
qua?.  omnia  composila  resolvuntur,  119 

A,  donec  per  diluvium  igneum  facies 
mundi  inferioris  pereat,  XXV  256  C. 

Mundum  archetypum  sive  idealem  in 
mente  divina  adesse  dicit,  invariabiliter 
exsistentem,  a  Deo  non  distinctum,  XXI 
91 A',  qui  quum  sit  unus  et  exempla- 
ris,  XIX  148B,  XXI  96D',  probat  uni- 
tatcm  mundi  exemplati,  94D',  95D,  97 

B,  De  natura  autem  unius  erravit,  non 
distinguens  unum  quod  est  principium 
numeri  ab  uno  quod  convertitur  cum 
ente,  XX  180A'.  Ad  pulcherrimi  istius 
mundi  archetypi  exemplar,  pulcherri- 
mum  Deus  mundum  produxit,  XIX  213 

C,  XXII  72 B',  XXV  383  A',  cum  laetitia, 
XXI  69C,  XXV  431 B,  C,  in  quo  mundo 
jure  universalissimo  concordia  adest 
omnium  rerum,  63A,  et  in  quo  nihil  fit 
cujus  ortum  non  praecedat  Iegitima  cau- 
sa,  XX  507 A',  XXII  172D',  nil  inordina- 
tum  relinquente  Dei  providentia,  XX 
507  A',  fato  nil  nominante  nisi  ignoran- 
tiam  nostram,  543D'.  —  Simul  cum  hoc 
mundo  archetypo  excogitavit  Plato  for- 
mas  ideales  realiter  separatas,  XIX  367 
A,  ab  seterno  fuisse,  XX  181 A',  in  se 
subsistentes,  XXI  197  D',  et  essentialiter 
rebus  communicabiles,  XX  393  C,  quas 

29 


PLA 


PLA 


formas  posuit  ideas  subsistentes  sub- 
stantiarum,  non  accidentium,  et  spe- 
cierum,  non  generum  neque  individuo- 
rum,  XX  410C,  412D,  413A',  C,  XXI 
233A,  in  quibus  omnibus  illum  errasse 
Philosophus  probavit,  211 A',  nisi  in  hoc 
quod  formas  ad  materiam  non  retorsit, 
200 C,  D'.  Et  quia  formam  vocabat  quid 
quasi  foris  manens  per  separationem  a 
materia,  formas  in  materia  exsistentes 
dixit  non  esse  formas  veras,  sed  forma- 
rum  separatarum  imagines,  XX  399A, 
ab  illis  derivatas,  XXII 183 B,  formaliter, 
XXI  46B',  91 C,  efficienter  autem  esse  a 
datore  formarum,  XX  406  D',  XXI  46B', 
91 B.  Quam  doctrinam  idearum  subsi- 
stentium,  secundum  quas  cuncta  dice- 
bat  formari  quse  in  materialibus  rebus 
exsistunt,  XX  398A,  B,  409D',  410A, 
Augustinus  emollivit,  et  reduxisse  vide- 
tur  ad  doctrinam  rationum  in  mente 
divina  exsistentium,  397 A',  400A  et  s., 
404  A',  XXI  91 B'. 

Quoad  ccelum.  Ccelum,  praeter  side- 
reum,  quod  aqueum  dixit,  XXI  153  C, 
Plato  posuit  esse  vel  de  natura  quatuor 
elementorum,  XXII  57B',  59 C,  vel 
igneum,  58B,  C,  59A,  cujus  circulum 
Creator  in  duos  circulos,  puta  aplanes 
et  plartes,  reflexit,  82  B' ;  et  corpora  cce- 
lestia  posuit  esse  de  natura  ignis,  58B, 
quibus  Creator  adjunxit  substantias  spi- 
rituales  tanquam  motores  mobilibus  ad 
illa  animanda,  69  D,  71 C,  73  B',  74  B', 
et  quorum  quaedam  incorruptibilia  fecit, 
XIX  377 D',  XXII  22B,  C.  Item  ccelum 
dixit  stare,  non  circumferri,  sed  stellas 
moveri  per  illud,  XXV  282C,  sicut  aves 
in  aere  et  pisces  in  aqua,  XXII  79D', 
cum  harmonia  ordinis,  quam  metapho- 
rice,  XXI  91 D,  XXIII  546  D,  musicam 
vocabat,  XXII 104  B',  C,  105B,  resonan- 
tem  non  in  ccelo  immobili,  sed  in  ccelis 
mobilibus  propter  motum  ipsorum,  XXV 
475C.  Post  reditum  circuli  ccelestis  in 
eamdem  figuram,  fieri  dicebat  novum 
mundum,  undequaque  idem  etiam  nu- 
mero  cum  praecedenti,  in  quo  redibant 


idem  Plato  cum  eisdem  discipulis,  XXI 
92 D,  D'.  Inter  ccelum  et  terram  aquam 
et  aerem  adesse  dicebat  tanquam  media 
inter  extrema,  XXII  108B',  C. 

Quoad  intelligentias  separatas.  Infra 
superaltissimum  Deum  videtur  excogi- 
tasse  summos,  medios  et  infimos  deos, 
XXI  415B'  et  s.,  515D',  XXII  75C,  seu 
spiritus  separatos,  ex  sola  divina  volun- 
tate  irnpassibiles  et  immortales,  XXV 
286 C,  383 C,  a  summo  Deo  seu  patre 
deorum  creatos,  XXI  415 B'  et  s.,  XXII 
75C,  quos  omnes  daemones  appellabat, 
XXI  442  A,  et  dividebat  praecipue  in 
in  calodaemones,  qui  Deo  adsistunt,  ca- 
todaemones,  qui  homines  custodiunt, 
553  A',  et  cacodaemones,  qui  ad  illicita, 
448C,  eos  instigant,  444B.  Cuncta  ma- 
gnorum  mirabilia  dicebat  fieri  per  illos 
medios  deos  seu  daemones,  XXI  414A, 

B,  ex  natura  intellectuali  et  aerio  cor- 
pore  compositos,  306D,  414B,  singulos 
singulis  hominibus  deputatos,  414C,  cir- 
ca  nos  operantes  et  loco  definitos,  XX 
458B;  sic  Socrates,  ob  egregiam  vitam 
et  castimoniam,  spiritum  bonum  habe- 
bat  semper  se  concomitantem,  XXI 
419A'. 

Quoad  Psychologiam.  Secundum  Pla- 
tonem,  anima  adest  in  corpore  sicut 
motor  in  mobili  et  nauta  in  navi,  ita  ut 
homo  non  sit  res  constans  ex  anima  et 
corpore,  XXI  108A,  109D',  sed  simpli- 
citer  anima  intellectiva,  XXII  129D', 
seu  intellectus  tantum,  130C,  133B',  ut 
est  anima  corpore  utens,  XXI  108  A, 
109B,  XXII 134B-,  XXIII  368B',  tanquam 
substantia  in  se  perfecta,  XXI  114B,  et 
in  nullo  a  materia  dependens,  XXV  309 
A',  B'.  In  quibus  erravit  putando  quod 
nulla  duo  diversa  uniri  possent  nisi  per 
modum  mixti  seu  confusi  cum  utriusque 
alteratione,  XXII 134D'.  Insuper,  secun- 
dum  Platonem,  anima  rationalis  non  est 
huic  grosso  corpori  immediate  unibilis 
nisi  mediante  spirituali  quadam  materia, 
quam  posuit  in  intelligentiis,  XXI  203 

C,  D,  et  daemonibus, XXV  473B.  Et  etiam, 


PLA 


451 


PLA 


prater  animam  rationalem,  diversas  di- 
cebal  esse  animas  substantiales  in  cor- 
pore  uno,  organis  seu  subjectis  distin- 
ctas,  XXII  135  D',  136A,  B,  XXIV  288A'. 
—  Irascibilitatem,  concupiscibilitatem 
et  synderesim  vocabat  vires  animae  con- 
sequentes  rationabilitatem,  XXII  297C, 
XXV  437C,  ita  ut  propria  et  per  se 
operatio  hominis  esset  discurrere  et  ra- 
tiocinari,  XXI  201 C,  in  qua  operatione 
hominem  dicebat  speciebus  seu  formis 
concreatis  uti,  quibus  a  sui  principio 
plenus  et  perfectus  erat  ejus  intellectus, 
sed  quarum  immemor  recordabatur,  XX 
24D',  XXI  246 B',  418B',  prodiens  in 
actualem  scientiae  suae  considerationem 
per  sensibilium  rerum  excitationem,  XIX 
264C,  275  C,  quam  theoriam  optime 
confutavit  Philosophus,  270C.  Item  vir- 
tutes  tam  intellectuales  quam  morales 
asserebat  esse  in  homine  innatas  per 
donum  Dei  et  non  acquisitas  per  assue- 
tudinem  et  doctrinam,  XXII  318D,  XXIII 
524C,  quas  virtutes  dividebat  in  politi- 
cas,  purgativas,  purgati  animi,  et  exem- 
plares,  XXII  354 A',  550 B',  XXIII  538 B', 
et  latentes  esse  in  nobis  diversis  modis 
dicebat,  sicut  omnes  habitus  et  actus 
nostros,  XJX  276D',  277B  et  s.  —  Ex 
intellectuali  sua  perfectione,  homini 
convenire  docebat  consortium  cum  di- 
vinis,  id  est  cum  Deo  et  intelligentiis, 
XIX  H5D',  H6A,  et  animam  similem 
esse  enti  divino  et  semper  similiter  se- 
cundum  idem  se  habenti,  174B,  et  intel- 
lectum  esse  subjectum  veritatis  aeternae, 
immortalitatisque  habere  radicem,  XXI 
47B'.  Unde  in  Phaedone,  cujus  ipse,  et 
non  Socrates,  auctor  est,  XXII  150  D, 
philosophos  scripsit  oportere  divinis  et 
intellectualibus  et  etiam  ipsi  Deo  inhae- 
rere,  contemptis  carnalibus  et  terrestri- 
bus,  XIX  42,  73 A',  XXV  158  A,  quum 
homo  contemplativus  sit  Deo  amantissi- 
mus,  XXIII  546A',  et  vita  contemplativa 
activa  superior,  578 A';  sed  corpus  aie- 
bat  millia  contemplationum  impedimen- 
ta  ingerere  animae,  XXI  107  D,  et  rerum 


sublimiorum  mediocrem  elocutionem 
onus  esse  magni  laboris,  XIX  142D', 
143A,  et  ea  quae  scimus.  minima  esse 
respectu  eorum  quae  ignoramus,  52  B. 
Insuper  scientiam  sine  virtutibus  ad 
beatitudinem  nequaquam  perducere  af- 
firmabat,  XIX  73B',  nec  ante  mortem 
hominem  vere  beatum  vocari  posse, 
XXV  395A'.  —  Immortalitatem  enim 
animae  hominis  rationalis  et  etiam  ani- 
mae  ejus  sensitivae  apertissime  docebat, 

XXI  306 A';  sed  transcorporationcs  ex- 
cogitabat  multiplices  antequam  animae 
ad  stellas  compares  ascenderent.  S9A, 

XXII  141 D',  142 A,  150A,  B.  —  In  re 
morali,  in  qua  praeter  supra  dieta,  alle- 
gatur  quoad  appetitiones  naturales  con- 
cupiscibiles,  XXII  280  C,  et  naturam 
delectationis,  XIX  134C,  Stoicus  fuisse 
fertur  pro  magna  parte,  XXII  489 C. 
Fatebatur  tamen  se  ubique  et  apud  om- 
nes  invenire  quo  semper  se  ipso  doctior 
et  melior  fieret,  XIX  41. 

PLATONICI.  Plures  supra,  ubi  Plato,  alle- 
gantur,  et  seorsim  a  magistro  suo  in 
sequentibus  locis,  quasi  mtdullam  phi- 
losopihae  Platonicae  detinentibus  quoad 
Deum,  mundum  et  hominem. 

Quoad  Deum.  Consentiunt  Platonici 
de  uno  Deo  incorporeoet  incorruptibili, 
universi  auctore,  principio,  lumine,  et 
bono  nostro,  XIX  217 D,  A',  quem  Auto- 
bonum,  id  est  per  se  bonum,  vocant, 
XX  139B,  et  Patrem,  a  quo  primitus 
effluxisse  dicunt  quamdam  mentem  aut 
vouv  continentem  omnes  rerum  formas, 
XIX  233B'  et  s.,  quam  rerum  idealem 
rationem  designant  quum  verbis  prologo 
Joannis  similibus  utentur,  228B',  234A', 
B',  XXI72C. 

Quoad  mundum.  Alii  docent  mate- 
riam  et  formas  primo  seorsum  separatas, 
postmodum  ex  tempore  a  Deo  fuisse 
conjunctas,  XXI  45  B';  alii  materiam 
esse  puram  potenliam  et  non  ens,  id  est 
non  aliquid  actuale,  XXII  71 B,  et  ideo 
in  omni  ente  participato  etiam  intelle- 
ctuali  quodammodo  inveniri,  XXI  185 


PLA 


PLO 


C,  XXII  23 C.  —  Item  docent  esse  spe- 
cies  separatas  seu  ideas,  secundum  quas 
natura  hominis  seu  cujuscumque  rei 
sensibilis  subsistit  in  se  et  per  se  praeter 
esse  quod  habet  in  singularibus,  XX 
403  D',  XXIII  73 C,  et  ex  quarum  partici- 
patione  inferiora  corpora  formas  sor- 
tiuntur  substantiales,  XXII  92D',  XXIII 
524  C,  ita  ut  quaeque  species  specialissi- 
ma  totum  esse  quidditativum  contineat 
individuorum  suorum,  XXI  215A.  — 
Item  corpora  coelestia  tenent  esse  ani- 
mata,  XXII  68 B',  et  quaedam  etiam  dei- 
ficata,  XXI  158  C;  et  deos  denominant 
substantias  intellectuales  quae  sunt  a 
globo  lunari  superius,  daemones,  quae 
sunt  a  globo  lunari  inferius,  345C. 

Quoad  Hominem.  Bonos  et  sapientes 
nos  esse  docent  per  participationes  quas- 
dam  increatae  bonitatis  et  sapientiae,  XX 
17B,  C,  et  tanto  facilius  ad  felicitatem 
perventuros  quanto  plus  Deum  amatu- 
ros,  XIX  73  B',  sed  tanto  pauciores 
quanto  primo  propinquiores,  XXI524D'; 
unde  quidam  illorum  asserebant  animae 
corpus  terrestre  esse  fugiendum  ad  bea- 
titudinem  consequendam,  XXIII  78C, 
dicentes  omnem  delectationem  corpora- 
lem  esse  malam,  XXV  430  C.  —  Sapien- 
tia  acquisita  Platonicorum,  quoad  gradus 
suos  supremos,  quosdam  habet  actus  et 
effectus  valde  consimiles  theologiae  my- 
sticee,  XX  30B. 

PLENITUDO.  Alia  est  plenitudo  naturae, 
sive  quantum  ad  sufficientiam  princi- 
piorum,  sive  naturae  jam  propagatae, 
alia  plenitudo  gratiae  et  gloriae,  sive  in 
Christo  capite,  sive  in  ejus  membris, 
XXIII  62  B'  et  s.  —  Diversimode  intelli- 
gitur  plenitudo  temporis  de  qua  loquitur 
Apostolus  ad  Galatas,  (IV,  4),  XXIII 
63A,  B'. 

PLINIUS  antiquior  (23-79),  secundo  Natu- 
ralium  dicit  loca  sub  polo  arctico  esse 
temperata,  XXII 155D'. 

PLOTINUS  (205-270),  «  magnus  ille  Plato- 
nicus  »,  XIX  228D,  providentiam  Dei 
dicitusque  ad  terrena  et  ima  pertingere, 


213D.  —  In  libro  suo  de  Tribus  summis 
substantiis  disserens  de  Deo  Patre  et 
Nio,  non  disserit  de  Patre  et  Filio,  sed 
Deum  dicit  patrem  cujusdam  inferioris 
substantiae,  in  qua  omnium  rerum  ra- 
tiones  relucent,  XIX  228D,  234A.  — 
Beatitudinem  hominis  in  intellectu  con- 
stituit,  XIX  116 A.  —  Quosdam  dicit  inter 
gentiles  fuisseviros  purgati  animi,  XXII 
550B',  seu  virtutibus  ornatos  secundum 
gradum  perfectum,  de  quo  tractat  super 
Somnum  Scipionis,  XIX  83A'.  —  Mate- 
riam  dicit  esse  puram  potentiam  nec  ali- 
quid  actuale,  XXII  71 B. 

PLUBALITAS  deorum  absurda  est,  XIX 
146B'  et  s.,  imo  inintelligibilis,  146D; 
simplicitas  autem  essentiae  divinae,  quae 
excludit  omnem  compositionem,  164C, 
non  excludit  omnem  pluralitatis  ratio- 
nem,  160A.  In  divinis  enim  triplex  est 
pluralitas,  idearum,  attributorum  et  per- 
sonarum,  XIX  159  B;  sed  quia  cum 
personis  non  multiplicatur  essentia,  XX 
177D,  pluralitas  improprio  tantum  sensu 
recipitur  etiam  in  illis,  177A',  rejicitur 
vero  ex  toto  multipHcitas,  185B  et  s., 
41 1A'.—  Haec  pluralitas  personarum, 
quae  per  f idem  tantum,  non  per  rationem, 
ut  vult  Scotus,  probari  potest,  XIX  180 
A  et  s.,  181B  et  s.,  182C,  184B',  230D, 
a  relationibus  oritur,  XX  218  C,  219B, 
et  Dei  solius  est  proprium,  XIX230B; 
nec  ex  indigentia  venit,  sed  ex  infinita 
exuberantia  divina,  185D',  unde  unitati 
divinae  non  contrariatur,  XX  172  A',  230 
C,  in  qua  nec  totum  nec  partes  facit, 
111 B,  sicut  unitati  divinae  non  contra- 
riantur  pluralitas  idearum ,  attributorum , 
notionum  et  relationum,  173  B,  quia 
haec  omnia  ad  unitatem  reducuntur,  172 
C;  imo  pluralitas  personarum  amplius 
manifestat  divinae  essentiae  unitatem 
quam  unitas  personae,  172A'. 

POENA.  Definitio.  In  pcena  duo  sunt,  aliud 
materiale,  scilicet  nocumentum,  XXII 
554C,  ratione  cujus  quaelibet  poena  est 
passio,  479  A',  aliud  formale,  scilicet 
ultio  divina,  554 C,  seu  passionis  perce- 


POEN 


453 


POEN 


ptio,  554C.Pcena  enim  duobuspensatur, 
ex  virtute  agentis  et  dispcnsatione  pa- 
tientis,  XXV  337B',  et  juxta  utrumque 
augeri  vel  minui  potest,  337C.  —  Omnis 
poena  malum  naturao  est,  XXII  479A, 
non  aulem  econverso,  quoniam  malum 
natura?  non  dicitur  pcona  in  brutis,  479 
B,  scd  lantum  in  rationalibus  creaturis, 
479 A,  in  quibus  ad  bonum  praemii  pcenae 
ordinantur,  XX  498 C,  502A,  A',  et  ad 
cohonestationem  culpae,  XXI  377  A,  dum 
in  brutis  ad  bonum  naturEe,  non  praemii, 
XX  499B,  C,  et  in  universo,  ad  ordinem 
justitiae  cooptantur,  637A,  639C.  —  Di- 
versimode  pcenac  afficiunt  voluntatem 
et  ceteras  potentias,  XXII  554  D,  C; 
quoad  voluntatem  autem,  voluntate  non 
absoluta  sed  conditionata  tantum  volun- 
tariae  esse  possunt,  XXIV  545A,  B,  B'. 

Divisio.  Pcena,  quia  substractionem 
alicujus  boni  in  se  includit,  XXV  348C, 
duplex  est:  altera  proprie  dicta,  quae  bo- 
na  spiritualia  aufert,  348  D,  nec  cuiquam 
absque  propria  culpa  infligitur,  348B', 
altera  quae  bona  corporalia  seu  tempo- 
ralia  dumtaxat  tollit,  348  D,  et  infligi 
potest  absque  prsevia  culpa  patientis, 
non  tamen  sine  culpa  naturae,  348  A',  et 
tantum  durante  vita  praesenti,  348 B'  : 
unde,  juxta  Thomam,  poena  simpliciter 
dicta  semper  respectum  habet  ad  culpam 
propriam,  XXII  491 A,  pcena  ut  satisfa- 
ctoria,  ad  culpam  propriam  aut  alienam, 
490  D';  vel,  ut  vult  Bonaventura,  pcena, 
prout  respicit  culpam,  praesupponit  pec- 
catum  proprium,  491  B',  prout  respicit 
bonum  quod  Deus  vult  inde  eruere,  sup- 
ponit  culpam  propriam  vel  alienam, 
491 D'.  In  bonis  tamen  quae  pertinent  ad 
intellectum  et  rationem  nunquam  puni- 
tur  homo  nisi  pro  culpa  propria,  XXII 
490C,  similiter  in  bonis  corporis  quae 
necessaria  sunt  ad  salutem,  490D,  non 
autem  in  aliis  bonis  exterioribus,  490A', 
quae  non  sunt  praemium  virtutis,  490C. 
—  In  inferno  duae  sunt  pcenae,  quae  con- 
veniunt  analogice  in  eadem  ratione  pce- 
nae,  XXV  468  C,  altera  damni,  quae  non 


essentialiter  est  dolor,  XXII  384 D',  et 
altera  scnsus,  quae  essentialiter  est  do- 
!or,  XXV  468  A',  et  utriusque  Deus  vero 
quodam  sensu  causa  est,  465  B'.  Pcena 
damni  absquc  pcena  sensus  esse  potest, 
sed  non  pcena  sensus  absque  pcena  dam- 
ni,  XXII  384D';  de  quarum  respectiva 
gravitate  disputatur,  XXV  468B,  A',  D'. 
Pcena  scnsus,  quum  sit  corruplio  natu- 
ralis  boni,  alicui  sine  proprio  demerito 
infligi  nequit,  XXII433D';  pcena  damni, 
quum  sit  privatio  boni  non  debiti,  pro 
solo  originali  infligi  potest,  434 A;  et 
post  hanc  vitam,  pcena  sensus  non  erit 
meritoria,  sed  vel  purgatoria,  vel  dam- 
nativa,  XXIII  388 A,  B.  —  In  hac  vita 
duplex  est  pcena,  promovens,  quae  mo- 
vet  ad  meritum,  et  suffocans,  quae  indu- 
cit  in  desperationem,  XXI  294C.  Pcena 
suffocans,  id  est  carentia  divinae  visio- 
nis,  removetur  in  Baptismo,  XXII  378A', 
428 B;  poena  promovens,  id  est  concu- 
piscentia,  remanet  in  baptizatis,  378  A', 
428D,  A'.  —  Sub  alio  respectu,  et  ite- 
rum  in  hac  vita,  triplex  est  pcena  :  infli- 
cta,  quae  tantum  est  pcena;  contracta, 
quae  est  pcena  et  culpa;  acta,  quae  est 
effectus  conjunctus  culpae,  XX  524  B. 
—  Pcena  inflicta  a  Deo  semper  justa  est, 
non  autem  omnis  pcena  acta  aut  contra- 
cta,  XXII  467 A;  et  in  pcena  inflicta  pla- 
cet  Deo  ordo  pcenae  ad  culpam  tantum, 
in  pcena  assumpta,  ordinatio  pcenae  ad 
culpam  et  rectitudo  voluntatis  assumen- 
tis,  XXIV  547 B;  ideo  modica  pcenitentia 
assumpta  viator  magis  acceptus  est  Deo 
quam  magna  inflicta  in  purgatorio, 
547  C. 

Relatio  ad  peccatum.  Alia  est  pcena 
cujus  effectus  non  est  peccatum,  et 
haec  est  a  Deo,  alia  cujus  effectus  est 
peccatum,  et  haec  a  diabolo  est  vel  ab 
homine,  XXII  431  D;  verumtamen  quae- 
libet  pcena  dici  potest  a  Deo,  431 A',  vel 
agente,  431 D',  vel  permittente  multis 
de  causis,  XX  498  A,  XXII  432  A,  vel 
ordinante,  431 B',  492  D.  Mala  autem  pce- 
nae  per  se  non  vult  Deus,  XX  632  D', 


POEN 


454 


POEN 


nec  voluntate  beneplaciti,  632A',  sed 
tantum  per  accidens,  630B',  632  D',  et 
voluntate  signi,  632A',  in  quantum  ex 
ipsis  sequitur  majus  bonum  quam  illud 
quod  per  ea  privatur,  633A.  —  Peccato 
ob  inordinatam  conversionem  ad  crea- 
turas  debetur  pcena,  XXIV  503 A',  sive 
exterminans  rem,  sive  corrigens  filium, 
quarum  prior  remittitur,  remisso  pecca- 
to,  posterior  autem  non,  503 B'.  —  Pcena 
in  quantum  pcena  non  infligitur  nisi 
delinquanti,  XXII  445  D,  A';  in  quantum 
satisfactoria  et  medicinalis,  infligi  potest 
pro  peccatis  tam  propriis  quam  alienis, 
445D,  C,  484C,  D',  et  item  multis  aliis 
de  causis,  485G;  unde  quodcumque  pce- 
nale  est,  non  habet  semper  rationem 
pcenae,  445  A',  nec  semper  rationem  sive 
pcense  sive  medicinae,  445B',  pcense  qui- 
dem  quse  infligitur  reis,  medicinse  in 
innocentibus,  445D',  et  hoc  loquendo  de 
pcenis  corporalibus,  445B,  C,  446 B,  C, 
nam  spirituales  pcense  nunquam  sunt 
medicinales,  445D'.  —  Pcena,  quum  sit 
medicina,  contra  defectum  ordinatur, 
ad  sanandum,  vel  ipsum  defectum  vel 
ordinem  justitise,  XXII  560D',  et  debe- 
tur  cuilibet  peccato,  561 B,  quod  remitti 
nequit  nisi  voluntas  pcenam  voluntarie 
assumat  vel  illatam  patienter  sustineat, 
561  C,  sed  hoc  malum  poenae  multo  mi- 
nus  est  malo  culpae,  quia  bono  creaturae 
tantum  opponitur,  504  B,  ideo  aliquo 
modo  de  bonitate  participat,  504A,  et 
malum  culpae  reparat,  504A'.  —  Alia 
pcena  debetur  voluntati,  alia  actui  exte- 
riori,  XXII  559A;  itcm  alia  actuali  pec- 
cato,  355B',  alia  originali,  378A',  384 
D';  sed  pcena  temporalis  non  necessario 
sequatur  peccato,  228D,  idcirco  ex  quan- 
titate  pcenss  falso  argueretur  ad  quan- 
titatem  peccati,  228C  :  nam  pcena  pecca- 
to  inflicta,  nec  quoad  durationem  ipsi 
commensuratur,  565B',nec  quoad  acer- 
bitatem,  565C,  sed  quoad  injurise  qua- 
litatem,  566A,  ideo  pluribus  de  causis 
peccato  mortali  infligitur  pcena  aeterna, 
563D',  564D',  566A,  peccato  autem  ve- 


niali  temporalis  tantum,  563C,  nisi  in 
damnatis  puniatur,  563  D'.  —  In  his 
enim  pcenis  duo  sunt  :  quantitas,  quse 
quantitati  culpse  respondere  debet,  XXV 
349A',  et  duratio,  quae  non  culpae  dura- 
tioni  sed  peccatoris  dispositioni  com- 
mensuratur  :  et  sic  pro  brevi  culpa 
plerumque  diuturna  infligitur  pcena, 
349  B',  et  ob  peccatum  mortale  per- 
petuo  a  civitate  Dei  excludi  meretur 
peccator,  ibicl.  —  Multis  modis  pcena 
dicitur  peccato  condigna,  XXIV  541 B  : 
in  quantum  enim  est  peccati  purgativa, 
culpse  quantitati  correspondere  debet, 
539B',  ideo  non  semper  solvitur  quomo- 
documque  se  habeat  confessarius  in 
impositione  pcenitentise,  540  C;  prout 
datur  in  remedium  peccati,  augeri  vel 
minui  potest  pro  qualitate  poenitentis, 
539C,  540B;  sed  semper  culpse  post 
remissionem  debetur  pcena,  et  quidem 
culpse  proportionata,  538D',  solvenda 
sive  in  hac  vita,  sive  in  alia,  539A.  In 
inferno  autem  semper  pcena  peccato 
proportionatur,  XXV  352 D,  quamquam 
maneat  citra  condignum,  nec  tanta 
quantum  promeruerit  culpa,  XXII  448 
D',  XXV  352A',  355D'.  Duplicari  tamen 
dicitur,  XXV  352  C,  quia  non  modo  ani- 
mam  sed  et  corpus  affligit,  352B' ;  item 
dicitur  plus  exigi  in  pcenis  quam  com- 
missum  est  in  culpis,  eo  sensu  quod  pro 
momentanea  delectatione  exigitur  pcena 
aeterna,  ibid.  —  In  vita  praesenti  punitur 
homo  per  angelos,  sive  bonos  sive  ma- 
Ios,  XXIV  545D;  in  purgatorio  autem, 
nec  per  bonos  nec  per  malos,  juxta  Tho- 
mam,  545C,  547 D,  contra  alios,  545 A'. 
—  Pcense  hujus  vitse  homini  quodam- 
modo  naturales  sunt,  XXII  391 D',  sed 
poense  dicendse  sunt,  quia  sequuntur 
peccatum,  392  D'. —  Evse  pro  peccato 
inflicta  est  pcena  triplex,  Adae  vero  mul- 
tiplex,  XXII  392A,  A'. 

Remissio.  Inter  pcenas  temporales, 
aliae  sunt  contractae,  alise  impositse, 
XXIV  123D;  impositas  tollit  Baptismus, 
non  autem  contractas,  XXII  428D,  XXIV 


PCEN 


458 


POEN 


123  D,  et  hoc  ad  manifestandum  aequita- 
tem  divini  judieii,  123  A',  ad  ostenden- 
dum  fructum  passiouis  Christi,  et  ad 
promovendum  motum  liberi  arbilrii, 
123  B'.  —  Pcenae  temporales  nalurao 
humanse  ex  originali  inflictae,  ablatse 
sunt  nunc  sufficienter,  XXIII  341  A', 
post  judicium  auferentur  eflicaciler, 
341  B' ;  pcena?  temporales  actualibus  pec- 
catis  debitae,  omnibus  quoad  sufficien- 
tiam  tolluntur,  el  quoad  effieientiam 
his  qui  passioni  eommunieant  per  Ba- 
ptismum,  341 C,  vel  per  opera  pceni- 
tentiae,  341 D';  pcense  medicinales  nec 
tolluntur  nec  minuuntur  in  praesenti, 
342 A,  sed  post  mortem  penitus  aufe- 
rentur,  342B.  —  Diversimode  passione 
Christi  abla.ta  est  pcena  aeterna  originali 
peccato  debita,  XXIII  341 B,  et  actuali- 
bus  mortalibus,  341 C.  —  Virtute  suae 
passionis  meruit  Christus  nobis  dimitti 
peccata  quantum  ad  culpam  et  pcenam, 
XXIV  145  C,  et  per  se  potest  totam  pce- 
nam  condonare,  145D';  homo  vero  pce- 
nam  dimittere  nequit  nisi  ut  vicarius 
Christi  et  meritorum  suorum  dispensa- 
tor,  145D',  et  post  absolutionem  sacer- 
dotis  remanet  debitum  poenae  tempora- 
lis,  504A.  —  Quuin  triplex  peccato  de- 
beatur  pcena,  alia  aeterna,  alia  temporalis 
purgatorii  viribus  pcenitentis  impropor- 
tionata,  alia  transitoria  proporlionata, 
XXIV  426  C,  505A,  prima  per  contritio- 
nem  mutatur  in  secundam,  secunda  per 
confessorem  in  tertiam,  tertia  per  satis- 
factionem  tollitur,  42GC.  505B,  C,  509 
D',  559 D. 

Pmnce  canoniav.  Hujusmodi  pcenae 
sunt  septem  :  depositio,  degradatio,  in- 
farnia,  irregularitas,  excommunieatio, 
interdietum  et  suspensio,  XXV  50  D". 
POENITENTIA.  Modo  est  passio,  modo 
actus  virtutis,  XXIV  359A,  C,  modo  vir- 
tus,  modo  sacramentum,  359B,  et  sem- 
per  est  gratia,  360A.  Hic  sumetur  tan- 
quam  virtus  et  tanquam  sacramentum. 
Virtus,  Poenitentia,  quae  videturquasi 
pcenae    tentio    dicta,    seu    quasi    lentio 


amissae  innocentiae,  XXIV  3G5C,  B',  est 
virtus  qua  commissa  mala  deplangimus 
cum  emendationis  proposito,  358C, 
duo  enim  continel,  dolorem  de  praeterilo 
et  propositum  de  futuro,  358B'.  An  ali- 
quando  formetur  actus  pcenitendi  non 
elicitus  ab  aliquo  pcenitenliae  habitu, 
XXIV  3G4  A'.  —  Poenitentia  non  est 
aclus  virtutis  dumtaxat,  XXIV  356B', 
sed  virlus,  356C,  sive  infusa,  siveacqui- 
sita,  364A',  non  quidem  generalis,  357 
C,  sed  specialis,  357  A,  359  A,  quae  pec- 
catum  detestatur  ut  proprium  et  expia- 
bile  per  actum  pcenitentis,  357C,  et 
opponitur  formaliter  non  cuilibet  pec- 
cato,  sed  impcenitentiae,  357D;  quia  au- 
tem  universa  expellit  peccata,  quodam- 
modo  dici  potestvirtus  generalis,  359  D, 
D'.  Non  est  ergo  virtus  theologica,  sed 
moralis,  XXIV  357  C,  a  philosophis 
ignota,  357 B',  Deum  habens  pro  fine 
proximo,  et  pertinens  ad  justitiam,  358 
A,  cujus  est  pars  potentialis,  358D,  etsi 
actus  ejus  modo  fidei,  modo  caritati 
adscribantur,  358 A.  —  Differt  a  patien- 
tia  et  justitia  vindicativa,  XXIV  358D, 
et  ex  timore  concipitur  et  spe,  potius 
quam  ex  amore  et  fide,  361 A,  363B; 
sed  si  quodam  modo  prior  est  fide,  quo- 
dam  modo  est  posterior,  361  C,  363 D, 
A',  item  quoad  spem  et  timorem,  363D, 
A';  semper  autem  prior  est  caritafe  et 
virtutibus  eam  sequentibus,  303 A',  et 
sic  quandoque  dicitur  prima  virtus,  361 
C,  D,  363B,  et  etiam  fundamentum  vir- 
tutum,  363B'.  —  Vera  pcenitentia  effe- 
ctive  est  a  Deo,  et  dispositive  tanlum  ab 
homine,  XXIV  360C,  362D',  in  cujus 
voluntate  residet  potius  quam  in  aliis 
potentiis,  361 A',  C,  362B,  364 D,  D';  et 
vera  pcenitentia  dicitur  quae  dolet  de 
peccato  propter  offensam  Dei,  XXV  463 
B',  alia  est  enim  pcenitentia,  damnato- 
rum  scilicet,  quae  de  peccato  dolet  pro- 
pter  pcenam  quae  illud  sequitur,  463C. 
—  Pcenitentia  adest  in  innocentibus 
quantum  ad  animi  praeparationem  et 
sub  conditione  casus  futuri  possibilis, 


POEN 


456 


POEN 


XXIII  587  D',  id  est  non  quoad  actum, 
sed  quoad  habitum,  XXIV  366C,  et  ita 
in  statu  innocentiae  fuisset  in  primis 
parentibus,  367C.  —  In  purgatorio  pce- 
nitentia  adest  quoad  habitum  et  quoad 
actum,  XXIV  367  C;  in  inferno  quoque 
adest,  non  autem  ut  virtus,  sed  ut  pas- 
sio,  scilicet  tristitia  de  propria  culpa, 
366A'.  —  In  Beatis,  sive  peccaverint 
sive  non,  fuit  saltem   quoad  habitum, 

XXIV  367 A',  B',  et  perseverat  in  eis  ad 
ornatum,  366D',  367C,  sed  non  secun- 
dum  eumdem  actum,  quia  nunc  gaudent 
tantummodo  de  remissione  peccati,  367 
B'.  —  In  angelis  non  est,  nec  quoad 
habitum,  nec  quoad  actum,  XXIV  366A', 
etsi  potuerint  peccare,  quia  lapsis  data 
non  fuisset  venia,  et  ideo  nunquam 
actum  poenitendi  habere  potuissent,  367 
A',  multiplici  enim  ratione  angelis  malis 
locus  pcenitendi  denegatus  est,  qui  ho- 
minibus  concessus  est,  XXI  371 D,  D', 
372 D,  XXII  228  D',  229  A.  -  Nisi  quan- 
tum  ad  id  quod  est  perfectionis  in  ea, 
id  est  detestationem  mali,  XXIII  227  C, 
poenitentia  non  fuit  in  anima  Christi, 
227C,B',  quae  nunquam  peccare  potuit, 
XXIV  366A',  367C;  nec  sub  conditione 
quidem  fuit  in  ea,  367A,  B,  nec  ad 
ornatum,  366 D',  367 C.  —  Quum  pceni- 
tentia  necessaria  sit  ad  remissionem 
peccati  cujuscumque,  XXIV  375  B'  et  s., 
386  D,  sive  commissionis  sive  omis- 
sionis,  427  D',  etiam  venialis,  428  A, 
non  tamen  originalis,  427  C,  429 D,  re- 
quiritur  in  adulto  baptizando,  427  A', 
item  in  peccatore  pro  peccato  sive  mor- 
tali,  sive  veniali,  428  A';  et  quum  dupli- 
citer  contingat  peccare,  ex  passione  et 
ex  malitia,  XXI  374D',  nemo  poenitere 
potest  nisi  vel  passione  cessante,  vel 
habitu  remoto  quo  malum  finem  elegit, 
375  A,  et  si  ex  ignorantia  quis  peccaverit, 
nisi  ignorantia  remota,  375  C,  D.  —  Per 
pcenitentiam  peccator  potest  in  aequali 
caritate  resurgere,  XXIII  505 B,  vel  in 
majori  vel  in  minori,  505C,  juxta  pceni- 
tentiae  feivorem,  506  A,   quia    minima 


contritio  sufficit  ad  remissionem  pecca- 
torum  quantum  ad  culpam,  506 B,  nec 
oportet  pcenitentiam  aequare  caritatem 
a  qua  exciderat,  505  A',  D',  XXIV  372D' 
et  s.  —  De  ratione  pceDitentiae  non  est 
de  cetero  non  peccare,  sed  propositum 
habere  non  peccandi,  XXIV  368  C,  vera 
enim  est  pcenitentia  quae  vere  dolet  de 
peccatis,  etsi  non  perseveret  usque  in 
finem,  369  C;  ideo  recidivus  non  pro- 
batur  vera  caruisse  pcenitentia,  368 D, 
D',  et  haereticum  est  dicere  pcenitentiam 
non  posse  iterari,  368 C,  C,  369  D',  per 
totum  praesentis  vitae  tempus  iterari 
potest,  368D.  Quamdiu  enim  Hbero  ar- 
bitrio  utitur  homo,  pcenitentiae  gratiam 
obtinere  potest,  XXIV  538B',  etiam  in 
extremo  vitae,  538C,  etsi  tunc  difficile 
conversio  fiat,  propter  intellectus  et 
voluntatis  imbecillitatem,  541 D',  maxi- 
mum  dolorem  et  timorem,  542A,  et 
habituum  pravorum  resistentiam,  542D, 
ideo  periculosissimum  est,  necnon  pec- 
caminosum,  etiam  mortaliter  juxta  Sco- 
tum,  tamdiu  pcenitentiam  differre,  542 
D,  A'.  —  Pcenitentia  aufert  peccatum, 
et  pcenam  aeternam  mutat  in  tempora- 
lem,  sed  non  semper  tollit  reliquias 
peccati,  XXIV  371 C,  374  C,  nec  totum 
reatum  culpae,  373B',  quia  in  peccato 
est  laesio  amicitiae  et  justitiae,  373C,  et 
potest  fieri  in  peccatore  reparatio  justi- 
tiae  sine  reparatione  amicitiae,  vel  econ- 
tra,  373C,  D',  nec  sufficit  ad  delendum 
reatum  ut  tantus  habeatur  dolor  quanta 
fuit  delectatio  in  peccando,  374A,  quia 
pensenda  est  inaequalitas  inter  offenso- 
rem  et  offensum,  374  B.  —  Poenitentia 
in  lege  naturae  fuit  ut  virtus,  XXIV  585 
B',  reconciliativa  Deo  quoad  actum  in- 
teriorem,  585A',  sed  modo  indetermi- 
nato,  585  C.  —  Nec  Adam  nec  quilibet 
peccator  propriis  viribus  efficaciter  pce- 
nitere  valet,  XXII  229B',  357 A',  359  D, 
quidquid  dixerint  Pelagiani,  355C,  357 
B';  nec  ullus  homo  de  peccato  pcenitere 
digne  finaliter  potest  ad  cujus  pceniten- 
tiam  non  est  praedestinatus,  XX  524  D', 


POEN 


457 


POKN 


525A.  —  Poenitontioe  adversatur  specia- 
liter  hypocrisis,  XXIV  439B,  ct  ludi, 
niaxime  illiciti,  439 C,  item  spectacula, 
prsesertim  turpia,  439A';  nec  pcenilentes 
decet  militia,  negotialio  aut  publicano- 
norum  olTicium,  43915'. 

Sacramentum.  Pcenilentia  non  est 
virtus  tantum,  sed  etiam  vere  est  sacra- 
mentum,  XXIV  356A,  D',  quod  dicitur 
secunda  post  naufragium  labula,  362 D, 
"364A  ;  et  quia  remedium  est  contra  cul- 
pam  actualem,  81 A',  82A,  saltem  mor- 
lalem,  82A',  sacramentum  est  de  neces- 
sitate  salutis,  469B',  et  quodammodo 
magis  necessarium  quam  Baptismus,  365 
B,  et  quam  alia  sacramenta,  quamquam 
minoris  sit  dignilatis,  91 D,  A',  C.  — 
Poenitentia  est  sacramentum  quod  culpae 
reatum  abolet  per  modum  recompensae, 
non  justitiae  vindieativae,  XXIV  426D', 
et  ideo  tria  exigit,  dolorem,  427A,  con- 
fessionem,  427 B,  et  satisfactionem,  427 
G :  contritio  delet  debitum  poenae  aeter- 
nae,  confessio  debitum  poenae  purgatorii, 
satisfactio  debitum  poenae  temporalis, 
426  C,  505 B,  quae  tria  sunt  pa"rtes  sacra- 
menti,  426B,  B\  427C,  428B',  contra 
Scotum,  430C,  partes  non  essentiales, 
430  A',  B',  nec  subjectivae,  427  C,  nec 
potestativae,  juxta  Thomam,  427 D,  con- 
tra  Albertum,  426  B,  B',  sed  integrales, 
427 D,  429 A.  —  Item  sacramentum  poe- 
nitentiae  restituit  pcenitenti  gratiam  et 
virtutes,  XXIV  374  D,  et  opera  bona 
mortificata  per  culpam,  372  A',  qua? 
poenitenti  iterum  tribuuntur,  372  C,  375 
A,  sed  non  necessario  restituit  in  gra- 
dum  pristinum,  372D',  nisi  perfecta  sit 
contritio,  373 A.  —  Poenitentia  non  tan- 
tum  ut  virtus,  sed  etiam  aliquo  modo  ut 
sacramentum  fuit  in  lege  naturae,  XXIV 
48A',  et  magis  determinate  in  lege  scri- 
pta,  48 D\  sed  sacramentum  proprie  effe- 
cta  est,  XXIV  90A,  B,  D,  quum  a  Domino 
instituta  fuerit  dicente,  Quorum  remise- 
ritis,  etc,  88A',  B'.  —  Ad  ipsam  perti- 
nent  quatuor,  contritio,  confessio,  re- 
missio  et  satisfactio,  XXIV  355  B',   ex 


quibus  confessio  et  satisfaclio  sunt 
unum  sacramentum  exlrinsccum,  355 D\ 
efficiens  quod  figural,  nempe  remissio- 
nem  peccalorum,  355C.  —  Poenitentia 
enim,  elsi  multa  in  ea  ad  effectum  con- 
currant,  unum  cst  sacramentum,  XXIV 
584  D,  585 C,  in  quo  actus  pcenitentis 
sunt  quasi  materia,  absolutio  sacerdotis 
quasi  forma,  584A',  587B';  ideo  ratio 
significandi  principaliter  est  in  actibus 
pcenitentis,  efficacia  in  absolutione  sa- 
cerdotis,  584B'et  s. ;  et  inter  haspartes, 
scilicet  absolutionem  sacerdotis  et  com- 
punctionem  confitentis,  utraque  pro  di- 
verso  respectu  potior  est,  429 D',  et  co- 
operatur  ad  effectum  sacramenti,  434 A, 
sed  contritionem  oportet  esse  actuatiter, 
cetera  possunt  esse  tanlum  in  voto  vel 
voluntate,  457  D\  —  In  Poenitentia,  sicut 
in  quolibet  sacramento,  adsunt  tria 
hsec,  sacramentum,  res,  sacramentum 
et  res,  XXIV  355 B' :  sacramentum  est 
pcenitentia  exterior,  seu  confessio  et 
satisfactio,  355B'  et  s.,  583C;  res  et 
sacramentum,  pcenitentia  interior,  seu 
contritio,  355B',  583C  et  s.,  quae  res 
est  respeclu  confessionis  et  satisfaclio- 
nis,  355  C\  583  C  et  s.,  et  remissionis 
peccatorum,  584B,  quae  aliquando  prae- 
cedit  sacramentum  exterius,  aliquando 
in  eo  efficitur,  584C;  signum  autem  sa- 
cramenti  sunt  actus  exteriores  pceniten- 
tis,  583B'.  —  Sicut  pcenitentia  ut  virtus 
efficacius  ad  remissionem  peccati  con- 
fert  quam  ceterae  virtutes,  XXIV  373 D, 
quia  directe  ad  reparandam  injuriam 
Dei  ordinatur,  373A',  tollens  inordina- 
tionem  peccati,  inaequalitatem  injuriae 
ad  aequalitatem  reducendo  justitiae,  375 
C,  tollens  etiam  maculam  culpae,  in 
quantum  informatur  gralia,  375D,  ita, 
ut  sacramentum  confert  gratiam  ad  de- 
struclionem  peccati,  373D,  illudque  di- 
mittit  quasi  effective,  375 A';  ideo  poe- 
nitentia  ut  virtus,  etsi  remittere  valeat 
peccatum,  non  dispensat  a  pcenitentia 
quae  est  sacramentum,  370A.  Cum  Ba- 
ptismo  Poenitentia  convenit,  quia  est  sa- 


POEN 


458 


POL 


cramentum  necessitatis,  XXIV  477  G, 
contra  peccatum,  505  D',  sed  ab  eo  dif- 
ferl,  quia  in  recipiente  requirit  de  neces- 
sitate  praeparationem,  506  A,  et  in  mini- 
stro  consecrationem,  505  C;  minister 
enim  Poenitentise  sacerdos  est,  477  C, 
483B,  nam  confessio  laico  facta  actus 
est  virtutis,  non  sacramentL  4S2D',  nec 
prsecepta  est,  nec  forsan  suadenda,  juxta 
Scotum,  485D.  —  Triplex  est  poenitentia, 
privata,  publica  et  solennis,  XXIV  371 
D.  Multis  de  causis  imponi  potest  poani- 
tentia  publica  quum  publicum  est  sce- 
lus,  XXIV  370  D,  A';  sed  alia  est  pceni- 
tentia  solennis,  quse  solenniter  injungi- 
tur  ab  episcopo,  370  C,  pro  scandaloso 
excessu,  371 A,  et  iterari  non  valet,  371 
C,  alia  publica  simpliciter,  quse  iterari 
potest  et  a  simplici  sacerdote  injungi, 
371 B.  —  Pcenitentia  publica  confitentem 
ad  pristinam  reducitgratiam,  non  autem 
ad  pristinam  dignitatem,  XXIV  370A', 
quia  nec  mulieribus  reddit  virginum 
dignitatem  et  jus  ad  velum,  nec  viris 
jus  ad  sacros  ordines  ascendendi,  370B'; 
item  pcenitentia  in  genere  non  reddit 
innocentice  dignitatem,  sed  tantum  gra- 
tise  decorem,  503D,  C.  Clericis  imponi 
potest  poenitentia  publica,  non  autem 
solennis,  propter  scandalum,  XXIV  371 
A,  B.  —  Pcenitentia  non  dat  proprie  spi- 
ritualem  generationem,  ideo  spiritualem 
cognationem  non  parit,  XXV  205C,  D'. 
—  Epilogatio  in  Poenitentiam,  de  digni- 
tate  et  effectibus  ejus,  XXV  215C  et  s. 
POENITENTIARIUS.  Papse  pcenitentiarius 
majoris  auctoritatis  est  quam  episcopus, 
et  episcopi  pcenitentiarius  quam  paro- 
chus,  XXIV  478B';  ideo  magis  illis  est 
obediendum  quam  parocho,  478  C,  480 
D',  parocho  autem  magis  est  obedien- 
dum  quam  aliis  confessariis,  478C.  — 
Qui  Papse  pcenitentiariis  confessus  est, 
non  tenetur  iterum  eodem  anno  proprio 
parocho  confiteri,  XXIV  480 A(;  confes- 
sus  autem  episcopi  pcenitentiariis,  non 
tenetur  juxta  quosdam,  480B,  483D,  B', 
tenetur  juxla  alios,  parochum  adire  480 


C,  481 B',  exceptis  tamen  certis  casibus, 
481 C,  sive  ut  peccata  iterum  confitean- 
tur,  478 D',  482D,  praesertim  si  ita  injun- 
xerit  episcopus,  487A,  sive  saltem  ut 
preecepto  Ecclesiae  pareat,  478  D',  479B, 
482D.  Ideoque  pcenitentiarii,  quibus  ob 
nimiam  tot  parochorum  negligentiam 
concessa  est  facultas  audiendi  confes- 
siones,  XXIV  482C,  ut  servetur  prsece- 
ptum  Ecclesise  et  reverentia  curato 
debita,  482  B',  pcenitentibus  injungere 
debent  ut  iterum  proprio  parocho  eodem 
anno  se  sistant,  480D,  C,  482  B',  aut 
saltem  eos  pro  posse  ad  id  inducere, 
479 A,  483 D'.  Nec  sic  inutilis  est  con- 
fessio  pcenitentiariis  facta,  XXIV  478D', 
quia  quanto  ssepius  iteratur  eorumdem 
confessio,  tanto  plus  de  pcena  eis  de- 
bita  dimittitur,  479  A,  imo  triplicem 
utilitatem  pcenitens  inde  consequitur, 
482C. 

POENIA.  Hujus  herbse  virtute  phantasmata 
fugiunt  et  dsemonia,  XXIV  338A. 

POETICA.  Quia  minimum  poetica  continet 
veritatis,  XIX  90 D',  quibusdam  simili- 
tudinibus  recte  utitur,  91 A.  —  Decen- 
tissimum  est  scripturam  partim  poetice 
procedere,  multiplici  ratione,  XIX  90B, 
91  C. 

POLLUTIO  in  somno  accidens,  non  est  in 
se  peccatum,  XXIV  241 C,  B',  242C,  243 
C,  sed  ex  causa  potest  esse  peccatum, 
etiam  mortale,  243  C.  Quandoque  in 
somno  inchoata,  terminatur  in  vigilia, 
XXIV  241 D,  et  tunc  fieri  potest  pecca- 
tum  veniale  vel  mortale  propter  compla- 
centiam,  241 A'.  —  Vel  ex  extrinseco 
venit,  scilicet  diabolo,  XXIV  241 D',  242 
A,  245  A,  et  causam  habere  potest  quod 
quis  indevote  ad  dormiendum  accessit, 
242C,  244 D,  quae  causa  venialis  est, 
sed  quandoque  mortalis,  243D',  245D; 
vel  ex  intrinseco,  nempe  ex  reliquis 
cogitationum  prsecedentium,  241 D',  et 
tunc  pro  modo  cogitationum  culpabilis 
est,  242D;  vel  ex  corpore  ipso,  241 D', 
sive  ex  infirmitate  naturae,  quo  casu 
caret  peccato,  243  D',  245 A,  sive  ex  re- 


POL 


459 


POR 


pletionc  cibi  el  potus,  et  sequens  pollu- 
tio  non  caret  culpa,  2421)',  2441),  sed 
raro  gravis  est,  244A'.  —  Itcm  alia  est 
cum  imaginatione,  alia  sine  imagina- 
tione,  XXIV  242 B,  244  B\  —  llla  quso 
peccatum  mortale  est,  certum  vel  du- 
bium,  et  purilatem  conscientise  tollit, 
impcdit  celebrationem  vel  communio- 
nem,  XXIV  242C,  B',  244C,  245A;  quaj 
autem  devotionem  tantum  mentis  aut 
munditiam  corporis  aufert,  non  impedit 
nisi  ex  condecentia,  242D,  245B,  et  sub 
levi,  242C,  245C,  nisi  adsit  causa  cele- 
brandi  aut  communicandi,  242B',  243A; 
sed  quia  de  facili  nequit  percipi  causa, 
tutius  est  semper  abstinere,  saltem  illo 
die,  243B,  C.  —  Pollutio  involuntaria  in 
somnis  accidens  non  tollit  virginitatem, 
XXV  135C,  sed  voluntaria  corrumpit 
virginitatem,  in  adultis  spiritualem  et 
corporalem,  135B',  spiritualem  in  pueris 
in  quibus  non  est  decisio  seminis,  135C. 

POLYANDRIA  est  contra  prima  juris  natu- 
ralis  praecepta,  nec  unquam  licita  fuit, 
XXV  126B',  quia  et  prolis  procreationi 
valde  nocet,  126C,  129D',  et*  educatio- 
nem  omnino  tollit,  126C  ,  et  insuper  ad 
zelotypiam  maxime  movet,  127 B. 

POLYGAMIA  perperam  a  Judseis  et  Sarra- 
cenis  defenditur,  XXV  124D'.Conjugium 
enim  vitiare  videtur  ob  defectum  con- 
sensus,  juxta  Parisienses,  XXV  124 B, 
quum  vir  non  tradat  se  totum,  sed 
quoad  partem  singulis  uxoribus,  124  A; 
ideo  numquam  proprie  licita  fuit,  124C, 
sed  Patriarchis,  quia  tunc  perpauci 
erant  veri  Dei  cultores,  124C,  dispen- 
satum  est  ut  cum  uxore  una  plures  ha- 
berent  concubinas,  124D,  ita  ut  cum  illa 
tantum  uxore  matrimonialiter  conjun- 
cti  essent,  183  B.  —  At  vero,  juxta 
Thomam,  polygamia  non  confundit  pri- 
marium  finem  matrimonii,  id  est  pro- 
creationem  filiorum,  XXV  125  D',  sed 
secundum,  id  est  communitatem  vitse 
inter  conjuges,  multum  impedit,  ibid., 
ettertium,  scilicet  significationem  spi- 
ritualem,  omnino  tollit,  126  A.  Ideo  non 


est  primis  legis  naturae  praeceplis  con- 
traria,  sed  sccundariis,  XXV  126A,  nec 
juri  natimo  strictissime  sumpto,  126A', 
nec  fuit  peccatum  nisi  quum  lege  posi- 
tiva  vetita  fuerit,  126B.  Intercedente 
ergo  dispensalione,  non  humana,  XXV 
127 A,  sed  divina,  licita  esse  potuit,  126 
D',  et  rile  potuit  Deus  super  ea  cum 
Palriarchis  dispensare,  128C,  129B.  — 
Minus  ad  zelotypiam  movet  quam  poly- 
andria,  XXV  127  B,  sed  maxime  a  puri- 
tate  et  perfectionedivina  elongat,  135A. 
—  Patriarcharum  polygamia  figura  quee- 
dam  fuit  Baptismi,  XXV  129C. 

POLYGONIUM.  Quantumcumque  multipli- 
centur  ejus  anguli,  nunquam  ad  figu- 
rain  et  quantitatem  circuli  devenire 
potest,  XXI  92B'. 

PONDUS  qua  ratione  dicatur  vestigium  Dei 
in  creaturis,  XIX  237B,  D,  B',  239B,  240 
D'.  —  Amor  dicitur  pondus  ex  impetu 
naturae,  quia  citra  voluntatem  inclinat 
ad  motum  et  actum,  XXI  279 B. 

PORPHYBIUS,  Alexandrinus  (233-305), 
«  magnus  ille  philosophus,  XXV  243A', 
«  inter  Platonicos  summus  »,  XXII  71 B, 
non  tantum  magus  fuit,  dsemonibus  fa- 
miliaris,  et  ab  illis  in  multis  deceptus, 
XXI  436D',  437 A,  sed  etiam,  et  maxime, 
philosophus  illustris,  XXV  243A',  se- 
cundum  Augustinum  Platonicus,  XX 
605D,  et  secundum  Albertum  Peripate- 
ticus,  604D'.  In  multis  revera  Aristote- 
lem  sequitur,  XXII  71 C,  ad  quem  faci- 
lius  intelligendum  librum  Praedicabilium 
compilavit,  XX  605D,  et  Platonem  cor- 
rexit,  v.  g.  quoad  animarum  virtuosa- 
rum  incarnationem,  XXII 142  A'.  —  Au- 
ctor  est  arboris  vel  tabulse  apud  Logicos 
celeberrimae,  XXIII  363 C.  —  Ejus  opi- 
niones  philosophicae,  quse  a  Boetio  com- 
mentatae  sunt,  XX  240D',  passim  allegan- 
tur,  scilicet  :  quoad  genus,  quod  docet 
se  habere  per  modum  potentiae  et  mate- 
rialis  principii,  109  D;  quoad  speciem, 
quam  totam  quidditatem  individuorum 
exprimere  vult,  XXIII  212  C ;  quoad 
individuationem,  quam   dicit  fieri  per 


POS 


460 


POT 


accidentia,  XXI  207B',  et  ex  proprie- 
tatibus  quarum  collectionem  impossi- 
bile  est  in  altero  reperiri,  208 A;  quoad 
esse  exsistentiae,  quod  docet  non  esse  de 
ratione  individui,  XXI  217D,  XXIII  371 
C;  quoad  unum,  sub  diversis  respecti- 
bus,  XXII  388  C,  404D;  XXIII  149C, 
quoad  generationis  principium,  XXII  26 
A';  quoad  rationale,  quod  prsedicari  do- 
cet  in  quale,  XIX  279  C.  —  Item  allega- 
tur  quoad  beatitudinem  hominis,  quam 
in  intellectu  constituit,  XIX  H6A,  quoad 
daemones,  XXI  240  C,  D,  quoad  principia 
suprema,  quae  tria  ponit,  Deum  Patrem, 
Deum  Filium,  et  medium  utriusque, 
quem  obscure  exprimit,  XIX  234A, 
quoad  motum  cceli,  XXII  74B',  et  natu- 
ram  cceli  siderei,  XXI  153 B',  quoad 
mundi  finem,  quem  omnino  negabat, 
XXV  243 B',  et  ultimo  quoad  suam  Scri- 
turarum  cognitionem  pure  materialem, 
non  enim  habebat  fidem,  XIX  64A. 

PORBETANI,  seu  sequaces  Gilberti  Porre- 
tani,  episcopi  Pictaviensis  (f  1154),  er- 
raverunt  in  divinis,  circa  praedicationem 
essentiae  de  personis,  asserentes  eam 
praedicari  de  tribus  personis,  non  econ- 
tra,  XIX  299C,  item  circa  relationes, 
XX  200B',  201 B',  206 A,  228D',  229C,  et 
circa  notiones,  227C.  Erraverunt  etiam 
circa  pcenas  damnatorum,  quas  asse- 
rebant  indesinenter  et  continuo  minui, 
XXV  331 B.  Cf.  Gilbertus. 

POSSIBILE  diversimode  a  diversis  sumitur, 
XX  566D  et  s.  Est  enim  possibile  se- 
cundum  causas  inferiores,  XX  566  D, 
secundum  causas  superiores,  566A',  et 
secundum  utrasque,  566B',  vel  secun- 
dum  gradus  et  modos  quibus  res  sunt  in 
potentia,  567  B,  vel  secundum  diversas 
scientias,  567  D,  568  A',  vel  naturaliter 
aut  supernaturaliter,  567B'.  —  Illud  di- 
cendum  est  possibile  simpliciter  quod 
non  implicat  contradictionem,  XX  568 
B,  possibile  secundum  quid,  quod  fieri 
potest  a  causa  sua  proxima,  567C,  D', 
568C.  —  Quaenam  possibilia  cadant  sub 
omnipotentia  divina,  XX  H9A,  C,  120 


B',  561 C,  564  D.  —  Cf.  Omnipotentia,' 
Potentia. 

POSSIDONIUS,  astrologus,  Tullio  contem- 
poraneus,  allegatur  ab  Augustino  de 
quadam  duorum  infirmitate,  simul  effe- 
cta,  simul  ingravescens  simulque  alle- 
viata,  quod  aliter  ac  Hippocrates  expli- 
cabat,  XX504C,  D'. 

POTENTIA.  In  cjenere.  Est  sive  passiva, 
sive  activa.  Potentia  passiva  dicitur  om- 
ne  principium  transmutandi,  movendi 
aut  perficiendi  ab  altero  ut  altero,  XXII 
30  C,  176  A,  et  multiplex  est,  189B, 
quia  diversimode  dicitur  quid  esse  in 
potentia  ad  aliquid,  XIX  320 D.  Illud 
tamen  simpliciter  est  in  potentia  ad 
aliquid,  quod  uno  motore  perduci  potest 
in  actum,  XXII 190B',  et  nulla  potentia 
passiva  potest  in  actum  suum  exire  nisi 
in  actu  fiat  per  formam  sui  activi,  XXIII 
246B'.  Haec  potentia  passiva  in  rebus  ex 
materia  procedit,  XXI  189C,  et  causa 
est  compositionis  alicujus,quia  simplici- 
tati  repugnat,  189D',  et  in  illa  videntur 
gradus  inveniri  posse,  XXII  24A,  C.  — 
Potentia  activa  dicituromne  principium 
immediatum  agendi,  XIX  278C,  XX  571 
C,  in  aliud  et  ad  extra,  XIX  190  B'. 
Adest  in  quocumque  ente  completo,  in 
quo  semper  invenitur  substantia  qua  est 
et  potentia  qua  agit,  XXI  206B,  unde 
potentia  est  quid  medium  intercedens 
inter  essentiam  et  actum,  XIX  256A, 
334A,  et  praesupponit  essentiam,  334C. 
In  quibusdam  tamen  simul  esse  possunt 
potentia  et  essentia,  XIX  334  B',  sed  in 
omnibus,  citra  Deum,  prius  est  potentia 
quam  actus,  non  solum  natura,  sed 
etiam  duratione,  XXI  241 D'.  Quamvis 
autem  in  eodem  potentia  praecedat 
actum,  in  diversis  tamen  et  simpliciter 
actus  praecedit  potentiam,  XXI  77C.  — 
Potentia  nomen  proprium  accipit  ab 
actu  correlativo,  XXII  280A,  quia  poten- 
tiae  diversificantur,  sive  per  actus,  270 
D',  tanquam  per  fines  ad  quos  sunt,  271 
A,  sive  per  formales  rationes  objecto- 
rum  suorum,  280 C,  282  D.  —  Ex  his  se- 


POT 


4(id 


POT 


quitur  quod  potentia  el  ejus  actus  sem- 
per  in  eoclem  genere  accipiunlur,  pro- 
pter  qiiod  omnc  gcnus  entis  dividunt, 
XXV  420  U.  —  In  gcncratione  divina 
est  eadem  potentia  respectu  actus  active 
et  passive  sumpti,  XIX  338D'.  —  Duplici 
modo  dicitur  quid  potcutiale,  ut  subje- 
ctum  transmutationis,  et  ut  terminus 
productionis,  XXI  194  C.  In  creatura 
duplex  est  potentia,  una  in  quantum 
est  creatura,  altera  secundum  id  quod 
nata  est  habere,  XIX  378  A,  D,  unde 
potentia  passiva  recipit  distinctionem 
naturalitatis  et  supernaturalitatis,  con- 
tra  Scotum,  86 A',  D',  et  potentia  na- 
turalis  dicitur  quse  naturaliter  et  im- 
mediate  egreditur  a  substantia,  281 A, 
C.  —  Quum  potentia  sit  principium 
mutabilitatis,  XXI  390C,  illa  quee  nihil 
potentias  habent  admixtum  immutabilia 
sunt,  390  D',  ut  coelestia,  prima  princi- 
pia  et  Beati,  391 A.  —  Etiam  in  angelis 
adest  compositio  ex  actu  et  potentia, 
XXI  187 A,  196A',  199C,  ita  tamen  ut 
potentia  sit  ipsa  essentia  angeli  prout 
est  creata  et  dependens,  202 D,  A',  et 
actus,  eadem  essentia  prout  divinam 
perfectionem  participat,  202B'. 

In  Deo.  Potens  ille  diciturqui  de  aliis 
facere  potest  quod  vult  sine  impedimen- 
to,  XX  560 A',  unde  potentia  dicit  prin- 
cipium  actionis,  560  C,  et  secundum 
perfectam  nominis  rationem  convenit 
Deo,  560  B',  cujus  potentia  dici  potest 
activa,  560D'.  —  Potentia  in  Deo  est 
simpliciter  infinita,  XX  575  B'  et  s., 
581 A'  et  s.,  XXIII  352  D',  nec  limitari 
potest,  354C,  etinfinita  dicitur  quia  non 
potesl  tot  quin  possit  intensive  et  exten- 
sive  in  infinitum  rnajora  et  plura,  XXI 
125  D,  nec  sic  in  creatione  unius  entis 
applicatur  quin  possit  simul  multa  alia 
creare,  125C,  cujus  infinitas  maxime  in 
productione  et  creatione  sive  rerum  sive 
hominis  relucet,  XIX  80  C,  247 C,  XX 
478A,  C,  D,  XXV  351 B'.  —  Potentia 
divina  in  se  considerata,  aequalis  est 
scientiae  et  voluntati,  sed  quoad  nos  et 


quoad  extra  major  cst  seientia  cl  volun- 
tale,  XXIII  52D,  nam  quuin  sit  ad  omne 
opus  indcterminata,  XX  609B,  a  scientia 
determinari  habel  et  insupcr  a  voluntate 
moveri,  609C;  unde,  etsi  potentia  Dei 
sit  in  re  ipse  Deus,  XIX  167B,  secundum 
modum  nostrum  intelligendi,  XX  571 C, 
A',  duplex  dicilur,  XXII  249B',  altera  in 
se  considerata,  quee  dicitur  absoluta,  al- 
tera  quse  ad  sapientiam  et  voluntatem 
comparatur   et  dicitur  ordinata,  XXIII 
52C,  352D'.  Absoluts  potentiae,  utpote 
inlinitae,  tribuendum  est  quidquid  con- 
tradictionem  aut    defectuositatem   non 
includit,  XXIII  38D',  potentiae  ordinatae, 
seu  congruitatis,  quidquid  decet  fieri, 
52D'  et  s.  —  In  omni  enim  libero  agente 
est  potentia  agendi  conformiter  legi  re- 
ctae,quae  potentia  vocatur  ordinata,  XX 
594A;  est  et  potentia  agendi  contra  vel 
praeter  legem  rectam,  quae  potentia  dici- 
tur  absoluta,  594B.  Sed  alius  est  agens 
in  cujus  potestate  est  lex  et  rectitudo 
ejus,   cujus   proinde  potestas  absoluta 
semper  est  ordinata,  XX  594C,  D,  alius 
est  in  cujus  potestate  non  est  lex,  cujus 
potentia  absolutapotestesse  inordinata, 
594C.  Deus  ergo  de  potentia  ordinata 
agere  dicitur,  quum  agit  juxta  regulas 
quas   sibimet  praefixit,   XX  594  A',   de 
potentia  absoluta,   quando  praeter  has 
leges  aliquid  operatur,  594  B',  nec  tunc 
inordinate  agit,  594C.  De  potentia  ordi- 
nata  agit  secundum  ordinem  legis  uni- 
versalis,  non  autem  secundum  ordinem 
de  aliquo  particulari,  de  potentia  abso- 
luta  agere  potest  praeter  utrumque  ordi- 
nem,  XX  594C.  —  Ex  quibus  sequitur 
quod   quaedam    sunt    sapientiae  divinae 
essentialiter   repugnantia,   ut   peccare, 
mentiri,  quae  Deus  nullo  modo  facere 
potest,  XXIII  53 A;  quaedam  divinee  sa- 
pientiee  non  repugnantia  nisi  secundum 
ordinem  praefixum,  63A,  B,  quee  dicitur 
non  pcsse  secundum  ordinem  praesentem 
tantum,  XIX  169C,  XXIII  53B,  C,  non 
secundum   alium  ordinem,  XX  569B', 
XXV  356B';  alia  quae  repugnantiam  non 


POT 


POT 


habent  nisi  ab  exteriori,  quae  dicitur 
non  posse  sub  conditione,  XXIII  53C; 
tandem  alia  quae  non  repugnant  sapien- 
tiae  ejus,  et  qnae  potest  simpliciter,  53 
D.  Unde  eruitur  quod  omnes  potentia- 
rum  creatarum  actus  ordinati  ad  divinam 
potentiam  reducantur,  XX  561 A',  non 
vero  actus  inordinati,  561 B* ;  et  quod 
potentia  peccandi  sit  a  Deo  tantum  se- 
cundum  quod  potentiaactus,non  secun- 
dum  quod  potentia  mali,  XXII  497 A'  et 
s.,  581 B  et  s. ;  et  quod  non  possit  Deus 
facere  creaturam  aequalem  sibi,  XX  123 
A',  nec  creaturam  ex  se  impeccabilem, 
XXII  248B'  et  s.  —  Duplex  etiam  in  Deo 
distinguitur  potentia,  alia  naturalis,  alia 
rationalis,  XIX  333D;  per  primam  pro- 
cedit  Filius,  per  secundam  creaturae 
procedunt,  333A'.  —  Item  potentiae  in- 
telligendi,  generandi  et  creandi  sunt  in 
divina  essentia  una  numero  potentia, 
univoce  dicta,  XIX  347  B,  348 B,  sed  con- 
sideratae  secundum  rationes  distinctas, 
diversificantur  et  dicuntur  potentiae 
analogice  tantum,  346 B',  347B,  348D.— 
Multiplici  ratione.  potentia  in  divinis 
Patri  appropriatur,  XX  320B'.  —  Quo 
sensu  dicatur  Filius  a  se  non  posse  fa- 
cere  quidquam,  XX  H7A,  121 A. 

Cf.  Omnipotentia,  Pater. 

In  anima.  Vocatur  potentia  animae 
omnis  proprietas  consequens  essentiam 
animae  secundum  naturam.  XIX  255B. 
—  Potentite  animae  fluunt  ab  ejus  essen- 
tia,  XIX  278C,  284B,  285C,  el  sunt 
accidentia,  278 D,  C,  sed  pertinentia  ad 
integritatem  animae,  278D.  —  Idem  sunt 
cum  anima,  juxta  quosdam,  XIX  277 B', 
279 A',  280D;  realiter  distinguuntur  ab 
ea,  juxta  alios,  278C,  279 A',  281 A,  D', 
XXII  321 B,  qui  rationabiliores  esse  vi- 
dentur,  XIX  282B;  vel  juxta  nonnullos, 
etidem  suntetdistinctae,  sed  subdiverso 
respectu,  278C,  279B,  C.  Item  videntur 
diversae  ab  invicem,  XIX  282 B,  quamvis 
contrarium  dicat  Augustinus,  282B'.  — 
Quamvis  omnes  simul  sint  tempore, 
quodam  modo  sunt  ratione  ante  ipsam 


animam  quam  perficiunt,  XIX  280A,  B, 
et  quodam  ordine  ab  essentia  animae 
oriuntur,  XIX  285D,  B',  C,  XXII  275D', 
XXV  309  C,  D,  aliis  quasi  medianti- 
bus,  XXII  276  A,  et  sicut  in  omnibus 
manet  virtus  essentiae  animae,  sic  in 
subsequenti  manet  virtus  praecedentis, 
ibid.;  unde  fit  ut  in  una  possint  plures 
non  essentialiter  sed  virtualiter  contine- 
ri,  275  D',  276 A,  et  actus  a  tali  potentia 
elicitus,  virtute  permanente  alterius,  illi 
tribuitur  a  qua  immediate  procedit,  276 
D'.  Actus  enim  potentiarum  ab  ipsis  po- 
tentiis  denominantur,  quando  sunt  actus 
ipsarum  secundum  ipsas,  XIX  117  D', 
non  quando  sunt  in  potentiis  secundum 
quod  una  ordinatur  ad  aliam,  H7D', 
118A.  —  Non  omni  actuum  diversitate 
diversificantur  potentiae,  XXII  282  D', 
sed  tantum  diversitate  circa  objecta, 
283A,  et  in  omnibus  potentiis  quae  a 
suis  objectis  moventur,  objecta  sunt 
naturaliter  priora  actibus  potentiae,  XXV 
403  C.  —  Potentia  media  est  inter  essen- 
tiam  animae  et  operationem,  et  ab  habi- 
tibus  expeditur  ad  agendum,  XXIV  365 
A.  Potentiee  enim  quae  ad  unum  ordinan- 
tur,  ex  natura  sua  bonitatem  habent, 
XXIII  399  B',  C,  nec  habitibus  egent, 
400D;  quae  vero  non  sunt  determinatae 
ad  unum,  rectitudinem  a  regula  sua  ac- 
cipiunt,  399C,  et  habitibus  egent,  400 
D;  unde  si  potentiae  naturales  absque 
habitibus  mediis  suos  actus  perlicere 
possunt,  XXII  343B,  potentiae  rationales 
minime,  342D',  343B,  nec  etiam  poten- 
tiae  sensitivae,  XXIII  401 A'  et  s.  Sed 
quum  potentiae  sint  principia  actuum, 
XIX  257B,  magis  immediate  insunt  es- 
sentiae  animae  quam  habitus  et  actus, 
257  C,  et  inseparabiliores  sunt  ab  anima 
quam  habitus,  257 D'.  — Ad  actum  intel- 
ligendi  requiritur  triplex  potentia,  me- 
moria  scilicet,  intelligentia  et  voluntas, 
XIX  256A,  in  quibus  est  imago  Trinita- 
tis,  254D,  A',  255C,  256B,  D,  et  quae 
semper  et  vere  sunt  in  actu,  juxta  Au- 
gustinum,   274  A,   non    vere,   sed  lato 


POT 


403 


POT 


sensu,  juxla  alios,  271  D,  272B,  D,  B', 
273 A.  —  Tres  istao  potentiao  animao 
eequales  sunt,  XIX  2G8G,  269C,  quoad 
subjectum,  268 C,  virtutem,  268A',  ob- 
jectum,  268B',  C,  et  actum,  268B',  269 
A,  270A,  saltem  in  anima  bene  dispo- 
sita,  269B,  D,  vel  quum  feruntur  in 
Deum  vel  in  animam  ipsam,  270A,  et 
sunt  singulae  in  singulis  et  singulae  in 
omnibus,  268B',  269C,  270D;  verum- 
tamen  non  est  inter  illas  perfecta  aequa- 
litas,  268 C,  sed  quaedam  inaequalitas 
dignitatis,  270  A',  B'.  —  Potentiarum 
sensitivarum  actus  non  sunt  animae  so- 
lius,  sed  totius  compositi,  XXV  309C, 
C.  —  In  omnibus  potentiis  quae  ad  se 
reflexivae  sunt,  actum  potentiae  prius 
ferri  oportet  in  objectum,  deinde  in  se 
ipsum,  XXV  403D.  —  Potentia  quaelibet 
propriam  habet  inclinationem  et  dele- 
ctationem,  XIX  H4B,  D,  B',  et  in  quali- 
bet  peccatum  adesse  potest,  XXII  285  A 
et  s.  —  Vehemens  unius  potentiae  occu- 
patio  circa  objectum  impedit  semper 
aliarum  actiones,  XXV  280D'.  —  Sicut 
instrumentis  est  utendum,  ita  potentiis 
animae  originaliter  est  fruendum,  quia 
sunt  origines  motuum  quibus  formaliter 
est  fruendum,  XIX  HOA',  H4B,  120B. 
—  Esse  etposse  sibi  invicem  correspon- 
dent,  XXIII  75C,  ita  ut  elevata  essentia, 
elevantur  etiam  proportionaliter  poten- 
tiae,  75 B'. —  An  et  quomodo  maneant 
in  anima  separata  potentiae  vel  actus 
potentiarum,  diverse  a  diversis  explica- 
tur,  et  verius  dicitur  quoad  potentias 
sensitivas,  illas  remanere  tantum  ut  in 
radice,  et  earum  actus  ut  in  radice 
remota,  XXV  309B,  A'.  —  Animae  poten- 
tia  fecunda  vitae  etactionum  assimilatur 
Patri  in  divinis,  XIX  266B. 
POTESTAS.  Posse  sequitur  esse,  et  quo 
praestantius  est  esse,  eo  efficacius  posse, 
XXI  158B;  sed  posse  non  convertitur 
cum  esse  nisi  in  Deo  et  in  materia  pri- 
ma,  XIX  279B',  283A,  A',  ita  ut  in  divi- 
nis  sit  tota  potestas  in  divina  essentia, 
XX  113D',  et  in  qualibet  persona,  tota, 


sequalis  et  numero  una,   119C.  —  In 

modo,  specie  et  ordine  slal  pcrfeclio 
potestalis,  XIX  228  D';  el  quia  in  pote- 
state  tria  sunt,  principium,  usus,  et 
modus,  XXII  583  A',  quorum  ultimum 
semper  bonum  est,  583  B',  duo  prima 
possunt  esse  bona  vel  mala,  583A',  et 
Deus  est  auclor  omnium  bonorum,  nec 
auctor  mali,  583D,  ideo  simpliciter  om- 
nis  polestas  est  a  Deo,  583  B',  C.  Item 
ad  beatitudinem  pertinent  et  potestas, 
XXV  436A,  et  perfectio  potestatis,  XXI 
311 A',  quae  tria  complectitur,  ut  a  se  et 
non  ab  alio,  ut  statim,  ut  sine  resistentia 
habeatur,  311 B'.  —  In  potestatibus  or- 
dinatis,  semper  sequens  praesupponit 
praecedentem  et  habet  plus,  XXI  473  D', 
XXV  34B,  et  quidquid  potest  inferior, 
potest  superior  eminenter,  non  econtra, 
XXI  473 A.  —  In  quibusdam  magis  pote- 
stati  superiori  obediendum  est  quam 
inferiori,  et  in  quibusdam  econtra,  XXII 
589D'  :  vel  enim  potestas  inferior  tota 
pendet  a  superiore,  et  tunc  superiori  est 
obediendum,  id  est  Deo  prae  omnibus, 
590B,  Papae  prae  universis  in  Ecclesia, 
590C;  vel  inferior  superiori  non  subest 
nisi  in  quibusdam,  et  tunc  utique  in  his 
quae  ad  utrumque  spectant  obediendum 
est,  590  C,  D,  modo  episcopo,  modo 
archiepiscopo,  589 D',  590 A,  A',  modo 
abbati,  modo  episcopo,  590A,  A',  modo 
spirituali  potestati,  modo  temporali,  590 
A,  B',  modo  patrifamilias,  modo  duci, 
589  D',  590 D.  —  Non  alia  est  potestas 
qua  possumus  simpliciter,  alia  qua  pos- 
sumus  licite,  XXV  17  D,  18A.  —  Non  est 
penitus  inordinatum  quod  in  potestate 
praeficiantur  indigni,  583 D'. 
POTESTATES.  Hoc  nomen,  quod  commune 
est  bonis  et  malis  angelis,  XXI  486 A', 
proprie  designat  infimum  secundae  hie- 
rarchiae  chorum,  477 B',  C,  495  C.  Pote- 
statum  est  ordinem  universalem  incon- 
fusum  servare,  XXI  491 A,  contrarias 
potestates  arcendo,  477  B',  495  C,  497  C, 
XXIV  481 D,  A',  super  quas  constitutae 
sunt,  XXI  548D,  et  quietem  ac  tranquil- 


PRM 


464 


PKM 


litatem  dispensando,  487B',  49SB,  ad 
quarum  procurationem  per  totum  uni- 
versum,  524A',  in  ministerium  ad  extra 
mittuntur,  524D,  XXIV  525  B'.  —  Girca 
Judam  ,Machabaeum  leguntur  apparuis- 
se,  XXI  495  C.  —  Post  judicium  ab  offi- 
cio  cessabunt,  XXI  512  C,  et  sic  dicuntur 
a  Christo  evacuandae,  5I2B,  D'. 
PR.<ECEPTUM  inter  signa  voluntatis  divinae 
recensetur,  XX  614D',  615B,  616A',  646 
B',  et  ordinat  hominem  ad  finem,  615C 
—  Pertinetad  voluntatem  antecedentem, 
XX  617A,  ac  proinde  coDtra  illud  et 
praeter  illud  aliquid  fieri  potest,  643B', 
644 D.  —  Tam  in  praeceptis  negativis 
quam  in  affirmativis  tenemur  volunta- 
tem  nostram  divinae  conformari,  sed 
aliter  et  aliter,  XX  652C,  657 A.  Etenim 
praecepta  affirmativa  obligant  semper, 
non  ad  semper,  XXIII  610  C,  negativa 
obligant  semper  et  ad  semper,  610D'. 
Item  praecepta  affirmativa,  quae  prseci- 
piunt  actus  bonos,  non  distinguuntur 
in  praecepta  cordis  et  operis,  XXIII  637 
C,  D',  praecepta  vero  negativa,  quum 
prohibeant  mala,  ad  diversa  circa  idem 
genus  ordinari  possunt,  637D'.  Ilem  in 
praeceptis  legis  aliquid  est  quod  cadit 
directe  sub  praecepto,  id  est  substantia 
operis,  XXII  357  C,  aliquid  quod  indi- 
recte,  scilicet  intentio  legislatoris,  357 
D' ;  quoad  primum  potest  homo  sine  gra- 
tia  implere  praecepta,  non  autem  quoad 
secundum,  358A  et  s.,  B',  C,  et  mo- 
dus  praecepti  quodam  modo  cadit  sub 
praecepto,  et  quodam  modo  non,  XXIII 
594C,  595A'  et  s.,  596C  et  s.,  sicut 
modus  virtutis,  XXIV  421 A,  D,  unde 
eruitur  ad  quid  teneamur  praecepto  dili- 
gendi  Deum  ex  toto  corde,  XXIII  594 B', 
595 D,  597 A.  —  Praecepta  negativa  etsi 
in  actu  prohibendo  consistant,  actum 
tamen  quemdam  interiorem  praecipiunt, 
ideoque  ea  servando  meremur,  XXIII 
602A.  —  Deus  nihil  praecipere  potest, 
nec  contra  preecepta  Decalogi,  saltem 
primae  tabulas,  XX  643 A,  D',  nec  contra 
voluutatem  suam,  saltem  consequentem, 


643  C,  645 A,  B,  647  A',  B',  nec  contra 
legem  naturalem  id  est  contra  possibili- 
tatem  naturae  inditam,  642 C,  D',  vel 
contra  summae  naturae  legem,  642D',  sed 
tantum  contra  consuetudinem  naturae 
nobis  notam,  642C,  D'.  —  In  veteri  lege 
discernit  Hieronymus  praecepta  quae  ne- 
cessaria  erant  ad  salutem  ex  justitia,  a 
mandatis  quae  utilia  tantum  erant  ex 
caritate,  XXIII  601 A. 
PRiEDESTINATIO.  Quoad  Deum  et  crea- 
turam.  Praedestinatio,  quae  differt  a 
scientia,  preescientia,  dispositione,  et 
providentia,  XX  381 B',  383 D\  cujus  est 
pars,  512 A',  513  D,  514  D,  515B',  quan- 
tum  ad  Deum  est  propositum  efficax 
salvandi,  et  quanlum  ad  praedestinatum 
est  quasi  missio  ad  finem  salvificam, 
511 C,  D',  512A,  B',  513B',  C,  514B,  C, 
XXIII 176C.  —  Dupliciter  sumitur,  abso- 
lute  et  relative,  XXIII 174  B,  C,  et  sem- 
per  antecessionem  alicujus  ad  id  quod 
vocatur  praedestinatum  importat,  174D, 
cum  tribus  aliis,  175C,  C;  quapropter 
nonnisi  de  futuris  seu  non  exsistentibus 
dicitur,  XX  516 B,  XXIII 174  A',  nec  pro- 
inde  Christo  absolute  competit,  175C, 
sed  tantum  cum  hac  determinatione, 
secundum  quod  homo,  aut  similiter,  173 
D'  et  s.  —  Aliquid  ponit  in  creatura,  in 
qua  dicitur  passiva,  et  in  tempore,  XX 
512D  et  s.,  513B,  C,  514D', '522A'.  In 
Deo,  in  quo  dicitur  activa,  et  in  quo  est 
aliquid  increatum  et  aeternum,  XX  511 
D,  512C,  513C,  514 C,  D',  duo  ponit, 
rationem  praeseientiae  et  rationem  causae, 
518  D',  522  D,  quarum  •  posterior  non 
imponitpraedestinatisnecessitatem,quia 
non  est  tota  causa  salutis,  518D',  nec 
aufert  liberum  arbitrium,  517C,  518C, 
521 C,  prior  autem  quodammodo  infert 
necessitatem,  juxta  Bonaventuram,  quia 
non  potest  cassari,  519A,  sed  melius 
diceretur  scientia  quam  praescientia, 
quia  in  nunc  aeternitatis  semper  praesens 
est,  519C,  521 D',  522 A,  B.  —  Praedesti- 
nationis  ergo  principium  est  propositum 
Dei,  medium  gratia,  finis  aeterna  salus, 


PH/E 


468 


PB.K 


XX  51 2 C,  et  totus  offectus  prsedestina- 
lionis  a  voluntate  Dei  unice  pendet,  22 
C,  nec  a  quoquam  sine  revelalionc  sciri 
potest,  30 IV,  sicul  nec  quisquam  facere 
potest  ut  praedestinetur  ipse  522B',  aut 
alius,  522C.  Numerus  enim  pnudestina- 
torum  ita  est  certus,  XX  516B',  517A, 
519B',  C,  520B',  et  immutabilis,  520C, 
A',  ut  nullus  prsedestinalus  possit  non 
salvari,  517A',  B',  518A  et  s.,  521 D  et 
s.,  vel  prsescitus  non  damnari,  517A', 
C,  520D,  A',  XXIII  64 A',  quse  tamen 
immutabilitas  non  requirit  ut  quis  un- 
quam  cadat  vel  semper  proficiat,  sed 
tantum  ut  finaliter  sit  justus,  505C; 
unde  eligibilius  est  esse  prsedestinatum 
quam  ad  tempus  tantum  justum,  XX 
522A'.  —  Quum  prsedestinatio  respe- 
ctum  dicat  ad  gratiam  et  gloriam,  illi 
tantum  praedestinantur  qui  consequi  va- 
lent  gratiam  et  gloriam,  XX  515C,  unde 
improprieprsedestinaridicunturreprobi, 
516A,  et  diversimode  prsedestinantur 
homines,  515D,  516A,  angeli,515A',  D', 
Beati,  515 C,  D',  et  Christus,  515B',  D', 
cujus  prsedestinatio  exemplar  nostrse  et 
causa  est,  XXIII  176 D,  C,  nec  necessa- 
rio  praeexigebat  nostrse  naturae  lapsum, 
177A'. 

Quoad  ejus  meritum.  In  prsedestina- 
tione  tria  intelliguntur,  seternum  sal- 
vandi  propositum,  temporalis  gratifi- 
catio,  et  perpetua  glorificatio,  XX  532 

B,  quorum  primum  nullatenus  cadit  sub 
merito,  secundum  cadit  sub  merito  se- 
cundum  quid,  tertium  simpliciter,  532 

C.  Et  quoad  seternum  salvandi  proposi- 
tum,  seu  inscriptionem  in  libro  vitse, 
XX  526  D,  nullorum  meritorum,  nec 
prsecedentium  in  alia  vita,  nec  in  ista 
prseexsistentium,  praedestinatio  effectus 
est,  520 C,  D',  523 D,  527  A',  B',  534 D' 
et  s.,  536A  et  s.,  537C,  D,  nec  effectus 
prsescientise  boni  usus  arbitrii,  542C, 
B',  545D',  546D',  547B,  nec  ullam  cau- 
sam  habet  ex  parte  nostra,  537  C,  542 
D',  544 C,  sed  ita  gratuita  est,  ut  prsede- 
stinatus  non   acquirat  jus  ad   regnum 

T.  25"". 


ccelorum  ex  eo  quod  sit  prsedestinatus, 
522D,  nec  injustitise  Deus  arguendus 
esset,  (iiamsi  nullus  essef  onedestina- 
Itis,  525B,  540D.  Praedestinatio  tamen, 
etsi  non  habeat  ex  parte  Dei  ralionem 
motivam  causalem  aut  meritoriam,  XX 
532 B'  et  s.,  534D  et  s.,  536A  et  s.,  539D, 
543D',  rationem  habet  congruilalis  aut 
condecentise,  534D,  et  respectu  glorise, 
ralionem  juslitise  distributivse,  respectu 
autem  gratise,  ralionem  liberalitatis,  536 
D',  et  sub  quodam  vero  sensu  juvari 
polest  meritis  et  precibus  electorum, 
550C.  Cur  vero  sint  electi  et  reprobi, 
causa  est  bonitas  Dei  et  ordo  universi, 
XX  538B,  et  cur  sint  hi  electi  et  hi 
reprohi,  aut  cur  non  omnibus  sequaliter 
prsedestinatio  prsestetur,  534A,  non  est 
alia  causa  nisi  voluntas  Dei,  juxta  Tho- 
mam,  538A',  et  alios,  533C,  539B,  D, 
540B',  541  D;  est  autem  aliqua  alia  cau- 
sa  occulta  et  inscrutabilis,  juxta  Bona- 
venturam,  534C,  538  D',  et  alios,  541 D', 
542 B,  C,  545  C,  quibus  Cartusianus  con- 
sentit,  547  D. 
PR/EDICAMENTA.  Apud  Logicos.  Quatuor, 
secundum  Philosophum,  sunt  genera 
prsedicatorum,  genus,  definitio,  acci- 
dens  et  proprium,  XXIII  170C;  et  qua- 
tuor  sunt  genera  praedicationum  juxta 
Scotistas,  XIX  164  D',  et  juxta  Petrum, 
XX  297 C,  octo,  juxta  Richardum,  298 
A.  Communius,  secundum  Boetium,  di- 
cuntur  esse  decem  rerum  principia 
significantia  ens  reale,  XX  217  A,  B, 
quod  ita  dividitur  in  decem  prsedica- 
menta  differentia  secundum  rem,  quo- 
rum  essentiae  sunt  impermixtse,  409 C, 
XXIII  402C.  Ex  quibus  prsedicamentis 
nullum  addit  supra  ens  quod  dicitur 
esse  prsecipue  actuale,  XIX  372C,  sed 
tria  entitatem  absolutam  designant, 
unum  relativam  dumtaxat,  alia  sex  abso- 
lutam  sub  respectu,  XXIV  180B',  id  est 
relationem  implicantem,  unde  illa  sine 
subjecto  esse  nequeunt,  317  D'.  —  Varia 
variis  de  causis  de  eodem  prsedicari 
possunt,  XXIII  202 B',  et  aliquid  de  ali- 
30 


PRiE 


466 


PR,E 


quo  praedicari  potest  tripliciter,  secun- 
dum  esse  actuale,  secundum  esse  apti- 
tudinale,  et  secundum  utrumque.  371 A', 
sed  diversimode  verificatur  locutio 
quando  aliquod  conjunctum  praedicatur 
de  aliquo  secundum  esse  el  quando  se- 
cundum  fieri,  XIX  538B.  —  Ad  verita- 
tatem  propositionis  requiritur  ut  praedi- 
catum  secundum  se  totum  subjecto 
conveniat,  XXIII  375C,  aut  saltem  ra- 
tione  alicujus  importati  per  subjectum, 
377  D';  quae  enim  praedicantur  de  subje- 
cto,  non  semper  praedicato  applicari 
valent,  XIX  311 B',  quia  ad  propositio- 
num  veritatem  diversa  requiruntur  ut 
subjecto  convenire  possit  praedicatum, 
XXIII  200 G,  202  D.  Quod  toti  non  est 
aptum  convenire  nisi  ratione  partis, 
praedicatur  de  toto  sine  determinatione, 
XXIII  210D,  361 B;  quod  natum  est  con- 
venire  toti  secundum  se  et  non  convenit 
nisi  parti,  cum  determinatione  prsedi- 
candum  est,  210A',  212C.  Praedicata 
quae  nata  sunt  supposito  convenire,  non 
praedicantur  de  eo  simpliciter  ratione 
alicujus  exsistentis  in  eo,  nisi  id  ei  se- 
cundum  se  conveniat,  XXIII  216  B'. 
Quando  subjectum  duplicem  includit 
respectu  praedicati  conceptum,  non  suf- 
ficit  praedicatum  esse  de  intellectu  sub- 
jecti,  XXIII  373A,  sed  requiritur  quod 
ratio  illius  sit  in  se  vera,  373D.  — 
Quantum  ad  modum  significandi,  plus 
habet  de  proprietate  propositio  in  qua 
praedicatur  essentia  de  persona,  quam 
econverso,  quum  praedicatum  se  habeat 
loco  formae,  XIX  300B.  —  Quae  in  uno 
supposito  uniuntur,  necessario  de  se 
invicem  praedicantur,  si  concrete  acci- 
piantur,  XXIII  167 C;  quae  autem  de  se 
invicem  praedicantur,  non  ponunt  in 
numero,  quamvis  formaliter  distinguan- 
tur,  142D. 

In  divinis.  Quidquid  in  creaturis  per- 
fectionis  est,  de  Deo  pra?dicatur  proprie 
per  modum  eminentiae,  quidquid  imper- 
fectionis,  symbolice  seu  metaphorice, 
XIX  294 D',  unde  praedicamentum  in  di- 


vinis  non  proprie  sed  communiter  tan- 
tum  invenitur,  designans  in  Deo  quid- 
quid  se  habetpermodum  prsedicamenti, 
392C,  D,  XX  HOA'.  Quo  speciali  sensu, 
XIX  400 C,  in  divinis  duo  sunt  tantum 
praedicamenta,  substantia  et  relatio,  314 
A',  393 D,  quae  una,  ex  novem  accidentis 
praedicamentis,  Deo  convenire  potest, 
393A,  B,  XX  204C,  quia  omnia  aut  ad- 
dunt,  aut  minuunt,  aut  mutant  respectu 
substantiae,  praeter  relationem,  205  A'; 
sed  dum  in  creaturis  quidquid  non  prae- 
dicatur  de  substantia  praedicatur  de 
accidente,  271 C,  in  divinis  non  ita,  quia 
hic  relatio  non  est  accidens,  ibid.  /  in 
divinis  tamen  ubi  praedicamenta  trans- 
eunt  in  substantiam,  relatio  quodam- 
modo  transit  et  quodammodo  manet, 
203A'. —  Item  in  Deo  duo  dumtaxat 
ponuntur  modi  praedicandi,  substantia- 
liter  et  relative,  XX  143B',  seu,  ut  dicunt 
alii,  tres,  essentialiter,  personaliter, 
notionaliter,  sive  in  quid,  in  quis,  in 
quce,  202C,  quid,  designans  essentiam, 
quis,  personam,  quae,  notionem,  225B. 
—  Item,  quia  ex  decem  praedicamentis,  • 
juxta  quosdam,  tria  tantum  in  se  fun- 
dantur  et  alia  in  his  tribus,  XX  407 C, 
409 A',  in  Deo  tria  tantum  ideam  pro- 
priam  habent,  407  C.  — Est  praedicatio 
per  identitatem,  est  per  inhaerentiam, 
XIX  301 A',  XX  364  D',  et  utraque  repe- 
ritur  in  Deo,  373D,  praedicatio  per  iden- 
titatem  perfectissime,  praedicatio  per 
inhaerentiam  ex  intellectus  nostri  infir- 
mitate,  373  A'.  — Item,  de  divinis  per- 
sonis  quaedam  praedicantur  per  identi- 
tatem,  quaedam  per  denominationem, 
XXIII  181 B,  et  vitandae  sunt  dictiones 
quae  indicant  confusionem  vel  relatio- 
num,  112 C,  vel  proprietatum  essentia- 
lium  aut  personalium,  180B';  nulla  enim 
dictio  personalem  proprietatem  desi- 
gnans  convenit  divinae  essentiae,  181 A', 
quidquid  autem  de  persona  praedicatur, 
quandoque  praedicatur  de  essentia,  quan- 
doque  non,  XIX  311 B,  C,  C,  312 A.  — 
Caute  determinanda  sunt  quae  et  quo- 


PRjE 


16! 


PR/E 


modo  pradicari  possunt  de  Deo  pcr 
accid.Mis,  XX  296A,  297  C,  298C,  299A, 
vel  ex  lempore,  295A',  296  U,  D',  298A, 
A',  XXlll  816C,  seu  do  novo,  XX  297C, 
300 A,  304 C,  quaenam  pnedicari  possunt 
de  personis  et  essentia,  303  A,  de  pro- 
prietalibus,  3G4A,  365A,  quomodo  per- 
sonalia  de  proprietatibus  praedicentur, 
363C,  364A'.  —  Qutedam  verba  de  Deo 
dicla  respectu  creaturae  connolant  alia 
effectum  in  actu,  alia  effectum  in  habi- 
tu,  alia  utrumque,  XXIII  514  A'.  —  Unius 
naturae  proprietates  in  Christo  de  altera 
preedicari  nequeunt  in  abstracto,  XXIII 
180B',  quia  abstracta  praedicantur  ratio- 
ne  formae,  180  C 

PRyEDICATIO.  Pra^dicans  in  mortali  ex  se 
non  mortaliter  peccat,  secundum  Henri- 
cum,  XXV  21  D',  sed  melius  dicendum 
cum  Cartusiano,  22  A',  et  secundum  Tho- 
mam,  mortaliter  semper  illum  peccare 
si  praedicet  in  mortali  notorio,  et  etiam 
si  ex  officio  praelationis  et  non  tanlum 
magisterii,  praedicet  in  mortali  occulto, 
XXIV  530A',  B',  C.  —  An  prsedicator 

■  in  villula  paupercula  et  derelicta  praedi- 
care  renuens,  ut  in  urbe  praedicet  ubi 
laute  pascetur,  peccet  mortaliter,  XXIV 
532B.  —  Quo  sensu  liceat  praedicare  pro 
pecunia,  XXV  47B'.  —  Praedicatoribus 
in  caritate  docentibus  debetur  aureola, 
non  modo  praelatis,sed  quibuslibet,  XXV 
442C,  sive  magistris  in  theologia,  sive 
non,  444D'. 

PR.ELATUS.  Praelationis  duplcx  est  offi- 
cium,  subditos  dirigere  et  coercere, 
XXII  384 D'.  Ilem  duplex  est  praelatio, 
altera  ordinata  ad  regimen,  altera  ad 
dominationem,  XXII  584B',  quarum  pri- 
ma  in  statu  innocentiae  fuisset,  saltem 
quantum  ad  directionem  subditorum, 
584  D',  altera  non  fuisset,  nisi  respectu 
animalium,  584  C.  — Item  triplex  est 
praelationis  modus,  per  excessum,  per 
influxum,  per  imperium,  XXI  513B,  et 
post  diem  judicii  cessabit  praelatio  per 
modum  influentis  et  imperantis,  513  C, 
utpote  jam  non  necessaria,  512  B';  per- 


manebit  autem  praslatio  per  modtim 
excedenlis,  quia  erunl  Beati  alii  aliis 
majores,  513C.  — Ilcm  tria  in  praela- 
tione  allenduntur,  principium,  usus  et 
modus,  quorum  duo  prima  bona  vel 
mala  esse  possunt,  XXII  583 A',  et  du- 
plici  quidem  modo,  586A,  C,  sed  ulti- 
mum  semper  bonum  est,  583  B',  ideo 
simpliciter  omnis  praelatio  est  a  Deo, 
ibid.,  elsi  quidam  praelati  dicantur  non 
esse  a  Deo,  583C.  —  Ad  correctionem 
subditorum  tenetur  praelatus  ex  debito 
justitiae,  XXIV  528 B',  531 A',  etiam  vi 
coaetiva,  529B,  C;  et  sibi  commissus 
est  in  Ecclesia  gladius,  seu  poteslas 
ligandi  et  solvendi  in  foro  judiciali,  518 
D,  et  jurisdictio  jndistincta,  qua  in 
quemlibet  clavibus  uti  potest,  525C.  — 
Quamvis  sint  quodammodo  digniores 
plebe,  praslati  ad  utililatem  subdilorum 
sunt  instituti,  et  sunt  inferiorum  mini- 
stri,  XXI  493 C,  quos  regendo  praemium 
acquirunt  non  modo  accidentale,  ut  vult 
Alexander,  174D',  sed  et  essentiale,  175 

A,  imo  magis  quam  suam  salutem  cu- 
rando,  175B.  —  Praelatis  debetur  obe- 
dientia,  XXII  585D',  etiam  indignis,  586 

B,  dummodo  legitimi  sint  praelali,  586A, 
et  iniqua  non  praecipiant,  586C;  iis  au- 
tem  qui  male  principatum  obtinuerunt, 
non  debetur  obedientia,  586  B,  nec  iis 
qui  ea  exigunt  ad  quae  jus  non  habent, 
586  C  :  praelati  enim  non  debent  praeci- 
cipere  nisi  quae  pertinent  ad  regulam, 
588D,  unde  in  his  quae  certe  mala  sunt, 
nullus  iis  obedire  debet,  524D',  528 B', 
in  dubiis  autem  obedire  tenentur  reli- 
giosi,  526B',  528C,  sicut  et  in  indiffe- 
rentibus,  sed  non  eodem  modo  quam 
saeculares,  524C.  Non  licet  adhaerere 
voluntati  praelati  inferioris  contra  volun- 
tatem  superioris,  XXI  307A'.  —  An  et 
quatenus  praelato  teneatur  obedire  reli- 
giosus,  XXII  588A,  A',  589A,  A'.  An 
praelato  magis  sit  obediendum  quam  epi- 
scopo,  XXII  590A,  A',  591 A',  vel  Papae, 
591  C.  —  Difficillime  ad  subditorum 
obsequia  inclinantur  praelati,  nisi  a  Deo 


PRE 


PKM 


adjuventur,  et  officia  sua  onera  repu- 
tant,  XXI  321 B'.  Perversus  est  praelatus 
qui  in  subditis  aliud  quaerit  quam  Deo 
placere  et  aliis  prodesse,  XXI  321 D.  — 
Praelatus  in  peccato  mortali  indigne  uti- 
tur  officio  suo,  ideo  peccat  aliquid  offi- 
cii  sui  exsequendo,  XXIV  530  C;  ita 
peccat  corripiens  in  mortali,  530 C,  nisi 
per  modum  rogantis  tantum  moneat, 
530  D,  ideo  ante  correptionem  conteri 
debet,  530  A'.  An  et  quomodo  ipsum  a 
suis  corripi  Iiceat,  XXIV  533B  et  s.  — 
Praelato  tria  debentur,  fidelitas,  XXIII 
601 B,  reverentia  et  famulatus,  601 C.  — 
Praelatis  concessum  est  a  jure  ut  sibi 
eligant  confessarios,  XXIV  479 A',  C.  — 
Prselatus  Ecclesiss  suae  bona  triplici  modo 
subripere  potest,  XXIV  400 C,  et  tenetur 
ad  restitulionem,  396 D  et  s.,  413 D';  si 
autem  de  suo  pro  negotiis  Ecclesiae  ex- 
penderit,  illud  repetere  potest,  414A. 
—  An  valeat  juramentum  recusandi  prse- 
lationem,  XXIII  632C.  —  Praelatis  non 
debetur  aureola  nisi  rite  praedicent  aut 
doceant,  XXV  442  C.  Praelatis  superad- 
ditur  angelus  custos  de  ordine  Principa- 
tuum,  XXI  549B.  —  Inter  daemoues  ba- 
betur  praelatio  naturalis,  XXI  356A',  et 
instituta  a  Deo,  356D,  357 B,  358 D,  sed 
in  daemonibus  malitiosa,  quia  ex  malitia 
tam  superiores  imperant,  356B',  358B, 
quam  inferiores  obediunt,  356B',  D', 
non  ex  amore  aut  amicitia,  sed  quasi 
potentioribus  et  pejoribus,  356B',  357A. 
PRjEMIUM  pro  meritis  reddere,  ad  justi- 
tiam  pertinet  distributivam,  XXII  345B, 
346C,  quae  respicit  ad  eequalitatem  pro- 
portionis  seu  geometricam,  345  B,  346 

B.  —  In  Beatis  duplex  est  praemium, 
aliud  essentiale,  babens  pro  objecto  bo- 
num  increatum,  aliud  accidentale,  circa 
bonum  creatum,  XXV  443B'.  Praemium 
essentiale  Beatorum  est  gloria  animae, 
XXV  479  A,  et  tota  beatitudo,  479B,  et 
correspondet  non  difficultati,  sed  affe- 
ctui  voluntatis,  XXIII  500  D',  id  est  habi- 
tui  simul  et  actibus  caritatis  viae,  XX  46 

C,  XXII  369D',  sive  efficientiae  gratiae, 


370 D.  Etsi  cujuslibet  mentis  creatse  ple- 
ne  contentativum  sit,  illi  accidere  potest 
multiplex  praemium  accidentale,  XXI 
506D",  respondens  operis  quantitati, 
XXII  370 A,  quod  augeri  potest  quin  au- 
geatur  essentiale,  XXI  556 C,  D',  557  A, 
B',  C,  XXV  413  D,  B',  et  quod  acciden- 
tale  dicitur,  non  quia  accidens  est,  sed 
quia  non  pertinet  ad  essentiam  beatitu- 
dinis,  443  C;  essentiali  ergo  superaddi- 
tur  non  quasi  insufficienti,  439A,  C,  sed 
ad  cumulum  felicitatis,  439C,  479  A,  B. 

