Ekendâ ya utamuwi oviya he tekane na 'la o he e vake. Lendwengo pani o mà na e yâtâkudwendi o ndâtâ. Ekulu ya boho. E levakidendi itingidi viya imude 'jaju; ekendâ eyaju ya mahihi; na ipâ 'jaju iyam o ehiki te e vahakudwe yene. Lendwengo na Jân Bânyani

J1L J1L J

*—imm\ i—— mum— it "i«

■Hi

•WtWSB

I

I

1

1

UL

Hi

^r ir

4k

»si **"*v£

PRINCETON, N. J.

%

&A

/,

#Z^, <^

-e^p^ty^c .,

^ PR 3330 .B4 1886 c.l
^- ^ Bunyan, John, 1628-1688.

Ek end a ya utamuwi oviya h<
t ekan e na ' la o he e

"

EKENDA YA UTAMUWI

HE TEKANE NA 'LA O HE E VAKE. LENDWENGO PANI
O MA NA E YATAKUDWENDI O NDATA.

EKULU YA BOHO.

E levakidendi itingidi viya imude 'jaju ; ekenda eyaju ya mahihi ; na ipa
'jaju iyam o ehiki te e vahakudwe yene.

Lendwengo 7ia

JAN BANYANI.

JoUv> Bum,

TRANSLATED INTO THE BENGA LANGUAGE^
BY

REV. C. DE HEER,

OF THE GABOON AND CORISCO MISSION, WEST AFRICA.

NEW YORK:
PRINTED BY EDWARD O. JENKINS' SONS,

20 NORTH WILLIAM STREET.
I3S6.

EKfiNDA YA UTAMUWI

F-A^T I.

ekendA ya utamuwi

EKULU YA BOHO

KAPITA I.

0 UMBA mbi diyakidi mbi tamwaka o nginga ya he t£kang,
mbi pakindi o iboko n' ihuhu vi diyaki na ubwalange, k* umba
mba nangiya o ja. iboko te bya, mbi ka yaka viva ; o umba mbi
diyakidi mbi yaka, k* umba mba yata ndata. O Umba mbi
yatidi, k' umba mba hile, na yeneke momo temengo o iboko n*
ihuhu batango na bevolo, boho bo mbwanakiya na ndabo aju ;
a jadi na ejanganangobo o ena aju, na jumba inene na ngudi o
ukanggl mwaju.*

'Umba mbi hilide, k' umba mba yene ma-a bumwakide eja-
nganangobo te, a ka langaka ome ; o ma-a langidi, a ka yaka, na
ma-a njanjalanaka ; o ma-a ha diyakipe na ngudi e hukake, ka
ma-a yama na ukenyo rawa mbembe, na, " Mbi ka ha le na ! "f

Ja ndi' jaju ja vala o mbok' aju na ja itingidi tekavi ; ka ma-a
lumbide nyolo aju nyang* aju e yalakide eehepi, na o banga
mvvad' aju na bana baju ba ka yowe etuniya aju ; ndi au yalake
o diya da ulingo, kabojana njuke aju e hapwakidi sase. Kwe ka
ma-a pulide mwad* aju na bana baju ipikiliya 'jaju ; ka ma-a yale
o kala na ba kakana ; na, " O, mwad* ame, a tandake, na inyeni,
bana bamS, umba mbweyi anyu \va itande, mbi ndi jelango na
tina ya bodilo bwa jumba i di mba hikamiyango ; tepe mbi
ndi langudwengo mbamba na, mboka te eyahu he ^^^
ekane e ka dikiyi na veya vi ka viye oviya heven ;
ja italanganwe te ja mah;hi, ndi ijahu ja behepi, n' umba mete1,

* Aiseiya lxiv. 5 ; Luk xiv. 33 ; Habakak ii. 2. + Behadi ii. 37.

6 EKfiNDA TA UTAMUWI.

ive\ mwad' ame, nMnyeni, bana bame, i ka pindi o ijilide, kabo
oninge mba yene" ba njeya (eyame e ha we kya tekane) e kweya-
nake mahihi temane."

Majawe maju ba mamanakindi ekaye na ngudi ete mete ;
hanga na ba kamakidi mi, na eyaju e ma langwakiya hi e diya-
kindi pakwe pikwe, ndi kabojana ba pikilakiyi na, ipikiliya ibe ja
eboki i ngiyendi o molo mwaju ; nandi o bulu bo diyakidi bo ka
bakamaka, ka ba* ba hungana o valide mi o ikondo, n' ipite ja na
viyi ndi vi ka hwSmekide mi. Ndi bulu bo diyakite o mi-a jacli
njuke pani te ka mwehe ; o mahana ma viyi a tombakidi bwa na
ihekuma na manyingidiba. Nandi o ubwa u pdkidi, ka bi ba
vaha o yowe nyang' aju e jadi. Ka mi-a languwa ba, na, " Bobe
wa na vva." A ka yalake tepe o kala na bi epikwe njo ; ndi ba
ya lakidendi idelide ja melema. Ba mavahaka tepe o duma iti-
ngidi viyaju vibe, na pani jabu ikolo ; egombe yakd
he opela cbedi ba veheke, yene egombe ba ka henjeke mi, yene"
egombe vikina ba panakiyandi o senja ma mbwe.
Ovane vikina a ngakiyandi o ilika jaju ka kaliya opel' abu, na
ma-a ka ygneke bi ngebe, na mi mete tepe ta ; a ka tamwaka
dipa na dipi o ehiki, egombe yiki vikina a ka langaka, yene
egombe a ka kalakiya ; kakana nd' o mi-a hakidi ulingo mua
hwi.

Nandi mbi yenekindi o egombe yiki, o mi-a diyakidi a ta-
mwaka o ehiki (nyang' aju e hakg mbembe) a keke a kekS, a langa-
ka ejanganangobo aju, a yeneke njuke ete' o ipikiliya jaju ; o ma-a
diyakidi a langaka kakana, ka mi-a tumbiya na mbembe, na mi
na yamaka pe na, " Mbi ka ha IS nde e ka yonge mba ? "*

K' umba mba yene mi-a mbwanakiya ekane njeya, tepe na
epakwg, o mi na a mbaka o kweya ; ndi mi te bo temeke de,
kabojana a yowg njeya na 'huhu eyaju e ka vale. Umbi tamuwi
pe, k' umba mba yene momo a vaka o mwa jadi, dina na, Upaku-
wi mwa ndaga ja Anyambg, ka mua ua na, " O yaka IS na nde ? "

Ka ma-a timbwana na, " Paiya, mbi yenekendi na ejangana-
ngobo te" eyame e di bweyango o 'na ekaye, na, mbi ndi kobango

* Behadi xvi. 3c, 31.

EKENDA TA UTAMUWI. j

o iwedo, yene kelebe, nandi vakana o yeke ; nandi mbi be twetwe
na ya boho boho, 'mba vale tepe ya bebale.*

Ji ndi ja Upakuwi ja v£ na, " E le nde eyave e ha bibaka
iwedo, emen^ tekaye e na belombo bebe beite na ngudi ? " Momo
te mi na, " Kabojana mbi bangakandi na jumba te i di 'mba o
ukingi ekadi i ka pangi mba mbi nyangaka o he wa na ma-
longa, n' umba mbi kwaka tepe o hel.f Nandi, Paiya, oning-e
mbi yile o vala o ndabo ya ivititi, mba yale tepe o vala o yeke,
na oviya ovane pe o iboko vi weyakwe bato ; ipikiliya ja belombo
tekabe ndi be pangake 'mba mbi yaka."

Ji ndi ja Upakuwi ja va na, oninge itingidi viayve
nd' ekavi, e le nd' eyive e didi bo temeke de ? Ka T ... ..,

J m Tsuhye epeld

ma-a yavwana na, kabojana 'mba we pele amS e ka ya mala ma

vale. Jandijajujavembaejanganangoboyaubamba;

e jadi l^ndwgngo o utema, na, ** Kweyaka malingwa ma vakeV'J

O momo te a langi yd, ka md-a tamuwa Upakuwi diha si, ma
na, " Mbi kweyake le o nja pele ? " Ja ndi ja Upakuwi ja tunde
n' upenjo muaju o utove unene na ngudi, ka mi-a va na, " O
yenekete jdmbe te ihale i jadi o kavane ? " §

Momo te ma na, " Nyawe." Upakuwi ma na, " Wa yeneke
bwe te e panyake o kaone ? " fl Md na, nandi mbi yenindi. Ka
Upakuwi a vi na, " Tataka bwe te yane o miha
mavg, o ka keke o ya e jadi, ovane vikana o ka yene- Kraist . na

i * • t • njeya o ma-a

te jambe te y ugomba; nd* o ave o ka tinakide jadi e ha ibe
ovone, vikana o ka langudwendi ka ive o ka haiye." ^Jln^yl
K' umba mba yene" o ndatd ame, na moto te a ka oni"^ ° .di/e

J na ndaga jaju.

yalake o vala umbila. Nandi, au diyaka yavidengx)
sase na jambe j' ubiya mwaju, o mwad' aju na bana baju ba
yeneki mi, ka bi ba yale iyama ombuhwa' ju na, a timbake ;1f
ndi momo te a dibaki mepenjo meaju o mati pi, mi bo haka
ekenda, a keke a yarnaka na, " Emeni I emena ! Emeni ya
egombe eehepi ! " Au timbake tepe ibeyi o mbuhwa,** ndi
kabo keke umbila na 'la hangane ya utove.

* Hibru ix. 27 ; Jobu xvi. 22, 22 ; Esikiel xxii. 14. f Afseiya xxx. 35.

t Matiyu iii. 7. § Matiyu vii. 13, 14.

I Psami cxix. 105 ; 2 Pite i. 19, U Luk %'w. 26,
** Jen. xix. 17,

3 EKfeNDA TA UTAMUWI.

Megangano meaju me vaki tepe ka yene ma-a
Ha kweynke k£ke\ nd' o ma-a diyakidi a keke, baka. ba veh&kS,

iiRanibi e vake "*

ba mbwaku- bapakwe ba hihaka ma, baka ba yamanakide o
he. n "a a mbuhwa 'ju, na a timbake ; nandi o tango t£ ya ba
haki nonane, o diyaki na bato babale ba yanaki na
ba keki ka bweya ma, na ba ba timbe ma na ngudi. Dina ja
umbaka ndi Bokolo, ja upakwe. Bobabu. Nandi o ya egombe te
momo te a diyakindi a be na maseyi manene oviya ba ba jadi ;
ndi tombekete nonane ba lilimakidete iyongane jaju ; o ba ba hi
nonan£, ka ba ba kabide ma o ulingo uhale. Ja ndi ja momo te
ja va na, Mbweyi jame o ma viya le ni ka ha nde ? Ba. na, Ho
ma viyandi ka homba 'v£ na timbaka na hwe o mboka. Nd' a
vaki na, Yene ya yalaniye na njeya te njeya. Ma na bi na,
inyeni o diyakandini o mboka ya ujilo ; iboko viyame vi jakudwe
tepS ; mbi yeneki na e nonang ; nd' oninge inyeni wa wani ovone,
tombe piyele, tombe o egombe o boho, o ka nyangandini o he wa
na malonga, o iboko vi yodake na veya na brimstone ; hweme-
kiyeni, o ka hakani ekenda n* umba.

Bokolo. — Na le, ho dikake mbweyi jahu na mbiya ahu ?

Klisani. — (Dina jaju i ma tubakwi nonane) ma. na, E, nonane,
kabojana ibeyave be ka senje beehepi be be weyango na be yejg-
kwe tombe na vipupuhu via eyame e vahake o peyana ; * nd'
oninge wa valani n' umba, n' inyeni wa bweyi yani, vakana o ka
hawe tepeni pani te k' umba mete ; kabojana iboko viyame vi
keke ovone, moto a ka pahiyandi twetwS na bo tombakS.f Okani,
sulakeni ndaga jame.

Bokolo. — Nja belomboe ibeyave be vahake, ibeyave be di dika-
nango he e£h£pi iduwa ja beya. ?

Klisani. — Mbi vahakandi ijiga i ha baka, i ha bevaka, na ja. i
sege tepe ; kenjwengo o heven,J tatwSngo tepS ome, na ovan£
nd' o ja i ka v£we, o egombe e di lenudw£ngo, o tango te e va-
hake ja na jai m£t£. Langakate ka ya e jadi o ejanganangobo
ame, oningS wa tanda.

Bokolo. — Ae, vgngSkidS ejanganangobo avg ; o ka timbate na
hwe' ipe wa timbe ?

* 2 Karint iv. iS. f Luk xv. 17. % 1 Pite i. 4-6 ; Hibru xi. 6, 16.

EKfiNDA YA UTAMUWI. g

Klisdni. — Ma na, Nyawe, hang' umba, kabojana mbi nangi-
dendi ena. ame o plau.*

Bokolo. — Nandi, o ka mbweyi ame Bobabu, ho timbake, tombe
a vale, ho keke o mboka : O na njamba ya ekaba ba didi meolo
bevango na beboki, e bekete oninge ba bweyidenge ipikiliya n'
ihuhu, vakana ba bendi na iyovve o miha mabu mete vva na bato
hembwedi ba didi ba veke ijabu tina.

Bobabu. — Ja ndi ja Bobabu ja va na, o tabakepe ; oninge ya
Klisani e vake e ndi pakwe pakwe, belombo 'beayju be mbwakiye
be ndi bwam wa na ibeyahu : ulema muame u vahakandi na mbi
keke na ju.

Bokolo. —Erne ! etiketike na kena ! Yokakiya 'mba ; o ka
timbaka ; nja yowude pele ya eboki te ya momo e ka tumbwane"
ave ? Timbaka, timbaka, o ka diayka na iyowe.

Klisdni. — NyawS, ndi ave o ka vaka na ngangano mwave Bo-
babu ; belombo beyame be kalake" be ka duvvaniyandi ovone, na
bepakwe beite na ngudi. Oninge na wa kamakide 'mba, langa-
ka o ejanganangobo tekaye okava ; na o isule ja be pakwakw^
ome, umbwakiyate, be ndi yadudvvengo na makiya ma Ma-a ve-
laki ya.t

Bobabu. — Nandi mbweyi ame Bokolo, mbi vahaka tepe o vala
na momo te ueyamu ekane, na o nanga. pati ame na 'ju ; nandi
ugangano mwame ueyamu, mete o youdete njeya te e keke na 'la
iboko te vi vahakwe vine ?

Klisdni. — Mbi tumbwanakwendi okava, na momo, dina na
Upakuwi, ma. nd' a vaki n' umba, na, mbi hunganake o vala o
jambe te ihale, i didi o boho bwahu dine, ome nd' o hwe ho ka
pahiya iyokudwe opela njeya te.

Bobabu. — O ka, ugangano mwame ueyamu, ho keke, nandi.

Ka ba babale ba valanide njamba paka.

Bokolo. — Nandi mbi timbakandi o iboko viyame ; mba diyepe
mbweyi na bato ba beboki kakana. Ja nd ija Bokolo ja timbana
ikila.

K' umba mba yene na ndata ame, o Bokolo adiyakidi a timba,
Klisani na Bobabu ba vala, ba keke ba langwaka ; ba yalaki-
dendi elambe abu kakana.

* Luk ix. 62, t Hibru ix. 17^22.

I0 EKENDA ya utamuwi.

Klisdni. — O ka mbvveyi ame\ wa be le na ? Mbi ySneki mbya
ka ave1 o babidi ivala n* umba. Bokolo ma mete a jaka te a yo-
wake nyang' ame e di yowengo opele ya ngudi na mahihi ma be-
lombo be ha be yenenengo, te au hungana o kumbiya hwe' mbu-
hwa kakana.

Bobdbu. — Mbweyi ame, Klisani, o ka, nandi o bato bapakwS
ba ha i be okava, kabo hwe babale, langwakiya 'mba o hwe ho
keke, nyanga ya belombo bejadi, na nyang* ahu e didi ho peyaka
na beya.

Klisdni. — Mbi ndi mbi yongakide beya n' ulema mwame, wa
na o kala na emi ame ; nandi, o ave o di n' ivaha j' iyovve, mbi
ka langate beya o ejanganangobo amS.

Bobdbu. — O pikilakiyi na ndaga ja ejanganangobo ave i ndi
mbambaye na pakwe pakwe ?

Klisdni. — E, mbambaye ; jambojana i hakudwi na Ma-a ha
ibS na nangudi e joake.*

Bobdbu. — Wa vwi bwam ; be le nja belombwe ?

Klisdni. — Ho ka diyandi ovone na ipangiya i ha be n' ihuku,
emena ya egombe eehepi e ka vewe hwe, na ovane nd' o hwe'
ho ka jigake ipangiya te dinS egombe eehepi.f

Bobdbu. — Jambo iyamu ; ndi nja belombwe bepakwe ?

Klisdni. — Korowa ja ivenda i ka vewe tepe hwe ovong, na ma-
bata ma ka pange hwe ho panyaka pani ka joba o ipangiya ja
heven.J

Bobdbu. — Ekaye e ndi bwam mete ; ndi nja belombwg bepa-
kwe ?

Klisdni. — Mbembe ya diye pS ovonS, tombe ngebe ; kabojana
Ma-a didi Uduwi mwa iboko te a katituvvi manyangadiba mehe-
pi o miha mahu.§

Bobdbu. — Ho ka diya IS ovong na nja jangwS ja bato ?

Klisdni. — Ho ka diyand' ovon£ na ndumba ya benjel, na ma-
Una maiyamu na bekeha be ka haka miha mahu iyele iyele n'
iyciie.ll Ovone tepe ho ka lati na tajen na jom ja tajen ja ba di

* Taitas i. 2. t Aiseiya lxv. 17 ; Jan. x. 27-29.

\ 2 Timote iv. 8 ; Ilevudwe xxii. 5 ; Matiyu xiii. 43.
§ Aiseiya xxv. 8 ; Ilev. vii. 16, 17 ; xxi. 4.
\ Aiseiya vi. 2 ; i Tes. iv. 16, 17.

ekenda YA UTAMUWI. i j

valango o boho na hwe o iboko tevine ; o be pe n' umbaka a ka
diye na njuke, kabo na itande, na hole ; ba behepi ba tamwaka o
boho bwa Anyambe, na ba ba temeke o pwanja 'ju egombe
eehepi. Ome nd' o hwe ho ka yene batodu na koroa jabu ja hika,*
ho ka yene tepe lotanga la hole, na ngambi jabu ja hika ovone ; t
ho ka yene tepe ovone bato ba lenakudwe bepehi na he, na ba\
ba dikakudwe na veya, ba jakudwe na tito, ba nyangakudwe o
manga, opele ya itande ijabu i diyanakidi opele ya Upangiyi mwa
iboko te ; behepi ba jadi bvvam, batango na emena bvvese pani
ka ngayi.J

Bobdbu. — Iyoka ja ekaye i te tvvetwe na ja i peyakide ulema
mwa moto. Nandi ho ka peyate na belombo tekabe ? Ho ka
diya le bakabani na beya na ?

Klisdm. — Upangiyi, gaven ya ehiki te, a lendindi iyavwana o
ejanganangobo tekae, na, " Oninge ho te babango na ulema mwS-
hepi, vakana a ka vi ja o hwe ho jadi o nane."§

Bobdbu. — Nandi mbweyi ame, mbi yeneki mbya na o yoka be-
lombo tekabe ; oka ho valake ekenda 'ahu.

KUsdnz. — Mba yale o tamuwa nangudi sase, na tina ya jumba
te i di mba o ukanga ekadi.

Nandi mbi yen£kindi o ndata ame, o ba ba makide elambe te-
kaye, ka ba ba bakama na iboko vi diyakidi na mabada maite, o
hangane ya utove, nd' o ba ba ha diyaki na ibandamide, ka ba
behepi ba kwa o mabada te. Dina ja iboko te ndi ivahama. Ba
ka yangalaka ome ulingo, kabo ba be bo hapuwaka na seke ; na
Klisani a nyangakindi bo nyangaka na bo nyangaka o mabada
na tina ya jumba i diyakidi o ukanga mwaju.

Bobdbu. — Ja ndi ja Bobabu ja va na, A ! mbweyi ame Klisani,
wa be le pe ove kya tekane ?

Klisani. — Mbambaye, mba we pe okava.

Bobdbu. — Ndi Bobabu a yalakidendi inumba, o ma-a yokidi
ekaye, ka ma-a va na mbweyi aju, paniyango na mbimba na,
mbya te eyave e ha daka mba ilanguwa ukili tekamu mwehepi

* Ilevudwe iv. 4. t Ilevudwe xiv. 1-5.

\ Jan. xii. 25 ; 2 Karint v. 2-4.

§ Aiseiya lx. 1-8 ; Jan. vi. 37 ; vii. 37 ; Ilevudwe xxi. 6, 7 ; xxii. 17.

I2 EKftNDA YA UTAMUWI.

nd* ekanS ? O hwe ho hunganidi o lata na njuke pani o ubota
mwahu kakana, nandi ho ka ha le o hangane, na o ihuku ja eke-
nda ahu na? Oninge mba puma oviya iboko tekavi na emena
amg, vakana ave nd' o ka pahiye ehiki te eyam yene dipa. javg.
O ma-a bi nonane vango, ka ma-a njingima injingima jaka na ba
mabale, ka ma-a hoduwa nyolo aju oviya mabada, bo pumaka na
pele e diyaki opela ya ndabo aju mete ; ma tepe bo haka ekenda,
Klisani a yene pe ma.

Nandi Klisani a diyakindi a dikana a 'lwanakide dipa na dipa
o utabu te mwa Ivahama ; ndi a yejikite na a vahakand' o puma
na pele* e diyaki yavanidengo na ndabo aju, e jadi piyele' na jambe
j' ugomba ihale ; a yejekindi, ndi au yalake o puma na tina ya
jumba i diyakidi o ukanga mwaju. Nd' o umba mbi hilidg o
ndata ame, na yeneke momo a vaka o ma-a jadi, dina na lhana,
ka ma-a uwa ma na, e le nde eyaja e hake ome.

Klisani. — Paiya, mbi sombiyakudvvi na mbi keke na njeya
tekane, na momo a tubakwe na, Upakuwi, ma tepe a langwakiyi
'mba na mbi keke na 'la o jambe te ja ugomba ekadine, na ovane
nd' umba mbi ka kweye malingwa ma vake. O umba mbi diya-
kidi mbi vaka, k' umba mba kwa okava.

Ihana. — Nd' e 16 nde eyavS e ha tamwakiyedi mahomano.
ilala ?

Klisani. — Janga i bweyaki mba paniyango na ngudi mete, k'
umba mba vala umbila, k' umba mba kwa okava.

Ihana. — Ja ndi jaju ia va na, vekS mba ena ave ; ka ma-a ve"
ma ena aju, na ma na hodvvaka ma, na tekide ma o he eyam, ka
ma-a sombiye ma na a keke o njeya ju.*

Ja ndi jame ja vala piyele na ma-a hodwaki ma ajadi, k' umba
mba va na, Paiya, o iboko tekavi vi didi o njeya e vakiya oviya
mboka ya Ujilo, na 'la o jambe tekadine, i nyakele o bongwakwe
nande, vakana, nandi, batamuwi ba ka mende ba tamwaka okava
hwe, ba diye pe n' ikokiya ? Ka ma-a va. n' umba na, iboko t£
viya utabu ekavi vi ndi iboko vi ha be na ngudi e bongwakwe" ;
vi ndi iboko vi pumake ivudi na seke be \ akiye oviya isule ja bobe,
tina teyan£ ndi o viya vi tubakwe na Utabu mwa Ivahama ; kabo-

* Psami xl. 2.

EKfiNDA YA UTAMUWI. j ^

jana o mot' ube a 'mwakudwe opel* itingidi viaju viya nyangango,
vakana janga, na penda ite na ngudi, na mapikiliya ma ivahama
be umwakandi o ilina jaju, nd* o bea beehepi be beke beya viya ka
lata ta, vakana a nyangakandi o iboko tekavi. Tina ya bobe bwa
hangane tekanS ndi yane.

U be" tepe upango mwa upolo na na iboko tekavi vi diyake
bobe kakana.* Bajanji baju tepe, na isombiye jaju, ba hakindi
wa na jom ja kama na kama ja mepuma utoba, opela iboko te-
kavi, na ipe vi ka bongwaniate, e, hohonganengo na nyang' ame
e yowude, pani ka mabo mabale ma tajen ja ndabo ja belape ti
na maleva maiyam be miyakudwendi okava, be nangakudwendi
oviya loboko lehepi la Ipangiya ja Upolo, na ovane oninge na e
te e yalanakiye vakana e bongvvakwe ; ndi vi ngi te Utabu mwa
Ivahama, u ka diya tepe nonane o ba ba ka made nyang' abu e
ka yale eehepi.

Mbambaye, hohonganengo na isombiye ja Uveyi mwa bele-
kanako, malala ma ndi tedwengo ome o hangane ya utabu teka-
mu ; nandi o egombe ya iboko tekavi e pumake seke aju na ngu-
di, pani te ka vya vi duwe o ha oninge mepupe me ka 'lwanakide,
vakana malala te ma ndi bokolo n' iyene, tombe na bato, na
elingi ya miolo mi} abu ba yale o duwe, ndi ba kunduwa mea bo
kunduwaka, na ba ba voluma o mabada, tombete ka malala ma
jadi ome;t nd' o ba ba ngakiye o jambe j' ugomba, pani he e
diyakale bwam.

Nandi mbi yenekindi o ndata ame, na Bobabu a diyakindi a
pa o mboka o ndabo aju. Ja ndi ja bato ba bakami na ju ja viya
ka yene ma. ; baka ba tubaki ma moto wa iyowe na nyang' aju e
timbidi, baka na et ke; ke na nyang' aju e vitakide Klisani ulingo
te uhale mune ; bapakwS ba ka veheke ma opela janga jaju, na,
mbambaye, o ave o diyakidi wa yale nonane, mbi jaka ave te mbu
senjaka sase nonane na njuke ihale ; Bobabu a be paniyango ka-
laka kalaka, a tamuwe pe ba. Ndi kwe ka mwa bweyaka ngudi,
ka ba behepi ba lude elambe abu, ba ka yalake ikyeba ja Klisani
o mbuhwa 'jU. Nandi o Klisani a diyakidi a tamwaka dipa na
dipa a diye ni moto wa kalide ma, ka ma-a yene moto umbaka

* Aiseiya xx cv. 3, 4, 8. t 1 Samuel xii. 21.

j a EIENDA YA CTAMUWl.

yavidtmgo me:e, a vaka a kundvvaka utove ka lata na ma, ka b£
ba bongania o njeya. Dina ja momo te a lataki na ju ndi Iyowe
ja He : a diyakindi o mboka ya Bokeli bvva He, mboka enene
mete, e diyaki tepe piyele na iboko via Klisani vi vakiyedi. Mo-
mo tekane a yowakidete Klisani, kabojana o ma-a 'mwakidi o
mboka ya Ujilo, upako temune u hamanakindi hanga o mboka
aju dipa pa, ndi o loboko lopakwe tepe ta. Nd' o Iyowe ja He
a yenekidi nyang-' aju e tamwake bodilo, na ma-a yoka mekanyi
meyaju a yowakidete ma, ka ma-a yale elambe na Klisani.

Iyowe. j a He. — Mbwei ame eyam, e le nde ? O keke le na
janga te ja jumba ekadi na ove ?

Klisani. — Mbambaye, jumba mete, mbi pikilakiyi na o be na
moto a di bapengo ja bodilo kakana n' ivakvve ! Nd' o av£ o ma
uwa mba na, mbi keke le ove ? Mbi langwakiand' ave na, mbi
kekendi okava o jambe te j' ugomba i didi o boho bwame ekadi-
ne ; mbi ndi langudwengo na, oninge mbi pange ovone vakana
mbi ka levudwendi njeya e ka pange mba mbi hulamaka oviya
jamba te ijame idilo ekadi.

Iyowe j a He. — O te na mwajo na bana ?

Klisani. — E, ndi nyang' ame e didi okava paniyango bo yonya-
ke na jumba tekadi, mbi be pe na ngudi e peyake na ba k' umbi
ma haka mbembe- ; mbi te okava bwese o na umbi be.*

Iyowe ja He. — Oninge mba leva ave, o te o yokolakide mba ?

Klisani. — Oninge' ja diya bvvamu, vakana mbi ka yokolidete ;
kabojana mbi na mala ma ileva iyamu.

Iyowe j a He. — Mbi kelevakidend' ave\ nandi, o ka hunganaka
pani, na na\£ wa hube jumba javg ; kabojana wa diye ulema
mwave hwe kabo nonanS ; o be tep2 na ngudi e peyake na bvva-
mu bvva ibata. ja AnyambS i didi ave vengo, kabo na iha ja no-
nane.

Klisani. — Eyame e vahake ndi yene, ihulama oviya jumba t2
idilo ekadi ; mba yale o vengide ja umba m£te, o be tepe na moto
o ehiki ahu a didi a vengekid£ ja oviya mabeke mam5 ; ovanS
nd' umba mbi keke kakana, pani te k' umba mbi ma languvva
ave, ka hulama oviya jumba jamS.

* i Karint vii. 29.

EKENDA YA UTAMUWI. j c

Iyowe j a He. — A le nja a sombiyakide ave na keke o njeya
tekane ka hulama oviya jumba jave ?

Klisdni. — Momo umbaka, a diyaki na ehini ya moto unene na
a di lukango na idilwg ; dina jaju na Upakuwi.

Iyowe j a He. — Jaki i diyake na moto te opela ileva jaja ! O
be pe na njeya epakwe o he e jadi mahihi na njuke wa na eyaju
e levakide ave ; o ka yenete oninge na o vitanakendi ileva jaju.
Mbi yeneki na o te latango na elombo na ehuhu na nave na mu-
\va ; kabojana mbi yenekendi seke ya Utabu mwa Ivahama. o ave
o jadi ; nandi utabu temune u ndi jali ja ngebe ya ba jopakiye o
njeya tene e bonganakiye. Yokakiye mba, mbi ndi utodu wa na
nave ; o njeya te eyave e keke ne, o ka lati na nyolo vaha., mehiyo,
nja, mahihi, bonyamu, ukvvala rau' ibata, byamale, mbamba, ivi-
titi tepe na ivvedo na nja, na belombo bepakwe. Belombo tekabe
be ndi pakwe pakwe, be tepe sulwengo na tali ite na ngudi.
Moto a ka pejeke nyang' aju mete e di bweyidengo, nandi a viva
ka yoka mwengi ?

Klisdni. — A, jumba te i di mba o ukanga ekadi i mahihi umbi
jadi wa na belombo te ibave be ma tuba ekabe beehepi ; nyawe,
mba yeneke ibeyame be ka bonganiye o njeya isala, oninge na
mbi te mbi duwaka ihulama oviya jumba jame.

Iyowe j a He. — O duwaki le jumba jave o boho boho na ?

Klisdni. — N* ilanga ja ejanganangobo te ejadioenaame ekaye.

Iyowe j a He. — Mbi ma pikiliya tepe nonane ; na ya e tepe ha-
mango ave o jadi pani ka o bato bapakwe ba kambango, ba vaha-
kindi o duwa belombo be kebanake n' iyowe, na ba na diyaka o
na beboki, pani te ka ave o jadi kakana ; na ja ipotuwa te ja va-
hamakide bato pa, pani ka ijave i didi ave hango, ndi i valakidi
ba o behadi bekolo, iduwa ja belombo ibeyabu be ha be yowengo.

Klisdni. — Mbi youdete eyame e ka vahake ; ya. ndi ihulama
oviya jumba jame idilo.

Iyowe j a He. — Ndi o le o vahaka ihulama o njeya tekane na
ya e jadi ulwanidengo na mahihi ? wa wa kabojana, oninge na o
na iyokiya, mbi te na ngudi e levakide njeya eyave e ka duwe
eyave e vahake, e ha be na mahihi pani ka o njeya tekane. E
bwanga bo te piyele mete. Na o mahana ma mahihi temane o
ka diyi na voyavoya, itingidi viya mbweyi na ihwemiye.

j6 EKENDA YA UTAMUWI.

Klisani. — Mbi hahalakid£nd' ave* na bumwakide mba ihawe*
tekadi.

Iyowe ja He. — O ibaka te ekadine, ivangudwengo na, Behadi
beyam, ome" o diyakandi momo ueamu, dina na Utati mwa Bcle-
kanako, moto wa bokeli, a tepe na kuma eyam, na ma nd* a di
na ikenge ihana ja bato ba di na maumba o mabeke mabu, bw2-
se te ona ijave dine" ; e, o nyang' ame e di yowengo, a ndi hango
bwam boite mete na iha ja nonane ; ma tepS a di na bokeli bo
didi bo yongake tango te e di potuango o mapikiliya mabu, na
maumba mabu. Ovane nd* umbi vake na, o lukakand' o vala o
ma ajadi, na nave vva duwa ihana o mbenje paka.. Ndabo aju e
b£ tepe na iboko tekavi yavanidengo sase, nanda paka pa, nandi
oninge ma mete" a diye o mboka, a na iwanja ja momo, iyam
mete, mvvan* aju, dina jaju ndi Ulunda, ma nd* a didi a haka tepS
pani ka hangwg, ovone" nd' ave o ka huludwg oviya jumba jav£ ;
na oninge na wa vahaka pe o timba o mbok' ave ya boho boho,
vakana o bandakidendi mwad' ave na bana bave na ba vake o
mboka tekane okava, o mandabo ma jadi ome ma diye na bato,
vakana o nangakandi paka eyave1 e ka yene bwam na ihambe
ibabu met£, beja be tepe bwam na bobabu n' ihambe, nandi e ka
pangandi emena av£ mbya wa ndi na na o ka diyandi ovonS na
bato batw£, na idiyedi vivamu.

Nandi Klisani a diyakindi a be bo lungamaka lunga ; ndi kvve"
tep£ ka ma-a va na, oninge ya momo tekane e di languwango
ekae e diyinge pakvve pakwe, vakana e te lukango na mbi nanga.-
ka ileva jaju, o ma-a vwi nonan£, ka ma-a yal£ o kala kakana.

Klisani. — Nandi, Paiya, njeya 'mS e ka valane o ndabo ya mo-
mo te ueyamu ekane e le ove ?

Iyowe j a He. — O y£n£kete ukodi te m' udomba ekamune ?

Klisani. — E, bwe bwe mete.

Iyowe j a He. — K£k£ opela ukodi terming, ndabo ya boho boho
eyave" e ka payS ndi eyaju.

Ja ndi ja Klisani ja vongua oviya njeya ju na la o ndabo ja
Utati mwa Belekanako ka hanwS : ndi umbwakiyate, o ma-a di-
yakidi a be piyeie mete na ukodi t£, u diyakindi oba met£, tepS
pele" t£ e diyakidi piyele na njeya e diyakindi paniyango bo kel£-
mek£ kelemengo oba, ovane" nd' o Klisani a bangakidi o bakama,

EKENDA ta UTAMUWI. Ty

na janga. ja na, o banga ukodi mwa kwa o molo mwaju ; ovane
nd' o ma-a temekidi iboko vyaka de, a tamuwe pe ; a yow£ tepe
nyang' aju e ka have. Tepe jumba jaju i diyaki bodilo wa na
nyang' aju e diyakidi o ma-a diyakidi o njeya 'ju mete. Mengo-
nyi mea vea me vakiye tepe oviya ukodi ovone. ka ma-a yale
iyene ja janga. ja na a ka dikiyandi, ka ma-a likima na janga,
ebabadi e pumaka.*

" E diyakindi o ubwa mwa buhwa bwa ilalo, ka ngadi na bepe-
lupelu boa diya o ukodi ka evindi enene ya pivi ya diba tepe mua,
na joi ja heba na yokanaka na ngudi eite mete" na ba diyakidi o
maka behepi na likimaka. Ka Mosgs a pume bato oviya maka
ka lata na Anyambe ; ka ba ba teme o he ya ukodi mua Saina,
ka ukodi mwehepi u diyakite paniyango kabo itutu pa, kabojana
Anyambe a hubakind' ome na veya ; ka itutu vya ome vya beta
pani ka itutu vya ebeke ya veya, ukodi mwehepi u hokolanakide-
ndi nangudi eite." Ka Klisani a yale iyene ja ngebe, na te au
nangakape ileva ja Iyowe ja He ; nd' o njo te ya paka ka mwa
betane diha ka ma-a yene Upakuwi a vaka ka lata na 'ju, ka ma-
a yene tepe ihani. Ka Upakuwi a bakama na 'ju ; nd' o ma-a
padi o mwa jadi, a tamwakiyi ma paniyango na mbimba na boho
boa mahihi, ka ma-a yale itotongane na Klisani kakana.

Upakuwi. — O haka le nde okava ? ndi Klisani au yowake
nyang' aju e ka yavwane ; ka ma-a diya da, au timbwanaka ma
ndaga. Ja ndi ja Upakuwi ja va na, O be momo te uwame a ka-
bakide o yaka o mboka ya Ujilo ?

Klisani. — E, hangwa 'me e tandake, umbi ma.

Upakuwi. — Mbu levakide ave njeya o jambe ihale okaone ?

Klisani. — E, o levakidete.

Upakuwi. — Nandi e le nde eyave e hunganidi o vengeme oviya
njeya kakana ? Kabojana o be pe o njeya te.

Klisani. — Mbi bonganakiyi na momo ueamu, o umbi venge-
mekidi oviya Utabu mwa lvahama, ma. nd' a tundwakide mba,
na mbi keke o ibaka. i didi o boho bwame, vakana mbi duwi mo-
mo ome, a te na ngudi e vengekide jumba jame.

Upakuwi.— A diyaki le nja ?

* Exodas xix. 16, 18 ; Hibru xii. 21.

1 8 ekendA ta utamuwi.

Klisdni. — A ma y£n£nek2ndi ka moto ueyamu, a kalaki tep€
n' umba ndaga ite, kwg ka ma-a panga mba mbi babaka ; ovang
nd' umbi vakidi okava, nd' o umbi hilakidg ukodi tekamu, nyang'
aju e di kelemengo o njeya, k' umba mba paniya o temg bo teme-
ke, na banga mua pukuwa mba o molo.

Upakuwi. — Ma. momo te uyam ne a vaki le na navS na ?

Klisdni. — A uwaki mba na mbi keke le ove ; n' umba na la-
ngwaka ma.

Upakuwi. — Nandi a vaki le pS na ?

Klisdni. — A uwaki mba, na, ipe mbi te na utaka, k' umba mba
Ianguwa ma. Ndi mbi vaki na, mbi na bodilo boite na jumba i
didi o ukanga mwamS, tina tene nd* eyame, e ha peyaka pS na
ba pani ka mbembe.

Upakuwi. — A timbakide le pe na ?

Klisdni. — A langwakiyi mba, na, mbi hunganake o hube" jumba
jame ; n' umba na langwaka ma. na, ihulama 'ndi ijame i vahakS.
Mbi vaki tepe na, mbi kekend' okava o jambS te ihale ekadine,
ipahiya ja njeya 'ame e ka duwS ihulama. Na ma na vaka na, a
ka levidi mba njeya eyam wa, evuve, e diye tepe na njuke pani
ka njeya te eyave e levakide mba, a vaki tepe na, njeya t£ e ka
validend' ave kwanga na 'la o ndabo ya momo umbaka uyam, a
di na bokeli bo v£ngekide maumba tekama ; n' umba na kama-
kide ma, k' umba mba dika njeya te yane, na p&ka. o ekane, na
na ipe mbi ka hungana o vengeme oviya jumba jame. Nd' o umba
mbi padi o iboko tekavi, na hilakg nyanga ya belombo ejadi, k»
umba mba tem£ de na janga ja mahihi ; ndi mba we p£ k' umbi
ka haiye okava.

Upakuwi. — Ja ndi ja Upakuwi ja va na, ta teme' kwe, mbi
levid' avg ndaga ja AnyambS. Ka ma-a teme" de, a likimaka.
Ka Upakuwi a va na, " Bandamakide\ na o kiyaki mani a kalaki J
knbojana oninge na, ba kiyaki ma-a kalakidi o be bu kweyaka, na
kumbanakide hwe hwa kwee, oningS hwa vonguwa oviya mS-a
kalake oviya heven."* A vaki tepe na, " Nandi na wa mahuvva
a ka diyi na ikamid£ ; nd' oningg moto ka moto a timbiya na
mbuhwa ; ilina jame ja sale na 'ju."t Ka ma'-a va na, ave" tepS

* Hibru xii. 25. t Hibru x. 38.

ekenda ta UTAMUWI. Xg

ndi umbaka a di valango umbila o lonyami tekalo ; wa diyi vva
yale isenja ja ileva ja Wa Oba mete, na nave wa timbe itambi
javg oviya njeya ya iyonga, piyele" mete na inyanga jave.

Ka Klisani a kwa o beko beyaju bvvesS o na a wendi, ka ma-a
yama na, " Maguga n' umba, jambojana mbi jelindi ! O Upaku-
wi a yeni nonane, ka ma-a bvveya ma na ena eyomi, na timbake
na, u Mabe mehepi na ikila ja Anyambe be te be iyakudwe bato."
" O diyake pe o diye na ikamide, ndi kamakide." Ja ndi ja Kli-
sani ja ha pe ka mvvana iheheme, ka ma-a teme de, a likimaka o
boho boa Upakuwi.

Ja ndi ja Upakuwi ja bada pe, ka ma-a va na, Veke jana ite" o
iyokiya ja belombo t' ibiyame beya .'la ka languwa ave ekabe.
Mbi ka levide tepe dve a yabakid' ave mane, na uwaju a loma-
kidi ave na keke o md-a jadi. Momo a lataki na navS ndi, Iyowfi
ja He, a tepe hol?onganengo na ma-a tubakvve nonane ; tina paka
ndi kabojana a tandakate kabo iyokwanide ja he tekane,* ovane
nd' o ma-a duwS o vala egombe eehepi o mboka ya Behadi be-
yam o tyatyi ; tina ipakwe ndi kabojana iyokwanide tedine nd'
ijaju i tandake wa, jambojana i yongakidi ma oviya kras ; t ma
ndi wa itingidi te vya mehoni ekavi, ovane nd' o ma-a vahake o
beve njeya jame, tombekete ja i diyete bvam. Nandi o na be-
lombo belalo o ileva ja momo tekane ibeyave be lukake o bina na
ngudi eitg.

i. Ivongude ijaju i vongwakid' ave oviya njeya.

2. Iyeje jaju i ygjekidi ipanga ja kras e diyaka manya o ave o
jadi.

3. Na itede jaju i tekide matambi mave o njeya te e valanakide
kwanga na 'la o iwedo yane.

O boho boho, linaka ivongude 'jaju i vongwakide ave oviya
njeya ; e, na ibaba jave mete i babakidi o vala ome, kabojana
isenja ja ikelevide ja Anyambe, opela inanga ja ikelevide ja Iyowg
ja He. Upangiyi a vaki na, " Haka na ngudi ingiya ja jambe
ihale," jambe te ijame i langwakid' ave ; " kabojana jambe i nd.
ihale i valanakide o emena, na nyeva te i duwake ja."J Oviya
jambe te ihale ekadi, na oviya njeya e valanake ome, ndi ya mo-

* 1 Jin. iv. 5. f Geletia vi. 12. % Luk xiii. 24 ; Matiyu vii. 13, 14.

20 ekenda ya utamuwi.

mo te ube mane e vongwakide* av£, ivalana jave" p'yele mgte' na
ujilo ; ovarii, vakana, binaka ivongude jaju i vongudS av£ oviya
njeya, o ka numbaka tepe na navS m&t& iyokiya 'jaju.

Ya bebale, binaka iyejiye jaju ja ipanga ja kras manya o ave o
jadi ; jambojana o lukakandi o pana. ya. wa na ungumba mwa
Ijipt.* Wa na ovane Upolo mwa ivenda a nd' ave languwango,
na, " a ka yonge emena aju a ka nyangi ya. Na a vake o ma-a
jadi, na ma-a bine hangwe, na nyangwe, na mwajo, na bana, na
bana ba hangwe, na maluku, e, na emgna aju tepe, a diye eyo-
kwedi 'aju."t Ovane nd' umbi vake na, oninge moto a tundwakide"
ave na yene e ka diyandi iwedo javS, e jadi mete emena. ave ya
egombe eehepi, binaka iyokwanide viyaju.

Ya belalo, binaka itede jaju ja beko beyave o njeya e valanakidS
na 'la iwedo. Na opele tene pikilakiya tepS uwaju a lomakid'
ave, na keke o ma-a jadi, na nyang' aju e ha be na ngudi e
yalake" o hulude ave ovia jumba jave.

Uwave a lomakudwS opela ihulama, dina na Hohonganengo
tombe Elekanako, a ndi mwana wa mwajo w' univi, a jadi kya
tekane, na ma tepS o univi na bana baju ;J na ma-a tepe (na
ihawg) o ukodi te mwa Saina ekamu, umwavg u ma banga, na
banga mua kwa ave o molo. Nandi oninge ma na bana baju ba
didi o univi, ol^o pitakide na a nd* a pangaka ave humu na nja
njeya-e' ? Elekanako t£kane a yale o hulude" avS oviya jumba
'javg. O b£ tepS na moto a di hulamango oviya jumba na ihana
'jaju ; nyawg, na ya ya diye tepe tombe o egombe e vake. Wa
huwudwSni na behavu beya belekanako ; jambojana na behavu
bea belekanako o b£ na moto a di miha a ka vengeme oviya
jumba jaju ; OvanS, vakana, Iyowe ja He a ndi mwengi, na
Elekanako a ndi uyabani, na opela mwan' aju Ulunda, tombekete
ka ma-a di mwelekemweleke, a te paniyango unoki, a i be na
ngudi e hanake ave. KamakidS 'mba, o be na elombo ka 'lombo
o ipako jghepi ijave i yokakS ja beyanga t^kabe, ndi i te ivaha j4
iyaba javS o iyonga, na o vongudg a.ve' oviya njeya 'me e didi av£

* Hibru xii. 25, 26.

t Matiyu x. 37, 39 ; Mak xiii. 34, 35 ; Luk xiv. 26, 27 ; Jan. xii. 25.

X Geletia iv. 21-27.

ekenda ya utamuwi. 21

t£d£ngo. Ikala pa, ka Upakuwi a ndiya iyadiye- ja nyang' aju e
kalakidi oviya hev£n ; ka ndaga na veya beya puma oviya ukodi
iboko viya Klisani vi diyaki temengo ; ka howe ja nyolo aju
jehepi ja 'mwanide ja be nja-a. Ndaga te i diyaki kakana ; " Na
tango e didi o behavu beya belekanako, e nd' o jaki ; kabojana e
lendwengo na, jaki na wehepi a ha lilimakide o belombo beeh£pi
be di lendwengo o ejanganangobo ya belekanako iha ja beya."*

Nandi Klisani au yembaka pe elombo epakwe" kabo iwedo pa,
ka ma-a yale" o ya na ngebe eite mete ; a ka hakaka egombe
eyaju e lataki na Iyowe ja He ; a ndakiya nyolo 'aju mete na,
etiketike ya betiketike n' iyokiya ja ileva jaju. A yeneki tepe"
ihani ite mete na ipikiliya ja na, hange ndaga ja momo tekane, i
pumakiyete paniyango oviya nyolo ya mehoni, i pangaki ma-a
senjaka njeya ya hohonganengo. Ekaye pa, a kalaki pe na
Upakuwi njo 'pakwe o ndaga te i benganake din£.

Klisani. — Paiya, o pikilakiya le na ? Ipite i ngite pe we. Mbi
timbake pe na mbuhwa, n* umba mba beta na vala o jambe ihale ?
Mba senjuwe na ekaye, n4 umba mba dumwe oviya okava n' ihani ?
Mbi yeneki ngebe o umbi di yokiyango ileva ja momo tekane,
nandi bobe bwame bo ka yidwe tepe ?

Upakuwi. — Ja ndi ja Upakuwi ja va na ju na, bobe boave bo
ndi bonenS, jambojana o ndi hango belombo bebe bebale na
bwa ; o senjango njeya e di bwam ; na nave1 o tamuwendi o
njeya e kandakudwe. Tombekete nonane, momo te a didi o
jambe mane a ka vehelidete ave, jambojana a na upango uyamu
opSla bato ; ndi bandamakide o banga pe wa lenga njo 'pakwe,
na nave wa nyanga oviya, njeya, o malingwa maju ma yodakete.t

KAPITA II.

jA ndi ja Klisani ja kenje pani o botimbaka na mbuhwa ; o
Upakuwi a beki ma pyapyango, na ma ma yohanengo na a keke
ngwambe, na na Anyambe a diyake na ju. Ka ma-a vala bo

* Geletia iii. 10. t Psami ii. 12.

KAPITA II.

Ja ndi ja Klisani ja kenje pani o botimbaka na mbuhwa ; o
Upakuwi a b£ki ma pyapyango, na ma ma yohanengo na a k£ke
ngwambe, na na Anyambe a diyake na 'ju. Ka ma-a vala bo
badivakide, a kale tepe na moto ka moto o njeya, na oninge ba
moto a uwa ma, a babe tepS na a veke ba tombe na iyavwana.
A kekindi bwesS o na moto a didi o iboko vi kandakudwe, au
pikilakiya tepe na a yongindi oviya mahihi kabo a pumiyenge1 o
njeya aju e dikakidi n' iyongane" ja ileva ja Iyowe" ja He. Nandi
o egombe ya hohongan£ngo ka Klisani a pa o jambe* te1 j'
ugomba. Oba ya jamb£, e diyakindi l£ndw£ngo na, " Tinakid£,
vakana i ka dubudwendi avg." *

Ka ma-a tinide, wa na njo paka na ba ibale, ka ma-a va na,

Mbi Va ngiyate okava ? A didi utema
A ka yenete mba ngebe, na mwa dubuwa mba,
Upembani u be n' itinga ? vakana mba
Kanibepe n' itumbude j' ibende jaju oba.

KwS ka umbaka, a pa o jamb£, dina na Upango uyam, a uwaki
na, nja a didi ovone ? na, a viya le na ove ? na na, a vahaka IS
nde ?

Klisani, — A te 'mba, mot' ube, a di bap£ngo jumba. Mbi
vakiyendi oviya mbo'/a ya Ujilo, ndi 'mba 'landi okava o ukodi
Saian, ovane nd* umba mbi ka veng^me' oviya malingvva ma
vake. Mba Jyvnbi na langudwe, na njeya e nd' okava opela
jambe tekadi/ovane nd' umbi vahake o yowe ip£ o ka babate,
na nave wa ngide mba.

Upango Uyam. — Mbi ndi babango n' ulema mwamS mvv£h£pi ;
na ma. tepe na dubwaka jambe.

O Klisani a diyakidi a yalake o ngiya, tep£ moto umbaka a

* Matiyu vii. 8.
(22)

p. 22.

KLISANI O JAMBE J' UGOMBA.

EKENDA YA UTAMLTWI. 2\

viya ka dula ma gwe. Klisani ma na, yene e vveyaka le ovane
na ? Upakwe a langwakiyi ma na, maseyi mahale oviya jambe
tekadi ona ilonga inene ikolo longwengo, a di ngawe ya ome ndi
Bielzibab : oviya ovane nd' o ma na ba di na 'ju behepi, ba
yangwakiye tango te e vake o jambe tekadi makanga ma kamu,
na na ba wake, na ba ba ngiye pe o jambe.

Klisani ma na, mbi peyakandi, n' umba mbi likimaka tepe.
O ma-a diyakidi a ngiya, ka momo te a duwe jambe a uwa ma
na, nja a tumbwanakidi ave na pa okava ?

Klisani. — Upakuwi nd' a levakide mba ipa ja okava, na itinide,
bvvese te k' umbi ma ha ; a vaki tepe na, ave nd4 o ka languwe
mba nyang' ame e ka haye.

Upango Uyam. — Jambe i jadi bwe i nd' o boho bwave, o be
pe na moto a ka dibe ja.

Klisani. — Nandi mbi ka yalakendi o benja bwam bwa mahihi
mame ma di yenengo.

Upango Uyam. — Ndi o vaki le dipa kakana na nde ?

Klisani. — Ikabojana o be n' umbaka vva megangano meyamg
a yeneki mahihi maju panika umba mbi yenekidi mamS.

Upango Uyam. — Ba yowakidSte opela iviya jave ?

Klisani. — E, mvvad' ame na bana bame ndi ba yeneki mba o
boho, ba ka ndakiye pe mba, bo ndakiya, na mbi timbake ; tepS
ba bakaki n' umba baka, ba yamanakide na ba ba ndakiya mba
na mbi timbake ; ndi mbi vamakidendi mepenjo meyame o mata
mame, umba bo vaka o njeya ame.

Upango Uyam. — Nandi o be n' umbaka a vitakid' av£, ipi-
nyilide jave na timbaka ?

Klisani. — E, Bobabu na Bokolo ; nd' o ba ba yeneki na baa
yale o himbide mba, ka Bokolo a timba, a keke, a kilaka, ndi
Bobabu nd' a tamwakipe n' umba ulingo kvve.

Upa7igo Uyam. — Nd' a nyaki le pS o viya nande ?

Klisani. — Mbambaye hwe behepi te ho vakidi ta kwanga na
'la ho pakidi o utabu mua Ivahama, o mbenje paka tepe ka hwe
hwa kwa ome. Ome nd' o mbweyi ame Bobabu a vahamakidi,
a diye pe na ngudi e hindinake. Nandi, o md-a pumakidi na
'pele te e diyakidi piy£le na ndabo aju mete, ka ma-a languwa mba
na mbi pahakiyenge ehiki te eyam umba dipa, hanga na ma ; ka

24 ekenda ya utamuwi.

ma-a vala eyaju njeya, k' umba mba viya eyamS ; ma- a yonga-
nakidi Bokolo, umba jambS tekadi.

Upango [/yam. — J a ndi ja Upango Uyam ja va na, A, eboki
ya moto ! hange ivenda ja oba i te paniyango ihambe ihale o ma-a
jadi, ovane" nd'o ma-a langaki ya weyango na ma-a pudunganakS
mahihi na njuke te ihalS dine" na ma-a pahiya ja?

Klisdni. — Mbambaye, mbi languwi pakw£ pakwe opela Boba-
bu ; ndi oning£ mba languvva tepS pakvve pakwe e£h£pi opel'
ame mete, vakana e ka yenene" tepe na mbi b£ bwam wa na ma.
E ndi pakwe pakwe, ma-a timbindi o ndabo aju mete, ndi umba
mbi lenjw£ki tepg, n' umba na kSkS o njeya y' iwedo, mbi tu-
ndwakudwend' ome na ileva ibe ja Iyowe ja He.

Upango Uya?n. — A, hange a diyakindi a pa avS o jadi ? Nandi
a vahakind' ave o kSkS ka duwa ihulama o bena bea Utati mua
Belekanako ! Ba. behepi babale ba n' ukanda ute" m&tS. O na-
ngakindi ileva jaju ?

Klisdni. — E, na nyang' amS e yalakidi eehepi, mbi kekindi ka
vaha Belekanako, kwanga na o umbi y£n£kidi na ukodi te u diya-
ki tgmengo oba, baka na ndabo aju mune' u ka kwi mba o molo ;
tina tene nd' eyame e temeki de mbi tamuwepg.

Upango Uyam. — Ukodi terming u ndi weyango bato baitg, na
ma u ka weya tepe bapakwe pe baite" wa ; e ma dii bwam ka ave"
o kweyakidi inyingwe" jaju.

Klisdni. — Mbambaye, mba we" be mbakidi o hama n' umba
ovon£, Upakuwi a jaka a hungane o lata n' umba o 'mbi diyakidi
ovone1 de : ndi e diyakindi ngSbe ya Anyambe na a vake ka lata
n' umba, a jaka a viye te mbu pa okava. Nandi mbi pandi, ja-
nga ja moto k' umba kakana, a jadi nySv£ngo n' iwedo na ukodi
temune- wa na o ternS kakana ikala na Upangiyi mwame\ A,
ekane1 ndi k£nga na kena umbi didi, na nyang' am£ e di hulu-
dwengo na mbi ngakiye okava !

Upango Uyam. — Hwa himbakidS moto ka moto okava, tombe-
te nyang' aju e di hango ovane' a to pa ; " ba dumwe' na njeya te
njeya."* Nandi o ka vitanake" mba kw£, mbi yokudS av£ op£la
njeya ave" e ka valS. Ta tamuwa o boho boave okavanfi ; o y£n£-

* Jan. vi. 37.

ekEnda ta utamuwi. 25

kete njeya t£ eha:e yane ? ya ndi eyave e ka valane. E hakudwe-
ndi ovane na bapaiya, basaki, Kraist na beyokwedi beyaju, e ndi
temengo mete de nyanga ya ulenda e didi e tekide ya ; ya njeya
tekane ndi eyave e ka valan£.

Klisdni. — Nandi loboko la katame katame lo be pe, lo didi lo
pangaka mwengi u lengaka njeya ?

Ufiango Uyam. — E, o na njeya ite na ngudi i hubakiya na
ekane, ndi njeya te dine i kenakandi na ja ja be katame katame ;
nonane nd' o ave o ka yembe njeya eyam na ebe, eyam e ndi de
mete na ea tepe bohale.*

K' umba mba y£ne o ndata 'ame\ na Klisani a uvvaki pe ma
na, ipe a be na ngudi e hanake ma na jumba jaju i diyaki ma o
ukanga ; kabojana au diyaka hulamango oviya ja ; na ma au di-
yaka tepe na ngudi e vengekide ja, oninge a diye n' ihana.

Ka ma-a languwa ma na, opela jumba jave, diyakate hwemi-
yengo n' ibape ja ja kwanga na 'la o ave o ka paye, iboko viya
ihulama ; jambojana ovone nd* o ja i ka kwe ja mete oviya ukanga
mwave.

Ja ndi ja Klisani ja yale itinga j' utumba o ehena ju pani, na
ikenje ja ekenda aju. K' upakwe a languwa ma na, oninge ma
ovane valango maseyi mahale te oviya jambe, vakana a pandi o
ndabo ya Upendidi, a ka tinakide o jambe jaju, ma nd* a ka levi-
de ma belombo beyam. Ka Klisani a yohane na mbweyi aju, ka
mbweyi aju a va pe na ju na, Anyambe a diyake na nave.

Ma tepe bo haka ekenda kwanga na 'la o ma-a pakidi o ndabo
ya Upendidi, ma. de, a ka tinakide. Kwe k' umbaka a viya o
jambe, ka ma-a uwa na, a le nja a didi ovane.

Klisani.— Paiya, a te 'mba, utamuwi, mbi sombiyakudwendi
na mbweyi ave umbaka na mbi kahamake okava o mala mame"
mete ; ovane nd' umbi vahake o kala na hangwe 'a ndabo.

Ka ma-a ndiya hangwe 'a ndabo, ulingo uhale kw£, ka ma-a
pa o Klisani a jadi, ka ma-a uwa ma na, a vabaka le nde.

Klisani. — Paiya, mbi moto a di viyango oviya mboka ya Ujilo,
mbi kekendi okava o ukodi Saian ; ka moto umbaka a temeke o
jambe o ipumanido ja njeya tekane a languwa mba, na, oninge

* Matiyu vii. 14.

26 ekEnda ta utamuwi.

mbi himbaminge okava, vakana o ka levidi mba belombo beyam
m&te, ibeyamS be clidi mbi pitakidS opek ihana o ekenda amg.

Upendi. — Ja ndi ja Upendidt ja va na, ngakiya, mbi levide
avg be ka diye na mala opel ave. Ka ma-a sombiye mot' aju na
a yodakg vitwa, ka ma-a va na Klisani na, vitanake mba ; ka
ma-a valana ma o ilika viya utema, ka mwa sombiyS pe moto
aju na a dubwake jambS ; o ma-a beki ja dubuwango, Klisani a
yenekindi ehini ya moto wa kende kende keludwengo o epima,
ehini aju e diyaki kakana ; e diyakindi miha betengo o heven oba,
ejanganangobo tS eyam wa o ena aju vyS, elekanako ya pakvvS
pakwe e diyakindi lendwengo o belebu beaju, he e diyakindi o
mbuhwa 'ju, na korovva ya hika kelemengo o molo mwaju oba, e
diyakindi bwese ona e hahal&kide bato.

Klisani. — Ja ndi ja Klisani ja va na, ekaye e weyaka IS na ?

Upendi. — Moto wa ehini te ekaye, a ndi umbaka o tajeni, a na
ngudi e jake bana,* a yeneki myadi m' ijadi ja bana.f nandi o ba
T>a beke javvengo, ma mete te a bombake bi. O ave o yeneke1
ma miha maju betengo o heven, ejanganangobo te eyam wa o
ena aju bweyango, na belekanako beya pakwe pakwe lendwengo
o belebu beyaju ; ovane e ndi ilevide' jave na ehavu aju ndi iyowe
na ipakwaniya ja belombo beya ivititi o bato babe bajadi ; bwSsS
tepe ka ave o yenekS ma-a jadi bo temeke de ona a hahalakidi
bato ; na o ave o yeneke" he ejadi uhwengo o mbuhwa 'ju, na ka-
rowa tepe o molo mwaju ; e levakidend' ave na, a senjango na
ma pejengo belombo beya kya tekane, opel' itande 'jaju i janidi o
ehavu ya Hangwg, a ndi sulengo na o he te epakwe e vake, vaka-
na a pahiyendi ivenda o mahomano maju. Upendi ma na, nandi
mbi ma levidendi ave' ehini tekaye na boho, kabojana moto a du-
wS ehini tekaye, ndi wa Upangiyi mwa iboko viyave vi kekg a di
vengo ngudi na a diyake utumbwani mwave o loboko lokolo lehe-
pi ilave lo ka latane o njeya. Ovane, vakana, bandamakidg
nyang' ame e didi av£ levidengo, o ka tataka tepe nyang' avS e di
yenengo o ulema mwave bwam ; banga o ekenda av£ wa lata na
lnbeyi ])fika e ka yabe, na ba tumbwanakate ave hohongan^ngo,
ndi hange njeya abu e hubaka kwanga na 'la o iwedo.

* i Karint iv. 13. f Geletia iv. 19.

EKENDA YA UTAMUWI. 27

Ja ndi jaju ja bweya ma o ena., ka ma-a valana ma. o ikenga
inene mete, i jadi londango ti na mahe, jambojana j' u diyaka
viyawengo ; o ma-a bi ja hilengo ukil' uhale, ka Upendidi a ndi-
ya moto ka viyaja. O ma a yalakide o vya., mahe ma vevekindi
nangudi eite mete ulwanidengo ndabo eehepi, Klisani a be" piyele
mete na bo yakamakiya na ma. Ka Upendidi a va na itanga ja
mwajo, i diyaki temengo baka, kakana na, vanaka miba okava, o
ka mwanjaka ma o ndabo ; o ma-a hadi nonane, e diyakindi e ka
vyanakiye, e ka tanaka, tepe ya be bwamu.

Klisani. — Klisani ma na, ekaye e weyaka le na ?

Upendi. — Ikenga tekadi i ndi ebumulema ya moto, o yae bekg
e to nyevudwe na bwamu bwa ehekwe ya sango eyamu : mahe
ndi bobe bwaju bo janakudwe, na seke ya utema be di jongolide-
ngo nyoio ya moto eehepi. A yalakide o vya. na boho ndi eleka-
nako ; nandi a vanakidi miba, na ma-a ka mwanjaka ma., ndi Sa-
ngo eyamu. O ave o yenekidi wa bohoboho a yalake o vya. pani,
mahe ma vevenekide, ma viya kakana, ma timba kakana, na o
mwa ha tanakide tepe ndabo, nd' ave ma yakamakiya pe ma bo
yakamakiya ; yene ndi ilevide javS na, elekanako, o mahana ma
itane ja ebumulema, na ehadi aju, e pumbwak'di bobe, ndi e ba-
daki pe ngudi ome, na ya na hapwakide pe bwa o ilina, jambo-
jana ya veke ngudi e balake bwa.*

Tepe o ave o ma yene itanga i bahake ndabo na miba, na ya
na vyanakiye bwam, e nd' ilevide jave na, o Sango eyamu e pake
o ebumulema, bobo bo balakwendi, na boa boa halavudwe, na ilina
ja pangwe botano na ikamide ja ya, na ya ya be kokengo na
Upangiyi mwa ivenda a diyaka ome.f

Mbi yeneki pe o ndata. ame ovone, Upendidi a bweyaka ma. o
ena., ka ma-a valana ma o ilika ihale, bana babale ba diyakindi
ome, moto moto eyaju ebonga. Dina ja wa utodu ndi, Edoko, ja
upakwe, Iyika. Edoko au diyaka na ngudi e hwemekiye. Iyika
a diyakindi hwe mete. Ja ndi ja Klisani ja uwa na, " Tina ya ipu-
hwana j' ihwemiye ja Edoko e le ya nde ?" Ka Upendidi a yavwa-
na na, " Upangiyi mvvabu a vahaki ma-a vengakide belombo be-

* Roma v. 20 ; vii. 1, 7-11 ; 1 Kaiint xv. 56.

t Jan. xiv. 21-23 ; xv. 3 ; Behadi xv. 9 ; Roma xvi. 25, 26 ; Efisas v. 26.

28 EKENDA ya utamuwi.

yaju beyamu kwanga na 'la o jali ja upuma upakwS, ndi ma-a
vahaki be&hepi o kya tekane ; nandi Iyika a te kokcngo n' ivenga."

N' umba na yeneke umbaka a vaka o Edoko a jadi, na vanaka
ma elandi ya hika, ka ma-a hovide ya o beko beyaju, ma ya nanga-
ngo, a ka peyaka na ya, ka ma-a vehe Iyika bo veheke. Ndi
umbi hilide ulingo uhale tepe, ka ma-a jongolide beya beehepi, a
dikanepg na elombo ka 'lombo kabo bevolo.

Klisdni. — Ja ndi ja Klisani ja va na Upendi na, pakwakiya
mba upako tekamu bwe bwe wa.

Upendi. — Mawanja te mabale ekama, ma te behini, Edoko e
levakidendi bato ba he tekane, na Iyika bato ba he e vake ; kabo-
jana bw£se te ka ave o yeneke okava, Edoko a vahakandi bee-
hepi kya tekane, o upuma tekamu, yene ndi na o he tekane, ya
nyanga te te ya bato ba he tekane ejadi, ba vahakandi o duwa be-
lombo beabu beehepi kya tekane, baa vengakape kwanga na 'la
upuma upakwe, yene ndi na, o he epakwe opela ngabo abu eyam.
Ukanakadi te mwa na, " Inani jaka o ena i bwam vva na lobale
o ehiki," u ndi ngudi mete wa na nyanga ya mepako meya oba
meehepi opele ya bwam bwa he te e vake. Nandi, ka ave o ye'-
nekidi, kwe tepe a jongolakide beehepi, a dikane pe na 'lombo
kabo bevolo pa, nonane tepe ka ya e ka diye na bato ba janga
tedine behepi o ihuku ja he tekane.

Klisdni. — Nandi mbi yenindi na, Iyika nd' a di n' iyowe yowg
wa, na tina ite na ngudi. I. Jambojaiia a vengakidendi belombo
beyamu wa. 2. Kabojana a ka pahiya tepe ivenda ja ijaju, o
ego m be ya upakwe e ka diye kabo na bevolo.

Upendi. — Nyawe, badaka pe epakwe, ya ndi, ivenda ja ehiki
epakwe i ha dunaka ; ndi ekabe be te piyele va.ka.na be mayendi.
Ovane, vakana, Edoko au diyaka na tina e yakiye Iyika kabojana
o ma-a pahakiyedi belombo beyaju beyamu na boho, ndi Iyika nd'
a diyaki lukango na ma-a veheke Edoko, kabojana ma nd' a di-
kanakide na belombo beyamu wa, wa boho boho a vekete wa
madikanido iboko, kabojana wa madikanido a te na egombe e
vake ; ndi wa madikanido aa veke pe upakwe iboko viyaju, kabo-
jana o be na upakwe u benganake. Ovane, vakana a duwake
ngabo aju o boho, a ka pelakidi ya tepe o egombe, ndi a duwake1
ngabo aju o madikanido, a ka dii na ya lilimidengo ; Ovan£ e va.

EKENDA ya UTAMUWI. 2q

nakvve opela Daivis na, " O egombe eyave e diyaki miha o ma
pahakiyi belombo beyave beyam, na Lasiras belombo bebe, ndi
kya tekane a yenekudwi mbya, nd' ave o yeneke majili."*

Klisdm'. — Mbi yeneki na, e be tepe hohonganengo na o tangi-
naka belombo be di kya tekane, ndi kabo ivengide ja belombo be
vake.

Upendi. — O vaki pakwe pakvve, jambojana belombo be yene-
kidi be te bo tombaka, ndi belombo be ha yeneneke be ndi beya
peke jome.t Nandi, tombekete nonane, belombo be didi o mala,
na edoko ahu ya mehoni be bakamakandi ; na tepe belombo be
vake na iyovve jahu ja mehoni be ndi bangi mete ; ovane, vakana
beya boho beya mbaka na o tandwe, na beya bebale be yavwana-
kidendi na hwe maseyi.

Kumba mba yene o ndata 'ame, Upendi a bweyaka Klisani o
ena. vye, ka ma-a tumbwana ma o iboko vya veya vi diyakidi vi
yodaka opel', epima, na umbaka. a didi temengo baka na vya,
egombe ka 'gombe eehepi a hovakide vya miba make idime ja
vya, ndi veya kabo kenaka na yomu pe wa.

Ka Klisani a va na, ekaye e minaka le na ?

Ka Upakuwi a yavwana, na, veya tekavi vi ndi ehavu ya ehe-
kwe e hake o ebumulema, ma-a hovakide miba opel' 'idime na
ivate jaju ndi devil ; ndi nyang* ave e yeneke veya vi kenaka na
veya. na yomu wa, o ka yene tepe tina ya yene. Ka ma-a pu-
mana pe ma o mbuhwa, o pepeke ya epima, ka ma-a yene ome,
momo na eva ya mavule o ena aju, imaju ma ma hovakiya tepe
egombe ka egombe eehepi, ndi ikuta kuta.

Ja. ndi ja Klisani ja va na ekaye e weyaka le na ?

Ka Upendi a yavwana, na, Ekane a ndi Kraist, a didi lilimi-
dengo na ihovide ja mavule ma ehekwe itata ja ehavu te e didi
yalwengo o utema mwa ebumulema ; na njeya tekan£, tombekete
nyanga ya devil e didi a haka, malina ma bato baju maka duwa-
ndi ehekwe. Na o eyave e yeneke na momo a ndi temengo
ombuhwa ya epima o itata ja veya ; ekaye e ndi iyokude jave, na
e ndi bokolo na a yejekudwe, a yeneke nyanga ya ehavu te ya
ehekwe ekaye e tatakwe o ilina jaju.

* Luk xiv. 19-31. t 2 Karint iv. 18.

30

EKENDA YA UTAMUWI.

Mbi yeneki tepe na Upendi a bweyaki pe ma o ena, ka ma-a
tumbwana ma o iboko viyamu, vi d'yakidi longwcngo ikenga iya-
«mu, i weyanaka na bosambj, ehini aju e tandakidendi Klisani na
ngudi ; a yeneki tepe oba, bato na bahuhu ba tamwaka, ba diya-
kidi ba behepi batango na hika.

Ja ndi ja Klisani ja va na, ho ka ngakiyete ome ?

J a. ndi ja Upendi ja nanga ma, ka ma-a tumbwana ma bo beta-
naka opele ya jambe ja ikenga te ; na hilakete, o jambe te nja-
mba enen5 ya bamo e didi temeteme nja, ba behepi ba vahakindi
o ngiya, ndi ba bu jijakiya o ngiya. Ome o diyaki tepe na momo
diyango, na maseyi kwe* oviya ubiya, piyelS na tagulu, na ejanga-
nangobo na belombo be lendeneke o boho boaju, opele ya ilende
ja mina ma tango te e ka ngiy^ ome ; a yeneki tepe o ubiya ba-
mo baite temenidengo na nguba batango, itata ja jambe, iha ja
ba ka ngiye ome, janga ja iyokiyn, na ihadi ibe, ijabu i ka haye.
Nandi Klisani a mamakindi. Nandi o bato behepi ba timbani-
kide o mbuhwa na jangd ja bamo te ba diyakidi batango na ngu-
ba ; Klisani a yenekindi momo wa pwanja ekolo, a vaka o momo
tS a diyakidi diya a lendeki, ka ma-a va na, lendeke dina jamS,
nd' o ma-a diyakidi a lende, ka momo tg a hoduvva ukwala mwa-
ju mwa ibata, na ma na bataka evunga o molo mwaju, ka ma-a
njingima o jambe o bamo ba diyakidi batanidengo nguba, ka ba
ba bweya ma na ngud' abu eehepi ; ndi momo te bo yadakiye, a
ka lenaka na pSheke ba na mahihi. Nandi o ma-a diyakidi a
bweyaka baite, m:i tepe lumiyango na ngudi, ka ma-a tombe ba
b£hepi na ngiya o ikenga ; ka joyi iyam i yokanakindi ovonS, ovi-
ya tango te e tamwakidi oba ya ikenga t£, na ; ngakiya, ngakiya,
o ka pahiyandi ivenda ja egombe eehepi. Ja ndi jaju ja ngiya
utema, ka ma-a batwe mabata pani ka ba. Ja ndi ja Klisani ja
mwgtS, ka ma-a va na, mbi pikilakiyi na mbi youdete iweyidi ja
ekaye.

Nandi ka Klisani a va na, ho vengemeke okava. Ja ndi ja
Upendi ja va na, nyawS, diyaka, kabo mba levide avS belombo
bepakwS, nandi yene pa, benge o keke o nje' ave. Ja ndi 'jaju
ja bweya p3 ma o ena, na tumbwanaka ma o ilika i diyakidi da-
nga danga met^, om2 o diyakindi na momo diyango o ibemba ja
bekeyi.

EKfiNDA YA DTAMUWI. ^

Nandi tamuwango momo te mane, a levakidendi ehini ya nge-
be eite ; miha maju ma mbwanakiya o he, bena. beyaju vutango
twe ; na ma-a vegumaka pani ka na a ka bukiyandi ebum' aju y'
ulema. J a. ndi ja Klisani ja va na, ekaye e weyaka le na? Ka
Upendi a sombiye ma na, kalaka na momo temane.

Ja ndi ja Klisani ja va na momo te na, O le na ? Ka momo
te a yavvvana, na, mba be ndi k' umba mbi ha diyakidi ovyo.

Klisani. — O diyaki le ovyo na ?

Momo. — Ka momo te a va na, mbi diyakindi o boho elanga na
imeme, o miha mame mete, na o miha ma bapakwe tepe ; mbi
diyakindi o boho o mapikiliya mame mete kokengo na ingiya o
ehiki eyam oba, n' umba mbi ma diyakate na upeyo na mapiki-
liya ma na, mbi ka pate ovone.*

Klisani. — Nandi wa be le nde kya tekane ?

Momo. — Mba be ndi kya tekane moto wa ijela, n' umba mbi
ndi pandwengo ome, pani ka o ibemba te ja bekeyi ekadi. Mba
yale o puma ; A, mba yale !

Klisani. — Nandi o paki le o itingidi tekavi na ?

Momn. — Mbi dikakindi ipepuwa, na idiya ja lumbamango, mbi
vekindi bedoko beyame iboko ; mbi hakindi bobe opele ya bwe
ya he tekane, na bvvam bwa Anyambe ; mbi yenidengo Ilina
Iyam ngebe, na ja i ndi valango ; mbi vekindi devil iboko, na ma
na paka o umba mbi jadi ; mbi kaba.la.ngo Anyambe o malingwa,
na ma-a diki mba ; mbi delakidendi ebum' ame y' ulema sase,
ovane nd' umba mbi ha i be na ngudi e 'luake.

Ja ndi ja Klisani ja va na Upendi, na, nandi ipite i be opSle
ya janga ja moto ka ekadi ? Ka Upendi a va na, uwaka ma.

Ka Klisani a va na ju na, " Nandi ipite i be, o ka tatwete
o ibemba te ja bekeyi ja ijela ekadi egombe eehSpi ?"

Momo. — Nyawe, na vilolombo mete.

Klisani. — Na nde le, Mwana wa Ibata a ndi na ngebe eite;
mete.

Momo. — Mbi ma kamidengo o kras epakwe njo ; mbi ndi ma
pejengo, na bwam bwaju tepe ; mbi ndi langango makiya maju
ka elombo e ha ibe hole, mbi ndi hango ekola na Ilina ja
ehekwe ;t ovane nd' umba mbi ha ibe na pat o mohano maju,

* Luk viii. 13. + Luk xix. 14 ; Hibru vi. 4-6 ; x. 28, 29.

^2 EKfeNDA YA UTAMUWI.

nandi ya dikana o umba mbi jadi te kabo meketeku meya mahihi,
meya mbambaye, meya yeke ya pakwe pakwe na malingwa ma
yomu, ma ka miye mba pani ka uloni.

Klis&ni. — 0 pakidS le ave mete na itingidi tekavi na nja tine ?

Momo. — Opele ya edoko, mesevo, na makova ma he tekane \
na upeyo mvva ome nd' uwame u yenekidi jambo-e inene ; nandi
kya tekane belombo tebene be komaka tepe mba ; na o nyakurna
mba pani ka ukuju mwa yomu.

Klisdni. — Ndi wa yale o luwa na nave wa vonguwa ?

Momo, — Anyambe a i mba hahiyengo iluwa. Ndaga 'ju ya
veke mba iyadiye i kamakide" : E, ma rngte1 a i mba pandengo o
ibemba t£ ja bekeyi ekadi ; na bato ba jadi o he bghepi ba yale
o hoduvva mba. O egombe e&hepi ! egombe eehepi ! mbi ka
yale- le maguga 'mame ma ka yene o egombe eehepi na ?

Upendi. — Maguga ma momo tekane mayongakudwe na navg,
na i ka diyaka ileva ja egombe eehepi 'ave o 'jadi.

Klzsdfiz. — Ja ndi ja Klisani ja va na, ekaye e ndi mahihi !
Anyambe a hanake mba ipepuwa na idiya ja lumbamango ; na o
kaliya na mbi bambvvake tina ya maguga ma momo t£kang.
Paiya e be egombe ame e keke o njeya ame" ?

Upendi. — Ta venga kabo mba levide" av£ elombo epakwe yaka,
nandi benge* o keke o nje' ave.

J a ndi jaju ja bweya pe Klisani na ena, ka ma-a tumbwana ma
o ilika, vi diyakidi ome na umbaka. a umwaka oviya ikondo ; na
o ma-a diyakidi a bataka ibata jaju, a likimaka, na ma-a njanja-
lanaka. Ja ndi ja Klisani ja va na, e IS nde ya momo tekane1 e
njanjalanake kakana ? Nandi na Upendi na sombiyake ma na a
langwakiye Klisani tina ju e hanake nonanS.