—  Ad  utrumque  praemium  proficiunt 
tripliciter  actus  nostri,  XXII  535C,  D', 
sed  ad  praemium  essentiale  requiritur 
difficultas  ordinationis  medii,  ad  prae- 
mium  accidentale  difficultas  laboris, 
XXV  62 C.  —  An  ad  praemium  sive  sub- 
stantiale  sive  accidentale  conferant  ope- 
rum  dignitas,  XXII  535A,  537  B,  vel 
quantitas  dati,  535 C,  vel  actuum  fre- 
quentia,  535B',  536C,  537B.  —  Praemium 
essentiale  aurea,  id  est  corona,  nuncu- 
patur,  in  signum  victoriae,  XXV  439C, 
regni  et  perfectionis,  439 D;  praemium 
accidentale,  respectu  essentialis,  dicitur 
aureola,  439  A',  quia  prae  essentiali  quasi 
gutta  est  ad  Oceanum,  439B,  477C,  licet 
in  se  aliquid  magni  sit,  439  D'.  Non 
tamen  omne  praemium  accidentale  dici- 
tur  aureola,  sed  illud  tantum  quod  de 
opere  privilegiato  habetur,  XXV  443C. 

—  Actioni  ex  gratia  et  caritate  proce- 
denti,  nullum  par  est  praemium  tempo- 
rale,  XXII  347  D',  ideo  quum  justis  V.  T. 
temporalia  bona  repromittuntur,  intel- 
ligi  debent  spiritualiter,  348 A.  —  An 
aequaliter  meruissent  et  mereantur  ho- 
mines  innocentes  et  lapsi  praemium 
essentiale  aut  accidentale,  XXII 370A,  D. 
An  in  angelis  praemium  praecesserit 
meritum,  XXIII  322C  An  praemium  acci- 
dentale  recipiant  Beati  pro  opere  bono 
quod  in  peccato  mortali  fecerint,  XXV 
444 A.  —  Quomodo  praemium  dicatur 
supra  condignum,  XXIII  323D,  A'. 

PRiEPOSITIVUS,    Parisiensis  cancellarius 
(f  1217).  Nonnullee  ejus  opiniones  alle- 


PR/E 


469 


PR/K 


gantur,  scilicet :  de  distinctione  in  divi- 
uis  secundum  vocem,  intellectum  et 
proprietatem,  XX  373D',  374A;  de  di- 
slinetione  inter  subslantiam,  naturam, 
essentiam  et  pcrsonam,  157 B;  de  di- 
stinctione  personarum,  21315,  214 A;  de 
natura  relationum  in  Deo,200B',  21015', 
227 A,  D,  359B';  de  differentia  inler 
Patrem  et  paternilalem,  206B;  de  mis- 
sione  Spiritus  Sancti  a  se  ipso,  XIX  538 
A;  de  sensu  harum  propositionum  : 
qualis  est  Deus,  talis  est  Petrus,  XX  99 
D',  100A,  Deus  genuit  Deum  qui  est 
Deus  Pater,  XIX  299 B,  300 C,  Pater  et 
Filius  diligunt  se  Spiritu  Sanclo,  XX 
331  C,  336 A;  de  quibusdam  sophismati- 
bus  circa  essentiam  in  Trinitate,  XIX 
309  C,  316  B'.  —  Item  de  angelorum 
creatione  in  gratia,  XXI  286 C,  2S8D', 
336B,  de  eorum  hierarchiis,  477B,  484 
D,  et  missionibus,  526A,  de  eorum  ten- 
tatione,  313A,  et  merito  beatitudinis, 
334D'.  — Item  de  corporibus  glorifica- 
tis,  XXIII  382A',  XXV  300  A';  de  defini- 
tione  gratiae,  XXII  31815',  C,  de  gratia 
praeveniente,  333  D';  de  suffragiis  pro 
defunctis,  XXV  330D',  334A',  336B', 
338 A;  de  pueris  decedentibus  post  exor- 
cismum  sed  ante  Baptismum,  XXIV  165 
C,  167D'.  —  Item  de  synderesi,  XXII 
298B;  deduplici  amore,  concupiscentiae 
scilicet  et  amiciliae,  XXI  278  A';  de  me- 
diis  malis  ad  finem  bonum,  XXII  513A'; 
de  superbia,  XXI  312  A;  de  delectatione 
morosa,  XXII  292  D;  de  tentatione  primi 
hominis,  231 D',  de  his  quae  evenissent 
si  Eva  sola  peccavisset,  436  C,  437  B'; 
de  peccato  quod  unum  est,  quamquam 
voluntas  et  actus  duo  sint,  560  C ;  de 
triplici  corruptione,  scilicet  continuita- 
tis,  fceditatis  ac  puritatis,  et  de  genera- 
tione  in  statu  innocentise,  199 D  et  s.  — 

Item  allegatur  de  hoc  Matthaei,  Nonne  hic 
est  filius  fabri?  XXIII  112A',  C. 

PR/ESCIENTIA  duplex  est,  altera  simplicis 
notitias,  altera  approbationis,  XX  474  B', 
C,  476B.  —  Quomodo  differat  a  pra?de- 
stinatione,  providentia,  disposilione,  XX 


381B',  et  reprobaliono,  381  D'.  —  An  sit 
aeterna  vel  tcmporalis,  XX  474C,  475C. 
Ulrum  sil  causa  rerum,  XX  47415',  475 
B,  476  B',  D',  477B  et  s.,  478A,  C,  D,  C, 
causala  a  rebus,  474C,  476C,  478 15'. 
Quomodo  desinat  adimpleto  praeviso, 
XX  474A'.  —  An  et  quatenus  cum  prae- 
scientia  Dei  remaneat  contingentia  re- 
rum,  XX  481 B'  et  s.,  484D,  485 A',  C, 
486C,  vcl  cum  contingenlia  rerum  infal- 
libilitas  praescientiae,  494B'  et  s.  —  An 
necesse  sit  Deum  praescire  quaj  praescit, 
XX  494D,  495A',  B'.  —  An  ut  praedesti- 
nationis  causa  assignari  possit  praescien- 
tia  meritorum,  XX  534  C,  535D,  536A 
et  s.,  vel  reprobationis  causa  praescientia 
demeritorum,  535C.  —  Quomodo  prae- 
viderit  Deus  casum  et  reparationem 
hominis,  XXIII  328C,  329D',  330D.  Cf. 
Dispositio,  Praedestinatio,  Providentia, 
Reprobatio. 
PR/ESCRIPTIO.  Quae  sit  praescriptio  juris, 
XXIV  407  D,  et  quot  annos  requirat,  407 
A'.  An  tuta  conscientia  ea   uti   liceat, 

XXIV  407 C,  408 A,  A'.  Contra  jus  natu- 
rale  et  divinum  nihil  valet,  sed  contra 
jus  positivum  valere  potest,  XXV  199D, 
dummodo  adsint  tres  conditiones,  199 A'. 
■ —  An  contra  jus  solvendi  decimas  detur 
praescriptio,  XXV  199B'.  —  An  resti- 
tuere  teneatur  qui  se  alienam  rem  pos- 
sidere  deprehendit,  sive  ante  tempus 
praescriptionis,  XXIV  407 C,  sive  post, 
407B',  417C.  —  Quae  sine  peccato  fieri 
nequeunt  nulla  praescriptione  firmantur, 

XXV  198 D;  ideo  invalidum  matrimo- 
nium  praescriptum  non  validatur,  XXV 
198A'  et  s. 

PBjESENTIA  Dei.  Deus  ubique  pra?sens  est, 
XX  435B',  436B,  A',  B',  440D',  et  in 
omnibus  rebus,  434 C,  435D,  437B,  441 

B,  quse  duo  inter  se  differunt,  446  B', 

C,  D',  et  sunt  Dei  quid  proprium,  442 
D',  444 D',  445B,  A',  et  illi  ab  aeterno 
conveniens,  443A,  445C,  C.  Item  ut  ubi- 
que  possit  operari,  necesse  est  eum 
ubique  esse  praesentem,  XX  436D,  439 
C,  440  C.  —  Non  aulem  aequaliter  nec 


PRA 


470 


PRI 


uniformiter  Deus  exsistit  in  rebus,  XX 
447  B,  D,  B',  sed  multis  modis,  441 C, 
449  A,  B',  per  naturam  scilicet,  per  gra- 
tiam,  per  gloriam,  per  unionem  hypo- 
staticam,"442B,  446 A,  per  similitudi- 
nem,  per  charitatem,  per  unionem,  443 
D,  B';  attamen  specialiter  esse  dicitur 
in  omnibus  per  essentiam,  praesentiam, 
et  potentiam,  4,42  A',  C,  443  C,  444 B', 
445D,  446D,  449C.  —  Item  diversis  mo- 
dis  dicitur  Deus  esse  in  se  ipso,  XX  434 
B,  448  C,  in  Beatis,  449  C,  in  damnatis, 
433 D,  441  D,  444  D,  450  A,  in  vilissimis, 
433C,  438C,  441D,  in  loco,  433C,  436 

B,  437 A',  extra  omnem  locum  aut  extra 
mundum,  440B',  441A,  B,  447C,  et  in 
alio  quam  se,  quanquam  non  in  alio 
quam  in  se,  448B.  Multa  sunt  tamen  in 
quibus  vero  quodam  sensu  Deus  esse 
non  dicitur,  XXIII  74  C.  —  Animae  prae- 
sentior  est  Deus  quam  ipsa  sibi,  XIX  216 

C,  XXIII  74 B.  —  Pra?sentia  Dei  per  na- 
turam  cognosci  potest,  non  praesentia 
per  gratiam,  XIX  215D'.  ■ —  Quid  sit  prae- 
sentia  Dei  in  rebus  per  illapsum,  XXIII 
74A,  C,  et  per  circumincessionem,  74 

B,  D,  75  A.  —  Cf.  Deus,  locus,  actio. 
PRjESUMPTIO  interdum  accipitnrpro  abun- 

danti  fiducia,  et  ita,  per  respectum  ad 
divinum  auxilium  non  est  prtesumptio, 
XIX  52A'.  Cogitare  de  misericordia  Dei 
sine  proposito  poenitendi,  boc  praesum- 
ptionis  peccatum  est,  XXII  231 A.  — 
Inter  peccata  in  Spiritum  ponitur,  XXII 
574 B',  C,  quare,  575B.  Alia  non  semper 
praesupponit  peccata,  XXII  578  D. 
PRAXIS.  Scientia  practica,  cujus  finis  est 
actio,  XIX  68  C,  et  quae  practica  dicitur 
ex  operatione  extra  intellectum,  72  D, 
per  se  inferior  est  speculativae,  72C, 
quia  non  est  gratia  sui  sed  gratia  usus, 
68  A,  nec  est  de  necessariis  et  aeternis, 
67C,  sed  de  contingentibus,  72 B,  et  de 
operabilibus  per  nos,  67D'.  Scientiae 
praciicae  dijudicandae  sunt  ex  materia 
et  fine,  secundum  Richardum,  XIX  70 

C,  D,  ex  fine,  secundum  Albertum,  69B, 
et  Henricum,  72 A,  scilicet  exfine  essen- 


tiali,  non  accidentali,  70 A',  non  ex  ob- 
jecto,  ut  tenet  Scotus,  71 A',  D',  sed  po- 
tius  ex  fine  formaliter  et  ex  objccto 
radicaliter,  72C.  —  Praxis  vel  specula- 
tio  sunt  fines  omnium  scientiarum, 
XIX  72  D. 

PRESBYTERI  initioEcdesiae,  Ecclesiam  in 
communi  regebant,  juxta  Hieronymum, 
XXV  35A,  et  idem  erant  ac  episcopi,  34 
D',  contradicente  communiori  opinione, 
34  C,  sed  postea  subjecti  sunt  episcopis, 
34B'.  —  Qua  aetate  recipi  possit  presby- 
teratus,  XXV  56  B.  —  Presbyterae  sic 
dicebantur  non  quasi  sacerdotio  initia- 
tae,  sed  quia  viduae,  XXV  54 A',  B'. 

PRIMOGENITI  sub  lege  naturae  sacerdotio 
fungebantur,  XXIV  77  B,  et  sacrificia 
offerebant,  a  Noe  usque  ad  Aaron,  ibid. 
■ —  Primogenitus  in  Scripturis  dicitur 
ante  quem  nullus  natus  est,  XXV  103A. 

PRIMUM.  In  genere.  In  omni  multitudine 
et  ordine  necesse  est  devenire  ad  unum 
primum  simpliciter,  in  quo  est  status, 
XIX  200  C,  D',  ad  quod  reducuntur  om- 
nia,  et  quod  ad  aliud  non  reducitur,  XXI 
48D',  sed  quod  est  causa  omnium  quse 
sunt  post  se,  XIX  45,  XXII  93C,  id  est 
causa  secundorum,  XXI  52A,  et  men- 
sura  eorum,  XIX  369C,  XXI  133 C,  sal- 
tem  mensura  quidditativa,  141 D',  143C, 
quorum  omnis  processus  ab  illo  per 
similitudinem  quamdam  efficitur,  XIX 
210  B'.  —  In  omni  ordine  mobilium 
oportet  secundos  motores  ordinari  in 
finem  primi  motoris,  XIX  130  D,  quod  in 
genere  suo  nequit  esse  informe,  XXIII 
460  D',  et  quod  quanto  prius  est,  tanto 
fecundius,  XIX  182B.  —  Prima  sunt 
exemplaria  sequentium,  quae  ad  ipso- 
rum  imitationem  facta  sunt,  XX  397  B, 
XXI 124  A'. 

In  Deo.  Necesse  est  omnino  primum 
ens  esse,  XIX  227 D,  dives  per  se  ipsum, 
174A.  Quum  sit  sua  virtus,  habet  virtu- 
tem  simpliciter  infinitam,  XX  576  D';  et 
quum  sit  ex  se  quid  absolutum,  est  per 
se  universorum  mensura,  XXH133B. 
Propter  ipsum  res   omnes   entia   sunt, 


PRI 


471 


PRI 


XXII  117A',  et  ipsum  impossibile  cst 
non  esse,  tam  secundum  rem  quam  sc- 
cundum  intellectum,  XIX  227D.  —  Ha?c 
prima  causa  est  in  omnibus  rebus  prce- 
terquam  commiscealur  eis,  XIX  366B, 
C,  et  quodam  sallem  sensu  eodem  modo 
se  habet  ad  omnia,  XX  447  A'.  Ilem  so- 
lum  primum  ens  est  actus  purus,  et 
omnium  princcps,  ad  quem  lotum  uni- 
versum  sicut  exercitus  ordinatur,  et  a 
quo  omnibus  derivatur  esse  et  vivere, 
quia  celeris  omnibus  causa  est  entitatis 
et  veritatis,  XXI  210A'.  —  Primitas  Pa- 
tris  est  ratio  ejus  fecunditatis,  XIX  470 
C.  An  ex  summa  primitate  Dei  erui 
possit  Trinitatis  notio,  XIX  1S2B.  230B'. 
An  ct  quatenus  dala  sit  Filio  primilas 
Patris,  XIX  33GB,  C.  —  Lex  est  divini- 
tatis  per  prima  reducere  media,  et  per 
media  ultima,  XXV  33C.  —  Cf.  Prius 
in  Deo. 

PRINCEPS.  In  religione  christiana  princi- 
pes  ad  utilitatem  plebis  instituti  sunt, 
nec  sunt  nisi  subditorum  ministri,  XXI 
493C.  Ad  eorum  custodiam  deputatur 
angelus  ex  ordine  Principatuum,  XXI 
549B.  —  An  princeps  temporalis  de  bo- 
nis  subditorum  disponere  valeatad  suum 
arbitrium,  XXIV  407  C,  D',  408  B.  Ad 
restitutionem  tenetur  erga  spoliatos,  si 
latrones  coercere  negligat,  XXIV  400C. 
An  a  principibus  facta  sit  ab  inilio 
dominiorum  et  terrarum  divisio  et  distri- 
butio,  XXIV  408B'. 

PRINCIPALIUS.  Diversorespectuquid  prin- 
cipalius  dici  potest,  XXV  110C,  111 B. 

PRINCIPATUS,  quorum  nomen  commune 
est  bonis  et  malis  angelis,  XXI  486  A', 
medius  sunt  secunda?  hierarchiae  chorus, 
juxta  quosdam,  477 A',  488C,  491 A',  B', 
supremus  tertiae  hierarchia?,  juxla  alios, 
477 C,  495 A',  quibus  consentiendum 
est,  488C.  —  Limitatam  habent  illumi- 
nationis  gratiam  ad  unam  gentem,  XXI 
495A',  quapropter  ipsorum  est  inter  an- 
gelos  interscalarem  reverentiam  edoce- 
re,  477  A',  apud  homines  praeesse  princi- 
pibus  et  prselatis,  491 D',  493B,  singulas 


provincias  regere,  488A,  493A,  848 D, 
XXIV  52"; |$',  regnum  dc  gente  in  gentem 
transferre,  XXI  491 C,  4931).  A',  et  ordi- 
nare  quse  ad  bonuiii  genlium  statum 
requiruntur,  495A'.  Qua1,  directe  spe- 
clanl  ad  bonum  commune,  per  sc  ipsos 
ordimuil,  XXI  495C,  524B',  quce  indire- 
cte,  per  Archangelos  et  Angelos,  495 D', 
524 B',  ct  homines  docent  regere  se  et 
alios,  497 C.  —  Circa  Judam  Machabceum 
leguntur  apparuisse,  XXI  495 C.  —  Posl 
judicium  ab  officio  cessabunt,  XXI  512 
C,  et  sic  dicuntur  evacuandi,  512B,  D'. 
—  Majora  quandoque  dicuntur  nuntiare, 
XXI  527B'. 
PRINCIPIUM.  Extra  Dewn.  Principia  et 
conclusiones  ejusdem  sunt  rationis  et  ad 
eamdem  differentiam  pertinent,  XIX  67 
D',  sed  principia  sunt  objeclum  intelle- 
ctus,  H7C,  saltem  prima  principia, 
XXIII 478D,  conclusiones  vero  objectum 
scientise,  XIX  117  C,  et  quum  notitia 
conclusionum  dependeat  ex  veritate 
principiorum,  61 C,  major  est  certitudo 
117B,principiorumquamconclusionum, 
58B'.  —  Intellectui  possibili  concreati 
sunt  habitus  primorum  principiorum, 
XIX  287C,  et  in  ratione  speculativa 
sunt  innata  demonstrationum  prineipia, 
XXIII  527B',  ex  quibus  procedit  omnis 
scientia,  XIX  58  D,  sive  in  se,  sive  in 
scientia  superiori,  59C,  A'.  —  Principia 
sunt  quantitate  parva,  sed  virtute  maxi- 
ma,  XXI  250 A';  virtus  enim  primi  prin- 
cipii  cujuscumque  generis  se  extendit 
ad  universos  generis  illius  effectus, 
XXIII  229 B',  et  cognitio  principii  causa 
est  cognitionis  omnium  aliorum,  XXV 
398B,  unde  a  superiori  scientia  inferio- 
res  sua  principia  accipiunt,  XXI  250A', 
et  principium  dicitur  principalis  pars 
rei  et  plus  quam  dimidium  ejus,  XXIII 
523 C.  —  Principium  in  intelligibilibus 
est  quasi  finis  in  operabilibus,  XXV  398 
B. — Principiaactionum  nati>ralium  ne- 
cesse  est  ut  sint  naturalia,  XIX  129  D, 
ex  illis  non  sequuntur  naturaliter  nisi 
conclusiones    naturales,    87 D'.   —    An 


PRI 


472 


PRI 


contrariorum,  ut  boni  et  mali,  semper 
ponenda  sint  contraria  principia,  XXI 
42 D',  43 D',  44  A',  53B.  —  Utrum  perfe- 
fectiora  sint,  principia  rerum  an  indi- 
vidua  ex  principiis  orta,  XXI  77D.  — 
Liber  Sex  principiorum  (Gilberti  Porre- 
tani)  allegatur,  XXI 138D,  XXIV  317D'. 
In  Deo.  Tria  seterna  rerum  principia 
posuisse  Platonem,  nempe  primum 
agentem,  materiam,  et  exemplar  seu 
ideas,  asserunt  Albertus,  XXI  89C,  Tho- 
mas,  90C,  et  alii,  90D,  negant  vero  Ul- 
daricus,  90 A,  et  Cartusianus,  90  D.  Cf. 
Plato  quoad  Cosmologiam.  —  Duo  esse 
intrinseca  rerum  principia  dicebat  Ari- 
stoteles,  materiam  et  formam,  et  tertium 
extrinsecum  effectivum,  scilicet  Deum, 
XXI  94C,  D,  sive  primum  principium, 
quod  necesse  estsimplex  esse,  non  com- 
positum,  50D,  quia  in  illo  idem  sunt 
quod  est  etquo  est,  49  A,  quod  proprium 
est  primi  principii,  48C  ;  unde  plura 
non  possunt  esse  prima  principia,  43C, 
49D,  quibusdam  false  denegantibus,  44 

B,  sed  unum  est  tantum  rerum  princi- 
pium  increatum,  42B  et  s.,  quod  sub 
diverso  respectu  principium  est  creatu- 
rarum  ab  aeterno  et  ex  tempore,  XX  292 

C.  Principium  ergo  legitime  in  divinis 
recipitur,  XIX  423D,  XX  284D'  et  s., 
sed  multipliciter  sumitur,  XIX  423B', 
quia  respectu  personarum  ad  invicem, 
dicit  relationem  realem,  XX  286A',  re- 
spectu  personarum  ad  creaturas,  dicit 
relationem  rationis  in  Deo,  et  realem  in 
creaturis,  ibid.;  atque  de  Deo,  respectu 
unius  personae  ad  alteram,  et  respectu 
ad  creaturam,  dicitur  non  univoce,  ut 
volunt  aliqui,  287 D,  288D,  A',  C,  289 
C,  nec  aequivoce,  287  B',  D',  288  A,  C,  D, 
sed  analogice,  287B,  C,  D',  288B,  289A', 
B',  respectu  vero  generationis  et  spira- 
tionis,  dicitur  non  aaquivoce,  288 D',  sed 
univoce,  288C,  vel  univocatione  pro- 
portionis,  juxta  quosdam,  287A,  289B, 
vel  univocatione  generis  aut  speciei, 
juxta  Scotum,  288 D'.  —  Item,  esse  prin- 
cipium  aliquo  modo  prius  competit  Deo 


respectu  divinarum  personarum,  aliquo 
modo  prius  respectu  creaturarum,  XX 
290A,  C,  D'.  Principium  enim  non  pro- 
prie  prioritatem  significat,  sed  origi- 
nem,  XX  285D',  286C,  et  communius 
sumitur  quam  causa,  285  C,  ideo  nihil 
continet  quod  repugnet  simplicitati  aut 
sequalitati  divinae,  286  B  et  s.  Itaque  per- 
sonae  in  divinis  competit  esse  princi- 
pium,  XIX  246A',  B',  249B,  eo  sensu 
quod  Pater  sit  principium  generationis 
et  spirationis,  Filius  principium  spira- 
tionis,  non  generationis,  Spiritus  San- 
ctus  neutro  modo  principium,  470C,  et 
Pater  principium  sine  principio,  XX  284 

B,  D,  Filius  principium  de  principio,  284 
A',  Spiritus  Sanctus  principium  de  utro- 
que,  284  B';  unde  in  Patre  et  Filio  prin- 
cipium  dicitur  notionaliter,  284 D,  A',  in 
Spiritu  Sancto  essentialiter,  et  supponit 
pro  ipsa  Spiritus  Sancti  persona,  284B', 
et  principium  essentialiter  sumptum 
quodam  modo  prius  est  principio  notio- 
naliter  sumpto,  quodam  modo  posterius, 
290D'.  —  Pater  licet  sit  principium  Filii 
secundumoriginem,XIX423D,B',  Filius 
non  debet  dici  principiatus,  423D.  — 
Pater  et  Filius  sunt  unum  principium 
Spiritus  Sancti,  XIX  469A,  B,  470C,  475 

C,  et  una  eademque  numero  est  pro- 
prietas  qua  Pater  et  Filius  dicuntur 
principium  Spiritus  Sancti,  XX  291 C, 
A',  quidquid  contra  arguat  ^Egidius,  291 
D'.  —  Nominibus  quee  in  divinis  impor- 
tant  rationcm  principii  erga  nos,  jungi 
possunt  pronomina  meus,  noster,  XX 
82A  et  s. 

PRISCIANUS,  Caesariensis,  Latinus  gram- 
maticus  (vi°  ssec),  allegatur  de  signi- 
ficatione  adjectivi  idem  in  supposito, 
XIX  298D,  de  nominibus  rebus  imposi- 
tis,  XX  145  B,  et  de  verbis  quee  in  voce 
activa  significant  passionem  et  econtra- 
rio,  XXIII  37C. 

PRIUS.  Extra  Deum.  Unumquodque  dici- 
tur  illud  esse  simpliciter  quod  est  per 
prius,  XXII  328C,  et  prius  secundum 
ordinem  natura?  reducitur  ad  ordinem 


PRl 


473 


PRO 


causao  ct  causati,  XXIV  452A;  sed  quum 
in  causis  accidat  ideni  sub  diverso  re- 
spectu  siniul  causam  esse  et  causatum, 
452B,  ideo  nascitur  prius  el  poslerius, 
452C  et  s.  —  Prius  autem  et  postcrius 
quatuor  modis  dici  possunt,  XIX  523C, 
XXI  137  C,  sed  proprie  sunt  differentiao 
temporis,  137D',  nec  esse  possunt  nisi 
in  tempore,  et  tempore  exsistente,  82  C, 
nec  in  tempore  nisi  propter  prius  et 
posterius  in  motu,  147 C,  nec  in  mensu- 
rante  nisi  quia  in  mensurato,  ibid.4  unde 
in  motu  primi  mobilis  sunt,  128D.  An 
sint  in  eevo,  XIX  372  B,  C,  affirmant 
quidam,  XXI  126 D',  144C,  148C,  149C, 
sed  negant  plerique,  127B,  D',  144B, 
145A,  D',  etsi  possint  ei  conjugi,  128A, 
quod  in  aeternilate  nunquam  fieri  potest, 
128A. — Alia  est  negatio  de  prioribus, 
alia  de  posterioribus,  XX  264 B.  —  An 
prius  et  posterius  esse  possint  sine  no- 
vitate,  XXI  144D,  146A,  148D.  —  In 
universo  ordo  is  est  quod  semper  poste- 
rius  mediante  priore  producatur,  XXI 
246  D'. 

In  Deo.  In  Trinitate  quamvis  infirmi- 
tas  ingenii  humani  imaginetur  instantia 
prioritatis  et  posterioritatis.  XIX  474A, 
nihil  revera  est  prius  aut  posterius,  474 
A,  479B',  483D',  485C,  488B',  547C, 
XX  284 D',  XXV  354 B',  saltem  prioritate 
temporis  aut  causalitatis,  sed  tantum 
prioritate  originis  et  auctoritatis,  XIX 
480 D',  487  D,  C;  sed  quoad  modum  no- 
strum  intelligendi,  est  ordo  prioris  et 
posterioris  non  tantum  inter  relativa, 
485  D',  sed  etiam  inter  absoluta,  488 A. 
PRIVATIO  juxta  quosdam  dividitur  in  pri- 
vatum  esse  et  in  privari,  XXII 540 C,  D,  et 
juxta  alios  in  privationem  actus  tantum, 
et  actus  et  potentiae,  XIX  507  A',  et  etiam 
tripliciter  secundum  alios  dicitur,  XX 
266A'.  Differt  a  negatione,  quia  neces- 
sario  requirit  subjectum,  XXII  475  D',  et 
quantum  in  se  est  non  recipit  magis  et 
minus,  429C,  C,  nec  semper  dicit  im- 
perfectionem,  XX  266B',  et  quamvis  in 
se  nihil  sit,  est  tamen  ens  rationis,  631 


C,  D,  ct  quantum  ad  ordinationem  et 
non  impedilioncm  subjicitur  providen- 
tisB,  631) \\.  —  An  privatio  possit  esse 
principium  distinguendi  et  innotescendi, 
XX  270C,  et  quomodo  inter  privative 
opposita  exstare  possit  medium,  XXII 
539C,  540C,  D.  —  Materia  secundum  se 
sine  privatione  non  subjicitur  mutalioni, 
sed  privatio  nihil  numero  addit  super 
materiam  nisi  rationem  informitalis  for- 
mabilis.  XXI  94B',  et  non  differt  a  ma- 
teria  vel  a  forma,  sive  nominet  appeti- 
tum  formae  cum  ejus  carentia,  sive 
essentiam  formae  prout  est  potentialiter 
in  materia,  94D.  —  Privatio  in  quantum 
est  habitualis  inchoatio  formarum  in 
materia,  ideam  in  Deo  habet,  XX  412B, 
in  quantum  est  pura  habitus  negatio, 
non  habet  ideam  propriam,  sed  solum 
in  suo  opposito,  412  C.  —  Pri vatio,  quum 
designet  indigentiam  non  habiti,  XIX 
507B',  cum  aptitudine  habendi  illud, 
506  A',  et  relinquat  subjectum  cum 
aptitudine  sine  actu,  XX  264 C,  in  divi- 
nis  locum  non  habet,  XIX  366D',  506A', 
507B',  XX  264C,  558A',  576C. 

PRIVILEGIUM  meretur  amittere,  qui  con- 
cessa  sibi  potestate  abutitur,  XXV  14  A. 
Cf.  Confessarius. 

PROCESSIO.  Processionis  duplex  est  mo- 
dus,  alter  in  similitudinem  speciei,  qui 
semper  terminatur  in  idem  specie,  XXV 
196A',  alter  in  dissimili  specie,  qui  quo- 
tiescumque  iteretur,  aliam  semper  spe- 
ciem  causat,  196B'.  —  Omnis  processus 
secundorum  a  primo,  per  similitudinem 
quamdam  efficitur,  XIX  210B'. 

Processiones  Dei  ad  intra,  olim  occul- 
tae,  et  a  Filio  revelatae,  XIX  45,  quae 
distinguuntur  ac  nominantur  secundum 
diversas  rationes  attributorum,  XX  313 
B',  et  fluvio  comparantur  propter  peren- 
nitatem,  XIX  46,  causa  sunt  et  ratio  sive 
temporalis  processus  creaturarum,  45, 
ad  extra,  436C,  per  dona  naturae,  519A', 
B',  520 D,  sive  reditus  earum  ad  Deum, 
519  A',  per  dona  graliae,  519 A',  B',  520 

D,  546C.  Sicut  ergo  in  processione  crea- 


PRO 


475 


PRO 


ex  amore,  440C,  D';  unde  processio  ob 
defectum  alterius  vocabuli,  et  emana- 
tionem  Sancti  Spiritus  significat  et 
proprietatem  ejus,  XX  86A,  et-  sic  pro- 
cedendo  accipit  Spiritus  Sanctus  et  quod 
Deus  sit  et  quod  donum,  86B. 

Sancti  Spiritus  processio  a  Filio,  mul- 
tipliciter  probata,  XIX  459 D,  B',  460C, 
461 A,  C,  462A,  A',  C,  et  necessaria, 
472B',  a  Graecis  negata,  456A,  458A,  C, 
D',  460  B,  461 C,  462B,  et  a  Latinis  pro- 
fessa,  458A,  C,  et  symbolo  inserta,  458 
C,  459B,  in  Scripturis  continetur,  461 
A',  quoad  sensum,  461 B',  etsi  non  expli- 
cite,  461 A'.  Et  quia  processio  duplex  est, 
alia  localis,  ab  uno  in  alium,  altera  cau- 
salis,  unius  ex  alio,  XIX  457 D',  458C, 
juxta  hanc  duplicem  intelligentiam  dici- 
tur  Spiritus  Sanctus  procedere  aut  non 
procedere  a  Filio,  458A,  C. 

Quamvis  sit  ordo  in  processionibus 
divinis,  XIX  479A,  B',  483C,  D,  nihil 
tamen  est  in  illis  perprius  autposterius 
secundum  rem,  485C,  487D,  C,  quum 
tam  absoluta  quam  relativa  simul  sint 
tempore,  natura  et  intellectu,  485C, 
486 A;  sed  quoad  modum  nostrum  intel- 
ligendi,  generatio  Filii  est  prior  proces- 
sione  Spiritus  Sancti,  485B',  tum  quia 
Filius  principium  est  Spiritus,  485C, 
tum  quia  actus  intellectus  praecedit 
actum  voluntatis,  485B',  486C,  B',  488 
B.  —  Item,  quamvis  a  Deo  per  modum 
voluntatis  procedant  Spiritus  Sanctus  et 
creaturae,  XIX  436C,  tamen  aliter  et  ali- 
ter,  437 C,  A'.  Processio  enim  ab  uno  in 
alium  duplex  est,  nempe  in  alium  ut 
objectum,  et  sic  est  aeterna  processio 
Spiritus  Sancti,  XIX  511 A',  512D',  513 
D',  vel  in  alium  ut  subjectum  in  quo 
recipitur,  511 A',  516B,  et  sic  est  pro- 
cessio  Trinitatis  in  creaturas,  qua  eis 
communicatur  similitudo  et  communis 
influentia  Dei,  5HD',  512D.  Sic  etiam 
est  processio  temporalis  Sancti  Spiritus 
in  animas  per  dona  gratiae  gratum  fa- 
cientis,  XIX  512A,  B,  C.  Haec  processio, 
quae  multiplex  est,  XIX  524B,   dicitur 


temporalis  ratione  ejus  in  quem  proce- 
dit,  511 B',  513 D',  514B,  quia  ex  ea  con- 
surgitnova  relatio  creaturae  ad  Deum, 
512B,  C,  513B,  D,  D',  517B,  et  commu- 
nis  esse  potest  Filio  et  Spiritui  Sancto, 
512B,  B',  sed  appropriatur  Spiritui  San- 
cto,  quia  magis  convenit  proprio  ejus, 
quod  est  donum  amoris,  512C,  513D,  B'. 
Est  etiam  realiter  una  cum  processione 
ejus  aeterna  quantum  ad  principium  et 
quo  sunt,  XIX  514B',  515B,  B',  516A, 
sicut  unum  sunt  essentialiter  in  sole 
lucere  et  illuminare,  515  C,  item  quan- 
tum  ad  modum  procedendi,  515D,  B',  a 
quantum  ad  procedentem,  ibid. ;  sed 
differt  ratione  a  processione  aeterna 
quantum  ad  terminos  ad  quos,  514C, 
515C,  516B,  scilicet  terminos  coordina- 
tos,  515  A',  D',  nec  ponit  in  numerum 
cum  processione  aeterna,  515C,  517B', 
nisi  ut  res  rationis,  517C ;  dicitur  tamen 
temporalis  simpliciter,  licet  includat 
aliquid  aeternum  et  aliquid  temporale, 
516D,  517C,  D.  Non  est  simpliciter  pro- 
cessio  alicujus  doni  creati  in  animam, 
sed  ipsius  Sancti  Spiritus,  XIX  518C, 
519A,  B,  qui  per  se  illabitur  in  creatu- 
ras  quasi  motor  director,  516C,  C,  520 
A',  et  objectum  fruitionis,  519B,  C,  sive 
imperfecte  in  terra  per  dona  gratise, 
sive  perfecte  in  coelo  per  dona  gloriae, 
519 C,  et  sic  fit  ad  rationales  creaturas 
tantum,  520  B'.  In  processione  Sancti 
Spiritus  dantur  prius,  sub  diverso  respe- 
ctu,  et  Sanctus  Spiritus  et  dona  ipsius, 
XIX  523A'.  —  Non  nisi  improprie  dici- 
tur  persona  a  semetipsa  procedere,  XIX 
544  B. 

PROCLUS  Platonicus  (412-485),  «  inter  Pla- 
tonicos  summus  »,  XXII  71 B,  «  qui  to- 
tam  magistri  sui  Platonis  mentem  in 
Elementatione  sua  theologica  expressit 
atque  redegit  »,  XXI  90A',  «  ex  cujus 
libro  extractus  fuit  liber  de  Causis  », 
XIX  389D',  390A,  allegatur  de  Deo,  de 

.    anima  et  de  creatione. 

Deum,   seu    causam    primam,   quam 
Autobonum  seu  per  se  bonum  vocat,  XX 


PRO 


474 


PRO 


turarum  duplex  est  principium,  natura 
et  volunlas  creanlis,  XIX  436 C,  ila  in 

processionibus  ad  intra  duplex  est  ema- 
natio,  altera  per  moduin  natime,  quaj 
est  Filii,  allcra  per  niodum  voluntatis, 
quaj  est  Spiritus  Sancti,  436 D',  441 C, 
simul  concurrentibus  natura,  intelleclu 
et  voluntate,  443A'.  — ■  Contra  haec  Du- 
randus  asserens  processiones  divinas  ex 
intrinseca  fecunditate  naturse  procedere, 
non  per  actus  intelligendi  et  volendi, 
XIX  446A,  et  Filium  ac  Spiritum  San- 
ctum  per  modum  intellectus  et  volunta- 
tis  metaphorice  tantum  a  Patre  proce- 
dere,  446D',  acriter  redarguitur,  447B' 
et  s.  Nomen  enim  processio  proprie  si- 
gnificat  motum  progressivuin,  XIX  S04 
D',  et  inde  translatum  est  ad  significan- 
dum  omnem  motum  ex  uno  in  alium, 
505A,  quod  proprie  competit  creaturis, 
504  B,  et  postremo  emanationem  qua 
aliquid  est  ab  alio  ut  a  suo  principio, 
505A,  et  sic  dicitur  de  divinis,  ibid.  In 
quantum  autem  dicit  esse  ab  alio,  com- 
mune  est  Filio  et  Spiritui  Sancto,  XIX 
504  C,  505B';  sed  prout  dicit  quemdam 
motum  in  amatum,  505A',  B',  et  ob  alias 
causas,  appropriatur  emanationi  Spiritus 
Sancti,  504A',  505B,  D,  B',  D',  seu  spi- 
rationi,  504D',  505D',  emanatione  Filii 
recipiente  nomen  generationis,  504C, 
505A',  C,  D'. 

Processio  Spiritus  Sancti  a  generatio- 
ne  Filii  multipliciter  distinguitur,  XIX 
493A,  nec  generatio  ullatenus  vocari 
potest,  438C,  C,  495B',  et  ab  omni  ge- 
neratione  realiter  differt,  sive  quia  gene- 
ratio  est  ab  uno,  processio  a  duobus, 
493B,  B',  494C,  496D,  497C,  sive  quia 
generatio  fit  per  modum  intellectus,  pro- 
cessio  per  modum  voluntatis.  493 D', 
494A',  497  C,  499D,  500A,  sive  quia 
per  generationem  ex  propria  ratione 
communicatur  natura,  per  processio- 
nem  non,  494A,  503B,  C,  sive  propter 
terminos,  personas  scilicet  procedentes, 
496C,  497  A,  D',  499C,  vel  supposita, 
498  A',    sive  quia '  generare  et   spirare 


dislinguiinturse  ipsisquum  sinl  queedam 
prima  et  simplicia,  502 C,  prima  distin- 
guentia  ipsas  personas,  494 D,  496B,  et 
propter  infinilatem  divinoe  naturae,  496 
A',  499B'.  —  Item  processio  dici  non 
valet  generatio,  quia  non  procedit  per 
modum  similitudinis,  XIX  495B',  D', 
502D'.  Proccssio  enim  secundum  intelle- 
etum  fit  secundum  ralionem  similitudi- 
nis,  XIX  495C,  quia  intellectus  in  actu 
est  per  hoc  quod  est  in  ipso  similitudo 
rei,  495  B',  ideo  terminus  ejus  dicitur 
Filius,  495 C;  processio  secundumvolun- 
tatem  est  secundum  rationem  motus, 
ibid.,  quia  voluntas  in  actu  est  per  hoc 
quod  inclinationem  habet  ad  rem,  495 
B',  ideo  terminus  ejus  dicitur  Spiritus, 
495  C.  — Item  alia  est  processio  ab  uno, 
quse  fit  per  intellectum,  XIX  494C,  alia 
a  duobus,  quee  fit  per  voluntatem, 
494  D'. 

In  divinis  non  possunt  esse  plures 
processiones  quam  duee,  XIX  190B'  et 
s.,  192A',  448D,  D',  449C,  495A,  nec 
plures  processiones  immediatee,  191 B', 
nec  una  mediata  tantum,  191 C,  sed  una 
immediata,  et  una  immcdiata  simul  et 
mediata,  191 D';  et  utramque  intelligere 
melius  non  valemus  quam  per  ea  quee 
sunt  in  mente  nostra,  506B.  Sicut  enim 
in  actibus  exterioribus  est  processio  ad 
extra,  sic  in  actibus  intellectus  est  pro- 
cessio  ad  intra,  XIX  180B,  quee  est  con- 
ceptio  rei  intellectce,  seu  verbum  cordis, 
180C.  Processio  autem  Sancti  Spiritus 
minus  cognoscibilis  est  quam  processio 
Filii,  XIX  435 A,  ideo  philosophis  non 
innotuit,  435 B.  Differt  ab  omni  datione, 
missione  et  apparitione  Sancti  Spiritus, 
XIX  524 D,  536 D',  et  fit  per  modum 
amoris,  435  B,  A',  et  voluntatis  sicut  pro- 
cessio  Filii,  per  modum  naturse  et  intel- 
Iectus,  435B',  et  includit  in  se  quidquid 
est  voluntatis,  sicut  processioFilii  quid- 
quid  est  intellectus,  435C.  Sed  quam- 
vis  procedat  Spiritus  Sanctus  per  mo- 
dum  amoris,  XIX  436B',  437B',  aliud 
est  procedere  ut  ainor.  aliud  procedere 


PRO 


476 


PRO 


139 B,  propriedicitnonessedefinibilem, 
133 B',  et  ejus  attributa  in  re  non  distin- 
gui,  sed  unum  omnino  consistere,  XIX 
175C,  infinitum  magis  quam  plurifica- 
tum,  268 A',  XX  563A';  item,  ex  illa 
unitate  et  simplicitate,  non  indigere 
Deum  aliis,  XIX  404 D',  sed,  quia  causa 
prima,  plus  influere  in  omnem  effectum 
cujnscumque  causae  secundae  quam  ipsa 
causa  secunda,  XXI  241 B,  et,  quia  prin- 
cipium  productivum,  meliorem  esse  et 
perfectiorem  omni  producto,  XX  124A, 
incomparabiliterque  elevari  supra  uni- 
versam  catenam  deorum,  nec  ab  illis 
capi  posse,  XXV  425D. 

Animam  rationalem  corpori  dicit  uni- 
tam  mediante  spirituali  materia,  quam 
schema  appellat,  XXI  203D,  A',  et  incor- 
poream  demonstrat  ex  sua  conversionis 
capacitate  ad  se  ipsam,  quee  nulli  orga- 
nicae  potentiae  sed  soli  intellectuali  na- 
turee  convenire  potest,  XIX  251 C,  XXII 
131 B',  unde  ejus  simplicitatem  educit, 
XX  20  B,  et  immortalitatem,  quum  nul- 
lum  simplex  relinquat  se  ipsum,  XIX 
384B'.  Nobilissimis  animis animata dicit 
corpora  ccelestia,  XXI  416A,  522A. 

De  creatione  plura  ejus  allegantur 
theoremata,  sicut :  esse  est  prima  rerum 
creatarum,  XIX  389  C,  D',  390  A  ;  omnis 
processus  secundorum  a  primo  per  si- 
militudinem  quamdam  efficitur,  210B', 
XX  406 D',  XXI  59 C,  XXII  142  D';  omne 
causatum  manet  in  sua  causa,  et  proce- 
dit  ab  ea  et  convertitur  ad  ipsam,  XX 
661 B  ;  omnis  multitudo  procedit  ab  uno, 
XIX  200D',  386B',  et  participat  aliqua- 
liter  uno,  147  D,  XXI  89B'.  Item  totum 
universum  a  Deo  dicit  factum  ab  eeterno, 
XIX  386B',  XXI  93B',  et  indesinenter 
procedere,  101 A',  B',  et  quod  primor- 
dialis  causa  dat  omnibus  unam  ideam, 
XX403D',  et  omne  esse  superius  esse 
supra  aeternitatem  aut  in  seternitate  aut 
post  aeternitatem,  XXI  126 B.  Item  in 
omni  ente  participato  particulariter  sub- 
sistente  docet  inveniri  materiam,  XXI 
185C,  quam,  etsi  sit  non  ens  et  pura 


potentia,  XIX  368 C,  XXII  71 B,  bonum 
tamen  vocat,  quia  ad  bonum,  scilicetad 
formam,  ordinatur,  XIX  368C,  de  cujus 
productione  a  Deo  et  de  similibus  disse- 
rit,  XXI  90  A'  et  s  ,  91 A,  C.  Totum  mun- 
dum  sensibilem  credit  unum  esse  animal 
intellectnale,  XX  442A.  Qusedam  corpora 
dicit  deificata,  XXI  158C.  Totalitatem 
triplicem  essedocet,  scilicetex  partibus, 
in  parte  et  ante  partes,  XIX  405  A. 

PROCURATOR  ad  exercitium  sui  officii 
rectuin  debet  a  domino  recognosci,  XXV 
40B';  ideo  per  revocatum  procuratorem 
acta  sui  officii  nulla  sunt,  40D,  per  su- 
spensum  autem,  valida,  ibicl. 

PRODUCTIO.  Triplex  est  modus  productio- 
nis,  generatio,  factio  et  creatio,  XXI  55 
D.  —  In  creatis  tantum,  non  in  divinis 
personis,  verum  est  effatum  quod  prin- 
cipium  productivum  perfectius  sit  ipso 
producto,  XX  124A.  Productum  enim 
non  necessario  sequitur  dependentia  et 
inferioritas,  XIX  179  C,  186C,  sed  suf- 
ficit  in  producente  prioritas  originis, 
188D'.  Item,  ad  rationem  productionis 
non  requiritur  substantialis  distinctio 
inter  producentem  et  productum,  sed 
sufficit  distinctio  personalis,  XX  290A'; 
imo,  substantialis  identitas  producti 
cum  producente,  perfectionem  produ- 
ctionis  non  minuit,  sed  perficit,  290C  : 
unde  aliud  est  producere  de  se,  sicut 
Pater,  unus  in  Trinitate  producens  non 
productus,  XIX  200 C,  C,  Filium  produ- 
cit,  aliud  producere  ex  nihilo,  sicut  Deus 
creaturas  producit,  XX  287 A',  288A';  et 
prima  productio,  id  est  personarum  in 
divinis,  causa  est  et  ratio  productionis 
creaturarum,  289 C,  290A.  —  In  produ- 
ctione  rerum,  secundum  modum  conci- 
piendi  nostrum,  aliud  est  intellectui 
divino  tribuendum,  aliud  sapientia?,  po- 
tentiae  et  voluntati  Dei,  XX  388B,  609 A, 
D',  6I2A,  et  aliud  bonitati,  605C.  — 
Item,  ad  productionis  effectum  aliter  et 
aliler  concurrunt  causa  prima  ei  causae 
secundae,  XX  488B,  610B,*D',  612B'. 

PROFUNDITATE    COELORUM    (Liber    de) 


PRO 


477 


PRO 


allegatur  do  aquis  super  ccelos,  et  hos 
solidos,  consistentibus,  XXII  50A',  et  de 
motu  aniinarum  in  patria  per  compara- 
lionem  ad  cclerrimum  primi  mobilis 
motum,  XXV  298C,  D. 

PROIIIBITIO  quo  a  cohibitione  differat, 
XXIII  643A.  —  Alia  est  irritans,  quae  im- 
pedil  faciendum  et  dirimit  factum,  alia 
prohibens,  quae  impedit  lantum  facien- 
dum,  XXV  119C.  —  Prohibuit  lex  vetus 
actus  concupiscentiarum  internos,  XXIII 
639 D',  643D,  etsi  non  cohibuerit,  639D', 
643  G. 

PROLES  dicitur  bonum  matrimonii,  XXV 
HOB,  D,  I)',  imo  sub  quodam  respectu 
bonum  principalius,  110C,  111 A',  matri- 
monium  enim  et  actum  ejus  honestum 
facit,  111 A',  quia  copula  conjugalis  ad 
procreandam  prolem  exercita,  omni  cul- 
pa  caret,  111 B',  C.  —  An  et  quomodo 
proles  sequatur  ventrem,  vel  potius  pa- 
tris  conditionem,  XXV  155B. 

PROMISSIO  nuda  non  plene  obligat,  XXV 
164  B',  sed  ut  plenam  obligationem  in- 
ducat,  tria  requirit,  164C. 

PRONOMINA  meus,  noster,  quandonam 
divinis  nominibus  jungi  valeant,  XX  82 
A,  C,  84  D.  —  Pronomina  masculina 
non  prsedicantur  nisi  de  re  perfecta  sub- 
sistente,  neutra  tam  de  re  subsistente 
quam  non  subsistente  dici  possunt, 
XXIII 156  C. 

PROPASSIO  dicitur  passio  imperfeeta,  id 
est  inchoata  in  appetitu  sensitivo,  sed 
non  ulterius  se  extendens,  XXUI  282A', 
283  B',  289  C. 

PROPHETIA.  Prophetiae  donum,  cujus  illu- 
minationes  simul  ac  subito  infunduntur, 
XXI  262C,  et  per  tertium  ccelum  desi- 
gnantur,  XXII  251 C,  ad  Filium  refertur 
seu  ad  Sapientiam  increatam,  XIX  550 
D,  et  Prophetis  non  datur  nisi  in  statu 
continentiae,  XXV  447  A'.  Illud  accipie- 
bant  Prophetae  per  ministerium  angelo- 
rum,  XIX  62A,  88D,  XXII  347C,  in  vi 
imaginativa  et  intellectiva,  XIX  62A,  et 
se  divinitus  inspiratos  sciebant,  62B, 
non  amissa  tamen  fide,  XXIII  421 D  et 


s. ;  el  inter  prophelias  emincbant  illae 
qua>  in  vigilia  fiebant  cum  manifesta 
angeli  apparitione,  XXV  421 C.  —  Pro- 
pter  divinam  pra>sciontiam,  cerun  et 
infallibiles  sunt  prophetia?  etiam  de  con- 
tingentibus  et  incerlis,  XX  495A,  et 
semper,  etiam  comminatoriae,  complen- 
tur  secundum  aliqucm  sonsum,  XXV 
354  B. 
PROPOSITIO.  Extra  divina.  Quatuor  sunt 
propositionum  genera,  quidditativum, 
denominativum,  identicum,  essentiale, 
XIX  164 D',  et  in  omni  genere  quibusdam 
regulis  subjici  debet  quaevis  propositio 
ut  sit  vera,  300C,  B',  D',  311 B',  quia  ad 
veritatem  propositionis  non  sufficit  re- 
alis  terminorum  identitas,  316  D.  In 
propositione  subjectum  est  quasi  pars 
materialis,  et  praedicatum  est  pars  for- 
malis,  XX  554 B,  C.  —  Qua?  sit  propositio 
per  se  nota,  XIX  222 B,  B',  226 C,  D',  227 
B,  et  quotuplex,  222  C;  negari  nequit 
directe,  224  B,  et  quilibet  eam  auditam 
mox  approbat,  224  D,  sed  potest  aliunde, 
id  est  indirecte,  probari  et  demonstrari, 
227A.  —  In  omni  propositione  condi- 
tionali,  si  antecedens  est  necessarium, 
est  et  consequens,  XX  481 A',  et  quum 
in  antecedente  ponituraliquid  pertinens 
ad  actum  animee,  consequens  accipien- 
dum  est  non  secundum  quod  est  in 
anima,  483B.  ■ —  An  enuntiabiles  propo- 
sitiones  sint  ab  aeterno,  XIX  356B'.  An 
et  quomodo  teneatur  propositio  opposita 
includens,  XIX  466  D',  467  A,  B.  —  ln 
propositione  reduplicatio  in  subjectum 
vel  in  praedicatum  cadere  potest,  XIX 
471 B',  474 A'.  Quoad  modum  significan- 
di,  plus  habet  de  proprietate  propositio 
in  qua  praedicatur  essentia  de  persona 
quam  econverso,  XIX  300B.  —  Quid 
sentiendum  de  his  propositionibus  : 
Quaecumque  sunt  eadem  uni  et  eidem, 
sunt  eadem  inter  se,  XIX  187  A,  XX  358 
D;  Quae  realiter  idem  sunt,  uno  suppo- 
sito,  supponitur  aliud,  XX  356 B',  mul- 
tiplicato  uno,  multiplicatur  alterum, 
356 D,  362B';  Caliditas  calefacit,  364A; 


PRO 


478 


PRO 


Arbor  floret  floribus,  337D' ;  Socrates 
curret  si  est  praescitum  a  Deo,  481 R'  et 
s. ;  Praedestinatus  potest  damnari  aut 
praescitus  salvari,  517  A',  C,  518A,  521 
D;  Quod  semel  est  verum,  semper  est 
verum,  496C,  552 A,  G,  553  R,  A';  Natura 
semper  in  se  curva  est,  XXI  272A',  275 
D';  Cessante  causa,  cessat  effectus,  XXII 
560A',  562R;  Necessario  est  corruptibile 
quod  est  palpabile,  XXV  286 A;  Mala 
esse  aut  fieri  bonum  est,  XX  632D. 

In  divinis.  An  et  quatenus  necessa- 
riae  sint  propositiones  istae :  Deus  vult, 
Deus  amat  se,  Deus  spirat,  XIX  443D, 
444  C. 

An  et  qualenus  verae  sint  istee  propo- 
sitiones  :  Deus  genuit  Deum,  XIX  296C, 
297A',  C,  300D;  Deus  genuit  se  Deum, 
Deus  genuit  alium  Deum,  297  D',  298  C, 
A',  R',  D',  300R',  D',  301 R;  Deus  genuit 
Deitatem,  300A;  Deus  genuit  Deum  qui 
est  Deus  Pater,  299  A,  R';  Deus  genuit 
Deum  qui  non  est  Deus  Pater,  299D,  A'.  . 
Unus  Deus  est  tres  personae,  Unus  Deus 
est  Trinitas,  Deus  est  Trinilas,  XIX  299 
D' ;  Divina  essentia  est  tres  personse, 
300  A.  Deus  distinguitur  a  Deo,  XIX  301 
B.  Deus  est  Pater  et  Filius  et  Spiritus 
Sanctus,  XIX  301 C,  R';  Pater  et  Filius 
et  Spiritus  Sanctus  sunt  Deus,  vel  Dei- 
tas,  301 A'.  Essentia  est  Pater  Filii,  XIX 
316B';  Essentia  est  Filius  Patris,  316 D', 
Essentia  est  res  genita,  ibid.  Quidquid 
potest  Pater,  potest  et  Filius  et  Spiritus 
Sanctus,  XIX  338A.  Filius  semper  nasci- 
tur,  vel,  Semper  natus  est,  XIX  426C, 
vel,  Semper  nascetur,  426A',  C.  Pater 
et  Filius  sunt  duo  «eterni,  XIX  422B, 
vel  eoaeterni,  422D',  duo  omnipotentes, 
vel  unus  omnipotens,  422 C,  D;  Pater  et 
Filius  sunt  duo  spiratores  Spiritus  San- 
cti,  475A,  R,  D,  vel  unus  spirator,  475 
D',  476A,  C,  C;  Tres  personae  suntunus 
creans,  vel  unus  creator,  475  A',  C.  Tota 
Trinitas  mittit  Filium,  vel  Spiritum 
Sanctum,XIX532D',  533C,  A',R';Filius 
vel  Spiritus  Sanctus  mittit  se,  537R', 
538A',  540A'.  Deus  est  Deus  noster,  XX 


82R,  83 R,  Pater  noster,  82C,  83 D,  85A; 
Filius  est  Filius  noster,  82D,  83D,  A', 
85  A;  Spiritus  Sanctus  est  Spiritus  no- 
ster,  82C,  83R,  D,  R',  84A',  Spiritus 
Sanctus  noster,  82D,  83  A',  R',  85A, 
donum  nostrum,  aut  datum  nostrum, 
82A',  83R',  amor  noster,  82R',  bonitas 
nostra,  82 D',  aeternitas  nostra,  deitas 
nostra,  84  C.  Filius  nascendo  accipit 
quod  sit  Deus,  XX  85 A',  86  C,  C,  et 
Spiritus  procedendo,  quod  sit  Deus  et 
quod  sit  donum,  85A',  86A,  A',  D'.  Qua- 
lis  est  Deus,  talis  est  Petrus,  XX  99  D'; 
Qualis  Pater,  talis  Filius,  talis  Spiritus 
Sanctus,  100R.  Pater  aut  Filius  est  in 
divina  essentia,  XX  104C,  A'.  Pater  est 
aliquid  seu  aliquis  Trinitatis,  XX  HID. 
Quid  de  his  propositionibus  :  Solus 
Deus  est  Pater,  XX  126  R';  Solus  Deus 
creat,  127 A,  128  R.  Trinitas  est  solus 
Deus,  XX  128A',  129R.  Solus  Pater  est 
Pater,  XX  128C,  129A';  Solus  Pater  est 
Deus,  129  D',  130  R,  D,  A',  C.  Deus 
est  trinus  et  unus,  XX  185  A',  186  A. 
Alia  est  persona  Patris,  alia  Filii,  alia 
Spiritus  Sancti,  XX  203C.  Deus  est  Pa- 
ter  quia  genuit,  XX  240R,  241 R',  242 A', 
D';  Pater  genuit  quia  Deus,  240  B,  B', 
241 B';  Pater  genuit  quia  Pater,  242 C, 
243A.  Paternitas  est  innascibilitas,  XX 
272  B;  Paternitas  est  innascibilis,  272 
D.  Omnia  sunt  unum  propter  Patrem, 
aequaliapropterFilium,  connexa  propter 
Spiritum  Sanctum,  XX  322  C,  323 A,  D. 
Pater  et  Filius  diligunt  se  Spiritu  San- 
cto,  XX  331 B,  B',  C,  332D',  333 A',  D', 
334  D,  C,  D',  336  D,  337  C,  338  A,  D, 
340  A,  C,  vel  per  Spiritum  Sanctum, 
331 C,  335  D-,  344  A',  Pater  est  sapiens 
sapientia  genita,  XX  331 C,  336  C,  338 A', 
343  A,  344  C;  Pater  est  sapiens  Filio,  vel 
per  Filium,  331 A',  B',  346A',  347B'. 
Pater  operatur  per  Filium,  XX  334 A'. 
Pater  et  Filius  diligunt  se  a  Spiritu  San- 
cto,  XX  336  A,  vel  in  Spiritu  Sancto, 
336  B,  diligunt  se  amore  qui  est  Spiritus 
Sanctus,  336B,  C,  337  B';  Pater  diligit 
se  Spiritu  Sancto,  336  A',  D',  338  B,  339 


PRO 


47!) 


PRO 


C,  340C;  Pilius  diligit  seSpiritu  Sancto, 
339C,  340C;  Spiritus  Sanctus  diligit 
se  Spirilu  Sancto,  339  D,  340 D.  Pater 
novit  F i  1  i o ,  aut  in  Filio,  XX  345 C,  vel 
cuncta  videt  iu  Filio,  346 B'.  Pater  sa- 
piens  cst  sapientia  genita,  vel  in  sapien- 
tia  genita,  XX  340 A';  Pater  sapit  Filio, 
vel  a  Filio,  vel  per  Filium,  34GA',  347 
B'.  Pater  novit  se  in  Verbo,  XX  346 C, 
C,  D',  348B.  Filius  est  sapiens  sapientia. 
genita,  aut  ingenita,  XX  349C  el  s.  Pa- 
ter  potens  est  potcntia  genita,  XX  350 
D',  aut,  Polens  est  per  Filiuin,  351 A,  B'. 
Filiatio  est  a  Patre  peF  generationem, 
XX  356D'.  Spiratio  est  ens  ab  alio,  Spi- 
ralio  non  est  ens  ab  alio,  XX  357B'.  Pa- 
ternitas  est  sapiens,  XX  363  D,  364  B, 
inuascibilis,  363 D.  Essentia  creat,  XX 
363  A'.  Paternitas  generat,  XX  363 C,  D', 
Paternitas  creat,  363C,  364C;  Paternitas 
est  Pater,  363B',  364  B',  C.  Filiatio  est 
incarnata,  XX  365  D.  Essentia  divina  est 
incarnata,  XX  365  D,  B'.  Persona  est 
essentia,  vel  essentiae,  XX  374A'.  Tres 
personae  sunt  unius  essentiae,  XX  374D', 
375A,  C,  376B,  aut,  Una  essentia  est 
trium  personarum,  375  B,  376  A,  A'; 
Tres  personae  sunt  unius  Dei,  375A, 
376A',  aut,  Unus  Deus  est  trium  perso- 
narum,  376  A'.  Trinitas  sibi  soli  nota  est 
et  homini  assumpto,  XXIII  251 C,  252B', 
253D'.  Deus  nusquam  est,  XX  434A; 
Deus  est  in  se  ipso,  434B;  Deus  non  est 
extra  mundum,  441 A,  B,  447  C.  Quod 
Deo  tale  est,  simpliciter  tale  est,  XX  479 

B,  489B.  Christus  est  filius  Trinitatis, 
XXIII 111  D,  B',  112C,  H4B,  H6A;  Chri- 
stus  est  filius  Trinitatis  per  creationem, 
114  C,  D,  B',  C,  116B',  C;  Christus  est 
filius  Spiritus  Sancti,  110B,  A',  112C, 
D',  114A,  H6D,  C;  Christus  est  filius 
Spiritus  Sancti  per  gratiam,  H2C,  113 

C,  116C;  Christus  est  filius  Dei,  secun- 
dum  quod  homo,  T14D.  Deitas  seu  divina 
natura  est  caro  facta  et  passa,  XXIII  128 

D,  B',  aut  nata  ex  Virgine,  129C.  Filius 
Dei  estpassus,estmortuus, XXIII 142D'. 
Iste  puer,  demonstrato  Christo,  est  eeter- 


niis,  vel  a  Patre  genitus,  X X 1 1 1  142D'. 
Filius  scii  Verbum  assumpsil  hominem, 
scu  hominem  isiuni,  XXIII  143C.  Chri- 
slus  secundum  quod  homo,  est  Deus, 
XXlll  166A';  Christus  secundum  quod 
homo  est  quis,  167B.  Deus  est  homo, 
XXIII  167C,  169 A',  170D,  171  B;  Deus 
factns  est  homo,  168C,  A',  170C.  Homo 
factus  est  Deus,  XXIII  169  B,  171D'; 
llomo  esl  Deus,  167 C,  170B';  Homo  est 
Filius  Dei,  176A.  Christus  est  homo 
dominicus,  XXIII  172B,  vel  homo  divi- 
nus,  172C,  vel  homo  deificatus.  173B'. 
Christus  est  pra?deslinatus,  XXIII  173D', 
174C,  A',  175A,  B,  D',  176C,  177D; 
Iste  homo  praedestinatus  est  esse  Filius 
Dei,  174C,  C,  175C,  176D',  177C;  Filius 
Dei  est  prsedestinalus,  175C,  D,  176A; 
Filius  Dei  praedestinatus  est  esse  homo, 
174 D,  C,  175 A,  A',  177B;  Humana  na- 
tura  praedestinata  est  esse  Filius  Dei, 
175  D';  Filius  Dei  praedestinatus  est  esse 
Filius  Dei,  176B.  Divina  natura  est  de 
Virgine  nata,  XXIII  180A  ;  Divina  natura 
est  homo,  181  C;  divina  essentia  est  in- 
carnata,  181  A'.  Christus  secundum  quod 
homo,  est  persona,  XXIII  199D',  201 C, 
suppositum  vel  res  naturae,  200  D,  vel 
Deus,  201 D,  202A.  Christus  secundum 
quod  iste  homo,  est  persona,  XXIII  200 
A.  Christus  secundum  quod  homo,  crea- 
vit  ccelum  et  terram,  XXIII  202C,  habet 
potestatem  dimittendi  peccata,  202C; 
Christus  secundum  quod  homo,  est  filius 
adoptivus,  203  C.  Christus  est  creatura, 
XXIII  209 A;  Iste  homo,  Christo  ostenso, 
est  creatura,  209 A';  Christus  est  creatus 
homo,  209  D',  211 B'.  Filius  Dei  est  hu- 
manitas,  XXIII 210  C.  Iste  homo,  demon- 
strato  Christo,  incepit  esse,  XXIII  216C, 
D',  217B;  Iste  homo  est  aeternus,  2I6D', 
217C;  Homo  ccepit  esse  Deus,  216D', 
217 B'.  Filius  Dei  crucifixus  est  et  mor- 
tuus,  XXIII  361 B.  Christus  fuit  homo  in 
triduo  mortis,  XXIII 370D,  371 D',  372D'. 
Iste  homo  est  ubique,  XXIII  375  A',  D'; 
Christus  est  homo  ubique,  375  D',  376B, 
C;  Christus  secundum  quod  homo,  est 


PRO 


480 


PRO 


ubique,  376 A,  B;  Filius  Dei  est  homo 
ubique,  376 C.  In  Christo  persona  exce- 
dit  naturam,  XXIII  376 A';  Christo  moto, 
non  movebaturpersona  verbi,  ibid.  Chri- 
stus  fuit  totus  in  sepulcro,  sed  non  to- 
tum,  376C,  377 A,  A'.  —  Panis  est  cor- 
pusChristi,  XXIV  291D',  293C,  294  B', 
vel  erit  corpus  Christi,  292 B,  294  C,  vel 
fuit  corpus  Christi,  292 B,  vel  fit  corpus 
Christi,  292B',  294C,  A',  C,  vel  factus 
est  corpus  Christi,  292C,  vel  converti- 
tur  in  corpus  Christi,  292B,  295A,  vel 
potestesse  corpus  Christi,  293C,  294 B, 
C,  vel  potest  converti  in  corpus  Christi, 
293  C,  294  D'.  De  pane  fit  corpus  Christi, 
XXIV  292D',  294B,  D,  D',  vel  ex  pane, 
293  B,  294  D';  Quod  ante  consecrationem 
exstitit  panis,  post  consecrationem  est 
corpus  Christi,  292D;  Corpus  Christi  sub 
forma  panis  est  passibile,  307B. 

Quid  de  his  propositionibus  :  Dei  per- 
fecta  sunt  opera,  XXI  283 D;  Quantum- 
cumque  parvum  inconveniens  in  Deo, 
impossibile  est,  XXIII  52D',  54A',  C; 
In  creatione  quod  non  est  convertitur 
in  ens,  XXIV  293D',  et  fiet  aut  erit  ens, 
294C,  vel  de  non  ente  fit  ens,  294B. 

Cf.  Christus,  Deus,  Eucharistia,Filius, 
Pater,  Persona,  Relatio,  Trinitas. 
PROPRIETAS.  Proprium,  quod  per  com- 
mune  quandoque  cognoscitur,  commune 
scilicet  appropriatum,  XIX  544D,  B',  du- 
pliciter  dici  potest,  366 A',  C,  372 D', 
374B';  sed  appropriatum  etproprium  in 
divinis  maxime  differunt,  437B',  et  ali- 
ter  quaedam  nomina,  sicut  esse,  366D, 
C,  propria  dicuntur  de  Deo,  XX  137  D' 
et  s.,  aliter  appropriantur  in  divinis 
amor,  XIX  437C,  439 B,  caritas,  439D, 
sapientia,  438 A.  —  Differt  proprietas 
ab  essentia,  XX  359 B,  et  a  persona,  360 
C.  Differunt  quoque  proprietas,  relatio 
et  notio,  XX  224A',  praecipue  in  Trini- 
tate,  224  D',  225 A,  226 A  :  in  creaturis 
enim  relationes  non  constituuut  perso- 
nas  et  sequuntur  actum  personalem, 
240  D;  in  divinis  constituunt  personas 
et  praecedunt  actus  notionales,  240  A', 


non  in  quantum  proprietates,  quia  sic 
sunt  de  genere  accidentium,  240 D',  nec 
in  quantum  proprietates  divinae,  quia 
sic  non  constituunt  hypostasim,  241 B, 
nec  in  quantum  proprietates  originis, 
quia  sic  potius  notificant  quam  causant 
substantialem  distinctionem,  241 A,  sed 
in  quantum  habent  rationem  opposito- 
rum  respectum,  241 B. 

In  divinis  proprietates  sunt  ipsa  divi- 
na  essentia,  XX  357 C,  et  sunt  in  divina 
essentia,  360  B,  A',  C;  sed  de  essentia 
quaeritur  per  quid,  de  proprietate  per 
quomodo,  203  A.  —  Item,  proprietates 
et  sunt  in  personis,  ut  distinctae  ab  eis 
secundum  rationem,  et  sunt  ipsae  perso- 
nae,  ut  idem  in  re  cum  eis,  XX  357  A, 
359  B',  360  C,  361 A.  Se  habent  etiam  ut 
formae,  quoniam  conferunt  esse  perso- 
nale;  ut  proprietates,  in  quantum  distin- 
guunt;  ut  idem,  in  quantum  sunt  perso- 
nae,  XX  357 B  :  nam  omnes  proprietates 
unius  personae  sunt  una  res,  quae  est 
ipsa  persona,  239B,  quanquam  ab  invi- 
cem  distinguantur,  238  C;  proprietates 
enim  unius  personae  comparari  possunt 
vel  ad  subjectum  in  quo  sunt,  et  ita 
idem  sunt  cum  illo  et  ad  invicem,  XX 
267  B,  vel  ad  objectum  respectu  cujus 
sunt,  et  ita  differunt  ab  invicem,  267 C. 

In  Trinitate  sunt  quatuor  proprietates, 
innascibilitas,  paternitas,  filiatio,  pro- 
cessio,  XX  225 A',  et  tres  proprietates 
personales,  utpote  personarum  consti- 
tutivae,  225  D',  239  D',  sequentes  potius 
quam  praecedentes  actus  personales,  240 
A',  242  D,  243  A,  quia  secundum  ratio- 
nem  sequitur  proprietas  originem,  210 
B,  211 C,  tanquam  principium,  211  A'. 

Proprietas  distinguens  in  divinis  non 
est  differentia  specifica,  nec  proprietas 
simpliciter,  sed  media  inter  illas,  XIX 
424B.  —  Proprietates  distinguunt  reali- 
ter  personas  in  divinis,  juxta  Thomam, 
XX  208C,  209C,  et  alios,  209A',  B',  et 
quidem  tanquam  principium  formale, 
juxta  Richardum,  212C,  et  Cartusien- 
sem,  213A;  manifestant  distinctionem 


PRO 


481 


PRO 


dumtaxat,  juxta  Bonaventuram,  209D', 
2101),  et  alios,  210A',  B';  si  enim  in  di- 

vinis  omnes  ponunt  relativas  proprieta- 
tes  distinguentes  personas,  200A',  202 
U,  dicunt  alii  eas  esse  relaliones  tantum 
extra  affixas,  200B',  201 B',  alii  personas 
ipsas,  ita  ut  non  sint  in  personis,  sed 
personsp,  200  B',  201 B',  202D,  20SA, 
200  B,  alii,  et  verius,  eas  esse  et  relatio- 
nes  reales  a  personis  distinctas,  202 B', 
203C,  203C,  saltem  ratione,  206B',  207 
A,  et  tamen  idem  realiter  cum  personis 
in  quibus  sunt,  201 A',  ita  ut  sint  et  in 
personis  propter  veritatem  relationum, 
et  ipsae  personas  propter  simplicitatem 
essentiae,  200C,  201 C.  —  Ex  his  quae 
requirunturadproprietatempersonalem, 
XX  267B',  dici  debet  paternitas  proprie- 
tas  personalis,  263  D',  267  B',  innascibi- 
litas  autem  minime,  239D',  265D',  267 
B',  269B',  nec  communis  spiratio,  269A'. 
Quomodo,  stante  relativa  proprietate 
cujuslibet  personae,  tres  in  Trinitate  sint 
aequales,  XIX  183D.  —  Abstractis  per 
intellectum  proprietatibus,  quid  rema- 
neat  in  divinis,  an  hypostases,  XX  220 
B',  221 A,  D',  222 A,  D,  aut  personae, 
221 C,  D',  223 D,  D',  an  res  in  universali, 
223  A',  an  essentia,  220  D',  221 D  ,  222C, 
223  A'.  —  Quum  per  proprietatem  Verbi 
personalem  fiat  et  terminetur  unio  hypo- 
statica,  XXIII  S0B',  60B',  61B,  an,  ab- 
stractis  personalibus  proprietatibus,  di- 
vina  natura  assumere  potuerit  naturam 
creatam,  61 B. 

Abdicatio  proprietatisadeo  annexa  est 
regulee  monachali,  quod  super  ea  nec 
Abbas  nec  Papa  dispensare  valeat,  XXV 
14 D'.  Cf.  Notio,  Pater,  Persona,  Relatio. 

PROSPER  (S.)  Aquitanus,  seu  potius  Julia- 
nus  Pomerius,  auctor  libri  de  Vita  con- 
templativa  (fcirca  498),  citatur  de  dam- 
natione  malorum  angelorum,  XXI  377 
A.  —  Vide  :  Migne  P.  L.  tom.  81,  col. 
42;  tom.  89,  col.  420. 

PROVIDENTIA  Dei   definitur,  XX   497C, 
duplex  est,  497  C;  maxime  Deo  conve- 
nit,  501  B',  et  naturali  ratione  est  de- 
T.  25'". 


monstrabilis,  XXIV  472B.  Differt  tam 
a  fato,  XX  504  A,  I)',  quam  a  Dei  scien- 
tia,  praescientia,  dispositione  et  praede- 
stinatione,  381  B',  383D',  501 C  et  melius 
providentia  dicitur  quam  praevidentia, 
480  D'.  Cuncta  gubernat  suaviter  et  sa- 
pienter,  XIX  83C,  juxta  finem  proprium, 
87  C,  inferiora  naturaliter,  83 C,  homi- 
nem  vero  per  naturalia  dona,  quoad 
naturalem  perfectionem,  et  per  dona 
gratiae,  quoad  necessaria  ad  finem  suum 
supernaturalem,  87D,  B',  C.  Bebus  non 
imponit  necessitatem,  XX  478 D',  sed 
universa  et  singula  gubernat  sicut  eorum 
naturis  convenit,  483  A',  alia  libere,  alia 
necessarie  vel  contingenter,  480  B,  483 
B'.  Omnium  quidem  curam  habet,  etiam 
irrationabilium,  XX  497  A', -499 C,  503 C, 
sed  non  aequaliter,  499C,  XXIII  517 B, 
quia  cuncta  gubernat  juxta  naturam 
propriam,  XX  499D,  nec  vilescit  de  in- 
fimis  rebus  curam  gerendo,  497  A',  503 
C.  Quantum  ad  dispositionem,  de  omni- 
bus  curatimmediate,  quantum  ad  guber- 
nationem,  infima  per  superiora  regit, 
XX  502C,  id  est,  mediantibus  causis 
secundis  mundurn  gubernat,  XXI  545A', 
maxime  rationales  creaturas,  quas  per 
angelos  custodit  et  regit,  545B',  546C. 

Providentiae  est  ordinare  in  finem, 
XXV  396C,  eique  subsunt  tam  ea  quae 
a  fine  distant  quam  ea  quae  jam  in  fine 
conservantur,  396D' ;  et  omnia  tam  bona 
quam  mala,  ad  bonum  universi  ordinat, 
XX  500A,  502A,  quia  ei  subjacet  bo- 
num,  ut  intentum  et  causatum,  et  ma- 
lum,  ut  praescitum  et  ordinatum,  523D. 
Providentia  proprie  est  ad  conferendum 
promoventia  ad  ultimum  finem,  et  ad 
removendum  impedimenta,  XXI  546B'. 
Nunquam  ex  toto  deserit  hominem,  XXI 
880D',  551 D,  sed  deserere  potest  quan- 
tum  ad  quosdam  effectus,  550 D',  et  pro- 
videt  justis  ut  omnia  eis  cooperentur  in 
bonum,  881  D.  Providentiae  certitudo  et 
inflexibilitas  efficaciam  orationum  non 
excludit,  XX  880  C.  Triplici  modo  res 
providentiae  subjiciuntur,  XX  639A. 
31 


PRU 


482 


PTO 


An  semper  peccatum  sit  providentise 
reluctari,  XX  653C.  Cur  mala  poenae 
1'ieri  permittat  sive  hominibus,  XX  498 A, 
499D',  500A,  sive  brutis,  499 B,  C,  et 
tot  permittal  inordinationes  in  hoc  mun- 
do,  500C,  501 A,  D*,  502D.  Cur  deficien- 
di  potestatem  dedit  sive  irrationalibus, 
XX  499 A',  sive  rationalibus,  499C.  Cur 
plures  permittat  damnari  quam  salvari, 
XX  503A.  —  Circa  providentiam  errave- 
runt  multi,  vel  eam  penitus  negantes, 
XX  498  D,  vel  eam  de  speciebus  tantum 
curare  asserentes,  498A',  aut  de  homi- 
nibus,  498C,  aut  de  bonis,  499A,  vel 
rerum  contingentiam  tollere  dicentes, 
499  B. 

PROXIMUS,  ratione  cognitionis  prius  dili- 
gitur  quam  Deus,  XXIII  485D',  sed  ra- 
tione  causse  diligendus  est  post  Deum, 
483C,  486A,  quem  diligere  magis  meri- 
torium  est  quam  diligere  proximum, 
500B.  Quomodo  diligendus  sit  proximus, 
an  plus  quam  ipse  amans,  XXIII  486C, 
487  B,  vel  corpus  amantis,  484 A',  B',  et 
quo  ordine,  487A  et  s.  Proximus  ut  mi- 
ser,  objectum  est  virtutis  pietatis,  ut 
imago  Dei,  objectum  est  doni  pielatis, 
XXIII  577 C. 

PRUDENTIA,  qua?  nobis  magis  naluralis 
est    aliarum    quavis     scientia    rerum, 

XXII  257  C,  differt  a  scientia,  XXIII 
520C,  et  inter  virtutes  recensetur,  519 
D',  520  D,  523  C,  prima  cardinalium, 
406B',  520B.  Etsi  virtus  sit  specialis, 
dicitur  quandoque  generalis,  XXIII  190 
D',  quia  medio  modo  se  habet  inter  vir- 
tutes  intellectuales  et  morales,  401 A, 
523C ;  et  quia  medium  et  modum  deter- 
minat  in  actione  ad  finem,  532A';  sine 
moralibus  virtutibus  non  est,  nec  econ- 
tra,  ibid.  Sicut  dux  et  consiliarius  in 
regno  animae,  XXIV  361 D',  hominem 
ordinat  ad  seipsum,  XXIII  522  C,  A', 
eumque  Deo  similem  facit,  520 A.  Ideo 
subjective  residet  in  ratione,  XXII  319 
A,  XXIV  361 D',  et  in  ratione  practica, 

XXIII  527B',  C,  seu  intellectu  practico, 
528  A',  et  vim  rationalem  dirigit,  521 B, 


524A',  docendo  quid  sit  agendum,  521 
D',  568B',  577  C;  sed  perfici  indiget  per 
dona  scientise,  549A,  569 A,  et  consilii, 
574  C,  A',  ignorantia  enim  prudentiae 
opponitur,  522  A,  cujus  objectum  est 
bonum  utile  et  conveniens,  522 C. 

Prudentia,  quum  tanta  sit  ut  se  et 
alios  regere  sufficiat,  perfecta  est  virtus 
mentis,  quam  ponit  in  supremo,  sed  sine 
aliis  virtutibus  moralibus  haberi,  saltem 
perfecte,  nequit,  XXV  400  C,  et  vice 
versa,  sine  prudentia  nulla  virtus  esse 
potest,  XXII  257B'.  Item,  nullus  justus 
est  aut  temperatus  nisi  sit  prudens,  XXII 
382A,  nec  ullus  prudens  esse  potest  nisi 
qui  et  ceteris  virtutibusdecoratur,  XXIII 
584  B,  587  D,  quia  ad  actum  rectum  pru- 
dentiae  requiritur  judicium  rectum,  586 
D',  temperantia,  fortitudo,  etc,  587  A; 
similiter  in  omni  virtute  necessaria  est 
prudentia,  587  A,  D,  ideo  iniquis  et  vi- 
tiosis  non  est  vera  prudentia,  sed  versu- 
tia  aut  calliditas,  587 C.  Unde  prudentia 
perfectissima  virtutum  moralium  est, 
quum  eas  dirigat,  XXIII  552 B,  et  quum 
illse  in  ipsa  ad  invicem  connectantur, 
589  C ;  item,  dignissima  est  virtutum 
politicarum,  et  in  operatione  ejus  poni- 
tur  civilis  felicitas,  590 C.  In  patria  ma- 
nebit,  XXIII  524C,  sed  ejus  actus  in  hoc 
tantum  consistet,  quod  nullum  bonum 
Beati  unquam  Deo  preeferre  neque 
aequare  poterunt,  XXII  366  D'. 

PRURIGO  aurium  metaphorice  quid,  XIX 
55D',  56 A. 

PSALMI.  Psalmistatus  in  Ecclesia  non  est 
ordo,  XXV  24  C,  sed  officium  ordini 
annexum,  25C;  aquibusdam  tamen,  sed 
lato  sensu,  dicitur  ordo,  cui  tribuitur 
gratia  linguarum,  24C.  —  In  procemio 
Commentariorum  libri  quarti  Sententia- 
rum  quidam  psalmorum  versus  (cvi,  20) 
explanatur,  XXIV  30,  et  alii  multi  per 
Commentariorum  decursus.  —  Vide  : 
Indices  Scripturarum. 

PTOLEMiEUS  Claudius,  Alexandrinus  phi- 
losophus  et  astrologus,  (n'  saeculi)  in  Pla- 
tonis  dogma  cadere  videbatur,  XXV  282 


PITK 


w:t 


PUB 


I)'.  Citatur  celeber  ojus  effatus  in  Centi- 
logio,  Sapiens  dominabitur  astris,  XX 
4841),  507B,  XXI  93B,  415C,  XXII  94A'. 
Allegantur  noiiuulhe  ejus  astronomicffl 
opiniones,  scilicet :  in  Almagesli,  de  ina- 
gno  anno  (Cf.  Annus),  de  divisione  stel- 
larum  in  leves,  graves  et  gravissimas, 
59B,  de  possibilitate  certe  cognoscendi 
per  instrumenta  loca  planetarum,  G5A, 
de  triplici  differentia  in  motibus  pla- 
netarum,  65  D  et  s.,  de  Mercurii  revolu- 
•  tione,  67  A,  102  C,  de  motu   coelorum 
soli  Deo  et  non  intelligentiis  attribuen- 
do,  76A,  de  influentia  solis  et  siderum 
in    corporum   generationem    et  vitam, 
90B,  de  habitautibus  ultra  aequinoctia- 
lem,  151 C,  et  de  impossibilitate  locandi 
paradisum    in   aequinoctiali,    155B';    in 
Centilogio,  de  secundis  stellis,  XXI  415 
B,  C;  in  Tetrasco,  de  judicio  de  re  quae- 
sita,  fienda  vel  non  fienda,  XX  484A', 
B';  et  alibi,  de  motu  stellarum  in  orbe 
ccelesti,  XXII  79D',  et  stabilitate   cceli 
per  quod  meant  sidera,  XXV  282 C,  de 
motibus    Mercurii    et    lege   Mercuriali, 
XXII 102C,  et  de  possibilitate  praesciendi 
finem  alicujus  civitatis  vel  regni,  sed 
non  totius  terrae,  per  mathematicorum 
.  scientiam,  XXV  256  D. 
PUBEBTAS.  Quum  in  matrimonio  fiat  tra- 
ditio  corporum  ad  actum  generationis, 
non  nisi  a  puberibus  contrahi  matrimo- 
nium  potest,  XXV  155  A',  156B,  id  est 
anno    quatordecimo    pro    masculis,    et 
duodecimo   pro  feminis,   80 D',   155  A', 
quae  citius  ad  annos  pubertatis  veniunt 
quam  viri,   155 C,  nisi   tamen   aetatem 
suppleat  vigor  naturae  etrationis,  155B', 
156  A". 
PUBLICANI  vectigalia  seu  tributa  percipere 
nequeuntnisiauctoritate  principis,XXIV 
439D'.  Etsi  careat  culpa  publicanorum 
officium,  de  propinquo  habet   peccata 
annexa,  ideoque  poenitentes  non  decet, 
XXIV  439  B'. 
PUEB.    De  pueris   in    statu   innocentice. 
Pueros  membrorum  usum  non  habere, 
pcena  est  peccati,   juxta  Alexandrum, 


XXII  205(1',  D',  naturae  ordo,  juxta  alios, 
206B',  C,  I)',  207  B  :  ideo  in  statu  inno- 
centiae,  manuum,  pedum  ac  linguae  usum 

mox  nali   habuissent,  2061),  ac  matres 
sequi  potuissent,  etsi    parvuli   nati  ob 
angustiam   uteri,  206A,    alioqui   multo 
inferioresfuissent  brutorum  foetibus,  qui 
mox  nati  protinus  currunl,  juxtaAle- 
xandrum,  ibid.,  contra  alios  qui  tenent 
eos  ad  usum  membrorum  paulatim  pro- 
fecturos  fuisse,  206B',  207 A,  C;  verum- 
tamen  credibile  est  quod  multo  celerius 
crevissent  et  profecissent  quam  modo, 
207  D.  Similiter,  an  a  nativitate  fuissent 
cognitione  intellectuali  perfecti,  duplex 
est   sententia,   XXII  207C,  aliis   affir- 
mantibus,   ibid.,  ob  vigorem    institutae 
naturae,  208D',  aliis  negantibus,  ob  infir- 
mitatem    organorum,   maxime   cerebri, 
207  D',  208  A' ;    ideoque    in    nescientia 
nati,208B,  generalem  dumtaxat  notitiam 
habuissent,  207  D',  unde  faciliter  ceteras 
acquisivissent,  208A;  quamdam   etiam 
intellectus  perfectionem  habuissent  ad 
videndum  agenda,  208 C,  et  ad  cogno- 
scendum  utilia  et  nociva,  209B,  et  juxta 
quosdam,    sufficientem    scientiam,   vel 
quoad  habitum  vel  quoad  actum,  208D, 
ad  dirigendum  se   in   actibus   justitiae, 
208B,  C,  et  ad  distinguendum  honesta  et 
praecepta,  209C.  Sed  si  nascendo  habi- 
tum  habuissent  cognitionis  agendorum 
et  vitandorum,    XXII   257  B',   habitum 
tamen  aliarum  scientiarum  non  habuis- 
sent,  quem  per  inventionem  tantum  et 
doctrinam  paulatim  accepissent,  juxta 
Thomam,  contra  alios,  257  C.  —  In  ju- 
stitia  originali  nati  fuissent,  juxta  ple- 
rosque,  XXII  208C,  209D,  C,  213A,  quae 
donum  est  naturae  collatum,  212  B',  non 
autem  in  justitia  gratuita,  quae  fuit  per- 
sonalis,  juxta  multos,  210B,  211 B,  212 
D',  213A,  contra  alios  qui  tenent  eam 
fuisse  donum  naturae  posteris  transfu- 
sum,  211 B,  212B,  et  multo  minus  in 
justitia  confirmata,  211 A',  D',  212B,  B', 
quae  personalis  est,  212D',  quum  nec 
ipse  Adam  obediendo  fuisset  in  gratia 


PUE 


PUE 


confirmatus,  211 B',  212B,  D',  213 A;  id- 
eo  unicuique  eorum  eadem  quae  Adae 
vel  similis  impositafuisset  probatio,  210 
A,  sed  forsan  nullus  ex  eis  peccasset, 
212C,  et  soli  qui  nunc  electi  sunt,  ge- 
niti  fuissent,  212D,  213B. 

De  pueris  cum  originali  decedenti- 
bus.  Puericum  originali  peccato  dece- 
dentes,  ex  misericordia  Dei  non  tantum 
non  annihilantur,  sed  naturalia  servan- 
tes,  XXV  352C,  nullo  igne  torquebuntur, 
XXII  295 D',  nec  in  loco  tenebroso  re- 
cludentur,  448B' ;  sed  tamen  pcena  damni 
juste  punientur,  384D',  385A',  448A, 
449B,  451 B,  et  ita  beatifica  visione  ca- 
rebunt,  447B,  449A',  452D.  Nullam  au- 
tem  sensus  pcenam  patientur,  XXII  447 
C,  448C,  449  B',  452  A',  contra  paucos, 
446 C,  449 C,  451 B';  nec  de  poena  damni 
dolebunt,  384D',  447B',  D',  450C,  C, 
vel  quia  eam  non  agnoscent,  ut  volunt 
quidam,  447 D,  449B,  450 D,  D',  vel  po- 
tius  quia  scient  nullam  sibi  aptitudinem 
esse  ad  eam,  447  B',  D',  448B,  C,  et  ju- 
stae  voluntati  Dei  libenter  consentient, 
448 A,  450 A',  451 A.  —  De  naturalibus 
sibi  concessis  gaudebunt,  XXII  447D', 
et  beatitudinem  naturalem  habebunt, 
448C,  prae  omni  viatore,  448 D,  A',  om- 
nium  cognoscibilium  notitia  gaudentes 
prae  omnibus  philosophis,  450C,  D', 
Deum  naturali  amore  excellenter  dili- 
gentes,  et  eo  proportionaliter  fruentes, 
448C,  452D.  Unde,  juxta  Bonaventuram, 
medium  tenebunt  inter  Beatos  et  dam- 
natos,  XXII  449  C,  carentes  cum  Beatis 
omni  dolore  interiori  et  exteriori,  et 
cum  damnatis  visione  beatifica  et  luce 
corporea,  449  D',  ex  una  parte  gaudentes 
se  damnationem  evasisse,  ex  altera  mce- 
rentes  se  eeternam  felicitatem  amisisse, 
450 A,  quoad  cognitivam  et  affectivam 
non  proficientes  nec  deficientes,  sed 
semper  uniformiter  manentes,  450  B, 
quae  opinio  a  paucis  tenetur,  450B.  — 
Pueri  in  solo  originali  defuncti  cum 
corpore  resurgent,  XXV  254  D,  et  in  ea 
quantitate  quam  habuissent  si  ad  aeta- 


tem  Christi  pervenissent,  divina  virtute 
multiplicante  materiam  sine  additione, 
267B,  368A;  sed  impassibilitatis  dotem 
non  habebunt,  etsi  pati  non  possint, 
277  C.  Item,  in  extremo  judicio  compa- 
rebunt,  ut  videant  Judiciis  gloriam,  XXV 
363B',  contra  Albertum,  366A',  et  in 
perfectione  naturali  resurgent  quantum 
ad  animam,  368B,  nec  ullam  sensibilem 
pcenam  sustinebunt,  quia  actualiter  non 
peccaverunt,  368A.  —  An  pueris  adhuc 
in  utero  materno  detur  angelus  custos-, 
XXI  547  A,  548D',  549C.  —  Cur  multos 
infantes  in  subversione  Sodomae  et  alibi 
perire  contingerit,  XXII  445B,  446B. 

De  puerorum  justificatione.  Disputa- 
tis  primum  quomodo  parvulis  impute- 
tur  peccatum  originale  ad  culpam,  XXII 
385  C,  et  ad  pcenam,  384C,  et  quomodo 
ex  baptizatis  parentibus  generentur  pue- 
ri  in  originali,  377  B',  385  B',  386  B, 
exponendum  restat  remedium  contra 
peccatum  originale,  in  quocumque  statu, 
pueris  necesse  fuisse,  XXIV  69B',  78D. 
—  In  lege  naturae  hoc  remedium  fuit 
fides  parentum,  XXIV  74  B,  sive  ex  par- 
te  objecti,  ut  volunt  quidam,  74  B,  76 A', 
sive  potius  ex  parte  subjecti,  scilicet 
professio  fidei,  74B,  explicitae  aut  impli- 
citae,  in  Christum,  76D',  sive  formatae, 
74A',  sive  etiam  informis,  74D,  78A, 
aliquo  signo  exhibitae,  juxta  quosdam,  74 
C,  76B',  77B',  78B',  seu  quolibet  modo, 
juxta  alios,  75 A,  76B',  78  D',  dummodo 
fieret  a  parentibus,  aut  a  pueri  curam 
gerentibus,  75B,  seu  quibusvis  aliis  cum 
relatione  ad  puerum,  76D';  sed  pueris 
adhuc  in  utero  nil  proderat  actus  fidei, 
sicut  nec  modo  Baptismus,  75 B.  —  Sub 
lege  scripta  remedium,  saltem  masculis, 
fuit  circumcisio,  XXIV  67A  et  s. ;  quae- 
ritur  tamen  quid  sentiendum  de  pueris 
ante  octavam  diem  defunctis,  69C.  — 
Sub  lege  evangelica  pueri  in  Baptismo 
justificantur,  XXIV  124D',  in  quo  eis 
infunduntur  fides  et  aliae  virtutes,  126A, 
A',  non  modo  in  radice,  cum  gratia, 
126B',  sed  in  habitu,  126C,  saltem  im- 


PUE 


485 


PUL 


plicito  ot  remoto  ab  actu,  et  ita  juslifi- 
cantur  per  fidem,  elsi  non  coopercntur, 
126C,  I).  Parvulis  Baptismus  quam  cito 
conferri  potest  el  debel,  XXIV  132C,  nec 
opus  est  rationisjclalem  cxspectare,  132 
A',  B'.  —  Pueri  in  utero  materno  bapti- 
zari  nequeunt,  XXIV  155  B,  non  ex  ali- 
qua  causa  ad  eos  pertinenle,  155C,  156 
D',  sed  quia  ibidem  aqua  attingi  ne- 
queunt,  155C,  B";  possunt  tamen  Baplis- 
mo  flaminis  salvari,  156A,  sicut  jam 
nati,  si  occidantur  pro  Christo,  etsi  ra- 
tionis  usu  carentes,  in  suo  sanguine 
baptizantur,  134A.  Nascentes  vero,  in 
capite,  quantum  fieri  potest,  baptizandi 
sunt,  XXIV  155B';  qui  tamen,  urgente 
necessitate,  in  manu  vel  pede  baptizati 
essent,  non  sunt  rebaptizandi,  nisi  ad 
cautelam  et  sub  conditione,  155C.  Puer 
corio  involutus  et  aquae  immersus  non 
baptizatur,  nisi  aliquo  modo  aqua  tanga- 
tur,  XXIV  156B.  An  scindenda  sit  mater 
ut  puer  baptizetur,  XXIV  155C,  D'.  An 
puer  ad  Baptismum  delatus  et  in  via 
decedens,  salvetur,  XXIV  169A,  et  in 
ccemeterio  sepeliendus  sit,  169  C.  Non 
licet  parvulum  in  flumen  aut  puteum 
projicere  ut  baptizetur,  •  XXIV  156  B; 
quid  tamen  de  puero  sic  baptizato,  156 
C,  C.  Cur  pro  pueris  cum  innocenlia 
baptismali  defunctis  offeratur  Missa, 
XXIV  334C,  A'.  Pueri  ab  hsereticis  ba- 
ptizati,  valide  sunt  baptizati,  XXIV  141 
C;  sicut  vere  baptizantur,  136B'  et  s., 
Judeeorum  vel  paganorum  pueri,  invitis 
parentibus  baptizati,  135A',  sed  nisi  in 
periculo  mortis  tales  baptizare  non  Hcet, 
quia  usque  ad  usum  rationis  sub  cura 
parentum  pueri  constituuntur,  136A,  ad 
quem  rationis  usum  quum  pervenerint, 
quoad  ea  quae  sunt  juris  divini  vel  natu- 
ralis  suee  incipient  esse  potestatis,  136 
B.  ■ —  In  justificatione  pueri  requiritur 
potius  meritum  congrui  quam  condigni, 
XXIV  74  D. 

De  puerorum  aptitudine  ad  sacra- 
menta  et  contractus.  Pueris  nondum 
ratione  utentibus  non  ministranda  est 


Extrema  Unctio,  XXIV  591 C,  595D',  690 
C.  —  Qua  aptalc  pucris  concedi  possit 
Eucharistia.  XXIV  246C.  —  Pueri  sacra- 
menta  recipere  possunt  in  quibus  non 
requiritur  actus  suscipienlis,  XXV  54C, 
cl  sic  ad  ordines  minores  ante  tempus 
discretionis  promoveri  possunt,  54D', 
non  autem  ad  ordines  majores,  et  multo 
miuus  ad  cpiscopatum,  55  A.  Qua  aetale 
valeant  varios  ordines  suscipere,  XXV 
56B.  —  Ante  septennium,  nec  per  se 
intelligere,  nec  ab  alio  discere  valent, 
ideo  nulli  sunt  contractui  apti,  XXV 
80D';  a  primo  septennio,  ab  alio  capere 
possunt,  non  per  se  intelligere,  80  D, 
possunt  tamen  sponsalia  contrahere,  80 
D';  a  secundo  septennio  per  se  consi- 
derare  possunt  et  ab  alio  capere,  80D, 
et  conjugium  contrahere,  80B';  in  fine 
tertii  septennii  de  aliis  se  obligare  pos- 
sunt,  ibid.;  attamen,  ante  septennium 
sat  rationis  habere  possunt  ad  peccan- 
dum  mortaliter,  80  C,  quod  primum  se- 
ptennium,  infantia  potius  vocatur  quam 
pueritia,  quod  nomen  ad  secundum  se- 
ptennium  reservatur,  190  A. 
PULCHBITUDO,  quae  in  pluralitate  et  sequa- 
litate  consistit,  XXI  471 B',  et  ex  aggre- 
gatione  convenientis  quantitatis,  coloris 
et  figurae  consurgit,  XXII  533B',  tria  re- 
quirit,  consonantiam,  claritatem,  magni- 
tudinem,  XX  313  A,  314  A,  320  B,  et 
recte  appropriatur  Filio,  tum  quia  per- 
fecta  est  imago  Patris,  313A,  314B,  320 
C,  tum  quia  claritatem  habet  super  om- 
nia  irradiantem,  314 C,  320C,  ut  exem- 
plar  et  ars  plena  rationibus  cunctorum 
viventium,  313 A.  —  In  Trinitate  pul- 
chritudo  ex  sola  sequalitate  et  similitu- 
dine  personarum  resultat,  XXI  507B' ; 
in  creaturis,  ex  convenienti  diversitate, 
507 D,  et  ex  disparium  convenienti  ordi- 
natione,  507 A'.  —  Pulchrum  cum  ente 
convertitur,  XIX  2I3A.  et  inler  vestigia 
Dei  recensetur,  239A  et  s.,  cujus  pul- 
chritudo  in  creaturis  -relucet,  213B.  — 
Quaecumque  fiunt,  propter  pulcbrum 
fiunt,  et  pulchrum  desiderant,  XXI 103 


PUR 


PUR 


B,  et  pulchro  aliqualiter  participant, 
103  C.  —  Parva  formosa  dicuntur,  non 
pulchra,  XX  314  B,  et  diminuta  sunt 
turpia,  320B.  —  Imago  dicitur  pulchra, 
dum  perfecte  rem  repraesentat,  quamvis 
turpem,  XX  320 G. 

PUNCTUS  minimus  est  in  loco,  utpote  in- 
divisibilis,  XXI  167  C,  et  minus  simplex 
est  quam  unitas,  quia  portionem  in 
quantitate  requirit,  168D',  quapropter 
simplicitas  unitatis,  non  puncti,  angelo 
competit,  XX  452D',  455D',  XXI  168D', 
cui  nulla  possibilis  est  necessitas  in  loco 
adesse  ad  modum  puncti,  169A.  —  Alia 
est  unitas  puncti,  alia  lineae,  XXV  12A, 
qua  divisa,  non  dividitur  punctus,  XXII 
184  A',  alia  totius  aggregati,  XXV  12 A. 
—  An  punctus  sit  in  genere  quantitatis, 
XX  592B',  593 B',  et  quo  sensu  dicatur 
infinitus,  575B'.  —  Natura  quae  aliquid 
aliud  est  praeter  hoc  quod  non  dividitur, 
aut  punctus  est  aut  intelligentia,  XXI 
169A.  —  Punctus  pulchre  exprimit  sim- 
plicitatem  essentia?  divinae  et  multiplici- 
tatem  relationum  ejus,  XX  358 C. 

PURGATIO.  Quadrupliciter  purgatur  anima 
a  peccato  et  vestigiis  peccati,  XXV  338 
C;  et  alia  est  purgatio  a  culpa,  XXI  499 
B,  quae  a  solo  Deo  confertur,  503  A,  alia 
purgatio  a  carentia  luminis,  499A',  qua3 
a  creaturis  conferri  potest,  503 A.  — 
Prout  est  actus  hierarchicus,  purgatio  in 
angelis  est  remotio  ignorantise,  XXI  499 
B',  G',  500  D',  seu  divinae  assumptio 
scientiee,  500G',  502 D',  et  eadem  est 
realiter  ac  illuminatio  et  perfectio,  500 
A,  503 D',  quia  ignorantiam  auferendo, 
500D',  intellectum  simul  illuminat,  500 
A,  et  perficit,  500B,  503A.  —  Per  fidem 
purgatur  intellectus,  per  justitiam  affe- 
ctus,  XIX  142B,  et  hoc  multiplici  modo, 
142  B,  C,  et  ad  vitam  purgativam  perti- 
nent  dona  timoris,  pietatis,  scientiae  et 
fortitudinis,  XXIII  549  A'.  —  Non  nisi  a 
purgatissimis  animis  videri  potest  Deus, 
per  speciem  in  ccelo,  XIX  141  D',  visione 
mysticae  theologiae  in  terra,  142A. 

PURGATORIUM  esse  ad  complendum  satis- 


factionem  vel  expiandum  venialia,  XXIV 
543  D',  de  fide  est,  quia  id  tenet  tota 
Ecclesia,  544A,  et  sic  decetDei  justitiam 
et  misericordiam,  546C,  D.  —  In  purga- 
toria  solvenda  remanet  pcena  debita  pec- 
cato,  quae  in  hac  vita  non  est  soluta, 

XXIV  539A,  540C,  et  gravius  eadem 
culpa  punitur  in  purgatorio  quam  in 
vita  preesenti,  539B,  D',  544D';  anima 
enim  desiderio  summi  boni  ineffabiliter 
affligitur,  543  B',  544  B',  546  C,  etsi, 
juxta  Bonaventuram,  delectationes  ma- 
gnas  in  hoc  percipiat,  546 D',  547B",  C; 
similiter  cruciatum  ignis  magis  sentit 
quam  in  hac  vita,  544C,  quia  suas  vires 
habet  in  se  recollectas,  545',  546C, 
vel  quia  id  exigit  justitia  Dei,  547B.  — 
Purgatorii  ignis,  XXIV  544  A',  548  C, 
corporeus  creditur  ut  primum  affligens, 
542D',  548 D,  et  similitudo  recepta  in 
anima  ut  proximum,  543B.  In  purgato- 
rio  duplex  est  poena,  alia  damni,  ex  re- 
tardatione  beatificae  visionis,  XXIV  544 
A',  alia  sensus  per  ignem,  544B';  sed  non 
est  hic  alia  pcena  sensibilis  nisi  ignis, 

XXV  313B',  466B',  juxta  Thomam,  quia 
non  ad  affligendum  sed  ad  purgandum 
principaliter  instituta  est,  466C,  con- 
tradicentibus  Cartusiano  et  aliis,  467  A'. 
In  purgatorio  acerbitas  pcenae  correspon- 
det  quantitati  culpae,  et  duratio  pcenae 
adhaerentiae  peccati,  ideo  diutius  ibi  de- 
tineri  potest  qui  minus  torquetur,  XXIV 
567B'.  Item,  minima  pcena  purgatorii, 
sive  sensus,  sive  damni,  major  est  sum- 
ma  poena  hujus  vitae,  XXIV  543A',  544 
B',  545  C,  546  A',  XXV  461 B,  vel  saltem, 
juxta  Bonaventuram,  pcena  aeque  cru- 
cians  multo  durior  est  in  purgatorio, 
XXIV  545D',  546B'.  —  Pcena  purgatorii 
non  est  meritoria,  sed  purgativatantum, 
XXIII  388 B;  animae  enim  in  purgatorio 
non  sunt  in  statu  merendi,  nec  pro  se 
satisfacere  possunt,  XX58A,  63C,  XXIII 
388A',  nec  Passionis  merito  liberantur, 
nisi  in  quantum  eis  applicantur  fide- 
lium  suffragia,  388B'.  Ideo  animae  in 
purgatorio  detentae  non  sunt  a  Christo 


PUR 


487 


PER 


eductae  in  die  resurrectionis,  XXIII  388 
D,  nisi  quffl  sufficientcr  purgatffi  erant, 
vel  in  vita  hoc  nieruerant,  38811',  389 IV; 
ad  eas  tamen  descendisse  vidctur  ad 
earuin  consolationem,  389C.  —  Purga- 
lorium  nec  in  aere  est,  ut  volunl  aliqui, 
XXIV  544  G,  nec  ubi  peccaverunt  animae, 
544G,  sed  in  loco  inferiori  conjuncto 
infimo,  543C,  544 B,  quamvis  dispensa- 
tione  divina  contingat  animas  alibi  pur- 
gari,  543C,  544 C,  et  hoc  triplici  de 
causa,  543 D;  sed,  ubicumque  sit,  pur- 
gatorii  locus  pcenam  animarum  ibi  de- 
gentium  auget,  XXV  327 A.  —  An  in 
purgatorio  dimittantur  venialia,  negant 
quidam,  quia  usus  arbitrii  quoad  meri- 
tum  cessat  in  morte,  XXIV  547  D'.  ideo 
in  purgatorio  non  expiatur  nisi  pcena 
peccati,  548B;  affirmant  vero  alii,  quia 
ad  remissionem  venialium  sufficit  quod 
arbitrium  gratiae  se  conformet,  548D.  — 
An  in  purgatorio  remittantur  peccata 
non  modo  quoad  pcenam,  sed  quoad  cul- 
pam,  negant  quidam,  asserentes  ea  in 
justis  ante  mortem  deleri  per  gratiam 
finalem,  XXIV  566C,  vel  exstinctionem 
fomitis,  566  D',  vel  contritionem  gene- 
ralem,  568 D;  sed  tenendum  est  cum 
Sanctis  ea  in  purgatorio  remitti,  565B, 
567 A',  C,  vel  quia  justi  in  vita  merue- 
runt  fieri  sibi  post  vitam  misericordiam, 
567  D',  vel  quia  pcenitentia  eorum  cari- 
tati  unita  sufficit  ad  remissionem  ve- 
nialium,  568D",  569C.  — Animabus  in 
purgatorio  detentis  prodesse  possunt 
suffragia  viventium,  XXV  329C,  ad  di- 
minutionem  poenae  et  accelerationem 
gloriae,  329 D',  quia  sunt  adhuc  aliquo 
modo  in  via,  etsi  in  gratia  et  caritale 
crescere  nequeant,  330A.  —  Animae  e 
purgatorio,  Deo  permittente,  egredi  pos- 
sunt  et  viventibus  apparere,  XXV  324A'. 
—  Animae  in  purgatorio  orant  pro  via- 
toribus,  XXV  340B',  et  pro  ipsis  inter- 
cedunt  Beati,  340C. 

An  per  daemones  vel  angelos  sanctos 
ibi  torqueantur  animae,  XXIV  545C,  A', 
547  D.  —  An  animae  in  purgatorio  putent 


se  csse  damnatas,  XXIX  545  C.  —  Quo- 
modo  animabus  in  purgatorio  delcntis 
applicentur  indulgenliic,  XXIV  556  l>', 
557C.  —  Quomodo  fiat  animarum  pur- 
gatio  in  purgalorio,  XXIV  53B',  C.  — 
An  poen.i  purgalorii  sit  voluntaria,  XXIV 
545A,  B'.  —  An  mors  libenter  tolerata, 
a  pcena  purgatorii  libcrare  queat,  XXIV 
539  C,  D. 

PYGM.EI  videntur  esse  homines  parvi, 
XXIII  386 B,  B',  et  rationales  creaturae, 
386C,  sed  incerlum  esl  an  Deum  cogno- 
scere  valeant,  386D'. 

PYTHAGORAS,  philosophus  et  mathemati- 
cus  apud  Graecos  celeberrimus  (vi°  s. 
a.  C).  In  creaturis,  ex  ejus  doctrina, 
inveniuntur  principium,  medium  et  fi- 
nis,  secundum  quae  tria  ponitur  perfectio 
cujuslibet  creaturae,  XIX  240  A',  XXI 474 
D.  Item,  duo  rerum  prima  principia  esse 
docebat,  XXI  43C,  45B.  Quod  verumest 
de  uno  quod  convertitur  cum  ente, 
erronee  credidit  verum  de  uno  quod  est 
principium  numeri,  XX  180  A'.  Infernum 
in  sphaera  ignis,  id  est  in  medio  totius 
orbis,  collocabat,  XXV  308D',  et  ignem 
carcerem  esse  damnatorum  sentiebat, 
XXI  349D',  350B.  —  Denarium  ejus 
discipuli  dixerunt  esse  numerorum  con- 
summationem,  XXI  230 B'.  —  In  multis 
videtur  deceptus  fuisse,  v.  g.,  quum 
asseruerit  se  audire  concentum  ccelo- 
rnm,  XXII  104A',  105D,  vel  se  olim 
Euphorbium  fuisse  et  ab  Achille  occi- 
sum,  105A' ;  item,  quum  asseruerit  plura 
corpora  valere  esse  unius  animae,  XXIII 
41 A,  vel  animas  ab  initio  simul  produ- 
ctas  ad  incorporationem  descendere,  in 
qua  si  impie  vixerint,  quandoque  trans- 
corporari  quousque  expiatae  ascendant 
ad  compares  stellas,  XXII  141  D',  142 
A,  D,  vel  animas  occisorum  circuire 
sepulcra  usque  ad  vindictam,  nec  ad 
stellam  comparem  redire  nisi  post  pe- 
riodum  vitae  quam  habere  debuissent, 
XXI  350  D.  Item,  stulte  credebant 
Pythagorici  intellectum  humanum  de 
uno   corpore  ad  aliud  corpus  transire. 


QUA 


QUA 


et  quamlibet  animam  quodlibet  posse 
ingredi    corpus,   XXV    250  B,    462  C, 


et  ficte  putabant  se  daemones  videre, 
XXI  414  A. 


Q 


QUiESTIO.  In  procemio  commentariorum 
in  secundum  librum  sententiarum  alle- 
gatur  et  explanatur  illud  Ecclesiastae 
thema  :  Deus  fecit  hominem  rectum,  et 
ipse  se  infinitis  immiscuit  quaestionibus, 
XXI  32,  33. 

QUALITAS.  Aliter  intenduntur  qualitates 
primae,  aliter  qualitates  composilae,  XX 
34A'.  Qualitas  qufelibet,  prout  compara- 
ratur  ad  subjectum,  dat  ei  esse  acciden- 
tale,  prout  comparatur  ad  objectum, 
principium  est  actionis  et  causa  agendi, 
XXIV  255  D',  et  inter  qualitates  subjecto 
proximiores  sunt  quae  objecta  sunt  ta- 
ctus,  deinde  gustus,  postmodum  olfactus, 
demum  visus,  3I4D.  Qualitas  quia  in 
agendo  instrumentum  est  causae  sub- 
stantialis,  agit  duplici  virtute,  propria 
et  formae,  ideo  actio  ejus  terminatur 
non  modo  ad  formam  accidentalem,  sed 
et  ad  substantialem,  XXIV  324D',  sine 
qua  nulla  activa  qualitas  nec  agere  nec 
esse  nec  conservari  potest,  322  C,  quia 
qualitas  immediate  in  substantia  subje- 
ctatur,  quam  sequitur  ratione  formae, 
sicut  eam  quantitas  sequitur  ex  parte 
materiae,  3I6A;  sed  qualitas  tantum  est 
per  se  principium  actionis,  324 B',  et 
prius  sensibilis  est  quam  quantitas,  324 
C,  nec  est  quanla  nisi  per  accidens, 
316A'.  An  qualitas  remitti  possit,  non 
remissa  substantia,  XXII  H7D'.  In  sa- 
cramento  Eucharistiae,  peracta  consecra- 
tione,  remanent  qualitates,  in  sola  quan- 
titate  subjectatse,  XXIV  31 5 C,  D,  D',  et 
eumdem  modum  agendi  retinent  quem 
ante  habebant,  324  C,  eosdemque  actus 
producunt,  325 B;  quum  autem  adeo  cor- 
rumpuntur,  ut  non  maneat  esse  dimen- 
sionum  conforme  substantiaepraecedenti, 


desinit  esse  sacramentum,  325A'.  Quali- 
tates  activae  et  passivae  elementorum, 
quum  sint  causalae  ex  materia  et  forma, 
non  sunt  separabiles  ab  eis,  ideo  in  cor- 
poribus  gloriosis  manebunt,  et  actiones 
proprias  habebunt,  XXV  278C,  et  quia 
instrumenla  sunt  animae,  279 B',  ideo 
contra  animse  volunlatem  non  polerunt 
agere  in  corpora  gloriosa,  279C.  Non 
eodem  sensu  qualis  et  lalis  dicunlur  in 
respectu  creatoris  ad  creaturam,  XX 
99 D',  et  in  respectu  divinae  personae  ad 
aliam,  100B.  Quamvis  non  sit  in  divinis 
qualitas  proprie  dicta,  sunt  tamen  aliquae 
species  qualitatis,  XX  96C,  ac  proinde 
similitudo,  96D,  quae  fundatur  in  unitate 
qualitatis,  97  B,  101 B',  D'. 

QUANDO.  Sicut  in  libro  sex  principiorum 
habetur,  per  quando  designatur  infectio 
quaedam  in  re  temporali  ex  adjacentia 
temporis  derelicta,  XXI  138A'.  —  An  ex 
aevo  relinquatur  quando,  XXI  149D'.  — 
Quid  designet  quando,  ut  circumstantia 
peccati,  XXIV  434C,  435A.  Quando  pec- 
catum  minusgravare  soletquam  circum- 

•    stantiae  aliae,  XXIV  436A. 

QUANTITAS.  In  genere.  Quantitas  est  pri- 
ma  dispositio  materiae,  qua  mediante 
cetera  accidentia  in  substantia  fundan- 
tur,  XXIV  315  A;  non  tamenest  substan- 
tia  rerum  sensibilium,  quia  quoad  esse 
dependet  a  substantia,  315B,  nec  est 
ante  compositum  a  materia  et  forma, 
314 A',  sed  sequitur  substantiam  ratione 
materiae,  289 D',  316A,  319D',  320C,  et 
prae  ceteris  accidentibus  propinqua  est 
substantiae,  cui  firmius  adhaeret  et  imme- 
dialius,  314 C,  319B,  et  de  cujus  ratione 
magis  est,  319C;  non  tamen  quamlibet 
quantitatem  apta  est  recipere  materia, 


QUA 


489 


QUA 


XXII  396 C.  Sola  inter  accidentia  per  se 
individuatur  quantitas,  XXIV  317B,  318 
C,  contra  Scotum,  3 1 7 C ,  quia  positioncm 
includit,  315 U,  A',  et  ipsi  per  se  compe- 
tit  esse  in  loco,  et  esse  hanc,  318B',  et 
esso  extensam,  et  moveri  localiter,  318 
C.  Prima  radix  est  multiplicationis  in 
eadcm  specie,  XXIV  315B',  in  quo  tamen 
non  omnes  plene  consentiunt,  XXI  223 
C,  D,  B',  quia,  remola  quantitate,  sub- 
stantia  omnis  fit  indivisibilis,  XXIV  315 

C.  Disputatur  an  sit  principium  indivi- 
duationis,  quod  non  videtur,  XXI  213C, 
215C.  Quantitas  a  specie  differt,  et  quoad 
unitatem,  quia  unitas  quanti  est  secun- 
dum  rem  et  prior  partibus,  et  quoad 
divisionem,  quia  partesquanti  sunt  inte- 
grales,  non  subjectivae,  et  faciunt  mul- 
tiplicationem,  XXI  223  D.  Asserentes 
quantitatem  continuam  non  differre  nisi 
ratione  a  substantia  corporea,  XXIV  316 
B,  aut  a  re  quanta  aut  materia  quanta? 
319A',  confutantur,  316D,  320D,  321 B; 
item  coutendentes  continuam,  quantita- 
tem  qualitatis  realiter  differre  a  continua 
quantitate  substantiae,  316  C,  A',  nec  esse 
nisi  qualitatem  ipsam,  ibid.,  aut  quan- 
titatem  substantise  a  substantia  separari 
non  posse,  316D.  —  Alia  est  quantitas 
continua,  cujus  partes  copulantur  ad 
terminum  rerum  communem,  quae  facit 
unitatem,etaliaquantitasdiscreta,cujus 
partes  non  copulanturad  terminum  com- 
munem,  et  haec  facit  numerum,  XX  178 

D,  A';  et  simpliciter  prior  est  quanlitas 
discreta,  sed  natura  prior  quantitas  con- 
tinua,  188C,  et  utriusque  radixest  mate- 
ria,  188 C.  Item  quantitatis  continuae  du- 
plex  est  generatio,  per  continui  divisio- 
nem  realem  et  intellectualem,  XX  188C. 
Quid  sit  quantitas  virtualis,  et  quid  sit 
dimensiva,  XX  32A,  B,  qua  materia  fit  in 
situ,  XXV  289 D,  et  quomodo  utraque  au- 
geatur,  XX  32A,  B.  —  Sensibile  a  sensu 
cognoscibile  est  secundum  quantitatem 
dimensivam  aut  virtualem,  XXV  417C, 
intelligibile  autem  ab  intellectu  secun- 
dum  quantitatem   virtualem,  418  A,   et 


per  accidens,  secundum  dimensivam, 
4171)'.  —  Sicut  est  pars  quantitaliva,  ita 
est  totum  quantitativum,  XIX  410A, 
quod  formis  convenit  per  accidens,  410 
B.  Alia  esl  quanlitas  per  quam  materia 
cst  tanta,  alia  per  quam  tantum  occupat 
locum,  et  htec  ab  invicem  differunt, 
juxta  .'Egidium,  XXIV  323  A',  324  A', 
quia  remanente  quantitate  qua  res  est 
tanta,  mutari  potest  altera;  item  quo- 
niam  quantitas  qua  res  tantum  occupat 
locum  a  naturali  agente  mutari  potest, 
non  altera,  323B'.  Quantitas  per  quam 
res  est  tanta  praeceditalteram,  XXIV  323 
B,  et  ei  subjicitur,  323C.  Quum  quanti- 
tas  loci  et  locati  ad  invicem  univoce 
comparatur,  locatum  est  in  loco  circum- 
scriptive,  XXIV  256  A';  ideo  quae  in  loco 
sunt  per  quantitatem,  ut  corpora,  loco 
circumscribuntur,  256  B'.  Quantitas, 
prout  comparatur  ad  subjectum,  dat  ei 
esse  quantum,  prout  comparatur  ad 
exteriora,  dat  subjecto  esse  in  loco, 
XXIV  256 A.  Ex  ordine  partium  in  toto 
exsurgit  quantitas,  ex  ordine  partium  in 
loco  resultat  situs,  XXIV  255 C.  De  in- 
trinseca  quantitatis  ratione  est  habere 
positionem  in  toto,  ita  ut  pars  sit  extra 
.  aliam,  XXIV  255  A,  sed  non  est  habere 
positionem  in  Ioco  ita  ut  commensure- 
tur  alii  quantitati,  255B,  C;  ideo  ex 
virtute  Dei  fieri  potest  ut  quantum  alteri 
quantitati  non  commensuretur,  255D, 
nec  sit  in  loco,  254A',  256 A.  —  Omnibus 
natura  constantibus,  certa  quantitas  con- 
venit  quam  transgredi  nequeunt,  XXI 
88D'.  —  Juxta  quosdam,  nulla  forma 
substantialis  est  quanta,  seu  babens  tota- 
litatem  quantitativam  vi  partium,  XIX 
412B';  juxta  alios,  omnis  forma  sub- 
stantialis,  etiam  anima  rationalis,  est 
quanta  per  accidens,  412D',  quum  sub- 
jectum  quantitatis  non  possit  esse  nec 
materia  prima,  412  C,  413 A,  nec  com- 
positum,  sed  tantem  forma,  413B;  juxta 
tertios,  omnes  formae  substantiales  ina- 
nimatorum  sunt  quantae  per  accidens, 
non  autem  animae,  414  A  ;  juxta  quartos 


QUA 


490 


QUI 


tandem,  omnes  formae  quae  educuntur 
de  potentia  materia?  extenduntur  et  sunt 
quantae  per  accidens,  414C,  quoniam, 
ubi  forma  ita  dependet  a  materia  quod 
esse  non  possit  nisi  in  materia,  ibi  se- 
quitur  conditiones  materiae,  414A',  B'. 
—  Cuilibet  speciei  assignatur  certa  quan- 
titas,  a  qua  non  receditur  notabiliter 
sine  errore,  XXV  274C,  et  cuilibet  in- 
dividuo  speciei  pariter  determinata 
quantitas  ad  quam  assurgere  potest, 
cujus  mensura  accipitur  secundum  pro- 
portionem  caloris  et  humidi  in  eo,  274 
D',  et  unusquisque  in  hac  quantitate 
resurget,  ad  quam  naturaliter  pervenire 
poterat,  282D'.  — Quantitas,  non  molis 
sed  virtutis,  XX  97D',  cum  non  officiat 
simplicitati,  98A,  reperitur  in  divinis, 
etquidem  multipliciter,  100B';  quamvis 
enim  in  divinis  non  sit  quantitas  pro- 
prie  dicta,  sunt  tamen  aliquae  quantitatis 
species,  XX  96C,  ac  proinde  aequalitas, 
96 D,  quae  fundatur  in  unitate  quantita- 
tis,  97B,  101 B',  D',  102B,  B',  D'. 

In  Eiicharistiai  sacramento .  Quae  non 
habent  quantitatem,  vel  non  ratione 
quantitatis  sunt  in  loco,  subquacumque 
quantitate  indifferenter  consistere  pos- 
sunt,  XXIV  254  A.  —  Quum  res  conver- 
titur  in  aliquid  praeexistens,  non  est  pos- 
sibile  quantum  converti  in  quantum, 
XXIV  289  D.  —  Quantitas  naturaliter 
sine  subjecto  esse  nequit,  sed  solum 
potestate  divina,  XXIV  314A'.  In  sacra- 
mentalibus  speciebus,  quantitas  sola 
sine  subjecto  seu  per  se  subsistere  vide- 
tur,  XXIV  314A',  315B,  317B,  318C, 
contra  Scotum,  317C,  et  ei  praestitutum 
est  alia  accidentia  sustinere,  315C,  D, 
D',  319 A,  et  individuare,  315D,  C. 
Quantitas  non  est  naturaliter  subjectum 
transmutationis,  quia  naturaliteresse  ne- 
quit  sine  materia,  XXIV  322C,  sed  quum 
ei  supernaturaliter  confertur  sine  sub- 
jecto  subsistere,  potest  esse  subjectum 
transmutationis,  322D;  et  ita  quantitas 
qualitatibus  subjecta  est  principium  al- 
terationis    specierum    sacramentalium, 


321 D',  quia,  sicut  ei  divinitus  collatum 
est  per  se  subsistere  in  sacramento,  et 
aliis  accidentibus  substare,  328B,  ita  et 
supplere  vicem  substantiae  ad  effectus 
generationis  et  nutritionis,  328  C,  D. 
Propter  remanentem  quantitatem  quas 
subest  qualitatibus,  possunt  fieri  in  sa- 
cramentalibus  speciebus  alteratio,  XXIV 
321 C,  322 C,  D',  325C,  motus  localis, 
262D,  322 D',  augmentum  aut  diminutio, 
322A',  323A,  B,  325C,  generatio  et  cor- 
ruptio,  323 D',  325 D.  Item,per  qualitates 
in  quantitate  subjectatas,  species  agere 
possuntquae  prius  agebant  ante  transub- 
stantiationem,  XXIV  324  B',  C,  ut  extrin- 
seca  substantialiter  mutare,  324D',  et  in 
ea  converti  in  quae  poterant  substantiae 
praeexistentes,  326 B. 
QUID.  Quomodo  sit  circumstantia  peccati, 
XXIV  434  C,  D',  et  quid  includat,  435B, 
C.  Inter  ceteras  circumstantias  magis 
aggravat  actum,  quoniam  dat  ei  speciem, 

XXIV  435D'. 

QUIDDITAS  est  per  quod  unumquodque  in 
determinata  consistit  natura,  XIX  363  A'; 
et  quum  non  sit  nisi  ipsa  rei  essentia  seu 
natura,  XXI  186A',  199D,  quaelibet  res 
quidditatem  suam  habet  a  se  formaliter, 
49B,  et  quod  habet  ex  sua  quidditate 
habet  ex  se,  186 C.  Item  quidditas  rei 
non  est  forma  tantum,  sed  compositum, 
XXII  29C,  et  est  quod  definitione  expri- 
mitur,  29B.  Composita  esse  potest  aut 
simplex,  XXI  186B'.  Quidditas  simpli- 
cium  entium,  quum  non  fundetur  in 
partibus,  est  ipsum  simplex,  XXI  204D', 

XXV  415B,  et  est  quod  est,  XXI 186 D'; 
quidditas  autem  compositorum  quae  par- 
tes  sequitur  est  quo  est,  186C,  199D.  In 
quidditatibus  creaturarum  tria  sunt  si- 
gna  imaginanda,  XIX  165 D';  et  circa 
rei  quidditatem  possumus  triplicem  ha- 
bere  intellectum  verum,  XXI  192B,  et 
unum  falsum,  192A'.  —  Esse  quiddita- 
tivum  seu  essentias,  XIX  384B,  creaturis 
inest  essentialiter  licet  participative,  et 
non  differt  a  creatura,  407  A,  et  in  omni 
creato    secundum    Thomam,   dubitante 


OUl 


491 


QUI 


Cartusiano,  40SH,  differt  ab  esse  exsi- 
stentiae,  407 1)',  sicut  polcnlia  ab  actu, 
XXI  187A.  Omne  enim  quod  est  in  ge- 
nere  liabet  quidditatem  differentem  ab 
esse,  quia  commune  generis  pnvdicat 
quiddilatem,  qua?  non  habet  esse  nisi  in 
individuo,  XIX  392C;  in  Deo  autem, 
esse  est  quidditas  sua,  302  D',  unde  a 
quidditate  nomen  recipit  creatura,  et  ab 
esse  Creator,  quia  esse  ejus  est  ejus 
quidditas,  363 A',  sed  rei  veritas  magis 
fundatur  in  esse  quam  in  quidditale, 
357  B.  An  quidditates  rerum  specificse 
essentiam  divinam  pro  idea  habere  va- 
leant,  XX  401 D,  402  D,  et  quomodo  in 
divina  essentia  reprsesententur,  497B.  — 
Quidditates  rerum  materialium,  quum 
sint  objectum  intellectus  humani,  XIX 
219B,  ab  illo  immediate  conspici  valent; 
quidditates  vero  quarumdam  rerum  im- 
materialium  mediate  ab  illo  attingi  pos- 
sunt,  XXI  270A;  substantiarum  autem 
separatarum  quidditates  nec  immediate 
nec  mediate,  XIX  219B',  XXI  270C;  ideo 
de  sensibilibus  et  substantiis  separatis 
quidditas  non  nisi  fere  aequivoce  dicitur, 
270  B,  271 C,  aut  saltem  analogice,  271 
B',  quia  immaterialium  quidditates  sen- 
sibilium  quidditatibus  insufficienter  ex- 
primuntur,  271 C.  An  intellectus,  abstra- 
hendo  ab  omni  forma  imaginabili  intel- 
ligibilem  quidditatem,  XXV  415  A,  ita 
ut  ad  quidditatem  perveniat  sine  quid- 
ditate,  intelligat  substantiee  separatse 
quidditatem,  415B,  affirmant  Alphora- 
bius  et  Avempote,  414 D',  sed  perperam, 
quia  quidditas  substantia?  materialis  ab 
intellectu  abstracta  non  est  unius  ratio- 
nis  cum  substantiarum  separatarum 
quidditatibus,  415C.  Item  intelligi  ne- 
queunt  substantia?  separatae  per  impres- 
sionem  quidditatum  suarum  in  mente 
humana,  quia  ad  intelligentiam  quiddi- 
tatis,  oportet  ut  fiat  in  intellectu  simili- 
tudo  ejusdem  rationis  secundum  spe- 
ciem,  et  ad  modum  intelligentis,  XXV 
415A',  D'. 
QUIES,  quae  in  privatione  motus  consistit, 


XXII  H4A',  116D,  multiplici  modo  Deo 
convenit,  114B,  H0A',  qui  multiplici 
sensu  dicitur  ab  opere  quievisse  dic 
septimo,  115B,  D',  H6B',  quanquam 
non  sic  requieverit  ut  nihil  dcinceps 
produxerit,  114 C,  D,  116  A,  B,  C.  Quies 
nobiliorestdispositioquam  motus,quum 
ad  eam  ordinetur  motus,  XXV  388 C,  et 
ad  rationem  fruitionis  pertinet  XIX  113 
B,  H4C,  116B,  D,  ad  quam  se  habet  sic- 
ut  ejus  differentia  specifica,  H6D.  Non 
in  actu  cognitivae  reperire  est,  sed  in 
actu  appetitivae,  juxta  Richardum,  XIX 
H5A',  quia  ad  voluntatem  proprie  per- 
tinet,  juxta  Bonaventuram,  H3B,  114  A', 
quanquam  melius  ad  quamcumque  vir- 
tutem  pertinere  dicenda  sit,  H4B'.  Ea- 
dem  virtute  quiescet  voluntas  in  termino 
qua  movetur  ad  terminum,  XXV  399 A, 
non  autem  eodem  actu,  394  D;  quies 
tamen  non  est  finis  motus,  sed  conse- 
quens  finem,  404A.  An  in  quietatione 
appetitus  sit  beatitudo,  XXV  394  D,  399 
B,  404  A,B.  Quot  modis  res  corporales 
dicuntur  quiescere,  tot  modis  spiritus 
dicuntur  frui  vel  in  Deo  quiescere,  XIX 
135  D,  B'.  In  possessione  Dei  tantum 
erit  animae  quies,  ubi  nihil  erit  ultra 
quaerendum,  XIX  266D',  quia  in  unitate 
dumtaxat  quiescere  potest  mens  humana, 
126A.  Non  est  inconveniens  aliquid  si- 
mul  quiescere  et  moveri  sub  diverso 
tamen  respectu,  XIX  412  D.  ■ —  Secun- 
dum  Guillelmum,  ultra  novem  coelos 
mobiles,  est  aliud  ccelum  quietissimum, 
XXI 156  D'. 
QUINTA  ESSENTIA.  Quum  experientia 
constet  ccelos  sine  gravitate  et  Ievitate 
consistere,  XXII  57 A',  nee  constare  ex 
contrariis  neque  ex  elementis,  59B,  nec 
cum  elementis  convenire  in  motu  et  in 
actione,  58D,  posuerunt  peripatetici  et 
multi  theologi  quintum  corpus,  58B,  C, 
id  est  quintam  essentiam,  58C,  quse  non 
habet  contrarium,  58  A',  et  a  luna  supra 
in  decem  comprehenditur  ccelis,  58C, 
(negantibus  tamen  nonnullis,  60D  et  s.), 
vel  in  tribus  superioribus  tantum,  juxta 


QUO 


QUO 


alios,  61 C  An  visibilis  sit  disputatur, 

XXII  81 B'.    Girculari    motu    movetur, 

XXIII  391 C,  et  naturaliter  flexibilis  est' 
et  divisibilis,  quin  forma  sua  privari 
possit,  XXII  63  C;  vel  econtra,  juxta 
alios,  solidum  quid  est  et  inscissibile, 
63 D,  cujus  subtilitas  attenditur  non  pe- 
nes  majorem  aut  minorem  raritatem, 
81 D',  sed  penes  majorem  et  minorem 
virtutem  substantiae,  82A.  Nil  de  quinta 
essentia  in  compositionem  venire  potest 
corporis  humani,  XXII 145 C,  quum  ipsa 
sit  indivisibilis  et  impassibilis,  145  D, 
396 B',  XXV  278 D',  279  A,  nec  in  compo- 
sitionem  etiam  corporis  gloriosi,  XXIII 
391 C,  XXV  278  D',  279  A,  contradicente 
tamen  firmiter  Alexandro,  XXIII  394A, 
multis  argumentis,  394B,  C,  D,  et  con- 
cludente  quod  in  corpore  mortali  latet 
quinta  essentia,  quae  in  glorioso  domi- 
nabitur,  394  D.  Secundum  Thomam,  non 
potest  corpori  humano,  etiam  glorioso, 
impassibilitatem  conferre,  XXV  279 A, 
B.  —  Per  artem  alchimiee  dicunt  quidam 
omnia  elementa  ad  naturam  quinti  cor- 
poris  reduci  posse,  XXV  369B'. 

QUINTILIANUS,  latinus  rhetor,  Institutio- 
nis  oratoriee  auctor  (42-120)  allegatur  de 
imaginativae  influentia  in  conceptione 
et  formatione  prolis,  XXII  203C. 

QUIS.  Quomodo  sit  circumstantia  peccati, 

XXIV  434B,  D,  quod  notabiliter  gravare 
solet,  436 A. 

QUOD  EST  apud  Albertum  hypostasim  si- 
gnificat  seu  suppositum,  XIX  184D,  XXI 
204C,  seu  quod  substat  formee,  198B, 
seu  naturam  particulatam,  204  D;  apud 
Thomam  liaturam  designat  secundum 
quod  recipit  esse,  XIX  184A';  apud  Hen- 
ricum,  essentiam,  XXI 199D;  juxta  quos- 
dam,  designat  non  modo  essentiam,  sed 
suppositum  creatum,  sicut  quo  est  desi- 
gnat  esse  increatum  quo  omnia  sunt 
efficienter,  191 A'.  Quod  est,  principium 
est  intellectus  possibilis,  XIX  285A.  In 
quod  est  duo  considerantur :  natura  com- 
munis,  et  limitatio  naturae,  quae  duo  dif- 
ferunt  ratione,  XIX  411 A,  et  etiam  re, 


411 B.  Ratione  tantum  quo  est  seu  ipsum 
esse  actuale  differt  a  quod  est  seu  essen- 
tia,  juxta  Henricum,  XXI  193A',  195B', 
ratione  et  realiter,  juxta  Thomam  et  alios, 
200  D,  secundum  quos  in  primo  tantum, 
id  est  in  Deo,  idem  sunt  quod  est  et  quo 
est,  dum  in  omni  quod  est  citra  primum, 
aliud  est  quo  est,  aliud  quod  est,  49 A, 
aliud  quod  est,  aliud  esse,  149  A';  uude, 
secundum  illos,  in  omni  ente  creato 
adest  compositio  ex  quo  est  et  quod  est, 
XXI  196B',  199D,  sicut  ex  limitato  et 
limitante,  202B,  etiam  in  angelis,  199D, 
204  D,  B',  205  A,  206  A,  ubi  quod  est  dicit 
naturam  particulatam,  204D,  et  est  quasi 
materiale  angeli,  204  A'.  Quid  sint  quod 
est  et  quo  est  in  angelis,  juxta  Thomam, 
XXI  186  D',  et  juxta  Albertum,  197  B', 
198B.  Item,  in  creaturis  differunt  quod 
est  et  quis  est,  XXI 196 B'. 
QUO  EST,  apud  Albertum,  significat  natu- 
ram  seu  essentiam,  XIX  184 D,  XXI  204 
B',  seu  naturam  communem,  204 D,  seu 
formamcompositi,198B;  apudThomam, 
designat  ipsum  esse  actuale  seu  esse 
exsistentiee  actualis,  XIX  184 D.  Quo  est 
principium  est  intellectus  agentis,  XIX 
285A.  In  quibusdam,  differt  a  quod  est, 
et  actu  communicatur  per  divisionem 
quod  est,  ut  in  generabilibus,  XIX  184 
A;  in  aliis  differt  a  quod  est,  sed  actua- 
liter  non  communicatur,  ut  in  stellis, 
ibid.;  in  aliis  differt  a  quod  est,  et  tamen 
simpliciter  est  ipsum  quod  est  indivisi- 
bile,  utin  angelis,  184C;  inaliis  omnino 
indifferens  est  a  quod  est,  et  manet  in 
omnibus  suppositis,  ut  in  Deo,  184C.  An 
quo  estet  quod  est  vocari  possint  partes 
essentiales  entis  in  quibus  sunt,  XIX 
402C,  403B'.  Omnis  creatura,  etiam  spi- 
ritualis,  composita  est  ex  quo  est  et 
quod  est,  XIX  402A',  403B',  D',  404A, 
C,  XXI  196 B',  199D;  et  in  compositis 
quo  est  potest  tripliciter  accipi  ut  forma 
partis,  ut  forma  totius,  ut  actus  essendi, 
in  simplicibus  vero,  tantummodo  est 
actus  essendi,  XIX  411 A  :  unde,  juxta 
Thomam,  in   simplicibus,  quo  est  est 


RAD 


4!)3 


RAR 


ipsa    quidditas,    XXI    180  D'  ;    et   ita  B',    sod     natura    communis,    204  I). 

quandoque    sumitur     pro     quidditate,  OUOMODO,  ul  circumslaniia  pcccali,  quid 

quanquam    communius   pro   esse,  199  designel.  XXIV  434  C  1)',  quoinodo  pec- 

D,   sed   in   angelis    non   est  esse,   202  catiim  aggravet,  XXIV  436A. 


R 


RABANUS  Maurus,  Fuldensis  monachus  et 
Alcuini  discipulus,  deinceps  Magontia- 
censis  archiepiscopus  (f  S50),  allegatur 
in  disputationibus  de  creatione  lucis  et 
solis,  XXII  39 A';  item  allegatur  de  nu- 
mero  coelorum,  qua?  septem  esse  vult, 
de  duobus  quae  ad  esse  cceli  requiruntur, 
61 C  et  s.,  de  coelo  aerio  et  aethereo,  62 
A,  B,  de  obscuratione  luminarium  cceli 
in  fine  mundi,  XXV  382B,  de  composi- 
tione  ccelestium  corporum,  quae  sentit 
elementaris  esse  naturae,  non  altioris 
speciei  nec  quintae  essentiae,  XXII  60D, 
A',  de  quatuor  coaequaevis,  scilicet  ange- 
lus,  ccelum,  tempus  et  materia,  26B.  — 
Item  allegatur  de  conversionibus  a  Pha- 
raonis  inagis,  scilicet  virgarum  in  ser- 
pentes  et  aquae  in  sanguinem,  effectis, 
quas  non  fuisse  reales  opinatur,  XXI  431 
A.  —  Item  allegatur  de  datione  gratiae 
et  Sancti  Spiritus  in  Baptismo  et  Confir- 
matione,  XIX  552B,  XXIV  195B,  et  de 
ritibus  et  injunctionibus  in  Baptismo 
usitatis,  166B',  C;  item  de  dominatione 
qua  vocatnr  Christus  homo  dominicus, 
XXIII 1 73  C. 

RADIUS.  Non  idem  sunt  radius,  lux,  lumen 
et  splendor,  XXII  41 A.  Triplex  est  ra- 
dius  :  rectus,  fractus  et  reflexus,  XXII 
45A'.  An  sit  corpus,  et  habeat  esse  in- 
tentionale,  et  quomodo  a  sole  emittatur, 
XXII  42 A',  45 A'.  —  Coelestis  circuli 
radiationes  movent  inferiorem  naturam 
ad  generationem  et  corruptionem,  XXI 
92C,  sed  quia  fiunt  secundum  descri- 
ptionem  polygonii  in  circulo,  ad  figuras 
easdem  non  revertuntur,  92B'.  —  An 
verius  inveniatur  radius  in  spiritualibus 


quam  in  corporalibus,  XXII  45B'.  —  Im- 
possibile  est  nobis  lucere  divinum  ra- 
dium,  nisi  symbolis  circumvelatum,  XXI 
479  D'. 

RAIMUNDUS  (S.)  de  Pennafort,  Ord.  Praed., 
canonistarum  patronus,  (1175-1275), 
episcopos  et  sacerdotes  docet  in  exordio 
Ecclesiae  quoad  rem  et  potestatem  certe 
distinctos  esse,  etsi  non  semper  quoad 
nomen,  XXV  35 B.  —  Item  allegatur  de 
restitutione  in  ludo,  XXIV  413B',  de 
iteratione  confessionis,  486C,  D,  et  de 
casu  simoniae  in  exigenda  pecunia  a 
persona  in  religionem  ingressura,  XXV 
51 A'. 

RANyE  de  foliis  quibusdam  celeriter  na- 
scuntur,  XXI  424A,  et  faciliter,  424  C. 
—  De  realitate  ranarum  a  Pharaonis 
magis  productis  disputatur,  XXI  423A', 
427  D',  431 D. 

RAPHAEL  archangelus,  an  vere  vel  ima- 
ginarie  Tobiae  apparuerit,  XXI  457  C. 

RAPTUS  alicujus  sponsae  impedit  matri- 
monium  contrahendum,  non  autem  diri- 
mit  contractum,  XXV  151 A. 

RARITAS.  Rarum  a  denso  differt,  XXII 396 

B,  sed,  quum  de  denso  fit  rarum,  an  sit 
quantitas  nova  disputatur,  XXIV  320  B, 
D'.  Materia  parva  magna  effici  nequit 
nisi  per  rarefactionem,  XXII  397C,  402 

C,  B',  sive  hoc  fiat  virtute  naturae,  165 
C,  A',  sive  saltem  divina,  162D,  165C. 
Non  per  rarefactionem  augeri  corpus 
humanum  evidens  est,  XXII  396C.  In 
qualibet  materialium  specie,  est  quidem 
rarefactionis  terminus,  ultra  quem  spe- 
cies  non  salvatur,  XXII  53C,  et  sic  aqua 
nimis  rarefacta  fieret  aer,  et  aer  ignis, 


RAT 


494 


RAT 


qui  quum  sit  ultimus  raritatis  in  mate- 
ria  gradus,  S3D,  397D,  videri  nequit 
quando  fit  elementaris,  81 C,  sicut  nec 
videri  queunt  aer  purus  et  quinta  essen- 
tia,  81 B'.  Penes  elementa  subtilitas 
attenditur  secundum  raritatem,  XXII  82 
A,  non  autem  penes  coelestia,  81 D',  et 
mixta,  in  quibus  minus  rara  subtiliora 
esse  possunt,  82  C. 
RATIO  multipliciter  sumitur,  sed  maxime: 
primo  pro  actu  rationis  ratiocinantis, 
vel  pro  potentia  quae  est  ratio ;  secundo 
prout  est  nomen  intentionis  significans 
definitionem  rei,  XX  358  A;  tertio  prout 
causam  significat,  XXII  172D'. 

Tanquam  potentia  intellectiva,  dupli- 
citer  sumitur,  vel  prout  contra  sensum 
dividitur,  sicque  convenit  non  tantum 
homini  sed  et  angelis  et  Deo,  XXI 117 C, 
vel  prout  contra  intellectum  purum  di- 
viditur,  et  sic  soli  homini  convenit, 
cujus  cognitio  inquisitiva  est,  115  B, 
117  A,  intellectum  purum  tamen  imitans 
quia  ejus  inquisitio  ad  intelligentiam 
rei  terminatur,  117B.  Et  ita  ratio,  quae 
non  est  idem  ac  anima,  XIX  279 C,  vir- 
tus  est  collectiva  per  quam  homo  circa 
facienda  appetendaque  regitur,  XXII 
281  C,  282  D,  per  lumen  universalium 
principiorum  ipsi  cum  natura  inserto- 
rum,  281 C,  et  scientiam  tam  speculati- 
vam  quam  practicam  accipit,  281 D';  et 
quum  proprie  facit  currere  a  causa  in 
causatum,  ejus  actus  est  deducere  prin- 
cipia  in  conclusiones,  276  D',  281 B'. 
Quum  ergo  ratio  hominem  illuminet  ad 
intelligendum,  XIX  47,  est  efficax  ad 
eum  docendum,  ibid.,  inter  vestigia  Dei 
recte  recensetur,  237  A'  et  s.,  et  merito 
vocatur  participatio  quaedam  luminis  in- 
creati,  211 B',  sive  interior  oculus  homi- 
nis,  211 C,  et  secundum  quam  optimum 
hominis  est  esse,  55C,  112  C.  Sed  quia 
veritatem  inquirit  per  discursum,  XXIII 
570  B,  et  in  umbra  tantum  intelligentiae 
oritur,  XXI  H6B,  206D,  natura  hominis 
rationalis  cum  intellectuali  pura  nec  in 
specie  nec  in  genere  proximo  convenire 


dicitur,  222D'.  In  homine  autem,  una 
est  ratio  cum  intellectu  potentia,  XXII 
277  C,  281 D',  283  A',  qua,  ob  diversos 
actus,  dicitur  ratio  in  quantum  discurrit, 
et  intellectus  in  quantum  intuetur,  282 

A,  et  ad  intellectum  comparatur  ut  mo- 
tus  ad  quietem,  283  B'.  Duplex  est,  ratio 
scilicet  superior,  quae  ad  Deum  extendi- 
tur  per  contemplationem,  XXII  282  A,  et 
rationibus  aeternis  contemplandis  et  con- 
sulendis  inhaeret,  282B,  A',  283A',  et  ex 
eis  quod  bonum  vel  malum  est  discurrit, 
282 C,  considerans  principia  revelata, 
juxta  Durandum,  284A',  regulam  aeter- 
nam,  juxta  Scotum,  284  D',  ad  sapien- 
tiam  pertinens,  282B,  et  a  sapientia  per- 
fecta,  282D',  XXIII  572  C;  et  ratio  infe- 
rior,  qua3  ad  temporalia  gubernanda 
deflectitur,  XXII  282B,  et  ex  rationibus 
temporalibus  quid  sit  utile  aut  honestum 
discernit,  282C,  283A',  considerans 
principia  naturaliter  nota,  juxta  Duran- 
dum,  284A',  conclusiones  regulae  aeter- 
nae,  juxta  Scotum,  284  D',  et  a  scientia 
perfecta,  282D',  XXIII  572C.  Inter  quam 
rationem  superiorem  et  inferiorem  lex 
est  conjugii,  XXII  291 A,  in  qua  superior 
viro  comparatur  et  inferior  mulieri,  284 
C,  290  D',  292  A;  sed  una  et  altera  una  et 
eadem  sunt  potentia,  282 C,  283 C,  284 
C,  B',  C,  et  versantur  circa  idem  obje- 
ctum,  scilicet  operabilia,  283D,  et  ab 
invicem  distinguuntur  diversitate  obje- 
ctorum,  juxta  Albertum,  282C,  vel  po- 
tius  actuum,  habituum,  284 A,  et  me- 
diorum,  282B',  283  A'.  Item  in  utraque, 
sive  inferiore  sive  superiore,  accidere 
potest  peccatum,  XXII  286D,  287A',  288 

B,  289B',  C,  522C,  et  peccatum  sive 
mortale  sive  veniale,  288D,  D',  289A', 
290  D',  291 D,  (Cf.  Peccatum),  ad  quod 
expiandum  secundum  rationern  tam  in- 
feriorem  quam  superiorem  pati  potuit 
et  passus  est  Christus,  XXIII  285A',  D', 
288A  et  s.,  distinctis  tamen  ratione  ut 
tali  et  ratione  ut  natura,  285 B',  288D, 
A'.  Item,  ratio  directiva  est  voluntatis, 
XXII  288  C,  513  C,  XXIII  545  B,  546  C, 


m 


RAT 


495 


RAT 


qiup  idcirco  dicitur  bona  quoties  con- 
formis  est  rectse  ralioni,  XXII  5138; 
unde  rationis  est  praecipere,  lanquam 
rex  et  vir,  voluutati  tanquam  tyranno, 
XIX  55C,  U2C,  H5D',  XXII  271  B,  ad 
quam  so  habet  ut  apprehensio  sensitiva 
ad  scnsualitalem,  282G,  et  cujus  actus 
morales  Iribus  modis  ordinat,  XXIII  524 
A'.  —  Rationale  dupliciter  dicitur,  ita 
primo  quod  est  vere  rationale  et  inlelle- 
ctivae  naturae,  et  secundo  quod  rationi 
obedit;  quo  largiori  sensu,  omnes  virtu- 
tes  sunt  aliquo  modo  in  parte  rationali, 
XXTII  524A',  527B',  quia  in  omni  vir- 
tute  oportet  esse  ordinem  ralionis, 
quum  malum  hominis  sit  obviare  ratio- 
ni,  485B;  imo  vero  prudentia  tantum  et 
justitia,  XXIII  524D,  A',  527B',  quae  prae- 
cisius  in  ratione  subjective  sunt,  quia, 
quum  ratio  sit  judex  in  regno  animae, 
justitia,  hic  judicialis  est,  et  prudentia, 
consiliaria,  XXIII  526  A',  B',  527 A',  B', 
XXIV  361 C;  pcenitentia  vero  non  pro- 
prie  in  ratione  est,  ibid.  et  s.,  nec  dolor, 
nisi  ut  in  ostendente  quod  voluntati 
repugnat,  XXIII  288  A,  D.  Diversimode 
ratio  perficitur  a  virtute,  dono,  beatitu- 
dine  et  fructu,  XXIII  554 D.  Ratio  a  syn- 
deresi  prima  principia  accipit,  XXII  296 
B,  et  in  syllogismo  minorem  submini- 
strat,  296A',  B',  nec  sibi  relicta  cernit 
nisi  quae  naturalia  sunt,  380B.  —  Triplex 
est  status  rationis  circa  veritatem,  XXIII 
312A,  et  duplex  est  rationis  practicae 
judicium,  alterum  discretionis,  quo  di- 
scernit  aliquid  agendum  esse  vel  non, 
520C,  aliud  definitivum,  quo  imperat 
aliquid  fieri  aut  non  fieri,  520D.  Ratio 
duplici  modo  ad  aliquid  probandum  in- 
ducitur,  XIX  235A,  cui,  ubi  deficit  au- 
ctoritas,  obsequendum  est,  XXII  208A. 
—  Ratiocinativo  modo  utitur  theologia, 
XIX  89B',  ad  confutandos  adversarios,  ad 
fovendos  infirmos,  89C,  et  ad  delectan- 
dos  perfectos,  89  D'.  An  et  quomodo  ra- 
tiones  illae  minuant  fidei  meritum,  XIX 
66B',  89D'.  Nullo  modo  ad  Trinitatem 
probandam  adducenda  est  ratio,  XIX  228 


I)',  2291)  et  s.,  230B,  231  B',  232C,  nisi 
dupliciter   derogetur    fidei,  235  B.  — 

Distinctio  rationis  dicitur  quSB  scquitur 
rem  non  sccundum  esse  suum  reale,sed 
in  quantum  inlelleclam,  XIX  153  D',  quae 
duplex  esse  potest,  156B'.  —  Paulatim 
in  homine  convalescit  ralio,  secundum 
quod  humorum  motus  quietantur,  et 
triplex  ejus  assignatur  gradus,  secun- 
dum  primum,  secundum,  et  tertium  se- 
ptennium,  XXV  80  D. 

Prout  nomen  intenlionis  significat, 
ratio  nihil  aliud  designat  nisi  nomen 
alicujus  rei  vel  definitionem,  XIX  153A, 
quod  tripliciter  fieri  potest  secundum 
quod  super  rem  tantum,  vel  super  intel- 
lectum  tantum,  vel  partim  super  rem  et 
partim  superintellectum  ratio  fundatur, 
150A,  C,  153A  et  s.  Prout  definitionem 
realem  significat,  est  in  anima  tantum, 
sed  fundamentum  habens  in  re,  XX  358 
C.  —  Distinguendum  est  inter  rationem, 
sapientiam,  ideam,  XX  393A',  et  exem- 
plar,  420  D.  — In  Deo  ponuntur  plures 
rationes,  XX  420  A',  maxime  scilicet  per- 
fectionales,  ex  relatione  creaturarum  ad 
Ipsum,  et  ideales,  ex  relatione  Ipsius  ad 
creaturas,  XXI  133B. 

Ultimo,  ratio  pro  causa  sumitur,  XXII 
172 D',  et  sic  in  mundo  multae  sunt  re- 
rum  rationes,  nempe  primordiales  seu 
ideales,  quae  in  Verbo  ab  aeterno  sunt, 
167B,  170B,  172D',  radicales,  quae  ele- 
mentis  concreatae  sunt,  167C,  C,  distin- 
ctivae,  quibus  producta  sunt  genera  et 
species,  167  D,  seminales,  quibus  multi- 
plicantur  et  renovantur  entia,  167  A', 
obedientiales,  quibus  omnis  creatura  ad 
nutum  creatoris  disponitur,  167B',  170 
A,  et  fiunt  miracula,  167C,  originales, 
167C,  naturales  et  causales,  XXI  245  D', 
XXII 167B,  D',  172D' ;  quae  omnes  ratione 
formali  differunt,  et  respectu  diversorum 
diversa  nomina  sortiuntur,  167B',  168 
C.  Speciatim,  vere  sunt  rationes  semi- 
nales,  XXI  245 D',  XXII  166  C,  179  A, 
qnae  proprie  dicuntur  et  rationes,  171 B, 
et  seminales,   171 A,   et  sunt  materiae 


REA 


496 


REC 


inditae,  167  A',  168C,  171 B,  175A,  181 A', 
et  quadrupliciter  considerari  possunt, 
171 A',  quanquam  dupliciter  commu- 
nius,  scilicet  vel  communiter,  172B,  174 
C,  vel  proprie,  174  C;  non  sunt  nisi  in 
viventibus,  173B',  nec  ab  extra  eis  su- 
perveniunt,  173  A'.  Quid  autem  sint  haec 
principia  generationis  naturalis,  varie 
in  variis  invenitur  :  vel  naturae  simplices 
et  incorporea?,  elementis  impressae,  XXII 
175A,  C,  vel  virtutes  activae  semini  in- 
ditae,  173C,  D',  178A,  B,  vel  potentiae 
passivae,  173 B,  179  D,  vel  virtutes  tam 
activae  quam  passivae,  171 C,  A',  181 C, 
id  est  formae  inchoatae  in  materia  juxta, 
multos,  166B',  D',  170 C,  174  D,  176D, 
C,  178C,  contradicentibus  aliis,  173B', 
177A,  C,  179B',  vel  formae  completae, 
juxta  quosdam,  171 A,  incompletae,  juxta 
alios,  170D,  universales,  secundum  non- 
nullos,  170  C,  particulares,  secundum 
alios,  174B',  formee  substantiales  semi- 
nis  juxta  Scotum,  180D,  contra  Richar- 
dum,  173  C,  nec  proprie  se  tenent  ex 
parte  materiae  nec  compositi,  176A',  sed 
potius,  juxta  Henricum,  ex  parte  formae, 
176 B'.  —  Ratio  seminalis  in  Adam  quasi 
infinite  multiplicari  potuit,  tum  ex  par- 
te  quantitatis,  XXII  403  D',  404 A',  tum 
ex  parte  virtutis,  404A,  C. 

REALES  antiquitus  vocabantur  Realistae, 
et  sequi  dicebantur  viam  verorum  Peri- 
pateticorum,  XX  555  A.  —  In  Deo  scien- 
tiam  enuntiabilium  incipere  et  desinere 
dicebant,  XX  496 C. 

REATUS  nihil  aliud  est  quam  obligatio 
ad  pcenam,  XXII  560  C,  sed  quandoque 
sumitur  pro  culpa,  quandoque  pro  pce- 
na,  560B',  D'.  Quodlibet  peccatum  actu- 
ale  sequitur,  XXII  561 A,  quia  cuilibet 
debetur  poena,  560D',  561 B,  nec  ullum 
remitti  potest  nisi  per  pcenam  compen- 
setur  ejus  deordinatio,  561  C  ;  et  funda- 
tur  vel  super  actum,  561  A',  vel  super 
habitum  seu  maculam,  560  B',  561  B', 
vel  super  deformitatem,  562A,  vel  etiam 
super  essentiam  animae,  XXIV  360  D. 
Reatus  pcenae  aeternae  respicit  ad   cul- 


pam  praesentem,  XXII 561 D',  et  fundatur 
super  maculam  et  deformitatem,  562A; 
reatus  pcena?  temporalis  respicere  potest 
ad  culpam  non  praesentem,  sed  praeteri- 
tam,  561 D'.  —  An  et  quomodo,  cessante 
peccato,  maneat  reatus,  XXII  561 A  et  s., 
562A,  B.  —  An  sit  relatio  realis  vel 
rationis,  XXIV  360D.  —  Cf.  Peccatum, 
Remissio. 

RECEPTIO.  Quod  in  aliquo  recipitur,  in 
eo  per  modum  recipientis  recipitur,  XXV 
415A'.  Per  nullam  similitudinem  in 
intellectu  creato  receptam  immediate 
videri  potest  divina  essentia,  415D',  416 
A.  —  Quandocuinque  in  eodem  recipian- 
tur  duo  inaequalia,  proportio  perfectio- 
ris  ad  minus  perfectum  est  sicut  pro- 
portio  formee  ad  materiam,  XXV  416 C. 

RECIDIVUS  :  Relapsus  in  peccatum  spe- 
ciem  ingratitudinis  acquirit,  XXIV  578 
B',  580 D,  582C,  qua  sequens  peccatum 
fit  gravius,  578A',  579B',  582C,  non 
tamen  tam  grave  quam  praeterita  simul, 
juxta  Thomam,  580D',  contra  Parisien- 
sem,  581 D',  582C;  ideo  in  recidivis 
quandoque  redire  dicuntur  praeterita 
peccata,  non  quoad  numerum  aut  spe- 
ciem,  578D,  579D,  C,  nec  quoad  culpam 
aut  reatum,  579  A',  D',  580 C,  sed  quoad 
effectum,  580 C,  seu  quoad  pcenam,  582 
D,  C.  —  An  recidivus  priora  peccata 
confiteri  teneatur,  affirmant  qui  tenent 
ea  redire  quoad  culpam  seu  reatum, 
XXIV  581 D;  affirmant  pariter  alii,  si 
alii  confessario  fiat  nova  confessio,  sed 
negant  si  fiat  eidem,  saltem  non  tenetur 
nisi  indirecte,  et  quantum  sufficit  ad 
manifestandam  ingratitudinem,  581 C. 

RECTITUDO.  Illud  rectum  dicitur  quod 
non  praetergreditur  ordinem  finis  debiti, 
XXII  551 A,  et  tunc  dicitur  homo  rectus, 
dum  intelligentia  ejus  adaequatur  sum- 
mae  veritati  in  cognoscendo,  voluntasque 
ejus  conformatur  summae  bonitati  in 
diligendo,  et  virtus  ejus  continuatur 
sumrhse  potestati  in  operando,  XXI  33, 
et  talis  fuit  rectitudo  primi  hominis,  in 
quo  inferiora  superioribus  subdebantur, 


RED 


497 


REG 


et  superiora  ab  inferioribus  non  inipe- 
diebanlur,  XXH  253B'.  Alia  tamen  est 
rectitudo  nalur;i\  ad  quain  perlinet  ju- 
stitia  originalis,  el  alia  gratiae  ad  quam 
spectat  juslitia  meriloria,  XXI  331  D'.  — 
Reclitudo,  secundum  quod  est  passio 
coutinui,  XIX  357A',  secundum  diversas 
rationes  de  diversis  praedicatur  virtuti- 
bus,  ut  justitia?,  bonilatis,  verilatis, 
357  B'. 
REDEMPTIO.  De  redemplione  quomodo 
agatur  in  tertio  libro  senlentiarum, 
XXIII  27.  —  Redemptio  est  contractus 
justitiae  commutativae,  ad  quem  requiri- 
tur  aequalitas  quantitatis,  XXIII  356D. 
—  Humanam  naluram  reparari  decebat 
sapientiam  Dei,  XXIII  33A',  D',  353C, 
354D,  non  tamen  sine  satisfactione  ob 
justitiam,  33A',  34A',  352D',  354D,qua3 
peccatum  inultum  relinquere  nequit,34 
A',  C,  353A,  et  quum  reparatio  baec, 
undequaque  necessaria,  352A',  354A', 
nec  per  hominem  fieri  posset,  33B',  35 
B',  353  B,  356B,  nec  per  angelum,  33B', 
D',  saltem  ne  tolleretur  angeli  et  homi- 
nis  aequalitas  in  gloria,  XXII  126  A', 
nec  per  meram  creaturam,  XXIII  38A, 
353A',  355  A,  356A,  ordinatissime  per 
Deum  facta  est,  33C,  ac  Deum  hominem, 
38B;  et  quia  ad  sapientiam  pertinet, 
XIX  45,  per  Verbum  facta  est,  et  quia 
ex  amore  processit,  ibid.,  in  ipsa  potis- 
sime  relucet  bonitas  Dei,  XXV  351  D',  et 
misericordia,  XIX  80 C.  —  Per  nullam 
autem  creaturam  reparari  potuit  humana 
natura,  XXIII  35C,  quia  nulla  adaequare 
potest  totius  naturae  bonitatem,  35D, 
355A,  nec  valet  ei  supernaturalia  resti- 
tuere,  35  B',  355  A.  Per  alium  tamen 
modum  potuisset  Deus  reparare  homi- 
nem,  XXIII  36B,  37D,  A',  354C,  355D, 
sed  nullus  fuit  adeo  congruus  ut  incar- 
natio,  36B,  nec  tam  conveniens  tum 
reparatori,  37  A',  tum  reparato,  37  C, 
et  reparationi,  37  D',  41 B,  B',  354 A,  C, 
355  B  et  s. ;  imo  non  nisi  illo  modo  potuit 
homo  condigne  redemi,  356  A,  in  quo 
mirabiliter  unitae  sunt  Dei  misericordia 
T.  25"". 


et  jtistilia,  34B',  sapicntia  et  potentia, 
36A,  37B',  38A',  excitantur  hominum 
fidcs,  spes  et  charitas,  36C,  41 B',  eruun- 
lur  per  conlraria  Adac  excessus,  41  C, 
et  innumcfte  praeslantur  utilitates,  36B', 
41 B'.  —  Christo  duplici  modo  competit 
esse  redemptorem,  XXIII  346 A',  in 
quanlum  Deus,  346B',  et  in  quantum 
homo,  346C,  etduplici  modo  nos  rede- 
mit,  347A',  C,  unde  ut  causae  proxima? 
Christo  tribuenda  est  redemptio,  346B', 
347  B',  348A',  ut  causae  remotae  adscribi 
potest  toti  Trinitati,  347C.  Per  redem- 
plionem  homo  qui  ab  Adam  natus  erat 
filius  irae  per  naturae  traduclionem,  a 
Christo  renascitur  filius  gratiae  per  me- 
ritum  actionis,  XXII  211 C. 

REDUPLICATIO  in  propositione  varia  desi- 
gnat,  XIX  471 B'  474 A',  XX  336  D'. 

REFLEXIO.  Actus  intellectus  sicut  et  vo- 
luntatis  super  seipsos  refleclunlur,  XIX 
124D,  sed  vires  organicae  maleriales  in 
proprios  actus  reflecti  nequeunt,  124 C, 
XX  20 A,  XXII 131 B';  quod  enim  ad  se 
plene  refleclitur,  secundum  quodlibet 
sui  sibi  conjungitur,  nec  est  in  eo  situa- 
lis  distantia,  ibid.  In  omnibus  potentiis 
quae  ad  se  reflexivae  sunt,  actum  poten- 
tiae  prius  oportet  ferri  in  objectum  ali- 
quod,  deinde  in  seipsum,  XXV  403  D, 
sed  tamen  actus  reflexus  et  actus  in 
quem  reflectitur  non  sunt  duo,  sed  unus 
et  idem  aliter  et  aliter  signatus,  conlra- 
dicente  cartusiano,  XIX  124 A',  D'  et  s. 
Sicut  intellectus  et  voluntas,  ita  amor 
ad  se  ipsum  reflecti  potest,  XX  19  D,  sed 
amor  tanto  perfectior  est  quanto  minus 
ad  se  reflexus  et  retortus,  XIX  122B', 
unde  beati  Deum  purissime  diligunt  quia 
sine  reflexione  ad  proprium  commo- 
dum,  122D'.  Cur  caritas  ad  se  reflecti 
possit,  XX  19  A',  et  non  spes,  18B',  20C. 

REGIMEN.  Entia  nolunt  male  disponi  : 
pluralitas  autem  principum  mala,  unus 
ergo  princeps,  XXI  97  A',  219C.  —  Re- 
gimen  monarchicum  omnium  est  opti- 
mum,  et  tale  estEcclesiae  regimen,  XXV 
24 A,  32  B',  quia  paci  et  unitati  subdito- 
32 


REL 


498 


REL 


rum  magis  conducit,  32C  —  Opusculum 
de  Regimine  praelatorum  Dyonisii  car- 
tusiani,  allegaturde  admonitione  secreta 
praecedente    denuntiationem    Ecclesiae, 

XXIV  531 B. 

REGNUM.  Regere  est  actus  Providentiae, 

XXV  396C;  providentiae  autem  subsunt 
tam  ea  quae  ad  finem  diriguntur  quam 
ea  quae  finem  jam  assecuta  sunt,  396D'; 
quapropter  regnum  Dei  dicuntur  tam 
qui  ambulant  per  fidem,  i.  e.  Ecclesia 
militans,  quam  qui  jam  in  fine  sunt  sta- 
biliti,  i.  e.  Ecclesia  triumphans,  397A. 

REGULA.  Liber  de  regulis  fidei  seu  de 
maximisTheologiae  Alani  de  Tusulis,  (Do- 
ctoris  Universalis,  Ord.  Cisterc.  f  1202), 
allegatur  de  trinitate  vestigiali  quod  re- 
bus  inest,  XIX  239B;  item,  de  dictione 
exclusiva  faciente  exclusionem  quantum 
ad  genus  rei,  non  quantum  ad  rem  gene- 
ris,  XX  127C. 

REGULUS  Marcus,  dux  romanus  in  bellis 
punicis,  allegatur  ab  Augustino,  in  libro 
de  civitate  Dei,  tanquam  sponte  morti 
durissimae  se  exposuisse  ex  naturali 
amore  rei  publicae,  nullatenus  ex  cari- 
tate,  XX  26 C. 

RELATIO.  Extra  divina.  Relatio  alio  modo 
dicitur  aliquid  quam  alia  entia,  XX  117 

C,  quia  de  ratione  sua  non  habet  quod 
sit  aliquid,  sed  tantum  ad  aliquid,  117 

D,  qua  talis  nil  praedicat  de  eo  de  quo 
dieitur,  117A'.  In  relatione  enim  duo 
considerantur,  esse  suum  quo  est  acci- 
dens  et  quod  ponit  aliquid  in  subjecto, 
XX  200C,  et  ratio  sua,  qua  nihil  ponit; 
hinc  sunt  aliquae  relationes  quae  nihil 
ponentes,  non  sunt  aliquid  in  rerum 
natura  sed  tantum  respectus,  200  D' ;  et 
aliud  est  ille  respectus  quo  relatio  refer- 
tur  ad  alterum,  et  qui  nil  ponit  in  sub- 
jecto,  aliud  esse  relationis  quo  in  re 
quadam  relatio  fundatur,  et  quod  ponit 
aliquid,  357  C ;  sunt  ergo  relationes  nihil 
reale  in  re  pouentes,  quas  vocabat  Por- 
retanus  adsistentes,  303  A',  357 D'.  Unde 
relatio  non  semper  existit  realiter  in  eo 
de  quo  dicitur,  XX  297  B,  nec  semper 


importat  realem  respectum  in  utroque 
relativorum,  303D,  sed  quandoque  realis 
est  in  utroque,  quandoque  rationis  in 
ulroque,  quandoque  realis  in  uno  et 
rationis  in  altero,  303D,  304A,  358B', 
XXI  58C.  Item,  aliae  habent  fundamen- 
tum  in  re  et  dicuntur  reales,  XX  201 A, 
D',  aliae  non  habent  fundamentum  in  re 
de  qua  dicuntur,  et  dicuntur  rationis, 
201 B,  202A,  214B,  215 A,  216B'  et  s., 
quod  contingit  quatuor  modis,  201 C.  — 
Relatio  quum  minimum  habeat  de  enti- 
tate,  in  aliis  rerum  generibus  causam 
habere  debet,  XXIII  81 B,  de  qua  entitate 
et  realitate  relationis,  sicut  de  sua  a 
proprio  fundamento  distinctione  sive  in 
divinis  sive  in  creatis  fusius  disserunt 
doctores,  XX  361 C  et  s.,  XXI  H8C,  119 
A.  —  Relatio  interdum  ex  motu  utrius- 
que  termini  innascitur,  vel  ex  motu 
unius  sine  motu  alterius  praecedente  aut 
comitante,  XXV  195B,  vel  ex  motu 
unius  cum  motu  alterius  praecedente, 
195  C;  unde,  quamvis  per  se  non  termi- 
net  motum,  semper  tamen  motum  sequi- 
tur,  XX  296 A',  C,  XXIII  81 B.  Similiter 
desinit  esse  dupliciter,  ex  corruptione 
subjecti  et  ex  subtractione  suae  causae, 
XXV  195D;  quae  enim  pro  causa  habent 
motum  actualem  aut  aptitudinem  ad 
motum  desinunt  per  subtractionem  cau- 
sae,  195  A' ;  quee  autem  ex  eo  sunt  quod 
aliquid  prius  motum  est,  non  desinunt 
nisi  per  corruptionem  subjecti,  195 B'. 
Belatio  alia  est  per  modum  actus,  ut 
origo,  alia  per  modum  formae,  ut  pro- 
prietas,  XX  208C,  211 C.  Relationes 
quae  fundantur  in  actu  intellectus  pos- 
sunt  esse  non  tantum  rationis,  sed  vere 
reales,  XX  202B.  Relationes  non  reci- 
piunt  magis  et  minus,  XXII  382 D',  429 
D'.  Relativorum  natura  est  ut  sint  simul 
tempore,  natura  et  intellectu,  XIX  485 
D',  486C,  D',  487 A,  B.  Diversis  modis 
plurificanturrelationes,  XXIII  183A',  D', 
185 A,  C,  361 D'.  An  multiplicato  uno  re- 
lativorum,  necessario  multiplicatur  et 
alterum,  XXIII 183C,  1S4B,186A,361D' 


REL 


499 


HEL 


ln  divinis.  Ad  intra.  Quum  in  di- 
vinis  sit  distinctio,  et  nequeat  esse  per 
absoluta,  XX  204B',  2HC,  213D,  opor- 
tet  ut  sit  per  relationcs,  originis  scilicet 
vel  proprietatis,  208  C,  211C,  quee  solae 
in  Trinilatc  faciunt  pluralitatem,  218D, 
219B.  In  ciivinis  relatio  non  est  nisi 
realis  respectus  unius  personae  ad  aliam, 
fundatus  in  cadem  divina  essentia,  di- 
stinguens  personas  ab  invicem,  XX  233 
B'.  Et  sic  intellecta,  nihil  in  numero 
generum  ita  competit  in  divinis  sicut 
relatio,  XX  204C,  205A',  209A',  et  in 
speciebus  relalionum,  nihil  sicut  rela- 
tiones  originis,  204C;  sed  notato  quod 
ratio  relationis  prior  sit  simpliciter  ra- 
tione  accidentis,  XX  206  A,  relatio,  quae 
tanquam  genus  et  accidens  cum  aliis 
prsedicamentis  convenit,  Deo  non  con- 
venit,  tanquam  autem  respectum  habens 
non  tantum  ad  subjectum,  sed  etiam  ad 
objectum,  XX  203D,  230D,  A',  C,  differt 
ab  aliis  prsedicamentis,  et  in  divinis 
ponitur;  verumtamen,  in  divinis  non 
transit  simpliciter  in  substantiam,  sicut 
alia  prsedicamenta,  sed  quodammodo 
transit  et  quodammodo  manet,  203A' ; 
unde  sequitur  quod  in  rebus  creatis  mi- 
nus  habent  relationes  de  ente,  sed  non 
in  divinis,  ubi  realiter  idem  sunt  cum 
essentia,  203B',  a  qua  differunt  ratione 
tantum,  358  A,  362 A,  D,  quia  in  divinis 
relatio  transit  in  substantiam,  359  C, 
360A.  Item,  in  creaturis,  qusevis  relatio 
est  aliquid  aliud  a  suo  subjecto,  XX  117 
A' ;  in  divinis,  quantum  ad  esse  suum, 
est  divina  essentia,  et  ponit  aliquid; 
quantum  ad  rationem  suam,  distinguit 
personas,  sed  nihil  ponit,  H7B',  204B. 
Item,  in  creaturis,  relationes  sunt  ex  ex- 
sistentise  modis,  in  divinis  autem  exsi- 
stentiee  modi,  XX  204C,  non  accidenta- 
les,  sed  connaturales,  205D'.  —  In  Deo, 
duplex  est  genus  relationum  ad  intra  : 
realium,  quibus  distinguuntur  personse, 
rationalium  quibus  distinguuntur  attri- 
buta,  XIX  160D,  et  relationes  ralionales 
fundantur  in  relationibus  realibus,  161 


B',  et  ad  ipsas  pertinent,  161 C,  et  rela- 
liones  originis  semper  sunt  reales,  198 
B',  -1 « •*> li " ,  XX  202A,  20715.  In  personis 
autem,  duplex  csl  rclatio,  alia  ad  essen- 
liam,  qua  ab  ea  differunt  ralione,  alia 
ad  invicem,  qua  inler  se  differunt  re, 
XIX  198 D',  199A,  non  quidcm  re  abso- 
luta,  sed  relativa,  199B,  C,  quod  fieri 
nequit  nisi  per  relationes  originis,  459 
A',  494B',  et  per  relationes  originis  op- 
positas,  relationibus  disparatis  tantum 
ad  hoc  non  sufficientibus,  459B',  460D', 
461 B,  D',  468A,  B.  D,  501 D.  In  personis 
divinis,  relationes  dicuntur  quasi  for- 
mse,  XIX  320C,  321B',non  quidem  pro- 
prie,  sed  per  quamdam  similitudinem, 
321 A,  et  sunt  simul  et  in  personis  et 
ipsa?  personse,  XX  200B',  201 B',  204 A; 
et  quanquam  secundum  rationem  respe- 
ctus,  potius  sint  ad  aliquid  quam  in 
aliquo,  secundum  esse  sui  respectus 
sunt  in  persona,  205B,  et  non  proprie 
in  essentia,  360B,  sive  in  personis  im- 
mediate,  in  essentia  mediate  tantum, 
233 B',  361 A,  in  qua  tamen,  secundum 
Henricum  et  Thomam  fundantur  sicut 
in  re,  234  A,  357  D',  362  D.  Quamvis 
autem  non  sint  ab  essentia  realiter  di- 
stinctee,  sunt  tamen  aliquid,  et  ab  invi- 
cem  realiter  distinguuntur,  XX  220A, 
et  distinguunt  realiter  personas,  juxta 
Thomam,  208C,  209C,  et  alios,  209A', 
B',218B  et  s.,219B,  D;  etdistinctionem 
maxime  manifestant,  juxta  Bonaventu- 
turam,  209D',  210D,  et  alios,  210 A',  C; 
distinguunt  tanquam  principium  forma- 
le,  juxta  Bichardum,  212 C,  et  Cartusia- 
num,  213A  ;  sed  melius  dicendum  quod 
realiter  distinguant  personas,  et  hoc, 
potius  in  quantum  relationes  quam  in 
quantum  proprietates,  212B;  et  ita,  sunt 
non  tantum  assistentes  seu  extra  affixae, 
sed  vere  insistentes,  230C.  Distinctione 
autem  praehabita  inter  proprietatem, 
relationem  et  notionem,  sive  in  se,  XX 
224A',  sive  in  Trinitate,  224D',  225  A, 
226A,  dicendum  quod  sicut  divina  essen- 
tia,  in  sua  simplicitate,  continet  omnem 


REL 


500 


REL 


prorsus  perfectionem,  274A',  ita  divina 
relatio,  ex  sua  excellentia,  concludit  in 
se  et  quod  est  proprietatis  personalis, 
et  quod  est  relationis,  274B',  et  est  ipsa 
subsistens,  non  realiter  differens  ab 
actione  notionali,  274  C,  quam  tamen 
praecedit  ut  proprietas,  et  sequitur  ut 
relatio,  273 D',  cum  antecessione  et  suc- 
cessione  simili  quoad  actum  originis, 
241 B,  et  actionem  personalem,  241 D. 
Item,  dicendum  quod  relationes  in  divi- 
nis  dicunt  perfectiones,  et  sunt  rationes 
amandi,  XIX  473D,  474B.  —  Relatio, 
quamvis  sit  medium  inter  duo  extrema, 
non  est  eadem  numero  in  utroque  extre- 
morum,  sed  differens  numero  et  quan- 
doque  specie,  XX  239  A,  imo  omnes 
relationes  unius  personae  non  sunt  una, 
sed  plures,  nec  una  praedicatur  de  alia, 
239B.  — In  Trinitate,  sunt  quatuor  rela- 
tiones,  paternitas,  communis  spiratio, 
filiatio  et  processio,  XX  225A',  quae  di- 
stinguuntur  ab  invicem,  238  B',  sicut 
per  relationes  distinguuntur  processio- 
nes,  XIX  459 A',  B',  494B',  495 D,  498 A, 
501 A  et  s.,  et  stante  relativa  cujuslibet 
personae  proprietate,  tres  in  Trinitate 
personae  sunt  aequales,  185  D.  —  Multi- 
pliciter  aliquid  contingit  dici  relative  de 
Patre,  XX  332B'.  —  Relativa  in  divinis 
adjective  designantur,  XIX  421  D.  — 
Relativorum  una  est  cognitio,  sicut  et 
fruitio,  XIX  125C,  127B'. 

Ad  Extra.  —  Omnis  relatio  creatoris 
ad  creaturas  est  rationis  dumtaxat,  XIX 
81 C,  245C,  non  realis,  XX  303 B',  304 
D,  cum  tamen  fundamento  in  re,  295 C, 
300B,  303D,  C;  omnis  autem  relatio 
creaturae  ad  Deum  est  realis,  XIX  81 C, 
245C,  ideo  potest  esse  subjectum  realis 
scientiae,  81 A',  C.  Itemfusius,  relationis 
realis  triplex  est  genus,  XX  300D,  quo- 
rum  nullum  Deo  competit  erga  creatu- 
ram,  300  A',  sed  quae  omnia  competunt 
creaturae  erga  Deum,  300B'.  Relationes 
ad  extra,  quum  ex  se  non  ponant  ali- 
quid,  sed  habitudinem  tantum,  de  novo 
possunt  accidere  Deo,  XX  297B,  et  di- 


cuntur  de  Deo  ex  tempore,  dum  rela- 
tiones  ad  intra  dicuntur  ab  aeterno, 
253  D'. 

(3)  In  moralibus.  —  Ad  hoc  ut  actus 
sit  meritorius,  ad  Deum  est  referendus, 
XXII  538B,  541 A',  sed  non  requiritur 
actualis  relatio,  542 A',  cum  sufficiat 
habitualis,  542C.  Alius  est  relationis 
defectus  qui  corrumpit  actum,  alius  qui 
non  corrumpit,  XXII  542B,  C,  543A',  B'. 
RELIGIO,  quandoque  pro  latria  sumitur, 
XXIII 190C,  et  est  virtus  specialis,  qua 
exhibetur  cultus  Deo  debitus,  192B'.  — 
Per  vota  religionis,  homo  perfecte  refor- 
matur  et  Christo  conformatur,  XXV  174 
D',  175  D',  imo  taliter  Deo  consecratur 
ut  nunquam  consecrationem  amittat, 
172C.  —  Religiosus  non  profitetur  nisi 
quae  in  regula  continentur,  XXII  588  D, 
A',  nec  obedire  tenetur  nisi  in  his  quae 
ad  regulam  pertinent,  588B',  sive  dire- 
cte,  sive  indirecte,  588 C.  Ideo  praelato 
obedire  non  debet  contra  praeceptum 
potestatis  majoris,  XXII 589A,  nec  in  his 
tenetur  in  quibus  praelato  non  subditur, 
589B,  unde  dijudicatur  quandonam  ma- 
gis  praelato  quam  episcopo,  quandonam 
potius  episcopo  quam  praelato  obedire 
teneatur,  590 A,  C,  A',  591 C,  A\  Religio- 
sus  in  his  quae  evidenter  mala  sunt, 
praelato  obedire  non  debet,  XXII  524 D', 
528  B\  in  dubiis  obedire  tenetur,  524  D', 
525 A,  526 B',  528C,  conformando  con- 
scientiam  ad  praeceptum  praelati,  525A, 
et  omittere  magis  bonum  ad  faciendum 
minus  quod  praecipitur,  528C,  D'.  Reli- 
giosus,  inscio  superiore,  votum  emittere 
non  valet,  XXV  166  A\  B',  excepto  voto 
arctiorem  religionem  ingrediendi,  167 C, 
ad  quem  tamen  transitum  tutius  est  su- 
perioris  licentiam  petere,  173C,  D.  Reli- 
giosus  a  praelato  interrogatus,  de  proprio 
occulto  peccato  respondere  non  tenetur, 
XXIV  532C.  Quoad  motum  voluntatis 
interiorem,  homo  Deo  tantum  obedire 
tenetur,  XXII  589  C,  sed  religiosus  et 
Deo  et  praelato  suo  589A'.  Religiosus 
proprium  nullo  modo  habere  licet,  XXV 


HEL 


«01 


RKM 


14C,  D',  noc  super  hoc  potest  dispen- 
sare  praslatus,  141)'.  Religiosus  ad  pra> 
lationem  assumptus  a  volis  substantiali- 
bus  religionis  non  absolvitur,  XXV  172C. 
Religiosus  resuscitatus  pristinis  votis, 
ut  autea,  teneretur,  XXV  175D'.  —  Rcli- 
giosi  indulgentias  luerari  possunt,  dum- 
modo  non  solvaturobservautia  regularis; 
multoenim  plus  merentur  regulariter 
in  claustro  vivendo,  quain  indulgentias 
extra  exquirendo,  XXIV  556B.  —  Reli- 
giosi  qui  ad  celebrandum  tantuin  ordi- 
nantur,  tantam  scientiam  habere  non 
tenentur,  XXV  19  C,  et  sufficere  videtur 
ut  psalmos  et  lectiones  legere  sciant, 
nisi  confessarii  aut  magistri  officium 
suscipiant.  quo  casu  christianse  1'idei 
rudimenta  saltem  scire  debent,  20  B'. 
Religiosi  optimi  sunt  parochorum  coad- 
jutores,  XXIV  486 B;  ideo  parochus 
quantumlibet  idoneus  eos  ad  concionan- 
dum  admittere  et  invitare  debet,  486  A, 
et  qui  eos  repellit  aut  molestat,  lupus 
est,  non  pastor,  486 B.  Verumtamen  qui 
eis  confitetur  eodem  anno  parocho  suo 
confiteri  tenetur,  XXIV  482B',  483C, 
contra  Argentinensem,  491 A,  ratione 
multiplici,  483  C,  D';  ideo  fideles  absol- 
vere  religiosi  nequeunt  nisi  eis  injun- 
gendo  iterum  confiteri  parocho,  juxta 
Henricum,  487 D,  et  Parisienses,  487 B', 
nec  tamen  ad  nihil  prodest  eis  facta 
confessio,  478D',  482C.  —  Religiosa 
professio  ante  octavum  decimum  annum 
fieri  nequit,  XXV  155  B'.  An  liceat  a 
recipiendo  religioso  pecuniam  exigere, 
XXV  47 A,  50C,  B',  51 C  et  s.  Religionis 
habitum  suscipiens  eamdem  peccatorum 
remissionem  dicitur  suscipere  quam  in 
Baptismo,  XXIV  134B.  Qui  in  religione 
post  tempus  probationis  manet,  vovere 
censetur,  XXV  169D,  et  ad  tria  princi- 
palia  vota  religionis  tenetur,  169  A'. 
Quid  de  ingressu  conjugum  in  religio- 
nem,  matrimonio  non  consummato,  XXV 
78C  et  s,  vel  consummato,  78  A',  79  C. 
—  Non  valet  juramentum  religionem 
non    ingrediendi,    sed    perjurium   est, 


XXIII  632B'.  Qui  vovit  religionem  in- 
gredi,  slatim  inlrare  lenetur,  si  ila  vovit; 
etsi  ingenere,  non  in  specie,religionem 
vovil  ingredi,  in  isla  non  reeeptus 
ad  aliam  ire  tenetur,  XXV  169A',  C. 
Votum  religionis  per  aliuni  expleri  ne- 
quil,  XXV  1731);  ob  bonum  commune 
dispensationem  paliiur,  172B,  quaaPapa? 
reservatur,  173A.  Quum  alia  vola  inclu- 
dat,  in  illud  transmutari  possunt  qua> 
cumque  vota  temporalia,  XXV  173A', 
etiam  votum  peregrinationis  in  Terram 
Sanctam,  173C,  et  per  ingressum  reli- 
gionis  ita  vovens  ab  omnibus  islis  absol- 
vitur,  173D'.  —  Graviter  peccant  secu- 
lares  carnales  de  religiosis  bonis  judi- 
cantes  male,  XX  228  C.  Injicientes 
manus  in  religiosum  excommunicatio- 
nem  Papae  reservatam  incurrunt,  XXIV 
516A',  exceptis  octo  personarum  gene- 
ribus,  516  B',  et  in  septem  casibus, 
516  C. 

REMIGIUS  Antissiodorensis,  0.  S.  B.  (f  908), 
allegatur  de  opinione  quorumdam  dicen- 
tium  stellam  quae  Christo  nato  apparuit 
fuisse  Spiritum  Sanctum,  XIX  579  D. 
Item  allegatur  de  natura  et  definitione 
passionum,  XXIII  280A'. 

REMISSIO.  Angeli  peccatum  irremissibile, 
hominis  autem  remissibile  fuit  multis 
de  causis,  XXIII  33  D',  tum  ex  natura 
peccantium,  34A,  tum  ex  genere  pecca- 
ti,  34B,  et  diversis  modis  dicitur  pec- 
catum  irremissibile,  XXI  373  A,  A'. 

Remittere  peccala  de  potestate  effe- 
ctiva  ad  Deum  dumtaxat  pertinet,  XXIV 
145B',  et  ad  Christum  ut  Deum,  145B', 
148A';  de  potestate  dispositiva,  ad  Chri- 
stum  ut  hominem,  qui  virtute  sua?  pas- 
sionismeruit  nobispeccatadimitti  quoad 
culpam  et  pcenam,  145C,  148A',  et  per 
se  totam  poenam  potest  condonare,  145 
D'.  Hominibus  autem  non  potuit  potestas 
dari  auctoritatis,  ut  tanquam  a  se  ipsis 
peccata  dimitterent,  XXIV  145A',  pro- 
pter  incapacitatem,  146 C,  148B',  nec 
potestas  cooperationis,  146A,  148B',  ila 
ut   per  modum    causse   efficientis  Deo 


REM 


502 


REP 


cooperentur,  146D,  149C;  potestas  ex- 
cellentiae,  invocationis  et  institulionis 
dari  poterat,  146  B,  149  A,  C,  D',  sed 
de  facto  ob  certas  causas  non  data  est, 
14GC,  149D';  ideo  eis  non  est  collata 
nisi  potestas  ministerii  tantum,  14GB, 
C,  I48B,  nec  pcenam  dimittere  possunt 
nisi  ut  vicarii  Christi  et  ejus  merilorum 
dispensatores,  145D'.  —  Peccatum  mor- 
tale  sine  aliis  morlalibus  remitti  nequit, 
XXIV  382A,  quia  cum  nullo  mortali 
gratia  consistere  potest,  387A',  et  quia 
omnia  mortalia  inter  se  connexionem 
habent,  431 A.  Ilem  non  remitti  possunt 
absque  contritione  et  quadam  saltem 
satisfactione,  XXIV  386 A,  D.  —  Pecca- 
tum  veniale,  sive  quoad  culpam,  sive 
quoad  pcenam  remitti  nequit  sine  con- 
tritione,  XXIV  430D',  432B,  sed  ad  hoc 
habitualis  contritio  sufficit,  428C,  430 
D',  431 A,  aut  saltem  implicita,  432B, 
C.  Item  sine  mortali  remitti  nequit, 
quum  omnem  gratiam  et  fervorem  tol- 
lat  mortale,  XXIV  431 A';  ideo  in  dam- 
natis  non  dimittitur  in  aeternum,  431 
C;  sed  aliud  sine  alio  remitti  potest, 
quia  nullam  inter  se  habent  connexio- 
nem,  431  A,  et  sine  novae  infusione 
gratiae,  quum  gratiam  non  tollat,  431 D'. 
Per  ea  quae  carilatis  excitant  fervorem 
remittuntur,  ut  sacramenta,  XXIV  432 
D',  et  per  ea  quee  fervoris  removent 
impedimenta,  ut  aqua  benedicta,  panis 
benedictus,  exercitia  humilitatis,  etc, 
433  A.  An  venialia  sine  gratia  gratifi- 
cante  remitti  valeant,  negant  plerique, 
quia  macula  sunt  animae,  XXIV  565C, 
affirmant  quidam,  quia  caritati  non  con- 
trariantur,  565D;  an  sine  conlritione, 
negant  alii,  quia  de  ipsis  nullatenus 
poenitere  pertinet  ad  contemptum,  565 
A',  affirmant  alii,  quia  variis  remediis 
aliis  curantur,  ibid. ;  an  in  purgatorio 
remittantur,  non  modo  quoad  pcenam, 
sed  et  quoad  culpam,  negant  quidam,  as- 
serentes  ea  in  justis  ante  mortem  remitti 
vel  per  gratiam  finalem,  566C,  vel  per 
exstinctionem  fomitis,  566D',  sed  cum 


sanctis  est  tenendum  ea  in  Purgatorio 
remitti,  565B,  et  quia  justi  in  vita  me- 
ruerunt  sibi  post  mortem  fieri  remissio- 
nem,  567D',  vel  quia  eorum  pcenitentia 
caritati  unita  sufficit  ad  venialium  re- 
missionem,  568D',  569 C.  Per  infusio- 
nem  caritatis  et  gratiae  non  dimiltuntur 
venialia,  quia  caritati  non  opponuntur, 
XXIV  570  D,  sed  per  actum  caritatis 
contra  ea  in  genere  vel  specie  dire- 
ctum,  ibid.,  v.  g.  per  generalem  confes- 
sionem,  570A'.  —  Oblita  peccata  cum 
aliis  remittuutur,  XXIV  570  B,  sed  si 
memoriae  occurrant,  distincte  sunt  con- 
fitenda,  569A'.  —  Etsi  peccatum  in  Spi- 
ritum  Sanctum  remissibile  sit,  XXII  575 
B',  577  D',  variis  de  causis  dicitur  irre- 
missibile,  575B',  quia  gratiae  pceniten- 
tiali  directe  opponitur,  575A',  etdifficile 
remittitur,  576  D.  —  An  et  quomodo 
remitti  possit  caritas,  XX  54C  et  s. 

Quaenam  remissio  competat  formis, 
XX  40 D,  vel  his  quae  secundum  magis 
vel  minus  dicuntur,  XXII  560  A.  —  Re- 
missionem  sicut  intensionem  recipit 
actus  ex  ordine  ad  subjectum,  XXV  412 
B',  et  subjectum  sequitur  quandoque 
secundum  potentiam  ejus  naturalem, 
quandoque  secundum  habitum  perf  icien- 
tem  potentiam,  412C  et  s.  —  Cf.  Pecca- 
tum,  Purgatorium. 

REMUNERATIO.  Triplexest  remunerabile: 
primum,  quod  proprie  mereri  potest,  est 
anima  rationabilis;  secundum,  ut  ei 
conjunctum,  est  proprium  corpus;  ter- 
tium  est  id  quod  ordinatur  ad  ipsum,  id 
est  ad  ejus  usum  autobsequium.  Ilaque, 
sicut  homo  punitur  in  tribus,  scilicet  in 
anima,  in  corpore,  et  in  rebus  sibi  uti- 
libus,  ita  in  eisdem  et  praemiatur,  XXV 
387  D'. 

REPRORATIO  quae  est  pars  providentiae 
respectu  eorum  qui  deficiunt,  XX  523C, 
524C,  A,  et  sub  praescientia  et  dispo- 
sitione  continetur,  381  D',  384  A,  tria 
complectitur  :  praevisionem  iniquitatis, 
subtractionem  gratiae,  praeparationem 
pcenae,   524  D;   et  quoad   primum   non 


REP 


rm 


RES 


eadii  suli  demerito,  quoad  secundum  et 
tertium  sub  demerito  cadit  simpliciter, 
5152 C.  Quamvis  sit  praescientia  culpse, 
11011  est  causa  culpao,  sed  lanluin  pcenao, 
XX  523A',  idoo  nec  Deo  disconvenit, 
523 D,  nec  reprobis  injuriam  facil,  538 
A',  B',  quia  in  Deo  habot  rationem  moti- 
vam,  532 B',  533G,  534C,  539D',  543D', 
non  quidoin  causalem  aut  meriloriam, 
532 C,  534 D,  sed  congruilatis  el  conde- 
centiae,  532C,  533C,  C,  534C,  544B'. 
An  possit  considerari  praescientia  deme- 
ritorum,  ut  causa  reprobationis,  sicut 
usus  boni  arbitrii  electionis,  dispu- 
tatur,  XX  542  C,  B'.  Cur  sint  reprobi  et 
electi,  causaest  bonitas  Dei  et  ordo  uni- 
versi,  XX  538B;  cur  sint  hi  electi  et  hi 
reprobi,  non  est  causa  nisi  beneplacitum 
Dei,  juxta  Thomam,  538A',  et  alios,  539 

B,  D,  540B',  541 D,  543 D';  est  aliqua 
causa,  sed  occulta  et  inscrutabilis,  juxta 
Bonaventuram,  533 D,  534C,  538 D',  et 
alios,  542D',  543C,  quibus  consentit  Car- 
tusianus,  547 D.  Reprobi  duabus  de  cau- 
sis  damnabuntur,  quia  scilicet  opera 
omiserunt  justitiae  et  misericordiee,  XXV 
364C,  et  multiplici  de  causa  tot  reprobos 
in  mundo  tolerat  Deus,  et  maxime  quia 
ex  eis  multi  sunt  electi  nascituri,  XXII 
219C  et  s.,  XXIV  138B.  In  judicio  gene- 
rali  gloriosamChristi  humanitatem  vide- 
bunt,  XXV  379A,  380 A,  sed  divinitatem 
in  seipsa  clare  non  conspicient,  380C, 
quia  sine  gaudio  videri  nequit,  380  D, 

C.  Ad  felicitatem  beatorum  confert  re- 
proborum  poenam  agnoscere,  XX  385  C. 

REPTILIA,  quid  sint,  XXII  106  C,  109B. 
Quid  inter  reptile,  volatile  et  natatile, 
XXII 109  B. 

REPUDIUM,  seu  libellus  repudii,  XXV  131 
B,  133  D,  concessum  est  Judaeis  ad  duri- 
tiam  cordis,  130C,  ob  eorum  crudelita- 
tem  et  alias  causas,  131 B',  132B',  133 C, 
134 B,  ne  uxores  occiderent,  133  B';  sed 
quia  contrarium  est  tertio  bono  conju- 
gali,  seu  sacramento,  imo  et  juri  natu- 
rali,  131 A,  B,  per  se,  juxta  plerosque, 
fuit  malum,  132D',  et  peccatum  mortale, 


131  B,  et  minimo  licilum,  132D',  1331)', 
contra  alios,  132C,  133D';  idco  permis- 
sum  fuii,  iiiiu  jussum,  130C,  seu  potius 
toleratum,  131  A',  ita  ut,  licct  malum,  a 
lege  non  vindicarelur,  130C.  Quid  in  co 
conccssum,  quid  velitum,  XXV  13315, 
D',134A.Mulicr  sic  repudiata  alii  nubore 
poterat,  non  autem  ad  priorem  virum 
rediro,  XXV  131  D',  133  B;  an  sic  nuben- 
do  peccaverit,  affirmant  plorique,  132 
D',  134  A,  contraalios,  133A.  Repudium, 
quia  ad  homicidium  vitandum  erat  con- 
cessum,  viris,  non  uxoribus,  permitte- 
batur,  XXV  150  C.  —  In  Nova  Lege, 
adulterium  uxoris  justa  est  causa  repu- 
dii,  XXV  130D,  sed  modo  ex  hac  causa 
non  solet  divortium  pronuntiari,  130A'. 
Repudium,  quum  sit  contra  legem  na- 
turae,  non  solvit  matrimonium,  etiam 
inter  infideles,  XXV  183A,  C. 
RES,  per  oppositionem  rationis  ad  signum, 
proprie  dicitur  id  quod  habet  significa- 
tionem  absolutam,  non  ad  aliud  rela- 
tam,  XIX  101A,B'.Omne  quidem  signum 
est  res,  XIX  101 D,  sed  non  e  converso 
omnis  res  est  signum,  101 A'.  De  rebus 
et  signis  tractat  Scriptura,  XIX  100  C; 
de  eisdem  disputat  Magister,  102A  :  de 
rebus,  in  tribus  primis  libris,  de  signis, 
in  quarto,  102B;  in  traditione  enim 
scientiae  cognitio  rerum  praecedere  de- 
bet  cognitionem  signorum,  102  C.  De 
rebus  judicandum  est  ut  sapientes,  no- 
minibus  utendum  ut  plures,  XX  248C. 
Dum  de  rebus  constat,  frustra  contro- 
versia  habetur  de  verbis,  XX  248 C  — 
Sunt  res  quibus  est  fruendum,  XIX  102 
D,  alia?  quibus  utendum,  102B',  aliae  qui- 
bus  fruendum  et  utendum,  102A',  103B. 
In  rebus  sunt  bonum  et  malum,  sicut 
verum  et  falsum  in  intellectu,  XXV  406 
A'.  In  rerum  aestimatione,  quaerendum 
est  non  quod  Deus  potuerit  facere,  sed 
quid  rei  naturse  conveniat,  XXI  160 B, 
162  A,  165  D.  In  productione  rerum, 
quid  scientiae,  quid  voluntati,  quid  po- 
tentiae  Dei  sit  tribuendum,  XX  477D', 
478A,  C,  D.  —  Alia  est  res  naturae,  alia 


RES 


504 


RES 


res  rationis,  alia  res  essentiae,  XXI  192 
C;  ex  relatione  ad  causam  efficientem 
dicitur  res  naturae,  ex  relatione  ad  cau- 
sam  exemplarem,  res  essentiae,  192D. 
Suppositum,  quod  differt  a  re  naturae, 
XXIII  139B',  D',  non  dicitur  nisi  de  re 
completa  per  se  subsistente,  139 D'.  An 
Christus  ut  homo  dici  possit  res  naturee, 

XXIII  199  B',  200  A'. 

RESPUBLICA  duplex  est,  alia  seecularis, 
alia  spiritualis,  XXIV  511  D',  quarum 
quaelibet  ea  facere  potest  quae  ad  suam 
utilitatem  et  conservationem  requirun- 
tur,  512A.  Beipublicae  autem  spiritualis 
sex  sunt  bona,  XXIV  512A,  quae  spiri- 
tualis  magistratus  per  idonea  media  pro- 
curare  tenetur,  512B  ;  ideo  jure  auctori- 
tatem  habet  rebelles  ejiciendi,  512  C. 

RESTITUTIO  est  rei  ablatse  redditio  vel 
recompensatio,  XXIV  406  A'.  Inaequalita- 
tem  justitiae  in  rebus  reparat,  XXIV  396 
D',  et  in  quantum  dicit  rei  injustee  abla- 
tae  redditionem,  ad  satisfactionem  perti- 
net,  397  A,  non  quidem  ut  pars,  juxta 
quosdam,  quia  peccatum  non  expiat, 
397B,  401 A,  sed  tanquam  quoddam 
praeambulum,  397D,  411 D,  contra  alios 
qui  dicunt  eam  esse  partem  satisfactio- 
nis,  401B,  D.  Secundum  omnes,  omnino 
ad  satisfactionem  requiritur,  XXIV  397 
D,  401 A,  si  fieri  potest,  397 A',  et  in 
quantum  fieri  potest,  397 D',  quandoque 
ratione  rei  acceptae  et  acceptionis,  400 
A',  quandoque  ratione  rei  acceptae  tan- 
turo,  400B',  et  quum  sit  de  primis  et  pu- 
ris  moralibus,  quae  sunt  immobilia,  412 

A,  nullam  dispensationem,  vel  a  Papa, 
admittere  potest,  411 B',  D'.  Praecipue 
locum  habet  in  rebus  fortunae,  XXIV 
397  D',  sed  etiam  in  laesione  famae,  397 
B',  399 A',  401 C,  aut  personae,  397  D', 
corporis  scilicet,  vel  animae,  401 B',  409 

B,  D.  Ideo  ad  restitutionem  tenentur 
quicumque  negligentia  aut  malitia  aut 
imperitia   proximo    damnum    inferunt, 

XXIV  414C,  ut  homicidae,  410A,  et  qui 
vulnera  et  mutilationes  infligunt,  410B', 
injuste  damnificantes  in  bello,  402B, 


advocati  et  medici  negligentes  aut  impe- 
riti,  414A',  C,  qui  injuste  famam  laedunt 
proximi,  397C,  401 C,  aut  injuste  eum 
impediunt  a  consecutione  boni,  398B; 
item  quicumque  rei  alienae  conscientiam 
habent,  per  haereditatem,  donationem 
aut  emptionem,  412 B,  qui  pecuniam 
proximi  ultra  terminum  servant,  398A, 
C,  praelati  Ecclesiae  suae  bona  diripientes, 
400C,  vel  male  administrantes,  413D', 
ministri  Ecclesiae  non  deservientes,  414 
A,  non  residentes,  aut  rebus  Ecclesiae 
abutentes,  414B;  item  qui  occasionem 
dant  damni,  398A,  C,  prout  cooperatores 
sunt  damni,  411 B',  ut  palpo  seu  adulator, 
si  damni  causa  fuerit,  398C',  mutus  si 
ex  officio  reclamare  teneatur,  non  ma- 
nifestans,  si  particeps  sit  lucri,  398D', 
jubens,  consentiens,  recipiens,  partici- 
pans,  398B',  non  obstans,  quum  ad  id 
tenetur,  398C,  ut  principes  qui  latrones 
coercere  negligunt,  400  C,  consilium 
dans,  si  tamen  consilium  fuerit  efficax 
causa  damni,  398C,  406B'.  Omnes  in 
damno  cooperantes  in  solidum  restituere 
tenentur,  XXIV  408C;  sed  currentes  cum 
furenontenenturnisidefectuipsiusfuris, 
seu  principalis  auctoris.  411  B'.  Besti- 
tuere  tenetur  qui  aliquem  defraudavit,  si 
quid  ultra  necessitatem  naturae  habeat, 
XXIV  402C,  nec  excusatur,  etsi  non  ha- 
beat  nisi  necessaria  naturae,  si  alter 
indigeat  ad  sustentationem,  402D.  Quid 
de  eo  qui  praecidit  in  fundo  suo  venas 
per  quas  aqua  in  alterius  puteum  deri- 
vabatur,  XXIV  402A',  qui  injuste  pro- 
curat  alium  in  servitutem  redigi,  403A, 
qui  retrahit  a  religionis  ingressu  perso- 
nam  utilem,  402 B',  qui  fingendo  pau- 
pertatem  eleemosynas  accepit,  412A', 
vel  fingendo  sanctitatem,  beneficium, 
415C,  qui  aliquid  ullra  sortem  recepit, 
in  contraclu  mutui,  403B,  417B,  loca- 
tionis,  404 D,  D',  venditionis,  404 A',  aut 
emptionis,  404B',  qui  bona  fide  ablata, 
407  A,  vel  possedit  sive  ante  tempus 
praescriptionis,  407C,  sive  post,  407B', 
qui  bona  furtiva  dono  accepit,  417  A, 


iu:s 


805 


RES 


vcl  ab  oo  cujus  bona  sunt  parliin 
juste  et  parlim  injuste  acquisita,  410 
I)',  qui  rcs  suas  ab  aliis  ablatas  per 
vim  aut  fraudem  recuperavil,  412C.  An 
et  quomodo  nestitui  debeantur  quae  lu- 
cratus  estaliquis  in  torneamentis,  XXIV 
40GB,  1),  411 D,  vel  in  ludo  alearum, 
406C,  D,  411 A,  413B',415D,  vel  ea  quee 
casu  reperit,  405B',  quae  in  mutuo  acce- 
pit,  400  A\  vel  deposilo,  400B'.  Quid  de 
uxore  ex  adulterio  1'ilium  procreanle, 
XXIV  402C,  407  A,  408C.  Cui  restituere 
debeat  qui  civitati  nocuil,  XXIV  390 C. 
vel  Ecclesije,  399D,  400C,  413D',  qui 
aliquid  simoniace  recepit,  400  A,  vel 
aliquid  habet  quod  reslilutum  noxium 
esset  domino,  400A.  aut  bono  communi, 
402A.  An  usurarius  reslituere  teneatur 
non  modo  usuram,  sed  fructus  quos  ex 
re  aut  pecunia  usuraria  legitime  perce- 
pit,  vel  fur  fructus  quos  ex  re  sublata 
percepit,  XXIV  405 B.  —  Restitutio  fieri 
debet  statim  et  citius  quo  potest,  XXIV 
400C,  4HA',  416C,  saltem  ab  eo  qui 
nunquam  fuit  bonee  fidei  possessor,  407 
C,  et  etiam  ab  eo  qui  bona  fide  possedit, 
si  urgeat  tempus  praescriptionis,  ibid., 
non  autem  transacto  tempore  prsescri- 
ptionis,  407B'.  Restituere  sufficit  quan- 
tum  ablatum  est,  ut  repareturaequalitas, 
XXIV  399C,  nisi  per  judicem  aliquid 
per  modum  poenee  adjiciatur,  ibid.,  ut 
in  Veteri  Lege,  398 B,  D,  399B',  D',  et 
quum  non  semper  constet  quid  in  quo- 
cumque  casu  sit  restituendum,  406C, 
vel  secundum  valorem  ablati  fieri  po- 
test,  vel  secundum  acceptionem  ejus  a 
quo  ablatum  fuit,  406A'.  Restitutio  ei 
facienda  est  cui  illatum  est  damnum,  si 
notus  sit,  XXIV  399  A,  et  commode  fieri 
possit,  399  B,  etiamsi  restituens  inde 
aliquod  incurrat  periculum,  ibid.;  alias 
fieri  potest  pauperibus,  399  B,  C.  — 
Cf.  Praescriptio,  Mutuum. 
RESURRECTIO  Christi.  Mortuorum. 