Ka ma-a yale, ka ma-a va na, bulu tekabo o umba mbi ma
diya o viya, mbi yatakindi, na hilakete, oba e ka vindaka, bo
vindaka na bo vindaka p£ wa, tepe ngadi i kalakindi, na bepelu-
j)elu be pelumaka na mahihi maitS metS nandi na ya na pangaka
mba myadi. K' umba mba tamuwa o ndata ame, k' umba rnba
yijne bevindi be ulwanakide" na ngudi wa na mbemb£ ; k' umba
mba yoka joyi ineng ja heba, na yeneke tepe moto diyango o
evindi, a dikakudwe na tajen ja heven, ba b£hepi ba diyakindi o
ungonyi mwa veya ; tepg h6vSn i diyakindi itumbu. Nandi k'

EKfiNDA YA UTAMUWI. 3-

umba mba yoka joyi i vaka, na, " Umwanakideni inyeni bawewe ";
o ka vakani o yeke, ja ncli ja malale ja peheniye, malonga ma ka
dubwanakiya na bawewe ba diyakidi ome, ba ka pumanakide *
Na ba baka ba yenekindi mbya enene mete, na ba na tamwakiya
oba ; na baka ba vahakind' o kuta ba mete o mekodi ;f k' umba
mba yene momo te a diyakidi diyango o evindi a bumwakide
ejanganangobo, ka ma-a sombiye he na e bengakiye. Nandi ba
diyakindi yavanidengo na maseyi, na tina ya ungonyi te mwa
mahihi u diyakidi u yodaka, na ma u vakiya o boho bwaju,
maseyi ma twetwe o hangane aju na ba, pani ka o hangane ya
uyekidi na mbwedi o iboko viya yeke. Mbi yokaki tepe ja i
hamanakide na tango te e dikakide momo te, na, yolakeni ters,
behavu na bekumu, wa 'hwi beyani o ebeke te e yodake. Na ja
ikala te ndi ja mbela e ha ibe n' ibongo, i dubwanakiya, pani-
yango o iboko te iviyame vi diyakidi temengo ; oviya udumbu
mvvaju e pumakidendi manga ma belombo, itutu na makalando
ma veya, na ipako ja mahihi. E vanakudwe tepe na ba bato te
na, yolakeni whit jame o kundu.J K' umba mba yene baite ba
bweyakvve oba, ba valanakwe o bevindi,§ ndi umba ndi mbi dika-
kudwe ombuhwa. Mbi vahaki tepe o kutamiya, ndi mbi yale,
kabojana diha ja momo te a diyakidi diyango o evindi, i tamwa-
kiyi mba dongo dongo : mabe mame ma vaki tepe o ipikiliya
jame, na ukasi mambo mwame u ka kwehake mba o pele jehepi. |)
O ya. egombe te ekaye ndi eyame e yemwanakidi oviya viya
viyame.

Klisani. — Nandi iyene ja nonane i banagkide le ave na nja
tina-e ?

Momo. — Ibe, mbi pikilakiyendi na buhwa boa yeke bo pandi,
na na mbi be kokengo opela boa ; ndi e bangakide mba wa ndi
nyanga ya benjel e yolakide mbeyi, ndi ba dikaka mba ombuhwa ;
tepe epupudu ya hel e dubwakindi udumbu mwaju hohonganengo

* Jan. v. 28, 29 ; 1 Karint xv. 51-58 ; 2 Tes. i. 7-10 ; Jude 14, 15 ; Ilevudwe
xx. 11-15.

t Psami 1. 1-3, 22.

X Malakai iv. 2 ; Matiyu iii. 12 ; xiii. 30 ; Luk iii. 17.
§ Tesilonaika iv. 13-18. | Roma ii. 14, 15.

3

24 EKENDA YA UTAMUWI.

n* iboko viyame vi diyakidi de ; ukasi mambo mwame u haki
tepe mba njuke ; na nyang' ame e pikilakiyedi, na diha ja Uye-
kidi terming i diyakindi o umba mbi jadi dongo dongo, a levakide
tepe ngambi o boho boaju.

Ja ndi ja Upakuwi ja va na Klisani na, O te bandamidengo be-
lombo beehepi ibeyave be di yokango ?

Klisdni. — E, na beya. ba veki mba ipite, tepe na janga.

Upendi. — Nandi, tataka belombo tekabe beehepi o ipikiliya
jave, ovane nd' o beya be ka diye pani ka ukasa o mbanja jave,
isoka jave o boho o nje' ave e ka luke o vala. Ja ndi ja Klisani
ja yale itinga ja utumba mwaju, a ka kenjake' ekenda aju. Ja ndi
ja Upendi ja va na, Unyevidi u diyake na nave egombe eehepi,
Klisani eyamu, itumbwana jave o njeya e keke na 'la o mboka
te ! Ka Klisani a tamw' o njeya, ka ma-a va na, Nandi, mbi y^-
nindi okava belombo beya mala maite, belombo beyamu, na bebe
beya mahihi, belombo be yadakide mba o njeya ame. Mbi piki-
lakiyi beya na ibandamide, na ibweyide ja nyang' abu e weyakS,
na umba mbi diyaki na akeva ave o jadi Upendi.

KAPITA III.

NANDI mbi yenekindi o ndata ame, na mani te ma Klisani ma
ka 'la ng, ma diyakindi ulwanidengo na ugomba, na ugomba te
u ma tubakwendi na, Iyonga.*

Ho na mboka ekolo ; na Anyambe a ka kenjendi Iyonga opele"
ya bepima, na megomba mekolo. Ja ndi ja Klisani te e diyakidi
jumba hikamiyango ja vala umbila bo betaka na ya njeya te, ndi
na njuke enene mete, na tina ya jumba i diyakidi o ukanga
mwaju.

A kekindi umbila de-e kwanga na 'la o ma-a pakidi o iboko vi
diyakidi betiyango kwe ; na o vya iboko te" vi diyakindi kras te-
dwengo, na piyango o he kwe njama. K' umba mba yene o nda-
ta ame na o Klisani a pakidi o kras te baka, jumba jaju i yegele-
nekindi oviya mabeke maju, na ja na kwaka oviya ukanga mwa-
ju, i ka yalake ivungula bo vungulaka kwanga na 'la o ja i pa-
kidi o udumbu mwa njama te, ka ja ja kwa ome, n' umba mbu
yeneke pe ja epakwe njo.

Nandi Klisani a diyakindi a ka yeneke mbya na bohadi, ka
ma-a timbe na ebumulema y' upeyo, na, " A vi mba iyaja. na
ngebe aju, na emena na iwedo jaju ! " Ja ndi jaju ja teme de o
vikikili o itamuwa na imamana ; n' ikabojana u diyakindi umamo
unene o ma-a jadi, na itamuwa ja kras i ka hadivakide ma jumba
jaju nonane. A diyakindi paniyango bo tamwakiya, na bo ta-
mwakiya, kwanga na 'la madango ma diyakidi o molo mwaju, ma
pumakide miba, ma holobakiya o mabuku maju. Nandi, o ma-a
diyakidi de a tamwakiya, a hilwaka, hilakete ba panyake balalo
: ■" vakindi o ma-a jadi, ka ba ba homa ma, na, " Jonga i diyake
na na\^ "; ja ndi ja wa boho ja va na ma na, " Mabe mave ma
yidwend' ave ;t wa babale a hodwaki ma bevolo beyaju, ka ma-a
batide ma na ilude ja ibata ; wa balalo a yembakidi ma tepe o

* Aiseiya xxvi. i. t Mark ii. 5.

(35)

36

EKfiNDA YA UTAMUWI.

pwanja boho, ka ma-a ve ma uMmba mwa ejanganangobo na
male yangudwengo,* umwaju u sombiyakide ma na a tamwakiye
o ma-a nyikwake, na na a ka veke mua o jambe j' ugomba mwa
mboka ya hole ; ja nd' ijabu ja ha ekenda abu. Klisani a sodaka
na upeyo, ka ma-a vala, a keke a tumbwakide.

Mbi y£neki tepe o ndata ame na a hakindi pani ekenda na eke-
nda kwanga na 'la o ma-a pakidi o ibongo, o ma-a yenekidi ya-
vanidengo kwe na njeya, bamo balalo kombwengo o viya, na me-
kato o bekikindi beaybu. Dina ja umbaka i diyakindi Bohuma,
upakwe, Henga, na \va balalo, Bekamide" kamide.

Nandi o Klisani a yeni ba nangiye nangiye na itingidi tekavi,
a kekindi o ba ba jadi, na na ipe a ka mude ba, ka ma-a yama
na, " O ndini pani ka tango te e yake o ugumiya oba,t kabojana
manga ma iwedo ma nd' o ibomako janyu, etima e ha i be n' ibo-
ngo ; umwakani, wa viyani ; diyaka tepeni babango na mbi ha-
naka inyeni ivengide ja meboka meanyu. A langwakiye tepe ba,
na, Oninge a kekS a keke a kagaka pani ka laiyan e kangalakide
a bakaminge okava, vakana mbambaye o ka diyandini bebwela o
mahonga maju.J Na iyoka ja yene ka ba ba tamuwa ma, ba ka
yalake o yavwana na janga tekadi ; Bohuma a vaki na, Mba yg-
nek^ mahihi ; Henga ma na, ho to ya kwe. Na Bekamide ka-
mide a vaki na, tabu eehepi e ka temekS n' ibongo jaju mete, na
ba na timbaka pS o viya epakwenjo, ka Klisani a ha ekenda aju.

Ndi a yenekindi njuke na' ipikiliya ja na bato ba didi o mahihi
ka mane, ndi ba yen£k' isala opela kenga ya moto a ma mba o
hana ba, n' imude jabu, na ilevide jabu, na ivaha ja ihana jabu
ivengide ja meboka. O ma-a diyakidi a nakaka opele tene, a y6-
nekindi bamo babale ba hubaka, o na ba vungulaka, o epima e
diyakidi opele ya ena ya 'mengwe ya njeya t£ ya kopya ; ka ba
ba hadividS o viya o ma-a jadi. Dina ja umbaka i diyakindi,
Uhayi mwa behavu, na dina ja upakwe Inoka. Nandi, pani te

* Ka ma-a yavwana, na vaka na ba ba diyakidi teme teme o boho bwajtt,
na, vengekideni ibata jaju ja seke. Ka ma-a va na ju na, Hilakete mbi pa-
ngango bobe bodve na bo vengemeke oviya dve o jadi, n' umba mbi ka ba-
tidg ave nl ilude ja ibata.— Zecheriah iii. a.

t Efisas i. 13. % 1 Pite v. 8.

ekenda YA UTAMUWI. *j

ka umba mbi ma va, na ba bengakiyendi o ma-a jadi, na ma na
jilaka na ba elambe.

Klisdni. — Bamo, wa viya le ni na ove, na \va la le ni ove ?

Uhayi mwa behavu na Inoka. — Ho jakudwendi o ehiki ya
Ivenda ja nane, na hwa 'landi, opele ya ivenda, o ukodi Saian.

Klisdni. — E le nja tina-e eanyu e ha pakidini opele ya jambe
te j' ugomba i didi temengo o jali ja njeya ? Wa weni na e ndi
lendwengo na, " a ha ngakiya na jambe kabo bo betaka na 'pele
'pakwe, a ndi mwibi na upituwi ?

Upitidi na htoka. — Ba vaki na, ivala o inganido mete ja
jambe i langwengo na bato ba ehiki 'abu behepi na i na maseyi
manene mete, ovane vakana njeya abu ya mbembe e ndi ya bo
lenaka na bo betaka kunduwango ugomba, pani te ka ba ba ma
ha nonane.

Klisdni. — Nandi, ya langwe ovane ipule opele y* Upangiyi
mua mboka te eyahu e keke, na, inyeni o ha yokiyani upango
mvvaju u di levidengo ?

Upitidi na Unoki. — Ba na 'ju na, a be na mala na a pangaka
nyol* aju njuke opele y' upako temune ; kabojana ba te na tina
opel' abu e ma ha, na ba tepe na ngudi e pumake upako u pakwa-
ke ya u di mua tajen ya mepuma tombango.

Klisdni. — Nandi e te e temeke na iyejiye ja elekanako ?

Upitidi mua behavu, na Unoki. — Na ba na langwaka ma, na,
mbemba teyane ya bembi na diya ulingo uyaba, wa pe na tajen
ya mepuma, e be tepe na penda na e ka kamudwendi na uyekidi
mua hohonganengo, pani ka elombo ya pakwe pakwe. Oninge
na hwa be o njeya, 'pele ahu e ma viya e ka diya le pe na nja
male. Oninge hwa ngiya, vakana ho t' ome ; o te kabo ome, to-
mbete nyang' ave e ma ngiya na ja jambe ; hwe tepe ho t' o njeya
te, hwe ba talanganakidi na ja bo kunduvvaka ugomba ; nandi
itingidi viave vi le ovane bwamu wa na iviyahu na nde ?

Klisdni. — Mbi tamwakindi na elekanako ya Paiya ; n' inyeni o
tamwakandini na mapikiliya manyu mete. O ndini langwengo
pani na Upangiyi mua njeya, na o ndini miyibi ; n' umba mbi
bomaka tepe penda na wa duwaniyeni bato ba pakwe pakwe o
ihuku ja njeya. O ma viyandini inyeni mete o diyeni na itu-
mbwana jaju, o ka puma tepeni o diyeni na ngebe aju.

33

ekendA ta utamuwi.

Ba yavwanakite ma bohale opele ya ndaga tedine ; ba vaki na
ma na, a tamwakiyate kabo eyaju nyolo. K' umba mba yene ba
ba valanakide moto moto eyaju njeya, baa diye na elambe titS
sase ba mete na ba m£te, kabo bamo te babale ekaba ndi ba
langwakiyi Klisani, na, opele ya belekanako na sale, ba ka ha te
pe beya pani ka ma-a hake. Ba na, ovane, va.ka.na hwa yeneke
iboko 'viyavS vi di pehengo na hwe, kabo na koto e didi ukanga
muave, eyahu e pikilakiye na, e vekudwendi ave na ba ugangano
muave idiba ja ihani ja uhamba muave.

Klisd?ii. — Wa yongeni na sale na belekanako,* sase o inyeni o
ha ngakiyedini na ja jambe. Nandi opela koto te e didi mba
ukanga ekane, e vekudwi mba na Upangiyi mua iboko 'viyamS
vi keke ; pani te ka ave" o ma va, na, e ndi opel' idiba ja uhamba
muame. Ndi mbi nangaki ya pani ka ndembo ya kenga umbi
jadi, jambojana o boho boho mbu diyaka na elombo ka 'lombo
kabo bevolo. Na, na mbi yadakiyi nyol' ame o umba mbi ta-
mwake. Mbi pikilakiyi na, mbambaye, oninge mbi pange o jambS
ja mboka, Upangiyi mua ome a ka yowi mba opele ya bwam,
nyang' ame e di na koto aju batango ; koto te eyaju e veki mba, o
buhwa te ibwaju bo vengekide mba bevolo beyame. Mbi tepe
na ndembo o boho boame, ipe inyeni wa yembaki yani, ya uga-
ngano mua Upangiyi mua pye umbaka e batakide mba o buhwa
te bvva jumba bo kwakidi oviya mabeke mame. Mbi ka languvva
tepe inyeni elombo epakwe, na mbi vekudwe tepe ejanganangobo
dibwengo, iyadide jame n' ilanga ja ea o umbi tamwake o njea ;
mbi langwakudwe tepe na mbi v£ke ea o jambS j' ugomba mua
oba, pani o na ndembo ya na mbi vitanake ea ome ; bene beehepi
ndi ibeanyu be nyamakS, kabojana \vu ngakiyani na ja jambe.

Bu yavwanaka ma belombo tekabe ; kabo 'mbwanakiya ba
mete na ba mete, tepe ba ka yanakidg. K' umba mba ySne ba
bchepi ba valanakide ; kabo Klisani t' a diyakidi o boho, au ka-
laka pe na moto, kabo ma m^t^ dipa, yene egombe a bS nyolo
vaha, yen^ a b^ paniyango bo yadakiye metS, tepe njo it^ ndi
ijaju i ma langa o ejanganangobo tS ea ua ba panyake umbaka e
veki ma, ya ndi eyaju e ma yadanakiye.

* Geletia ii. 16.

ekenda ya utamuwi. 3q

Umba hilengo, ba bghepi ba valanakide, kwanga na o ba ba
pakidi o he ya ukodi Bokolo, na idango i diyakindi om£. TepS
na njeya ibale ipakwe, na ca e vakiyedi hohonganengo mete"
oviya jambe j' ugomba ; paka e timbaka o ena ya 'mengw£,
epakwe o ya eyomi ; ndi njeya ehale e hambamakindi bo betaka
o ukodi oba, nandi dina ja njeya te ehale i diyakindi Bokolo.
Klisani a kekindi o idango, ka ma-a mata ome opel' iyadiye ja
nyolo aju. " Ba yoke nja na ba evele, yomu ya joba yaa panyie
ba ; kabojana a yen eke ba ng&be a ka tumbwani ba, a ka tu-
mbwani ba o madango ma biba." * Ja ndi jaju ja yale nandi
ibeta ja ukodi.

Ka bapakwe babale ba pa tepe o ukodi, nd' o ba ba yeneki na
ukodi u ndi tangamango na udomba ta, na njeya ipakwe ibale i
diyakindi ome, ba pikiliyango na njeya te ibale ekadi i ka lati pe
oba na ya Klisani e valanake, ka ba ba panga na ba keki na
njeya te dine. Nandi dina ja njeya te" paka i diyakindi Mahihi,
ja epakwe na Ujilo. K' umbaka a vala na njeya te e ma tuba-
kwe na Mahihi, e valanaki ma kwanga na 'la o nginga enene ;
upakwe a kekindi bo lungamaka lunga o njeya ya Ujilo, ya n^ e
valanaki ma kwanga pulu na o utove unene, u jadi londango ti na
mekodi m* ivititi, o ma-a beki vongolango ome, na ma na kwaka,
aa muvve pe epakwe njo.

K' umba mba tamuwa nandi o Klisani a jadi, o yene nyang'
aju e betakidi ukodi, k' umba mba yene ma ovone a vakiya me-
mbila a timbaka o bo tamwaka, a vakiya bo tamwaka, a timbaka
o bo kulaka na bena na mabanga maju, kabojana iboko i diya-
kindi tangamango sase. Nandi o njeya hangane, piyele na haki
y' ukodi, o diyakindi na maka ueyamu mete, u hakudwendi na
Upangiyi mua ukodi te opel' iyadide ja batamuwi ba diyake'
vahamango. Klisani ome we, ma. tepe ome' diya, a yajakidg
nyolo ; ma ejanganangobo aju e diyakidi o ngong' aju pwe, a ka
langaka ome opele ya iyadiye, ka ma-a yale tepe ibengele ja koto
tombe ibata te i vekudwe ma-o ma-a temekidi baka na krasi.
Ma kakana ulingo kwe, ka ma-a tika viya, nandi benge a kwake
o viya vinene, vi himbakide ma o iboko tevine kwanga na 'la o

* Aiseiya xlix. 10.

NDABO BOSAMBK

p. 41.

ekBnda ya utamuwi.

41

eyaju e hacli yene, ka ma-a vala nandi ka vaha ejanganangobo
'aju ombuhwa. Nandi o ma-a diyakidi a timbaka, nja a ka la-
nguwe ngebe 'aju e yenekidi ? Egombe yaka a ka hekumaka,
yene egombe a ka yaka, njo ite vakana a henjekindi ma mete
opela 'tiketik' 'aju, nyang' aju e nangakiyedi o iboko tevine, vi
tekudwete kabo opela iyadide ja nyolo ulingo kwe. Kakana nd'
o ma-a timbakidi n' ibandamide ite mete, a tamuwa ekane 'pele,
a tamuwa yane, 0 njeya eehepi, na na ipe a ka duwa ejanganango-
bo 'aju, e ma diya njo ite na ngudi iyadiye o ma-a jadi, o ekenda
'aju. Ka ma-a vala kakana kwanga na 'la o ma-a pakidi o maka
te umwaju u diyakidi, na iboko viyaju vi yakidi, nd4 o ma-a ye-
neki mua e pangaki ma pe ngebe wa, na o padepe bobe boaju o
iyongide jaju. Kakana nd' o ma-a kekidi, a keke, a yaka opela
viya viyaju vibe, na, A umba moto wa maguga ! mbi yaki le na
mwehe na nde ! e le nde eyame e yakidi o hangane ya njuke !
itandide ja mehoni inanga ja iyaja tedine opela nyolo, i di ke-
njwengo na Upangiyi mua ukodi opel' iyadiye ja malina ma ba-
tamuwi ! Matambi maninge imame ma di tamuwango onane ?
Kakana te ka ya e hamakidi na ba Isreel, jambojana hobe boabu
te ibwabu bo timbanakudwe pe na njeya ea Manga ma veivei ;
mbi pangudwi na mbi pitakepe matambi tekama na ngebe ;
imame ma mbakidi o pita na mbya, tina na bobe bwa viya te-
kavi. Te mba be ndi okava yavidengo nje' ame na 'gombe
tekaye ! Mbi ka pitipe matambi temane njo ilalo, imame ma
ma diya na mbi ka pitate ma paniyango njo paka pa, e, bulu
bwa bi piyele na, jambojana buhwa bwa li ka vinda. A te mbu
yakape !

Nandi o egombe tekaye a diyakindi a pa o maka, ome nd' o
ma-a diyakidi diya, a ka yaka ; nandi o madikanido, o ma-a ta-
muwi pe na ngebe eite o ibongalo ja esuagenda, ka ma-a yene
ejanganangobo te eyaju ome, ka ma-a hungana o talide ya, nyolo
kabo njanjalanaka ma, ka ma-a timbe ya o ngonga ju. Nandi
nja ka languwe nyanga ea mbya ya momo tekane e diyanakidi o
ma-a diyakidi a duwa ejanganangobo aju njo epakwe ! Kabo-
jana ejanganangobo tekaye ndi e diyakidi ipite ja emena aju, na
iveheludwe o tungu aju e vahakidi. Ovane nd' o ma-a nangakide
ya o ngonga 'ju, a veki tepe Anyambe akeva opela itumbwana ja

42 EKENDA ya utamuwi.

diha jaju, ka ma-a ha pe ekenda aju njo epakwe, na mbya, tepS
na manyanga diha ta. Erne, bovolu boaju bo betakidi ekulu te
ya ukodi ! Nandi ovane a to pa, ka buhwa boa vinda ; ekaye e
pangaki pe ma-a timbakiya iyongide ja etiketike ya viya viyaju ;
na kakana nd' ijaju i yalakide pe o yene ngebe n' ulema muaju
mete ; A, ave viya. vibe ! yenekete, k' umba mbi vake ka vindide"
buhwa o ekenda ame opel' ave ! Mbi ka tamuwange, mbi diye
na joba, ivititi vi dibake njeya ya matambi mame, mbi yokake joyi
ja bekeha beya mahihi, opela bobe boa viya viyame ! Nandi a
yongakide tepe ilango ja Edavo na Janga. i langwaki ma, nyanga
'bu e bangakidi n' iyene ja laiyan. Ka Klisani a va pe na ma
mete na, tito tekadi i kagakandi na bulu vva, ivaha ja bebwela
beyabu ; nd' oninge ja kabide mba na ivititi, mbi ka ha le ja na,
mbi ka kweiya le na ? Kakana nd' o ma-a kekidi o njeya 'ju.
O ma-a diyakidi a tatabanaka ileme jaju ja ngebe, ka ma-a betg
miha. maju oba, hilakete ndabo enene mete e diyakindi o boho
boaju, dina jaju i diyaki na Bosambe, e diyakindi temengo o pe-
pekS ea njeya enene.

K' umba mba yene o ndata. ame na a kfcke ovone bo hadivaki-
de, na na oninge a yalidenge a vahakand- o yengide ovone. Na-
ndi o ma-a diyakidi at'o yavide sase, ka ma-a ngiya o njeya
ehale mete, e diyakidi na maseyi ka falangapaka na ndabo ya
utati mua jambe, o ma-a diyakidi a keke a tamwakiya, ka ma-a
yene laiyan ibale o njeya. Ma pikilango na, nandi mbi yenindi
mahihi tS ma langvvakudwe" mba. Laiyan i diyakindi tingwengo
na mehinganakano, ndi au yenekS mehinganakano. Ja ndi jaju
ja banga, ka ma-a pikiliya tepe na, a timbaki na mbuhwa iyo-
ngane ja bapakwe ; jambojana au pikilakiya na elombo epakwe e
diyakindi o boho boaju kabo iwedo. Ndi utati u diyakidi o ja-
mbe, dina na Ipepuwa, a yeneki na Klisani a temekindi de, a va-
haka bo timbaka na mbuhwa, a yamakindi o ma-a jadi na, HangS
ngud' ave e te bohale nonane ?* O bangake layani, i ndi katw^-
ngo na mehinganakano, na ja i dikwengo ovane opel' iyejiye j'
ikamide, na ijiii i te we ; na opele ya ipulide ja tango t^ e ha be
n6 ; keke paniyango o hangane ya njeya, o be na ikokiya i ka
paye ave o jadi.

* Mark iv. 40.

ekenda ya utamuwi.

43

K' umba mba yene ma-a haka ekenda, a keke a likimaka na
jang-a ja laiyan, ndi a yokakiyendi ileva ja utati mua jambe : a yo-
kaki ja i kangalaka, ndi j' u kokakide ma. Ka ma-a peya, a ka
keke kwanga na la o ma-a temekidi o jambe j' ugomba o utati a
diyakidi. J a ndi ja Klisani ja va na utati mua jambe na, Paiya
nja ndabo-e ekane ? Mbi ka yengidete okava na bulu ? Utati
a yavwanaki na, Ndabo tekane e longakudwendi na Upangiyi
mua ukodi, opel' ihana na itata ja batamuwi. Utati a uaki tepe
ma o ma-a diyake, na iboko viyaju vi keke ?

Klisani.— Mbi viyendi oviya mboka ya Ujilo, na mbi kekendi
o Zaian.

Utati.— Dina jave le nja ?

Klisani.— Dina jame ja kya tSkane" ndi Klisani, nandi dina
jame ja boho boho i diyaki na, Ipuhwana ja ehekwe ; mbi vaki-
yendi o diya ja Jefet,* wa Anyambe a tundwakide na ba diyake
o myaka. mya Shem.

Utati. — Nandi, e le nde e ma hama ka ave o padi egombe to-
mbango kakana ?— joba i kweiyendi.

Klisani. — Mbi ma mbate o pa okava piyele, nandi, umbi jadi
moto wa maguga mbi yakindi o maka te u jadi temengo o pepekg
ya ukodi ! Nandi mendeke yene te mbi pakite okava wala vvala,
ndi e diyakindi o mbi yakidi, k' umba mba nyange tali ame, k'
umba mba viya kwanga na pa o haka y* ukodi, nandi o 'mbi va-
haki ya, mbu duwaka ya, k' umba mba vonguwa na ngebe o ule-
ma bo timbaka na mbuhwa, o iboko viyame vi yaki viya, ome tepS
umba mbi duwaki ya, k' umba mbi viyedi kakana.

£//rt//._Vakana mbi ka ndiyandi umbaka wa tango e tatake1
iboko tekavi, ma nd' a ka be, oninge a tandinge ikalidi viyave\
vakana a ka valanate ave o bapakwe ba utaka, hohonganengo na
belekanako beya ndabo tekane.

Ovane, vakana Upepuwi a bweyakidi ikelenge ; o ja i bedi ka-
lango, ka ome wa puma o jambe ja ndabo, itanga iyam mete, ja
hwe, dina na Bokeli, ka ma-a uwa tina 'ju e ma ndanudwe ?

Utati jambe a yavwanaki na, momo tekane a hakandi okava
ekenda ovia mboka ya Ujilo, na la Ukodi Zaian ; ndi a ndi nyolo

* Jen. ix. 27.

44 ekenda ya utamuwi.

vaha, na ma-a vindide tep£, ovane nd' o ma-a ma uvva mba, na
ipc a te a yengekide okava na bulu ; n' umba na langwaka ma,
na, mbi to ndiya ave ndiyango, ave nd' o ka be kalango na ma
na nave o ka haka nyang' ave e yeneke bwam, hohonganengo na
elekanako ya ndabo tekane.

Ja ndi jaju ja uwa ma o ma-a viyedi, na iboko viyaju vi keke,
na ma na langwaka ma. A uwaki tepe ma nyang' aju e pakidi
o njeya ? ka ma-a languwa ma. Ja ndi jaju ja uwa ma ibeyaju be
y£nekidi, na ibeyaju be latanakidi o njeya, ka ma-a languwa tepe
ma. O madikanido nandi ka ma-a uwa ma dina jaju. A vaki
na, i ndi Klisani, nandi mbi na mala make na iyengide" okava na
bulu, jambojana mbi yowengo na iboko tekavi vi longakudwi na
Upangiyi mua ukodi opel' ihana na ibandamidS ja batamuwi.
Ma tepe a mweteke, ndi manyangadiba ma diyakindi o miha.
maju, ulingo kwe, ka ma-a va. na, mbi ka ndiyi pe bapakwe ba-
bale, tombe balalo. Ka ma-a vala umbila o jambe, ka ma-a
ndiya Bokeli, Bwamu na Itande, o ba. ba diyaki na ma kalango
kwe ka ba ba nganiya ma o bapakwe ba jadi, baite ba lataki na
ju o ubiya, ba vaki na, " ngakiya okava, ave wa Upangiyi a di
vambiyango ibata. ; ndabo tekane e longakudwendi na Upangi i
mua ukodi opele ya ihana na itata ja ibaju." Ka ma a balid^
molo mwaju o he, a vitanake ba o ndabo utema. E diyakindi o
ma-a beki ngiyango, ma tepe diya, ka ba ba ve ma elombo e
matak^ ; ba behepi latango ta, na kabo egombe ya beja, benge
ba jilake elambe na Klisani, opele ya ihana ja egombe bwam.
Ka ba ba pana Bwamu, Bokeli na ItandS, na ba langwake na
ma, na ba na yalake pani.

Bwamu. — Nandi, Klisani eyamu, o hwg ho di na nav£ na ke-
nga en^ng na iv£h£lide javS na bulu tekabo o ndabo ahu, ho ka-
lake na navS opSla belombo beSh^pi be di hamango na nave o
ekSnda ave.

Klisani. — E, mbi te babango, mbi yeneke" tep£ mbya na nya-
nga anyu e ma vaha nonane.

Bwamu. — Nja MombwS e 'mwakidS avS o boho boho inanga ja
emena ya utamuwi ?

Klisani. — MLi dumakudwendi oviya ehiki amS met^, na tina
ya joyi ja mahihi i diyakidi o mata mame ; iy^ne ja na, oningS

EKtNDA YA UTAMUWI.

45

mbi diyenge o mboka tene, vakana ujilo te u ha bambwakudwe
u ka pandi ome.

Bwamu.— Nandi, e le nde e pangakid' ave o vaka na njeya
tekane.

Klisdni. — Na upango mua Anyambe ; jambojana umbi diya-
kidi o janga ja ujilo, mbu yowake 'pel' ame e ka vale ; ndi moto
a vakindi umbi jadi, o umba mbi diyakidi mbi njanjalanaka, mbi
yaka, dina na Upakuwi, ma nd' a tumbwanaki mba na 'la o ja-
mbe 'hale, ijame i ha mbakidi o duwa, ma tepe a tekide mba o
njeya te e ma tumbwana mba o ndabo tekane.

Bwamu. — Nandi u paka o ndabo ya Upendi ?

Klisdni ".— E, mbi yeneki tepe manga ma belombo ovonS, ibe-
yame be ka yongakide ulingo muame u ka diye mwehepi, wa wa
ndi belombo belalo, yene ndi, njanga ya Kraist e tatake ehavu
aju ya 'hekwe' o ebumulema, ya moto ; nyanga ya moto ma. mete
e di hango bobe, na nyanga 'ju e di puhwanango ipite ja ngebe
ya Anyambe ; tepe na ndata. ya a pikilakiyedi o viya viyaju na
buhwa boa madikanido bo pandi.

Bwamu, — Na le, o yokaki ma-a pakwaka ndata ju ?

Klisdni. — E, na ea e diyaki tepe na mahihi make ; o ma-a
diyakidi a pakwaka ya, e pangakindi ulema muame mehio, nandi
mbi peyakate na o umbi yokaki ya.

Bwamu. — Nyanga 've e yenekidi ondab o ya Upendi eehepi te
ekane ?

Klisdni. — Nyavve ; a nangaki mba o iboko viyaju vi levakide
mba ikenga inene, na nyanga ya bato ba ome e diyaki batudwe-
ngo na hika eveyu ; na nyanga ya moto wa vemba a pakidi ome,
ka ma-a paniya o pudungana bamo ba temekidi o jambe ihimbide
jaju, na nyanga 'ju e ndakudwe na a ngakiye, ka pahiya ivenda
ja egombe eehepi. Mbambaye belombo tebene be peyakidi mba
ulema. Mbi vahakindi o diya o ndabo ya momo te uyamu ma
ne ba jom ja ngande na ngande ibale, kabo nyang' ame e yowa-
kidete na mbi na ekenda o boh.o.

Bwamu.— Nja 'lombo-e pe epakwe eyave e yenekid' o njeya ?

Klisdni.— -E yenekidi ? Mbi bekite mbi pakiya kwe, tepe mbi
yeneke moto umbaka, kelemengo o ele, a taka makiya : ihile
jame i hilide ma tepe, jumba jame i kwaka oviya ukanga pani,

46 EKfiNDA TA UTAMUWI.

jambojana mbi diyakindi mba bemba mbi njima ka na jumba te"
idilo dine, nd' okava i kwakindi oviya umba mbi jadi. E diya-
kindi elombo emamanakwe umbi jadi, kabojana mbu diyaka
yenengo elombo ka yene" n* ivakwe : e, umbi diyakidi temengo,
mbi tamwakiya oba, kabojana mbu diyaka na ngudi e himbakide'
na mbi tamuwe, ka balalo ba panyake ba pa umbi jadi. Umbaka
a pakwakiyi mba na, mabe mame ma yidwi mba, upakwe a du-
waki mba bevolo 'beyame be diyaki batango, na v£ke mba ngayi
te" e di kambwe kambwe eyave e yeneke ekane ; ka wa balalo a
lende mba epeho te eyave e y&neke o boho boam^ yen&, ma tepS
a v£ki mba ejanganangobo tekaye.

Bwamu. — O yeneki tepe wa na ekaye ?

Klisdni. — Belombo beyame be ma languwa ave" ndi be diya-
kidi beyamu wa ; ndi mbi yeneki tepe mepako mepakwe ; mbi
yenekindi bamo balalo, Bohuma, Henga na Bekamide kamide
nangiye nangiye, ba yaka piyele na njeya, katwengo na meboka o
bekikindi beabu ! ndi mbu yalake o mude ba. Mbi yeneki tepe
Upitidi mua behavu, na Unoki, ba vaka na ja bo kundwaka
epima, ba pikilakiyi na ba kekfite o Zaian ; ndi kwe tepe ba nya-
ngaka, pani te k' umba mbi langwakiyi ba, ndi bu kamakide.
Ndi, wa na be&hepi, mbi yenekindi ehav' ekolo ibeta ja ukodi,
bokolo tepe ibakama o medumbu mea laiyan ; mbambaye a jaka
a diye momo te wa ngani a tatake jambe, te mbi diyaki p£ mba
timba na mbuhwa epakwe njo ; nandi mbi vekendi Anyambe"
akeva, k' umbi jadi okava kakana, mbi veke tepe inygni akeva n'
ivehelide" jam&.

Ja ndi ja Bokeli a y£neki tepe na, a te o uwa ma nyuwe, a va-
haki tepe ma-a yavwanaka ja.

Bokeli. — Wa pikilakiya egombe yaka opela 'hiki 'av6 e vaki-
yedi ?

Klisdni, — E, nandi kabo n' ihani itS mgte" ; mbambaye' mbi
jaka mbi pikilakiya wa opela 'hiki te eyame' e vakiyedi ; te mbi
duwakite egombe e timbake ; ndi kya tSkane mbi va,hakandi
ehiki eyam wa, e jadi oba.

Bokeli. — Nandi, wa bo vanaka mb£yi ya belombo ibeyave be
di hilanganango ovone ?

Klisdni. — E, ndi hanga na upango muame" mSte' ; wa ndi ma-

EKfiNDA YA UTAMUWI. ^

pikiliya mame ma utema, ma mehoni, ma diyakidi ma peyakidS
mba oviyo ; ndi kya tekane, belombo tekabe beehepi beya hi
ngebe ame ; nd' oninge na mbi panake belombo beyame mete,
mbi be pe na ngudi o vaha na mbi pikilakiyepe beya epakwe
njo ; nd' umbi vahake na mbi hake e di bwam, vakana e di bobe
e diyaki n' umba .*

Bokeli. — Njo jaka wa yeneke na belombo tebene be balu-
dwendi, be ma pangaka ave njuke egombe 'pakwe ?

Klisdiii. — E, ndi njo jaka jaka. te ; na beya be ndi umbi jadi ma-
wela maiyamu, o belombo beya janga tedine be hamake umbi jadi.

Bokeli. — Nandi, o te o yongakide tina ya njuke jave e makiye'
egombe yaka ?

Klisdni. — E, oninge mbi pikiliyenge nyang' ame e yenekidi o
kras ; n' umbi beke hilengo koto ame eyam ; na umbi mbwakiye
ejanganangobo eyame e bapake o ngonga 'me ; na umbi pikila-
kiye opel* ame e keke.

Bokeli. — Nandi, e le nde e pangske ave, ivaha te inene j' ivala
ja Ukodi Zaian 'dine ?

Klisdni. — Kabojana ovone nd' umbi vahake o yene a diyaki
kamudwengo o kras ; na ovone nd* umba mbi pitakide na mbi
ka huludwendi oviya belombo te be pangake njuke kwanga na
'la o buhwa tekabo ; ba vaka tepe na iwedo i be ovone. A ka
miyandi iwedo na ibala ; Jehova Anyambe a ka tituwi manya-
ngadiba oviya miha mehepi ; A ka vengide tepe ihenjwe ja bato
baju oviya he eehepi ; jambojana Upangiyi nd' a di kalango
nonane.t Ovone" tepe nd' umbi ka longe na njamba te eyame e
tandake wa. Pakwe pakwe mbi tandaki ma, kabojana mbi hula-
makindi oviya jumba jame na ma, mba bi kambango opela me-
hiyo meyame meya utema. Mbi yombwakandi o diya o iboko
viyame vi ka mende mbi we pe, na o diya na njamba te e ka
yamg egombe eehepi na, Hole, hole, hole.

Ja ndi ja ltande ja va na, Klisani na, O te na utaka, o ndi
bango ?

Klisdni. — Mbi na mwajo, na betumbe beya bana benayi.

Itdndc. — O nyaki le o va na ba. na nde ?

* Roma vii. 21. t Ilevudwe xxi. 4.

48

EKENDA ya utamuwi.

KUsdni. — Ja ndi ja Klisani ja ya, ka ma-a va na, A, mbi diya-
kite babango n' iha ja nonane ; ndi ba. behepi paniyango bo
binaka iviya jame.

Itdnde. — O lukakindi o kala na ba, o ka yejeke" tepe o levide
ba mahihi ma idikana ja mbuhwa.

K/isdni. — Nonane nd' umbi hakidi ; mbi langwaki tepe ba.
nyanga ya Anyambe" e levakicle mba ujilo mua mboka 'hu ; ndi
mbi yenenekindi o ba bajadi ka umbaka a veheke, na ba bu ka-
makide mba.*

Itdnde. — O kalakiyete Anyambe na a vambakiye maleva mavS
ibata o ba ba jadi ?

KUsdni. — E, mbi haki ya n' itandg inSng, jambojana vva di-
mbakiya na, mvvad' ame, na ba te 'bame bane ba diyakindi
jambo inenS umba mbi jadi.

Itdnde. — O langwkiyete ba ngebe ave metS, na janga jive- ja
ujilo ? jambojana mbi piviyaki na ujilo te u diyakite yowanengo
bwe bvve ave o jadi.

Klisani. — E, matimbiya na matimbiya. Ba ma yeneke tepe
janga jame o boho boame, na o manyangadiba mame, na nyang'
ame e ma njanjalanaka na iyene ja yeke e diyaki kelemengo oba
ya molo mwame na imeyabu ta ; ndi ekabe beehepi byu haka ba
elombo ka 'lombo, ipanga jabu na ba vake n' umba.

Itdnde. — Ba vaki le na, o ba ba ha vakidi ?

KUsdni. — Mwad' ame a bangakindi, na o banga a nyange lie
tekane ; bana bame ba diyakite kabo bo peyanakide na etiketike
ya ndemb£ ; nonane nd' o ba ba diyakidi, ekane na yane tina,
upakwe na tina epakwe, ka ba ba dika mba na mbi lengake n'
itingidi tekavi umba dipa.

Itdnde. — Nandi a be ave mete na emena a himbakide ba na ba
vake na nave.

KUsdni. — Mbambaye mbi be" na ngudi e bendakg emena amg,
kabojana umba mete mbi yowengo beleme beite na ngudi ibe-
yame be di lemengo. Mbi tepe yowengo na, moto na behadi
beyaju a ka kwehanete ibeyaju be vahake o levide bapakwe op^la
bwam bwabu. Ndi mbi vaka tepe ekaye, na, mbi diyakindi

* Jun. xix. 14.

EKENDA TA UTAMUWI. ,g

na bokeli boite, o banga na behadi be ha diye lukango, be pa-
ngaki ba leveke ivala ja ekenda. E, o elombo te ya yaka ekaye,
te eyabu e mbakidi o va. na mbi diyakindi bokolo boite, tina tene
ndi eyame e kiyanakidi belombo beyaka, opel' abu, ibeyabu be
ha yenekidi na be bobe. Nyawe, mbi piviyaki na mbi te na
ngudi e vake r,a, e be eyabu e yenekidi umba mbi jadi ndi e
himbakide ba, kabo e diyaki nyanga 'me e bangakidi iha ja bobe,
opela Anyambe, na ba ugangano muame.

Itande. — Mbambaye Ken a binaki mwana nyangwe kabojana be-
hadi beyaju mete be diyakindi bebe, beya mwana nyangwe bwam,*
nandi oiunge mwad' ave, na bana bave ba numbango na nave na
ekaye, va.ka.na ba levakidi bwe bwe na ba binakandi e jadi bwam ;
o hoduwendi ilina jave oviya makiya mabu. Nandi, oninge wa
kelevide moto ube, na ma-aa luwe oviya bobe bwaju, na ba njeya
aju ebe, a ka wi na bobe bwaju, ndi ave o huludendi ilina jave.f

Mbi yenekindi o ndata ame, ba kakana diye diye kwanga na la
beja beya kolo be kokakidi. O beya be diyaki kokwengo, ka ba
ba diyanide o beja. Nandi tagulu mete e diyakindi sambwengo
na belombo beya mavanga, na ive i diyakindi nyevudwengo
bwam ; na elambe abu eehepi o tagulu e diyakite kabo opele ya
Upangiyi mua ukodi ; o nyanga ju e di hango, na tina ju e hana-
kidi ibeaju be hakidi ; na nyanga 'ju e longakidi ndabo te yane ;
na nyanga 'bu e kalakidi, k' umba mba yowude na, a diyakindi
ovane uyani unene, a yanakindi na ma-a diyaki na ngudi y' iwedo,
ka ma-a weya ma ;| na mahihi manene mete o ma mete ajadi,
tina tene nd' e pangaki mba mbi tandaka. ma wa.

Klisani ma na, kabojana nyanga 'bu e vakidi, n' umba mete
mbi kamakide tepe (na, a nyangakidendi makiya maite mete o
ma-a haki ya. Ndi e vamakide ivenda ja ehekvve o eyaju e hakidi
eehepi, e diyakindi na, a haki ya paniyango na itande opela 'hiki
aju. Tepe na, ibabu ba ndabo baka. ba vaki na, ba ma diyakate
na ma, na ba ba ma kalaka tepe na ma, oviya o ma-a diyakite
wango o kras ; na ba ba tepe pakuwango na ba yokaki ya oviya
belebu beyaju mete, na a ndi utandi mwa ba tamuwi unene, na
janga tedine jaa duwaniye pe oviya ehiki na pa. o ulanga.

* i Jan. iii. 12. f Ezekiel iii. 19. % Hibru ii. 14.

4

c0 EKfiNDA YA UTAMUWI.

Na ba na v£k£ mbuna opela eyabu e vakidi ; e diyakindi na, a
duwakindi ivenda jaju opele ya ba mekuge ; na na ba yokaki
ma-a vaka paniyango pu bwe na a diye o ukodi Zaian dipa jaju.
Ba vaki tepe na, a ndi pangango batamuwi baite mepolo, tombe-
te ka ba ba diyakidi bajombani na itingidi viyabu vi janakudwe.
A mwakidi mekuge oviya oboko viya seke, ka tede ba o njamba
ya mepolo, na panga ba ba jigaka eka ya ivenda ; jambojana ma-
kondi ma he ma ndi ma Upangiyi, ma tepe a di kaludengo he
oba ya ma*

Ba behepi kakana languwe languwe kvvanga na 'la bulutema
m£te, nandi o ba ba beki kaliyango opela itatwe ; ka ba ba nga-
nide ka ya ; ba vekindi utamuwi o ilika viya oba, winde aju e di-
yakindi e mbwanakiya opele ya joba e pumakiye. Dina ja ilika
te i diyakindi na, Jonga, ome nd' o ma-a yakidi, kabo bwa ya,
tepe a umwaka, a ka tumbwakide.

Nubvva ka ba behepi ba umwanide, na o ba ba diyaki langu-
wango kwe, ka ba ba languwa ma na a takete o vala, kabo ba ta
levide ma bememele beya iboko tevin£. Ba takindi o valana ma
o boho boho o ndabo e yokwakwe, ka ba ba levide ma bejanga-
nangobo beya mepako meya vyo mete, ome' nd' o ba ba levakidi
ma dina ja Upangiyi mua ukodi, na a diyakindi mwana \va, Ba
whi ja vyo mete, na a vakiyendi na igcna ja egombe eehepi.
Okava tepe o behadi beyaju be hakidi be diyaki lendwg lendwg
wa, na mina ma kama na kama ya ibaju ba nangakidi o ehavu
aju ; na nyanga' ju e t£kide ba o bediyedi beya mangamanga, be
jadi tombe o bwaba bwa hwi, be diye na ngudi e nwakiyg.

Ka ba ba langa ma mbeyi ya behadi beya vveyango beya baha-
yi baju baka be hakidi ; nyanga 'bu e balakide mapangiya, hango
hohonganengo ; pahiyango mahomano, dibengo medumbu meya
laiyan, vat^ngo bwaye bwa veya, kvveyidengo mbeba y' ukwala
m\v" ibata, yadudwengo o vaha, ba lolwaki na evemba o eduka,
l)a kweyakide ndumba ya bangi ?t

Ja nd' ijabu ja langa pc mbeyi ea bejanganangobo beya ndabo,
ome nd' o levakide nyanga ea Upangiyi muabu e di babango
na ingide ja moto te moto wehepi o bwam bwaju, tombete bX

* i Samuel ii. 8 ; Psami cxiii. 7. f Hibru xi. 33, 34,

EKENDA TA UTAMUWI. c i

diyakate o egombe yaviyo bato babe mete. O diyaki tepe na
malango mapakwe maite na ngudi, ma belombo beite, ma Klisani
ma yenekidi ; ma belombo beya kya na beya vyo ta, latengo na
masaka ma belombo be vake, be ka pange baloni ba mamanaka,
na ba ba ka bangaka, ndi be jadi n' iyadiye o batamuwi bajadi.

O buhwa bopakwe ka ba ba valana ma. o ndabo ea bevolani,
ome nd' o ba ba levakidg ma manga ma belombo beehepi beya
Upangiyi muabu be di kenjengo opela batamuwi ; beya ndi, me-
kwala meya mabata, nguba, evunga, nguba ea ngonga, ikaliya
jehepi, na makogo ma ka diye egombe eehepi. Bevolani be diya-
kite twetvve opela ndumba ea bato ba hakiye Upangiyi, tango ka
nyeteti i jadi oba.

Ba levakide tepe ma bevolani bepakwe beya bahayi bapakwe be
hanaki belombo be mamanakwe. Ba levakidi ma ngwahi ea
Moses ; njondo na hanga ea Jeel e wanaki Sisera ; na mamagi,
heba na litwa tepe beya Gidian be kweyanakide ndumba ja ba
Midiya. Ka ba ba levide tepe ma ekeyi evolu ea Shamga e \ve-
yanakidi kama ja bamo utoba. Tepe na evehe y' ubenguna ea
Samsan e weyanaki njanga te ea moto ; Ka ba. ba levide tepe ma
uhinga na ilale beya Devid be weyanaki Golaiya wa Gath ; tepe
n' ukwala mw' ibata mua Upangiyi u. ka weyane moto ube mune
o buhwa boaju bo ka muwe ivaha ja bebwela. Ba levakidi p£
ma belombo bepakwe beyam beite na ngudi, beya Klisani be ma
tandaka. Ekaye maiyango, ka ba ba vala pe ka yaja epakwe njo.

Ja ndi ijame ja yene o ndata ame, biya bwe tepe ma bo
temeke ekenda aju ; ndi ba vahaki ma-a diyaka kwanga na
'la buhwa bopakwe ; ba na, oninge buhwa bo jadi bwam, vaka-
na ho levidend' ave mekodi meyamu ; na iyene ja meya me ka
ya^lidi pe ave wa ; jambojana me diyaki piyele na tungu aju e va-
hake, wa na iboki viyabu vi diyakidi.

Nubwa ka ba ba betana ma o unyuwa mua ndabo oba ; ka
ba ba languwa ma. na a 'mbwakiye o diko ; ka ma-a 'mbuwa, na
hilakete, a yenekindi o yavidengo, ehiki eyamu mete, na bele be-
yamu, na mekodi, meyanga, na bebuma beya manga manga, na
malanga. tepe, tongo, na mepwaha meya miba, beehepi be jadi
bwam n* ihile. A ka diyandi oba ; iboko viyaju viya makutama vi
ka diyi malale makolo ; pembe e ka vewi ma ; miba maju ma ka

^ 2 EKENDA YA UTAMUWI.

diya tepe" kokango. Miha mave ma ka yenendi Upolo o Iwamu
bwaju, miha mave ma ka hilendi ehiki te e di yavidengo bo.*
Ka ma-a uwa dina ja ehiki te. Ka ba ba va na, ehiki ya Imanu-
yel ; ba vaki tepe na, e te pani te ka ukodi tekamu, kenjwengo
opela batamuwi behepi. O ave o ka paye" ovone, vakana c yeni-
ndi jambe ja mboka ea oba, o batati ba medambe ba diyake
ovone ba ka levide.

Nandi a diyakindi a ka vahaka o vala, ka ba tepe ba kamide na
a keke. Ba. na, nandi ho to vala o ndabo ea bevolani valango,
benge o hake ekenda. Ka ba ba ha nonane ; o ma-a bekidi omS
\v&, ka ba ba batide ma oviya raolo kwanga na 'la matambi, na
janga. ja na, ipe a ka lati na baweyani o njeya. O ma-a beki no-
nan^ batudvvengo, ka ba na ba mbweyi jaju, ba puma, na vala o
l"ambS j' ugomba, omg nd' o ma-a uwakidi utati mua jambS, na,
ipe a te yenengo utamuwi upakwS u tombaka okava ? Utati
ma na, E.

Klisdni. — O yowudSte ma ?

Utati. — Mbi uwaki ma dina jaju, nd' a langvvakiyi mba, na,
ma ndi Ikamide.

Klisdni. — E, mbi yowude tepe ma ; a ndi udiya mwame, nga-
ngano mwame, a vakiyandi ovane, o iboko viyamS vi jakudwe.
O pikilakiya le na a be le okava ove ?

Utati. — Na egombe tekaye a bendi hubango ukodi o he.

Klisdni. — Nandi, utati uyam, Upangiyi a diyake na navg, na
ma-a ka badaka av£ ibata. jShepi wa na wa opela kenga avS e di
mba levidengo.

* Aiseiya xxxiii. 16, 17.

KAPITA IV.

Ji nd' ijaju ja yale nandi ekenda ; ndi Iyowe, bwamu, Itande
na Bokeli ba dikakidi ma kwanga na 'la ukodi o he. Ka ba be-
hepi ba vala, ba keke, ba langwaka malango mabu ma langwa-
kidi ovyo, na 'la o ba ba pakidi o matange m' ukodi. Ja ndi ja
Klisani ja va na, o nyanga 'ju e diyakidi bokolo n' ibeta ja ukodi,
nyanga 'me e yeneke na, e tepe bokolo na bo hubakide. Bokeli
ma na, e, ma ndi we, jambojana e ndi elombo ekolo na moto a
keke o itaba ja Ihubiya, pani ka ave o keke kakana ; na aa he-
leke o njeya ; ovane nd' o hwe ho ma viya ka dikid* ave kwanga
ihubidi j' ukodi. Ka ma-a yale nandi ihuba, paniyango na bo-
keli mete ; tombekete nonane a helekite njo paka na b' ibale.

Nandi mbi yenekindi o ndata ame, o Klisani a bekidi hubango
we, ka megangano te meyamu ekame meya ve ma umbunda
mua pembe, mbute ea ive, na etundu ea bebuma ; ma tepe bo
tangamaka. o njeya ju.

Nandi o itaba te ja Ihubiya ekadi, ndi ja Klisani i diyakidi
pambaliyango nangudi ; jambojana a diyakite piyango o boho
kwe, tepe a yeneke ndoba ea mahihi, e vakiya o"ehiki, ka lata na
ma, dina jaju na, Apaliyan. Ja ndi ja Klisani ja yale janga, a
ka pikilakiya n' ulema muaju na ipe a timbake bo timbaka, ipe
a temeke ovane. Nd' o ma-a bi pikiliyango, ma na, hange mbi
be na nguba ombuhwa 'me, oninge mbi kumbinge 'mbuhwa o
ma-a jadi, vakana e ka pangi ma-a sokaka mba ukanga ; ka ma-a
pikiliya na a temekenge de ; kabojana oninge na mbi vahakandi
o yonge kabo emena ame, vakana njeya eyamu wa ndi mbi te-
meke de.

Ka ma-a vala na Apaiiyan na lataka na ma. Nandi a diya-
kindi bobe mete n* ihile ; nyolo aju e diyakindi batango na ma-
nya ka ejaka, ma ndi mameme maju ; a diyaki na mapepu pani
ka tito ya mahihi, matambi ka beya, veya na itutu be pumakindi

(53)

r^ EKftNDA YA UTAMUWI.

oviya ihuhu jaju, na udurnbu muaju u diyakindi pani ka udumbu
mua laiyan. O ma-a pak'di o Klisani a jadi, ka ma-a tanuiwa
ma, paniyango itamuwedi viya bo veheke, na vaka na ma na,
Wa viya le ove, na nave o keke le ove ?

Klisani. — Mbi vakiyandi oviya mboka ea Ujilo, e jadi iboko
viya bobe boehepi, nandi mbi kekendi o mboka ya Zaian.

Apdiiydn. — Mbi yenindi na, o ndi moto ame ; jambojana ehiki
t6 yene eehepi e nd' eyame, umba tepe upolo na anyambe ya
ome. Nandi e le nde eyave e kweyiedi upolo muave ? Mbi jaka
mbi pitide na o ka dilete mba njo 'pakwe, te mbi ka bweyand'
ave ibweya jaka, na nave vva kwa o he.

Klisani. — Mbambaye mbi jakudwendi o ehiki 'ave, ndi ehavu
ave e diyakindi bokolo, o be tepe na moto a didi a diyaka na ive
jave i veke, jambojana ive ja bobe nd' iwedo,* ovane nd' umba
mbi diyakidi mba be utodu, mbi hakite ka bato bapakwe ba
ibandamide ba hake, mbi hilakidendi na ipe mbi ka hate
bvvam wa.

Apdiiydn. — O be n' upolo u didi u vahaka o nyange bato baju
kakana, n' umba tepe mba nyange ave ; nandi o ave" o sajake
opele ehavu 'ave, n' ive jave, vakana mbi vaki na nave na, timba-
ka, na mbi yohanakend' ave ive ja elombo ka 'lombo eShepi ya
ehiki te e pumake.

Klisani. — Nandi mbi vendi nyol' ame n' idile jame, o upakwe
a jadi, o Upolo mua bolo mepolo a jadi ; ovane mbi ka timba le
pe na navS na ?

Apdiiydn. — O hango ekaye pani ka ukanakadi u vake na, " o
pepenganidendi ebe na e di bobe wa"; ndi e bembindi e hama-
ka mbembe na tango te e memSke na ba ndi bahayi baju, kw^,
na ba ba kweiya ma, ba timba pe umbi jadi epakwe njo. Haka
tepe nonan!-, \akana belombo beehepi beya bi bwam.

Klisani. — Mbi ma kamidengo n' umba tepe kanango na mbi
ka diyandi uwaju ; nandi mbi ka timba le oviya ekaye na, ndi
mbi kciudwe o ele oba ka ukandi !

ApJliydn. — O te mba hango nyanga te, ndi mbi te babaugo
na mbi tombakide be^hcpi, pagate wa kamide na o ka luwate,
na nivS wa timba na mbuhwa.

* Roma vi. 23.

EKfeNDA YA UTAMUWI. cc

Klisd?ii. — Nyanga 'me e yohanakid' ave yane e diyakincli umba
ndembS ; tepe mbi langakandi na Upolo 'rauame u di panango
na a pangakiye mba, a te na ngudi e iyakide mba, e na \icle
nyanga 'me e ma ha tepe ibabide jave ; tepe na, O Apaliyan e
weyanake, mbi tandakandi ehavu aju, ive jaju, bahayi baju, ipa-
ngiya jaju, njamba 'ju, na ehiki 'aju wa na eyave, ovane vakana,
dikaka ipinyilide jame mbwe, mbi ndi uhayi muaju, mbi ka viti
tepe ma.

Apaliyan. — Ta pikiliya pe njo 'pakwe ibeyave be ka latane o
njeya ave e keke. O youdete na mbeyi enene ya bahayi baju e
duvvakandi ihuku ibe, jambojana ba ndi bapuli opeT ame, na ba
njeya ame. Na nyanga ea baite na ngudi ibabu e di weywengo !
ivvedo ja ihani mete ! Tepe, ave ma na, o tandakand' idile jaju
wa n' ijame ; ma-a ha muvvete oviya iboko viyaju vi diyake, ka
vengide umbaka ua ba hakiye ma oviya bena beya ndoba jabu ;
nd' umba, he eehepi ya dimbakiya, njo jame i di vengidengo
tango te e hakiye mba n' ulema muehepi, na ngudi, tombe na
njeya ya ukanda oviya ma na ibaju ; nonane tepe 'mbi ka hulid*
ave.

Klisdni. — Ihimbama jaju i himbamake ihulide jabu pani, i
ndi iyeje j' itande jabu, na ipe ba ka kangalanate o ma-a jadi
kvvanga na 'la ihuku ; nandi opel' ave e ma va, na, ba duwend' o
pa o ihuku ibe, ba mete ba yeneki ya paniyango ivenda inene
mete o ba ba jadi ; kabojana ba pitakide ihuludwe ja kya tekane
wa sase ; jambojaba vengakandi opele ya ivenda jabu ; kwe va-
kana ba ka pahiyi ja, o upolo muabu a ka viye na ivenda jaju, na
ja benjeli.

Apaliyan. — O le o pitakide na o ka pahiyandi ive o ma-a jadi,
na, o ave o di dikango ehavu aju njo paka pani ?

Klisdni. — Mbi le dikango ehavu aju o nja pele ?

Apdliyd?i. — O vahamakite o boboho o jali ja ekenda, ave o
diyakidi piyele na ba lakaka o mbelenge ya Ivahama. O yeje-
kindi njeya ibe n' ivaha j' ivengide ja jumba jave, o ave o luka-
kid' o vengide kvvanga na 'la upolo muave a vengekide ja. O
yakindi viya vibe mete, ka ave wa mange elombo eyave \a ta.
O diyaki tepe piyele na bo timbaka na mbuhwa, o ave o yene-
kidi laiyan ; nd' o ave o beke o kalaka opcla 'kenda ave, na opela

56

EKfiNDA YA UTAMUWI.

ibeyave be di ySnengo, na yokango, beehepi o duwend' o kete o
utema, na nave o bvveyaka mameme.

Klisani. — Ekabe beehepi be ndi pakwe pakwS, beite wa ndi
ibeyave be ma dika ; nandi upolo muame u hakiye na u dilake a
na ngebe eite, kokengo n' iyide. Nandi dikango ben£, makaha
tekama ma bweyaki mba o ehiki eyave, ovone nd' umba mbi
miyaki ma, mbi njimaki na ma ; mbi yeneke na ma ngebe, k'
umba mba duwa tepe iyide j' upolo muame.

Apdliydn. — Ja. ndi ja Apaliyan ja linguwa paniyango malingwa
manene ; ka ma-a va na, mbi ndi ndoba ya upolo tekamu ; mbi
binakandi itingidi viyaju, belekanako beyaju, na bato baju ; tina
'me1 e ma puma o bwe bwe ndi kabo ihimbide jav£.

Klisdni. — Apaliyan, bandamakide nyanga 've e hak£, kabojana
mbi nd' okava o njeya enene ea Upolo, njeya ea hole ; ovane va-
kana bandamakide nyolo ave.

Apdliydn. — Ja ndi ja Apaliyan ja tama na njeya eehepi, ka
ma-a va na, mbi be na janga n' upako tekamu. Kenjakete nyolo
ave kabo iwedo ; mbi kanakiyand' ave na ubwalange muame
mua hel, wa vale pe wa na ovane, mbi ka hovidendi ilina jave
okava. O ma-a bi nonane vango, ka ma-a hwa ikanga ja veya o
ngonga ju ; ndi Klisani a diyaki na nguba o ena ju, ka ma-a
bweya ja, na himbakide mahihi ma dinS.

Ja ndi ja Klisani ja bakama, 'kabojana a yenekindi na e diya-
kindi ya be egombe ya iha pani ngwambe ; ka Apaliyan a hunga-
na o bakama o ma-a jadi, a ka yangwaka ma makanga mait^ na
ngudi ka mbwiya na ngonja ; ndi tombekete ka Klisani a yejckidi
o bambwa ma, Apaliyan a lumaki ma o molo mwaju, na o bena,
na o itambi jaju. Ekaye nd' e pangaki Klisani a timbakiya na
mbuhwa kwe ; Apaliyan a ka yonganake ehavu aju paniyango na
ngudi eehepi, ka Klisani a yadiye pe njo 'pakwS, ka ma-a tenide
na ma nyanga ju e yalakide pani ka momo mete. Eduka te enS-
ne ekaye e bembakindi wa na ekulu ea buhvva, kwanga na 'la o
Klisani a diyakidi a bS piyele na bo vahamika, jambojana o yo-
wudete na Klisani a diyakindi a be bo vahamaka na bo vahama-
ka, na tina ea mavenge maju.

Ja ndi ja Apaliyan ja bakama piyele mete o Klisani ajadi ; ka
ma-a kwehe ma ubondo mua mahihi ; ukwala mua Klisani mwi

EKfeNDA YA UTAMUWI.

57

'bata u vevekindi oviya ena aju. Apaliyan ma na, mbi bweyind'
ave nandi kya tekane, a diyakindi a be ma bo pambalakide pa-
mbalidengo o he, piyele na bo waka. Nandi hohonganengo na
ivahidi viya Anyambe, o Apaliyan a diyakidi a bweya ibweya jaju
ja madikanido, ipanga ja momo te uyamu ekane a dibaka pani
vya, Klisani a hambakidendi ena aju o ukwala muaju mua ibata,
ka ma-a bweya mua, ka ma-a va na, O uloni muame o peyake pS
opel' ame, umba mbi ka kwa, mbi ka umwate ; umbi ka diye o
ivititi, Upangiyi a ka diyandi bwe umbi jadi.* Ka ma-a tindiya
ma. paniyango itindiye ja bo weyaka, i pangaki ma-a kumbaka
mbuhwa, panika moto a pahakiyedi ivenge jaju ja iwedo. O Kli-
sani a yeni nonane, a vaki p£ na ju epakvve njo, na, Nyawe, o
belombo tekabe beehepi ho ndi \va na babalani na ma-a tandaki
hvve.f O yene e hamidi ka Apaliyan a hambide mapepu maju,
ka ma-a veve, Klisani a yenepe ma.

O be na moto a didi a bweyakide eduka tekaye, kabo a yene,
na ma-a yoka, panika umba, nyanga ya Apaliyan e yamakidi, na
nyang* aju e kangalakidi o egombe ya eduka ; a ma kalaki bwese
pani ka mbamba enene ; opele 'pakwe tepe, o ka yokaka mekanyi
na medaki me pumakiya oviya ulema mua Klisani. Mbu yeneke
ma ukili temune mwehepi na boho bwe ; kabo o ma-a yenekidi
na a lumindi Apaliyan na ukwala muaju mua ibata mua mbeba
ibale ; nandi benge a mweteke, ma diha opela oba sii ! Nandi e
diyakindi iyene ja mahihi, eyame e ha be yenengo n' ivakwg.

O eduka e diyaki ea maya, ka Klisani a va, na, mbi ka vendi
akeva o Ma-a vengekide mba oviya udumbu mua laiyan ajadi, na
A ma hana mba iyana na Apaliyan. Na ma na haka nonane.

Kwe tepe ka ena. ea viya o ma-a jadi na bekayi beya ele ea
emena, Klisani beya pwe, ka ma-a batide beya o mavenge maju
ma lumakiyedi o eduka, ka ma-a yonga o mbenje paka. O iboko
tevine tepe iviyaju vi diyaki diya, a ka jaka pembe, na o mata o
mbute te e vekudwe ma o egombe 'pakwe ; o ma-a bedi nonanS
yajango, ka ma-a muwa nandi a ka haka ekenda 'aju, ma ukwala
hoduango o ena aju vye ; jambojana a vaki na, Mba we, ipe uloni
upakvve mua bi piyele. Ndi au bonganakiya pe elombo epakwe
•:abo Apaliyan o itaba tedine jehepi.

* Maika vii. 8. t Roma viii. 37 ; Jems iv. 7.

58

KKKNDA YA UTAMUWI.

Nandi o iluiku j' itaba tekadi o diyakindi na ipakwe, 1 tubnkwe
na, Itaba ja Edingihe y' iwedo ; na Klisani a diyakindi na mala
ma itomba ja jv, kabojana njeya ea Mboka ea oba e diyakindi
ome. Nandi itaba tckadi 1 diyakindi ukoko mete. Usaki J£ri-
maiya a vakindi opel' 'a ja na, " Nginga, ehiki ea metove, na be-
pupudu ; ehiki ea yaheyahe, na ya edingihe y* iwedo, ehiki e didi,
e tombakwe kabo na Klisani, ya moto te moto e ha be longa-
ngo."*

Nandi Klisani a yenekindi okava bobe wa na nyang' aju e ye-
nekidi o eduka na Apaliyan ; nyang' ave e ka yene.

K' umba mba yene nandi o ndata ame, O Klisani a pakidi o
mekabo meya Edingihe y' Iwedo, ka bamo babala ba lata na ju
ome, bana ba tango te e vanakidi upako ube opela 'hiki eyam.
Ka ba ba vana upako ube mua ehiki eyabu e bulakidi, o bana ba
Isreel ba jadi, na, Ehiki eyahu e ma vala ka buta, e ndi ehiki e di
miyango bato ba jadi ome; na bato 'bahu ba yenekidi ome ba
diyakindi banene mete:f nandi Klisani a kalaki na bamo tekaba
pani ka be benganake.

Klisani. — O keke le ni ove ?

Bamo. — Ba. na, Ombuhwa ! Ombuhwa ! O ka haka panite
ka hwe ho ma ha, oninge na o tandakandi emena 'avS na jonga
jave.

Klisani. — E le nde, upako u le na ?

Bamo. — Ba na : upako ! ho diyakindi ho tamwaka o njeya t£
eyave e keke yan^, ka hwe" hwa vala maseyi mahu ma yalakide ;
nandi ho jakape ho keke wa te hu timbape ka languwa ave' sango.

Klisani. — Nja belombo-e ibeanyu be yenekidi ovonS ?

Bamo. — Ho diyakindi piyele mete na Itaba ja Edingihe ya
Iwedo, nd' o hwe ho bedi tamuwango o boho, ka hwe hwa yen<5
mahihi ovane ho to bakama om&4

Klisani. — Ma na, nandi o yeneki leni nja belombo-S ?

Bamo. — Ibeyahu be yciukidi ! itaba ja mete i clidi bovindo ka
mala ; ho yciuki tepe ovon£ lito ja mahihi maite na ngudi, ja
viya o mbela ; ho yokakindi udaki, pani ka mua bato ba jadi o
majili manene, ba diyakindi ovane o etuniya, katwengo na be-

* Jtr. ii. 6. f Numbers xiii. \ Psami xliv. 19.

EKfiNDA TA UTAMUWI. $g

keyi ; na bevindi beya ivahama, na beya ngwangwalani be ndi
keleme keleme o Itaba tedine ; tepe Ivvedo a ndi hambidengo me-
pepu maju ome egombe eehepi. Iviiiti na edingihe y' ivvedo be
tabakide ja ; evindi e diyakandi ome ; tepe bovindo boa buhwa
bo bangakide ja.* Itaba tekadi jehepi i na mahihi maite mete.

Klisdni. — Mbi ha bweyi dete o nyang' anyu e ma va, ndi kabo
na, njeya ame e nd' ome, na 'la o tungu te eyame e vahake.

Bamo. — E diyake njeya ave ; ndi hwe hvva valane yane.

Na ba bu vaka tepe na, Upangiyi a vanaki hwe oviya ehiki ea
Ijipt u le ove, u tumbwanaki hwe o nginga, o ehiki ea metove, na
ea bepupudu, ehiki ya yahe yahe, ea edingihe y' ivvedo, ehiki ya
moto ka moto e ha be tombango, ea moto tepe e ha ibe diyango.f

Ka ba ba palwanide ; Klisani tepe bo tangamaka. o njeya aju ;
nd' a diyakite n' ukwala muaju mw' ibata hoduwango, o ena aju
vye, na janga ja na o banga a bweyvve.

Mbi yenekindi o ndata ame, ovone, iboko vya itaba tekadi i
hukakidi, tepe opeT 'a 'na eyomi o diyakindi na epupudu ea ndiba
eite mete ; epupudu te yene ndi ea pagu na pagu e tumbvvana-
kidi o magona mehepi, na ba behepi na nyangaka ome, ba ka
yeneke majili. Njo 'pakwe pe, umbwakiyate, opel' 'a 'na ea
'mengvve, o diyakindi na utabu mua mahihi maite, u jadi, to-
mbete moto veyamu a kwa ome, tepe a diye na ngudi e duvvake
iboko vi tekide matambi maju ; upolo Devid a kwakindi o ma
utabu temune njo paka, e be na penda na ma tepe na nyangaka
ome, A di na ngudi wa a jaka a hoduvva ma.J

Njeya e diyaki tepe okava halaviyengo na ngudi eite, ovane nd'
o Klisani a yenekidi njuke wa ; kabojana na ivititi, o ma-a vahake
o bambuvva epupudu na 'pele paka, vakana a diyakandi kokengo
na o hinduwa o utabu na 'pele 'pakwe ; tepe o ma-a a ma vahaka
o bambuwa utabu, a diye na ngudi e bandamakide, vakana a di-
yaki piyele n' ikwa ja epupudu. A ma tamwakate kabo nonane,
mbi yokaki tepe ma-a yaka okava na ngudi ete ; jambojana njeya
e diyakindi danga danga n' ivititi, ovane nd' o ma-a ma beke njo
ite, oninge ma itambi hehengo na a vahakandi o pita o boho,
tepe a yowe pe iboko viyaju vi ka tede pe ja.

* Job x. 22. f Job iii. 5 ; x. 22. \ Psami lxix. 14.

60 ekendA ya utamuwi.

O hangane ya itaha tekadi mbi yenekindi udumbu mua hM, u
jadi piyele mete na njeya. Klisani ma na, nandi mbi ka ha le na ?
Kwc tepe ungonyi mua veya, na itutu, na mehamba be vii bwinge
mite paniyango n' ihoko ja mahihi, (belombo be ha diyaki na
mala n' ukwala mua Klisani mua ibata, pani ka Apaliyan o ego-
mbe pakwe), ka ma-a timbe nandi ukwala mwaju, na ma na
nangaka pe evolani epakvve, e tubakwe na Ikaliya jehepi, ka
ma-a ya na, " Patwaka ilina jame O Jehova, mbi hahalakidend'
ave."*

Ka ma-a vala ulingo unene, ndi mengonyi meya veya me diya-
kite kabo bakamaka o ma-a jadi ; a yokaki tepe moyi ma mahihi
ma vakiya kakana, ma nyembeleneke kakana, yene egombe tepe
a yeneki na a ka pehwi bepehi, tombe bo pitakwe na beko bwese
ona mabada o mehenge. A ma yeneki belombo te beya mahihi
ekabe, na ma-a yokaka tepe moyi te ma mahihi ekama o nanda
ite ijaju i tamwakidi ; ka ma-a pa nandi iboko viyaka i\ iyaju vi ye-
bakiyi na a yokakindi njamba ya baloni e vaka ka lata na ju, ka
ma-a teme de, a ka tolonganake njeya na 'huhu eyaju e ka haye.
Yene egombe tepe ma na, mbi timbakandi, kwe tepe, ma na, ipe
a be ndi piyele na ihuku ja itaba. A ka yoi.gakide tepe mahihi
maite na ngudi imaju ma di balango ; na na mahihi ma bo
timbaka pe ombuhwa, ma ka diyi wa na ma boho. Ka ma-a
paniya o vala bo keke o boho ; ndi baloni te ba diyakite kabo
vuvanakide, na bo vuvanakide. Nandi o ba ba diyaki ba be
piyele na ma, ka ma-a >ama na joyi inene ja malingwa na, " Mbi
ka tamuvvi na ngudi ya Upangiyi Anyambe." Ka ba ba timbanide
na mbuhwa, ba viye pe.

Nandi elombo yaka ; Mbi yenekindi na Klisani a diyakindi ju-
kango mete, au yowakide joyi jaju mete ; ndi e diyakindi o ma-a
diyakidi a kundwaka mbela te e ma yodaka ; tepe umbaka wa
babe a vaka ma ombuhwa aju, bo bembeke, na jana, a ka kalaka
ndaga ibe ite na ngudi ja ikila ja Anyambe o ma-a jadi, ijaju i
yebakiyi na mbambaye i ma pumandi oviya ulema muaju nu te.
Klisani a yenekindi njuke na elombo te ; — na hange a ma kill ma
uwaju a tandake na ngudi oviya jali ; nandi a jaka a yalake te au

* Psami cxvi. 4 ; Efisds vi. 18.

wcEv,.s\m>Tc>a

p. 61.

UBWALANGE YA POPE NA PEGAN.

EKENDA YA UTAMUWI. 6X

haka ya ; ndi au diyaka na bokeli idibide ja mata, tomhe o yo-
wane pele ya makili tekama e vakiyecli.

O Klisani a bekidi tamuwango na itingidi te vya kambango
ekavi, kwe ka ma-a yoka joyi ja moto i keke o boho bwaju, i
vaka na, " Tombete mba tamuwa o itaba ja Edingihe ya Iwedo,
mba bange bobe, kabojana o n' umba."*

Ka ma-a yene mbya, nandi na tina tekadi.

Ya bohoboho, kabojana a yokolakidendi na, o itaba tedine o
na mbeyi e ma bangaka Anyambe bwese te ka ma mete.

Ya ibale. Jambojana a pikilakiyi na, Anyambe a diyaki na ba,
tombete ka ba ba diyakidi n' itingidi te viya danga danga, viya
mahihi vine, nandi, ma. na, a ka diya tepe n' umba ; tombekete
k* umbi ha yeneke pe ma.

Hilakete, a kekete n* umba baka, ndi mba yeneke ma ; a
tombaka tepe, ndi mba yembaka ma.f

Ya ilalo, kabojana a yombwaki na a ka lataki na ju njamba
piyele.

Ka ma-a vala, a keke, a ndakiya a diyakidi o boho ; ndi au
yowake ka ma-a ka ya^vane, kabojana ma mane a pikilakiyi
tepe na, a te ma mete dipa.

Kwe, tepe, buhwa bo ka mbwaka ; ja ndi ja Klisani ja va na,
"A 'ludendi edingihe y' iwedo, ya be ubwa."I Yahaka ma-a
pangake nyeteti hembwedi na Oraiyan, a 'lwakide edingihe y'
iwedo ubvva, a vindake mwehe na bulu, a ndakiye miba ma ma-
nga, na ma-a ka hovakide ma o boho boa he ; dina jaju ndi
J eh ova.

O ubvva u padi, ka ma-a 'mbuwa, nandi o mbuhwa, hanga na
ivaha j' itimba, ndi kabo j' iyene na bwe ya buhwa, nyanga ya
mahihi imaju ma ma tomba na ivititi : ka ma-a yene nandi bwe
bwe, nyanga ya epupudu e diyakidi o ena yaka na utabu o epa-
kwe ; tepe na nyanga ya njeya e didi o hangane abu e jadi ha-
laviyengo na ngudi ; a yeneki tepe belombo beya mahihi beite,
pala tito, na mbamba inene ja mbela, ndi beehepi be jadi yavide-
ngo bo ; kabojana o buhwa bo diyaki boa ya, beu vaka pe na ma
baka ; ndi be levakudwete o ma-a jadi, hohonganengo na e di

* Psa. xxiii. 4. t Job ix. 11. X Emfls v. 8.

(32 EKfeNDA YA UTAMUWI.

lendwengo na, A duwakandi belombo beya ndiba oviya ivititi, na
ma-a ka pumake edingihe y* ivvedo o bwe bwe.*

Nandi Klisani a tandaki na ngudi ivengeme oviya mahihi ma
njeya 'ju mehepi ; mahihi te imaju ma bangakidi o boho, ndi kya
tekane a yeneki ma bwe bwe wa, kabojana bwe ya buhwa e leva-
kidi beya o ma-a jadi. O ya egombe tekaye tepejoba i pumake,
elombo eyam epakwe o Klisani a jadi ; kabojana tombekete ka
'pele ea boho boho ya Itaba ja Edingihe y' Iwedo e diyaki na
mahihi maite ndi 'pele te ya ibale ekane, eyaju e diyakidi a ngite
a pepaka, e diyakindi na mahihi wa mete ; kabojana oviya iboko
viyaju vi diyaki temengo, na 'la ka bweya ihuku ja Itaba, njeya
eehepi e diyakindi londango ti na lolambo, bevema, mavolongo,
na mavata, ti tepe na mbela, na bepupudu, na mabeku madangu,
tepe na malale manene o he, nandi e jaka n' ivititi, bwese ka
egombe 'aju e tombakidi pat ipakwe ja njeya, tombete ma diya-
kape na tajen ea malina, te ma mShepi ma nyangakindi ; ndi k'
umbi ma va, joba i diyakindi ja be bwe. Ja ndi jaju ja va na,
" Vitwa viyaju vi ka panyakandi o molo mwame, bwe aju tep5
nd' eyame e tombanakg o ivititi." t

Bwe tekane, tepe nd* eyaju e valanakidi' kwanga na 'la ihuku
j' Itaba te. Nandi o ndata ame, mbi yenekindi, tepe o ihuku j'
itaba, ma diyaka makiya, bevehe, na jubu ome, na bekengo beya
bato, paniyango jongoliye, jongoliye, beya batamuwi ba takidi o
tomba njeya tekane na boho. Nd' umba mbi diyaki mbi toto-
nganake" tina na 'huhu, tepe mbi yeneki ubwalange o boho bo-
amg, mwa benongo beya bamo bebale, Pope na Pegan u ma
diyaka o egombe ea vyo ; ngudi abu, n' ipangiya jabu ndi beya
bamo te ba duwe bevehe, makiya, na jubu, na vala, na vala, be
diyakidi ome' ben£, e weyakudwe iwedo te j' ikito dine. Ndi
Klisani a tombakite iboko t£kavi a diye na mahihi ; k' umba
mba mama ; kwe k' umba mba yoka na, Pegan a bembi na wa o
vyo ; nandi opel£ ya upakwe, tombete ka ma-a did* o miha, na
tina ya utodu, na mavenge maju maite na ngudi, imaju ma ma
lumakwe o beduka beyaju o egombe aju y' ivvanja, a be yenyango
o malato maju, a diye pe na ngudi e hake pe elombo epakw£ wa

* Job xii. 22. t Job xxix. 3.

EKfiNDA YA. UTAMUWI. 63

na icliya ja ubiya mua ubwalange mua'u, a levakide batamuwi
mahonga o ba. ba tombanakide, na ma-a komaka nyanda jaju
mete, kabojana au diyaka na ngudi e pake o ba ba jadi.