Resurrectio  Christi  multiplici  de  cau- 
sa  competebat  Christo,  XXIII  381  D,  et 
vialoribus  fuit  necessaria,  380B',  et  com- 


prchcnsoribus,  380 C ;  causa  enim  fuit 
rcsurrectionis  fidelium,  381 B,  XXV  253 
B,  2551)',  et  salulem  noslram  complevit, 
et  terlium  sanctorum  slalum  inchoavit, 
XXIII  3841),  et  scandalum  crucis  eva- 
cuavil,  386D;  itcm,  multis  de  causis 
eam  accelerari  decuit,  381 C,  B',  385B. 
Resurrcctio  Christi  nec  subito  fieri  de- 
cuit,  nec  usque  ad  diem  judicii  differri, 
XXIII  377  B,  ideo  recte  post  tres  dies 
facta  est,  ut  certo  constaret  de  morte 
ejus  et  resurrectione,  377  C,  381 A',  seu 
post  triginta  sex  horas,  377  A',  385 D. 
Quum  miraculum  fuerit  valde  insolitum, 
firmius  eam  probari  oportuit,  XXIII  385 
D,  ideoque  multipliciter  probata  est, 
382  C,  385  A',  B',  386  B.  Recte  igitur 
Christus  redivivus  discipulis  se  manife- 
stavit,  ut  confirmaretur  eorum  fides, 
XXIII  381 C.  —  Qua  hora  surrexerit, 
XXIII  385A,  B.  An  propria  virtute  sur- 
rexerit,  XXIII  384  C,  D\  An  qui  cum  eo 
resurrexerint,  iterum  mortui  sint,  XXIII 
384A',  385B',  386A',  XXV  250C. 

Resurrectio  mortuorum.  Quadruplex 
est  resurrectionis  species,  XXIII  380  D', 
381 A,  et  ad  resurrectionem  quatuor  re- 
quiruntur,  385  D. 

De  Veritate  et  Convenientia  Resur- 
rectionis.  Resurrectio  mortuorum,  quse 
est  quasi  secunda  nativitas,  XXV  244B, 
naturalis  dici  nequit,  quia  in  natura 
nullum  est  principium  activum  ad  eam, 
248B',  255B',  259C,  nec  naturalis  agen- 
tis  virtute  fieri  potest,  257B';  ideoque 
miraculum  est,  244C,  249 A,  quod  ratione 
comprehendi  nequit,  XIX  47,  XXV  244 
D,  nec  apodictice  demonstrari,  249A, 
258C,  259 A,  nisi  per  fidem,  XIX  47; 
sed  quum  sit  ex  praeexistente  materia, 
minus  mirabilis  est  quam  creatio,  XXV 
244C.  Rationi  tamen  consentanea  est 
futura  resurrectio  corporum,  ut  cum 
animabus  praemium  recipiant,  XXV  246 
B',  quia  non  anima  sola  sed  et  corpo- 
re  meruit  vel  demeruit  homo,  246  C, 
et  anima  sine  corpore  quasi  mutilatur, 
246B',  258 D',  nec  aliter  totaliter  beati- 


RES 


506 


RES 


ficaretur  homo,  246C,  248A,  nec  salva- 
retur  triformis  substantise  divisio  ab 
initio  instituta,  254A.  Nec  ulla  est  diffi- 
cultas  ex  parte  Dei  omnipotentis,  XXV 
244  A',  nec  ex  parte  animse,  quse  totum 
esse  hominis  in  se  conservans,  illud 
iterum  corpori  communicare  potest,  244 
B',  257B,  nec  etiam  ex  parte  corporis, 
si  nulla  praeter  animam  rationalem  in 
eo  ponatur  forma,  244D',  257B;  idcirco 
admirabilis  non  videtur  nisi  his  qui  Dei 
omnipotentiam  non  attendunt,  246  D', 
nec  tot  exempla  lignorum,  247A,  anima- 
lium,  247B,  et  gemmarum  quotidie  ex 
putredine  aut  pulvere  nascentium,  247C. 
Verumtamen  difficilius  explicatur,  si 
praeter  animam  forma  ponatur  educta  e 
potentia  materiae,  qua3  simul  destructa, 
eadem  numero  reparari  nequit,  245  B, 
257B,  nec  eadem  e  potentia  materiae 
educi,  saltem  ab  agente  naturali,  255B, 
257  C. 

De  causa  et  universalitate  Resurre- 
ctionis.  Resurrectionis  causa  principalis 
et  effectiva  est  Deus  Trinitas,  XXV 
249C,  256A,  Christus-,  in  quantum  re- 
surgens,  253C,  256A,  sive  voce  eam 
imperans,  249  D,  254 C,  sive  apparitio- 
ne  eam  provocans,  249  A';  nec  ad  eam 
cooperabuntur  angeli,  nisi  quoad  corpo- 
rum  restaurationem,  249  D',  non  autem 
ad  eorum  cum  animabus  reunionem  et 
glorificationem,  250A.  —  Erit  ergo  re- 
surrectio  universalis,  quia  omnes  resur- 
gent  homines,  XXV  248 A,  etiam  pueri 
in  solo  originali  defuncti,  248B,  254D, 
et  unica,  ut  videtur,  quia  omnes  simul 
resurgent,  255  B,  ob  varias  rationes, 
255C,  nonnulli  tamen  putant  electos 
ante  reprobos  suscitandos,  255B;  sed 
quum  distinguatur  resurrectio  prima  a 
secunda,  non  de  his  agitur,  sed  de  re- 
surrectione  animarum  per  gratiam  in 
praesenti  vita,  distincta  a  resurrectione 
corporum  in  futuro,  250  A'. 

De  circumstantiis  temporis  et  loci 
resurrectionis.  Recte  ad  finem  usque 
seculi  differtur,  quia  nequeuutinferiora 


ad  incorruptionis  statum  perduci  nisi 
donec  cessaverit  motus  coeli,  XXV  250 
A;  quibusdam  tamen  ex  privilegio,  sive 
ex  quadam  utilitate  datum  est  antea  re- 
surgere,  250C.  Sed  tempus  ejus  deter- 
minari  nequit,  nec  per  rationem,  quia 
ex  fine  motus  coeli  dependet,  qui  natu- 
raliter  sciri  nequit,  250 C,  256B,  nec 
per  revelationem,  quia  nulli  indicatum 
est,  250D',  256C,  nec  per  Scripturam, 
251  A,  B.  Pariter  nos  latet  resurrectio- 
nis  hora,  XXV  251 A',  259 B',  etsi  creda- 
tur  futura  media  nocte,  256D',  vel  in 
crepusculo,  et  ex  tunc  cessabit  tempus, 
quia  eodem  instanti  cessabit  motus  coeli 
et  fiat  resurrectio,  251 B'  :  latet  nos  et 
locus,  etsi  ibi  resurrectura  credantur 
corpora  ubi  fuerit  principalis  eorum 
pars,  255B,  ac  proinde  in  diversis  locis, 
259 B'.  Quod  angelorum  fiet  ministerio, 
non  fietin  instanti,  sed  in  imperceptibili 
tempore;  quod  autem  virtute  divina, 
proprie  fiet  in  instanti,  XXV  251 D,  259 
D,  id  est  in  ultimo  instanti  prolationis 
tubae,  249C,  251 A',  254 C  ,  256B.  —  An 
ante  resurrectionem  omnes  oporleat  sub- 
ire  mortem,  non  constat,  sed  probabilius 
videtur,  XXV  251 C,  tum  quia  hoc  magis 
concordat  divinse  justitiae  et  verbis  Scri- 
ptura?,  251 D',  tum,  quia  cessante  motu 
cceli,  necesse  est  inferiorum  vitam  ces- 
sare,  252A;  imo  omnes  in  cinerem  redi- 
gentur,  sive  ob  ignem  conflagrationis 
qui  purgabit  orbem,  252B',  sive  quia, 
cessante  motu  cceli,  mixta  in  sua  ele- 
menta  oportet  resolvi,  252 A';  adeo  ut, 
sicut  nonnisi  per  mortem  ad  immortali- 
tatem  pervenire  potest  humana  natura, 
252A,  ita  non  nisi  per  dissolutionem  ad 
reformationem,  252 D. 

De  statu  resurgentium.  Idem  numero 
resurrecturus  est  homo  qui  obiit,  XXV 
253A',  C,  254A,  257A;  resurget  enim 
cum  omnibus  quse  ad  veritatem  naturse 
pertinent,  266  D',  288  C,  id  est  non  modo 
cum  eo  quod  decisum  est  ab  Adam,  266 
B',  sed  etiam  quod  de  nutrimento  tran- 
siit  in  comedentem,  XXII  395D',  397B', 


KES 


B07 


KEV 


398D,  XXV  266C,  non  autem  ciim  om- 
nibus  quaa  unquam  fuerunt  de  veritate 
nalura\  aut  quaB  unquam  comedit,  267 
A,  aut  qine  materialiter  in  membris  un- 
quam  fuerunt,  270A,  sed  quantum  dum- 
taxal  ad  congruam  quantitatem  exigitur, 
267 A,  2701$.  Hesurgct  igitur  corpus  cum 
onmibus  quae  de  ejus  neccssitatc,  inle- 
gritate,  condecentia  et  pulchriludine 
sunt,  XXV  270C,  cum  omnihus  membris, 
268C,  aliis  ad  usum,  aliis  ad  perfeclio- 
nein,  268A',  etiamsi  fuerint  mutila,  2(58 
B',  270 D,  aut  defectuosa,  quia  defectus 
supplebitur,  267C,  B',  274 B,  cum  inle- 
stinis  quse  tunc  nobilibus  humoribus 
plena  erunt,  2(5815',  cum  humoribus  ad 
integritatem  naturje  pertinentibus,  ut 
sanguis  et  alii  qui  membra  vegetant, 
28  D6',  et  glutine,  269B,  non  autem  cum 
humoribus  superfluis,  urina  scilicet,  su- 
dore,  lacte,  et  semine,  268 C,  aut  im- 
perfectis,  ut  rore  et  cambio,  269  A,  cum 
capillis  et  unguibus,  269C,  272B.  —  Ad 
identitatem  corporis  non  requiritur  ut 
quod  fuit  in  una  parte,  in  eadem  resur- 
gat,  XXV  267  D,  C,  dummodo  eam  spe- 
ciem  servet  carnis  vel  ossis,  quia  inde 
non  variatur  nisi  partium  situs,  267D'; 
sed  requiritur  ut  quod  caro  fuit  resurgat 
in  carnem,  et  os  in  ossa,  quia  alias  non 
servaretur  identitas  partium,  268  A,  nec 
proinde  ipsius  corporis,  268B.  Ex  totali 
igitur  pulvere  restaurabitur  totale  cor- 
pus,  quantum  ad  materiam,  formam,  et 
essentiam,  non  autem  sic  ut  ex  pulvere 
cujuslibet  partis  restauretur  eadem 
pars,  XXV  267B',  quia  quum  iterato  fun- 
ditur  statua,  quod  fuit  in  una  parte  tran- 
sit  in  aliam,  267  D.  In  corporibus  electo- 
rum,  nullse  resurgent  deformitates,  XXV 
270 D;  an  autem  in  corporibus  damna- 
torum,  270 A',  271 C.  In  perfecta  setate 
et  statura  resurgent  electi,  XXV  267  B, 
scilicet  in  ea  quantitate  quee  congruit 
speciei,  274 C,  et  ad  quam  unusquisque 
pervenire  poterat  virtute  sua  augmenta- 
tiva,  274  D',  quee  staturse  Christi  quam- 
proxima  videtur,  274 C,  282  D';  ideo,  cui 


minus  fuit,  addetur, cui  plus,  detrahetur, 
2(57li,  274C,  275A,  sive  multiplicatione 

materiao,  sive  novao  materise  adjectione, 
2(57 B,  2741);  pariter  in  sequali  oetatc 
quisque  resurget,  id  cst  juvenili,  273A', 
in  qua  perfectus  esl  naturaj  slatus,  274 

A,  Item  parvuli  in  quanlitate  completa 
resurgenl,  XXII  395  B'.  Item  resurget 
in  suo  quisque  scxu,  XXV  273  B',  quia 
uterque  sexus  ad  perfectioncm  pertinet 
speciei,  273  D'.  —  Quid  de  materia 
quae  fuit  successivc  pluribus,  XXV  245 

B,  252C,  269A',  C,  270D'.  —  Simul 
cum  resurrectione  erit  glorificatio  cor- 
porum  Beatorum  et  mundi  renovatio, 
XXV  372  D'. 

Errores  circa  resurrectionem.  Besur- 
rectionem  futuram  negaverunt  qui  nul- 
lam  post  hanc  esse  vitam  docuerunt, 
XXV  247  A',  vel  qui  corpora  humana  a 
diabolo  creata  esse  fingentes,  247C,  aut 
totam  hominis  naturam  consistere  in 
anima,  contenderunt  animae  perfectio- 
nem  esse  a  corpore  esse  separatam,  247 

C,  D',  et  animae  duntaxat  deberi  beati- 
tudinem,  247B',  quod  totum  falsum  est, 
247  D'.  Similiter  errasse  convincunlur 
qui  naturaa  virtuti  nimium  tribuentes, 
periodicam  rerum  renovationem  fieri 
confinxerunt,  XXV  243 B',  quoties  omnes 
partes  cceli  ad  primum  suae  creationis 
locum  revertuntur,  254D,  id  est  quolibet 
trigesies  sexies  millesimo  anno,  245D', 
254A',  quod  rationi  pariter  conlrarium 
est,  246D,  259B,  et  fidei,  254B'. 

REVELATIO  dupliciter  sumitur,  vel  pro 
quacumque  veritatis  manifestatione,  vel 
stricto  sensu,  pro  supernaturali  instru- 
ctione,  XIX  211D',  et  utroque  sensu, 
maxime  ad  sapientiam  divinam  pertinet, 
quia  Deus  per  sapientiam  suam  plene 
seipsum  cognoscit,  44;  et  per  Filium 
specialiter  facta  est,  qui  abscondita  Tri- 
nitatis  reseravit,  45;  et  multis  de  causis 
hominibus  necessaria  fuit,  83D,  quia 
per  eam  homo  perfecte  Deo  subjicitur, 
84A.  Revelatio  enim  quarumdam  veri- 
tatum  naturalium  est  valde  expediens, 


REV 


508 


RIC 


XIX  84B,  XXIII  417 D,  imo  necessaria, 
XIX  84D;  paucis  enim  alias  innotesce- 
rent,  84B,  et  tarde,  nec  sine  dubietatis 
aut  erroris  admixtione,  84G.  Supernatu- 
ralium  autem  revelatio  expediens  est  ad 
superborum  confusionem,  XIX  84B',  ad 
perfectionem  animae  quae  supernorum 
cognitione  multum  decoratur,  84D';  et 
necessaria  est  ad  consequendum  super- 
naturalem  finem  hominis,  84A',  quia 
necesse  est  ut  hanc  finem  cognoscat, 
85B',  86  B,  quam  naturaliter  cognoscere 
nequit,  85D,  86  B,  G,  quum  proportio- 
nato  careat  instrumento,  85  C,  87  B. 
Revelationes  Dei  fieri  possunt  sine  vi- 
sione  Verbi,  XIX  62C,  63 D,  item  sine 
sono  sensibili,  62  A,  C,  sola  illustratione 
et  collocutione  interna,  62 A,  B,  sive  in 
viribus  imaginativaet  intellectiva  simul, 
ut  in  Prophetis,  sive  in  intellectiva  tan- 
tum,  ut  in  David,  62  A,  et  sic  fit  in  visio- 
nibus  mysticae  theologiee,  in  raptu  et 
exstasi,  62C.  De  revelatione  divina  cer- 
titudo  absoluta  haberi  potest,  XIX  61 C, 
C',  D',  62 D,  praesertim  de  revelatione 
christiana,  62  C,  C',  D'.  Revelationem 
christianam  esse  a  Deo  constat  non  so- 
lum  ingenerali,  sed  et  in  speciali  quoad 
singulos  articulos  fidei,  XIX  63A'.  — 
Etsi  causalitatem  et  cognitionem  suam 
Deus  communicaverit,  de  utraque  ali- 
quid  sibi  reservavit,  XXV  361 C.  — 
Revelationes  futurorum  pueris  ac  virgi- 
nibus  potissime  fiunt,  sive  ob  formas 
sibi  concreatas,  ut  volunt  Platonici,  XXI 
418  A',  sive  ex  naturali  complexione,  ut 
aiunt  Peripatetici,  419  A. 

REVERENTIA  accipitur  pro  exhibitione 
honoris  absque  omni  timore  servili, 
XXIII  564  A,  sed  non  sine  timore  casto 
seu  filiali,  564B,  C. 

REVIVISGENTIA.  Opera  ex  genere  bona 
extra  caritatem  facta,  nunquam  viva 
fuerunt.  XXIV  374C',  nec  vivificantur 
per  pcenitentiam,  374  B' ;  quae  autem 
facta  sunt  in  caritate,  et  postmodum  per 
peccatum  mortificata,  374  C,  per  pce- 
nitentiam  reviviscunt,  374  A',  vel  quia 


remanent  ad  meritum  in  Dei  acceptatio- 
ne,  375A,  vel  quia  perlinent  ad  Ecclesiee 
corpus  et  in  ea  remanent,  372C,  et 
restiluto  pcenitenti  jure  ad  prsemium, 
ipsi  denuo  tribuuntur,  372B',  D'.  An  au- 
tem  peccata  semel  dimissa  unquam  in 
recidivis  reviviscant,  communis  senten- 
tia  tenet  ea  nec  quoad  numerum  nec 
quoad  speciem  redire,  XXIV  578D,  579 
D,  C,  nec  etiam  quoad  maculam  aut 
reatum,  contra  paucos,  579 A',  D',  580C, 
sed  aliquo  modo  quoad  effectum,  quia 
augetur  malitia  sequentis  peccati,  578 
A',  579B',  582C,  seu  quoad  pcenam, 
quia,  juxta  Parisiensem,  recidivus  om- 
nium  pcenarum  quas  antea  meruit,  ite- 
rum  fit  debitor,  582  D,  C.  Et  sic  revivi- 
scere  dicuntur  non  modo  mortalia,  sed 
et  venialia,  et  ipsum  originale,  XXIV 
581  A.  Ob  quatuor  prsecipue  sic  revivi- 
scere  dicuntur  peccata,  XXIV  579  A', 
580  B,  581  C. 

REX.  In  Veteri  Testamento,  regia  potestas 
sacerdotali  preestantior  erat,  XXV  11 D'; 
in  novo,  inferior  est,  12A. 

RICHARDUS  DE  MEDIAVILLA,  0.  F.  M. 
(f  c.  1308),  seepissime  in  commentariis 
cujuslibet  distinctionis  sententiarum  al- 
legatur. 

RICHARDUS  DE  S.  Victore,  Scotia  natus, 
obiit  Parisiis  in  monasterio  S.  Victoris 
(a.  1173),  cujus  canonicus  et  prior  erat. 
Multa  scripsit,  maxime  spiritualia  cum 
Scripturarum  commentariis.  Allegatur 
de  probatione  exsistentiae  Dei,  Entis  a 
se,  ex  exsistentia  entium  ab  alio,  XIX 
148C;  de  definitione  et  significatione 
personse,  XX  158A,  D',  159D,  C,  165A', 
C,  167B,  D',  168A';  de  non  impossibili- 
tate  plurium  personarum  in  unitate  sub- 
stantize,  219  C;  de  his  quibus  distin- 
guuntur  personae  divinae  ab  invicem,  et 
personee  angelicee,  XXI 204B,  A'.  Quonam 
sensudixeritsedemonstrarepluralitatem 
personarum  in  Deo,  XIX  184 A',  228  C, 
231 C,  et  dixerit  divinas  personas  non 
subsistere,  sed  exsistere,  XX  160 C.  Ita 
allegatur  de  dictione  Patri  soli  conve- 


MAT 


50!) 


MAT 


nienli,  XX  348 D',  de  generatione  Verbi, 
253  C,  de  convenientia  vocabuli  imagi- 
uis  Filio,  277B',  278A',  279D',  de  rela- 
tivis  proprietatibus  in  Deo,  circa  quas 
ab  illo  discedentes  Guillelmus  et  Scotus 
erraverunl,  217B',  274C.  Item  allegatur 
de  divinissimse  Virginis  immaculata 
conceptione,  XXIII  98  A,  de  angelorum 
incorporeitate,  XXI  448A',  de  cordium 
cognitione  in  die  judicii,  XXV  260 C, 
362A',  C.  —  Itcm  de  definitione  articuli 
fidei,  XXIII  432  B',  433  A,  436 A';  de 
absoluta  cerlitudine  iidei  XIX  63B'  et 
de  ejus  consummalione  in  cognitione 
patriae,  65  D';  de  amore  sanctorum  ad 
Deum  propter  seipsum,  122  D',  et  de 
ardore  caritatis  ecstaticae  et  heroicae, 
133  D';  de  fervore  caritatis  apud  angelos 
et  apud  viatores,  XXIII  467  D',  quae  nec 
modum,  nec  ordinem,  imo  nec  discre- 
tionem  admittere  videtur,  483C.  Item 
allegatur  de  speciebus  tentationum,  XXI 
365C;  de  sensu  verborum  consecratio- 
nis  :  «  hoc  est  corpus  meum  »,  XXIV  219 
A',  D',  221 C,  227  D. 
RISUS  ad  animam  pertinet,  prout  est  for- 


ma  simul  et  motor  corporis,  XXI  451 A', 
idcirco    non    |)lene    competit    angclo, 
451  I!'. 
ROMANI  gentiles  suis  naluralibus  virtuli- 
bus    monarchiam     meruisse    dicuntur, 

XXII  354  A'. 

ROS  seu  illa  humidilas  qua3  est  in  forami- 
nibus  parvarum  venarum  in  corporibus 
suscitatis  non  resurget,  XXV  269 A. 

RUYSBROECK  Joannes  (1294-1381)  S'  Au- 
gustini  canonicus  regularis,  multa  et 
oplima  spiritualia  scripsit  opera:  qui  a 
cartusiano  vocatur  vir  mirabiliter  do- 
ctus,  unctus,  et  in  devotionalibus  exer- 
citiis  exercilationibusque  internis  valde 
expertus,  XXIII  426A',  desuper  illu- 
minatus,  588  C,  quanquam  idiota  et 
illitteratus,  XIX  473B',  allegatur  de  pro- 
cessione  Spiritus  Sancti,  per  modum 
amoris,  ibicl.,  de  donis  Spiritus  Sancti, 

XXIII  588C,  de  amore  nostro  benevo- 
lentiae  erga  Deum  tanto  puriori  quo  mi- 
nus  amori  concupiscentiae  admixto,  XIX 
122  C,  et  de  glorificatione  corporum 
electorum  in  patria,  XXIII  426D,  A', 
XXV  303  D. 


SABBATUM  in  commemoratione  creationis 
institutum  est,  XXIII  604 D',  cujus  obser- 
vandi  praeceptum  partim  morale  fuit, 
partim  caeremouiale,  602C.  Sabbati  ob- 
servantia,  quee  minus  stricte  in  Nova 
Lege  quam  in  Veteri  praecipitur,  XXIII 
605  C,  fundatur  in  naturalis  legis  edicto, 
610A',  ab  Ecclesia  determinato,  610B', 
et  duo  continet  praescripta,  alterum 
affirmativum,  divinoscilicet  cultui  insi- 
stendi,  quod  non  omni  hora  obligat, 
610  C,  alterum  negativum,  ab  operibus 
servilibus  abstinendi,  quod  omni  hora 
obligat,  610  D';  ideo  festivis  diebus  non 
licet  forum  tenere,  nec  negotiationem 
exercere,  611 A,  B,  nec  choreas  agere 


aut  hastiludia,  61 1D'.  Ut  ergo  recte  ob- 
servetur  sabbatum,  vacandum  est  Deo 
et  a  servilibus  abstinendum,  XXIII  605 
A,  sed  exerceri  possunt  opera  spiritualia, 
vel  quae  communia  sunt  servis  et  liberis, 
605B,  vel  quae  ad  necessariam  corporis 
curam  pertinent,  605C.  Quaenam  opera 
servilia  dicantur,  XXIII  611 C.  —  Cf. 
Forum . 
SABELLIUS  haeresiarcha,  Ptolemaide  in 
Lybia  natus  (m°  saeculo),  Patrem  po- 
nebat  esse  suppositum  absolutum,  XIX 
200A,  et  paternitatem  cuilibet  personse 
posse  attribui,  XXIII  116  B;  Patrem 
enim  et  Filium  et  Spiritum  Sanctum 
solo    nomine    distinctos    dicebat,    XX 


PEG 


510 


PEC 


198C,  200B,  460D',  XX  184A',  C,  207 
C,  et  Patrem  asserebat  esse  Filium  in 
quantum  assumpsit  humanam  naturam, 
eumdemque  esse  Spiritum  Sanctum,  se- 
cundum  quod  creaturam  rationalem 
sanctificat,  XIX  295  D;  unde  Trinitatem 
in  personis  et  essentia  docebat  esse 
unam,  XXIII  H6B,  et  in  divinis  esse 
unitatem  realem  personae  sicut  et  natu- 
rae,  XIX421C,  422A. 
SACERDOTES  medii  sunt  et  mediatores 
inter  Deum  et  homines,  XXIV  527  B', 
XXV  26B',  ideo  ipsis  competit  potestas 
offerendi  Deo  sacrificia  pro  peccatis, 
XXIV  527C;  item  advocati  plebis  cau- 
sam  agentes  coram  Deo,  XXV  26  D', 
medici  animarum,  26 D,  27 B,  coopera- 
tores  Altissimi,  dii  inter  homines,  27B. 
Ipsis  tribuitur  sermo  scientiae,  XXV  24 
B,  et  actionem  habent  perfectivam,  juxta 
quosdam,  24  A',  vel  illuminativam, 
juxta  alios,  24B'.  —  Sacerdotium  in  lege 
naturae  fuit,  sed  non  ut  ordo,  XXIV  77 
A;  primogenitis  enim  competebat  vel 
regibus,  sacrificia  offerre,  77B,  ideo  in 
Veteri  Testamento  sacerdotalis  potestas 
inferior  erat  regali,  quod  in  Novo  non 
fit,  XXV  10 D'.  —  Sacerdotes  Veteris 
Legis  pcenas  imponebant  pro  delicto, 
XXIV  523C,  ideoque  quamdam  potesta- 
tem  clavium  habuisse  videntur  inchoa- 
tam,  juxta  quosdam,  et  imperfectam, 
523C,  527D,  praefigurativam  dumtaxat, 
juxta  alios,  523B'  527 B,  A',  quia  pote- 
stas  clavium  praesupponit  characterem, 
527  A'.  Eorum  potestas  circa  tria  versa- 
batur,  aperire  vel  claudere  templum 
mundis  et  immundis,  offerre  sacrificia, 
mundare  legales  irregularitates,  XXIV 
527  A,  in  quibus  omnibus  figurae  erant 
sacerdotum  Evangelicae  Legis,  527 B;  et 
quamvis  auctoritatem  habuerint  discer- 
nendi  et  judicandi,  judicatos  a  se  non 
valebant  purgare,  nisi  a  legalibus  irre- 
gularitatibus,  524  A,  et  ipsi  sacerdotes, 
post  sacrorum  administrationem,  repu- 
tabantur  immundi,  65C.  Sacerdotes  No- 
vae  Legis  non  modo  per  levitas,  sed  et 


per  nazaraeos  praefigurabantur,  XXV  12 
B'.  Sacerdotes  in  ecclesiastica  hierarchia 
supremi,  cum  angelis  communicant, 
quapropter  ipsi  nuncupanturange!i,XXI 
155B'.  Non  sunt  praelati  in  Ecclesia,  sed 
episcoporum  coadjutores,  XXIV  555  D, 
nec  habent  nisi  clavem  ordinis,  553  D, 
ideo  nec  omnia  sacramenta  dispensare, 
nec  indulgentias  concedere  possunt,  555 
D.  Duplieem  habent  actum,  alterum  in 
Corpus  Christi  verum,  alterum  in  corpus 
Christi  mysticum,  XXV  19  B;  quoad 
actum  suum  principalem,  qui  est  con- 
secrare  Corpus  Domini,  a  potestate  divi- 
na  dumtaxat  dependent,  31 D,  et  quam- 
cumque  materiam  idoneam  consecrare 
possunt,  31 A';  quoad  actum  secunda- 
rium,  qui  est  praeparare  populum  ad 
Eucharistiam,  ab  humana  potestate  de- 
pendent,  31 D,  nec  absolvere  aut  ligare 
possunt,  nisi  jurisdictione  accepta,  31 A', 
et  qui  ad  primum  tantum  ordinati  sunt, 
ut  religiosi,  minori  indigent  scientia, 
qui  autem  curam  suscipiunt  animarum, 
ut  parochi,  majori,  19C.  Sacerdotibus 
competit  Eucharistiae  sacramentum  con- 
ficere,  XXIV  344  B',  et  dispensare,  345 
B',  et  omnes  sacerdotes  vere  conficiunt, 
343A',  etiam  haeretici,  excommunicati, 
343 A',  D',  344 C,  et  degradati,  345A', 
quia  consecrandi  potestas  ad  characte- 
rem  sacerdotalem  pertinet  qui  nunquam 
amittitur,  344 A,  345A;  sed  boni  ad  uti- 
litatem  propriam  et  aliorum  consecrant, 
mali  ad  damnationem  suam  etutilitatem 
aliorum,  haeretici  et  excommunicati  ad 
damnationem  suam  et  adsistentium,  343 
B',  344B.  Sacerdotes,  quia  potestatem 
habent  super  Corpus  Christi  verum, 
XXIV  477  B,  ministri  ordinarii  sunt  et 
proprii  dispensatores  omnium  sacramen- 
torum  per  quae  homo  purgatur,  Baptis- 
mi,  Pcenitentiae  et  Extremae  Unctionis, 
142C,  144A',  477C,  XXV  29D,  et  soli 
habent  actus  ad  Deum  immediate  ordi- 
natos  ex  parte  Ecclesiae,  quia  ipsi  soli 
gerunt  ejus  personam,  29  A'.  Ipsis  tri- 
plex    committitur    potestas,    una    cum 


sai: 


511 


SAC 


charactere  sacerdotali,  XXIV  499A,  id 

est  potestas  conficiendi,  discernendi  cl 
absolvendi,  501A,  quarum  ullima)  duae 
claves  dicuntur,  501  li  ;  quilibel  ergo 
sacerdos  habet  claves,  non  autem  cla- 
vium  usum,  nisi  jurisdictionem  habeat, 
499A,  510A'.  Sacerdotibus  Novao  Legis 
data  est  potestas  dimittendi  peccata,  non 
quidem  virtute  propria,  XXIV  50(5  D,  nec 
dumtaxat  pcr  modum  ostendentium 
operam  remittentis  Dei,  50GB',  aul  de- 
precantium  vel  impetrantium,  509 B, 
alioquin  non  plus  conferrenl  ad  purifica- 
tionem  quam  sacerdotes  Veteris  Legis 
aut  pii  fideles,  509C,  sed  dispositive  et 
ministerialiter,  50GB',  508 D;  item  dispo- 
sitive  cooperanlur  ad  remissionem  pce- 
nae,  sive  aeternae,  508  A',  sive  purgato- 
riae,  505 B,  507  A,  vel  eam  commutando, 
509  B',  vel  eam  relaxando,  509  D',  sed 
quia  in  usu  clavium  agunt  ut  ministri 
et  instrumenta,  507 A',  non  ad  libitum, 
sed  prout  requirit  justitia,  eis  uti  de- 
bent,  507 B'.  —  Sacerdotium  sacer  dici- 
tur  ordo,  quia  actum  habet  circa  Corpus 
Christi,  XXV  25A',  illud  consecrando, 
24C.  Supra  sacerdotium  non  est  alius 
ordo  major,  XXV  30B,  A',  quia  nulla 
est  potestas  major  potestate  sacerdotis 
supra  Corpus  Christi,  30  D.  —  Sacerdos 
semel  consecratus  characterem  amittere 
nequit,  XXV  172C,  qui  character  sacer- 
dotalis  in  anima  separata  manet,  XXIII 
369 C,  A'.  —  Ex  dispensatione  Papae, 
simplex  sacerdos  confirmare  potest,  et 
ordines  conferre  minores,  non  autem 
majores,  XXIV  196B',  197B,  C,  D,  198C, 
XXV  41 C,  nec  multo  minus  episcopa- 
tum,  42A.  —  An  in  principio  Ecclesiae 
non  viguerit  distinctio  inter  simplices 
sacerdotes  et  episcopos,  ita  ut  omnibus 
fuerit  aequalis  potestas  ordinis  et  juris- 
dictionis,  affirmant  quidam,  sed  verius 
alii  negant,  XXIV  197  B',  C,  XXV  34  A' 
et  s.,  35B.  —  Per  impositionem  ma- 
nuum  episcopi,  ad  officia  ecclesiastica 
fiunt  idonei,  XXV  27 A';  per  unctionem, 
ad  sacramentum  tractandum  consecran- 


tur,  27li';  per  traditionem  calicis  sacer- 
dotii  characterem  accipiunt,  27C,  28C. 

—  De  ritibus  ordinationis  sacerdotum, 
XXV  231 C.  —  Quomodo  Christus  dicatur 
sacerdos  in  aetemum,  XXIII  3G9C,  370C. 

—  Sacerdos  ordinem  suum  indigne  ex- 
sequens,  esi  quasi  blasphemus,  et  dece- 
ptor,  XXV  1SB';  et  quatuor  prsecipue 
vitiis  fit  sacerdos  indignus  officio  cele- 
brandi,  XXIV  345  D.  Mali  sacerdotis 
oratio,  ut  personse  privatae,  inefficax  est; 
ut  publicae  personae,  efficax,  XXIV  525 
C.  An  a  pravo  sacerdote  liceat  sacra- 
menta  recipere,  XXV  19  D'.  An  sacerdos, 
in  mortali  peccato  existens,  graviter 
peccet  praedicando,  XXV  21 D',  22A', 
alios  corripiendo,  21 D',  22B',  epislolam 
et  evangelium  legendo,  21 D',  22C,  aut 
alios  actus  efficiendo  qui  in  recipien- 
tibus  non  causant  gratiam  21 A,  D',  Eu- 
charistiam  casu  necessitatis  aut  vitandi 
scandali  consecrando,  ministrando,  22 
B,  D',  aut  tangendo,  22D,  23A,  dum- 
modo  non  adsit  contemptus,  22B,  23 B. 
Malus  sacerdos  usu  clavium  non  priva- 
tur,  XXIV  525  B,  sed  peccat  eo  sine 
gratia  utens,  ibid. 

SACBAMENTALIA  a  sacramentis  differunt, 
XXIV  184B',  maxime  quoad  modum  san- 
ctificationis  effecta?,  205D,  ad  quam  ac- 
cessorie  et  secundarie  tantum  concur- 
runt,  591 B',  592C. 

SACBAMENTDM.  De  Sacramentorum  de- 
flnitione  et  numero.  Sacramentum,  quod 
multipliciter  sumitur  et  definitur,  XXIV 
39C,  40A'  et  s.,  42A,  43A'  et  s.,  591C, 
a  sacrando  dicitur,  quia  est  signum, 
XIX 101 B,  C,  quo  aliquid  sacratur,  XXIV 
40D,  42 A;  ubicumque  enim  fit  sanctifi- 
catio  signifieata  per  sensibilia  signa, 
ibi  est  sacramentum,  356B.  Ad  sacra- 
menti  rationem  tria  requiruntur,  XXIV 
42C,  43C,  etimprimis  signum  sensibile, 
40  D',  43  B,  quia  est  de  sacramenti  ra- 
tione,  non  accidentali  sed  essenliali, 
esse  signum,  XXV  28B,  et  aliquid  signi- 
ficare,  XXIV  42  B';  sed  quodeumque 
signum  dici  nequit  sacramentum,  39 C, 


SAC 


512 


SAC 


40D'.  Unde  sacramenta  non  modo  sunt 
relationes,  sed  et  entia  realia,  XXIV  103 
B',  C,  quum  consistant  in  rebus  sensibi- 
libus,  invisibilem  significantibus  gra- 
tiam,  51 A,  sed  sacramentis  Novae  Legis, 
ob  varias  causas,  addita  sunt  verba,  51 
A,  B',  52  A;  et  sic  in  sacramentis  sunt 
duo,  verba  et  res  :  verba  ut  forma,  res 
ut  materia,  51  C,  imo  tria,  juxta  quos- 
dam  :  facta,  verba  et  res,  51  D;  non 
tamen  ex  his  constituitur  multiplex  sa- 
cramentum,  quia  utraque  unum  sunt  in 
significando,  50D',  51 C.  Quodlibet  sa- 
cramentum  unum  est,  sed  alia  in  una 
actione,  XXIV  592  A,  alia  in  pluribus 
consistunt,  prout  requirit  ratio  signifi- 
candi,  592B. 

Sacramenta  sunt  Ecclesiae  eolumnae, 
XXIV  31,  et  fluvio  comparantur  mundi- 
ficanti,  XIX  46,  quia  sunt  fontes  ad 
abluendam  lepram  generis  humani, 
XXIV  33;  item,  medicamenta  sunt  per- 
fecta,  aeque  salubria  et  suavia,  31,  XXV 
26D,  et  remedia  animae,  cui  restituunt 
quod  est  necessitatis,  non  tamen  quod 
est  dignitatis  :  sic  Pcenitentia  innocen- 
tiam  reddit,  non  virginitatem,  XXII  426 
A',  Baptismus  gratiam,  non  impassibili- 
tatem,  426B'.  Item,  ad  curationem  insti- 
tuta  sunt  non  modo  concupiscentiae, 
sed  et  ignorantise,  XXIV  42 C,  superbisB, 
43D,  45C,  et  acedise,  43D,  45B',  D'  et 
sunt  in  remedium  contra  defectum,  81 
D,  83A. 

Ad  fidei  protestationem  pertinent, 
XXIV  49  A,  469  C,  et  fidei  proportiona- 
liter  correspondent,  48B',  469 C,  unde 
crescente  fide,  multiplicantur.  48C,  49 
A.  Ideo  in  statu  innocentiae  nulla  fue- 
runt,  nec  quoad  curationem,  nec  quoad 
eruditionem,  XXIV  47C,  49B';  in  statu 
legis  naturae,  quia  fides  redemptoris  ne- 
cessaria  fuit,  48D,  fuerunt  etiam  quae- 
dam  sacramentanecessaria,  ut  pceniten- 
tia  et  matrimonium,  48A',  quaedam  li- 
bera,  ut  sacrificia,  ibid.;  in  lege  scripta, 
quo  magis  crevit  fides,  eo  plura  adhibita 
sunt  sacramenta,  48 B',  et  sic,  tempore 


Abrahae,  instituta  est  circumcisio,  48C, 
tempore  Moysis,  sacrificia,  48D',  in  lege 
evangelica,  sacramenta,  49  A;  sed  in 
patria  nulla  erunt,  sicut  nullae  figurae, 
49B,  D'.  Multis  de  causis  convenit  ea 
septem  esse,  XXIV  81 B  et  s.;  tria  enim 
contra  peccatum  ordinantur,  quatuor 
contra  impedimenta  profectuum,  81 A', 
quatuor  ad  purgandos  et  illuminandos 
spectant,  duo  ad  perficiendos,  82A, 
unum  ad  perficientes,  82B;  quinque  ad 
utilitates  singulorum  deserviunt,  ibicl., 
84 C,  duo  ad  bonum  totius  Ecclesiae,  82 

C,  84  A';  tria  ad  virtutes  theologicas 
inducunt,  quatuor  ad  cardinales,  82 D, 
82  D;  tria  contra  culpam  ordinantur, 
quatuor  contra  sequelas  culpse,  82 A'; 
tria  ad  vitam  fovendam  pertinent,  84 C, 
duo  ad  sanandas  animi  aegritudines,  84 

D,  duo  ad  propagatores  et  ordinatores 
vitae  spiritualis,  84  A';  demum  septem 
capitalibus  vitiis  opponuntur,  84 B'.  Nul- 
lum  contra  peccatum  veniale  directe 
ordinatur,  XXV  83C,  quia  multa  contra 
illud  valent,  83 D';  nullum  etiam  contra 
pcenam  debitam  institutum  est,  83A', 
sed  sunt  qusedam  contra  vulnera  a  pec- 
cato  relicta,  83B'.  —  Quum  sacramenta 
omnia  ad  profectum  et  pacem  animae 
sunt  instituta,  sic  eis  est  utendum  ut 
non  noceant,  XXIV  569B'. 

De  sacramentorum  comparatione  in 
Veteri  et  Nova  Lege.  Multiplici  modo 
sacramenta  Veteris  Legis  differunt  a 
Novae  Legis  sacramentis,  XXV  55A,  B, 
56  B',  57  A',  61  A,  506 A'.  Sacramenta 
enim  Veteris  Legis,  XXIII  601 D,  signa 
erant  prognostica,  sed  in  Nova  Lege,  si- 
gna  sunt  memorativa,  demonstrativa  et 
prognostica,  XXIV  40D',  quibus  Ecclesia 
Dei  a  ceteris  hominum  aggregationibus 
distinguitur,  45C,  et  fideles  se  mutuo 
agnoscunt,  45B.  — Quonam  sensu  sacra- 
menta  Veteris  Legis  offerentes  ea  justifi- 
caverint,  sive  ex  opere  operato,  sive  ex 
opere  operante,  XXIV  64 B,  C,  66  D,  vel 
eis  profuerint,  65  D,  B',  vel  virtutem 
habuerint  conferendi  gratiam  ex  Christi 


SAC 


513 


SAC 


passione,  65A,  (>(>  A ,  ex  qua  efficaciam 
sortita  sunt,  70B',  469 A',  oinnia  sacra- 
menta  et  Veteris  Legis  tantum  ad  signi- 
ficandam  justitiam,  et  Novai  ad  efficien- 
dam  eam,  66B,  70B'.  —  Tria  in  Veteri 
Legc  sacramenta  fuerunt  essentialiter, 
licel  imperfecta  :  Ordo,  Pocnilentia  et 
Malrimouium,  XXIV  208B,  B' ;  duo  in 
figura,  Baptismus  et  Eucharistia,  ac  duo 
nullo  modo,  Confirmatio  et  Extrema  Un- 
clio,  208C,  B'.  Item,  alia  sunt  utrique 
Legi  communia,  ut  Matrimonium  et 
Pcenitentia,  et  hajc  ab  initio  fuerunt,  a 
Christo  confirmata  et  consummata,  XXIV 
594D;  alia  suntNovae  Legi  propriissima, 
ut  Confirmatio  et  Extrema  Unctio,  quse 
a  Christo  iusinuata  tantum  fuerunt,  594 
A' ;  alia  medio  modo  se  habent  ut  Ba- 
ptismus,  Eucharistia  et  Ordo,  quae  in 
Veteri  Lege  in  figura  fuerunt,  et  a  Chri- 
sto  ipso  instituta,  594B' ;  quaelibet  tamen 
sacramenta,  sive  Veteris  sive  Novae  Le- 
gis,  Deum  habent  auctorem,  594  C  — 
Quum  figura  tantum  erant  sacramenta 
Veteris  Legis,  adveniente  Nova,  cessare 
debuerunt,  XXIV  71 A'. 

De  Sacramentorum  Necessitate,  In- 
stitutione,  et  Ordine  ad  invicem.  In 
quocumque  statu  naturae,  legis  etgratiae, 
necessaria  fuerunt  quaedam  remedia  sed 
cuilibet  statui  apta,  XXIV  87 A,  C;  in 
statu  naturae  et  gratiae,  quaedam  omnino 
defuerunt,  ut  Confirmatio  et  Extrema 
Unctio,  85C,  D',  qua?dam  in  figura 
fuerunt,  ut  Ordo  et  Eucharistia,  85 C, 
quaedam  in  parte,  ut  Matrimonium  et 
Pcenitentia,  85  C;  alia  enim  oportuit 
esse  signa  Christi  passuri,  alia  Christi 
passi,  86D'.  —  Post  peccatum,  sacra- 
mentorum  non  fuit  necessitas  absoluta, 
quasi  Deus  sine  eis  hominem  salvare 
non  potuisset,  XXV  47  C,  49 C,  50  A,  sed 
quaedam  relativa,  quum  sint  remedia 
contra  corruptionem  hominis,  sive  quoad 
cognitionem,  47  D,  sive  quoad  affectum 
et  actionem,  47  A',  nec  sine  eis  regula- 
riter  sufficiant  gratia  et  virtutes,  46  D, 
47  B',  50B';  item,  magna  utilitas,  tum 
T.  25"\ 


quoad  rempublicam  divinam,  quao  perea 
adunatur  et  agnoscitur,  49D,  501!,  tuin 
quoad  privatos  qui  inde  curantur,  lnimi- 
lilatem  discunt,  46 C,  49  D,  el  per  sen- 
sibilia  ad  invisibilium  cognitionem  eri- 
guntur,  46  D',  47  A,  A',  49  C  ;  dein, 
magna  congruitas  tum  ex  parte  Dei,  49 
A',  50  C,  tum  ex  parte  hominis,  47 D,  49 
A',  D',  50 A'.  —  Item,  sub  Nova  Lege, 
nullum  sacramentum  necessarium  est 
necessitate     absoluta    seu     coactionis, 

XXIV  185  A,  sed  omnia  necessaria  sunt 
ex  supposilione  finis  :  alia  ut  media  sine 
quibus  non,  ut  Baptismus  et  Poenitentia, 
alia  ut  media  sine  quibus  non  faciliter, 
ut  Confirmalio,  91 B',  185B,  469B',  et 
tria  omnibus  dantur,  scilicet  Baptismus, 
Confirmatio  et  Eucharistia,  207 B,  quia 
ad  vitam  spiritualem  necessaria  sunt, 
206B,  207A. 

Nulli  inter  homiues  competit  sacra- 
menta  instituere,  XXIV  88B',  aut  mu- 
tare,  86C,  sed  Deo  tantum  a  quo  triplici 
modo  dicuntur  instituta,  94C  :  quum 
enim  naturalis  rationis  dictamen  exce- 
dant,  non  sunt  de  jure  naturali  sed 
divino,  469D';  attamen,  dum  alia,  ut 
Baptismus  et  Eucharistia,  sunt  totaliter 
ab  institutione,  et  habent  elementa  con- 
venientia  instituta  et  exterius  adhibita, 

XXV  64  C,  alia,  ut  Matrimonium  et 
Pcenitentia,  sunt  partim  a  naturae  dicta- 
mine,  partim  ab  institutione,  quae  non 
habent  elementum  extra  sensibile,  sed 
tantum  signum  exterius,  64  D,  —  (in 
omnibus  tamen  est  signum,  res,  res  et 
signum,  64C),  —  et  prima  quidem  evi- 
dentiora  facta  sunt  successu  temporis, 
64D,  alia  vero  non,  64C. — Item  sa- 
cramenta  a  principio  mundi  non  sunt 
instituta,  ut  paterent  et  gravitas  morbi 
et  impotentia  naturae,  XXIV  85A',  86A', 
sed  merito,  ut  perfectissima,  reservata 
sunt  tempori  Novae  Legis,  86D,  87C,  D, 
88B,  nec  decuit  illa,  Christo  mox  nato, 
indici,  quia  usque  ad  mortem  ejus  lega- 
lia  viguerunt,  ideo  nonnisi  post  passio- 
nem  obligare  coeperunt,  86B'.  —  Omnia 

33 


SAC 


514 


SAC 


sunt  a  Christo  ipso  instituta,  XXIV  86B, 
87 A',  88D,  592D,  A',  594C,  D',  sed  non 
simul,  86C;  nec  Christus  illa  uniformi- 
ter  instituit,  sed  alia  confirmando,  alia 
initiando,  alia  consummando,  90A.  Sa- 
cramentorum  virtus  ex  uno  est,  scilicet 
ex  passione  Christi,  XXIV  87  D',  unde 
de  latere  Christi  exiisse  dictmtur,  89C, 
205  C ;  vel  ex  duobus,  institutione  di vina 
ut  causa  efficiente,  et  passione  Christi 
ut  causa  meritoria,  88  B;  vel  ex  tribus, 
institutione  divina,  passione  Christi  et 
fide  Ecclesiae,  87  C. 

Quoad  ordinem  suum  ad  invicem, 
sacramenta  rite  disponuntur  incipiendo 
a  Baptismo  et  terminando  cum  Matrimo- 
nio,  XXIV  90A'  et  s. ;  sed  alia  sunt 
prsestantiora,  ut  Eucharistia,  91  C,  Ba- 
ptismus  et  Ordo,  91 D,  et  Matrimonium, 
91 A',  alia  inferiora,  ut  Poenitentia  et  Ex- 
trema  Unctio,  91 D.  Sub  multiplici  enim 
respectu  dicitur  sacramentum  unum  di- 
gnius  altero,  XXIV  185C;  et  sic,  quoad 
effectum,  maximum  est  Baptismus ; 
quoad  contentum,  Eucharistia,  ibid., 
quoad  dignitatem,  Ordo;  quoad  mini- 
strum,  Confirmatio  et  Ordo;  quoad  signi- 
ficatum,  Matrimonium,  185D;  simplici- 
ter  autem  dignissimum  est  Eucharistia, 
185A',  deinde  Ordo,  ibid.,  Confirmatio, 
Baptismus,  Matrimonium,  Pcenitentia  et 
Extrema  Unctio,  185B'. 

De  Sacramentorum  causalitate  quoad 
gratiam.  Sacramenta,  quae  distinguenda 
sunt  a  missione  visibili  Spiritus  Sancti, 
XIX  565A,  C,  568B',  non  modo  signifi- 
ficant  sed  causant  sanctificationem, 
XXIV  42  A,  non  ut  causaprincipalis,  sed 
instrumentalis,  41 A',  quo  sensu  dicun- 
tur  vasa  gratise,  53B,  57 A,  59B,  61 B. 
An  autem  sit  in  sacramentis  aliqua  cau- 
salitas  seu  virtus  creata  per  quam  gra- 
tiam  causare  valeant,  affirmant  quidam, 
XXIV  53  D,  55  C,  59  D',  asserentes  in  eis 
esse  causalitatem  creatam,  tanquam  ac- 
cidens  spirituale,  53  C,  quod  difficulta- 
tibus  non  caret,  juxta  Bonaventuram  et 
alios,  55  A'  et  s.,  quia  non  videtur  quae 


sit  illa  virtus  creata,  53  C,  55  D,  nec 
quando  detur,  54  A',  55  B',  nec  quomodo 
influat,  54  B',  55  D',  maxime  in  Eucha- 
ristiae  sacramento,  56A;  negant  alii,  54 
B,  dicentes  increatam  virtutem  totam 
esse  vim  sacramentorum,  53D',  praeter 
quam  non  est  in  eis  nisi  ordinatio  quae- 
dam,  54  B,  C,  506 A',  qua  Deus  se  ad- 
strinxit  ad  dandam  gratiam  ea  debite 
recipientibus,  54  D,  57  B,  509  B;  quod 
iterum,  juxta  Thomam  et  sequaces, 
objectionibus  patet,  quia  sic  sacra- 
menta  non  essent  justificationis  causa 
nisi  accidentalis,  57D,  seu  instrumenta- 
lis,  61 B,  nec  aliquid  agerent  ad  gratiam 
causandam,  61  A;  quarum  opinio  prior 
videtur  intelligibilior,  59A',  sed  altera 
verior,  61 D,  et  sacramentorum  honori 
magis  accommodata,  59 D,  A;  quocirca 
dicendum  videtur  quod,  quum  in  sacra- 
mentis  sint  sacramentum  et  res,  id  est 
character  seu  ornatus,  et  res  tantum,  id 
est  gratia,  quoad  prius,  sacramenta  sunt 
quodammodo  causae  efficientes,  57A',B', 
saltem  instrumentales,  58B,  C,  506B', 
quoad  alterum,  causse  disponentes,  57B', 
58B;  et  ideo  in  sacramentis  virtus  est 
aliqua  spiritualis  ad  gratiam  in  animam 
inducendam,  58B',  509 D,  virtus  quidem 
incompleta,  58C,  quse  infunditur  quum 
actu  movetur  a  principali  agente,  et 
confertur  verbo  simul  et  elemento,  59 
A.  —  Omnia  gratiam  conferunt,  alia  ad 
sufficientiam,  ut  Baptismus,  alia  ad  co- 
piam  ut  Confirmatio ;  alia  sunt  contra 
peccatum,  ut  Baptismus  et  Pcenitentia; 
alia  contra  pcenam  inclinantem  ad  cul- 
pam,  ut  Confirmatio,  XXIV  185B,  C, 
193D';  et  per  hasc  et  illa  datur  gratia 
sanctificans,  gratia  gratis  data,  debilita- 
tio  fomitis  et  expeditio  potentiarum,  53 
A',  et  est  quadruplex  virtus,  influens, 
promovens,  disponens,  et  efficaciter 
ordinans,  56C.  Item  aliqua  sunt  sacra- 
menta  sanctificantia  tantum,  aliqua  san- 
ctificantia  et  ad  aliquid  sacrum  manci- 
pantia,  XXIV  52C,  175B;  non  oportet 
tamen  sacramenta  perfectiora  in  effi- 


SAC 


818 


SAC 


ciendo  osse  perfectiora  cl  in  significan- 
do,  82D,  A'.  ln  plorisquo  sacramentis 
sanctificatio  est  tota  ab  extra,  XXIV 
583C;  in  Pcenitentia  autem  est  ab  extra 
et  ab  intra  simul,  583A'.  —  Sacramenta 
in  recipiente  gratiae  gratificanti  super- 
addunt  gratiam  sacramentalem,  XXIV 
193A,  qua3  propria  est  cuilibet  sacra- 
monlo,  194C,  et  a  gratia  gralificante 
fluit,  ut  potenlia  ab  essentia  animae, 
G2  A,  nec  sine  ea  potest  esse,  G2B,  et  ad 
eam  se  habet  sicut  species  ad  genus, 
62B',  et  super  eam  addit  divinum  quod- 
dam  auxilium  ad  consequendum  sacra- 
mcnti  finem,  62 A',  et  quamdam  effica- 
ciam  ad  speciales  effectus,  63  A'.  An 
autem  a  gratia  gratificante  et  gratia 
virtutum  et  donorum  realiter  differat, 
affirmant  Albertus  et  Thomas,  XXIV 
61 B',  62  C,  194  D,  quia  simul  cum  aliis 
non  infunditur,  61 C,  D',  62  C,  et  ad 
diversos  actus  ordinatur,  nempe  ad  sa- 
nandum  potentias  animae  a  defectibus 
peccati,  61 C,  62  A,  63  C  et  ad  quosdam 
effectus  producendos  in  vita  christiana 
necessarios,  62  D ;  negant  autem  alii, 
quia  cum  aliis  una  et  eadem  est  gratia 
essentialiter,  62D',  distincta  dumtaxat 
per  comparationem  ad  effectus  diversos, 
63  A,  B ;  an  vero  gratiae.  saltem  sacra- 
mentorum  ab  invicem  differant,  dispu- 
tatur,  194D,  A',  B',  195A',  B'.  Gratia 
sacramentalis  peccato  opponitur  iu 
quantum  prseterito,  XXIV  62 B',  et  se- 
cundum  quod  bonum  naturale  potentia- 
rum  vulnerat,  62C;  unde  disputatur  an 
ista  gratia  fuisset  in  statu  innocentiee, 
61 C,  63A.  Gratiae  sacramentales  non 
sunt  connexae,  XXIV  62  B.  —  Sacramenta 
quae  perfectum  gratiae  effectum  habent, 
iterari  non  debent,  XXIV  601 C;  quae 
vero  perfectum  non  habent,  iterantur, 
601 D'. 

De  sacramentorum  materia  et  forma; 
de  ministro  et  subjecto.  In  illis  sacra- 
cramenlis  quorum  effectus  nullo  modo 
e.x  operatione  humana  dependet.  neces- 
saria  est  materia  visibilis,  in  illis  autem 


quorum  effeclus  aliquo  modo  ex  opera- 
tiono  humana  dependel,   ul  Pcenitentia 
et  Matrimonium,   non    requiritur    lalis 
inateria,   XXIV  187  A,   B;  ct   quum    sit 
materia  instrumentum  principalis  agen- 
tis  atque  ministri,  188B,  in  sacramentis 
qusB  determinatis  deputantur  ministris, 
requiritur  sanctificata   maleria,    188  C, 
A',  C,  quae  sanctificalio  ad  Episcopum 
pertinet,   596  D';   sed   in    Baptismo    et 
Eucharistia,  id  est  in  sacramentis  quibus 
personaliter  usus  est  Chrislus,  eo  ipsa 
materia  censetur  sanctificata,  189A.  — 
In  sacramentis  materia  adhibetur  pro- 
pter  significationem  et  propter  causali- 
tatem,   XXIV   599B;   sed   quum   de   se 
indeterminata  sit  ad  varios  effectus,  per 
formam  determinari  indiget  ad  aliquod 
certum,  597B,  599C;   unde,   in   sacra- 
mentis,  materia  et  forma  sunt  partes 
essentiales  intrinsecae,  sicut  ministerest 
principium  extrinsecum,  190 C,  et  effi- 
cacia  est  principaliter  ex  parte  formae, 
significatio   ex    parte    materiae,    584A', 
XXV  10C,  A',  B',  quae,  foris  exhibita, 
designat    virtutem    sacramentorum    ab 
extra  venire,  10 A;  sed  forma  principa- 
lior  est  quam  materia,  XXIV  106B',  et 
quum  sit  ex  institutione  divina,  a  nullo 
mutari    potest,    unde    disputatur    quid 
sentiendum  de  sacramentis  mutata  for- 
ma  collatis,  10GB',  C.  —  In  sacramentis 
quae  aliquem   effectum    semper  impri- 
munt   in   suscipiente,  ut  characterem, 
forma  hunc  effectum  exprimit  per  mo- 
dum  indicativum  aut  imperativum,  XXIV 
584B',  C.  —  Materia  et  forma  debitis  in 
sacramentorum  administratione  uteban- 
tur  aposfoli,  etsi  non  scriptum  sit,  XXIV 
190D',  quia  tunc  sacramenta  divulgari 
fas  non  erat,  191 A;  item,  circa  sacra- 
mentorum  formam,  multa  sunt  a  Christo 
instituta  quae  non  sunt  scripta;  sed  per 
Apostolos  tradita,  218B,  C,  219B,  224B', 
ideo  in  his  standum  est  usui  Ecclesiae, 
223 D.  —  Sacramenta  ex  sanctificatione 
gratiam  continent;  sed  alia  sanctifica- 
tionem  requirunt  tam  in  materia  quam 


SAG 


516 


SAC 


in  ministro,  alia  in  materia  tantum,  alia 
in  ministro  dumtaxat,  XXIV  505B',  C. 

Sacramentorum  ministratio  pertinet 
non  ad  angelos,  licet  ex  speciali  man- 
dato  hi  possint  ea  conferre,  sed  ad 
homines,  XXIV  150 A',  B',  XXV  10  C,  et 
ad  homines  per  aliquam  spiritualem 
potestatem  aliquo  modo  divinitatis  par- 
ticipantes  Christi,  qui  triplicem  sibi  in 
sacramentorum  administratione  excel- 
lentiam  retinuit,  XXIV  148B,C.  Quaenam 
ministris  sacramentorum  conferri  po- 
tuerit  potestas,  XXIV  146A,  149C,  D', 
quaenam  collata  sit  reapse,  146C,  D,  148 
B',  et  quomodo  ad  justificationem  ani- 
marum  cooperentur,  145D,  146D,  148 
D',  149C.  —  In  omni  sacramento  requi- 
ritur  ministri  intentio,  XXIV  157 D',  159 
D',  saltem  virtualis,  160C,  tum  ex  insti- 
tutione  ipsorum  sacramentorum,  157B', 
tum  ad  ordinandum  in  unum  materiam 
et  formam,  157 C,  158B',  et  ita  quidem, 
ut,  ipsa  deficiente,  non  conficiatur  sa- 
cramentum,  juxta  quosdam,  158B,  159 

B,  .D;  sufficit  autem  intentio  sacra- 
mentum  conficiendi,  necintentio  requi- 
ritur  conferendi  gratiam,  158A',  C,  159 
D' ;  an  autem  requiratur  attentio  vel 
fides,  disputatur,  157 A',  D',  159B',  160 

C.  —  Ad  unitatem  sacramenti  non  requi- 
ritur  unitas  ministri,  quia  minister  in- 
strumentaliter  tantum  operatur,  XXIV 
592D.  —  Quoad  sacramentorum  effica- 
ciam,  nil  confert  bonitas  ministri  vel 
malitia,  XXIV  143 B,  344  C,  540  C;  unde 
a  malo  ministro  non  contaminantur  nec 
irritantur,  XXV  40  C,  46A.  An  peccet 
sacramentum  suscipiens  a  malo  sacer- 
dote,  XXIV  142D',  143A',  XXV  19D'.  — 
Inter  sacramenta,  illa  ab  Episcopo  di- 
spensanda  sunt  quae  vim  habent  perfe- 
ctivam,  XXIV  601 B;  nulla  ex  officio 
conveniunt  laicis  nec  diaconis,  601 A. 
—  De  sacramentorum  ab  haereticis  col- 
latorum  valore  ambigua  fuit  olim  quae- 
stio,  quae  ab  Augustino  soluta  est,  XXV 
43  D;  quoad  veritatem  enim  conferun- 
tur,  non  quoad  utilitatem;  ideoque  va- 


lent  ab  haereticis  collata,  praeter  Pceni- 
tentiam,  43  A'. —  Sacramenta  nec  vendi 
nec  emi  possunt,  XXV  46 A';  verum- 
tamen,  in  ipsis,  aliud  est  spirituale, 
scilicet  gratia,  quod  nec  de  jure  nec  de 
facto  vendi  potest,  et  aliud,  signo  exte- 
riori  annexum,  scilicet  potestas  spiri- 
tualis,  quod  nonnunquam  venditur,  non 
de  jure,  sed  de  facto,  44 C. 

In  sacramentis,  quaedam  non  requi- 
runt  actum  ejus  qui  sanctificatur,  ut 
Baptismus  et  Confirmatio,  XXIV  356  B; 
quaedam  essentialiter  requirunt,  cum 
usu  rationis,  XXV  54C,  actum  recipien- 
tis,  ut  Pcenitentia  et  Matrimonium ;  et,  in 
prioribus,  materia  est  signum  exterius, 
in  alteris  materia  est  ipse  actus  apparens 
recipientis,  XXIV  356  C,  428  A'.  Item 
quaedam  gratiam  non  exigunt  in  reci- 
piente,  ut  Baptismus  et  Pcenitentia,  et 
alia,  quse  gratiae  conferunt  eminentiam, 
hominem  gratia  confortatum  requirunt, 
XXV  18D.—  Vide  :  Baptismus,  Confir- 
matio,  Eucharistia,  Matrimonium,  Ordo, 
Pcenitentia,  Unctio. 

Sacramentalia  in  multis  a  sacramen- 
tis  differunt,  XXIV  184B',  591 B',  592 C, 
sed  maxime  in  hoc  quod  per  illa  aliquid 
fit  sanctum,  non  simpliciter  et  per  se, 
sed  improprie  tantum  etsecundum  quid 
205  B. 
SACRIFICIUM  proprie  dicitur  aliquid  fa- 
ctum  in  Dei  honorem  ad  eum  placan- 
dum,  et  secundum  Augustinum,  verum 
sacrificium  est  omne  opus  quod  agitur 
ut  sancta  societate  Deo  inhsereamus, 
relatum  ad  illum  finem  boni  quo  vera- 
citer  beati  esse  possumus,  XXIII  348 C, 
D',  unde  patet  quod  nec  ex  turpiter, 
nec  ex  illicite  acquisito  fieri  potest 
sacrificium,  608A'.  —  Sacrificia  legis 
naturae  ad  honorem  Dei  instituta  sunt, 
XXIV  75 C,  ad  professionem  fidei  Redem- 
ptoris,  75A',  et  ad  vitae  justificationem, 

75  C;  et  divina  inspiratione  introducta 
videntur  a  principio,  mox  post  lapsum, 
77  C,  per  modum  consilii,  non  praecepti, 

76  A,  ad  devotionem  potius   quam   ad 


SAL 


517 


SAN 


salutem,  75A,  ideo  sponlo  celebrabanlur 
prout  tmicuique  placitum  erat,  70C;  in 
commnni  lamon  erant  necessaria,  in 
particulari  autem  libera,  48  A'.  Tria 
erant :  decimae,  oblalioncs,  et  sacrificia, 
XXIV  75C,  77A,  proprie  dicla,  quffl  Deo 
offerebantur  ut  rcdemptori,  75 D,  76 C, 
et  significabant  pretium  redemptionis  a 
Christo  solvendum,  75B',  seu  passionem 
Christi,  76C,  82D',  et  interiorem  offe- 
rentittm  contritionem,  75D',  unde  Eu- 
charistiatn  praesignabant,  82 D'.  —  In 
Veteri  Lege,  multiplici  ratione  permisit 
Deus  ipsi  offerri  sacrificia,  XXIV  64  D' ; 
sed  multis  impedimenlis  involvebanlur, 
65B',  nec  perfecte  ex  se  valebant  offe- 
rentes  justificare,  sive  ex  opere  operato, 
sive  ex  opere  operante,  64B,  C,  D',  vel 
eis  prodesse,  nisi  ad  purgationem  ab 
immunditiis  carnis,  65  C.  In  quibus 
sacrificiis  animal  voto  oblatum  ad  sacri- 
ficium  commutari  non  licebat,  ne  in 
melius  quidem,  XXV  173C.  —  Sub  Nova 
Lege,  Passio  Christi  verum  et  unicum 
est  sacrificium,  XXIII  348 D'. 

SACBILEGIUM.  Triplex  est,  XXIII  599  C. 

SADDUCEI.  Allegantur  de  negatione  ex- 
sistentiae  incorporeorum,  id  est  spiri- 
tuum  et  angelorum,  XXI  187  D,  231 D. 

SjECULUM.  Per  hoc  nomen  designantur 
homines  mundani  et  vani,  XIX  55 B. 

SALAMANDBA.  Ex  igne  constare  dicitur, 
XXII H2B'.  An  in  igne  et  ex  igne  possit 
vivere,  XXII  H2A',  H3D',  XXV  304 C, 
305  C,  306  C. 

SALOMON.  In  Proverbiis  virtutes  politicas 
docet,  in  Ecclesiaste  virtutes  purgativas, 
in  Cantico,  virtutes  purgati  animi,  XXIII 
539  A'.  Quomodo  dicatur  in  somno  exau- 
ditus  esse,  XXIV  240 D*. 

SALUS.  Ad  salutem  non  sufficiunt  dona 
creationis  et  naturae,  nec  virtutes  natu- 
rales  quantumvis  excellentes  de  quibus 
traetant  philosophi,  sine  donis  gratiae, 
XIX  83 B',  87 C,  XXV  379B;  et  amplius, 
non  sufficiunt  fides  sine  operibus,  354 
C,  nec  opera  misericordiae  sine  caritate, 
354D.  Sub  ratione  salvatoris,  Deus,  jux- 


ta  yEgidium,  XIX  80B',  et  Durandum, 
82C,  conlra  Scotum,  81  A',  est  proprie 
subjoclum  theologiae,  ibid.,  et  de  illo, 
tanquam  salvatore,  multiplici  modo  lia- 
beri  potest  scientia  realis,  81 A',  C. — 
Qttosdam  elegit  Detts  in  qiiibus  oslende- 
retmisericordiam,  et  quosdam  in  quibus 
reluceret  justitia,  XX  538C;  nec  enim 
omncs  salvari,  nec  otnnes  damnari  de- 
cebat,  503A,  534A,  quum  tamen  plurio- 
res  sint  damnandi  quam  salvandi,  503 
A;  sed  eliam  si  ntillus  salvaretur,  non 
esset  Deus  injustitiae  reus,  525B,  sicut 
non  est,  quum,  ipso  volente  omnium 
salutem,  625 B',  non  omnes  salventur, 
625D',  629B;  paucitas  enim  salvando- 
rum  stat  cum  praedestinatione  divina, 
quomodo,  519D'.—  Magis  est  merilo- 
rium  plurimorum  procurare  salutem 
quam  propriam,  XXI  175B. 

SAMABITANUS  optima  fuit  figura  Christi, 
XIX  51 C. 

SAMUEL  quomodo  Sauli  visus  est  appa- 
ruisse,  XXI  457  B. 

SANGTITAS.  Sanctificatio,  quse  est  quasi 
ingressus  Ecclesiae,  XXIV  45A,  non  est 
nisi  contaminationum  abjectio  et  ccele- 
stium  donorum  receptio,  XXIII  90 B',  91 
B,  D,  XXIV  45A.  Quo  senstt,  illam  omnia 
conferunt  sacramenta,  175B.  Si  sumitur 
pro  mancipatione  ad  aliquod  sacrum, 
sic  sanctificant  Baptismus,  Confirmatio 
et  Ordo,  ibid.  Item  aliquid  dupliciter 
dicitur  sanctum,  subjective,  ut  homo, 
dispositive,  ut  chrisma,  XXIV  205A.  — 
Multiplici  modo  sanctificatioChristo  con- 
venit,  XXIII  91 B,  et  triplici  modo  Beatae 
Virgini  Mariae,  95  C,  96 B,  A',  D',  97  B',  in 
qua  nec  ad  mortale  nec  ad  veniale 
fomes  remansit,  96C,  duin  sanctificatis 
in  utero  remansit  quoad  veniale,  etsi 
non  ad  mortale,  ibid.;  per  sacramenta 
sanctificatis  vero  remanet  et  quoad  mor- 
tale  et  quoad  veniale  96  B'.  Item  disse- 
ritur  an  Beata  Virgo  sanctificata  fuerit 
ante  conceptionem,  XXIII  91 C,  vel  in 
conceptione,  91 B',  vel  post  suam  con- 
ceptionem  ante  infusionem  animae,  92 


SAP 


518 


SAP 


D,  93B,  vel  post  infusionem  animae,  92 
B',  vel  ante  contractionem  originalis 
peccati,  94  B,  98D.  —  Praeter  Beatam 
Virginem,  sed  multo  minus  perfecte,  in 
utero  sanctificatus  est  Jeremias,  et  maxi- 
me  S.  Joannes  Baptista,  XXIV  130D,  de 
quibus  quaeritur  an  baptismo  quodam 
ultro  indiguerint,  138  A'. 

Sanctorum  dictis  sine  dubitatione  est 
consentiendum,  XXIII  393  A',  quorum 
auctoritas  in  his  quae  fidei  sunt,  magis 
attendenda  est  quam  ratio,  XXIV  59C. 
—  Quonam  sensu  voluerint  sancti  pas- 
sionem  Christi,  XX  656  C,  657  C,  vel 
velint  damnationem  reproborum,  657D, 
664  A,  B',  et  quomodo  fas  sit  passiones 
velle  sanctorum,  663D',  664B.  —  Mini- 
stros  sacramenti  allaris  oportet  sancti- 
ficari  specialiter,  XXV  26B'.  —  Cf  Pas- 
sio,  Sacramentum. 

SANGUIS.  Lex  sanguinem  non  comedendi 
non  amplius  viget,  XXIV  73C  et  s.  — 
Sanguis  Christi,  qui  pro  multis  effusus 
est,  XXIV  225  C,  C,  dicitur  Novi  et 
aeterni  Testamenti,  225B',  quem  potius 
quam  Corpus  ejus  dispensare  valent  dia- 
coni,  345C.  Cf.  Eucharistia.  — In  resur- 
rectione,  sanguis  cum  corpore  resurget, 
XXV  268D',  270B*.  —  Post  quartam 
generationem  convenienter  iteratur  car- 
nalis  commixtio,  cum  nulla  remaneat 
sanguinis  identitas,  XXV  191 B'. 

SANITAS  in  medio  temperato  humorum 
consistit,  XIX  56  D',  nec  eadem  numero 
reparari  potest,  XXV  245A'. 

SAPIENTIA  increata.  —  Haec  in  re  non 
distinguitur  a  Dei  bonitate,  XIX  156 C, 
et  essentia,  ibkl.,  166A'  et  s.,  167A  et 
s.,  et  est  ipse  Deus,  37,  Filio  appropria- 
tur,  44,  XX  313C,  B',  318B',  320B',  licet 
in  divinis  nulli  personae  sit  propria,  XIX 
437B',  438A.  Filium,  in  quantum  sapien- 
tia  Patris,  oportet  esse  infinitse  sapien- 
tiae,  XX  344D',  349B,  et  triplici  sapientia 
sapiens  est,  genita,  ingenita  ac  essen- 
tiali,  349 A',  350A,  B.  An  Spiritus  San- 
ctus  dici  possit  sapientia  de  sapientia 
aut  sapientia  procedens,  XX  350  D  et  s. 


Inter  attributa  Dei,  sapientia,  quee  se- 
cundum  conceptus  nostros,  posterior  est 
veritate,  XIX  178B,  hujus  est  dignitatis 
ut  ad  eam  manifestandam  incarnatus  sit 
Filius  Dei,  35;  per  sapientiam  enim 
suam  Deus  opera  sua  manifestat,  quia 
ipse  per  sapientiam  suam  se  cognovit, 
et  per  hanc  nobis  innotescit,  44;  item, 
per  sapientiam  seu  Filium,  quae  non 
erant  creavit,  quae  perierant,  restaura- 
vit,  et  cuncta  creata  ad  perfectionem, 
scilicet  ad  finem  proprium  perducit, 
45:  quae  Dei  sapientiain  ordine  universi 
innotescit,  214  D',  in  gubernatione  et  in 
creatione,  80C,  214B,  XXV  351 C,  maxi- 
me  hominis,  relucet,  qua  inter  extrema, 
spiritualia  et  corporalia,  constitutum  est 
medium  ex  spiritu  et  corpore  constans, 
XXI  HOB';  principaliter  enim  in  consti- 
tutione  rerum  attenditur  ratio  sapientiae, 
372A',  cujus  opus  est  omnia  ad  finem 
referre,  63C.  —  De  relationibus  disse- 
ritur  inter  Dei  sapientiam  et  scientiam, 
XIX  169D,  XX  381  B',  383C,  386B,  et 
ideas,  393 C.  —  Sapientia  increata  est 
fons  et  principium  omnium  cognitionum 
et  luminum  quae  post  sunt,  XIX  445C,  B'; 
omnis  enim  sapientia  a  Deo  est,  38,  cu- 
jus  divinae  sapientiae  sapientia  creatura- 
rum  est  participatio  quaedam,  XX  17B, 
per  quam  anima  assimilatur  Filio,  XIX 
266  C. 

Creata  sapientia,  quae  a  scientia 
differt,  XIX  58B,  66C,  68C,  91B,  et 
multipliciter  definitur,  XXIII  567  D',  et 
sumitur,  576A,  a  sapore  dicitur,  quia 
est  cognitio  secundum  gustum,  XIX  68 
C,  complectens  cognitionem  et  affe- 
ctum,  70D',  et  quia  eminentiam  quam- 
dam  indicat  in  cognoscendo  et  judican- 
do,  XXIII  569 D,  notitiae  causae  causarum 
appropriatur,  XIX  59B.  Subjective  est 
in  intellectu,  XXIII  569D';  et  objective, 
est  prae  omnibus  cognitio  Dei  sub  ratione 
veri,  non  absoluti,  sed  voluntatis  exci- 
tativi,  575D,  quia  actus  ejus  est  contem- 
plari,  non  quoquo  modo,  sed  ex  dile- 
ctione   et  cum   suavitale,   575A';   ejus 


SAP 


510 


SAR 


cnini  ost  do  altissimis  ct  divinis  judicare, 
569  C,  seu  de  prima  causa,  573B',  non 
inodo  pcr  rationis  inquisitionem,  sed 
per  connaturalitatem    affectus,   572 A', 

undc,  clsi  sit  principaliler  spcculativa 
et  cognitiva,  est  sccundario  practica  et 
affectiva,  quia  in  cognitione  inchoalur, 
et  in  affectione  terminatur,  572C,  576 
B.  —  Duplex  est  :  alia,  quae  est  virtus 
intellectualis,  XXII  550  D,  intellectua- 
lium  perfectissima  virtutum  quas  dirigit, 
552B,  et  vcrsaturcirca  principia,  569A'; 
et  haec  sapientia  acquisita  seu  philoso- 
phica,  quae  cx  rerum  cognitione  exsur- 
git,  Deum  prout  in  creaturis  relucet 
apprehendit,  et  est  scientiarum  capita- 
nea,  finis  ac  judex,  ad  quam  refertur 
creatarum  scientia  rerum,  ideo  deside- 
rabilius  est  parum  quid  de  ea  habere 
quam  multum  de  inferioribus  rebus,  XIX 
38;  —  alia,  desuper  data,  quse  est  do- 
num,  XXIII  569D',  et  datur  in  adjuto- 
riumfidei,569B'.Hoc  sapientiae  donum, 
XXIII  568 B,  576B,  quod  differt  a  sapien- 
tiae  virtute,  572A',  a  fide,  568B,  a  donis 
scientiae,  568C,  572  A,  573C,  et  intelle- 
ctus,  568D,  est  habitus  qui  videtur  spe- 
culativus  magis  quam  practicus,  XIX  74 
B',  et  habitus  semper  formatus  qui  sine 
caritate  haberi  nequit,  37,  73  B',  XXIII 
572  A',  sed  omnibus  caritate  decoratis 
inest,  saltem  quantum  ad  eorum  salutem 
requiritur,  aliis  magis,  aliis  minus,  572 
B',  et  in  eo  dari  nequit  excessus,  576 D. 
Hoc  sapientise  donum  est  contra  stulti- 
tiam,  XXIII  543  B',  vel  luxuriam,  548  C, 
551  C,  et  caritalem  perficil,  549B;  item 
concupiscibilem  regit  in  his  quae  sunt 
ad  Deum,  548D',  in  bonitatis  affectione 
quiescere  facit,  549D,  ad  vitam  pertinet 
contemplativam,  549 B',  550  A',  et  uni- 
tivam',  549A',  tanquam  summum  dono- 
rum,  549B,  et  refertur  ad  primam  ora- 
tionis  dominicae  petitionem,  556 D;  sed 
alium  actum  habet  in  via,  alium  ha- 
bebit  in  patria,  et  plures  ei  tribuuntur 
beatitudines,  552B'.  Per  hoc  sapientias 
donum,  homo  fit  quasi  consiliarius  et 


secrctarius  Dci,  XIX  65D,  et  credenda 
sapit,  65  A';  sed  hoc  donum  quod  re 
non  idem  est  ac  gratia,  nec  gratiae  cffc- 
ctus,  XXV  432  C,  non  sufficit  in  Beatis 
ad  claram  Dci  visionem,  4311)',  432B, 
D.  —  Sapientia  est  etiam  alia  causata 
supcniaturalis,  ad  gratias  gralis  dalas 
pertinens,  quae  communis  est  bonis  et 
malis  et  notitia  est  Scripturarum,  XIX 
38.  Sapienlia  autem  ha?c  inferior  est 
sapientia?  dono,  sed  praestantior  sapien- 
tia  philosophica,  ratione  originis,  quae 
est  revelatio,  et  objccti,  quod  esf  Deus, 
etcertitudinis,  quum  nihil  falsi  includat, 
XIX  38,  39,  et  fructuositatis  et  dulce- 
dinis,  39,  et  propriae  excellentiee,  40, 
et  «  sententiositatis  »,  41.  Sapientia  et 
scientia,  ut  gratiae  gratis  datae  non  sunt 
connexae  sicuti  sunt  ut  dona,  XXIII  588 
D.  —  Primus  sapienliae  gradus  est  vita 
laudabilis,  XIX  42;  et  per  sapientiam  ad 
beatitudinem  pertingemus,  imo  in  ejus 
actu  consistit  beatitudo,  35;  sed  sapien- 
tia  praesentis  vitae  umbra  est  respectu 
sapientiae  comprehensorum,  ibid.,  sicut 
omnis  sapientia  creata  respectu  increa- 
tae  est  velut  insipienlia,  249C.  Sapientia 
paulatim  crevit  ab  exordio  mundi,  unde 
sapientia  christianorum  longe  prtestat 
sapientise  antiquorum  ct  Judaeorum,  XIX 
36,  et  multum  profecit  ex  P.  Lombardi 
et  posteriorum  elucubrationibus,  ibid. 
—  Ad  sapientes  pertinet  divinatio,  XXI 
414 D,  quia  sapiens  simillimus  et  aman- 
tissimus  est  Deo,  414  B',  et  dominatur 
astris,  415C,  XXII  94  A',  et  virtutem  cce- 
lestem  vel  adjuvare  vel  impedire  potest, 
94 B';  non  tamen  necesse  est  sapientem 
omni  vitio  carere,  XXIII  584  B',  ita  ut 
sapientia  non  sit  nisi  in  perfecto,  585A. 
SARRACENI.  Quonam  sensu  dicant  Deum 
esse  absolute  suppositum  et  personam, 
XIX  1S6A',  XX  232D,  269C,  XXIII  61 D. 
Allegantur  eorum  objectiones  de  neces- 
sitate  Baptismi  post  Redemptionem  a 
Christo  in  Passione  effectam,  XXIII  275 
D',  et  eorum  errorde  absentiaveri  dolo- 
ris  in  Christo,  285A.  —  Item  allegantur 


SAT 


SAT 


de  vera  Aristotelis  intentione  quoad  ani- 
mam  hominis  rationalis  quae  est  forma 
substantialis,  et  non  separata,  numero 
hominum  numerata,  et  non  cunctis  ho- 
minibus  numero  una,  XXIV  287  A',  B'j 
—  Item,  de  eorum  polygamiae  justifica- 
tione,  XXV  124  D',  135  A,  de  eorum  ini- 
quis  divortiis  et  repudiis,  130C,  B',  de 
eorum  cultu  erga  Venerem,  XXII 102A, 
de  eorum  errore  quoad  voluptatum  usum 
post  resurrectionem,  153A',  XXV  272D', 
446B,  475A,  D,  476  A,  et  deinde  de  Avi- 
cebron,  quod,  secundum  Guillelmum, 
priusquam  Arabiam  occuparent,  Chri- 
stianus  fuisset,  XXI  203 D. 

SARRACENUS  Joannes,  0.  S.  B.  f  c.  1180, 
allegatur  de  oblivione  proprie  dicta  quae 
fieri  potest  apud  dsemones,  non  autem 
apud  angelos  bonos,  XXI  402C. 

SATISFACTIO.  —  Extra  Pamitentiw  sa- 
cramentum.  Haec  varie  definitur,  XXIV 
383 C,  D,  384 C,  etnon  modo  materialiter, 
sed  et  formaliter  est  actus  virtutis,  384 
B,  virtutis  scilicet  justitiae,  384 D,  qui, 
quum  sit  sui  ad  alterum,  384 A',  D',  po- 
test  fieri  in  actionibus,  passionibus,  vel 
rebus  exterioribus,  384B  .  Quodammodo 
necessaria  est  ad  peccati  remissionem, 

XXIII  33A',  34A',  352D',  354D,  XXIV 
386A,  D.  Propria  virtute,  nec  Adam 
potuisset  satisfacere  pro  peccato  perso- 
nali,  XXIII  357  A,  aut  pro  peccato  natu- 
rae,  356B,  D,  C,  nec  potest  homo,  stricto 
saltem  sensu,  satisfacere,  33 B',  35B', 
353B,  XXIV  383 A,  385C,  A',  D',  386B, 
nec  angelus,  XXIII  33B',  353B,  nec  pura 
creatura,  353A',  355A,  saltem  quantum 
ad  injuriam  culpae,  etsi  possit  quantum 
ad  poenam,  353B',  ideofieri  decuit  satis- 
factio  per  passionem  Christi,  353C,  355 
B.  et  mortem,  355C,  cujus  satisfactio  et 
universalis  est  et  exemplaris,  355B,  et 
sola  condigna  ad  redimendum  liomi- 
nem,  356  A. 

ln  Pamitentia?  sacramento.  Culpae 
post  remissionem  debetur  pcena,  et  qui- 
dem    culpae    quantitati    proportionata, 

XXIV  538D',  539B',  541B;  ideo  poeni- 


tenti,  post  absolutionem,  nisi  perfecta 
fuerit  contritio,  remanet  satisfactio,  sive 
in  hac  vita,  sive  in  altera,  complenda, 
539  A,  D',  540 C,  548D',  quae  tamen  plus 
minusve  per  contritionem  minuitur,  539 
B',  C.  Haec  satisfactio,  in  pcenitentia, 
est  sacramentum,  non  res,  XXIV  355B', 
et  recte  dicitur  pars  poenitentiae,  427 C, 
ubi  delet  debitum  pcense  temporalis,  426 
C,  505B,  C,  509  D',  et  quidem  pars  pote- 
staliva,  juxta  Albertum,  426B,  B',  inte- 
gralis,  secundum  Thomam,  427  D,  et 
Bonaventuram,  429A  ;  et  prout  dicit  par- 
tem  poenitentise,  distinguitur  a  dolore 
contritionis  et  pudore  confessionis,  393 
B,  429B,  et  est  pcena  exterior  injuncta 
pro  peccato  vi  clavium,  393A,  C,  haud 
immerito  imposita  :  sicut  enim  corde, 
ore  et  opere  Deum  offendimus,  sic  cor- 
de,  ore  et  opere,  illi  satisfacere  debemus, 
383 C;  et  hanc  oportet  esse  pcenalem, 
392B',  394 A',  C,  tum  quoad  culpam 
praeteritam  quam  expiare  debet,  393  D, 
394  A',  tum  quoad  culpam  futuram  quam 
praecavere  intendit,  393B',  et  item  in 
quantum  personam  peccatoris  respicit, 
393  C,  394  B',  D'.  Satisfactionis  enim 
fundamentum  est  abstinere  a  peccatis, 
XXIV  383C,  D',  et  peccandi  causas  ex- 
cidere,  384  D',  quum  non  praeterita 
tantum  compenset,  sed  et  de  futuris 
caveat,  384  C ;  ideo  etsi  confessario 
constaret  totam  pcenam  poenitentis  pec- 
catis  debitam  esse  dimissam,  satisfa- 
ctionem  nihilominus  ei  imponere  debe- 
ret,  504A',  tanquam  remedium  contra 
peccatum,  508  A.  Morientibus  tamen  non 
imponenda  est  pcenitentia,  sed  insinuan- 
da,  XXIV  541 D,  quum  ex  morte,  sive 
illata,  sive  naturali,  patienter  tolerata 
satisfactio  fieri  possit,  539 C,  D,  sub 
inlluxu  caritatis,  488A,  A'.  Item  adversi- 
tales  patienter  acceptae  rationem  satis- 
factionis  acquirunt,  XXIV  392 D',  393C, 
394 B';  sed  tria  vulgo  recensentur  satis- 
factoria  opera,  jejunium,  eleemosyna  et 
oratio,  392D',  394A,  395B,  C,  saltem 
communiter  sumpta,  395 D,  ad  quae  ce- 


SAP 


521 


SCI 


tcra  redueunlur,  3941),  et  hoc  variis  de 
causis,  394A,  B,  395A'.  Aliud  pro  alio 
adhiberi  potest,  XXIV  394G,  pro  quali- 
tate  poenitentis,  3951)',  in  quo  opus  est 
confessario  magna  discretione,  396A, 
cujus  esl  non  lantum  injungcre  satisfa- 
clionem,  sed  et  augere,  minuere  aut 
mutare,  ad  honorem  Dei  el  profectum 
aniinarum,  550D',  551 A;  et  sic  saepe  fit 
iu  foro  pcenilenlia?,  53!) L)',  540B,  in 
quanlum  infligitur  satisfactio  in  reme- 
dium  conlra  peccatum,  53!)  C,  Nec  sem- 
per  peccat  confessarius  minorem  injun- 
gendo  pcenitentiam,  XXIV  540  D,  sive 
quia  difficile  est  quantilalem  debitam 
determinate  scire,  sive  quia  quandoque 
expedit  minorem  dare,  540A',  reliquo  ad 
purgatorium  reservato,  540 C;  sed  quae- 
cumque  sit  pcenitentia  imposita,  major 
vel  minor,  tenetur  eam  poenitens  exsol- 
vere,  540  B',  541 D,  excepto  tamen  casu 
quo  manifeste  excessiva  ei  imponeretur 
satisfactio,  508A',  nec  esset  absolven- 
dus  poenitens  omnem  satisfactionem 
recusans,  396C,  tametsi  Christus  mu- 
lieri  adulterae  nullam  injunxerit  satis- 
factionem,  383A',  384A,  396C.  —  Pro 
uno  mortali  satisfieri  nequit  sine  aliis, 
XXIV  386  D',  387  D,  389 D',  quia  nullum 
mortale  cum  gratia  et  amicitia  Dei  con- 
sistere  potest,  387  A',  391 C;  sed  quoad 
satisfactionem  exteriorem,  pro  uno  sine 
aliis  satisfieri  potest,  391 B'.  Item  satis- 
factionem  solvens  in  mortali  non  satisfa- 
cit  pro  peccatis,  XXIV  387A,  D',  389C, 
D',  392 B,  et  eam  iterare  debet,  388A, 
390 A',  contra  Scotum,  391 D',  et  Antis- 
siodorensem,  488C.  Non  tamen  semper 
iteranda  est  satisfactio  in  mortali  per- 
acta,  XXIV  390D,  et  multo  minus  in 
dubio,  388  C,  390  B.  De  vivificatione 
operum  satisfactoriorum  extra  caritatem 
facta  per  subsequentem  caritatem  dispu- 
tatur,  XXIV  390C.  —  Vi  communionis 
sanctorum,  XXV  328  C,  329  C,  satisfa- 
ctio,  in  quantum  respicit  solutionem 
debiti,  ab  alio  quam  poenitente  solvi 
potest,   et   variis  modis,   XXIV  554  C, 


duinmodo  sit  in  gralia,  540C,  vel  juxta 
Richardum,  duminodo  ambo  sint  in  gra- 
tia,  541  B' ;  sed  lunc  major  requirilur 
pcena,  juxta  quosdam,  541 C,  minor, 
juxta  alios,  sufficere.  polesl,  540D';  in 
quanlum  vero  datur  satisfaclio  in  reme- 
dium  peccali  fuluri,  nullus  pro  alio 
satisfacere  potest,  541 A. 

SATURNUS  planeta,  qui  ceteris  planetis 
tardior  videtur,  XXII  38  D,  ex  parte 
simpliciori  primordialis  nubis  formalus 
censetur,  38  C.  Tres  ad  minus  ccelos 
habet,  XXII  66A',  B',  et  siccus  dicitur 
et  frigidus,  95A,  sive  ob  vicinitatem 
aquarum  ccelestium,  51  B',  sive  ex  pro- 
pria  natura,  juxta  alios  53B,  quapropler 
in  omni  generabili  movet  ad  consisten- 
tiam  ac  retentionem  speciei  et  figurae, 
95  C;  et  quum  naturaliter  infrigidet, 
non  videtur  esse  igneae  natura?,  58D.  — 
Ab  astrologis  diffamatus  est,  tanquam 
malevolus  et  infortunatus,  XXII 98C,  sed 
perperam,  98  D;  ex  se  enim  adjuvat 
intellectum  humanum,  ibid.,  vel  usque 
ad  prophetiae  splendorem,  98B',  nec  nisi 
intellectus  culpa  fiunt  inde  abusiones, 
fraudes,  98D,  B',  aut  melancholire,  98C. 
—  Perperam  dicitur  legem  Hebraeorum 
inspirasse,  XXII  101 D',  et  auctorcm 
fuisse  tribulationum  eorum,  101 D',  nec- 
non  et  avaritise  et  duriliae  eorum,  102A. 

SCHEMA.  Sic  a  quibusdam  Platonicis  vo- 
catur  materia  spiritualis  qua,  juxta  eos, 
anima  unitur  corpori,  XXI  203 D. 

SCIENTIA.  Apud  Deum.  —  Multiplici  ra- 
tione  competit  Deo  esse  sciens,  XIX  295 
A,  XX  382B',  383  A',  et  perfecte  sciens, 
382 D'.  Scientia  enim  Dei  est  ipsum  esse 
Dei,  in  quo  idem  sunt  sciens,  scientia  et 
scitum,  386D,  et  ei  convenit  scientia 
proprie,  383A,  et  perfecte,  cum  in  illo 
non  sit  discursiva,  nec  accidens,  nec 
habitus  conclusionis,  383  D.  Omnium 
Deus  scitnaturas,  proprietates,  actiones, 
habitudines,  XX  386C,  et  omnia  novit 
scientia  Dei,  bona  et  mala,  preeterita, 
praesentia  et  futura,  etiam  contingentia, 
actualia  et  potentialia,  382B,  C,  383C, 


SCI 


522 


SCI 


479C,  480C,  485B  et  s.,  et  omnia  novit 
in  speciali,  384B',  etiam  inferiora,  foeda 
et  vilia,  contra  Averroem,  385A,  B,  unde 
varia  nomina  sortitur  ejus  scientia,  381 
A',  383D',  sed  maxime  vocatur  lux, 
speculum,  exemplar,  liber  vitae,  384A. 
Scientia  Dei  est  ajterna,  XX  389A,  B', 
475C,  551 C,  uniformis  et  invariabilis, 
48*9 C,  493  C,  553  A',  nec  Deus  potest  non 
scire  quod  scit,  495B,  aut  scire  quod  non 
scit,  495B',  sed  de  necessitate  omnia  in 
se  scit,  495C,  496A.  Scientia  divina, 
quum  sit  ipsa  essentia  Dei,  nec  dicenda 
est  universalis,  nec  particularis,  nec  ha- 
bitus,  nec  potentia  passiva,  XX  387A, 
B,  C,  sed  omnia  cognoscit  per  medium 
unum,  quod  est  divina  essentia,  et  est 
semper  in  actu,  ibid.  Scientia  Dei  est 
causa  rerum,  XX  387B,  475B,  476B,  477 
D,  478A,  C,  D,  et  non  a  rebus  causatur, 
474C,  476C,  478B',  XXII  319D,  quia 
non  accipit  intelligibiles  species  a  rebus 
sicut  scientia  humana,  sed  res  producit 
ad  imitationem  specierum  quas  in  se 
habet,  XX  478 C,  unde,  quoad  creaturas, 
est  quasi  scientia  artificis,  501 C.  Quan- 
tum  ad  Deum,  divina  scientia  est  specu- 
lativa  tantum,  XX  388C,  quantum  ad 
creaturas,  est  practica,  juxta  quosdam, 
386C,  387C,  pratica  simul  et  specula- 
tiva,  juxta  alios,  387C,  388D',  nec  uni- 
voce  Deus  cognoscit  se  et  creaturas, 
381 C.  Scientia  Dei  differt  a  sapientia, 
praescientia,  disposilione,  pra?destina- 
tione  et  providentia,  XX  381 B',  383  D', 
quum  Deus  de  sua  essentia  sapientiam 
habeat,  XIX  169D,  XX  386B,  C,  de  tem- 
poralibus  scientiam,  XIX  169 D.  Cur  di- 
catur  Deus  omnisciens  potius  quam 
omnivolens,  XX  602  C,  606  C,  D'.  Scien- 
tia  Dei,  quoad  nos,  duplex  est,  simplicis 
notitiae  et  approbationis,  XX  475  C,  vel 
potius  triplex,  nempe  scientia  approba- 
tionis,  qua  bona  scit,  493A',  B',  494B, 
scientia  intelligentia;,  qua  scit  bona  et 
mala,  entia  et  non  entia,  quajcumque 
cadunt  sub  potentia  Dei,  493A',  B',  et 
ista  augeri  nequit,   493  C,  494B,  quia 


estinfinitorum,  493  D';  scientia  visionis, 
qua  cognoscit  bona  et  mala,  sed  entia 
tantum  secundum  aliquod  tempus,  493 
A',  B',  et  ista  augeri  potest,  quia  potest 
plurium  esse,  493C,  494C;  scientia  ta- 
men  proprie  non  augetur,  quia  non  cau- 
satur  a  rebus,  493  D',  et  uno  eodemque 
actu,  universa  et  singula,  unum  et  plura 
cognoscit,  494  C.  Cf.  Deus. 

De  scientia  Christi,  Cf.  Christus. 

Apud  ?zos.  (1)  Definitio.  —  Scientia 
nostra  scientiae  divina?  non  eequivoca, 
ut  vult  Rabbi  Moyses,  XX  422  A',  nec 
univoca,  387  D,  sed  analogica,  422  B', 
multipliciter  sumitur,  380B',  XXIII  576 
A',  et  definitur,  XIX  60 B,  119C;  et 
proprie  est  habitus  acquisitus,  XIX  66C, 
ab  intra  seu  a  natura  originaliter,  et  ab 
extra  completive,  XXIII  524  C,  D',  quo 
per  auctoritates  et  rationes,  XIX  47,  no- 
titia  habetur  humanorum,  66C,  quoad 
necessaria  et  universalia,  58B,  C,  67B, 
per  processionem  ex  principiis,  sive  in 
se,  sive  in  scientia  superiori,  59 C,  per  se 
notis,  58 D,  et  quo  simul  sub  alio  respe- 
ctu  notitia  habetur  de  effectibus  seu 
causatis,  59B,  per  resolutionem  in  prin- 
cipia  per  se  nota,  58 D'.  Unde,  aliter  et 
aliter  dicitur  scientia  esse  non  princi- 
piorum,  sed  conclusionum  et  mediato- 
rum,  XIX  117C,  nec  nisi  exsistentium, 
XX  381  C,  nec  nisi  incorruptibilium, 
XXIII  442D;  item  forma  anima?  dicitur 
scientia,  XXII 128C,  129 A',  circa  quam 
duo  sunt  actus  intellectus,  scire  et  con- 
siderare,  inter  se  differentes,  XIX  273 

B.  Scientia  frequenter pro  sapientia  acci- 
pitur,  a  qua  tamen  multipliciter  differt, 
XIX  66  C,  saltem  quia  cognitio  secun- 
dum  visum  proprie  dicitur  scientia,  et 
secundum  gustum  dicitur  sapientia,  68 

C,  et  quia  scientia  potissimum  utitur 
modo  ratiocinativo,  sapientia  modo  pree- 
ceptivo  et  exhortativo,  91 B. 

(2)  Subjectum.  —  Multis  modis  deter- 
minatur  subjectum  alicujus  scientiee, 
XIX  78B',  79 C,  D,  B',  D',  82D;  ex  fine 
suo  essentiali,  non  accidentali,  secun- 


SCI 


523 


SCI 


dum  Albcrlum,  69B,  70.V,  et  Henricum, 
72A,  contra  Scolum  qui  tenet  eam  delcr- 
minari  ex  objecto,  72A';  ex  materia  et 
fioe,  secundum  EUchardum,  70D,  scili- 
cet,  cx  fino  formaliter,  et  ex  objecto 
radicaliter,  72C;  sed  scientue  dignitas 
semper  ex  objccti  dignitate  pensalur, 
XIX  38. 

(3)  Dirisio.  —  Quia  omnis  scientia  ter- 
minatur  ad  speculationem  vel  ad  opera- 
tionem,  XIX  72D,  scientia  oplime  dividi- 
tur  in  speculativam  et  practicam,  GnD. 
Practica  scientia  est  de  operabilibus  per 
nos,  XIX  67D';  speculativa  praestantior 
est  practica,  72C,  quia  est  gratia  sui, 
practica  vero  gratia  usus,  6SA,  et  finis 
speculalivae  est  veritas,  finis  praclicae, 
actio,  OSC.  Queelibet  speculativa  scientia 
reducilur  in  aliqua  principia  per  se  nota, 
XXI  271  A,  quae  animaa  monstrantur, 
lumine  intellectus  agentis,  per  phantas- 
mala  a  sensibus  accepta,  271 B,  idcirco 
docere  nequit  nisi  ea  quorum  cognitio 
a  sensibilibus  eruitur,  271 C.  Est  et 
scientia  affectiva,  complectens  in  se 
speculationem  et  praxim,  perficiens 
intellectum  et  affectum,  XIX  69  C.  In 
scientiis  tam  speculativis  quam  practi- 
cis,  quae  altior  est,  considerat  rationes 
universaliores,  XXI  250D,  et  inferiori- 
bus  principia  subministrat,  250  C;  et 
quanto  sublimior  est  scientia,  tanto  per 
pauciores  formas  intelligit,  250  C,  qui- 
bus  tamen  perfectius  cognoscit,  251 B, 
A';  unde  alia  est  scientia  propter  quid 
seu  ordinans  .alios,  alia  scientia  quia, 
quae  etsi  amplitudine  aequales  esse  pos- 
sint,  certitudine  tamen  et  claritate  valde 
distant,  261 B,  sicut  subaiternans  et  su- 
balternata,  XIX  89 C,  92  A';  et  ita  scien- 
tise  naturales  famulantur  metaphysicae, 
89C,  et  theologiae,  89D,  a  qua  multipli- 
citer  differunt,  69A,  88C.  92B. 