Mbi yenekindi Klisani ovone, kabo haka ekenda na 'la njeya
'ju ; ndi, iyene ja utodu te mua momo u diyakidi o ubiya mime,
ju yowakide ma ka ma-a ka pikiliye, wa \va sase o ma-a kalaki
na ma ; tombete ka ma-a ha diyaki na ngudi e vitanake ma, ma
na ju na ; " Wa dikeni njeya tene, kabo inyeni bapakwe oka tu-
mbakwe na veya." Ndi Klisani a yavwanakape, kabo bo tomba-
ka, aa duvve ikokiya. Ja ndi jaju ja vala, a keke, a tumbwakide.

KAPITA V.

NANDI o Klisani a diyakidi a keke o njeya ju, ka ma-a pa o
iboko viva udomba kwe, vi dikakudwe ome na tina ya na bata-
muwi oninge ba pange ome, ba ka yeneke be jadi o boho ; ka
Klisani a beta ovone ; ma diha o boho sii, ka ma-a y£n£ Ikamide'
o boho, a haka ekenda. aju. ja ndi ja Klisani ja yama na ngudi
na, Aae ! aae ; aae ; temeke\ hwe na nave ho keke njamba.
Tepe Ikamide a timbake ibeyi o mbuhwa ; Klisani te kabo ya-
maka na, Temeke de, t£meke de, kabo mba kabid' ave. Ikami-
de a yavwanaki na, Nyawe, mbi bangakandi emena amS, ukundi
mua makiya u nd' o mbuhwa 'me.

O ekaye ka Klisani a vutama na ngud' aju eeh£pi, ekulu na
ekulu tepe a bakamaka o Ikamide a jadi, ka ma-a bala ma ; no-
nane ndi ka wa mbuhwa a diyakidi a be o boho. Ja ndi ja Kli-
sani ja kete 'kabojana a balakidi mwana nyangwg, ndi au banda-
makide matambi maju bwam, ka ma-a kaba, ka ma-a kwa tepe
o mbenje paka, a diye pe na ngudi e 'mwake, kabo Ikamide a
pakidi, ka ma-a hana ma.

K' umba mba yene o ndata. ame, na ba keke" paniyango ta n'
itande, ba diyaki tepe na elambe eyam opela belombo beehepi be
hamaki na ba o ekenda abu ; Klisani a yalakidendi kakana.

Klisani. — Mwanina Ikamide uwame a tandake na a dilake,
mbi jeneki mbya na nyang* ame e kabide ave, tepe la Anyambe
a di latengo malina mahu na ho tamwake ka megangano o njeya
te eyamu ekanS.

Ikamidi, — Mbvveyi ame e tandake, mbi pikilakiyete oviya mbo-
ka 'hu na, mbi vahakandi o lata na nave njamba, ndi ;ive o ma
keke o boho n' umba ; tina tene nd' eyame e vakidi o njeya dipa
kakana.

Klisani. — Nj' ulingwe umwave u diyakidi o mboka ya Ujilo
ovanc 0 to viya o ekenda ave ibengajamfi ?
(64)

EKESDA ta utamuwi.

65

Ikamide. — Mbu bembakape ; kabojana ave o diyakidi o haka
ekenda, pani tepe ipako inene i diyakindi ; na mboka 'hu, kwe,
vakana e clikudwendi na veya oviya heven.

Klisdni. — Fani ! megangano meyave ba kalaki tepe nonane ?

Ikamide. — E, e diyakite kwe tepe ya be o udumbu mua moto
te moto wehepi.

Klisdni. — Nandi, moto upakwe a bweyaka tepe mahihi o nja-
mba 'bu, ka ave o kweyakidi ?

Ikamide. — Tombekete ka ipako ingne i hakudwe ovone, bwese
te k' umbi ma va, nandi mba piviyaka na ba kamakidi ya sase
wa ; kabojana mbi yokaki mbeyi paka e kalaka opel' ave pani-
yango bo kyebaka, tepe na opel* 'a 'kenda ave e ha be n' ipite, ka-
bojana ba ma tubaki ya. nonane, ndi mbi kamakidendi ; na ihuku
ja mboka 'hu i ka diyi kabo idikiya na veya na brimstone oviya
oba ; n' umba na kweyaka pani.

Klisdni. — O yokakite ndaga opela moto ahu Bobabu ?

Ikamide. — E, mbi yokaki na a vakindi na nave kwanga na o
ma-a pakidi o Utabu mua Inyanga, baka ba langwaki na, a kwa-
kindi ome vya ; ndi ma mete au babaka ilango te ; mbi ndi su-
lengo, na, a yangalakindi seke te yane na nyolo eehepi.

Klisdni. — Bato ba vaki le opel' aju na ?

Ikamide. — Na ma na timba, a ndi duwango ivehwe inene me-
te, ivehwe tedinS tepe na bato behepi ; baka ba kyebaka, bapa.-
kwe ba pejeke, e tepe bokolo na moto a nangaka. ma o behavu.
A be ndi kya tekane bevango njo hembwedi wa na o ma-a diya-
kidi a te o vengeme o mboka.

Klisdni.-:— Nandi, e le nde eyabu e banjanakide na ma sase no-
nane, o ba ba ma pejekete ya. njeya te eyaju e senjakidi yane ?

Ikamide. — A, ba vaki na, kelekidi mani, au timakepe imeme
jaju. Mbi piviyaki na Anyambe a pangakindi, ndi tombete ba-
loni baja tepe na ba ka veheke ma, na kanakiya ma ukanakadi,
kabojana a senjakindi njeya 'ju. Mbi ka pangi ba njuke n' ukwa-
la mw' ibata, na nja, na mahihi, mbi ka hulude ba, na vanjanga-
n£ ba. o mapangiya ma he mehepi, ka diya ihinguwe na imama-
mwe, na ikyebwe, na ikili, o betomba beehepi ibeyame be di ba
vanjanganengo :

Kabojana ba be yokiyango ndaga jame, a vaki Jehova, yam* i

5

56 ekenda ya utamuwi.

bandakide ba, na bahayi bame, basaki, mbi pundaka nubwa mete
iloma jabu, Jehova ma na, ndi \va yokiyeni.

Klisdni. —U kalaka pe na ma o ave o vakidi ?

Ikamide. — Mbi lataki na 'ju njo paka" o uh£nge, ndi a bambwa-
kindi na 'pele 'pakwe, panika na a yenekindi ihani o nyanga 'ju
e hakidi, ovane nd' umbi ha kalaki na 'ju.

Klisdni. — Umbi vakidi o bohoboho mbi diyakindi momo tene
n' ipite, nandi, kya tekane, mbi ka bangakandi na a ka nyanga-
ndi o mboka e ka talanganwe. E hamindi na ma hohonganengo
na ukanakadi te mua na, " Mbwa e timbi pe o nduvvake jaju, na
mwadi mwa ngvveya u tukakudwe ka yangala o mabada maju."*

Ikamide. — Mbi bangaka tepe ma nonane ; ndi nja a didi a hi-
mbakide e hamake ?

Klisdni. — Nandi, mbweyi arae Ikamide, ho tepe o dika mi ;
na hvve ho ka kalaka opelabelombo be didi wa \va o mala mahu
mete. Ta languvva mba ibeyave be latanakidi o njeya o ave o va-
kidi ; jambojana mbi yovvengo na o lataki na belombo, oninge e
diye nonane, vakana mbi ka mamanandi.

Ikamide. — Mbi bambwakindi utabu, umbi yebakiyi na o diya-
kindi wa kwa ome, k' umba mba pa o jambe j' ugomba, mbi diye
na mane mahihi ; mbi latakite kabo n' umbaka, dina na, ElengS,
ma nd' a mbakidi o ha mba njuke.

Klisdni. — E diyakindi bwam ka ave o bambwakidi ivata jaju
nonane, Josefu a yenekindi njuke na ma ; ka ma-a kweiya tepe
ma nyanga 've e kweyakiyi ma ; ndi a mbakindi o pelide ma
emena aju.f Nandi a haki le ave na ?

Ikamide. — Wa pikiliye bo pikilakiya, kabo nyanga Ve1 o youdete
mbeyi, n^^anga ya emi ya und^mba eyaju e janidi ; a pinyilakidi
mba na mbi keke na 'ju, na yohanake mba janga ja elombo eehe-
pi eyame e ka hwemiye.

Klisdni. — Nyawe, au yohanake ave" ihw-gmiye ja ukasi mambo
uyamu.

Ikamide. — O youdete na mbi ma minandi ihwemiye ja nyolo
jehepi.

Klisdni. — Veke Anyambe akeva na nyanga 've e kweyakiyi

* 2 Pite ii. 22. t Jcnisis xxxix. 11-13.

EKENDA ya utamuwi.

67

ma. ; ndi ba Upangiyi ba binake ba ka kwandi o mbela 'ju. Udu-
mbu mua muada mwengi u ndi mbela ya ndiba ; ndi \va Upa-
ngiyi a binake a ka kwandi ome.*

Ikamide. — Nyawe, ipe mbi kweyakiyete ma, ipe mbu kweya-
kiya, mba we.

Klisdni. — Na nde le, o babakindi bevahidi beyaju.

Ikamide. — Nyawe, mbi bangakindi o banga mba beve nyol'
ame ; kabojana mbi yongakidendi ilende javiyo ijame i yenekidi,
i vaki na, " Kamba jaju i hukakiyandi o hel." Ovane nd' umbi
dibaki miha mame pii, kabojana mbu vahaka na mbi yabakwe
na betamuwedi beyaju. Pani ka Job avakidi, " Mbi panganakidc-
ndi panga na miha mame, na mba tamwakiya itanga." Ja ndi
jaju ja kila mba, n' umba tepe na haka ekenda o njeya 'me.

Klisdni. — Nandi o ave o vakidi ou bonganakiya pe, na ba
bweyani bapakwe.

Ikamide. — Mbi lataki n' utodu mua momo umbaka, o umbi
pakidi o ukodi, u tubakwe na, Bokolo, a uwaki mba o umbi diya-
kidi, na o umba mbi keke ? K' umba mba languwa ma na, mbi
ndi utamuwi, mbi keke tepe o mboka ya oba. Ka utodu te mua
momo mua va na, mbi yeneki ave ka moto motwe, nandi wa
babe o diva n' umba, mbi veke ave ive ? K' umba mba uwa ma
dina jaju, na iboko viyaju vi diyake. Ma na, dina jame ndi,
Adam ya Boho, mbi diyakandi o mboka ya Iyabana.f

Mbi uwaki tepe ma na, nandi ehavu 'ave e le nde, na na nja
ive ijaju i ka veye mba ? Ma n* umba na, ehavu aju ndi upeyo
ute ; ive jaju, ndi na, o madikanido n' umba mba be ujigi muaju.
K' umba mba uwa pe ma na, nja ndabo-e eyaju e tatake, nja
bahayi-e bapakwe ibaju ba diyanakidi. Na ma na langwakiya
mba na, ndabo aju e na belombo beyamu beehepi, na na bahayi
baju te bana baju mete ba jakidi. Umba na ma na, o le bana
baninge ? Ma na, a te ba bajo balalo pa, Edoko ea mehoni,
Edoko ea miha, na Mameme ;J nandi mba vaha, o ba ba, mbi
ka baka. Ja ndi 'jame ja uwa ma na, nj' ulingo-e umuaju u ka
vahe mba mbi diyaka na ma ? Ka ma-a languwa mba na, boho-
nganengo na ulingo 'muaju mete u ka diye.

* Mekanakadi xxii. 14. t Efisas iv. 22. \ 1 Jan. ii. 16.

(53 EKfiNDA YA UTAMUWI.

Klisdni. — Nandi, ihuku 'janyu na utodu te mua momo i huka-
kide o madikanido i diyaki le na ?

Ikamide. — O boho boho mbi diyaki ndi mba be babango ivala
na ma, jambojana mbi pikilakiyi na, a kalakandi bwam mete ;
nd' umbi vii ka hile boho boaju, o ma-a diyakidi a kalaka n<
umba, tep^, k' umba mba yene boa lendwengo na, '•' Vengckidc
momo wavyo na behadi beaju."

Klis&ni. — Nandi o haki le pe na ?

Ikamide. — E diyakindi o ulema muame bvvese ka veya vi yoda-
ka, nyanga ju e ma kalaka eehepi, na nyanga 'ju e ma yabaka,
umba na, oninge a padenge mba o ndabo aju, vakana a ka 'ludi
'mba uhaka. K' umba na languwa ma na, hukakide ikala na
Van£, kabojana mbu diyaka na ngudi e pake pivele na jambe ja
ndabo aju. Ja ndi jaju ja kila mba, ka ma-a languwa mba na,
a ka lomandi moto umbaka umbi 'jadi, a ka pange njeya 'me e
diyaka jodi o ilina jame. K' umba mba luwa na kumbakiya ma
mbuhwa ; ndi umbi diyakidi 'luwango, mbi vaye na mbi tamuwe
okava, tepe a bweyaka mba o nyolo, na ma na tindakiya mba pa-
niyango ibweti j' iwedo bo timbake na mbuhwa, mbi yebakiyi na
a nangindi pati ya nyolo ame o ma-a jadi ; ekaye e yakidi mba
na, " O umba moto vva maguga !"* N' umba na keke o nje;, a
'me bo betaka o ukodi. Nandi, o umbi diyakidi mba be c njeya
hangane, k' umba mba hile o mbuhwa 'me, na yeneke umb&ka i
vitanake mba bovolu paniyango ona upupe ; ka ma-a kahicle
mba pani o iboko tS vya besuwagenda beyaba be di temeteme
kakana.

Klfsdni. — Klisani' ma. na, pani o iboko tevine te umba mbi
diyaki diya mbi yajaka ; nd' o viya vi balakide mba, n' umba na
nyangake ejanganangobo ome oviya ngonga 'me\

Ikamide. — Ta yokolide mba, mwanina : — ukili 'muaju u kiiba-
kide mba, momo te au diyaka pe na ndaga, kabo ibwe>a, ka
ma-a bweya mba ubondo o he ve ; umba paniyango bya bwes2
ona ekengo. Nandi umba mbi diyakidi mba b£ hikamiyango
kwe, n' umba na uwaka ma, na, nja tina-e eyave e hani mba ka-
kana? Ma na, 'kabojana mbi vongwakidendi ulema muame

* Roma vii. 24.

EKENDA YA UTAMUWI.

6y

utema ovone o Adam ya Boho a jacli ; na ma na badaka pe mba
ibweya ipakwe j' iwedo o ngonga 'me, ka ma-a bweya mba ubo-
nclo bo kajakide o he kaje ; umba o beko beyaju ona ekengo pani
te ka njo ya boho. Umba mbi bumuwipe miha, k* umba mba
ya, na, yeneke mba ngebe ; nd' a vaki na, mba we ilevide ja
ngebe, ka ma-a bweya p5 mba ubondo njo 'pakwe. E be na pe-
nda a vahakind' o weya mba, nd' umbaka. a vakidi ome, nd' a
kandakide ma. na a hukakide.

Klisani. — A diyaki le nja a kandakide ma, na a hukakide
ma ne ?

Ikamide. — O boho boho mbu yowake ma ; nandi o ma-a diya-
kidi a ka keke, mbi yenekindi mabeku o makadu maju, na o mba-
nja ju ; k' umba mba bweyide na, a ndi Upangiyi muahu. Umba
tepe bo keke o ukodi oba.

Klisani. — Momo te a kabakid' ave mane ndi Moses. A koba-
ka moto ; na ma-a we tepe ilevide ja ngebe o tango e pulake
belekanako ba jadi.

Ikamide. — Mba dimbakiya yrne, ya ne e be njo ya boho boho
eyaju e di latango n' umba. Ma. te a vaki n' umba o umba mbi
diyakidi o mboka, na, oninge mbi diyinge ome, vakana a ka di-
kidi ndabo ame na veya.

Klisani. — Nandi, wu yeneke ndabo te e diyaki temengo o haka.
ya ukodi ; o pepSke te ya Moses e lataki na nave yi ne ?

Ikamide. — E, na laiyan tepe, ov.me umba te yavidengo. Nandi
mbi pikilakiyi na, laiyan i diyakindi i yaka, kabojana u diyakindi
mwa be mwehe ; nandi o yomu e diyaki ea hapuwa n' umba ; k'
umba mba tomba utati bo tombaka na hubaka o ukodi o he.

Klisani. — A langwakiye tepe mba nonane, na a yenekind' ave
o tombaka ; a te o pakipe o ndabo tene, o jaka o paka te ba leva-
kidend' ave bememele beite na ngudi, ibeave be ha be na ngudi
e behalakide kwanga na 'la buhwa bwave bo ka we. Nandi
sasa, langvvakiya mba, wu lataka pe na moto ka moto o Itaba ja
Ihubiya ?

Ikamide. — E, mbi lataki na ipuhwana ja ikamide, a pinyila-
kide mba na ngudi eite na mbi timbake pe na ma o mbuhwa ;
ma na, Itaba i ha ibe n' ihekudwg. A langwakiyi pe mba, na
ivala ja ovone i ka numbidendi mbvveyi jame jehepi, ka Mameme,

y0 EKENDA ya utamuwi.

Ibetide ja nyolo, Maduba, Ivenda ja He, na bapakwe ibaju ba
yowude, na ba ka numbi na ngudi eite, oninge mbi hange elombo
ea eboki ka yene yl isoguma ja itaba tekadi.

Klisdni. — Nandi, o yavwanaki le ma na ?

Ikamidc. — Mbi langsvakiyi ma na, tombekete ibaju ba tuba
ekaba behepi ba diyate bato bame, mbambaye jambojana ba di-
yakindi majawe mame, hohonganengo o mehoni — nandi o umbi
diyakidi mba be utamuwi, ba kiyaki mba, k' umba mba senja
tepe ba. ; ovane, vakana ba be te umbi jadi kya tekane bwese ona
bu diyakape ba diya jame. Mbi langwakiyi pe ma na, opele ita-
ba tekadi, a dimbiyendi elombo yaka. ; kabojana, " ihubiya a ndi
o boho boa ihekide," na, " ilina ja mameme o boho boa ikvva."
N' umba na vaka. na, mbi ka valange o itaba tekadi o ihekudwe
te i langakudwe na ngudi eite na ba iyowe, wa na o pana. eyaju
e yeneke jambo enene yene.

Klisdni. — Wu lataka pe na elombo epakwe o itaba te dine ?

Ikamzde. — E, mbi latakindi na Ihani ; nd' o bato b£hepi iba-
me ba di latanango o 'kendaame, ma nd' a didi bapengo dina ja
lengemengo wa. Ba pakwe ba bekete kalango kwe, ba dika ; ndi
Ihani te ja boho boa evemba ekadi, a be na ngudi e hake nonane.

Klisdni. — A vaki le na nave na ?

Ikamidc. — Ae ! a kalakindi panika bo pembanake opele ikali-
yedi jahu. A vaki na, e ndi ehavu ea ngebe, ea hubiyango, na
ebe, na moto a tataka ikamide ja Anyambe. A vaki tepe na,
ipikiliya ibabu i be elombo ea momo ; na na moto a pepwake
ndaga jaju na njeya jaju, na o kata nyolo aju oviya ihulama ja
ba evemba i janakide, i ka panga tepe ma-a kyebakwe na ba igo-
na jaju. A veki tepe tina na, mbeyi ehale ya ba ngudi, na ba-
nene, na ba iyowe, ba diyakidi na ipikiliya te ijame ; kabo o ba
ba tundwakudwe na ba diyake betiketike, na ba ba panaka inya-
nga ja belombo opela elombo e ha yowanake na moto *

Ka ma-a badape njo 'pakwe, bobe na ihubiya ja idiyedi, na iti-
ngidi viva tango te e diyakidi batamuwi o egombe ea emend abu ;
tep^ na nyanga 'bu e diyakidi bepitiki, na ipuhwa ja ibweyide ja
iyowe ja mwanyo jehepi. E, a langwaki tepe mba belombo beite

* Jan. vii. 48 ; 1 Karint i. 26 ; iii. 18 ; Filipai iii. 7-9.

EKENDA YA UTAMUWI. jX

na ngudi wa na ibeyame beya languwa okava ; ja na, e ndi iha-
ni na o diya diya o yaka, na nave o tatabanaka opela ndaga i pa-
kwakudwe, e tepe ihani na o viya o vaka o hekumaka na nave o
njimaka o ndabo ave mete ; e ndi ihani na o uwa ugangano
mwave iyide opela ma numbide mahale, tombe o timbS eyave e
di na.nga.ngo o moto te moto. A vaki tepe na, ikamide ja Anya-
mbe i pangaki moto a diyaka mwengi o banene, tina opela
mbeyi ya bobe, iboaju bo tubake na mina maiyamu ; na e panga-
ki ma-a tanginaka ba hubiyango, tina ulato te umbaka mua ika-
liyedi ; ma na, nandi ekadi, i be ovane ihani ?

Klisdni. — Nandi o vaki le na ma na ?

Ika?nide. — O vaka ! Mbu yowake nyanga 'me e ka yavwane
o bohoboho. E, mbi yenekindi obohoboho ihani ; Ihani te a di-
yaki tepe piyele n* ibala jame. Nandi kwe, k' umba mba yale o
pikiliya, na, e yeneneke jambo inene na bato e ndi manya o Anya-
mbe ajadi. Mbi pikilakiyi pe njo 'pakwe na, ma Ihani ekane a
langwakiyate mba kabo nyanga ya bato e jadi ; ndi a be mba
languwango elombo ka 'lombo opela Anyambe, tombe ka n»daga
ja Anyambe i jadi. Umba pe pikiliyango, umba na, o buhwa
bwa yeke hwa yekudwe hohonganengo na malina ma he ma ba-
nganakide, ndi kabo hohonganengo na iyowe na belekanako beya
Wa-Oba. Umba na, ovane, vakana nyanga ya Anyambe e vake
nd' e di bwam vva, mbambaye e ndi bwam wa, tombekete ka bato
ba he behepi ba pembanake na ya. Nandi, n' iyene ja na Anya-
mbe a betidengo ikaliyedi jaju wa; Anyambe a tepe pinango ipi-
kiliya ibabu ; na na tango te e pangake ba mete betiketike opeia
ipangiya ja heven ba ndi ba kebanake iyowe ; tepe moto a di
ukugendi a tandaka Kraist, a ndi kenango wa na moto unene wa
he a binake ma ; ovane vakana, vengemeke Ihani ! o ndi ndoba
ya iyonga jame : mbi vehelekide ave, ave o banjanakide Upangiyi
muame mua ngudi ? Nandi mbi ka yalete o tamuwa ma o iviya
jaju ? Mbi le mbi pitakide ibata na, oninge mba yene njeya jaju
na bahayi baju ihani kya okava ? Mbambaye Ihani tekadi a di-
yakindi na ulogo ute ; mbu diyaka sase na ngudi e vengekide ma
oviya njamba 'me ; E, a diyakite kabo 'lwanakide mba, na ma-a
haka mba lohoka hoka o dita opele mavahama ma bakamake na
ikalivedi tekavi. Na mbuhembuhe benge mbi langwakive ma

72

EKKNDA YA UTAMUWI.

na, beya be te ovane behayehaye na o yejiyepe \va o chavu te-
kaye ; kabojana belombo beyaju be pejekidi, beya te ibevame be
yenekidi jambo inene \va, kwe k' umha mba tombe ma, benge
nandi mbi keke, mbi keke, nibi tumbwakide lembo.

Klisdni. — Mwan' ina, mbi jeneki mbya, ka ave e tenekide na
ulogo tekamu, o bange ; kaboj ma, pani te ka ave o mava, a ibe
na dina ja hohonganengo ; jambojana a na bade boite, a vitana-
ki hwe o mehenge, na ma-a yejeke o panga hwe ihani o boho
boa bato behepi ; yene ndi na, o panga hwe ho ycneke ihani na
e jadi bvvam. Nandi ma mete a jaka a diye na itingidi te vine,
te a yejeke o ha ka ma-a hake nonane ; nandi ho lilimakidete
ih£meniye jaju lilimidengo ; kabojana, tombekete mameme maju
mehepi, a betakidete kabo betiketike, hanga pe moto ka moto
upakwe. Ba iyowe ba ka jigandi ivenda, ndi ibetiya ja betiketike
i ka diyandi ihani.

Ikamide. — Nandi, mbi piviyaki na, ho jombake Anyambe na
a hanake hwe opel' Ihani, na hwe ho ka d'yaka na evemba o he
opela pakwe pakwe.

Klisdni. — Wa vwi pakwe pakwe ; nandi wu lataka pe na moto
upakwe o itaba tedine ?

Ikamide. — Nyawe, mbu lataka, kabojana mbi diyakindi na bwe
ya joba o loboko lopakwe, n' umba tepe pudunganango Itaba ja
Edingihe y' Iwedo.

Klisdni. — E diyakindi na nave bwam, mbi sulengo na e diya-
kindi n' umba bo bevaka mSte. Mbi diyakindi ukil' uyaba, o
umbi ngakiyedi o itaba tedine, na eduka ea mahihi na ndoba te
ebe Apaliyan ; e, pakwe pakwe mbi pikilakiyi na a ka vveyi mba,
wa wa sase o ma-a diyakidi a kwehe mba o he, a ka nyingaka
mba ibomako jaju, bvvese o na a ka nyingi mba bepehi ; kaboja-
na o ma-a yangwaki mba, ukwala muame mua ibata u vevekindi
oviya ena ame ; a langwakiyi mba na a sulidendi opel' ame ; k'
umba mba dakiya Anyambe, na ina na yokakiya mba, ka ma-a
hulude mba oviya njuke jame jehepi. Benge mbi ngakiye nandi
o Itaba ja Edingihe y' Iwedo, mbi diye na bwe o ekulu ya njeya
ya ome. Mbi diyakindi mbi pikilakiya na mbi ka weywendi
ome, kwe tepe buhwa bo yaka, ka joba ja pumiya, k* umba mb;
vala paniyango na hwe cite na voyavoya.

ekenda TA UTAMUWI. j*

K4 umba mba yene o ndata ame, o ba ba diyakidi ba tamwaka,
Ikamide a vongude diha. o pepeke paka, ka raa-a yene momodina
na Ekalekale, a tamwaka o njeya abu e kekidi, ndi ma yavidengo,
kabojana iboka tekavi vi diyakite twetwe na ba behepi ba ta-
mwaka ome. A diyakindi momo uyaba, a ma yenenekendi o ya-
videngo bwam wa na o piyele. Ka Ikamide a kala na momo
tekane kakana.

Ikamzde. — Mbweyi ame, wa la le na ove ? O kekete o ehiki ea
oba ?

Ekalekale. — Mba 'landi o vya iboko te\

Ikamide. — Bwam mete ; nandi ho latake njambana nave we ?

Ekalekale. — Mbi ndi babango mete na mbi diyaka ugangano
muanyu.

Ikamide. — O ka ho keke njamba paka, na hwe ho ka tombake
egombe ahu na ilango opela belombo be di na mala.

Ekalekale. — O kala opela belombo beyamu, e ndi umbi jadi
paniyango elombo ya lukango tepe, tombe na nave na ba moto
upakwe ; mbi yeneki mbya na umba mbi lati njamba na tango te
e di natamango na ngudi o ehavu eyam ; kabojana mbeyi ehale
te e vahake o tombe egombe abu kakana o bekenda beyabu, ndi
ba panaka o ikala jabu wa kabo belombo beya he, be ha be na
mala, ekaye e yenekidi mba njuke.

Ikamide. — Mbambaye, yene e ndi elombo e didi e yakwe mbe-
mbe, kabojana nja 'lombwe pe e di weyango wa na e kalakwg,
na bemi na medumbu meya bato ba he, pani ka ndaga ja Anya-
ambe ya oba ?

Ekalekale. — Mbi tandakandi ave na ngudi eit^, jambojana
ivadi jave i ndi londango ti n' isulane, mbi badi pe, na, nja belo-
mbo-e be di bwam wa, na mala pe wa, na belombo beya Anya-
mbe ? Nja belombo-e be di na mbya wa ? yene ndi na, oninge
moto a peyaka na belombo be mamanakwe. Kabojana oninge
moto a peyaka na o kala opela malango ma vyo, tombe mahawe
ma belombo, tombe opela megoma, memamo, tombe opela nde-
mbo, a ka duwa le belombo lendengo bwam ove, bwese pani ka
o Malendwe ma hole ?

Ikamide. — Pakwe pakwe, nandi iyana jahu inene wa o elambe
ahu i diyake kabo o mala ma belombo beya janga tedine.

74 EKfiNDA TA UTAMUWI.

Ekalekale. — Eyame e ma va. ndi yene, kabojana ikala ja belo-
mbo beya janga. tedine i ndi na mala maite mete, jambojana iha
ja nonane i ka pangi moto a duwaka iyowe ja belombo beite ;
pani ka ba nane ya belombo beya he, na bvvam bwa belombo
beya oba be janidi. Nandi wa wa moto a ka yowe mala ma
ijawe iyana, nyanga ya behavu beyahu e ha b£ tw&twe, ivaha ja
bwam bwa Kraist, na vala na vala. Tepe a ka yowe nyanga ya
iluwa e jadi ; na ikamide, ikaliya, iyene ja betuniya, na belombo
beya janga tedine" ; na ekaye e ka yowi nyanga ja miohano mene-
ne, na mayadiye ma jadi o sango eyam, opela ihana jaju m£t£.
Tepe, na ekaye ndi ya moto e ka salane mapikiliya ma bojowa,
ikamamiya ja pakwe pakwe, tepe na o yokude ba bohuma.

Ikamide. — Ekaye eeh£pi e ndi pakwe pakwe ; mbi yeneke tep£
mbya na o yoka belombo tekabe oviya ave o didi.

Ekalckale. — Bamani, ipuhwana ja ekaye ndi tina ya mbeyi
paka. e ha bweyakidS mala ma ehavu ea ehekwe o malina mabu,
opele ya emena ea egombe eehepi ; ndi kabo dungaka na idiya o
behavu beya belekanako be ha i be na ngudi e pangake moto a
duwaka ipangiya ja heven.

Ikamide. — Nandi, iyowe ja belombo tekabe, i ndi bova boa
Anyambe boa nane ; moto aa pahiye beya na bokeli boaju mete
tombe na ba bokalaka beya. na medumbu pa.

Ekalekale. — Mba dimbakiya ekabe beehepi na ya yaka. ; ka-
bojana moto a ibS na ngudi e pahakiye elombo ka 'lombo kabo
ya v£w£ ma oviya heven ; be&h£pi be ndi beya ehekwe, hanga
beya behavu. Mbi te mbi vek£ av£ kama ya Malendwg op£la
iyadide ja ekaye.

Ikamide. — Nandi, nja 'lombwe ya sisi eyahu e ka duwe o ego-
mbe tekaye, opela elambe ahu ?

Ekalekale. — Eyavg e ka vahg ; mbi ka kalate o belombo beya
hgven ; tombete beya he ; belombo beya mwanyo, tombete belo-
mbo beya sango eyam ; belombo beya hole ; tombete belombo
bebe ; belombo be di tombango, tombete belombo be vake ; be-
lombo beya ehiki epakwg, tombete beya mboka 'hu ; belombo
beya mala wa, tombete belombo be hamakg — kabo beehepi be
hamaka opel' ikova jahu.

Ikamide. — Ikamide a diyakindi a ka yalakg imamana, ka ma-a

EK&NDA YA UTAMUWI. y*

piya o Klisani a jadi ; kabojana, ulingo tekamu muehepi a ma
tamwakate ma mete dipa, ka ma-a va na ju, paniyango na jana,
na, Ime, hwe ho duwedi ugangano mua evemba ! Mbambaye
momo tekane a ka diyandi utamuwi uyamu mete.

Klisani. — Ka Klisani a mvv£te na ekaye, ka ma-a va na, Momo
te uave a pikilakiye na ngudi eite ekane, a ka yabandi ave na emi
aju, e tombete mabo ma bato mabale ma ha yovve ma,

Ikamide. — O youdete ma ?

Klisani — E, wa na nyang' aju e youde ma met£.

Ikamide. — Nandi, ma le nja ?

Klisani. — Dina jaju ndi Ekalekale, a diyakate o mboka 'hu.
Mbi mamakandi ka ave o ha we ma, mbi youdete tina, kabojana
mboka 'hu e ndi bonene sase.

Ikamide. — A le mwana nja ? A diyaka le o nj' iboko-e ?

Klisani. — A ndi mwana wa Kalakabwam, a diyakandi o mbo-
ka ya Ilango, a ndi yowanengo na dina jaju Ekalekale, ndi to-
mbekete ka ma-a di na ekalidi eyamu, a be moto ueyamu.

Ikamide. — A yenenekendi bwese ona moto a didi moto ue-
yamu.

Klisani. — Yene te kabo na tango te e ha be na ma hilingana-
ngo, a nyevekete kabo yavidengo ; nd* oninge piyele tepe a beva.
O ave o ma va. na a ndi moto ueyamu, e ma pangi mba mbi pi-
kilakiya opela ehavu ya moto a hake behini, be diyakandi bwam
o vaba, o piyele be nyeve pe.

fkamide. — Mbi pikilakiyi na o hakate ehaliya, kabojana o
mwetekendi.

Klisani. — Anyambe a kandakidendi na mbi haka ehaliya, to-
mbete k' umbi mweteke o upako tekamu, tepe na mba bakakide
moto bo bakakide. Mbi ka languwandi ave wa pe opel' aju.
Momo tekane a te kokengo na o diya o njamba te njamba, na o
ilango te ilango ; myang' aju e kalake na nave okava, ya te eyaju
e didi a kalaka o ndabo e matakwe maku, na bwinge boaju bo
ka diye matango, boa te iboaju bo ka kale belombo tekabe wa na
wa. Ikaliyedi ja Anyambe i be na iboko o ebumulema aju, to-
mbe na elambe, tombete o ndabo aju, iheyaju be janidi beehepi
be te paniyango o o emi aju, na ikaliyedi jaju i te kabo iha ja
ipako.

76

EKENDA YA UTAMUWI.

Ikamide* — O vaki nonane ? hange mbi yabwengo opela momo
tckane ?

Klisdni. — Yabwengo ! Diyaka sulengo nonane. Yongakide
ukanakadi, " Ba vakandi ndi baa haka "; ndi ipangiya ja Anya-
mbe i be o ndaga, kabo o ngudi.* A kalakandi opela ikaliya,
iluwa na ikamide, na opela ijaw£ iyana, ndi a youdete kabo l>o-
kalaka. Mbi viyendi o ndabo aju, mbi te ma yen£ngo o mbok'
aju, na o loboko lopakwg ; mbi yowengo eyame e kalake opel'
aju na e ndi pakwe' pakw£. Ndabo aju e be na ikaliyedi, bwese
te ka ikenge ja dike i ha be na uju. Ikaliya i be ome, tombete
iluwa ja ulema opgla bobe ; e tito, na itingidi viyaju ; i dilakipe
Anyambe wa na ma. O behepi ba youde ma ba jadi, a ndi pani
ka itabe, ikili, na ihani opela ikaliyedi, ihuku te ja inboka ijaju i
diyaka i b£ na ngudi e duwake ndaga eyam, na tina ju. Kakana
nd* o bato ba hilinganango, na ba di ma yowengo, ba vake, Mo-
to ueyamu o loboko lopakwe, o mboka a be devil. Utaka muaju
ba te ya duwango nonane ; a ndi paniyango mot' ube, ukyebani
a wane mbenga, na bahayi baju, ovane nd* o ba ba ha we nya-
nga 'bu e ka haye, tombe e ka kale na ma. Bato ba jukake na
ma, ba vaki na, e ndi bwam wa pt* na o juka na moto a ha we\
wa na o juka na ma, jambojana, o ka diyi na behadi beyamu wa
o bena. beyabu. Ekalekale tekaye, a ka balaki ba, oninge na e
te yalanakiyg, na ma-a ka yabaka ba, a kandaka, na ma-a denge-
lekid^ ba.. A levakide" tepe bana baju na ba vitake njeya jaju ;
na oninge' a viya ka duwa b' umbaka. na janga ja behadi bebe, va-
kana a vangakidi ba na betiketike, na ba meolo mekolo, a diye
na ngudi tepe e veke ba. ehavu sase, tombe o kala ibende jabu o
boho boa bapakwe, O pat ame, mbi te kabo ipikiliya ja na,emena
aju ebe e ndi pangango baite ba vungulaka, na ba ba kwanidS ;
kabo oning£ Anyambe a himbide, a ka diyi p& ikwa ja bapakwe
baite na ngudi.

Ikamide. — Mwan* ina, nandi, mbi ka kamidend' av5, hanga
kabo ave o ma va. na o youdete ma, ndi tepe pani ka Klisani
mete o pakwakandi opela bato ; kabojana mba yen eke na o ka-
laki belombo tekabe na njeya ya bolobaka, ndi kabo na e ndi ka
av£ o ma va.

* Matiyu xxiii. 3 ; 1 Karint iv. 20.

EKENDA YA UTAMUWI. yy

Klisdni. — Mbi jaka mbu yowe ma wa na nave, ipe, te mbi ma
pikiliyate opel' aju pani ka ave o pikilakiyedi o boho boho ; e,
mbi jaka mbi pahakiya upako tekamu, kabo o bena beya ba didi
baloni ba ikaliyedi, te mbi ma mbandi o pikiliya na, u ndi mua
bo velaka, — kwayi e kwaki njo ite oviya medumbu meya bato
babe o mina ma bato baiyamu, na o imeme jabu. Nd' o belo-
mbo tekabe beehepi, e, na bepakwe beite na ngudi bebe, ibeyame
mete be di yowengo, na ibeyame be pupanake ma na a ndi koba-
ngo. Dikango bene, bato baiyamu ba yenekendi ihani opel'
aju, ba ibe na ngudi e ndakiye ma, mwan4 ina, tombete na
mbweyi ; paniyango na ituba ja dina jaju bo tubaka mete o nja-
mba 'bu, oninge ba ma yowengo, i pangaki ba ba yeneke ihani.

Ikamide. — Mbi yeneki na ikalidi na ba ihadi ba ndi belombo
bebale, e ndi bvvam na mbi yowake ipehe tekadi oviya egombe
tSkaye.

Klisdni. — Mbambaye, be ndi belombo bebale, be ndi palwani-
dengo bwese ka nyolo na ilina ; pani ka nyolo e di wango, oninge
e diye na ilina, nonane tepe ka ikala i ka diye wango oninge i
jadi ja mete. Elombo ea mala wa o ikaliyedi ndi o ha. " Ikali-
yedi ja kengenge, na i diye na ibeva o boho boa Anyambe ya
Hangwe nd' ekadi, na, Ipepuwa ja nyuwe, na mialika o etuniya
abu, na o tata nyolo aju mete ebalo ea he e diye."* Ndi Ekale-
kale tekaye a we yene ; a pikilakiyi na iyoka, na ikala ndi be pa-
ngake moto Klisani eyamu, nonane ndi ka raa-a yabake ilina jaju
mete. Iyoka i ndi kabo pani ka iliya ja ibanga, ikala i be twetwe
na o sule na bebuma be ndi o ebumulema na o emena. Nandi
ho diyake sulengo na, o buhwa bwa yeke, moto a ka yekudwi ho-
honganengo na bebuma beyaju. f Ua vanwe pe na, o kamiki-
dete ? kabo na, o diyakiteni bahayi, ipe kabo bakali ? nonane ndi
ka ba ba ka yekudwe. Ihuku ja he i kwanakudwi na ndonda ;
o youdete na o egombe ea ndonda moto a vahakate o yene kabo
bebuma. Hanga na elombo te 'lombo e ha ibe ya ikamide e ka
veheludwendi ; ndi mbi kalakandi ekaye ilevide jave nyanga ya
imeme ja Ekalekale i ka diye i diye na mala o buhwa tebone.

IkaiJiide. — Ekaye e pangaki mba mbi pikilakiya opele ya Mo-

* Jems. i. 27. t Matiyu xiii. 23.

73

EKftXDA YA PTAMUWI.

ses, nyang4 aju e levakide tito i didi botano. A ndi janga te i
jacli panda pfchiySngo, na ma-a nyakumaka tepS itambu ; hanga

panda pehiyengo pa, hanga tep£ a nyakumaka itambu pa. Mba-
langa a nyakumaka ndi itambu, ndi a ibe botano, kabojana a be
panda pehivengo. Pakwe pakwe ekaye e kwanakandi Ekalekale,
a nyakumakandi itambu, a vahakandi o yowe, a nyakumakandi o
ndaga, ndi a be pehiyengo panda. Aa peheke na njeya ya bato
babe ; ndi pani ka mbalanga, a tatakandi itambu ja mbwa, to-
mbe ja beya ; tina tene ndi eyaju e ha be botano.

Klisani. — Mbi piviyaki na o kalindi iweya mete ja sango eyam
o mepako temene. Nandi mbi to bada elombo epakwe" : Pal a
ndakiyi bato baka, e, bakali te banene bane tepg, na nyenye e la-
ngake, na ba ibeka i hokake ; yene ndi, pani ka ma-a pakwake
iboko ipakvve, na belombo be veke joyi, be diye na emena* Be-
lombo be ha ibe na emena ; yene ndi na, be diye na ikamide ja
pakwe pakwe, na ehekwe' ea sango eyam ; na belombo, be ka
diye bee tedwe o njamba ya tango te e di bana ba emena o ipa-
ngiya ja heven ; tombete joyi jabu, na ikalidi viyabu, beya diyate
pani ka emi na ba joyi ja enjel.

Ikamide. — Nandi, mbu tandaka njamb' aju sase o boho, nandi
kya tekang mbi ka binakandi. Ho ka ha le na ibambuwa jaju ?

Klisdni. — Nangaka ikelevide jam^, o ka haka k' umbi ka so-
mbiye av^, vakana o ka yenete kwe tepS a bina njamba 've, kabo
te oninge Anyambe a kupane ebumulema ju, na ma-a lude yd.

Ikamide. — O ka vaha le mbi haka na ?

Klisdni. — Keke o ma-a jadi, o ka kalaka na ma op£la ngudi
y' ikaliyedi ; o ka uwaka ma bwe bvve na, ipe a te ya yowengo,
na ipe belombo tekabe be te o ebumulema aju, tombe o ndabo
aju, tombe o elambe aju.

Ja ndi ja Ikamide ja va na Ekalekalg njo 'pakwe na, Oka, wa
be le na ?

Ekalekali. — Akeva, bwam. Mbi ma pikiliyi na na egombe te-
kaye te boa bi kalango belombo beitg.

[kamide'.—'E, oninge wa vaha, ho ka kalate kya tSkane ; pani
ka avc o ma vaha mba na mbi uwake nyuwe, ya nd' ekanS. Ehe-

• i Kaiint xiii. 1-3 ; xiv. 7.

EKfiNDA YA UTAMUWI. jg

kwe ea Anyambe e yonganake mete e yowanake le na o ebumu-
lema ya mo to e ?

Ekalekale. — Mbi yeneki na ikala jahu i diyake opela ngudi ya
belombo. E ndi nyuwe eyamu mete, mbi ka diya tepe kokengo
n' iyavwana jave, iyavwana jame ja bo lenaka i ndi kakana. O
bohoboho, oninge ehekvve ea Anyambe e jadi o ebumulema, va-
kana e pangakandi udaki unene ome opela bobe. Ya bebale —

Ikamide. — Temete ; ho to pikiliya opela elombo ea boho boho
pikiliyango. Mbi piviyaki na wa paniyand' ova. na, ehewS e le-
vakidendi ea. mete na isulide j' ilina na i binake bobe boaju.

Ekalekale. — Ae ! njk ipehe i jadi o hangane ya iya ja mbembe
opela bobe, n' ibina ja boa ?

Ikamide. — O, inene mete, Moto a te a yaka opela bobe boa
ipangiya ; ndi a diye na ngudi e binake boa, kabo eloni ea moto
ueyamu opela boa. Mbi ndi yokango baite na ngudi ba yaka
mbembe opela bobe, ndi bo diyakate na ba tumbango o ebumu-
lema, o ndabo, na o elambe. Mwada Fero, a yamakindi na joyi
inene, pani ka na a diyakindi hole mete ; ndi tombekete nonane,
a diyakindi kokengo na o ha bobe.* Baka ba yaka opela bobe
bwese ka nvangwe a yaka opela mwan' aju, o ma-a ndakiye ma,
na mwana ube, kwe na ma-a kangalane pe na ma., a ka pyapya-
ka ma.

Ekalekale. — O ndi kokengo n' ibweyide ja moto.

Ikamide. — Nyawe, hanga umba, mbi te kabo itede ja belombo
hohonganengo. Nandi, nja 'lombwe ya bebale eyave e ka yowane
ipumiya ja ehavu ea ehekwe o ebumulema ?

Ekalekale. — lyowe ite opele ya mahawe ma sango eyam.

Ikamide. — Ndembo tekane nd' e ma luka o diya o bohoboho ,
ndi na ya boho, tombe ya madikanido, jehepi i te bojowa, kabo-
jana iyowe inene i te i pahakudwe, tombe moto a diye na ehavu
ea ehekvve o ebumulema.f E, oninge moto a pahiya iyowe jehe-
pi, i te i diyaka nane, tepe na a duwe ja a diye mwana wa Anya-
mbe. O Kraist a vaki na, " o youdeteni belombo tekabe beehe-
pi ? " na beyokwedi ba yavwanaki na, E, ka ma-a bada na, " Iba.-
ta n' inyeni oninge o haki beyani." A be ibata vengo o i)rowe ja

* Jen. xxxix. 11-15. t 1 Karint xiii. 2.

So EKfiNDA YA UTAMUWI.

beya, kabo o iha ja beya. Kabojana o na iyowS i ha ibe latango
na iha ; " A di yowengo upango mua Hangwe, na ma-a haye ma."
Moto a te a yowake pani ka enjel, tepe aa diye Klisani ; ovane"
vakana ndembo ave opele ya e be hohonganengo. Mbambaye
iyowe i ndi elombo e tandakide bakali na baketi ; nandi iha, ndi
elombo e tandakide Anyambe. Hanga na ebumulema e ka diyi
bwam iyowe i diye, jambojana yene e diye vakana ebumulema e
ndi nane. O na manga ma iyowe mabale, iyowe ja bwe bwe ja
ihile ja belombo, na iyowe i di latango na ehekwe ya ikamide na
itande, i pangake moto a haka upango mua Anyambe oviya ebu-
mulema ; ya boho boho e ka hwemiyendi ukali ; nd' oninge epa-
kwe" e diye, Klisani ya pakwe pakvvS a hwemiye. Veke mba
ibweyide, mbi tate elekanako ave ; e, mbi ka tataka ya na ulema
muame muehepi.*

Ekalekale. — O vengakandi epakwe njo opela ibvveya ; ekaye
e be opele ya ikova.

Ikamide. — Nandi, oninge wa tanda, veke mba ndembo epakwe
ya ipumiya ja ehekwe oeae didi.

Ekalekale. — Mba pakuwe, jambojana mbi yeneki na hwa late.

Ikainide. — Oninge o pakuwe, o ka babate mba mbi pakwaka
ave?

Ekalekale. — O te huludwengo.

Ikamide. — Ehavu ea ehekwe o ilina e levakidendi ea metS o a
di na ea, tombete o ba diyake na ma. O ma mete a jadi na ea
kakana ; E veki ma isule ja bobe, wawa ndi ibeva ja itingidi viya
ju vi janakudwe, na bobe boa ipuhwa ja ikamide, na tina abu
ndi eyaju e di sulanengo na a ka kwehwSndi, oninge a duwe
ngebe o bena beya Anyambe, na ikamide ja Jises Kraist. IyenS
ja ekaye, i hakandi ng£b£ o ma-a jadi, na ihani opela bobe ; wa
na ovan£, a duwaka tep£ Uhungini mua he levudwengo o ma-a
jadi, na mala manene, imaju ma janidi, ma ibakama o ma-a jadi
opele ya emena. ; A duwaka tepS nja na evSIS opel' 'a ju, ja. nja
t£, ndi ja mohano u hanakudwe.f

Nandi, hohonganengo na ngudi tombe ivahama ja ikamidS

* Psami cxix. 34.

t Psami xxxviii. 18 ; Matiyu v. 6; Behadi iv. 12 ; Geletia i. 15, 16.

EKENDA YA UTAMUWI. gj

jaju opele ya Uhungini muaju, nonane te ka mbya aju na jonga,
nonane te itande jaju o hole, nonane te ka mavaha maju ma
iyowe, na idile jaju o he tekane. Nandi, tombete k' umba mbi
ma va. na, e pumakiyandi kakana o ma-a jadi, ncli e ndi kabo njo
jaka. pa ti jaju i yowake na ehavu ea ehekwe nd' ekaye ; kabojana
mabe maju, na ipikiliya jaju be pangaki ma-a dimbakiya upako
tekamu ; ovane nd' o ya. e vahakwe na a di na ehavu tekaye, a
diyaka na ibweyidi eyamu mete, na ma. na taka o kanride' na e
ndi ehavu ea ehekwe.

E yowanakendi o bapakwe bajadi kakana : O bohoboho, Na
bodiya boa imeme jaju ja ikamide o Kraist ajadi. 2. Na emena
e yavwanaka o im£me tedine ; yene ndi na, emena ya hole, ebu-
mulema ea hole, tepe oninge a jadi na utaka., utaka mua hole,
elambe ea hole o he ; be ka yokude" ma utema ibina ja bobe bo-
aju, na opela boa, ibina ja ma. mete ikutakuta, ihimbide ja boa. o
utaka muaju, na ihamanide ja hole o he ; hanga kabo na ikala
pa, pani ka menoki, na bato ba bekalekale ba hakS, ndi, kabo na
iyokiya ja ikamide, na itande o ngudi ya ndaga.*

Ovane nd' o inyeni o ka yongideni njeya anyu, na behadi be-
anyu beehepi, ibeanyu be di bevanango, o inyeni o ka yeneni
bobe boanyu bo di hango, vakana o ka binandini nyolo janyu
m^te.f Nandi, opel' 'a ipakuwa te ivuve ja ehavu ea ehekwe
ekadi, tepS na iduwa ja ea., oninge na o te na elombo ave e ka
kal£, ndi kalaka ; oninge o diye, vakana, ba.ba.ka. mba mbi pakwa-
kiye ave nyuvve ya ibale.

Ekalekale. — Nyawe, e be pat amS na mbi kalaka kya tekane,
kabo yokaka ; nandi veke mba nyuvve ave ya ibale.

Ika?nide. — Ya nd' ekane ; Wa yebakiya pati te ya boboho ya
ipakuwa ja ya ekane ; na emena ave, na elambe ave beya leva-
kide ya? Ipe ikaliyedi viayve vi hukakiyate o ndaga, na o emi,
ndi hanga o behavu na pakwe pakwe ? Sasa, oninge na o ka
babate o yavvvana mba o ekaye, o vake pe wa na nyanga 've e
youde na Anyambe ya oba a ka yavwanwandi na, Emen, o vake
tepe elombo ka 'lombo kabo te nyanga ya ebumulema ave e ka

'■ Psami i. 23 ; Matiyu v. 8 ; Jan xiv. 15 ; Roma x. 9, 10 ; Filipai iii. 17-20.
f Ezekiyel xx. 43.

6

g2 EKENDA YA UTAMUWX

huwude ave o utema ; kabojana a be a bendake ma met& a dita-
kwe, kabo \va Upangiyi a bendake. Tepe na, iva. ja na, mbi ka-
kana na kakana, oninge elambe ame, na megangano meyan £
m-ehepi balangwakiya mba, na, mbi jowakandi, bo bobe bonene.

Ja ndi ja Ekalekale ja yale iyene j' ihani ; ndi o ma-a bi pikili-
yango pe, ka ma-a timbwana kakana. Na wa bi pe o itingidi
viya Klisani, opele ya ebumulema, na opela Anyambe ; na o da-
kiya ma opela ihuwudwe ja nyanga 'me e ka kale. Mbu pikiliya
na ho ka diyi na elambe ea janga. tekadi ; n' umba mba salaka
tepe o yavwana nyuwe ja janga ka dine, kabojana umba mete1
mba y£neke na mbi katwengo ome, kabo te oninge na o vaha-
kandi o diya ukati ; nandi tombekete wa ha nonane, mbi ka
levete o panga ave uyekidi muame. Nandi, sasa. o ka ba.ba.te o
languwa mba tina 've e ma uwana mba nyuwe tekadi ?

Ikamide. — Kabojana umba mbi yenekidi ave" o kalaka o boho,
mbu yowake na wu diyaka pe na elombo ka 'lombo 'pakwe kabo
bo kalaka. Tepe o ilanguwa jave ja pakwS pakwS jehepi, mbi ndi
yokango opSl' ave, na, o ndi moto a didi ikaliyedi viyaju kabo o
ikala, na, na elambe ave e vekendi udumbu muave bojowa. Ba
vaka tepe na, o ndi itabe o njamba ya Klisani, na ikaliyedi i beva-
kwendi na tina ya elambe ave ebe ; tepe na mbeyi paka ba vungula-
ngo pani o njeya ave ebe, baite' nangudi ba tepe o mahihi ma na
ba ka jiliyandi ome ; ikaliyedi viyave, na ndabo e matakvve maku,
na itangina, na seke, na ikila, na bojowa, na itata ja njamba i ha
ibe n' itinga, na vala na vala, beehepi be latango ta. Ukanakadi
te u kanakwe opele ya evove u ndi pakwe pakwe na nave, na,
" a ndi ihani o bajo behepi ba jadi "; ya nyangate te e ave e jadi
ihani o Klisani ja pakwe' pakwe i jadi.

EkalikaU. — O av£ wa be kokengo n' inanga. ja mepako nonanS,
na o yekide walawala sase kaknna, mbn d;yepe na njeya epakwe
kabo iva ja na, o ndi moto wa belinguwelinguwe, na wo ngebe,
o be lukango na o jilanakwc elambe ; ka ma-a yohane ma na,
diyaka pale we.

Klisdni. — Ja ndi ja Klisani ja pa, ka ma-a va na, mbu langu-
wate ave ka ya e ka hame ; ndaga jave na bedoko beyaju beya
late. A ma tandandi idika ja njamba \& wa na ilude ja emena
aju : a valindi hohonganSngo na nyanga 'me e ma va ; a keke,

EKENDA IA UTAMUWI. 83

inyanga i te ijaju mete, hanga ja moto upakwe. A himbakidi
hwe oviya njuke ya ivengeme oviya ma-a jadi, kabojana ililimide
jaju, panika umbi yebakiye na a ka lilimidete, o itingidi te iviyaju
vi jadi, ndi e ka diyandi paniyango itabS mete o nyamba 'hu,
utodu a vaka tepe r.a, " Vengemeke oviya ba janga. ka dine."

Ik amide. — Mbi )eneki mbya tepe o hwe ho ma diya na elambe
te ehale ekaye na ma, eke pangaka ma-a pikilakiya njo epakwe ;
tina tene ndi eyame e ma kala na ju pubwe, na na, oninge a nya-
nga mbi ka diyaka tanango oviya makiya maju.

Klzsdnz. — O ma handi hohonganengo ka ave o ma kala na ma
paniyango pubwe nonane, ikala te ja pakwe pakwe ja duwana-
kiya kya tekane sase\ na ja i pangaka tepe ikaliyedi i navaka o^
lijo la baite, pani ka ja. i hake ; kabojana ba ndi bekalekale te
beya beboki ekabe, ba didi ikaliyedi viyabu kabo o ndaga, na ba
jadi bevango na belambe beyabu, na, o ba. ba beke' kakana
\amwengo o ugangano mua baiyam, ba pangaka bato ba he ba
mamaka, ba beve ikaliyedi ja Klisani, na ba ba panga baiyamu
ba yeneke ngebe. Mbi yombwaki na, te bato behepi ba ka handi
na janga tedine ka avg o di hango ; va.ka.na ba pangudwendi
bwamu o ikaliyedi, tombete ba vengekudwe oviya njamba ya
baiyamu. Ka ba ba vala kakana, ba keke\ ba langwaka o nya-
nga 'hu e ma yene o njeya, yene e pangakindi njeya tS ya ne ya
be bobabu, e mbakidi o diya o ba ba jadi bokolo boite, kabojana
ba diyakindi ba pudungana o nginga.

KAPITA VI.

Nandi, o ba ba diyaki ba be piyele n' itombe ja nginga, ka
Ikamide a tamuwa o mbuhwa, ka ma-a yene moto a vaka ombu-
hwa 'bu, na ma na yembaka ma. Ka Ikamide a va na mwana
hangwe na, O, nja vake" ekanene ? Ja ndi ja Klisani ja tamuwa,
ka ma-a va na, a ndi mbweyi ame eyam, Upakuwi. Ikamide ma
na, e, a tep£ mbweyi ame" eyam, kabojana ma nd' a tekidS mba
o njeya ya jambe j' ugomba. Ka Upakuwi a diyakindi a pa o ba
ba diyakidi, ka ma-a homa ba.

Upakuwi. — Jonga i diyake n' inyeni ibame ba tandake ; na
jonga i diyake tepe" na bahani banyu.

Klisani. — I ye1, iye, Upakuwi muame ueyamue ; iyene ja boho
boave i pangaki mba mbi yongakide kenga av£ yavyo o umbi
jadi, na iha opele ya bwam bwamS bwa egombe eehepi.

Ikamide. — Ikamide ma na, tajeni ja makehane, hwe batamuwi
ho vahakandi njamba 've na ngudi eit& mete.

Upakuwi. — Ja ndi ja Upakuwi ja va na, mbweyi jame, wa be
li na, na hwS na kanda oviya egombe epakwS ? O le ni latango
na nja belombo-£, n' inyeni o 1£ ni hango na ?

Ka Klisani na Ikamide' ba languwa ma belombo be hamaki na
ba o njeya beehSpi ; na nyanga 'bu e pakidi o iboko teving na
njuke eit£ na ngudi.

Upakuwi ma na, mbi yeneki mbya eitS m£te, hanga o inyeni o
ma latani na iyejudwe, ndi kabo o inyeni o didini babalani, na,
na tombekete ka mavahama maite na ngudi, o lilimideteni kwa.-
nga na 'la o buhwa tekabo. Mba vwi na, mbi peyaki na ngudi
opela elombo tekaye, op£l' ame met&, na opel' anyu ta, umba
mbi liyakidi, k' inySni wa benjani, buhwa bo vakandi, bwa a
liyak£, na ba benjakS, ba ka peye ta : yen£ ndi na, oninge wa
bweyani vye ; " kabojana o ka benjandini o hongodi ya hohonga-
nengo, oninge o kambeni." Korowa e nd' o boho boanyu, e ndi
(84)

EKENDA YA UTAMUWI. g-

paniyango e ha baka; " ovane vakana nyaki membila, n' inveni
\va pahiyi yani. O na baka ba vitanake korowa tekane, nd' o ba
ba beke na ya yavanidengo, bapakwe ba vakandi, na ba ba na-
ngana ba ya ; bweyakide eanyu e janidi vye, ovane nd' o inoto a
ka mende a nange korowa anyu.* O ha kweiyeteni mahani ma
devil sase, o ha tenideteni na 'la makiya, o ha yanateni na bobe :
Ipangiya i diyake egombe eehepi o boho boanyu, o ka kamakideni
wawa opela belombo be ha yeneneke. O babakeni belombo be
didi o he tekane be ngakiya o melema meanyu ; nandi wa na be-
ehepi, tamwakiyani melema meanyu mete, na bedoko be jadi
ome, jambojana be ndi iyabana vva na belombo beehepi, tepe na
bobe boite mete. Delakideni miyoho mianyu mete bwese ka ma-
lale, ngudi eehepi ya oba na he e ndi eanyu na opel' anyu.

KHsdni. — Ja ndi ja Klisani ja ve ma akeva opel' 'a maleva
maju mayam, a langwakiyi tepe ma, na ba ka vahi ma-a keke na
ba, na ma-a kalaka na ba kvve, opel' ihana jabu o njeya, wawa,
ikabojana ba yowakidendi na a ndi Usaki ; na ma-a ka languwi
ba be didi be hamaka na ba, tepe na nyanga 'bu e didi ba balaka
na o tenide na beyi. Ikamide a diyaki na ivaha tedine. Ka
Upakuwi a yale nyanga te e benganake ya ne.

Upakuivi. — Bana bame, o teni yokango o ndaga ja pakwS pa-
kwe ja Sango eyam, na, "o ka ngiyateni o ipangiya ja Anyambe'
kabo na betuniya beite," epakwe njo pe na, " meboka na betuniya
be vengakandi inyeni o mboka jehepi." Ovane, vakana, o diya-
keni n' ipite ja na o ka tamuwandmi o ekenda anyu o diyeni na
beya, beya manga manga. O teni duwango pakwe pakwe ya
mepako tekame inyeni mete pani, na bepakwe wa be ka vite
tepe piyele ; kabojana pani te ka inyeni o yenekeni na, wa be
ndini piyele na itombe ja nginga tekane, kwe, vakana, o pandini
o mboka eanyu e ka yene piyele, na o mboka te yane ndi inyeni
o ka diyeni petwengo mete na baloni, ba ka yeje paniyango na
ngudi opela iweya janyu ; diyakani sulengo mete, na umbaka,
tombe in\eni behepi o ka yangiyandini upako muanyu u di huka-
ngo na makiya ; nandi, diyakani bato batwe na 'la iwedo, vakana
upolo a ka vend' inyeni korowa ya emena. Nandi a ka wS

* Ilevudwe iii. n.

85 EKENDA YA UTAMUWI.

ovone tombekete k' iwedo jaju i ka diye iwedo ibe, na mehiyo
meyaju tepe menene, a ka pahiyandi pe bwam wa na ugangano
muaju, hanga n' ipa o mboka ya oba piyele pa, ndi kabojana a ka
kweiyandi majili maite na ngudi ma upakwe ma ka bonganiye o
ekenda aju. Nd' o inyeni o ka payeni o mboka, o ka duwandini
hohonganengo k* umbi ma languwa inyeni, nandi o ka yonga-
kideni mbvveyi anyu, o ka haka tepeni ka bamo ; o ka vekeni
malina manyu na ma tatakwe o Anyambe a jadi na iha iyamu,
pani ka o Uveli u di hohonganengo.

K' umba mba yene o ndata ame, o ba ba diyakidi ba pumakate
oviya nginga, piyele tepe ba yeneke mboka e jadi o boho, dina
na, Be ha, ibe n' itinga — o mboka teyane ihambanido i tubakwe
na, Ihambanido ja beya behayehaye. I tatakudwendi upuma muS-
hepi, I tubakwi na Ihambanido ja beya behayehaye, kabojana
mboka tene e ndi bohadi wa na nane, tepe na be ma hambakwe
ome, na be ma vaka ome beehepi be diyakindi nane ; pani ka ya
e vanakwe na wa iyowe na, beehepi be vake be ndi nane.*

Ihambanido tekadi i be elombo ya kya, ndi kabo ja ya vyo
mete ; mbi ka levidend' inyeni jali ja ja.

Pani ka tajeni ja mepuma itano tombango, batamuwi ba diya-
kindi ba valanakide o mboka ya oba, bwese te ka bato tS baiyamu
babale ekaba ; ka ba Bielzibab, Apaliyan, na Lijan na meganga-
no meyabu, o ba ba yenidi na njeya tekane ndi ya batamuwi e to-
mbanake na 'la o mboka abu e keke, na na o ba ba ka tombe ba
ka tandi o pudungana mboka te ya BehayehayS, ka ba ba tinga
na ba kenjakendi ihambanido ome — ihambanido i ka hambudwe
janga ja elombo e ha ibe n' itinga eehepi ; na na i ka lilimakide
ome upuma muehepi. Ovane, vakana, janga ja ihambe jehepi i
hambwakwendi o ihambanido tekadi, pani ka ba mandabo, be-
hiki, mekita, loboko, mahekudvve, ilonguwa, mahinge, betomba
mnpangiya, bedoko, mbya ; na janga ka janga j' upeyo jehepi,
pani ka bevove, bajo, bamo, bana, bahangwe, bahayi, bemena,
makiya, nyolo, malina, hika etano, na ya veyiveyi, malale ma ta,
na belombo bepakwe.

Tepe, o mahambanido tekama o ma yenen£k6ndi egombe eg-

* Eccles. i. 2, 14 ; xi. 8; Aiseya xl. 17.

EK&NDA YA UTAMUWI. g«

hepi, ba behayehaye, bayabani, behawula, majoka, beboki, meha-
ko, mejolongo, na ba janga tedine behepi.

Ome o ka yenene, tepe o nane, ba iyiba, baweyani, ba ihonde,
ba kani bojowa, ba ehini ea makiya.

Nandi, pani ka o mahambanido mapakwe mahaie, o na mbeyi
ya manjeya, na mehenge me didi na mina na mahuhu o belombo
beya manga manga be hambakudw£, ya nyangate te didi okava,
o ndini na loboko na lohuhu, manjeya na mehenge, yene ndi na
behiki na mapangiya, o belombo beya ihambanido be didi be
duwanakiya piyele. Ekane ndi njeya ya Britan, okava njeya ya
ba Itali, njeya ya Panyale, na njeya ya Kopini, o manga ma be-
lombo be ha i be n' itinga ma hambakudwe. Nandi, bwese te
ka o mahambanido mapakwe, ihambe jaka. i kebakindi mapakwe,
nonane ndi ka jumba ja, Romu na mahambe maju i tekudwe o
boho o ihambanido tekadi ; ndi kabo etomba 'hu ya Ngelehi, na
mbeyi epakwe ndi ba ha tandaka ja.

Nandi, bwese te k' umbi ma va, njeya ya mboka ya oba e
diyakindi bo hambamaka na mboka te e diyakidi na ihamba-
nido ja bedoko ekane ; na a vahake o vala o mboka te enene,
nandi a pudungane mboka tekane, vakana a ka vengemendi
oviya he. Upolo mua bolo mepolo ma mete, o ma-a diya-
kidi okava, a pudunganakindi mboka tekane, na keke o ehiki
aju mete, bo diyaki tepe buhwa bwa mahambe ; e, mbi piviyaki
na, a diyakindi Bielzibab, upangiyi unene mua ihambanido tekadi,
nd' a ndakiyi ma, na, vake ka hamba mameme maju, e, a mba-
kindi o panga ma Upangiyi mua ihambanido, a jakate a kalama-
kiye ma, o ma-a diyakidi a lenaka mboka. Bielzibab a valanaki
ma oviya mune uhenge na 'la mune, ka ma-a levide ma mapa-
ngiya ma he mehepi, o vikikili vihale, na na oninge a yalidenge,
a vahakindi o yejiye Umbaka. a diyaki vambudwengo ibata. ma
ne. na a ba.ba.ke, na ma-a hamba mbeyi ya belombo beyaju, ndi
au salaka ihambe, ka ma-a dika mboka, a vee tombete diso jaka
ihambe ja belombo tekabe.* Ihambanido te i ndi elombo e di
bembangoja bembi na teme, itepe ihambanido in^ne mete.

Nandi batamuwi tekaba ba diye na njeya epakwe kabo ikaha-

* Matiyu iv. S, 9 ; Luk iv. 5-7.

gg EKKNDA YA UTAMUWI.

ma o ihambanido tekadi. Ba haki tepe nonane, nandi hilak£te,
o ba ha pulakiyedi o ihambanido, bato bShepi ba ihambanido ha
umwanakidendi, ka mboka eehepi ea ha ilombe opel' abu, i diya-
kindi na tina n' ihuhu :

Ya boho, batamuwi ba diyakindi batango janga ja ibata i diya-
kidi paluanidengo na ibata ja ba ma taka ukita o ihambanido
tedine behepi. Ovane nd' o bato te ba hilakide ba na ngudi eite,
baka ba vaki na ba ndi beboki,* na bapakwe ba na ba ndi
mekitokito.

Ya ibale, o ba ba diyakidi ba mamanaka mabata mabu, nonane
tepe o ba ba mamakidi ukalo muabu, jambojana mbeyi ehale te e
ma bweyakide nyanga 'bu e ma kalaka. Ba ma kalakate kabo
ukalo mua Kenan ; ndi tango e ma tataka ihambanido ba diya-
kindi bato ba he tekane ; oviya ihuku ja ihambanido jak ana 'la
ipakwe ba ma yenenekendi bwese ka mekitokito upakwe na
upakwe.

Ya ilalo, nandi e ma numbakide ba hambidi wa, ndi, na bata-
muwi tekaba ba hadivakidendi belombo beyabu ; bu yeneke tepe
isala na na ba umbwakiye beya. oninge ba ndakiya ba na bavake
ka hamba, vakana ba vamakendi mepenjo meyabu o mata. vame-
ngo, bakayamaka na, " Vongwakide mba miha mame oviya iaile
ja behaehae,"t ba tamwakiya ojjeh oba, ilevide ja na ehavu abu
na ihamba jabu i diyakindi kabo o heven oba.

K' umbaka a tamuwa, na ma-a hilake behadi beya bamo teka-
ba, tep£ a ka veheke na ngudi, a vaka na ba na, O ka hamba leni
nja belombo-e ? Ndi ba tamwakiyi ma diha na diha sii, ka ba ba
va na, Ho hambakandi pakwe pakvve.| Yene e pangaki pe bamo
te ba pejekwe pe n' inene wa, baka. ba veheke, baka ba tabaka,
banc ba kilaka, baka ba ndakiye bapakwe na ba bweyake ba.
Kwc, ka uljubumbe mua pa, na ilombe inene na diyaka o iha-
mbanido, ka belombo beehepi beya diya ogwanjeye. Ka ndaga
ya valanwe o wa molo mwa ihambanido ajadi, tej)e ka ma-a hu-
ngana o huba, ka ma-a ndiya mboyijaju i ma pitakidfi na ngudi,
na ba valanake bamo te ba mbakide o ta'angane ihambanido
molo na he, bane, o iboko vi katakwe bato. Ka bamo te ba

* i Kaxint iv. 9, 19. t E*sami c:ci.\-. 37. % Mekanakadi xxiii. 32.

ekEnda va utamuwi.

89

valanwe ka katwe ; na ba diyaki diye diye na uwaka ba, na, ba
viya le na ove, na na, ba keke le na nja pele, nja 'lombo-e eabu
e hakidi ome, na mabata te ma ha batakwe mbembe mane ?
Ka bamo te ba languwa ba na, ba ndi batamuwi na bangi o he,
nandi ba kekendi o ehiki ea oba, ehiki abu mete, Jeruselem ja
oba •* ndi ba be hango elombo ka 'lombo e ka pange bamo ba
mboka, tombete bahambidi, ba kilaka ba, na o himbide ba o
ekenda abu, papudengo kabo yene ; o umbaka a uwaki ba, na, o
ka hamba le ni nja 'lombo-e, ka ba ba timbe tepe na, ba ka ha-
mbate kabo pakwe pakwe. Ndi ba tekudwe na ba katake ba,
bu kamakide na ba ndi pe bato bapakwe kabo begwejegweje na
beboki, tombe ba vakidi ka ndambe belombo beehepi o ihamba-
nido jabu. Ja ndi jabu ja nanga ba, ka ba ba boma ba, ba ka ya-
ngalaka ba seke o nyolo, ka ba ba vame ba o ndabo ya bembe, na
na, ovane nd' o ba ba ka yenene na bato ba ihambanido behepi.
Ba nangakiyendi ome mbeyi ya hwi, ba diyakindi ba be tina ya
moto ka moto opela ijokana, na ba ekola, tepe na ikunda ; \va
Molo mwa ihambanido kabo yakiye o be ma hakwe ba beehepi.
Ndi bamo te ba diyakindi na iyika, bu timbake makili mabu ma
ma kilakvve, kabo vambakiya ibata, ba veke ndaga iyam opel' ibe,
na kenga opela ikokiya i ma hakwe ba, mbeyi ya bato paka e
divakidi o ihambanido ba ma hilake \va na bapakwe, nandi ba
diye na njuke sase, ba henjekindi, na ba ba himbakidi ba hubiya-
ngo, opele ya makili mabu ma ma kilaka bamo tebane egombe
eehepi, ka ba ba njingima o ba ba jadi paniyango na itingidi vya
malingwa njo 'pakwe, ba ka langaka tepe ba bobe, pani ka bamo
te ba diyakidi o ndabo ya bembe, ka ba ba languwa ba na, ba te
bwese ona ba madendi o tinga utingo, na ba. ba mbaka tepe o
diya tepe bakabani ba bobe boabu. Bapakwe ba timbakidi na,
nyang' abu e yeneke bamo tebane ba ndi kendekende, na hwe,
ba vahaka tepe moto ka moto na a kokakiye ; baite na ngudi ba
ma taka ukita o ihambanido jabu, ba diyakipe weyango wa, na
ba ba vamakwe o ndabo ya bembe, e, na o iboko vi weyakwe
bato tepe, wa na bamo te ibabu ba ma dengelekide bane. O
ndaga ja manga manga i bedi opele jehepi kakana tombango —

* Hibm xi. i^-t6.

g0 EKENDA YA UTAMUWI.

bamo te ba hakindi paniyango ukili muehepi na iyowe ivite, na
ilumbama o boho boabu, ba mete na ba. mete ba diyakindi ba ka
bweyanaka, ka ba ba yokanide mehiyo. Ja ndi ja bamo te ba-
bale ekaba ja valanwe pe o boho boa ba ma kataka. ba epakwe
njo, ka ba ba langudwe na, ba kobindi na tina ya ilombe te i ha-
kudwe o ihambanido o egombe 'pakwe. Nandi ka ba ba kukuwa
ba na ngudi, na ba na hikakide bekeyi o ba ba jadi, ka ba ba ta-
mude ba na mehinganakano, ba viya kakana, ba timba kakana,
bo 'lwanakide na ihambanido, opela mbuna, na ibangide ja ba-
pakwe, na o banga ba kamaniya ba, na ba ba lata na ba. Ndi
Klisani na Ikamide ba diyakite lilimidengo iha ja iyowe, na ba
na vehelekide idengeiudwe na ihani i hakudwe" ba, na hwe eitg,
na iyika, ovane ndo 'pel' abu e pahakiyedi mbeyi ya bato paka o
ihambanido ; tombekete ka ba ba ha diyakidi bwinge pani ka
bapakwe. Ekaye e pangakindi njamba epakwe e lingwaka na
ngudi pe vva, ovane nd' o ba ba lenakide iwedo ja bamo te ba-
bale ekaba. Nandi ka ba ba yana na, ndabo ya bembe, tombe
bekeyi, beya diye twetwe opel' abu, ndi na ba lukakandi o wa
opela mbeleke abu e hadi, na iyaba jabu i di yabango bamo ba
ihambanido.

Ja ndi jabu ja timbvve pe o ndabo ya bembe, kabo ba ta pe o
hawe njeya epakwe. Ka ba ba ngide ba ome, na vamake me-
boka o beko beyabu.

Okava tepS, o ba ba yongakide nyang' abu e yokaki na mbweyi
abu Upakuwi, na ba na yadakiyepe o njeya 'bu, na o betuniya
beyabu, wa na na nyanga 'ju e langwakiyi ba. e hamindi na ba.
Tepe ba yadanakide ba mete na ba mete, na na, a ka yene etu-
niya wa, ma tepe a ka pahiye bwam bwa om£, ovane nd' o moto
moto a ma vahaka o ulema muaju, na a pahakiye ikova tedin^ :
ndi ba vekindi nyolo jabu o iyowe jehepi ja ihana ja Ma-a panga-
ki\ e belombo beehepi, ba diyakindi o itingidi, viyabu vi jadi na
ihwemiye iyitg mete, ba vengaka ka upako u ka lenudwe opel'
abu.

O egombe ya hohonganengo e diyaki ya pa, ka ba ba pumS
ba. o iyejiye jabu opela makwa mabu. Ya egombe te te eyabu e
valanakudwS o boho boa ndoba jabu ka katwe. Dina ja Uye-
kidi i diyakindi Upangiyi Unumbi — bwam : tina abu e ndana-

EKENDA YA UTAMUWT. gj

kuclwe e diyakindi upako te m' umbaka, tombete ka meya me ma
pehekvvena njeyaepakwe ; mepako meyaome me diyaki kakana :

Na ba ndi baloni, na ba pangi mbeleke o ukita muabu ; na, na,
ba hakindi njuke, na ipehe o mboka, na ba tepe dulango mbeyi
ya bato o ipikiliya jabu mete ja mahihi, ipeje ja elekanako ea
upolo muahu.

Ja ndi ja Ikamide ja yale o timbwana, na a ma pembanete
kabo na e di tedengo ya mete ipembane na A didl betivango
vva na behepi. A vaki tepe na, nandi, opele ya mbeleke, mbu
haka, ikabojana umba mete mbi jadi moto wa jonga : njamba i
timbaki na hwe, i timbaki na hwe n' ihile ja pakwe pakwe ahu,
na ipuhwana jahu ja itato ; ba uluaki tepe oviya e di bobe, na 'la
e di bvvam wa. Nandi opela upolo 'muanyu u kalanake, a ndi
Bielzibab, ndoba ya Upangiyi muame, mba salaka mi na injel
jaju jehepi.

Ja ndi ja upako ja hamanudwe, na ba di na ndaga e kalake
opela upolo muabu, na ikwehe' ja mbvvedi te e jadi o yambi
ekane, ba pumanakiye pani, ka vS imeyabu mepako. Ka tali
ilalo ja pumaniya om£, Ivina, Bekaliyekaliye, na Ivaha ja akeva.
Ba uwakudwendi na, ipe ba youdete mbwedi te e jadi o yambi n£ ;
na nyanga 'bu e ka vaye na Upangiyi muabu opel' aju.

Ja ndi ja Ivina ja teme, ka ma-a kala kakana ; Upangiyi mua-
mg, mba bembi na yowe momo tekane ukili uyaba, n' umba mbi
pakvvaka tepe n' ikana jame o boho boa ba hekakudwg ekaba,
na, a ndi —

Uyekidi. — Temete, ta kaniya ma.

Na ba na kaniya ma, ka ma-a va. na, Upangiyi muamg, momo
tekane, tombekete ka ma-a didi na dina i tand&nakide, ma ndi
mot' ube wa o etomba 'hu, a tanginaka bato, tombe upolo, eleka-
nako, tombe ba mbemba, ndi a hakandi eyaju e vahake eehepi,
ipanga ja bato bapakwe na ba nangake mapikiliya maju ma ha
ibe n' itinga, imaju ma tubake na ma ndi mete jali ja njeya ya
ikamide na hole. Mbi tepe yokango ma mete a pakwaka o njo
paka, paniyango, pu bwe, na Ikaliyedi ja Klisani na mbemba ja
mbok' ahu i te nyang' ibale mete, ja late na vilolombo. Upangiyi
muame, na ivadi tevine, a kwehake" kabo bebadi beyabu bcchepi,
ndi tepe na, hwe ba hake beya.

Q2 EKftNDA YA UTAMUWI.

Uyckidi. — Ja ndi ja Uyekidi ja va na, O tep£ na ndaga epakwe'
c kalak-j ?

Ivina. — Upangiyi muam£, mbi na ndaga iyitS na ngudi, ndi
mba vahaka o bembe' na 'kala, banga \va yonyS. Nandi, oningg
mala ma diyete, o bamo bapakwe ba ka be imeyabu mepako ve-
ngo pa, na elombo ya dikana opela ikwehe jaju, vakana, mbi ka
kentte upako muame opel' aju. Ka ma-a vanwe na a temSke o
pepeke.

Ka ba. ba ndiya Bekaliytkaliy£, ba. na, a to hilS mbwedi, ba
uvvaki tepe ma nyanga ju e ka vay& na Upangiyi muabu upolo
opel' aju ? Ja. ndi jabu ja kaniya ma : ka ma-a yale kakana ;
Upangiyi muame, mbi be hilinganango na momo tekane sase, n'
umba mba vahaka tepe o yowe ma. wa ; eyamS e youde" nd' ekaye,
ya na a ndi moto wa ujolongo ute mete, oviya elambe yaka eya-
hu na ma-e langwakidi buhwa bopakwe o mboka tekane ; o hwe
na ju ho diyakidi ho langwaka, mbi yokaki ma-a vaka na ikalicdi
jahu i be n' itinga, na ja. ja pange tepe moto a tandakide Anya-
mbe na vilolombo. Ivadi te iviyaju vine, Upangiyi muame a
youdete bwam i ka diyi na mabengane ma na, ho kalakiyate
onane, na hwe ho ngite o mabe mahu, na, na ho ka kwelnve tepe
o madikanido. Eyam^ e vakS ndi yene.

Ja. ndi ja Ivaha-ja-akeva jakana, ka ma-a langudwe na, a kalake
nyanga' ju e jowude opele ya mbwedi te e jadi o yambi yan5.

Ivaha. — Upangiyi muame, n' inytni bamo b' iyowe behepi,
mba bembandi na 'yowe elombo te ea moto ekaye ovi\o, mba
bemba tep6 mbi yokaka ma-a kalaka ndaga i ha lukaka o kai\v\ ;
kabojana a ndi tabango Upolo muahu unene Bielzibab, a
kilango mbweyi jaju i dilakwe, mina mabu ma di na, Upangiyi
Momo wa Viyo, Upangiyi Upeyo mua mehoni, Upangiyi Usevo,
Upangiyi Ivaha j' ivenda ja nan^, Upangiyi muame m' utodu
Bedokuwedokuw^, A di na Majake, na bapakwe ibahu ba dilake
behepi ; a tepe vango na, oninge bato behepi ba diya ba ipikiliya
jaju, te bato te banene ckaba behepi ba diyepe o mboka tekane
n' umbaka. A bangaka tepe n' ikila jave, upangi)i muame, ave,
a didi tedwengo kya tekan^, na diyaka uyekidi muaju, a ndakiate
ave na, mot' ube, na ndaga ipakwe iite na igudi ja makili, ijaju i
di dengelenidengo, bato ba mboka 'hu baite na ngudi.

EKEXDA YA UTAMUWI. g^

O Ivaha te ja-akeva ekadi a bcdi ilango tekadi languango, ka
uyekidi a ve nandi ijaju joyi o mbwedi te e diyakidi o yambi, na,
Ave Ukweyi, na moto a di helengo oviya ikamide.. na Ukandi, o
ma yokate ka bamo te ba dilakwe ekaba, ba ma pakuwa opel'
ave ?

Ikamide. — Mbi kalakite ndaga ihale opel' ihuwude ja nyolo
ame ?

Uyekidi. — Ae, yemwa mba ovane, o be pe twetwe na o diyaka
ukili, kabo bo weyakwe o mbenje paka o iboko tevine, ndi ho ka
yokate tepe nyanga 've, y* ukweyi ngave ube, e ka vaye, ovane,
nd' o bato behepi ba ka yene hwe eyahu e janidi opel' ave.

Ikamide. — i. Mbi kalakandi opela iyavwana ja Ivina, nyang'
aju e ma va, mbu vaka elombo ka 'lombo kabo ekaye, na, ba
eiekanako, tombe ikamba, mbemba, tombete bato ba ha ibe na
ndaga ja Anyambe n' isala, ba ibe na pat o ikaliyedi ja Klisani.
Oninge na mbi lemakidendi na ekaye, sulaki mbani pani opele ya
ilengeme jame, vakana mbi te kokengo na mbi timbakiya upako
muame o boho boanyu okava.

2. O ya bebale, yene ndi na opele ya Bekaliyekaliye na bena-
nga beyaju be bakakide mba, mbi vakindi kakana ; na, o ikaliya ja
Anyambe, o vahakwendi ikamide kamide ja leniyango, nandi ika-
mide ja !eni\ango ja diye, kabo na ilevudwe ja upango mua Anya-
mbe ja ta diva. Ovane vakana elombo ka 'lombo eehepi e di
vamwengo o ikaliya ja Anyambe na ikamide ja bato e ka diye i
kove o emena ea egombe eehepi.

3. Nandi nyanga ya Pai)a Ivaha ja-akeva e ma va, na mbi ma
vandi, yene ndi na opele ya makili imame ma ma vanwe, na, mbi
ma kilandi, na bepakwe ; mbi vaki na upolo mua mboka tekane,
na ndumba eehepi, bahayi baju, na bapakwe ba ma tubwe ekaba,
ba ndi lukango mete na ba ba keke o Hel, \va na o diya o ehiki
tekaye, na o mboka tekane ; nandi Upangiyi a yene mba ngebe.

J a ndi ja uyekidi ja ndiya bato ba lenake mepako, ba diyakidi
ukili temune muehepi teme teme, iyokolide na ihile, na ma na,
Bamo ba ehoka, o yeniteni momo tekane ua ilombe te inene na
ngudi ekadi i hanudwe o mboka tekane, n* inyeni o yokiteni ka
bamo te ba ngani ekaba ba ma pakuwa opel' aju ; o yokite peni
itimbwana jaju, na imeme jaju ; ya be te o itandidi vianyu o bo

g4 EKENDA YA UTAMUWI.

kelSkide ma., tombe iyonge ja emena aju ; nandi mbi to yokude"
inyeni belekanako beyahu yokudengo.

Elekanako na 'huhu e hakudwendi o hwi ja Fero Enene, uhayi
mua Upolo muahu, na o banga ba ikaliyedi ipakvve ba vuha, na
ba ba diya ngudi wa na ma, na bamo babu ba 'hwakwe o viho.
Epakwe" e hakudwe tepe o hwi ja Nebekadneza Enene, uhai
muaju upakwe, na wehepi a ka mende a balame, na ma-a kaliye
ugano muaju mua hika, a ka hwendi o ebeke ea veya. Epakwe
e hakudwe tepe o hwi ja Derias, na moto ka moto wehepi a ka
dakiye pe anyambe epakwe o egombe te 'gombe, kabo ma, ma
ne a ka 'hwakwe o ubwalange mua laiyan. Nandi mala ma
belekanako tekabe ndi ma uloguwi tekamu ma di pulengo, hanga
kabo na mapikiliya pa, ndi tepe na ndaga na behadi, na bene be
ha i be na ngudi e bayakudwe.

Opele ya Fero eyaju elekanako e hakudwendi, ivaha ja ihimbide
ja bobe, ovane ipule j' u yenekwe ; nd* okava ipule i yenenindi.
Opela ja mabale, na ja malalo, o ma yeneteni ka ma-a ma boma
ikaliyedi jahu penda ; na nyanga 'ju e di memengo mapule maju,
na na a ndi lukango na a waka bo waka.

Ja. ndi jabu ja pumainde, ba mina mabu ma diyakidi na, Paiya
Pagu, Paiya Aibe n'-iyam, Paiya Ekola, Paiya Utandi-bedoko,
Paiya Ujongoliyi-emena, Paiya Embomboma, Paiya Mameme,
Paiya Eloni, Pai^a Bojowa, Paiya Ikito, Paiya Unumbi-bwe, na
Paiya Ulema ukolo ; ba mete na ba mete ba ka totonganake
moto moto umuaju upako opeT aju, na mbuhwembuhwe, ka ba
behepi ba lata joyi jaka. na ba kwehake ma o boho boa Uyekidi.
O njamb' abu ovane pani, ka Paiya Pagu, moto wa boho, a yale
na, mbambaye, mbi yenindi na, momo tekane a ndi helengo opela
ikamidg. Ja. ndi ja Paiya Abe n'-iyam ja va na, Vengemeke na
elombo te ya moto yene oviya he. Paiya Ekola ma. na, E, mbi
binakate ma, tombe na boyeneke. Paiya Utandi-bedoko ma na,
mba hindine ma. Paiya Ujongoliyi-emena, ma na, N' umba
tepe, 'kabojana a ka diyate egombe eehepi kabo kwehake njeya
ame. Embomboma ma. na, kelekidi mani, kelekidi mani. Paiya
Mameme ma na, Ujolongo mete ; ulema 'muame u vudakendi
opel' 'a 'ju, Paiya Eloni nd' a vakidi. Paiya Bojowa ma na,
mune u nd' uvoye. Paiya Ikito ma na, bo kelekudwg oba e ka

EKENDA YA UTAMUWI. ge

diyandi bwam pe o ma-a jadi. Paiya Unumbi-bwe ma na, ho
vveyaki mini pani na vengekide ma o njcya. Ja ndi ja Paiya
ulema-ukolo ja va na, tombete he eehepi ya vtwe mba, mba nye-
venide na ma, na vilolombo, ho weyakidi n ani, bo weyakide.
Ka ba ba ha nonane ; piyele tepe ka ma-a nangwe oviya iboko
viyaju vi diyakidi, na 'la o ma-a vakiyedi, ka ma-a kwehwe tepe,
na a ka weywendi paniyango iwedo j' ikito, ijabu i ka duwe
jehepi.

Ka ba ba pume ma o bwe bwe, na na ba hake na ma hohonga-
nengo na elekanako abu ; ka ba ba yale ma na iboma ja mekasa,
ba bweyaka ma begaba, kwe, tepe, ba ka sokaka ma pavo o
nyolo ; yene pa, ba ka lumaka ma malale, ba tibaka ma mekwala
meyabu meya mabata ; na mbuhembuhwe, benge ba kelekide ma
o uhumu, ka ba ba tumba ma, bo tumbaka o veya. Kakana nd'
o emena ea Ikamide e hukakiyedi.

Nandi, mbi yenekindi ombuhwa ya ebumbu, ovone tepe ndabo
ya belape temengo, na kabala ibale, e vengakide Ikamide, na o
ndoba jaju ba makide iweya 'jaju, ka ma-a vamwe ome, ka ma-a
valanwe oba o bevindi o mbenje paka na joyi ja heba, njeya ya
bo lenaka na 'la o jambe ja oba. Nandi Klisani a diyakindi na
egombe, ovane nd' o ma-a timbakudwe na 'la o ndabo ya ivititi ;
ka ma-a diya ome ukili Ndi Ma-a pangakiye belcmbo beehepi,
a diyakite na ngudi ya ngambi abu tatango o ena aju mete, a
pangakindi Klisani a kweyakiya ba. ukili temune, na keke o nje-
ya ju. O ma-a kekidi, a kekindi a keke, a t^ibwakide lembo.

KAPITA VII.

NANDI mbi yenekindi o ndata ame, na Klisani au keke dipa
jaju ; ikabojana o diyaki n' umbaka, dina na Ipite — a pangakudwe
nonane, n* ihile ja behadi na betuniya beya Klisani na Ikamide
o ihambanido, ka ma-a lata na ma, na panganake ma panga ya
nyangwe paka, na langwakiya ma na a ka diyaki ugangano
muaju. Nonane ndi k* umbaka a wakidi, ipakuwa ja upako
mua pakwe pakwe, k' upakwe a muwa oviya jubu jaju, ka diya
na Klisani ta o ekenda aju. Ma Ipite ekane tepe a langwakiyi
Klisani, na, bato bapakwe ba ihambanido, baite na ngudi ba ka
yongani ba.

Mbi yeneki pe, o ba ba diyaki ba kumbaka, ihambanido 'mbu-
hwa ; ka ba ba kabide a kekidi o boho boabu, dina jaju i diyaki
na, lkova ijaju, ba na ma na, o le \va nja tombe-e ? o ka hukiya
le njeya tekane na ove ? Ka ma-a languwa ba na, a vakiyandi
o mboka ya Ekalidi eyam, na ma-a kekendi o tnboka ya oba ;
ndi au langwakiya ba dina jaju.

Klisani ma na, oviya Ekalidi eyamu ? bwam te bwam bo to
'vone. O kamakidete ma, tombe ma-a kalakate ekalidi eyamu ;
jambojana a na manya hembvvedi o ebumulema 'aju.*

Ikova. — E, bo ndi we.

Klisani. — Sasa, mbi ndakiye le ave na ?

Ikova. — Mbi ndi mwengi ave o jadi, ave tepe umba mbi jadi
nonane ; oninge" na o kekete o njeya tekane, vakana, mbi ka peya-
ndi na o diya njamba na nave ; nd' oninge e diye nonane, te mba
hwcmiye.

Klisani. — Klisani a vaki na, mbi te yokango opeT 'a mboka te
ya Ekalidi eyamu ekane ; hohonganengo na nyanga 'me e yonga-
kid^, ba vakindi na vi ndi iboko viya 'ngumba ute mete.

* Mekanakadi xxvi. 25.
(96)

EKENDA YA UTAMUWI. g*

Ikova. — E, mbi langwakiya tepe ave na, e ndi nonane ; mbi
tepe ovone na majawe maite na ngudi ba didi kene kene.

Klisani. — Sasa, ba nja ba didi majawe mave ovone, oninge o
babinge iyavvvana ?

Ikova. — Manini ma na mboka eehepi ; wa wa ndi Upangiyi
muame Mbwenga-mbwenga, Upangiyi muame, Udil'-egombe,
Upangiyi muame Ekalidi eyam, mboka te yane e vangadwendi o
bohoboho dina jaju ; tepe na, Paiya Moto-ubabu, Paiya Njeyate
njeya, Paiya Elomboka-'iombo ; na minise miya tyatyi, ahu, Pa-
iya Bemi bebale, a diyakindi ndomi 'a jaye opele ya paiya ; mbi
langwakiyand' ave pakwe pakwe, mbi ndi momo mua itingidi
viyamu ; ndi mbamba ya hangwe a diyakindi moto wa manga, a
tamwakiya ekane 'pele, a dukaka na epakwe, ya ehavu te ya yaka
ndi eyame e ma duwaka ikova jame.

Klisdni. — O te bango ?

Ikova. — E, mwad' ame a ndi mwajo ueyamu, mwana wa mvvajo
ueyamu tepe ; a ndi mwana wa Upangiyi muame Iyabana, a va-
kiyendi oviya ikaka iyamu mete, nda youdendi ivalana ja mambo
maju maiyamu o mepolo na ba hubiyango tepe ta. Pakwe pa-
kwe, ho pehekendi na tango te e didi n' itingidi vikolo o ikaliyedi,
na tina ihale ibale : Ya boho, ndi, na, hwa yanaka na upupe na
eningo ; Ya ibale, ndi na, ho diyakandi na jayi wa oninge Ikaliyedi
a ka tamwaka na makogo maju ma hika ; ho ka tandaka o tamu-
wa na ma, o mehenge, o joba i panyake, na bato ba bendake
ma.

Ja. ndi ja Klisani ja bakama o mbweyi aju Ipite a jadi, ka ma-a
va. na ma na, mbi piviyaki na, ekane a ndi Ikova-jaju ja Ekalidi-
eyamu, oninge na a ma, vakana ho lati njamba na uvoye mete
m' uvoye u diyake o hangane tekadi jehepi. Ipite ma na, Ta
uwa ma ; mbi piviyaki na a yene na dina jaju ihani. Na Klisani
na timbaka pe o ma-a jadi epakwe njo, ka ma-a va na, Paiya, o
kalakandi bwese pani ka na o ndi yowengo belombo wa na nya-
nga ya he eehepi e di yowengo, nandi, oninge mbi leme, mbi pi-
viyaki na, mbi te mbi yongakide opel* ave bohale ; dina jave i be
Ikova jaju wa Ekalidi-eyamu ?

Ikova. — Dine i be dina jame, i ndi dina ja evehe, i vekudwe
mba, na ba binake mba, nandi, mbi te hwemiyengo, na mbi ba-
7

98

EKENDA YA UTAMUWI.

pake ja, panika ikili, bvvese te ka bato baiyamu bapakwg ba didi
imabu bapengo o boho n' umba.

Klisdni. — Nandi, o be vengo bato tina na ba ndakiye ave na
dina tekadi ?

Ikova. — Na bo yejeke mete ! Elombo ebe \va eyame e h~kidi
e pangaki ba ba vangakide mba dina tekadi, ndi, nyanga 'me e
diyake egombe eehepi kokengo na njeya eehepi, tombe na le,
oninge na mbi kovaka na ya : ndi oninge mbi hikudwe belombo
kakana, mbi ka langate beya na i ndi ibata ; nandi e be lukango
na ba bekola ba bapakide mba makili:

Klisdni. — Mbambaye, mbi piviyaki na, ave te moto te name a
yokakidi ; ndi ipiviya jame mete ndi na, dina tekadi i manakiya-
ndi na nave wa na nyanga Ye e vahake hwe ho kamakide.

Ik^t'a. — Nandi, o ave wa be pe iyebiya ja nonane, e ibe evava
'amS ; pagate wa baba mba, na mbi diyake o njamba 've, vakana,
o ka duwi mba ugangano ueyamu.

Klisdni.— Oninge o vahaka o vala na hwe, o ka tudaka poma,
eyame e yeneke na, ya hohongane na ipikiliya 'jave. O ka vehe-
lekide tepe ikaliyedi na bevolo beyaju, bvvese te ka ave o vehele-
kide ja oninge i jadi na makogo maju ma hika ; o ka bakamaka
tepe na ja baka, o ja i beke katwengo na bekeyi, bwese te ka ave
o bakamake na ja o ja i tamwake o mehenge na ja i ditakwe.

Ikova. — O pambalakide mba, na nave o pangakiye tepe ikamide
jame, ndi dikaka mba mbwe, mbi ka keke na nave.

Klisdni. — Nyawe, tombe na kamba paka, kabo wa ha, pani ka
hwe ho hake, o ibeyame be ka pakuwe ekabe.

Ja ndi jaju ja va na, mbi be na ngudi e senjake mapilikiya ma-
me ma vyo, o ma ma ha ibe n' ikokiya, na ma ma kovaka tepg
na ngudi. Oninge mbi vale n' iny^ni, te mbi ka haka pani ka
umba mbi ma ha o inyeni o ma kabidi mbani, mbi tamwaka
umba mete, kwanga na 'la o bapakwe ba ka pey£ na njamba
'me, ba ka kabide mba.

Nandi mbi yenekindi o ndata ame ovone, tepe Klisani na Ipite
ma bo senjaka, ka ba ba tomba o boho boaju ; k' uwabu 'mbaka
a timbe diha 'mbuhwa, ka ma-a yene bamo balalo ba vitakS
Paiya Ikova jaju, umbwakiyate o ba ba pakidi o ma-a diyakidi,
ka ma-a balamiya ba na ngudi ; na ba na balamakiya tepe ma.

EKENDA YA UTAMUWI. qq

Mina ma bamo te ma diyakindi Paiya Hukaka-he, Paiya Utandi-
dale, na Paiya yongake-behepi ; Paiya Ikova a diyakite na bamo
tebane hilinganango mbembe ; jambojana o egombe abu ya nde-
mbe, ba ma diyakandi o sikulu paka, ba yokwakindi na Paiya
Upatwani, uyokwidi o Itande ja nyeno, e jadi mboka ya maha-
mbe o indendandenda viya Itangina, opele ya Nganga. Uyo-
kwidi tekamu a yokwakidi ba megono meya ipahiya ja belombo,
tombe na bwaye, na iyabana, ukanda, bojowa, tombe na ba iya-
ba ja ikaliyedi ; na bamo te banayi ekaba, ba diyakindi, yokua-
ngo megono mea uyokwidi muabu, meite na ngudi, twetwe na
ba tataka sikulu ya janga tedine ba mete.

Nandi, o ba ba diyaki homanango nonane, pani te k* umbi ma
va, Paiya Utandi-dale a uwakindi Paiya Ikova na, Ba le ba nja
ba didi o njeya o boho boahu ? ikabojana Klisani na Ipite, ba
diyakite, ba ngite ba yeneneke.

Ikova.— Ba ndi bamo babale ba ehiki ea yavidengo, ba tamwa-
kate ekenda ea utamuwi, kabo hohonganengo na itingidi viyabu.

Utdndi-ddle. — Bamani, ba ma nyele o himba nande, na hwe
hwa lata njamba 'hu na ba ? ikabojana hwe na ba, na nave tepe,
ho kekete o ya ekenda te hwe behepi.

Ikova. — Mbambaye, ho ndi nonane ; ndi bamo te ba jadi o
boho boahu bane, ba ndi ba 'kolo mete, ba tandakate kabo ma-
pikiliya mabu mete, nandi ba yene mapikiliya ma bapakwe isala,
na, tombete moto a diyate moto ueyamu, ndi oninge a diye na
ngudi e hake pani jabu mete, vakana, ba dumaka tepe ma o nja-
mba 'bu.

Yongake-behepi. — Bone ndi bobe ; ho langakandi opel' 'a baka
ba didi bwam sase, bokolo boa bato ba janga tedine bo pangaki
ba ba yekekide, na ba ba kwehake bato behepi.. papudengo kabo
ba. meie. Nandi, sasa, o peheki le na ba na nja belombo-e ?

Ikova. — Ae, na ya mbemba. te eyabu ekolo, ba ma lenakide na
ebano abu te kabo itamuwa ja ekenda abu buhwa te buhwa bwe-
hepi, ndi mbi duwendi o vengide upupe na eningo. Ba ndi peje-
ngo mahihi mehepi opel' 'a Anyambe ; ndi mbi nangakate be-
ehepi kabo opel' 'a ikova jame, na itata ja emena. Ba bekendi
ba tatinge mapikiliya mabu, tombe bato behepi ba nuinbaka na
ma, ndi mbi tamwakate na ikaliyedi kabo hohonganengo na pale,

IOO EKENDA YA UTAMUWI.

na nyanga ya egombe e ka hukiye. Ba te 'pela ikaliyedi tombe
ma na bevolo na ipejwe ; ndi mbi diyakate na ma, kabo oninge
a ka tamwaka na makogo maju ma hika, viyohi vi panyaka, na
ma-a ditakw£.

Hukaka-he. — E, hukaka t' ome, hukango, Paiya Ikova ; ika-
bojana eyame 'pele, mbi langakate ma kabo eboki, a jadi hulama-
ngo itata ja eyaju e janidi, na ma-a viya pe ka nyange ya. Ho
diyake n' iyowe ka mbamba ; e ndi hohonganengo na o haka
honji pani o viyohi vi panyake : o yenekete ka nyoi i diyake ba-
kame bakame o hongodi ya ivevu, ma umwaka kabo oninge a
ka vahaka ikova na mbya. Egombe eyaka Anyambe a lomaka-
ndi mbwiya, yene egombe tepe viyohi vi ka panyaka ; oninge ba
ba jadi beboki nonane, beya ivala ja boho vakana ho diyaketeni
hwemiyengo itamuwa na buhvva boeyamu. Ikabojana o pat ame,
mbi tandakandi ikaliyedi te i temeke voyavoya na ibataja Anya-
mbe iyamu ; nandi nja a didi na ipikiliya, o Anyambe a di hwe
kotidengo belombo beyamu beya emena tekaye, na a vahaka hwe
ho hanaka beya o nyanga ju. Ebraham na Salaman ba kena-
kindi na ngudi eite o ikaliyedi ; na Jobu a vaki na, " moto ueya-
mu " a ka kotidendi hika panika mahe. Ndi au diyaka pani ka
bamo te ba jadi o boho boahu ekaba, oninge na b3 te hohonga-
nengo na nyanga ave e di ba pakuwango.

Yongake-behcpi. — Mbi piviyaki na hwe behepi ho latindi o
upako tekamu, ovane, vakana u be pe na mala na ndaga ipa-
kwe pe.

Utdndi-hika. — NyawS, upako tekamu ma-a vahaka pe ndaga
ipakwS na vilolombo ; ikabojana a ha kamakide Malendwe, na
ba mapikiliya, a we tepe ihulama jaju mete, tombe na ba ivaha ja
idiya ja upeha — ndi yeneketeni hwe behepi ho te pele paka.

Ikova. — Bana bina, o yeneketeni na, hwe behepi te ho keke o
ekSnda tekaye ; nandi opela ilude ja mapikiliya mahu oviya belo-
mbo bebe, babaki mbani mbi uwaki 'ny&ni nyuwe tekane :

Oninge ba moto, minise\ tombe utayi m' ukita, na vala, na
vala, a duwinge ba ikova ja ipahiya ja belombo beyamu beya
ibata ja emena tekaye, ndi a diye na ngudi e duwake beya, kabo
oninge a diya na ja> i ite opela mepako meyaka meya ikaliyedi,
imeyaju me ha hakiyedi n' ivakwe, — o nyanga ya na a ibe na

EKfeNDA TA UTAMUWI. I0I

ngudi e hanake njeya tekadi iduwa ja mala temane, na ma-a diya
moto moto-e \va hohonganengo ?

Utd?idi-hika. — Mbi yenindi ihuku ja nyuw' ave ; na ihulude
ja bamo te bangani ekaba, mbi ka yejete o veye ave iyavwana.
O boho boho, opele ya minise. Oninge ba minise, moto vva we-
yango, a jadi duwango paniyango mbeyi ehale o bodiya boa^u,
na ma-a jadi na njeya ya iduwa ja bonene, na ipaha, na ikena
ma tepe na njeya ya ipahiya ja ja, na njimbili n' iyokuwa, na ipa-
kuvva njo ite wa na jayi, na ikabojana itingidi viya bato vi-vahaki
nonane, n' ilude ja mapikiliya maju maka ; eyame pele mba ye-
neke tina ya moto e ka mende a hane ekaye, oninge a pahiya
monda, e, wa tepe na yene, na ma-a ka diyandi a be tepe moto
moto-e. Na nde le ?

i. Ivaha jaju ja ikena i ndi hohonganengo ; ekaye e ibe na
ngudi e bomakwe penda, o ja i di tedwengo o boho boaju na
Wa-Oba ; ovane nd' o ma-a lukake o pahiya ja oninge a yalide-
nge, a uwe nyuwe opel' 'a ebumulema.

2. Tepe na, ivaha jaju ja ikena tedine, i pangaki ma-a yokwaka
pe wa, na ma-a be na jayi wa o ipakuwa, na vala, na vala, na ja
ja panga ma moto ueyamu wa, na a hanaka iyowe jaju wa ; i jadi
hohonganengo na ebumulema ea Anyambe.

3. Nandi, opel' 'a ibaba jaju o itingidi viya bato baju, na isenja
ja mapikiliya maju maka, opele ya ihaiya jabu, yene e levakide,
1, na a ndi moto wa ihahiye ja nyolo ; 2, na a ndi wa itingidi
na mambo maiyamu ; 3, a ndi lukango vva na ebano aju ya
minise.

4. Mbi yeneki na, ba minise a pepenganake e jadi bohale opele
ya enene, a yekudwe na yene bwese ka moto wa itangina ; ndi
wa wa, o ma-a didi kenango na iyowe na ngwanjangwanja, a
lukakandi o langwe pani ka moto a benganake monda mwaju,
na njeya e di ma bweudvvengo ya iha ja bwamu.

Nandi o ekulu te epakwe ya nyuwe, opele ya utayi m' ukita ;
oninge ba moto wa janga tedine ajadi duwango paniyango ehavu
ea yeviyengo o he, nd' o ma-a 'lwakide ikaliyedi viyaju, a ka ke-
nandi, ipe baka mwajo a jadi na ungumba, tombete a duwake
mahambe wa. Opel' ame mba yeneke tina ka tina e ka himba-
kide ma iha ja nonane. Na nde le ?

I02 EKENDA YA PTAMUWI.

1. Ikabojana idiya ja Klisani i te hohonganSngo, na njeya te
njeya eehepi ea moto e hanakt* ya.

2. Na ya e be tepS clombo ebe na o baka mwajo a di kenango,
tombe o duwe ihanibc vva.

3. Tepe moto a duwake" ekabe na ihaja bwam, a duwaka tepe
e didi bwamu, na bato baiyam op2le ya ilude jaju ; vakana o na
mwajo ueyamu, ihambi iyam, na ikova iyamu, beehepi ekabe
opele ya ilude ja ikaliyedi, ovane iha ja bwam na tina ja ekabe
beehepi i ndi ugono ueyamu mwi 'kova.

O Paiya Utandi-dale a bekidi nyuwe te ya Paiya Ikova yavwa-
nango kakana, ba behepi ba bendaki ma na ngudi eite, ka ba ba
lenide na, upako muehepi u diyakindi bwam, na mua mala. Ba
pikilakiye tepe na, o be na moto a didi a bomaka ma penda ; ndi
o Klisani na Ipite ba diyakite ba to yavide sase ; onane nd' o ba
ba latakidi na, ukili muabu u ka kabide ba, vakana ba uwaki ba
nyuwe te yane, tina na, ikabojana ba tenekidendi Ikova o boho.
Ka ba ba ndiya ba, ba tepe de, ka ba ba pa o ba ba diyakidi, ndi
ba lenakidendi o ba ba diyakidi ba keke, na, Utodu Hukaka-he,
nd' a ka uwe ba nyuwe, ndi hanga Ikova ; ikabojana ba pikila-
kiyi na, iyavwana jabu o ma-a jadi, i ka diyandi ihuku ja jeku te
i dikanakidi o ba ba palwanakide o bohoboho.

Ka ba ba bonganiya, o ba ba diyaki mahomu homanango, ka
Paiya Hukaka-he a pakuwa Klisani na mbweyi aju nyuwe te, na
ba yavwanake ya, oninge ba yalidenge.

Ja ndi ja Klisani ja va na, Tombete ukeke metS mua klisani u te
na ngudi e yavwanake nyuwe ja janga tedine tombe join ja tajen.
Ikabojana oninge e diye hohonganengo na o vitane Kraist opele
ya membunda meya pembe, pani ka hwe ho langakg o Jan. vi.
26, nandi e le e diyaka man) a wa ipanga jaju na ikaliyedi pani
ka kabala opele ya ipahiya na o peya na he ! Hwa duwaka pe
bapakwe ba jadi na ipikiliya tekadi, kabo ba ha we Anyambe,
menoki, dCvil na nganga ja meiimbo.

1. Ba ha we ; ikabojana o Hema na Shekem ba vahakidi mwa
rnwajo na bembe beya Jekib, ba yenengo na ba ib£ na njeya epa-
k\\ 'e, kabo ba hebwCngo ; ka ba ba va na megangano meyabu na,
Oninge hue bamo behepi ho hebudwenge, pani ka ba ba di hebwe
hebwe, bembe beyabu, na ungumba muabu, na tito jabu jehepi

EKENDA YA UTAMUWI. I03

ja diye ja be ijahu ? Ba vahakancli ovane iduwa ja babajo babu,
na bembe beyabu, ka ba ba panga ikaliyedi jabu kabala opele ya
mala ma ibakama o ba ba jadi. Langaka ilango jehepi o Jenisis
xxxiv. 20-24.

2. Farisi ja menoki ba diyaki tepe ba ikaliyedi tekadi ; ba ya-
banaka na makaliya mayaba, ndi mala mabu te kabo iduwa ja
mandabo ma miyalika ; na ikwehe inene vva i diyakindi ivomu-
dwe jabu oviya Anyambe o yeke*

3. Judas tepe a diyakindi \va ikaliyedi tekadi, a diyakindi moto
ueyamu opele ya elandi, na na, ovane nd' o ma-a ka pahiye be
ma vamakwe ome ; ka ma-a v£ngudwe, ka ma-a nyanga, mvva-
na wa inyanga mete.

4. Saiman y' utimbi a diyakindi wa ikaliyedi tekadi ; jamboja-
na a vahakindi o pahiya Ilina Iyamu, na na, ovane nd* o ma-a
ka duwe dale ome ; na njenji aju e duwakidi oviya udumbu mua
Pite e diyakindi hohonganengo.t

5. Na i ndi ipikiliya jame na, moto a ka nange ikaliyedi opele
ya belombo beya he, a ka ngombude tepe ikaliyedi o nyanga ya
he ; ikabojana pani ka Judas a nangakidi ikaliyedi opele ya beya
he; nonane tepe ndi eyaju'e hambakidi ikaliyedi, na Hangw'
aju ta opele tene. Nandi opele ya iyavwana ja nyuwe paniyango
pu bvve, nyanga 'nvu e hakidi na ivehelide ja iyavwana janyu i
vekidi, i ndi pani ka bahawe, ba menoki, na devil ; mahomano
manyu ma ka diyi hohonganengo na behadi beanyu.

Ja. ndi jabu ja tamwaniya upakwe n' upakwe, puhwanango
ndaga i timbwanake.

Klisdni. — I pite a kamakide tepe ndaga te iyamu ja Klisani i
yavwanakidi dine ; ivalamiye inene mete i diyakindi o ba ba
jadi. Paiya Ikova na megangano meyaju ba diyakindi teme teme
ombuhwa, na ovane nd' o Klisani na Ipite ba ka tombe o boho.
Ja. ndi ja Klisani ja va na mbweyi aju na, O vengele bamo tekaba
ba temeke na ndaga ja ihenje ja bato, nandi, ba ka ha le na na
ihenje ja Anyambe na ? Oninge ba puhwana ndaga o ba ba yo-
kaka ndaga ja beva beya jeka, nandi ba ka ha le na, o ba ba ka
henjwe na mengonyi meya veya vi hinakide ?

Ka Klisani na Ipite ba tomba pe o boho boabu epakwe njo, ka

* Luk xx. 46, 47. + Behadi vlii. 18-23.

IOa EKfiNDA YA UTAMUWI.

ba ba vala kwanga na Ma o ba ba pakidi o utove ueyamu mete, u
tubakwe na Hwe, ome nd' o ba ba tamwakidi paniyango voyavo-
ya eite ; ndi utove temune u diyakite bohale, ovane nd' o ba ba
bekidi kwe tepe ba kundvvaka ma. Nandi, vikokodi vihale vi
diyakindi piyele na utove temune, u tubakwe na, Ikova, na ome
o diyakindi na epupudu e tongakwe hika, ya mbeyi paka. e tomba-
kidi o njeya te yane o egombe ea boho e yeluekidi oviya njeya,
na keke ka yene ememele te yene, nd' o ba ba bekidi paniyango
baka na ubembekiya mua epupudu te, he tepe e yabaki ba, ka yi
ya pukuwa, na ba ba waka ; baka ba ma pihvvanakiya ome\ ndi
bu diyaka ibabu mete epakwenjo o emena abu eehepi.

Mbi yenekindi o ndata ame ovone yavanidengo na njeya kwe,
kunduwango epupudu ea hika, tepe Dimas temengo de, pani ka
moto moto-e, a ndakiya ba ma tombanakide, na ba vake ka
y£ne ; a vaki tepe na Klisani na ugangano muaju na, Ae ! yelwe-
keni okava, mbi levid' inyeni elombo.

Klisani. — Nja 'lombo-e pe ea mala iyene e ka pange pe hwe
ho dikaka njeya, na hwe hwa vala ka yene ya ?

Dimas. — Epupudu ea hika nd* ekaye, mbeyi paka e tep^ omS
kulungani itonga ja hika, oninge w^ viyani, na ehavu ehale o ka
duwi ungumba ute opel' ave mete.

ipite. — Ho to vala ka yene.

K/isdm'.—H&nga. umba ; mbi bembindi mbi yokaka mepako
meya iboko tekavi, na nyanga ya baite na ngudi e di weywengo
ome ; tepe na hika te yane e ndi ilambo o ba vahake ya ba jadi,
jambojana e himbakidi ba o ekenda 'abu.

Ja ndi ja Klisani ja uwa Dimas, na, iboko teVine' vi be na ma-
hihi ? vi be" himbidengo baite na ngudi o ek£nda abu ?

Dimas. — Vi b£ na mahihi make sase, kabo o tango tg e ha
bandamakide. Nd' o ma a diyakidi a kalaka nonane" tepS, bo
kalamaka kala na ihani.

Klisani. — O ka, ho keke kabo o njeya 'hu mete.

Ipite.— Mbi langwakiyand' ave, o Ikova a ka payg, oninge" a
viya ka ndudwe pani te ka hwe, a ka yelwete ovone ka ygnS.

K/isdni.—YenS e ibg na penda, ikabojana ulema muaju mSte'
u ka tumbwanakate ma kabo o njeya te yane, njeya epakwS e be
pe kabo na a ka wandi ovone.

EKENDA YA UTAMUWI. IOC

Dimds. — J a. ndi ja Dimas ja ndiya pe njo epakwe na, Nandi,
wa viyepeni ka yene ?

Klisani. — Ja. ndi ja Klisani ja yavwana paniyango bo pupaka,
na, Dimas, o ndi ndoba ya njeya ya hohonganengo ya Upangiyi
mua njeya tekane, na nave o tepe kwehwengo na iyeluwe jave i
di yeluwengo o pepeke, na uyekidi umbaka ua Upolo ; * nandi e
le nde eyave e vahake o vame hwe o makvva tekama ? Nandi,
oninge hwa yeluwe, Upangiyi muahu Upolo a ka yokate, vakana
a yokidi hwe ihani o boho boaju, iboahu bo mbakidi o teme
ovone na bade.

Dimas a yamakipe epakwe njo, na, ma tepe a mwana nyangwa
'bu ; oninge ba himbinge kwe, vakana a ka tamuwa tepe na ba.

Klisani. — Dina jave le nja ? I be ja ijamg i ma ndaniya ave
okava ?

Dimds. — E, dina jame ndi Dimas ; mbi ndi mwana wa Ebre-
hamu.

Klisani. — Mba dimbakiya ave ; mbamba ave ndi Gehazi, Judas
hangwe, o tepe bengango kamba jabu ; ugono mua devil nd'
umwave u hake mune ; hangwe a kelekudwendi oba ka ukandi,
na nave o be pe lukango na mahomano mayamu pe wa. Ho la-
ngakandi na, " Ndi Gehazi, uheayi mua moto na Anyambe Ila-
isha a vaki na, Hilakete, paiya a kobindi moto te wa Siriya Ne-
man ekane, a nangane elombo ka 'lombo ibeyaju be vanakidi ;
nandi, pani ka Upangiyi a diyake, mbi ka vitani ma, n' umba
mba nanga. mbeyi paka o belombo beyaju. Nonane ndi ka Ge-
hazi a vitakide Neman. Nandi o Neman a yeneki ma-a vaka
membila ombuhwa ju, ka ma-a huba oviya ndabo ya belape, ka
lata na ma, ka ma-a va na, Behepi ba te bwamu ?

Ka ma-a va na, Ba te bwamu ; Paiya a lomi mba, na, Umbwa-
kiyate, mawanja ma bamo mabale ma bana ba basaki, ma pandi
umbi jadi kya tekane, oviya ukodi mua Ifreim, mbi hahalakidend'
ave veke ba talent ya hika paka, na mabata mabale.

Neman ma na, Hwemekiye, o ka nangaka talent ibale. Ka
ma-a pinyilide ma, ka ma-a kata talent ja hika ibale o belandi
bebale, na mabata mabale ; ka ma-a hikide beya o bahayi baju
b ibale, ba tepe beya bo bapake ekenda o boho boaju.

* 2 Timote iv. ic.

I05 EKftNDA YA UTAMUWI.

O ma-a pakidi o ilonga inene, ka ma-a nanga beya o bena be-
yabu, na kotakide beva o ndabo ; ka ma-a hulude ba.no te na ba
koke, ka ba ba veageme.

Ka ma-a ngiya, na temeke o boho boa hangwe. Ilaisha a vaki
na ma na, Gehazi, \va viya le na ove ? Ka ma-a va na, Uhayi
muave au vala o iboko ipakwe.

Ka ma-a va na ina na, Ebumulema ame yd u vala na nave, o
momo te a ma luwa oviya ndabo aju ya belape ka lata na na\e ?
Egombe e pahakiya dale, na mabata, na miyanga miya aliv, na
miyanga miya ive, medambe, nyati, bahayi ba bamo, na bahayi
ba bajo nd' ekaye ?

Egalani ea Neman e ka batamandi o ave o jadi na o ibanga
jave egombe eehepi. Ka ma-a vengeme o boho boaju, a be bo-
tano bwese pani ka sno na egalani.* Diyaka sulengo mete, na,
o hwe ho ka paye o Upolo a jadi, ho ka languwi ma ehadi te
eyave ekaye. Ka ba ba tangama o ekenda abu.

Na ya egombe tekaye Ikova na megangano meyaju ba diya-
kindi ba ka yeneneke epakwe njo, ka ba ba vala o Dimas a jadi,
o ipepide ja boho. Nandi, ipe ba kwakindi o mbela te, na nyanga
'bu e dangamakide, ipe ba hubakind' ome ka tonga hika, ipe ba
weyakudwendi na bengumbe be ma umwaka oviya epupudu te,
mba we sase ; ndi eyame e hilakide nd' ekaye, na, bu yeneneke
pe o njeya njo 'pakwe.

Mbi yenekindi ovane paniyango o mwidi mvva utove tekamu
upakwe, ka batamuwi ba pa o iboko vi diyaki temengo ilale ja
vyo, inene mete ja ndembo, piyele na nje\a enene ; o ba ba ye-
neki ya, ba behepi ba mamakindi, na ehini aju ; ikabojana ba
)'cneki ya bwese ka na mwajo, uludwengo o ehini ea homba.
Ba nja-a, kabo tamwakiya ya ba bengcleke, ndi ba u bweyakicle
elombo ka 'lombo opel' 'a tene ulingo kwe. Na mbuhwembu-
hvve ka Ipite a yene melenda lcndwengo oba, na cna e yowane
mbcnga ; nandi, o ma-a ha diyaki n' iyowc, a ndakiyi Klisani,
na a vake ka yciie, ip2 a ka duwa iweyidi, ikabojana ma nd' a
diyaki yokuwango ; ka ma-a viya : o ma-a bcki mina dukancdu-
kanS pa, ka ma-a duwa na i ndi kakana, na, " Yongakide mwada

* 2 Upolo v. ;c-27 ; Matiyu :.xvi. 14, 15 ; xxvii. 3-5.

EKENDA YA UTAMUWI. i0y

Lat." Na ma na langaka ja o mbweyi aju a jadi, ka ba behepi
ba bweyide na, hange e ndi homba te ya viyanga ya mwada Lat
e 'lwakidi, na itimbe jaju ja ibeyi ombuhwa na ulema mua ita-
ngina, o ma-a diyakidi a kweyaka oviya Sadam opel' iyonga. Iyene
te i mamanakwe ja matota ekadi, i pangaki ba ba kalaka ba
mete na ba mete kakana.

Klisdni. — A, mwan' ina, ho yen i ndi ekaye o hongodi ya hoho-
nganengo, e pandi o hwe ho jadi paniyango hohonganengo na
monda te moa Dimas u ma ndiya hwe, na ho keke kayene ukodi
mua Ikova ; ho jaka ho keke pani ka ma-a ma vaha, na nyanga
've e ma diya kamidengo, te ipe ho ma pangwendi ka mwajo te-
kane, ho bembekwe na tango te e ka viye ombuhwa ka hile.

Ipite. — Mbi yeneki ngebe o umbi ma diya yabwengo nonane,
mbi mamaka tepe k' umbi ha i be ludwengo ka mwada Lat kya
tekane ; ikabojana bobe boame na iboaju bo le paluanidengo
nande ? Ma-a timbakidete kabo ibeyi ombuhwa, ndi mbi ma
diyi n' ivaha i keke ka yene : Ehekwe e hekakudwe, nandi mbi
yenekendi ihani na nyanga ya elombo ya janga. tedine e diyakidi
o ebumulema 'me.

Klisdni. — Ho kelevake na nyanga te eyahu ya yene okava
ekane, opele ya ihana jahu o egombe e vake ; mwajo tekane a
kweyakindi yeke paka, jambojana au kwaka na ujilo mua Sadam ;
ndi bwese te ka hwe ho yeneke, a jilakudwendi n' upakwe, ka
ma-a ludwe homba viyanga.

Ipite. — Pakwepakwe, a ka diyandi o hwe ho jadi ikeleva, na
mbuna ta ; ileva, na ovane nd* o hwe ho ka bambuwe bobe
boaju ; tombe ndembo ya yeke te e ka paye o tango te e ka e
himbakudwe na ileva tekadi ; nonane ka Kora, Detan na Aba-
iram, na kama ja bato ibale na mabo matano ba nyangaki na
bobe boabu, e diyaki ndembo tombe mbuna o bapakwe ba jadi,
na na, ba kelevake. (E diyakindi o ma-a hukakide ikala ja nda-
ga tekadi jehepi, ka he ya pehiye na hangane o iboko viyabu vi
diyakidi :

Na he na bumwakide udumbu muaju, ka ya ya miya ba, na
mandabo mabu, na bato behepi ba Kora, na jumba jabu jehepi.)*

* Number xxvi. 9, 10.

IOS EKfiNDA YA UTAMUWI

Nandi wa na beShepi, mbi pikilakiyi elonibo eyaka, yene ndi nya-
nga ya Dimas na bato baju e jadi ovone temengo paniyango nji-
mbili na mabeka mehepi ihile ja hika teyane, ya mwajo tekane e
timbakidete kabo ibeyi ombuhwa, jambojana hwa langaka na a
yehveke oviya njeya, tombe itambi jaka, ndi na ma na ulwaka
homba viyanga ; wa wa sase o yeke te e kabakide ma yane, e
pangaki ma mbuna o iboko viyabu vi jadi ; ikabojana ba i be na
njeya epakwe kabo iyene jaju, oninge ba betakide miha mabu.

Klisdni. — E ndi elombo e luki na i mamanwe, na ya e leva-
kid£ tepe na melema meyabu me ndi delango o upako temune ;
mbi be tepg na ngudi e yowake uame a didi a yejeke na ba hoho-
nganengo, kabo na tango te e ibake belombo o boho boa uye-
kidi, tombe ba ibake dale o uhumu. E vanakwe opel^ ya bato
ba Sadam, na, ba diyakindi " babe mete "; ikabojana ba diya-
kindi bato babe o " boho boa Upangiyi," yene ndi na, o miha
maju, ndi tombekete a ndi ba levidengo kenga. eite ; jambojana
ehiki ea Sadam e diyakindi ya be panika mwanga mwa Iden, o
egombe te yene.* Ekaye e kabalaki pg ma o ivuva wa, na pa-
ngaka evuva abu yomu, ka veya viya Upangiyi vi didi vi pangaka
ya. yomu. E ndi lukango mete na e pikilakudwe na, janga tedine
ka ekaba ba jadi, ba ka handi bobe paniyango o bwe bwe, na o
boho boa mbuna ja janga. tekadi i tekudwe ileva jabu, ba ndi ba
ka duwe byeke bokolo wa.

Ipite. — E be na penda na wa kali pakwe pakwe ; nandi ime,
ehekwe ya na ave, ndi wawa umba mete mbi ha ibe pangango
nyolo ame mbuna kakana ? Ekaye e ndi o hwS ho jadi elombo
ea akeva o Anyambe ajadi, na ho bangaka ma, na egombe eehe-
pi ho yongakide mwada Lat.

Mbi yenSkindi ovane, o ba. ba diyakidi ba haka ekenda abu,
ka ba ba pa o viho viyamu mete, viya Upolo Devid vi tubaki
na, " Viho viya Anyambg "; Jan ma na, " Viho viya miba ma
emena."t

Nandi njeya 'bu e diyakindi hambamango o kangaki ya viho
ttkavi ; Klisani na ugangano muaju ba tamwakindi okava, n'
upeyo unenc mete ; ba mataka tepe miba ma viho te, ma diya-

* J^nisis xiii. 10, 13. t Psami xlvi. 4 ; Ilevudwe x::ii. 1.

EKENDA YA UTAMUWL IOq

kindi maiyamu, na ma ma yadakide tepe malina mabu ma ka-
mbango. Tepe o kangaki ja viho tekavi, miyidi miehepi, o diya-
kindi na bele beyamu, na janga ja bebuma jehepi ome ; ka ba ba
ja bekayi opele ya ihimbide ja jeku, na mehiyo mepakwe meya
tango te e ma haka bekenda. Utove u diyaki tepe kavudwengo
na manga ; na ma mu vivilaniye o upuma muehepi. O utove
tekamu nd* o ba. ba nangakiyedi, ka ba. ba ya na voyavoya.*
Njadi ja mekuge i ka jedwendi, na ba nyamake ba ka nangiya-
ndi voyavoya ; ndi mbi ka weyandi utamba muave na nja, na
ma-a ka jilidendi ibave ba ka dikane.f

O ba. ba umwakidi, ka ba. ba pata bebuma beya bele te epakwe
njo, ka ba ba mata tepe miba ma viho, ka ba ba timbanide pe o
viya nangiye nangiye. Ba diyakindi ba haka kakana mbeyi ya
miyehe na mebulu.

Nandi o ba ba diyaki ba be kokengo n' ivala, ikabojana bu
diyaka pango ihuku ja ekenda abu — ba jakindi, ka ba ba mata.,
na ba na ta.nga.ma.ka.

Mbi yen£kindi o ndata. ame na, bu yavakide sase, kwe tepe
viho na njeya vya, ka ba. ba yene paniyango ngebe eite mete, ndi
tombekete nonane, ba u vahaka na ba lengake oviya njeya. Na-
ndi njeya e diyakindi kadangakadanga, matambi mabu ma diya-
kindi bobabu na tina ya ekenda ; ka malina ma batamuwi te ma
vahama na ngudi eite opele ya njeya. Nandi o ba ba diyakidi
ba keke, ba ma yombwakate kabo njeya eyamu. Maseyi mahale
o boho boabu, opele ya ena ea 'mengwe, o diyakindi na utove,
na iboko i betake ome ; u tubakwe na utove mua Pepeke. Ja
ndi ja Klisani ja va na mbweyi aju na, Oninge na utove tekamu
u ndi hambamango baka na njeya "nu, ho kundwake ome. Ka
ma-a vala ka yene, ka ma-a yene mani mapakwe ma keke baka
na njeya. Klisani ma na, e te pani hohonganengo na nyang'
ame e ma vaha ; njeya ebabu ndekane ; Ipite vaka, ho kundwake.

Ifiite. — O youde le na ipe mani tekama ma ka lengidi hwe
oviya njeya ?

Klisani. — Mba piviyaka. Yenekete, ma keke okava bo ha-
mbamaka na njeya eehepi. O Ipite a bekidi pinyiludvvengo na

* Psami xxiii. t Aiseiya xiv. 30.

HO EK1CNDA YA UTAMTJWL

ugangano muaju, ka ma-a yongane ma ka kunduwa ugomba. O
ba ba diyaki kunduwango, naba tepe o mani te pango, ba yeneki
ya paniyango bobabu o matambi mabu ; ka ba ba yene tepe o
boho boabu, moto a tamwaka pani te ka ba ; dina jaju i diyaki
na Mabeka-ma-nane, ka ba ba pepide ma, na uwaka ma iboko
viya njeya te yane vi hukakiye. Ma na, O jambe j' ugomba mua
oba. Klisani ma. na, yenekete, mbu languwa ave nonane ? ho
yowake na yene na ho ndi hohonganengo. Ka ma-a vala o boho,
na ba na vitake ombuhwa. Umbvvakiyate buhwa bo vindakindi,
na ivititi viya dangadanga ; ovane nd' o ba ba diyakidi ombuhwa
bu yeneke pe a diyakidi o boho.

Nandi o Mabeka-ma-nane a ha yeneki pe njeya 'ju e ma ta-
mwaka, a kwakindi o mbela ya ndiba e tongakudwe ome na
Upolo mua behiki tebene, o mala m' ibweya ja beboki beya ma-
meme, o ma-a beki nonane kwango tepe bepehi nyige-nyige pa,
Ikabojana batumbwani ba bato tekaba, ba pangaki ba ba lenga-
ka, na ibabu ba tumbwanake ba ka jiludwendi.*

Nandi Klisani na ugangano muaju ba yokakite ma-a kwaka :
ka ba ba ndiya ivaha ja iyowe j' upako ; ndi yu diyaka na umbaka
a yavwanaka, ba yokakite kabo aa, tepe voo ! Ja ndi ja Ipite ja
va na, Hwa be le ove kya tekane? Mbweyi aju tepe da, yowengo
mete na ma ndi a ma lengide ma njeya ; nandi mbwiya e diya-
kindi e ka yalake o na, tepe ngadi na bepelupelu be hakindi pa-
niyango mahihi maite, tonda ya be na oba ta. Ja. ndi ja Ipite ja
tata, ma. na, A ! te mbi ma diyate tatango kabo njeya ame !

Klisani. — Nja p£ a ma pikiliya na mani tekama ma ka lengidi
hwe ?

Ipite. — Mbi ma bangate pani oviya jali, tina t£ yane te eyame'
e ma ve ave ileva. Mbi ma mbate o kala wa, kabo ave o ma
diya utodu wa n' umba.

Klisani. — Mwan' ina, o numbake : mbi yeneki ngeke k' umba
mbi ma lengide ave o njeya, n* umba mba pade ave o janga ja
mahihi iTianene' ka ekama ; sasa, mwan' ina iyakide mba, mbu
ha nonane na viyala.

Ipite. — Yadakiye, mwnn' ina, jambojana, mbi yidend' avS ; o
ka kamakide tepe na ekaye e ka diyandi opel' 'a bwam bwahu.
* Aiseiya ix. 16.

EKENDA YA UTAMUWI. x x l

Klisdni. — Mbi yeneki mbya k' umbi didi na mwan' ina wa
ulema ubabu, ndi ho temeke okava ; ho yejeke pe o timba na
mbuhwa epakwe njo.

Ipite. — Nandi, mbi tombake o boho, mwan' ina.

Klisdni. — Nyawe ; oninge wa tanda, mbi tombake o boho,
nandi oninge ba mahihi ma diye, vakana ma paka umbi jadi na
boho, ikabojana tina ame ndi eyahu ea behepi e lenganidi o
njeya.

Ipite. — Ma. na, Nyawe, wa tombe ave o boho, ikabojana o
ulema muave u di yenengo njuke, ovane u te u pangaka ave o
lengaka njeya epakwe njo. Ja ndi jabu ja yoka joyi j' umbaka i
vaka opele ya iyadide jabu na, " Ebumulema ave e diyake opel'
'a njeya enene, timbaka pe na mbuhwa na 'la o njeya te eyave e
ma valana.* Ndi miba ma diyakindi ma be na oba mete, tina
tene ndi ya njeya e diyakidi ya be paniyango mahihi make n' iti-
mba. Ja ndi jame ja pikiliya na, hange e ndi bobabu wa na o
lenga oviya oninge hwe ome, wa na o duwa ya. oninge hwc lenga-
ngo. Tombekete nonane, ba yejekite o timba ; ndi ivititi i diya-
kindi iyite, na tonda tepe enene, ovane nd' o ba ba diyakidi piyele
na bo la.ka.ke oviya jom ja njo.

Na ba bu yalake tepe, na bokeli boabu boehepi ipa ja kata na
bulu tebone. O ba ba bekidi we na o ipaka ihale, ka ba ba diya
ome, kwanga na 'la o buhwa bo ka yaye ; nd' o ba ba diyaki
nyolo vaha, ba kwakindi o vija. Nandi iboko viyabu vi diyaki
nangiyango viu diyaka yavanidengo na ndabo enene, e tubakwe
na, Ndabo-ya-Penda, a duwe >a ndi Enongo-ea-Ivahama ; ba
yakindi ovane o mwanga mwaju ; o ma-a umwakidi paniyango
n' ubwra n' ubwa mete, na ma-a uluanakide na miyanga miyaju,
a vakiya a timbaka, ka ma-a kabide Klisani na Ipite ba yaka o
mwanga mwaju. Ja ndi jaju ja umude ba paniyango na joyi ja
mahihi ja malingwa, ka ma-a uwa ba 'pel' abu ea viya, na eyabu
e hakidi o mwanga mwaju. Ka ba ba languwa ma na, ba ndi
batamuwi, ndi ba nyangidendi njeya 'bu. Ja ndi ja Enongo te
ja va na, Bulu tekabo o pulidendini umbi jadi na ipita na inangiya
ja mwanga mwame, ovane, vakana, okani n' umba. Ka ba ba

* Jer. xxxi. 21.

112

EKfiNDA Y\ UTAMUWI.

ngwa-ngwa-tanwe, ikabojana a diyakindi ngudi wa na ba. Bu

kalaka tepe sase, ikabojana ba mete ba yowakidete na ba ndi
kwango. Ka Enongo te' ya duma ba na ba keke o boho, ka ma-a
vame ba. o ndabo te eyaju enene, na 'la o ndabo ya vititi y' utema
mete, e diyakidi o malina ma bamo te babale bane paniyango na
seke na unavi. Ba nangakiyendi okava oviya ubwa mua hwi
'lalo kwanga na 'la bulu bwa moha moa Sana, ba diye na epuhu
ea pembe, tombe itayi ja miba, b:i yene tombe bwe, na moto a
uvve tepe ba na, o wa be le ni na ; ba diyakind' okava o iboko
vibe mete, yavanidengo na mbweyi na indeko.* Nandi Klisani
a diyakindi na ngebe iba'e latengo ta, ikabojana ileva jaju ibe ndi
i pakide ba o majili tekama.

Enongo Ivahama a diyaki na mvvajo, dina na Ehahani ; ka
ma-a languwa mwad' aju nyang' aju e di hango ; na, a bweyindi
mbwedi ibale, ka ma-a ngide ja o ndabo aju ya ivititi opel' 'a
ipule jabu i pulakide o mwanga mwaju. Ka ma-a uwa tepe ma,
nandi a hake le pe na ba ovane na ? Ka mwajo a uwa ma na,
ba le ba nja, ba viya le na ove, na ba ba keke le o nja 'pele ; ka
ma-a languwa ma. Ja. ndi ja mwad* aju ja kelevide ma, na, o
ma-a ka muwe n' ubwa, a ka bomaka ba a yoke ngebe. O ma-a
umwakidi, ka ma-a nanga ele edilo ea matingamalinga, na huba-
ka o ba ba jadi o ndabo y' ivititi, ka ma-a yale iboma jabu pani
bwese ona ba diyakindi mbwa, ndi tombekete nonang bu timbake
ma. ndaga ka ndaga ya inumbide. Ka ma-a nyembelene o ba
ba jadi, ka ma-a boma ba na ngudi mete, e pangaki ba ba diye
pe na ngudi e hanake nyolo jabu metg, tombete na bo luaka o
ndeki. Ekaye pa, a vengemeki pe, ka ma-a dika ba ome, ba ta-
tabanaka maguga mabu, na ba ba eyaka opele ya etuniya abu ;
ba makidete buhwa tebone bwehepi kabo na inyanyaviye, na
ngebe, na manyangadiba. Bulu bopakwe a kalaki pe na momi
aju opel' 'a 'bu, ma yokango na ba ha wete, a kelevakidi ma na, a
langwakiye ba na ba weyake nyolo jabu mete. O buhwa bo
diyaki bwa ya, ka ma-a vala o ba ba jadi, te panika mbembe,
paniyango mete na itingidi viya mahihi, yowengo na mekasa me-
yaju me bweyaki ba buhwa bopakwe, me ba yokidengo mehiyo,

* Psami lxxxviii. iS.

EKfiNDA YA UTAMUWI. j j ^

ka ma-a langnwa ba na, o ba ba ha ibe na ngudi e pumake" oviya
iboko tevine, vakana njeya 'bu te kabo iweya ja nyolo jabu, lombe
na pavo, bokelemeke, tombete na ingangwe ; ma na, o le o pa-
nakani idiya na, inyeni o jadini petwengo na betuniya kakana ?
Ndi ba vahakite ma na a hulwakide ba. O ma-a yoki yene a ka
tamuwa ba diha paniyango sii, ka ma-a soda, na njingina o ba
ba jadi, ona a ka weyi ba ma mete, ka ihemuvva ja bweya ma,
ikabojana a ma bekendi egombe yaka, o buhwa bwa vyoi, vaka-
na a kwakandi na ihemuvva, ka ma-anyange ngudi ya bena beya-
ju o egombe ; na ma na timbakiya, ka ma-a dika ba pani ka o
njo ya boho, ka pikiliya nyanga 'bu e ka haiye. Ja ndi ja mbwe-
di te ja totongane ba mete na ba mete, na, ipe e te hohonganengo
na ba nangaka ileva jaju, ipe ba nangake ; ka ba ba yale nandi o
kala kakana.

Klisdni. — Mwan' ina, ho hake le na ? Emena ahu ya kya
tekane e ndi na lonyami. Eyame 'pele, mba we, ipe e ndi hoho-
nganengo na ho diyaka kakana, tombe bo weyaka nyolo, mba
we. " Ilina jame i ka panandi iwedo wa na emena, malonga ma
tepe umbi jadi hwe wa na ndabo te ya ivititi ekane."* Ho pa-
ngakudwe na enongo tekaye ?

Ipite. — Mbambaye itingidi viyahu viya kya tekane vi ndi ma-
hihi make mete, nandi mbi ka tandaki pe iwedo wa na o diya
kakana ukili muehepi ; ndi ho to pikiliya, Upangiyi mua ehiki
eyahu e keke a di vango na, O weyake, tombe moto 'a ngani, o
vengele nonane nandi, na kumbanakide iweya ja nyolo jahu
mete. Tepe na, a weyake upakwe, a weyakate nyolo aju mete ;
ndi a weyakendi ma mete a weyakandi nyolo na ilina ta o njo
paka. Mwan' ina, o kalakandi ovane opele ya iyaja o malonga ;
ndi o behalidendi heli, iboko viya ba weyani vi keke ? ikabojana
o ibe na uweyani u di na emena ea egombe eehepi, na vala na
vala. Ho yongakide tepe na, belekanako beehepi be ibe o bena.
beya Enongo tekaye ; hohonganengo na nyanga 'me e di yoka-
ngo, a ndi bweyingo bapakwe pani te ka ma-a di hwe bweyango
kakana, ndi o ba ba kweyakidi oviya bena beyaju. Nja a youde,
ipe Anyambe e velaki he a te a pangaka Enongo teyene a waka,

* Job vii. 15.

H^ EKENDA YA UTAML'WI.

iombete ba egombe na ehuhu, na ma-a behalide ipande jahu, ipe
kwe, na ma-a ha pe ihemuwa te ijaju dine o boho boahu njo 'pa-
kwc, na ma-a dive pe na ngudi e hanake bevande beyaju ? Oni-
ngfi ya hama pe nonane epakwe njo, eyame pele, mbi ndi koke-
ngo na iha pani ka momo, na o yeje na ngud* ame eehepi iv£-
ngeme oviya bena beyaju. Mbi diyakindi temamango, umbi ha
yejekidi o ha nonane o egombe ea boho : ndi, mvvan' ina-o ho
diyake na iyika, na hwe ho ka hindinaka ukili kwe ; egombe e
te e vaka e ka veye hwe ihulama ja mbya ; ndi ho diyake pe ba-
weyi ba nyolo jahu mete. Na ndaga tekadi ndi ja Ipite i vata-
nakide ebumulema ea Mwana nyangwe ; nandi benge ba lilima-
kide o buhwa tebone o ivititi, o itingidi viyabu viya ngeb£.

O egombe ea kolo ka Enongo te ea huba pe o ndabo ivititi
epakwe njo, ka yene na ipe mbwedi jaju ba handi ka ma-a ma
leva ba ; Nd' o ma-a pakidi ka ma-a kabide ba o miha ; nandi
o miha. pa ; — ikabojana na ipuhvvana ja beja na miba, na tina ya
mavenge 'mabu ma pahakiyedi o ma-a bomaki ba, bu yalake pe
elombo epakwe kabo vegumaka pa. Ndi mbi ma vwi na, a ka-
bakidete ba o miha ; ka ma-a linguwa nandi malinguwa ma ha
wane mbenga, ka ma-a languwa ba. na nyanga 'bu e di pojengo
ileva jaju, vakana e ka diyandi na ba bobe mete, bo didi bo pa-
ngaka ba ba yombwaka na, a te hu jakwe pe.

O ba ba yokakidi ekaye, ba likimakindi na ngudi eite mSte,
Mbi piviyaka tepe na Klisani a diyakindi a be paniyango ketekete
na janga. ; nd' o ma-a bekidi nyolo kehango epakwe njo, ka ba.
ba timbiyape elambe abu cpele ya ileva ja Enongo te, na na, ip£
ba nangake ja, ipe ba nangake. Nandi Klisani a diyakindi piyele
na bo kamakide ; ka Ipite a yavwana pe ma njo y' ibale kakana :

Ipite. — Mwan' ina, wa yongakide pe bwaye bwave bo diyana-
kidi o egombe 'pakwe ? Apaliyan au nyingaka ave, na ibeyavS
be yokakidi tombe be yenekidi o Itaba ja Edingihe y' Iwedo :
Nyanga ya mapataka, mahihi, na mbeleke ijave i di pudungana-
ngo ; nandi wa be te kya tekane kabo janga ? Yenekete mbi b£
te na n' ave o ndabo-ivititi, umba moto a di vahamango wa na
nave oviya ijawc jame : Enongo tckaye a te mba lumango bw^s5
pani te ka ave, na ma-a tepe vengidengo miba na beja oviya
udumbu muame, na hwe behepi te ho yeneke ngebe. Nandi ho

p. 114.

NDABO-YA-PENDA.

EKfeNDA YA UTAMUWI. XIr

to yika kwe, yongakide nyanga 've e hakidi na evemba ya momo
o Ihambanido ja beya nan£ ; \va bo bangaka mehinganakano,
tombete ibemba, tombete iwedo ja ikito ; ovane vakana ho ba-
mbvvake ihani i ha lukaka na Klisani, na ho yikake nyanga 'hu
e ka yale.

Bulu bo vindaki pe Enongo te na mwad' aju ba diyakindi o
ikondo, ka mwajo a uwa ma opele ya mbwedi, na na, ipe ba te
nangango ileva jaju ; ka raa-a yavwana na, ba ndi bato bakolo,
ba panakandi iyene ja betuniya, wa na iweya ja nyolo jabu. Ja
ndi jaju ja va na, o ka pumanaka ba vake o behu beya ndabo te
ya kastel, wa levide ba bevehe na mbombo ja ibave ba di vveya-
ngo, na nave o ka pangaka ba ba kamakide, na Sana paka to-
mbango, vakana o ka pehi ba-bepehi bwese te na nyanga 've e
haki na bapakwe o boho.

O buhwa bo yakidi ka enongo te ea vala o ba. ba jadi epakwe
njo, ka ma-a pumana ba o behu beya ndabo ya kastel, na leva-
kide ba ka mwad' aju a vakidi. Ma na, ekaba ba diyakite bata-
muvvi pqni te ka inyeni, ndi o ba. ba pulakide o mwanga mvvame,
pani te ka inyeni o didini pulengo, n' umba na peheke ba bepehi ;
jomu ja hwi tombango, vakana mbi ha tepe inyeni nyanga te.
Timbanakideni o ubwalange muanyu epakwe njo ; ka ma-a vala,
a keke a bomaka ba na o njeya eehepi. Ba diyakindi buhwa te-
bone bwehepi o moha moa Sana, na itingidi viya ngebe. Nandi
o buhwa bo vindakidi, Ehahani na Enongo te ba yale itimbiya
ja elambi abu opele ya mbwedi jabu ; ka Enongo te ya ngani ya
mama nyanga ju e ha be ba. weyango na ibweya jaju, tombe na
ileva jaju. Ja ndi ja mwad' aju ja va na ju na, mbi bangakandi
na ba pitakidendi o^ane na moto n' uhuhu a ka viyandi ka hu-
lude ba ; na na, ipe ba ndi na bekeyi be dubwake hapi ibeyabu
be didi ba kweyanaka. Ka Enongo te a va. na, O vaki nonane ;
mbi ka butake opele tene nubwa.

Na bulu tema, o moha moa Sana, ka ba ba yale o kaliya, na
lilimakide na ikaliya kwanga na 'la ubwa.

Nandi o buhwa bo diyakidi bo to kambuwa sas?, ka Klisani a
kala kakana, na bamani ! mbi ndi eboki mete, na ocli^ao ndabo
te ya iviiiti ya unavi ekane, umbi luki na itamuvva hulamango !
Mbi na enunguna o ngonga 'me e tubakwe na Mohano, mbi ndi

I x6 ekenda ta utamuwi.

sul£ngo na e ka dubuwate hapi te hapi o Ndabo ya Penda. Ipite
ma na, ya ne e ndi sango eyamu, mwan' ina ; ta hoduwa ya o
ngonga 've, na nave wa yejg.

J a ndi ja Klisani ja hoduwa ya o ngonga 'ju, ka ma-a yeje pani
o jambS ja ndabo ya ivititi, o ma-a luakide enunguna, ka amina
ya vengeme, ka jambe ja dubwaniya piyele ; ka Klisani na Ipite
ba pumanide. Ka ma-a vala o jambe ja bwe bwe, i pumanakiye
o behu beya kast£l, na dubwaka tepe jambe tedine na enunguna
tS eyaju. Kwe, benge ba pake o jambe ja bekeyi, dine tepe i
dubwanakiyendi, ndi hapi te yane e diyakindi bokolo boite ; ndi
tombekete nonane enunguna e dubwakiteya. Ka ba ba hunguna
o tindiya jambe, na na ba kvveyake ; ndi o jambe" tedinS i du-
bwanakiyedi ka ja ja ha ipako inene, na umwakide Enongo t£,
na ma na umvvaka umbila iyongane ja mbwedi j^ju, ka beko
beyaju beya pihwaniya, ikabojana ihemuvva te ijaju i bweyaki pe
ma, ovane nd' o ma-a ha yalakide pe o yongane ba. Ka ba ba
vala, na paka o njeya enene >aUpolo, ba be voyavoya, ikabojana
ba vengemindi oviya ipangiya jaju.

Nandi, o ba ba diyaki ba kunduvva ilala ja kata, ka ba ba vale
o pikiliya eyabu e ka haye o iboko tevine opele ya ihimbide ja ba
pakwe ba ka viye ombuhwa 'bu, oviya bena beya Enongo le.
Ka ba ba yana na ba tekidendi ome ikondi na ba ba ka tokunaka
mina ome o ikondi te, na upako tSkamu, " na, kunduwango k.ita
t^kane ndi njeya e kek£ na 'la o Ndabo ya Penda, e tatakwe na
Enongo Ivahama, a pejeke upolo mua Ehiki eyam ; na ma-a \ a-
haka tepe o jilide batamuvvi baju ba hole." Bake ba ma benga-
ka ombuhwa, ba langakindi ndaga t£ i ma diyakid' lendwengo
dinS, na ba ba kweyaki tepg mahihi tS. O ekaye e makiyedi, ka
ba. ba tumbude kakana —

Ho lengakind' o njeya, ka hwe hwa duwa,

Janga. ja njeya e kandakudwe'

Ba 'mbuhwa ba kelevake,

O banga ba ha nyangate,

O banga ba bweyakwe mbwedi,

Ja Enongo te E-ha-ibe-n' Ipite.

KAPITA VIII.

Ja ndi jabu ja vala kwanga na 'la o ba ba pakidi o Ukodi mua
lbele, mekodi t£mene me ndi meya Upangiyi mua ekandangolo
teyene umwahu u ma kala o egombe 'pakwe ; ka ba ba beta o
mekodi oba, ka yene miyanga na bele beya bebuma, na miyanga
miya ive, na tongo ja miba ; ome nd' o ba ba mataki miba, na
ba na tukaka, ba jaki tepe bebuma.

Nandi batati ba diyakindi o haka ja mekodi te, ba jakide me-
dambe meyabu, ba diyakindi teme teme baka na njeya enene.
Ka batamuwi ba vala o ba ba jadi, ka ba ba hikamiya o makagu
mabu, hohonganengo te na mbemba ya batamuwi ba kambango
e hake mbembe, oninge ba jadi temengo ikala na moto o njeya,
ka ba ba uwa na, Nja a wa mekodi te Meyamu ekame ? Meda-
mbe meya nja me janakide ekame ?

Batati. — Mekodi tekame me ndi Ehiki ya Imanuyel, na meya
me tepe piyele na mboka 'ju ; medambe tepe me ndi meyaju, a
nangakidendi emena aju opel' 'a meya *

Klisdni* — Njeya ya mboka ya ehiki eyam te ekane ?

Batati. — O teni pani hohonganengo o njeya anyu.

Klisani. — E le maseyi na oviya okava ?

Batati. — Yavidengo mete, kabo opele1 ya tango te e ka paye
ovone.

Klisani. — Njeya e te voyavoya, ipe e na mahihi ?

Batati. — E ndi voyavoya opele ya tango te e duvve ya nonane,
" ndi bapuli ba ka kwandi ome."f

Klisani. — Iboko tekavi okava i te na ihana opel' 'a batamuwi
ba di kambango na vahamango na ekenda ?

Batati. — Upangiyi mua mekodi tekame a ndi hwe kelevidengo
na ho behalakide iha ja bangi ibya,J ovane, vakana bwam bwa
okava bo te iboanyu.

* Jan. x. ii, 15. f Hosiya xiv. 9. % Hibru xiii. ?.

(117)

j !g EKfiNDA YA UTAMUWI.

Mbi yen£ki tepS o ndata. ame, na, o batati ba yowakide, na ba
ndi batamuwi, ka ba ba uvva ba nyuwe, te ijabu i ma yavwana-
kate mbembe o loboko lopakwe, pani ka na, Wa viya le ni na
ove ? na na, O paki le ni o njeya na ? E le nja tine eanyu e di
lilimidengo ome kakana ? ikabojana mbeyi ehale ya ba yalakide*
ekenda ba paka o mekodi tekame. Ndo batati ba yokaki nu-
yavwana mabu, ba tepe ma tandango, ka ba. ba tamuwa ba
paniyango na itande, ka ba ba va na, Vakani o mekodi meya
Ibele.

Mbi ma vwi na, batati ba diyaki mina na, Iyowe, Iliilingana,
Ipepuwa na holomiyango, ba bweyaki ba na 'na, ka ba ba nga-
niya ba o miyaka miyabu, ka ba ba panga ba. na ba kabanakiye
beja be diyaki kokango. Ba vaki tepe na, Ho vahakandi in}eni
o diyakani okava kwe, o hilinganaki na hwe, na ovane nd' inyeni
o ka yadidi nyolo janyu na bvvam bwa mekodi te meya Ibelfi
ekame. Ka ba ba va. na ba te ba.ba.ngo na ba diyaka. Ka ba
b,a 'la ka yaja o bulu tebone, ikabojana egombe e diyakindi ya
tomba.

K' umba mba yene o ndata. ame o nubwa ka batati te ba ndiya
Klisani na Ipite na ba vake ka tamuwa na ba o mekodi. Na ba
na pumaka, na keke na ba, ba ka tamvvaka, ka ba ba yene belo-
mbo beyamu o 'pele jehepi. Ja ndi ja batati ja va. ba mete na
ba mete na, Ho levakideteni Batamuwi tekaba belombo be ma-
manakwe ? O ba ba lenakide na ba levakide, ka ba ba vala na
ba o haka ya ukodi u tubakvve na Heme, u diyaki paniyango bo
tangamaka tangamango opele 'pakwe, na langwakiya ba na ba
dangamakidg opel' 'a he. O Klisani na Ipite ba dangamakide,
ka ba ba yene mbeyi ya bato o ibongo ovone, jDepehi na bepehi,
na nyanga abu e kwakidi oviya haka. Klisani ma na, ekaye e
weyaka le na ? Ka batati ba yavwana, na, O ha yoketeni opele
ya tango te e lemakide na iyokiya ja Haiminias na Failitas, opele"
ya ikamide j' ipumbuwa ja nyolo ?* Ka ba ba yavwana, na, ho
te yokango. Ja ndi ja batati ja va. na, Ba ndi ibanyu ba ycneke
o he o ukodi tekamu bepehi pihiye pehiye bane ; ba ibe tongwe-
ngo na 'la bwa buhwa, panite ka inyeni o yenekeni, mbuna o ba-

* 2 Timote ii. 17, 18.

p. 118.

UKODI BWE BWE.

EKENDA YA UTAMUWI. j jg

pakwe ba jadi, na ba bandamakide nyanga 'bu e betake, tombe
o ibakama sas^ \va piyele na matange ma ukodi tekamu.

K' umba mba yene pe ba. ba valanaka ba. o haka ya ukodi
upakwe, dina ja mune ndi Ibandamide, ka ba ba sombiye ba na
ba tamwakiye o yavidengo ; o ba. ba tamuwedi, ka ba bayebiya
na, ba yenekendi, mbeyi ya bato ba 'lwanakide, ba vakiya ba ti-
mbaka o malonga' ma diyakid' ovone ; ka ba. ba yene na bamo
tebane ba ndi pagu, ikabojana ba vungulakindi o malonga ego-
mbe yaka, na ba bu yalepe o vengeme ome. Ja. ndi ja Kiisani ja
va. na, Ekaye e weyaka le na ?

Ka batati ba yavwana na, Wa yenekeni i'.ala te o he kwe, i
valanake o utove opele ya ena ea emengwe ea njeya tekane ?
Ka ba. ba yavwana na, E, Batati ba na, Oviya ilala te ja kata.
dine njeya e yelwekendi, na ya. e keke kwanga na 'la o Ndabo-
ya-Penda e tatakudwe na Enongo E ha ibe n' Ipite, na bamo te
ba jadi o malonga bane, ba vakindi o ekenda. te eanyu e tamwake
ekaye, kwanga na 'la o ba ba pakidi o ilala tedine. Nandi, o
njeya ya hohonganengo e diyakidi bokolo o iboko tevine, ka ba.
ba pana na na ba yelwekendi na ja utove temune, na Enongo na
bweyaka ba ome ; ka ba ba uhwe na 'la o kastel ya Penda ; o ba
ba bembakidi kwe o ndabo ya ivititi, ka ma-a tuba ba. miha, na
valakide ba o malonga temane, ka ba ba lengake ome kwanga
na 'la o buhwa tekabo ; ovane nd' o ivadi viya moto wa iyowe vi
ka timwe, na, " A lengake oviya njeya ibweyide a ka diyandi o
ikote ja bawewe." Ja ndi ja Kiisani na Ipite ja tamwaniya upa-
kwe na upakwe, manyangadiba ma tombaka o miha mabu, ndi
bu kalaka na batati ndaga ka ndaga.

K* umba mba yene o ndata ame, batati ba valanaka ba iboko
ipakwe, o jambe i diyakidi o pepeke y' ukodi ; ka ba ba dubuwa
jambe, ka ba ba languwa ba na ba dangamakide utema. Ja ndi
jabu ja dangamide, na ba na yeneke utema paniyango dangada-
nga n' ivititi, ututu bo dibaka piyi ; ba pikilakiyi tepe na, ba yo-
kakindi edungu pani ka ya veya, na mbembe ya ba yeneke majili,
ba yokaki tepe unavi mua brimstone. Ja ndi ja Kiisani ja va na,
Ekaye e weyaka le na ? Ka batati ba languwa ba, na, Ekane e
ndi njeya paka ya hel, njeya ya mehoki e tamwanake ; yene ndi
na, lango te e hambakide ijiga jabu, pani ka Isa. ; tango e ha-

120

EKKNDA YA UTAMUWI.

mbakide" Upangiyi muabu, pani ka Judas ; tango te e kilake
sango eyamu, pan! ka Alexsanda ; na ba jowake, tombe ba ya-
bake, pani ka Ananayasi na mwad' aju Safira.

Ipitc. — J a. ndi ja Ipite ja va. na batati na, Mbi yeneki na, ekaba
ba diyakite cvane na ehini ea itamuwa ja ekenda te eyahu e ta-
rn wake ekaye ; e be nonane ?

Batati. — E, ba lilimakide tepe na ya ulingo uyaba.

ipite. — Ba te ba hukakiye le ekenda o hwi jabu maseyi na, o
ekaba ba uhwakwe o majili kakana ?

Batati. — Baka mekodi tekame tombango, bakabu paka tombe
na o mekodi tekame.

Ja ndi ja ba tamuwi ja va ba mete na ba mete na, Ho na mala
na ho dakakiya Wa ngudi na a veke hwe ngudi.

Batati. — E ; na o ka diya tepeni na mala ma ihana ja
ngudi te.

Nandi, batamuwi ba diyakindi ba ka vahaka o vala, ka batati
ba kamide tepe na ba keke ; ba behepi ba kekendi ta na 'la o
ihuku ja mekodi. Ka Batati ba va ba mete na ba. mete na, Ho
levakideni ba tamuwi mambe ma mboka ya oba okava, ipe ba
ka yowete o tamuwa na diha jahu ja utangani. Batamuwi ba
tandakindi ndaga tekadi na ngudi : ka ba ba valana ba o haka.
ya ukodi m' udomba u tubakwe na Bwe bwe, ka ba ba ve ba
diha te j' utangani na ba tamwakiye.