(4)  Limites.  —  Minima  sunt  ea  quae 
scimus,  respectu  eorum  quae  ignoramus, 
XIX  52  B;  scientia  enim  viatorum  est 
ignorantia  respectu  scientiae  compre- 
hensorum,   35,   et   maxime   Dei,   52 B, 


quia  quae  natura  sua  maximc  sunt  scibi- 
lia,  viatoribus  minus  scibilia  sunt,  59 
C;  unde  scicntia  vel  parva  de  substantiis 
separatis  pneslal  omni  cognitioni  quam 
de  inferioribus  habere  possumus,  84C. 
(5)  Relationes  ad  diversa. —  Sicut  om- 
nis  scientia  a  Deo  est,  ita  creaturarum 
scientia  divinorum  scienthe  subjacet,  et 
ad  eam  finaliter  ordinanda  est,  XIX  38; 
ideo  scientia  quaerenda  est,  ut  melius 
vivatur,  sine  virlutibus  enim  informis 
est  et  nociva,  42,  68C;  quia  virtus  est 
forma  scientiae,  sicut  forma  perfectio 
materiae,  42,  et  ex  se  scientia  proprie 
non  est  virtus,  quum  non  impediat  homi- 
nem  male  agere,  XXIII  528  B;  improprie 
tamen  dicitur  virtus  intellectualis,  528 
C,  sed  non  est  virtus  simpliciter,  nisi  ei 
sit  juncta  affectio,  XXII  381 B.  Sic  scien- 
tiae  insistendum  est,  ut  propter  eam 
officia  non  negligamus,  alias  scientia 
cedit  ad  damnationem  majorem,  XIX  41, 
et  est,  ut  dicit  Apostolus,  destruenda, 
5GC  ;  vituperandi  ergo  sunt  qui  plus 
scientiae  quam  conscientiae  vacant,  43. 
Item  ad  scientiam  acquirendam,  carna- 
les  delectationes  et  concupiscentias  con- 
temnere  decet,  quia  tanto  magis  in 
spiritualibus  homo  validus  est,  quanto 
magis  a  concupiscentiis  liber,  XIX  42. 
Scire  nunquam  est  malum,  sed  per  acci- 
dens  contingit  malum  in  addiscendo, 
XXIII  571 B,  sive  ex  culpa  cognoscentis, 
sive  ex  parte  cognoscibilis,  571 C;  sicut 
nullum  scibile  in  quantum  scibile  ma- 
lum  est,  ideo  nulla  lege  prohibetur 
scientia,  637A',  etsi  quaedam  scientiae 
ob  «  abusiones  »  sint  vetitae,  637B'.  —  De 
scitis  proprie  non  est  fides,  XXIII  417B, 
nec  idem  ab  eodem  et  secundum  idem 
potest  esse  scitum  et  creditum,  XIX  61 
A,  B,  67D,  XXIII  419B,  425A,  427A.  An 
major  sit  certitudo  scientiae  quam  fidei, 
XXIII  441 C,  442  B,  D'.  Utrum  ex  articulis 
fidei  possit  aliquid  demonstrative  con- 
cludi  quod  vere  sit  scitum,  XIX  61 B',  C. 
—  Diversa  disseruntur  :  de  fontibus  uni- 
tatis  scientiae,  XIX  75D',  76D,  77B',  C, 


SCI 


524 


seo 


de  scientia  aequivocorum  et  contrario- 
rum,  77  D',  de  triplici  modo  quo  scientia 
corrumpitur,  XX  554  D,  de  simonia  in 
materia  scientiae,  XXV  47  D',  50C,A',  51 

B,  de  futurorum  certitudinali  et  conje- 
cturali  scientia,  XXI  292B,  B',  de  perfe- 
ctione  scientiae  ad  beatitudinem  perti- 
nente,  311 A',  B',  de  modo  quo  ad 
rationem  hierarchiee  pertineat  scientia, 
469B',  473B,  C,  474B',  et  qualis  scientia, 
470B,  A',  B',  474B',  475B. 

(6)  Donum  scienticv,  XXIII  568 C,  A', 
576  B',  quod  a  prudentia  differt,  568 A', 
B',  et  a  donis  sapientiae,  568 C,  572 A,  B, 
573C,  et  consilii,  571 D',  non  est  specu- 
lativum  tantum,  sed  et  practicum,  571 
A,  573  D',  574 A,  nec  discursivum  nec 
ratiocinativum,  sed  absolutum  et  sim- 
plex,  573  A',  et  est  contra  ignorantiam, 
543 C,  549 A',  iram,  548 C,  vel  avari- 
tiam,  551 C;  prudentiam  perficit,  ratio- 
nem  expedit  ad  verum  exsequendum, 
549  A,  dirigit  in  operibus  ad  salutem 
necessariis,  549C,  simul  ad  vitam  pur- 
gativam  et  contemplativam  pertinet, 
549 A',  B',  550 C,  ad  quintam  orationis 
dominicae  petitionem  refertur,  557  A,  et 
ad  tertiam  beatitudinem  pertinet,  552C, 
553  A,  557 A.  Intellectum  perficit  in  agi- 
libus,  seu  in  actibus  humanis,  XXIII  568 
B',  574A,  575B',  et  circa  res  creatas, 
570 C,  573D',  sive  agendas,  571 A,  sive 
credendas,  573  A',  non  ex  ratione  natu- 
rali,  sed  per  principia  fidei  et  rationes 
divinas,  568B',  575 B',  non  ex  informi 
notitia,  sed  per  connaturalitatem  affe- 
ctus,  574  A,  non  ad  conversandum  ho- 
neste  tantum,  sed  sancte,  568  C;  ideo 
omnibus  necessarium  est  ad  salutem, 
570  D'.  Triplicem  habet  actum,  in  agen- 
dis  dirigere,  nosse  quae  fidei  sunt,  et 
Christum  sequi,  XXIII  576 B',  C.  An  et 
quomodo  circa  humanitatem  Christi  ver- 
setur,  XXIII  568C.  In  adjutorium  fidei 
datur,  XXIII  573D',  et  ex  consequenti 
ad  corroborationem  fidei  subservit,  575 

C,  et  quoad  aliquid  manet  in  patria, 
572  B. 


(7)  Scientia  gratis  data,  infusa,  et 
ucquisita.  —  Alia  est  scientia  gratum 
faciens,  alia  scientia  gratis  data,  per 
quam  declarantur  ea  quae  fidei  sunt  cir- 
ca  creata,  XXIII  424  B',  quae  scientia 
gratis  data  est  aut  infusa  aut  acquisita, 
et  datur  paucis  tantum,  ad  defenden- 
dam  fidem,  XXIII  571 A,  573 B'.  Omnem 
scientiam  esse  infusam  dicit  Avicenna, 
sed  erronee,  XXIII 531 A ;  est  enim  scien- 
tia  acquisita,  531 B,  C.  An  et  quomodo 
remaneat  haec  scientia  acquisita  in  pa- 
tria,  variae  sunt  opiniones;  vel  enim 
omnino  destruitur,  ut  inutilis,  juxta 
Albertum,  XXIII  507  A',  quia  ei  succedit 
alius  modus  cognoscendi,  ibid.;  vel 
remanebit  habitu,  non  actu,  juxta  alios, 
509B';  vel  juxta  tertios,  manebit  quoad 
substantiam,  destruetur  juxta  modum 
addiscendi,  507 D,  manebit  quantum  ad 
id  quod  est  cognilio,  imperfectione  sub- 
lata,  508  D;  vel,  quu.m  in  scientia  sint 
habitus,  actus  et  modus  cognoscendi, 
508D',  quoad  habitum  remanebit,  quoad 
actum  mutabitur,  quoad  modum  de- 
struetur,  509A. 
SCOTUS,  Joannes  Duns,  O.  F.  M.  Anglus, 
f  1308,  qui  vocatur  doctor  subtilis,  XIX 
60  A,  81 C.  in  modis  appropriate  loquen- 
di  fuit  aliquando  acutus  et  curiosus,  450 
A,  saepius  autem  diffusus  et  prolixus, 
XXI  381 B',  539  B,  XXIV  408B,  et  etiam 
ineptus,  XXV  297B'.  Levitatis  arguitur 
et  singularitatis,  XIX  244C,  XXI  454D', 
et  absurditatis,  317 D,  et  puerilitatis, 
388  A',  XXV  423 C.  Saepissime  propter 
persuasiones  levissimas  recedit  a  com- 
muni  theologorum  sententia,  XX  274 C, 
XXI  381B',  454 A',  539B,  XXII  119A, 
156B,  192C,  XXIII  374C,  D,  454C,  545 
A',  XXIV  267B,  quasi  nullus  ante  eum 
scripsisset,  430D,  et  maxime  ab  Henrico 
dissentit,  XIX  444  B,  XXI  80 D',  XXII  16 
B',  XXIII  154  B';  sed  pree  caeteris  sibi- 
metipsi  contradicit,  XX  274C.  Quando- 
que  quaestiones  videtur  magis  obscurare 
quam  elucidare,  XX  304  A',  XXIII  172A, 
213C,  293 C,  XXIV  103D',255B',  317C, 


occ 


828 


OFF 


360 A',  et  scribere  ad  «  difficultandam  » 
materiam,  XXV  489  I)'.  Nonnunquam 
approbatur,  XXIV  88B,  111)1}',  XXV  310 

B,  sed  soppius,  el  innumeris  quasi  locis 
refellitur,  XIX  74B,  81C,  133D,  166D, 
D',  172D,  17GD,  194  D,  200 C,  219C, 
XXI  117C,  387B',  XXII  55C,  A\  XXIII 
357 A,  373D,  425D,  D\  454C,  G34C, 
XXIV  103B\  179  A'et  s.,  2G3C,  XXV 
293  A',  294 C,  404 C,  423C,  et  redargui- 
tur,  XX  213D',274C,  XXI  117B',  H8A, 
D,  119  A,  134  A,  143  B',  147  A',  173  A', 
180B,  2I2D.  Quandoque  tanien  pie  in- 
telligendus  esl,  XXI  82  B,  341  C.  Non 
salis  subtiliter,  nec  vere  acute  interpre- 
latur  Dei  simplicilatem,  XIX  177 A'. 
Frustra  putat  corpus  humanum  ex  sola 
terra  csse  formatum,  XXV  297  B',  et  fru- 
stra  in  homineponit  entitalem  quamdam 
quae  non  esset  pars  materialis  nec  for- 
malis,  XXIII  372  A',  C,  XXV  257  D', 
259A',  sicut  frustra  ponit  in  composito 
plures  formas  substantiales,  XXIV  287 

C,  288D.  Asserens  beatos  impeccabiles 
non  esse  nisi  ex  voluntate  Dei,  XXV 
428D',  acriter  respuitur,  429B,  quasi 
divinse  naturae  proprietates  et  animae 
naturam  prorsus  ignorans,  429C.  Quan- 
doque  de  enormitate  peccati  minus  recte 
sentit  quam  gentilis  Aristoteles,  XXV 
458  B.  Quid  sentiat  de  Immaculata  Con- 
ceptione,  XXIII  98A.  Scripsit  super 
quartum  sententiarum  antequam  super 
tertium  scripserit,  XXIV  125B',  et  plures 
lectiones  tradidit  super  Sententiis,  et 
varie  a  variis  citatur,  XXII  181  D. 

SCBIPTURA.  Notitia  Scripturarum  quum 
sit  optima  sapientia,  XIX  38,  per  quam 
fit  homo  idoneus  ad  fidei  probationem, 
XIX  64C,  illuminationem,  XXIII  424B, 
defensionem  et  ad  proximi  aedificatio- 
nem,  XIX  38,  multipliciter  commenda- 
tur,  et  propter  originem  quae  a  Deo  est, 
et  propter  objectum  quod  Deus  est,  et 
propter  certitudinem,  quia  nihil  habet 
admixtum  falsitatis-,  ibid.,  391  C,  et 
propter  doctrinae  abundantiam,  et  suam 
fructuositatem,  quia  utilis  est  ad  omnia, 


et  proplcr  dulcedinem  quao  omnes  cxce- 
dii  voluptates,  39,  et  aspernari  1'acit 
omnia  delectamenta  carnalia,  40,  cl  pro- 
ptcr  opulentiam,  ibid.,  et  «  sententiosi- 
talcin,  »  ulpote  spiritualibus  plena  my- 
stcriis,  et  multiplici  sensu  decorata, 
quam  nulkis  unquam  cxliaurire  poterit, 
41.  Esl  enim  liber  vittc,  XIX  38,  clypeus 
fidelium,  speculum  aninuc,  39,  paradisus 
spiritus,  impinguans  animam  manna 
spirituali,  40,  nec  quid  invenitur  sic 
mentem  roborans,  vel  excitans  ad  omne 
bonum  sicut  scripluraj  studium,  vel  car- 
nalia  vitia  fugans,  vel  intellectum  illu- 
minans  et  cor  accendens,  40,  vel  omnem 
scientiam  transcendens,  39;  sed  quanto 
plus  meditatur,  tanto  plus  diligitur, 
ibid.,  41,  et  ad  ejus  intelligentiam, 
quum  sit  epistola  nobis  a  Spiritu  Sancto 
missa,  iu  qua  nobis  Deus  loquitur,  ibid., 
magis  conferunt  cordis  munditia,  42,  et 
compunctio  quam  studium,  oratio  quam 
lectio,  43,  quia  quanto  magis  quis  fuerit 
a  terrenis  abstractus,  tanto  magis  ad 
spiritualia  erit  aptus,  et  suprema  illu- 
stratione  dignus,  42;  unde  sine  caritate 
scripturarum  scientia  est  informis,  inu- 
tilis,  imo  majoris  damnationis  occasio, 
68D,  scriptura  enim  magis  est  propter 
operationem  quam  propter  cognitionem, 
70A'.  —  In  Scriplura  continetur  impli- 
cite  vel  explicite  quidquid  veritatis  con- 
tinet  philosophia,  XIX  64  C,  quidquid 
potest  hominum  lingua  proferre  et  sen- 
sus  accipere,  64D;  sed  differt  a  ceteris 
scientiis  quoad  modum  procedendi,  90 
A,  XXIII  427A,  A',  428A,  B',  et  variis 
utitur  modis,  XIX  90  D',  B',  91 B,  etargu- 
mentis,  90  C,  D',  91 C,  D,  et  poetice  vel 
metaphorice  partim  scribitur,  90B,  91 A, 
unde  dici  potest  modus  ejus  artificialis, 
90D';  licet  autem  varie  et  varii  generis 
narret,  75  B,  C,  multiplicem  habeat 
intelligentiam,  75 D,  et  plures  fines  in- 
tendat,  68A',  75 B'  et  s.,  77 D',  78A',  B\ 
—  Circa  res  et  signa  versatur,  XIX  100 
C,  101 A',  B,  sed  praecipue  de  sex  Dei 
proprietatibus  tractat,  79  D',  in  quibus 


SEM 


526 


SEM 


vel  intrinseca  ejus  perfectio  vel  hujus 
perfectionis  refulgentia  ad  extra  docetur, 
80B;  de  Deo  autem,  more  humano,  pro- 
pter  infirmitatem  nostram  loquitur,  375 
A',  380B'.  —  Auctoritatem  habet  a  Deo, 
XXIII  420  D';  verumtamen  non  novimus 
eam  nisi  ex  auctoritate  Ecclesiae,  420  B', 
421 B,  et  iterum,  sub  alio  respectu,  Ec- 
clesiae  auctoritatem  non  novimus  nisi 
ex  Scriptura,  421 B,  quo  constat  Scri- 
ptairam  et  Ecclesiam  se  invicem  fulcire, 
ibid.  —  Sic  exponenda  est  Scriptura 
ut  a  fidelibus  non  irrideatur,  XXII  6A. 
An  et  quatenus  ad  Scripturam  addere 
liceat,  XIX  52B'.  Cur  saepe  lex  dicatur, 
XIX  58 D',  67 A'.  Ex  contextu  determina- 
tur  an  verba  ejus  proprie  vel  figurative 
intelligenda  sint,  XXIV  254D'.  —  Scri- 
pturam  sacram  docens  in  mortali,  si  ex 
officio  praelationis  agat,  peccat  mortali- 
ter,  XXIV  530A';  si  autem  ex  officio 
magisterii,  aliquando  mortaliter  peccat, 
aliquando  venialiter,  ibid.  —  Liber  de 
mirabilibus  S.  Scripturae  allegatur,  XXIII 
304  A'. 

SCBUTATIO  divinorum  duplex  :  alia  ad 
curiositatem,  quae  reprobatur,  XIX  43, 
alia  ad  pietatem,  quae  laudatur,  ibid., 
52D. 

SEBASTIANUS.  (S.)  Ejus  Legenda  allega- 
tur,  XXIV  193  D. 

SECRETUM.  Vide  Sigillum. 

SECUNDUM.  Haec  praepositio  multipliciter 
sumitur  et  varia  designat,  XXIII  166A'. 

SECUNDUM  QUID  multipliciter  sumitur, 
XXIII  201 A',  et  varia  notat,  199D,  A', 
201 C,  202 A,  B.  Quid  proprie  notet  vir- 
tute  sermonis,  XXIII  iOlC,  202  D,  203 
A,  B. 

SECUNDUS.  Divina  sapientia  conjungit 
fines  superiorum  principiissecundorum, 
XXI 109 A'.  Vide  Primum. 

SECURITAS  ad  rationem  beatitudinis  per- 
tinet,  XXV  429A',  436A,  quidquid  dicat 
Scotus,  428C;  imo  inter  dotes  animae 
beatae  a  Richardo  computatur,  436C. 

SEMEN.  Bationes  seminales,  sive  causae 
seminales,  XXI  245  D',  XXII 168 D,  sunt, 


juxta  Albertum,  rationes  causales  ab 
initio  rebus  inditae,  167 B,  secundum 
quas  ex  similibus  in  specie  et  forma  na- 
turaliter  producuntur  similia,  167 A',  D', 
unde  sic  dicuntur  virtutes  activae  et 
passivae  rerum,  35  C,  quarum  aliquae 
moventes  ad  omnem  speciem,  ut  frigi- 
dum  et  calidum,  pertinent  ad  opus  di- 
stinctionis,  aliae  ad  species  determinalas 
moventes,  ut  semen,  pertinent  ad  opus 
ornatus,  35D.  Proprie  autem  dicitur 
ratio  seminalis,  XXII  173  A',  quaedam 
vis  activa  in  semine  residens,  qua  mate- 
ria  seminis  ad  formam  determinatam 
transmutatur,  173  C,  D',  quae  vis  non  est 
nisi  in  viventibus  aliqua  vita,  nec  trans- 
mutabilis  est  in  formam  materiae  indu- 
cendam,  173B',  nec  est  essentia  aut  pars 
essentiae,  173C,  nec  substantialis  forma 
seminis,  173D',  nec  est  subjective  in 
semine,  sed  in  corporeo  spiritu  incluso 
in  semine,  174A.  Et  semen,  quod  ratio- 
nem  habet  causae  materialis  et  efficien- 
tis  et  rationem  formae,  XXII  168  C,  lato 
sensu  dicitur  quod  ad  generationem 
praestatur  sive  a  masculo,  sive  a  femina, 
171 C,  176  C,  180  B,  181 C,  semine  tamen 
patris  potiusquam  matris  active  ad  ge- 
nerationem  concurrente,  XXIII 101 B,  C, 
H5D,  A',  et  veritatem  naturae  filii,  XXV 
266B',  secundum  virtutem  formativam, 
agentem  per  triplex  elementum  calidum 
et  triplex  frigidum,  272A,  etsi  non  sem- 
per  videatur  ad  generationem  requiri 
semen  masculinum,  XXI  458A,  sicut 
femineum  ad  quod  vices  gerit  coaguli 
ad  lac,  458  B.  Praecisius  vero,  semen  est 
residuum  ultimi  cibi,  et  potentialiter  in 
cibo  est,  XXII  183  D,  vel  decisum,  non 
actu  sed  in  potentia  vivit,  183B',  et  in 
ipso  est  virtus  formativa  et  artificialis, 
activa  in  semine  viri,  passiva  in  men- 
struo  feminae,  183C,  ab  anima  generan- 
tis  derivata,  184 D,  per  spiritum  vitalem 
qui  in  semine  continetur,  et  ipsi  con- 
jungitur  tanquam  motor  orbi,  183  D'. 
Secundum  quosdam  tamen,  non  modo 
videtur  esse  superfluum  alimenti,  XXII 


SEM 


527 


SEN 


402 IV,  sed  est  et  aliquid  substantise 
generantis,  alioqui  non  esset  generatio 
vera  nec  cognatio,  403 B,  ideo  ex  super- 
fluo  alimenti  et  humido  radicali  constare 
videtur,  403G.  Et  communius  de  uatura 
seminis  triplex  est  sententia,  quum  sit 
vel  humidum  radicale  a  generante  deci- 
sum,  XXII  408D',  ita  ul  ex  quolibet 
membro  et  osse  generantis  decisa  sit 
substantia  membrorum  et  ossium  gene- 
rati,  409 A,  B,  vel  humidum  radicale 
humido  nutrimentali  conjunetum,  et  pa- 
riter  a  generante  resolutum,  409A',  vel 
superfluum  dumtaxat  alimenti,  407  C, 
D',  408A,  409C;  sed,  secundum  oinnes, 
in  semine  non  est  auima  generati  actu, 
172D,  nec  etiam  virtualiter,  172  A',  sed 
tantum  virtus  formativa,  172  B*,  quae 
corporis  formationem  operatur,  ex  vir- 
tute  animae  generantis,  172C,  et  in  ipso 
est  perfecta  similitudo  totius  corporis 
non  actu  sed  virtualiter,  409 D'.  Semen, 
etsi  sit  principium  aliquod,  XXI  77D,  a 
praecedenti  perfecto  procedere  necesse 
est,  77  A';  ideo  ante  semen  oportet  esse 
perfectum  a  quo  semen  procedit,  77  C, 
B'.  In  semine  inest  virtualiter  infectio 
culpas  originalis,  XXII  387 C,  391 B',  393 
C,  et  cum  semine  a  generantibus  in 
generatos  transit,  387B',  388 C.  Diversa 
disseruntur  :  de  multiplicatione  seminis 
in  Adam  ut  cunctis  generandis  suffice- 
ret,  XXII  403 D',  404  A',  405  C;  de  semi- 
ne,  an  et  quod  fuisset  in  statu  naturae, 
200 D,  D',  an  in  corporibus  post  resur- 
rectionem  futurum  sit,  XXV  268  C,  et 
cur  in  filio,  non  in  patre  resurget,  267 
A;  de  potestate  daemonum  ad  semen 
efficiendum,  XXI  458A',  aut  conser- 
vandum  in  vi  generativa,  453  D,  454 A, 
aut  ex  viris  sumendum  ut  incubi  cum 
mulieribus  coeant,  451 C,  453  D,  A',  D'; 
de  causis  cur  minus  seminis  habeant 
pueri,  pingues  et  proceri  homines,  XXII 
408B;  de  dolore  quod  nonnunquam  ex 
seminis  decisione  sequitur;  de  viro 
semini  fluenle,  an  debitum  petere  possit, 
XXV  H7B';   de  fluxu   seminis  an  sit 


celebrandi  aut  communicandi  impedi- 
mentum,  XXIV  240C  el  s.,  243A,  I!,  A', 
I!' ;  de  scminis  ordinalione  ad  propaga- 
gationem  speciei,  ad  quam  tantum  emit- 
tendum  est,  XXV  128D.  —  ('[.  Pollulio. 

SENABIUS.  Vide  :  Numerus. 

SENECA  Philosophus,  filius  Seneca?  rhe- 
toris,  et  Neronis  praeceptor,  qui  eum 
capitis  damnavit  (f  65),  allegatur  de 
definitione  philosophia^,  XIX  83  B',  de 
distinctione  inter  sensum  et  intellectum, 
XXII  489C,  de  natura  ideee,  XX  400B', 
de  libertate  mentis  quae  nunquam  in  ser- 
vitutem  redigi  potest,  XXII  589B,  XXV 
153  A',  de  spirituali  gaudio  abundante  in 
viris  heroicis,  431 C,  de  possessione  bo- 
ni  quae  sine  socio  jucunda  esse  nequit, 
XIX  435  D,  de  corporeitate  et  corrupti- 
bilitate  luminis,  XXII 42B'.  Item  quaedam 
ejus  sententiae  citantur  :  sapientis  est 
unicuique  documenta  proponere  secun- 
dum  suam  capacitatem,  XIX  83  D;  si 
unam  virtutem  amiseris,  nullam  se  ha- 
biturum  esse  fatearis,  XXIII 584  A';  omne 
quod  bene  fit,  juste,  prudenter,  tempe- 
rate  ac  fortiter  fieri  constat,  587  C. 

SENECTUS.  Qui  proprie  dicuntur  senes, 
XXV  190B.  Senectus  venerabilis  dicitur, 
XXV  272  D,  non  perfectione  naturae, 
quae  jam  in  senibus  deficit,  274 A',  sed 
propter  sapientiam  animae,  274B'.  — 
Senes,  etsi  generare  non  valeant,  valide 
matrimonium  contrahunt,  XXV  141  D', 
142  C.  —  An  et  quomodo  senuissent  ho- 
mines  in  statu  innocentiae,  XXII  191  C. 

SENSUS.  Sentire,  quod  multipliciter  et 
sumitur,  XXI  451 B,  et  fit  in  nobis,  256 
C,  257 A,  aliquid  reale  addit  potentiae 
sensitivae,  256 D',  257  A'.  Passiva  enim 
potentia  est  sensus,  nec  operari  potest 
nisi  per  sui  activi  impressionem  perfi- 
ciatur,  XXIII  246 D'.  Sensibus  proprium 
est  impressiones  intus  suscipere,  XXV 
280  D,  ab  objecto  seu  rebus  exterioribus, 
non  autem  ex  imaginatione  aut  supe- 
rioribus  viribus,  280  A';  sed  a  rebus 
immutantur  dupliciter,  immutatione 
naturali  quum  organum  eadem  naturali 


SEN 


528 


SEN 


qualitate  disponitur  qua  objectum,  et 
immutatione  spirituali,  dum  recipitur 
qualitas  sensibilis  in  organo  secundum 
esse  spirituale,  280B',  quarum  prima 
recipientis  naturam  immutat,  altera  non, 
280C.  Sensus  quandoque  pro  judicio 
intellectus  sumitur,  XIX  54A',  sed  per- 
peram  contendit  Democritus  sensum  et 
intellectum  idem  esse,  XXII 99D,  etiamsi 
sub  quodam  respectu  sensitivum  dicatur 
esse  in  rationali,  XXI  473A,  474A,  quia 
sensus  objecta  propria  sunt  particularia, 
XIX  67  D.  Omnes  sensus  super  tactum 
fundantur,  XXII  69A,  qui  pertinet  ad 
esse  et  per  totum  corpus  diffunditur, 
XXIII  570C,  dum  alii  sensus  pertinent 
ad  bene  esse  et  in  capite  locantur,  ibid. 
Duo  autem  sunt  sensus  disciplinabiles 
per  quos  fit  praecipue  cognitio  :  visus  et 
auditus,  XIX  563D'.  Circa  sensibile  pro- 
prium  sensus  non  errant,  XXI  427 A, 
nisi  fiat  corruptio  in  organo,  435B,  sed 
circa  sensibile  commune  accidit  eos 
errare,  427B,  sicut  circa  sensibile  per 
accidens,  427 C.  Praeter  exteriores,  quin- 
que  sunt  sensus  interiores  :  sensus 
communis,  imaginativa,  phantasia,  aesti- 
mativa,  et  memoria,  XXI 409D',  quorum 
sensus  communis  in  prima  est  parte 
cerebri,  communicansex  una  parte  cum 
sensibus  particularibus,  433B',  ex  altera, 
cum  imaginativa  et  aestimativa,  433C, 
et  qui  sensu  communi  abundant,  ad 
physicam  aptiores  reputantur,  XXII  436 
D.  In  omnes  hos  sensus,  tam  exteriores 
quam  interiores,possuntangeli  siveboni 
sive  mali  species  sensibiles  et  imagina- 
rias  imprimere,  XXI  408D,  447A,  et 
illusiones  in  eos  daemones  injicere  pos- 
sunt,  426C,  427A;  sed  daemonibus  et 
angelis  in  corporibus  assumptis  sensus 
non  sicut  nobis  conveniunt,  450  B,  451 
C,  D'.  Ut  aptum  sit  corpus  ad  sentien- 
dum,  requiritur  praedominium  elemen- 
torum  activorum  et  passivorum,  XXII 
HOA',  scilicet  terrae,  quiainstrumenlum 
est  tactus,  et  ignis,  quia  calor  instru- 
mentum   est  sensitivae   virtutis,  110  D. 


Sensus  a  sensibili  delectantur,  quum 
est  in  debita  proportione;  affliguntur, 
quum  est  in  superabundantia  aut  defe- 
ctu,  XXV  307A,  312B.  Cf.  Pcena. 

Per  sensibiles  creaturas  Deum  in  hac 
vita  contemplamur,  sed  imperfecte,  XIX 
85A,  86C;  per  intellectum  enim  agen- 
tem  apprehenditur  tantum  quod  a  sen- 
sibilibus  abstrahitur,  87B,  quia  ab  orga- 
nis  animae  sensitivae  nihil  recipitur  nisi 
sensibile  aut  cum  sensibili,  XXII  135B', 
ideo  per  illum  cognoscere  non  valemus 
perfectenisi  sensibilia,  XIX  87  C.  Sensus 
in  spiritualibus  a  sensibus  corporalibus 
transumptive  dicuntur,  XXIII  239C,  et 
ad  cognitionem  referuntur,  238C,  et 
multi  sunt  actus  sensuum  spiritualium 
in  genere,  239A",  et  multi  in  Christo 
et  in  sanctis,  239  C.  Sensuum  actus  in 
Beatis  non  tollentur,  XXV  280B,  C  281 
B,  nec  contemplatione  eorum  impedien- 
tur,  280D',  281 A;  imo,  in  ultimate  suae 
perfectionis  et  actualitatis  erunt,  287A'. 
Sentient  ergo  vere,  non  extra  mittendo, 
nec  per  effluxum  superiorum  virium, 
XXV280D,  sed  a  rebus  exterioribus  intus 
suscipiendo,  280B',  modo  tamen  spiri- 
tuali,  absque  recipientis  naturae  immu- 
tatione,  280 C,  287  D.  An  autem  omnes 
in  actu  futuri  sint,  negant  quidam,  quia, 
etsi  omnes  agere  valeant,  non  omnibus 
objecta  prajsto  erunt,  XXV  281 B,  284C, 
286B;  affirmant  vero  alii,  quia  in  patria 
erit  medium  sufficiens  et  objectum, 
281 C,  D,  282  B,  et  quia,  sicut  reprobi  in 
quolibet  sensu  cruciantur,  ita  Beatos 
decet  in  quolibet  remunerari,  284  A'. 
Quomodo  in  sensu  reperiatur  vestigium 
Trinitatis,  XIX  264A',  265A. 

In  potentiis  sensitivis  habitus,  XXIII 
400D,  401  A',  virtutes,  526D,  B',  528A', 
530A,  peccata,  527B,  esse  possunt,  nec- 
non  passiones,  280B,  ratione  sensibilita- 
tis  et  sensualitatis,  XXII  279B  :  sensibi- 
litatis,quaemediumdiciturinter  animam 
et  corpus,  135  D,  et  sensualitatis,  quae 
vis  est  animae  per  quam  movetur  ani- 
mal  ad  aliquid  appetendum,  280C,  aut 


SEN 


529 


SEP 


fugiondum,  279  C,  et  quao  iucipit  in 
confinio  Bestimativae  et  appetitus  scnsi- 
tivi,  ct  sic  sc  habet  ad  partera  sensiti- 
vam  ut  voluntas  ad  partem  intellectivam, 
279A',  et  tcndit  ad  duo,  ad  ea  scilicet 
quae  sensus  exteriores  delectant,  et  ad 
ea  quae  corpori  couvenienlia  aestimantur, 
279B'.  Proxime  ad  eam  pertinent  appe- 
titiva  pars,  XXII  279B',  remole  vires 
apprehensiva?  sensitivae,  ut  sestimativa 
et  imaginatio  simplex,  279 C  Non  unam 
simpliciter  dicit  potentiam,  quia  iu  ira- 
scibilem   et  concupiscibilem  dividitur, 

XXII  279C,  vel  simplicius  non  est  nisi 
appetitus  seusitivus,  280  A,  C,  281 A, 
incomplelus,  indeterminatus  et  depres- 
sus,  279  D',  fomite  infectus,  280 C,  D', 
et  ad  carnalia  intentus,  280D';  quapro- 
pter  dicitur  corruptionis  perpetuae,  279 
D',  et  rationi  contrarius,  XXIII  310  B', 
C.  Cur  de  sensualitate  non  tractaverint 
philosophi,  XXII  280  D',  292  C.  Duplex 
est  motus  sensualitatis  :  alter,  qui  ex 
mera  qualitate  organi  consurgit,  uec 
rationem  habet  peccati,  alter  qui  est  ex 
apprehensione  delectabilis,  et  potest  cul- 
pa  esse,  XXII  220  C,  et  utrumque  exci- 
tarepotest  diabolus,  220  D.  Utrum  motus 
spontaneus  sensualitatis  sit  naturalior 
seusualitati  vel  homini  quam  motus 
deliberatus,  XXII  290C,  A'.  An  et  quo- 
modo  in  sensualitate  accidere  possit 
peccatum,  XXII  288  D',  286 B',  287  D,  289 
B',  D',  290  B';  an  peccare  possit  sensua- 
litas  sine  ratione  inferiori  aut  sine  sen- 
sualitate  ratio  inferior  et  voluntas,  289 
B',  D'.  Quid  sit  sensualitatis  voluntas, 

XXIII  310B,  311 A',  314B,  et  dubitatio, 
316C.  An  oratio  Christi  petentis  auferri 
a  se  calicem  passionis  fuerit  oratio  sen- 
sualitatis,  XXIII  315  C. 

Sensus  quatuor  Sanctee  Scripturas  sunt 
quatuor  fercula  in  refectorio  animse  po- 
sita,  XIX  41.  An  a  Christo  capite  influa- 
tur  Ecclesiae  omnis  sensus,  XXIII  238C, 
et  quomodo,  235B,  C,  236D,  238B. 
SENTENTIA.  Liber  sententiarum,  qui  li- 
brum  Damasceni  quoad  dispositionem 
T.  25'". 


imitalur,  XIX  100 B,  et  est  quasi  exccr- 
ptio  auclorilatum  uliliorum,  93 A',  et 
congeries  mullarum  quseslionum  uli- 
lium,  ibid.,  non  modica  incremcnla 
dedii  sapientiae  christianac,  36,  et  multos 
invenit  commentatores,  quorum  com- 
menlaria  quoad  excellentiorcm  medul- 
lam  in  unum  volumcn  redigere  conatus 
est  Cartusianus,  ibid.  Optime  compara- 
tur  aquilae,  colubro,  adolescentuloe,  navi, 
XIX  44,  fluvio,  tramili,  aquaeductui, 
horlo,  45,  46.  Argumenlative  procedit, 
praesertim  per  argumenta  et  auctorita- 
tes,  XIX  100  A',  et  inquisitivo  utilur 
modo,  et  merito,  89 B',  ad  confulandos 
adversarios  fidei,  ad  fovendos  infirmos, 
89C,  ad  delectandum  perfectos,  89D', 
et  ex  verbis  sanctorum  quasi  conflatur, 
90 D'.  Quamvis  quodam  modo  Scripturae 
subalternetur,  XIX  92  A',  differt  ab  ea 
quoad  certitudinem,  92B',  et  quoad  mo- 
dum  procedendi,  92C.  Quomodo  divi- 
datur  et  quid  contineat,  XIX  100A,  C. 
De  rebus  et  signis  tractat,  XIX  102A,  de 
rebus  in  tribus  primis  libris,  de  signis 
in  quarto,  102  B;  in  traditione  enim 
scientiae,  cognitio  rerum  praecedere  de- 
bet  cognitionem  signorum,  102  C ;  et 
praecisius,  in  primo  libro,  de  superna- 
turali  Dei  cognitione,  id  est  de  Trinitate 
tractat,  XXI  31,  in  secundo,  de  naturali 
cognitione  per  creaturas,  31,  scilicet  de 
productione  creaturarum,  32,  de  homi- 
nis  conditione  et  lapsu,  33,  et  non  sine 
multiplici  ratione  de  Deo  priusquam  de 
creaturis  disserit,  41  A';  in  tertio  autem, 
de  Incarnatione  Verbi  quaestio  est,  XXIII 
25  et  redemptione  hominum,  27. 
SEPULTURA  mortuorum  inventa  est  pro- 
pter  vivos  ac  mortuos,  XXV  336 A,  et 
prodest  tum  vivis,  tum  defunctis,  maxi- 
me  quse  fit  in  loco  sacro,  336B;  non 
tamen  requiritur  ad  requiem  animae,  ut 
putaverunt  pagani,  ibid.  Cur  Patriarchae 
se  in  terra  promissionis  sepeliri  volue- 
runt,  XXV  336D.  Pium  est  opus  oleum 
et  ceras  in  sepulchro  defunctorum  ac- 
cendere,  XXV  336A'.  An  pretio  emere 
34 


SER 


530 


SER 


liceat  jus  sepulturae,  XXV  48  A',  vel 
officium  a  sacerdotibus  in  sepultura 
exhibendum,  48  C. 

SERAPHIM,  qui  multitudine  superare  cre- 
duntur  angelos  inferiores,  XXI  .236A', 
ab  ardore  seu  dilectione  sic  dicuntur, 
477  D,  quia  ipsorum  specialiter  est  ama- 
re,  487D,  489D,  amore  in  Deum  trans- 
formari,  492A,  et  ad  eum  immediate 
reduci,  494A;  unde  ad  primam  hierar- 
chiam  pertinent,  477 D,  cujus  sunt  pri- 
mus  chorus,  quia  majus  est  frui  quam 
videre  aut  tenere,  487 A'.  Providentise 
rationem  in  ultimo  fine  accipiunt  qui 
est  bonitas  Dei,  XXI 490R ;  verumtamen, 
non  a  Deo  tantum,  sed  a  Christo  et  a 
R.  Virgine  illuminari  possunt,  494R. 
Circa  Deum  incessanter  occupantur, 
juxta  quosdam,  XXI  477R',  492A';  mi- 
nistrant  et  exterius,  juxta  alios,  cseteros 
illuminando  de  his  quae  spectant  ad  Dei 
caritatis  fervorem,  489C,  491C,  492R', 
497R,  et  reducendo  ad  Deum,  490  C. 
Quandoque  Spiritui  Sancto  adaptantur, 
XXI  497 R'.  Apud  deemones  non  admitti- 
tur  nomen  Seraphim,  XXI  486D.  Quid 
inter  Seraphim  et  Seraphim,  XXI  489 A'. 
Quid  de  Seraph  labia  Isaiae  mundante, 
XXI  519R,  520A',  523C,  526D'.  Post 
judicium  remanebunt  et  quoad  gradum 
naturse  et  quoad  officium,  XXI  512D. 

SERENUS,abbas,allegatur  in  collationibus 
Patrum  fortiter  affirmasse  angelos  ante 
sensibilem  mundum  conditos  esse,  XXI 
123A,  125D'. 

SERGIUS,  Constantinopolitanus,  (f  636) 
unam  voluntatem  in  Christo  ponebat, 
quamvis  duas  in  eo  fateretur  naturas, 
XXIII  313 C. 

SERMO  ad  hoc  nobis  datus  est,  ut  mutui 
conceptus  fiant  indicia,  XXI  102C,  pro- 
pter  quod  aliter  loqui  quam  corde  sen- 
titur  videtur  esse  duplicitas  et  falsitas, 
102 D;  XXIU  615D;  sermo  enim  rei  sub- 
jectus  esse  debet,  non  ipsi  res,  XXIV 
292D'.  Medius  est  inter  rem  significatam 
et  intellectum  significantem,  XXIII  619 
R,  unde  duplex  ei  competit  veritas  vel 


falsitas,  altera  materialis,  altera  forma- 
lis,  619D. 

SERPENS.  Cur  sub  forma  serpentis  Evam 
tentaverit  diabolus,  XXII  224  D',  225  C, 
quum  sit  animal  mutum  et  vile,  224A', 
et  quomodo  dicatur  ceteris  bestiis  calli- 
dior,  224  C.  Motu  suo  lubrico  optime 
tentationem  interiorem  figurat,  XXII 225 
A,  R.  Juxta  Redam,  fuit  staturae  erectae 
et  vultus  virginei,  XXII  224R',  D'.  — 
Ex  putredine  nascuntur  serpentes,  XXI 
422 D,  426R',  et  ex  capillis  mulierum 
sub  terra  positis,  431 D.  Odore  cedri 
fugantur  et  occiduntur,  XXIV  183R'. 
Magis  in  eis  quam  in  aliis  animanlibus 
ostenditur  virtus  maleficiorum,  XXV 
143  D.  An  vere  serpentes  fecerint  magi 
Pharaonis.  XXI  423 R',  426R,  et  quomo- 
do,  426A'. 

SERVITUS.  Triplex  est  servitus,  XXII  587 
R,  quse  in  statu  innocentise  non  fuisset, 
584  A',  585  A,  nempe  peccati,  poenae, 
587  R,  et  conditionis,  quarum  prima 
causa  est  secundae,  et  utraque  causa 
tertiae,  587 C,  et  a  servitute  peccati  et 
diaboli  a  qua  per  se  ipsum  redimi  non 
potuisset  homo,  XXIII  356R,  redempti 
sumus  per  Christum,  non  autem  a 
ceteris,  XXII  587  C,  XXUl  347  D,  348 R'; 
idcirco  Christiani  non  eximuntur  a 
principum  dominatione,  XXII  587  D. 
Sub  alio  respectu,  triplex  est  servitus, 
scilicet  diaboli,  hominis  et  Dei,  XXIII 
605A,  Dei  primum,  propter  quam  quee- 
dam  opera  servilia  in  die  sabbati  sunt 
vitanda,  ibid.;  deinde  hominis,  cujus 
servus  dicitur  qui  nihil  valet  ultra  vo- 
luntatem  domini  sui,  XXII  519  D,  quee 
servitus  tamen  non  nisi  corpus  afficit, 
589R.  —  Cf.  Dominum.  —  Servus  manu- 
missus  propter  delictum  sequens  in  pri- 
stinam  redigitur  servitutem,  XXIV  579 
A,  R.  —  Servi  valide  sed  illicite  ordinan- 
tur,  XXV  54R,  55R,  et  si,  inscio  domino, 
ordinatus  fuerit  servus,  episcopus  et  alii 
ordinantes  domino  duplum  pretium  sol- 
vere  tenentur,  55D,  vel  servus  sic  ordi- 
natus  a  servitute  non  liberatur,  55A'. 


SEX 


531 


SIU 


Quuin  in  matrimonio  tradatur  plene 
dominium  corporis,  «jni  corporis  hujus 

dominio  caret,  ut  servus,  absque  licentia 
contrahere  nequit,  XXV  98B',  139C, 
140 A,  sed  servitutis  conditio,  si  cogno- 
scatur  et  adsit  liceutia,  non  vitiat  inalri- 
monium,  99  D',  quia  servitus  conjugium 
annihilat,  vel  non,  prout  a  comparle 
nota  est,  vel  non,  142A',  155D'.  Servi- 
tus  libertati  contrahentis  obstal  et  bono 
prolis,  ideo  servus  contrahens  cum 
libera  nesciente,  vel  econverso,  invalide 
contrahit,  XXV  154A,  B,  155D',  valide 
autem  cum  sciente,  154B.  Nil  autem 
impedit  inter  servos  esse  conjugium, 
aut  inter  liberum  et  ancillam,  XXV  154 

B,  quia  servitus  non  est  ita  contra 
naturam  ut  impediat  matrimonium,  154 

C,  et  servus  vel  ancilla,  insciente  aut 
contradicente  domino,  contrahere  va- 
lent,  154B,  quia  quoad  naturalia  hero 
non  sunt  subjecti,  154D,  nec  in  omni- 
bus  tenentur  ei  obedire,  154 A',  ideo 
quandoque  ejus'  praecepta  omittere  pos- 
sunt,  ut  consorti  reddant  debitum,  ibid. 
An  servus  uxoratus  a  domino  procul 
vendi  possit,  XXV  154  B'.  Vir  potest 
se  in  servum  vendere  invita  uxore, 
XXV  154  C,  et  hoc  nullo  modo  irritatur 
matrimonium,  154D';  uxor  autem,  viro 
invito,  se  in  ancillam  vendere  nequit, 
155A.  Quid  de  filiis  servorum,  XXV  155 
B.  An  votum  servi,  inscio  domino,  emit- 
tere  valeant,  XXV  166B'. 

SEVEBUS,  Patriarchia  Antiochiensis,  hae- 
reticus,  (f  539),  damnatus  est  in  synodo 
sexta  quoad  suam  sententiam  de  unica 
operatione  Christi,  scilicet  divina,  XXIII 
326  D. 

SEXUS  etsi  hominibus  et  bestiis  communis 
sit,  XXII  163D',  triplici  ratione  dignior 
est  in  genere  humano,  164  A.  Sexus  viri- 
lis  praestantior  est  altero,  quoad  dignita- 
tem  in  praecipiendo,  virtutem  in  agendo, 
et  auctoritatem  in  praesidendo,  XXIII 
222D',  et  sexus  femineus  est  sexus  sub- 
jectionis,  223 A';  ideo  cum  sexu  virili 
nasci  decuit  Christum,  222B',  223B,  qui 


veneral  ul  mundi  doctor  et  legifer,  223 
A'.  Sexus  muliebris,  quum  subjectionis 
statuin  significat,  non  est  capax  ordinis 
sacramentalis,  XXV  54A',  ideo  ad  ordi- 
nem  requiritur  sexus  virilis,  non  modo 
de  necessitate  prfecepti,  sed  et  sacra- 
menti,  54 D.  —  Unde  accidat  generari 
masculum  aut  feminam,  XXII  203  B'.  — 
An  in  statu  innocentiac  fuisset  generatio 
per  sexuum  commixtionein,  XXII  200A, 
201 D.  —  Quum  uterque  sexus  ad  perfe- 
ctionem  speciei  perlineat,  XXV  273D', 
275A,  uterque  resurget,  273B',  nec  tunc 
erit  ibi  inhonestas  aut  dedecus,  273D', 
276  B. 
SIBYLLA  per  angelos  de  fide  edocta  fuisse 

videtur,  XXIII  439 B. 
SIDEBA.  Vide  :  Astra. 
SIGILLUM.  Confessionis  sigillo  confessa- 
rius  ea  quae  in  confessione  audivit  celare 
tenetur,  XXIV  572A',  574B',  jure  divino, 
574 C,  imo  et  naturali,  575  B,  ne  popu- 
Ium  scandalizet,  et  quia  sibi  confessa 
non  novit  nisi  ut  Vicarius  Dei,  573C. 
Directe  ea  dumtaxat  quae  sub  confessione 
cadunt  comprehendit  sigillum,  sed  indi- 
recte  ad  alia  per  qute  peccatum  aut 
peccator  probabiliter  deprehendi  pos- 
sent,  se  extendit,  XXIV  574  C.  Sacerdo- 
tem  respicit  in  quantum  ministrum  con- 
fessionis,  XXIV  574  D',  sed  etiam  alios 
in  quantum  participant  hujus  aliquid 
ministerii,  ut  interpretem  aut  laicum 
qui  aliorum  audivit  confessionem,  575 
A,  aut  peccata,  575C,  aut  cui  confessa- 
rius  incaute  peccata  alicujus  revelasset, 
575  A';  imo  peccat  poenitens  ipse  poeni- 
tentiam  sibi  injunctam  revelando,  si  ex 
hoc  immineat  praejudicium  confessarii 
vel  alterius,  ibid.  Quid  agendum  con- 
fessario  qui  per  confessionem  scit  inter 
duos  sponsos  esse  affinitatem,  XXIV 
572 D',  vel  irregularem  velle  ad  sacros 
ordines  ascendere,  573A,  vel  officialem 
ob  suum  officium  in  consuetudine  pec- 
candi  esse,  ibid.,  575D',  vel  alium  velle 
occidere,  ibid.  An  confessarius,  pceni- 
tentis  culpam  extra  confessionem  cog- 


SIG 


532 


SIM 


noscens,  eam  celare  teneatur,  affirmant 
quidam,  XXIV  573B',  575B',  sed  negatur 
verius,  573D',  saltem  quum  magna  est 
ratio  eam  manifestandi,  quod  quinque 
in  casibus  contingere  potest,  574 B. 
Pcenitens  confessario  licentiam  dare  po- 
test  revelandi  peccata,  XXIV  573  B,  sed 
tantum  quibus  prodest  ea  scire,  573D, 
et  dummodo  non  adsit  scandalum,  573 
C.  Confessarius  frangens  sigillum  depo- 
nendus  est,  et  in  arctum  monasterium 
detrudendus,  XXIV  573A';  et  si  clericus 
se  finxerit  sacerdotem  ad  percipiendum 
secreta  poenitentium,  ab  accessu  ad  sa- 
cros  ordines  repellendus  est,  575B'. 
Miraculo  quondam  confirmatur  sigillum 
confessionis,  XXIV  572 C. 

SIGNACULUM  majorem  similitudinem  de- 
signat  quam  imago,  XIX  211 B. 

SIGNUM,  quod  multipliciter  sumitur,  XIX 
101 B,  A',  B',  XXII  94  D,  triplex  est, 
commemorativum,  demonstrativum  et 
prognosticum,  XXIV  40D'.  Omne  signum 
dici  potest  res,  XIX  101 D,  sed  non  econ- 
verso,  101 A'.  Circa  signa  et  res  prae- 
cipue  versatur  Scriptura,  XIX  100  C;  et 
pariter  de  rebus  et  signis  tractat  Magi- 
ster,  102A,  de  rebus  in  tribus  primis 
libris,  de  signis  in  quarto,  102  B;  in 
traditione  enim  scientiae,  cognitio  rerum 
praecedere  debet  cognitionem  signorum, 
ibid.  In  quidditatibus  creaturarum  sunt 
tria  signa  imaginanda,  XIX  165D'.  Signa 
necessaria  sunt  ad  distinguendum  inter 
dignitates  et  officia,  XXIV  45  C.  —  In 
Deo  altera  est  voluntas  beneplaciti,  seu 
qua  vult,  XX  614A',  615A',  D',  altera  vo- 
luntas  signi,  seu  quod  vult,  614B',  615 
D',  quae  improprie  dicitur  voluntas,  615 
A',  616 A,  etsi  justa  de  causa  dicatur 
voluntas  signi,  614B';  et  quinque  nume- 
rantur  hujusmodi  signa,  praeceptio,  pro- 
hibitio,  permissio,  consilium,  impletio, 
614D',  615B,  616A,  B,  C,  de  quibus 
disputatur  utrum  sint  naturalia  an  volun- 
taria,  614 C,  et  conformentur  voluntati 
beneplaciti,  616C.  Alia  sunt  signa 
contra  quae  facere  potest  humana  volun- 


tas,  alia  contra  quae  non  potest,  XX  643 
A',  644A.  —  Quot  sint  signa  in  ccelo, 
XXII  90B',  et  quo  sensu  dicantur  lumi- 
naria  esse  in  signo,  90  C,  94 A',  et  quo- 
rum  sint  signa,  94C.  —  Mali  miracula 
operari  dicuntur  per  signa  publicae  ju- 
stitise,  XXI  420 D',  422 A,  427  C.  —  An 
signa  sub  quibus  factae  sunt  revelationes 
divinae  sint  res  exsistentes  vel  apparen- 
tes,  XIX  575D'  et  s.  Bes  ad  significan- 
dum  divina  adhibitae,  aliae  jam  erant, 
aliae  de  novo  formatae  sunt,  XIX  564C, 
568A',  572B',  573C,  575A',  nec  in  illis 
tam  requiritur  dignitas  quam  veritas, 
571 A',  578B'.  —  Multiplici  modo  divina 
persona  dicitur  esse  in  aliquo  tanquam 
in  signo,  XIX  564D.  —  Quomodo  dica- 
mur  signati  in  Spiritu  Sancto,  XX  72C. 
—  Ad  sacramentum  requiritur  sensibile, 
XXIV  40D,  43B,  multis  de  causis,  42B', 
43 A,  45 A',  46  C,  sed  quodcumque  si- 
gnum  non  potest  dici  sacramentum,  39 
C,  40D'.  —  Vide  :  Sacramentum.  — 
Imminens  judicium  quaedam  signa  prae- 
cedent,  XXV  381 C,  quae  varie  ab  Augu- 
stino  traduntur,  381 D,  varie  ab  Hiero- 
nymo,  381 B';  sidera  enim  suo  lumine 
privabuntur,  382  A,  383  A,  et  virtutes 
cceli  movebuntur,  382  B;  attamen  ex 
signis  praecedentibus  determinate  cogno- 
sci  non  poterit  tempus  futuri  judicii, 
361 D',  381D.  Quid  signum  Christi  quod 
in  judicio  apparebit,  XXV  379  D'. 
SIMILITUDO.  Extra  divina.  —  Similitudo 
quae  eadem  est  ac  assimilatio,  XX  654  C, 
duplex  est,  altera  per  vestigium,  altera 
per  imaginem,  XIX  242 C,  et,  sub  alio 
respectu,  triplex,  aequalitatis  scilicet, 
participationis  et  imitationis,  246C,  XX 
660D'.  Alia  est  similitudo  qua  plures 
unam  participant  formam,  et  sic  Deo 
nemo  potest  esse  similis,  alia  qua  unus 
habet  per  participationem  quod  alter 
habet  per  essentiam,  et  sic  Deo  similes 
esse  possumus,  XX,  653C,  D',  duplici 
modo,  XXIII  71  A',  et  Verbo,  triplici 
ratione,  206C.  Assimilari  sic  Deo  est 
ultimus   omnium   finis,    quod    fit  par- 


SIM 


533 


SIM 


ticipando  bonitatem  Doi,  XXI  105D, 
quantum  cuique  competit  creaturae,  105 
A',  ideoquc  similitudinem  Dei  debito 
ordine  appetere  licitum  est,  309  A', 
indebite,  peccatum,  309B';  et  sic  pecca- 
voruntdiabolus  appetendo  similitudinem 
potestatis,  Adam,  similitudinem  scien- 
tiae,  et  peccabit  Antichristus  appetendo 
similitudinem  bonitatis,  311 A',  et  du- 
plex  ost  similitudo  Dei,  imitalionis,  qua? 
ordinate  appeti  potest,  314A',  quum  in 
ea  sit  summum  bonum  creatura?,  313A', 
et  item  inordinate,  scilicet  in  his  in 
quibus  non  oportet,  309 B',  et  cequalita- 
tis  aut  sequiparantise,  313  A',  qua?  uulla- 
tenus  appeti  potest  ordinate,  314  B',  315 
B' ;  et  utramque  quodam  modo  appetiit 
diabolus,  313A',  314B'.  Item  similitudo 
Dei  est  finis  cujuslibet  hierarchise,  XXI 
469B',  quod  fit  dupliciter,  quoad  for- 
mam  tantum,  Iumen  ab  ipso  recipiendo, 
471 B,  quoad  formam  et  actionem,  lu- 
men  acceptum  aliis  communicando, 
ibid.,  et  hoc  est  perfectio  similitudiuis, 
471 C.  Item  animae  perfectio  est  in  assi- 
milatione  ad  Deum,  quse  fit  per  diversa 
dona  naturse,  et  maxime  gratiee  et  gloria?, 
et  per  peccatum  destruitur,  XXII  329C, 
D',  XXIV  503A,  et  sub  isto  vel  illo 
respectu,  rnagis  angelus  quam  homo 
similis  est  Deo,  et  magis  homo  quam 
angelus  fieri  similis  potest,  XXIII  69D'. 
Non  eodem  sensu  dicitur  homo  factus 
ad  similitudinem  Dei,  XIX  288 C,  D',  et 
ad  imaginem,  288B',  D',  289  B',  290 A, 
A',  quia  in  omni  creatura  est  aliqua 
similitudo  Dei,  255 A',  etsi  semper  im- 
perfecta,  248  C,  sed  in  sola  rationali 
imago,  seu  similitudo  speciei,  255A', 
similitudo  quidem  divinee  naturae,  255 
B'  et  similitudo  Trinitatis,  255 C.  Alia 
est  similitudo  in  actu,  alia  in  habitu, 
XX  380C,  alia  ad  res,  alia  a  rebus,  380 
D',  alia  duorum  in  tertio,  alia  alterius, 
395C,  et  similitudo  perfecta  aequalitatem 
includit,  316  C,  non  autem  econtra, 
318D,  nec  ad  similitudinem  requiritur 
identitas  speciei,  XXIil  305A,  A'.  Unum- 


quodque  in  illud  transformatur  cujus 
actibus  magis  assimilatur,  XIX  858 B'. 
Oinne  produceDS  similia  ad  se  ipsiim 
ante  dissimilia  substiluit,  XXII  1421)'. 
Triplieiter  contingit  deficere  similitu- 
diiicin,  XXV  415B'.  —  Ad  visum  requi- 
.  ritur  ut  fiat  in  vidente  similitudo  rei 
visae  secundum  naturam  suae  speciei, 
XXV  415 C;  similiter,  ad  intelligendum 
oportet  in  intellectu  fieri  simililudinem 
rei  ejusdem  rationis  secundum  speciem, 
415D';  sed  per  nullam  similitudinem 
receptam  in  intellectu  creato  immediate 
videri  potest  divina  essentia,  415 D. 
Similitudo  est  ratio  cognoscendi,  sed 
aliter  in  nobis,  aliter  in  Deo,  XX  395D. 
Tn  divinis.  —  Queenam  sit  in  divinis 
personis  similitudo,  XX  96D',  97B,  C, 
101 B',  et  quotuplex,  99B',  et  quid  in 
divinis  per  similitudinem  et  imaginem 
designetur,  XIX  144A,  145A.  Quid  in 
divinis  inter  identitatem,  similitudinem, 
sequalitatem,  assimilationem,  XX  96 C, 
97 C,  102 B,  A',  et  inter  similitudinem  et 
similem,  99A'.  Quum  in  qualitate  funda- 
tur  similitudo,  XX  97  B,  101 B',  D',  102 
B',  D',  103 D,  adest  inter  divinas  perso- 
nas,  quia  inter  eas  sunt  quaedam  species 
qualitatis,  96 C,  sed  non  eadem  est  in 
divinis  personis  quse  in  creatis,  96  A'; 
in  divinis  enim,  similitudo  non  est  ali- 
qua  relatio  distincta  a  relationibus  per- 
sonalibus,  XX  97 C,  99 C,  sed  partim 
essentialiter,  et  partim  relative  sumitur, 
quum  dicat  tam  relationes  distinguentes 
personas  quam  unitatem  essentise,  97D', 
99 A',  101 B',  nec  dicitur  de  eis  remotive 
solum,  99B,  sed  ponit  aliquid  in  Deo, 
99C,  101B,  personas  directe  in  concreto, 
essentiam  in  abstracto,  100D;  ibid.,  non 
est  relatio  ralionis  lantum,  sed  realis, 
XX  101 A',  quamvis  non  distincla  a  re- 
lationibus  personalibus,  101 C,  et  penes 
essentialia  attenditur,  nec  ex  distinctione 
relationum  infici  potest,  105B',  et  in 
simplici  essentia  Dei,  ratio  est  univer- 
sorum  qua  singula  cognoscit,  396B',  C. 
Similitudinem  in  creaturis  aufert  unitas 


SIM 


534 


SIM 


numero,  XX  279D,  non  vero  in  divinis, 
280  A,  B,  quia  in  Deo  identitas  et  simili- 
tudo  realiter  idem  sunt,  280A'.  Simili- 
tudo  diversimode  spectat  ad  Verbum 
quod  est  Filius,  et  ad  amorem,  qui  est 
Spiritus  Sanctus,  XIX  495 D'.  Quia  se- 
cundum  rationem  similitudinis  fit  pro- 
cessio  per  modum  intellectus,  recte  dici- 
tur  generatio,  et  terminus  ejus  Filius, 
XIX  495  C\ 

SIMON,  Magus,  primus  inventor  fertur 
fuisse  erroris  asserentis  Deum  non  cre- 
asse  hunc  mundum,  sed  angelos,  XXI 
62 C.  Ut  fertur  in  itinerario  S.  Clemen- 
tis,  quum  transformasset  faciem  Fausti- 
niani  in  suam,  fraudem  revelavit  Petrus 
Apostolorum  princeps,  XXI  431D'.  Re- 
putatur  a  Cartusiano  responsa  accepisse 
ab  anima  infantuli  a  se  occisi,  XXI 
418C. 

SIMON,  Tornacensis,  Canonicus,  (xn°  saec.) 
allegatur  de  donorum  natura,  quae  dicit 
seminaria  esse  virtutum  et  causam  re- 
missionis  peccatorum,  XXIII  539  A;  de 
definitione  personse  quam  significare 
dicit  proprietatem  in  recto  et  substan- 
tiam  in  obliquo,  XX  158C;  de  veritate 
et  proprietate  hujus  propositionis  :  Pater 
et  Filius  diligunt  se  Spiritu  Sancto, 
334  A. 

SIMONIA  quae  eststudiosa  voluntas  emendi 
vel  vendendi  spiritualia,  XXV  43 C,  45 
A',  est  enorme  peccatum,  44  B',  non 
tamen  semper  sola  voluntate  vendendi 
spiritualia  commissum,  45B',  50B,  et 
peccatum  quidem  haereseos,  si  vendens 
vel  emens  credat  spiritualia  pretio  posse 
aestimari  vel  possideri,  44  B',  avaritiae, 
si  non  credat,  44C,  et  dicitur  pejor  ipsa 
infidelitate  vel  haeresi,  45 D',  et  tribus 
modis  committitur,  49A,  B,  50C,  vel 
quinque,  juxta  alios,  45C.  De  simonia 
disseritur  in  pretio  accepto  pro  matri- 
trimonio  celebrando,  XXV  46  C,  vel 
Baptismo  conferendo,  46D',  pro  missa 
legenda,  46D',  47 A',  51 A,  aut  religioso 
recipiendo,  47 A,  50C,  B',  51 C  et  s.,  pro 
absolutione  impertienda,  47B,  pro  cui- 


dam  juri  renuntiatione,  47 B,  pro  ora- 
tione,  47A',  vel  praedicatione,  47B', 
correctione,  visitatione,  47  C,  vel  do- 
ctrina,  47D',  50C,  D,  51B,  pro  judicio 
reddendo,  48  A,  49  C,  pro  consecratione 
ecclesiae,  47D',  sepultura,  48A',  aut  jure 
percipiendi  decimas,  48C;  item  de  simo- 
nia  in  beneficio  collata  ad  preces  poten- 
tis,  XXV  49B',  vel  intuitu  consanguini- 
tatis,  49D',  aut  commutato  ob  temporale 
commodum,  50A;  item  de  simonia  ob 
munus  a  manu,  49C,  vel  ab  obsequio,  49 
D,  vel  a  lingua,  49A'.  An  sit  simoniacum 
Deum  diligere  ad  propriam  utilitatem, 

XXI  274B.  An  liceat  quidquam  facere  de 
quo  controvertitur  utrum   sit  simonia, 

XXII  246  A'.  Papa  pro  aliquo  spirituali 
munus  accipiens,  simoniam  sicut  quivis 
alius  committit,  XXV  49D.  An  et  quate- 
nus  ab  episcopo  simoniaco  liceat  ordines 
recipere,  XXV  46D.  Simonia  non  impe- 
dit  nec  irritat  sacramentum,  XXV  46 A, 
sed  tantum  sacramenti  fructum,  et  ordi- 
nis  suscepti  exsecutionem,  quia  simo- 
niacus  jure  suspensus  est  ab  officio,  46 
B  et  s. ;  item  qui  beneficium  simoniace 
accepit,  omnes  fructus  restituere  et  be- 
neficio  renuntiare  tenetur,  46  C. 

SIMONIDES,  Cyricus  graecus,  (f  467  a.  C.) 
erravit  dicens  hominem  mortalem  non 
nisi  mortalia  et  humana  debere  sapere 
et  curare,  XIX  84  C,  et,  econtra,  optime 
de  universali  et  absolutaomnium  cogni- 
tione  Dei  est  locutus,  XX  386B. 

SIMPLICITAS  essentiae  divinae  qua?  multi- 
pliciterasseritur,  XIX  172A,  et  ex  verbis 
Patrum  laudatur,  174  C,  D',  175  C,  C, 
compositionem  omnino  excludit,  172A', 
et  omnimodam  distinctionem  et  non 
identitatem  ex  natura  rei,  172D',  173 A; 
omne  enim  compositum  est  diminutum 
et  indigens  aut  alio  aut  rebus  ex  quibus 
componitur,  174A,  unde  adeo  simplex 
est  divina  essenlia  ut  ei  repugnet  non 
tantum  quaelibet  compositio,  338D,  D', 
389B,  B',  sed  et  componibilitas,  dum 
omnis  creatura  vel  est  composita  vel 
componibilis,  389D.  Inter  attributa  Dei, 


SIM 


535 


SIN 


simplicitas  posterior  est  unitate,  sed 
prior  infinilate,  immutahilitato  ct  a?ter- 
nitate,  XIX  178A,  quse  attributa  diversa 
in  Deo  non  sunt  realiter  distincta,  1781). 
Simplieitas  Dei,  etsi  mulliplici  modo 
concipi  possil  ab  inlelleclu  crealo,  XIX 
159G,  omnem  excedit  creatae  mentis 
capacitatem,  172 D',  nec  ex  illins  consi- 
deratione  erui  polest  notio  Trinitatis, 
182 A,  230B';  simplicitali  tamen  divinae 
non  officiunt  distinctiones  et  relationes 
multiplices,  387 B',  390D,  C,  D',  et  ma- 
xime  distinctio  Personarum,  159B',  179 
C,  185  B,  sicut  illi  non  repugnat  plura- 
litas  proprietatum  et  notionum,  XX  227 
A',  nec  pluralitas  idearum,395B',  415C, 
nec  specierum  intelligibilium,  415B'. 
—  Alia  est  simplicitas  Dei  quae  expers 
est  ab  omnimoda  compositione,  XXI  188 
A',  alia  simplicitas  creaturarum  quae  di- 
citur  comparative  et  aliquo  modo  com- 
posita  est,  1SSB',  196D;  omnimoda  enim 
simplicitas,  expers  omnis  compositionis, 
differentiae  ac  dependentiae,  Dei  solius 
est,  XIX  402  A,  D;  nec  creaturae  compe- 
tit  simplicitas  nisi  secundum  quid,  403 
C,  et  sic  reperiuntur  septem  substantiae 
simplices,  403C.  In  creatis,  triplex  de- 
scribitur  simplicitas,  XIX  411 D',  XX 
455 B'  :  alia  simplicitas  negativa  puncti, 
alia  simplicitas  positiva  angeli  et  animae, 
quae  omnes  maxime  distant  a  simplici- 
tate  Dei,  XIX  411 D',  XXI  464 A'.  Item, 
alia  est  simplicitas  Dei,  alia  materiae 
primae,  XIX  390B.  Extremum  entium 
est  simplicissimum  sicut  et  primum, 
quia  a  solo  primo  processit,  XXI  90C. 
Quod  simplex  est  caret  potentia,  et  quod 
caret  potentia,  simplex,  XXI 189  D'.  Quo 
quid  est  simplicius,  eo  in  pluribus  repe- 
ritur,  ut  patet  de  universali,  quod  sim- 
plicius  est  particulari,  XIX  1S2B.  Item 
quatenus  entia  simpliciora  sunt,  eatenus 
perfectiora,  XIX  387  A',  390 C,  et  quo 
magis  aliquid  est  simplex,  eo  magis 
unum,  404D';  simplicis  enim  quidditas 
est  ipsum  simplex,  XXI  204 D',  sicut 
omnis   substantia  stans  per  essentiam 


suam  ost  simplex,  198 A.  Omnium  quao 
sunt  in  genere  principium  esl  quod 
simplicissimum  esl  in  geiiero,  XXI  83B. 
—  Alia  est  cceli  simplicitas,  juxla  quos- 
dam,  alia  elcmcntorum,  XXII  24B'. 
Simplicia  ex  seipsis  non  moventur  se- 
cundum  locum,  quia  in  movens  et  mo- 
tum  dividi  nequeunt,  XXII  170B'.  — 
Simpliciter  dupliciter  sumitur,  pro  abso- 
lute,  XXIII  378A',  pro  totaliter  vel  om- 
nino,  378B'. 

SIMPLICIUS,  Peripateticus,  (v°  saec.)  alle- 
gatur  de  forma  quac  Iatitudinem  habet, 
et  potest,  quando  est  sub  gradu  remisso, 
intendi  per  extractionem  partium  vir- 
tualium,  XX  42  C;  item  de  esse  quod 
non  est  de  preedicamento  substantiae, 
XXI  195C;  item  de  malo  quod  est  pri- 
vatio  boni,  XXII  540  A'. 

SIMULATIO.  iEquitas  simulata  est  duplex 
iniquitas,  XIX  55 D'.  An  ad  restitutionem 
teneatur  qui  per  simulationem  eleemo- 
synas  acquisivit,  XXIV  412A',  aut  bene- 
ficium  ecclesiasticum,  415C. 

SINGULABITAS.  Singulare  quod  differt  ab 
universali,  XX  109D',  ad  quod  aliquam 
entitatem  addit,  XXI  530C,  tripliciter 
dicitur,  XX  109C,  sed  maxime  ex  hoc 
dicituraliquid  singulare  quod  est  aliquid 
unumque  numero,  XXIII  39C.  Singula- 
ritas  cuique  rei  convenit  ex  propria 
natura,  XXI  21 1B',  et  secuudum  suum 
verum  realeque  esse,  211 C,  nam  quaeli- 
bet  natura,  ex  eo  quod  est,  singularis 
est,  212A',  D',  et  individua  ac  numero 
una,  213B.  Proprie  pertinet  ad  sensum 
singularitas,  non  ad  intellectum,  XIX  67 
D,  quia  per  species  quae  sunt  in  sensu 
cognoscitur,  non  per  eas  quae  sunt  in 
intelleetu,  XXI  250A;  attamen,  cogno- 
scitur  etiam  ab  homine  per  reflexionem 
intellectus  ad  phantasmata,  determi- 
nando  speciem  universalem  ad  particu- 
larem,  247  D ;  per  angelos,  speciem 
indeterminatam  applicando  ad  particu- 
lare  in  natura  exsistens,  saltem  juxta 
quosdam,  247 A',  et  ita  singuiare  non 
est  objectum  scientiae,  XIX  58C,  67 D. 


SIT 


536 


SOC 


Contingit  aliquem  in  universali  recte 
intelligentem  circa  singularia  errare, 
XXI  305  D,  sive  in  habitu  sive  in  actu, 
et  sic  peccare  vel  ex  effectu  passionis, 
305A',  vel  ex  defectu  considerationis, 
305B',  quum  actiones  sint  circa  singu- 
laria,  305 D.  Singulare  est  terminus 
actionis  agentis  naturalis,  XXI  215A',  et 
constituitur  extrinsece  per  actum  agen- 
tis,  concomitante  in  corporalibus  mate- 
ria,  215  C  —  Deus  qui  dicitur  singula- 
ritas  summa,  XIX  144C,  A',  390D,  392 
A,  XX  109 A'  et  s.,  173A,  231  A',  XXIII 
60A,  62B,  singularia  novit  non  tantum 
ut  entia,  sicut  vult  Averroes,  XX  422B, 
nec  tantum  universaliter  in  causis,  ut 
vult  Avicenna,  ibid.,  XXI  249  D,  sed 
per  suam  essentiam  quae  causa  est  eo- 
rum,  XX  422  B',  XXI  250  A,  unde  illa 
cognoscit  omnino  aliter  ac  anima,  XXI 
249  A,  et  angeli,  246  B,  247  D'.  249  B, 
252D,  253D,254B,  580D,  B'.  Deus  quum 
sit  singularis,  quomodo  sit  subjectum 
scientiae,  XIX  79  A',  83 A.  Personas  divi- 
nae  dici  nequeunt  singularia  multiplici 
ratione,  XX  HOA,  185 A.  Singularitas 
naturas  prior  est  suppositatione,  XXIII 
39 C,  et  divina  virtute  ab  ea  separari 
potest,  39A',  ut  in  Incarnatione,  ubi 
singularitas  humanee  naturae  in  alieno 
substantificatur  supposito,  39  B',  80  D. 
Quid  de  singularibus  a  Scriptura  relatis, 
XIX  66  D'. 
SITUS  duplex  est,  alter  naturalis,  qui  a 
rei  natura  exigitur,  XXI  168A',  et  sic 
angelis  non  competit,  168B',  alter  ma- 
thematicus,  in  quo  res  est  hic  et  nunc, 
absque  determinatione,  168A',  et  hic 
angelis  competit  ratione  operationis 
circa  corporalia,  169  D,  et  etiam  ratione 
substantiee,  169B',  propter  essentise  limi- 
tationem,  170 C,  sic  tamen  ut  essentia 
non  sit  eis  ratio  exsistendi  in  situ,  169 
A,  D'.  —  Cf.  Locus,  Ubi.  —  Situs  mathe- 
maticus  per  applicationem  virtutis  de- 
terminatur,  situs  naturalis  per  appli- 
cationem  substantise,  XXI  176B',  qui  ex 
ordine  partium  corporis  in  loco  exsurgit, 


XXIV  255  C,  ideo  prsssupponens  quan- 
titatem,  254B.  Silus  qui  triplici  modo 
corpori  convenire  potest,  XXIV  270 D', 
ei  debetur  non  ratione  qualitatis,  XXV 
289C,  nec  ratione  materiae  aut  formse, 
sed  ratione  quantitatis  dimensivee,  289 
D,  et  ideo  quot  sunt  materiee  dimensio- 
nibus  substantia  corpora,  tot  necessario 
sunt  situs,  289A',  nec  per  dotem  subti- 
litatis  possunt  duo  corpora,  etiam  glo- 
riosa,  esse  in  eodem  situ,  289B'.  Situs 
ccelestibus  conveniens  non  dicitur  nisi 
quoad  effectus  producendos,  XXV  387  D, 
unde  in  optimo  situ  facta  sunt  et  semper 
sunt,  et  moveri  cessabunt,  387  A' ;  dispu- 
tatur  autem  an  in  eodem  situ  in  quo 
facta  sunt  moveri  cessare  debeant,  XXV 
387 D,  C. 

SMARAGDUS  lapis  laetitiam  parit  in  ge- 
stantibus  eum,  XXIV  338 B. 

SOBBIETAS  pars  est  temperantise,  gustus 
delectationes  cohibens,  XXIII  520A'. 

SOCIETAS.  Sine  socio  nullius  boni  jucunda 
est  possessio,  XIX  182D,  435D.  Bono 
societatis  interest  ut  conjugia  extra  con- 
sanguineorum  seriem  nectantur,  XXV 
189  C,  190  C. 

SOCRATES,  Philosophus,  Grsecus,  (469- 
399  a.  C.)  qui  ob  egregiam  vitam  et  ca- 
stimoniam  ab  infantia  numen  habuit 
comitem,  i.  e.  spiritum  bonum  se  diri- 
gentem,  XXI  419A',  docebat  singulos 
daemones  singulis  hominibus  esse  depu- 
tatos,  414C,  et  opinabatur  omne  pecca- 
tum  ignorantiam  esse,  XXII  287  B',  382 
A,  nec  scientem  posse  incontinentem 
esse  aut  aliquem  posse  agere  id  quod 
sciret  esse  malum,  XXI  396C.  —  Ejus 
doctrinae  allegantur  de  distinctione  in- 
tellectus  a  sensu,  XXII  489C,  de  immor- 
talitate  animae,  149D',  150B,  et  resur- 
rectione  corporum,  XXV  243B',  de  ser- 
vitute,  XXII  519  D,  de  chao  seu  confusa 
et  indistincta  materia,  XXI  47B',  C,  de 
eeternitate  mundi,  93C,  123 D,  de  perio- 
dico  reditu  mundi  in  eumdem  statum  ct 
de  reditu  ipsius  Socratis  cum  eisdem 
discipulis  eadem  tractantibus,  92C,  D, 


SOL 


537 


S(  IM 


1)',  de  animatione  et  motu  coelestium 
corporum,  XXII  73B',  74B',  de  origine 
formarum  a  datore  formarum  efficienter 
et  a  formis  separatis  per  se  exsistentibus 
formaliter,  XXI  46B',  de  operatione  et 
silu  angelorum,  XX  458B.  Dicitur  com- 
posuisse  lihnnn  Phsedonis,  sed  verius 
Plato  illins  libri  auclor  repulari  debet, 
XXII  150  D. 
SOL  qui  vocatur  imago  Dei,  XIX  250D', 
tanquam  nobilioromnibus  planetis,  XXII 
81  D',  el  inter  deos  a  philosophis  recen- 
sebatur,  XXI  414B,  imo  pater  deorum 
ac  viroruin  vocabatur,  415  D'.  Non  gc- 
nerat,  XIX  184A,  sed  ad  generalionem 
inferiorum  confert,  XXI  34,  423  A,  et  in 
generalione  brutorum  est  causa  princi- 
palis,  in  generatione  autem  hominum 
instrumentalis  tantum,  XXIV  60A,  quia 
formam  ejus  substantialem  educere  ne- 
quit,  60B.  Sicut  accessu  suo  movet  ad 
generationem,  ita  recessu  ad  corruptio- 
nem,  XXII  9SD'.  Item,  accedente  illo  ad 
zenith  regionis,  augentur  iguis  et  aer, 
recedente  autem  illo,  augetur  generatio 
aquae  etterrte,  XXII  97  D,  et  multiplican- 
tur  pluviae,  151D'.  Quo  sensu  dicatur 
prasesse  diei,  XXII  90 D,  aut  dividere 
inter  diem  et  noctem,  aut  esse  in  signum, 
90  C,  aut  discernere  tempora,  91 A. 
Unus  est  sol  dumtaxat,  tum  quia  forma 
ejus  salvari  nequit  nisi  in  una  signata 
materia,  XXII  399 A',  tum  quia  in  uno 
supposito  tota  est  ejus  materia,  XXI  209 
C,  XXII  399C,  quae,  juxta  quosdam, 
nonnisi  per  aequivocationem  sic  dicitur, 
21  C,  quum  sol,  etsi  siccus  et  calidus 
dicatur,  95  A,  nec  terreae,  nec  aqueae  nec 
aeriee  naturae  esse  possit,  58A'.  E  pri- 
mordiali  nube  lucida  formatus  dicitur 
juxta  quosdam,  XXII  36B',  38B,'  unde 
ejus  corpus  magis  compressum  est  in 
substantia  et  lumine  quam  alia  pars 
orbis,  96  A'.  Non  videtur  moveri  circa 
centrum  proprium  motu  circulari,  XXII 
80B,  et  solus  est  planeta  carens  epicyclo, 
80A.  Diverse  ejus  lucis  emissio  explica- 
tur,  XXII  41 C,  42 A',  C,  D',  sed,  juxta 


quosdam,  illuniinando  indesinentereum- 
dem  radium  emittit,  XXI  144A',  XXII 
42C,  1)',  contra  alios,  XXI  127A,  et  per 
virtulem  suam  est  in  toto  medio,  177C, 
et  sic  per  medium  emittit  lumen,  177B'. 
.luxla  quosdam,  si  sol  ascendit  super 
Mercurium  et  lunam,  et  adjuvalur  a 
Marte,  facit  longitudinem  sercnitatis  et 
siccitatis,  si  econtra,  signat  pluvias  lon- 
gas,  XXII  83C.  Colores  corporibus  non 
imprimit,  sed  potiusacorporibus  educit, 
XXII  178C,  B'.  Perperam  dicitur  legem 
christianorum  inspirasse  et  ob  hoc  ab 
iis  coli  diem  solis,  XXII  102A.  Instanti 
judicio,  obscurandus  dicitur,  sive  per 
retractionem  luminis,  XXV  381 D',  sive 
pra3  claritate  Christi  judicis,  sive  per 
eclipsim,  383  A,  sed  post  judicium, 
clarior  erit  septempliciter  et  augebitur 
ejus  lux,  olim  tempore  lapsus  minorata, 
276A',  300B,  301D',  302A,  385B',  D'. 

SOLITUDO,  an  et  quatenus  divinitati  con- 
veniat,  XIX  144D,  422B,  XX  126  A'.  An 
et  quatenus  adjectivum  solus  addi  queat 
in  divinis  terminis  essentialibus  ex  parte 
subjecti,  XX  126A'  et  s.,  127D',  aut  ex 
parte  praedicati,  127C,  A',  128C,  129B, 
et  terminis  relativis,  129A',  aut  perso- 
nalibus,  respectu  communis  praedicati, 
129 C,  130D,  A',  B'.  —  Quae  sit  distantia 
inter  solus  et  tantitm,  XX  128C. 

SOMNIUM.  In  brutis  non  sunt  somnia,  nisi 
materialiter,  in  hominibus  formaliter, 
XXI  415  A'.  Multis  de  causis  fiunt,  XXI 
417  C,  etetiam  a  Deo  vel  angelis  immit- 
tuntur,  417  A',  et  quandoque  futura 
prasostendunt,  414A',  417  D,  sed  saepius 
fallunt,  XXII  94 D'.  Homini  in  statu  in- 
noeentiae  nullum  fuisset  somnium  ex 
perpessione  phantasiarum  aut  illusione 
hostili,  XXII  257C. 

SOMNUS.  Alius  est  somnus  naturalis,  ex 
evaporatione  cibi  proveniens,  XXII  191 
A,  192  B',  et  ad  perfectionem  animalis 
pertinens,  191 B,  alius  innaturalis,  ex 
aegritudine  aut  labore  procedens,  ibid. 
In  somno  ligantur  sensus,  ac  proinde 
rationis  judicium,  XXIV  240  B',  241  B, 


SPE 


538 


SPE 


244D',  et  voluntatis  actus,  240 A';  non 
ligatur  tamen  imaginatio,  et  quia  sensus 
plus  minusve  ligantur,  241 B,  ipsum 
rationis  judicium  magis  aut  minus  libe- 
rum  est,  nunquam  tamen  ex  toto,  241 C; 
ideo  in  somno  nec  meritum  esse  potest 
nec  demeritum,  240D',  nec  peccatum, 
240  C,  245  A,  sed  potest  esse  peccati 
signum  aut  effectus,  ex  praecedentibus 
vigilantis  impressionibus,  ibid.  In  som- 
no,  etsi  anima  ligata  sit  quoad  ea  quae 
recipit  a  corpore,  XXIV  241 B,  in  parte 
superiori  liberior  est,  et  ccelestibus  in- 
fluentiis  aptior,  241 A,  quapropter  in 
somno  potissime  fiunt  revelationes,  240 
D'.  —  Somnus  dimidium  vitse  dicitur, 
XXV  280 C.  —  An  in  statu  innocentiee 
fuisset  somnus,  XXII  191 A,  192 B'. 
SPECIES.  Speciei  ratio  in  intellectu  tan- 
tummodo  est,  XXI  212B',  cujus  cognitio 
media  est  inter  cognitionem  generis  et 
suppositi,  XIX  243 C,  sed  fundatur  in 
rebus  extra  exsistentibus,  XXI  213  A. 
Species  enim  rei,  etsi  multipliciter  su- 
matur,  XX  316  A,  est  quam  significat 
rei  definitio,  XXI  221  A ;  et  quia  plurifi- 
catur  in  individuis,  XIX  201  D,  species 
specialissima  dicit  totum  esse  quiddita- 
tivum  et  essentiale  individuorum  suo- 
rum,  cui  nihil  substantiale  additur,  XXI 
215  B,  et  totum  esse  individuorum  quae 
in  ea  uniuntur,  XXII  404  D,  unde  entia, 
quantum  habent  de  entitate  et  formali- 
tate,  tantum  habent  de  specie,  XIX  213 
A.  In  omni  creatura  species  reperitur, 
XIX  242  D,  XXII  469  D',  470  A,  C,  C,  472 
B',  et  per  peccatum  corrumpi  potest, 
XIX  242 D,  XXII  469  B,  C,  470  D,  non 
tamen  extoto  auferri,  470 D'.  Sub  eadem 
specie  possunt  esse  plura  individua  in 
materialibus  et  generabilibus,  propter 
divisionem  materiae,  XXI  207  C,  209  B\ 
220D',  nisi  totam  habeant  suam  essen- 
tiam,  ut  sol  et  mundus,  juxta  quosdam, 
209C;  in  immaterialibus  autem  et  in- 
corporabilibus,  impossibile  est  esse  plu- 
ra  individua  sub  eadem  specie,  220A', 
nisi  improprie,  propter  actualem  exsi- 


stentiam  essentiae  supervenientem,  210 
A.  Formam  speciei,  perperam  dicunt 
quidam,  non  recipi  in  materia  nisi  me- 
diante  forma  generis,  XXII 170 C.  Species 
differt  a  quanto,  et  quoad  unitatem, 
quia  una  est  tantummodo  secundum 
rationem,  et  quoad  divisionem,  quia 
partes  speciei  sunt  partes  subjectivae,  de 
quibus  species  praedicatur,  XXI  223D, 
et  ratio  speciei  posterior  est  individuis, 
223  A\  Haec  in  eadem  dicuntur  specie 
quae  similitudinem  univocam  habent  in 
essentia,  nec  in  aliqua  gradu  essentiali 
su8e  completae  essentiae  se  excedunt,  XXI 
226 A\  Item  ad  eamdem  speciem  refe- 
runtur  quae  ex  se  invicem  generantur, 

XXIV  297  A'.  Species  rerum  vere  permu- 
tari  nequeunt,  XXIV  112  D,  nec  ex  una 
generari  alia  nisi  per  media  a  natura 
determinata,  113  B,  nec  corrumpuntur 
nisi  per  accidens,  corruptis  suppositis, 

XIX  399  B.  Natura  speciei  non  diversifi- 
calur  in  individuis  nisi  secundum  quod 
conjungitur  principiis  individuantibus, 

XXV  414  D\  quibus  ab  intellectu  abstra- 
ctis,  remanet  quidditas  essentiae,  415A. 
Species  quae  inter  vestigia  Dei  recensen- 
tur,  XIX  237  B  et  s.,  238  C,  A\  241 A, 
242  C,  243 A,  C,  ad  ordinem  pertinent 
universi,  et  a  principio  conditae  sunt, 
XXI  218 D,  et  plures  creari  potuissent, 

XX  590C,  593A,  C,  de  quibus  disputa- 
tatur  an  mundus  inde  fuisset  perfectior, 
588D,  592 D'  et  s.  Nonnulla  sunt  in 
genere  substantiae  quae  non  habentur  ut 
species,  scilicet  quae  non  habent  esse 
absolutum  quo  dicantur  entia  per  se,  ut 
materia  prima  et  formae  materiales,  XXI 
115A\  et  quae  non  habent  quidditatem 
nisi  suum  esse,  ut  Deus,  H5D;  species 
enirh,  quum  constituatur  ex  genere  et 
differentia,  XIX  393B',  396B',  non  com- 
petit  Deo,  393  B\  qui  nec  species  est 
nec  in  specie,  396C;  sed  quia  aliquid 
rationi  speciei  simile  Deo  competit,  a 
quibusdam  dictus  est  species,  400 B', 
sed  improprie,  396 D'.  Species,  sub  alio 
respectu,  dupliciter  appropriatur  Filio, 


SPR 


839 


SPE 


et  tanquam  prmcipium  ac  ratio  cogno- 
scondi,  XX  312 D,  C,  el  tanquam  pul- 
chritudo,  312  D',  314  A,  quia  species 
importat  pulchritudinem,  313 A.  Item 
species  in  crealuris  est  habitus  naturalis 
quo  perficiuntur  ad  agendum  quod  eis 
naturaliter  competit,  et  quandoquo  dici- 
tur  harmonia,  XXII  469B'.  —  Ad  actum 
intelligendi  requiritur  species  intelligi- 
bilis,  XIX  262D,  D',  XXI  257B,  258A, 
quao  ad  intellectum  comparatur  ut  for- 
ma,  248B',  XXII  128  A,  D,  A',  et  est 
quasi  habitusad  intellectum  possibilem, 
XIX  265B.  Haec  species  impressa  perlicit 
intellectum,  et  objectum  ponit  in  esse 
intelligibili,  XIX  262A',  B'.  Nullam  spe- 
ciem  intelligibilem  ponit  intelleclus 
agens  in  possibili,  XIX  262A,C.  An  de 
eodem  possit  intellectus  habere  duas 
species,  XXI  254  C.  Species  intelligibiles 
quomodo  a  memoria  et  imaginativa  tran- 
seant  ad  cellulam  logisticam,  XXI  411 D. 
An  in  intellectu  maneant,  actuali  intelle- 
ctione  cessante,  XXIII  509A'.  Species 
intelligibiles  aeternas  dixerunt  quidam 
antiqui,  XXII  127 C,  sed  male,  128 A,  B, 
non  jeternas  alii,  sed  ingenerabiles 
et  incorruptibiles,  128  C,  quae  duplex 
habeant  subjectum,  phantasma  scilicet 
et  intellectum  possibilem,  128B,  D,  130 
A,  et  medium  sunt  quo  corpori  conjun- 
gitur  intellectus  possibilis,  128D,  130A, 
et  hoc  iterum  male,  128 C,  A',  C,  130 A. 
In  angelis  ponendae  sunt  species  intelli- 
gibiles,  XXI  257C,  258D,  C,  D',  quibus 
libere  utuntur,  nec  coguntur  de  neces- 
sitate  actu  intelligere  omnia  quorum 
species  habent,  ibid.  Secundum  ordi- 
nem  simplicitatis  substantiarum  sepa- 
ratarum  est  ordo  distantiae  speciei  intel- 
lectae  ab  intellectu,  XXI  248A,  sicut  in 
natura  inferiori  multiplicantur  singula- 
ria,  ita  et  speciesintelligibiles  in  intelli- 
gentiis,  248C.  Species  intelligibilis  in 
imaginativa  recepta  movet  affectivam 
et  motivam,  et  in  eis  passiones  impri- 
mit,  quae  dolores  et  gaudia  appellantur, 
XXV   472C,   tanto   magis    quanto  ipsa 


fortior  est,  473  C,  et  tam  fortis  esse 
potesl  ut  aeque  movoat  sonsitivam  ac 
res  ipsa,  472D,  473 D,  ut  fit  in  somnian- 
libus,  472B',  ct  in  multis  aliis  472 D, 
473  D.  —  De  speciebus  sacramentalibus. 
Vide  :  Accidentia,  Eucharistia. 
SPECTACULUM.  Spectacula  turpia  semper 
prohibita  sunt,  el  quandoque  sub  gravi, 

XXIV  439C;  spectacula  honesta,  quum 
animum  distrahere  soleant,  pcenitentes 
minime  decent,  439A'. 

SPECULATIO,  vel  praxis,  fines  sunt  om- 
nium  scientiarum,  XIX  72D.  Speculativa 
dicitur  scientia  ab  actu  speculandi,  XIX 
72  D,  quod  habet  ex  fine  suo  formaliter, 
72A',  et  ex  objecto  radicaliter,  72B'. 
Scientia  speculativa  proprie  est  de  ne- 
cessariis  et  aeternis,  XIX  67C;  nobilis- 
sima  est  et  major  scientia  practica,  72 

C,  utpote  non  ordinata  ad  aliud,  sed 
maxime  gratia  sui,  68A,  cujus  finis  est 
veritas,  68C.  Multae  sunt  scientiae  proprie 
speculativae,  XIX  70B.  An  et  quatenus 
theologia  sit  speculativa,  XIX  67B'  et  s. 

SPECULUM.  Deus  apprehensus  per  specu- 
lum   tantum  non  necessario   diligitur, 

XXV  380D.  Perfectio  intellectivae  poten- 
tiae  in  patria  erit  videre  Deum  non  sicut 
nunc  per  speculum,  sed  immediate  per 
lumen  gloriae,  XXV  417C,  D.  Sicut,  viso 
speculo,  necessario  videntur  quae  re- 
praesentantur  in  eo,  ita  videns  divinam 
essentiam,  videt  in  ea  omnes  rerum 
essentias,  XXV  425D',  426A';  quae  tamen 
essentiarum  visio  aliter  explicari  potest, 
426B.  Ex  hoc  quod  speculum  directe 
sub  solis  radio  positum,  oppositi  corpo- 
ris  speciem  non  reprsesentat,  XXV  281 
D',  ex  reverberationis  defectu,  282A,  nil 
argui  potest  contra  corporalem  visio- 
nem  Beatorum,  ibid.  Verbum  dicitur 
speculum  increatum  in  quo  universa 
fulgent,  libere  se  ostendens  Beatis  se- 
cundum  uniuscujusque  meritum,  XXV 
419C,  A'. 

SPELTA,  etsi  tritico  sit  similis,  XXIV  297 

D,  non  ad  eamdem  speciem  pertinet, 
297  A',  sed  sicut  triticum,  species  est 


SPE 


540 


SPH 


frumenti,  299B',  300B,  non  hordei,  299 
D'.  —  An  in  pane  spelteo  confieere 
liceat  Eucharistiam,  XXIV  297 D,  299  B', 
300  C,  C. 
SPES,  quae  multipliciter  sumitur,  XXIII 
445  B,  447  B',  vel  passio  est  animae,  445 

B,  vel  virtus  gratuita,  445C,  451 C,  spe- 
cialis,  445  A',  non  moralis,  ncc  cardina- 
lis,  sed  theologica,  445B',  448B,  qua 
confidit  homo  summae  liberalitati,  445 

C,  et  ad  spiritualia  et  aeterna  bona  se 
erigit,  449C.  Spes  est  boni,  non  tantum 
ut  futuri,  XXIII  448  A',  sed  ut  ardui,  448 
C,  449B',  ad  quod  fertur  quia  bonum, 
XIXH4A,  nam  pro  objecto  habetbonum 
perfectum  et  aeternum,  sive  creatum, 
sive  increatum,  XXIII  449  B,  C,  seu 
vitam  aeternam,  452A,  unde  virtutum 
sustentamentum  et  ancora  dicitur,  445 
A',  et  etiam  ad  commodum  reflecti  po- 
test,  454B,  A',  quin  sit  mercenaria,  455 
C,  B'.  Multipliciter  differt  a  fide,  XXIII 
447  B,  caritate,  449 A,  453 D',  454B,  pa- 
tientia,  450 A,  longanimitate,  450B,  ma- 
gnanimitate,  450  C,  timore,  temeritate, 
praesumptione,  446 D,  452  A'.  Media  est 
inler  desiderium  et  amorem,  XXIII  450 
A',  fidem  et  desiderium  prsesupponens, 
sed  amorem  prsecedens,  450B'.Ut  virtus,  , 
simul  infunditur  cum  caritate,  XXIII 448 
A,  sed  actus  ejus  actum  caritatis  praece- 
dit,  ad  quem  disponit,  448C,  et  informis 
esse  potest,  445  D',  446  D,  A',  450  D,  sed 
superveniente  caritate  fit  formata,  446 
A,  450 C.  Item  ut  virtus,  a  Deo  infundi- 
tur,  XXIII  447 C,  ut  actus,  a  meritis 
oritur,  447C,  D',  et  merita  praesupponit, 
sive  in  actu,  447  C,  sive  in  proposito, 
446C,  450 C.  Subjective  estin  irascibili, 
juxta  quosdam,  XXIII  449A,  453  C,  454 

A,  in  voluntate,  juxta  alios,  445D',  449 
D'.  Multiplicem  actum  habet,  XXIII  446 

B,  448C,  et  duplex  objectum,  principale 
scilicet  et  secundarium,  XIX  105C.  De 
certitudinis  ejus  origine  disputatur, 
XXIII  446B',  C,  450D',  451 A,  B,  452 D', 
quam  certitudinem,  juxta  quosdam,  a 
fide  accipit,  446  C,  a  cujus  certitudine 


non  differt  nisi  ut  particulare  ab  univer- 
sali,  446D';  juxta  alios  autem,  certitudi- 
nem  habet  a  certitudine  fidei  diversam, 
sive  objective,  447  B,  sive  subjective, 
447  D,  imo  a  certitudine  fidei  in  quatuor 
differt,  451 D.  Spei  certitudo  non  est 
absoluta,  sed  conditionalis,  XXIII  446D', 
447 A',  452  C,  B',  nec  timorem  omnem 
excludit,  451 C ;  in  B.  Virgine  tamen  sic- 
ut  et  in  confirmatis  in  gratia  et  anima- 
bus  purgantibus  fuit  absque  conditione 
et  timore,  452B',  453A.  A  dono  consilii 
spes  perficitur,  XXIII  549A.  In  spe  duo 
sunt,  exspectatio  et  protensio,  ut  mate- 
riale  et  formale,  XXIII  507 B;  in  ccelo 
evacuabitur  quoad  exspectationem,  508 
A',  nec  remanebit  nisi  secundum  pro- 
portionem,  507C,  508 A' ;  sed  quia  exspe- 
ctatio  est  de  essentia  spei,  ideo  simpli- 
citer  destruetur,  508 C,  nec  remanebit 
habitu  vel  actu,  510C,  vel  secundum 
aliquod  quod  sit  idem  numero,  508C. 
Non  fuit  spes  in  Christo,  XXIII  227 C,  B', 
449  D,  451 A',  nisi  quantum  ad  id  quod 
est  perfectionis  in  ea,  id  est  adhaesionem 
boni,  227  C;  nec  est  ulla  spes  in  dam- 
natis  aut  daemonibus,  XXI  386  D,  389  D'; 
adest  autem  degentibus  in  purgatorio, 
sicut  olim  aderat  patribus  in  limbo 
Christum  expectantibus,  XXIII  449  A'. 
Quatenus  liceat  in  B.  Virgine  et  aliis 
creaturis  sperare,  XXIII  452B. 
SPH^EBA.  Septem  planetarum  sphaerae  va- 
rie  conferunt  ad  generationem,  XXII  95 
C,  et  movent  ad  unum  in  speciali,  96B. 
Sphaerae  ccelestes  se  invicem  immediate 
non  contingunt,  XXII  96C,  A',  sed  inter 
eas  est  corpus  spirituale,  ut  aer,  in  quo 
moventur,  96  C,  et  quod  non  dividunt 
nisi  divisione  situs,  96A'.  —  De  sphaera 
octava  disseritur  quoad  proprium  mo- 
tum  suum  saecularem,  XXII  79D',  XXV 
254 A',  quoad  motum  diurnum  quo  mo- 
vetur  a  sphaera  nona,  XXII 80 A,  et  quoad 
motum  quo  movet  terram,  95 C.  De 
sphaera  nona,  quae  a  multis  primum 
mobile  dicitur,  XXII  53  D',  54 D',  disse- 
ritur  quoad  qualitates  suas,  XXI  155C, 


SPI 


541 


SPl 


quoad  motum  quo  movet  orbos  inferio- 
res  ab  occidente  ad  orientem,  XXII  5315, 
quoad  motionem  suam,  sive  immcdia- 
tam  a  Deo,  77A,  sive,  juxta  Aristotelem, 
a  semelipsa,  70  A',  quoad  divisioncm 
suam  inde  nccessariam  in  duas  partes, 
alleram  moventem,  alteram  molam,  09 
D,  70B',  et  suam  animationem,  ibid., 
quoad  suam  velocitatem,  XXV  2!)8C, 
quoad  reditum  suum  et  reditum  sphaeroo 
octavae  ad  eamdem  positionem,  ex  quo 
reditu,  contra  quosdam,  nulla  sequitur 
universorum  renovatio,  245  D',  254  D. 
—  An  sole  quiescente,  tempore  .losue 
et  Ezechiae,  splnerae  omnes  cum  eo  ste- 
terint,  XXV  387B',  C.  —  Sphaerae  com- 
paratur  divina  natura,  cujus  centrum 
ubique  est,  circumferentia  nullibi,  XXIII 
32  B. 
SPIRATIO,  quae  tripliciter  accipitur,  XIX 
442 B,  et  sub  quodam  sensu  tribus  Per- 
sonis  competit,  452  B',  est  notio  Patris 
in  Trinitate,  XX  265B",  differens  a  dua- 
bus  aliis,  innascibilitate  scilicet  et  pater- 
nilate  seu  generatione  activa,  266  C,  D'; 
et  ex  adverso,  Spiritui  Sancto  dumtaxat 
competit  spirari,  XIX  442D,  quum  pro- 
prie  sapientia  creata  sola  dici  possit 
spirata  vel  inspirata,  442A'.  Alia  est  spi- 
ratio  interior,  alia  exterior,  et,  juxta 
hanc  duplicem  intelligentiam,  dicitur 
Spiritus  Sanctus  spirari  vel  non  spirari  a 
Filio,  unde  ex  inidonea  spirationis  intel- 
ligentia  Graeci  negant  Spiritum  Sanctum 
a  Filio  spirari,  XIX  458D,  B'.  Spiratio 
activa  non  est  constitutiva  alicujus  Per- 
sonae,  quum  sequaturPersonas  jam  con- 
stitutas,  XIX  465 B';  Pater  enim  consti- 
tuitur  in  esse  personali  non  spiratione 
sed  proprietate  paternitatis,  465A',  Fi- 
lius  item,  non  spiratione,  sed  filiatione, 
465C,  unde  vis  spirativa  est  tanquam 
forma  relativa  communis  duabus  Perso- 
nis,  469C,  et  praesupponit  formam  es- 
sentialem,  469D',  et  conceptionem  Ver- 
bi,  470  B;  dicit  ergo  essentiam  et 
notionem,  quid  absolutum  et  quid  rela- 
tivum,  juxta  quosdam,  470  A,  471 D,  seu 


quid  el  ad  aliquid,  470 A',  formalius 
tamen  ad  aliquid,  470  li';  quid  pure 
absolutum,  juxta  alios,  quid  simpliciter 
relativum,  juxia  meliorem  sententiam, 

472A.  Haec  vis  spirativa,  quae  differt  a 
vi  generaliva,  XIX  471  D,  ct  a  spiratione, 
471  B,  501 A  et  s.,  502B,  503A',  quadni- 
pliciter  unit  Palrem  ct  Filium  in  spira- 
tione  Spirilus  Sancti,  471 C,  et  haec  spi- 
ratio  communis  qua  spirant  Spiritum 
Sanctum,  concurrente  natura  et  volun- 
tate,  443A',  444B,  453B,  est  una  et 
eadem  numero  proprietas  in  Palre  et 
Filio,  XX  291 C,  A',  ubi  videri  posset 
Paler  magis  unum  esse  cum  Filio  quam 
cum  Spiritu  Sancto,  292A,  unum  scili- 
cet  principium,  non  una  Persona,  292C, 
nam  haec  activa  spiratio  duplex  est  Per- 
sona,  359  D,  in  una  tanquam  ens  ab 
alio,  in  altera  tanquam  ens  non  ab  alio, 
357C.  Pater  enim  et  Filius  spirant  Spi- 
ritum  Sanctum  in  quantum  sunt  plures 
in  Personis,  et  unum  in  principio  agen- 
di,  XIX  469A,  B',  seu  in  potentia  spira- 
tiva,  469  A',  470B,  471 D,  et  fecunditate 
voluntatis,  470B',  vel,  ut  volunt  aliqui, 
prout  sunt  unum  notione,  471 B,  aut 
unum  essentia,  471 C,  non  solum  ex  eo 
quod  sunt  differentes,  sed  ex  eo  quod 
differentes  sunt  unum,  472B,  formalius 
tamen  ex  eo  quod  unum  sunt  quam  ex 
eo  quod  plures,  470 D,  472  B.  In  spira- 
tione  Sancti  Spiritus,  Pater  etFilius  dici 
debent  duo  spiratores  seu  potius  spiran- 
tes,  juxta  quosdam,  quia,  Iicet  actus 
spirandi  sit  unus,  XIX  475A',  est  tamen 
plurium  suppositorum,  474A,  B',  475B, 
B',  476C,  et  actus  numerum  accipiunt 
a  suppositis,  475  A  et  s. ;  unus  est  spira- 
tor,  juxta  alios,  propter  unitalem  poten- 
tiae  spirativae  in  duobus  suppositis,  476 
A,  quibus  consentit  Cartusianus,  476C; 
non  sunt  tamen  duo  principia  Sancti 
Spiritus,  sed  unum,  475C,  476C.  Quam- 
vis  spiratio  sit  de  perfectione  filiationis, 
nec  separetur  ab  ea,  XIX  486  A,  dici 
nequit  quod  spirari  sit  per  se  a  generari, 
487B',   aut  spiratus    a  genito,   487 A', 


SPl 


542 


SPI 


quia  Filius  non  spirat  ut  Filius,  487B', 
sed  tantum  concomitauter,  in  quantum 
Filius  habet  a  Patre  per  generationem 
vim  spirativam,  ibid. 
SPIRITUALIA  pecunia  emere  vel  vendere 
enorme  est  peccatum,  et  quidem  haere- 
seos,  si  vendens  vel  emens  credat  ea 
pretio  aestimari  posse  vel  possideri,  XXV 
44B',  avaritiae,  si  non  credat,  44C  Sed 
aliud  est  pure  spirituale,  ut  gratia,  quod 
nec  de  jure  nec  de  facto  vendi  potest, 
XXV  44  A,  aliud  spirituale  rei  corporali 
connexum,  quod  etsi  de  jure  vendi  nefas 
sit,  quandoque  tamen  de  facto  venditur, 
ibicl.  Insuper,  etsi  non  liceat  spiritualia 
vendere  quibus  annexa  sunt  temporalia, 
vendi  nonnunquam  possunt  temporalia 
quibus  annexa  sunt  spiritualia,  XXV  45 

B,  C,  48C.  An  et  quando  peccatum  sit 
vendere  vel  emere  spiritualia,  XXV  47 

C,  et  liceat  uti  spiritualibus  ad  acqui- 
renda  carnalia,  44 D'.  Cf.  Simonia. 