Ja ndi jabu ja yeje o tamuwa, ndi iyongide ja elombo te ya
madikanido ya batati e levakide ba yene, e pangakindi bena be-
yabu be ninganakS, ovane nd' o ba ba diye na ngudi e hilake ho-
honganengo na egeno ; ndi ba vaki na ba yenekendi elombo
pani ka jambg, tepS na ivenda jaka ja iboko te. Ka b^ ba vala-
nide, ba keke, ba tumbwakide.

O ba ba diyaki ba be kokengo na ekenda, ka utati umbaka
mua ve ba ejanganangobo ea njeya. K* upakwe mua languwa
ba na, o ka kelevakani na Ukandi. Wa balalo ma na bandama-
kideni o yakeni o mwanga uhimbanakide. Wa banayi a yoha-
naki na ba, na kekeni pale, Anyambe" a diyake n* inySni. K'
umba mba muwa oviya ndata amS.

KAPITA IX.

Umbi yakidi, n' umba na yataka pe ndata epakwe njo, k' umba
mba yenete ba batamuvvi te babale ba hubanakide o mekodi na
'la o njeya enene opel' 'a mboka. Nandi piyele na huka ya me-
kodi, opele ya ena. ya 'mengwe, o na ehiki e tubakwe na Mame-
me ; oviya ya ehiki teyene, nd' o mani ma katamango mahale
ma vakiyedi, na puliya o njeya ya batamuwi e ma lamwanaka.
Okava tepe nd' o ba ba lataki na iwanja ja momo, i vakiyedi o
ya ehiki te, dina jaju i diyaki na, Bohuma. Ka Klisani a uwa
ma na, a viye le na nja 'pele, na na a keke le na ove ?

Bohuma. — Paiya, mbi jakudvvendi o 'hiki te e jadi okavane,
opele ya ena ea emengwg, nandi mbi kekend' o ehiki eyamu.

Klisani. — Nandi, o pikilakiya le na o ka ngiya le o jambe na,
ikabojana o te o duwaka mbeleke ome ?

Bohuma. — Pani ka bato baiyamu ba pakwe ba hake.

Klisani. — Nja 'lombo-e eyavS e janidi eyave e ka levide o ja-
mbe tedine, e ka pange ja i dubwakudwe ave ?

Bohuma. — Mbi yowengo upango mua Upangiyi muame, mbi
tepe moto ueyamu, mbi timbakendi moto moto ibeyaju mete, mbi
kalakiyandi, mbi hindinaka, mbi veke mbeyi ya jomu, mbi veneke
bova ; mbi tepe dikango ehiki ame, opele ya ipa ja eyame e
keke.

Klisani. — Ndi wu viya na ja jambe te ihale i jadi o jali ja njeya
tekane ; ave nd' o ma viya onokava na njeya te ya bakalanango
yane ; ovane vakana mbi bangakandi opel' ave, tombekete ka
ave o pikilakiye bwam opgl' ave mete, na o buhwa bwa ive ja ta-
ngo bo ka paye o ka vanakwe na o ndi mvvibi na upatuvvi, o ma-
ihana ma iduwa ja inganido o mboka.

Bohuma. — Bamo ngwenyi, mba we inyeni, o ndini bangi mete
umbi jadi ; diyakani hwemiyengo n* ibengane ja ikaliyedi ja eto-
mba anyu, mbi ka benga te ja eyame. Mbi pitakide na eehepi e

(121)

I22 EKENDA ya utamuwi.

te bwam. Nandi, opele ya jambS ijanyu i ma kala, he eehgpi ya
dimbakiya, na i ndi yavidengo na ehiki ahu. Mba pikilakiya
tepe na o na moto o hangane jahu jehepi, a di yowengo njeya ya
ome ; na ba ba salaka tepe, tombe ba yowe, tombete ba yowake ;
ikabojana, bvvesS k' inyeni o yenekeni, na ho na njeya eyamu, ya
batango, e weyanake na bosambe, e vakiya o 'hiki ahu, na 'la o
njeya mete.

O Klisani a ySni na momo tene a diyakindi n' iyowe ja iyebi-
ye di jaju mete, ka ma-a va n' Ipite na ehokahoka na, " Eboki e
kadiyi na epite 'pite vva na ma."* Ka ma-a va pe na, u O eboki
a tamwake o njeya, a puhwanakandi iyowe, na ma-a ka vaka na
moto te moto na, a ndi eboki. "t Ho ka kala pe \va na ma,
tombe o tombe ma ukili, na dika ma na a pikilakiye nyanga ju e
di yokango okava, hwe, nandi benge ho vengake ma, iyene ja na
ipe ho ka hate ma bwam.

ipite. — A vaki na, E be bwam na o kala na mi pani o mbenje'
paka ; ho tombake ma, nandi oninge wa vaha, kwe vakana ho ka
kali na ju, nyanga 'ju e didi a yaJake ihuka.

Na ba na valanakide, Bohuma a dikana ombuhwa. Nandi o
ba ba diyaki ba tombake ma kwe, ka ba ba pa o mani ma diya-
kidi danga danga n' ivititi, ome tepe nd' o ba ba lataki na momo
wa devil hembwedi i diyaki katango na mehinga mekolo h£-
mbwedi ; ba bapaki ma bo timbanaka na 'la o j&mbe ijabu i yene-
kidi o pepeke ya ukodi.J Mabe ma ube ma ka bweyi ma mete ;
na ma-a ka hukakwe na mekadi meya bobe.§ Nandi, Klisani a
diyakindi a ka likimaka, na ugangano muaju Ipite tepe ; nandi,
o devil i diyakidi i valanaka momo te, ka Klisani a tamuwa iy£n£
ja na ipe a ka yemba ma, ka ma-a yebiya na, a ndi Mbwenga-
mbwenga, a ma longaka o mboka ya Itimbiya. Ndi au yenSkg
boho boaju bwam sase, ikabojana a kutaki boa bwese ona mwibi
mwa kabanide ; nd' o ma-a diyakidi a tombanudwe, ka Ipite a
hile oml)uhwa ju, na yeneke o ukanga muaju lendwengo na,
Umemi mua elengS, na utimbiyi u di kwehwengo.

Ja. ndi ja Klisani ja va na ugangano muaju na, mbi yongidendi

* Mekanakadi xxvi. 12. t Eccls. x. 3.

X Matiyu xii. 45. § Mekanakadi v. 22.

EKfiNDA YA UTAMUWI. ^3

eyame e langwakudwe, nyanga ya elombo e hamaki na moto
ueyam okava ; dina ja momo te i diyaki na Ikamide-ihale ; moto
ueyam mete, a diyakindi o mboka ya holomiyango. Elombo te
nd' ekaye : — o inganido ja njeya tekane o tepe na mani ma vakiye
oviya jambe ja njeya enene, ma tubakwe na mani ma Bekengo,
ma ma tubakwi nonane na tina ya maweyana ma weyanakwe
ome mbembe : Ikamide te ihale ekadi a diyakindi a tamwaka o
ekenda, pani te ka hvve ho tamwake kakana, ka ma-a diya ome,
na ma. na yaka viya. : nandi o ya. egombe teyene, ka ome wa pa
oviya jambe ja njeya enene, mevoye meya bamo melalo, mina
mabu ma diyakindi, Ulema-kambango, A-hapitakud\ve, na Bobe,
ba hangwe paka. balalo ; o ba ba yenekidi Ikamide-ihale a jadi
bya, ka ba. ba vala paniyango bo sodaka n' ihungana o ma-a
jadi. Nandi momo te ueyamu a diyakindi a muwa oviya viya.
viyaju, tepe bo temeke pani o ekenda eyaju. Ka ba behepi ba
viya o ma-a jadi, ba ka hihaka ma na, a temeke de. Ikamide-
ihale a diyakindi a be na ekaye botano bwese ona ivela na janga,
au diyaka tepe na ngudi e yanake, tombe e kweyake. Ka Ulema
kambango a va na, Veke hwe eland' ave ya dale, ndi au veke ya
pani, ikabojana au tanclaka o nyange dale jaju, Ubomi-penda bo
keke umbila o ma-a jadi, tepe ena o elandi aju ya ngayi viyi, ka
ma-a hoduwa elandi ea hika etano. Ka ma-a yama na ngudi
na, Myibi, Myibi ! O ma-a yami nonane, ka bobe a bweya ma
na ekulu ea ele enene eyaju e diyanakidi o ena, o molo ve, ibwe-
ya tedine i kvvehakidi ma o he hamba ; ka makiya ma hovakiya
pan' ona ma ka makide ma emena. Ukili tekamu muehepi ba
diyakite njaa. Na mbuhe — mbuhwe ka ba ba yoka moto a ka-
laka o njeya, na ba na bangaka, na o banga a diya Ehekwe ene-
ne, a diyake o mboka ya Mabeka maiyam, ka ba ba kweyanide,
na dikaka momo te ueyamu ekane a leleke ome dipa na dipa.
Nandi, ukili kwe ka Ikamide-ihale a hihibwana, ka ma-a muwa,
ka ma-a kula o ekenda 'aju. Uango i diyakindi nonane.

Ipite. — Ndi ba nangakindi ibeyaju be diyanakidi beehepi !

Klisdni. — Nyawe, bu duwaka iboko viya malale maju ma taa
vi diyakidi ; yene ndi eyaju e tatakidi. Ndi nyanga 'me e la-
ngwakudwe, momo te ueyanu ne a yenekindi etuniya enene opele
ya inyange jaju, jambojana myibi ba nangakite dale jaju jehepi.

I 24 EKfiNDA YA UTAMUWI.

Eyabu e ha nangakidi te kabo malale maju ma taa. ; dikanango
pani mbeyi ya dale ehale mete, manini ma na twetwe e pakide
ma o ihuku ja ekenda aju .* Nyawe, oninge mbi leme e vana-
kudwi na o ma-a kekidi, a jombanaka, opela itata ja nyolo aju
miha, jambojana au mbaka o hambide malale maju ma taa; ndi,
n' ijombana, na iha ja nyanga 'ju e yalakide eehepi, a tamwaki-
ndi, o pati ya njeya enene na nja eite.

Ipite. — E be ovane elombo e m-amanakwe na nyanga 'bu e ha
nanga.na.ki ma ejanganangobo eyaju e ma pitakide na a ka pahi-
yandi inganido na ya. o jambe ja oba ?

Klisdni. — E nd' elombo emamanakwe ; ndi bu duwaka yene,
bu dimbakiya ya na ugono muaju mete, jambojana o ma-a diya-
kidi a bangaka na nyanga 'bu e pakidi o ma-a didi, au diyaka pe
na ngudi e kutake elombo ka 'lombo ; nandi ba nyangakidendi
elombo te eyam yene, hanga na ngud' aju mete, ndi kabo na iba-
ndamide ja Wa-Oba.f

ipite. — E te e diyake ovane elombo ea iyadiye o ma-a jadi o
ba ba ha patvvanaki ma elombo te eyaju eyam.

Klisdni. — E mbakind' o diya iyadiye inene o ma-a jadi, a jakate
a hanaka ya na mala ; ndi ba langwakiyi mba ilango, ba vaki na
a hanakite ya bohale mete o njeya eehepi, tina ndi opela mahihi
maju ma diyanakidi o ba. ba nanganaki ma dale jaju. Mbambaye
a behalakide' ya ovane ekulu enene ea ekenda aju, nandi o ma-a
diyakidi a ka pikilakiya ya, na yalake ipeya na ya, benge mapi-
kiliya ma inyanga jaju ma ma paka. pe o ma-a jadi njo 'pakwe,
vakana manS ma miyakandi mbya eehepi.

ipite. — Ba mani ! ekaye e te e diyaka ngebe" en^ng mete o
momo te wa ngani ekan£.

Klisdni. — E, mbambaye, e diyakindi elombo ea ngebe. E
jaka e paka o hwe ho jadi nonane, te ho hakudwete ka ma, o
patuwe" na o lumwe mavenge, na o dikvve o iboko viya yeyeye ?
E mamanakwe ka ma-a ha wakidi n' ulema mehiyo, na ngebe !
Mbi langvvakudwi na au tamwaka pe o njeya eehepi na elombo
epakwe' kabo na ngebe na metati meya etuniya : a langwakiya
moto wehepi a ma lataka na ma, na uwaju a ma kabakidS o

* 1 Pite iv. 18. t 2 Timote i. 14 ; 2 Pite ii. 9.

EKENDA TA UTAMUWI. I2C

njeya eehepi, o ma-a diyakidi a tamwaka, iboko viaju vi ibakudwe
belombo, na nyanga ju e hakudwe ; na ba ibakidi, na ibeyaju be
nyangakide, na nyanga 'ju e lumakudwe, na nyang' aju a kweya-
kidi kabo na em en a. pa.

Ipite. — E tepe elombo e mamanakwe ka bonyamu boaju bo
ha pangaki ma-a hambakide, tombe a veneke malale maju ma
taa punu, na ovane nd* o ma-a ka hane nyolo aju o ekenda aju.

Klis&ni. — O kalakate ovane bwese o na moto a ma jawe o
buhwa tekabo ; a mbaki le o v£ ma. punu na ? a mbaki le o ha-
mbide ma o nja a didi ? O chiki te e iyibabudwe yene eehepi, be-
lombo tebene biu yenekwe isala ; na ma au vahaka tepe ihana
tedinS. Tepe na be jaka be duwaniye o jambe ja ugomba mwa
Ehiki ya oba te a puhwanakindi ijiga ja om£, yene nd' e mbakidi
o diya bobe o ma-a jadi wa na ipumiya na mbeleke ya jom ja ta-
jeni ja myibi.

ipite. — Mwan* ina wa bi pe bokolo nonane ? Isa. a hambakite
ijiga jaju na itambu ja eja ; * na ijiga te i diyakindi elombo enene
mete o ma-a jadi ; nandi onrnge ma-a ha nonane, e le nde ya
Ikamide-ihale e ha haki nonane ? A

Klisdni. — Mbambaye Isa a hambakidendi ijiga jaju ; bait£ na
ngudi ba tepe hango nonane, na ba ba puhwanakindi ovane ibata
inene wa, pani ka ube ne a hakidi ; nandi o lukakandi o vame
ipehe o hangane ya Isa. na Ikamide-ihale, tepg na o lotingidi
labu. Ijiga ja Isa. i diyakindi ndembo, ndi ja Ikamide-ihale ju
diyaka nonane. Ihuhu ja Isa i diyakindi anyambe aju, ndi ihuhu
ja Ikamide-ihale ju diyaka nonane. Ivaha ja Isa i diyakindi ja
edoko ya mehoni, ndi Ikamide-ihale au haka nonane. Tepe na
Isa. au yeneke pe wa na itime ja bedoko beyaju ; Kabojana a
vaki na, mba be ndi o bo waka ; nandi ijiga tekadi i ka ha le
mba nja bwamu-e ? Ndi Ikamide-ihale, tombete ka ma-a diya-
kidi na ikamide ihale, ikamide te i tatanakindi nyolo aju oviya
janga ja majake ka mane, na pangaka ma-a yeneke juwel jaju
jambo inene wa na o hambide ja. bwesS ka Isa a hakidi na ijiga
jaju. Wa langaka na Isa a diyaki n' ikamide, tombe n' ilolo-
mbo ; va.ka.na ya mamanakwe oninge moto a pangakudwe na
mehoni a hambaka ijiga jaju, na ilina jaju, na behepi, o devil

* Hibru xii. 16.

I26 EKENDA TA UTAMUWt

ja heli, jambojana e na janga t-dine pani ka ya e di na asi,
e ha ibe na ngudi e timbakudwe' o hongodi aju : o mapikiliya
mabu ma beke, ma luinsam i o bedoko beyabu, vakana ba du-
waki beya, tombc na be weyaka le na. Ndi Ikamidg-ihale a
diyakindi na itingidi vi pakwe ; mapikiliya maju ma diyakindi
o belombo beya oba ; mala maju ma diyakindi ma belombo
beya ilina ; nandi moto wa itingidi tevine a IS a hambakide juvvel
jaju ovane na nja njeya-e (oninge ba didi ba hambaka ja), ilonde
ja ulema muaju na belombo beya nane ? Momo a ka vete peni
ilonde" ja ihuhu jaju na honji ? Ipe o te o tundwakide ibembe na
i jake beja beya baye baye pani ka inani ipakvve ? Tombete ba ha
ibe na ikamide, ba ha nonane opela bedoko beyabu beya mehoni,
ihambide ja ibeyab'j be janidi, ivene ja punu, tombe njembi, na
ba metg tepe ome, ndi ba di na ikamide i yonganake, tombete
ihale, ba ibe na ngudi e hakg nonane. Vakana o lemidendi ovane
mwan* ina.

Ipite. — Mbi memeki ja ; ndi njenji ave ekolo e ma mbandi o
lingudS mba piyelg.

Klisdni. — Na nde 15, mbi ma kwanidete ave na mbeyi ya lona-
ni laka. lo didi bovolu, lo didi lo sodaka, na la lo landaka o ma-
njeya ma ha pitakwe, na la lo jadi paniyango loledi. Nandi ta
dika yen£, na nave o ka hilake upako bwam, vakana beehSpi be
diyendi bwam o hangan' ahu na nave.

ipite. — Ndi Klisani bato te balalo ekaba, mbi ndi sulengo
ulema muame na, ba te paniyango njamba ya mejajanga ; o piki-
liyi na ba jaka na ba diyaki na evemba te ba kweyakate kakana
na ipako i vakiyedi o njeya ? Ikamide-ihale a nyaki le o jijiya
nande ? Mbi piviyaki na a diyakite na ngudi e tenekide na ba
kwe o eduka, nandi oninge uhungi u diye benge a vahamake.

Klisdni. — Baiig na ngudi ba vango na, ba ndi mejajanga, ndi
mbeyi ehale e duwango ya nonang o egombe ya iyejudwe. Ika-
midc-ilKilc an diyaka na ulema mwa ijijiya, mwan' ina, mbi ye-
nfiki nn, o jaka na ave ndi momo temane, te o diyakite injingima
jaka pani, tcpc w.v hoviya. Pakwe pakwe o ave o yeneke nonane
o !»a ba di na hwe na maseyi, o ba ba \ iya ka pumiya av^ pani
ka l.a ba j^umakiyedi o ma-a jadi, te ba ka pangand' ave" o piki-
lakiya nyanga ibale.

EKftNDA YA UTAMUWT. i2y

Pikilakiya tepe na, ba te paniyango kabo bo yalake o myibi ;
na ba ba hakiya tepe upolo mua mbela e ha ibj n' ibongo, a
beke. oninge ba kalamiya, vakana ma. mete a vakandi ka hanaka
ba., joyi jaju i te bwese ka ika.nga.laja laiyan.* Umba mete mbi
hakudwendi pani ka Ikamide-ihale a hakudwe, k' umba mba
yene ya paniyango elombo ea mahihi mete. Bato te babe balalo
ekaba ba pakindi umbi jadi, k' umba mba yafe o tenide pani ka
Klisani, nd' o ba. ba ndiyedi ka hangwe abu a pa : mbi diyakindi
kokengo na ive ja emena ame opela sesu ; ndi hohonganengo
na upango mua Anyambe, mbi diyakindi batango na nguba
ekoio. E, ndi tombekete, k* umba mbi beki nonane batudwengo,
mbi yeneki ya ehavu ekolo mete, na o ha pani ka momo ; o be
na moto a didi a pakwaka nyanga ya eduka te yene, e jadi, kabo
ma mete a vakiye o eduka.

Ipite. — Ndi yenekete ba kweyanakidendi, o ba ba yebakiyi na
Ehekwe Enene a diyakindi o njeya.

Klisani. — Pakvve pakwe, ba bembate ba kweyanakide, ba na
hangwe abu ta, o Ehekwe Enene a pumakiye ; ya mamanakwe
tepe, ikabojana a ndi uyani mua Upolo. Ndi mbi piviyaki na, o
ka vamake ipehe o hangane ya Ikamide-ihale na uyani mua
Upolo. Bahayi ba Upolo behepi ba ibe bayani baju ; na ba ba
yale tep5 iha ja megono meya janga tedine, oninge ba yanaka.
E te lukango na e pikilakudwe na etumbe ea mwana e ndi e
bweyaka Golaiya pani ka Devid a hakidi ; tombe na ngudi ya
nyati e te e hingaka na ea inani ? Baka ba na ngudi, baka vaha ;
baka n' ikamide inene, baka n' ihale : momo tekane a diyakindi
wa ba vaha.ma.ngo, ovane nd* o ma-a kekidi na 'ia o epima.

Ipite. — Mbi yombwaki na te e diyakindi Ehekwe-Enene opela
abu.

Klisani. — A jaka ma te a diyakite bena beyaju ti ; mbi la-
ngwakiyand' ave na tombete ka Ehekwe-Enene a kebanake na
bwam opela bevolani beyaju, na a di hango, na a ka yalete iha
ja elombo enene, ulingo muaju u tatake ba o haka. ya ukwala
muaju mua ibata, nandi oninge Ulema kambango, tombe bapa-
kwe ba bakamake na ju te e ka diyi bokolo oninge ba kwehakide
ma ; nandi oninge moto a be o he, a ka ha le na ?

» i Pite v. 8.

I28 EKENDA ya utamuwi.

A clidi a tamwakiya boho boa Ehakwe-Enene a ka yenete ndo
na mavenge ome be didi be veke tali o nyanga te eyame ya la-
'nguwa ekane. E, mbi yokaki tepe a vakindi njo paka, o ma-a
diyakidi o eduka na, Ho u diyakape n' ipite tombe ja emena.
Mevoye tekame na ba mbweyi jabu ba pangaki le Devid a tataka,
a yaka, na ma-a kangalaka. E ; Heman na Hezekaiya tepe, to-
mbekete ka ba ba diyakidi bayani o hvvi jabu, o ekaba ba bwe-
yaki ba ba mbakindi o kweyide ba ; na ba ba bweyaki ba na
ngudi. Pite a yejekindi egombe yaka nyanga ju e yalakide,
nandi tombe ka baka. ba vake na, a ndi upolo mua beyokvvedi, ba
hanaki ma bokolo, ka ba. ba panga ma-a bangaka mwa mwajo.

Tepe na, upolo muabu a te paniyango iyokolide ja ihohe viya-
bu ; a punyake iyoka, oninge ba pambalakudwe o egombe te
'gombe, vakana a vakandi ka hanaka ba, e va.na.kwe tepe opeT
'a ju na, Ukwala muaju mw' ibata umwaju u nangakide o ma-a
jadi mua bweyaka ; tombe ikanga, ngamba, na ba evolani te
evolani. A yenekete ekeyi bwese ka hoviji, nyenye ka mendodi :
ikanga ja kamu ja kweyide ma, malale ma yangwakwe n' uhinga,
ma ndi o ma-a jadi ka bekumu, ngamba pani ka bekumu, na
ma-a yaka tepe o iningane j' ikanga..* Moto a le a haka na iti-
ngidi tekavi na ? E ndi pakwe pakwe, oninge moto a jadi na
kabala ya Job egombe eehepi, na ma-a jadi na bokeli na evemba
ya ibatama ja ya, te a ta haka belombo be mamanakwe, ikaboja-
na ibalu jaju i ndi batudvvengo na ngadi ; a bangaka pani ka
usebeni ; ivenda ja mepemba meyaju i na mahihi ; a pudwakandi
o itaba, a peyaka na ngud' aju ; a kekendi ka lata na bamo ba di
batudvvengo nguba ; a vehSkendi janga, na ma-a bangaka ; a b£
tepS na ngudi e kweyakiye ukwala mw' ibata. ; makanga ma kamu
ma ninganake o ma-a jadi, na ba ngamba e panyake, na nguba ;
A miyakandi he na mbimba na malingwa, ji kamakide tepe na e
ndi ihoko ja heba. O heba e bgke e kalaka tepS a ka vaka na,
Haye, hayS ! a navakidendi eduka ya te yavidengo bo, ngadi na
mekenyo meya ngawg.f

Nandi hwe na navS, janga. ja batamuwi ka ekadi, ho vahake o
lata na ndoba, na hwe' h6 keteke tepe na ho ndi ho haka bwam
wa, o hwe ho yokake opeT 'a bapakwe ba di talanganwengo, ho

• Job xli. 26-29. + J0*3 xxxix. 19-25.

EKENDA YA UTAMUW1. I2n

pitakide tepe evemba ahu mete ; ikabojana ba janga tedine ba
daka o beva, oninge ba yejudwe. Yeneke Pite uame a ma tuba
okava ; a ketekindi ; ipikiliya jaju ja mameme i pangaki ma-a
vaka na, ma nd' a ka teme opele ya Upangiyi muaju \va na bato
behepi, ndi nja pe a balakudwe, na a kweyakidi bato te babe
bane pani ka ma?

Vakana oninge hwa yoka na janga ja iba ka dine i haudwendi
o njeya ya Upolo enene, ho hake belombo bebale : Bohoboho,
ho keke batudwengo, na hwe ho ka nangaka tepe nguba, ika-
bojana ipuhwa ja yene, ndi ya a vahakidi o weya Livayitan, i ha
yalakide ya, jambojana oninge yene e diye, mbambaye, vakana a
bange hwe, na vilolombo. Tina tene ndi ya \va bokeli e di va-
ngo na, " Wa na beehepi nangakani nguba ya ikamide, eanyu e
ka vatane makanga ma bobe ma veya mehepi."* E tepe bwam
na ho jombaka Upolo bahani, e, na ma mete a ka keke na hwe.
Ekaye nd' e pangaki Devid a peyaka o ma-a diyakidi o Itaba ja
Edingihe ya Iwedo ; na Moses a vahakindi o wa o ma-a diyakidi,
wa na o vala kamba paka. a diye na Anyambe aju. Ka ma-a va
na 'ju na, Oninge pwanja 've e vale n' umba, vakana o valanake
hwe okava.f Mvvan' ina, nandi oninge A valinge na hwe, ho le
pe ho bangaka jom ja tajen i didi i yanaka na hwe nande ? \
Ikabojana bahani ba mameme ba kwakandi o iwedo, na o ba ba
ha ibe na Ma.

Umba mete mbi ndi viyango o ilombe n' ivakwe ; ndi tombe-
kete ka ave o yeneke mba miha kakana, na bwam bwa Ma-a
didi na bwam bo kebanake, mbi be na ngudi e keteke opel4 'a
evemba. Mbi ka yeni mbya oninge mbi late pe na beduka beya
janga tedine; tombekahwe ho ha ibe tombango mahihi mehepi.
Nandi o laiyan na beya be ha nyaki mba, mbi pitakidi na Anya-
mbe a ka huludete hwe oviya Filistin epakwe e ha ibe hebwengo.
Ka Klisani a tumbwakide na,

Ikamid' ihale, o kwakindi o miyibi ?

O yibakudwendi ? A kamide a yongadike,

Duwaka ikamide, i ka vet' ibala

O jom ja tajen — 1 diye, o ka bangn balalo.

* Efisas vi. 16. t Ekisidas xxxiii. 15. \ Psami iii. 6 ; xxvii. 1-3.

9

1>Q KMr.XDA YA DTAMUWI.

Ka ba l)a valanide, Bohuma a vitar.ake. O ba ba diyaki ba
kvke, ka ba ba pa o iboko viyabu vi duwaki njeya e njeya epakwe
o njeya "du, e ma yeneneke bo temeke de bwese ona njeya 'bu e
ma tamwanaka ; na ba bu yowake tepe eyabu e ka pane, ika-
bojana ja jehepi i diyaki te hambamango o boho boabu, ka ba ba
teme nja-a, ba ka pikilakiya. O ba ba diyaki ba pikilakiya opel'
'a njeya, hilakete, moto uvindo a jadi batango n' ibata itano, a
viya o ba ba jadi, na uvvaka ba na, e le nde eanyu e temeke
okava ? Ba yavwanakindi na ba kekendi o mboka ya oba, ndi
ba we pe na nje^a na ehuhu eyabu e ka valane. Momo t& ma
na, " vitanaki mbani, mbi keke tepe o njeya te yane." Ka ba ba
vitane ma o njeya te, e beki kwe ka ya ya lengeme, na ya na
pangaka ba ba yavanakide na mboka 'bu e ma keke, kwe, ulingo
uhale, ka ba ba yavanide na ya na ngudi mete : ndi ba diyakite
kabo vitanake ma. Ndi kwe, ka ma-a dungide ba o ivata, o ja i
beki ba katango ba yowe ka ba ba ka haiye, ja ndi ja ibata tS
itano ja kwa oviya mabcke ma momo te uvindo ; nandi, benge
ba yeneke iboko viyabu vi diyakidi. Ka ba ba diya ome ukili ba
yaka, ikabojana bu diyaka na ngudi e hodwake nyolo jabu.

Klisdiii. — Ja ndi ja Klisani ja va na ugangano muaju na, na-
ndi, mbi yenindi na mbi lemidendi kya tekane. Batati bu la-
ngwakiya hwe na ho bandamakide na Ukandi ? O buhwa teka-
bo nd' o hwe ho yenidi ya wa iyowe e vakidi, na, " Moto a
kandake moto a bakake na ju a takidcndi elaba o beko be-
yaju."*

ipite. — Ba veki tepe hwe ejanganangobo ya itumbwana opel'
'a njeya, na na ovane nd' o hwe ho ka mende ho lenge ; ndi ho
behalidendi ilanga ja ya, na o tata nyolo jahu oviya njeya ja ujilidi.
Devid a diyakindi iyowe wa na hwe ; 'kabojana a vakindi na,
" Opele ya behadi beya bato, mbi bambuvvango njeya ja wa
sawe na ndga ya belebu beyaveV't

Ba diyakindi ome o ivata tedine bya, ba henjeke nyolo jabu
rm te. Na mbuhc-mbuhwe ka ba ba yene umbaka a panyake, a
vaka o ba ba jadi, na ukasa niiia mekadi mehale o ena aju. O
ma-a bekidi pango o ba ba jadi, ka ma-a uwa ba na, wa viya le

* Mekanakadi xxix. 5. t Psami xvii. 4.

EKftNDA YA UTAMUWI. j^l

ni na ove, na na o haka li nek okava ? Ka ba ba languwa ma
na ba ndi batamuwi, ba kekendi o Saian, ndi moto te uvindo a
di batango n' ibata itano, nd' a lengakide ba oviya njeya, ma nd'
a vaki na hwe, na, ho vitanake ma, ikabojana ma-a keke tepe
ovone. Ja ndi ja a diyaki n' ukasa ja va na, a ma diyandi Uka-
ndi, utodu mua bojowa, a 'hvakidi nyolo aju pani ka enjel ea
bvve.* (Na ba ba hake bobe opele ya mohano, ba ka diyi bebadu
na bakandani Dan. xi. 32.) Ka ma-a nya ivata, ka ma-a hoduwa
bamo te. Benge a vake na ba na, vitanaki inbani, ovane nd*
umbi ka tede inyeni o njeya anyu epakwenjo. Ka ma-a timbana
ba ombuhwa na 'la o njeya 'bu e dikakidi n' ivitane ja ukandi.
Ja ndi jaju ja uwa ba na, O ma nangiya le ni bulu te bo ma viya
ekabo ove ? Ba na, Na batati o mekodi meya Ibele. Ka ma-a
uwa ba na, ipe ba bu pahakiya ejanganangobo ea itumbwana
opela njeya o batati ba jadi ? Ba na, E.

Ma na, nd' o inyeni o diyakidini temeteme, o nangakiteni eja-
nganangobo anyu, n* inyeni o ka langakani ? Ba na, Nyavve.
Ma. na, Na nde le ? Ka ba ba va. na, ba behalakidendi. Na ma
na uwaka tepe ba na, batati bu langwakiyi inyeni, na, o ka ba-
ndamakideni na Ukandi ? Ba. na, E ; ndi hu pikilakiyape na ma
ndi a kalaki na hwe paniyango bvvam ma. ne.f

K' umba mba yene o ndata ame, na a langwakiyi ba, na, ba
nangakiye o he ; o ba ba hi nonane, ka ma-a boma ba na ngudi,
iyokude jabu njeya eyam eyabu e ka valane. (E ka diyandi o
mot' ube a ka diye weyango n' ibomwe, vakana Uyekidi a pa-
ngaki ma-a nangakiya o he, na ma-a ka bomakwe o boho boaju
hohonganengo na bobe boaju, na tango ya mekasa na 'huhu.)J
Nd' o ma-a bomi ba, ka ma-a va na, *•' Tango ame e tandake,
ndi eyame e henjeke, na e bomake ; nandi, pahakiya edoko, wa
uluwa."§ Yene pa, ka ma-a languwa ba na ba keke o njeya 'bu,
na ba ba ka bandamakide maleva mapakwe ma batati ma la-
ngwakiyi ba. Na ba na veke ma akeva opele ya kenga aju eehe-
pi, ba ka keke o njeya ya hohonganengo na jana, ba keke, ba
tumbwakide, —

* 2 Karint xi. 14, 15. t Roma xvi. 17, 18.

% Deut. xxv. 2. § Ilevudwe iii. 19.

!32 EKENDA YA DTAMUWI. .

Inyeni ba tamwake o njeya, hilaketeni,
Nyanga ya batamuwi ba lengake e hake ;
Ba bweyakudwendi na ivata ja bo juka ;
Ikabojana ba behalakidendi ileva iyam ;
Ba hulakudwendi, nd' o yeneketeni,
Ba bomakudwendi ; o ka kelevakani.

Ukili kvve ka ba ba yene umbaka. a vaka o yavidengo, na jana,
ma dipa, o njeya enene, ka lata na ba.

Ja ndi ja Klisani ja va na ugangano muaju na, moto nd' eka-
nene a didi mbuhwa ju kumbango opele ya Saian, ndi a vakandi
ka lata na hwe.

Ipite. — Mbi yenekete ma ; ho kelevake pani, o banga p£ a diya
ukandi. Ma te kabo pakiya na bo pakiya, kwe kama-a lata na
ba. Dina jaju i diyaki na, A-ha-kamakide Anyambe, ka ma-a
uwa ba. na, o keke le ni na ove ?

Klisani. — Ho kekendi o Ukodi Saian.

Ka a A-ha-kamakide-Anyambe a ya nangudi.

Klisani. — O yaka le kakana na nde ?

A-ha-kamidc. — Mbi yakandi opela epitiki anyu, na o tamuvva
ekenda ekolo ka ekaye ; ndi wa pahiyeni elombo ka 'lombo o
ekenda te kabo njuke pa.

Klisani. — Na nde le, momo, o pikilakiyi na, hwa veheludwe ?

A-ha-ka?nidi>. — O veheludwe ! O ibe aa iboko viya janga. ti-
ding o he eehepi.

Klisani. — Ndi i te we o he e vake.

A-ha-kamakide. — Umbi diyakidi oahu, o ehiki ame metS, mbi
yokakite pani ka inyeni o yokakidini, umbi yokidi k' umba mba
vala kayen£, o mabo te ma mepuma mabale ekama, mbi ma diya-
ndi mbi vahaka mboka tekane, ndi mbi ha yenepe wa na nyatiga
'me e duwakidi o buhwa bwame bo yalakide ekenda boa boho-
boho. (Ehadi ea etiketike e vahamakidi ba behepi, ikabojana a
wg ibeta ja mboka.* Hilakete ba vaki n* umba na, ndaga ya
Upangiyi e le ove ? e vake pani.f)

Klisani. — Ho ndi yokango, na hwe tq)e kamidengo, na, iboko
viya janga ttdine vi ndi we, na na vi ka duwaniyandi.

* Eccl. x. 15. + Jer. xvii. 15.

EKENDA YA UTAMUWI. j^^

A-ha-kamakidt'. — Mbi jaka mbi kamide, umbi diyakidi oahu,
te mbu vaka maseyi tekama kakana ka vaha ; iboko viya janga
tedine vi iaka na vi ndi we, te umba ndi mbi duwi viya, ikaboja-
na mbi viya vahango wa n' inyeni ; nandi mbi timbakandi, n'
umba mbi ka vahaka o yadide nyolo ame, na belombo te ibeya-
me be uhwakidi opela ipite ja ibeyame be ha yenidi.

Klisani. — Ja. ndi ja Klisani ja va. na ugangano muaju Ipite na,
ya momo te e vadi ekaye e te pakwe pakwe ?

Ipite. — Bandamakide, a nd' ovane umbaka. ua Bakandi, yo-
ngakide nyanga e di na hwe hamango egombe 'pakwe n' iyokoli-
de ja bato ba janga. tekadi. Na le, Ukodi Saian a be ? Hoa bo
yeneke jambe ja ugomba mwa mboka o hwe ho diyakidi o me-
kodi meya Ibele okaone ? Hwa tamwaka okava na ikamide?*
Ho keke, o banga pe momo te a di n' ukasa a kabide hwe epa.-
kvve njo. Ave nd' o luki na yokude mba leseni te yane, eyame
ya 'la ka languwa o mata mave okava ekane ; " Mwan' ame,
daka. iyokolide ja iyokwanide te i lenganakide oviya ndaga ja
iyowe."t

Klisdni. — Mwan' ina, mbu uwa ave nyuwe opela na mbi bo-
makandi pakwe pakwe ya ikamide jahu penda umba mete, ndi
kabo opele ya ikata jave, na o pume ebuma ya hohonganengo
oviya ulema muave. Opele ya momo tekane, mba dimbakiya na
anyambe ya he tekane a i ma dibango miha. Hwe na nave ho
hakete kabo ekenda, yowengo na ho na ikamide ja pakwe pakwe ;
na na bojoa bo ibe o pakwe pakwe. J

Ipite. — Mbi peyakandi kya tekane n' ipite ja ivenda ja Anya-
mbe. Ka ba ba vonguwa oviya momo te a jadi ; ma tepe bo
haka ekenda aju, a keke, a yakiye ba.

K' umba mba yene o ndata. ame, o ba ba kekidi ka ba ba pa. o
ehiki na 'huhu, upupe muaju u pangaka moto a tikaka, oninge a
jadi ome mwengi. Ipite a diyaki tepe a ka yalake o tika, a be
bodilo na viya. ; ka ma-a va na Klisani na, viya vi balidi mba,
mba yalakepe ibumude ja miha mame ; nandi ho nangakiye oka-
va, hwa ta ya yango.

Klisani. — Na vilolombo ; banga hwa ya, ndi ho muwepe epa-
kwe njo.

* 2 Karint v. 7. t Mekanakadi xix. 27. % 1 Jan. ii. 21.

I 34 EKENDA YA UTAMUWI.

Ipite. — Na nde le, mwan' ina ? viya vi ndi bwam opele ya
moto a janjakS ; oninge hwa ya kwe, vakana ho yadiyendi.

Klisdni. — Wa yongakide pe ka utati umbaka u lanwakiyi hw£,
na, ho ka kelevaka na mwanga mvva Iyabana ? A minakindi
ovane na, ho bandakide opele ya viya ; " Ovane, vakana, ho yake,
ka bapakwe ba yake ; ndi ho pepwake, na hwe ho ka diyaka lu-
mbamango."*

Ipite. — Mbi memindi na mbi ndi kobango ; mbi jaka okava
dipa, te mbi ngiyendi o mahihi m* iwedo, na tina ya viya. Mbi
yenindi na, ya moto vva iyowe e vakidi, e ndi pakvve pakw£, na,
" Babale ba ndi, bwam wa n' umbaka. "t Kwanga na 'la okava
njamba 've e diyakindi ihana jame ; na nave o ka pahiya tepe
mahomano maiyam opele ya ehavu ave.

Klisdni. — Klisani ma na, nandi opela ihimbide ja itika ja iboko
tekavi, ho langwake malango maiyam.

Ipite. — Upakwe ma na, mbi kamakidendi, na ebumulema
eehepi.

Klisdni. — Ho ka yale" le na nj' ilango-e ?

Ipite. — O Anyambe a yalaki na hwe ; nandi yalake ave na bo-
no, oninge wa tanda.

Klisdni. — Mbi ka tandi o tumbude ave viyembo tumbudengo.

O baiyamu ba tikake, ba vak' okava,

Ka yoka batamuwi ba kalaka ;

E, ba yokwaka tepe na ba,

Itata ja miha mabu bwe

Ugangano mua Klisani uyam

U ka tati ba miha o 'gombe ya iyejudwe.

Ja ndi ja Klisani ja yal£, ka ma-a va na, mbi ka uwand' ave
nyuwe : o pikilakiye le na o bohoboho opel' 'a eyave e hake
ek i\e ?

Ipite. — O minakandi nyanga 'mS e pikilakiyedi o bohoboho
opele ya bwam bwa ilina jame" ?

Klisdni. — E ; eyame e ma mina ndi yene.

Ipite. — Mbi lilimakidendi ulingo uyaba o upeyo mua belombo
te be ma yenekw£, na be ma hambakwe' o ihambanido viyahu ;

* i Tesilonaika v. 6. t Eccl. iv. 9.

EKENDA TA UTAMUWI. jotj

belombo be mbakidi o nyangide mba o ujilo na o inyanga, mbi
jaka mbi lilimakide pe na beya.

Klisdni.— Nja belombo-e ?

Ipite. — Bonene na ungumba mua he. Mbi ma peyaka tepe na
ujolongo na ngudi, imata, ikila, bojowa, seke, iweya ja Sana, na
elombo ka 'lombo eehepi e kovakite kabo ijilide ja ilina. Nandi
na mbuhe mbuhwe, benge mbi yowake, na iyoka na ihile ja be-
lombo beya oba, ibeyame be yokakidi na nave, tepe na Ikamide
uahu a tandake, a weyakudwe opele ya ikamide jaju, na bodiya
boeyam o Igeba ja Nane, na, " ihuku ja belombo tekabe ndi
iwedo"; ikabojana tina ya belombo tekabe ndi ya " ngambi ya
Anyambe e pake o bana ba ha ibe n' iyokiya ba jadi."*

Klisdni. — O kamakidete ngudi ya isule te piyele ?

Ipite. — Nyawe ; mbu vahaka o yowe ngudi ya bobe pani, to-
mbe makwa ma benganakide o iha ja boa. ; o ebumulema 'me e
yeneki njuke o boho boho na ndaga, k' umba mba yeje idiba ja
miha mame opel' 'a bwe ya ome.

Klisdni. — Nandi e le nja tina eyave e hakkli nonane o Ilina y.
Anyambe i hakidi o ebumulema ave ?

Ipite. — Tina ya boho ndi na, ikabojana mbu yowake na e
diyakindi ehavu ya Anyambe. Mbu pikilakiya na Anyambe a
yalakidendi ilude ja moto o boho na imude ja bobe. 2. Na bobe
bo diyakite bo ngite na usasa o mehoni meyame, mbu tandaka o
dika boa. 3. Mbu yowake tepe manga 'me e mbakidi o palvva-
nide na megangano meyame meya vyo, pwanja 'bu, na behadi
beyabu mbi tandaki beya na ngudi. 4. Mawela ma isule ma
diyakindi umbi jadi, ma diyakindi mawela ma njuke na janga,
ovane nd' umba mbi ha yalakidepe o yika, tombe na iyongide ja
meya. o ebum' ame y' ulema.

Kliscini. — Nandi, e yeneneki na, o hulamakindi oviya njuke
jave egombe >aka ?

Ipite.— ^E, pakwe pakwe, ndi i ka timbate o ulema rnuame
epakwe njo, vakana mbi ka diyi pe bobe, wa pe na umbi diya-
kidi ovyo.

Klisdni. — Na nde le, nja 'lombo-e pe e timbakide bobe boave"
o ipikiliya jave ?

* fifisas v. 6.

136

EKKNDA YA UTAMUWI.

ipite. — Belombo beite ; pani ka na,

i. Oninge mbi latihge na moto ueyamu o njeya ; tombe,

2. Oninge mbi yokinge moto a langaka Baibil' ; tombe,

3. Oninge molo u yalidenge mba mehiyo ; tombe,

4. Oninge mba langudwe na moto ame a bekendi ; tombe,

5. Oninge mbi yokinge ikelenge i kalaka opele ya na moto a
vvendi ; tombe na,

6. Oninge mbi pikilinge opela ivvedo jame ; tombe na,

7. Oninge mbi yokinge na ivvedo ja matota i pandi o bapakwg
bajadi.

P. Wa wa ndi o umbi pikilakiyedi na hange piyele vakana,
umba mete, mbi pandi o yeke.

Klisdni. — Nandi u duvvaka egombe e hulumake oviya ikoba ja
bobe ?

Ipite. — Nyawe, mbu yalake ; ikabojana o egombe teyene be
pipamakindi ulema muame nangudi eite ; na o umba mbi pikila-
kiyedi itimba ja bobe (tombete k* ulema muame u diyakidi mua
vonguwa opele tene) vakana mbi yenekindi majili wa.

Klisdni. — Nandi, o haki le pe na ?

Ipite. — Mbi pikilakiyi na, mbi lukakandi o yeje ibonguwa ja
emena ame ; o banga mba kwehwe.

Klisdni. — Ndi o yejekite o bonguvva emena ?

Ipite. — E ; n' umba na kweyaka hanga bobe boame pa, ndi
na njamba ibe tepg, na yalake ehavu ya moto ueyam, pani ka b'
ikaliya, ilanga, iya ja bobe mbembe, ikala ja pakwe pakwe, na
ba bakake n' umba, na vala, na vala. Mbi hakindi belombo te-
bene, na bepakwe beite na ngudi, ibeyame be ha ibe na ngudi e
langwakS ckava.

Klisdni. — Nandi o pikilakiyi na o diyakindi bwam ?

Ipite. — E ; o ukili, ndi kwe ka njuke jame ja timba pe umbi
jadi cpakwe njo, na iluwa jame jehcpi j' u haka mba elombo.

Klisdni. — Bene be vaki le pe ovane na, o ave o diyakidi wa
luwa ?

Ipite. — Mbeyi ya belombo e pakidi ya umbi jadi, wa wa ndi
bevadi beya janga tekadi : " Bwam bwahu bwehepi bo te pani ka
bevolo beya s£ke, na bo v&vidi hw^ panika upupe."* " O b£ na

* Aiseiya lxiv. 6.

EKENDA YA UTAMUWI. i^y

moto a ka huwudwe na behavu beya belekanako." " Oninge o
hangeni belombo tekabe beehepi, vakateni na, ho ndi bahayi ba
ha ibe na evanga."* Na ndaga ipakwe ite na ngudi ja janga te-
dine. Oviya ovane tepe mbi ka yalake o totongane kakana na ;
" Oninge bwam bwame bwehepi bwa be pani ka bevolo beya
seke ; oninge na moto a huwudwe na behavu beya belekanako ;
na, na tombete hwe ho hakate beehepi, ho ibe n' itinga k' itinga,
vakana hange e te elombo ea etiketike na o pikikiya na o ka duwi
heven na njeya ya belekanako. Mbi pikilakiye tepe kakana na,
Oninge moto a nuvvana kama ya mawela, ndi yene pa, a ka veke
ihambe ja ibeyaju be hamba'ke ombuhwa ; nd' oninge invvana
jaju ja vyo, ja te o ejanganangobo i te o buludwe, vakana moto
temane a ka yongani ma, na ma-a hwa ma o ndabo y' ivititi,
kabo a te a timbe inwana timbengo.

KlisdnL— Nandi, o bakakide le ekaye o nyolo ave mete na e ?

ipite.—Wti\ pikilakiyendi kakana ; na, mbi na bobe boite o
ejanganangobo ea Anyambe, na na, iluwa jame ja kya tekane i
be na ngudi e timbake inwana tedine, ovane vakana iluwa jame
i be na ngudi e hulwakide mba oviya makwa te ma mahihi ima-
me ma pakide nyolo ame na tina ya mapule mame ma bohoboho
ekama.

Klisdni.— IkwanidS iyam mete, sasa ta pakuwa.

ipite.—YXom\>o> epakwe e yenekide mba njuke oviya n' umba
na luwa, ndi, oninge umba hilengo belombo beyam ibeyame be
hake kya tekane, vakana mbi yeneki bobe boa kya latango pe na
bwam bwame bo hake ; ovane nd' umba mbi ndi sulengo na,
tombekete nyang' ame e tandakidi iha jame ja behavu beyam,
mbi ndi hango bobe twetwe o buhwa baka, ivalide jame o hel,
tombete na emena ea bohoboho eu diyaka na ebuke.

Klisdni. — Nandi, benge o hake pe na ?

jpite.—O ha ? Mbu yowake nyanga 'me e ka haye, kabo mba
ta yongide Ikamide yongidengo ; ikabojana hwe na ma ho diya-
kindi hilinganango na ngudi ; ma tepe a langwakiyi mba, na,
kabo mba pahiya bwam bwa moto a ha ibe hango bobe n* iva-
kwe, hanga bwam bwame mete, tomete bwam bwa he bwehepi
bo ibe na ngudi e yongake mba.

* Geletiya ii. i6 ; Luk xvii. 10.

133

EKftNDA YA UTAMUWI.

Klis&ni. — O pikilakiyi na a kalakite pakwe pakwe ?

Ipite. — A jaka a langwakiya mba nonane o egombe eyame" e
ma tandaka, na e ma hwemekiye na iluwa jame mete, te mbi
tubaki ma na etiketike ; nd' umbi ka yeneke ikaha jame mete, na
nyanga ya bobe e natamake na ehadi ame eyam, k' umba mba
kamide ndaga jaju.

Klisdni. — O ma-a yalakide o languwa ave o boho boho, o pi-
kilakiyete na, moto wa janga. tedine a te a duwanakiya, a didi a
vanakwe na, a hohonganengo mete, na, a ha haiyete bobe ?

Ipite. — Mbi memeki na, o boho boho ndaga jaju ju bweyana-
kiya ; nd' o hvve ho beki kalango kvve, benge mbi sulake bwam
opele teyane

Klisdni. — O uwakite ma na momo te a le nja, na nyanga VS
e didi e huwakudwe na ma ?*

Ipite. — E, ka ma-a languwa mba na, a ndi Upangiyi Jises, a
diyake o ena eyomi ya Wa-Oba-mete ; na kakana ndi ka ave o
ka huwudwe na ma, na ipitide ja eyaju e hakidi ma mete o hwi
jaju ja mehoni, na betuniya beyaju o ma-a kelekudwe o ele. K'
umba mba uvva pe ma, na, bwamu bwa momo temane bo le bo
duwaka ngudi teyane na ihuwude ja moto upakwe o boho boa
Anyambe na ? Ka ma-a languwa mba na a diyakindi Anyambe
ya ngudi, na a hakindi nyanga ju e hakidi, na ma-a waki tepe,
hanga opel' aju mete, kabo opel' 'a 'me ; na behadi beyaju, na
mala mabu, be ka langvve umbi jadi, oninge mba kamide ma.

Klisdni. — O haki le pe na ?

Ipite. — Mbi bomakindi penda, jambojana mbi pikilakiyi na a
babe o yonge mba.

Klisdni, — Ikamide a vaki le pS na nave na ?

Ipite. — A sombiyakidi mba na mbi keke o ma-a jadi ka y£n£.
Ja. ndi jame ja timbe na, yenS e ka diyi ungesa. Ma na, Nyawe,
ikabojana mbi ndakudwendi na mbi vake.f Ka ma-a ve mba
ejanganangobo ya Jises, iyadide jame opele ya iviya ; na ma na
vaka opele ya ejanganangobo teyene, na, ndaga jehepi ja ome
tombe vindandaga vi ndi temengo boyade wa na he na oba.J
N' umba na uwaka ma, na, mbi ka ha le na o umbi ka viye' ?

* Roma iv. f Matiyu xi. 2S. \ Matiyu xxiv. 35.

EKfiNDA YA UTAMUWI. j ^g

Ma na, mbi ka hahalakide na mabanga vutango, twe,* na ulema
muame muehepi, pani ka Daniyel, " Nandi Daniyel a ngakiyencli
o ndabo aju, ka ma-a balama na mabanga maju njo ilalo buhwa
baka, a kalakiya o boho boa Anyambe aju. Jerimaiya, usaki
mua Anyambe a vaki na, O ka ndakiyi mbani, n' inyeni o ka ke-
keni ka kaliyani umbi jadi, vakana mbi ka yokiyate inyeni. K'
umba mba uwa pe ma na, mbi ka hahalide le ma. na ? Ka ma-a
va na, Keke, vakana o ka duvvate ma o ediya aju ya ngebe, a
diyakate ome egombe eehepi, kokengo n' iyide ja tango e vake.
Ma mete a vaki na Moses na, ' mbi ka lati na nave ome, oba ya
ediya ya ngebe.' "t Ka Jehova a va na Moses na, " Kalaka na
mwana nyangwe Eran, na a pake egombe eehepi pudunganango
epaga o iboko viya hole, o ediya ya ngebe ejadi o aki ; o banga
a wa ; ikabojana mbi ka pumiyandi o ediya ea ngebe na evindi."J
Mbi langwakiyi ma na, oninge mba viya, mba yowe nyanga 'me
e ka vaye. Ka ma a languwa mba, na, mbi ka vaka kakana, na,
" Anyambe yeneke mba ngebe, mbi ndi mot' ube," na, " O ka
pangaka mba mbi yowake, n' umbi ka kamakide Jises Kraist ;
jambojana mbi yeneki na, bwam bwaju bo jaka bo diye, n' umba
mbi kamakide bwam tebone, te mbi jelindi. Upangiyi mbi
yokango na, o ndi Anyambe ya ngebe, na na o ndi lenidengo
Mwair ave Jises Kraist na a diyake Uyongi mua he ; na na, o
tepe babango na o ve ma o janga ja mot' ube k' umba kakana,
(mbambaye mbi ndi mot' ube mete) : Upangiyi, ovane, vakana,
nangaka egombe tekaye, wa kenide ehekwe ave o iyonge ja ilina
jame, opele ya Mwan' ave Jises Kraist. Emen."

Klisdiii.—O hakite ka ave o sombiyakudwe ?

Ipite. — E ; njo na njo.

Klisdni. — Nandi Hangwe a levakidete Mwana ave o jadi ?

Ipite. — Hanga o njo ya boho, tombe ya ibale y' ilalo, y' inayi,
y' itano, nyawe, tombete o njo y' utoba.

Klisdni. — O haki le pe na ?

Ipite. — A\ e ! mbu yowake nyanga 'me e ka haye.

Klisdni. — Wu pikilakiya na o dikakand' ikaliva ?

Ipite. — E, kama ya njo i langakudwe njo ibale.

* Psami xcv. 6. ffexodas xxv. 22. % Leviticas xvi. 2 ; Hibru iv. 16.

j^o EKftNDA TA UTAMUWI.

Klisdni. — Ndi e le nja tina e eyave e ba dikakidi ?

Ipite. — Mbi kamakidi na e langwakudwe mba e diyaki pakwe
pakwe, ya na, bwam bvva Kraist tekane bo diye, he eehepi ya
yongS mba; ovane nd' umbi pikilakiyi na, oninge mbi dikinge,
vakana mbi wendi, nandi mbi wakenge o eka ya 'hekwe. O ma
ukili te tepe ka ekaye ya pa o ipikiliya jame na, " Oninge ya
himbama, vengaka ya, ikabojana e ka pandi, mbambaye, ya
himbame."* N* umba na lilimakidi ikaliya, kwanga na 'la o
Hangwe a levakide mba Mwana 'ju.

Klisdni. — A levakudwe le ave o jadi na ?

Ipite— Wow yeneke ma na miha mame ma mehoni, kabo na
miha ma ibweyide jame;t e diyakindi kakana : Buhwa baka
mbi diyaki na ngebe eite mete, mbi piviyaki na ngebe pe \va na
njo 'pakwe o emena ame eehepi ; na ngebe te e vakiyendi oviya
iyene jakiya ja bonene na ibeva ja mabe mame. Nd' o umbi ha
diyakipe na imbuwa ja elombo epakwe kabo heli, na makwa ma
ilina jame ma egombe eehepi, mbi pikilakiyi na, o mbenje paka,
k' umba mba yene Upangiyi Jises a dangamakide mba oviya he-
ven oba, ka ma-a va. na, " Kamakide Upangiyi Jises Kraist, va-
kana o yongindi." %

Ndi mbi timbakidi na, Upangiyi, mbi ndi mot' ube unene
mete : na ma na yavwanaka na, " Ehekwe ame e te kokango na
nave."§ Umba na, Nandi, ikamide i le nde Upangiyi. Benge,
nandi, mbi yeneke oviya ivadi t£ ja na, " A ka viye uniba mbi
jadi, a yoke nja, na a kamakide mba, a yoke evele,"|| na na iviy.i
na ikamide ba te elombo yaka. ; na a ka vale, yene ndi na, a vake
na ebumulema na itande opele ya iyonga ibebo ja Kraist, vakana
ma nd' a kamakide' Kraist. Ka manyangadiba ma diba miha
mame, k' umba mba uvvape na, Upangiyi, mbambayg, mot' ube
unene k' umba kakana, a te a vehelekudwe avS o didi, na ma-a
yongwg na nave? N' umba na yokaka ma-a vaka na, " A ka
viye umba mbi jadi mba pume ma. "11 Ja ndi jame ja va na,
Nandi, Upangiyi, mbi ka yene le ave, na, umbi ka viy£ ave o
jadi, na ovane nd' o ikamide jame i ka teme hohonganengo ave"

* Habakak ii. 3. f Ellsls i. 18, 19. \ Behadi xvi. 31.

§ Jan. vi. 35. I Jan. vi. 35- t J^- vi- 37-

EKfiNDA YA UTAMUWI. I*l

o didi ? Ma na, Kraist Jises a vakiyend' o he ka yonge bato
babe ; ma ndi ihuku ja elekanako o wehepi a kamakide a jadi :
a wakindi opele ya bobe boahu, ka ma-a pumbuwa pe o mahuvva
mahu : A tandaki hwe, ka ma-a tuka hwe oviya mabe mahu na
makiya maju mite.*

Oviya bene beehepi mbi yeneki na, mbi lukakate o tamuwa ma
opele ya hohonganengo, na o ivanguwa ja bobe boame kabo na
makiya maju ; na eyaju e hakidi o iyokiya ja elekanako ya Ha-
ngwe, na ibabiye jaju ja ivomudwe ja ome, y' u diyaka opeT 'a
'ju mete, kabo opele ya a didi a nangaka ya o iyonga jaju, na
ma-a ka veke akeva. Ulema muame u diyakindi mua be bo lo-
ndaka ti na mbya, miha mame na manyangadiba ti, mapikiliya
mame ma ka vudake na itande opele ya dina, bato, na njeya ja
Jises Kraist.

Klisdni. — Mbambaye, ekadi i diyakindi ilevudwe ja Kraist o
ilina jave : ndi langvvakiya mba nyanga ya ekaye e hakidi o ilina
jave.

Ipite. — E pangaki mba mbi yen eke na he eehepi, tombete
bwam bwa ome bwehepi, be nd' o itingidi viya makwa ; mbi ye-
neki tepe na, Anyambe ya Hangwe, tombe ka ma-a di mahuwa,
a le na ngudi e huwakide mot' ube a vake o ma-a jadi : e pangaki
mba mbi yeneke ihani opele ya bobe boame boa egombe ya vyo,
na ndambake tepe mba na ilevide ja bohuma boame mete ; ika-
bojana mbi ha diyete na ipikiliya n' ivakwe i levakide mba bwam
bwa Jises Kraist nonane : i pangaki mba mbi tandaka emena. ya
hole, n' umba mbi ka yombwaka iha ja elombo o ihekide na ive-
nda ja dina ja Upangiyi Jises ; e, mbi pikiiakiye tepe na, mbi
jaka na tajen ya byeja. beya makiya o nyolo ame, te mbi te na
ngudi e hovakide beya beehepi opele ya Upangiyi Jises.

Mbi yenekindi o ndata ame, o Ipite a timbakide diha ombu-
hwa, ka ma-a yene Bohuma, uwabu a dikakidi ombuhwa, a vaka.
Ma. na Klisani na, yenekete ka iwanja te ja momo a lengake
ombuhwa.

K/isdni. — E, e, mbi yeni ma ; a ibe n' isala. na njamb' ahu.

Ipite. — Mbi piviyaki na, a jakate a tamwaka na hwe te y' u
mbata. o kokide ma.

Timote i. 15 ; Roma x. 4 ; Hibru vii. 24, 25.

!42 EKENDA TA UTAMUW1.

Klis&ni. — PakvvS pakwe ; ndi mbi ndi sulengo na, au pikiliya
nonane.

Ipite. — Mbi yowudete yene ; ndi tombekete nonane ho venga-
kide ma. (Na ba na haka nonane.)

Ja ndi ja Klisani ja va na ma na, Momo, oka ; e le nde eyave"
e dikanake ombuhwa kakana ?

Bohuma. — Mbi peyakandi na itamuwa ja dipa, vva metS na o
diya na njamba, kabo te mba tanda ya. vva.

Ja ndi ja Klisani ja va na Ipite na jana, na, mbu languwat'
ave na a salaka njamba 'hu ? Nandi vakate, ho langwake ego-
mbe tekaye, o iboko te viya dipa na dipa. ekavi. Ja. ndi jaju ja
kala na Bohuma, ka ma-a va na, Oka o le na ? Ilina jave i le
na Anyambe kya tekane na.

Bohuma. — Mbi te bwam, ikabojana mbi ndi egombe eehepi
londango ti na mavaha maiyamu, ma pake o ulema muame, ka
yadide mba, o umba mbi tamwake.

Klisani. — Sasa., langwakiya hwe, nja mapikiliye mayamu ?

Bohuma. — Mbi duwend' o pikiliya opele ya AnyambS na
heVen.

Klisani. — Malina ma di kwehwengo na devil ba haka tepe
nonane.

Bohuma. — Ndi mbi pikilakiyi beya, na umba mbi vahaka tepe
beya.

Klisani. — Baite na ngudi ba haka tepS nonane, ndi ba ibe na
ngudi e paka ovone. " Ilina ja wa henga i vahakandi, ndi ja
duwaka elombo ka 'lombo."*

Bohuma. — Mbi pikilakiyi beya, n' umba dikango beehepi opelS
ten^.

Klisani.— Mba. kamakide yene ; ikabojana idika ja beehepi i
ndi upako ukolo ; e, upako ukolo wa na nyanga ya baite e di yS-
nengo. Ndi o le o sulake na o ndi dikango beehepi opele ya
Anyambe' na heven na ?

Bohuma. — Ebumulema 'me nd' e langwakiye mba nonang.

Klisani. — Moto wa ivowe a vaki na, ** A pitakide ulema muaju
mSte a ndi etiketike.f

* Mekanakadi xiii. 4. t Mekanakadi xxviii. 26.

EKENDA YA UTAMUWI.

H3

Bohwna. — Yene e kalakwendi opele ya ebumulema ebe ; ndi
eyame e ndi eyam.

Klisani. — O sulake le yene nande ?

Bohwna. — O ya e yadakide mba o mapite ma heven.

Klisani. — Yene e te e diyaka opel' iyabana jaju, jambojana
ebumulema ea moto e te e yadakide ma, na ipitide ja elombo
eyaju e ha ibe na ijanga ja ipite.

Bohwna. — Ndi ebumulema na emena ame be latakandi ta,
ovane vakana ijame ipite i ndi bwam, kamamango o ijanga.

Klisani. — Nja langwakid' ave na ebumulema 'ave na emend
be ndi latango ?

Bohwna. — Ulema muame te u langwakiye mba nonane.

Klisani. — " Ta uwa mbweyi ame, na, ipe mbi ndi mwibi."
Umwave ulema u langwakiyat' ave nonane ! Kabo ndaga ja
Anyambe ja bape ya tali o upako tekamu, hanga tali 'pakwe i be
na mala.

Bohwna. — Ebe ebumulema eyam edi namapikiliya maiyam ; a
be emena. eyam a di hohonganengo na belekanako beya Anyambe ?

Klisani. — E, ebumulema eyam e ndi e di na mapikiliya maiyamu,
emena. eyam tepe a di hohonganengo na belekanako beya Anya-
mbe ; ndi e ndi elombo yaka. e duwake belombo tekabe, epakwe
na bo pikilakiyi nonane.

Bohwna. — Sasa., nja 'lombo-e eyave e tubake na mapikiliya
maiyam, na emena e di hohonganengo na belekanako beya
Anyambe ?

Klisani. — O na manga, ma mapikiliya make na ngudi ; — maka
opel* 'ahu mete, maka opel* 'a Kraist, maka opel* 'a belombo be-
pakwe.

Bohwna. — Mapikiliya maiyam opel' 'a 'hu mete, ma le na ?

Klisa7ii. — Ma ndi ma latake na ndaga ja Anyambe.

Bohuma. — E le nja 'gombe-e ya mapikiliya mahu mete e la-
take na ndaga ja Anyambe ?

Klisani. — O egombe ahu e veke yeke te ya paka ya ndaga ja
Anyambe e levakide. Ndaga ja Anyambe i vakandi opSle ya iti-
ngidi viya bato vi janakudwe na, " O ibe na umbaka a jadi hoho-
nganengo, o ibe n' umbaka a hake bwam."* E vaka tepS na,

" Jenisis vi. 5.

144

EKKNDA YA UTAMUWI.

" Ipikiliya ja ebumulema ya inoto wehepi i te kabo bobe egombe
eOlu pi." Nnndi o hwe ho beke kakana pikiliyango opel' 'a nyolo
jahu mete, vakana mapikiliya mahu ma ndi hohonganengo, ja-
mbojana ndagaja Anyambe i vaki nonane.

Bohuma. — Mba kamide na ebumulema 'me e ndi bobe kakana.

Klisdni* — Ovane, vakana o ibc n' ipikiliya iyam na ja jaka.
opel5 ave mete, na o emena ave. — Mbi to languwa pani. Pani
ka ndaga i veke yeke o bebumulema beyahu, nonane tepe ka ja i
veke yeke opel' 'a manjeya mahu ; oninge mapikiliya mahu, na
njeya jahu be latinge na iyavwana te ja ndaga i veke opel' 'a
beya, vakana beehepi be te hohonganengo, ikabojana be ndi la-
tango ta.

Bohuma. — Ta languwa mba ka ave o minake ?

Klisdni. — Ndaga ja Anyambe i vaki na, njeya ja moto i ndi
njeya ja belenganango,* i be bvvam ; e vaka tepe na, ba ndi le-
ngango mete oviya njeya eyam, na ba ba we tepe ya.f Nandi
mbi vaki na, oninge moto a pikilakiya njeya jaju nonane, na ule-
ma mua hubiyango, vakana a na mapikiliya ma hohonganengo
opel' 'a njeya 'ju mete, jambojana mapikiliya maju ma latakandi
ovane na ndagaja Anyambe.

Bohuma. — Mapikiliya maiyam opele ya Anyambe ma le nde ?

Klisdni. — Pani k' umba mbi ma va opel* 'a nyolo jahu mete,
na, oninge mapikiliya mahu opel' 'a Anyamb£, ma latinge na
nyanga ya ndaga e vake opel' 'a ju ; yene ndi na, o hwe ho piki-
lakiye opel' 'a idiyedi viyaju, na bebano beyaju, bwese te ka
ndaga i di yokudengo ; mba kale opel' 'a yene sase o kya okava.
Nd' oninge ho kalaka opel' 'a ju na nyanga ju e di na hwe ; va-
kana ho na mapikiliya maiyam opele ya Anyambe, o hwe ho
pikilakiye na a youdi hwe, wa na hwe mete ; na ma-a yeneki
tep£ bobe o hwe ho jadi, o egombe ahu mete e ha yeneke' na bo
ndi we ; o hwe ho pikilakiye na, a youdete mapikiliya mahu ma
utema mete, tepe na melema meyahu, na ndiba jabu jehepi ibe
kutamango o miha maju ; tepe o hwe ho beke pikiliyango na
bwam bwahu bwehgpi bo navakandi o boho boaju, ovane nd' o
ma-a ha vahaka pe hwe ho tcmeke o boho boaju na mabeka ma
behadi beyahu beyam beehepi.

* Psami cxxv. 5. t Roma iii. 17.

EK&NDA YA UTAMUWI. j^q

Bohiima. — O pikilakiyi na mbi ndi janga ja eboki e didi e piki-
lakiya na Anyambe a yeneke wa n' umba ? ipe na mbi ndi mbi
paka o ma-a jadi na behavu beyame mete beyam ?

Klisdni. — O pikilakiya le upako tekamu na ?

Bohiima. — Mbi pikilakiyi na, mbi lukakand' o kamide Kraist
opel' 'a ihuwudwe.

Klisdni. — Na le ! O pikilakiyi na, o lukakandi o kamide Kraist,
ave o yene na o na mala na ma ! Wa yeneke bobe boave boa
ijanido na boa kya tekane ; ndi o diyaka na ipikiliya opel' ave
mete, na ibeyave be hake, be pangake ave pani ka moto a ha ibe
yenengo mala ma bvvam bwa Kraist o ihuwudwe jave o boho
boa Anyambe. Nandi o le o vaka. na, mbi kamakidendi Kraist
na-e ?

Bohiima. — Mbi na ikamide twetwe, opel' 'a bene beehepi.

Klisdni. — O kamakide le na ?

Bohiima. — Mbi kamakidi na Kraist a wakindi opel' 'a bato
babe ; na na, mbi ka huwudwendi oviya jaki o boho boa Anya-
mbe, na tina ya ivehelide jaju ja ehekwe ijaju i vehelekide mba,
na iyokiya jame ja belekanako beyaju. Tombe kakana, Kraist a
pangakandi bebano beyame, be jadi beyam, be vehelekudwe na
Hangwe. na ngudi ya bwam bwaju ; nonane ndi k' umbi ka
huwudwe.

Klisd?ii. — Mbi to ve iyavwana ja imeme tS ja ikamide javS
ekadi :

i. O kamakidendi ovane na ikamide ja boyebakiya; ikabojana
ikamide tekadi i ha duwaniyete o Baibili.

2. O kamakidendi ikamide ja bojowa ; jambojana i vengekide-
ndi ihuwudwe oviya bwam bwa Kraist mete, na o bakide ja o
ave mete o jadi.

3. Ikamide tekadi ja pangaka Kraist a diyaka Uhuwudi mwave,
ndi kabo mua behadi beyave ; na mua nyolo ave o tina ya behadi
beyave, i jadi bojowa.

4. Ovane, vakana, ikamide tekadi i ndi ja iyabana, na ja i ka
dikand' ave o ngambi o buhwa bwa Anyambe-ya-Ngudi eehepi ;
ikabojana ikamide ja pakwe pakwe i huwanakide, i pangakandi
ilina, i didi nyangango opele ya belekanako, na i veveke o ihawe
ja bwam bwa Kraist, na bvvam tebone bo ibe ehavu ya ehekwe

10

146

EKENDA YA UTAMUWJ.

e hanake, opele ya ihuwudwe, iyokiya jave na ovane nd' o ja i ka
vehelekudwe na Anyambe, ndi iyokiya jaju mete ja belekanako,
na iha, na iyene ja betuniya opeT ahu ; mbi vaki na, bwam tebong
bo vehelekudwendi na ikamide ja pakwe pakwe ; ilina i bataku-
dwendi na ya, na ja ja padwe o Anyambe ajadi, i diye n' itibe, na
ja i vehelekudwe, na huwakudwe oviya makwa.

Bohutna. — Na le ! O vahaki hwe" ho pitakide kabo nyanga ya
Kraist e hakidi ma mete, nandi ho diye ? Ipikiliya tekadi ndi i
ka hulude bedoko beyahu, na panga hwe ho diyaka pani ka hvvg
ho vahake ; idiya jahu i ka diya le na nja male, oninge na ho ka
huwudwete oviya beehepi kabo na bwam bwa Kraist pa, o hwe
ho kamakide ya.

Klisdni. — Dina jave i ndi Bohuma, na pani ka dina jave i didi,
nonane tepe ka ave o jadi ; iyavwana jave i levakidete nonanS.
O be yowengo opele ya bwam bwa ihuwudwe, wa we tepe nya-
nga ya ilina jave e ka yongwe na ja, oviya ngambi ya Anyambe.
E, o tepe epitiki o ngudi ya pakwe pakwe ya ikamid£ i yonga-
nake o bwam te bwa Kraist ekabo, na boa bo ka dulaka bebu-
mulema beyahu o Anyambe a didi na Kraist, o tanda dina jaju,
ndaga jaju, njeya jaju, na bato baju, ndi hanga bo dungaka, pani
ka ave o pikilakiye.

Ipite. — Ta uwa ma, ipe a pahiyendi ilevudwe ja Kraist oviya
heven oba.

Bohuma. — Na IS ! Ave ndi moto wa malevudwS ! Mbi ka-
makidete k' inyeni na ibanyu behepi o vakeni opele ya upako te-
mune, na e te paniyango ebuma ea ipikiliya ja beboki.

Ipite. — Na nde, Momo ! Kraist a ndi kutwengo o Anyambe'
a jadi oviya ibweyide ja mehoni, ovane nd' o ma-a ha yowanake
na moto, kabo Anyambe ya Hangwe a levide ma o ma-a jadi.

Bohuma. — Ijave ikamide ndi dine, ndi i be ijame : n' umba
mba bomaka t :pe penda, na ijame i te bwam bwese te ka ijavg,
tombete k' umSi ha ibe na mapikiliya maite na ngudi o molo
moame pani ka ave.

K//s,hii.— Ilulwakide mba mbi kale ndaga paka. Wa lukaka
o kala upako t kamu pani ka bo pejeke nonang ; ikabojana mbi
ka ydakide ukalo mua mbwe ame e tandake a ma kala, na o ibe
na moto a ka ) owe Kraist, kabo na ilevide ja Hangwe ; e, tepe

EKfiNDA YA UTAMUWI. Izj7

na ikamide ja ilina i bweyanake Kraist, i lukakand' o hawe na
ihapuwa ja bonene boa ngud' aju ;* nandi, mbi yeneki na, ave
vva we ehavu ea ikamide tekadi. Umwaka nge, o ka hilake ma-
jili mave mete, wa kvveya na 'la Upangiyi Jises a jadi ; na bwam
bwaju, bo jadi bwam bwa Anyambe, ikabojana ma mete ndi
Anyambe, o ka vengudwendi oviya makwa.

Bohuma. — O ndini bovolu sase, mba yale o tamuwa n' inyeni,
ta tombani o boho tombango ; mbi ka dikanate ombuhwa ukili,

Ka ba ba va. na,

Nandi, Bohuma, na etiketike ave,

O pejeke maleva maiyam ;

Ndi o ka yowete o boho,

Bobe boa iha ja nonane ;

Kelevaka pani, o bangake,

Ileva iyara i yongakate ;

Ndi oninge o pejinge,

Ave mete nd' o ka puhwane.

* Matiyu xi. 27 ; 1 Karint xii. 3 ; fifisas i. 17-19.

KAPITA X.

Ja ndi ja Klisani ja kala na ugangano muaju, na :

Klisdni. — Ipite, mbi yeneki na, hwa li pe ka tamuwa hw£
mete, njo 'pakwS.

K' umba mba yene o ndata ame, ba kekindi o boho, Bobuma
a vitakS ombuhvva. Ka Klisani a va. na ugangano muaju, na,
mbi yeneki momo tekane ngebe" eite mete : o madikanido e ka
diyi na 'ju bobe pakwe" pakwe.

Ipite. — Bamani ! baite na ngudi ba nd' o mboka 'hu, ba di ka
ma, metaka meghepi, e, na o manjeya na mahuhu, na batamuwi
tepe ; oninge baite ba jadi o mboka 'me, nandi, ta pikiliya bvvinge
bo didi bo diyaka o iboko viyaju vi jakudwe ?

Klisdni. — Mbambaye, ndaga ja Anyambe i vaka. tepe, na, " A
ndi dibango miha mabu, na o banga ba yene," etc.

Nandi, kya tekane, hwa be te hwe mete, o pikilakiya le na
opele ya bamo ka bane ? O pikilakiyi na, ba te pahiyango lsule"
ja bobe egombe te 'gombe ; na ovane na ba yenekendi mahihi
ma itingidi viyabu ?

ipite. — Yavwanaka nyuvve t£ yanS ave metS, ikabojana ave nd'
o jadi utodu.

Klisdni. — Mbi v&ki, nyanga 'm§ e pikilakiye, na, e te e diyaka
nonane" ; nd' o ba ba di bepitiki, ba bweyakide na isule tedine i
nd' opei* 'a bwam bwabu ; ovang nd' o ba ba yejeke na ngudi
mete iweya ja ja, na ba ba lilimakide n' iyaba ja nyolo jabu mete,
na njeya ja melema meyabu.

Ipite. — Mbi kamakidendi, ka ave o vake, na, janga i kovaka-
ndi o bwam bwa bato, na o panga ba hohonganengo o jali ja
ekenda abu.

Klisdni. — E be na penda, i hakandi nonane, oningg i jadi ho-
honganengo ; jambojana ndaga ja Anyambe i vaki na, " Janga
ja Upangiyi ndi jali ja iyowc."*

* Job xxviii. 28 ; Mekanakadi i. 7 ; Psami cxi. 10.

(148)

EKfiNDA YA UTAMUWI. j^q

Ipite. — Pakwakiya mba janga ja hohonganSngo ?

Klisdni. — Janga ja hohonganengo i yowanakendi na belombo
belalo :

i. Na ipumiya jaju, i pakandi na isule i yonganake, opSle ya
bobe.

2. I pangaka ilina i bweyaka Kraist opel' 'a iyonga.

3. I yalakendi, na ja i lilimakide ilina na idile inene opele ya
Anyambe, ndaga jaju, na njeya jaju ; i tataka ja bobabu, na o
panga ja i bangaka o vonguwa opele ya ena eyomi, tombe ya
emengwe, o elombo te 'lombo e hadivakide Anyambe, tombe e
vengekide jonga jaju, tombete e yenekide Ilina ngebe, tombe e
pangake baloni ba kalaka bobe.

Ipite. — Wa vwi bwam ; mbi kamakidi na o kali pakwe pa-
kwe. Nandi ho te Mwanga mvva Iyabana tombango piyele ?

Klisdni. — Na nde le ? O yonyidendi n' ikala jahu ?

Ipite. — Nyawe, ndi mbi vahakand' o yowe o hwe ho jadi.

Klisdni. — Ho dikanindi nanda ibale. — Ndi ho te o timbiya o
upako muahu. — Ba bohuma ba we na, isule ja janga tedine i pa-
ngake ba ba bangaka i ndi opel' 'a bwam bwabu mete, ovane,
vakana ba yejekendi o vengekide ja.

Ipite. — Ba yejeke le o vengide ja ovane na nde ?

Klisdni. — 1. Ba pikilakiyi na, janga tedine i hakudwi na devil,
(ndi mbambaye e ndi ehavu ea Anyambe,) nd' o ba ba pikilakiye
nonane, tepe ba ka yanaka na ma, pani ka belombo be didi be
talanganake ba. 2. Ba pikilakiya tepe na, manga tekama ma
ndi opele ya ijongolide ja ikamide jabu ; ndi, ngebe opel' 'a 'bu
ka ba ba ha ibe na ikamide ! ovane nd' o ba ba delakide bebu-
mulema beyabu opel' 'a ma. 3. Ba pikilakiyi na, ba lukaka o ba-
nga, ovane vakana ba kenake na mabeka mabu. 4. Ba yeneki
na, manga te mane ma ka vengekide bwam bwabu mete bwa
mbembe, ovane nd' o ba ba himbakide ma na ngud' abu eehepi.

Ipite. — Mbi youdete elombo ea janga ka dine umba mete ;
ikabojana e diyakindi n' umba nonane, ovane mbi to yowe ulema
muame mete.

Klisdni. — Nandi, o egombe tekaye, ho dikake Bohuma mbwe,
na hwe hwa nanga pe nyuwe epakwe ya mala.

ipite. — Mbi kamakide tepe ; ave yalakeng£.

Ir0 EKftNDA 7A UTAMUWI.

Klisdni. — Eh£, o jom ja mepuma tombango, o yowakidete
momo te a ma tubakwe ovane na, A-ha-lilimakide, a diyakidi o
egombe teyene na, moto \va ikaliyedi ?

Ipite. — E, mbi yowakidete ma; a diyakindi o mboka E-ha-ibe-
na-ehe-kwe, nanda ibale oviya Hohonganengo, baka na jambS
ja Timbaka-na-'mbuhwa.

Klisdni. — Bwam ; a diyakite o ya. ndabo te ya paka na ma.
Nandi, momo temane, a diyakindi egombe yaka na ivaha inene :
mbi kamakide" tepe na, a yenekindi bobe boaju, na ive i di luka-
ngo na boa.

Ipite. — Mbi te o ipikiliya jave, ndabo ame e diyakindi na eyaju
pani ka maseyi ma nanda ilalo, njo ite ndi ijaju i ma vaka umbi
jadi na manyangadiba maite. Mbambaye, mbi yeneki ma ngebe,
mbi diyaki tepe na ipite op£l' 'a 'ju ; ndi ho te yenengo na, hanga
vvehepi a vake na, " Upangiyi, Upangiyi."

Klisa7ii. — A langwakiyi mba njo paka, na, a te kokengo na o
vala o ekenda te eyahu e tamwake ekaye ; elengiyaha tepe ka
raa-a lata jonga na umbaka., a ma tubakwe na Yongake-nyolo-
ave, na ma na haka ka mwengi umbi jadi.

Ipite. — Nandi o hwe ho kalake opel' 'a ju okava, ho to buta
tina na 'huhu, o ikwa jaju, na ja bapakwe matota kakana.

Klisdni. — E ka diyi n' ikova ; nd' ave nd' o ka yalg.

Ipite. — E, vakana ijame ipikiliya, mbi na tina inayi ome :

I. Tombekete ka bebumulema beya bato ba janga tedine be
diyake" na ivaha, mapikiliya mabu ma luwaka ; ovane nd' o ngudi
ya ikoba e beke ya maiya, \akana e tundwakide ba na ba diyake
bato baiyam ya vengeme tepe, na ba ba hungana o timba o njeya
jabu ja m'oembe, bwese te na nyanga 'hu e yeneke mbwa, e bek£,
ulingo mua ebedi aju u bembake muehSpi, vakana e uwakandi,
na ya ya pume bechSpi ; hanga na a vahakand' o ha nonane, ndi
kabo na e pangakandi ihuhu jaju njuke ; nd' o ebedi aju e beke
ya maiya, e uluakipe, na ya e ka mengwekS beehepi ; ovane e di
lendwjngo e pakwe pakwe, na, " Mbwa e timbi pg o nduwake
aju epakwe njo."* Mbi vaki na, ivaha ja ivala ja oba, na janga
ja myadi niya h£l ; i bekendi, o iyowe' jabu ja hfil, na janga ja

* 2 Pite ii. 22.

EKENDA Y A UTAMUWI. ! 5 x

makwa i vengemeke, vakana, ivaha jabu ja iyonga i vengemeke
tepe. E diyakandi o janga. jabu, na ikoba jabu, be beke beya
tomba, vakana ivaha jabu ja heven, na ja mbya, i waka tepe, na
ba. ba timba pe o jaki jabu njo 'pakwe.

2. Tina epakwe ndi na, ba na janga ja mehaka i balake ba ;
mbi kalakandi opele ya janga jabu ja bato ijabu i janidi ; " ja-
mbojana janga ja bato i lambakandi ilambo".* Nandi, tombete
ka.ba. ba yeneneke na ba na ivaha inene opela heven, ulingo mua
mengonyi meya hel me diyake o mata. mabu, nd' o yene e beke
tombango, ba diyaki pe na mapikiliya mapakwe, ma na, e ndi
bwam oninge o jadi n' iyowe, hanga ihungana, o banga wa nya-
nge beehepi, tombe o pa.de nyolo ave o njuke i ha i be na mala ;
ka ba ba timbake o njeya jabu ibe.

3. Tepe na, ihani i latake na ikaliyedi i himbakidi ba ; ba na
mameme na maduba, ikaliyedi i nd' o miha mabu hubiyango eite,
na ja i tabakwe ; ovane nd' o ba ba beke nyangiclengo janga
jabu ja hel, na ja ngambi e vake, vakana ba timbakandi o jaki
jabu ja mbembe.

4. Bobe, na iyongide ja mahihi, be yenekidi ba ngebe ; ba ta-
ndaka o yene maguga mabu o boho, ba to pa. ome ; ndi ipe iyene
tedine i ka pangi ba ba kweyaka o iboko viya baiyam vi kweyake,
na ba ba yonga ; ndi nyanga 'me e vakidi o boho, ba bamb'.va-
kandi mapikiliya ma ikoba na mahihi ; nd' o ba ba beke vegeme-
ngo oviya ipikiliya tedine, vakana ba hunganakand' o delide be-
bumulema beyabu, na ba ba pa.na.ka njeya i didi i dilakidepe beya
wa na wa.

Klisdni. — Ibeyave be languwedi bene beehepi, be ndi pakwe
pakwe mete, jambojana, jali ja beehepi i ndi iluwa ja ulema, na
ja upango. Ba nd' ovane bwese ka momo wa kobango a teme-
kidi o boho boa uyek'di, a likimakandi, na ma-a yeneneke bwese
ona a vaka ka luwa na ulema muehepi, ndi tina ya beehepi bene
e diyakindi kabo ya janga ja iweywe ; hanga na a binakandi inu-
mbide ; ikabojana oninge momo tekane a viya ka huludwe, a ka
diyate mwibi, na ulogo nyanga te ; ndi ulema muaju u jaka u
luaka, te a diye nonane.

* Mekanakadi xxix. 25.

152

EKfiNDA YA UTAMUWI.

Ipite. — Mbi levidendi ya itimba jabu, nandi ave o ka levakide
mba njeya ja ome.

Kits dm. — Mbi te babango :

i. Ba vengekidendi mapikiliya mabu, na nyanga 'bu e ka yalS
eehepi, oviya iyongide ja Anyambe, iwedo, na yeke e vake.

2. Ba senjakandi bebano beyabu beya ikutakuta, pani ka ba
ikaliya ja ikutakuta, ibala ja bedoko beyabu, ipepuwa, ngebe opel'
'a bobe na bepakwe.

3. Benge nandi, ba bambwake njamba ya Klisani ja pakwe"
pakwe.

4. Kwe, na ba. ba be ta. ta na bebano beyabu beya bwebwe ;
ba iyoka, ilanga, ilataniya ja baiyam, na beya janga tedine.

5. Ba ka yalake nandi, ikala ibe opele ya baiyam, paniyango
kabo na itingidi viya devil mete, ovane nd* o ba ba ka duwake
tina ya ivengide ja ikaliyedi.

6. Bengg, vakana ba yalakendi ilataniya na bato ba ujolongo
na bevove.

7. Ba be babango na ilanguwa ja malango mabe o ikutakuta :
ba peyaka oninge ba ka yeneke belombo tebene na tango ya ba
hohongantngo, ovane nd' o ba ba ka kake ya. pani ka ibengane
ja mbuna 'bu.

8. Kwe, tepe ba ka yalake iha ja bobe bohale o bwe bwe.

9. Nd' o ba ba beke ba made 0 yada, nandi benge ba levakide
nyanga 'bu e jadi o bwe bwe. O ba. ba beke kakana vamango o
mbela ya majili, ba nyangakandi o pekepeke na iyaba jabu mete,
kabo ugoma mua ehekwe mua himbide ba.

Nandi mbi yenekindi o ndata. ame, o egombe teyene ka bata-
muwi ba kunduwa mvvanga mwa Iyabana, na ba na ngakiya o
ehiki ea Jonga, upupe mua ome u diyakindi bwam, hwe. " Wa
tubwe pe na Isenjwe, ehiki ave tepe ya tubwe pe na Kodo : ndi
o ka vangudwi na, Upeyo-muame, ehiki ave na, Jonga : ikaboja-
na Jehova a peyaki na nave, ehiki ave e ka bawendi. Ikabojana
pani ka iwanja i bake itanga, nonane tepe ka bana bave ba ka
baye Tive : pani ka ubayi a peyake n' ubambi, nonane ndi ka
Anyambe ave a ka peye" na nave."* Njeya ya batamuwi e diya-

* Aiseiya lxii. 4, 5.

EKENDA YA UTAMUWI. j^

kindi bo pundunganaka o mwanga te, ka ba ba yadide nyolo ome-
ukili. E, ba ma yokaka tepe lembo la lonani ome ulingo mue-
hepi, na o buhwa bvvehepi tepe ba yeneke malanga ma pumaka
o he, na ba ba yokaka moyi ma lobembe o 'hiki. O ehiki tekaye
joba i ma panyakate na bulu na mwehe ta ; ovane, vakana ekaye
e diyakindi tombengo Ilaba ja Edingihe ya Iwedo ; tepe na Eno-
ngo-lvahama au diyakape na ngudi e ka.ba.kide ba ; na ba bu
diyaka tepe nangudi e yeneke Ndabo-ya-Penda o iboko tekavi.
Ba diyakindi ba be bakamango na mboka te eyabu e ma pepaka,
ba ma lataka tepe na badiyi ba mboka teyane okava ; jambojana
ba panyake ba ma jopakandi o ehiki tekaye, ikabojana e diyaki-
ndi baka mete na heven. O ehiki tekaye tepe ndi ya ubayi na
ubambi e latake panga epakwenjo, e, " pani ka ubayi a peyake
na ubambi, nonane tepe ka Anyambe ave a ka peye na nave."
Bu nyamakape poti na ive okava ; jambojana o iboko tekavi
okava, ba duvvakindi bwinge bwa ibeyabu be vahakidi o ekenda
abu eehepi. Okava tepe ba ma yokaki moyi ma vakiya oviya
mboka, moyi manene mete, ma vaka na, " Vaki na mwa mwajo
wa Saian, na, Hilakete, iyonga jave i vakandi ! Hilakete, maho-
mano maju ma te na ma ! " Okava nd' o bato ba ehiki te behe-
pi ba tubaki ba na, " bato ba hole, ba Jehova ba vanguwengo, na
ba panwengo."

Nandi, o ba ba diyaki ba tamwaka o ehiki tekaye, ba ma diyaki
na mbya wa na o loboko lopakvve ilabu lo diyaki, yavanidengo na
ehiki eyabu e vahakidi ; o ba ba diyaki ba ka bakamaka na
mboka, nandi, benge ba yeneke ya paniyango bwe bvve mete.
E diyakindi longwengo na perl, na malale ma ta, tepe mehenge
me didi meya hika ya gold ; nandi na tina ya ivenda ja mboka
te i diyanakidi, na ipanya ja menjenji meya joba i ma pan>aka
ome, be pangakindi Klisani a beke na ivaha. Ipite a be tepe na
ebedi te ya yaka. Ka ba ba nangiya ome ukili na ya, ba ka yaka
opele ya mehiyo meyabu na, " Oninge wa yeneni Itande jame, o
ka langvvakiyi mani, na, mba bi na mehiyo m' itande."

Nd' o ba ba diyaki yadiyengo kvve, ba be duwango ngudi e
bapake mehiyo meyabu, ka ba ba tamuwa o njeya 'bu, ba ka be-
ngakiya, bo bengakiya, na bo bengakiya, na 'la o miyanga meya
bebuma, na meya ive, mambe mabu ma didi bwe opele ya njeya

1ca EKENDA YA UTAMUWL

enene. O ba ba pakidi o loboko tSkalo, hilakete, utati mwanga
tSmengo o njeya ; ka batamuwi ba va na ju na, Nja wa miya-
nga te meyam ekame ? Ma na, Me ndi meya Upolo, me liyaku-
dwete okava itandidi viyaju mete\ tepe na, opek iyadide ja bata-
muwi.

Ka utati miyanga a ngide ba. ome, ka ma-a languwa ba na,
ba yadakide nyolo jabu na bwam bwa ome : " Oninge wa pa o
mwanga mwa moto a bakake na nave, o ka jakate ebuma e
vulidi ave eka vahe ; ndi o vamake tombe yaka. o eva ave."* A
levakide tepe ba okava manjeya ma Upolo, na loboko laju lo ma
tandaka. o diya ; ka ba ba himbama ome, ba ka yaka.

K' umba mba hile o ndata ame, na, ba ma kalakandi o viya
okava, wa na nyanga 'bu e ma haka mbembe o ba ba diyakidi
ba tamwaka ; nd' o ba ba diyakidi ba pikilakiya ya., ka utati a va
n' umba na, e le nde eyave e pikilakiye upako tekamu ? Itingidi
viya bebuma beya mekadi meya mwanga tekamu, ndi ipanga ja
tango te e jake beya. ba kalaka o liya. labu.

K' umba mba yene o ba ba umwakidi, ka ba. ba tangama. bo
betaka na 'la o mboka. Nandi, bwese te k' umbi ma va., ipanya
ja joba i ma panyaka o mboka te (ikabojana mboka e diyakindi
hika ya kengenge,f) ovane nd' o ba ba ha hilakide ya na miha
bwe, na tina ya ivenda i diyakidi ome, ndi kabo na elombo e ke-
njakudwe o mala temane. O ba ba diyaki ba keke, mbi yeneki-
ndi bamo babale ba lataka na ba, ba diyaki na mabata ma pa-
nyake ka hika, tepe meyoho meyabu ka bwe.

Bamo tekaba ba uwaki batamuwi, na, wa viya leni na ove ; ka
ba ba languwa ba. Ba uwaki tepe ba iboko viyabu vi ma yengidS,
na mbeleke na maliihi, tepe na inbya na upeyo umuabu u ma
y.;ne o njeya ; ka ba ba languwa ba. Ja ndi ja bamo tekaba ja
va na, o dikanindini mbeleke ipakwS ibale, benge o pakgni o
mboka.

Ka Klisani na ugangano muaju, ba uwa bamo te, na ba keke
na b;l ; ka ba ba kamakidt. Ndi ba timbakidi na, o ka pahiyate
yani, kabo na ikamide janyu mete. N' umba na yeneke o ndata
ame, ba behepi ba keke- ta kwanga na o ba ba pakidi piyele na
jambS j' ugomba.

"• Deut xxiii. 24. t Ilevuchve xxi. 18.

EKEXDA YA UTAMUWI.

155

K' umba mba yenepe na viho vi diyakindi o hangan' abu na
jambe ; ndi ulando u jabwanakwe mu diyaka ome : viho vi diyaki
tepe na ndiba eite. O batamuwi ba yeneki viho tekavi, ba ba-
ngakindi ; ka bamo te ba diyaki na ba, ba va na o lukakand' o
jabuwani, 6 jabuweni, vakana vva payeni o jambS.

Ka batamuwi ba yale iuwa ja na njeya epakwe e keke o jambe
e be pe ? Na ba. na yavwanaka na, E ; ndi bato babale pa te ba
di huludwengo na ba tombake o njeya te yane oviya jali ja he,
ba ndi Inak na Ilaija ; nandi o be pe n' upakwe a ka tombe na
ya, kwanga na 'la o heba ya madikanido e ka langwe. Ka bata-
muwi ba yale nandi o vahama o melema meyabu, \va \va ndi
Klisani ; ba tamuwa ekane 'pele, ba tamuwa yane ; ndi bu diya-
kape na ngudi e duwake njeya 'pakwe eyabu e mbakidi o ba-
mbuwa viho. Ja ndi jabu ja uwa bamo te na, ipe viho viehepi
vi ndi na ndiba nyanga paka. ? Ba. na, Nyavve ; ndi ba ibe na
ngudi e hanake ba na elombo te ; ba na, o ka duwandi viyam
ndiba tombe ekokodo hohonganengo na nyanga 'nyu e kamakide
Upolo mua mboka.

Ka ba ba vama o miba, ba ka pokaka, tepe Klisani a ka ya-
lake 0 gilindanda, a ka dakakiya mbweyi aju Ipite, na, mbi ka
nyangakandi 0 ndiba ya miba ; bebuluwa be ka vihamakiyi mba
o molo ; mekeba meyaju meehepi me ka nyangaki mba. Sila.

Ja. ndi ja upakwe ja va na, mwan' ina, yadakiye : mbi kaba-
kidete he, e te bwam. Ka Klisani a va na, A ! mbweyi ame,
mangata ma iwedo ma 'lwanidi mba, mba yene pe ehiki te e vo-
volake boyi na manyanga. Tepe ka ivititi inene, na mahihi
beya pipama o Klisani a jadi ; a diyepe na ngudi e yeneke o
boho boaju. Okava tepe nd' o ma-a nyangakide mapikiliya
maju mehepi, a diye pe na ngudi e yongakide, tombe e kalake
hohonganengo opele ya belombo te beyam ibeyaju be yenekidi o
njeya ya itamuwa jaju. Ndi ndaga ijaju i ma kalaka jehepi, i
levakidete kabo na a diyakindi na mahihi o ipikiliya, ulema u ba-
ngaka na, a ka wandi o viho tevine, na ma a pahiye tepe inga-
nido o jambe. Okava tepe a diyakindi na mapikiliya makolo
opele ya bobe boaju bo diyaki haiyango, oviya boa egombe aju
e ha diyakidi utamuwi, na boa egombe eyaju e tamwakidi. E
yembakudwe tepe, na, a yenekindi njuke wa o mevengwa, na

l56

EKENDA YA UTAMUWI.

malina mabe be pumanakiyedi, jambojana njo ite ndi ijaju i le-
vakide nonane na ndaga jaju.

Ipite a yeneki tepe njuke eite okava, itata ja molo mo a mvva-
na nyangwe, na a nyangi o miba ; e, egombe yaka, a ma diyaka-
ndi paniyango vya, nandi, kwe, o ma-a pumake tepe a be piyele
na bowaka. Ipite a ma yejeke tepe o yadide ma, na, Mwan' ina,
mbi ka yenekendi jamb£, na bato teme teme, ba vengaka hwe.
Klisani a ka timbake na, av&, ave ndi uwabu a vengakide ; ika-
bojana o ndi diyango n' ipite, oviya egombe eyame e yowakide
ave o boho. Ma na Klisani, na, ave o tepe nonane. Ma timbe-
ngo na, A, mwan' ina, mbambayg, mbi jaka hohonganengo te a
ka umwate ka hana mba ; ndi a i mba tingidengo ilambo, tina
ya mabe mame, ka ma-a dika mba. Ja. ndi ja Ipite ja va na,
Mwan' ina, o behalidendi ka ndaga te i vake opele ya babe na,
11 Ba i be na mekato o iwedo jabu, ndi ngud' abu e bandabanda ;
ba nvungwakudwe ka bato bapakwe, na ba ba yenekudwe tepS
etuniya pani ka bapakwe."* Njuke na betuniya te ibeyave be
yeneke o miba, ekabe, beya levakide mete ndembo ya na, Anya-
mbe a nd' ave senjango ; ndi be ma lomwi ka yejiye ave, na, ipS
o ka yongidete bwam bwaju ibwave bo pahakiyedi o 'gombe 'pa-
kwe, na nave o ka diyaka tepe o ma-a jadi, o betuniya beyave.

K' umba mba yene o ndata ame, tepS Klisani a ka yongakide
ukili. Ka Ipite a bada pe ma ndaga tekadi, na, " Yadakiye,
Jiscs Kraist a yongidend' ave." O yene e tubudwe, ka Klisani
a yama na joyi oba, na, E, mbi yeni ma epakwe njo ; a languwi
mba na, " 0 ave o ka hupuwe o miba, mbi ka diyi na nave ; to-
mbete o liho, lo ibe na ngudi e nyangake ave."t Ka ba behepi
ba yadiye, yene pa uloni u diyakite da, bwese o na ilale, kwanga
na 'la o ba ba jabwakidi. Elengiyaha tepe ka Klisani a duwa
iboko vi tekide beko, tepe loboko lopakwe la viho ma diyaka to-
mba na tomba : kakana nd' o ba ba jabwakidi.

O mwidi upakwe mua viho ba yeneki pe bamo te ba panyake,
babale ba vengakide ba omS.

Ba jabwaka o kindiki pani, ka ba ba homa ba, na ho ndi ma-
lina ma hakiye, ho lomakwendi ka hana tango t£ e ka diye bajigi
ba iyonga. Ka ba ba vala bo keke na 'la o jambe.

* Psami lxxiii. 4, 5. + Aisoiya xliii. 2.

EKENDA YA UTAMUWI. lcy

O ka yowake tepe na, mboka e diyakindi tedwengo o ukodi
oba ; ndi batamuwi ba betakite ukodi temune, hwe, jambojana
bamo te babale ekaba ba tumbwanaki ba. o bena bvveye — bweye ;
ba diyaki tepe ba dika mabata mabu ma wake o viho ; jambo-
jana, tombekete ka ba ba sugumaki na ma, bu jabwaka p£ na
ma. Ba betakindi okava paniyango na bohadi, na bovolu boite,
tombe ka ijanga ja mboka i diyakite udomba wa na bevindi ;
ovane nd' o ba ba betakidi na upupe, ba keke ba langwaka ma-
Ian go maiyam, yadudwengo, ikabojana ba jabwakindi o viho pale,
na na ba diyaki na megangano te meya ivenda.

Ilango jabu i ma langwaka na ba panyake, i diyakite kabo
opele ya ivenda j' iboko te ; ba langwakiyi ba na ivenda na ibele
ja ome be i be na ngudi e pakwakwe. Ba vaki na, " Ovone ndi
ukodi Saian, Jeruselem ja oba, njamba ya bwinge na mvvana ya
benjel, na malina ma bato baiyam ma hanjabakudwe." * Ea
vaki tepe na ba. na, O kekendini okava o paradais ya Anyambe,
ome nd' o inyeni o ka yeneni ele ea emena, n* inyeni o ka jakani
bebuma beya ome be ha vivilanakiya ; inyeni o ka payeni ovone,
o ka vewendini mabata matano, na elambe anyu na ehavu anyu
buhwa bwehepi e ka diyate kabo na Upolo, o hwi ja egombe ee-
hepi.f Ovone wa yenepeni belombo te ebeyanyu be yenekidi o
inyeni o diyakidini o he ; tombe ngebe, tombe mehiyo, tombe be-
tuniya, tombete iwedo ; "ikabojana belombo beya vyo be tombi-
ndi." O kekendini okava o Ebreham, na Aisak, na o Jekab a
jadi, na o basaki, bato ba Anyambe ba vengekide oviya bobe bo
vake, ba yajanakide kya t£kane o makondo mabu, moto moto a
tamwaka na bwam bwaju mete. Ka bamo t£ ba uwa, na, ho
ka ha le na o iboko te viya hole vine ? Ndi ba yavwanakudwi
na, Ovon^ nd* inyeni o ka pahiyeni mbya ya ehavu anyu, na
upeyo op£le ya ngebe anyu \, o ka benjandini ibeanyu be di liya-
ngo, ebuma ya ikaliya janyu jehepi, na ya manyangadiba na be-
tuniya ibeanyu be yenekidi o njeya opele ya Upolo. \ O iboko
teVin£ ndi nyeni o ka bateni korowa ja hika, o ka peyakani peke
p^ke, na pwanja na iyen& ja Wa Hole Umbaka ; jambojana

* Hibru xii. 22-24. t Hevudwe ii. 7 ; iii. 4V 5 ; xxii. 5.

% Geletia vi. 7, 8.

158

EKKNDA YA UTAMUWI.

ovone nd* inyeni o ka yeni mani ka ma-a jadi.* Ovong tepS
inyeni o ka dili mani egombe eehepi na ibende, na ukenyo, na
ivg ja akeva, uwanyu a vahakidi o dile o he, tombete na bodilo
mete, tina ivahama ja mehqni meanyu. Ovone nd' o miha ma-
nyu ma ka peye n' iyene, na mata manyu ma peyaka n' iyoka ja
joyi ja Wa Ngudi Umbaka. O ka yenendini mbweyi janyu i di
valango o boho ; ovone nd' inyeni o ka kehaneni behepi ba ka
vitanake inyeni o iboko te viya hole, na mbya. Ovone tepe inyeni
o ka batudweni na ivenda na ngudi, na inyeni wa vamweni o
ndabo ya, belape e di lukango na ijopanwe na Upolo mua Ive-
nda. O ma-a ka viye na joyi ja heba o bevindi, na o mapepu m'
upupe, o ka viyandini na ma ; o ma-a ka diye o eka ea yekS, o
ka diyandini na ma ; na, o ma-a ka yekide' bahayi ba bobe be-
hepi, tombete benjel, tombete bato, o ka diya tepe na joyi o yeke
teyane, jambojana ba diyakite baloni banyu, na ibaju ta. Tepg
o ma-a ka timbe na 'la o mboka, vakana o ka vala tepeni, na
joyi ja heba, n' inyeni o ka diyi na ma egombe eehepi.f

" Mbi hilakidendi kwanga na 'la o beka be pukwakudwe, na
batodu ba vyo na diyanakide ; mabata mabu ma jadi botano ka
sno, howe ja molo moaju i jadi botano ona mevata : eka aju e
diyakindi ka ungonyi mua veya, belape beyaju ka vcya vi yodaka,
uhengelele mua veya u hovakiyendi oviya boho boaju ; tajen ba
hakiyi ma ba ternekindi o boho boaju, yeke e kenjakudwendi, na
bejanganangobo na bumwakudwe."J;

Nandi o ba ba diyakidi ba ka bengakiya o jambe, hilakete, ka
njamba ya ndumba ya heven ya viya ka lata na ba ; na ya e va-
nakwe na ba na ba panyaka babale na, Ekaba ndi bamo ba di
tandango Upangiyi muahu, ulingo muabu u diyakidi o he, na ba
tepe dikango beehepi opele ya dina jaju ja hole ; ma tepe a ma
loma hwe ka bonganiya ba, ka hwe hwa vana ba okava o ekenda
abu, na na, ovane nd' o ba ba ka ngiye ka hile boho boa Uva-
nguvvi muabu na mbya. Ka ndumba ya oba ya yama ukenyo
unene, na, " Ibata na ba ndakudvve o huma ya kolo ya diba ja
Mwan' Udamb^."§ Mbgyi ya balangi ba mabeka ba Upolo ba

* i Jan. iii. 2. f 1 Tes. iv. 13-17 ; Jude 14, 15 ; 1 Karint vi. 2, 3.

X Daniyel vii. 9, 10. § Ilevudwe xix. 9.

EKfiNDA YA UTAMUWI. jCg

vaki tepe ome ka lata na ba, batango ibata itano i panyakS, na
ihoko inene ja lembo labu la mabeka, ka ba ba panga heven e
londaka na ipako ja joyi jabu. Balangi te ba mabeka ekaba ba
homakindi Klisani na ugangano muaju, jom ja tajen ja mbolo j'
ikehane ; ba hakindi ekaye na ukenyo, na moyi ma mabeka.

Ekaye pa, ka ba ba ulwanide ba o 'pele jehepi eyata ; baka o
boho, baka o mbuhwa, baka o na 'yomi, baka o ya 'mengwe, ba
tumbwanaka ba na 'la oba, tepe o ba ba keke ba langaka ukili
muehepi, na ihoko inene, i diyakindi o ba hilakide, pani ka ona
heven ya mete e hubakindi, ka bonganiya ba. Ba behepi ba ke-
kindi njamba, o ba ba diyaki ba tamwaka, balangi te ba heba
ekaba, ba lataki lembo labu na itamuwa, ilevide ja ba Klisani na
ugangano muaju, na ba peyakandi na njamba 'bu na ngudi, na
na, ba ma viya tepe ka bonganiya ba na mbya. Bamo tekaba
ba diyakite bwese ona ba pandi o heven, ovane ba to pa ome, ba
diyakindi balwengo na iyene ja benjel tepe, na iyoka ja lembo la
mabeka loyam. Okava tepe nd' o ba ba yenekidi nandi mboka
ya mete ; ba pikilakiye tepe na, ba yokakandi makelenge ma ome
mehepi ma kalaka, ikehane jabu ovone. Wa na beehepi, ba diyaki
n' ipikiliya ja upeyo opeie ya idiya jabu ja ome, na janga ja nja-
mba ka dine, tepe na egombe eehepi, na egombe eehepi ; A ! nj'
ukata tombe emi e ka pakwaniye upeyo muabu mua ivenda ! Ka
ba ba pa nandi o jambe.

O ba ba pakidi o jambe, ka ba ba kabide ome lendvvengo, na
melenda meya hika na,

" Ibatd na ba hake belekanako beyaju, ovane nd' o
bd ba ka ftahiye ihika na ele ya emend ; ba ka
findunganandi o mambe, na 'la o mboka."

K' umba mba yene o ndata ame, na, bamo te ba panyake, ba la-
ngwakiyi ba na ba himbamake o jambe ; o ba ba hi nonane, ka
baka ba dangamide o jambe oviya oba, ba diyakindi, Inak, Mo-
ses, na Haija, na bapakwe ; ka ba ba langudwe na, Batamuwi
tekaba ba viyendi oviya mboka ya Ujilo, na tina ya itande ijabu i
bapakide opele ya Upolo mua iboko tekavi, ka batamuwi ba ve,
moto moto eyaju ejanganangobo, eyabu e pahakiyedi o jali ; ka
beya beya valanwe o Upolo a didi, o ma-a bi beya langango, ka

t5q EKfeNDA YA UTAMUWI.

ma-a va na, Bamo te ba le ove ? Ka ma-a yavwanwe" na, Ba
ndi temengo o jambe j' ugomba o 'pele ya bwe bwe. Ja. ndi ja
Upolo ja sombiye" na, jambe i dubwakwe, ma na, " Ovane nd' o
etomba te eyam, e tatake pakwe pakwe yene e ka ngiye."*

Mbi yeneki pe o ndata. ame, na bamo te babale ekaba ba nga-
kiyendi o jambe ; na, hilakete, o ba ba ngakiyedi, ka ba ba luwa;
ba batakudwendi ibata. i panyakidi bwese ka hika ya gold. Ba
bonganakudwe tepe na bato ba veki ba ngambi na korowa ;
ngambi opele ya ibende, nandi korowa, yane ndembo ya ihekide.
K' umba mba yoka o ndata ame tepe, ka makelenge mehepi ma
kala epakwe njo na mbya, ba vanakudvvi tepS na,

" Ngakiyani o mbya ya Upangiyi inttanyu."

K' umba mba yoka tepe bamo ba. mete ba vaka. na,

" lb did, na ihekide, n' ivenda, na ngucli, be diyake
na a jadi o eka, na MwaW Uddmbe, egombe
eehepi, na egombe eehepiy

Nandi o mambe ma dubwakudwe, ingide ja bamo te, mbi ta-
mwakiyendi o mbuhwa 'bu ; hilakete, mboka e panyakindi pani
ka joba, mehengg me jadi kavudwengo na hika ya gold ; bato
baite na ngudi ba ma tamwakand' ovong ba jadi batango korowa
o meyolo meyabu, mabunja ma mbiya o bena beyabu, na ngambi
i tumbwanakide ibende.

Ibabu baka ba jadi na mapepu, ba behepi, njamba paka, ba
yaje, iva ja na, " Hole, hole, hole na JShova." Yene pa, ka ba
ba diba jambe ; umbi yeneki nonane, k' umba mba yombuwa, na,
a te mbi pe o njamba 'bu.

Umba mbi diyakidi, mbi hilake belombo tckabe beehepi, mbi
vongwakidi pS molo moame itamuwa ja 'mbuhwa, na yeneke'
Bohuma, a betaki oviya viho, kwe tepe a jabwaka, a diye na
njuke pani ka ya bamo te bapakwe babale e yenekidi. Ikabojana
a diyakindi na umbaka, dina na, Ipite-ja-Nane, moto a jabwana-
yide, ma, nd' a hanaki ma na elende aju, na 'la o mwidi upakwe" :
mbi yeneki tep5 ma, a betaka ukodi, bwese te ka bapakwe ; ipepa

* Aiseiya xxvi. 2.

EKfiNDA TA UTAMUWI. j5j

ja jambe ; ndi ma-a diyakite dipa jaju, u diyaka tepe na moto a
vaki ka bonganiya ma, na o yadide ma, O ma-a pakidi o jambe,
ka ma-a hile ilende te i diyakidi opele ya oba, ka ma-a yale iti-
nide, a yebakiya na, ipe jambe i ka hunganwendi o dubudwg
ma ; ndi bamo ba diyakidi oba, ba tamwakiya jambe, ba uwaki
ma na, Wa viya le na 've ? o vahaka IS nde ? A yavwanaki na,
mbi jakite, n* umba mbi matakite o pwanja ya Upolo, a yokwa-
kidendi tep£ o mehenge meyahu. Ka ba. ba uwa ma na, a beke-
kide ejanganangobo 'aju e ma vana, na, ba vale ka levide ya o
Upolo a didi : ka ma-a buta o ngonga, inanga. ja ya, ndi au
duwaka. Ja. ndi jabu ja va na, O ibe ? ndi momo te au diyaka
pe na ndaga. Ka ba ba languwa Upolo, ndi au vahaka o huba,
ka yene ma, ndi a sombiyakidi ba panyake babale, ba tumbwa-
nakidi Klisani na Ipite na 'la o mboka, na, ba keke ka bweya
Bohuma, na ba ba kata ma bena. na beko, ba vSngekide ma.
Ka ba ba nanga ma, na bapake ma, na ja oba, na 'la o jambe tS
ijame, i yenekidi o pepeke ya ukodi, ka ba. ba vame ma ome. K'
umba mba yene na, hange njeyae te we oviya jambe ja heven, na
'la o hel, bwese te ka e jadi oviya mboka ya Ujilo. Umba mbi
umvvakidi, hilake, tepe ma diyaka ndata.

IHUKU.

II

EKfiNDA YA UTAMUWI.

f .a. a? ii

EKfiNDA YA UTAMUWI

PANI O MA NA E YATAKUDWENDI O NDATA.

EKULU YA IBALE.

KAPITA I.

NYANG' ame e langwakiyedi inySni n' ivakwe ndata 'amS opSlS
ya Klisani ya Utamuwi ; na opele ya ekenda 'aju ya mahihi o
ehiki ya oba, e diyakindi bwam o umba mbi jadi, na ikova tepS
inySni o jadi. Mbi tepe languwango inyeni nyang' ame e yen&-
kidi mwad' aju na bana baju, baa babe ivala na ma o ekenda
aju ; ovane nd' o ma-a kekidi ma dipa jaju ; kabojana a banga-
kindi mahihi ma ujilo te umwaju u yeneki na u ka pandi oninge
a diyenge na ba o mboka ya Ujilo ; ovang k' umba mbi jadi
inyeni levidengo, na a dikaki ba, na ma na keke.

Nandi e hamakindi na bwinge bwa behavu be himbakidi 'mba
bekendi beyame beya mbembe o iboko te iviyaju vi vakiyedi,
mbu diyaka na ngudi e yowake opgle ya bato te ibaju ba dikakidi
ombuhwa, na ovane ndi mba vek* inyeni ilango opel' abu. Na-
ndi o umba mbi diyakidi na mala ma ekenda ovone, k' umba
mba vala. Umba mbi diyakidi o ehiki yavidengo pani ka maseyi
ma nandi paka oviya iboko tevine, k' umba mba ya viya k' umba
mba yata pe ndata epakwenjo.

O umba mbi diyakidi mbi yataka, hilakete utodu mwa momo
u vaka o iboko viyame vi diyakidi ; nd* o ma-a diyakidi a kSke
tepe opele ya njeya te eyame e kekidi, mbi pikilakiyi na mbi ye-
mwaka na keke na ju. O hwe ho diyakidi ho tamwaka, mbi
yenekindi na, ho diyakindi ho ka hovaka elambe, pani te ka ba-

(165)

!66 EKfiNDA YA UTAMUWI.

tumuwi ba hake" mbgmbe, na hwe ho langwaka opele" ya Klisani,
na op£l£ ya ekenda aju ; kakana ndi ka umba mbi yalakide na
utodu mwa momo :

Mbi uwaki ma na, paiya, e le nja mboke e jadi opele okavane,
e jadi opele ya ena ya mengwe o njeya 'hu ?

Ja ndi ja paiya Bokeli (dina jaju ndi dine,) ja va na, e ndi mbo-
ka ya Ujilo, e te na bato baite ba henga na ba itingidi vibe.

K' umba mba va na, mbi pikilakiyi na mboka te ndi yane,
mbi te viyango ovone" umba mete njo paka ; ovane nd' umba mbi
di yowengo na ilango jave i langwake i ndi pakwe pakwe.

Bokeli. — Mbambaye mete ; mbi yombwaki na te mbi na ngudi
e kalakS ndaga iyam wa opele ya bato ba diyake ome.

Mbi yeneki na o ndi moto a pikilakiye bvvam, na nave o td-
ndakandi o yoka na o langue belombo beyam. Nandi o te yoka-
ngo nyanga e hamakidi na momo a tubakwe na Klisani, a kekidi
ekenda aju bo betaka na la londendandenda la betiyango ?

Bokeli. — O yoka opel' aju ! E, mbi tepe yokango opele ya be-
lombo be nyungwakide, njuke, beduka, mbwedi, mbembe, me-
daki, janga na mavevi, be lataki na ju o ma-a diyakidi o ekenda
aju. Wa pe na bene, mbi ka languvvand' ave betoko benene' be
diyakidi o 'hiki ahu opgl' aju, na ba di yokango opel' aju na be-
hadi beyaju, ba te vahango na tepe pahiyango malango op£la
'kenda te eyaju ; e, mbi pikilakiyi na iyoka ja ekenda 'aju ya ma-
hihi e pangindi baite na ngudi ba tamwaka o njeya te ; kabojana
tombekete ka ma-a diyakidi o udumbu mwa moto wehepi ka
etiketike, kya tekang o ma-a validi, a ka bendakwendi na bato
behepi. Kabojana e vanakwendi na a na mbya enene mete" o
iboko viyaju vi jadi, e tombekete bapakwe ba bangakandi mahihi
t& imaju ma y^nekidi mane, ba yombvvakandi makova maju na
ngudi met&.

K* umba mba va na, ba pikilakiya bwam, kabojana e te pakwfi
pakwe na a diyakandi bwam o iboko viyaju vi jadi. A ndi diya
kya te 'kane o Tongo ya emSna, na ma-a duwakandi ibeyaju be
diyanake a diye na ehavu tombe ngebe. Ndi bato ba le kalango
opel' aju na ?

Bokeli. — A vaki na, Okala ! bato ba kalakandi belombo be
mamanakwe opgl' aju ; baka ba vaki na, a tamwakandi na bota-

EKfeNDA YA UTAMUWI.

167

no,* na a na uhinganakano mvva hika o ibalu 'jaju, na tepe ko-
rovva ya hika o molo mvvaju, eehepi petwengo na malale ma ta ;
bapakwe ba vaki na, ba ipanya na ivenda t£ ba pumakiyedi njo
jaka o ma-a jadi, o raa-a diyakidi o ekenda 'aju, ba b£ ndi kya
tekane megangano meyaju, a be ndi na ba hilinganango, pani ka
bato ba bakamake o mboka paka onokava. Tepe e vanakwe
opel* aju na, Upolo rawa iboko viyaju vi jadi a ndi ma vengo
ediya eyam ya ta o ikenga jaju mete, na ma-a jaka na a mataka
buhwa bwehepi, a tamwaka, na ma-a kalaka na na Ma, a paha-
kiya tepe mamweti na kenga o boho boa a jadi Uyekidi mua be-
hepi ovone. Wa na ovane bato baka ba umbwakiyate na, Upolo
muaju, Upangiyi mua ehiki teyene u ka pandi o iboko tekavi pi-
yele, ka yowe tina, ipe ba ka vete na ya paka, ja na ba bakake
na ju ba hadivakide ma nonane, na ba ba ka veheke ma na ngudi,
o ba ba yeneki na a ka diyandi utamuwi.f

Kabojana ba vaki na, a n' itande j' upolo muaju, na Upangiyi
muaju a salakandi makili ma kilakudwe Klisani, o ma-a diyakidi
a be utamuwi, na ma-a ka yeneke ma mehepi ka na ma kilakudwi
ma mete ; e be tepe e mamanakwe, kabojana e diyakindi opel'
itande jaju i tandakidi Upolo muaju, na a yejekindi ka ma-a
hakidi.f

K' umba mba va na, mbi yenekendi mbya opel' aju, na kya
tekane a yajindi oviya ijanja jaju ;§ na ovane nd' o ma-a ka
benjake bwamu bvva manyangadiba maju n' upeyo ;|| na opele
tene na eyaju e tombidi mahani ma baloni baju, na ibweya ja ta-
ngo te e binake ma. Na mbi yeneke tepe mbya na nyanga ya
kuma ya belombo tekabe e di bamanango o etomba tekaye ; nja
a didi a yowake ndi kabo na e te e haka vipupuhu viya bvvam o
tango te e dikanake ombuhvva ? Nandi, o ya e didi yakiya o
ipikiliya jame, o yokakate elombo ka 'lombo opela mwad' aju na
bana ? Bato ba ngebe ! ipikiliya jame i ndi na, ipe ba haka IS
ovane nde ?

Bokeli. — Ba nja le ? Mwajo te wa Klisani na bana baju ?
Ba hakate ovane nyanga te ya ma mete Klisani e hakidi.

* Ilevudwe iii. 4. t Jude xiv. 15. % Luk x. 16.

§ Ilevudwe xiv. 13. J Psami cxxvi. 5, 6.

x68 ekenda ya utamuwi.

Kabojana, tombekete ka ba ba hakidi, o boho ka bo potwaka,
na njVya ka njeya ba diye na ngudi c pinyilakudwe, na tombekete
manyangadiba, tombekete mahahalide ma Klisani, nandi mapi-
kiliya mabale ma ndi hango jambo inene na ba ; ovane nd' o ba
ba made o vitane ma.

K' umba mba va na, bvvam wa na \va, ndi na le ? mwajo, na
bana, na behepi ?

Bokeli. — E ndi pakwe pakwe ; mbi te mbi pakwakiya ave tina
ya upako temune, kabojana mbi diyakindi ome o ma u hama-
kidi, n' umba mbi bweyakide tepe mua muehepi.

Nandi k* umba mba va na, e ndi elombo ea moto e langwakiye
na e mbambaye.

Bokeli. — O bangake o languwa ya, mbi minaki na, ba beh&pi
ba valanidendi o 'kenda, mwajo te ueyamu na bana baju ba bamo
banayi. Na tepe, njang' ame e yeneke na ho ndi pani ka bato
ba latake njamba ya ekenda eyaba, mbi ka languwate ave upako
muehepi.

Mwajo te wa Klisani, o momi aju a diyakidi a jabuwa o viho,
na ma-a diyepe na ngudi e yokake opel' aju epakwe njo, a ka ya-
lake mapikiliya o ulema muaju. O boho boho ndi nyang' aju e
di pelidengo momi aju, na nyanga ya ulato te mua itande mune
u di wango mete to o hangan' abu. Ikabojana, o ma vaki n'
umba na, o te yowengo ebumulema e ka langwakiye na bodilo
boa ngebe, iyongide ja inyanga ja ba tandakvve. Nandi ekaye ea
momi aju e pangaki ma manyangadiba maite. Ndi hanga kabo
yene pa, ikabojana Klisiani a yalakidendi o pikiliya ma mete, na
ipe behadi beyaju bebe ndi be pangaki ma-a diye na ngudi e ye-
neke- momi aju epakwenjo, na na ja tina tedine ndi jaju i nanga-
nakudwg oviya o ma-a jadi. Na mapikiliya ma bwinge ma vaki-
yedi o 'bumulema aju, opel' ipuhwana jaju ja kenga, n' itingidi
viyaju vikolo, na ibeviya jaju ja mbweyi aju y' itande ; be haki
ma njuke o mapikiliya, na e ka bekakide ma n' ikoba. A diyaki
tepe wango mete na iyongide ja menjimo me ha i be na iyaja,
manyangadiba na medaki meya momi aju ; na nyang* aju e dela-
kide ebumulema aju opela mahahalide maju, na itande jaju, na
ivaha jaju ja na ma metS, na bana baju ba vitanaki ma; e, elo-
mbo eeliepi ya Klisani e vakidi, tombe eyaju e hakidi, ulingo mua

EKENDA ya utamuwi.

169

jumba jaju i diyakidi o ukanga. muaju e timbaki pe o Klisiani a
didi pani ka ivelima ja ep^lupelu, na nyaka ebumulema aju twa,
wa wa ndi itumbiya jaju ja ngebe ja'na, " Mbi ka ha le na opele
ya iyonga ? " be ma yokanakandi o mata. maju na ngebe mete.

Ja ndi jaju ja va na bana baju ba bamo, na, Bana, ho jilanide-
ndini. Mbi valakidendi hangwe anyu na bobe, na ma-a valindi ;
a mbakite o valana hwe, ndi umba mete mbi babe. Mbi tepe
inyeni himbidengo opela 'mena. Na yene tepe bana ba ka yaka,
ka ba. ba yamanide na, ho vitanaki Hangw' aha. Ja. ndi ja
Klisiani ja va na, ho jaka to ho keke na ju, te e diyakindi bwam
boite mete, ikabojana tombekete k' umba mbi diyakite yabwengo
o boho, na ipikiliya ja etiketike, opela njuke ya Hangwe anyu, na
be vakiyandi oviya ulema mua etiketik' 'aju e diyanakidi, tombete
a diyakindi ovane o ba itingidi n' ihuhu viya ngebe ; nandi, ya be
te o ipikiliya jame kabo na e diyakite tina epakvve ; ya na bwe ya
emena e diyakindi ya vewe ma;* na ihana te, te k' umba mbi
yebakiye, a kweiyendi oviya mangata m' iwedo. Ja ndi jabu ja
yanidepe epakwe njo, na yamaka na, Erne, buhwa bwa maguga !

Bulu bopakwe Klisiani a yatakindi ndata ; ndi hilakete, a ye-
nekindi pani ka ubamba unene u didi dubwengo o boho boaju, u
diyakidi behadi beyaju lendwe lendwe, na mabe te mane ma leva-
kide tepe bovindo boite mete o ma-a jadi. Ja. ndi jaju ja yama na
joyi oba, ma te o viya viyaju na, Upangiyi, yokakiya mba ngebe,
umba mot* ube ! f na bandembe na yokaka ka ma-a vake.

Ekaye tombango a pikilakiyi na, ayenekindi babale ba jadi bobe
mete, temengo o pepeke ya ikondo jaju, ba vaka. na, ho ka ha le
na mwajo tekane na ? ikabojana a yamakandi opele ya ngebe, a
didi te o miha., tombete o viya.. Oninge hvva baba. ma na a hake
nyanga ju e yalake kya tekane, va.ka.na ho ka nyangidi ma nya-
ng_a 'hu e nyangakide momi aju. Ovane, vakana ho yejeke ive-
ngide ja mapikil'.ya maju oviya belombo be vake, ikabojana
oninge hwa yale, vakana he eehepi ya yale o himbide ma oviya
idiya ja utamuwi.

Nandi a umwakindi ebabadi e taka ; ka ma-a njanjalana ; ndi
vililingo pe kwe, ka ma-a timba pe o viya. epakwenjo. Ka ma-a

* Jan. viii. 12. t Luk xviii. 13.

iyQ EKfiNDA YA UTAMUWI.

pikiliya na a yenekendi Klisani, momi aju, o iboko vya mbya, o
ebumbu ea tango eite na ngudi ba ha wanakide, na ngambi o
ena. aju temengo, a bomaka ya. o boho boa Umbaka a diyakidi
diyango o eka, na unyongo ulwanidengo o molo moaju. A ye-
neki na a tangakidendi molo moaju, na miha maju o iboko te
veya matambi ma. Upangiyi muaju vi diyakidi pitango ; a vaka
na, Upangiyi muame na Upolo mbi vekendi ave akeva opel* ipade
jame o iboko tekavi. Ka tango te e diyaki teme teme ulwanide-
ngo, ba yamanide, ba bomaka na ngambi jabu ; ndi o diye na
moto a di miha, a yowake ibeyabu be vake, kabo Klisani na me-
gangano meyaju.

Ubwa upakwe, o ma-a diyakidi a muwa, na ma tepe kaliyango
o Anyambe ajadi ; tepe kalango na bana baju ulingo, umbaka a
tinakidendi na ngudi o jambe ; uwaju a kalanakidi na, oninge na
o vakate na dina ja Anyambe, ngakiya. Ka ma-a va na, Ediyake
nonane, na ma na dubwaka jambe, ka ma-a homa ma, na, jonga
i diyake o ndabo tekane. Yene pa, ka ma-a va na Klisiani na,
o youdete tina 'me ya pana ? Ka ma-a kalama, a ka likimaka ;
tepe ulema muaju u diyakindi u ka yalake o vaha iyowe opela 'ju,
oviya o ma-a vakiyedi, na mbando aju o ma-a jadi. Ja ndi jaju
ja va. na ju na, Dina jame i nd' Ihawe : mbi diyakandi na tango
te e didi oba. E kalakudwendi o iboko iviyame vri diyake, pani
ka na o na ivaha ja ivala ovone : tepe o na upako na, o youdSndi
bobe boave bo hakidi momi ave o boho, na idelide ja ebumulema
ave, n* ileve ja njeya jaju, na itata ja mekeke temene o epitiki
'abu. Klisiani, Wa ngebe nd' a lomi mba ka languwa ave, na
Ma ndi Anyambe, na ma-a peyakandi n' iyide ja bobe, na ma-a
vahaka tepe ave" o yowake, na, a ndakiyandi tepe ave o pwanja
ju, o tagulu aju, na a jede ave na bevangu, beya ndabo aju, na
ijiga ja Jekab hangwe ave. Klisani, momi ave\ a nd* ovone, na
ebumbu enene e hilake boho te bo veke emend o tango tS e
hilake, na ba behepi ba ka yenendi mbya, o ba ba ka yok£ kindo
jave o ndabo ya Hangwe ave\

Ekaye e hubakidendi Klisiani na ngudi, ka ma-a kalama na
boho bonju o he. Mwengi mwaju a vaki tepe, na, Klisiani-o let'
ave nd' ekane, eyamS e vaniyedi oviya Upolo mua momi ave1 a
didi. Ka ma-a nanga ya, na dubwaka ya, ndi e hakindi hombo

ekenda YA UTAMUWI. j j j

pani ka uyamba uyam ; tepe e diyakindi lendwengo na melenda
meya hika. Mepako meya leta te nd' ekame : na, Upolo a ka
vahi ma, a haka pani ka momi aju' Klisani a hakidi, kabojana
yane ndi njeya e panakwe o mboka tekang, na ka diya o pwanja
'ju na upeyo egombe eehepi. Ekaye e yenekidendi mwajo te
uyamu ngebe eite, ka ma-a va na \va mbando, na, Paiya, o ka
valanate mba na bana bame, na ho vale ka kaliya Upolo te ?

Ja ndi ja wa mbando ja timbe, na, Klisiani, jodi i nd' o boho
boa usasa. O ka ngiyate o mboka ya oba kabo na njuke, pani
ka momi ave Klisani a hakidi. Ovane, nd* umba mbi kelevakide
ave, na, o ka haka pani ka momi ave Klisani a hakidi ; keke o
jambe ihale okaone, i didi opele ya utove, kabojana ja ndi i jadi
o boho boa njeya 've e ka vale ; na mbi yombwakandi ave na o
ka keke bwam. Tepe mbi levakand' ave na, vamake leta tekane
o ngonga 've, na ovane nd' ave o ka lange ya opel' ave mete, na
opele ya bana bave, kwanga na 'la inyeni o ka yowi yani na ebu-
mulema, tombe o diyeni na ya, ikabojana vi ndi viyembo ivianyu
vi ka tumbwakide o ulingo muanyu u ka diye o ndabo te ya uta-
muwi ekane,* ekaye tepe eyave e ka veye o jambe te i jadi o
boho.

Nandi, mbi yenekindi o ndata ame, na o utodu te mua momo
a langwakiyi mba upako tekamu, ina mete a diyaki tepe na
ngebe. Nandi, ka ma-a va pe na, ja ndi ja Klisiani ja ndiya
bana baju, ka ma-a yale ikala na ba, na, bana bame-o, mbi diye-
ndi na njuke eite o ilina jame opele ya iwedo ja hangw' anyu ; te
pani te k' inyeni o youdeni ; hanga na mbi bomakandi penda opele
ya mbya aju, ikabojana mbi sulengo na a te bwam. Mbi diyendi
tepe na ngebe eite opele ya itingidi viyame mete, na ivianyu, ivi-
yame vi kamakide, na vi ndi majili. Tepe na ihadi viyame vi
hakidi hangw' anyu o etuniya aju vi ndi bodilo o ulema muame,
ikabojana mbi delakidendi ipikiliya jame, na ijanyu ta opel' aju,
k' umba mba leve o vala na 'ju o ekenda. aju ya Utamuwi.

Ipikiliya ja belombo tekabe beehepi i diyakindi piyele n' iweya
jame, ndi kabo opele ya ndata ame e ma yata. na bulu bo tombidi,
na tepe opele ya nyanga ya wa mbando ekane, e ma yadide mba

* Psami cxix. 54.

jy2 EKfiNDA YA UTAMUWI.

nubvva tekamu. Okani, bana bame\ ho yangakideni, ho ka ha-
kani ekenda na 'la o jambe i valanakwe o ehiki ea oba, na ho
vale ka y£ne hangwg anyu, ka diya na 'ju, na megangano meyaju
na jonga, hohonganengo na belekanako beya ehiki te yene.

Ja. ndi ja bana baju ja tumbiya na mbembe, na mbya, ikabo-
jana ebumulema ya nyangwe abu e diyakindi e vahaka nonane.
Ja ndi ja wa mbando ja yohane ba, na ba diyake pale, ka ba. ba
yale ikenje ja ekenda.

Nd' o ba ba diyakidi ba be piyele na ekenda, bajo babale, me-
gangano meya Klisiani, ba vakindi o ndabo 'aju, ka ba. ba tinide
o jambe jaju. A vaki na ba pani te ka o boho, na, oninge na o
vakateni na dina ja Anyambe ngakiyani. Ekaye e pangakindi
bajo te ba mamanaka ; ikabojana ikalidi ka vine i ha yokwe n'
ivakwe, oviya belebu beya Klisiani. Ndi ba ngakiyendi, ndi hila-
kete ba kabakidendi mwajo te a be kokengo na ekenda.

Ja ndi jabu ja yale, ka ba ba va. na, Ugangano muahu-o, o mi-
naka le na ekaye na ?

Ndi Klisiani a vakindi na wa utodu, a tubakwe na, Mwada
Ujajanga, na, mbi kenjakendi ekenda. Ujajanga tekamu ndi
mwana wa a bonganakiyedi Klisani buhwa bopakwe o ukodi te
u tubakwe na Bokolo, na ma na vahaka ma-a timbaka na janga
ja laiyani.

Ujajanga. — Opele ya nja ekenda e ?

Klisiani. — Iyongane ja momi amg uyamu. Tepe a ka yalakg
mbembe.

Ujajanga. — Ugangano muame-o, mbi yombwaki na, o hake
nonane, opel' 'a bana bave o hake elombo ea etiketike ka yene.

Klisiani. — Nyawe, bana bame, ba ka 'li n' umba ; ikabojana o
b2 n' umbaka a vahake o dikana.

Ujajanga. — Mbi mamanakandi o ulema muame, elombo na
'huhu e pangidi ave o haka nonanS.

Klisiani.— O ugangano muame ! o jaka yowengo nyanga 'me
e youdete o te o keke n' umba.

Ujdjdngd. — Wa be 16' ovane na nja janga ja iyowe jakiya mele,
i pangake ave o behalakide mbweyi jave javiyo, na i pangake ave
o keke o iboko viya moto ka moto vi ha we njeya ?

Klisiani. — Ja ndi ja Klisiani ja va na, Mbi diyendi na ng^be

EKfiXDA YA UTAMUWI. lyy

oviya na momi ame na palwanide n' umba ; ndi wa wa o ma-a
jabuwedi viho. Ndi e pangake mba ngebe wa, ndi behadi beya-
me beya ikito o ma-a jadi, o ma-a diyakidi a yeneke ngebe opel*
'a bobe boaju. Na tepe mba be ndi kya tekane pani ka ma-a
diyakidi o egombe te yene : mba haye pe elombo epakwe kabo
ivala ja ekenda. Mbi ma yati ma na bulu bua 'buhwa. O, mbi
yombwaki na te ilina jame i ndi o ma-a jadi. A ndi kya tekane
o pwanja ya Upolo mua ehiki te ; a diyakandi na ju, na ma-a
jaka na 'ju o tagulu aju ; a b£ ndi ugangano mwa ba ha waka ;
na ma-a ndi vewengo ndabo e diyakiye e ha hingaka na mandabo
ma mepolo ma janidi .* Upolo mua iboko tevine a bandi tep2
mba, na miyohano miya na, a ka kenji bwam opel' am£, oninge
mba vala ovone, uwaju a ma loma a ma diyate okava, na ma-a
ma vani mba ejanganangobo ya mbando, e vaki n' umba na, mbi
keke. Ja ndi jaju ja hoduwa leta te, ka ma-a langa ya, ka ma-a
va na ba na, inyeni o vaka li na nyanga tekane ?

Ujdjdngd. — Erne, ipotuwa janyu na momi ave" i di potuwango,
n' iyeje ja na o hakandini elombo ekolo ka yene 1 Mbi ndi sule-
ngo na o te yokango, opele ea beya momi ave" be bonganakiyedi
oviya kamba jaju ja bohoboho ijaju i yalanakide ekenda aju, nya-
nga ya Bokolo e didi a langwaka, ikabojan^ ba na 'ju ndi ba ke-
kidi ; e, na Bobabu tepe, kwanga na 'la o ba, panite ka bamo ba
iyowe, ba bangakidi o vala yavidengo wa. Ho yokaki tepe, nya-
nga 'ju e bonganakiyedi. na laiyan, Apalv^an, Edingihe y* iwedo,
na belombo bepakwe beite na ngudi. Na nave wa behalide tepe
mahihi maju ma bonganakiyedi o Ihamoanido. Nandi, o vengele
ma. momo, a diva le na njuke kakana, na ndi na kumbanakide
ave mwajo, o le o haka nde ? Pikilakiya tepe na, ba te baiyamu
banayi ekaba, ba ndi mehoni meyave, na bevehe beyave, o ka ta-
taka ba o mboka.

Ndi Klisiani a vaki na 'ju na, o yejekiye pe mba ugangano
muame ; Mbi na elombo o ena ame e ka kovi mba, na oninge
mbi vale pani, na egombe te eyamu ekaye, vakana, mbi ndi etike-
tike mete e ha wa ne mbenga. Na tepe ibeyave be langwakiye
mba bene beehepi beya yale o tuwude mba, ndi be Wakidi mba

* i Karint v. 1-4.

1^4 EKENDA YA ptamuwl

na mbi na o hohonganengo. Jcdi i ka tandi o Da o boho boa
usasa, na yene e ka pangandi ya usasa, usasa pe wa. Ovane,
vakana, nyanga ve e rii pango o ndabo aine, o diye na dina ja
Anyambe, pani k' umbi ma va, mbi hahalakidend' ave, na, kekg,
o pahake mba wa na ovane.

Ndi Ujajanga a ka veheke ma, ka ma- a va. na ugangano
muaju upakwe na, O ka ugangano muame Ngebe, ho dikake
ma-a haka itandidi viyaju mete, o ma-a veheke ileva jahu na
njamb' ahu. Ndi Ngebe a diyakindi a teme pani, a vahepe na a
yokake ka ugangano muaju a vake na tina mete ja sisi ibale.
I. Ikabojana ebumulema aju e yeneke Klisiani ngebe. Ja ndi
'jaju ja va na ma mete na, Oninge na ugangano muame a ka
hate ekenda, mbi ka valate ka dikide ma uliko kwe, na o hana
mi. 2. Ikabojana a pikilakiyendi opeT 'a ilina jaju mete ; beya
Klisiani be ma va. be bweyaki ma-o ulema. Ka ma-a va. na,
nandi, mbi to pe o languvva na Klisiani tekane kwe, nandi, oni-
nge mbi duwe pakwe pakwe na emena o ibeyaju be ka languwe,
vakana umba mete mbi ka valate na 'ju, na ulema muehepi. Ja
ndi ja Ngebe a ka yalake o yavwana ugangano muaju kakana.

Ngebe. — Mbi ma viyandi na nave ka pepuwa Klisiani nubwa
tSkamu ; nandi o ma-a be piyele na bo umwakide o ekenda, mbi
pikilakiyi na mbi ka dikidi ma, ka hana ma opel' 'a ekenda aju.

Ujdjdngd. — Nandi, mbi yeneki na, o tepe na ja ipikiliya te ja
eboki ja ivala, nandi duwaka bokeli pani ; o hwe ho ha payete o
mahihi ho te o bwe bwe, nd* o hwe ho ka ngiy£, vakana ho ngi-
yendi.

Ja. ndi ja Ujajanga ja timba o ndabo aju, ka Klisiani a teme'
ekenda aju. Nd' o Ujajanga a bekidi we o n 'abo ''ju, ka ma-a
banda me^angano meyaju meyaka, ba nd' ekaba, Mwada Miha-
ma-k nja, Mwada-a-ha-batake, Mwada I^ikiliya-ihadi, Mwada-
a-ha-we-elombo. O ba ba bedi w^, ka ma-a yale ilango opele
ya Klisiani, na tina ya sisi ya ekenda aju. Ka ma-a yale kakana :

Ujdjdngd. — Bajo n' umba, o umba mbi ha diyedi na elombo
sase e hake nubwa tekamu, k' umba mba vala ka pepuwa Klisia-
ni, nandi o umba mbi ma pa o jambe, k' umba mba tinide, nyang'
ahu e hak^ mbembS : ka ma-a yavwana, na, oningS na o vaka-
ndi na dina ja An;amb£, ndi ngakiya. K' umba mba ngiya,

EKKNDA YA UTAMUWI.

175

mbi pikilakiya na, beehepi be te bwam ; ncl' umba mbi ngiyedi
mbi kabakidi ma-a kenjake ekenda, ma mete na bana baju tepe
ta, k' umba mba uwa ma, na, tina ya ekenda e le na ? Ka ma-a
languvva mba bolenaka na, a kekendi o ekenda ya Utamuwi,
pani ka momi aju a hakidi. A langwakiye tepe mba opele ya
ndata. 'ju e yatakidi, na nyanga ya Upolo mua etomba te ea
momi aju e diyakidi e bandakide ma na a vake ovone.

Ja ndi ja Mwada A-ha-we-elombo ja va na, O pikilakiyi na a
ka valandi ?

Ujdjdngd. — Aye, a ka valandi, a yale o himbama na elombo ka
'lombo, tina 'me e yowanake nd' ekane, ikabojana ibeyame be
langwakiji ma opele ya njuke jaju i ka bonganiye o njeya, be pa-
ngakipe ma-a yadakiye na ivaha ja ekenda. Ikabojana a langwa-
kiyi mba na, " Jodi i kekendi o boho boa usasa ; e, na ikabojana
o ya. e jadi nonane, e pangaki pe usasa usasa pe vva."

Mwada-miha-ma-kanja. Erne, mwajo te wa pagu na etike-
tike ! A ha ibe na ngudi e na.nga.ke bokeb" na betuniya beya
momi aju ? Opel' ame mbi pikilakiyi, na, a jaka pe okava, te a
ka hwemidi nyol' aju na idiya ja hwe.

Mwada-a-ha-batake a yavwanaki tepe na, Vengemekeni na ja-
nga. ja beboki ka dine oviya mboka ! O eyame 'pele mbi vaki na,
oninge a diyinge okava na ipikiliya tedine, nja a didi a diyaka
hwe na ju ? ikabojana a ndi a diyaka bodilo, tombe a juke na
bato, tombe ikala ja mepako meya bato me ha ibe na ngudi e
yokake : Ovane nd' umba mbi vake na, o eyame 'pele mba
yene ngebe n' ivala jaju ; a keke, na ba jadi bwam wa ba nanga-
ke iboko viyaju ; e ha diyete he eyamu, oviya na bato ba janga.
te na diya ome.

Ja ndi ja Mwada Ipikiliya-ihadi ja bada pe kakana, Okani, di-
kakani bekalekale tebene. Mbi vakiyendi vayiko o jaye Elengg a
didi, ho diyakindi ovone na usevo ute mete. Nandi, o piviyaka
le ni na ba nja le ba diyakidi ovone, kabo umba na Mwada Uta-
ndi-mehoni, na bapakwe balalo, Mwada Bedokuwedokuwe, na
Mwada Seke na bapakwe ; ho diyakind' ovone ho langaka mala-
mba, na ho yembanakide, na janga. ja belombo bepakwe beya
usevo beehepi. Na, mbi vaka tepe na, ma mwajo te ma ne a tepe
bwam, na Paiya Bedokuwedokuwe a tepe elanga ea moto mete.

I76 EKfeNDA YA UTAMUWI.

KAPITA YA BOHO.

O ya. egombe tekaye Klisiani a diyakindi a ha ekenda aju,
Ngebe a keki tepe na ju ; nandi o ba ba diyakidi ba tamwaka,
bana baju tepe ome, ka Klisiani a yale elambe na, nandi Ngebe
mbi tvvakandi ovanS ehimo te ya jambo ya na o kekendi ka di-
kide mba uliko kwe.

Ngebe. — Ja. ndi ja njange te ya Ngebe ja va. na, Oninge na e
bwam na mbi kekendi na nave, vakana mba bakame pe na
mboka epakwe njo.

Klisiani. — Ka Klisiani a va na, Nandi, NgebS o kange n'
umba. Mba dimbakiya nyanga ya ihuku ja ekenda ahu i ka
diye ; momi ame a nd' o iboko 'viyaju vi ha ibe na ngudi o ve-
ngeme tombekete opele ya hika etano eehepi e jadi o bepupudu
beya Panyale. Na nave wa pejwe, tombete o vale te kabo n'
indiya jame. Upolo te u bandake mba na bana bame a daka o
vuha na ngebe. Na tepe oninge o ka babate mbi ka lenanidendi
ave ive, na nave o ka keke n' umba pani ka uhayi muame. Tepe
hwe na nave ho ka diyandi belombo beehepi ta ; elombo te kabo
na oka nl umba.

Ngebe. — Nandi, mbi ka yowe le na ipe mbi te mbi vShelekudwe
tepe ? Oninge na mbi na ipite tedine, vakana mbi ka valate,
mbi ka hanakwe na Ma-a di na ngudi e hanake, tombete ka eke-
nda e ka diye" bwaba.

Klisicuii. — Nandi, Ngebe-o mbi ka languwandi ave eyave e
ka haye ; o ka n' umba kwanga na 'la o Jambe j' ugomba, n'
umba mba ta pe o nyipye opel' ave ovone ; nd' oninge 6 duvve
ihana ovone, vakana, nandi, benge o ka timbaka na 'la o mboka
've. Vakana mbi ka vet* ave iv£ opele ya kenga. t£ eyave e ha-
kiye mba na bana b me, na nyanga 've e dikakide hwe kakana.

NgSbe. — Nandi, mbi ka tate o pa. we, n' umba mba yoka nya-
nga e ka vanwe ; na Anyambe a pangakete ya e hohonganake
opSl' ame, n; anga ya Upolo t£ mua oba e ka >ene bwam opel*
ame. Ja n li a Klisani Ja yene mbya o ebum' aju y* ulema ;
hanga kabo opclS ya na a be ndi n' ugangano pa ; ndi tepe na
nyanga 'ju e pangnkidi mwajo temane a tandaka iyonga te. Ja
ndi jabu ja ha ekenda ta, na Ngebt? a ka yalake o ya mbembe.

KLISIANI NA BANA BAJU O JAMB ft J' UGOMBA.
p. 177.

ekenda ya utamuwi. !77

Ka Klisiani a va na, Mvvana jaiye, o yaka le pe nonane na nja
'lombo-e ?

Ngebe. — Bamani, a le nja a ka mende a ye nonane, oninge ma
hilengo itingidi viya majawe mame ma di dikanango o mboka te
eyahu ea bobe ne ? Nandi, e bweyakide mba ulema mehiyo wa,
ndi nyanga 'bu e ba ibe n' ulevi, tombe moto a langwaktye ba
nyanga e ka paye.

Klisdnz. — Batamuwi ba daka 'kaka ; o hakandi ovane opele
ya majawe mave, pani te ka momi ame Klisani a hakidi o ma-a
diyakidi a dika mba ; a yakindi nyanga 'me e ha pilakidi na o
sala ma ; ndi Upangiyi 'muaju na umuahu a yolakidendi manya-
ngadiba maju, na vamake ma o mbut' aju ; nandi, kya tekane,
hwe na nave behepi, na mekeke te imeyame ekame ho ka benjaki
ebuma na bwam bvva ome. Ngebe-o, mbi yombwaki na, manya-
ngadiba te imave ekama ma nyangake ; ikabojana Pakwepakwe
a vango na, " ba liyake na manyangadiba, ba ka benjandi n'
upeyo "; na, " ma-a keke a keke, a yaka, bapengo ibanga iyamu,
a ka timbandi n' upeyo, a ka vanandi mebamba meyaju." *

Nandi mbvveyi ame ya utodu a vaki na, nd' o Klisiani o Utabu
mua Ivahama, ka ma-a teme de ; ma na, iboko tekavi ndi viya
momi ame vi mbakidi o jongoliya na mabada. A yeneki tepe na,
nandi, tombekete ka Upolo mua u di sombiyengo na iboko tekavi
vi bongwakwe opele ya batamuwi, ndi vi diyakindi bobe wa na
oviyo. Ja ndi ijame ja uvva na, ipe e te nonane ? Ja ndi ja
utodu te mua momo ja va. na, E, e te nonane ; jambojana o na
baite ba yabake, na ba ndi bajanji b' Upolo, na ba ndi kulungani
o ibonguwa ja mani m' Upolo, ndi ba vanake seke na lubi o ma-
ihana ma malale, ka ba ba jongolide pe o maihana ma ihanga.
Ome nd' o Klisiani na bana baju ba temekidi nja-a ; ndi Ngebe
ma na, Oka, ho umwakide, ndi ho bvveyaka bokeli. Ja ndi jabu
ja bandamide matambi mabu, ka ba ba ha ma'a ma ijabuwa.

Ndi Klisiani a diyakite kabo na mahihi ma wuluma. Nd' o
ba ba jabuwedi, ba pikilakiyi na, ba yokakindi ndaga i vaki na
ba na, " Ibata na mvvajo te a kamakide, ikabojana belombo te
beya Upangiyi be di ma languwango be ka hawi ma."f

* Psami cxxvi. 5, 6. t Luk i. 45.

12

j^S EKfiNDA YA UTAMUWI.

Ka ba ba ha pe ekenda epakwe njo ; ka Ngebe a va na Klisia-
ni na, Mbi jaka na tina ya sisi e pitakide na mbi ka veheludwete
o jambe j' ugomba pani ka ave, te o be na Utabu mua Ivahama
u didi u vahamakide mba.

Ja ndi ja upakwe ja va na, o youdendi eyave kumba, umba
tepe eyame ; nandi mbweyi ame-o ho ka tukandi pyo na hwe na
taka o pa o ihuku. Jambojana e te e pikilakudwe na, bato te ba
di lenanidengo na ba vahakandi o kabide janga te j' ivenda i ke-
banake ka dine, pani te ka hwe ho hake, na ba takidi o viniya
bwam tebone pani te ka hwe ho jadi, e ndi e twakwe oninge ho
bonganiye na manga na lolambo, na njuke na betuniya, be ka
bweyakwe hwe na tango te e binake hwe ?

Nandi Paiya Bokeli a dikakite mba mbi yataka ndata ame
umba mete. Nandi, mbi yenekindi o na Klisiani, na Ngebe, na
bana ba paka o jambe" te, o ba ba bedi we tepe, ba ka totonga-
nake nyanga 'bu e ka haye o jambe, na nyanga 'bu e ka vayS na
moto te a ka dubuwe ba ja ; na ba na lenanakide na, Klisiani, o
ma-a didi utodu wa, a ka tinakide, na ma-a ka kalaka na moto a
ka dubuwe opele ya bapakwe. Tepe Klisiani a ka yalake itinide,
a hakite pani te ka momi aju a hakidi, bo tinakide na bo tinakide.
Nandi o maihana ma iyavwanwe, ba behepi ba yokakindi pani
ka mbwa e vaka e bomaka ; elolombo ea mbwa mete ; na ya na
bangakide, bajo na bana ta. Ndi ba bangakindi o tinide epakwe
njo, na na, o banga mbwa te ya viya ka koma ba. Melema me
diyakindi me ka haka ba njuke, ba yowepe nyanga 'bu e ka haye ;
ba bangakindi o tinide na janga ja mbwa te; ba bangakindi tepe
o timba, na na o banga utati mua jambe te ding a yene bj, na
ma-a ka numbaka na ba ; kwe, ka ba ba pikiliya na ho tinakide
p5 ; na ba na tinakide pe, wa pe na o boho boho. Ja ndi ja Utati
mua jambe te ja uwa na, Inyi li ba nja ? Ka mbwa ya dika
iboma, na utati na dubwaka ba jamb^.

Ka Klisiani a balama o ma-a jadi o he mete bala, ka ma-a va
na, nandi, Upangiyi muahu :i numbake na bahayi baju ba bajo,
na na, o hwe hwa tinide o jambe jaju ja Upo'o. Ja ndi ja Utati
ja va na, Wa viya le ni na o\e ? na tepe o vahaka le ni nde ?

Kl:siani a vaki na, hwa viyandi oviya o Klisani a vakiyedi,
top2 na ya elcmbo te eyaju e pa akidi okava ; ya ndi, oninge ya

EKfiNDA YA UTAMUWI. j~g

tandide avS, babaka hwe ho tombake na ja jambe tekadi, na 'la
o njeya e valanakwe o ehiki eyamu. Mbi langwakiyi tepe Upa-
ngiyi muame na, mbi ndi Klisiani, mbi bakindi Klisani te e di
kya tekane nangwengo oba.

Ja ndi ja utati te ja mamana, na, Na le, ma mwajo te a be
ndi utamuwi, a takidi o leve ya. oviyo ? Ka Klisiani a lungama
lunga, ka ma-a va. na, E ; na mekeke te imeyame ekame tepe.

J a ndi jaju ja bvveya ma o 'na, ka ma-a ngide ma, ka ma-a va
tepe na, " Babakani betumbe be vaka umba mbi jadi "; ka ma-a
diba jambe. Ekaye pa, ka ma-a ndiya ulangi heba te u diyakidi
oba, opele ya jambe te, na a vake ka kehane Klisiani na mbya na
joyi ja heba, na upeyo. Na ma. na haka nonane, ka ma-a langa,
na ma na pinyakide oba na njonga aju eyamu.

Ndi egombe te yene eehepi Ngebe a diyakite de o bwe bwe, a
likimaka, a yaka, na a ndi bo pojakwe. Nandi, o Klisiani na bana
baju ba diyakidi ba ngiya, ka ba ba yale ihahalide opele ya Ngebe.

Ka ma-a va na, Upangiyi muame-o, uwame a jopanake1, a
ngite okava uhenge, a padi okava na ma. mala te iraame ma ma
pana ; a ndi hubiyango na ipikiliya jaju, ikabojana a pikilakiyi
na, a vakate, a ndudwe ; nd* umba mbi ndi ndudwengo na Upolo
mua momi ame.

Nandi, Ngebe a diyakind' a ka yalake ibweya ja jeku, ndi vili-
lingo vihale vi diyakindi o ma-a jadi pani ka iwela ihuhu, Ja. ndi
jaju ja himbide ihahalide ja Klisiani i hahalakide opel' aju, na iti-
nide ja jambe ma mete. Ndi nyanga 'ju e tinide na ngudi nonane
e pangake Klisiani a umvvaka. Ja ndi ja utati mua jambe ja uwa
na, A le nja mane ? Ka Klisiani a va. na, a te mbweyi ame.

Ja. ndi jaju ja dubuwa jambe, a tamuwe, kabidengo Ngebe
hove o uhenge, ikabojana a diyakindi a hoviya na janga. ja na,
jambe ja dubwaniye opel' aju. Ka ma-a bweya ma o 'na, ka
ma-a vi na, Itanga, m a vwi na nave na, Umwaka.

Ja. n i jaju ja va na, Mbi hoviyendi ; mbi ndi piyele na bo di-
baka mete. Ndi ka ma-a va na ju na, umbaka a vakindi ovyo
na, O ilina jame i kambakidi o utema muame, mbi yongakidendi
Upangiyi, na ikaliya jame i pakindi ave o jadi, o ndabo ave ya
hole. O bangake, ndi temeke na matambi mave, na nave wa la-
nguwa mba tina ave e ma pana.

Ngebe. — Mbi pandi o elombo ame e ha ndakudwe, pani ka

jSo EKftNDA YA UTAMUWI.

mbweyi ame Klisiani a ndakudwe. Upolo ml' a ndakiyi ma, ndi
roa nd' a ndakiyi mba. Ovane vakana mbi bangakandi.

Bwam. — A vahakind' ave o vaka na ju o iboko tekavi ?

Ngebc. — E ; na nyanga 've e yeneke, mbi pandi : oninge na
ehekwe na iyide ja bobe be te we, sasa veke beya o uhayi muave
mua mwajo.

Ja ndi jaju ja bweya pe raa o ena epakvve njo, ka raa-a valana
raa na jana na 'la o ndabo, ka ma-a va na, mbi kalakiyandi opele
ya ba kamakide mba behepi, na njeya ka njeya eyabu e vake ee-
hepi. Ka ma-a va na ba diyakidi temengo baka, na, Vanakani
Ngebe elombo e navakide ovane, e didi e vatakide ma ihoviya
jaju. Ja ndi jabu ja vana ma ubamba. mua elombo ea hombo,
kwe tepe ka ma-a yadiye.

Nandi Klisiani na bana baju, na Ngebe ba diyakindi ba vehe-
ludwe na Upangiyi te, ba kalakudwe na ju na kenga. Ja ndi
jabu ja va pe na ju na, Ho yenekendi ngebe opele ya bobe boahu,
na hwe ho jombakandi Upangiyi muahu iyide jaju, na a langwake
tepe hwe nyanga 'hu e ka haye.

Ka raa-a va na, mbi vekendi iyide, na ndaga na ehadi ; na
ndaga, o mohano moa iyide ; na ehadi, o nyanga 'me e duwanaki
ya. Nangaka ya boho boho oviya belebu beyame, na epakvve na
nyanga ju e ka levudwe.*

Nandi, mbi yenekindi o ndata ame, na, a kalaki na ba ndaga
iyamu ite, i pangaki ba ba yeneke mbya eite mete. A betanaki
tepe ba oba ya jambe te, ka ma-a levide ba ehadi na ehuhu eyabu
ea yongana ; ka ma-a languwa ba, na, ya ehini teyeng ndi eyabu
e ka tamwanake, opele ya iyadidS jabu,

Ja ndi jaju ja dika pe ba o ja ikenga tS, ome nd' o ba ba yala-
kidc elambe ; Klisiani ma na, Em£, mbya ame e yeneke na nya-
nga 'hu ya pa okava !

Ngebc. — E, mbambaye ; nandi umba mbi na tina ame e lukakS
o soda n' upeyo.

Klisiani: — Mbi pikilakiyendi njo paka, o umba mbi diyakidi
temengo o jambe, na, ehavu ahu eehepi e te nane, ikabojana mbi
tinakidendi, nd' o diye na moto a yavwannkc. ndi sase wa \va, nd'
o mbwa te ya mahihi yanS e bomakidi na hwe.

* J &n. xx. co.