SPIRITUS,  qui  multipliciter  sumitur,  XXIII 
80  A,  nec  idem  est  ac  anima,  78  A,  juxta 
quosdam,  est  vis  qusedam  animae  mente 
inferior,  in  qua  rerum  imagines  impri- 
muntur,  XXII  251 C.  Dignior  est  cor- 
pore,  XIX  212C,  et  est  instrumentum 
animae  quoad  operationes  vitales,  natu- 
rales,  etanimales,  XX  408C;  multiplices 
enim  effectus  in  corporibus  operatur 
substantia  spiritualis,  XX  451 A',  in  quo- 
rum  locis  multiplici  modo  adesse  potesl, 
435C,  436B,  437B',  451 C.  Spirituali 
substantiae  subditur  corporalis,  saltem 
ad  motum  localem,  XXI  445A,  446B', 
etsi  non  ad  formarum  susceptionem,  420 

D,  B',  444 D';  disputatur  autem  an  ita 
subdita  sit,  ut  valeant  angeli  aut  dsemo- 
nes  corpora  per  intellectum  aut  volun- 
tatem  movere,  435 A'.  Quadruplex  est 
spiritus  :  divinus,  qui  non  indiget  uniri 
corpori,  XXI  447 C,  nec  ut  forma,  nec 
ut  motor,  447  D  :  angelicus,  qui  non 
indiget  corpori  uniri  quoad  esse,  sed  ad 
agendum  in  homines,  447  C,  non  ut  for- 
ma,  sed  ut  motor,  447  D  :  humanus,  qui 
non  indiget  ad  esse,  sed  ad  agendum, 


447 C,  et  ut  forma,  et  ut  motor,  saltem 
separabilis,  447D  :  bestialis  qui  indiget 
ad  esse  et  ad  operandum,  et  ut  forma  et 
ut  motor  inseparabilis,  ibid.  Spirituales 
substantiae  quasi  mediae  sunt  inter  Deum 
et  corpora,  quia  respectu  Dei  sunt  tan- 
quam  corporeae,  respectu  corporum,  in- 
corporeae  sunt,  XXI  459D',  ideo  quae- 
cumque  corpora  penetrare  possunt,  460 
A,  ipsae  autem  a  nemine  nisi  a  Deo 
penetrari  valent,  459B',  460A,  sic  nec 
ipsae  animis  illabi  possunt,  459B',  nisi 
per  efficaciam,  460  A,  et  quasi  ab  extra 
circumvallando  vel  obsidendo,  460  C, 
461B.  Spirituale  per  creationem,  non 
per  generationem,  fieri  necesse  est,  XXI 
64  A',  Spiritus  etiam  dicuntur  quaedam 
corpora  subtilia,  quasi  vapores,  sensi- 
bilium  similitudines  ab  organis  sensuum 
ad  animse  potentias  deferentia,  XXI  433 
D',  quibus  uti  potestdiabolus  ad  illuden- 
dum  sensus,  434 A,  A',  435 A',  et  quibus 
quasi  mediis  anima  conjungitur,  juxta 
quosdam,  XXII  135A,  quia  laxantia  et 
penetrantia  organa  sensuum,  deferunt 
ab  eis  in  animam  formas  sensibiles,  135 
C.  —  In  semine  includilur  spiritus  qui- 
dam  vitalis,  quod  est  subjectum  etorga- 
num  virtutis  formativae,  XXII  183D',  et 
triplicis  caloris  virtute,  materiam  a  fe- 
mina  praeparatam  convertit  in  substan- 
tiam  membrorum,  184A.  —  Liber  S. 
Augustini  de  spiritu  et  anima  allegatur, 
XIX  121B,  277B',  XXII  135D,  C,  XXIII 
204  C. 
SPIRITUS  SANCTUS.  Ejusnomina.  Nomen 
spiritus  a  spirando  venit,  XIX  452C,  453 
C,  et  usurpatur  ad  designandum  subti- 
lissima,  451 D,  et  immaterialia,  451 A', 
vel  quae  impulsum  aut  motionem  impor- 
tant,  452A,  ideo  tribus  Personis  conve- 
nit,  451 B',  452B,  C,  453D';  tertia  tamen 
proprie  diciturSpiritusutamoret  nexus 
Patris  et  Filii,  451 C,  452A,  453C,  et 
quia  procedit  per  modum  spirationis, 
453 C,  et  quia  per  eam  divinae  spiritua- 
litatis  participes  efficimur,  451  B',  452 
A,  et  dicitur  Spiritus  Sanctus  ad  signifi- 


SPl 


543 


SPI 


candum  munditiam  amoris  Patris  et 
Filiij  452 A',  et  sinceritatem  ad  actum 

spirandi,  4531).  Spirilus  Sanclus,  1'luvio 
igneo  comparatus,  XIX  46,  qui  proce- 
dendo  habel  quod  sit  et  Deus  et  donum, 
XX  85B,  est  Ens  seternum,  indepcndens, 
perfcctum,  quamvis  productum,  XIX 
186C,  et  est  quasi  bene  esse  Patris  et 
Filii,  493 B,  et  donum  quod  sibi  invicem, 
juxla  Albertum,  gratuito  impcndunt 
amore,  493  D,  A';  unde  diffuse  disseri- 
tur  an  ex  amore  mutuo  Patris  et  Filii, 
concurrenle  natura  et  voluntate,  443A', 
444 B,  procedat,  473  A,  B',  C,  tanquam 
amor  quo  se  invicem  diligunt,  XX  333 
A',  335  B,  D,  et  maxime  an  se  diligant 
Spiritu  Sancto,  331  B,  B',  C,  332  D', 
333  A,  D',  334D,  D',336D,  337C,  338  A, 
D,  340 A,  C,  vel  per  Spiritum  Sanctum, 
331 C,  335D,  344 A',  vel  a  Spiritu  Sancto, 
336A,  vel  in  Spiritu  Sancto,  336B,  vel 
amore  qui  est  Spiritus  Sanctus,  337B'; 
item  an  et  quomodoPaterdiligat  Spiritu 
Sancto  seipsum,  339C,  341 D',  Filium  et 
Spiritum  Sanctum,  342  A,  creaturas  ra- 
tionales  et  irrationales,  344  C,  D;  an  et 
quomodo  Filius  diligat  Spiritu  Sancto 
Patrem,  334 B',  seipsum,  339C,  Spiritum 
Sanctum,  339  A',  et  creaturas,  334 C,  D; 
an  et  quomodo  Spiritu  Sancto  diligat 
Spiritus  Sanctus  seipsum,  339 D,  342 B, 
et  creaturas,  344  C,  D;  item  an  Spiritus 
Sanctus  dici  possit  imago  Patris,  XX 
276B',  277C  et  s.,  278D,  aut  Filii,  278D', 
similis  Patri,  XIX  443C,  444C,  aut  in- 
genitus,  506D,  sapientia  de  sapientia, 
aut  sapientia  procedens,  XX  350D,  A', 
B',  et  quo  sensu  dicatur  principium  de 
utraque  Persona,  XX  284Aet  s.  Spiritus 
Sanctus,  qui  est  Persona  distincta,  XIX 
434C,  digitus  Dei  vocatur,  435B,  caritas 
Patris  et  Filii,  436  A,  communio  vel 
nexus  amborum,  435A,  C,  D',  436D,  A', 
440C,  441 A,  442  A',  D',  sanctitas  utrius- 
que,  436A,  vinculum  pacis,  436A',  Spi- 
ritus  et  Spiritus  Sanctus,  436B,  438D,  D'; 
et  quia  procedit  ut  mutuus  amor,  440A', 
et  amor  Dei  gratuitus,  445 C,  ei  caritas 


et  amor  appropriantur,  437  H\  439B,  D, 
440 A',  el  etiam  tripliciter  dicitur  amor : 
essentialiter,  personaliter  el  excmplari- 
ler,  XX  344  A',  sicut  et  ei  appropriantur 
bonilas,  XX  313C  el  s.,  318B',  320B', 
XXIII  437B',  usus,  XX  312D  et  s.,  314 

C,  315A,  D',  seu  fruitio,  315B,  nexus, 
316 C,  323 A,  C,  concordia,  317C,  C, 
318B,  332C,  delcctatio,  gratia,  pax,  XIX 
247C,  B',  et  prae  omnibus  donum,  ibid., 
XX  69B'  et  s.,  76A',  B',  77A  et  s.,  78C 
et  s.,  80A;  est  enim  primum  et  perfe- 
ctum  donum,  ad  quod  celera  omnia  dona 
reduci  oportet,  79A,  et  donum  ab  seter- 
no,  datum  ex  tempore,  78B,  80D',  unde 
donum  magis  proprie  dicitur  quam  da- 
tum,  80B',  C,  et  quia  est  donum  in  quo 
omnia  donantur,  70  A,  71 D,  72B',  73  C, 

D,  74C  et  s.,  75B,  A',  dicitur  forma  vir- 
tutum,  15C,  D,  16A,  et  pignus  heeredi- 
tatis  nostree,  72 C.  Unus  dumtaxat  in 
Trinitate  Spiritus  Sanctus  esse  polest, 
quia  totam  producentium  fecunditatem 
exhaurit,  XIX  190D',  191 C,  192C,  195D'. 

Ejus  processio.  Spiritus  Sancti  pro- 
cessio  a  Filio,  quae  multipliciter  proba- 
tur,  XIX  434A',  435D,  436C,  438B,  A', 
439 D',  444A',  D',  459D,  B',  460 C,  461 

A,  C,  462  A,  A',  C,  contra  Graecos  ne- 
gantes,  456 A,  458A,  C,  D',  460B,  461 C, 
462B,  a  Latinis  semper  est  professa, 
458A,  C,  et  Symbolo  inserta,  458C,  459 

B,  et  quamvis  non  explicite,  in  Scriptura 
quoad  sensum  certo  continetur,  461 A'. 
A  Patre  et  Filio  procedit  Spiritus  Sanctus 
in  quantum  sunt  plures  in  Personis,  et 
unum  in  principio  agendi  XIX  459A  et 
s., —  Cf.  Spiratio.  —  An  distingueretur 
a  Filio  si  non  procederet  ab  eo,  negant 
plerique,  XIX  459D,  B',  460A',  461 B, 
A',  D',  466 C;  affirmant  vero  Henricus, 
465A,  Scotus,  465C,  et  Anselmus,  467 
D,  quibus  consentit  Cartusianus,  467  D', 
468C  :  emanationes  enim  divinae,  respe- 
ctu  ejus  a  quo  emanant.  possunt  ratione 
tantum  differre,  465A,  sed  respectu  ejus 
ad  quod  terminantur,  necessario  distin- 
guuntur  in  esse,  465A,  D.  Non  procedit 


SPI 


544 


SPI 


a  Patre  plenius  aut  perfectius  quam  a 
Filio,  XIX  480  B,  481 A,  D,  nec  prius, 
480A,  C,  prioritate  temporis,  originis, 
seu  causalitatis,  480  D',  sed  tantum  prio- 
ritate  auctoritatis,  481 A;  sed  aeque  im- 
mediate  procedit  ab  utroque,  quantum 
ad  principium  spirandi,  479B',  480 B', 
481  B',  sed  quasi  mediante  Filio,  quan- 
tum  ad  rationem  principiandi,  ibid.,  ideo 
dicitur  principaliter  et  proprie  esse  a  Pa- 
tre,  quia  in  Patre  est  a  se  auctoritas  spi- 
randi,  XIX  480  A',  481 A',  in  Filio  aucto- 
ritas  tantum  communicata,  480A',  483C, 
seu,  ut  volunt  alii,  principalius  a  Patre, 
principaliter  a  Filio,  483B',  et  dicitur 
etiam  a  Patre  procedere  per  Filium,  480 

C,  482B,  D.  Quidquid  contra  dicat  Du- 
randus,  XIX  446A,  D',  per  actum  imma- 
nentem  volunlatis  producitur  a  Patre, 
189C,  190C  et  s.,  191 B,  192D,  C,  194 
A,  B',  195C,  326D',  448D,  et  Filio,  435 
B',  437  B,  C,  440 A,  443  C,  444 A',  id  est 
per  modum  amoris,  435B,  A',  436D', 
437 B',  440C,  scilicet  ut  amor,  440D, 
445B',  vel  per  modum  liberalitatis,  328 

D,  329B',  440B,  441  A.  Haec  processio 
Sancti  Spiritus  multipliciter  differt  a 
generatione  Filii,  XIX  493  A,  nec  potest 
dici  generatio,  quia  non  procedit  per 
modum  similitudinis,  438C,  C,  495B', 
D',  502  D',  nec  Spiritus  ipse  potest  dici 
Filius,  492A',  495C,  sed  dicitur  proces- 
sio,  504 A',  505B  et  s.,  et  proprie  spira- 
tio,  504  D',  505  D',  et  haec  processio 
Sancti  Spiritus  non  est  posterior  gene- 
ratione  Filii,  nec  ordine  naturae,  nec 
ordine  dignitatis,  480 A;  altamen  minus 
nota  est  quam  processio  Filii,  435  A,  et 
ideo  philosophis  nullatenus  innotuit, 
435B.  Ex  hoc  quod  in  Trinitate  non  ge- 
nerat,  XIX  189A',  B\  337 A,  339D,  C, 
non  est  inde  Spiritus  Sanctus  inferior 
Patre  aut  Filio,  XX  106C.  Disputatur  an 
Spiritus  Sanctus,  qui  non  dicitura  Patre 
Filio  dari  aut  contra,  XX  81 A,  D,  dicatur 
mittere  Filium,  XIX  533A,  D,  538D', 
540B,  aut  seipsum,  535B,  537B',  538A, 
C,  et  quomodo   in  Filio  dicatur  quie- 


scere,  457 C,  464 A'.  In  Filium  procedit 
ut  in  objectum,  XIX  505 A',  B',  511 A', 
512 D',  513D',  XX  81 D,  in  creaturas,  ut 
in  subjectum,  XIX  516A  et  s.,  XX  81D. 
Spiritus  Sanctus  modo  operatur  ut  Spi- 
ritus  modo  ut  Spiritus  Sanctus  :  in  con- 
ceptione  Christi,  ut  Spiritus  Sanctus,  et 
in  conceptione  Beata?  Virginis  et  Joannis 
ut  Spiritus,  XXIII  93  B'.  Quum  in  Incar- 
natione  reluceat  bonitas  Dei,  recte  ap- 
propriatur  Spiritui  Sancto,  XXIII  IHC, 
H3B,  C,  H5D',  H6D,  et  dicitur  Chri- 
stus  de  Spiritu  Sancto  conceptus,  H4A; 
nullo  tamen  modo  dici  potest  Spiritus 
Sanctus  pater  Christi,  112  C,  H5D,  D', 
H6D,  ne  per  gratiam  quidem,  H2D', 
113C,  contra  Durandum,  116  C,  non 
modo  ad  vitandam  relationum  confusio- 
nem,  114B,  A',  sed  quia  falsum  est, 
114  B. 

Ejus  Missio.  Processio  temporalis 
Sancti  Spiritus  in  anima  per  dona  gratiae 
gratum  facientis,  XIX  512A  et  s.,  quae, 
sicut  missio  visibilis,  nullatenus  eum 
Patre  minorem  reddit,  568 A,  579  B,  rea- 
liter  una  est  cum  processione  aeterna, 
quantum  ad  principium  a  quo  sunt,  514 
B',  515B  et  s.,  quantum  ad  modum  pro- 
cedendi,  512D,  B',  et  quantum  ad  pro- 
cedentem,  515  D,  B',  sed  differt  ratione 
a  processione  aeterna  quantum  ad  termi- 
num  ad  quem,  514C,  515C,  516B,  sci- 
licet  terminos  coordinatos,  515A'  et,s., 
nec  ponit  in  numerum  cum  processione 
aeterna,  515C,  517B',  nisi  ut  res  rationis, 
515 C,  517C;  dicitur  tamen  temporalis 
simpliciter,  licet  includat  aliquid  aeter- 
num  et  aliquid  temporale,  XIX  516D,  517 
C,  D;  nec  est  simpliciter  processio  alicu- 
jus  doni  creati  in  animam,  sed  ipsius 
Spiritus  Sancti,  518C,  519A,  B,  qui  per 
se  illabitur  in  creaturam  quasi  motor, 
rector,  516  C,  C,  et  objectum  fruitionis, 
519B,  C,  sive  imperfecte  in  terris  per 
dona  gratiae,  sive  perfecte  in  ccelis  per 
dona  gloriae,  519C,  unde  dicitur  pignus 
haereditatis  nostrae,  519D'.  Spiritus  enim 
Sanctus  non  datur  per  naturalia  dona, 


SPO 


545 


STE 


XIX  520B',  521 B,  nec  semper  datur  eum 
gratiis  gratis  dalis,  520  A  et  s.,  sed  som- 
per  datur  cum  gralia  gratum  laciente, 
seu  caritate,  520 A,  D,  qua>  datio  quodani 
vero  sensu  irredibilis  dicitur,  520C,  et 
perfcctius  cum  donis  gloriae,  520B'.  In 
processione  temporali,  non  movetur, 
nec  mutalur,  sed  aliter  est  in  creatura 
quam  ante,  ex  mutatione  creaturae,  XIX 
521 B',  et  ita  a  nemine  auctorilalive  dari 
potcst,  nisi  a  Deo  et  a  seipso,  522D  et  s., 
523 A,  a  Sanctisautem  datur  impetrative, 
522C,  B',  523B,  et  a  ministris  Ecclesiae 
ministerialiter,  522C  et  s.,  523 B.  An  et 
quo  sensu  Spiritus  Sanctus,  qui  vere 
possessio  est  justorum,  XX  80 A  et  s., 
dici  possit  potus  aut  panis  noster,  XIX 
525A,  B,  aut  virtus,  525  D',  Spiritus 
noster,  XX  82C,  83B  et  s.,  84A',  aut 
Spiritus  Sanctus  noster,  82 D,  83 A',  B', 
85 A,  donum  aut  datum  nostrum,  82  A', 
83B',  amor  noster,  82  B'.  Perperam  a 
Magistro  dicitur  caritas  qua  diligimus, 
XX  9C,  10A'  et  s.,  sed  ejus  dona  carita- 
tem  comitanturet  cum  ea  crescunt,  XIX 
65  C,  D.  Diversimode  revelationes  mini- 
strat  Sanctis,  sive  in  sola  vi  intellectiva, 
ut  David,  XIX  62A,  sive  in  vi  imagina- 
tiva  et  intellectiva  simul,  ut  Prophetis, 
ibid.,et  solae  interiori  illustratione  potest 
mentem  humanam  plenarie  informare 
et  certificare,  ut  in  raptu  et  ecstasi,  62 
G.  —  Quid  sit  Spiritus  Domini  qui  fere- 
batur  super  aquas,  XXII  7C\  ■ 
SPONSALIA  multis  modis  fieri  possunt, 
sive  absolute,  sive  sub  conditione,  XXV 
79C,  D',  80 B.  Nonnisi  a  septennis  con- 
trahi  possuut,  XXV  80  C,  et  ex  variis 
causis  dirimuntur,  81 A,  et  etiam  ante 
septennium  inita  per  parentes  rescindi 
possunt,  80  B'.  Post  contracta  sponsalia, 
valide  sedgraviter  illicite  contrahitcum 
alia  sponsus,  XXV  81 A;  vi  enim  spon- 
salium  unus  alteri  obligatur  ad  contra- 
hendum  matrimonium,  ita  ut  graviter 
peccet  recedendo  et  poenam  incurrat, 
80A,  et  etiam  ad  id  cogi  possit,  89A, 
etsi,  propter  periculum,  in  foro  conten- 
T.  25"". 


tioso  cogi  non  soleal,  80 B.  Per  subsc- 
quens  crimen  solvi  sponsalia  possunt, 
XXV  184A'.  Ex  sponsalibus  oriturimpe- 

dimentum  honestatis  publica;,  XXV  196 
C,  quao  esl  alfinitatis  species,  196D,  A\ 
Quid  per  sponsum  et  sponsam  in  Matri- 
monio  significetur,  explanatur,  XXV 
82D,  A\ 

SPUBII  etsi  frequenterabundent  in  natura- 
lium  bonitate,  XXV  54 C,  a  susceplione 
ordinum  repelluulur,  55D',  sicul  ab  offi- 
ciis  et  dignitatibus  honestatem  requi- 
rentibus,  197 D',  et  in  haereditate  non 
succedunt,  ibid. 

STELIvE,  quibus  non  inest  vis  progressi- 
va,  XIX  83A',  nec  generativa,  184A,  B, 
non  sunt  spiritus,  sed  corpora,  XXII 
77  D',  e  primordiali  lucida  nube  formata, 
38 B,  quse  tamen,  juxta  quosdam,  non 
nisi  per  aequivocationem  dicuntur  habe- 
re  materiam,  21 C;  unde  speciali  sensu 
dicuntur  quaedam  graves,  aliae  leves, 
aliae  veloces,  aliae  tardae,  59B,  D.  Juxta 
quosdam,  non  sunt  nisi  pars  densior  or- 
bium  suorum,  in  qua  major  congregata 
est  lux,  XXII 63B,  nec  suntomnes  calidae, 
etsi  omnes  lucidae,  92C,  95B,  D,  nec  in 
orbe  suo  moventur,  63D,  64B',  85D,  sed 
cum  orbe  suo  qui  est  octava  sphaera,  64 
A',  79D',  ideofixae  dicuntur,  90C,  et  illis 
unum  coelum  sufficere  posset,  64  D',  sed 
quaecumque  non  sunt  aeque  distantes, 
non  sunt  in  eodem  ccelo,  64C.  Disputa- 
tur  an  positae  sint  in  uno  corpore  conti- 
nuo,  XXII  63  B,  64  C,  D,  et  cur  tot  sint, 
quum  quatuor  sufficere  videantur,  96B'. 
Actionem  habent  in  elementa  quoad 
generationem,  alterationem,  XIX  328D', 
XXII  97C,  et  loci  mutationem,  97A', 
item  in  mixta  animata  et  inanimata,  97 
C,  98  A,  imo  et  in  homines  quantum  ad 
partem  corpoream,  98B.  De  earum  cir- 
culo  completo  in  36.000  annis  disseri- 
tur,  XXI  92A,  B',  XXV  246A.  Instante 
judicio,  obscurabuntur,  XXV  381D',et 
etiam  e  ccelo  casurae  dicuntur,  370 C, 
383B,  et  sicut  cometae  igneas  emittent 
comas,  381 C.  —  Stella  Magis  ostensa 
35 


STO 


546 


STU 


fuit,  juxta  quosdam,  Spiritus  Sanctus, 
XIX  379 D. 

STEPHANUS  (S.)  Papa,  martyr  (f  257),  al- 
legatur  ejus  epistola  ad  S.  Cyprianum 
ne  haereticos  rebaptizaret,  XXIV  154B. 

STEPHANUS,  Parisiensis  Episcopus,  qui 
post  Thomam  et  tempore  magistri  Hen- 
rici  floruit,  XXII  362B',  C,  allegatur  de 
sanctificatione  B.  V.  Mariae  in  utero, 
XXIII  97 C,  de  absentia  omnis  necessita- 
tis,  non  solum  coactionis,  sed  etiam 
immutabilitatis,  in  Deo,  54B.  Sententias 
damnavit  dicentium  aliquid  verum  esse 
posse  secundum  rationem  et  falsum 
secundum  fidem,  XX  468  D' ;  item  di- 
centium  Deum  absoluta  necessitate  cre- 
asse,  613  C,  C,  et  nihil  in  hoc  mundo 
fieri  contingenter,  XXI  416  C;  item  di- 
centium  quod  ignis  non  posset  incendere 
stuppam  sibi  applicatam,  motu  cceli  ces- 
sante,  XXII  93A',  362B',  C,  XXV  306C. 
Plures  quoque  opiniones  excommunica- 
vit  de  animatione  corporum  coelestium, 
XXII  72  D,  de  modo  praesentiae  localis 
substantiarum  separatarum,  XX  455  C, 
XXI 169B',  170D',  178A,  B,  XXV  326B', 
de  falsa  impossibilitate  multiplicationis 
individuorum  sub  specie  una  sine  mate- 
ria,  XXI  225B',  226D,  C,  ubi  reprobavit 
opinionem  Thomisticam  docentem  in 
angelis  esse  tot  species  quot  individua, 
226  D,  229  A;  item  damnavit  sententiam 
dicentium  angelos  quosdam  malos  esse 
creatos,  238B'. 

STERILITAS  uxoris  non  dirimit  matrimo- 
nium,  XXV  144A. 

STOICI,  Zenonis  (iv-m'  s.  a.  C.)  discipuli, 
quorum  Socrales  fuit  princeps,  XXI 123 
D,  allegantur  quoad  sententias  suas  de 
eeterna  seculorum  successione,  ibid.,  de 
motu  cceli,  quod  esset  non  a  natura, 
XXII  72D,  74  D',  sed  ab  anima,  74A',  B', 
de  operationibus  circa  nos  angelorum, 
qui  loco  definiuntur,  XX  458A,  de  divi- 
natione,  quam  dicebant  perdeos  tantum 
fieri  posse,  XXI  413D',  414A,  de  sepa- 
rabilitate  animse  a  corpore,  et  de  perma- 
nentia  anima?  separata?,  XXII  149  D',  de 


distinctione  inter  sensum  et  intellectum, 
quam  praecipui  saltem  eorum,  conlra 
Thomam.  non  negaverunt,  488B',  489A' 
et  s.  Item  ponebant  omnem  delectatio- 
nem  esse  malam,  XXII  488 A',  XXV  430 
C,  vel  praecisius  omnes  passiones  appe- 
titus  inferioris,  XXII  489  A,  XXV  431 B, 
C,  et  inordinatas,  XXIII  282A'.  Tristi- 
tiam  dicebant  non  posse  adesse  animae 
sapientis,  XXIII  282B'.  Virtutes  affir- 
mabant  esse  concatenatas,  XXIII  584  B, 
ita  ut  carens  una  omnibus  careat,  584 
A',  quod  ex  sua  conceptione  sapientis 
educebant,  584B',  590D',  ab  Augustino 
rejecta,  585A,  etsi  non  undequaque  fal- 
sa,  585  A'. 

STRABO  Walafridus,  Cappadoceus  geogra- 
phus  (66  a.  C.  f  24  p.  C.)  ccelum  empy- 
reum,  seu  igneum,  XXII  53C,  cujus 
exsistentiam,  contra  Thomam,  non  pn- 
mus  affirmavit,  XXI 152 C,  153C,  doce- 
bat  esse  non  visibile  firmamentum,  151 
C,  152D*,  XXII  25 A',  sed  intellectuale, 
contemplationisque  locum,  XXI  150 B', 
in  principio  factum,  153 A,  et  mox  an- 
gelis  repletum,  XX  455B,  XXI  152 D'. 
Corpora  ccelestia,  cum  multis  doctori- 
bus,  docebat  elementaris  esse  naturae, 
XXII  60  D.  Item  allegatur  de  .differentia 
inter  facere  et  creare,  XXI  56 B,  de  falsis 
productionibus  magorum  Pharaonis,  423 
B',  431 A,  de  sole  et  ejus  luce,  XXII  39 
A',  de  paradiso,  quem  docebat  usque  ad 
orbem  lunae  pertingere,  150 A',  151 D, 
de  comestione,  in  paradiso,  fructus 
ligni  vitae,  quae  primis  parentibus  im- 
mortalitatem  non  contulit,  371 C,  D',  de 
modo  quo  propagatio  hominum  facta 
sit  ex  Adam,  410  B'.  Quatuor  tantum 
cosequaeva  esse,  cum  multis  aliis  doce- 
bat,  videlicet  angelum,  ccelum,  lempus 
et  materiam,  XXII  26B. 

STRUTHIO  avis  tantae  caliditatis  est  ut 
ferrum  in  stomacho  consumere  possit, 
XXV  305B',  et  a  fero  ignito  laedi  ne- 
queat,  ibid. 

STUDIUM.  Qui  vult  salubriter  et  ordinate 
studere,  primo  satagat  implere  mandata, 


sru 


547 


SDB 


XIX  'i2  el  cor  a  concupiscentiis  mun- 
dare,  ibid.,q\ii&  plus  prodest  ad  intelli- 
genliain  divinorum  cordis  puritas  quam 
leclio,  ibid,,  compunctio  quam  disputa- 
tio,  43.  Vituperandi  ergo  sunt  qui  plus 
scienliae  quam  conscientia?  vacant,  XIX 
43;  studia  enim  tunc  sunt  laudabilia 
quando  procedunt  ex  caritate  et  ordi- 
nantur  ad  debitum  finem,  54A. 
STULTITIA.  Stultitia  in  Scriptura  reputatur 
omnis  iugeniositas  hujus  saeculi,  respe- 
ctu  Dei,  XIX  52 B.  Quinam  stulti  vocen- 
tur  in  Scriptura,  XIX  37,  et  cur  in- 
numeri  dicantur,  38.  —  Amentibus  et 
stultis  omni  ratione  carenlibus  dari  ne- 
quit  Eucharistia;  semifatuis  autem  con- 
cedi  potest,  XXIV  246A'.  Item  amenlibus 
Extrema   Unctio   non   est    ministranda, 

XXIV  595  D\  600  D\ 

STUPRUM  virginibus  amentibus,  ebriis, 
dormientibus  aut  renitentibus  illalum 
non  corrumpit  virginitatem,  XXV  I35D'. 

SUBALTERNATIO.  Quidquid  contra  dicat 
Scotus,  XIX  88A,  theologia  viatorum 
theologiae  Beatorum  subalternari  vide- 
tur,  quia  principiis  utitur  in  ea  notis, 
88B,  et  insuper  revelata  est  ministerio 
angelorum,  88D;  videtur  etiam,  tanquam 
principalior,  sibi  subalternare  naturales 
scientias,  89C.  Quandonam  et  quot  mo- 
dis  dicatur  scientia  alteri  subalternari, 
XIX  89C,  92A\ 

SUBDIACONATUS  ordo  dicitur  sacer,  quia 
actum  habet  circa  vasa  sacra,  XXV  24 
D',  25A',  27  D',  quapropter  in  ordina- 
tione  accipit  subdiaconus  de  manu  epi- 
scopi  calicem  vacuum,  25A,  in  qua 
porrectione  calicis  characterem  recipit, 
17C,  D',  27 D',  29 A.  Oblationes  a  populo 
subdiaconus  accipit  et  tradit   diacono, 

XXV  29B'.  Subdiaconatus  actionem  ha- 
bet  illuminativam,  juxta  quosdam,  XXV 
24  A\  purgativam,  secundum  alios,  24B', 
et  ipsi  tribuitur  operatio  virtutum,  24B. 
De  ritibus  ordinationis  subdiaconorum, 
XXV227Bets. 

SUBDITUS  preelato  debet  fidelitatem,  XXIII 
601 B,  reverentiam  et  debitum  famula- 


iiim,  601  C.  Praelato  interroganti  de  pec- 
cato  occulto  non   tenetur  respondere, 

sive  dc  pcccalo  proprio,  XXIV  532 A\ 
sivc  de  peccato  proximi,  532C,  nisi  in 
judicio,  de  proximo,  ex  ordine  juris 
interrogetur,  532 D'.  Ad  correctionem 
fraternani  subditi  tcnentur  erga  praela- 
tum,  XXIV  530C,  scd  cum  modestia  et 
reverentia,  non  publice,  533 B,  A',  nec 
pcenam  ei  infligendo,  533C. 

SUBJECTUM.  Pluribus  modis  delerminatur 
subjectum  alicujus  scientiae,  XIX  78  B', 
79C,  D,  B\  D\  82 D.  Deus  proprie  subje- 
ctum  est  sapientiae  naturalis  et  superna- 
turalis,  XIX  38,  meiaphysicae  et  theolo- 
giae,  sed  diversimode,  78  C,  80  D,  82 C; 
theologiae  autem  subjectum  preecisius 
explicatur,  78  et  s.  —  Quid  inter  subje- 
ctum,  essentiam  et  substanliam,  XIX 
278B'.  —  Quandonam  quse  de  subjecto 
praedicantur,  praedicato  applicari  va- 
leant,  annon,  XIX  311  B\  —  In  subjecto 
est  quasi  figura  Patris,  XIX  248C.  — 
Subjectum  vocatur  ipsa  materia  in  quan- 
tum  est  actu  sub  tali  forma,  XXII  176 
B,  C. 

SUBSISTENTIA,  qua?  varie  a  variis  sumi- 
tur,  XX  157D,  et  distiuguitur  ab  essen- 
tia,  substantia  et  persona,  154C  et  s., 
164D',  165D,  a  Graecis  ouatWn;  vocatur, 
155B',  156D',  et,  juxta  quosdam,  signifi- 
cat  quod  est,  154C,  157 C,  juxta  alios, 
quo  est,  seu  naturam  speciei,  154B\ 
vel  id  cujus  actus  est  subsistere,  155A, 
seu  esse  per  se,  154  D\  156 A\  id  quo 
subsistit  substantia,  seu  primam  formam 
in  genere  substantiae,  155  B\  id  quod 
subsistit,  seu  genus  et  species,  155  C\ 
formam  partis,  essentiam,  in  quantum 
habet  tale  esse,  156A,  naturam  speciei 
specialissimae,  quae  dat  esse  quid,  156 
D\  substantiam  primam  universalem 
contractam  differentia,  157A,  substan- 
tiam  subjectam  in  natura  communi, 
157B.  Aliud  est  esse  essentiae,  aliud  esse 
actualis  subsistentiae;  et  unius  rei  non 
potest  esse  nisi  unum  esse  actualis  sub- 
sistentia?,  sed  plura  esse  possunt  essen- 


SUB 


548 


SUB 


tiae,  XXIII  149A,  B.  Subsistenti  competit 
esse  et  nasci,  XXII  179B'.  Disputatur  an 
nomen  subsistentiae  sit  essentiale  vel 
personale,  XX  165D'. 
SUBSTANTIA,  quae  varie  a  variis  sumitur, 
XX  157 D,  et  inter  vestigia  Dei  recense- 
tur,  XIX  237 D,  238 C,  A',  239C,  differt 
ab  essentia,  subjecto,  278B',  subsisten- 
tia  et  persona,  XX  154C,  164D',  165D, 
et  dupliciter  dicitur,  scilicet  ens  per  se 
et  ens  ad  se,  146B,  per  quae  opponitur 
et  accidenti  et  relationi,  174  C,  XXIV 
314D'.  Quum  ergo  sit  ens  per  se,  non 
indigens  sustinente,  XXI  199C,  ejus  est 
substare,  199 D',  et  formas  recipere,  199 
A',  sive  corporales  sive  immateriales, 
199B',  et  ex  ejus  nota  quae  est  exsistere 
in  se,  ab  accidente  differt,  et  per  se 
habet  esse  simpliciter,  per  accidentia 
esse  tale,  191 A;  unde,  ut  quid  sit  in 
genere  substantiae,  requiritur  quod  sit 
res  quidditatem  habens,  cui  conveniat 
esse  absolutum,  ita  ut  per  se  dicatur 
subsistens,  115 D.  Amplius  substantia  in 
divinis  significat,  juxta  quosdam,  distin- 
ctum  abstractive,  XX  154C,  B',  juxta 
alios,  naturam  individualem,  154C;  et 
extra  divina,  id  cujus  actus  est  substare 
seu  sub  alio  poni,  155A,  id  quo  substa- 
tur,  scilicet  materiam,  vel  id  quod  sub- 
stat,  id  est  individuum  in  genere  sub- 
stantiae,  155  D',  156A,  D',  quod  est,  in 
quantum  substat  accidentibus,  156  B, 
essentiam  seu  quidditatem  rei,  156 D', 
157B,  rem  singularem,  substantem  cete- 
ris  omnibus  in  genere  substantiae,  156D', 
substantiam  primam,  sive  rationalem, 
sive  irrationalem,  157 A,  distinguibile  in 
divinis,  quibuslibet  proprietatibus,  157 
C.  —  Substantia  dividitur  in  primam  et 
secundam,  XIX  314C,  de  quibus  disseri- 
tur  ad  utram  terminetur  generatio  in 
creaturis  et  in  divinis,  314 D;  item  trifor- 
mis  est  substantia,  pure  corporalis,  pure 
spiritualis,  et  ex  utraque  composita,XXV 
254  A;  item,  quatuor  sunt  substantia- 
rum  gradus,  XIX  397  A' ;  item,  substan- 
tiarum   simplicium  species,  secundum 


gradum  actualitatis  et  potentialitatis  in 
eis,  distinguuntur,  XXI  116A,  ita  ut 
primae  sint  intelligentiae,  quae  magis  ha- 
bent  de  actu  et  minus  de  potentia,  116 
B',  deinde  anima  humana,  quae,  inter 
spirituales  substantias,  plus  habet  de 
potentia,  et  ita  materialibus  substantiis 
propinqua  est,  ut  cum  eis  unibilis  sit, 
H6C,  deinde  formae  inferiores  plus  de 
potentia  habentes,  et  tam  materia?  im- 
mersae  ut  esse  earum  sine  materia  non 
sit,  ibid.,  deinde  formae  elementorum 
quae  non  habent  actionem  nisi  secundum 
exigentiam  qualitatum  quibus  materia 
ad  formas  disponitur,  H6D'.  Esse  pure 
immateriales  substantias  requirit  ordo 
universi  ad  perfectiorem  imitationem 
Dei,  XXI  187  B,  188B,  200  B:,  et  quia, 
quum  sint  substantiae  omnino  mate- 
riales,  aliae  partim  corporales  et  partim 
spirituales,  oportet  esse  et  alias  mere 
spirituales,  200 A',  et  hae  substantiae  spi- 
rituales  per  prius  et  verius  substantiae 
appellantur  quam  corporales,  sicut  coe- 
lestes  per  prius  quam  inferiores,  XXII 
18  A'.  Substantiae  spirituales  in  loco  sunt 
per  quantitatem  virtualem,  XX  435C, 
ut  locum  continentes,  436B,  et  excel- 
lentes,  437  B';  substantiae  corporales  in 
Ioco  sunt  per  quantitatem  dimensivam, 
435 C,  ut  contentae  in  loco,  436B,  eoque 
indigentes,  437A'.  Substantia,  in  quan- 
tum  hujusmodi,  non  est  visibilis  oculo 
corporali  nec  subjacet  alicui  sensui  aut 
imaginationi,  sed  soli  patet  intellectui, 
XXIV  265  C;  item  non  capit  magis  et 
minus,  321 C,  et  per  essentiam  suam  est 
simplex,  XXI  198A,  et  ejus  esse  in 
indivisibili  consistit,  XXII  136C,  D';  et 
quia  secundum  se  est  indivisibilis  nec 
occupat  locum,  nec  potest  intelligi  ma- 
nere  in  loco  circumscriptive  sine  quan- 
titate,  XXIV  320B,  a  qua  tamen  quanti- 
tate  continua  substantia  corporea  reali- 
ter  differt,  316B,  319  A',  320 D,  B',  321 
B.  Naturaliter  non  est  possibile  substan- 
tiam  esse  sine  ullo  accidente,  XXIV  316 
A,  vel  econtra  accidens  sine  substantia, 


SUB 


549 


SITB 


316B.  Substantiae  completae  est  per  so 
vel  in  se  exsistere,  XXIII  39C,  sed  per 
omnipotcntiam  divinam  potest  in  alieno 
substantificari  supposito,  unde  esse  pcr 
se  non  csl  intrinseccdc  ralionc  substan- 
tiae,  39 U'.  Nonnulla  sunl  in  gcnere  sub- 
stantiae  quae  non  habcntur,  ul  species,  et 
quae  non  habent  quidditateni  nisi  suum 
esse,  ut  Deus,  XXI  H5A,  et  quce  non 
habent  esse  absolutum  ut  dicantur  cntia, 
ut  materia  prima  et  formae  malerialcs, 
115A'.  Forma  substantialis  non  est  im- 
mediatum  agendi  principium,  XIX  279 
C,  sed  agit  per  potenliam,  278B;  est 
actus  et  ponit  in  actu,  284B,  dans  esse 
simpliciter,  284C,  subjecto  quod  propter 
talem  formam  est,  284  D.  —  Uuobus  rno- 
dis  substantia  in  divinis  dicitur,  XX 
166A,  etsi  nec  sit  in  divinis  substan- 
tia  prima,  160A,  nec  proprie  Ueus  sit  in 
genere  substantia?,  XIX  392  B',  XX  164 
A',  C;  unde  non  univoce  substanlia 
dicitur  de  Deo  et  creaturis,  XIX  400A', 
C.  XX  148B,  D,  B'.  Quodam  vero  sensu 
dicitur  Filius  natus  de  substantiaPatris, 
XIX  317B',  318 C,  A',  C,  319 A  et  s.,  320 
A.  In  sensu  Latinorum,  substantia  sumi- 
tur  pro  essentia,  XIX  3I3D',  unde  minus 
proprie  dicitur  generare  vel  generari, 
313B';  in  uso  Graecorum,  pro  supposito 
vel  hypostasi,  314A,  XX  156 B',  unde  ab 
eis  dicitur  una  esse  in  Trinitale  essen- 
tia  et  tres  substantiae,  XIX  314A  ;  voca- 
tur  etiam  ab  eis  substantia  res  naturae, 
et.subsistentia,  XX  156D. 
SUBSTANTLE  SEPARATjE.  Omnis  sub- 
stantia,  a  materia  separata,  necessario 
est  intellectiva,  XIX  194D.  De  substan- 
tiis  separatis  parum  quid  percipere  ma- 
gis  est  omni  cognitione  quam  de  inferio- 
ribus  habere  possumus,  XIX  84C,  XXIII 
570  A';  imo  in  earum  cognitione  acqui- 
sitam  esse  felicitatem  multi  dixerunt, 
XIX  86C.  Ab  intellectu  tamen  humano 
imniediate  apprehendi  nequeunt,  XXI 
270  A,  imo,  secundum  quosdam,  nec 
mediate,  per  viam  similitudinis  aut 
causalitatis,  270  C,  quia  non  sunt  unius 


gencris  cum  sensibilibus,  27015,  B',  nec 
per  revelationem,  quia  Iumen  divinum 
oon  pervenit  ad  nos  nisi  secundum 
modum  nostrum,  270C;  ideo  de  his, 
secunduni  eosdem,  sciinus  tantum  quia 
sunt,  270 U,  non  aulem  quid  sunt,  nisi 
conluso,  in  quantum  cognitio  quia  est 
requirit  aliquo  modo  cognitionem  quid 
est,  270A',  et  per  negationem,  270C, 
nec  ulla  scientia  speculativa  apprehendi 
possunt  quantum  ad  quid  sunt,  quia 
nulla  similitudine  sensibili  sufficienter 
exprimuntur,  271 C.  Secundum  autem 
alios,  quia  in  earum  cognitione  adest 
ultima  hominis  felicitas,XXV  414C,  ali- 
qua  cognitio  illarum  honiini  certe  pos- 
sibilis  est,  414  U,  C,  quae  tamen  diverse 
a  diversis  explicatur,  415B  et  s.,  416B 
et  s.,  et,  secundum  omnes,  errori  vel 
dubietati  patet,  XIX  86C.  An  substantiae 
separatae  competat  habere  esse  necessa- 
rium,  XIX  384  A'.  An  et  quomodo  in 
substantiis  separatis  inveniri  possit  ma- 
litia,  XXI  304A',  303A.  —  Cf.  Angelus. 

SUBSTANTIVUM.  Substantive  ponendum 
estquod  estprincipalius  in  propositione, 
XIX  516A'.  Aliter  significatur  aliquid 
per  substantiva,  XX  134C,  aliter  per 
verba,  134U'.  —  De  significatione  divi- 
norum  per  substantiva,  XX  134B,  dicen- 
dum  quod  substantivum,  quum  suam 
significationem  habeat  absolute,  XIX 
421 D,  et  per  modum  substantiae,  422D, 
et  non  praedicetur  pluraliter  nisi  forma 
sua  numeretur,  422A',  475D',  in  divinis 
adhibetur  ad  significanda  essentialia, 
421 A',  in  neutro  genere,  421 C,  et  in 
singulari,  quum  forma  designata  per 
haec  nomina,  divina  scilicet  essentia, 
non  dividatur,  422  A'. 

SUBTILITAS  dicitur  a  potestate  penetrandi, 
XXV  288A,  292D,  quae  a  tribus  prove- 
nire  potest,  a  parvitate  quantitatis,  ma- 
xime  secundum  latitudinem,  a  paucitate 
materiae,  288  A,  B,  292 A',  et  ab  activae 
virtutis  magnitudine,  ibid.,  unde  incor- 
poreis  tribuitur,  non  modo  ratione  sub- 
stantiae  sua?,  sed  et  virtutis,  288B.  Subti- 


SUG 


530 


SUF 


litas  duplex  est,  altera  perrarefactionem, 
altera  per  depurationem,  XXV  369A',  id 
est  altera  per  raritatem  partium  materia? 
qua?  minime  resistit  alienis  corporibus, 
altera  per  quamdam  immaterialitatem 
quae  maxime  resistit,  292D ;  et  penes  ele- 
menta,  attenditur  subtilitas  secundum 
raritatem,  penes  ccelestia  et  mixta  atten- 
ditur  juxta  majorem  vel  minorem  vir- 
tutem  substantia?,  XXII  81 D',  82 A,  et 
contingit  minus  rara  esse  subtiliora, 
ibid.  —  Subtilitas  dos  est  corporum 
glorificatorum,  XXV  276D,  277 C,  tem- 
perantia?  correspondens,  278  A,  B,  excel- 
lentiae  eorum  debita,  293 D',  et  eis  a  Deo 
effective,  ab  anima  meritorie  data,  297 
C,  qua  alia  corpora  penetrare  possunt, 
non  penetrari,  276C,  et  qua  perfecte 
subjicitur  corpus  anima?  ut  forma?,  295 
A'.  Haec  dos  subtilitatis  a  corporibus 
gloriosis  non  aufert  dimensionem,  XXV 
289B',  ideo  non  eis  confert  ut  simul 
cum  alio  corpore  in  eodem  loco  esse 
possint,  juxta  Thomam,  ibipL.,  eontra 
alios,  quia  subtilitas  haec  spiritualis  est, 
non  corporalis  per  rarefactionem,  291 D', 
et  aufert  saltem  corpulentiam  seu  gros- 
sitiem,  292  A,  293  B,  et  sic  possunt  cor- 
poragloriosaalianon  gloriosa  penetrare, 
nou  tamen  dividendo,  sed  tantum  sub- 
intrando  more  spirituum,  291 D',  293C, 
294A,  excepto  Christi  corpore,  XXIII 
386B  ;  nec  pariter  eis  conferre  potest  ut 
pro  libitu  majorem  vel  minorem  locum 
occupent,  XXV  290  A',  alioquin  oporte- 
teret  illa  rariora  vel  spissiora  fieri,  290 
C,  quod  repugnat  impassibilitati  et 
incorruptibilitati  eorum,  290B',  aut  in 
eis  partes  se  invicem  subintrare,  290C, 
quod  ne  miraculo  quidem  fieri  potest, 
juxta  Thomam,  291 A,  292D',  contra 
alios,  291 B';  virtute  tamen  divina  et 
miraculose,  possunt  corpora  subtilia  alia 
non  gloriosa  penetrare,  290  A,  292  C, 
295 A,  gloriosa  vero  nullo  modo,  290 C, 
292  C. 
SUCCESSIO,  cum  variatione  et  renovatione 
est  in  tempore,  XXI  144  C.  sine  varia- 


tione  et  renovatione  in  aevo,  juxta  quos- 
dam,  144 D,  148C,  contradicentibus  plu- 
ribus,  144B',  145A,  146A',  quia  nulla 
successio  sine  variatione  consistere  po- 
test,  145B',  quum  sit  essentialiter  ali- 
quod  fieri  secundum  formam  et  locum, 
145  D',  ubi  semper  aliquid  acquiratur  et 
aliquid  amittatur,  146A. 

SUFFOCATIO.  An  lex  suffocatum  non  co- 
medendi  adhuc  vigeat,  XXIV  73 C  et  s. 

SUFFBAGIA  viventium  defunctis  prodesse 
possunt,  XXV  338  C,  qui  in  caritate 
mortui  sunt,  329  C,  ad  diminutionem 
pcena?  et  accelerationem  gloriae,  329  D', 
quia  extra  paradisum  et  infernum  sunt 
adhuc  aliquo  modo  in  via,  330 A,  etsi  in 
gratia  et  caritate  crescere  nequeant, 
ibid.,  sed  aliter  prosunt  ex  opere  ope- 
rato,  aliter  ex  opere  operantis,  332C,  et 
defunctis  applicantur  ob  eorum  tum  di- 
gnitatem  tum  necessitatem,  333 A';  Bea- 
tis  autem  prodesse  non  valent  ad  aug- 
mentum  gaudii  vel  gloriae,  XXV  328  C, 
333A,  C,  nec  pueris  in  originali  defun- 
ctis,  328  B',  nec  damnatis  ad  releva- 
tionem  pcenae,  328D,  330C  et  s.;  an  olim 
profuerint  patribus  in  limbo  disputatur, 
328B'.  Etiam  a  peccatore  oblata  prodesse 
possunt,  XXV  328D',  saltem  quoad  opus 
operatum,  330A,  333 C,  et  etiam  quoad 
opus  operantis,  in  quantum  agit  vice 
alterius,  330 C,  333D'.  Suffragia  pro  de- 
functis  impertita  facientibus  non  pro- 
sunt  in  quantum  satisfactiva,  XXV  330 
A',  sed  in  quantum  meritoria  vita?  aeter- 
na?,  330B'.  Suffragia  praecipua  sunt,  ex 
parte  caritatis,  missa,  eleemosyna,  ex 
parte  intentionis,  oratio,  XXV  328C, 
335C,  D,  jejunium,  disciplina,  335A', 
oblatio  cera?  vel  olei,335D';  item  cultus 
exsequiarum,  qui  prodest  tam  vivis  quam 
mortuis,  336A',  maxime  quum  fit  sepul- 
tura  in  loco  sacro,  336B.  Disputatur  an 
suffragia  aeque  proficiant  omnibus  de- 
funetis,  vel  ei  pro  quo  fiunt,  XXV  334 
A',  335A,  336B',  D',  et  utra  magis  va- 
leant,  generalia  an  specialia,  329A; 
item,  an  facta  pro   multis   tantumdem 


SUP 


851 


SUP 


valeanl  singulis  ac  si  pro  unoquoque 
singulariter  fierent,  3371$,  an  suffragia 
communia  tanlum  valeant  ipsis  pro  qui- 
bus  non  fiunt  singularia,  quam  ei  pro 
quo  fiunt  communia  et  specialia  simul, 
3371),  an  pro  uno  delerminate  facta  om- 
nibus  in  purgatorio  detentis  prosint, 
337  R'. 
SUMMA  confessorum,  Joannis  Lectoris,  0. 
I'..  (f  1314)  allegalur  de  ludo  alse,  XXIV 

415  A,  et  de  peccato  morlali  ab  indigno 
commisso     qui    instat    pro    beneficio, 

416  B'. 

SUPER.  Dicitur  aliquid  super  fundamen- 
tum  poni  Iripliciler  :  situ  dirccto,  juxla 
rem,  et  post  rem,  XXIV  §66 B. 

SUPEBBIA,  quae  voeatur  initium  omnis 
peccati,  XXII  569A,  et  omnium  vitio- 
rum  regina,  569D',  ad  appetilum  irasci- 
bilem  pertinet,  567D',el,  juxtaThomam, 
tripliciter  sumitur  :  pro  pronitate  ad 
superbiendum,  et  sic  dicitur  initium 
omnis  peccati,  XXI  30SD,  XXII  568B,  C, 
pro  renitentia  voluntatis  recusantis  obe- 
dire  praecipienti,  et  sic  non  est  speciale 
peccatum,  XXI  308D,  XXII  568  B,  sed 
generale,  568 C,  pro  inordinato  propriae 
excellentiae  appetitu,  et  sic  est  vitium 
capitale,  XXI  308A',  XXII  568C.  Alias 
item  tripliciter  sumitur,  secundum  Pra;- 
positivum  :  pro  appetitu  excellentiae  ge- 
neraliter.  quod  fit  diversis  modis,  XXI 
312A,  319B',  XXII  227A,  pro  amore 
proprii  boni,  cum  aversione  a  summo 
bono,  XXI  312 B,  et  sic  dicitur  initium 
omnis  peccati,  312D,  A',  pro  appetitu 
excellentiae  quoad  dignitatem,  et  sic  est 
speciale  peccatum,  312C.  Superbia,  quae 
oculos  aperit  ut  videant  excellentias  et 
claudit  ne  videant  defectus,  XX  28 C, 
post  se  trahit  invidiam,  XXI  307 D,  311 
D',  XXII  219 C,  232C,  et  generaliter 
dicta  eadem  est  cum  avaritia  item  gene- 
raliter  dicta,  XXI  312D.  Non  modo  ex 
defectu,  sicut  alia  vitia,  sed  ex  perfe- 
ctione  ipsa  accipit  fundamentum.  XXII 
230A,  et  quodam  modo  magis  capitale 
est  vitium  quam  eaetera,  quia  ex  ea  fre- 


quentius  oriuntur  peccata,  568 1).  Pecca- 
iuin  Luciferi  primum  fuil  superbia,  XXI 
307C  et  s.  usgue  ad  317C,  sicut  el  Adse, 
sed  aliter,  312C,  XXII  2191)',  232B. 

SUPERIOR  inferiores  sibi  commissos  diri- 
gere  tenetur,  regere  et  corrigere,  XXIV 
528D'.  Jurisdictionem  ilelegando  infc- 
rioribus,  quaedam  solct  sibi  rcservare, 
XXIV  526 B,  ideo  ad  ipsum  in  quinque 
casibus  pcenitentes  remitlere  debet  sim- 
plex  sacerdos,  526 C. 

SUPERSTITIO  primo  Decalogi  praecepto 
prohibetur,  XXIII  604B'. 

SUPPOSlTUMquod  in  unoquoque  hoc  ipsum 
est  quod  est,  XXI  205C,  nec  dicitur 
nisi  de  re  completa  per  se  subsistente, 
XXIII  139D',  esse  seu  naturae  subslat, 
XXI  205D,  et  individuationem  pra?sup- 
ponit,  205C;  posterior  est  enim  singu- 
laritati,  cui  addit  esse  per  se  seu  in  se, 
XXIII 39 C,  sed  ab  ea  virtute  divina  sepa- 
rari  potest,  39 A',  quod  fit  in  Incarnatio- 
ne,  ubi  singularis  substantia  exsistit  in 
alio  supposito,  39B'.  Dupliciter  aliquid 
dicitur  suppositum  alicujus,  XX  360B', 
et  aliud  est  suppositum  quod  subjicitur 
generi,  aliud  in  quo  substantificatur  rei 
esse,  XXIII  142D.  Quid  inter  suppositum 
et  naturam,  XIX402A,  XXI  204D',  XXIII 
211 C,  212B',  213 A,  C,  et  personam, 
139A,  et  rem  naturae,  139B',  et  hoc  ali- 
quid,  59B'.  An  sub  pluribus  supposilis 
subsistere  valeat  natura  creata,  XXIII 
59 C.  Supposita  absoluta,  quae  ex  triplici 
ratione  contingit  multiplicari,  XIX  199 
C,  non  possunt  in  eadem  natura  esse 
plura  nisi  illius  naturee  participatione, 
199D';  inde  Pater  in  Trinitate  dici  ne- 
quit  suppositum  absolutum,  200A,  nec 
possunt  in  Trinitate  esse  plura  suppo- 
sita  absoluta,  200  D,  201  B,  nec  etiam 
ullum  esl  in  divinis  absolulum  supposi- 
tum  sive  in  qualibet  persona,  XX  232B', 
sive  ex  tribus  personis,  233D,  sive  extra 
tres  personas,  in  divina  essentia,  231 D, 
233D;  ceteroquin  non  univoce  supposi- 
tum  in  Trinitate  et  in  ereaturis  sumitur, 
XXIII  50D'.  Suppositorum  est  creari,  et 


SYM 


552 


SYN 


esse  et  nasci,  XXIII  179C,  180B,  sicut 
suppositorum  sunt  actus,  adeo  ut  ab- 
stracta  ratione  suppositi,  jam  non  est 
actio,  XIX  193A.  In  Christo  non  sunt 
duo  supposita,  XXIII  139A,  B,  140 A,  D, 
A',  142C,  nec,  ut  homo,  Christus  suppo- 
situmest,  199  B',  200 C. 

SUSPENSIO  non  privat  a  suffragiis  Eccle- 
siffi,  et  alicui  sine  ejus  culpa  infligi 
potest,  XXIV  515D.  Suspensi  sacerdotes 
clavium  potentiam  servant,  sed  usus  eis 
ab  Ecclesia  prohibetur,  XXIV  524 B',  525 
D,  et  generalius,  suspensus  ab  ordine 
potestatem  servat  ad  ea  quee  sunt  juris- 
dictionis  sicut  suspensus  a  jurisdictione 
ad  ea  quae  sunt  ordinis,  514C.  Suspensi 
episcopi  valide  conferunt  ordines,  quia 
suspensio  officium  non  tollit,  XXV  40 
A'.  —  Quae  a  suspenso  procuratore  fiunt 
jure  valida  sunt,  XXV  40D. 

SUSPICIO  triplex  est  :  violenta,  probabilis 
et  prsesumpta,  XXIV  246B.  An  suspectis 
de  crimine  danda  sit  communio,  XXIV 
246  B. 

SYLLOGISMUS.  In  syllogismo,  major  a  syn- 
deresi  ministratur,  quee  judicat  in  uni- 
versali,  XXII  296A',  minor  a  ratione 
superiori  vel  inferiori  quse  judicat  in 
particulari,  296B',  et  conclusio  a  con- 
scientia  eruitur,  ibid.  Conclusio  dete- 
riorem  prsemissam  semper  sequitur, 
XXIII  427  D. 

SYLVESTER  (S.)  Papa  I  (f  336),  allegatur 
de  tauro  defuncto  quem  ad  confirmatio- 
nem  fidei  suscitavit,  XXV  257 A'.  Item 
allegantur  ejus  testimonium  et  exempla 
ad  probandum  Ecclesiae  consuetudinem 
nunquam  fuisse  ut  Judeeorum  pueri,  in- 
vitis  parentibus,  baptizarentur,  XXIV 
135  D',  et  ut  pagani  ad  fidem  inviti 
compellerentur,  137D. 

SYMBOLUM  collectionem  designat.  XXIII 
436  D',  ac  prwcipue  collectionem  articu- 
lorum  fidei,  433 B,  quae  quatuor  de  cau- 
sis  symbolum  dicitur,  437A.  Omnes 
symboli  articuli  a  fidelibus  explicite 
credendi  sunt,  XXIII  434D,  vel  saltem, 
alii  explicite,  alii  implicite,  434  A'.  Sym- 


bola,  ex  multiplici  ratione  sunt  plura, 
XXIII  433  C,  sed  prsecipue  tria,  436  D'  : 
Apostolorum,  Niceeneum  et  S.  Atha- 
nasii,  437  B,  quse  item,  multiplici  ra- 
tione,  diversis  temporibus  recitantur, 
437 C.  In  symbolo  Apostolorum,  qui 
Patris  omnipotentiam  docet,  XXIII  437 
A',  et  SS.  Trinitatem,  437 B',  sed  de 
Eucharistia  tacet,  440  D',  continentur 
principia  fidei,  434A,  in  quatuordecim 
articulis,  vel  duodecim,  437  D,  quorum 
septem  vel  sex  ad  Deum  pertinent,  440 
A',  C,  et  totidem  ad  Christum,  440B',  C. 

SYMMACHUS,  Papa,  (f  514),  allegatur  de 
morbo  Ezechiae  a  Scriptura  ulco  vocato, 
XXI  62 B. 

SYNDERESIS,  quee  a  lege  naturali  differt 
et  a  conscientia,  XXII  296D',  527A', 
varie  a  variis  sumitur,  527C,  nempe 
pro  ratione  superiori  vel  ratione  practi- 
ca,  298  B,  vel  pro  conscientia,  297 C, 
sed  proprie  dicitur  habitus  primorum 
principiorum  in  practicis,  296 B,  297  D, 
practicam  rationem  perficiens,  296  C,  D', 
et  designat  sive  habitum,  sive  poten- 
tiam,  scilicet  rationem,  habitu  infor- 
matam,  ibid.,  297  B'.  Duplicem  habet 
actum,  malo  jugiter  remurmurare,  XXI 
377D',  et  ad  bona  incitare,  XXII  296C, 
297 D'.  An  et  quomodo  eam  errare  con- 
tingat,  XXII  297C,  C,  D',  298B,  et  utri 
potentiee  pertineat,  voluntati  an  rationi, 
527  C,  528B,  D.  In  syllogismo,  majorem 
subministrat,  quia  ad  eam  spectant  uni- 
versalia  juris  principia,  XXII  296A',  et 
judicat  in  universali  de  agendis  et  omit- 
tendis,  297B.  In  damnatis  non  exstin- 
guitur  penitus,  XXII  297 D',  sed  quoad 
quosdam  actus  remanet,  298 A;  item, 
in  daemonibus  adest,  XXI  381 D,  384A, 
C,  sed  quia  voluntati  perfecte  Hberas 
obsistere  nequit,  379B',  383 A,  ideo  in 
dfemonibus  non  audilur,  384D',  388  C, 
D'.  Recte  synderesis  ossibus  comparatur, 
XXI  389B. 

SYNESIS  virtus  est  per  quam  de  faciendis 
recte  judicamus,  XXIII  550 B'. 

SYNODIS  (Liber  de)  S.  Ililarii.  Allegantur 


TAL 


553 


TEM 


ejus  anathemata   conlra  docentes  Dei 
Filium,  ex  voluntate  Dei,  tanquam  unum 


aliquid  <le  creaturis,  esse  factum,  XIX 
326  D. 


TACTUS  qui  triplex  est,  XXIII  385D',  et 
supra  quem  omnes  alii  sensus  1'undan- 
tur,  XXII  69A,  147  A,  sensus  est  quodam- 
modo  generalis,  XXIII  2391),  ad  esse 
simpliciter  pertinens,  et  ideo  per  totum 
corpus  diffusus,  570  C,  qui  terreno 
elemento  maxime  congruit,  dum  per 
corpus  exercetur,  quod  maxime  est  ex 
terra,  XXII  110A',  ilem  qui  solus  suffi- 
cit  ut  aliquid  sit  animal,  XXIII  239D,  et 
et  qui  in  homine  perfectior  est  quam  in 
quocumque  animali,  XXII  I47A.  Inter 
omnes  sensus  solus  discretivus  est  con- 
venientis  et  inconvenientis  corpori, 
XXIII  287G,  hinc  solus  percipit  delecta- 
tionem  sensibilem  juxta  Thomam,  contra 
Cartusianum,  287D,  et  respectu  suorum 
sensibilium  est  in  potentia,  non  per 
privationem,  sed  sicut  medium,  XXI  108 
A'.  Ad  tactum  non  sufficit  immediata 
conjunctio,  sed  requiritur  Iocalis  situa- 
lisque  unio,  XXIV  271 A',  ideo  nec  spi- 
ritualis  substantia  a  Ioco  in  quo  est 
tangitur,  ibid.,  nec  corpus  Christi  a 
specie  panis  sub  qua  est,  271 C.  Subtili- 
tas  tactus  sequitur  aequalitatem  comple- 
xionis,  et  quo  melior  est,  tanto  melior 
et  intellectus,  XXI  108A'.  Tangibile  est 
omne  corpus  possibile,  id  est  qualitates 
habens  quibus  immutari  potest  sensus 
tactus  in  calidum  et  frigus,  XXV  291 B. 
Qualem  actum  habiturus  sit  tactus  in 
patria,  XXV  272C,  281 A'.  An  et  quo- 
modo  tangi  possit  aut  palpari  corpus 
gloriosum,  XXIII  383 B,  D,  A',  385  C, 
XXV  291  B,  C,  A',  aut  cceleste,  286B, 
291 B,  C. 

TALIO.  Legem  talionis  Judaeis  sapienter 
indictam,  christianis  imponere  expedi- 
ret,  XXIV  409B',  ut  in  multis  terris  pro 


homicidio  infligitur,  409  D'.  Accusatio 
quandoque  pcenam  talionis  implicat, 
quandoque  non,  XXV  198C. 

TARTARI  unde  putent  Sanctos  in  paradiso 
epulis  et  venereis  indulturos,  XXV 
272D'. 

TAXILLUS.  Ludus  taxillorum  ita  prohibe- 
tur  ut  restitui  debeat  lucrum  ex  eo  pro- 
veniens,  XXIV  406C,  quia  plurima  mala 
habet  adjuncta,  et  nulla  bona,  406D. 

TEMPERANTIA,  quae  inter  cardinales  vir- 
tutes,  XXIII  519D',  520D,  523 C,  secun- 
da  est,  520D,  vel  etiam  principalis,  533 
C,  in  appetitu  sensitivo  esse  subjective 
dicitur,  nempe  concupiscibili,  521 D,  C, 
530A,  quia  concupiscentise  opponitur, 
XXII  319 A,  XXIII  521 B,  522A,  523  D', 
et  duplex  est,  scilicet  continentia  et 
sobrietas,  520  A'.  Pro  materia  habet 
passiones,  pro  fine  proximo  quietem 
animse,  pro  fine  ultimo  Deum,  XXIV 
358A.  Hominem  dirigit  respectu  ad  se- 
ipsum,  XXIII  522  C,  A',  in  passionibus 
delectabilibus,  524B',  eumque  Deo  simi- 
lem  reddit,  520  A,  maxime  quum  per 
donum  timoris  perficitur,  549A.  Tempe- 
rantia  acquisita  quomodo  differat  ab 
infusa,  XXIII  531 D'.  Quemnam  habeat 
actum  in  patria,  XXII  367  A,  XXIII  524C. 

TEMPLUM  consecratum  quamdam  idonei- 
tatem  sortitur,  et  ad  orationis  efficaciam 
confert,  XXI  156 C.  Sicut  in  bellis  cor- 
poralibus,  templa  incastellantur  et  tur- 
ribus  infortiantur,  ita  baptizati,  qui 
templa  Dei  sunt  spiritualia,  per  confir- 
mationem  muniuntur  ad  bella  spiritua- 
lia,  XXV  200A',  B'. 

TEMPUS  —  Extra  divina.  Tempus  multi- 
pliciter  sumitur,  XIX  370 B',  378C,  XXI 
137  A,  scilicet  pro  mensura  primi  mobi- 


TEM 


000 


TEN 


180B'.  Perperam  a  quibusdam  distingui- 
guitur  duplex  tempus,  saeculare  et  ante- 
saeculare,  XXI  123B,  quum  cum  motu 
coeli  coeperit  tempus,  nec  fuerit  ante 
saeculum  et  mundum,  123C.  —  De  quae- 
stione  an  tempus  inceperit,  XX  302  D', 
dicendum  quod  ab  aeterno  impossibile 
est  fuisse  tempus,  XXI  79B',  quia,  ut- 
pote  successivum,  non  potest  esse  infi- 
nitum,  sed  necesse  est  temporis  fuisse 
initium,  79  C,  nec  fuit  ante  mundi  cre- 
ationem,  78A ;  sed  tempus  praeteritum 
habuit  initium,  79C,  et  tempus  futurum, 
etsi  numquam  finietur,  infinitum  est  in 
potentia  tantum,  79D',  contradicentibus 
omnibus  philosophis,  praeter  Platonem, 
secundum  quos  tempus  est  ingenitum, 
non  factum,  nec  unquam  incepit,  nec 
unquam  desinet,  82C,  quod  refellitur, 
84D.  Dicendum  tamen  quod  tempus, 
etsi  differat  ab  ssvo  et  aeternitate,  XIX 
371 B,  372  D,  ita  ut  de  tempore  et  aeter- 
nitate  nihil  univocum  dici  possit,  sed 
airalogicum  tantum,  XXI  78C,  nec  inter 
se  secundum  prius  et  posterius  compa- 
rari  queant,  ibid.,  ita  principium  habet 
ab  eeternitate,  et  serpit  ad  imitationem 
ipsius,  83D,  84A',  ut  quod  in  uno  simul 
et  totum  habere  non  valet,  saltem  per 
vices  et  successionem  obtineat,  83  A'; 
sed  perperam  dixerunt  quidam  tempus 
esse  aeternitatis  partem,  nec  ab  aeterni- 
tate  differre  nisi  sicut  partem  a  toto, 
135A.  An  praeter  lempus  et  aevum  sit 
alia  mensura  creata,  XXI 137A.  Aliquid 
dicitur  temporale  tripliciter,  XIX  511  C, 
et  omnis  creatura,  large  sumpto  tempo- 
re,  est  temporalis  in  esse,  posse  et 
agere,  379  A. 

In  divinis.  —  Quo  sensu  ea  quae  de 
tempore  praedicantur  Deo  tribuantur, 
XX  146C,  et  cur  Deo  applicentur  verba 
temporalia,  XIX  372  A,  374  B,  et  quo- 
modo,  374A',  378A'.  Missio  et  datio  in 
divinis  dicuntur  temporaliter  tantum, 
generatio  et  spiratio  seternaliter  tantum, 
processio  et  exitus  utroque  modo,  XIX 
513  D,  543  A'.  An  et  qualiter  de  divina 


gencratione  loquendum  sit  in  praesenti, 
XIX  426  C,  427  A',  vel  in  praeterito,  426 

A,  B,  D',  427B',  C,  vel  in  futuro,  426A', 
427  A,  C.  Operatio  Dei,  licet  aeterna, 
XIX  511 B,  propter  quosdam  effectus 
temporalitatis  cujusdam  denominatio- 
nem  sortiri  potest,  518 D;  quum  enim 
aeternum  temporali  conjungitur  in  eo- 
dem  termino,  totum  judicatur  tempo- 
rale,  542 A'.  Quo  sensu,  multa  ex  tem- 
pore  conveniunt  Deo,  XX  295  A',  seu  de 
novo,  297C,  ut  ea  quae  connotant  effe- 
ctum  in  creatura,  296 D,  et  ea  necesse 
est  ex  tempore  de  Deo  dici,  296B',  D',  et 
designant  substantiam  Dei,  sed  cum 
habitudine  ad  creatum,  295B',  296B,  seu 
divinam  essentiam  sub  ratione  creantis 
aut  disponentis  creaturam,  296B',  ideo 
de  Deo  dicuntur  per  accidens,  296A, 
297  C,  298  C,  et  important  in  Deo  rela- 
tionem,  296 D,  300B,  saltem  rationis, 
303  B',  304  D,  sed  non  mutationem,  297 

B,  300 A. 

TENEBR.E  sive  nox,  XXII  37  C,  a  tenendo 
dicuntur,  37  B',  et  ab  illis  incepisse 
mundus  dicitur,  XXI  153A.  Tenebrae  in 
inferno  erunt,  XXV  467  D,  non  tamen 
ita  densae  ut  nequeant  videre  damnati 
quae  eos  torquere  possunt,  467 C.  —  Per 
separationem  lucis  a  tenebris  intelligi 
potest  separatio  bonorum  angelorum  a 
malis,  XXI  287 A,  vel  ignorantiae  exclu- 
sio  in  angelis  bonis,  296  A'.  Daemones  a 
principio  non  fuerunt  tenebrae,  XXI  296 
B,  sed  facti  sunt  tenebrae;  imo,  juxta 
quosdam,necnunc  dici  possunttenebrae, 
quum  servent  naturalia  integra,  286D'. 
Attamen,  sub  quodam  respectu,  qualibet 
creatura  tenebrae  dici  potest,  XXI 296D'. 

TENTATIO  quae  duplex  est,  altera  interior, 
altera  exterior,  XXI  364B,  et  ad  cujus 
perfectam  rationem  tria  concurrunt, 
XXII  218  C,  locum  habet  tam  in  specula- 
bilibus  ad  verum  et  falsum  quam  in 
operabilibus  ad  bonum  et  malum,  219B, 
unde  varie  definitur,  218  B,  D',  219  B. 
Proprie  est  quasi  tactus  ad  probandum 
aliquid,  XXII  217B',  seu  ad  experimen- 


TEM 


554 


TKM 


lis,  et  sic  11011  est  tiiium  de  cosequsevis, 
et  non  specfat  ad  angelos,  XIX  378  I)', 
vel  pro  mensura  cujuscumque  mutalio- 
tionis,  vel  pro  mensura  simplicium 
mutalioinim,  379 A,  et  sic  inler  coaequae- 
va  recensetur,  XXII  26A,  C,  D',  27  C,  C. 
Quandoque  enim  sumitur  cominuniter 
pro  quacumque  mensura  ipsius  esse 
exsistentis  in  variatione,  quandoque 
proprie  pro  continuatione  motus  primi 
qua  mensuramus  durationis  motum  alio- 
rum,  XXI  124  B',  128C.  Ilem  large  su- 
mitur  pro  mensura  cujuscumque  suc- 
cessionis,  XXII  27A,  reipsa  autem  nihil 
aliud  est  nisi  numerus  prioris  et  poste- 
rioris  in  molu,  27 A',  numerus  scilicet 
numerans,  non  numeratus,  XXI  139C, 
quia  mensura  est  mobilis  prout  est 
in  motu,  126B',  seu  rei  motee  126  D', 
unde  habet  essentialiter  prius  et  poste- 
rius,  127B,  D',  145B,  147C,  ante  et 
post,  145  C,  principium  et  finis,  127  A', 
et  mensura  est  eorum  quorum  esse  est 
transmutationis  subjectum  vel  in  trans- 
mutatione  consistit,  127C.  Tempusenim 
est  continua  successio,  XXI  146  D,  res 
fluens  secundum  substantiam  et  opera- 
tionem,  147 D',  nec  mensuratnisi  motum 
habentem  partes  defluentes,  nec  mobile 
nisi  in  quantum  est  in  motu,  146B'.  Non 
tamen  est  motus,  etsi  a  quibusdam 
dicatur  esse  motus  primi  mobilis,  XXI 
128C,  sed  est  continuatio  motus,  per 
intelligentiam  aliquo  modo  discreta,  128 
A',  137 A',  passio  seu  proprietas  motus, 
124B',  128C,  numerus  motuum,  82C, 
135A',  sive  primi,  sive  aliorum,  137B', 
D',  141  C,  XXII  26  C,  27  D,  mensura 
variationis,  XXI 135C,  et  temporalium, 
138D,  unde  nullius  est  mensura  nisi 
motus  et  eorum  quorum  esse  est  in  motu, 
128B';  et  quum  ad  esse  temporis  requi- 
ratur  motus  secundum  locum  aut  sal- 
tem  variatio,  129C,  omne  quod  movetur 
tempore  corpus  est,  131 D,  et  in  tempore 
sunt  qua?cumque  habent  in  se  causam 
varietatis,  ut  mixta  et  elementa,  129 D'. 
Item  quum  sit  mora  ejus  quod  extensam 


habet  substantiam,  potentiam  et  actum, 
XXI  83B,  de  hoc  nihil  accipere  est  nisi 
nunc,  praeteritum  namque  jarn  abiil,  et 
futurum  nondum  cst,  82  D'.  Ex  quibus 
sequitur  quod,  quum  sine  subjecto  esse 
nequeat,  quia  non  est  separabile  a  motu, 
XXIV  318 A,  non  est  nisi  fluens  esse, 
nullatenus  permanens,  XXI  135B,  vel 
ens  imperfectum,  non  habens  comple- 
tam  sui  rationem  extra  animam,  130 
A';  verumtamen  non  est  totaliter  in 
anima,  quidquid  dicant  Albertus,  130D, 
Scotus,  134 D',  et  alii,  126A',  128D,  129 
B',  134D',  sed  est  partim  in  re  et  partim 
in  anima,  130  A',  fundamentaliter  in  re 
et  completive  in  anima,  XIX  357  A,  XXI 
130 B'.  Secundum  essentiam  enim  est  in 
re  mota,  secundum  sestimationem  in 
anima,  XXI  139A,  ideo  est  dispositio 
rei  ad  extra,  non  fictio  anima?,  139C. 
Esse  habet  ex  hoc  quod  materia  tendit 
ad  formam,  quia  causatur  a  motu,  XXI 
139B',  unde  inter  omnia  accidentia  po- 
tissime  tenet  se  cum  materia,  139  D.  — 
Tempus  omnium  temporalium  unum 
est,  XXI 137 A',  non  ab  unitate  mensu- 
ree,  135A',  nec  ab  unitate  materise,  135 
C,  nec  ab  unitate  seternitatis,  136  A',  sed 
ab  unitate  motus  primi  mobilis,  secun- 
dum  Thomam,  ad  cujus  motum  compa- 
ratur  sicut  accidens  ad  subjectum,  136 
A.  Item  unum  est  non  unitate  subjecti 
in  quo  est  primo  et  per  se,  scilicet  primi 
mobilis,  juxta  Bonaventuram,  nam  ces- 
sante  motu  primi  mobilis,  adhuc  posset 
esse  motus,  XXI  138D',  nec  ratione  sub- 
jecti  in  quo  primo  apparet,  seu  primi 
mobilis,  139A,  quia  si  essent  duo  prima 
mobilia,  unum  tamen  esset  tempus,  sed 
ratione  subjecti  a  quo  causatur,  seu 
materise  in  quantum  mutabilis,  139C,  D. 
—  In  tempore  est  aliquid  quasi  formale, 
scilicet  quantitas  discreta,  et  aliquid 
quasi  materiale,  nempe  duratio,  XX  465 
A'.  Tempore  continuo  mensuratur  motus 
continuus,  tempore  discreto  motus  non 
continuus,  XXI  180  A';  ponendum  enim 
est  tempus  discretum,  XX  460A',  XXI 


TEN 


556 


TER 


tum  de  aliquo  sumendum,  218  B',  et 
tendit  ad  scientiam,  218C;  sed  multipli- 
citer  exercetur,  quia  aliter  tentat  Deus, 
217  D',  218  C,  D',  aliter  diabolus,  218  A, 
A',  C,  aliter  homo,  218  A,  C,  aliter  caro 
aut  concupiscentia,  218B,  A',  D'.  Item 
proprie  diabolo  adscribitur,  XXII  218B', 
qui  ex  invidia  et  rancore  tentat,  219  B, 
seu  ex  superbia  et  invidia,  219C,  232B, 
et  diversimode,  scilicet  violenter  et 
fraudulenter,  219A,  225C,  Deo  permit- 
tente,  219D,  B'.  Tentatio  enim  quselibet 
originaliter  est  a  diabolo,  cujus  ope 
infecta  est  natura,  XXII  222  C,  B',  sed 
non  semper  immediate,  quia  absque 
diabolo  est  tentatio  carnis,  222D,  appe- 
titus  ciborum  et  venereorum,  222 C;  in 
tentatione  autem  quae  culpa  est,  tentant 
simul  diabolus  et  caro,  222A'.  Tentatio, 
utpote  ordinata  ad  perditionem  hominis, 
est  periculosa,  nec  videtur  appetenda, 
juxta  Thomam,  XXII  223  D,  et  Duran- 
dum,  223D' ;  verumtamen  quum  multi- 
pliciter  sit  ulilis  homini,  223  B',  a  perfe- 
ctis  potest  appeti,  223  A',  dummodo  de 
seipsis  non  praesumant,  223C,  et  reapse 
a  sanctis  appetita  est,  224A;  tentatio 
tamen  carnis,  quum  sit  peccatum,  nullo 
modo  appetenda  est,  223 C,  D'.  Tentatio 
quaelibet  ad  decipiendum  ordinata  pec- 
catum  est  in  tentante;  an  autem  pecca- 
tum  sit  in  tentato,  distinguendum  est, 
XXII  220 B;  tentatio  a  mundo  aut  diabolo 
non  est  peccatum  nisi  per  consensum 
tentati,  220 A ;  similiter  omnis  motus 
sensualitatis  ex  mera  organi  dispositione 
consurgens,  220C;  quae  vero  est  ex 
apprehensione  delectabilis,  potest  esse 
culpa,  ibid.,  et,  quum  in  appetitu  est, 
semper  peccatum  est,  juxta  Thomam, 
220A',  B',  refragantibus  Richardo,  220 

C,  et  Cartusiano,  221  B.  Ex  parte  ten- 
tantis  videtur  fortior  et  vehementior 
tentatio  daemonis  quam  carnis,  XXII  221 

D,  D',  222  A;  ex  parte  tentati,  difficilior 
est  tentatio  carnis  quam  daemonis,  221 
A',  D' ;  ex  parte  objecti,  quibusdam 
gravior  est  tentatio  circa  vitia  carna- 


lia,  quibusdam  circa  spiritualia,  221 
B'.  —  Primorum  parentum  tentatio  in 
paradiso  figura  est  omnium  tentatio- 
num,  XXII  225D,  quam  multiplici  de 
causa  ingessit  tentator  non  sub  forma 
humana,  225C,  sed  serpentina,  224 D', 
225 B,  A',  et  incipiendo  a  muliere,  225 
C,  D'.  Exterior  esse  potuit  primorum 
parentum  tentatio,  XXII  232D,  et  frau- 
dulenta,  225  C,  et  una  fuit,  non  multi- 
plex,  232  A,  D.  Cur  Deus  permiserit  ten- 
tari  primos  parentes,  quos  scivit  esse 
vincendos,  XXII  219D,  248A,  B.  In 
statu  innocentiae  potuit  arbitrium  omni- 
bus  tentationibus  resistere,  absque  gra- 
tia  sanctificante,  XXII  268  A',  269D',  ob 
rectitudinem  naturae,  269A,  270A  ;  et 
auxiliante  sola  gratia  gratis  data  quae 
Adae  collata  erat,  269 A,  270B,  C;  in 
statu  autem  naturae  lapsae,  ob  vulnera- 
tionem  nalurae,  non  omnibus  tentationi- 
bus  resistere  valet,  268C,  B',  269B,  356 
A,  359 B',  nec  vere  a  peccatis  resurgere, 
269B;  delectationem  enim  offertsensua- 
litas,  advertit  ratio  inferior  seu  mulier, 
approbat  ratio  superior  seu  vir,  et  tunc 
fit  peccatum,  291 C,  293B'.  Tentatio  in 
sensualitate  inchoata  leve  peccatum  est, 
in  ratione  inferiori  producta  potest  esse 
leve  aut  grave,  in  ratione,  superiori 
consummata,  grave  est,  XXII  291 A'.  An 
possibile  sit  mulierem  concedere  absque 
viro,  XXII  290 D',  et  quomodo,  291 D.  — 
Cf.  Dsemones. 

TENTIO,  quae  in  Beatis  nihil  est  quam 
visio  et  fruitio,  juxta  Richardum,  XXV 
436C,  contradicentibus  tamen  quibus- 
dam,  437B,  non  est  proprie  dos  distincta 
ab  his,  436C.  Correspondet  caritati, 
XXV  435  C,  et  a  quibusdam,  contra 
alios,  concupiscibili  attribuitur,  435D', 
437B',  438B. 

TENUITAS  et  penuria  in  quo  differant, 
XIX  51 C. 

TERMINALIST.E  vocabantur,  tempore  Car- 
tusiani,  antiqui  nominales,  XX  554D'. 

TERMINUS.  Terminabilitas  et  intermini- 
bilitas  varie  competunt  creaturis,  XIX 


TER 


557 


TES 


369 C,  370C,  in  quibus  terminus  est 
signuni  imperfectionis,  370A'.  Alius  est 
tenninus  quantilatis,  cui  opponilur  infi- 
niluin  quantitativum,  XX  5701),  et  alius 
terminus  quoad  essentiam  rci,  570A', 
cui  opponilur  infinitura  formale,  57GB', 
5771$.  —  In  usu  terminoruni,  quaedam 
regulae  sunl  sequendae,  XIX  297 A',  C, 
299C,  300C,  B',  D',  XX  351 A'.  Alia  est 
virlus  significandi  in  substantivis  et 
adjectivis,  XIX  422C,  D,  475 D',  alia  vir- 
tus  verbi,  parlicipii  et  nominis  verbalis, 
475  D,  476 A.  —  Utrum  divina  essenlia 
possit  esse  terminus  generationis,  XIX 
312.C.  el  qualiter,  322C.  Quum  generatio 
ad  substantiam  terminetur,  XIX  314A', 
B',  quis  terminits  sit  generalionis  huma- 
nae,  et  quis  divime,  314D,  C.  In  gene- 
ratione  Verbi,  quis  terminus  ad  quem, 
XIX  313B,  terminus  a  quo,  3I3C,  termi- 
nus  formalis,  320C.  Quoad  terminum 
a  quo,  emanationes  ad  intra  ratione  tan- 
tum  differre  possunt;  quoad  terminum 
ad  quem,  necessario  distinguuntur  in 
esse,  XIX  465  A.  Utrum  dictio  exclusiva 
in  divinis  vere  addatur  termino  substan- 
tiali  ex  parte  subjecti,XX  126A',  127D' 
vel  ex  parte  praedicati,  127 C,  128C,  129 
B,  an  addi  possit  termino  relativo,  129 
A',  vel  personali  respectu  communis 
praedicati,  129C,  130D,  A',  B'. 

TERNARIUS.  Quia  in  quodam  ternario  con- 
sistit  omnium  rerum  perfectio,  XXI  474 
D,  antiqui  philosophi,  ob  hujus  ternarii 
numeri  perfectiones,  XIX  228A',  234D, 
Deum  ternis  sacrificiis  et  orationibus 
colebant,  234C,  quin  propter  hoc  Trini- 
tatem  cognoverint,  234  B.  —  Ternarius 
in  divinis  poni  nequit,  XX  111 C,  114B', 
sed  recte  dici  potest  Deus  trinus,  non 
autem  triplex,  H4A'. 

TERRA  maxime  distat  ab  igne,  propter 
quod  inter  ipsa  mediant  aqua  et  aer, 
XXI  111 D',  a  quibus  terra  fecundatur, 
161 A'.  Informis  esse  creata  dicitur,  imo 
duplici  informitate,  XXII  7A,  B,  et  mul- 
tiplici  ratione  primo  die  creata  est,  7C, 
D,  9A,  13C,  36B,  et  ante  caetera  omnia, 


13B',  14A,  inaxime  quia  infra  caetera 
elementa  sila  est  tanquam  fasx  omnium, 
14D.  Ilem,  prao  cseteris  elementis  quieta 
est,  imo  quoad  se  totam  immobilis,  XXII 
14A'.  Elementa  terrae  praeesse  dixerunt 
pbilosophi  ordinem  quemdam spirituum, 
quorum  praecipui  eranl  Bacchus  et  Ce- 
res,  XXI  359A'.  In  mixtis  praedominalur 
terra  secundum  quantitatem,  XXII  106 
D,  110B',  quia  corpora  animalium  maxi- 
me  sunt  ex  terra,  HOA',  ct  requirilur 
ad  soliditatem  corporis,  107A',  110B', 
et  ad  sensum,  praecipue  tactus,  110A', 
ideo  in  corpore  humano  praedominat 
quanlitate,  quia  plus  habet  de  materia, 
XXI  HOC.  Inslante  judicio  universali, 
igne  purgabitur,  XXV  370  D,  373A,  et 
renovabitur,  373B,  sed  remanebit  quan- 
tum  ad  materiam  et  formam,  372  B'. 
Terra  enim  non  est  incorruptibilis  nisi 
ex  voluntate  Dei,  XXV  383B',  et,  Deo 
volente,  immutari  potest  sive  in  melius 
sive  in  deterius,  ut  saepe  accidit,  propler 
merita  et  demerita  hominum,  383 C,  D', 
et  reapse  post  judicium  innovabitur, 
384  D,  A',  a  primaeva  maledictione  rele- 
vata,  384  B',  et  novis  ornamentis  deco- 
rata  ad  instar  paradisi  terrestris,  384  A'. 

TERTULLIANUS,  apologista,  (160-240)  an- 
gelum  et  animam  haeretice  docebat  esse 
corporalibus  lineamentis  figuratos,  quia 
interdum  visibiliter  sic  apparent,  XXI 
197  D. 

TESTAMENTUM  vetus  rite  regnum  sacer- 
dotale  dicitur,  quia  praestantior  erat 
regalis  potestas  sacerdotali,  XXV  11  D'; 
novum  autem  dicitur  regale  sacerdo- 
tium,  quia  praestantior  est  potestas  sa- 
cerdotalis  regali,  12A.  Etsi  Veteris  Te- 
stamenti  status  figura  fuerit  Novi,  non 
oportet  ut  singulis  correspondeant  sin- 
gula,  XXV  251 B,  ideo  perperam  ex 
gestis  Israelitici  populi  determinare  vo- 
lunt  quidam  futuras  Ecclesiae  vices, 
251  C. 

TESTIS  ad  perhibendum  testimonium  te- 
netur,  ideo  pecuniam  pro  eo  exigere 
nequit,  XXV  43A.  Quid  de  testibus  sit 


THE 


358 


THE 


statutum  in  causa  divortii  favendi,  XXV 
199  B. 

THEATRUM.  Cf.  Spectacula. 

THEBIT,  arabus  astronomus,  allegatur  de 
novem  ccelis,  quibus  addebat  decimam 
mobilem  sphaeram,  XXII  61 C. 

THECLA  (S.),  virgo  et  martyr,  (i°  s.)  cujus 
apparitiones  Sancto  Martino  allegantur, 
XXIII  390  B. 

THEMISTIUS,  graecus  rhetor,  (iv°  s.)  Ejus 
opinio  allegatur  de  intellectu  possibili 
quem  unum  esse  in  cunctis  hominibus 

*  docebat,  XXII  127 D,  contradicente  Com- 
mentatore,  128A.  Formas  in  materia 
exsistentes  putabat  ab  intelligentia 
agente  ultima  derivari,  XXII 183  B.  Do- 
cebat  solem,  iunam  et  stellas  aut  esse 
formas  sine  materiis,  aut  per  eequivoca- 
tionem  habere  materiam,  XXII  21 C.  Re- 
rum  essentias  recte  docebat  se  ipsis  seu 
suo  esse  essentiae  constituere  praedica- 
mentum,  non  suo  esse  exsistentiae,  XXI 
195  C,  et  essentias  preedicamentorum 
esse  impermixtas,  et  speciatim  relatio- 
nes  aliquid  reale  esse,  XX  216  B',  XXIII 
402C,  XXIV  103B. 

THEODORICUS,  Nestorianus,  (f  428)  erra- 
vit  dicens  Spiritum  Sanctum  non  proce- 
dereaFilio,  XIX  463  B'. 

THEODORUS,  in  Thebaide  abbas,  (314-366) 
dicebat  cupientem  Scripturarum  verum 
acquirere  intellectum,  potius  quaesitu- 
rum  cordis  puritatem  quam  disputa- 
tionem  et  voluminosam  lectionem, 
XIX  42. 

THEODORUS,  Episcopus  Mopsuestenus, 
(356-428)  haeretice  docebat  unam  esse  in 
Christo  personam  quoad  dignitatem  tan- 
tum  et  honorem,  XXIII  141 C. 

THEODORUS  (S.),  studita,  Constantinopo- 
lilanus,  (759-826),  allegatur  de  aviditate 
etiam  fidelium  ad  videnda  miracula, 
XIX  570  C. 

THEODOSIUS,  Imperator,  (379-395)  allega- 
tur  de  Ecclesiae  consuetudine  non  bapti- 
zandi  Judaeorum  pueros  invitis  parenti- 
bus,  XXIV  135D'. 

THEODOTION,  Ephesius,  (u°  s.)  per  Eze- 


chia?  ulcum  intelligebat  regium  mor- 
bum,  XXI  62  B. 
THEOLOGIA  quee  a  fide  multipliciter  dif- 
fert,  XIX  60D',  63D',  64B,  tripliciter 
sumitur,  60  C,  et  tanquam  speculatio 
quadripartita  est,  XXIII 26.  Utpote  scien- 
tia  causae  causarum  dicitur  sapientia, 
XIX  59A,  B.  Recte  dicitur  scientia,  XIX 
58B,  D',  quidquid  contra  objiciat  Duran- 
dus,  61 B,  64  A',  in  quantum  nititur 
principiis  Deo  notis  et  comprehensori- 
bus,  59D,  A',  D',  67 C,  et  in  quantum 
connexionem  principiorum  et  conclu- 
sionum  ejus  certitudinaliter  cognoscere 
possumus,  sed  non  habet  plenam  ratio- 
nem  scientias  in  vita  praesenti,  59B', 
ratione  altitudinis  materiee  quee  nostram 
naturalem  transcendit  cognitionem,  59 

C,  unde  multum  differt  theologia  Dei  a 
theologia  Beatorum  et  a  nostra  sicut 
theologia  in  se  a  theologia  in  nobis,  60 
A,  A'.  Est  tamen  theologia  nostra  nobi- 
lissima  hujus  vitse  scientia,  XIX  72C,  di- 
vina  vocata,  88C,  et  inspirata,  89 A,  mul- 
to  praestantior  philosophica  sapientia, 
38,  et  metaphysica,  68A,  quarum  veri- 
tates  nullatenus  suis  contraire  queunt, 

XXII  55  D.  Caeteris  scientiis  nullatenus 
connumeratur,  nec  alicui  parti  philoso- 
phiae  supponitur,  XIX  69A,  88C,  92B, 

D,  quum  potius  sit  finis  omnium  scien- 
tiarum,  71  A,  quibus  omnibus,  sicut 
subalternans,  imponat  et  utitur,  85  C, 
88A,  B',  89D,  tanquam  quaedam  impres- 
sio  divinae  et  increatae  scientiae,  75  C, 
divinam  et  increatam  sequens  sapien- 
tiam,  77 A',  cui  soli  subalternatur,  88A, 

XXIII  425B,  426C.  —  Subjectum  theo- 
logiae,  quae  directe  et  principaliter  est 
de  insensibilibus,  XIX  92B,  varie  assi- 
gnari  potest,  78B',  79C,  D',  80C,  82D, 
sed  proprie  Deus  est,  79B,  sive  quoad 
ejus  proprietates  et  operationes,  79 D', 
sive  sub  rationedeitatiset  infiniti,  80 D', 
81 D,  vel  perfecti,  82B,  vel  salvatoris  et 
glorificatoris,  80  B',  81  A',  82  C,  sive 
tanquam  omnium  principium  et  finis, 
82  B'.  Theologia  est  scientia  una,  licet 


TIIK 


889 


TIIO 


diversa  compleclatur,  quia  universa 
consideral  sub  uua  eadem  ratione  for- 
uiali,  XIX  7515',  et  per  comparationem 
ad  uuuiu,  scilicet  Deum,  75D',  et  beati- 
tudinem  adipiscendam,  76A',  item  ex 
unilate  objecti,  ut  mavult  iEgidius,  77 
A',  vel  generis,  prout  tenet  Petrus,  7GC. 
Scientia  est  alfectiva,  secundum  .'Egi- 
diiiin,  XIX  68B',  id  est  sapientia,  com- 
pleclens  in  se  speculalionem  et  praxim, 
69C,  nolitiam  et  affectum,  68C,  73A; 
magis  tamen  est  speculativa  quam  pra- 
ctica,  69  B',  ut  ctiam  dicit  Tbomas,  69 
D',  non  absolute  speculativa,  ut  vuU 
Durandus,  69C,  nec  simpliciter  practi- 
ca,  ut  dicit  Scotus,  71 C,  nec  magis  pra- 
ctica,  ut  tenet  Richardus,  70  B',  sed 
potius  quasi  media  inter  speculativam 
et  practicam,  juxta  Bonaventuram,  70 
C,  etsi  primum  speeulativa,  ut  tenet 
Cartusianus,  72B,  73 D'.  Affectiva  dici- 
tur,  XIX  73A',  quamvis  sit  donum  gra- 
tiae  gratis  datae,  bonis  et  malis  commune, 
64  A,  73A,  habitusque  informis,  73  B, 
quia  aperte  docet  et  jubet  Deum  amari, 
73C,  et  quia  dilectio  est  aliquo  modo 
finis  ipsius,  74A,  et  complementum 
ejus,  74  B,  in  quo  praestat  theologiae 
naturali  philosophorum,  73B,  C,  85C; 
finis  enim  ejus  proprius  est  cognitio  in 
praesenti  perdonum  sapientia?,  in  futuro 
per  speciem,  67  C.  Modo  inquisitivo  seu 
ratiocinativo  utitur,  XIX  89  B',  ad  confu- 
tandum  inimicos,  ad  fovendos  infirmos, 
89C,  ad  delectandum  perfectos,  89D'; 
et  simul,  argumentativo  utitur  modo, 
tauquam  scientia,  atque  prseceptivo  et 
exhortativo,  tanquam  sapientia,  91 B. 
Quaenam  sit  ejus  certitudo,  XIX  61 C,  C, 
91 B',  et  quatenus  certior  sit  ceteris 
scientiis,  91 D'.  Difficilis  est  intellectu 
quia  nec  causam  habet  in  natura.  nec 
similitudinem  plenam  in  arte,  XIX  43, 
sed  ejus  scholastica  exercitatio  exercitio 
devotionis  interna?  multum  juvatur,  42, 
sicut  ad  invicem  multum  ducit  ad  pieta- 
tem,  69B,  unde  theologum  decet  carnalia 
contemnere,  ut  divinis  inhaereat  et  sa- 


pienlisQ  manifestanda?  prosit,  quia  lanto 
magis  in  scientia  proficiet  quanto  magis 
a  concupiscentiis  liber  erit,  el  lanto 
magis  a  Deo  illuminabitur,  42. 

THEOPHANIA  altera  est  in  hac  via,  per 
velatum  lumen  Scripturae,  altera  in  pa- 
tria,  in  lnmine  non  velato,  et  hoc  Iripli- 
citer,  XXI  501  D'.  An  et  quomodo  appa- 
ruerit  Deus  viatoribus,  XXV  420A,  421 
A.  —  ('/'.  Apparitio. 

THEOPHILUS  (S.),  Antiochenus  episcopus, 
(un  s.)  allegatur  de  spiratione  Spiritus 
Sancti  a  Filio,  XIX  460A'. 

THEOPHRASTUS,  graecus  philosophus, 
(371-269  a.  C.)  voluntatem  negabat  esse 
in  Deo,  XX  604D'.  Ab  Averroe  ejus 
quaestio  soluta  est  qualiter  differat  po- 
tentia  intellectus  possibilis  a  potentia 
materiae,  XXI  205 B.  Eumdem  intelle- 
ctum  possibilem  unum  esse  docebat  in 
cunctis  hominibus,  XXII  127D.  In  intel- 
lectu  beatitudinem  hominum  et  intelli- 
gentiarum  ponebat,  XIX  H6A.  Sapien- 
tem  nolebat  uxorem  ducere,  propter 
impedimenta  hinc  exeunda  quoad  philo- 
sophiae  spiritualia  studia,  XXII  359C, 
XXV  61 B'. 

THESAURUS  Ecclesiae  ex  tribus  integratur, 
XXIV  504 C,  ex  quo,  vi  clavium,  pceni- 
tenti  remittitur  per  absolutionem  pars 
pcenae  temporalis,  504D. 

THOMAS  (S  ),  Apostolus,  dicitur  docuisse 
paradisum  sua  altitudine  usque  ad 
sphaeram  lunae  tendere,  XXII  151 D. 

THOMAS  (S.),  Aquinas,  0.  P.  (1225-1274), 
saepe  saepius  in  unaquaque  quaestione 
et  pagina  allegatur. 