EKENDA FA UTAMC7WI. 1^l

Ngebe. — Ndi janga. jame in!ne \va, ndi, o ave o diyakidi wa
ngidwe o bwam bwaju, nd' umba mba dikwe ombuhwa. Mbi
pikilakiyi na nyanga te e di lendwengo e hohonganidendi, " Bajo
babale ba ka diyandi ba nyingaka o eboka, umbaka a ka nangwe-
ndi, upakwe a dikana."* Mbi diyakindi pi)ele na mbi yamaka
na, mbi nyangindi. N' umba mbi bangakipe o tinlde epakwe
njo : nd' umba mbi yenidi nyanga e diyakidi opele ya jambe oba
lendwengo, n' umba na yadakiye. Mbi pikilakiyi tepe na, mbi
tinakide pe, tombe bo waka ; n' umba na tinakide, ndi mbi yowe*
nyanga 'me e hake ; ikabojana ilina jame i diyakindi o hangane
ya emena na iwedo.

Klisiani. — Wa yowe nyanga 've e tinakide ? Mbi sulengo na
matinide mave ma diyakindi na ngudi mete, ovane nd' o ma ma
bangakide mba. Mbi be yokanga janga. ja itinide ka dine o
emena ame eehepi ; mbi pikilakiyi na, o ka ngiyandi na ena ea
bwaiye, tombe o nanga ipangiya na ngudi.f

Ngebe. — Bamani ! Na itingidi viyame vi diyakidi, mbu diyaka
na njeya epakwe eyame e mbakidi o ha. O ma yenete na jambe i
ma diyi mba dibwengo, na mbwa te ya mahihi yane e didi tepe
ome. A le nja moto-e a ka mende a tinide nonane, oninge ma
na nyolo vaha pani ka umba mbi diyakidi ? Nandi, sasa langwa-
kiya mba nyanga ya Upangiyi muame e ma va. opele ya bohuma
boame ? Au linguwa n' umba ?

Klisiani. — A ma diyandi a ka mweteke, o ma-a ma yoka ave
o tinakide ; mbi kamakidi na o ma tandidi ma n' iha ja nonane.
Nandi mbi mamanakandi o ebumulema ame, tina 'ju e tatake
elolombo te ya mbwa yene ; mbi jaka mbi yowake oviyo nonane,
te mbu ha pani k' umba mbi ma ha. Nandi, ho ngiyendi, n'
umba mbi peyaka tepe n' u'ema muame muehepi.

Ngebe. — Egombe 'pakwe, o ma-a ka viye, mbi ka uwi ma tina
'ju e tatanake janga. ja mbwa ebe ka yane o iboko viyaju ; mbi
yombwaki na yene e numbakide ma.

Bana ba. na, haka nonane, na o ka uwaka ma na a weyake ya,
ikabojana ho bangaki na e ka komi hwe, o hwe ho ka vale.

Kwe ka ma-a pa pe o ba. bajadi epakwe njo, ja. ndi ja Ngebe
j 1 kwa na boho boaju o he, o ma-a jadi, a ka kalakiya, na, " Upa-

* Matiyu xxiv. 41. ^ Matiyu xi. 12.

!g2 EKftNDA YA UTAMUWI.

ngiyi muame a vehelckide mvvambo mwame mw' ibende, umvva-
me u veke ma na belebu beyame."

Ka ma-a va na ju na, jonga i diyake na nave, temeke de. Ndi
a lilirnakidete o kwa na boho boaju, ka ma-a va na, " Ave nd' o
didi mahuwa, O Upangiyi, o umba mbi hahalakide ave ; nandi
babaka. mba mbi kalaka na nave opele ya byeke beyave." E le
nja tina-e eyave e tatanake mbwa te ya ikito ekane o iboko
viyave, e ma panga hwe bajo na bana ho vevenekide oviya jambe
na janga ?

Ka ma-a yavwana na, mbwa te yane e ndi na uduwi upakwe" u
duwake ya, e tatakwe tepe tingwengo o iboko viya moto upakwe,
nandi, batamuwi bame ba yokakandi kabo iboma jaju ; e ndi ya
ndabo te ekolo eyavS e yeneke na maseyi ekanene ndi e pakate o
bepima beya iboko tekavi. E ndi bangidengo batamuwi baite
nangudi oviya o bobe na 'la o bwam, na joyi inene ja ikangala
jaju. Mbambaye a duwe ya, a tataka ya na upango ueyamu
opel' ame, tombete ba ibame, ndi kabo opele ya ihimbide ja bata-
muwi na ba pake pe o umba mbi jadi, na na, ovane nd' o ba ba
ka bange iviya o jambe tekadi ka tinakide opele ya ingidwe.
Egombe yaka e duwendi o kweya, na ya e ndi pangango baka,
ibame ba tandake, njuke ; nandi mbi bapaki ya kya tekane n'
iyika. Mbi duwendi o ve batamuwi bam 3 ihana, na ovane nd' o
ba ba ka mende ba vewe o ngudi ya mbwa te, iha na ba hoho-
nganengo na itingidi viya mbwa vi hake. Nandi ! uwame a di
hambango, mbi pikilakiyi na, o jaka te o yowakS opele tenS o
boho, te av£ li banga mbwa. Ba jombani te ba keke oviya
ekane ndabo na 'la epakwe n' ijombana, ba i be n' isala n' ibo-
ma, n' ikoma ja mbwa, oninge na ba te ba duwaka eyabu e
uwakS, nandi mbwa, mbwa o iboko viya moto upakwe, i yalake
ihimbide ja moto ka moto iviya o umba mbi jadi ? Mbi venge-
kidi ba oviya laiyan, na utandi muame oviya ngudi ya mbwa.

Ngcbc. — Ja ndi ja Ngebe ja va na, mbi memekendi epitiki
ame ; mbi kalakindi ibeyame be ha bweyakidS, mbi memekendi
na o hakandi belombo beehepi hohonganengo.

Klisiani. — Nandi, Klisiani a ka yalake ikala opele ya ekenda
abu, na iuwa ja njeya. Ka utati a jede ba, na tukaka matambi
mabu. na ma na tekide" ba o njeya, pani te ka ma-a hakidi na
momi 'aju ovyo.

KAPITA II.

Ja ndi 'jame ja yene o ndata ame, na, ba tamwakindi o ekenda
abu, na mbya. Ka Klisiani a yale itumbude na, Ibata. na buhwa
te ibvvame bo yalakide idiya ja utamuwi ; na ibata tepe na momo
te a hanaki mba ome.

Nandi opele 'pakwe ya epima e diyakindi na mwanga, u diya-
kidi lungwengo na ugomba, o njeya te ya Klisiani na ugangano
muaju e ka 'la ne ; nandi mwanga te u diyakindi mwa momo te
a duwe mbwa te e bomakidi, eyahu e ma ta o kala o boho boho.
Na bele beyaka be langake bebuma o mwanga te, be-pumakide-
ndi paha jabu o 'pele ya njeya ; na o bebuma te be diyakidi veya-
ngo, ba duwe beya, ba ma talakidi beya, na ba ba jaka bey a o
ikokiya jabu mete. Ka bana ba Klisiani, (pani te ka bandembe
ba duwe o ha,) ba pataki bebuma, ba ka yalake ija. Nyangwe
abu a ka kandakide tepe ba, ndi ba diyakite kabo bo pataka.

Ja ndi jaju ja va na, bana bame-o pulakendini, bebuma tebene
be ibe ibeyahu ; ndi au yowake na be diyakindi beya uloni muabu.
A jaka a yowake yene, te a diyakindi a wa to na janga. Yene
pa na ba na haka ekenda abu. Nandi o ba ba diyakidi tamuwa-
ngo kwe oviya iboko te vi ka tumbwane ba o njeya 'bu e ka
Mane, ba yenekindi bato babe mete, babale, ba vaka ka lata na
ba. Ja ndi ja Klisiani na Ngebe ja diba miyoho miyabu na beve-
lehi, ba ka baka ekenda abu ; bana ba tamwaki tepe o boho ; ka
ba ba bonganiya.

Nd' o ba ba vakindi ka ba ba bakama na bajo, pani ka na ba
vahakandi o kehane ba ; ndi Klisiani a vaki na, Temekeni o pe-
p&ke, tombs o valate na jonga, nyanga 'nyu e lukake o vala. Ndi
bamo tekaba ba hakindi o na ba ndi poke, bu salaka ndaga ja
Klisiani, ndi ba yalakidendi ikahide jabu bena ; ja ndi ja Klisiani
ja hngu'.va na ngudi. Ngebe a haki tepe nyanga 'ju e yalakide
eehepi ivengide jabu. Klisiani a vaki pe na ba na, Temekeni, o
ka vengemekeni. jambojana ho ibe na dale i veke, o yeneketeni

(183)

1 84

EKftNDA YA [JTAMUWI.

na ho ndi batamuwi, na hwe ho hanakwe tepe na bova boa
mbweyi jahu.

Ja ndi ja momo umbaka \va tango te ja va na, hu pa ka nanga
dale janyu, ndi ho pandi ka languwa inyeni na, oninge na o ka
veti hweni eyahu e vahake, vakana ho ka pangandi inyeni bojo
bajwe egombe eehepi.

Nandi o Klisiani a bi yebiyango eyabu e vahake, ka ma-a
yavwana pe ba, na, hwa yok^, na hwe bwa tangine, na hwe hwii
babe tepe eanyu e vahake. Ho hunganakandi, hwa yale o hi-
mbama ; ehavu ahu e ndi ehavu ea emena na iwedo. Ka Klisiani
na mbweyi aju ba yeje o tombe ba : ndi ba bu hulwakide ba.

Ka ba ba va na, Hwa kokakide emena anyu ; ho vahakandi
elombo epakwe.

Klisiani ma na, E ; O ma viyandi ka nanga hwe nyolo na ilina,
ndi ho ka tamandi o wa okava, wa na o babiye hwe mete o janga
ja iyejudwe i ka pakide hwe o mahihi ma iwedo ja egombe eehe-
pi. Ja ndi jabu ja babale ja yama na, Iwedo ! Iwedo ! opele ya
itata jabu. Ndi bamo te ba yejekindi o bengiya o ba ba jadi,
ibala jabu. Ndi ba yamaki pe epakwe njo.

Nandi, o ba ba diyaki piyele na jambe te, ovane nd' o joyi jabu
i yokanakidi ome, na baka ba ndabo na pumanakide, nd' o ba ba
yembidi na i ndi joyi ja Klisiani, ka ba ba hungana o vala ihana
jaju. Nd4 o ba ba bedi we, ba kabakide bajo te ba yomanaka na
bamo te babale ; bana ba diyaki tepe nja-a ome, ba yanakide.
Ja ndi jaju ja pumakidi ka hana ba, ja ndiya bamo te, na, E le
nja 'lombo-e eanyu e hake yene ? o mbakand' o pangani bato ba
Upangiyi muame ba pulake ? A yejeki tepe o bvveya ba, ndi ba
sodakindi ugomba o mwanga mwa momo te a diyakidi a duwe
mbwa te enene ; kakana ndi ka mbwa te e hanaki ba. Ja ndi ja
Uhani tekamu ja viya o bajo ba didi, ka ma-a uwa ba na, wa be
li na. Ka ba ba yavwana na, ho te bwam, akeva, kabo na janga ;
ho vSke tepe ave akeva, na nyanga 've ya puma ihana jahu, te ho
ma mbandi o balwe.

Uhani. — Nandi o ba ba bedi mbcyi ya ndaga kalango, ja ndi
ja Uhani tekamu ja va na ; mbi mamanakandi na ngudi, k* inye-
ni o hakudweni ulunda o jambe, yowengo na o ndini bajo ba va-
hamango pa, na li hahalakideni Upangiyi opele ya Utumbwani,

ekenda ta utamuwi.

185

te o ma mbate o bambuwani njuke tekadi na mahihi ; ikabojana
a diyakindi babango n' ive.

Klisiani. — Bamani ! mbya ahu e ma yene na ibata te ja kya
ekadi, i pangaki hwe ho behalakide na mahihi ma vakandi ; tepe,
a le nja a ka pikilakiye na, piyele na ikenga ja Upolo e ndi e di-
yaka na ube nonane ? Mbambaye e ma mba ndi o diya hoho-
nganengo na ho uwaka Upangiyi muahu opel' 'a tene ; nandi,
nyanga ya Upangiyi muahu e ma diya yowengo na ho na mala
temane, mbi mamanakandi nyanga 'ju e ma diya a veye hwe
umbaka.

Uhani. — E be egombe eehepi na mala ive ja belombo be ha
uwakwe, o banga n' iha ja nonane ho ka pikiliyate bohale opel'
'a beya ; ndi oninge moto a yeninge mala ma na a pahakiye
elombo, vakana e ka diyi n' ivveya o ma-a jadi, na ya e ka hana-
kwe na mala ma hohonganengo. Upangiyi muame a jaka a
veke inyeni utumbwani te u yeneni ibehalide janyu sase nonane
nyanga 'nyu e yeneke kya tekane. Ovane, nd' o belombo beehepi
be hake ta opele ya bwamu, na ekaye e ka pangandi ave o diyaka
na bokeli pe \va.

Klisiafii. — Ho timbakepe o Upangiyi muame a didi, na hwe
ho ka memeke eboki 'ahu, na hwe hwa uwa opele ya Utu-
mbwani ?

Uhani. — Mbi ka languwi ma opele ya imeme jave ja eboki ; o
timbake pe epakwe njo, ikabojana o loboko lave lo ka vale lehepi
wa nyame elombo ; ikabojana o loboko lehepi la Upangiyi mua-
me lo di kenjengo opele ya batamuwi, o na belombo beya twetwe'
be didi be kokaka opele ya mala mabu mehepi. Ndi pani te k'
umba mbi ma va, " A vahakandi na ba uwake ma, na a hake
beya opel' 'a 'bu." E te elombo ehale e ha ibe na mala na e
uwakwe.

O n a-a be di nonane vango, ka ma-a vala o iboko viyaju, ka
batamuwi ba ha eyabu ekenda.

Ngebe. — Ja ndi ja Ngebe ja va na, Hilakete iluwa tekadi !
Mbi ma pikiliyi na, ho tombidendi mahihi mehepi, na na hwa
yene pe ngebe epakwe njo.

Klisiani. — Ka Klisiani a yavwana na, Mwana jayi-o ipuhwana
jave ja ebuke i te i 'yakudwe ave ; ndi eyame pele, njenji ame e

!86 EKENDA YA 0TAMUWI.

ndi bonene \va ; ikabojana, mbi ma yenete mahihi t£kama ovanS
mbi to puma o uhenge, ndi mbu kenje opel' 'a ma o egombe ea
hohonganengo. Njenji e ndi eyame.

Ngebe. — O yowakide le ya. ove na mahihi temane ma nd' o
boho ?

Klisiani. — Mbi ka languwand' ave. Bulu baka, o umba mbi
diyakidi bya o ikondo jame, mbi yatakindi opele ya ekaye ; mbi
pikilakiyi na mbi yenekindi bamo babale pani ka ekaba, teme
teme o beko beya ikondo jame, ba kalaka nyanga 'bu e ka hi-
mbide iyonga jame. Mbi ka languwate ave ndaga jabu mete.
Ba vaki na, Ho ka ha le na mwajo tekane na ? ikabojana tombete
a didi o mini, tombete o viya viyaju, a yakandi opele ya iyidwe.
Oninge hwa dika ma na a hake nonane, vakana ho ka pelidi ma
panite ka hwe ho didi pelidengo momi aju. O youdete na yene
e diyakite twetvve e pangaka mba na mbi bweyaka bokeli, na
mbi kenjake o egombe ya hohonganengo.

Ngebe. — Ngebe a vaki na, ipoje tekadi ndi ijahu i pahaniyedi
egombe ea iyene ja makaha mahu, na tepe na ya Upangiyi mua-
hu a di hwe levidengo bonene l)oa ehekvve aju ; ikabojana a ndi
hwe vitanengo na kenga. eyahu e ha uwakidi, na ma-a ndi hwe'
vengidengo oviya bena beya ba didi ngudi wa na hw£, na upango
muaju mete.

Nandi o ba ba bekidi kalango ulingo mua vigogombe, ka bi
ba pa. o ndabo e diyakidi temengo o njeya, longvvengo opelS ya
ihana ja batamuwi, nyanga 'hu e di langango o ekulu ea boho ea
ejanganangobo tekaye. Ja ndi jabu ja pa piyele na ndabo, ndabo
ya Upendidi ; nd' o ba ba pakidi o jambe, ba yokakindi ipako
inene utema. Ka ba ba yokolide, na ba na yokaka dina ja Kli-
siani i tubakwe ; ikabojana ikala opele ya ekenda eyaju e hakidi
na bana baju i k£kindi o boho boaju. Nandi e tandakide ba. wa,
ndi jambojana ba yokaki na a ndi mwada Klisani, mwajo te a
diyakidi oviyo a babe tombe iyoka ja ekenda ea utamuwi. Ka
ba ba teme de, ka ba ba yoka bato bay am u ba ome ba bendakfi
ma, ba pikiliye na ma mete a te de o jambe. Kwe ka Klisiani a
tinaknle pani te ka ma-a hakidi o jambe j' ugomba. Nandi, o
ma-a tmirle ka itanga. ja pa., na ja. na dubwaka jambe, ka ja ja
tamuwa, ndi hilakete bajo babale ba diyakind' ome.

EKENDA ya utamuwi.

187

Itdngd. — J a. ndi ja itanga ja va na ba na, O vahaka li o kala
na nja o iboko tekavi ?

Klisiani. — Ka Klisiani ayavwana na, Ho ndi yokango na, iboko
tekavi vi ndi opele ya tango te e didi batamuwi ; na hwe ho didi
okava ho ndi ba tango te ; ovane nd' o hwe ho hahalakide na,
ho diyake tepe bakabaniyi ba elombo te eyahu ea pana ; ikabo-
jana o yenekete na buhwa bo tangamindi, na hwe hwa vahaka
pe o yavide wa.

Itdngd. — Sasa tubaka mba dina jive, na umba mba 'la ka la-
nguwa ja. Upangiyi muame.

Klisiani. —Dina jame ndi Klisiani ; umba ndi mwajo wa uta-
muwi te u tamwakidi o njeya tekane mbeyi ya mepuma tomba-
ngo, ndi bana baju ndi banayi ekaba. Mwajo tekane a tepe uga-
ngano muame, na ma-a 'la tepe o ekenda ea utamuwi.

Ja ndi ja Wakengenge, (dina ja itanga te ndi dine,) ja ngiya
umbila, ka ma-a va na ba ndabo na, O te o yowakeni a didi o
ubiya ? Klisiani, na bana baju, na ugangano muaju ba behepi
ba vengakidendi ingiya ja onokava ! Ja ndi jabu ja sodanide n'
upeyo, ka ba. ba vala ka languwa hangwe abu. Ka ma-a pa. o
jambe ; nd' o ma-a hilide ma, ka ma-a va. na, Ave ndi Klisiani,
mvvala momo te uyamu Klisani a dikakidi ombuhwa o ma-a ke-
kidi o ekenda ea utamuwi ?

Klisiani. — E ; umba ndi mwajo te a ha sa.la.kidi njuke ja momi
ame, na a dikaki ma-a keke o ekenda aju ma mete dipa ; na
bana baju ndi banayi ekaba ; nandi mbi pandi tepe, ikabojana
mbi ndi sulengo e ibe na njeya epakwe e didi hohonganengo
kabo ekane.

Upc7ididi. — Nandi, e timindi ya momo te e vakidi na mwan'
aju, '* O ka, keke ka janja o mwanga mwame o buhwa : ka ma-a
yavwana hangwe na, Mba vale, ndi o kweyi a viyi ka luwa ulema,
ka ma-a vala." *

Klisiani. — Ja. ndi ja Klisiani ja va na, Ediyake nonane, EmSn,
Anyambe a pangi ya ivadi viya pakwe pakwe umba mbi jacii. na
ma-a veke na mbi duwanakiye o madikanido o ma-a jadi na jo-
nga, mbi diye na itabe na evito !

* Matiyu xxi. 28, 29.

!88 ekenda ya utamuwi.

Upendidi. — Nandi o le o temeke kakana o jambe ? Ngakiya,
ave" mwana wa Ebrehamu ; ho ma diyate ho kalaka opel' ave
kya tekane, ikabojana sango e diyakindi ya pa o hwe ho jadi, na
wa bench utamuwi. Vakani bana ; vaka itanga, ngakiyani ! Ja
ndi jaju ja ngide ba behepi.

Nandi, o ba ba diyakidi ba ngiya, ka ba ba langudwe na ba
diyanakide, na ba ba ka yajaka, na tango te e ma hakiya bata-
muwi na nganakide ka yene ba. Ka ba babale ba mwetenide.
ka ba behepi ba m vetenide na upeyo mua na Klisiani a tepe uta-
muwi. Ba tamwakiye tepe bana, ba haka ba na kenga ; ba ka-
laki tepe na Ngebe na kenga, ka ba ba peya n* iviya jabu o ndabo
ya hangvv' abu.

Ulingo kwe, o beja be diyakite be to koka, Upendidi a valanaki
ba o ilika, ka ma-a levide ba belombo beya Klisani be takidi o
yene o boho. Okava nd' o ba. ba yenekidi moto o ibemba, moto
te na ndata aju, moto te a lenakidi njeya 'ju o hangane ya baloni
baju, na Ehini ea a kebake ba behepi na bonene, na belombo te
bepakwe be kovakidi Klisani bwam.

Ekaye tombango, Upendidi a valanaki pe ba o iboko vipakwe,
ka ma-a pana ba o ilika, vi diyakidi na momo a ha tamwakiyedi o
ibokwi 'pakwe, kabo bo kalamaka kala, na elombo e dulanakwe
behavu o ena aju vye. Ome o diyaki tepe na upakwe tenitngo
oba ya molo moaju, na korowa o ena aju, na ma na uwaka n a
na a pepenganake korowa, na elombo te e dulanakwe behavu ;
ndi momo te au salaka ndaga jaju, kabo bo yolake behavu beya
nd£ki. Ja ndi ja Klisiani ja va na, Mbi piviyaki na mbi youdete
kw£ nyanga ya ekaye e weyake ; ekaye e be ehini ea moto wa he ?

Upendidi. — O vandi bwam, na elombo 'aju e dulanake behavu
e levakidendi ibengane jaju ja mehoni. Na nyanga 've e yeneke
ma, a tandaka iyole ja behavu wa na iyokolide ja mepako meya
a dich na korowa me kalaki na ju ; e ndi ilevide ja na heven e te
pani ka ekano o baka ba jadi, na belombo beya he ndi be langa-
kwe na be na mala. Nandi ovane" nd' o ave o yenidi okava momo
te a tamuwj o ibokwi 'pakwe kabo bo kal m .ka ; e ndi iyowude
jave na, oninge belombo beya he, beya be na i gudi o melema
meya bato, ba v. ngemekendi melema meyabu oviya Anyamb^
a didi.

EKENDA YA UTAMUWI.

189

K/isiani.—'Sla. na, O vengekide mba oviya itingidi tevine !

Upendidi. — Ikaliya te ja kalakudwe sase ; o ibe na baite ba
kalakiye na, O veke mba ungumba. Behavu, na belombo beya
he be vahakwendi wa.

Na yene ndi ya Klisiani na Ngebe e yanakide na, Bamani, e
tepe pakwe pakwe !

O Upendidi a beki ba ekaye levidengo, a valanaki ba o ilika
i\amu i diyakidi o ndabo tene ; ilika te i diyakindi n' ibele mete ;
ja ndi jaju ja sombiye ba na ba tamwakiye ulwanidengo, na ipe
ba te na elombo eyabu e didi ba tandaka. Ka ba ba tamuwa
m "ha kebenge kebenge ; ndi ome o diye na elombo 'abu e didi ba
yenekS kabo ibobele inene o epima ; ndi bu yeneke ja.

Ngebe. — Ja. ndi ja Ngebe ja va na, Paiya, mba yeneke elombo ;
ndi Klis:ani a diyakite da.

Upendidi. — Ka Upendidi a va na, ta tamuwa pe epakwe njo ;
ma tamuwango pe, na, okava o ibe na elombo ka 'lombo, kabo
ibobele te i didi panamango o 'pi ma ekadi. Ja ndi jaju ja va na
n !abo tekane eehepi e te ibobele jaka pa? Ka manyangadiba
ma puma o miha ma Klisiani, ikabojana a diyakindi bovolu n'
ibweyide ; ka ma-a va na, E ; Upangiyi, okava o ndi wa na jaka ;
na mabobele ma didi na ekembe ea ujilo wa na ekadi. Ja ndi ja
Upendidi ja tamuwa ma mwelekemweleke, ka ma a va. na, o la-
nguwi pakwe pakwe. Ekaye e pangakindi Ngebe a kalamaka
n' ih ni, na bana ba dibaka miyoho miyabu ; ikabojana ba behepi
ba diyakindi ba ka yalake ibweyide ja ukanakadi.

Ja. ndi ja Upendidi ja va pe epakwe njo na, " Ibobele tedine i
bweyakandi na bena beyaju, pani ka ave o yeneke, na ja i ndi
o ikenga ja upolo." Nandi ekaye e le lendwengo na, kabo ilevide
jave ja na tombete ka ave o didi londango na ekembe ea bobe, o
te o bweyaka na ena ea ikamide, na nave o ka diyaka o ndabo
ya Upolo ueyamu oba.

Klisiani. — Klisiani ma na, Mbi ma pikiliyate ka nonane, ndi
mbu bweyide ya eehepi. Mbi ma pikiliyi na, ho ndi pani ka ma-
bobele, na na ho kwanakandi bekeha bebe, tombete ka hwe ho
diyake o mandabo maiyamu, ndi yu pa o mapikiliya mame na ho
lukakand' o yokuwa opelS ya ikamide oviya ibobele ja ekembe ;
ndi a ndi bweyango na bena beyaju, pani ka umba mbi yeneke,

joo ek£nda ya ltamuwi.

na ma-a diyakandi o ndabo eyamu. Anyambe a i be" velango
clombo ka 'lombo onane.

Ka ba behepi ba yene mbya, ka ba ba balama o upolo te u
didi. Ka ma-a valana pe ba. o ilik' ipakwe, i diyakidi na mwadi
mwa kuba na bana baju, ka ma-a va na ba na, ba to pya o ta-
muwa ovane. Ja ndi ja mwana kuba ja vala ka mata, ndi ego-
mbe aju e matake eehepi, vakana a betakendi molo moaju na
miha opele ya oba. Ka ma-a va na, tamwakiyateni ka mwa t£
wa kuba ekane a hake, na na ave o ka yokwaka na 'ju imeme ja
iboko viya ibata jave i vakiye ; na inanga ja ja na itamuwa ja oba.
A vaki pe epakwe njo na, tamwakiya, o ka yeneke ; ba tamwa-
kiyendi, na yeneke mwadi te mwa kuba u tamwaka na manga,
manayi opele ya bana baju. I. A na indiyedi ja mbembe, dine
ndi ijaju i janidi buhwa ka buhwa bwehepi. 2. A ndi na indi-
yedi ja sisi, na dine ndi ijaju i ndakiyete egombe eyaka eyaka..
3. A ndi na joyi ja ibumama. Na 4. A ndi na joyi inene.*

Ja ndi jaju ja va na, yejeke Upolo muanyu na kuba te, na ba
te ba kuba ekaba na tango te e yokakiye ma. Ikabojana hoho-
nganengo na ya kuba te, a tamwakandi na njeya jaju opele ya
bato baju. Na indiya jaju ja mbembe a veke ba elombo ka
'lombo ; na indiya jaju ja sisi, vakana a na elombo na ehuhu
eyaju e vahake o ve ba. ; a tepe na joyi ja ibumamidi opelS ya ta-
ngo t£ e diyake o ibomako ja mapepu maju ; na ma-a na joyi
ineng, iyowude jabu oninge a yeninge uloni u vaka. Matande
mame, mbi ma pa.na.ndi ovane inyeni o ilika te i didi na belombo
beya janga tekadi n' ikabojana o didini bajo, na beya. be ndi bo-
babu opel' 'a 'nyu.

Klisiatii. — Ja ndi ja Klisiani ja vd na, sasa paiya ta levide pe
hwg bepakwe. Ka ma-a valana pe ba o ndabo e weyakwe be-
mbe, ome o diyakindi na momo a diyakidi a weyaka udambe" ;
ndi hilakete udambe u di hwe, u wakindi n' iyika. Ja ndi ja
Upendidi ja va na, o ka yokwaka oviya udambe tekamu iyene ja
betuniya, o ka tukaka na ipaha, o diye n' usaju, tombe itakala-
niye. Ycnekete ka ma u wake hwe, u yanaka tombe ka ukobo
muaju u dulakwe o molo. Upolo muanyu u tubakandi inyeni
medambe meyaju.

* Matiyu xxiii. 37.

EKfiNDA YA UTAMUWI. jr\

Ekaye pa, a valanaki pe ba o mwanga mwaju u diyakidi na
malanga. ma manga, manga, ma na ba na, o yeneketeni ekabe
beehepi ? Klisiani ma na, E. Ja ndi jaju ja va. pe na ba na,
hilaketeni malinga. ma ndi manga, manga, maka manene, maka.
mahale, hombo tepe ja manga, manga, maka. bvvamu \va na ma-
pakwe ; tepe o iboko viya a duwe mwanga vi tekide ma, ome nd'
o ma ma temeke ma yomanaka.

EpakwS njo a valanaki pe ba o mwanga upakwe, u diyaki
liyawengo hwit na poti ; nd' o ba. ba hilide, bebuma beehepi be
diyak'ndi lenwe lenwe, kabo honji ndi i dikanakidi. A vaki pe
na, mwanga tekamu u kenjakudwendi, na ma na liyakwe ; ndi ho
ka ha le na ndonda na ? Ja ndi ja Klisiani ja va. na, tumbaka
beyaka, bo tumbaka, na dikaka beyaka ipanga ja he bwam. Ka
ma-a va. pe na, bebuma ndi elombo e vahakwe, na ipuhwana ja
bebuma ndi ijave i vake na be yangwaksve o veya, na beya. be ka
pitakwe na beko ; bandamakide o banga na ivadi tekavi o kwe-
hake nyolo ave mete.

Nd* o bi ba diyakidi ba tamwaka, ba yenekindi inani ihale na
ibobele o udumbu muaju ; Ka Upendidi a va. na, ta tamuwani
okava. Ja ndi jabu ja tamuwa, na Ngebe na mamanaka. Ka
Klisiani a va na, Erne, manyani na ba inani iyamu ka ekavi,
inani tepe i tandake o juka na bato ! Mbi ma pikiliyi na ba ja-
kate kabo nguhu ja pembe, tombete belombo bepakwe be didi
belombo-e 'lombo-e ; mba tandaka. pe veya. sase. Ja ndi ja Upe-
ndidi ja yavwana na, inani tekavi i ndi ndembo ya bamemi baka ;
ikabojana o ehini ba ndi ka inani tekavi, bwam na moyi, na ehini
na itamuvvedi ; ba levakide na ba na itande inene opele ya Kli-
sani ja pakwe pakwe, na na ba tandakandi njamba 'bu, bwese
ona ba te ba diyaka na nguhu ja moto ueyamu. Ba memeke na
ba kekendi o ndabo ya Anyambe o mala temane ; ndi oninge ba
be ba. mete na ba mete o njamba, pani te ka inani te, ba ka bwe-
yate, na ba ba ka miyaka mabobele, ba ka uludete beja beyabu,
ba mataka. bobe, na ba. ba ka miyaka bobe pani ka miba.

Nandi o ba ba pakipe o ndabo epakwe njo, ikabojana beja be
diyakindi b; to koka, Klisiani a vahaki na Upendidi a levakide,
tombe o Ian uwa elombo epakwe e didi n' ikova.

Ja ndi 'a Upendidi ja va na ; ngweya e jadi bovangu wa, e va-

!Q2 EKfcNDA YA UTAMUWI.

hakandi tepe o yangala o mbada wa ; momi moa nyati mwa bo-
vangu wa e kekendi o ipakanido na evemba wa ; na oninge moto
wa btdokudweokuwe a na upeha, a hakate bobe wa.

O na ivaha o bajo ba jadi ma ibata ja bwamu ; e tepe elombo
eyamu na o diya batudwengo na e jadi o boho boa Anyambe iha-
mbe inene.

E ndi bobabu na o pepuwa bulu baka. na ba mebale wa na o
diya diya upuma uhuhu ; e ndi bobabu wa na moto a yalake
imeme ja bwamu wa na o lilimide kwanga na 'la ihuku iha ja
bwam.

O egombe ea ukudi, uduwi mua bwalo a ka tandi o yanguwa
o boho belombo be di te iweyidi ihale ; ndi a le nja a didi a ya-
ngwaka beyamu wa o boho ? O ibe n' umbaka, kabo moto a ha
bangaka Anyambe.

Ipope jaka i ka hingete bwalo ; na bobe baka. bo ka jongoli-
dete mot' ube.

A behalakide mbweyi aju, a ibe n' itande ; ndi a behalakide
uyongi muaju a kitwakiyandi ma mete.

A diyake o bobe, na a pitakide mbya o boho, a ndi pani ka a
liyake mabunja, na ma-a pitakide na a ka londendi ndabo aju na
poti na mbanga.

Oninge moto a ka diyaka bwamu, a pikilakiyi op&la buhwa
buaju bua madikanido, na ma-a ka pangaka boa ugangano muaju
egombe eehepi.

Ihokahoka na ilude' ja mapikiliya be levakidendi na bobe bo
nd' o he.

Oninge' bato ba langaka he tekane, ya AnyambS e hadivakid£,
na elombo enene ; heven ya Anyambe e bendak£, e ka diya
1^ na?

O vengcle bato ba tanda .le em^na tekaye e di ti na njuke, na-
ndi na kumbanakide ya oba ?

Moto wehgpi a ka kalandi opele ya bwam bwa bato ; ndi a IS
nja a kalake opele ya bwam bwa Anyambe nyang' aju e lukake
o kaia ?

O hwe ho diyakg o beja, ho jakandi, na hwe hwa dika beja ;
nonane" tepg o Jis^s Kraist ho na bwam na hohongangngo wa na
twclwe" opele ya he e£hepi.

ekenda YA UTAMUWI. jq^

O Upendicli a diyakidi a made ikala, ka ma-a valana pe ba. o
mwanga epakvve njo, ka ma-a levide ba ele e diyakidi o utema
baye baye, ndi ea te na bekayi. Ja. ndi ja Ngebe ja va. na, ekaye
e weyaka le na ? Ka ma-a va na, ele tekaye eyave e yeneke o
bwe bwe bvvam, na o utema baye baye, e ndi e kwanakudwe na
baite ba jadi o mwanga mwa Anyambe ; ba duwe o kala na
medumbu meyabu kehengo opele ya Anyambe, ndi ba yale o ha
elombo ka 'lombo opel' 'a ju, ba jadi bekayi bwamu, ndi bebu-
mulema beyabu be didi bwam bwa nane, kabo pani ka ekanda ea
devil.

Nandi o beja be diyakidi beya be kokango, tagulu sambwe
sambwe, na belombo beehepi ome ; o umbaka a diyakidi akeva
vengo, ka ba ba diyanide, ba ka jaka. Nandi mbemba ya
Upendidi temune, o tango e ma himbamaka o ma-a didi e diya-
kindi iha ja mabeka o egombe ea beja ; ja ndi ja balangi te ja
langa. Ome o diyakindi n' umbaka a tumbwakide, na ma-a
diyaki tepe na joyi ieyamu mete, Viyembo viyaju vi diyakindi
kakana —

Kabo Jehova ndi Ubombi,

A jakidete mba ;
Mba nyamalcape elombo,
E di mba na mala.

O viyembo na maiamba be diyakidi beya maya, ka Upendidi a
uwa Klisiani elombo na 'huhu, e pangaki ma-a diyaka utamuwi.
Klisiani a yavwanakindi na, o boho, ipelide ja momi ame i paki-
ndi o ipikiliya jame, i pangaki mba mbi bukakiya ulema ; nandi
dine i diyakindi itande ja ijanido. Nandi yene pa, benge njuke
na ekenda ea momi ame be pake o ipikiliya jame, na na nyanga
'me e bevakiyi ma na yene. Ovane nd' o ikoba i bweyaki
mba, ma mbaki tepe o ngwangvvata mba o etambi, ndi o ya
egombe ya hohonganengo k* umba mba yata opele ya nyanga
ya momi ame e didi ovone bwamu, na leta e lomakudwe na
Upolo mua ehiki te ya momi ame e diyake ya na mbi keke o
ma-a jadi. Ndata te eyame, na mbando tepe ta be i mba lelide-
ngo ipikiliya, na beya be ka pinyilakide mba o njeya tekane.

Upendidi. — Nandi, wa bo duwaka ovane ihimbama o ave o
diyakidi o to puma oviya ndabo ave ?

*3

jq4 EKfiNDA YA UTAMUWI.

Klisiani. — E, ugangano muame Ujajanga, a jadi jawe ja a
mbakidi o tundude momi ame na, a timbake na janga ja laiyan,
a veheki tepe mba opela 'kenda ame ea etiketike, ikabojana a tu-
baki ya. nonane ; a hahalakide tepe mba, na nyanga 'ju e vala-
kicle eehepi, o ipanga ja na mbi tuwakide ; a langwakiyi mba
opele ya njuke na mbeleke beya momi ame be bonganakiyedi o
njeya te yane ; ndi mbu yeneke bene beehepi isala. Ndi ndata.
'ame e yatakidi ya babe babale ba vahakidi o himbide mba eke-
nda, e hakidi mba njuke eite mete : e, e ngite o ipikiliya jame,
na ya e pangaki mba mbi bangaka wehepi uame a bonganakiye,
na cbanga ba ha mba njuke, na o yelude mba oviya njeya ame.
E, mbi ka languwate Upangiyi muame, tombe mbi vahe o youde
ya moto wehepi, na, o hangane ya ekaye na jambe te ijahu i pa-
kid i o njeya, hwe behepi ho bweyakudwendi na mahihi mete, ndi
na hwe na yamaka na, Iwedo ! na ba babale ekaba ba diyakindi
pani ka babale ibame ba yenekidi o ndata. ame.

Ja ndi ja Upendidi ja va. na, jali jave i ndi bwamu, ihuku javg
i ka vuha tepe. Ja ndi jaju ja vonguwa pe o Ngebe a didi, ka
ma-a va na, itande jame e le nde e pangakidi ave o vaka okava ?

Ja ndi ja Ngebe ja kalama, a ka likimaka, na o vililingo a to
bakuna na ndaga.

Upendidi. — Ka ma-a va na, o bangake, kamakide pa, na n'
ave o ka kalaka e didi o ipikiliya jave.

Ngebe. — Ja ndi jaju ja yale, ka ma-a va na, mbambayS Paiya,
na nyanga 'me e ha we elombo ka 'lombo ndi e pangake mba
mbi vahaka idiya ja da, na yeng nd' e londake mba ebumulema
ame na janga ja na mbi puhwanakandi. Mba yale o languwa
opele ya behihila na ndata, pani ka mbweyi ame Klisiani a didi
a haka ; n* umba mba we tepe iyene ja ngfebe o ipoje ja ileva ja
ba diyakidi majawe mame mete.

Upendidi. — Nandi, itande jame-o, e IS nde e pangakidi ave o
haka nyanga 've e hake kya tekane ?

Ngebe. — O mbweyi ame a didi okava ekane" a diyakidi a ke-
njake opele ya ekenda, umba na mwajo upakwe ho k^kindi ka
yene ma. Ho tinakidendi o jambe, ka hwe hwa ngiya. O hwe
ho diyakidi ngiyango, na hwe yenengo nyanga 'ju e diyakidi a
haka, ka hw£ hwa uwa na, o haka IS nde ? Ka ma-a va na, a

EKENDA YA UTAMUWI. Igq

bandudwendi na a keke o momi aju a didi ; ja ndi jaju ja langu-
wa hwe, nyanga 'ju e yenekidi momi aju o ndata, na janga ja
iboko vi twakwe iviyaju vi diyake, o njamba ya ba ha waka, ba-
tango korovva, a bomaka ngambi, a jaka na ma-a mataka o ta-
gulu ya upolo muaju, na ma-a tumbwakide ibende o ma-a jadi,
na nyanga 'ju e pakide ma ome. Nandi o ma-a diyakidi a ka
langwakiya hwe belombo tekabe, ulema muame u diyakindi u ka
yodaka mba utema. Ja ndi jame ja va n' ulema muame na, oni-
nge na elombo tekaye e ndi pakwe pakwe, mbi ka dikandi paiya
na jaye, na ehiki 'ame e jakudwe, n' umbi ka keke na Klisiani.

Ja ndi jame ja nyipye pe ma opele ya pakwe pakwe ya belombo
tekabe, na na ipe a ka babate mba na mbi keke na ju ; ikabojana
mbi yenekindi na, mba yale pe o diya o mboka ahu opele ya ma-
hihi ma ijiliya. Ndi mbi vakite na ulema udilo ; hanga na mbi
tande iviya, ndi kabo opele ya majawe mame maite na ngudi ma
dikanakidi ombuhwa. Ndi mbi pandi na ivaha ja ulema muame
muehepi ; oninge mbi yalidenge, vakana mbi ka valandi na Kli-
siani o momi aju na upolo muaju ba didi.

Upendidi. — Jali jave i ndi bwam, ikabojana o kamakidendi
pakwe pakwe. O ndi pani ka Ruth, a dikakidi hangwe na nya-
ngwe, na itande jaju i diyanakidi opele ya Neomi, na Anyambe
aju, ka ma-a vala na bato baju ba ha yowakide oviyo. Upangiyi
a homanake ehavu ave, na ma-a veke ave mahomano manene
ma Jehova Anyambe ya Isreel, wa ibomako ja mapepu maju
uwave a padi ka pitide *

Nandi huma ya kolo e diyakindi ya maya, ba diyakindi ba ka
kenjake opele ya inganide o makondo ; bajo ba ngakudwete
moto moto iviyaju iboko, na bana opele na eyabu. Nandi o
Ngebe a diyakidi a nangiya o ikondo, au diyaka na ngudi e yake
na tina ya upeyo, ikabojana penda jaju ja ipene i diyakindi ja ve-
ngudwe yavidengo wa na o boho. Ja ndi jaju ja langa na be-
ndake Anyambe te e di hango bwam te bonene bone opel* 'a 'ju.

N' ubwa ba umwakindi na joba, ka ba ba kenje opele ya 'kenda ;
ndi Upendidi a vahaki ba ba vengakide kwe ; ka ma-a va na ba na,
o lukakandi o valani oviya okava na hohonganengo. Ka ma-a va

* Ruth ii. ii, 12.

196

EKENDA YA UTAMUWI.

na itanga. te i takidi o dubuwa ba. jambe o boho, na, nangaka ba,
wa valana ba o mwanga, ba keke ka tuka na ba ba tana oviya
ndindo ja ekenda abu. Ja ndi ja wa kengenge ja valana ba o
mwanga ka tuka ; ka ma-a languwa ba na ba keke ka tuka ome,
na ba ba tana, ikabojana nonane ndi ka Hangwe a vahake bajo
ba haka, ba pake o ndabo aju o ba. ba tamwake o ekenda ea uta-
muwi. Ja ndi jabu ja ngiya ome, ba ka tukaka, e, ba mete, na
bana, na behepi ; nd' o ba ba timbakidi oviya ituka ba diyakindi
bwamu na botano, tepe yadango, na duwango ngudi wa o beva-
nde beyabu.

Nandi o ba ba timbakidi, ba levakidendi ehini bwamu pe wa
na nyanga 'bu e diyakidi o ba ba keki ka tuka.

Nandi o ba ba timbakidi oviya mwanga, Upendidi a na.nga.ki
ba, ka ma-a tamuwa ba, ka ma-a va. na ba na, kengenge pani ka
ngande. Ja. ndi jaju ja ndide opele ya male maju ma ma yanga-
nakiya bato oninge ba madenge o tuka o ituki jaju. Ka male te
ma vanwe, ka ma-a ve ba maki maju, na ovane nd' o ba ba ka
yembaniye 0 loboko labu lo ka vale. Nandi, male te ma diyaki-
ndi na iweyidi ja isango j' ikunduwa ja bana ba Isreel i jakidi o
ba ba pumakidi oviya ljipt : na ndembo te e hakudwendi o ha-
ngane ya miha. mabu : e vekudwi ba opele ja iyongide ja Jehova.
Nandi ekaye e badakindi na ngudi o bwam bwabu, ikabojana e
diyakindi pani ka kemba. o miyoho miyabu. E pangaki tepe ba na
ba duwake ngadi, na ba ba ka kwanaka pani ka enjel

Ja ndi ja Upendidi ja va na itanga te i ma hakiya bajo tebane,
na, kekS o ilika te i tatakwe mabata, na navg wa pumg mabata
opel' 'a 'bu. Ka ma-a vala na pumake mabata matano, ka ma-a
nangide ma o boho boaju ; ja. ndi jaju ja sombiye ba. na, ba ba-
take ma : ma diyakindi mavela maiyam, botano, na kengSnge.
O bajo te ba diyakidi ba made o batanide, ba levakidendi ka ma-
hihi o ba. ba tamwanakiyedi ba mete na ba mete, ikabojana bu
rliyaka na ngudi e yeneke moto moto ivenda ja nyolo aju mete,
kabo ya upakwS. Nandi ba diyakindi ba ka bendanake ba met^
na ba mete, na upakwe a bwam pe wa. Umbaka ma na, ave"
nd' o didi bwam wa n' umba ; na upakwe ma na, av^ nd' o di
bwam wa n* umba. Bana ba mamanaki tepe na ngudi o ba ba
y£neki ba bate bate nonane.

KA PITA III.

Ja ndi ja Upendidi ja ndide Uhayi mua momo u tubakwe na,
Ebumulema-enene ; ka ma-a va na ju na, nangaka ukvvala muave
raw' ibata, na evung' ave, na nguba ; nangaka ba te ibame ba
bajo ekaba, na nave \va valana ba, o ka pakide ba o ndabo te e
tubakwe na Ibele, orae nd' o ba ba ka yaje pe epakwe njo. Ja
ndi jaju ja nanga bevolani beyaju, ka ma-a vala o boho boabu ;
ka Upendidi a va na, Upangiyi a diyake n' inyeni. Ba utaka te-
mune tepe, ba na ndaga ja itande, na, o ka kekeni bwam. Ja ndi
jabu ja ha ekenda abu, ba keke ba tumbwakide.

Nandi mbi yenekindi o ndata ame, na, ba kekindi na Ebumu-
lema-enene a kekindi o boho boabu ; nandi ba kekindi, ka ba ba
pa o iboko te viya jumba ja Klisani i kwakidi oviya mabeke' maju,
na ja na kwaka o njama. Okava nd' o ba bayajakidi ; na okava
tepe nd' o ba ba vambakiyedi Anyambe ibata. Ja ndi ja Klisiani
ja va na, nandi mbi yongidendi nyanga te eyahu e vanakudwe o
jambe te j' ugomba dine, na, ho diyakandi na iyide na ndaga
na ehadi ; na ndaga, yene ndi na mohano ; na ehadi, yene ndi
na njeya 'ju e pahanakudwe. Nyanga ya mohano e didi yene'
ndi eyame e yowude vilolombo kwe ; nandi iduwa ja iyidwe na
ehadi, tombete na njeya 'ju e pahanakudwe, Paiya Ebumulema-
enene, mbi piviyaki na o youdete ; ovane vakana, oninge vva ta-
nda., ho to yoka upako muave opel' 'a tene.

Ebvmnhma- enait\ — Iyide na ehadi hamango, i ndi iyide i pa-
hakudwe na upakwe, opele ya upakwe a didi na ja. na mala ; ha-
nga na mcto te a yakudwe, ndi kabo na njeya, k' upakwe a vake,
eyame e pahanakiyedi ja. Ovane, vakana iyide te ijanyu, na
Ngebe, na ba te 'kaba i pahakiyedi, i pahakudwendi ovane na
upakwe ; ma ne ndi Ma-a ngakide inyeni o jambe tedine : na
ma-a pahakiyi ja na njeya ibale ; a ndi hango bwam idibide ja-
nyu, na ma hovidengo makiya maju ituka janyu.

(197)

198

EKKNDA YA UTAMUW

Klisiani. — Nandi, oninge a ve hwe bwam bwaju, a ka dikana

12 na nde ?

Ebumulema-enenc . — A ndi na bwam kebengo \va na nyanga
v£ e vahake, tombe na nyanga ju mete e di na mala.

Kfisiaiz. - Sasi, levakidS mba yene ?

E6umufema-snine. — Nandi mbi ka tandi o va na, uahu a 'la
ka k da ekane, a ndi umbakA a ha ibe na a kwanake ma. A ndi
beting di be'jale o ukuku 'mbaka, bvve bvve mete na iyemba, bo-
kolo na a kabikwe. O betingidi te bebale bene te be didi na
bwamu n' ibwaju, na bwam bwaju mete bo ndi na mala o itingidi
viyaju. Ovane wikJ.na e te bobabu nyanga paka ivengide ja iii-
ngidi ja mete, na ba ipalwanide ja mahuwa oviya ja. itingidi
t£vine. Opela ja hohonganengo tekadi i ha ibe hwe vengo, na
ovane nd' o hwe ho ka pangwe mahuwa, na hwe ho diyaka na
mahuwa t5. O tepe na bwam bwa moto te, o betingidi te bebale
be di latango ta. Na ekabo bo be bwam bwa Anyambe, palwa-
nidengo na itingidi viyaju viya molo ; tombe na bwam bwa iti-
ngidi viyaju viya moto, palwanidengo na itingidi viyaju viya Anya-
mbe ; ndi bwarn bo di latango na betingidi beehepi bebale, na
bo ndi lukango na bo tubakwe na, bwam bo jadi na mala o
ikenje jaju o ebano ea ulati e vekudwe o ma-a jadi. Oninge a
palwanakide na boa boho, vakana a palwanide tepe na idiya jaju
ja Anyambe, oninge na a palwanide na bwa ibale, vakana a
palwanidendi na idiya jaju ja moto ; oninge na a palwanakide na
bwa ilalo, vakana a palwanakidendi na hanjabiyengo te e veki
ma ngudi ya idiya ja ebano ea Ukamaniyi.

Ovane nd' o ma-a didi na bwamu bopakwe, e temenekidi o
iha, tombe iyokiya ja upango u di levudwengo : na bone ndi
iboaju bo varr.ake o babe bajadi, na bobe boabu bo di vihudwe-
ngo na bwa. Ovane vakana e vanakwi na, " Pani te ka baite ba
di ;)angwengo bato babe n' ipuhwa ja iyokiya ja moto umbaka,
nonanS tepe baitS ba ka pangwS hohonganengo na iyokiya j'
umbaka.*

Klisiani. —Nandi hohonganengo ipakwe i be na mala o hwe
ho jadi ?

* Roma v. 19.

ekenda YA UTAMUWI. j no

Ebumulema-enenc. — E ; ikabojana tombekete ka ja i didi na
mala o betingidi beyaju, na ebano aju, na tombekete ka beya be
ha ibe na ngudi e vekwe o upakwe a jadi, e ndi na ngudi ya ja
ya na hohonganengo e huwakidendi e hakandi mala. Bwam
bwaju bvva itingidi viya Anyambe bo vekendi iyokiya jaju ngudi ;
bwam bwaju bwa itingidi viya moto bo vekendi iyokiya jaju
ngudi e huwakide ; na bwam bo di latango na betingidi te be-
bale bene bo vekendi bwam tebone ngudi opele ya ehavu eyaju e
diyakidi lenanidengo.

Ovane vakana okava o ndi na bwam bwa Kraist, o ma-a didi
Anyambe, bo ha ibe na mala ; ikabojana a te Anyambe a diye
na bwa. Okava o tepe na bwam bwa Kraist bo ha ibe na mala,
pani ka moto, ikabojana a te moto wa hanjabiyengo a diye na
bwa. Nandi okava o na hohonganengo ya Kraist e ha ibe na
mala, tombete ka Anyambe, na ba moto, opel' aju mete, ovane
nd' o ma-a ka kabake ya ; bwam bo huwanakide, ibwaju bo ha
vahakidi opel' aju mete, na ovane nd' o ma-a veneke bwa. Oviya
ovane nd' o ya e tubakwe na, ive ja hohonganengo. Hohonga-
nengo tekane, o Jises Upangiyi a pangaki ma mete ibomako ja
elekanako, e ka venekwe bo vekwe ; ikabojana elekanako e ka-
taki moto o iha ja mahuwa, na tepe ja itande ta. Ovane vakana
oninge a didi na koto ibale a kabake na a ha ibe ne, hohongane-
ngo na elekanako. Nandi, mbambaye, Upangiyi muahu a ndi
na koto ibale, paka eyaju mete, na paka eyaju e didi a kabaka ;
ovane nd' o ma-a veke o a ha i be ne. Kakana ndi ka Klisiani
na Ngebe, n' inyi bapakwe ba jadi okava, ndi ka iyidwe janyu i
vake na ehadi, tombe na ehavu ya moto upakwe. Upangiyi
muanyu Kraist nd' a janjake, na ma-a ndi venengo nyanga 'ju e
hakidi o bajombani.

Ndi na na o iyide na ehadi, e ndi lukango na elombo e vekwe
Anyambe pani ka ihambe, bwese te ka elombo e ndi kenjwengo
e dibanake hwe. Bobe bo i hwe vengo o jaki ja mahuwa ma
elekanako ea hohonganengo ; nandi ho lukakandi o huwudwe
oviya jaki tekadi na njeya ya ivango, na ihambe i vekudwe opele
ya bobe boahu bo hakidi ; nandi ekaye e ndi na makiya ma
Upangiyi muahu, a vakidi, na ma na temeke o maihana manyu,
na ma na waka iwedo janyu opele ya ipule janyu. Kakana ndi

200 EKftNDA YA UTAMUWI.

ka ma-a didi inyeni vanguwango oviya ipule janyu na makiya, na
mi dibango malina manyu ma bevango, na ma yemiyengo na
hohonganengo aju;* na tina, tene a tombakendi mapulg ma-
nyu, owing ndo ma-a ka mende a kokide ave o ma-a ka viye ka
yekide he.

Klisiani. — Ekaye e ndi elombo mete : Nandi mbi yenindi na
ho te yokuwango opele ya iyide jahu na ndaga na ehadi. Mbweyi
ame, Ngebe-o, ho yejeke o tata ekaye o ipikiliya jahu, na inyeni
bana bame o ka yongakide tepi yani. Nandi Paiya, e be ekaye e
pangakidi jumba ja momi ame Klisani i kwaka oviya mabeke
maju, na ya na pangaka ma-a sodaka na mbya ?

Ebutnulema-enene. — E, e diyakindi ikamide ja ekaye ndi i pa-
takidi mehinga te, me ha diyakidi na ngudi e patanakiye na njeya
ka njeya epakwe, e diyakindi o isule ja ngudi ya ekaye eyaju e
hulwakudwe na a bapake jumba te na 'la o kras.

Klisiani. — Mbi pikilakiyi nonane ; ikabojana tombekete ebuma
'me y' ulema e ma diya bohadi ovyo, nandi kya tekang ya be ndi
bvvam pe wa. N' umba mbi tundudwengo na nyanga 'me e di
yenengo, tombete k' umba mbi di yenengo kabo bohale, na oni-
ngg moto te moto a di pipamudwengo na jumba, a jaka okava,
na ma-a yene, na ma-a kamide pani te k' umba mbi hake okava,
e ndi e pangaka ebumulema aju e sodaka na mbya.

Ebumulema-enene. — E be kabo mbya na iyadiye dipa pa oviya
jamba jahu, na iyene na ipikiliya ja ekaye, ndi tepe na itandg
inene" ; ikabojana, a le nja a pikilakiye opele ya iyide i vaka
kakana, a ka mende a salaka. njeya ja ivango jaju, na moto te a
haki ja opel' 'a ju ?

Klisiani. — Pakwe" pakvve ; ipikiliya ja na a takindi makiya
opel' 'a mS i pangakindi ulema muame u yaka mbembe. O,
ave wa itande ! O, ave" wa ibata ! O ndi lukango na o nangaka
mba ; ave nd' o di mba hambango ; ave ndi weyango eyame e
janidi eehepi ; o ndi vengo ihambe ikolo opel' 'a 'me ! E be elo-
mbo e twakwe" na ekaye e pangakidi manyangadiba ma pumaka
o miha ma momi amg, na e pangaki ma-a keke de de nonane ;
mbi te yowengo na a vahaki mba mbi dikakide ma ; ndi bobe na

* Roma viii. 34.

EKENDA YA UTAMUWI. 2OI

lonyami lame lo diyanakidi be pangaki ma-a keke dipa jaju. O,
Ngebe te hangwe na nyangwe ba pe okava ; e, na Mwada Uja- .
janga. tepe ; Mbi yombwaki tepe na te Mwada Elenge a tepe
okava. Mbambaye mete, melema meyabu me ndi me bweyaka
ngebe ; tombete janga ja umbaka, na bedokuwe dokuwe beya
upakwe, beya yale o panga ba ba timbaka, na ba ba leve idiya
ja batamuwi baiyamu.

Ebumulema-enene. — Nandi o kalakandi kya tekane na yomu
ya itande jave, o pikilakiyi na e ka diyi nyanga te na nave ego-
mbe eehepi ? Tepe ekaye e be levudwengo moto wehepi, to-
mbete moto wehepi a yenekidi Jises jave a taka makiya. Ome o
diyakindi na baka teme teme baka, na ba yenekidi makiya ma
vovolaka oviya ebumulema aju na 'la o he, ndi ba diyakindi yava-
nidengo mete na ekaye, na o maihana ma iya, ba veheki ma ; na
o maihana ma idiya ja beyokwedi beyaju, ba delakidi bebumulema
beyabu na ma. Ovane, vakana, bana bame, ibeanyu be janidi
kya tekane beehepi, o pahakiyandi beya na ibata ja Anyambe o
nyanga 'me e kalakidi n' inyeni. Yongakide na e langwakudwe-
ndi inyeni, na kuba na indiyedi jaju ja mbembe a veke bana
baju beja. Ovane vakana ekaye ndi eanyu e di pahiyango na
ehekwe.

Nandi mbi yenekindi o ndata ame, na ba kekindi kwanga na
'la o ba ba pakidi o iboko viya Bohuma, na Henga, na Bekamide-
kamide vinangakiyedio viya, o Klisani a tombakidi o ekendaaju ;
ndi hilakete ba helekudwendi oba na bekeyi opele paka ya njeya.

Ngebe. — ^Ja. ndi ja Ngebe ja va na Utumbwani muabu na,
Bamo te balalo ekaba le ba nja ? tepe e le nja tine eyabu e didi
kelemengo ovane ?

Ebumidema-enene. — Bamo te balalo ekaba ba diyakindi bato
babe ; ba mete bu tandaka idiya ja batamuwi, na ba ba yejeke
tepe ihimbide ja bapakwe ; ba diyakindi henga na etiketike ba
mete, na ba ba yejekindi o panga bapakwe nonane tepe, ndi ba
yokwakidi ba na beehepi be ka diyate na ba bwamu o ihuku, ba
diyakindi ba yanakide o Klisani a tombakidi : ovane ndi inyeni o
yeneki bani keludwengo o£ava.

Ngebe. — Ndi ba ndi na ngudi e tundwakide' na ba kamakide1
pani ka ba ba kamakide ?

202

EKKNDA YA DTAMUWI.

Ebumulema-enfoie. — E ba lengakide bake na ngudi oviya nje-
ya. Ba hakindi Unyanga nonane, tepe na Upupe uvuve, na A-
ha-ibe-na ebumulema, na Uvilingani-mua-bedoka, tepe na A-
tikake, na itanga ja mwajo, dina na Bodilo. Tepe ba langwaki-
ndi upako ube opele ya Upangiyi muahu, ba langwakiya bapakwe
na, a ndi moto ukolo mete. Ba langwakiye tepe upako ube
opele ya ehiki te eyamu, na e be bwam pani ka bato ba vake.
Ba yalakide tepe ikila ja bahayi baju, na langaka ba bato ba
njuke ; na ba. ba tubaka beja beya Anyambe na ija ibe ; na
mbya ya bana baju na behayehaye ; na ekenda na ijanja ja bata-
m lwi belombo be ha ibe n* itinga.

Ja ndi ja Klisiani ja va na, oninge na ba diyakindi nonane va-
kana mba ye pe opela 'bu ; ba pahiyendi mahomano mabu, e
bwam tepe o ba ba temeke kakana baka na njeya enen£, ovanS
nd' o bapakwe ba ka yene ba, na ba ba nanga bokeli ome. Na-
ndi yu diyaka ovane bwam na mabe mabu ma tokunakwe o
ekeyi, na ya ya dikwe okava, ikelevide opele ya bapakwe ?

Ebumulema- enene . — E te nonane, oninge o bakaminge na epi-
ma teyene o ka yenete.

Ngcbe. — Nyawe, nyawe ba kelemeke, na mina mabu ma baka,
na mabe mabu ma diyake egombe eehepi isule jabu. Mbi yS-
n£ke tepe mbya enene na nyanga 'bu e kclekudwe, ovane ho to
pa okava ; a le nja a mbakidi o yowe na ipe ba mbakindi o le-
ngide hwS bajo nonane ? Ja ndi jaju ja 'lude ya. ya be lembo na,

Kelemekeni ovane ka ndembo,
O behepi ba tenekide na bwam,
A vake ombuhwa a banga,
Oninge a nduba ya batamuwi.
Na ilina jame kelevaka
Na bapembani ba bwam.

Kakana nd' o ba ba hakidi ekenda abu kwanga na 'la o ba ba
pakidi o huka ya ukodi Mbeleke, ome nd' o P.iiya Ebumulema-
enene a langwakiyi pg ba, nyanga e hamakidi na Klisani ome, o
ma mete a tombakidi. Ja ndi jaju ja valana ba. o boho boho o
idango. Ka ma-a va na, hilakcteni, idango tekadi ndi ja Klisani
i takidi o mata, o ma-a diyakidi a to beta o ukodi tekamu ; nandi
o ya egombe t£yene i diyakindi bwam na kengenge, ndi kya

EKENDA YA UTAMUWI. 20^

tekane ja be ndi na seke ya matambi ma baka, ba ha vahaka na
batamuwi ba vatake bevele beyabu okava. E lendwengo o Eze-
kiyel na, E yenenekendi o inyeni o jacli elombo ehale ija ja mbu-
sanga iyamu, ndi o ka pitakani na matambi manyu be dikanake ;
na matango miba ma ndiba, ndi o ka jongolakideni ma dikanake
na matambi manyu. Ka Ngebe a vaki na, nandi ba diyaki le na
ivina te inene dine na nja tina-e ? Ja ndi ja utumbwani ja va na,
e ka hohonganete, oninge ma nangwe na vamwe o eva e jadi n*
usasa na bwam, vakana seke e ka hinduwandi o ibongo na miba
ma ka diyate kengenge. Ka Klisani na ugangano muaju ba ha
tepe nonane. Ba nangaki ma, ka ba ba vame ma o 'pondo ka
ba ba tede ya. kvvanga na 'la o seke e ka diye ya hinduvva o ibo-
ngo, nandi benge ba matake.

A levakide tepe ba mani te mabale ma diyakidi o huka ya
ukodi te o Behadi beya bwe bwe, na Unoki ba lengakidi. Ka
ma-a va na, ekadi ndi njeya ja mahihi mete : babale ba diyaki-
ndi okava jelango o Klisani a tombakidi. Nandi, tombekete ka
ave o yeneke njeya tekadi ja dibwe na mehinganakano, makondi
na epupudu, o na baka ba tandakidi o tomba onokava, \va na
njuke ya ibeta ja ukodi tekamu.

Klisiani. — Njeya ya bapuli e ndi ekolo :* e ndi emamanakwe
na ba tamwaka o ya ba diye na mahihi ma ibukiya ja mabalu
mabu.

Ebumidema-enene. — Ba ka kekete nonane ; e, oninge o ego-
mbe te 'gombe bahayi b' upolo ba viya ka yene ba, na ba ba ndiya
ba, na ba ba languwa ba na, ba nd' ovane o njeya ebe, ndi ba
bandamakide mahihi, vakana, ba timbwanaki ba paniyango na
makili na. " Opela ndaga jave i kali na hvve, na dina ja Upangiyi
hwa yokiye ja, ndi pakwe pakwe, ho ka handi elombo ka 'lombo
eehepi e pumake oviya udumbu muahu mete, itumba ja meyamba
o konde ya heven a didi, na o hovide ma nyambo mya imata,
pani te ka hwe ho di hango, hwe, na bapaiya, mepolo meyahu,
na bapangiyi bahu, o mamboka ma Juda, na o mehenge meya
Jeruselem ; ikabojana o egombe te yene ho diyaki na beja beite,
ho diyaki tepe hohonganengo, hu yeneke ebanga ebe."t Nyawe,

* Mekanakacli xiii. 15. t Jeriraaiya xliv. 16, 17.

204 EKftNDA YA UTAMUWI.

oninge o tamuwinge kwe, o ka yeni na, njeya tekadi i ndi hawe-
ngo na bokeli boite, hanga opele ya makondi tekama pa, na
mbela, na mehinganakano, ndi tepe na o ya e didi petwengo n'
ugomba ; ndi tombekete nonane ba panakate o vala ome.

Klisiani. — Ba na henga ; ba tandaka o nanga ibandamide, ba
peyaka na njeya e didi n' ukodi. Ovane nd' o e didi leudwengo
e ka time na ba, na, — " Njeya ya moto 'a henga e ndi pani ka
ugomba mua maya."* E, ba panakandi o dunga o ilambo, \va
na o beta ukodi tekamu, na o vala na njeya tekane na 'la o
mboka.

Ja ndi jabu ja valanide, ba ka yalake ibeta j' ukodi, bo keke
na 'la opele ya oba : nd' ovane ba to kahama o haka mete, tepe
ka Klisiani a yale ibweya ja jeku ; ma na, ukodi mua iveguma
nd' ekamu ; ya mamanvve oninge ba tandake iyaja jabu, \va na
malina mabu, ba viya ka pana njeya ya vevele \va. Ja ndi ja
Ngebe ja va. na, mbi diyakandi bo diyaka ; ka mwana a diyaki
ndembemengo \va, a yale mbembe pani. Okani, okani, o diya-
keni okava, Ebumulema-enene nd' a vaki nonane ; 'kabojana vi-
ndandabo vya Upolo vi nd' oba 'kavane. Ja ndi jaju ja bweya
mvva te uhale o 'na, ka ma-a valide ma oba ovone.

O ba ba pakidi o vindandabo te, ba diyakindi kokengo mete,
na ba diyaka ome, jambojana ba behepi ba diyakindi na yomu
enene mete. Ja ndi ja Ngebe ja va na, Ime\ iyaja o nyeve na ba
janjake !f Ime, bwam bwa Upolo mua batamuwi bo janidi,
ikenje jabu loboko 1' iyaja la janga tekadi kakana ! Mbi ndi yo-
kango na ngudi opele ya iboko tekavi ; ndi mbi be ja. ySnSngo n'
ivakwe. Nandi, ho bandamakide opele ya viya okava ; ikabo-
jana na nyanga 'mS e yokakidi vi pelakidendi Klisani na ngudi
eite.

Ja ndi ja Ebumulema-enene ja va na bana, na, Bana bamS
baiyam, okani, o li na ? O pikilakiya li na opele ya ekenda te
eanyu e kek^ ekaye ? Wa ndembe ma na, Paiya, mbi diyakindi
piySle na bo kebakwg o ebumulema, ndi mbi langakand' ave, ka
ave o ma ve mba ena o mala mame. Mbi yongide tepe ya jaiye
e langwakiyi mba, a vaki na, njeya ya hev£n e ndi ona ilala, ndi

* Mekanakadi xv. 19. t Matiyu xi. 28.

EKfiNDA YA UTAMUWI. 205

njeya ya hel e te bwese ona ihuba ja ukodi. Nandi, mbi kekenge
bo betaka ilala o emena, \va na o huba ukodi na 'la o iwedo.

Ja ndi ja Ngebe ja va na, Ukanakadi u ndi na, '•' Ihuba j' ukodi
a ndi bobabu." Jems ma na, (dina jaju ndi dine,) Buhwa bo
vakandi, boa na, ihuba j' ukodi bo lea diye bokolo wa na beehepi.
Hangwe ma na, O ndi iriwana uyam, o ma yavwani ma bwam.
Ja ndi ja Ngebe ja mwete, ndi mwa t' uhale a yenekindi ihani.

Klisiani ma na, Okani, ka jakeni epuhu e ka nyevid' inyeni
medumbu, inyeni o didini diye diye, o yajakideni beko beanyu.
Ikabojana mbi nd' okava na epehi ya ebuma ya Paiya Upendi e
vamakidi o end ame, egombe ame e pumakidi o jambe jaju ; a
veki tepe mba epehi ya ekoda ya boyi, na mbute ehale ya ive.

Ngebe ma. na, mbi ma yene ma na a veke ave elombo, jambo-
jana a ma ndiyand' ave o pepeke.

Klisiani. — E, a ma vendi, nandi e ka diyate nyanga 'me e va-
kidi o boho, o hwe ho diyakidi o mboka ; o ka diyandi ukabi
mua bwam bwame bo janidi bwehepi, ikabojana o babakindi n'
ulema muehepi idiya ja ugangano muame.

Ja. ndi jaju ja ve ba, ka ba. ba janide, ba behepi, na Ngebe, na
bana. Ka Klisiani a va. na Ebumulema-Enene, na, Paiya, o ka
hate ka hwe ho hake? Ndi a yavwanakindi, na, Inyeni nd' o
hakeni ekenda, piyele, vakana, mbi timbindi : ibeanyu be janidi
okava, be kovake inyeni bwam. O mboka 'me, buhwa bwehepi
vakana mbi jakandi janga tedine.

KAPITA IV.

NANDI, o ba ba beki janidengo, na matanidengo, ba tepS
languwango pa, utumbwani muabu a vaki na ba na, Buhwa bwa
Mandi ; oninge o yeningeni bwam, ho kenjakeni ekenda. Ka ba
ba teme ekenda, bana o boho ; ndi Klisiani a behalakidendi ina-
nga ja mbute te eyaju ya ive, ka ma-a loma mwan' aju uhale'
umbaka ka nanga. ya. Ja ndi ja Ngebe ja va na, Mbi yeneki na,
iboko vi 'nyange ndekavi. Okava to Klisani a nyangakide eja-
nganangobo aju, ka Klisiani a diki pe mbute aju okava. Paiya,
tina ya ekaye e le na ? Ka utumbwani a yavvvana na, Tina ndi
viya, tombe ibehalide, baka ba yakandi o ba ba lukake o diya
miha, na bapakwe ba behalakide o ba ba lukake o yongide, tina
mete ya batamuvvi baka e dijake egombe eehepi ba nyangi ba
belombo o loboko la iyaja ndi yane. Batamuvvi ba lukakandi o
pepuwa, na o yongide ibeyabu be di pahiyango o upeyo muabu
unene ; nd' o ba. ba ha haka nonane, upeyo muabu u hukakiyi
na manyangadiba, na bwe abu na ivititi ; — yembakide nandi ila-
ngo ja Klisani iboko tekavi.

O ba ba pakidi o iboko viya A-ha-Pitakid£, na Ujajanga vi
lataki na Klisani o ba ba vahaki ma na a timbake na janga. ja
laiyan, ka ba ba ygnS eloriibo pani ka ndeki, opela boho, e ma
'mbwanakiya na njeya, e diyakindi epwanjalaba na mbe'yi ya
ndaga ome lendvvengo ; na ome ilevide ja tina ya ndeki t£yane e
temekudwe iboko tevine. Vasi te i diyaki kakana —

A yeneke ekaye, a nangake bokeli

O ebumulema, na emi aju,
O banga e hama pe na 'ju

Pani ka ba boho.

Ndaga ibomako na, " Ndeki tgkanS e longakudwendi opel* 'a
ivomudw^ ja tango te e ka bang£ o tamuwa ekenda na tina ya
j -nga, na ipuhwana ja ipite. TepS na Ujajanga na A-ha-Pita-
(206)

EKENDA YA UTAMUWI. 207

kide ba behepi ba dikakudwendi o emi na ekeyi ya veya o iboko
tekavi, opele iyeje jabu i yejekidi o himbide Klisani o ekenda aju.

Ja. ndi ja Ngebe ja va na, Ekaye e kwanakandi ndaga ja A-
ta.nda.kwe, na, " Ave emi ya melango, nja 'lombo-e e ka vesve
a/e, nja 'lombo-e e ka ha we ave ? Makanga. mavolu ma vva
ngudi, na makalando ma bolondo."*

Ka ba ba vala kvvanga na 'la o ba ba bakamakidi na laiyan te.
Nandi o Ebumulema-'Nene o diyakidi moto \va ngudi, au ba-
ngaka laiyan ; nd* o ba ba bekidi o iboko viya laiyan we, ba te
ba diyakid' o boho, ba 'lvvakindi ombuhwa, ikabojana ba ba-
ngakindi laiyan. Ka utumbvvani muabu a mwete na ekaye, ka
ma-a va na, Bana bame, e li na ; o tandakate o tombani o boho
kabo mahihi ma diye, nandi o laiyan i pumanakiye, pani, nandi
\va dikanani ombuhwa ?

O ba ba diyaki ba tamwaka tepe utumbwani ukwala muaju
hoduwango, ikenje ja njeya opele ya batamuwi, tombe ka laiyan
i ma lingwaka. Ja. ndi ja umbaka ja pumaniya ome, a nanga-
kidi ehavu ya itirnbe ja laiyan ; ka ma-a va. na utumbwani mua
batamuwi na, " Nja tine eyave e ma viya okava ?" Dina ja momo
te i di)akindi na Mahihi, tombe Upumi-Makiya, ikabojana a ma
vveyakandi batamuwi ; a diyaki tepe wa utaka. mua enongo.

Ka utumbwani mua batamuwi a va. na, Bajo tekaba, na ba te-
kaba, ba kekend' okava o ekenda ; na njeya abu e ka tombane
nd' ekane ; ba ka tamuwate okava, tombe ka laiyan i jadi.

Mahihi. — Ekane e be njeya 'bu, ba tombe pe na ya. Mbi ma
pumandi okava ka himbide ba, tina tene ndi eyame e ka timbe
laiyan.

Nandi, o ilanguwa ja pakwe pakwe, na tina ya bwaye bwa
laiyan, na mahihi ma itingidi viya ma-a timbakide ja, ndi be pa-
ngaki njeya tekane dikwengo mbvve o ulingo e jopanwepe, ya
be dunge dunge na mabunja.

Ja. ndi ja Klisiani ja va. na, Tombete, ka njeya enene i ha jopa-
nakwe pe na pa kya tekane, na tombete ka batamuwi ba di pa-
ngo/engo na ba tamwake na ja manjeya ma ikutakuta o egoinbe
e di tombango, ya diyepe nonane kya tekane o mbi pumakiyedi
ka " nyangwe o Isreel."

* Psami cxx. 3, 4.

2o8 EKfiNDA YA UTAMUWI.

Ja. ndi jaju ja kana na laiyan, nn, e ka diyandi, ka ma-a sombiye'
ba na ba yehveke o pepeke, ikabojana \va tombeni okava.

Ndi utumbwani muabu a yalakidendi pani ibakama o Mahihi
a jadi, na koka ma na ukwala muaju mvvi 'bata, paniyango na
ngudi mete, u pangaki ma-a vengemeke.

Ja. ndi ja a vahakidi o timbe laiyan ja va. na, O vahakand' o
weya mba o he eyame mete ?

Ebumulema. — Ho nd' okava o njeya enenS ya Upolo, ya. njeya
tekane nd' eyave e di tedengo laiyan ; ndi bajo tekaba, na ba te-
kaba, tombete ka ba ba di vaha, ba ka hate ekenda abu, tombete
ka laiyan i jadi. O ma-a bi nonane vango, ka ma-a bweya ma,
na ibweyidi ja bo tindakiya, na kwehake ma mabanga. o he ko-
kodo. Ibvveya tekadi tepe ijaju i bukanakidi evunga aju, ipakwe
ka ma-a lena ma ena. Ja ndi ja enongo te ja kangala na ngudi,
ka joyi jaju ja bangide bajo te ; ndi tombekete nonane, ba yeneki
mbya na o yene ma. bo hambamaka o he hamba. Nandi, laiyan
t£ i diyakindi tingvvengo na mehinganakano, ovane ndo ja i ha
diyaki na ngudi e hake elombo ka 'lombo. Nandi o utodu Ma-
hihi a vahakidi o timbe ja., a diyakidi a \va, ka utumbwani a va
na, batamuwi, na, vitanaki mbani, laiyan ja kokid' inyeni. Ka
ba ba vala, nd* o bajo ba tombaki na ja. baka, ba diyakite kabo
likimaka ; bana ba ma yeneke tepe na, ipe ba ka wandi ; ndi ba.
behepi ba tombakite pale.

O ba ba diyakidi ba be baka na ndabo ya utati, ka ba ba hu-
ngana o vala cme ; ndi ba hunganakindi ivala ja ovone wa, ika-
bojana itamuvva ovone na bulu i na mahihi. Nandi o ba ba
pakidi o jambc j' ugomba, wa utumbwani a tinakidendi ka utati
a va na, a le nja a jadi ome ? Nd' o utumbwani a timbwanaki
na, a nd' umba, ka ma-a yemba joyi jaju, na ma. na, vaka, ikabo-
jana utumbwani a diyakindi a be mba a jopaka okava, ka ule\idi
mua batamuwi nje>a. O ma-a bekicii we, ka ma-a dubua jambe ;
na yeneke' utumbwani de ome, au yeneke bajo, ikabojana ba diya-
kindi ombuhwa ju, ka ma-a va na ma na, E le nde, Ebumulema
Enene, ehavu ave ya bulu okava e le nde ? Ma na, mbi ma vani
batamuwi baka, na ba yengCkidS okava, hohonganengo na iso-
mbiy^ ja Upangiyi muame : mbi ma mbate o pa okava piyele,
mbi jaka mbi himbudwe na enongo te e timbake laiyan. Ndi

EK&NDA YA UTAMUWI. 20Q

umba mbi bedi eduka ekolo, eyaba, na ma yanango, umba ma
weyango, k' umba mbi vani batamuwi okava pale kakana.

Utati. — Wa ngiye, na nave o ka vengaka kwanga na 'la vake ?

Ebumulema. — Nyawe, mbi ka timbate o Upangiyi muame a
jadi, na bulu.

Klisiani. — A, Paiya, mba we nyanga 'hu e ka ba.be ave o
dikaka hwe o ekenda ahu ; o ma diyi na hwe na itande, o ma
yani na ngudi opel' a 'hu, o ma kelevidete hwe bwam, n' umba
mba behalide tepe bwam bwave o hwe ho jadi.

J a ndi ja Ngebe ja va. na, A, ho yombwaki na, diyaka ugangano
muahu kwanga na 'la ihuku ja ekenda ahu ! Bajo ba kambango
ka hwg ho jadi kakana, ho le ho yalake ililimide o njeya te e di
petwengo na mahihi ekane okava na, ho diye na mbweyi tombe
uhani ?

Ja ndi wa ndembe Jems ja va na, Paiya, sasa, o ka na hwe, ka
hanake hwe, 'kabojana ho ndi kambango na ngudi, na njeya e
tepe na mahihi.

Ebumulema. — Mbi ndi o isombiye ja Upangiyi muame ; oninge
a babinge mba na mbi diyake utumbwani muanyu, mbi kokengo,
na mbi keke n' inyeni. Ndi o lemakidendini o boho boho, ika-
bojana wu uwaki mini, na a hulakide mba mbi keke n* inyeni
kwanga na 'la ihuku ja ekenda anyu, te a babakite iuwa janyu.
Nandi, mbi dikakand' inyeni kya tekane ; ovane, vakana, Klisiani,
na Ngebe, na bana bame ba tandake, diyakani pale.

Ja ndi ja Utati, Upepuwi, ja uwa Klisiani opel' 'a ehiki aju, na
majawe maju. Ka ma-a va na, mbi vakiyandi oviya mboka ya
Ujilo ; mbi ndi mwajo a di mwalika, momi ame a wendi ; dina
jaju ndi Utamuwi Klisani.