THOMAS  DE  ARGENTINA,  Germanicus,  e 
Sodalibus  S.  Augustini,  (f  1357)  qui 
communem  doctorum  doctrinam  com- 
muniter  sequitur,  XXV  17C,  allegatur 
de  Dei  aeterno  dominio,  XX  305A',  de 
ejus  omnipotentia,  etiam  in  liberum 
hominis  arbitrium,  563D',  de  ejus  prae- 
scientia  rebus  necessitatem  non  impo- 
nente,  486B',  de  ejus  praesentia  rebus 
non  circumscriptiva  nec  definitiva  sed 
transcendente,  449  B',  de  ejus  essentia 


THO 


560 


THR 


quae  non  est  ita  in  rebus  quin  possit  esse 
in  pluribus,  sicut  ejus  potentia  non 
potest  in  tot  quin  possit  in  plura,  441 B, 
de  ejus  providentia  a  fato  multipliciter 
distincta,  506C,  de  ejus  distinctissima 
omnium  cognitione,  384D,  et  de  infini- 
torum  cognitione  ab  anima  Christi, 
XXIII  268  C,  de  hoc  quod  falso  imagina- 
tur  Deum  posse  se  clare  ostendere  menti 
damnati  sub  ratione  ulciscentis,  sicque 
videri  et  nihilominus  odiri  ab  ea,  XIX 
132 C.  Omne  nomen  quod  praedicatur  de 
Deo,  aut  essentiale,  aut  personale,  aut 
notionale  esse  docet,  XX  147 D,  et  quin- 
que  in  Deo  esse  notiones,  227  A'.  Alle- 
gatur  item  de  dilectione  Patris  et  Filii 
ad  invicem  per  Spiritum  Sanctum,  XX 
344A',  de  attributorum  appropriatione 
non  secundum  rem  sed  tantum  secun- 
dum  propriam  eorum  rationem,  319  A', 
de  concordiae  appropriatione  sive  Filio 
sive  Spiritui  Sancto,  317D',  de  duplici 
missione  Filii  et  Spiritus  Sancti  quae 
eadein  esset  in  essentia,  XIX  551 B,  de 
Dei  mobilitate  et  motu,  mystice  seu  me- 
taphorice  loquendo,  381 A'.  Videtur  do- 
cere  quod  a  Deo  simul  producta  sint  et. 
distincta  omnia,  XXII  13D.  Demonstrat 
in  creaturis  relucere  vestigium  Trinila- 
tis,  XIX  248B.  Infinitum  distinguit  in 
negativum,  privativum,  et  disparatum, 
XX  580  B.  Docet  quod  in  angelis  sit 
invariabile  esse  totum  simul,  XXI  149C. 
Pro  inconveniente  habet  quod  angelus 
dicatur  moveri  a  termino  uno  ad  alium, 
ita  quod  non_  transeat  per  medium,  XX 
470A.  Opinionem  Alberti  et  Guillelmi 
approbatde  applicatione  angeli  ad  men- 
tem  angelicam  seu  humanam  permodum 
oppositionis  duorum  speculorum,  XXI 
506B'.  Item  allegatur  de  assumptione 
corporum  ab  angelis,  XXI  444  B,  de  opi- 
nione  dicentium  duos  parietes  esse  in 
ccelo,  unum  hominum,  alterum  angelo- 
rum,  511  A',  de  differentia  inter  mini- 
strare  et  adsistere  angelorum,  528  C,  de 
angelo  custode  Antichristi,  549  C,  de 
casu  diaboli  duplici,  spirituali  et  locali, 


348  D',  de  Luciferi  casu  alios  secum  tra- 
hentis  ad  culpam,  329A.  Allegatur  de 
motivis  cur  Deus  condidit  hominem  ca- 
surum,  seu  reprobos  damnandos,  XXII 
219  D.  Immortalitatem  Adse  corporis  do- 
cet  principaliter  ab  anima  fuisse  sicut 
ab  influente  intrinsece,  XXII  191  C. 
Allegatur  de  passibilitate  corporum  glo- 
riosorum,  XXV  285D,  et  de  eorum  doti- 
bus,  297  C.  Item  de  relationibus  gratiae 
et  caritatis,  XXII  326C,  de  virtutum  con- 
catenatione,  XXIII  591 B',  de  dono  con- 
silii  quod  docet  idem  esse  in  re  quod 
prudentia,  539  B',  de  definibilitate  et 
definitione  sacramenti,  XXIV  43  C,  etde 
sacramentorum  virtute  an  sit  creativa, 
59 B'.  Item  de  consensu  tanquam  causa 
proxima  matrimonii,  XXV  77  D'.  Veniale 
peccatum  bona  coelestis  gloriae  minuere 
docet,  XX  63B.  Miracula  dividit  in  supra, 
praeter,  et  contra  naturam,  XX  571 C. 
Ideam  dicit  designare  causam  efficien- 
tem  effectui  suo  conformem,  XX  420  D. 
Potentias  animae  dicit  realiter  distingui 
ab  anima,  XIX  282  B.  De  tentatione  car- 
nis  allegatur,  XXIII  221 C,  et  de  volun- 
tate  meritoria  vel  demeritoria  passionum 
Sanctorum,  XX  664B'.  Allegatur  ejus 
opinio  de  exsistentia  septemdecim  or- 
bium  seu  ccelorum,  XXII  63D'.  Allegatur 
ejus  praefatio  ad  quartum  librum  sen- 
tentiarum,  XXIV  33. 
THRONI,  qui  ad  primam  pertinent  hierar- 
chiam,  XXI  477 A',  cujus  sunt  infimus 
chorus,  quia  minus  est  tenere  quam 
videre  et  frui,  487A',  493C,  sic  dicun- 
tur  sive  quia  per  hos  Deus  exercet  judi- 
cia,  477A',  478D',  sive  quia  specialiter 
apti  sunt  in  se  Deum  suscipere,  492 C, 
et  in  ipso  quiescere,  494  A.  Ipsorum  est 
enim  Deum  specialiter  tenere,  XXI  487 
D,  et  circa  eum  jugiter  occupantur, 
juxta  quosdam,  477B',  divinorum  judi- 
ciorum  dispositionem  in  se  ipsa  consi- 
derantes,  490  D;  ministrant  et  exterius, 
juxta  alios,  quia,  ex  auctoritate  sedentis 
in  eis,  apti  sunt  ad  judicandum,  492C, 
et  aliorum  voluntates  ad  tranquillitatem 


TIM 


501 


TON 


intemam  disponunt,  491 C,  et  cx  hac 
potestate  judicandi,  ex  quaomni  decoris 
ornalu  cseteros  spiritus  praecellunt,  4!>2 
D',  quandoque  Deo  Patri  adaptantur, 
4!)7C.  Post  judicium,  et  quoad  gradum 
natunp,  et  quoad  offieium  permanebunt, 
XXI  512  D.  —  Throni  nomen  dsemonibus 
applicari  nequit,  XXI  48(3 D. 

THURIFICATIO,  etsi  fuerit  Veteris  Legis 
cseremoniale,  ab  Ecclesia  mulliplici  ra- 
tione  servata  cst,  XXIV  71 D'. 

TICHONIUS,  donastista,  (iv°  s.)  allegatur 
de  Antichrislo  et  Elia  in  finem  mundi 
Judffios  inter  sequelas  suas  divisuris, 
XXV  375  A. 

TIGRIS,  fluvius  paradisi,  cur  non  quotan- 
nis  terram  innundet,  ut  Nilus,  XXII  152 
A,  et  cur  extra  paradisum  inveniatur 
ejus  origo,  158A'. 

TIMOR  qui  multimode  sumitur,  XXIII  281 
D',  et  fundamentum  dicitur  virtutum, 
XXIV  363 C,  D',  ex  apprehensione  mali 
futuri  oritur,  XXIII  283 B,  et  in  hoc  a 
tristitia  differt,  283 C,  quod  non  est  re- 
spectu  futuri  mali  sub  ratione  mali,  sed 
sub  ratione  excellentis,  448B'.  Cum  spe 
est  alia  duarum  molarum  inter  quas  se 
molere  debet  christianus,  XXIV  467  C. 
Multiplex  est,  nempe  naturalis,  qui  non 
est  vitiosus,  XXIII  557  B',  nec  a  Spiritu 
Sancto  nec  contra  Spiritum  Sanctum, 
558B;  humanus,  qui  peccatum  esse  po- 
test  vel  non,  mortale  aut  veniale,557C; 
mundanus,  quo  timentur  poense  tempo- 
rales,  564C,  qui  item  peccatum,  aut 
mortale  aut  veniale,  esse  potest,  557  D'; 
servilis  qui  ex  amore  proprio  venit, 
XXI  383B',  XXIII  563A',  et  quo  princi- 
paliter  timetur  malum  pcenee,  558A,  561 
D,  562  D,  A';  ad  ipsum  duo  pertinent, 
559  D,  vel  tria,  560  A.  An  et  quomodo 
initialis  timor  quo  partim  timetur  malum 
pcenae,  partim  malum  culpse,  XXIII  558 
A,  561 D,  differat  a  servili,  558D,  560 
C,  561 D,  et  a  filiali,  562B',  564C.  An  et 
quomodo  timor  filialis  vel  castus,  XXIII 
562  A',  quo  timetur  malum  culpae,  558 
A,  561 D,  562D,  differat  a  servili,  562  C, 
T.  25"". 


el  ab  iniliali,  502B',  564  C;  au,  cre- 
scente  carilate,  crescat  aut  decrcscat, 
501  A,  503  A,  C,  cl  quomodo  maneal  i_n 
palria,  501 A',  503 D,  504 A,  C.  Timor 
servilis,  in  viatoribus,  aufert  non  habi- 
tum  malaa  voluntatis,  sed  actum,  XXV 
404  A'.  Timor  cum  caritate  consisterc 
potest,  XXIII  503  A',  non  tamen  in  quan- 
tum  servilis,  503  D';  an  et  quomodo, 
crescente  caritate,  crescat  autdecrescat, 
5G0B',  563B;  an,  superveniente  gratia, 
evacuetur  omnino,  559  C,  vel  saltem 
quoad  servilitatem,  559C,  560B.  Quum 
pro  objecto  habeat  malum  fugiendum, 
XXIII  564A',  C,  quomodo  Deus  possit 
timeri,  565B,  A'.  Timor  modo  bonus  est, 
XXIII  559  C,  562 A,  etsi  non  meritorius, 
modo  malus,  559  B',  562  B;  sed  ex  se 
bonus  est,  accidentaliter  malus,  561 C; 
ideo  quidam  timor  cujus  actus  est  reve- 
reri,  564A,  C,  est  donum  Spiritus  Sancti, 
humilians  peccatorem,  558 D,  A',  B',  559 
A,  saltem  lato  sensu,  560  C,  561 D',  qui 
differt  a  timore  initiali,  558D,  560A, 
561 D,  et  filiali,  562C,  et  datur  contra 
superbiam,  543 C,  548 C,  551 B',  et  con- 
cupiscentiam,  549A',  et  temperantiam 
perficit,  549A,  sicut  irascibilem  regit  in 
prosperis,  548 D',  avertitque  a  malo,  549 
C,  et  ad  concupiscibilem  pertinet,  551 B', 
et  ad  vitam  purgativam,  549A',  et  ad 
septimam  orationis  dominicee  petitio- 
nem  refertur,  557  C,  cui  plures  tribuun- 
tur  beatitudines,  552  C.  Quomodo  in 
Christo  fuerit  timor,  XXIII  281 D',  283C, 
292A,  B,  544D',  546A,  et  cur  preecipue 
dono  timoris  repletus  fuisse  dicatur,  554 
D'.  —  ln  deemonibus  nullus  est  timor  ut 
virtus,  sed  tantum  tanquam  naturalis, 
XXI  383  B'. 
TONSIO  abnegationem  temporalium  rerum 
designat,  XXV  12A',  quapropter  olim 
tondebantur  Nazaraei,  12B',  et  nunc  si- 
militer  conversi,  12C.  —  Qui  tonsuram 
acceperunt,  inter  Iaicos  et  ministros 
Ecclesiae  medii  sunt,  quia  a  statu  laico- 
rum  separantur,  et  ad  statum  ministro- 
rum  praeparantur,  XXV  13B';  etsi  enim 
36 


TOT 


TRA 


temporalibus  renuntiare  non  teneantur, 
12D',  avaritiam  tamen  et  immoderatam 
temporalium  sollicitudinem  rejicere  te- 
nentur,  13B.  —  De  ritibus  ordinationis 
ad  primam  tonsuram  disseritur,  XXV 
223  D. 

TOPAZIUS  lapis  ardorem  libidinis  refrenat, 
XXIV  338  B. 

TORNEAMENTA  ab  Ecclesia  districte  pro- 
hibita  sunt,  XXIV  406B,  propter  abu- 
siones  multas,  440A,  quacumque  inten- 
tione  et  quantumcumque  sobrie  exer- 
ceantur,  XXV  14D;  non  tamen  tenentur 
torneatores  restituere  quae  lucrati  sunt, 
XXIV  406A,  quia  aliquid  utilitatis  habet 
ludus  ille,  406D. 

TOTUM  dupliciter  sumitur,  XXIII  159  D', 
vel  tripliciter,  XXII  404B,  imo  multipli- 
citer,  XX  112D',  ad  cujus  rationem 
requiritur  ut  esse  totius  ad  omnes  partes 
pertineat  et  a  partibus  causetur,  XXIII 
160 A.  Unde  totum  non  est  idem  cum 
parte  sua,  nec  forma  totius  semper  ea- 
dem  cum  forma  partis,  XXIII 83B'.  Omne 
totum  est  unum,  quia  est  quid  aduna- 
tum  ex  partibus,  XXI  95  C,  et  totum  et 
perfectum  sunt  idem,  XIX  409  C.  Atta- 
men,  modo  pro  perfecto  sumitur,  modo 
pro  composito  ex  partibus,  XXIII  377  A. 
Triplex  est  totalitas,  ex  partibus,  in 
parte,  et  ante  partes,  XIX  405 A,  ex  qui- 
bus  unum  tantum  est  simplex,  405B; 
sed  alia  est  totalitas  dimensiva  quae  tota 
est  in  toto  et  partim  in  parte,  alia  essen- 
tialis  quae  tota  est  in  toto  et  tota  in 
qualibet  parte,  XXIV  261  B'.  Totum 
imiversale  est  in  qualibet  sua  parte  et 
praedicatur  de  ea,  XXI  473  C  ;  totum 
integrale  non  est  in  aliqua  suarum  par- 
tium,  nec  pra?dicatur  de  ea;  totum  po- 
testativum  est  in  qualibet  partium,  sed 
non  aequipotenter,  473D',  474A,  et  cui- 
libet  parti  completae  adest  secundum 
rationem  suae  essentiae,  XXIV  427 D,  et 
sic  dividitur,  ut  perfecta  ejus  virtus  sit 
in  una  suarum  partium,  et  in  aliis  parti- 
cipatio  quaedam,  XXV  24A,  168A.  Item 
totum  potestativum  est  una  potentia  re- 


spectu  eorum  in  quae  potest  ut  in  obje- 
cta  XIX  270 B,  et  in  toto  potestativo, 
prima  pars  potestative  includitur  in  me- 
dia,  et  media  in  ullima,  XXI  472  D'. 
Totum  homogeneum  dicitur  totum,  to- 
tum  heterogeneum  omne,  totum  medium 
inter  homogeneum  et  heterogeneum  to- 
tum  et  omne,  XXIV  426D,  A'.  Totum 
analogicum  per  prius  et  posterius  prae- 
dicatur  de  membris  dividentibus,  XXV 
167B'.  Sicut  estpars  quantitativa  et  pars 
essentialis,  ita  est  totum  secundum 
quantitatem  et  secundum  essentiae  per- 
fectionem,  XIX  410A,  quorum  primum 
formis  convenit  per  accidens,  secundum 
per  se,  410  B,  412  B'  et  s.  —  In  divinis, 
nec  totum  nec  pars  proprie  dici  possunt, 
XX  107D,  HOB',  nisi  sumendo  totum 
improprie  pro  perfecto,  H2C,  D'.  Divina 
essentia  non  est  ad  Personas  tanquam 
totum  integrale,  XX  111 D',  aut  totum 
universale,  H3A,  aut  totum  potestati- 
vum,  H3C. 

TRADUCTIO  duo  designat,  originem  et 
divisionem,  nec  locum  habet  nisi  in  ani- 
mantibus,  XXII  182  A'.  Per  traducem 
ergo  oriri  nequit  anima  intellectiva,  quae 
simplex  est  et  indivisibilis,  XXII  182A', 
sed  oriri  possunt  animse  vegetativae  et 
sensitivae,  183  C,  quae  non  sunt  per  se 
subsistentes,  183B. 

TRAJAXUS,  imperator,  (52-117).  B.  Grego- 
rius  legitur  Trajani  animam  de  inferno 
suis  precibus  liberasse,  XX  580  A',  XXV 
331 C,  quod  varie  explicari  potest,  XX 
580C,  XXV  331 D',  332A,  333D,  A',  nisi 
sit  apocryphum,  XXIV  557  D',  558A. 

TRAMES  a  fluvio  derivatus  optime  figurat 
creaturarum  processum,  XIX  45. 

TRANSFIGURATIO.  Quomodo  transfigura- 
tus  fuisse  dicatur  Christus,  XXIII  302D'; 
quid  de  claritate  qua  circumdatus  appa- 
ruit  :  an  ejusdem  generis  cum  claritate 
gloriae,  303 C,  304B;  unde  emanaverit  : 
a  (livinitate,  304  B,  C,  an  a  gioria  ani- 
ma?,  303D',  304  B,  A',  B' ;  an  fuerit 
miraculosa,  303  C,  C,  304A,  D.  Quid  de 
Elia  et  Moyse  cum  Christo  apparentibus, 


TKA 


863 


TltA 


XXIII  303D,  304A'.  —  Diabolus  in  ange- 
1 11  Mi  lucis  Iransliguraro  sc  solet,  XIX  63 
1),  XX  30A',  XXI  3B9B',  408B',  427D, 
XXII  224 D. 

TRANSMUTATIO,  quae  1'it  inler  contraria, 
non  inter  similia,  XXII  24 B,  proprie 
significat  exitum  rei  de  polentia  ad 
actum,  et  est  aclus  imperfectus  et  per- 
mixtus  potentise,  XXIV  278  D,  282C. 
Alia  est  cum  motu,  XXIV  278D,  alia 
sine  motu,  278A',  alia  esl  qua?  extrinseca 
rei  tantum  attingit,  ut  motus  localis, 
281 C,  alia  qua?  accidentia  afficit,  ut 
alteratio,  alia  qure  perlingit  ad  formam, 
ut  corruptio,  281 D';  et  sic  res  mutata 
remanere  potest  vel  quoad  materiam  et 
formam,  vel  quoad  materiam  tantum, 
279D,  vel  quoad  accidentia  dumtaxat, 
279A'.  Transmutatio  stricto  sensu  ar- 
guit  materiam,  quia  estentisin  potentia, 
XXII  24D';  materiam  ergo  habet  quid- 
quid  stricte  transmutalur,  21 C,  et  una 
est  materia  illorum  omnium  quae  trans- 
mutantur  ad  invicem,  20C,  24A'.  In 
omni  transmutatione  naturali  aliquod 
tertium  quod  subjici  possit  formae  utri- 
que  requiritur,  XXIV  322 C,  et  sufficit, 
322A,  in  omni  autem  transmutatione 
naturali  simpliciter,  necesse  est  haberi 
extrema,  non  autem  subjectum,  278C; 
item  necesse  est  terminum  a  quo  ejus- 
dem  esse  generis  cum  termino  ad  quem, 
280 C.  Nulla  naturalis  transmutatio  ma- 
teriae  essentiam  attingere  potest,  XXIV 
281 D',  quse  actioni  primi  agentis  dum- 
taxat  subjicitur,  282A.  Ubicumque  ha- 
bentur  repugnantia  ad  introductionem 
formaB,    transmutatio     fit     successiva, 

XXIV  282  D',  ubi  vero  non  sunt  repu- 
gnantia,  fit  in  instanti,  283A.  Aliae  sunt 
transmutationes  quse  naturalium  virtute 
effici  queunt,  quas  et  deemones  vere 
efficere  possunt,  XXI  421  C,  alise  quee 
naturalibus  causis  effici  nequeunt,  quas 
et  daemones  nonnisi  phantastice  operan- 
tur,  421 C,  431 B' ;  unde  nec  possunt 
materiam  de  forma  ad  formam  trans- 
formare,  421  B,  nec  animal  perfectum, 


ut  hominem,  in  figuram  alius  auimalis 
transmutare,  431  B'. 
TRANSSUBSTANTIO  seu  conversio  totius 
substantiee  panis  et  vini  in  substantiam 
corporis  et  sanguinis  Chrisli,  XXIV  278 
C,  maximum  miraculum  est,  etsi  non 
sensibile,  279A,  et  inter  mutaliones  a 
philosophis  descriplas  recenseri  nequit, 
278B',  282A',  sicut  nec  plene  explicari 
potcst,  278D',  286C,  287 C.  Quamdam 
tamen  convenienliam  habet  cum  trans- 
mulatione  nutrimenti,  XXIV  282 B',  292 

A,  sed  a  quavis  conversione  naturali 
multipliciter  differt,  282B,  292  B,  294 
A',  quamvis  in  quibusdam  conveniat, 
293D,  et  omni  mulatione  mirabilior  est, 
284  D',  demptis  tamen  creatione  et  unio- 
ne  hypostatica,  278C,  2S5B,  C,  293D. 
Post  transsubstanliationem  in  corpore 
Chrisli  manere  substantiam  panis  el  vini 
dixerunt  quidam,  XXIV  279C,  A',  sed 
male,  279B',  29?  A,  imo  et  haeretice,  279 
C,  ideo  nec  secundum  materiam,  nec 
secundum  formam  ibi  manet,  279A', 
280C,  sed  secundum  accidentia  tantum, 
279B',  280 B,  quse  ibi  ob  diversas  causas 
servantur,  280B,  D,  (—  Cf.  Panis)  :  ideo 
respuenda  sunt  queecumque  verba  signi- 
ficant  identitatem  panis  ad  corpus  Chri- 
sti,  \el  innovationem  circa  corpus  Chri- 
sti,  XXIV  294B',  vel  ordinationem  panis 
ad  corpus,  294 C,  vel  causalitatem  in 
pane  ad  corpus  Christi,  294  D',  quia 
quamvis  aliquid  transsubstantiatio  pras- 
supponat  ex  quo  fit,  nil  ei  subjicitur  ut 
subjectum,  278  C,  nec  fit  successive, 
sed  in  instanti  281 A',  282  D',  sive  in 
communi  nunc  in  quo  desinit  substantia 
panis  et  incipit  substantia  corporis  Chri- 
sti,  283 C,  285 D'.  Transsubstantiatio  na- 
tura  posterior  est  forma,  quum  fiat 
completa  verborum  prolatione  XXIV, 
216B',  219B',  non  autem  successive,  217 

B,  278D',  sed  simul  tempore,  219B'.  Vir- 
tus  transsubstantiva  per  prius  respicit 
sacerdotem  quam  formam  verborum, 
XXIV  226C,ad  transsubstantiationem  co- 
operantium,  56A,  58A'.  Stante  opinione 


TRI 


TRI 


quod  anima  rationalis  unica  est  forma 
substantialis  corporis,necessario,  secun- 
dum  Henricum,  fieret  transsubstantiatio 
panis  in  substantiam  animae  Christi, 
XXII 138C.  — An  transsubstantiatio  pos- 
sit  exprimi  per  verbum  substantivum 
alterius  temporis  quam  praesentis,  XXIV 
292  A,  293  C. 

TRIANGULUS  aequilaterus  figura  quaedam 
est  Trinitatis,  XIX  248  B'. 

TRIBULATIO.  Hujus  vitae  tribulationes 
aequanimiter  acceptae,  satisfactionis  ra- 
tionem  recipiunt,  XXIV  392  D',  393  C, 
394 B',  et  ideo  justos  purgantdum  malos 
inquinant,  393  D'.  Culpam  semper  subse- 
quuntur,  sed  saepe  naturae,  non  perso- 
nae,  XXIV  393  D'.  Quo  sensu  damnatis 
quandoque  duplex  inferatur  tribulatio 
a  Propheta  praedicta,  XXIV  389A'. 

TRINITAS  personarum  in  Deo,  quse  non 
ex  indigentia  procedit,  sed  ex  infinita 
exuberantia,  XIX  179 A',  185D',  et  in 
qua  pluralitas  non  praejudicat  unitati, 
imo  eam  perficit,  XXI  471 B',  unice  sed 
maxime  per  fidem  probatur,  XIX  180  A, 
182C,  et  octo  vel  novem  modis  innuitur 
in  Scripturis,  145D',  201 D',  202C,  203 
A.  A  ratione  naturali  cognosci  nequit, 
XXI  70  A,  contra  Scotum,  XIX  184B', 
quia  oppositionem  habet  ad  quaedam 
principia  naturalia,  228D',  nec  habet 
veram  similitudinem  in  creaturis,  229 
A,  230A,  nec  eruitur  ex  consideratione 
creaturarum,  229D,  B',  D',  230B,  aut 
animae  humanae,  232 C,  nec  ullis  effica- 
cibus  argumentis  demonstrari  potest, 
230B,  D,  imo  superat  capacitatem  intel- 
lectus  nostri,  231  B'.  Rationibus  ergo 
demonstrativis  probari  non  potest,  sicut 
nec  impugnari,  XIX  230  D,  232  A',  sed 
tantum  suasionibus  piis,  231 B',  232A', 
scilicet  ex  consideratione  divinae  boni- 
tatis,  230C,  liberalitatis,  231 C,  caritatis 
232B',  felicitatis  et  gloriae,  232C;  nec 
nobis  certo  innotescit  nisi  per  revela- 
liouem,  229 A,  B',  imo  qui  naturali  ra- 
tione  nititur  eam  probare,  dupliciter 
derogat  fidei,  232D',235B.  Multa  tamen 


sunt  in  creaturis  vestigia  Trinitatis,  XIX 
237 B,  239 B,  241 C,  248B,  C,  D',  264A', 
266A,  D,  267D,  286D,  436C,  437 A,  sed 
obscura,  235  D,  246  B,  nec  adaequata, 
428D',  nec  perfecta,  186 C,  ex  quibus 
nullatenus  probari  potest,  186D,  sicut 
nec  judicanda  est  ex  consideratione 
creaturarum,  186B,  vel  hominis,  232C, 
licet  in  eis  inveniatur  aliquid   simile, 

186  D.  Trinitas  est  nomen  quasi  colle- 
ctivum,  XX  186C,  et  habet  naturam 
termini  substantialis  simul  et  numeralis, 

187  B,  unde  dicitur  vel  quasi  ter  unitas, 
et  sic  importatunitatem  personalem  aut 
relationem,  186C,  D*,  vel  trium  unitas, 
et  sic  designat  unitatem  essentiae,  di- 
stinctionemque  personarum,  186C,  187 
A,  vel  tres  uniti,  et  ita  denuo  significat 
in  recto  supposita,  186A.  An  trina  dici 
possit  deitas,  XX  187 C,  vel  Trinitas,  186 
B'.  In  Trinitate,  unitas  est  juxta  modum 
essendi,  pluralitas  juxta  modum  exsi- 
stendi,  XX  159  A',  unde  a  substantia 
adest  unitas,  a  relatione  pluralitas,  218 
C,  et  tres  personae  non  sunt  tria,  184D, 
sed  tria  supposita,  185A,  seu  tres  res, 
184C,  et  quod  absolute  dicitur  in  divi- 
nis,  tribus  personis  commune  est,  et  in 
numero  singulari  praedicatur  de  eis,  XIX 
141 D'.  In  Trinitate  nequeunt  esse  nisi 
unus  Pater,  XIX  336  C,  337  D,  unus  Filius. 
337  B,  B',  unus  Spiritus  Sanctus,  337  D, 
et  in  Patre  origo  est  unitatis,  in  Filio 
inchoatio  pluralitatis,  in  Spiritu  consum- 
matio  Trinitatis,  XX  318 C,  sicut,  pro- 
pterPatrem,  unum  suntpersonae,  propter 
Filium  aequales,  propter  Spiritum  San- 
ctum  connexae,  322C,  323 A,  D,  324 A. 
Quaedam  de  divinis  personis  praedicari 
possunt  per  identitatem,  quaedam  per 
denominationem,  XXIII  181 B,  et  in  Tri- 
nitate  sunt  tres  modi  praedicandi :  quod, 
quis,  quae;  quinque  notiones,  XX  225 B; 
quatuor  relationes;  quatuor  proprietates, 
225A';  tres  proprietates  personales,  225 
D',  nec  ex  hoc  derogatur  simplicitati 
divinaa,  227 A',  aut  Deus  dicendus  est 
quinus,  227 B'.  —  In  sanctissima  Trini- 


TIU 


565 


THI 


late,  quamvis  infirnritas  liuniana  ima- 
ginetur  instantia  prioritatis  et  posterio- 
ritatis,  niliil  revera  est  prius  et  posterius, 
XIX  474A,  479B',  dum  etiam  nulla  sit 
in  personis  hierarchia,  secundum  Tho- 
main  et  alios,  XXI  470 D,  quia  in  eis 
non  ordo  scientiae  et  actionis,  4701), 
nec  ordo  principiandi,  472D',  neganli- 
bus  aliis,  471 B',  472 A',  B',  quia  ibi  est 
;equalitas  et  pluralitas,  471 B',  et  ordo 
principiandi,  472B',  et  eliam  sacer  prin- 
cipatus,  475D.  —  Aliqui  in  Trinitate 
ponunt  siipposilum  absolutum,  vel  in 
qualibet  persona,  XX  232B',  quod  repu- 
gnat  simplicitati  divina?,  232D',  vel  in 
divina  essentia  in  se  exsistente,  233A, 
quee  tamen  cum  tribus  relativis  non 
poneret  in  numerum,  211  B',  233D,  quod 
multiplici  incurrit  inconvenienti,  2MC, 
231 A',  vel  ex  tribus  personis  simul 
sumptis,  233  D,  quod  etiam  male  sonat, 
233 A'.  Nullum  ergo  suppositum  absolu- 
tum  in  Deo  videtur  ponendum,  sed  tan- 
tum  tria  relativa  supposita,  XX  232C; 
quamvis  autem  trium  personarum  sit 
unum  exsistere  absolutum,  tamen  exsi- 
stere  Patris  non  est  Filii  nec  Spiritus 
Sancti,  XXIII  50B'.  —  In  Trinitate,  per- 
sonse  fruuntur  se  invicem,  et  quaelibet 
fruitur  seipsa,  XIX  134A',  136A',  et  tota 
Trinitas  est  res  qua  fruendum  est,  quia 
est  totius  beatitudinis  fons  et  causa,  102 
A',  104B,  et  una  eademque  fruitione 
fruuntur  Beati  divina  essentia  et  perso- 
nis.  tam  propter  unitatem  fruibilitalis 
quse  est  bonitas  summa,  125B\  D',  quam 
propter  unitatem  fruibilis,  quod  est  finis 
ultimus,  125  D'.  —  Cf.  Persona.  —  Etsi 
opera  ad  extra  totius  sint  Trinitatis,  uni- 
cuique  personse  illa  tribui  solent  in 
quibus  suum  relucet  attributum  ;  hinc 
Patri  tribuuntur  opera  potentiee,  ut  crea- 
tio,  XXIII  T13B',  Filio  opera  sapientiae, 
113 C,  Spiritui  Sancto  opera  bonitatis, 
ut  Incarnatio,  111 C,  H3B,  C,  H5D', 
H6D.  An  toti  Trinitati  conveniat  mittere 
aliquam  personam.  XIX  533A',  B'.  — 
Maxima  cum  cautela  et  reverentia  lo- 


quendum  est  de  SS.  Trinilate,  XIX  421 
I!',  et  in  ejus  investigatione  proceden- 
dum,  142  C,  circa  quam  vitanda  sunt 
quas  nimiam  distinctionem  sonant,  ul 
diversitas,  differentia,  421  C,  scparatio, 
divisio,  alienus,  discrepans,  421  D',  vel 
nimiam  unionem,  ul  singularitas,  uni- 
cus,  solilarius,  422 A,  sicut  recipienda 
suntalielas,  plurali tas,distinctio,  discre- 
tio,  rejicienda  diversitas,  multiplicilas, 
divisio,  separatio,  XX  185B,  et  queecum- 
quc  velrclationumconfusioncmindicanl, 
XXIII  112C,  T14B.  vel  proprietatum  es- 
sentialium  autpersonalium,180B',quum 
nulla  dictio  designans  personalem  pro- 
prietatem  convenial  divinae  essentiae,  181 
A'.  Si  vero  circa  SS.  Trinitatem  pericu- 
losissimum  est  pertinaciter  errare,  XX 
227D',  non  autem  cum  pia  a?stimatione, 
230A.  Quanto  est  incomprehensibilior, 
tanto  salubrius  est  in  ipsius  formali  cog- 
nitione  proficere,  XIX  143B. 
TBISTITIA,  cujus  quatuor  sunt  species, 
XXIII  284A,  ex  apprehensione  mali  prae- 
sentis  oritur,  283  A,  B,  et  passio  est 
animalis,  non  corporalis,  287C,  quae  a 
dolore  differt,  287 B',  et  sequitur  virium 
appetitivarum  affectiones,  sive  sensiti- 
varum,  280B,  sive  intelleclualium,  280 
D',  et  residet  sive  in  appetitu  sensilivo, 
283 A,  287 C,  sive  in  voluntate,  XXV 
315  B',  quamvis  in  ratione  possit  esse 
subjective,  XXIII  288 A,  D';  sed  ut  pas- 
sio  appetilus  sensitivi,  non  est  virtus, 
dum  potest  esse  actus  virtutis  proul  in 
voluntate  consislil,  XXIV  359 A.  Circa 
tristitias  potest  quis  se  habere  modo  hu- 
mano,  superhumano  et  inhumano,  XXIII 
544A'.  Sapienti  tristitia  accidere  potest, 
XXIII  282B',  imo  fuit  et  in  Christo,  281 
D,  282D',  284A,  292B,  sin  autem  in  ra- 
tione  ejus  superiori,  288A,  D,  sallem  in 
inferiori,  288B.  Tristitia  et  gaudium  in 
genere  contraria  sunt,  XXIV  369A,  nec 
simul  esse  possunt  in  eodem  de  eodem, 
369B;  sed  non  qua?.libet  tristitia  cuilibet 
gaudio  contraria  esl,  369 A,  etsimul  esse 
possunt  de  contrariis  et  diversis,  369B, 


TUL 


566 


TYR 


non  tamen  multum  intense,  quia  anima 
circa  unum  intenta  ab  alio  retrahitur, 
369C,  nec  aeque  intense,  sed  modo  unum 
modo  alterum,  369D.  Prout  est  passio 
ad  sensitivam  pertinens,  tristitia  angelis 
non  competit,  XXI  587  C,  ideo  non  tri- 
stantur  de  damnatione  suorum,  555  A', 
556 D,  557  A',  quia  divinae  justitiae  plene 
sunt  conformati,  555B',  imo  nil  tristitiae 
eis  unquam  accidere  potest,  quia  nil  est 
quod  contrarietur  eorum  voluntati,  556 
C,  A',  unde  quod  flere  nonnunquam  di- 
cuntur,  555 D,  metaphorice  dicitur,  555 
D',  556  D. 

TUBA  resurrectionisdicitur  vel  voxChristi 
imperantis,  XXV  249C,  254C,  vel  ejus 
apparitio  mortuos  undique  convocans, 
249A',  ut  olim  vox  tubac  Judaeos  congrega- 
bat,  249B',  cujus  efficacia  maxima,  249 
C,  vel  vox  angeli  aut  angelorum,  256  B. 

TULLIUS  CICERO,  (107-43)  de  omniprae- 
sentia  Dei  omnia  continente  allegatur, 
XXI  171  A'.  Ex  invariabilitate  motuum 
cceli,  ad  illorum  necessitatem  absolutam 
concludit,  XXII  89  C;  item  ex  infallibi- 
tate  Dei  providentiae,  ad  universalem 
necessitatem  concludit,  XX  479  A,  refu- 
tante  Augustino,  XXI  391 D',  sed  alias, 
vice  versa,  ex  casualibus  et  fortuitis,  ad 
providentiae  negationem,  XX  505D,  611 
B'.  Per  divinationes  vult  probare  esse 
deos,  XXI  414  A,  et  aerem  dicit  diis  im- 
mortalibus  esse  plenum,  359  D.  Fatetur 
quod  homo  temperatus  et  castus  consor- 
tio  frueretur  divino,  XXI  419 A'.  Habi- 
tum  virtutis  naturalis  docet  esse  opera- 
tivum  per  modum  naturae  quae  inclinat 
tantum  ad  unum,  XXI  392 C,  et  virtutem 
esse  habitum  in  modum  natura?,  rationi 
consentaneum,  XXII  341 B',  342C,  343 A, 
519  A',  XXIII  406 C,  529 D,  et  de  genere 
boni  honesti,  521 A'.  De  honesto  docet 
quod  ex  quatuor  confletur  virtutibus 
cardinalibus,  XX  568 C,  et  illas  dicit 
post  hanc  vitam  non  permanere,  sed 
sola  veritatis  agnitione  animas  in  alia 
vita  esse  beatas,  XXIII  524A.  De  circum- 
stantiis  septem  aclus  moralis  allegatur, 


XXIV  434  B',  435C.  Latriam  definit  vir- 
tutem  moralem  Deo  multum  caeremo- 
niamque  impendentem,  XXIII  190  D,  et 
eam  dicit  partem  potentialem  justitiae, 
XXIV  358  D.  Universas  passiones,  cum 
Stoicis,  appellat  animae  morbos,  XXII 
488C,  XXIII  282A',  distinguens  tamen 
inter  intellectum  et  sensum  cum  praeci- 
puis  eorum,  XXII  489C.  Avaritiam  defi- 
nit  insitam  opinionem  quod  pecunia  per 
se  bona  sit  et  propter  se  appetenda,  XXI 
387 C.  Excusat  tyranni  occisionem,  XXII 
585  D,  in  quibusdam  saltem  justis  casi- 
bus,  586  A',  C.  Naturale  definit  quod 
est  omnium,  XXII  378B,  et  jus  naturale 
quod  non  opinio  genuit,  sed  vis  quaedam 
innata  inseruit,  XXIV  469D',  XXV  126 
C.  Allegatur  de  legibus  quas  vocat  jus 
a  naturali  jure  profectum,  XXIII  604B, 
et  ab  omnibus  a  natura  perfectis  et  a 
consuetudine  approbatis  quae  virtus  et 
religio  sanxit,  XXV  126 A.  Bona  mixta 
definit  quae  partim  appetuntur  intuitu 
utilitatis,  et  partim  propria  vi  et  hone- 
state,  XXV  109 C.  Item  expetendorum, 
alia  propter  se,  ut  scientia,  alia  propter 
alterum,  ut  pecuuia,  alia  propter  utrum- 
que,  ut  amicitia,  dicit  expeti,  XIX  121 C. 
Contentionem  definit  orationem  acrem 
ad  defensionem  vel  impugnationem  ac- 
commodatam,  XIX  56B.  De  philosophiao 
utilitatibus  allegatur  et  de  sapientis 
olTicio,  XIX  83D,  C;  item  de  intellectuali 
spiritualique  gaudio,  XXV  431 C.  Quam 
personam  nos  ipsi  gerere  volumus,  a 
nostra  proficisci  dicit  voluntate,  XXIil 
355B.  Scipionis  somnium  narrat  de  can- 
tu  dulcisono  orbium  ccelestium,  XXII 
104B'.  —  In  ejus  ornatu  verborum  tan- 
tum  deleclabatur  Hieronymus  quod  de- 
spiceret  stilum  simplicemProphetarum, 
XXIII  571 D. 

TURRIS  Davidica  altitudinem  sapientiae 
Christi  seu  sacrae  Scripturse  significat, 
XIX  53  C. 

TYRANNUS  quomodo  differat  a  rege,  XXII 
584  B'.  An  tyrannum  occidere  fas  sit, 
XXII  5S5D,  586 A\  C. 


ILD 


:;ii7 


UNC 


U 


CBERTINUS  de  Casali,  0.  M.  (f  1332)  in- 
sanum  csse  et  erroncum  dicit  quaorere 
medium  inler  supplicium  ignis  seterni 
el  possessionem  regni  cceleslis,  XXII 
451 B'.  Parvulos  dicit  habuisse  omnes 
improbas  delectationcs,  addente  tamen 
Cartusiano  :  non  simpliciler,  nec  aclua- 
liter,  sed  tantum  radicaliter,  id  est  se- 
cundum  quid,  XXII  452B. 

UBl  duplcx  est,  alterum  spirituale,  quod 
competit  spiritibus,  alterum  corporale 
quod  est  proprie  corporalium,  XXI  171 
C;  in  posteriore,  quod  non  dicit  tantum 
respectum  exterius  advenientem,  XXIV 
331 C,  332  C,  locata  a  continente  cir- 
cumdantur,  XXI  171  C,  Mludque  replent 
et  adsequant,  171  D;  in  priore,  locata 
continens  potius  circumdant  quam  ab 
eo  circumdantur,  171  A'.  —  Cf.  Situs, 
Locus.  —  Motus  naturalis  non  est  nisi 
corporis  extra  naturale  ubi  exsistentis, 
XXII  67C,  unde  sequitur  coelum  natura- 
Iiter  non  moveri,  quum  ipsi  non  debea- 
tur  potius  unum  ubi  quam  aliud,  70A. 
—  Quamdam  circumstantiam  peccati  ubi 
designat,  XXIV  434  C,  435 A,  quae  pec- 
catum  multum  gravare  non  solet,  436A. 

UBIQUITAS.  Deus  ubique  prasens  est,  XX 
435  B',  436  B,  A',  D',  440  D',  quod  ei 
convenit  ut  quid  proprium,  442  D',  444 
D',  445B,  A',  et  ab  aeterno,  443A,  445C, 
C,  et  est  necessarium,  ut  ubique  possit 
operari,  436  D,  439  C,  440  C.  Non  est 
%idem  Deum  esse  ubique  et  esse  in  omni- 
bus  rebus,  XX  446 B'  et  s.  Si  esset  corpus 
infinitum,  non  esset  ubique,  sed  in 
loco,  XX442A,  449A'.  —  An  ubique  sit 
Christus,  XXII1375D. 

ULDARICUS  Argentoratensis,  Germanicus, 
0.  P.  (f  1272-1277)  allegatur  perssepe, 
maxime  de  generatione  naturali  et  divi- 
ua,  XIX  294A',  298C,  313A,  etc. ;  de 
divinis  Personis,  XX  73B',  86D,  100 D; 
de  unicitate  primi  principii,  XXI  48  D, 


et  de  creatione,  561),  90A,  H4D',  123D 
etc. ;  de  materia,  XXII 9  A,  de  subslanliis 
intellectualibus,  75D,  dc  rationibus  se- 
minalibus,  168B',  et  de  primo  parente, 
383D,  etc;  de  incarnatione,  XXIII  38D', 
44C,  48B',  51 C,  52A',  etc;  de  gratia, 
sive  in  genere,  sive  operante  et  coope- 
rante,  XXII  336C;  de  debito  restituendo, 

XXIV  412C;  de  simonia,  XXV  51 A';  de 
licentia  interficiendi  volentem  interfi- 
cere,  161 A. 

UGUTIO,  lexicographus,  Pisanus,  (f  initio 
xiii'  sa?c)  allegatur  de  ludo  aleee,  XXIV 
414  D',  et  de  uxoricidio  quod  minus 
puniendum    sentit    quam    matricidium, 

XXV  159C. 

UMBRA.  Creaturse  erexerunt  se  ad  creato- 
rem  feceruntque  ei  umbram,  XXI  67  D'; 
propter  quod  universum  dicitur  quasi 
umbra  Dei,  67  D. 

UNCTIO.  Quomodo  dicamur  uncti  a  Deo, 
XX  72C.  Quia  unctione  corporali  Chri- 
stus  non  est  usus,  pro  omnibus  sacra- 
mentalibus  unctionibus  exigitur  sancti- 
ficatio  quaedam  materiae,  XXIV  596B'. 
Cur  baptizandus  oleo  ungatur  in  pectore, 
inter  scapulas,  XXIV  165D',  et  in  capite, 
166C.  Quid  significet  confirmandi  un- 
ctio,  XXIV  188  A,  et  cur  potius  in  Confir- 
matione  fiat  quam  in  Baptismo,  191  A'. 
Unctione  consecrantur  quae  sacramen- 
tum  tangere  debent,  ut  sacerdos,  calix 
et  patena,  XXV  27B'.  Alia  est  unctio 
consecrationis,  quae  fit  in  Confirmatione 
et  Ordine,  alia  medicationis,  quae  fit  in 
Extrema  Unctione,  XXV  599A.    ' 

Extrema  Unctio,  XXIV  593C,  595C, 
vere  est  sacramenlum  Novae  Legis,  591 
B',  592C,  D',  a  Christo  institutum,  86  B, 
D,  88A',  B',  90A,  C,  592D,  D',  594C,  595 
A',  et  per  unctionem  David  aliquo  modo 
praesignatum,  591 B,  sed  cujus  nullum 
Veteris  Legis  sacramentum  fuil  figura, 
85D',  208 B,  C,   591 C,   593B.   In   ipsa 


UiNC 


568 


UNC 


unctione  consistit,  sicut  Baptismus  in 
ablutione,  XXIV  596A',  et  licet  plures 
sint  unctiones,  unum  est  sacramentum, 
591 B,  D\  Comparatur  ad  Pcenitentiam 
sicut  Confirmatio  ad  Baptismum,  XXIV 
91 A',  et  minoris  est  dignitatis  quam  alia 
sacramenta,  91D,185C,  item  et  minoris 
necessitatis,  91 C;  non  enim  tantffi  est 
necessitatis  ut  ad  salutem  requiratur, 
596 D.  In  Extrema  Unctione  tria  sunt, 
materia,  forma  verborum  et  intentio 
ministri,  XXIV  591 A;  materia  et  oleum, 
propter  significationem,  41 D',  596  C, 
599B,  non  oleum  simplex,  596 A',  sed 
ab  Episcopo  benedictum,  591 A,  596  D, 
D',  599  B;  forma  verborum  est  :  «  Per 
istam  unctionem,  etc...  »  591 A,  597 B, 

C,  quae  ab  apostolis  tradita  est,  etsi  in 
Scripturis  non  inveniatur,  597  C ;  imo 
duplex  invenitur  forma,  altera  depreca- 
toria,  quee  a  B.  Gregorio  est  instituta, 
599  C,  A',  vel  potius  a  B.  Petro,  600 A, 
altera  indicativa  quse  a  B.  Ambrosio 
introducta  dicitur,  599  C,  A';  in  utraque 
probabile  validum  est  sacramentum,  600 
B,  sed  deprecatoria  melior  esse  videtur, 
597C,  599B'.  Quae  sint  ibi  sacramentum, 
res,  sacramentum  et  res,  XXIV  594A, 
599  A,  B'.  —  Extrema  unctio  hominem 
perficit  quantum  ad  finem  intra,  XXIV 
81 B',  et  ad  sanationem  corporis,  si  ex- 
pediat,  ordinatur,  84D;  purgat  a  pecca- 
tis  venialibus,  82  A',  et  a  reliquiis  pec- 
cati,  82A;  disponit  ad  spem,  82D,  et 
ad  perseveranliam,  85B,  et  irte  contra- 
riatur,  84 B',  contra  infirmitatem  spiri- 
tualem  animas  ex  originali  et  actuali 
culpa  relictam  specialiter  ordinatur, 
juxta  Thomam  et  alios,  593A,  595D, 
598A,  seu  contra  reliquias  peccati,  593 

D,  vel  contra  venialia,  secundum  Bona- 
venturam  et  alios,  593B',  595B,  598C, 
600 B,  quaj  diluit,  spiritualem  recipienti 
hilaritatem  infundendo,  595B.  Etsi  con- 
tra  mortale  et  originale  non  sit  instituta, 
XXIV  598A,  mortale  aut  veniale  tollit 
per  accidens  quoad  culpam,  si  quae  sint 
in  recipiente,  nec  ponatur  obex,  598B, 


reliquias  tollit  peccati,'593B,  595D,  gra- 
tiam  confert  primario  operantem  contra 
peccatum,  secundario  contra  corporis 
infirmitatem,  593C,  594 A,  596B,  et 
quoad  prius,  supernaturali  virtute  ope- 
ratur,  quoad  posterius,  naturali,  juxta 
Albertum,  594  B,  supernaturali,  secun- 
dum  Thomam,  quapropter  non  sanat 
semper  corpus,  598C;  animam  parat  ad 
occursum  sponsi,  591 C,  et  immediate 
disponit  ad  gloriam,  591  C.  Imo,  ut  ex 
verbis  formae  colligitur,  contra  universa 
mortalia  et  venialia  videtur  valere,  XXIV 
602B',  quia  in  mortis  articulo  opus  est 
maximo  prfesidio,  602C;  et  quidem,  ad 
remissionem  culpa?  cooperatur,  attritio- 
nem  efficiendo  contritionem,  598D,  A', 
ad  remissionem  reatus,  tollendo  animae 
infirmitatem,  598  B',  ad  remissionem 
reliquiarum  peccati,  mentem  contra  di- 
spositiones  pravas  roborando,  598A',  B'. 
Non  nisi  in  ultima  unctione  producit 
effectum,  XXIV  599  D',  et  fictio  reci- 
pientis  potest  effectum  impedire,  597 
B'.  Minister  hujus  non  est  laicus,  cui 
nulkim  convenit  ex  officio  sacramen- 
tum,  XXIV  601 A,  nec  diaconus,  qui  in 
Ecclesia  purgativam  tanlum  vim  habet, 
ibid.,  nec  episcopus  quem  difficile  nimis 
esset  adire,  600A',  sed  simplex  sacer- 
dos,  qui  ubique  faciliter  haberi  potest, 
600B',  et  vim  habot  iliuminativam,  601 
B.  Non  necesse  est  totum  corpus  ungi, 
XXIV  601 D,  et  diversarum  Ecclesiarum 
diversus  est  usus,  601  A;  communiter 
tamen  unguntur  loca  quinque  sensuum, 
ad  curandum  vim  cognitivam,  601 A', 
B',  cui  aliqui  unctionem  ronum  addunt 
ad  curandum  appetilivam,  et  pedum  ad 
sanandum  motivam,  nullibi  autem  un- 
guntur  cor  aut  genitalia,  601B'.  Quibus 
hoc  sacramentmn  possit  ministrari, 
XXIV  591 C,  595D',  600 B',  C.  Quomodo 
ungendi  sint  mutilati,  XXIV  601 C.  Quid 
agendum  si  sacerdos,  peractis  quibus- 
dam  unctionibus,  alias  perficere  ne- 
queat,  XXIV  592  C.  Quum  characterem 
non  imprimat,  iterari  potest.  XXIV  591 


UNI 


509 


UNI 


B,  50!) IV,  601 C;  quandonam,  501 1)'.  Cur 
dc  isto  sacramento  tacuerit  Areopagita, 
XXIV  591  C —  Epilogatio  in  extrema 
unctione,  de  dignitate,  effectu  et  forma 
ejus,  XXV  210 B,  ct  de  modo  eam  mini- 
slrandi,  2I0D  es  s. 

UNGUES  de  secundaria  perfectione  homi- 
nis  sunt,  et  cum  eo  resurgent,  XXV  209 

C,  270C.  Ab  anima  rationali  informan- 
lur,  XXV  2(i9D.  De  terrcstri  sicco  gene- 
rantur,  XXV  272A. 

UNIO  multipliciter  sumitur,  XXIII  362A', 
et  multiplex  est  unionis  modus,  32A', 
40A,  sed  maxime  duplex  est  unio,  allera 
per  modum  confusionis  aut  mixti,  XXII 
134D',  in  qua  allerautur  et  recedunt  a 
fonnis  suis  componenlin,  I34B'.  altera 
per  modum  communicationis  in  una 
actione,  in  qua  utrumque  componens 
manet  distinctum  135A.  In  utraque 
omne  unilum  alterum  est  a  per  se  uno, 
omne  enim  unitum  aliqualiter  participat 
uno,  ideo  unum  est  et  non  unum,  XIX 
174B.  —  Personae  in  divinis  propriissi- 
me  loquendo  non  uniuntur,  quia  quae 
uniuntur  fiunt  unum,  et  fieri  sequitur 
tempus,  XX  333A.  Maxima,  quantum  ad 
aliquid,  post  trium  Personarum  unio- 
nem,  XXIII  39C,  157 A',  C,  et  nihil 
simile  habens  in  creaturis,  39 D,  et  vere 
ineffabilis,  39B,  est  unio  duarum  natu- 
rarum  in  Christo,  157  A',  C,  quae  assimi- 
Iari  potest  unioni  qua  anima  corpori 
unitur,  148A,  ut  instrumento,  148C,  vel 
qua  uniretur  si  in  omnibus  hominibus 
esset  unum  numero  intellectus,  148A, 
etsi  proprie  nulla  alia  possit  ei  per  om- 
nia  assimilari,  148  A',  nec  ipsa  ad  ullam 
naturalium  reduci  queat  unitatem,  157 
C.  Hsec  unio  divinae  naturae  cum  humana 
possibilis  fuit,  XXIII  32A,  A',  33A,  in 
quantum  unita  natura  humana  divinae 
nunquam  proprium  suppositnm  habuit, 
XXIII  39D',42B',  sed  subsistit  in  divino 
supposito,  39B',  42A'.  Et  haec  gratia 
unionis  in  Christo,  XXIII  120 A',  121 B'. 
(Cf.  Christus),  de  qua  disputatur  an  et 
quatenus  ipsi  fuerit  naturalis,  120C,  B', 


D',  121 D,  B',  et  an  sit  quid  crealum 
vel  increatum,  051),  129B',  facta  est  in 
persona,  127 D',  1281)',  uncle  in  incar- 
nato  Verbo  non  unitae  sunt  divina  natura 
et  humana  ut  partcs  ad  efficienduin 
quid  lcrtium,  32D',  01  D',  nec  quocum- 
que  unionis  genere,  ubi  fit  Iransmula- 
tio,  40C,  aut  compositio,  40D,  aut  limi- 
tatio,  43A,  sed  quemadmoduin  uuiuntur 
duae  res  in  aliquo  uno,  33 A,  40C,  et 
optime  comparatur  insertioni,  33B,  129 
A,  nut  associationi,  40D,  et  est  simul 
unio  et  assumptio,  05 A'.  Haec  unio  hypo- 
statica  relatio  est  rationis  in  assumente, 
realis  in  assumpto,  XXIII  65A',  127B, 
nec  est  relatio  aequiparantiae,  127  B, 
quuin  vera  tamen  sit  relatio,  127  C.  Non 
dicit  aliquid  per  se  absolutum,  XXIII 
42C,  nec  relationem  rationis  dumlaxat, 
42D',  sed  quamdam  relationem  depen- 
dentiae,  tanquam  accidentis  ad  subje- 
ctum,  40C,  42D',  58 C.  In  hac  unione 
hypostatica  tres  sunt  uniones,  Verbi  ad 
carnem,  Verbi  ad  animam,  animae  ad 
carnem,  XXIII  77B',  quse  tres  simul  fa- 
ctae  sunt,  77C.  Quum  enim  in  hyposlasi 
facta  sit  unio  hypostatica,  XXIII  84  C, 
nec,  antequam  assumeretur,  concipi  po- 
tuerit  caro,  nec  creari  anima,  nec  homo 
suis  partibus  constitui,  84 D,  haec  qua- 
tuor  in  instanti  accidisse  necesse  est, 
conceptionem  carnis,  animae  creatio- 
nem,  utriusque  conjunctionem  et  unio- 
nem  cum  Verbo,  84  A'.  In  Christo  tri- 
plex  est  uuio,  consentanea,  dignativa 
cum  Deo  per  amorem,  cum  divina  nalu- 
ra,  cum  Ecclesia,  XXV  334C,  quarum 
nulla  rationem  matrimonii  proprie  ha- 
bet,  non  prima,  quia  deest  ibi  unius  ad 
alterum  subjectio,  non  secunda  quia 
deest  distinctio  personarum,  et  conjun- 
ctorum  conformitas  in  natura,  434A', 
non  tertia,  quia  non  modo  caput  est  sed 
et  membrum  Ecclesiae,  434  D';  respectu 
tamen  ejus,  humana  natura  dici  potest 
sponsa,  in  quantum  ei  subjicitur,  434C, 
et  Ecclesia,  in  quantum  est  caput  ejus, 
434D".  Unio  naturarum  in  Christo  exi- 


UNI 


UNI 


gitiva  dicitur  quia  talis  fuit  qualis  ad 
redemptionem  exigebatur.  XXIII  160  D. 
Disputatur  an  unio  hypostatica  facta  sit 
mediante  anima  et  spiritu,  XXIII  78A, 
79B',  80A,  81  D,  vel  gratia,  78B,  80A', 
81D',  82D,  A',  C,  83B,  vel  unioue,  81A, 
vel  mediantibus  partibus,  80 C;  item  an 
unica  unione  Verbum  fuerit  unitum 
carni  et  animae,  ante  mortem  et  post, 
362A',  D',  et  utra  carni  ejus  magis  uni- 
atur,  anima  an  divinitas,  79D'.  Absolute 
loquendo  unio  hypostatica  difficilior  vi- 
detur  creatione  et  transsubstantiatione, 
et  est  omnium  miraculorum  miraculum, 
XXIV  285  B.  An  operibus  sex  dierum 
prsecesserit  XXHI  81  D.  —  In  corpore 
Ecclesiae  duplex  est  unio,  altera  mate- 
rialis  per  fidem,  altera  formalis  per 
caritatem,  XXIII  238  A,  et,  sub  alio  re- 
spectu,  sicut  in  corpore  naturali  qua- 
druplex  est  unio  membrorum  ad,  invi- 
cem,  240  B',  sic  in  corpore  Ecclesias 
quatuor  sunt  uniones,  240 C  —  An  uni- 
bilis  sit  anima  corpori,  XXII  134  B',  et 
ipsi  uniatur  immediate,  135  C,  136  C, 
aut  mediate,  136  C,  138B',  et  quomodo, 
139  D.  —  Omnis  virtus  exsistens  unitior, 

.  est  magis  infinita  quam  plurificata,  XIX 
268A'.  —  Cf.  Conjunctio. 

UNITAS.  Extra  Denm.  Unitas,  quae  sim- 
plicior  est  puncto,  quia  positionem  in 
quantitate  non  requirit,  XXI  168D', 
quadruplex  dicitur  :  aggregationis,  ori- 
ginis,  compositionis,  indivisionis,  XIX 
166 B,  et  ad  unitatem  perfectam  requiri- 
tur  triplex  conformitas,  naturae,  volun- 
tatis  et  operationis,  XX  324B,  C.  Item 
unum,  quod  pluribus  modis  rebus 
convenire  potest,  XIX  388A,  tripliciter 
dicitur  :  indivisibilitate,  continuitate, 
perfectione,  XXIV  205D,  XXV  12 A,  et 
includit  et  habet  in  se  ordinem,  nume- 
rum,  pondus,  mensuram,  modum  et  spe- 
ciem,  XIX  238 A;  et  aliud  est  unum 
simpliciter,  aliud  unum  secundum  quid, 
XXIII 128D',  sed  quodlibet  est  multiplex, 
129A.  Item,  unum  in  substantia  facit 
idem,  unum  in  qualitate  faeit   simile, 


unum  in  quantitate  facit  aequale,  XIX 
173 A',  XX  96C,  275  A;  et  ad  identitatem 
requiritur  unitas  numero,  ad  similitudi- 
nem  unitas  specie,  96  B',  102  B,  A',  279 
D,  ad  aequalitatem  unitas  specie  et  quan- 
titate,  102B,  A';  sed  unitas,  secundum 
quod  est  in  genere  quantitatis,  non  in- 
venitur  nisi  in  rebus  habentibus  quanti- 
tatem  continuam,  180  B.  Item  alia  est 
unitas  substantialis  quae  una  est  per  se- 
ipsam,  XXI  234 B,  alia  unitas  quae  est 
qualitas  vel  quantitas,  234  C,  et  alia  uni- 
tas  generis  quae  pluribus  modis  fit,  XIX 
76C.  —  Omne  quod  est  ideo  est,  quia 
unum  numero,  XXI  212  A' ;  quaelibet 
enim  natura,  eo  quod  est,  singularis  est, 
212D,  individua  et  una  numero,  2J3B; 
et  secundum  quod  unitatis  ratio  est  in 
indivisione,  XX  177D,  ideo  sicut  aliquid 
se  habet  ad  indivisionem,  ita  se  habet 
ad  unitatem,  173  B;  magis  ergo  sunt 
unum  quae  sunt  individua  simpliciler, 
173 C.  In  compositis  autern,  respectu  ad 
materiam  unitas  dicitur  privative,  respe- 
ctu  ad  formam  positive,  XX  174A',  id- 
circo  de  creaturis  dicitur  modo  priva- 
tive,  modo  positive,  174B'.  Unum  et  ens 
convertuntur,  nam  ex  eodem,  id  est  a 
forma,  habet  res  quod  sit  ens  et  quod 
sit  una,  XIX  75A',  XXII  136C,  unius 
enim  ratio  est  a  forma,  XX 176D,  C,  177 
C,  XXI  205B',  et  unum  nihil  reale  super- 
addit  enti,  XX  172C,  175D,  XXI  207B, 
sed  tantum  quamdam  indivisibilitatem, 
207A,  et  est  quiddam  substantiae  conco- 
mitans,  207  B'.  Ex  hoc  quod  unum  et 
ens  convertuntur,  res  sicut  se  habet  ad 
esse,  ita  et  ad  unitatem,  XXII  545  B'; 
ideo  eadem  actio  exterior,  quae  duplex 
habet  esse,  potest  esse  una  et  multiplex, 
545  C;  ita  in  naturalibus  tot  sunt  entia 
quot  formae,  559  C,  et  in  moralibus  tot 
actus  quot  sunt  actus  voluntatis,  559D'. 
Aliud  est  unum  quod  cum  ente  conver- 
titur,  quod  non  est  in  genere  quantita- 
tis,  XXI  232  A,  et  aliud  unum  quod  est 
principium  numeri,  quod  est  quantitas 
discreta,  XX  179B',  180  A',  187B',  188 D, 


UNI 


;;:i 


UNI 


XXI  2326.  Unilas  cnim  quao  cst  princi- 
piuni  nunieri,  est  in  genere  accidentis, 
quamvis  a  substantia  recipiat  ortum, 
XXI  2081!.  Unum  quod  csl.  principium 
nuincri  imporlal  rationem  mensiira»,  XX 
180A,  188D,  A',  et  dicitnr  mensura  nu- 
inerorum,  176B',  quia  in  ejus  nnilato 
omnis  imincrus  praeexistit  inconfuse, 
XIX  174  A',  399  A',  et  omnes  numcri 
uniunlur,  174B'.  Significatio  primi  est 
unilas  ejus,  non  quia  unilas  ejus  sit 
sparsa  in  eo,  imo  unitas  ejus  est  pura, 
quoniam  est  simplex  in  fine  simplici- 
tatis,  XIX  174-A.  Quid  de  principio;  ab 
uno  siinplici  non  procedil  immediate 
nisi  unum,  XXI  59B',  04B,  00B.  In  crea- 
turis  conlingit  duas  fieri  unitateset  dici 
unum  simpliciter,  XX  324  B',  vel  unum 
genere,  324C,  vel  unum  spiritum,  unam 
animam,  unum  corpus,  324D'.  Unde  su- 
matur  unitas  habitus,  potentise,  XIX  75 
B',  scieiitise,  75D',  76 D,  theologia?,  75B', 
D',  76C,  A',  77A.  —  Si  aliquid  seque  bene 
potest  fieri  per  unum  sicut  per  plura, 
magis  unum  ponendum  est  quam  plura, 
XIX  1S6A;  tanta  enim  est  unitatis  po- 
tentia,  ut  quae  sunt  bona  amplius  pla- 
ceant  dum  in  unum  conveniunt,  XXI 
95A.  In  unitate  dumtaxat  quietatur 
mens;  unum  enim  est  universorum 
principium  et  omnium  finis,  ad  quem 
omnia  reducuntur,  XIX  126A,  sive  in 
ccelis,  inter  choros  angelorum,  XXV  33 
D,  sive  in  natura,  inter  creaturas,  33  B', 
sive  in  operibus  Christi,  in  divinis  legi- 
bus  et  in  Ecclesia,  33C,  quia  unitas  est 
vestigium  quoddam  SS.  Trinitatis,  XIX 
237B,  D,  D',  239 D,  241 A. 

In  divinis.  Unitas,  qme  secundum  ra- 
tionem  essendi,  dicit  aliquid  positive, 
et  secundum  rationem  intelligendi,  dicit 
privationem,  XX  173C,  174D,  in  Deo 
dicit  divinam  essentiam,  nee  aliquid 
aliud  positivum,  173D',  et  nihil  priva- 
tive  dicit,  174B,  D,  B'.  Unitas  Dei  variis 
argumenlis  demonstratur,  XIX  140  D, 
A',  B',  147D,  148D,  B',  et  a  philosophis 
ethnicis  agnita  est,  148  A.  Inter  attribufa 


quao  spectant  ad  essentiam  Dei,  unitas 
prior  est  simplicitate  cl  infinilate,  XIX 
178A,  veritatc  ct  bonitale,  178C,  a  qui- 
bus attributis distinguitur,  XX  187D,  non 
tamcn  per  formalem  dislinclionem,  XIX 
172B",  173B,  A',  scd  secundum  rationem 
tantum,  159D',  100A;  et  licet  uno  sim- 
plici  inluilu  comprchendalur  a  Deo,  ab 
inlellectu  creato  non  nisi  per  modum 
componentis  et  dividentis,  160B.  Non  ei 
repugnat  pluralitas  Personarum,  XIX 
179C,  185B,  C,  idearum,  altributorum, 
notionum  et  relationum,  XX  172  A',  173 
B,  quia  omnia  ha?c  ad  unitatem  redu- 
cuntur,  172  C,  sed  repugnat  tantum  plu- 
ralilas  naturarum  el  principiorum,  173B; 
imo  pluralitas  Personarum  amplius  ma- 
nifestat  unitatem  divinas  essentiae  quam 
unilas  Persona  aut  notionis,  XIX  388A, 
A',  XX  172A",  et  omnium  unitatum  ma- 
xirpa  est  Dei  unitas,  172A',  excedens 
unitatem  universalis  essentiae,  quia  non 
multiplicatur  in  Personis,  172B",  nec  ei 
inest  compositio  partium,  continuitas 
dimensionis,  accidentium  varietas,  173 
A',  sicut  maxima  est,  quia  non  habet  in 
se  multitudinem,  nec  actu  nec  potentia, 
nec  per  se  nec  per  accidens,  nec  per 
divisionem  nec  pcr  aggregationem,  174 
C  ;  unde  dicitur  Deus  magis  unus  quam 
unitas  ipsa,  174D',  et  unitas  ejus  est 
ante  omnem  unitatem,  172B,  175C;  et 
quum  variis  de  causis  dici  possit  unitas 
alia  major  aut  minor,  XXIII  157 D',  om- 
nium  maxima  videtur  esse  unitas  Perso- 
narum  in  Trinitate,  et  post  eam  unio 
naturarum  in  Christo,  158  D,  deindeque 
unilas  hominis.in  una  persona  et  natura, 
158A'.  Item  unitas  Dei  est  omnis  nume- 
rus,  quia  in  se  omnium  numerorum 
perfectionem  supereminenter  continet, 
XX  175B',  sed  unitas  quae  dupliciter 
dicitur  principium  numeri,  173 D',  neu- 
tro  respectu  Deo  competit,  174  A,  B'. 
Non  aufert  in  divinis  similitudinem  sic- 
ut  in  creaturis  unitas  numero,  XX  279 
D,  280 A,  B;  unitas  enim  Dei  et  unitas 
creaturae  non  dicuntur  univoce,  nec  con- 


UNI 


572 


UNI 


stiluunt  numerum  simpliciter,  174A, 
183D',  nec  ullo  respectu  Deus  dici  po- 
test  unum  cum  creatura,  324D.  Unitas 
essentise  et  persona  in  divinis  non  sunt 
duae  unitates,  sed  una,  differens  ratione, 
XX  182B,  quo  sensu,  in  divinis,  duplex 
dicitur  unitas,  essentialis  scilicet  et  per- 
sonalis,  182B',  186B,  189  A,  B,  B';  unde 
per  similitudinem  quamdam  est  in  crea- 
tis  duplex  unitas,  substantialis,  187D', 
et  accidentalis,  188A.  —  {Cf.  Monas.)  — 
Item  unus  in  divinis  importat  ex  adjun- 
ctis  vel  unitatem  essentialem,  vel  unita- 
tem  personalem,  XX  182C,  et  unum 
appropriatur  unitati  essentiali,  182  D; 
hinc  unum,  non  unus,  convertibile  est 
cum  ente,  182 A'.  In  Trinitate  non  est 
unum  pars  binarii  aut  ternarii,  XX  177 
C.  Unitas  in  divinis  appropriatur  Patri 
tanquam  omnis  numeri  principio,  XX 
316A',  317 A,  B',  D",  322C,  323A,  D,B', 
324  A,  et  omnis  divisionis  aut  composi- 
tionis  expers,  316  B',  sed  sumpta  pro 
unione  plurium  in  uno  amore,  appro- 
priatur  Spiritui  Sancto,  XIX  435D',  442 
D',  XX  316C.  318C,  et  Patri,  323B. 
UNIVERSALE,  quod  pluribus  fit  modis, 
XIX  67 B,  proprie  sumptum  duobus  con- 
stituitur,  natura  et  respectu  ad  multa, 
395  C,  396B',  et  triplex  est,  395 D*  : 
unum  extra  multa,  unum  in  multis, 
unum  de  multis,  et  requirit  multitudi- 
nem  actu  aut  polentia,  XX  111 A',  B', 
H2C,  D.  Universale,  quod  naturaliter 
prius  est  particulari,  XXII 27  B',  in  tribus 
ab  illo  differt,  XX  109  D',  XXIV  318A', 
ad  quod  se  habet  tanquam  potentiale  ad 
actuale,  XX  H2D.  Omne  enim  univer- 
sale  est  in  potentia  et  imperfectum  in 
esse,  XX  387 A,  et  disputalur  an  boni- 
tatem  praeter  particularia  habeat,  XXV 
405B',  406C.  Universalis  ratio  partim 
in  re,  partim  in  intellectu  fundamentum 
habet,  XIX  153 B,  357 B,  quia  unitas  ejus 
in  intellectu  consistit,  et  causa  verifi- 
cationis  in  singularibus,  153 A'.  Visiva 
virtute  nequeunt  universalia  cognosci, 
XIX  219A',  sed  proprie  sunt  objectum 


intellectus,  67 D,  219B',  et  scientiee  hu- 
manae,  .67  B;  et  quia  universalitas  est 
terminus  actionis  intellectus,  XXI  215 
A',  non  convenit  rei  ex  se,  nec  habet 
esse  verum  seu  extra  animam,  sed  tan- 
tum  secundum  quid  seu  in  intellectu, 
211 C,  212A',  C,  unde  quodlibet  ens 
dicitur  universale  dum  intelligitur,  212 
A',  et  universale  secundum  actum  est 
solum  in  intellectu,  XIX  396A,  XX  113 

B,  in  quo  universalitas  non  est  nisi  sicut 
objectum,  H3D.  Universalitas,  sumpta 
in  abstracto,  non  prgedicatur  de  seipsa 
sumpta  in  concreto,  nec  de  aliquo  ejus 
supposito,  XX  H3A',  nec  tamen  dicit 
simplices  formas,  XXI  208D',  sed  fun- 
datur  in  rebus  in  quibus  realis  est 
distinctio,  2I2C;  nam  in  qualibetnatura 
singulariter  exsistente  fundabilis  est  per 
actum  intellectus  ratio  universalitatis, 
213 A.  Aliud  est  universale  in  causando, 
aliud  in  prsedicando,  XXIII  464  C.  Cogni- 
tio  rei  in  universali,  modo  perfectior  est, 
modo  imperfcctior,  XXI  251 B,  A'.  Uni- 
versalitas  universalis  quse  multum  dif- 
fert  ab  ubiquitate  Dei,  XX  445B',  non  est 
ponenda  in  Deo,  XIX  392A,  cui  minime 
competit  ratio  universalis,  XX  109  A', 
IHA',  H2B,  H3A,  387A.  —  An  beati- 
tudo  sic  optari  possit  in  universali  quin 
in  particulari,  XXV  405B',  406B.  — 
Universum  ab  uno  nomen  accepit,  XXI 
94D',  quia  ex  omnium  unione  partium 
constat  ejus  perfectio,  95A.  Non  est  nisi 
in  unum  versa  multitudo,  quum  sit 
communitas  rerum  sub  uno  esse  quod 
participat  adunata,  XXI  95A',  ideo  im- 
possibile  est  esse  duo  universa,  95B'.  Ad 
Creatorem  refertur  et  comparatur  sicut 
exercitus  ad  militise  principem,  XXI  96 

C,  et  duplici  subditur  ordini,  alteri  quo 
res  ordinantur  in  Deum,  alteri  quo  res 
se  invicem  juvant  ad  obtinendam  simi- 
litudinem  divinam,  106C. 

UNIVOCATIO.  Quid  sit  causa  univoca  et 
eequivoca,  XXV  256A,  et  quomodo  divi- 
datur  univocum,  XX  143  A'.  Univoca 
conveniunt   in   nomine,  re   et  ratione, 


usu 


573 


USU 


ideo  in  eis  plurificalur  res,  uon  modus, 
XIX  518A.  Univoca  dumtaxat  eompa- 
randa  sunt,  XXI  78C,  unde  inler  asler- 
nilatem  et  lempiis  nulla  lil  comparatio, 
nec  interDeum  et  creaturam,  78D',  quia 
nihil  de  his  univoee  pra?dicatur,  XX  81 
B',  387  A',  XXI  78  C,  sicut  nullatenus 
Deo  competit  cognosci  aliquo  conceptu 
univoco  cum  creaturis,  XIX  218A,  D, 
219A,  393A,  397C,  398C,  400A,  XX 
148  A',  C.  Quam  absurda  et  impia  circa 
haec  sil  univocantium  doctrina,  XIX  400 
A.  An  uuivoce  homo  priedicetur  de  Chri- 
sto  et  de  aliis  hominibus,  XXIII  167  D', 
109 B',  171  B'.  An  Spiritui  Sancto  et 
donis  ejus  univocatio  aliquomodo  con- 
veniat,  XX81A*. 

UBBANUS  (B.),  Papa  II,  (f  1099)  allegatur 
de  necessitate,  pro  sacerdote  extraneo, 
ad  audiendas  confessiones,  consensus 
sacerdotis  localis  cui  committuntur  fide- 
les,  XXIV  484 B,  486  B'. 

URBANUS,  Papa  V,  (1309-1370)  allegatur 
de  simonia  religionis  ingressus  causa, 
XXV  51 A',  B',  D',  52 A,  D'. 

URSUS  in  duobus  cum  hominibus  convenit, 
XXI  458 D,  et  cum  feminis  generare 
potest,  458A',  ut  patuit  nuper  iu  Saxo- 
nia,  458  C. 

USUBA  in  decalogo  prohibetur,  et  est  con- 
tra  justitiam,  XXIII  608A,  sive  quia 
pecunia  ex  usu  non  deterioratur,  sive 
quia  pecuniae  accomodatae  transfertur 
dominium,  sive  potius  quia  pecunia  non 
est  nisi  mensura,  608B',  C,  D',  et  usu 
ipso  consumitur,  609 C;  nec  licitam  eam 
facit  consensus  mutuantis,  quia  coacte 
datur,  608B.  An  usurarius  sit  qui  aliquid 
supra  sortem  recipit  in  contractu  de 
mutuo,  ratione  poenae  conventionalis, 
XXIV  403B,  aut  donationis,  aut  interes- 
se,  403  D,  aut  mutui  directe  vel  indi- 
recte,  403C,  aut  in  contractu  locationis, 
404  D,  venditionis,  404A',  aut  emptionis, 
404B'.  An  ad  restitutionem  teneatur 
usurarius,  XXIII  608 A',  et  suum  faciat 
fcenus  usurae,  608  D.  An  restituere  tenea- 
tur  non  modo  usuram,  sed  etiam  quae 


lucratus  esl  justa  mercatione  de  pecu- 
nia  aut  re  usuraria,  XXIV  405 A'.  An  et 

quomodo  lieeal  poeuniani  cum  usura 
inuluari,  XXIII  6091)'.  An  usurariiiiii  sit 
redditus  cmere  ad  vitam,  XXIII  610B. 
Cur  Judaeis  usura  fuerit  permissa,  XXlll 
609  A. 
USUS.  Uti  multipliciter  sumitur,  XIX  103 
C,  104 A',  107B,  XXIII 548A',  etad  varias 
potentias  referri  potest,  XIX  107  B,  108 
B,  A',  sed  proprie  ad  voluntatem  perti- 
nel,  107  A',  C,  108A,  C,  A',  sieut  et 
frui,  109C,  unde  nullo  modo  convenit 
brutis  et  diversimode  competit  Deo  et 
nobis,  105A,  A',  B'.  Sunt  res  quibus 
utendum  est,  non  fruendum,  XIX  102  A', 
quae  nos  ad  beatitudinem  adjuvant,  102 
B' ;  sunt  item  res  quibus  utitur,  103B; 
demum  sunt  res  quibus  ulendum  est 
simul  et  fruendum,  103B',  sicut  virtutes, 
103C.  Non  omnis  qui  utitur  fruitur,  XIX 
104  D',  quia  usus  ad  fruitionem  refertur, 
tanquam  inferius  ad  superius,  109  C. 
Usus  eorum  est  dumtaxat  quae  sunt  ad 
finem,  XIX  110C,  et  quidem  finem  debi- 
tum,  alias  est  abusus,  108D,  111 C, 
unde  utendum  est  bonis,  110A,  quas  ex 
se  ad  finem  ordinantur,  lllC,  et  etiam 
malis,  110  B,  111 B,  quae  accidentaliter 
ad  finem  ordinari  possunt,  111 C.  Omni- 
bus  ergo  citraDeum  objectaliteruti  Iicet, 
id  est  creaturis,  in  quantum  conferunt 
ad  Dei  cognitionem,  et  ad  ultimum  fi- 
nem  ordinari  possunt,  XIX  104D,  110B, 
et  etiam  peccato  occasionaliter  utendum 
est,  111 A'.  Cujus  usus  bonus,  ipsum 
quoque  bonum  est,  et  cujus  usus  malus, 
ipsum  quoque  malum,  XXIII  559 C.  An 
et  quomodo  Deo  uti  liceat,  XIX  H0C, 
et  creaturis  Deus  utatur,  111 C,  et  Deus 
seipso  fruatur  dum  creaturis  utitur,  169 
A'.  Propter  mercedem  aeternam  Deo  ser- 
vire  licet,  nec  est  proprie  uti  Deo,  XIX 
109  A',  111  D'.  Quanta  cum  discretione 
creaturis  est  utendum,  XIX  IHB'.  Dae- 
monibus  et  iniquis  utendum  est  per  pa- 
tientiam  et  resistentiam,  XIX  109C,  112 
B.  Usus  qui  Spiritui  Sancto  appropriatur, 


VAR 


574 


VEN 


XX  314C,  315A,  D',  duo  dicit  in  sua  ra- 
tione,  314C,  et  notat  beatitudinem,  frui- 
tionem,  314 A',  315C,  etordinem,  314A'. 

UT,  conjunctio,  varia  significat,  vel  cau- 
sam  finalem,  vel  concomitantiam,  XXI 
544B,  vel  obligationem,  544C. 

UTILE.  Aliud  est  utile,  aliud  commodum, 
XX  568  D'.  Utile  bonum  perfectius  est 
delectabili,  et  imperfectius  honesto; 
prius  includit  et  in  posteriore  includi- 
tur,  XXI  474 B.  An  omne  utile  sit  hone- 
stum  et  econverso,  XX  568C. 

UXOR.  Disputatur  an  uxor  gravius  peccet 
viro,  adulterando,  XXV  150  D,  et  an 
uxorem  adulterantem  occidere  fas  sit, 
159 B.  Ob  adulterium  uxor  a  viro  dimitti 
potest,  XXV  148B',  149A,  in  certis  casi- 
bus,  148C,  149A,  imo  et  debet,  si  sit 
incorrigibilis,  149  A',  151 C,  item,  pro- 
pter  infidelitatem  spiritualem,  149C; 
sed  post  divortium  viro  reconciliari  po- 
test,  150C.  Pariter  a  viro,  ob  similes 
causas  separari  potest,  XXV  148B',  150 
A,  et  tum,  etiam  viro  invito,  continen- 


tiam  vovere,  150B';  si  tamen  judicio 
Ecclesise  viro  reddatur,  tenetur  ei  debi- 
tum  reddere,  150 C,  nisi  de  Hcentia  ejus 
conlinentia?  votum  emiserit,  150D'.  Si 
ea  annuente,  ordines  sacros  receperit 
vir,  continentiam  perpetuam  ipsa  vovere 
tenetur,  non  autem,  saltem  semper, 
intrare  religionem,  XXV  158C,  si  vero, 
ea  renitente,  ad  continentiam  non  tene- 
tur,  nec  jure  suo  privari  debet,  158D'. 
Uxoricidium  levius  est  matricidio  etsi 
gravius  puniatur,  XXV  159B',  et  triplici 
de  causa  fieri  potest,  ex  quibus  gravius 
vel  levius  fit,  159D'.  Uxoricidium  impe- 
dit  matrimonium  contrahendum,  non 
autem  contractum  dirimit,  XXV  151 A. 
—  An  vota  quaedam,  inscio  marito,  uxor 
facere  valeat,  XXV  166  C,  B'.  Sine  licen- 
tia  mariti  magnas  eleemosynas  dare 
nequit,  XXIV  418D.  —  An  magis  dili- 
genda  sit  a  viro  quam  parentes,  XXIII 
491 B,  492 A,  aut  filii,  489D',  490C.  — 
Cf.  Conjuges,  Debitum,  Infidelitas,  Ma- 
trimonium. 


VACUUM.  De  vacuo  quod  definitur  locus 
non  repletus  sensibili  corpore,  XXV  288 
D',  289A,  disputatur  an  Deus  facere 
posset  quod  sit,  XX  570A,  A',  id  est  an 
implicet  contradictionem,  570B,  C,  et 
num,  de  facto,  ante  mundi  constitutio- 
nem  fuerit,  440  A,  A'.  Quum  dicitur  in 
libro  Job  :  Deus  appendit  terram  super 
nihilum,  nullatenus  vacuum  per  hoc 
designatur,  XX  569C,  570D'. 

VALENTINUS,  hsereticus,  (f!61)  allegatur 
de  sua  negatione  in  Christo  carnis  vere 
humana?,  XX1II82C. 

VANITAS.  Ad  Dei  sapientiam  pertinet 
perfectio  qua  res  conservatur  in  suo  fi- 
ne  :  quo  substracto,  relinquitur  vanitas, 
XIX  45. 

VARIATIO  proprie  definitur  mutatio  for- 
mae  in  eadem  materia  vel  quasi  materia, 


XIX  378C,  unde  omnes  creatura?  sunt 
aliquomodo  variabiles,  377  A'. 

VASA  sacra,  an  et  quomodo  vendi  possint, 
XXV  48 C,  D. 

VEGETATIVUM  est  in  sensitivo,  sed  non 
econverso,  XXI  473A,  474A.  —  Vege- 
tabilia,  quum  ad  utilitatem  sint  facta, 
post  judicium  peribunt,  XXV  384D,  ef 
alia  gramina  pulchriora  creabuntur, 
384  A'. 

VENDITIO.  In  venditione  dupliciter  potest 
esse  peccatum,  in  quid  et  in  quantum, 
XXV  45 D.  Disputatur  an  liceat  in  con- 
tractu  venditionis  aliquid  accipere  ultra 
sortem,  XXIV  404A',  et  quid  sentien- 
dum  de  vendente  mercedes  suas  ut  in 
certo  termino  recipiat  plus  pro  eisdem, 
404D.  —  An  etquomodo  liceat  vendere 
spiritualia,  XXV  47C,  et  vendi  possint 


VER 


875 


VER 


gratia,  44A,  sacramenta,  44A,  C,  46A', 
gratiae  gratis  datae,  441),  calix  consecra- 
tus,  44B,  ordinos,  44  A'. 

VENEREA,  quia  sunl  tantum  quasi  medi- 
cinae  ad  reparandum  ruinas  speciei,  XXV 
275C,  C,  nec  propter  se  appeti  possunt, 
273A,  275C,  nec  felicilatem  dare  valent, 
275D;  imo  homini  non  conveniunt  in 
quantum  homini,  275D,  et  contempla- 
tionem  maxime  impediunt,  273A;  ideo 
etsi  in  paradiso  terrestri  fuissent  ob 
necessitatem,  275D',  in  coelesti  nullate- 
nus  erunt,  273B,  275D,  C;  quapropter 
turpiter  erraverunt  Sarraceni  et  Judaei 
sibi  in  alia  vita  carnales  delicias  repro- 
mittentes,  272D',  276A,  446B. 

VENUS,  planeta  frigidus  et  humidus,  hu- 
midum  complexionale  movet  ad  genera- 
tionem,  XXII  96A,  et  vim  generativam 
dicitur  praestare  et  adjuvare,  98D',  unde 
aliqui  usque  in  luxuriam  profluunt,  99 
A.  Perperam  dicitur  legem  Sarraceno- 
rum  inspirasse,  XXII 102A. 

VERBUM  in  Deo.  Ratio  Verbi  quae  designat 
aliquid  in  intellectu  consistens  et  ma- 
nens,  XX  255  A,  256  C,  per  prius  est  in 
Deo  quam  in  creaturis,  quamvis  nomen 
sit  translatum  a  creaturis  ad  Deum,  243 
D'.  Disputatur  an  prior  sit  ratio  verbi 
quam  notitiee  aut  sapientiae,  XX  246 A', 
et  ad  quam  respiciat  notitiam,  specula- 
tivam  scilicet  an  practicam,  246B'.  Quid 
et  quotuplex  sit  verbum,  XX  245A,  B, 
246C,  A",  249C;  cur  Dei  Filio  tribuatur 
hoc  nomen,  244  B',  248B',  et  quo  sensu, 
245D,  250 D';  an  dici  possit  pluraliter 
verba,  246 A.  Hoc  nomen  in  Deo  perso- 
nale  est  potius  quam  essentiale,  XX  247 
A,  D',  248D',  249 C,  250 B',  251 D,  quum 
ex  his  quae  ad  intellectum  pertinent, 
nihil  in  divinis  personaliter  dicatur  nisi 
Verbum,  249 D.  Quid  inter  Verbum  et 
Filiurn,  et  imaginem,  XIX  196B',  XX 
77B'.  Verbum  de  Deo  dicitur,  dempta 
omni  imperfectione  et  vilitate,  XX  243 
B',  251  D,  et  est  aeternum,  quamvis  pro- 
latum,  243  B',  251 A',  et  Patri  consub- 
stantiale,  255A,  a    quo  solo   procedit, 


XIX  1961).  el  in  Vcrbo  Pater  universa 
cognoseit  aut  videl,  XX  346C,  A',  347 IS, 
ei  semetipsum,  346 D,  C,  D',  el  Verbo 
omnia  dicit,  338  C,  340  D',  342  B',  C, 
346A,  349A,  et  omnia  creasse  perhibe- 
tur,  XXII  46B',  47B'.  Verbum  in  divinis 
dici  potest  vel  sine  respectu  ad  creatu- 
ras,  quum  scilicet  Deus  cognoscit  se  ut 
est  res  quffldam,  XX  252  B,  vel  cum 
respectu  ad  illas,  quum  scilicet  cogno- 
scit  se  ut  est  quasi  species  exemplaris 
omnium  rerum,  252C,  et  ita  communi- 
ter  accipitur  verbum,  252A',  quia,  licet 
aliud  sit  Patrem  dicere  Verbum,  aliud 
Patrem  dicere  omnia  in  Verbo,  252  C, 
tamen  unico  actu  dicit  et  Verbum  et 
omnia  quorum  Verbum  est  exemplar, 
252B',  253B,  D,  et  ideo  Verbum  tenet 
quasi  medium  inter  Patrem  et  creaturas, 
253B,  habens  respectum  ad  Patrem  actu, 
253A',ad  creaturas  habitu,  253C,  A',  D', 
nec  propter  hoc  inest  ei  realis  relatio 
ad  creata,  253  A,  aut  ex  tempore,  251 C, 
253  C,  D'.  Verbum  aeternum  est  princi- 
pium  et  fons  omnium  verborum  et 
loquelarum,  XIX  445 C,  cujus  generatio 
causaest  et  origo  processus  creaturarum, 
45.  Verbum  ad  manifestandam  nobis 
sapientiam  incarnatus  est,  XIX  35. 

Extra  Deum.  Triplex  est  verbum, 
mentis,  imaginationis  ac  vocis,  XXIV 
52 B.  Verbum  mentis  est  initium  omnis 
nostrae  operationis,  ratio  et  regula  ope- 
rum  agendorum,  XIX  329  A;  vocatur 
etiam  verbum  intelligibile,  sive  rei  co- 
gitatio,  XX  244  A,  et  si-c  designat  ver- 
bum  quo  cognoscimus  rem  per  suam 
speciem,  quod  assimilatur  Verbo  essen- 
tialiter  genito,  244 D';  aliud  autem  est 
verbum  imaginabile,  seu  vocis  cogitatio, 
244A,  quo  vocis  speciem  exprimendae 
intus  formamus,  244  D',  quod  assimila- 
tur  Verbo  aeterno  incarnari  praeviso, 
245 A;  item,aliud  est  verbum  sensibile, 
seu  vocis  prolatio,  244  A,  quod  assimi- 
latur  Verbo  Dei  actualiter  incarnato, 
245A.  Quamvis  in  his  tribus  aliqua  sit 
imago   Trinitatis,  expressa  tamen   non 


VER 


576 


VER 


invenitur  nisi  in  verbo  intelligibili,  XX 
244B,  245B,  246D,  quod  Verbo  seterno 
comparari  potest,  quantum  ad  originem, 
quantum  ad  dispositionem,  244G,  et 
quantum  ad  unionem,  244 D,  dempta,  ex 
parte  nostra,  fallacia,  displicentia  et 
impotentia,  ibid.;  includit  enim  cogni- 
tionem  et  potentiam,  245 A'.  Verbum 
mentale  in  creaturis  a  memoria  gigni- 
tur,  XX  254  D,  257  C,  sed  ad  intellectum 
pertinet,  254  A',  et  est  ipsa  conceptio 
rei  intellectee,  256B,  C,  D',  seu  simili- 
tudo  rei  in  mente  genita,  257  B,  D,  B', 
ultimum  quod  potest  in  se  intellectus 
efficere,  et  in  quo  quidditas  rei  recipi- 
tur,  juxta  Thomam,  257A',  seu  ens 
quoddam  diminutum,  constitutum  a  ra- 
tione,  atque  rei  cognitee  elaboratum 
exemplar,  ut  dicit  Richardus,  258A, 
contra  Scotum  et  Durandum,  254A',  255 
D,  qui  tenent  verbum  mentale  esse 
actum  ipsum  intelligendi,  seu  intelle- 
ctionem  actualem,  254  C,  255  C,  A',  258 
B,  quibus  consentit  Cartusianus,  258  A'. 
Quomodo  formetur  in  intellectu,  juxta 
Henricum,  XX  254C,  Thomam,  256A', 
257  C,  et  Richardum,  257 C.  Non  est 
habitus  nec   species   intelligibilis,   XX 

255  C,  256  D,  257  A',  nec  res  intellecta, 

256  A,  D;  et  convenientiam  majorem 
habet,  juxta  Thomam,  cum  re  dicta 
quam  cum  dicente,  257  A.  Quid  sit  Ver- 
bum  interius,  ad  cujus  rationem  tria 
pertinent,  XX  249A,  et  verbum  cordis, 
XIX  180C,  195  B,  XX  248 B,  A',  254  B. 
Verbum  in  anima  nostra  sine  actuali 
cognitione  nequit  esse,  XIX  257  A,  258 
A,  et  intellectus  imago  est,  sicut  Verbum 
imago  Patris,  267  D,  quod  maxime  patet 
in  intellectu  glorificato,  267  A';  item, 
sicut  se  habet  intellectus  ad  voluntatem, 
ita  verbum  ad  amorem,  et  perfectum 
esse  nequit  sine  amore,  437  B.  —  Verba 
inter  signa  apud  homines  sorliuntur  pri-  * 
matum,  XXIV  51  D',  ideo,  ob  varias 
causas,  in  sacramentis  adhibentur,  51 A, 
B',  52  A,  ut  forma,  51 C.  —  Cur  in  verbis 
potius  quam  in  factis  sint,  juxta  quos- 


dam,  otiosa  et  indifferentia,  XXII  538 
A',  541  B,  C. 

VERCELLENSIS,  abbas,  (Thomas  Gallus) 
(f  5  Dec.  1226,  juxta  alios  1246)  de 
amore  puro  Dei  allegatur,  XIX  122B',  D'. 

VERITAS.  Extra  Deum.  —  Veritas  qua? 
dupliciter  consideratur,  XIX  249D,  mul- 
tiplex  est.  356B,  et  multipliciter  defini- 
tur,  355 A',  XXI  33.  Non  est  tantum 
relatio  rationis,  XIX  361 B',  362 A,  sed 
fundamentum  habet  in  re  et  comple- 
mentum  in  intellectu,  357  B  ;  attamen, 
per  prius  est  in  intellectu  quam  in  re, 
357  C,  358  C.  et  utraque  veritas,  rei  et 
intellectus,  reducitur  in  Deum  tanquam 
in  primum  principium,  357  D,  358  C; 
unde  veritatis  ratio  completur  per  ratio- 
nem  animae,  sed  fundamentum  habet 
extra  animam,  XX  631 D,  et  alia  est 
veritas  rationis,  alia  veritas  rei,  631 C, 
D.  Ex  quibus  elucidari  possunt  quaestio- 
nes  :  ubi  sit  veritas,  XIX  356C,  361 C, 
an  in  Deo  tantum,  359  D,  an  in  re  vel  in 
intellectu,  357C,  360B,  A",  C,  361 B,  an 
sit  idem  quod  rei  essentia,  357A,  an  sit 
mutabilis,  358D,  an  sit  una  in  omnibus 
veris,  358D,  C,  an  sit  una  tantum  vel 
plures,  356D,  an  sit  aeterna  aut  sint 
plures  veritates  ab  aeterno,  356B';  item 
cur  res  quaelibet  dicatur  vera  absolute, 
secundum  ordinem  a  quo  dependet,  358 
B,  et  quare  veritas  uniuscujusque  rei  in 
hoc  quod  est  ei  specificum  consistat, 
XXII  395 A,  400  A.  Veritas,  quae  inter 
extremos  errores  quasi  medium  lenet, 
XIX  56  D',  naturaliter  allicit  vim  intel- 
lectivam,  287  D ;  est  enim  lumen  et 
perfectio  intellectus,  54C,  XXV  421D', 
ad  quam  se  habet  sicut  visus  ad  lucem, 
XIX54B';sed  quum  in  intellectu  sint 
verum  et  falsum,  sicut  bonum  et  malum 
in  rebus,  XXV  406  A',  veritas  ab  illo 
potest  non  videri,  imo  repelli,  XIX  54 
D\  quatenus  falsis  argumentis  ?inei 
potest,  56C.  Veritas  est  finis  intellectus 
speculativi  et  scientiae  speculativae,  XIX 
70A',  239A.  Vero  assentire  potest  intel- 
lectus  propter  se,  et  est  intellectus  prin- 


VKR 


577 


VES 


cipiorum,  XIX  H7A,  vel  propter  aliud, 
et  est  veritas  conclusionum,  1171$.  Ve- 
ritas  pluribus  modis  probatur,  XIX  62C, 
et  in  triplici  gradu  accipitur,  opinione, 
fidc,  scientia,  58C,  qua?  tamen  non  sem- 
per  realiter  distinguuntur,  G7  D.  Est 
verum  simpliciter  verum,  XIX  88  D', 
quod  est  subjeetum  scientiarum  specu- 
lativarum,  89A,  et  est  verum  quod  est 
bonum,  88  D',  et  hoc  est  subjectum  theo- 
logise,  89  A.  Ad  verum  1'ertur  fides,  sed 
quia  bonum,  XIX  114  A.  Non  queunt 
esse  duoe  contrariae  veritates,  altera 
theologica,  altera  philosophica,  XXII  55 
D.  Verum  cum  ente  couverlitur,  nec 
reale  quid  superaddit  enti,  XIX  362A; 
nominat  ens  secundum  quod  cognosci- 
bile,  et  praesupponit  unum,  XX  322 A. 
Quid  praecisius  inter  verum,  bonum  et 
unum,  XXIV  369B'.  Duplici  modo  vera 
dicitur  virtus  :  dum  habet  verum  opus 
virtutis,  et  duni  perducit  in  finem,  XXIV 
369C  Veritatis  agnitae  impugnatio  inter 
peccata  in  Spiritum  Sanclum  ponitur, 
XXII  574 A,  D,  575C,  D,  576  C,  et  alia 
non  prasupponit  peccata,  578D,  B'. 

In  Deo.  —  Veritatis  nomen  analogice 
dicitur  de  Creatore  et  creaturis,XIX  360 
B;  prout  enim  falsitati  opponitur,  com- 
munis  est  Deo  et  creaturis,  359B,  prout 
autem  opponitur  permixtioni,  privationi, 
vanitati,  diversitati,  potentialitati,  pro- 
pria  est  Deo,  359C,  D',  C,  qui  est  veritas 
prima,  veritate  rei  et  veritate  intelle- 
ctus,  359  D',  et  in  quo  veritas  secundum 
rem  est  ipsa  sua  divina  essentia,  cui 
superaddit  intentionem  proprietatis, 
ibid.  In  veritate  increata  quae  Deus  est, 
idealiter  fulgent  omnium  creaturarum 
veritates,  XXV  421 D',  quae  ab  illa  deri- 
vantur,  421 C,  tanquam  ejus  vestigia, 
XIX  237  B,  D,  238  A,  239  D,  241 A.  Inter 
attrih,,la  Dei,  veritas  prior  est  sapientia, 
x^x^  178  B,  et  bonitate,  sed  posterior 
unitate,  178C.  Veritas  et  bonitas  in  Deo 
formaliter  distinguuntur,  juxta  Scotum, 
XIX  163  A,  C,  et  ante  omnem  actum  in- 
tellectus,  163A.  Dcus  qui  est  ipsa  veritas, 
T.  25"'\ 


ad  intellectum  creatum  comparari  potesl 
ut  species  intelligibilis  qua  intelligit, 
quod  applicari  nequit  aliis  intelligibili- 
bus  subsistenliis,  quaB  sunl  non  veritas, 
sed  vera,  XXV  422A'.  Recte,  in  Trini- 
tate,  appropriatur  Filio  veritas,  XIX  246 
A',  D',  249C,  XX  322  B. 
VERMES  quae  nonnunquam  ex  hostia  cor- 
rupta  gignuntur,  quomodo  generentur, 
XXIV  323  D',  325 C,  et  unde,  325  D',  326 

B,  B'. —  Vermis  qui  damnatos  corrodere 
dicitur,  spiritualiter  intelligendus  est 
pro  conscientiae  remorsu,  XXV  466 D', 
468A,  D'.  Utra  gravior  sit,  pcena  vermis 
aut  pcena  ignis,  XXV  469  A. 

VERTIBILITAS,  quae  non  est  proprie  muta- 
bilitas,  XIX  377 D,  378A,  duplex  est, 
naturalis  et  electionis,  242B'.  Omnis 
creatura  est  vertibilis,  XIX  377B'.  378 
A,  et  ad  quemlibet  actum  intelligendi 
vertibilitas  requiiitur,  256B.  ln  angelo 
una  est  dumtaxat  vertibililas,  nempe  ad 
bonum  vel  ad  malum;  in  homine,  du- 
plex  est,  ad  malum  aut  bonum,  et  item 
a  bono  ad  malum  econverso,  XXI  373  B'. 

VESPER.  Ex  mystico  sensu  vesperi,  XXI 
297A,  A',  299C,  300B',  vespertina  ab 
Auguslino  vocatur  cognitio  rerum  in 
seipsis,  296 A',  297 B,  B',  298C,  299 B, 
300C,  XXII  28 B'.  Quae  cognitio,  cogni- 
tione  matutina  defectuosior,  XXI  297  D, 
298B,  duplex  est,  et  in  pluribus,  in 
angelica  cognitione  a  vespera  materiali 
differens,  297C,  D'.  Quum  angelis  sit 
naturalis,  XXI  297D',  300A',  D',  in  an- 
gelis  sanctis  perseverat,  296D',  300  B; 
imo  in  eis  simul  sunt  cognitio  matutina 
et  vespertina,  297  C,  299  B.  An  sit  in 
daemonibus  disputatur,  XXI  298  A',  398 

C,  410 A',  B'.  Ab  Alexandro  definitur 
cognitio  rerum  in  proprio  genere  ex 
gratia,  XXI  398  C. 

VESTIGIUM,  XIX  236D',  239D,  240C,  quod 
est  multiplex,  237B,  est  confusa  alicuj.us 
sirnilitudo,  dum  imago  est  similitudo 
distincta,  242  C.  Multiplici  modo  enume- 
rantur  et  disponuntur  vestigia,  XIX  237 
D  et  s.  Partes  vestigii,  in  quibus  tamen 
37 


VIA 


VIA 


quodam  sensu  est  ipsum  vestigium,  XIX 
241 A',  242A,  non  superaddunt  rei  in 
qua  sunt  aliquid  absolute,  243  C.  Dum 
imago  Dei  est  in  hominibus  et  angelis 
tantum,  XIX  242C,  vestigium,  quod  non 
est  relatio  tantum,  245D,  est  in  qualibet 
creatura,  235  A',  B',  241 C,  242C,  246B, 
non  lamen  aequaliter,  244A,  quia  dum 
est  in  omnibus  vestigium  creatoris  se- 
cundum  triplex  genus  causae,  XXII  470 

B,  C,  et  etiam  in  creatura  rationali  du- 
pliciter,  prout  est  natura,  et  natura 
voluntarie  operans,  470D.  Non  verum 
est  vestigium  esse  repraesentationem  to- 
tius  et  imaginem  repraesentalionem  par- 
tis,  XIX  245C,  sed  potius  vestigium  re- 
praesentat  speciem  tantum,  242C,  243C, 
244C,  et  imago  individuum,  242C,  244 

C.  Vestigium  in  creaturis  magis  attendi- 
tur,  juxta  jEgidium,  respectu  Trinitatis 
quam  Deitatis,  XIX  244B,  id  est  magis 
spectat  ad  personas  quam  ad  divinam 
essentiam,  240 D,  contradicente  lamen 
Petro,  242  C;  sed  nec  in  vestigiis,  nec 
in  imagine  Trinitas  naturaliter  potest 
agnosci,  246 B.  Cognitio  Dei  per  vesti- 
gium  creaturarum  non  competit  ange- 
lis,  XIX  235D',  236C,  nec  brutis,  236A, 
sed  tantum  hominibus,  236C;  cognitio 
autem  in  vestigio,  et  angelis  et  homini- 
bus,  236D,  B',  sed  non  brutis,  236D,  et 
cognitio  per  vestigium  est  prima  quam 
de  Deo  per  naturam  habemus,  243 B',  et 
quia  media  est  inter  cognitionem  omni- 
no  confusam  et  cognitionem  distinctam, 
inter  cognilionem  generis  et  cognitio- 
nem  individui,  243 C,  personas  reprae- 
sentat  quantum  ad  attributa,  non  essen- 
tialia,  nec  propria,  sed  appropriata, 
243  D'. 

VIATOR.  Viatoribus  competit  cognoscere 
Deum  in  vestigio  et  per  vestigium,  XIX 
236 D,  seu  per  creaturas  et  in  creaturis, 
236 D,  B',  aliter  tamen  in  statu  naturae 
integrae,  aliter  in  sialu  naturae  lapsae, 
236  C.  In  neutro  autem  statu  divina  es- 
essentia  naturaliter  a  viatoribus  videri 
potest,  XXII  251 B,  C,  XXV  420  A,  A', 


424  A',  426  D',  quia  ipsis  deest  quod 
requirilur  ad  videndum  Deum,  scilicet 
mens  ab  omni  distractione  libera,  426 
B',  et  corpus  non  aggravans  animam, 
426C,  et  dispositio,  420 C,  id  est  lumen 
gloriae  quo  divinae  essentiae  uniri  possint, 
420C;  nihilominus  aliquomodo  super- 
naturaliter  eis  ostendi  potest,  ut  ostensa 
creditur  fuisse  Adam,  Moysi  et  Paulo, 
XXII  251  A,  B,  C,  C,  252  C,  253  D,  XXV 
420  D',  sed  in  quadam  abstractione  ab 
hac  vita,  421 A'.  Naturaliter  Deum  non 
vident  nisi  per  effectum  ipsius  extra 
videntis  intelleclum,  XXII  252A',  nempe 
per  effectum  naturalem  aut  spiritualem, 
quasi  in  speculo,  252C,  et  in  aenigmale, 
253B;  sed  per  gratiam  videre  possunt 
per  effectum  ipsius  effluentem  in  intel- 
lectum  videntis,  eo  modo  quo  angeli, 
253A,  et  quamvis  imperfecte  et  mediate 
tantum  Deum  per  creaturas  contempJari 
valeant,  XIX  85  A,  immediate  tamen 
diligere  possunt  etiam  in  hac  vita,  XX 
24  D,  A',  donec  per  haec  ad  facialem 
visionem  manuducantur,  XIX  85  C.  — 
Viatorum  triplex  est  status,  incipien- 
tium,  quorum  est  implere  praecepta 
dumtaxat,  XXI  498D,  proficientium  qui 
purgatorias  virtutes  habent,  498A',  per- 
feclorum  qui  virtutes  jam  habent  animi 
purgali,  498B'.  Via  intellectualibus  cre- 
aturis  constituta  est  ut  tempus  merendi, 
XXI  372D,  ita  ut  extra  eam  nec  gratia 
offeratur,  372A',  381 B,  nec  possibile  sit 
volunlatem  mutari,  372B,  373A,  375 A, 
377B',  sed  angelo,  utpote  spirituali  na- 
turae,  372  B',  magis  propinquae  Deo,  372 
C,  375  B,  constituta  est  brevissima 
via,  372A',  nempe  usque  ad  primam 
electionem,  372 B,  C,  375B;  homini  ve- 
ro,  corpore  materiali  induto,  372  C,  et 
magis  remoto,  375B,  concessa  est  lon- 
gior  via,  id  est  totum  spatium  vitae  prae- 
sentis,  372C,  375B,  quapropter  dicitur: 
quod  angelis  esf  casus,  hoc  hominibus 
est  mors,  372 C,  375D',  quia  utrique  in 
ea  affectione  perpetuo  manent  in  qua 
vel  ceciderunt  vel  morlui  sunt,  378D', 


VI.N 


879 


VII! 


379D',  387C.  —  Quia  omnis  viatorum 
scientia  stultitia  esl  respectu  scientia? 
Beatorum  el  maxime  Dei,  XIX  35,  S2B, 
quum  ad  maxime  scibiliael  subtilissima 

sil  eajca,  59C,  onmino  alia  est  Iheologia 
Dei,  alia  theologia  Beatorum  et  alia  via- 
loruin,  60A,  A'.  An  et  qualenus  viatores 
se  esse  in  gratia  scire  queant,  XIX  S4B'. 
An  et  quo  seusu  frui  dicantur,  XIX  134 
D',  135 B,  D',  el  quaenain  lelieilas  eis 
possibilis  sit,  XXV  395C  et  s.  —  Cf.  Me- 
rituin. 

VICTORINUS  Marius,  Afer,  Neoplatonicus, 
(f  c.  305)  modos  processioiium  recte 
dicit  ab  Ario  haeretico  non  esse  suffi- 
cienter  distinclos,  XIX  42SA'.  Usus  ab 
illo  definitur  actus  frequenter  reitera- 
tus,  XIX  106D',  cui  nihil  ultra  additur 
nisi  frequentia,  107 C,  109A. 

VlDUiE  secundum  quid  gravius  laborant 
continendo  quain  virgines,  XX\'  440  A, 
ob  recordationem  delectationis,  ibid. ; 
eis  tamen  non  debetur  aureola,  quia 
victoriam  de  incontiuentia  plene  non 
retuleruut,  440 C,  C.  Viduali  contineu- 
tiae  recte  repromittitur  fructus  sexage- 
simus,  XXV44SAets.,449C. 

VINCULUM.  Septem  sunt  vincula  pecca- 
toris,  XXIV  509 A'.  A  quonam  in  con- 
fessione  absolvatur,  XXIV  509  B\  — 
Quomodo  solvatur  matrimonium  quoad 
vinculum,  XXV  78C,  79B,  84  D',  85C, 
A',  D\ 

VINUM  est  apta  materia  Eucharistiffi,  ob 
varias  causas,  XXIV  296 D,  et  quidem 
vinum  vitis,  298A,  quodcumque  sit,  300 
B'.  In  Eucharistia,  sub  specie  vini,  quae 
signum  est  sanguinis  Christi,  XXIV  206 
A',  B',  non  continetur  vi  consecrationis 
nisi  sanguis  Christi,  253B,  sed  ex  natu- 
rali  concomitantia  continentur  corpus, 
253 B',  anima,  253D,  et  divinitas,  253 A'. 
Vino  in  calice  apponenda  est  aqua, 
XXIV  298  A',  non  ad  essentiam  sacra- 
menti,  quia  in  vino  puro  valide  conse- 
cratur,  299 A,  sed  ad  mysticam  signifi- 
cationem,  298  B',  et  quantulacumque 
sufficit,  299D,  duinmodo  sit  naturalis, 


non  arlificialis,  299 B,  A'.  Utec  aulem 

aipia  vino  consecrato  immixla  non  1'it 
consecrala,  quia  transsubstantiatio  non 
fit  nisi  vi  verborum,  XXIV  298C,  299 
D,  329  B.  Modicus  liquor  vino  consecralo 
additus  sacrameiitum  non  tollit,  XXIV 
32715',  quia  speciem  vini  totaliler  non 
corrumpit,  327  C;  quia  lameu  partem 
specieruni  corrumpit,  sub  illa  parle 
desiuit  esse  sauguis  Christi,  328B;  si 
vero  iu  sequali  vel  majori  quantitate 
adderetur  liquor,  quia  tunc  speciem  ex 
tolo  corrumperet,  327D',  tolaliter  desi- 
neret  esse  ibi  sanguis  Chrisli,  328B. 
An  valide  conficiatur  sacramentuni  in 
aceto,  XXIV  298  B\  agresta,  298  C,  aut 
musto,  298  D.  Vinum  consecralum  an  et 
quomodo  inebriari  possit,  XXIV  327  C, 
328  A\  —  An  et  quomodo  conversio 
aquee  in  vinum  a  Christo  fuerit  miracu- 
lum,  XXIV  454D.  —  Vinum  non  Irangit 
jejunium,  XXIV  420A. 

VIOLENTUM  est  cujus  principium  est  ab 
extra,  non  conferente  viin  passo,  XXII 
170A\  —  Violentia  duplex  est,  altera 
quee  facit  necessitatem  absolutam,  XXV 
93C,  et  cadit  in  corporalibus  actibus, 
93D',  altera  qua3  facit  necessitatein  con- 
ditiouatam,  93  C\  quse  in  voluutate  ca- 
dit,  93D',  et  idem  est  ac  melus,  94A,  ex 
qua  quid  fit  simpliciter  voluntarium  et 
secundum  quid  involuntarium,  93D'. 

VTR  uxorem  dimittere  potest  propter  adul- 
terium,  XXV  148B,  149A,  iu  certis  casi- 
bus,  148C,  149A,  etiam  propter  infide- 
litatem  spiritualem,  149C,  et  scelus 
contra  naturam,  149D;  imo  tenetur  eam 
dimittere  si  sit  incorrigibilis,  149B,  151 
C,  eamque  proprio  judicio  a  toro  repel- 
lere,  si  de  ejus  peccato  constet,  149B', 
non  autem  a  cohabitatione,  quod  proprie 
divortium  constituit,  nisi  de  judicio 
Ecclesite,  149  C,  151 A';  item  eam  accu- 
sare  coram  judice  sive  spirituali  sive 
saeculari,  149C;  sed  quum  divortium 
non  solvat  vinculum  matrimonii,  non 
potest  aliam  ducere,  150B\  Uxori  recon- 
ciliari  potest,  si  poeniteat,  XXV  150  C, 


VIR 


580 


VIR 


et  eam  ad  se  revocare  et  quoad  torurn  et 
quoad  cohabitationem,  150D'.  Quid  si 
ipse  post  divortium  adulterium  commi- 
serit,  XXV  150  D',  et  an  adulterando 
gravius  peccet  uxore,  150A'.  Vir  uxorem 
adulteram  interficiens  sub  lege  scripta, 
contra  jus  divinum  et  canonicum  peccat, 
XXV  159A',  160C,  D',  imo  et  contra 
civile,  159D,  etsi  lex  tale  uxoricidium 
non  puniat,  160C;  sed  potest  eam  legi- 
timo  judici  occidendam  denuntiare,  160 
B,  A'.  Uxori  vir  debitum  ad  tempus 
denegare  potest  ad  ipsius  castigationem, 
XXV  184 D.  Ordines  sacros  valide  recipit, 
XXV  158B',  et  etiam,  annuente  uxore, 
executionem  Ordinis,  158 C 

VIRGjE  Moysis  et  Magorum  an  vere  in  ser- 
pentes  versae  sint,  XXI  423B',  D',  426 
B,  431 A,  433 D. 

VIRGILIUS  Maro,  poeta,  (79-19  a.  C.)  — 
Illud  suum  allegatur  :  te  tua  fata  trahunt, 
XX  506  A. 

VIRGINITAS  multipliciter  sumitur,  XXU 
205C,  et  duplex  est,  carnis  et  mentis, 
quarum  prior  in  omni  concubitu  aequa- 
liter  perimitur,  200B',  posterior  vero 
diversimode,  200C;  sed  integritas  carnis 
accidentaliter  se  habet  ad  virginitatem, 
204  D,  D',  in  qua  distinguendum  est 
formale  a  materiali,  204 C,  B',  205 B.  Ad 
dignitatem  naturae  non  pertinet  absolute, 
XXII  203  D',  204  B,  A',  imo  in  statu 
innocentiae  nec  virtus  erat,  nec  aureo- 
lam  meruisset,  201C,  204B',  XXV  441 
B;  in  statu  etiam  legis  naturalis  et  scri- 
ptae  matrimonio  non  praeferebatur,  XXII 
199C,  imo  non  licita  erat,  203A ;  in  statu 
autem  preesenti,  virtus  est  moralis,  XXV 
136A,  ad  actum  virtutis  concupiscibilis 
pertinens,  443B,  valde  exeellens,  et  ad 
intellectuales  et  divinas  virtutes  dispo- 
nens,  136A',  quae  prolis  generationem 
non  damnat  sed  negligit,  134  A',  ut  vo- 
luptatis  belluam  devitet,  134B',  et  libe- 
rius  Deo  vacet,  134C;  ideo  matrimonio 
praeferenda  est,  135A.  Virginitati  tria 
repromittuntur,  aurea,  aureola,  fructus, 
XXV  447  C,  et  quidem  fructus  centesi- 


mus,  447C,  448A  et  s.;  haec  autem 
aureola  quam  meretur,  intelligenda  vi- 
detur  non  de  virginibus  actu,  440B,  nec 
statu,  440 C,  sed  proposito,  sive  vota 
fecerint  sive  non,  440D,  virginibus  ta- 
men  actu  erit  saltem  speciale  gaudium 
de  incorruptione  carnis,  440A',  non  au- 
tem  aditus  exclusivus  inter  choros  ange- 
lorum,  XXI  483D',  509 C,  quum  constet 
multas  virgines  quibusdam  pcenitenti- 
bus  esse  inferiores,  484  A.  Virgines, 
quantum  ad  aliquid  graviorem  pugnam 
sustinent  contiuendo  quam  viduae,  quia 
quadam  curiositate  tentantur,  XXV  440 
B',  sed  quantum  ad  aliquid  minorem, 
440 A,  sed  perfectiorem  referunt  victo- 
riam,  440C  Non  corrumpitur  virginitas 
per  corruptionem  corporalem  tantum, 
XXV  135D,  nec  per  simplicem  delecta- 
tionem,  sive  corporis  sive  spiritus,  135 
B,  A',  sed  per  corruptionem  spiritualem, 
seii  rationis  consensum,  135C,  A';  ideo 
corrumpitur  per  pollutionem  volunta- 
riam,  135B',  non  autem  per  involunta- 
riam  accidentem  in  somno,  135  C,  nec 
per  stuprum  virginibus  amentibus, 
ebriis,  dormientibus  aut  renitentibus 
illatum,  135D'.  Virgo  quee  virginitatem 
vovit,  si  corrumpatur,  continentiam  sal- 
tem  reddere  potest,  et  ad  illam  tenetur, 
et  sic  continendo  et  poenitendo  satisfa- 
cit  pro  posse,  XXV  169 C;  ab  his  autem 
quae  violenteropprimuntur  noo  aufertur 
aureola,  441 B,  etiamsi  conceperint,  imo 
duplex  datur  praemium,  aureola  pro  vir- 
ginitate  servata,  alia  pro  injuria  perpes- 
sa,  441 C.  An  in  statu  innocentiae  laesa 
fuisset  virginitas  filiorum  conceptione, 
XXII  199A',  202B'  et  s.,  204B',  aut  par- 
turitione,  199B,  202D,  203D'.  Deus  cor- 
ruptam  facere  nequit  esse  virginem,  XX 
559 C,  562 A'.  —  Virgines  benedicere  ad 
episcopum  pertinet,  XXV  41 A.  —  Vir- 
ginem  parere  possibile  est,  XX  566D, 
A',  C,  567 A  et  s.,  568 C,  sed  miraculose 
tantum,  XXI  426A',  XXIV  454  C,  et  hoc 
est  non  contra  sed  supra  naturam,  XX 
565  D',    571  C    An   in   signo   Virginis 


VI» 


581 


VII! 


naturalo  sit  nasci  Virginem  parituram, 
XXII  102A\  103C,  109A'.  An  ol  quo- 
modo  virginitatem  voverit  15.  V.  Maria, 
XXV  100 IV.  Ex  virgine  congruebat  nasci 
Christum,  XXIII  222C,  ad  honorem  ma- 
tris,  223C,  cl  ut  inter  utramque  nativi- 
talem,  aolernam  et  temporalem,  lieret 
congruentiae  proportio,  222C,  223  B' ; 
item  no  duoshaberetpatresimmediatos, 
223C,  el  ut  compleretur  perfectio  uni- 
versi  in  modis  producendi  hominem, 
222  D'. 
VIRTUS.  Definitio.  Virtus,  quae  tenetquasi 
medium,  ex  parle  objecti,  inler  dua 
extrema  vitia,  XIX  57  A,  XXII  341 A', 
4S8A,  et  ex  parte  subjecti,  tanquam 
ultimata  potentia,  XX  351 B,  XXI  494C, 
524  A',  inter  actum  et  substantiam,  XIX 
256A,  multipliciter  sumitur,  XXII  342 
A,  XXIII  407  C,  et  definitur,  XXII  341 C, 
A',  342A  et  s.,  343  A,  D,  XXIII  404G, 
D,  406D,  C,  409C,  538C;  sed  proprie 
esthabitus,  XXIII  548D,  operativus  per 
modum  naturae,  id  est  subito  et  indeli- 
berate,  XXI  392C,  XXIII  451  A,  529 A', 
potentiam  rationalem  inclinans  ad  bo- 
num  delectabiliter  etfaciliter  agendum, 
XXII 342D',  et  aliquid  reale  superaddens 
potentiae,  343  C,  etsi  non  sit  semper  in 
actu,  343 C,  B',  unde  dicitur  potentiam 
humanam  perficiens  ad  actum  bonum 
operandum,  321 B,  D,  327 A,  C,  XXIII 
400B'.  Item,  quia  oportet  omnem  virtu- 
tis  actum  ex  electione  procedere,  XXII 
287  B,  et  nequit  esse  virtus  nisi  in  acti- 
bus  aliquo  modo  ex  imperio  fluentibus 
voluntatis,  287 C,  virtus  dicitur  habitus 
electivus,  287  B,  secundum  rectam  ra- 
tionem,  XXIV  359A,  ita  ut  proprie  vir- 
tus  vocetur  omnis  habitus  qui  electio- 
nem  rectam  facit,  356C.  Virlutes  ergo 
dicuntur  stricto  sensu  habitus  qui  non 
modo  facultatem  praebent  bene  agendi, 
sed  faciunt  bene  agere,  XXIII  528B,  et 
ita  non  sunt  subjective  nisi  in  voluntate 
et  potentiis  a  voluntate  motis,  528  C ; 
qui  autem  dant  facultatem  tantum  bene 
agendi,  improprie  dicuntur  virtutes,  528 


B,  ut  virtutes  intellectuales,  528 C;  vir- 
tus  igilur  plene  et  immediate  est  in 
volunlato;  participalive  ot  secundario 
in  aclibus  exterioribus,  XXII  476C,  477 
A'.  Ex  quibus  sequitur  quod  virtus, 
recte  inter  Dei  vestigia  recensita,  XIX 
237  D,  A',  238  C,  D,  239C,  sit  rationis 
creaturae  perlectio,  XXII  472D,  et  quod 
omnes  virtutes  sive  theologicae,  XXIII 
401 A,  sive  cardinales,  406B',  sunt  ho- 
mini  necessarise  in  cujus  rationali  natura 
inchoaliones  quaedam  sunt  virtutum, 
quae  virtutes  naturales  dicuntur,  XXII 
519C.  Etsi,  ratione  laudis  et  meriti,  in 
libero  arbitrio  ponenda  sit,  XXIII  404 
D,  quaelibet  virtus  potentiae  tribui  debet 
elicienti,  non  imperanti,  XXIV  362A,  id 
est  potentiae  quam  ad  agendum  habilem 
reddit,  XXIII  404A'.  Virtus  dicitur  recta, 
XXI  33,  sive  vera  duplici  modo,  scilicet 
dum  babet  verum  opus  virtutis,  et  dum 
perducit  in  finem,  XXIV  369C.  Virtutes 
actus  alios  habent  in  praesenti,  alios  ha- 
bebunt  in  patria,  XXII  366D',  alios  ha- 
buissent  in  statu  innocentiae,  369 D'. 

Divisio.  —  Virtutes  dividuntur  sive  in 
acquisitas  et  infusas,  quarum  aliae, 
nempe  acquisitae  in  patria  evacuabuntur, 
aliae  nempe  infusae,  saltem  secundum 
quosdam  actus  remanebunt,  XXIII  525 
D,  A',  sive  in  intellectuales,  morales,  et 
theologicas,  quae  omnes  nos  perficiunt 
secundum  humanum  modum,  549  D', 
intellectuales,  quoad  rationem,  morales 
quoad  voluntatem,  543  C,  et  agibilia  ad 
vitam  activam  pertinentia,  579B',  theolo- 
gicae  quoad  animae  unionein  cum  Spirilu 
Sancto,  543  C,  quae  non  omnes  nec  quoad 
actus  omnes  in  patria  remanebunt,  522 
D'.  —  Virtutes  intellectuales,  quae  saltem 
quodam  sensu  recte  vocantur  virtutes, 
XXIII  400B',  528B,  hominem  perficiunt 
in  vita  contemplativa  naturali,  523B',  et 
mediae  sunt  inter  duo  extrema,  525A,  et 
in  medio  consistunt,  525B.  Item  inter 
duo  extrema  quasi  mediae  sunt  virtutes 
morales,  XXIII  524D',  nempe  inter  ex- 
cessum  et  defectum,  525A,  et  multiplici 


vm 


882 


vm 


de  causa  sicut  multiplici  modo  dicuntur 
generales,  190C,  523 D,  XXIV  359C, 
principales,  XXIII  523  C,  aut  cardinales, 

522  D,  B'.  523D,  ad  quatuor  reductae, 
S19D',  520  D',  523C.  Cum  intellecluali- 
bus  et  theologicis  virtutibus  nullatenus 
cardinales  confunduntur  virtutes,  XXIII 

523  A',  B',  quae  et  proprios  situs  suos 
habent,  521 D,  C.  A  natura  sunt  radica- 
liter,  completive  et  meritorie  a  gratia, 
XXIII  522B',  et  ab  exercitatione,  524D'. 
Ad  rectificandum  et  vigorandum  poten- 
tias  animae,  XXIII 520B',  necessarise  sunt 
homini,  520  D',  quem  regunt  in  vila 
sociali,  520B,  et  Deo  similem  reddunt, 
520A,  C,  sed  non  quilibet  actus  sufficit 
ad  earum  augmentum,  XX  45 D'.  An 
virtutes  morales  sint  omnes  in  superiori 
parte  anima?,  vel  quaedam  sint  in  parle 
sensitiva,  XXIII  526  C  et  s.,  528 A',  530 
A,  duplex  est  opinio  aeque  pro"babilis, 
530A',  hinc,  asserit  Thomas  cum  suis, 
eas  esse  necessario  in  animae  potentiis, 
526C,  528A,  et  in  iis  potentiis  in  qni- 
bus  est  passio  aliqua  et  potest  esse 
peccatum,  527 B,  illinc  contendunt  Hen- 
ricus  et  Scotus  in  ratione  dumtaxat  aut 
voluntate  esse  virtutes,  nec  in  parte 
sensitiva  nisi  per  impressionem  et  reful- 
gentiam,  526B',  528D',  529D',  530A'. 
—  De  virtutibus  quae  politicae  vocantur, 
XXIII  541 A,  et  qua?  bonum  commune 
respiciunt,  XXV  40D',  notandum  tantum 
quod  dirigunt  in  omnibus  quae  sunt  cor- 
poris  vel   propter    corpus    quaeruntur, 

XXII  538D',  et  actus  de  se  bonos  habent, 
imo  et  merilorios,  538 C,  nisi  per  defe- 
ctum  aut  excessum  in  his  peccetur,  539 
A.  Virtutes  politicae  in  Proverbiis  do- 
centur,  purgativae  in  Ecclesiasle,  purgati 
animi  in  Cantico  et  per  virtutes  politicas 
homo  divinam  dulcedinem  non  degustat, 

XXIII  539 A',  per  purgatorias  gustare 
incipit,  dum  per  virtutes  purgati  animi 
deliciis  abundat,  539 B',  et  per  heroicas 
fit  deiformis  et  divinus,  546A'.  —  Vir- 
tutes  acquisitse,  quarum  realis  exsisten- 
tia,  contra  Avicennam,  affirmari  debet. 


XXIII  531 A,  B,  non  nisi  ad  finem  natu- 
ralem  ordinantur,  531  C,  ideo  non  suf- 
ficiunt  nisi  adjiciantur  quaedam  infusse 
virtutes,  531 C,  C;  ad  salutem  enim  non 
sufficiunt  virtutes,   quantumvis  excel- 
lentes,   XIX  87  C,   de  quibus  tractant 
philosophi,  83B',  XXIV  357  B',   359B'. 
An  specifice  differant  infusae  ab  acquisi- 
tis,  affirmat  Thomas,  quia  in  eis  diffe- 
runt  objectum,  XXIII  531 B',  D',  et  finis, 
531 C,   532A',   negant  Bonaventura   et 
Henricus,  secundum  quos  morales  vir- 
tutes,  accedente  caritate  vel  gratia,  suf- 
ficienter  specificarentur    et    ad   finem 
supernaturalem  elevarentur,  532B'.  Vir- 
tutes  theologicae,  quarum  perfectio  atten- 
ditur  per  accessum  non  ad  mediurn  sed 
ad  extremum,  XXIII  525B,  XXV  355 C, 
ct  quae  ita  cum  cardinalibus  non  con- 
funduntur,   XXIII  523A',   hominem   in 
finem  simul,  id  est  in  vitam  divinam 
dirigunt,  XXIII  520B,  C,  et  in  his  qua? 
sunt  ad  finem,  452 B'.  Tres  sunt  neces- 
sario  virtutes  theologicae,  XXIII  445  D', 
453  A'  et  s.,  tribus  dotibus  in  patria  re- 
spondentes,  445C,  ubi  non  omnes  per- 
manebunt,  525D  et  s.,  quae  idem  obje- 
ctum  habent  materialiter,  sed  non  for- 
maliter,  448 D'.  Earum  objectum  formale 
.  et  immediatum  esf  ipse  Deus,  XIX  122 
B',  et  sub  respectibus  diversis  ac  mora- 
lium  virtutum  respectus  illum  attingunt, 
XXIV  357  D',  358 A.  Quantum  ad  meri- 
tum,  sunt  omnes  aequales,  etomnes  sunt 
principia  merendi,  XXIII  521  D,  sed  a 
se  multipliciter  distinguuntur,  521  A,  et 
non  sola  relatione  ad  actus  diversos,  ut 
volunt  aliqui,  464 B,  sed  realiter,  464C, 
etsi  se  invicem  circumincedant,  464D, 
ita  ut  alia  aliam  denorninet,  464 B.  In 
gratia,    qua   informantur,   quasi    unum 
sunt,  XXIII  520D',  sicut  in  caritate,  qua 
fiunt  meritoriae,  521 A,  et  simul  infun- 
duntur,    etsi    alia    aliis    dicatur  prior, 
quantum   ad   usum   et  ordinem,  XXIV 
361 C,  363B.  Ad  earum  infusionem  nil 
operatur  homo  ut  causa,  XXII 341 C,  sed 
dum   ad  virtutes  acquisitas  se   habent 


VJR 


883 


VIK 


operationes  animae  ui  causse,  XX  21A', 
unde  habentur,  juxta  conatum  animae, 
21  0,  A',  ad  virtutes  infusas  se  babenl 
tanlum  ut  dispositiones,  -I I!'.  23B', 
unde  infunduntur  juxta  naturalia  simul 
el  conatus,  21C\  Etsi  in  quibusdam  cum 
gratia  conveniant,  XXII  320D,  non  idem 
sunt  cum  ea,  320A',  322B,  conlra  Du- 
randum,  324 C,  nec,  stricto  sallem  sen- 
su,  unum  fiunt  cum  ea,  320C,  sed 
essentialiler  differunt  ab  ea,  in  qua 
conjunctae  sunt  tamen  ut  in  radice,  321 
B,  C;  gratia  enim  virtutum  a  gratia-gra- 
tificante  fluit,  sicut  potentiae  ab  essenlia, 
XXIV  62A,  et  sine  ea  nequit  esse,  62B> 
undevirtutes  non  in  essentia  anima?  sed 
in  potentiis  subjectantur,  364C;  et  su- 
per  gratiam  gratificantem,  gratia  virtu- 
tum  addit  quamdam  perfectionem  quoad 
actus  potentiarum,  62D;  unde  contra 
quosdam  dicentes  illam  non  differre 
realiter  a  gratia  gratificante,  62D*,  nec 
a  gratiis  sacramentalibus,  63A,  B,  quia 
eadem  est  gralia,  distincta  tantum  per 
comparationem  ad  effectus  diversos, 
63A,  C,  dicendum  est  cum  Alberto  et 
Thoma  eam  realiter  differre,  61 B',  62C, 
quia  alia  absque  alia  quodammodo  ha- 
beri  potest,  61 C,  D',  et  ad  actus  diver- 
sos  ordinatur,  scilicet  ad  perficiendum 
potentias  animae,  62A,  quoad  actus  me- 
rilorios,  61 D'.  An  virtutum  infusarum 
habitus  qui  respiciunt  voluntatem  infor- 
mes  esse  valeant,  XXIV  460  A,  B'.  An 
sint  in  appetitu  sensitivo  virtutes  infu- 
sae,  XXIII  531 C.  —  Dona  Spiritus  San- 
cti,  juxta  Antissiodorensem,  essentialiter 
sunt  idem  ac  virtutes  cardinales,  quae 
dicuntur  quatuor  anguli  domus,  nec  ab 
eis  differrunt  nisi  ratione,  XXIII  539 C, 
D,  quod  concedi  non  potest,  538C  et  s.; 
virtus  tamen  late  sumpta  pro  habitu 
perficiente  animam  dici  potest  donum, 
541 B,  sed  stricte  sumpta,  prima  est  per- 
fectio  animae,  et  specifice  a  dono  differt 
quod  est  secunda  perfectio,  541 A. 

Proprietates.  —  Virlutes  absque  sa- 
cramentis   non   sufficiunt  ad   salutem 


XXIV  47B',50B',  62  A',  B',  et  per  omnia 
sacramenta  augentur,  sed  potissime  per 
Eucharistiam,  334A.  —  Quidquid  dixe- 
rini  stoici,  virtutem  non  oportet  neces- 
sario  esse  summam,  XXIII  384  B',  sed  in 
ea  possunt  esse  gradus,  585 B;  imo  sunt 
gradus  multiplices,  quatuor  juxta  Hcn- 
ricum,  590D,  vel  saltem  tres,  juxta  ple- 
rosque,  590C;  et  in  quolibet  gradu, 
eliam  incipienlium  et  proficientium 
vere  dicitur  virtus,  590A',  D'.  —  An 
virtntes  sibi  invicem  connexae  sint,  ita 
ut  alia  sine  aliis  haberi  nequeat,  affir- 
maverunt  Stoici,  XXIII  584A',  conlra 
alios,  585B,  et  disputant  theologi,  aliis 
affirmantibus,  586 B,  B',  591  B',  aliis 
negantibus,  585  C,  589 A',  591 A,  D,  vel 
distinguentibus,  589 B,  590 D.  Virtutes 
politica?,  quantum  ad  habitum  non  vi- 
dentur  connexae,  XXIII  585  C,  saltem  in 
statu  imperfecto,  elsi  in  multis  conve- 
niant,  585  A' ;  in  statu  vero  perfecto, 
sunt  connexae,  ibid.,  586C,  590D,  B',  et 
in  aliquo  sibi  invicem  communicant, 
587B.  Virtutes  morales  item  sibi  conne- 
xae  sunt,  sive  actualiter,  XXIII  587  B,  D, 
sive  in  potentia  propinqua,  588  B,  et  ad 
intellectuales  disponunt,  589D,  et,  in 
quantum  acquisitae,  absque  theologicis 
virtutibus  aut  caritate  haberi  possunt, 
588  C,  589 A',  B'.  Virtutes  gratuitae,  quan- 
tum  ad  habitum  connexa?  sunt  in  via, 
XXIII  585 C,  quia  simul  infunduntur 
cum  caritate,  connectuntur  in  gratia,  et 
necessariae  sunt  ad  salutem,  587  B', 
quum  per  unamquamque  sufficienter 
rectificari  nequeat  anima,  586A;  et  etiam 
in  patria  connectentur,  si  imperfectione 
annexa  careant,  585  C.  Item  virtutes 
theologicae,  ad  actum  perfectum  elicien- 
dum,  inter  se  et  cum  moralibus  acquisi- 
lis  connectuntur,  XXIII  584 B,  587C, 
589A',  C.  An  virtus  aliqua  intendi  pos- 
sit  absque  aliis,  XXIII  592B,  et  an  pro- 
portionaliter,  crescente  una,  crescant 
aliae,  592D'.  —  In  essentia,  omnes  vir- 
tutes  aequales  sunt,  quia  omnes  pariter 
simplices,  XXIII  592C;  item  in  effecti- 


vm 


584 


vm 


bus  suis,  XXV  480  D';  item  in  gratia, 
informatione,  quia  gratia  gratificante 
pariter  informantur;  sed  in  dignitate 
non  sunt  aequales,  XXIII  592C,  C,  nec  in 
extensione,  592D,  C,  nec  in  radicatione 
in  subjecto,  nec  in  usu,  592 D.  Virtutes 
acquisitae  in  statu  perfecto  aequales  sunt 
proportionaliter,  saltem  in  eodem,  XXIII 
593C,  in  statu  imperfecto,  non  sunt 
aequales,  nec  in  eodem,  nec  in  diversis, 
593 B.  Virtutes  infusae,  sive  formatae, 
sive  informes,  aequales  sunt  quoad  ha- 
bitum  in  omnibus,  XXIII  593 D,  B',  non 
autem  quoad  facultatem  utendi,  593A', 
B'.  Virtutes  quae  circa  bonum  spirituale 
versantur  praestantiores  sunt  iis  quae 
actus  et  passiones  corporales  regulant, 
XXV  136  B.  Virtus,  sive  quoad  actum 
sive  quoad  habitum,  excellentior  alia 
dici  potest,  vel  per  se  vel  per  accidens, 
XXV  136A.  An  qui  sunt  aequales  in  una 
virtute,  aequales  sint  in  omnibus,  XXIII 
593D'.  —  Virtus  et  difficultatem  habet 
et  delectationem,  XXIII  541 C;  in  quali- 
bet  enim  virtute  est  quidam  amor,  XIX 
113  D',  et  cuilibet  inest  propria  inclina- 
tio  et  propria  delectatio  in  suo  actu, 
quse  delectatio  operantis  signum  est  vir- 
tutis,  unde  virtutibus  est  et  utendum  et 
fruendum,  103C,  114B,  et  etiam  sub 
quodam  respectu  sunt  appetendae  pro- 
pter  se,  121 C.  Si  virtutes  ad  fruitionem 
disponunt,  sola  caritas  eam  complet, 
XIX  H8B.  Per  virtutes  morales  acquisi- 
tas  delectabilius  agitur  quam  per  infu- 
sas,  XXIII  589 C.  —  Omni  virtuti  com- 
mune  est  repellere  peccatum,  XXIV  357 
A,  et  unaquaeque  peccatum  expellit  sibi 
oppositum,  formaliterquantumad  actum 
primum  qui  est  informare  subjectum, 
357  D.  Ubicumque  invenitur  actus  bonus, 
necesse  est  ut  ex  aliqua  procedat  virtute, 
XXIII  451 C,  et  ubicumque  occurrit  spe- 
cialis  actus  laudabilis,  necesse  est  po- 
nere  virtutem  specialem,  quia  habitus 
per  actus  distinguuntur,  XXIV  359  A, 
sed  nihil  obstat  eumdem  numero  actum 
a  variis  virtutibus  procedere,  XXIII  546 


C.  In  quolibet  actu  virtutis  oportet  esse 
modum,  seu  mensuram  potentiae  ad 
objectum,  XXIII  485 A,  et  ordinem  ra- 
tionis,  485 B,  nam  in  actibus  virtutum 
non  invenitur  superfluum  aut  diminu- 
tum,  XXIV  466  D.  Omnis  virtus  unita 
est  fortior  quam  dispersa,  XIX  42,  XX 
563A',  et  magis  infinita  quam  multipli- 
cata,  XX  563A',  XXI  164C.  Virtus  finita 
quoad  essentiam,  operari  nequit  infinito 
modo,  sed  potest  quandoque  in  infinita 
objecta,  XXIII  256D'.  Omnes  virtutes 
quibus  non  est  finis  sunt  pendentes 
per  infinitum  primum,  quod  est  virtus 
virtutum,  XXII  H7A',  XXIII  257C.  — 
Virtus  heroica  dicitur  bestialitati  oppo- 
sita,  XXIII  544 C,  548B.  —  Virtus,  quae 
est  decor  scientiae,  sicut  forma  est  perfe- 
ctio  materiae,  XIX  42,  omni  arte  melior 
et  certior  est,  XXIII  450D',  451  A,  XXV 
481 C.  —  An  omnes  virtutes  habuerit 
Adam,  XXII  366  A',  369C,  aut  saltem 
plures  quam  posteri,  366  D',  367 D',  et 
per  virtutes  magis  meruerit,  367  B,  D', 
368 C,  369D'.  An  virtutes  habuerit  quum 
peccavit,  XXII  372A.  —  In  daemonibus 
nulla  esse  potest  virtus  informis  aut 
formata,  theologica  aut  politica,  XXI 
383 D.  —  Virtutes  morales  nec  Deo  nec 
substantiis  separatis  conveniunt,  XXV 
346  A,  in  quantum  versantur  circa  pas- 
siones,  347  C;  sed  sub  alio  sensu,  virtus 
in  Deo  multipliciter  invenitur;  ei  enim 
inest  vis  operativa,  seu  omnipotentia, 
virtus  essendi  seu  aeternitas,  et  summa 
perfectio  seu  immensitas,  XX  100B',  105 
B,  106B.  An  et  quo  sensu  virtus  appro- 
prietur  sive  unicuique  Trinitatis  Perso- 
narum,  XIX  526A,  A',  B',  sive  Filio 
tantum,  XX  351 B. 
VIRTUTES  quodam  modo  vocari  possunt 
omnes  angeli,  XXI  486  B',  489  C,  XXV 
382  B,  sed  stricto  sensu  specialem  con- 
stituunt  chorum,  et  a  similitudine  divi- 
nae  virtutis  denominantur,  XXI  494 C, 
quia  ipsarum  est,  tanquam  supremus 
ordo  ministrantium,  divinas  ordinatio- 
nes  ad  extra  executioni  mandare,  cogen- 


VIS 


r>8f> 


VIS 


do  natiiram,  487 C,  824 D,  quapropter 
cis  tribuiturpotestas  operandi  miracula, 
477  C,  491  A.  497 C,  527  C,  XXIV  481 A', 
XXV  3S2C,  ot  astra  movendi,  XXI  491 A, 
XXV  382C,  tanquam  supor  omnes  cor- 
porcas  naluras  constitutae  custodes,  XXI 
548  U;  et  in  hac  productionc  ad  diversos 
effectus  divinae  providentiee  dispositio- 
num,  400D',  Dominationum  ordinatio- 
nes  exsequuntur,  487  C,  Ad  tertiam 
hierarchiam  pertinent,  juxta  quosdam, 
XXI  477 C,  488C,  491 A',  ad  sccundam, 
juxta  alios,  477C,  qui  melius  sentiunl, 
488C,  494  D',  in  qua  secundum  consti- 
tuunt  chorum,  494  D'.  Statui  perfecto- 
rum  quandoque  adaptantur.  XXI  498  B'. 
Post  judicium  ab  officio  cessabunt,  XXI 
512C.  Quid  de  virtutibus  ccelorum  quae 
in  judicio  generali  movebuntur,  XXV 
382  B. 

VIS  impedimentum  est  substantiale  matri- 
monii,  XXV  130 C,  quod  vitiat  ex  parte 
contractus,  139 D'.  —  Cf.  Coactio,  Metus. 

VISIO.  Triplex  est  visionis  genus  :  aliter 
enim  videtur  lux,  aliter  lapis,  XXII  252 
A',  aliter  imago  in  speculo,  252B';  et 
similiter  triplex  est  visio  Dei,  XXI  283 
A' ;  Deus  enim  videri  potest  per  suam 
essentiam,  XXII  252  D,  et  sic  a  nulla 
creatura  visibilis  est  per  naturam,  252 
A',  sed  tantum  per  gratiam,  et  in  ccelo, 
252  D';  per  aliquem  ejus  effectum  efflu- 
entem  in  intellectum  videntis,  252A',  et 
sic  ab  angelis  naturaliter  videtur,  252 
B',  et  a  viatoribus  contemplativis  per 
gratiam,  253  A;  per  aliquem  ejus  effe- 
ctum  extra  videntis  intellectum,  252A', 
et  sic  videtur  communiter  a  viatoribus, 
252C,  253C.  Circa  illam  Dei  visionem 
multi  erraverunt,  sed  omissis  his  qui 
dicunt  eum  nullibi  per  speciem  yideri 
posse,  nec  in  via  nec  in  patria,  XXII 
254  A,  et  his  qui  tenenteum  per  speciem 
videri  a  depuratis  mentibus,  tam  in  via 
quam  in  patria,  254  A,  dicendum  quod 
Deus  per  speciem  videtur,  increatam  in 
patria,  creaturae  in  via,  255A'.  Hac  clara 
visione,    quae    omnino    superat    omnis 


mentis  creatae  naturam,  XIX  87B,  et 
succedit  fidei,  XXV  435C,  481  A,  et  do- 
nis  intellectus,  consilii,  481  B,  et  scien- 
tiffl,  481 C,  ita  perficilur  pars  rationalis, 
435  D',  438B,  ut  Beati  essentiam  divinam 
videant  absque  intelligibili  specie  inhae- 
rente,  XX  14  A,  B,  XXIII  248 B',  249  A  et 
s.,  sed  non  absque  habitu  mediante,  XX 
13D',  14A  et  s.,  XXI  265D',  etsi  enim 
Deus  in  intellectu  creato  absque  ullo 
habitu  aut  lumine  videri  valeat,  XXIII 
251 C,  D',  non  decet  illud  ita  fieri,  252A, 
et  revera  non  ita  fit,  252  C.  Et  quia  visio 
non  est  nisi  assimilatio  videntis  et  visi, 
ideo  visio  beatifica  non  est  nisi  assimila- 
tio  deiformis  intellectus  creati  ad  Deum, 
XXV  479D',  qua  Beati  Deum  vident  sic- 
uti  est,  ihid.,  aut  facie  ad  faciem,  480 B, 
quum  non  visio  Dei,  sed  ipse  Deus  sit 
immediatum  fruitionis  objectum,  XIX 
123A',  124C.  Haec  visio  dicitur  tota  Bea- 
torum  merces,  XXV  393 C,  398 B',  481 
C,  quia  in  ea  praecipue  est  fruitio,  XIX 
H3A',  et  optima  operatio  hominis,  114 
D',  et  ex  visione  sequitur  comprehensio, 
H5A,  ex  comprehensioneunio,  ex  unio- 
ne  delectatio  seu  fruitio,  H5B ;  sic  enim 
per  speciem  videri  non  potest  Deus 
quin  diligatur,  131 C,  XXV  429B',  et 
quin  in  illo  voluntas  gaudeat,  XIX  131 
C,  XXV  378B',  380B,  B',  secundum  tri- 
plex  gaudium,  481  B',  C ;  nam  visio 
ordinatur  ad  amorem  tanquam  ad  pro- 
prium  complementum,  XIX  H8D',  et 
amor  ad  visionem,  ut  delectetur,  H3B', 
nec  sine  amore  sufficit  visio  ad  beatitu- 
dinem,  119  A,  quum  non  possitDeus  videri 
sub  ratione  veri  quin  simul  videatur  sub 
ratione  boni,  132D.  Ex  quibus  sequitur 
quod  a  Scoto  perperam  visio  beatifica 
dicitur  habitus  practicus,  XIX  71  D,  quia 
tota  est  merces  nec  ad  praxim  refertur, 
74 B'.  Haec  visio  Dei,  in  qua  est  tota 
Beatorum  beatitudo,  XX  283  B',  D',  285 
C,  et  gloria,  284A,  inaequaliter  a  Beatis 
participatur,  283A',  quia  in  illis  corre- 
spondet  actuali  caritatis  perfectioni,  511 
B,  unde  quo  viator  perfectius  in  Deum 


VIS 


586 


VIS 


afficitur,  eo  clarius  eum  visurus  est, 
511 C,  nec  ad  eam  refert  major  vel  minor 
perfectio  naturae,  510  C,  511  A,  quia 
dispositio  naturalis  ad  beatificam  visio- 
nem  est  tantummodo  congruitatis,  non 
necessitatis,  510D,  511 D.  Videndo  Deum, 
Beati  necessario  vident  in  eo  quae  per 
divinam  essentiam  repraesentantur, 
XXIII  251 A,  et  prout  in  ipsa  relucent, 
251  B,  C,  XXV  480  C,  ideo  non  modo 
quantum  ad  id  quod  sunt,  XXIII  251 A, 
sed  quantum  ad  esse  actuale,  251 B,  C, 
distinctissime  et  perfectissime,  251 D,  in 
qua  visione  est  eis  delectatio  maxima, 
XXV  480  B',  ob  perfectam  convenien- 
tiam  et  internam  conjunctionem  mentis 
cum  Deo,  480C.  An  in  visione  Dei  prin- 
cipaliter  consistat  beatitudo,  affirmant 
Thomas  et  alii,  XXV  394A',  401 C,  et 
testari  videntur  multa  Scripturae  loca, 
402  B,  et  quaedam  revelationes,  402  D, 
ita  ut  eo  beatior  est  aliquis  quo  Deum 
clarius  videt,  402A';  negant  vero  Scotus 
et  alii,  401 C,  D',  405C;  sed  in  visione 
simul  et  fruitione  eam  statuunt  Petrus 
et  alii,  398B',  401 D.  Ceterum  fruitionem 
complectitur  et  in  ea  continetur,  XXV 
404B",  C.  Quum  in  hac  visione  consistat 
beatitudo,  quisque  tantum  beatitudini 
propinquat,  quantum  Deum  videt,  XXV 
426 A';  sed  ad  videndum  Deum  simpli- 
citer  unum  requiritur,  mens  a  distractio- 
nibus  libera,  426 B',  sed  ad  videndum 
Deum  perfecte,  requiruntur  duo  :  anima 
corpori  unita,  et  corpus  animam  non  ag- 
gravans,  426C,  quae  omnino  in  praesenti 
vita  haberi  nequeunt,  426D';  ideo  a  via- 
toribus  naturaliter,  seu  de  lege  communi 
videri  nequit,  XIX  221 C,  XX  27  B',  XXV 
420 A,  A',  424 A',  426  D',  etsi  supernatu- 
raliter  quibusdam  ostensa  esse  creditur 
ut  Moysi  et  Paulo,  XXII  251 B,  C,  253  D, 
XXV  420 D',  sed  in  quadam  abstractione 
ab  hac  vita,  421  A'.  Imo  ex  puris  natu- 
ralibus,  nullus  creatus  intellectus  ad 
immediatam  divinae  essentiae  visionem 
pertingere  valet,  XXV  420  B,  424 B',  425 
A,  quia  ad  ejus  unionem  disponi  nequit 


nisi  per  lumen  gloriae,  420  C,  422  C,  425 
A',  quod  ejus  naturalem  virtutem  trans- 
cendit,  420D.  Quapropter  contenderunt 
nonnulli  philosophi  et  theologi  Deum 
ne  a  Beatisquidem  perspeciem  unquam 
videri,  XXV  414 C,  sed  tantum  per  quem- 
dam  fulgorem,  416 A^  quod  est  contra 
auctoritatem  Scripturse,  414  A',  et  ratio- 
nem,  quia  sic  non  esset  Deus  ultimus 
hominis  finis  nec  principium,  414B'. 
Videbunt  ergo  Beati  divinam  essentiam 
per  speciem,  XXV  414A',  non  per  spe- 
ciem  a  rebus  abstractam,  415  C,  nec  per 
speciem  in  ipsis  a  Deo  impressam,  415 
A',  sed  per  conjunctionem  essentiae 
divinae  intellectui  eorum  loco  intelligi- 
bilis  formae,  416 B,  quae  sit  in  eis  quod 
videtur  et  quo  videtur,  416 C,  417  A.  A 
plena  tamen  ejus  comprehensione  defi- 
cient,  XXV  418A,  quia  etsi  eam  totam 
videant,  non  tamen  totaliter,  seu  quan- 
tum  ex  se  visibilis  est,  418C,  422 B*,  et 
alius  alio  clarius  videbit,  418  C,  pro 
mensura  luminis  gloriae  ipsi  impertiti, 
418D.  Pariter  eam  oculis  glorificatis  in 
se  ipsa  non  videbunt,  quum  sit  penitus 
immaterialis,  sed  in  effectibus,  quia  in 
creaturis,  etsi  non  ex  creaturis,  eam 
videbunt,  XXV  417A'.  —  Visio  beatifica 
aliquo  modo  dos  dici  potest,  aliquo  mo- 
do  non,  XXV  434B,  et  communiter  inter 
dotes  computatur,  435D,  B',  sed  ut  dos 
proprie  habitus  estquo  intellectus  Deum 
videt,  436  D',  id  est  habitus  perfectus 
sapientiae,  437 C,  vel  actus,  secundum 
Bonaventuram,  438C.  An  in  visione  bea- 
tifica  anirna  passive  tantummodo  se 
habeat,  XXIII  252  D.  An  clarius  videant 
Deum  angeli  quam  Beati,  XXIII  250 C. 
—  Visionis  divinae  carentia,  ut  ex  malitia 
propriae  voluntatis  proveniens  appre- 
hensa,  maxima-est  inter  poenas  inferni, 
XXV  468  C,  B',  469  C,  •  et  quacumque 
pcena  sensus  gravior,  468D,  quia  plus 
habet  de  ratione  mali,  468C,  et  magis 
immediate  affligit  animam,  469  C.  An 
de  visis  possit  esse  fides,  XXIII  416D'. 
An  et  quomodo  possibile  sit  multa  videri 


VIS 


587 


VIT 


simiil  ui  multa,  XXV  262A'.  —  Videndo 
suam  essentiam  cognoscil  Deus  omnia 
qua?  fuerunt,  suni  el  erunt,  et  haec  est 
scientia  visionis;  intuendo  suam  poten- 
tiam,  novil  quaecumque  facerc  potest/ 
etsi  ea  nunquam  fecerit  aut  facturus  sit, 
et  haec  est  scientia  simplicis  intelligen- 
tise,  XXIII  256B,  C,  XXV  418  A'.  Impos- 
sibile  porro  est  intellectum  creatum  in 
essentia  divina  videre  omnia  qua?  Deus 
facere  potest,  XXV  418  B\  423  A,  alio- 
quin  aequaretur  Deo,  418C;  sed  videre 
in  Deo  quae  sint  scientiae  visionis  possi- 
bile  est,  quuin  ea  videat  anima  Christi, 
ibid.  Id  tamen  Beatis  concessum  non 
videtur,  XXV  412C,  quum  et  inferiores 
angeli  a  superioribus  doceantur,  418D'; 
ideo  quanto  quis  clarius  Deum  videt, 
tanto  plura  in  ipso  conspicit,  ibid.,  in 
eo  tamen  vident  quidquid  scire  cupiunt, 
419A'.  Post  diern  judicii,  omnia  scient 
quae  Deus  seit  scientia  visionis,  non 
tamen  omnia  videbunt  omnes  in  divina 
essentia,  sed  alii  plura,  alii  pauciora, 
XXV  419  D'.  —  Corpus  Christi  in  sacra- 
mento  videre  nequit  intellectus  huma- 
nus,  quia  pro  statu  vitae  non  intelligit 
nisi  ex  sensibilibus,  sed  separatus  a  cor- 
pore  intelligibilia  in  se  apprehendit, 
XXIV  266  D',  et  substantiam  ipsamprius 
attingit  quam  quemcumque  ipsius  mo- 
dum,  267 B.  —  Quia  visus  nobilissimus 
est  sensuum,  largo  sensu  dicitur  visio 
quaecumque  cognitio,  XXIII  416D',  418 
D,  sed  proprie  dicuntur  videri  quorum 
forma  inlellecta  est  in  intellectu  per 
Iumen  ipsius  intellectus,  417  A. 

VISITATIONE.  Pro  visitatione  non  potest 
accipi  pecunia,  XXV  47  C 

VISUS.  Cognitio  secundum  visum,  quae 
proprie  dicitur  scientia,  XIX  68C,  non 
fit  a  vidente  nisi  per  receptionem  simi- 
litudinis  rei  secundum  rationem  suae 
speciei,  etsi  non  secundum  eumdem 
modum  essendi,  XXV  415  C,  unde  er- 
rant  dicentes  visum  fieri  non  intus  sus- 
cipiendo,  sed  extra  mittendo,  XXI  251 
D';  visus  tamen  in   variis  animantibus 


secundum  speciem  diversificari  videlur, 
227 A',  et  in  homine  debilior  esl  quam 
in  inuliis  bestiis,  XXII  147C.  Sicul  visi- 
biles  qualitates  sunt  aliis  sensibilibus 
dotibus  nobiliores,  XXV  278C,  ita  visus 
inter  ceteros  sensus  spirilualior  esl,  386 
A',  et  intellectui  simillimus,  XXI  227A', 
unde  prae  ceteris  sensibus,  diligilur  ab 
anima,  XIX  266B',  et  quia  exteriorum 
sensuum  nobilissimus  est,  ad  alios  ex- 
tenditurejus  nomen,  et  visibile  pro  sen- 
sihili  sumitur,  XXIII  416D',418D,  XXIV 
41 C.  Visus,  quum  sit  passiva  potentia, 
operari  nequit  nisi  in  actum.per  suum 
aetivum  redigatur,  XXIII  246 C,  id  est 
per  lumen  et  colores,  247 B.  Visus,  qui 
falli  potest  triplici  de  causa,  XXI  426C, 
427  A,  sicut  triplici  de  causa  accidit 
visibile  non  videri,  XIX  54  C,  sic  insu- 
per  a  daemonibus  illudi  potest,  ut  vel 
videat  quae  non  adsunt,  XXI  434A,  vel 
non  videat  qua?  adsunt,  434C,  vel  videat 
aliter,  434B'.  Visus  actum  retinebit  in 
patria,  XXV  281  B,  non  extra  mittendo, 
sed  intus  suscipiendo  sicut  nunc,  280D, 
nec  impedietur  a  claritate  corporum  glo- 
rificatorum,  281 D',  et  in  Beatis  maxime 
gaudebit,  272B'.  An  autem  aeque  perfecte 
Beati  videant  a  remoto  atque  prope 
disputatur,  XXV  287  D,  295C.  —  Videre 
dicitur  intellectus  illa  dumtaxat  quorum 
essentiae  ipsi  praese.ntanturlumine  natu- 
rae,  vel  gratiae,  vel  gloriae,  XXV  265  B'. 
—  Cur  nequeat  in  sacramento  videri 
corpus  Christi,  XXIV  264C,  nec  ab  ho- 
minibus,  264  D'.  265D',  nec  ab  angelis, 
265C.  —  An  et  quo  sensu  Pater  in  Filio 
videat  universa,  XX  346  B,  et  semet- 
ipsum,  346C,  et  an  se  videat  in  creatu- 
ris,  346  D.  —  Quomodo  in  visu  reperiatur 
imago  quaedam  Trinitatis,  XIX  250A, 
264  A'. 
VITA,  quee  tripliciter  dicitur,  XXIII  181 
D',  in  humido  aeris  radicatur,  sicut  in 
principio  passivo,  in  calido,  aerio  et 
igneo,  tanquam  in  actualiori  principio, 
XXII  108A',  seu,  ut  dicit  Thomas,  in 
calido   quod  est    ignis,   et   in   humido 


VIT 


588 


VOL 


quod  est  aeris,  145B,  147A.  An  vita  in 
plantis  et  brutis  immediate  sit  a  Deo, 
XXII  174D',  qui  aliter  est  vita  animae 
humanae  ac  anima  vita  est  corporis,  XX 
9A',  17  B';  et  quomodo  omnia  vita  in 
Deo  esse  dicantur,  394  C,  qui  vita  dici 
potest  et  non  vita,  quum  sit  supervita 
et  super  vitam,  136  A'.  Ante  diluvium 
diutius  vixerunt  homines  ob  certas  cau- 
sas,  XXII  429  B',  sed  a  diluvio  non  vide- 
tur  abbreviata  esse  vita  hominum,  429 
A'.  —  Vita  humana  ab  illa  occupatione 
nomen  accipit  ad  quam  principaliter 
intendit,  XXIII  579C,  et  ita  duplex  est, 
altera  operibus  intellectus  intenta,  quee 
dicitur  contemplativa,  altera  quee  circa 
inferiora  et  exteriora  versatur,  quae  vo- 
catur  activa,  579A',  XXV  448C.  Alii 
contemplativae  principaliter  intendunt, 
alii  activee,  alii  utrique,  XXIII  579B' ; 
sunt  enim  quaedam  operationes  quae  ad 
utramque  pertinent,  ut  praedicatio,  579 
C,  et  in  utraque  perfectos  esse  oportet 
praelatos  et  praedicatores,  580A'.  Abso- 
lute  loquendo,  dignior  et  praestantior  est 
contemplativa,  XXIII  578B',  580B',  581 
B',  utilior  et  fecundior  activa,  578D', 
580 B';  item  in  eodem  homine  absolute 
meliora  sunt  opera  contemplativae,  sed 
accidentaliter  meliora  esse  possunt  ope- 
ra  activae,  579  A,  B.  —  Quamvis  vivere 
sit  omnibus  appetibile,  vivere  in  miseriis 
et  impie  nulli  est  appetibile,  XXV  454 
C.  —  An  et  quomodo  liceat  breviare 
vitam,  XXIV  419 B.  —  Aliam  post  prae- 
sentem  esse  vitam  satis  ostendunt  status 
praesentis  mutabilitas  et  aerumnositas, 
XXV  247A'.  —  Cur  felicitas  Beatorum 
dicatur  vita,  et  quid  inter  vitam  aeter- 
nam  et  temporalem,  XXV  479 C. 
VITASPATBUM  liber  allegatur  de  angeli 
apparitione  Beato  Antonio,  XXIV  467  D, 
de  angelis  sanctis  detestantibus  inania 
loquentes,  XXI  550D;  de  vitiis  homi- 
num  a  daemonum  suggestionibus  sem- 
per  procedentibus,  XXII  222B,  de  dae- 
monibus  a  daemonibus  flagellatis,  XXI 
356  D',  de  apparitione  quadam  principis 


deemoniorum  alios  daemones  judicantis, 
360  A',  de  falsis  apparitionibus  a  daemo- 
niis  productis,  431  C,  de  perseverantia 
suggestionum  daemonum  aliquando  in- 

•  terrupta,  552A'.  —  Item  allegatur  de 
quadam  pcenitentia  quam  Abraham  fa- 
cere  debuerit  post  mortem,  XXIV  366B'; 
de  justo  pcenitentiam  agente  pro  pecca- 
tore,  540  D';  de  quodain  Patrum  qui 
vidit  eamdem  gratiam  descendentem 
super  novum  religiosum  et  super  nuper 
baptizatum,  134B,  de  quodam  qui  ex 
instinctu  Spiritus  Sancti  Missae  celebra- 
tionem  cessavit,  344  A';  de  obedientia 
supra  naturam  quorumdam  sanctorum, 
XXII  587  C ;  de  Macario,  abbate  cal- 
variae,  petenti  cujusnam  caput  fuisset, 
XXV  331 C. 

VITIUM  in  potentiis  animae  potiusquam  in 
ejus  essentia  subjectatur,  XXIV  364  C, 
nec  in  actibus  corporalibus,  sed  in  actu 
rationis  et  voluntatis  consensu  consistit, 
XXV  135C,  et  praecisius,  plene  etimme- 
diate  in  voluntate  est,  secundario  et 
participative    in    actibus    exterioribus, 

XXII  476C,  477A'.  Est  ergo  corruptio 
rationis  creaturae,  XXII  472  D,  et  aegri- 
tudo  vocatur,  vulnus,  mors,  insania, 
XXIV  103D',  sed  non  idem  est  ac  pecca- 
tum,  culpa  et  demeritum,  XXII  220C. 
An  omnia  vitia  sibi  invicem  sint  con- 
nexa,  XXIII  586 D. 

VOCATIO  duplex  est,  altera  interior,  altera 
exterior,  XXIV  448  B.  An  et  quomodo 
differat  a  justificatione,  XXIV  448B. 

VOLUNTAS.  In  creaturis.  Quoad  se.  Vo- 
luntas   q.uae   multiplex   est,  XX  602B', 

XXIII  309A',  et  multipliciter  sumitur, 
312A,  item  multipliciter  affici  potest 
circa  volitum,  312C,  XXV  401C,404A'. 
Alia  est  voluntas  dicta  BouXv|<n<;,  alia 
©aY|5t;,  XXffl  311 D,  313  A',  alia-  volun- 
tas  sensualitatis,  310B,  311 A',  314  B. 
Quandoque  voluntas  large  accipitur  pro 
cujuslibet  appetitus  motu,  sed  stricte 
non  est  nisi  in  appetitu  rationali,  XXIII 
310B,  31 1D,  et  competit  tantum  homi- 
nibus,  310  B,  vel  potius  cuilibet  naturae 


VOL 


889 


VOL 


intellectuali,  XX  603D,  0',  605A';  simi- 
liter  ox  voluntatis  ratione  est  ul  sit  in 
natura  rationali,  004 A',  libera,  004  B', 
(!08A,  circa  bonum,  G04C,  principium 
agendi,604C.  Uudevolunlas  est  omnium 
virium  motrix,  XIX  107 C,  XXII  276 D, 
519A',  522D,  et  circa  primarium  bonum, 
id  est  finem,  versatur,  276A',  et  sibi  et 
aliis  potentiis  amat,  merctur,  deleclalur 
el  quiescit,  ut  dicit  Bonavenlura,  XIX 
H4A'.  Sed  quia  de  se  cajca  est,  ratione 
gubernari  indiget,  XIX  H5D',  et  recte 
tyranno  comparatur  sicut  ratio  regi,  55 
G,  115D',  XX  531 A'.  Quum  ejusobjectum 
sit  bonum  secundum  omnem  rationem 
boni,  non  quiescere  potest  nisi  in  sum- 
mo  bono,  XIX  124A,  et  ad  bonum  in 
communi  naturaliter  tendit,  129D,  sicut 
ad  finem  ultimum,  129A'.  Juxta  Scotum, 
non  necessario  fruitur  fine  ultimo,  sive 
in  universali  et  obscure  ostenso,  XIX 
128D',  sive  clare  viso,  129A,  et  frui  po- 
test  fine  clare  viso,  etiam  non  elevata 
per  caritatem,  129  B;  sed,  juxta  Tho- 
mam,  sic  ad  universaliter  bonum  neces- 
sario  et  naturaliter  tendit,  129  D,  D',  130 
A,  G,  XXII  307 B',  ut  Deum  in  gloria,  per 
intellectum  clare  visum,  ex  omni  neces- 
sitate  diligat,  XIX  131 G,  443C,  D';  in 
hac  vita  tamen  in  eum  non  semper  actu- 
aliter  afficitur,  133D,  et  quoad  cetera 
bona  particularia  a  nullo  cogi  potest, 
130  A,  B,  XXII  307 A',  C,  ne  a  Deo  qui- 
dem,  307  C,  D',  saltem  quoad  exercitium 
actus,  etsi  non  quoad  specificationem, 
XIX  129B',  et  potest  minus  bonum  ma- 
jori  praeferre,  XXII  308 A.  Unde  liberri- 
ma  dicitur  virium  animae,  XIX  128  B,  C, 
quia  semper  libera  est,  saltem  a  coactio- 
ne,  131 C,  133  A,  aliter  volens  finem,  et 
aliter  media,  441 D,  XX  608D,  A',  circa 
quee  quadrupliciter  actum  habere  potest, 
XIX  HOB',  proprie  humanum  dictum, 
quum  sit  in  ipsius  voluntatis  potestate, 
XXII  99C,  nec  ab  alio  in  voluntate  pro- 
ducatur  quam  ab  ipsa,  311 B'  et  s.,  nec 
voluntas  ea  tantum  quae  sua  sunt  regat, 
sed  et  ea  quae  aliis  potentiis  conveniunt, 


XIX  129  A'.  An  et  quomodo  voluntas  co- 
acta  dicatur  volunlas,  XXV  93  D,  A'. 
Volunlalis  actum  impossibile  esl  esse 
finem  ultimum  alicujus,  quia  ipse  tendit 
ad  finem,  XXV  394A,  nec  ipsum  velle 
potesl  esse  volitum  sicut  primum  volun- 
tatis  objeetum,  394B,  C,  403C,  A',  nec 
per  actum  voluntatis  iinmediale  fit  asse- 
cutio  finis,  394D.  Voluntati  lamen  tri- 
buitur  prima  habitudo  ad  finem,  XXV 
394  C,  et  ultima,  secundum  quod  in  fine 
assecuto  quietatur,  394B'.  An  eadem  vir- 
tute  quiescat  in  terminoquamovetur  ad 
terminum,  XXV  399B,  et  eodem  actu 
disputalur,  394D'.  An  in  voluntate  essen- 
tialiter  consistat  beatitudo,  affirmant 
Bonaventura,  XXV  399  D',  et  Scotus,  401 
D',  negant  vero  Thomas,  394  B  et  s., 
403B  et  s.,  et  Cartusianus,  402 B,  juxta 
quos  triplex  est  voluntatis  actus,  desi- 
derare,  amare  et  delectari,  403C,  in 
quorum  nullo  essentialiter  est  beatitudo, 
403 D'.  —  Illud  voluntarium  dicitur  sim- 
pliciter  quod  quis  vult  in  particulari, 
etsi  nolit  in  generali,  XXI  556B'.  — 
Quamvis  actus  voluntatis  totum  esse 
speciei  suse  habeat  in  instanti,  per  acci- 
dens  tempore  mensuratur,  XXIV  460 D. 
—  Quatenus  voluntas  habitibus  indigeat, 
et  quomodo  sufficienter  in  ordine  super- 
naturali  a  caritate  perficiatur,  XXIII 400 
D,  A',  542A. 

Quoad  alios  potentias.  —  Voluntas 
preesupponit  intellectum  et  memoriam, 
XIX  285B',  quibus  aequalis  est,  saltem 
quoad  subjectum,  268 C,  virtutem,  268 
A',  actum,  268B',  269C,  et  objectum, 
268B'  non  tamen  omnimode,  268  C,  269 
D',  270  A';  quo  sensu  dici  potest  :  quid- 
quid  memini  vel  intelligo,  volo,  269A'. 
Attamen  quamlibet  operationem  volun- 
tatis  preevenire  debet  actus  intcllectus, 
XXI  310  D'  et  s.,  ita  ut  ibi  incipiat  actus 
voluntatis,  ubi  intellectus  actio  termi- 
natur,  XX  24D.  Item,  voluntas  per  om- 
nia  proportionatur  intellectui,  sicut  mo- 
bile  motori,  XXI  376A;  sicut  ergo  intel- 
lectus  angelicus  apprehendit  immobili- 


VOL 


590 


VOL 


ter,  ita  el  voluntas  immobiliter  adhaeret, 
ibid.,  et  sicut  humanus  intellectus  ap- 
prehendit  discurrendo,  ita  et  voluntas 
adhaeret  mobiliter,  376  B.  In  regno  ani- 
mae  voluntas  omnibus  praesidet,  et,  prae 
caeteris  potentiis,  ipsi  deputatur  causa- 
litas,  XX  606D,  609C,  612D,  et  in  ipsa 
consistit  summa  felicitas,  606D,  justitia, 
liberalitas,  606A',  delectatio,  608A,  quo 
sensu  tantum  dici  potest  a  quibusdam 
praestantissima  animae  potentia,  XIX  115 
D,  B';  non  enim  simpliciter  prior  est  in 
potentiis  animae,  XX  254  C,  260  B',  quia 
non  est  intellectu  dignior  nec  nobilior, 
XXIII  473  B,  XXV  373B',  399 D',  402A', 
quidquid  dicat  Scotus,  401 D',  de  se  enim 
caeca  est,  et  ab  intellectu  regi  indiget, 
404  D'. 

Quoad  moralia.  Voluntas  est  princi- 
pium  moralium,  nec  ullus  actus  moralis 
est,  quin  aliquo  modo  a  voluntate  proce- 
dat,  XXII  286C,  sive  peccatum,  287 A, 
sive  virtus,287C;  etrespeetumoralium, 
voluntas  reapse  eadem  est  potentia  cum 
libero  arbitrio,  277  C,  A',  prout  scilicet 
in  ea  manet  vis  intellectus,  277A,  seu  de- 
liberatio,  287  B,  quia,  ante  deliberatio- 
nem,  nullus  voluntatis  actus  peecatum 
esse  potest,  saltem  mortale,  278A.  An 
voluntatis  peccatum  semper  praecurrere 
debeat  error  in  intellectu,  XXI 305 D,  313 
B,  affirmat  Durandus,  394A,  juxta  quem 
voluntas  practicam  rationem  semper  se- 
quitur,  394  D;  attamen,  quum  in  rem 
malam  fertur,  ipsa  voluntas,  et  non  in- 
tellectus,  peccat,  XXII  520C,  522B',  523 
B,  C.  Voluntas  semper  propter  finem 
agit,  XXII  509  B,  imo  propter  plures 
fines,  509 A.  An  autem  uuus  sit  finis 
omnium  voluntatum  bonarum,  XXII  509 
A,  510A,  A',  aut  malarum,  disputatur, 
509D',  510 A';  item  an  uno  eodemque 
actu  velit  finem  et  ea  quse  sunt  ad  fi- 
nem,  516C  Quum  immediate  fertur  in 
finem,  voluntas  bona  fit  vel  mala  ex 
bonitate  vel  malitia  finis,  XXII  511 C; 
quum  mediate  fertur  in  finem,  mala 
quidem  fit  ex  malitia  finis,  511  D,  non 


autem  semper  bona  ex  bonitate  finis, 
5HA'.  Voluntatis  bonitas  est  ex  ejus 
conformitate  ad  rectam  rationem,  XXII 
513B,  quae  est  regula  voluntatis,  513C, 
sed  ad  invicem  voluntatis  perversitas 
judicium  rationis  offuscat,  XIX  47.  Ser- 
vando  in  se  modum,  speciem  et  ordinem, 
voluntas  bona  est,  XXII  470 D,  sive 
reeta,  XXI  33,  ad  cujus  rectitudinem 
duo  requiruntur  :  debitus  finis  et  media 
proportionata,  XXV  398  C,  et  circa 
utrumque  contingit  desiderium  fieri 
perversum,  398D.  Actus  voluntatis  eli- 
citi  per  bonum  et  malum  distinguuntur 
specifice,  XXII  532 D',  actus  imperati, 
per  accidens  tantum,  533A.  Voluptati, 
juxta  Scotum,  competit  bonitas,  XXI  380 
B,  naturalis,  quum  vult  objectum  con- 
veniens,  380  C,  virtuosa,  quum  vult 
ipsum  cum  omuibus  circumstantiis  de- 
bitis,  meritoria,  quum  hoc  agit  in  cari- 
tate,  380 D,  et  itein  triplex  malitia,  ex 
defectu  convenientis  objecti,  circum- 
stantiarum  auf  caritatis,  380A'.  An  vo- 
luntas  creata  in  malum  ferri  possit  in 
quantum  malum,  XXII  579A.  Voluntas 
naturaliter  appetit  bonum  in  communi, 
et  refugit  malum,  XXV  397  A;  sed  quia 
bonum  est  in  rebus,  voluntatis  motus 
necessario  terminatur  ad  rem  extra 
exsistentem  et  fertur  in  aliquod  bonum 
particulare  determinatum,  397C,  et  sic 
multoties  contingit  eam  errare;  ideoque, 
licet  non  mereatur  volendo  bonum  in 
communi,  mereri  vel  demereri  potest, 
volendo  tale  vel  tale  bonum,  398A.  In 
primo  ordine,  non  erat  deordinatio  vo- 
luntatis,  XXI  394  B',  sed  in  homine  la- 
pso,  duplex  est  deordinatio  :  altera  poe- 
nalis,  quee  originale  peccatum  sequitur, . 
394C,  nec  imputatur  ad  peccatum,  alte- 
ra  vitiosa,  quae  ex  negligentia  venit,  394 
D',  et  peccatum  est,  395 A.  Porro,  in 
lapsu  hominis,  deordinatio  voluntatis 
praecedit  errorem  voluntatis,  XXI  394 B'; 
in  homine  lapso,  deordinatio  pcenalis 
subsequi  videtur  errorem,  395B,  et  in 
illo  deordinatio  vitiosa  certo  prsecedit 


VOL 


891 


VML 


errorem  seu  ignorantiam  scientiae  debi- 
tso,  395  C,  et  etiain  errorem  scu  ol)iiu- 
bilationem  scientiae  habitae,  juxta  Benri- 
ciiin,  395 A'j  contra  alios,  395B'.  Non 
omnis  inala  voluntas  pcccatum  esl,  sed 
alia  cst  culpa  tantum,  alia  culpa  simul 
et  pcena,  alia  pcena  dumlaxat,  XXV  4G7 
C.  In  voluntate  accidil  peccalum,  non 
quidem  volcndo  proprium  bonum,  XXI 
301)1)',  quuin  hoc  sit  ei  naturale,  30GC, 
sed  non  referendo  illud  ad  ullimum 
finem,  307A.  Item  polest  esse  peccatum 
eligendo  malum  sub  specie  boni,  XXI 
30GB,  vel  bonum  modo  iudebito,  306G. 
Quanto  liberior  est  voluntas  et  perfe- 
clior,  tanto  perfectius  se  immergit  in 
volitum,  XXI  382  C,  et  quum  omnino 
libera  est,  sic  fertur,  ut  nec  possit  nec 
velit  reverti,  379C,  383A  :  unde  vo- 
luntas  animae  separata?  immobiliter  se 
jungit  objecto,  379B,  382 D',  quod  fa- 
ctum  est  in  deemonibus,  qui  peccave- 
runt  et  velle  amicitiae,  318B,  et  velle 
concupiscentise,  318C.  Voluntas  angeli 
unam  tantum  habet  vertibilitatem,  ad 
bonum  vel  ad  malum ;  voluntas  autem 
hominis,  duplicem,  nempe  ad  bonum 
vel  ad  malum,  et  iusuper  de  bono  ad 
malum  vel  e  converso,  XXI  373 B',  nam 
quamdiu  in  via  est,  nunquam  sic  adhae- 
ret  peccato  ut  nequeat  resipiscere,  377 
C.  An  voluntas  immutabiliter  adheerens 
pravo  fini  possit  opus  bonum  agere  vel 
econtra,  XXI  374  C,  378  B',  379  A.  — 
Alia  est  voluntas  naturalis,  seu  voluntas 
in  quantum  est  natura,  cujus  regula  est 
dictamen  naturale  intellectus,  XXI  242 
D',  XXIII  294  A,  et  in  qua  non  est  pecca- 
tum,  XXI  243 D',  alia  voluutas  delibera- 
tiva,  seu  voluntas  in  quantum  est  libera, 
cujus  regula  est  dictamen  intellectus 
acquisitum,  XXI  242D',  XXIII  294A,  qua 
sola  consummantur  peccata,  XXI  243  C; 
et  praecedere  non  potest  voluntas  deli- 
berativa  voluntatem  naluralem,  243  A, 
nec  proinde  primo  instanti  entis  coexsi- 
stere,  243 D,  D',  quia  semper  moram 
requirit,  243B\  Naturalis  voluntas  appe- 


tit  boiiuin,  XXII  519 C,  C,  invariabiliter, 
520 A,  tanquam  humanae  naturae  conve- 
niens,  519B';  sed  voluntas  deliberativa 

divcrsa  bona  vcllc  potcsl,  520A,  imo  ct 
maluin  in  quanluin  aestimat  illud  bonum, 
519IJ'.  Quiiin  niillus  actus  sit  liumanus, 
nisi  in  quanlum  a  voluntate  dcliberativa 
procedil,  XXII  539C,  nullum  cst  pecca- 
tum  nisi  aliquo  modo  voluntarium  sit, 
553B',  C,  quod  accidit  multipliciter, 
553  D'.  An  eadem  sit  voluntas  qua?  vult 
bonum  et  malum,  XXII  520C.  An  volun- 
tas  naturalis  et  deliberaliva  sint  una 
potentia,  XXII  519J3',  et  quae  sit  utri- 
usque  regula,  520B.  Voluntas  ut  natura 
nullo  modo  potest  velle  non  esse,  XXV 
456A',  nec  pariter  voluntas  ut  delibera- 
ta  velle  potest  non  esse  simpliciter,  sed 
tantummodo  non  esse  in  tali  statu,  ut 
melius  sit  in  alio,  456B'.  Et  si  aliter  con- 
tingit  eam  velle,  ex  deceptione  est,  XXV 
456B,  C,  ut  his  accidit  qui  se  occidunt, 
456C;  eligere  vero  potest  et  debet  po- 
tius  non  esse  omnino  quam  in  peccato 
esse,  457B.  Voluntas  deliberativa  aliquid 
velle  tripliciter  potest :  primo  et  per  se, 
ct  sic  vult  sub  ratione  boni  positive, 
XXV  455A,  per  se  sed  non  primo,  et  sic 
vult  carentiam  mali,  nec  primo  nec  per 
se  sed  per  accidens,  et  sic  velle  potest 
non  esse,  in  quantum  ad  illud  sequitur 
carentia  mali,  455B.  Voluntas  naturalis 
quae  est  immediate  a  Deo,  XXV  463  D, 
potest  in  damnatis  aliquid  boni  velle; 
deliberativa  autem,  quae  est  a  creatura, 
in  damnatis  semper  mala  est,  463A'. 
Voluntas  subjectum  est  quarumdam  vir- 
tutum,  ut  caritatis,  spei,  XXIII  526B', 
justitiee,  527  D,  non  prout  est  voluntas 
finis,  527  D,  C,  quia  ad  hoc  naturaliter 
inclinatur,  527D',  sed  tantum  prout  est 
eorum  quae  sunt  ad  finem,  juxta  Tho- 
mam,  527A',  contra  Henricum,  528D', 
quia  tripliciter  considerari  polest  :  ul 
natura,  et  sic  naturaiiter  inclinatur  in 
bonum  simplicilcr  tale,  529B,  ut  deli- 
berativa,  quae  ad  bonum  tale  fertur  deli- 
berative,  529C,  A',  et  virtutibus  indiget 


VOL 


592 


VOL 


ad  eligendum  tale  bonum,  529  D,  ut 
arbitrio  libera,  quae  post  deliberationem 
eligit,  529B',  nec  tunc  habitu  aliquo 
determinabilis  est  quia  libera,  529  C 
Voluntas  tripliciter  dicitur  absoluta, 
XXIII  293 C.  Qua  voluntate,  absoluta  an 
conditionata  mortem  acceptaverit  Chri- 
stus,  XXIII  293  D.  —  Quia  voluntas  sola 
inter  animae  potentias  libere  se  movet, 
nec  cogi  potest,  XXII  521 C,  ideo  prima- 
rio  et  per  se  subjectum  est  peccati,  521 
A,  522C,  D,  et  ipsi  prae  caeteris  potentiis 
pertinet  esse  bona  et  mala,  519 C;  non 
est  tamen  sola  peccati  vel  virtutis  subje- 
ctum,  XXII  520A',  nam  actuum  suorum 
habere  dominium  aliquo  modo  commu- 
nicat  caeteris  quae  ab  ipsa  moventur, 
477A,  et  ideo  non  modo  in  voluntate 
sunt,  ut  voluntquidam,  virtus  et  vitium, 
sed  etiam  in  actibus  exterioribus  a  vo- 
luntate  imperatis,  477 C,  XXIII  400 C, 
411 D,  A',  in  quantum  ab  ipsa  imperan- 
tur,  XXII  477  C,  et  proprie  et  immediate 
in  voluntate,  secundario  et  participative 
in  aliis  potentiis,  477  A'.  Unde,  etsi 
essentiale  actuum  meritum  sit  ex  volun- 
tate,  XXII  537  B,  et  voluntas  in  actibus 
remuneretur  aut  condemnetur,  537 C, 
aliquid  tamen  ab  actibus  externis  acci- 
pit,  vel  in  quantum  ex  ipsis  fit  melior 
aut  pejor,  536 D',  537C,  vel  in  quantum 
sunt  voluutatis  terminus,  537  A';  et  ideo 
non  sola  voluntas  puniri  debet,  554 C, 
C.  Voluntas,  aliquid  appetendo,  movet 
et  movetur,  XXII  466A',  idcirco,  malum 
appetendo,  corrumpitur  active  et  passi- 
ve,  466B'.  An  peccare  possit  voluntas 
sine  sensualitate,  XXII  289  D'.  —  Duplici 
regula  mensuratur  voluntas,  altera  pro- 
pinqua,  qua?  est  ratio,  altera  remota, 
quae  est  lex  aeterna,  XXII  467  B'.  Item 
voluntatis  regula  divina,  seu  lex  natu- 
ralis,  est  immobilis  et  semper  ligans; 
humana  regula,  seu  conscientia,  mobilis 
est  nec  semper  ligans,  XXII  526D'. 

Quoad  Deum.  Voluntas  a  Deo  habet 
ut  velit,  a  seipsa  autem,  et  nullatenus  a 
Deo  ut  velit  malum,  XXII  497A'.  Volun- 


tatem  hominis  nullus  praeter  Deum  so- 
lum  potest  directe  informare,  XXI  409 
C,  410  A',  464  A,  465  A',  ideo  nec  ab 
angelis,  nec  a  daemonibus,  nec  a  ccele- 
stibus  directe  moveri  potest,  410C,  D, 
459  A',  474  B',  sed  tantum  indirecte,  per 
motionem  virium  inferiorum,  410  A', 
mediantibus  passionibus,  413  C,  XXII 
99A'  et  s.,  100A,  D.  —  Voluntas  Dei 
semper  omnibus  est  praeferenda,  XIX 
41,  ideo  voluntati  divinae  voluntas  hu- 
mana  non  tantum  conformari  valet,  XX 
651 C,  D\  653C,  659C,  sed  tenetur,  652 
C,  654C,  655 A,  659C,  sive  in  volito, 
652C,  654A,  655A',  656A',  658C,  sive 
in  ratione  volendi,  657 D',  XXV  457  D, 
B'.  Alia  est  voluntas  rationalis,  quae  est 
intellectualis  appetitus,  qua  tenemur 
velle  quae  scimus  Deum  absolute  et  sim- 
pliciter  velle,  XX  651 B,  658  A',  alia 
voluntas  pietatis,  seu  appetitus  sensibi- 
lis  qua  non  tenemur  pcenalia  aliqua 
velle  quse  Deus  vult,  651 C,  A',  658 B'; 
nullus  enim  appetitus  tenetur  in  illud 
tendere  bonum  cujus  rationem  non  ap- 
prehendit,  655 C,  alia  voluntas  carnis, 
658A',  qua  imperfecti  in  pcenis  murmu- 
rant,  656B.  An  voluntas  creata,  quomo- 
documque  conformetur  divinae,  fiat 
bona,  XX  657  D',  660  C.  Quadrupliciter 
conformari  potest  humana  voluntas  di- 
vinae,  XXIII  311 A,  et  multiplici  modo 
in  Deo  quiescere  potest,  XIX  135B  et  s. 
—  An  et  quatenus  fas  sit  velle  sancto- 
rum  passiones,  XX  663  D',  664  D,  vel 
damnationem  reproborum,  664  A,  B'.  — 
Quomodo  moveatur  voluntas  a  Spiritu 
Sancto  in  actu  caritatis,  XX  11 B',  C. 
12  A. 

In  Deo.  Multis  de  causis  tribuenda  est 
Deo  voluntas,  XIX  327 A,  XX  603 D',  604 
C,  605A',  D',  606D,  non  voluntas  imper- 
fecta  ut  voluntas  creata,  quae  est  appe- 
titus  boni  non  adepti,  603B',  604D',  605 
A',  et  motus  ad  finem  concupitum,  603 
B',  605C,  B',  et  potentia  dislincta  a  sub- 
stantia  et  actu,  602C,  606B',  sed  volun- 
tas  perfectissima,  604 A,  607  C,  compla- 


VOL 


m-A 


VOL 


centiae  in  bonis  uabitis,  605C,  A',  in 
ipsa  sua  bonitate  semper  quiescens,  (504 
A,  per  omnimoflam  indifferentiam  sub- 
stantiae,  virlutis,  actus  el  1'inis,  li02C, 
605B',  606B'.  Unde  ad  voluntatis  actum 
quod  requiritur  in  homine,  XIX  1941), 
nullatenus  requiriturin  Deo,  195  D,  nain 
Deus  a  voluntale  sua  non  proprie  move- 
tur  ad  aclum,  379C,  nec  fit  in  eo  realis 
transitus  de  actu  immanente  ad  actum 
exteriorem,  379  D',  quia  in  ipso  idem 
sunt  penitus  voluntas,  volitio  et  volens, 
379C,  nec  in  productione  novorum  fit 
de  non  volente  volens,  quia  id  ab  aeterno 
voluit,  380A,  D;  et  quum  divinae  volun- 
tati  non  conveniat  moveri  in  finem,  XX 
603 B',  sub  quodam  tantum  speciali  sen- 
su  dicitur  mota  a  bonitate  et  amore  ad 
ad  causandum  res,  605  C.  Voluntas  Dei 
aliqua  vult  necessario,  scilicet  Deum 
ipsum,  XXI  70B',  75A',  cetera  autem 
libere,  70C,  75D,  77D',  quod  multipli- 
citer  probatur,  XX  583 B,  C,  nec  neces- 
sario  vult  quod  intellectus  divinus  osten- 
dit  -melius,  XXI  68D'.  Voluntas  Dei  est 
causa  rerum,  XXI  70B',  cum  scientia 
scilicet  et  potentia,  XX  609  D',  sed  ipsa 
tanquam  praecipua  causa  et  principium 
operationis,  potentia  ut  exsequens,  609 
D,  610 A,  612  B,  ipsa  ut  causa  imme- 
diata,  etiam  eorum  quae  a  causis  secun- 
dis  procedunt,  610B,  D',  612B',  imme- 
diata  unicuique,  universalis  omnibus, 
609C,  611  D,  causa  non  contingens,  sed 
necessaria,  necessitate  scilicet  immuta- 
bilitatis  ex  suppositione,  613A,  B,  A';  et 
ipsius,  quum  sit  ipsa  causa  prima,  XXI 
76  C,  non  est  assignanda  causa,  XX  533 
C,  537  B,  617  D',  XXI  76  C,  sed  tantum 
ratio,  quia  nunquam  irrationabilis  est, 
XX  618B,  C,  sed  voluntatis  effectus,  seu 
ipsum  volitum  potest  pendere  ex  aliqua 
causa,  536  C.  Omnia  quae  fiunt  in  uni- 
verso  a  voluntate  divina  procedunt, 
ordinante  vel  permittente,  XX  543 D,  A', 
ita  ut  voluntas  Dei  quaelibet  semper 
impleatur  nec  possit  cassari,  628A,  C; 
et  quod  videtur  ab  ea  secundum  unum 


ordinem  recedere,  in  eamdem  relabitur 
secundum  alium  ordincm,  6281).  Actus 
voluntatis,  ad  queni  in  nobis  coriciiininl 
quatuor,  XIX  452 C,  in  divinis  accipitur 
triplicilcr,  449C,  453B,  et  est  essenlialis 
sirnul  el  personalis,  194B',  undc  volun- 
tas  dupliciter  sumilur  :  ul  nalura,  et  ila 
est  appetitus  gencralis  indeterminatus, 
485B,  praceedens  notiliam  el  intelligen- 
tiam,  485 C,  atque  ut  voluntas,  quae  esl 
vis  specialis  et  definila,  485B,  et  ordine 
naturae  notitiam  sequens,  485  D;  et  sic 
in  divinis  est  voluntas  essentialiter  dicta, 
communis  tribus  Personis,  485D,  ratione 
tantum  ab  intellectu  distincta,  158D',  et 
cum  intellectu  radix  processionum  per- 
sonalium,  196A,  quae  praecedit  ratione 
generationem  Verbi,  485  A',  et  voluntas 
personaliter  accepta,  scilicet  Spiritus 
Sanctus,  quse  ratione  sequitur  generatio- 
nem  Verbi,  485 B'.  Voluntas  in  actu  est 
per  hoc  quod  habet  inclinationem  ad 
volitum,  XIX  495 B',  ideo  processio  se- 
cundum  voluntatem  fit  per  modum  mo- 
tus,  et  terminus  ejus  nomine  Spiritus 
designatur,  495 C  :  unde  aliter  drcitur 
in  divinis  Filius  genitus  a  Patre  ex 
voluntate,  326 C,  D,  D',  et  aliter  dici- 
tur  procedens  Spiritus  Sanctus,  326D', 
328  D,  qui  procedit  per  modum  volun- 
tatis,  435B',  437B,  440 A,  441 D,  443C, 
A',  444B,  B',  472A',  quidquid  contra 
dicat  Durandus,  446A,  D',  et  omnino 
aliter  ac  creaturae,  436 C,  437  A',  hinc 
ipsi  in  divinis  appropriatur  voluntas, 
254 B',  255  D,  256 B,  A',  262  D\  —  Duplex 
est  Dei  voluntas,  beneplaciti,  quae  est 
ipsemet  Deus,  ac  semper  impletur,  et 
signi,  quee  aliquem  effectum  creatum 
dicit,  et  cui  potest  quis  contraire,  XX 
614A',  615A',  616A,  XXII  478A'.  Omnia 
quse  facta  sunt,  Deus  ab  aeterno  voluit, 
voluntate  beneplaciti,  XIX  169 C,  quae 
una  est  in  se,  multiplex  in  effectu,  XX 
616  B,  et  semper  impletur,  616 A,  non 
autem  voluntate  signi,  XIX  169  C.  Quot 
srnt  signa  voluntatis  signi,  XX  614  D', 
615  B',  616A,  B',  C ;  cur  signa  dicantur, 


VOL 


594 


VOT 


616A;  cujus  sint  signa,  616B;  an  sint 
naturalia  vel  voluntaria,  614C;  an  om- 
nia  confonnentur  voluntati  beneplaciti, 
617  C.  Voluntas  beneplaciti  duplex  est, 
XX  616C  :  altera  antecedens,  qua  Deus 
omnium  vult  salutem,  626  A',  627  A",  D', 
et  omnibus  tribuit  auxilia  gratiae  et  na- 
turae  ad  salutem  ordinata,  626  A,  627  A', 
quae  ideo  dicitur  antecedens,  quia  no- 
strum  praecedit  cotisensum  et  opus,  626 
G,  nec  nostra  attendit  merita,  627  A; 
altera  consequens,  qua  Deus  non  vult 
salvari  nisi  qui  meruerint,  626  C,  A', 
627  D,  B',  et  salutem  efficaciter  operatur 
in  praedestinatis,  628B',  643D;  quaa  ideo 
vocatur  consequens,  quoniam  consequi- 
tur  praescientiam  meritorum,  626A',  627 
C,  C,  628A'.  Voluntas  antecedens  dici- 
tur  beneplaciti  secundum  quid,  volun- 
tas  consequens,  beneplaciti  absolute,  XX 
629A.  Item  voluntas  beneplacili  dicitur 
a  variis  absoluta  seu  conditionalis,  XX 
603  B,  626  C,  627 A,  C,  628A,  A',  et  vo- 
luntas  antecedens  est  qua  vult  omnium 
salutem,  548  D,  consequens,  qua  imum 
alteri  praeacceptat,  548  A',  neutraque 
superari  potest,  aut  cassari,  aut  fru- 
strari;  antecedentem  tamen  possibile 
est  non  impleri,  dum  consequens  sem- 
per  impletur,  643  C,  644 D,  quum  contra 
eam  nihil  fieri  possit,  644  C,  sed  tantum 
praeter  eam,  644  C,  A'.  An  consequens 
antecedenti  contraria  esse  possit,  XX 
647  B',  C.  An  in  electione  vel  reproba- 
tione  hominum  Deus  ex  aliqua  ratione 
moveatur,  XX  533 B,  534C,  538A',  D', 
539B,  D,  540B',  541 D,  D',  542D'.  Sub 
aiio  respectu,  item  duplex  est  in  Deo 
voluntas,  altera  naturalis,  quae  est  ipsum 
esse  Dei,  altera  gratuita,  quae  non  est 
esse,  XX  332D.  Quaedam  sunt  opera  quae 
a  divina  voluntate  exeunt  cum  alio  ne- 
cessitatis  ordine  ad  hoc  ordinato,  ut 
damnare  et  salvare,  XX  533  B',  et  respe- 
ctu  talium,  voluntas  habet  rationem  cer- 
tam  in  generali  et  speciali,  ibid.;  alia 
sunt  quae  exeunt  cum  alio  congruitatis 
ordine  ad  hoc  ordinato,  ut  gratificatio 


seu  justificatio,  533C,  et  respectu  talium 
habet  voluntas  rationem  certam  in  gene- 
rali,  in  speciali  occultam,  533D'.  —  An, 
se  volendo,  Deus  omnia  velit,  XX  603 C, 
B',  604C,  D,  607D',  608A'.  Utrum  in  Deo 
voluntas,  scientia  et  potentia  sint  aequa- 
les,  XX  606  D',  607  A',  ita  ut  sicut  dici- 
tur  omnisciens  et  omnipotens,  dicatur 
etiam  omnivolens,  603  D,  606B',  D',  607 
A.  An  Deus  immediatius  agat  per  volun- 
tatem  quam  per  intellectum,  XX  613C, 
aut  per  potentiam,  614C.  In  Deo  actus 
intelligendi  ad  omnia,  bona  vel  mala, 
terminatur;  actus  aulem  volendi  ad 
bona  tantum,  XIX  169A.  Quid  in  crea- 
tione  mundi  voluntati  divinae  sit  tribu- 
endum,  XX  388B,  et  in  productione  re- 
rum,  477  A',  478A,  C,  D.  Aliud  est  esse 
secundum,  aliud  praeter,  aliud  contra 
voluntatem  Dei,  XX  634A'. 

VOLUPTAS  ad  felicitatem  confert,  XXV 
436A.  —  Carnales  voluptates  inepte  in 
paradiso  exspectabant  Judsei  et  Sarra- 
ceni,  XXV  272D',  276A,  446B.  Hominem 
in  tantum  subjicit  voluptas  carni,  ut, 
ea  durante,  nihil  intelligere  valeat,  XXV 
447  A\  —  Cf.  Delectatio. 

VOTUM,  quod  a  juramento  differt,  XXV 
167A,  non  est  simplex  voluntas  seu  pro- 
positum,  165A,  sed  promissio  facta  Deo, 
de  his  quae  sunt  ad  Deum,  164A',  cum 
intentione  se  obligandi  ad  aliquam  pce- 
nam,  164  C,  et  ideo  actus  est  rationis, 
164B',  duo  continens,  166 D',  vel  tria, 
164C.  Non  potest  esse  nisi  de  bono, 
XXV  165A',  et  de  bono  possibili,  165B', 
id  est  de  his  quae  subjacent  voventis 
voluntati,  166 D,  et  de  meliori,  id  est  de 
bonis  surerogationis,  165  C.  Quse  ergo 
superstitionem  sapiunt  voveri  nequeunt, 
XXV  165 C,  nec  quae  in  voventis  pericu- 
lum  vergunt,  166B.  Tres  comites  habet 
votum,  contra  quorum  quemlibet  quid- 
quid  voveatur,  irritum  est,  XXV  88  B'. 
Aliud  est  votum  singulare,  quod  plenam 
voti  rationem  habet,  XXV  167B',  aliud 
votum  commune,  seu  incompletum, 
qualefitinBaptismo,  167 C,  cujus  trans- 


VOT 


895 


VOT 


gressid  hdn  esl  speciale  peccatum,  sed 
pcccato  specialern  addil  deformitatem, 
1  * > 7 1 ) ' .  Iiimii  aliud  csi  votum  solemne 
seu  publicum,  XXV  168A,  aliud  simplex 
aut  privatum,  168 B.  Voti  solemnitas  ex 
benedictione  el  consecratione  voventis 
consislil,  XXV  1721!'.  quod  fil  quatuor 
modis,  175A;  et  solemne  dicitur  quod 
ei  de  facto  accidit  quod  tribuit  ei  esse 
completum,  XXV  168  C,  quod  fit  per 
sacri  ordinis  receptionem,  aut  regularis 
conversationis  professionem,  16SD,  elsi 
fial  in  occullo,  168D',  uon  autem  per 
susceptionem  habitus  religiosi,  nisi  pro- 
fessionem  includat,  168B';  privalum  au- 
tem  sic  vocatur,  non  quia  paucis  iuno- 
tescit,  sed  quia  in  se  uil  habet  unde  ad 
aliorum  cognitionem  devenire  debeat, 
168 D'.  Quantum  ad  Deum  pariter  ligant 
solemne  votum  et  simplex,  non  autem 
quoad  usum  corporis,  XXV  170B'.  Votum 
simplex  eontinentue,  quia  non  est  nisi 
mera  promissio,  XXV  169D',  170D', 
corporis  dominium  non  aufert,  et  ideo 
matrimonium  impedit  tantum,  non  diri- 
mit,  101 D,  139  C,  140  A,  141 C,  168  C, 
170 A;  quapropter  valide  contrahit  sic 
ligatus,  sed  peccat  contrahendo,  170A, 
et  peccat  prima  vice  cognoscendo  uxo- 
rem,  170  D,  nec  valet  petere  debitum, 
sed  reddere  tantum,  170D,  et,  defuncta 
uxore,  totaliter  vovere  tenetur,  170D. 
Votum  autem  solemne  matrimonium 
contractum  dirimit,  non  propter  scan- 
dalum  aut  statutum  Eeclesiae,  XXV  170 
A',  sed  quia  per  ipsum  amisit  homo  cor- 
poris  proprietatem,  170B'.  Utrum  ligat 
fortius,  votum  aut  matrimonium,  XXV 
88 A',  170A.  Votum,  quum  sit  promis- 
sio  facta  Deo,  obligat  sub  gravi,  XXV 
169A;  quum  autem  sub  toto  impossibile 
factum  est,  omnino  cessat,  si  vero  ex 
parte,  valet,  169  B;  insuper,  si  culpa 
voventis  impossibilefactum  sit,  per  pce- 
nitentiam  is  compensare  tenetur,  169 C. 
Qui  igitur  religionem  determinatam 
intrare  vovit,  si  non  recipiatur,  solutus 
est  a  voto;  secus  si  vovit  indeterminate, 


XXV  169 A';  an  aulem  tenealur  ingredi 
statim,  disputatur,  169C  Voti  obligalio 
de  lege  esl  naturae,  XXV  171 15',  174  A', 
sed  cessare  potesl  ex  se,  vel  pcr  supe- 
rioris  dispensationem,  17115',  aul  com- 
mutationem,  171)15,  et  communiter  ces- 
sat  in  qualuor  casibus,  174A.  In  votis 
fieri  potest  dispensalio,  aon  modo  per 
modum  declaralionis  juiis,  XX\'  171 C, 
174A',  sed  eliam  relaxatiouis  juris,  171 
D,  si  adsit  legitima  causa,  171A';  non 
omnia  ergo  solubilia  sunt,  nec  omnia 
indissolubilia,  17115,  C.  An  in  solemni 
volo  continentise  fieri  possit  dispensatio 
negant  quidam,  XXV  171C,  D',  172A', 
17415,  affirmant  alii,  saltem  ob  bonum 
commune,  172B,  174C,  C,  175C,  non 
autem  ob  merum  corporalis  mortis  peri- 
culum,  172C.  An  vota  religionis  dispen- 
sationem  accipiant,  XXV  172 A',  174  D', 
vel  in  religiosis  ad  pra?laturam  assum- 
ptis  tollantur,  172D,  etreligioso  resusci- 
tato  reviviscant,  175  D'.  Votum  ingredi- 
endi  religionem  voventem  personaliter 
obligat,  nec  per  alium  impleri  potest, 
XXV  173D;  sed  ob  bonum  commune 
dispensationem  accipere  potest,  172B, 
quse  Papse  reservatur,  173A.  Votum  pe- 
regrinationis  in  Terram  Sanctam  pariter 
personaliter  obligat  voventem,  XXV  173 
D,  ejusque  dispensatio  ad  Papam  perti- 
net,  173A,  sed  per  ingressionem  in  re- 
ligionem  solvitur,  173B',C.  Dispensandi 
potestatis  plenitudo  in  Papa  residet, 
XXV  172  D',  in  ca?teris  prtelatis  nonnisi 
juxta  concessionis  modum,  ideo  in  votis 
perpetuis  solus  dispensare  solet  Papa, 
in  plerisque  votis  temporalibus  episco- 
pus  vel  prselatus,  173A.  Quid  inter  com- 
mutationem  et  dispcnsationem,  XXV 
173  B.  Communiter  nequit  vovens  vota 
sua  propria  auctoritate  commutare,  XXV 
173  A';  qui  duo  vota  fecit,  ad  utrumque 
tenetur  si  sunt  compossibilia,  173B',  se- 
cus  tenetur  ad  majus,  173C;  sed  quia 
votum  religionis  omnia  vota  temporalia 
includit,  173A',  in  illud  omnia,  etiam 
absque   superioris    licentia    commutari 


ZEL 


596 


ZOD 


possunt,  173B',  et  per  ingressum  in 
religionem,  vovens  ab  istis  solvitur, 
173  D',  183 D.  Quid  si  votum  interpreta- 
tivum  et  quantum  obliget,  XXV  1G0D. 
Quid  de  votis  filiorum,  XXV  166  D,  ser- 
vorum,  uxorum  aut  virorum,  166B',  et 
religiosorum,  166A',  C,  167C.  An  valeat 
votum  dolose  emissum,  XXV  166  D'.  — 
Quale  votum  virginitatis  emiserit  B.  V. 
Maria,  XXV  100 D'. 

VOX.  An  in  coelo  erit  laus  vocalis,  XXI 
152  A,  B,  XXV  281 D,  D',  475B',  477 A' 
et  s.,  478A,  et  quomodo,  XXI  152C,  A', 
XXV476C,  477C,  478D. 

XYSTUS  (Pythagoricus,  m°  ssec.) :  citantur 
ejus  sententiolae  de  inordinato  amore 
conjugali,  XXV106F. 

ZACHARIAS  (S.),  Papa,  (741-753),  citatur 
de  forma  Baptismi,  XXIV  96B,  152C,  de 
pcena  incestuosorum,  XXV  138E,  de  ma- 
trimonio  servorum,  152  A,  et  de  gradibus 
consanguinitatis,  186  B. 

ZELUS  seu  amor  procedens  est  Spiritus 
Sanctus  designans  non  solummodo  ve- 
hemens  amoris  incendium,  XIX  195D, 
sed  habet  ultra  hoc  rationem  incentivi 
ac  inflammativi  in  id  quod  amatur,  195 
A',  intra  manens  in  divina  essentia  et 
non  differens  a  Deo  nisi  illa  sola  ratione 
qua  ad  illum  refertur  ut  a  quo  est,  195 
C.  — Pater  zelans  pro  Filio,  hujus  inju- 
riam  ultus  est,  XXI  325  A,  expellendo 
angelum  de  coelo,  hominem  de  paradiso, 
325  B. 

Concedit  aliquando  divina  Providentia 
aliquem  pati  ad  zelum  aliorum  inflam- 
mandum,  ut  in  martyribus,  XX  498B. — 


Zelus  animarum  est  sacrificium  Deo 
acceptissimum,  XXIII  578  C  :  ergo  et 
'ejus  actus  qui  ad  vitam  spectant  acti- 
vam,  summore  ei  placcnt,  ibid.  —  Quum 
in  hominibus  diligenda  sit  natura,  non 
culpa,  XXIII  477 D,  mors  malorum  zelo 
justitise  licite  appeti  potest,  476A'.  — 
Ex  zelo  domus  Dei  seu  fervente  affe- 
ctione  communis  boni  Ecclesiae,  Lom- 
bardus  opus  suum  Sententiarum  ad  fi- 
nem  perducere  valuit,  XIX  53B. 

Tam  in  hominibus  quam  in  brutis 
major  invenitur  zelus  maris  ad  feminam, 
quam  econtrario,  XXV  127  C,  et  maxime 
excandescere  solet  propter  adulterium, 
130  A'. 

Beatissimae  Virginis  amator  ac  prseci- 
puus  ejus  honoris  zelatorexstilit  S.  Ber- 
nardus,  XXIII  93D'. 

Propter  corruptionem  in  rationali, 
Judeeis  permissum  fuit  sacrificium  zelo- 
typiae,  ne  sola  suspicio  judicium  in  eis 
corrumperet,  XXV  132  C. 
ZENITH.  Sole  accedente  ad  zenith  regionis 
cujusdam,  augentur  ibi  ignis  et  aer; 
recedente  autem  illo,  augetur  generatio 
aquse  et  terrae,  XXII  97 D,  et  multiplican- 
tur  pluviee,  151 D'. 
ZODIACUS.  Ccelum  sidereum  per  motum 
qui  est  secundum  zodiacum  operatur 
diversitatem  generationis  et  corruptio- 
nis  per  accessum  et  recessum,  per  di- 
versas  virtutes  stellarum,  XXII  54A.  ln 
planetarum  motibus  apparet  differentia 
triplex  quarum  una  est  in  longitudine, 
quia  diversi  non  aequaliter  percurrunt 
zodiacum,  XXII65D. 


Ex  typis  Cartusiae  Sancti  Hugonis  Parkmonasteriensis. 


f 


/-6d 


Date  Due 

m 

PRINTED 

IN  U.  S.  A. 

3  9031    01314905  9 

301771 


T)€MS       L<~     cU^t^,. 


Boston  College  Library 

Chestnut  Hill  67,  Mass. 

Books   may   be  kept  for   two   weeks   unless 
shorter  period  is  specified.