Utati ma na, na le, a diyakindi momi ave? Ma. na, E, bana
baju te ekaba ; ekane, a tepe mwajo wa mboka ame.

K' utati a bweya ikelenge jaju, ka ome wa pa itanga. o jambe,
dina na, Ihubiya. Ka utati a va na ma na, ka langwakiye ba
jadi o ndabo, na, Klisiani, mwada Klisani, na bana baju, ba pandi
okara ka tamuwa ekenda te. Na ma na keke ka languwa ya.
Erne, mbya na kena, ya ba diyakidi o ndabo e yenekidi, o itanga
te a langwakiyi ba ekaye.

Ka ba. ba hungana o viya o utati a didi, ikabojana Klisiani a

14

2I0 EKfiNDA YA UTAMUWI.

diyakite temengo o jambe. Ja ndi ja ba lumbamango wa ja va
na ma na, Klisiani, ngakiya, ngakiya, ave mwada momo ueyamu,
ngakiya, ave mwajo, a di vambudwengo ibata, ngakiya, na ba
di na nave behepi. Ka ma-a ngiya, na bana baju na ugangano
muaju ba vitane ma. O ba ba ngiyedi, ka ba ba valanwe o ihka
inene, na ba diyake ome : ka ba ba diyanide, na ba ndabo ba
ndakudwe, na ba vake ka yene, na ka kehane bangi. Ka ba ba
pa, nd' o ba ba yembi ba, ka ba ba homa ba moto moto n' ipya-
pya, na, lye, inyeni beva beya ehekwe ya Anyambe, vakani o
hwe ho jadi, hwe, mbweyi janyu.

Nandi, egombe e diyaki ya tomba, tepe batamuwi ba diyaki
ba be vaha na tina ya ekenda abu, na ba ba diyakindi kambango
n' iyene ja eduka, na ja laiyan ja mahihi, ovane nd' o ba ba vaha-
kidi o vala pani, ka nangiya. Ndi ba ndabo ba vak ina, Nyawe,
ta yadide nyolo janyu, yadidengo na beja behale ; jambojana ba
diyaki ba kenje ba mwana udambe, na mwemba mwa ome.*
Ikabojana utati a diyakite a bemba na yoka opel' 'aiviyajabu,
n i langwakiya ya o ba ndabo. O ba ba beki jango pa, na ba
tepe ikaliya jabu madengo, na viyembo, ka ba ba uvva na ba
ngakiyandi.

Klisiani ma na, oninge na, ho diye na bade, ho panake ilika t£
viya momi am^ vi nangakiyedi o ma-a diyakidi okava ; na ba na
hulwakudwe na ba keke ovone, ka ba behepi ba nangiya o ilika
te. O ba ba diyaki ba yajaka, ka Klisiani na Ngebe ba yale ela-
mbe opela belombo na behuhu.

Klzszam. — Mbu pikilakiya o egombe ya momi ame" a diyakidi
a vala o ekenda ya iboko iyam, na mbi ka vitani ma.

Ngebe. — Na nave, wu yowake tepe na, o ka nangiya o ikondo
jaju iyaja, nyanga 've e hake kya tekan£.

Klisiani. — Wa wa mbi pikilakiyendi iyene" ja boho boaju na
mbya, na o kaliya Upangiyi Upolo, hwe na ma ta, nandi, mbi
kamakidi kya tekanS na mbi ka ySni ma.

Ngebe. — Ta yokolide, wa yokaka ipako ?

Klisiani. — E, i ndi we, mbi kamakidi na i ndi ovane ihoko ja
lembo la ibeka, la mbya na nyanga 'hu e jadi okava.

* Jan i. 29.

EKENDA YA UTAMUWJ. 211

Ngebe. — Eraamanakwe ! — lembo o ndabo, lembo o ebumulema,
na lembo tepe o heven opele ya mbya na nyanga 'hu e jadi okava !

O ba. ba beki kakana languwango pa, benge nandi ba yake.
O ba ba 'mwakidi n' ubwa, ka Klisiani a va. na Ngebe na, O ma
ya le o viya. na bulu tekabo nande ? O diyakindini o ndata. ?

Ngebe. — E, mbi ma diyandi, e ma diya tepe ndata. eyam ; o
sulengo na mbi ma yandi ?

Klisiani. — E, o ma yandi nangudi, ndi langwakiya mba nda-
ta ave.

Ngebe. — Mbi ma yatandi umba ovone diya umba dipa, mbi
yaka bokolo boa ebumulema ame. Nandi, mbu diya ome ukili,
ndi mbi ma yeni bato baite ba ma viya, ka yene mba, na ka yoka
nyanga 'me e ma va. Na ba na yokolakide mba, umba kabo bo
yaka mbembe opele ya bokolo boa ebumulema ame. Mbeyi abu
paka a ma vehi mba, baka ba tubaka mba na etiketike, baka. ba
bweyaka mba o nyolo.

Ja ndi jame ja tamuwa oba, na yeneke umbaka a vaka umbi
didi a jadi na mapepu. A ma viyandi bo banjanakide n' umba,
ka ma-a va. na, e le nde ? Nandi, o raa-a ma yoka mba mbi ta-
taka, ka ma-a va na, Jonga i diyake na nave : a ma tituwa tepS
miha mame na evelehi aju, na batakide mba na hika ya veivei na
etano. A vamakidendi elombo ya hika o ibalu jame, na mbonga
o mata. mame, na korowa eyam mete o molo moame. " Nandi,
umbi tombaki baka na nave, na umbi tamwakiyedi ave, hilakete,
egombe ave e diyakindi egombe y' itande na nave ; n' umba na
vihakide unamba muame o nyolo ave, na dibaka uhamba muave ;
e mbi kanakiyandi ave, na o pangane na nave panga, a vaki Je-
hova Anyambe ave, na nave o ka diyandi uwame. Benge mbi
tukake ave na miba, e, mbi tukakindi makiya mehepi oviya nyolo
ave, k' umba mba hiya ave mavule. Mbi batakide tepe ave pani-
yango na menamba meyam mete, i dibakandi matambi mave na
mekobo meyam meya tito, n' umba mbi batakide tepe ave na
mavela maiyam, na seliki. Mbi batakidind' ave kemba, na di-
ngaka makanja o bena. beyave, na uhinganakano ueyam ibalu
jave. Mbi vamidendi mbonga o mata mave, na korowa eyam
mete o molo moave .*

* Ezekiyel xvi. 8-13.

2I2 EKftNDA YA UTAMUWI.

Ka ma-a bweya mba o ena, na vaka na, Ngebe, vitake mba, n'
umba na keke ka vite ma kwanga na 'la o hwe ho ma pa o jambe
ja hika. Ka ma-a tinide ; o ba ba dubuwedi, ka momo t£ a ngiya,
n' umba na vitanake ma bo betaka kwanga na 'la o eka, o umba-
ka a diyaki diya ; ka ma-a va n' umba na, lye mwa mwajo. Iboko
te vi diyakindi botano, vi panyaka, panika nyeteti, wawa ndi pani
ka joba, k* umba mba yene momi ave ovone ; n' umba na umwa-
ka oviya .ndata ame. Nandi, mbi ma yandi ?

Kits mm. — O ya ! e, o ma lukandi o ya, na iyene ja kakana.
Mbi langwakiyand' ave na e ma diyi ndata eyam ; tepe na, ave o
ma duwa mbeyi ya boho bwam, nonane tepe ka ave o ka duwe
mbeyi ya ibale. " Anyambe a kalakate njo paka, e, njo ibale, ndi
moto a bweyakide ya ; o ndata, na o ehihila na bulu, o moto a
beke a kwa o viya. vinene, na itika o ikondo."* Ho be na mala
na ho diyaka miha. o makondo, ikala na Anyambe ; a ka lumbi-
yate hwe, o hwe ho yake, na ma-a panga hwe ho yokaka joyi jaju.
Melema meyahu me 'mvvakandi njo ite o hwe ho diyake o viya ;
na Anyambe a kalaka na yene, tombe na ndaga, na ba mekana-
kadi, na ndembo na ikwana, bwese te ka moto a jadi miha.

Ngebe. — E, mbi peyakandi na ndata ame ; ikabojana, mbi pi-
takidi na, kwe, vakana mbi yeni ya e hohonganake.

Klisiajii. — Mbi piviyaki na, ea be ndi egombe e umwake, na e
yowake nyanga 'hu e lukake o ha.

Ngebe. — Sasa oninge ba ndiya hwe, na ho diyake ukili ho ka-
makide. Mbi ndi babango mete, na o diya okava ukili, o ihili-
ngana na lotanga tekalo bwam : mbi piviyaki na, Bokeli, Bwam,
na ItandS ba na pwanja ja miyoho iyamu ja lumbamango.

Klisiani. — Ho ka yenete ka ba. ba ka haiye.

O ba ba umwakidi, ba tepe kokengo, ka ba ba huba, na ba na
uwake moto moto opel' 'a iyaja jaju, ipe i ma diyate hohongane-
ngo, ipe j' udiya.

NgebS ma. na, iyam mete, bo ma diyi bulu boeyamu mSte, iboa-
me bo ha i be pahiyango n' ivakwe o em^na am^.

Ja ndi ja Bokeli na Bwam ja va. na, Oninge wa kamideni idiya
ja okava ukili, vakana o ka pahiyateni elombo te 'lombo e didi e
duwanakiya o ndabo.

* Job xxxiii. 14.

EKLNDA YA UTA3IUWI. 21 3

Itande mi na. E, paniyango na ulema bwe.

Na ba. na babaka, ka ba. ba diya ome pani ka. ngande ehuhu,
ka ba ba kova na ngudi eite, upakwe n* upakwe. Nandi, o Bo-
keli a vahakid* o yowe nyanga ya Klisiani a tombwakide bana
baju, a uwaki ma na, a take o uvva ba nyuwe uwango : ka ma-a
kamide. Na ma na yalake na wa ndembe, a ma tubakwe na Jems.

Bokeli. — Ka ma-a va. na Jems, na, O ka, langwakate mba a
velakid' ave ?

Jems. — Anyambe ya Hangwe, Anyambe ya Mvvana, na Anya-
mbe ya Ilina Iyam.

Bokeli. — Bwam. Nandi o ka languwa tepe a yongakid' ave ?

Jems. — Anyambe ya Hangwe, ya Mwana, na ya Ilina Iyam.

Bokeli. — Bwam tepe. Nandi Anyambe ya Hangwe a yongake
le ave na ?

Jems. — Na ehekwe aju.

Bokeli. — Anyambe Mwana a yongake le ave na ?

Jems. — Na bwam bwaju, iwedo na makiya na emena aju.

Bokeli. — Anyambe ya Ilina Iyam a yongake le pe ave na ?

Jems. — Na bwe aju, na ilude jaju, tepe na itata jaju.

Ja. ndi ja Bokeli ja va na Klisiani na, O bendakwenai na bana
bave. Mbi piviyaki na e be na mala na mbi uwaka ba pakwe
nyuwe tekadi, o wa ndembS a yavwani ja bwam kakana. Ovane,
vakana, mbi vongwakepe o wa ndembe upakwe a jadi.

Bokeli. — Ja ndi jaju ja va. na, Oka, Josef, o ka babate mba mbi
uwaka ave nyuwe ?

Josef. — E, n' ulema muehepi.

Bokeli. — Moto le nde ?

Josef. — Ekeha e pikilakiye, ya Anyambe e velakidi, pani ka
mwan' ina a ma va.

Bokeli. — Ndaga te ya iyongwe ekane e minaka le na ?

Josef. — Na moto na bobe boaju, a ndi padengo nyolo aju o iti-
ngidi viya mbwedi na maguga.

Bokeli. — Nandi, iyongwe jaju na Balalo t& bane i le ovane na ?

Josef. — Na bobe bo ndi bonene na ngudi eite, na o ibe na
moto a didi a hodwaka hwe oviya bena. beyaju kabo Anyambe ;
na ovane nd* o Anyambe a didi na bwam boite, na itande inene
o moto a didi ihoduwa jaju oviya itingidi te viya majili ekavi.

214

EKE^DA YA UTAMUWI.

Bokeli. — Upango mua Anyambe mete mua iyonge ja bato
le nde ?

Josef. — Ihekide ja dina jaju, ja ehekwe aju, na ja mahuwa
maju, na mbya ya egombe eehepi ya ekeha aju.

Bokeli. — Ba le ba nja ba ka yongwe ?

Josef. — Tango te e vehelekide iyonga jaju.

Bokeli. — Bwam Josef; nyangwe a yokwakidendi ave hohonga-
nengo, o yokolakide tepe nyanga ju e vaki na nave.

Ja ndi ja Bokeli ja va na Samuel na, O ka Samuel, o te baba-
ngo na mbi uwaka ave nyuwe ?

Samuel.— -E, mbambaye, oninge wa tanda.

Bokeli. — Heven le nde ?

Samuel. — Vi ndi iboko na itingidi viya ibata mete, ikabojana
Anyambe a diyakandi ovone.

Bokeli.— Hel le nde ?

Samuel. — Vi ndi iboko na idiyedi viya maguga maite, 'kabo-
jana bobe na devil, na iwedo ba diyakandi ovone.

Bokeli. — O vahaka le o vala o heven na nde ?

Samuel— Na. ovane nd' umba mbi ka yene Anyambe, na umb'
ka dilake ma i diye na nyolo vaha ; n' umba mbi ka yeni Kraist
n' umbi ka tandaka ma peke peke, na ovane nd' umbi ka pahiye
Ilina Iyam londango ti umbi jadi, ijame i ha ibe na ngudi e peya-
nake okava.

Bokcli. — Mwana uyam mete, na a didi y kuwango bwam.

Ja ndi jaju ja luwa o wa utodu a didi, a ma tubakwe na Mati-
yu ; ka ma-a va na ju na, Matiyu, mbi uwake tepe ave ?

Mat.— E.

Bokeli. — O diyaki pe na elombo epakvve e diyakidi o boho na
Anyambe ?

Mat. — Nyawe, 'kabojana Anyambe a ndi peke jome ; o i be
pe na elombo epakwe" kabo m& mete kwanga na 'la jali ja buhwa
bwa boho : " jambojana Anyambe a velakindi oba na he, manga,
na be jadi ome beehepi o hwi utoba."

Bokeli.— Q pikilakiya le na opila Bayibil ?

Mat. — E ndi nda a ja Anyambe ja hole.

Bokeli. — O be1 pe na elcmbo omS lendw ngo eyave e ha i b2
na ngudi e bw yakide ?

Mat. — E, beite na ngudi.

ekendA y a u t a m u wi. 2 1 5

Bokeli. — O ave o beke wa lata na loboko laka ome ilave lo ha
bweyakide o haka le na ?

Mat. — Mbi pikilakiyi na, Anyambe a na iyowe wa n' umba.
Mbi kalakiya tepe ma, na, a yowakide mba be jadi ome be ka
diye bwam opel' ame.

Bokeli. — O kamakide le opel' ipumbuwa na ?

Mat. — Mbi kamakidi na ba tongakudwe, ba ka pumiye ; iti-
ngidi te ja jaka, kabo ja diye 'badu. Mbi kamakidendi ekaye, na
tina ibale ; ya boho, jambojana Anyambe nd' a di ya yohanengo,
ya ibale, ikabojana a na ngudi twetwe e hake ya.

Ja. ndi ja Bokeli ja va na bana, na, Diyakani lilimidengo n'
iyokiyaja nyangwe anyu, jambojana a ka yokudete inyeni bepa-
kwe wa. Veke tepeni rnata manyu iyokolide ja malango maiyam,
imanyu ma yokake na bapakwe ; jambojana ba kalakandi belo-
mbo beyam opel' anyu. Hilake tepeni n' ibandamide ite, belombo
beya oba na he be yokwakid' inyeni ; wa wa, pikilakiyani na
ngudi eite op^la ejanganangobo te e pangakidi hangwe a diyaka
utamuwi. Umba, eyame 'pele, mbi ka yokudet' inyeni, nyanga
'me e ka yale eehepi, o inyeni o jadini okava bana bam£, mbi ka
peyandi oninge o uwaki mbani nyuvve i didi opele ya ikova ja-
nyu ja bwam.

Nandi, o batamuwi tekaba ba diyakidi ba be okava Sana 'huhu,
Ngebe a duwaki tepe mwSngi ovane u ma levakide ma mambo
maiyam, dina jaju na, Paiya Bovolu, moto wa betiyango kwe, a
ma henjaka ikaliyedi, bohenjaka, ndi a jadi mete uvilingani mua
he. Ka ma-a pa njo ite o Ngebe ajadi, na ma-a levakide ma
itande.

Nandi Ngebe a diyakindi na pwanja boho eyamu mete. A
diyakindi tepe a janjaka egombe eehepi ; oninge na a diye na
ugono u hake opel' 'a ju mete., vakana a hakandi fato na mabata
opel' 'a bapakwe, na ma-a ka veke beya o tango te e diyake na
mala. Bovolu a diye yowengo nyanga ju e hakidi na belombo
tebene, ka ma-a yene bwam, ikabojana a yeneki ma na a ibe na
henga. A pikilakiyi na, mbi ka duwi ma mwajo ueyama wa
ndabo.

Ngebe a levakidendi ehavu te o lotanga. lo diyakidi o ndabo,
na ma na uwaka ba opel' aju, ikabojana ba ndi ba diyaki na ja

2I5 ek£nda ya L'TA.muwi.

hilanganango wa na ma. Ka ba ba languwa ma na, a ndi iwa-
nja i janjaka na ngudi, a henjaka tepe ikaliycdi, ndi ba bangaka-
ndi na, a ndi mwSngi o ngudi ya e jadi bwara.

Ngebe ma na, vakana mba tamuwe pe ma na diha : ikabojana
mba vahaka o diya na elombo e himbakide ilina jame.

Ja. ndi ja Bokeli ja timbe, na, e ibe na mala na a kalaka sase,
ililimide o ehavu te eyaju e di yalengo iha opele ya mekuge yene,
e ka vahamidete ma piyele.

Na ma na vaka egombe 'pakwe, na kabakide ma. o ehavu aju
ya mbembe, a haka belombo opela mekuge. Ja ndi jaju ja va
na, Erne ! egombe eehepi kabo ehavu ? Ma na, e, opel' arae
mete, tombe opele ya bapakwe. Ndi o pahakiya le o buhwa
baka na ?

Ngebe timbengo na, " Mbi haki belombo tekabe, na ovane nd'
umba mbi ka kene na behavu beyam, mbi kumakide ijanga iyam
o kundu opele ya egombe e vake, ovane nd' umbi ka bweyide
emena ea egombe eehepi."* Ma na, o haka IS na beya nde ?
Ibatide ja ba di mehamba, Ka boho boaju boa luwa na yene.
Na ma na hukakide iviya o ma-a jadi. O ma-a uwakudwe tina
na 'huhu, a vaki na, Ngebe a ndi itanga iyam mete, ndi a na be-
tingidi bebe.

O ma-a diyakidi a dika ma, ka Bokeli a va na, Mbu langvvaki
ave, na Bovolu a mbe na dika ave ? e, a ka kala tepe bobe opel'
ave : ikabojana, tombekete ka ma-a henjake ikaliyedi, na ma-a
yeneneke na a tandaki Ngebe, ba ndi mete palwanidengo beti-
ngidi, ba i be tepe na ngudi e latake.

Ngebe. — Mbi te mbi bakvve ovyo, ndi bamo ba diyakindi ba
tango te, e ha tandaka itingidi viyame, tombe ka ba ba ha du-
waki 'njenji umbi jadi. Tina tene ndi eyahu e ha diyaki ulema
umbaka.

Bokeli. — Ngebe, o hwi jahu, e i be bendwengo sase, kabo na
dina ; iha jaju, levudwengo na ehavu, ja tandakwe sase.

Ngebe. — Nandi, oninge moto a baye mba, mbi wakenge, mbi
baw£, behavu beyame be ka diyate pani ka momi arae ; jambo-
jana mba lude pani ame ; mba baye tep£ moto a didi a himba-

* i Timote vi. 18, 19.

EKfiNDA TA UTAMUWI. 2 1 7

kide mba ekaye. Mbi diyaki na mwan' ina, dina na, Kenga., a
bakudwe na umbaka vva ibevidi tekaye, ndi ba. na 'ju bu tanda-
naka, jambojana mwan' ina a diyakindi yanango iha ja eyaju e
yalakide, yene ndi, na, ilevide ja mekuge kenga, ovane ndo momi
aju a yalakide ma njuke enene, benge a dumake ma oviya nda-
bo aju.

Bokeli. — Nandi, au diyakate ovane umemi ?

Ngebe. — E, a diyakindi wa janga. tedine, he tepe londango kya
tekane na janga jaju : ndi umba mba vahaka wa njamba te.

Nandi, mwana wa Klisiani w' utodu, Matiyu, a diyakindi a
kwa na mehiyo, ebedi aju e diyakindi enene mete, e ma bweyaka
ma mehiyo o ihuhu ovane nd' o meya me ma hunjaka ma o 'pele
jehepi. Ome o ma diyaka tepe piyele na iboko tevine, umbaka,
dina na, Ikenge, uganga mete mua kodongo mw' iyowe. Ka
Klisiani a vaha ma, na ba na bandakide ma., ka ma-a viya ; ma
o ndabo jayi, mwana hilengo kwe, a yowake na a na mehiyo
ihuhu. Ja. ndi jaju ja va na nyangwe na, Nja beja-e beya Ma-
tiyu be di jango kya okava ? Klisiani ma na, Beja ! a te jango
kabo belombo beya batango. Uganga ma. na, mwa tekane a ndi
jango elombo e di nangiyango o ihuhu jaju e buluwe, e te e
vengemeke kabo na iha ja bwanga. Ndi mbi langwakiyand'
ave na a lukakand' o vanja, 6 diye nonane, vakana a ka wandi.

Samuel ma na, Jaiye, e le nde ya mwan' ina e patakidi, na
eyaju e jakidi o hwe ho diyakidi ho pumaka o jambe j' ugomba ?
O youdete na ome o diyaki na mwanga mwa bele beya bebuma,
opele ya ena ya 'mengwe, kundvvango kata, mbeyi ya bebuma
beyaka. be diyakidi keleme o kata te, beya mwan' ina be patakidi,
na ma na jaka.

Klisiani. — E ndi pakwe pakwe, mwan' ame, a nangakindi, na
ma na jaka : mwan' ube mete, mbi kandakidete ma, ndi ma te
kabo jaka beya.

Ikenge. — Mbi ma yowete na a ndi jango elombo, e ha i b£
bwam na o ja ; na ebuma te yene nd' e didi ekgmbe wa na
beehepi. E ndi ebuma ya mwanga mwa Bielzibab. Mbi mama-
kandi ka moto a ha kelevakid' ave opel' 'a ya, baite na ngudi ba
ndi wanidengo na ya.

Ja ndi ja Klisiani ja yalS mbembe, na, A, Mwan ube ! a nya-

218 ekenda ya utamuwi.

ngwe" e puhwedi ibandamide ! Ba mani, mbi ka ha le mwan'
ame na ?

Ikcnge. — O bangake sase, mwana a ka yongate ; ndi a ka tand'
o vanja, na o uwaka uwango.

Klisiant. — Sasa, Paiya, hakate ma nyang' ave e ka yale, to-
mbe na e pelakide le na.

Ikcnge. — Nyawe, mbi ka hate bvvam. Ka m&-a ve ma bwa-
nga bo vanjake, ndi bu diyaka twetwe ; bo vanakudwi na, bo
hakudwendi, na makiya ma tomba, na jubu ja mwana nyati, na
miba ma hisap.* O Ikenge a yeneki na, ivanja j' u diyaka na
ngudi, ka ma-a ha bopakwe boa hohonganengo na mala temane.
Bone bo hakudwendi na mehoni na makiya ma Kraist ;f bo di-
yakindi hawengo na bebuma, na miyohano mebale, na viyanga
viya twetwe. J Na a ka nangaka ya o njo paka belalo, na ihindi-
na, na yeja ya manyangadiba ma iluwa. " Mbi ka hovid^ndi
ilina ja ehekvve, na ja ihahalide o ndabo ya Devid, na o badiyi
ba Jeruselem ba jadi, na ba ba ka tamuwi mba uwabu a soka-
kidi, na ba ba ka yi na tina 'ju, pani ka moto a yaka opel' 'a
mwan' aju umbaka."§

O bwanga bo valanudwe o ma-a didi, au babaka o nanga boa,
tombekete ka ma-a diyaki na mehiyo meite. Uganga ma na,
oka, oka, nangaka boa. Mwa te ma na, ihuhu jame ja vahaka
boa. Nyangwe ma na, o ka mati boa. Wa mwana ma na, mbi
ka uwi ba. Klisiani ma na, Bo le nju na, Paiya ? Uganga ma
na, bo ibe na jodi : ka ma-a kupane boa na emi aju. Ka ma-a
va na, Ae, Matiyu, bo ndi usasa wa na boyi. Oninge na o tanda-
kate nyangwg, na mwa' nyangwe, oninge o tandinge Ngebe, na
emena ave mSte, vakana, mataka ba. Nandi, na njuke eite, na
ikaliya ja na Anyambe a veke ibata i beki pa, ka ma-a mata
boa, na boa na haka ma bwamu. Bo pangaki ma-a vanjaka, a
yaka viya., na ma-a yajaka hwe, bo pangaki ma yomu, na ma-a
ka pumake ebabadi, na yongake ma mehiyo meyaju.

Ukili 'hale, kwe, ka ma-a muwa, a ka tamwaka bweyango utu-
mbe, a 'lwanakide ndabo, a langwaka na Bokeli, Bwamu na Ita-
nde opel' 'a ebed' aju, na nyanga 'ju e yongakudwe.

* Hibru ix. 19 ; x. r-4. f Jan. vi. 54-57.

% Mark ix. 49. § Zech. xii. 10.

EKfeNDA YA UTAMUWI. 2IQ

O mwana a diyakidi a yonga, ka KUsiani a uwa Ikenge, na,
Paiya, nja 'lombo-e e ka hwemide ave opeT 'a njuke na ibanda-
mide jave ja mvvan' ame ? Ma na, O ka veke ive o Uyokwidi
mua Sikulu ya Meganga a didi, hohonganengo na belekanako be
hakudwe o upako temune.*

Ka Klisiani a va na, ndi bwanga tekabo bo te bwam opeT 'a
mehiyo mepakwe ?

Ikenge. — Bo te bwam opele ya mehiyo meehepi meya batamu-
\vi me beke ; oninge boa kenjwe hohonganengo, vakana bo ka
diyate bwam egombe eehepi.

Klisiani. — Sasa haka mba jom ja mekabe na mekabe mebale ;
ikabojana oninge mba pahiya ekabo, vakana mba nange pe bo-
pakwe.

Ikenge. — Bo tepe bwam opel' 'a ihimbide ja mehiyo, bwese" te
ka bo yongake moto, oninge a beke. E, mbi tepe sulengo, na,
oninge moto a hange bwanga tekabo, nyang' aju e lukake, bo ka
pangi ma-a diyaka egombe eehepi.f Nandi, o veke bwanga te-
kabo njeya te njeya, kabo nyanga 'me e di levidengo, jambojana
oninge nonane, boa haye bwam ka bwam. Ka ma-a ve Klisiani
bwanga opel' aju, na bana baju, na opela Ngebe ; ka ma-a va na
Matiyu na, bandamikide, o jake pe bebuma te beya betongo njo
'pakwe ; o ma-a bi ba pyapyango, ka ma-a timba oabu.

E langwakudwet' ave ovyo na, Bokeli a vaki na bana na, oni-
nge ba tandinge egombe te egombe eyabu e ka vahe, ba uwake
ma nyuwe e didi na mala, vakana a ka languwate ba mbeyi ya
belombo.

Ja ndi ja Matiyu, a diyakidi a beke, ja uwa ma na, e le nja ti-
na-e ya bwanga e diyake jodi sase kakana ?

Bokeli. — Ilevide ja nyanga ya ndaga ja Anyambe, na ngudi ya
ome, e ha babakwe na ebumulema ya mehoni.

Matiyu. — E le nde ya bwanga e beke, oninge boa bweya, bo
ka vanjake, na pangaka moto a uwaka ?

Bokeli. — E levakidendi na ndaga ya Anyambe, o ya e hake na
ngudi e tanakendi ebumulema na ipikiiiya. Ikabojana, y£nekete,
nyanga ya umbaka e hake o nyolo, vakana upakwe a hakandi
o ilina.

* Hibru xiii. 15. + Jan. v.. 51.

230 EKENDA YA UTAMUWI.

Matiyu. — Ho ka yokuwa 12 n' iyene ja mengonyi meya veya
veyahu me betaka oba ?

Bokeli. — Na o yene menj£nji meya joba me pumake o he, ho
yokwakudwendi, na, Uhungini mua he, tombete ka ma-a di beti-
yango, a kabakidete hwe o he, na ehekwe aju, na itande jaju.

Matiyu. — Bevindi be pahakiya le miba mabu ove ?

Bokeli. — Oviya manga.

Matiyu. — Ho ka yokuwa le na ekaye na ?

Bokeli. — Na, minise ba nangake iyokwanide jabu, kabo oviya
Anyambe a jadi.

Matiyu. — E le pe nde eyabu e hovakiye o he ?

Bokeli. — Ilevide ja na, minise ba veke he ibeyabu be di yow£-
ngo na Anyambe.

Matiyu. — E le nja tine ya unyongo e pangakudwe na joba ?

Brkeli. — Ilevide ja na, panga ya ehekwe ya Anyambe', e ndi
yadudwengo hwe ho jadi na Kraist.

Matiyu. — E le nja tina-e ya tongo ja miba e vakive oviya ma-
nga, na ja ja pumiya o hwe ho jadi oviya he ?

Bokeli. — Ilevide ja na, ehekwe ya Anyambe e pakandi o hwg
ho jadi oviya nyolo ya Kraist.

Matiyu. — E 12 nja tina-e ya tongo jaka e pumakiye oviya haka.
ja mekodi meya udomba ?

Bokeli. — Ilevide ja na, Ilina ja ehekwS i ka hoviyandi o banenS,
na ba ngudi, bvvese te ka o bake ba di mekuge, na ba di hubiya-
ngo ba jadi.

Matiyu. — E IS nja tina-S ya veya e yodakg o wiki ya lampi ?

Bokeli. — Ilevide ja na, bwe ya pakwepakwe ya emena ya diye
o hwe ho jadi, kabo ehekwe ya ta kaluwa o ebumulema kalu-
wango.

Matiyu. — E le nja tina-e ya wiki na mavule\ na belombo be-
£h6pi e makiye n' itata ja bwe ya vitwa ?

Bokeli. — Ilevide ja na, nyolo na ilina, na beeh£pi be lukakandi
o hana itata ja ehekwS ya Anyambe e didi o hwe ho jadi.

Matiyu. — E 12 nja tina-e ya kambwg e sokakS unjadu muaju
met2 o ngonga ju ?

Boktii. — Ibomba ja bana baju na makiya maju m£te\ yen2 e
levakide na, nonan£ ndi ka Kraist ya ibata, a tandakS bana baju,

EKfiNDA YA UTAMUWI. 221

bato baju, na ma-a ka yongake ba oviya iwedo, na makiy 1
maju.

Matiyu. — Moto a ka yokuwa le na iyoka ja kuba e kakala-
ka nde ?

Bokeh'. — O yokuwa iyongide ja bobe boa Pite. Ikakala ja
kuba i levakide tepe na buhwa bo vakandi ; vakana, ikakala ja
kuba i pangake ave o yongakide opela buhwa te boa mahihi, boa
madikanido, boa yeke.

Nandi ngande abu e diyakindi ya maya o ya egombe tekaye ;
ovane nd' o ba yowakide ba ndabo, na ya bi lukango na ba ba
haka ekenda. Ja ndi ja Josef ja va. na, E ndi bwam na 6 beha-
lide pe o loma o ndabo ya Paiya Upendi, o ha.hala.kide ma, na a
babake, na ma-a banda Paiya Ebumulema 'Nene o hwe ho jadi,
ovane nd' o ma-a ka diye utumbwani muahu o njeya. Ma na,
Mvvana ueyamu, mbi ma mbandi o behalide. Na ma na lendeke
ejanganangobo, ka ma-a hahalide Upepuwi, na a bandakide ya
na moto moto-e o mbweyi aju Paiya Upendi a jadi ; oyae be-
kidi we, ma tepe upako yenengo, ka ma-a va na a vaki ha ya, na,
Keke, o ka langwaka ba na, mbi ka lomidete ma.

O utaka te mua Klisiani u diyakidi, u yeneki na, ba ka vaha-
kand' o vala, ka ba ba ndiya ba ndabo behepi, iboko viyaka. ta,
ive ja Upolo muabu, akeva, iloma jabu ja bangi bayamu kakana.
Yene pa, ka ba ba va. na Klisiani, Ho levakide ave belombo ibe-
yave be didi o yongakide' o ave o ka diye o njeya, hohonganengo
na mbemba ahu e hake batamuwi ? Ka ba ba valana Klisiani,
na bana baju, na Ngebe, o ilika, ka ba ba levide ba ebuma ya Ivi
e jakidi, na eyaju e veki momi aju tepe ; eyabu e vengenekudwe
oviya paradais na ija ja ya : na uwaka ma na, o pikilakiye le na
e le nde ? Ka Klisiani a va na, Mba we na 'huhu, ipe e ndi eja,
tombe ingangwe. Na ba na yowakide ma upako muehepi, ka
ma-a mama* Ka ba ba valana ma iboko ipakwe, na levakide
ma ilala ja Jekab. O ya egombe te yene tepe, injel i betanakide
ome. Ka Klisiani a tamuwa, a hilake ka injel i betake ; bapakwe"
ba njamba 'bu ba haki tepe nonane. Ja ndi jabu ja vaha o vala
o iboko ipakwe ; ndi Jems a vaki na nyangvve na, Sasa, langwa-

* Jen. iii. 1-6 ; Roma vii. 24.

222 EKENDA YA UTAMUWI.

kiya ba na ba to teme okava ukili kwe, ikabojana ememele nd'
ekaye. Ka ba. ba timbanidepe, ba be njaa, ba hilake ehini te
eyam ekaye. Ekaye pa, ba ngakidi pe ba iboko viya nyilo ya
hika vi diyaki kelemengo. Ka ba ba sombiye Klisiani, na a hu-
bakide ya ; ba na, ikabojana o ka vali na ya, jambojana e na
mala manene na o nangaka. ya, ovane nd' ave o ka bweye e jadi
utema o epega vye, na nave o ka temeke, 6 koke, o hvvi ja njuke
i ka paye ave o didi : ka ba. ba peya na ya.* Ka ba. ba valana
ba o ukodi mua hangwe ahu Ebreham, u yambakidi mwan' aju
Aisak mwambo, ka ba ba levid£ ba alta, mendodi, veya, na pavo ;
ikabojana be ngite be yeneneke ome na bwa buhwa tekabo. O
ba ba yeneki ya, ka ba ba vambiya ibata, na vaka. na, Erne !
moto a tandakidi Upangiyi muaju, na a hahakiyi nyol' aju mete
ka Ebreham !

O ba ba beki ba. belombo tekabe beehepi levidengo pa, Bokeli
a valanaki ba o ndabo e jakwe, e diyakidi mabeka mabale teme-
ngo, ka ma-a boma ma, na 'lwakide ibeyaju be levakide ba o
viyembo te viyam ekavi, na,

Ho levidend' inyeni ebuma ya Ivi,

Bandamakidi yani ;
O yeni tepeni ilala ja Jekib,

Na injel j jadi ome.

O pahiye tepeni nyilo,

Nd' o hwemikiyi na beya bene,
Kabo wa veni ibeanyu

Mwambo ka Ebreham.

O ya. egombe te yene, umbaka. a tinakidendi o jambg ; ka utati
a dubuwa, a hile tepe Paiya Ebumulema 'Nene de. Erne, mbya
e diyakidi ome o ma-a ngakiyedi ! ikabojana e paki pe o ipikiliya
jabu iyongide ja nyanga jli e weyakidi enongo t^, Mahihi Upu-
mi-makiya, na nyanga ju e patwaki ba oviya ngudi ya laiyan.

Ja ndi ja Ebumulema 'Nene ja va na Klisiani, na Ngebe, na,
Upangiyi muame a ma bandandi inyeni moto moto mbute ya ive,
tep^ na mbeyi ya poti ja bo pakwe, na bebuma bebale be tuba-
ksve na, pamigraniti ; a bandide tepe bana bebuma beya usasa
beyaka ; iyadide janyu o njeya.

* Hibru vi. 19.

EKENDA YA UTAMtJWT. 22X

Ka ba ba kenje opela ekenda ; na Bokeli na Bwam na clikide
ba. O ba ba pakidi o jambe j' ugomba, Klisiani a ka uwaki utati
na, ipe moto a tombindi o njeya tekane kya okava. Ma na, kabo
umbaka pa, o egombe ya viyo, ma tepe a langwakiyi mba, na,
ipatwana inene i hakudwendi o njeya ya Upolo eanyu e tamwa-
ke ; ma na, ndi miyibi te me bweyudwendi, piyele mete, vakana
ba katudwendi opela bemena beyabu. Ja ndi ja Klisiani na
Ngebe ja banga ; ndi Matiyu a vaki na, Jaiye o bangake, Ebu-
mulema 'Nene a keke na hwe, na ma nd' a ka diye utumbwani
muahu.

Ka Klisiani a va na Utati na, Paiya, mbi langakand' ave na
ngudi opela kenga ave e di mba levidengo eehepi, n' umba na pa
okava ; na nyanga 've e ma tanda bana bame, na nave o haka
ba kenga tepe. Mba we nyanga 'me e ka timbe kenga ave :
nandi o ka nangaka elombo te ehale ekaye, ndembo ya itangina
jame ave o didi. Ka ma-a vame iloki ja hika o ena aju : ka ma-a
balamiya ma, ka ma-a va na, " Mabata mave ma diyake botano
egombe eehepi ; molo muave u nyamake mavule." Ngebe a di-
yake a wake, behavu beyaju be vuhake. Ka ma-a va na bana na,
Kweyakani bedoko beya ndembe, o ka bengakani bwam na ta-
ngo te e di lumbamango na iyowe ; ovane nd' o inyeni o ka va-
meni mbya o ebumulema ya nyangwe anyu, na inyeni wa pahi-
yani ibende na behepi ba di n' ulema mua lumbamango. Na
ba na veke utati akeva, ka ba ba vengeme.

KAPITA V.

Nandi, mbi yenekindi o ndata ame, ba keke kwanga na o ba
ba pakidi o matange m' ukodi, omg nd' o Bwamu a yongakide,
ka ma-a va na, Bamani ! hange mbi behalidend' okava elombo
ame e ma mba o ve Klisiani na megangano meyaju ; mbi ka ti-
mbandi ka nanga ya. Ka ma-a vala umbila, ka nanga ya. O
ukili muaju u kekidi, ka Klisiani a yoka, ememele' ya viyembo vi-
yamu mete, na ndaga i keke kakana, na,

Ulingo mua 'mena ame,

O levidi mba bwam ;
Mbi ka diyand' o ndabo ave

Egombe eehepi.

O ma-a yokolide pe, ka ma-a yoka upakwe* a yavwanaka na,

Na nde ? Anyambe a ndi bwam ;

Ngebe aju banda banda ;
Mbambaye aju e temeki

Na 'la igona jehepi.

Ka Klisiani a uwa Bokeli, na, nja a ma tumbude lembo t^ loyam
la 'memele 'long ? Ma na, lo ndi lonani la 'hiki ahu ; lo tumbwa-
kidete lembo tekalo njo jaka jaka, kabo o hongodi ya malanga
ma pumake, na o joba i panyake na ngudi, vakana, nandi, o yoki
la lo tumbwakide1 buhwa bwehepi. Ma na, njo ite ndi jame i
duwe o vala o bwe bwe ka yoka la ; na hwS ho tataka tepe la
lumbidengo o mandabo mahu. Lo ndi bwam mete o hwS ho
jadi o egombe ya ngebe ; lo pangaka tepe behiki, na loboko la
dipa dipi bwam na o diya.

O ya egombe te yene, ka Bwam a pa ; ka ma-a va na Klisiani
na, Yencke, mbi vanind' avS ehini ya belombo tS ibeyavg be ma
ygne o ndabo ahu be£hepi, eyav^ e ka tamwakiya oning^ wa b&
na ibehalide, na nave wa yongidS p£ beya, op^l' iyadide jave.
(224)

EKENDA YA UTAMUWI. 22$

Nandi ba diyakindi, ba ka yalake ihuba j' ukodi, o Itaba ja
Ihubiya. U diyakindi na mbelenge eite, njeya tepe na ndende ;
ndi ba diyaki na ibandamide iyite, ovane nd' o ba ba hubakidi o
he pale. O ba ba diyaki ba be o Itaba, ka Bwam a va na Kli-
siani na, Iboko tekavi ndi o momi ave Klisani a lataki na Apali-
yan, ndoba te ya mahihi, okava tepe, o ba yanakidi eduka te ya
mahihi ; o te ya yokango. Nandi, yadakiye ; ukili muave u di
na Paiya Ebumulema Enene ka Utumbwani muanyu, ho pitakidi
na wa yene njuke. O babale ekaba, ba beki ba bweyidengo o
bena beya Utumbwani muabu, ka ma-a tangama, ba tepe bo
vitanake.

Ja ndi ja Utumbwani muabu ja va. na, hwa lukaka o bangani
itaba tekadi sase, ikabojana elombo ebe e i be okava, kabo n*
ikabala jahu mete. Mbambaye okava nd' o Klisani a lataki na
Apaliyan, uwaju a yananakidi eduka te enene ; ndi eduka teyene
e diyakindi ebuma ya mahele maju ma helekidi o ma-a hubakidi
ukodi : jambojana ba heleke' ovone, ba ka lati na beduka okava.
Oviya ovane nd' o itaba tekadi i di duwango dina te ikolo dine.
Ikabojana o bato ba yokake na elombo ya mahihi e hamindi na
umbaka o iboko n' ihuhu, ba pikilakiyi na, baloni, tombe malina
mabe ma nd' ome ; nandi, e be ndi ebuma ya ehadi abu mete,
nde pakide belombo beya janga. tedine o ba ba jadi.

Itaba te ja Ihubiya ekadi i na bebuma, bwese te ka loboko lo-
pakwe : mbi tepe sulengo na, oninge hwa viya ka vaha ja, ho te
ho duwaka okava elombo e langwakiya hwe tina ya Klisani e ya-
nanakudwe iboko tekavi.

Ka Jems a va. na nyangwe na, Yenekete ikondi nd' i jadi oka-
vane temengo ekadine ; ho keke ovone, ka yene ka ja. i didi, na
ba na keke, ka ba ba kabide ome, lendwengo na, " Mahele ma
Klisani ma helekidi a to pa. okava, na beduka beyaju be yanakidi
iboko tekavi ; be diyake ikelevudwe o ba ka vite ombuhwa ba
jadi."

Utumbwani ma na, yeneketeni, mbu languwat' inyeni, na, elo-
mbo e nd' okava, e didi e levakide tina ya Klisani e yananaku-
dwe na ngudi iboko tekavi ? Ka ma-a luwa o Klisiani a didi,
na, Ihani ju diyaka o Klisani a jadi, wa na ja tango te e didi
ngabo abu nonane. Ikabojana, ibeta ja ukodi tekamu i ndi bo-

15

226 EKKNDA YA UTAMUWI.

babu vva na ihuba, na ekaye e dicli e vanakwe opela mbeyi ehale
ya mekodi. Nandi, ho dikakeni momo te \va ngani ueyam n£, a
be nd* iyaja ; a diyaki tepe na ibala iyam ja ndoba jaju : nandi,
A diyake oba, a babake na, ho yeneke jambo ibe wa na ma, o
hwe ho ka yejudwe.

Ho ka pate itaba te ja Ihubiya ekadi epakwe njo. I ndi 'yam
mete, na ja i kebanake n' utumbe ehiki eehepi e jadi o hangang
tekadi. E ndi he ya mavanga : e jadi vva wa kabo metove ; oni-
nge moto a viya okava o hongodi ya yomu, pani ka hwe ho jadi
kakana, na ma-a diye ya yowengo n' ivakwe, na oninge a peyaka
tepe n' iyene ja miha maju mete, vakana, a ka yenendi be didi
be tandakide ma na ngudi. Hilakete nyanga ya itaba tekadi i
jadi bwam ; tepe na nyanga ya manga e weyanake na bosambS.
Mbi yowengo bajanji baite na ngudi ba didi duwango bediyedi
beyam o Itaba te j' Ihubiya ekadi ; ikabojana, " Anyambe a he-
menekiyi ba mameme, na ma-a veke ba hubiyango ehekwe."*
Mbambaye e ndi he ya utumbe, na ya e pumake tepe beite.
Baka. ba yombwaka tepe na, te njeya ya ndabo ya Hangw' abu
epakwe e nd' okava, na ba ba yenepe njuke y' ikunduwa ja me-
kodi, tombe ibeta ja bekandangolo ; ndi njeya e te njeya, na ihu-
ku i tepe ome.

Nandi, o ba ba diyakidi ba keke, na ba ba langwaka, ka ba ba
yene mwa momo a jakide medambe meya hangwe. Mwa tg a
diyaki batango bebatidi bebe mete, ndi a jadi pwanja ya boho
paniyango eyam ; o ma-a diyaki diya, ma dipa, a tumbwakidendi.
Utumbwani ma na, yokakateni ka mwana wa utati medambe a
vake" : ka ba ba yokolide, na ma na vaka na,

A jadi bya, a kwakepg ;

A diye n' imeme :
Anyambe a ka tumbwani,

A di n' ulema hwe.

Mbi hwemekiye n' ibeyam^,

Tombete behalf ;
Ba jadi na ihwemiye,

Ba ka yongakvvendi.

* Jems iv. 6 ; i PitS v. 5.

p. 226.

IT ABA J A IHUBIYA.

227

EKENDA 7 A UTAMUWI.

Bwinge a himbakidendi,

Ba keke o 'kenda :
Bohale ouo, na mbya

O hoho, e ndi bwam.

Ja ndi ja Utumbvvani ja va na, O yokakate ma ? Mbi vaki na
mwa tekane a diyakandi emena eyam mete, na ma-a bapaki
ekayi te e tubakwe na, iyaja j* ulema, o ngonga ju, \va na a di
batango ibata iyam. Nandi, ho tamwakideteni elambe ahu.

O egombe ya boho, Upangiyi muahu a diyaki na ndabo aju o
itaba tekadi, a ma tandakandi o diya okava na ngudi. A ma
tandaka tepe o tamuwa o metove tekame, ikabojana a yenekindi
na upupe mua okava u diyakindi bwam. Tepe, na, okava nd* o
moto a ka kweiye ihoko na ngvvangwalani ja emena tekaye : be-
hiki beehepi be ndi londango ti na ipako, na mbeleke ; kabo
Itaba ja Hubiya, nd' a didi iboko viya hwe, na voyavoya. Okava
moto a nyungudwe, na ma-a himbudvve tepe, o ipikiliya, pani
ka ma-a didi a hakvve o loboko lopakwe. Itaba tekadi jaa ta-
mwakwe na moto te moto, kabo tango e tandake emena ya uta-
muwi. Tombete ka Klisani a diyaki na elombo ekolo ilata na
Apaliyan okava, na yanaka na ma eduka te ya tembe na hambe ;
ndi mbi langwakiyandi ave na, o egombe ya vyo, bato ba ma la-
takandi na benjel okava. " E, a diyaki ngudi wa na enjel, na
ma. na balaka, a yakindi, na ma-a hahalakide ma ; a kabakidi
ma o Betel, ka ma-a kala na hwe ome ; Jehova Anyambe ya
ndumba, Upangiyi a ndi iyongide jaju." * Ba ma duwaki perls
okava, na ndaga ja emena tepe.

Mbu vaka na, Upangiyi muahu a diyaki okava o hwi ja boho,
na na, a ma tandakandi o jopa okava ? Mbi badi pe na, a ndi
dikiyango iboko tekavi okava, na o bato ba tandake na ba ta-
mwake o behiki tekabe, belombo beya bo vekwe upuma k' upu-
ma muehepi, na be vekwe ba hohonganengo o hongodi n' ihuhu,
itata jabu o njeya, na o iyadide jabu o ba ba ka tamuvve o eke-
nda abu.

O ba ba diyaki ba tamwaka, ka Samuel a va na Utumbwani,
na, Paiya, mbi te yowengo na eduka ya Paiya na Apaliyan e

* Hosiya xii. 4, 5.

228 ek£nda ya utamuwi.

diyakindi o itaba tekadi ; nandi ba yanaki le o nj' ibokoe ja sisi ?
ikabojana itaba i ndi bonene.

Ebumukma Enene. — Hangwe na Apaliyan ba yanakindi o
iboko tekavine o boho boahu, o vinjenjeya te vihale vi jadi piyelS
na Utove mua Ibehalide. Mbambaye mete, iboko tevine vi ndi
mahihi make o hangane tekadi jehepi ; ikabojana oninge bata-
muwi ba viya ka lata na ba njuke egombe te 'gombe, e ndi o ba
ba behalakide bvvam bvvabu bo di pahiyango na nyang' abu e ha
ibe weyango na bwa. Bapakwe tepe ba ndi yenengo njuke ovone.
Ndi ndaga ipakwe opele ya iboko tSvine, kabo hwa pa ome ;
ikabojana mbi ndi kamidengo na, ndembo ya eduka e te ome, na
bwa buhwa tekabo, tombe ba ejero e pakwaka na eduka e yana-
kudwendi ome.

Ja ndi ja Ngebe ja va na, mbi yeneki na, mbi te o itaba tekadi
hohonganengo, bwese te k' umbi diyake o loboko lopakwe lehepi
la ekenda. ahu : mbi yeneke tepe na, iboko tekavi vi hohonganide-
ndi n' ilina jame. Mbi tandakandi o diya o loboko la janga
tekadi, lo ha ibe na ihoko, tombe na ba ipako. Mbi yeneki na
okava nd' o moto a ka pikiliye nyang' aju e jadi, 'pel' aju e
viyedi, nyang' aju e di hango, na elombo na 'huhu ya Upolo e di
ma ndaniyango, a nyungudwep^ sase : okava nd' o moto a ka
pikiliye, na ma-a pehekiye ulema, na ilina jaju i nwanakiya ma,
kabo miha. ma be ona betima beya bejaka o Hesban. Ba pudu-
nganake itaba te ja Baka, ekadi, bwam, ba pangaki ja idango ;
mbvviya ya Anyambe e lomakg oviya oba na pa o ba ba jadi i
londake tepS betima. Oviya okava Upolo a ka vendi miyanga o
ibaju ba jadi * " Mbi ka vi ma miyanga miyaju okava, na itaba
ja Ekar ka jambe ja ipite : a ka tumbudendi ovone, pani ka o
hwi jaju ja etumbe ; na pani ka o buhwa bwaju bo pumakidi
o ehiki ya Ijipt.". Behepi ba pudunganakS ja ba ka tumbude-
ndi pani te ka Klisani a hakidi, tombete ka ma-a latakidi na
Apaliyan.

Utumbwani muabu ma na, e ndi pakwe pakwS, mbi ndi Itaba
tekadi pudunganango njo iyite na ngudi, ndi mbuyenekepe iboko
ipakwe bwam wa na okava. Mbi tepe diyango utumbwani mua

* Psami lxxxiv. 5-7 ; Hosiya ii. 15.

tckenda ya utamuwi. 229

mbeyi ya batamuwi, ba tepe memengo nonane. Upolo ma na,
mbi ka tamuwi moto tekane, "a clicli ukuge, na ilina ja pehiye-
ngo, na a likimake na nclaga jame."*

Nancli ba diyakindi ba pa o iboko viya eduka te e ma tubwe o
boho vi yanakudwe. Ja. ndi ja Utumbwani ja va na Klisiani, na
bana baju, na Ngebe na, Iboko te ncl' ekavi, okava nd' o Klisani
a diyaki temengo, Apaliyan a pumanakiyendi okavane na vaka
ka yana na ma ; mbu languwat' inyeni ? yenekete, makiya ma
momi ave ndi ma jadi o malale ekama.

Hilakete, ka bepuhu beya makanga. ma Apaliyan ma bukaki-
yedi, ma ngite ma yeneneke okava. Yeneke tepe, ka ba. ba
bweyaki he na beko, o ba ba diyaki ba yanaka, moto moto a
vahaka na ma-a balake ; tepe na nyang' abu e pehekidi malale
mete bepehi na ibweyana jabu. Mbambaye Klisani a hakindi
mete pani ka momo okava, a levakidendi ma mete evemba pani
ka Hekules a didi a haka, a jaka a diyaka okava. O Apaliyan a
balakwe, ka ma-a kweya na 'la o itaba ipakwe, i tubakwe na lta-
ba ja Edingihe y' Iwedo, ijahu ja 'la ka pa piyele ekadi.

HilakSteni, ejero nd' e didi okavane temengo ekayene, eduka
tekaye e nd' ome lendwengo, na ibala ja Klisani ; ja kuma aju
kwanga magona mehepi. Nancli, o ya e diyaki temengo o boho
boabu, piyele na njeya, ka ba ba bakama na ya, ka ba ba langa
ilende te, ndaga jehepi i diyakindi kakana,

Eduka e diyakind' okava,

Emamanakwe, ndi mbambay^ ;
Klisani na Apaliyan

Ba yejeki ngud' abu.

Momo te paniyango na ngudi,

A kweyakidi ndoba
Mbi tekidendi ejero

Y' upako temune.

O ba ba tombakide iboko tekavi, ka ba. ba pa o mekabo meya
Edingihe y' Iwedo, itaba tekadi i diyakindi bvvaba vva n' ipakwe,
vi diyaki tepe iboko vi ma paka. belombo bebe beite na ngudi,
pani ka baite ba didi ba pakwaka ; ndi bajo tekaba, na bana ba

* Aiseiya Ixvi. 2.

230 EKfiNDA YA UTAMUWI.

pudunganaki ja. bwam, ikabojana ba diyaki na bwe ya mvvehe,
na Utumbwani uyam.

O ba ba ngakiyedi o itaba tekadi, ka ba. ba yebiya na ba yoka-
kindi ukanyi, pani ka ukanyi mua bato ba wanakide — ukanyi
unene mete. Ba pikilakiye tepe, na ba yokakindi ndaga ja ngebe,
ikalakwe bwese ona bato ba jadi o majili manene. Belombo te-
kabe be pangakindi bana ba likimaka ; bajo ba yeneneki tepe
ona ba beke ; ndi utumbwani muabu a langwakiyi ba, na ba
yadakiye.

Ka ba. ba piya pe o boho, ka ba ba yebiya na he e ninganake-
ndi o ibomako ja matambi mabu, pani ka na ibeku i nd' ome tu-
biyango ; ba yokaki tepe elombo e kalaka bwese ona mbamba,
ndi ba yene elombo na 'huhu e pumanakiya. Ja ndi ja bana ja
va na, Ho ha tombete iboko te viya mahihi ekavi ? K' utumbwa-
ni a va. tepe na ba na, yadakiyeni, o ka bandamakideni beko bea-
nyu hohonganengo, o banga wa tingani o ilambo egombe te
'gombe.

Nandi, Jems a diyakindi a yale mehiyo, tina na, janga, ka nya-
ngwe a ve ma elahe ya bwanga, bo vekudwe ma o ndabo ya
Upendi, ka mwana a yonga. Ka ba ba vala kwanga na o ba ba
pakidi o hangane ya itaba te ; ja ndi ja Klisiani ja va na, mbi to
na mbi yenekendi elombo o njeya o boho bwahu, janga. ja elombo
e ha ibe yenenengo ehini n' ivakwe. Ka Josef a va na, e le nde,
Jaiye? Ma na, mwan' ame, elombo ebe, elombo ebe mete. Ua
mwana na, e kwanaka le nja 'lombo-e Jaiye ? Ma na, mba we"
elombo aju e kwanake, e ibe yavidSngo sase. Benge a vake pe
na, e bakamindi.

Paiya Ebumulema Enene ma na, ba bangake wa ba bakamake
n' umba. Ka ndoba ya pa, ka utumbwani a lata na ju ; nd' o
ya e viyi ka bakama na ma, ka ya ya vengeme o miha mabu ma
beliepi. Ja ndi jabu ja yongide ka ba ba vanakudwe ovyo na,
" Hemenekiyeni devil, va.ka.na a kweyiendi inyeni."

Ka ba ba valanide, ba jadi ka yadiyengo kw6, ndi bu yavakidg,
tep£ Ngebe a tamwakiya ombuhwa ju, ka ma-a yenS, elombo
paniyango bwese ona laiyan, e vaka umbila m£te, e diyakindi na
joyi ja ikangala, ihihanake ; ikangala k' ikangala jaju i ma yama-
ka, i pangakindi itaba i hokaka, melema meyabu meya behepi me

EKENDA YA UTAMUWI. 2^I

babvvakindi, papudengo kabo ulema mua utumbwani muabu.
Na ya na bakamaka, ka Paiya Ebumulema Enene a luwa opel' 'a
mbuhwa, na ma na tekide batamuwi behepi o boho boaju. Lai-
yan e vaki tepe ngwambe mete, Ebumulema Enene a diyakindi
a koke pani iyana na ya..* Nd* o ya e yeneki na, e ka tenudwe-
ndi, ka ya ya luwa, ka ya ya timba e bakame pe.

Ja ndi jabu ja lamua pe utumbwani o boho, kwanga na 'la o
ba ba pakidi o iboko vi diyaki tongwengo mbela, petango njeya
eehepi ; nd' o ba ba diyaki ba kenjake, na ba mbakand' o kundu-
wa >a, na 'la o mwidi upakwe, ka unyenge mua mbwiya unene,
na ivititi beya kwa o ba ba jadi, ovane nd' o ba ba ha yeneki pe.
Ka batamuwi te ba va. na, Bamani, ho ka ha le pi na ? Ndi utu-
mbwani muabu a yavwanakindi na, O bangakeni, temeketeni de,
o ka yenetini ka ekaye e ka hukiye. Na ba na temeke ovone
nja-a, ikabojana njeya 'bu e diyakindi ya jongoliya. Ka ba ba
yebiya na ba yokakindi ipako na edungu ya baloni, paniyango
mete bwe bwe ; tepe veya na itutu viya mbela viyu diyaka bokolo
n' iyemba. Ja ndi ja Klisiani ja va. na Ngebe na, Nandi, mbi
yenindi nyanga ya momi ame e yenekidi njuke. Mbi ndi yo-
kango opel' iboko tekavi na ngudi, ndi mbi be vya pango n' iva-
kwe. A tombakite okava ma mete dipa na bulu ; ndoba tekadi
tepe i diyakindi ulvvanidengo ma, bwese o na i vaka ka nya ma
bepehi. Baile ba ndi kalango opel' 'a ja ; nd' o ibe n' umbaka a
riidi a langwaka ka Itaba ja Edingihe y' Iwedo i weyake, kabo
ba mete ba ta pa ome pango. " Ebumulema a youdete jodi jaju
mete, na mwengi a habaka. na mbya ju." E ndi elombo ya ma-
hihi mete na o diya okava.

Ebumulema Enene. — Ekaye e nd' ona iha ja ehavu o "miba
manene," tombe ona o nyangaka o ndiba : ekaye e te bwese ona
idiya utema mua manga, na ovala o mekodi utema, ya be te
bwese o na he, na mepimbilo meyaju me i hwe ulwanidengo
egombe eehepi. " Nandi ba tamwake n' ivititi, na ba ha i be na
bwe, ba pitakide dina ja Upangiyi, na ba ka hikamakiya o Anya-
mbe abu a jadi." Opel' ame, k' umbi didi inyeni languwango,
mbi ndi tombango Itaba tekadi njo ite na ngudi, mbi duwe tepe

* Pite v. 9.

232 EKENDA YA UTAMUWI.

o ySne njuke wa na nyanga 'me e di kya tekane, n' inyeni o y£-
n£keteni na mbi be wango. Mba kete, ikabojana a be 'mba
Uyongi mua moto ; nandi mbi pitakidete na, ho ka pahiyateni
ihulama iyam. Vakani, ho kalakiyeni A didi a ulwakide ivititi
viyahu bwe, na a veke hwe bwe aju, na a te na ngudi e hukake,
hanga ekabe dipa pa, ndi tepe kwanga na 'la Setan na hel.

Ka ba ba kaliya na Anyambe na lomaka bwe, na ihulama ;
ikabojana o kya okava, elombo e himbakide y' u diyakape o njeya
'bu ; nyawe, tombete nyang' abu e diyakidi himbamango na
mbela, Ndi bu diyaka Itaba tomb£ngo : ka ba ba tamuwa, ka
ba. ba lata na unavi ube mete, inyungude jabu. Ja ndi ja Ngebe
ja va na Klisiani na, Idiya ja okava i be bwam sase, pani ka o
jambS j' ugomba, tombe o ndabo ya Upendi, na ndabo te eyahu
e ma dikanide n' inangiya.

Mwana umbaka. ma na, ndi i be bobe itamuwa okava, pani ka
ja i didi na bo diyaka egombe eehepi okava ; ipe tina paka eyahu
e valanake o njeya tekanS, na 'la o ndabo e kenjakudwe hwe, ndi
na, ovane" nd' o mboka 'hu e ka pangwe o hwe ho jadi usasa wa.

Ka wa utumbwani a timbe na, wa vwi bwam, Samuel ; wa ka-
late ovang bwese o na momo. — Ua mwana ma na, e, oninge mbi
puminge okava epakwe njo, mbi yeneki na, mbi ka tanginandi
bwe na njeya eyam wa na nyanga 'me ehake mbembe o emena
ame eehepi. Ja ndi ja utumbwani ja va na, Kvve, vakana ho ve-
ngemindi okava.

Ka ba ba valanid£, na Josef na vaka na, Ho ha kokete n* iyene'
j' ihuku ja Itaba tekadi ? Utumbwani ma na, Tamwakiyate kabo
beko beyave, piyele vakana ho pandi o hangane ya lolambo. Ka
ba ba tamuwa beko beyabu, ba bo keke ; ndi ba yenekindi njuke
eyite opSl' 'a lolambo. Nandi, o ba ba pakidi o hangane ya lola-
mbo e diyakidi, ka ba. ba yene moto kwango o mbela ya 'pel' 'a
'na 'a 'mSngwe, mehoni meyaju meehepi meya be buluwe bu-
luwe. Ja ndi ja utumbwani ja va n 1, Epamaleva ndi manS, a
ma tamwaka o njeya tekane ; a bembiridi na kumbama ovone.
O diyaki tepe n' upakwS na ju, o ma-a bweyakudwe, dina na,
Ibandamide, ma ne nd' a kweyakidi oviya bena beyabu. O ibS
na ngudi e langake" tango e didi weywengo okava, ndi, tombe-
kete nonane, bato ba hakate evemba ya bo dungaka, imuwa ja

EKftNDA YA UTAMUWI. 2^3

ba mete o ekenda, na ba ba viya ba diye n* utumbwani. Ema-
manakwendi mete, ka Klisani a kweyakiyedi okava ; e diyakindi
ikabojana Anyambe aju a ma ta.nda.ki ma ; tepe na, ma mete a
diyakindi na ebumulema eyam, e jaka e diye nonane, te au yalake
o ha nonane.

Nandi ba diyakindi ba ka mbaka o pa. o ihuku ja njeya teka-
ne, hohonganengo na iboko te viya Klisani vi yenekidi ubwalange
o ma-a tombakidi, ka ome wa puma enongo, dina na, Unyingi.
Unyingi tekamu a ma jongolakidendi batamuwi ba mawanja, na
tina ja bo yabaka ; a ndakiyendi Paiya Ebumulema Enene, na,
U le nj' ulingo-e umwave u di kandudwengo iha ja belombo te-
kabe ? Ebumulema Enene ma na, Nja belombo-e ? — Nja be-
lombo-e ? Enongo na ; Belombo! O youdete belombo te ;
nandi mbi ka hukidendi ehavu te eyave yene. Ebumulema
Enene, na, na hwe na taka o lata, ho to bweyide nyanga 'hu,
tombe na tina 'hu e ka yanane. Nandi bajo na bamo ba diya-
kindi teme teme, na bo likimaka, baa yowe eyabu e ka haye.
Ka enongo ya timbe na, O patwakandi ehiki, bo patvvaka, o pa-
twaka tepe ya. paniyango na njeya ebe mete ya myibi. — Ebumu-
lema Enene ma na, ndi langwaka belombo beya sisi mete.

Ja ndi ja enongo ja va. na, O hakate ovane kabo ugono mua
myibi ; o yolakendi bajo na bana, na nave o ka valanaka ba na
'la o ehiki ya ngani, ivahide ja ipangiya ja paiya. — Ka Ebumulema
Enene a timbwana na, nandi mbi ndi uhayi mua Anyambe ya
oba ; ehavu ame ndi isombiye ja babe na ba ulvvake. Mbi ndi
langudwengo na mbi hake ngud' ame eehepi ilude ja bamo, bajo
na bana oviya ivititi, na puliya o bwe, oviya ngudi ya Setan, na
pa o Anyambe a didi ; nd* oninge na tina ya jomano jave nd'
ekane, vakana ho yanake pani nyanga 've e ka pange.

Ka enongo te ya bakama, ka Ebumulema Enene a vala ka lata
na ma ; o ma-a diyakidi a keke, ka ma-a hoduvva ukwala muaju
m\v' ibata, ndi enongo a diyaki na ekulu 'a le enene mete. Ka
ba ba lata, o ibweya ja boho boho, pani ka enongo a kwehe ma
na mabanga. Ka bajo na bana ba ya na yene : na Paiya Ebumu-
lema Enene na umwaka, a jadi paniyango ngudi eehepi bo kota-
kide o nyolo aju kota, ka ma-a luma enongo ivenge o 'na. 'ju : a
yanakindi kakana ulingo mua iwela ihuhu na ngudi mete, na 'la

234

EKENDA YA UTAMUWL

pudi e pumakidi oviya mepemba meya enongo, e diyakidi ya be
pani ka itutu i pumaka oviya mbeya enene e takaka.

Ja ndi jabu ja diyanide, ba ka yajanakide, ka Ebumulema
Enene a kaliya ; tepe na bajo na bana bu haka pe elombo epa-
kwe kabo yaka mbembe ulingo muehepi mua eduka e yana-
kudwe.

O ba ba bgki yajango pa, ba vegumango, ka ba ba lata pe" ;
o Ebumulema Enene a bweyidi enongo ibvveya jaka, ka ma-a
kwehe ma o he. Ma na, temete, mbi to teme, ka ma-a hulude
ma na a mwake. O ma-a umwedi, ba t' ome njuna, enongo a
diyaki piyele n' ipehe ja mbombo ya Paiya Ebumulema na peha
te eyaju.

O Paiya Ebumulema 'Nene a yeni nonane, ka ma-a nyembe-
lene o ma-a jadi, na pimba aju eehepi, na sokaka ma n' ukwala
o mbanja y' itano : ka enongo a yale o vahama, a yale pe o huka
peha aju na vilolombo. Ja ndi ja Ebumulema Enene ja bada pe
o bweya, ka ma-a lena molo moa enongo oviya mebeke maju.
Ka bajo te, na bana, ba yene mbya, na Ebumulema Enene a ka
bendake Anyambe opel' 'a ihulama jaju i veki ma.

O ekaye e beki pa, ka ba ba tede ikondi, ka ba ba kelide molo
moa enongo ome, na lendeke ndaga ome, ovane nd' c ba tomba-
nakide ba ka lange,

A ma batika. molo te,

A diyaki ndoba
Ya batamuwi, d kobe

Tombe na umbaka.
Ebumulema 'Nene

Utumbwani uyam
A tenekidi na ju, na

Weyaka ndoba te.

KAPITA VI.

K' UMBA mba yene ba ba keke na Ma vikokodi vihale, vi diya-
kidi opel' 'a boho, iboko viya batamuwi vi ka yene yavidengo.
Iboko tevine ndi viya Klisani vi takidi o yene mwana Nyangwe
Ikamide. Ba ome diye diye, ba ka yajaka. Ba jaki tepe okava,
na ba ba mataka, ba peyaka, na na, ba duwendi ihulama oviya
ndoba te ya mahihi ne. O ba ba diyaki kakana diye diye, ba
jaka, ka Klisiani a uwa utumbwani, na ipe a ma yokandi mehiyo
o eduka. Ja ndi jaju ja yavwana, na, Nyawe, kabo vipupuhu
vihale o nyolo ; ndi yene ndi ndembo ya itande jame opel' 'a
Upangiyi muame, na opel' anyu, e ka diya tepe njeya ya ivuhe ja
mahomano mame o madikanido.

Klisiani. — Paiya, wu banga, o ave o ma yene raa-a vaka na
ebolani aju ovane ?

Ma na, e ndi lukango na mbi pitide ngud' ame mete, ovane nd'
umba mbi ka diye na mabeka na Ma-a di ngudi wa na behepi.

Klisiani. — Nandi, o ma pikiliya le na o ma-a ma kwehe ave n'
ibweya ja bohoboho ?

Mbi ma pikiliyi na, nonane te ka Ma mete, Uhungini muame a
hakudwe, ndi na mbuhe mbuhvve ka ma-a bala pe.

Matiyu. — O inyeni behepi o ma pikilakiyani eyanyu nyanga,
mbi pikilakiyi na, Anyambe a heyi hwe bvvam bo mamanakwe
mete ; itombe jahu o Itaba tekadi, na ipatuvva jahu oviya ena ya
ndoba tekane ; eyame pele, mba yeneke pe tina 'hu e ka mende
ho pitide Anyambe ahu, o ma-a di hwe vengo tali ya itande jaju,
o iboko viya janga. tekadi kakana.

Ka ba ba 'mwanide, na ba na valanakide. Nandi, ele ya ok e
diyakindi temengo piyele, o boho boabu ; o ba ba pakicli ome,
ibomako ja ya, ka ba. ba kabide utamuwi umbaka a yaka ome ;
ba yembaki ma na a ndi utamuwi i.a bebatidi beyaju, na ikagu
jaju, na utumba muaju.

Ka utumbwani a mude ma, o ma-a betakide miha maju oba,

(235)

236 EKftNDA YA UTAMUWI.

ka ma-a yama, na, E IS nde ? Inyi le ba nja ? O haka li nde
okava ?

Ebumulema Enene. — O yeneke njuke momo, ho te ba mbweyi
jave. Ndi utodu te mua momo a umvvakindi, ka ma-a banda-
mide, a vaka o yowe ba. Ja ndi ja utumbwani ja va na, Dina
jame ndi, Ebumulema Enene, mbi ndi utumbwani mua batamuwi
te ba keke o ehiki ya oba ekaba.

Ka Moto uyamu a va na, iyakide mba. Mbi ma bangandi na,
ip£ o ndini ba njamba te ya ba patwanakidi lkamide-ihale, belo-
mbo beyaju ; nandi, kya tekane, mbi hilidendi bwam, mbi yeni
tepe, na, o ndini bato bayamu.

Ebwnulema Enene. — Nandi, ho jaka ba njamba te yane, te \va
mba le o hana nyolo ave ovane na ?

Moto Uyamu. — O ha ! mbi ma mba te o yana hohonganengo
na nyanga ya emena 'ame e ma hukide eehepi ; umba nonane"
hango, te vvu bali mbani sase, ikabojana Klisani, kabo ma mete
babango, a i be na ngudi e balakvve.

Ebumulema Enene. — Ka Utumbwani a timbe na, wa vwi ho-
hongan^ngo, na ekaye ndi eyame e yowanide na o ndi wa mba-
mbaye, ikabojana o ma kali pakwe pakwe.

Moto Uyamu. — Mbi youde tepg na, wa dimbakiya ka ekenda
ya pakwe pakwe e jadi ; jambojana bapakwe ba pikilakiyi na, lio
te ho balakwe piyele.

Ebumulema Enene. — Nandi, o hwe ho latidi o kya okava, sasa,
langwakiya mba dina jave, na dina ja iboko viyave1 vi viyedi.

Moto Uyam. — Mba languwe dina jame, ndi mbi vakiyendi ovi-
ya mboka ya Etiketike ; e jadi piyele na mboka ya Ujilo.

Ebimiulema Enene. — A ! O ndi wa ehiki teyene ? Oning£ no-
nanS, vakana, mbi piviyaki na, mbi youdete ave, dina jave i hit
utodu Bwam ?

Bwa7n. — Ka utodu t5 mua ngani mua kalama n' ihani ka ma-a
va na, hanga Bwam m^tS, ndi dina jam£ i ndi nonane, mbi yo-
mbwaka tepS na itingidi viyam2 vi latake na nyanga 'mfi e nda-
nakudwe.

Ka utodu te mua momo a va na, nandi, o yebakiya le na mbi
ndi moto wa janga tedine na nde, o umba mbi vakiyedi oviya
iboko viya janga ka dine ?

EKfiNDA YA UTAMUWI. 2"7

Ebiimulcma Enene. — Mbi bembincli na 'yoka opel' ave, na Upa-
ngiyi muame, jambojana a dimbakiya belombo be hamake o he ;
ndi mbi mamanakandi njo ite, na moto a te a vakiya oviya iboko
viyave, ikabojana mboka 've e ndi bobe wa na mboka ya Ujilo
ya mete.

Moto Uyamu. — E, ho yavanidengo wa oviya joba, ovane tepe
o hwe ho didi taa, ho rliye n' iyowe ; ndi oninge moto a diyake
kete kete na ivevu, na Joba ja Bvvam ja viya ka panyia ma, vakana
ulema muaju mua ketekete u ka 'nwaniyandi. Nonane ndi ka
ya e di hamango n' umba.

Ebumulema Enene. — Mbi kamakidendi, mbi yowengo na, e
ndi pakwe pakwe.

Ja ndi ja utodu te mua momo ja homa batamuwi behepi, na
ipyapya iyam j' itande, ka ma-a uwa ba mina mabu, na nyanga
'bu e di yenengo na ba. na yale ekenda abu.

Ka Klisiani a va na, Mbi piviyaki na o te yokango dina jame —
Klisani te eyam nd' a diyaki momi ame, bana baju tepe banayi
ekaba. O te o pikilakiya nyanga ya utodu te mua momo e yene-
kidi, o ma-a langvvakiyi ma. nonane ? A sodakindi, a mweteke,
ka ma-a vambiya ba ibata, na tajen ja mavaha maiyamu, na, mbi
ndi yokango na ngudi opele ya momi ave, na opele ya bekenda
beyaju, na beduka ibeyaju be yanakidi o hwi jaju. Dina ja momi
ave i tubakwi na hangane te ja he jehepi ekadi : ikamide jaju,
evemba aju, iyika jaju, na pakwe pakwe aju o beehepi, be pangi-
ndi dina jaju i diyaka na kuma eite.

Ja. ndi jaju ja vonguwa o bana bajadi, ka ma-a uwa ba mina
mabu, na ba na langwaka ma. Ka ma-a va na ba na, — Matiyu,
diyaka tepe ka Matiyu ma uyoli pago, hanga o bobe, ndi o bwam.
Ma na, Samuel, diyaka ka Samuel ya usaki, momo wa ikamide
na ikaliya. Ma na, Josef, diyaka tepe ka Josef ja ndabo ya Pa-
tifa, kengenge, na moto a kweyakiye iyejudwe : na nave Jems, o
ka diyaka tepe ka Jems ja moto uyam, tepe ka Jems, mwana
nyangwe na Upangiyi muahu. Benge ba langwakiye ma opele
ya Ngebe, na nyanga ju e dikakidi mboka ju, na majawe maju,
ibengane ja Klisiani na bana baju. Utodu te ma na, dina jave
ndi Ngebe ; na nave o ka hukanwe tepe na ngebe, na nave wa
bapwe o njuke eehepi e ka bweye ave o njeya ave, kwanga na 'la

238

EKfiNDA YA UTAMUWI.

ivS o ka payS iboko viyave vi ka tamuwe Tongo ya ngebe na
mbya. Ulingo tekamu muehepi utumbwani a tandakindi na
ngudi eyite mete, ka ma-a mwete na megangano meynju.

O ba ba diyaki ba tamwaka, ba behepi njamba paka, utumbwa-
ni a uwakindi utodu te moa momo, na, ipe a youdete Paiya Ja.-
nga, a vakidi ekenda aju oviya hangane aju.

E, mba dimbakiya ma, ma ndi a diyakidi na upako te uyam,
nandi a diyakindi na njuke wa na batamuwi ibame ba di yene-
ngo o emena ame eehepi.

Ebumidcma Enene. — Mbi yeneki na wa dimbakiya ma, ikabo-
j&na o languwendi itingidi viyaju bwam mete.

Bwam. — O yowe ma ! mbi diyakindi ugangano muaju ; mbi
diyakindi na 'ju piyele n' lhuku ; o ma-a yalakide opikiliya e ka
paye o hwe ho jadi, mbi diyakite na 'ju.

Ebumvlema Enme. — Umba te mbi diyakidi utumbwani muaju
oviya ndabo ya Upangiyi muame, kwanga na 'la o mambe ma
'hiki eyam.

Bivam. — Vakana wa dimbakiya ma, na a diyakindi na njuke
enene.

Elncundema Enene. — E, ndi mbi yikakite ya, jambojana bato
ba ehavu ame ba diyaki njo ite na janga te ja bato dine.

Bwam. — Nandi, sasa, ho vahakandi o yoka opel' aju, na nya-
nga aju e hakidi o itumbwana jave.

Ebumulema Enene. — Ae, a diyakite egombe eehepi kabo jangi
ja na a paepe iboko viyaju vi ma vahaka, elombo ka 'lombo eehe-
pi eyaju e ma yokaka moto a langwaka, te e ma bangakide ma,
sase ya viya ka diya na ba mbeleke, tombe ehale. Mbi yokaki
tepe na a diyakindi o Utabu mua Ivahama, kebengo ukili mua
ngande 'huhu ; tombekete ka ma-a yeneki baite ba kundwaka, bo
keke opela boho, a bangakindi o yeje, tombete ka ba ba diyakidi
kokengo n' ihana jaju. Ndi au vahaka pe o timba ombuhwa. A
vaki na, oninge a paye o 'hiki 'yam vakana a ka wandi ; — tombe-
kete nonane, a vahamakindi na njuke ka njuke eehepi, a ma ko-
daka tep£ o vipupuhu viyehepi viya bato vi ma uhwaka a njeya
'ju. Nandi k' umba mba languwa ave, o ma-a diyakidi a made
ulingo uyaba o Utabu mua Ivahama, ubwa umbaka, na ma na
yejeke, ka ma-a jabuwa ; nd' o ma-a bekite jabuwango. au kama-

EKEND A Y A DTA M UWI. , 2*Q

kide ya. sase. Mbi piviyaki na, a diyaki na Utabu mua Ivahama
o ulema muaju, umwaju u valanakidi iboko k' iboko viyehepi, e
jaka e diye nonane, te au diyaka nyanga ju e diyakidi yane. Na
ma na paka. o jambe j' ugomba, o youdete ijame i minake, i jadi
o ipumanido ja njeya tekane, a temeki tepe ome ulingo uyaba,
benge a vake ka tinide. O jambe i dubwakudwe, ka ma-a timba
na mbubwa, ka ma-a ve bapakwe iboko, ma. na, mbi be weyango.
Ikabojana, tombekete ka ma-a takidi o pa o jambe na boho, baite
na ngudi ba dikaki pe ma ome, na ba ba tombanide. Ome nd'
o momo te a diyaki temengo, a likimaka, na ma-a tataka ; e ndi
e yenekide ebumulema ya moto ngebe, oninge wa yene" ma.
Tepe a diye na ngudi e timbake na mbuhwa ; na mbuhe mbu-
hvve, ka ma-a nanga njondo, e diyaki kelemengo o jambe, na ena.
aju, ka ma-a bvveya ya o jambe njo ibale ; n' umbaka na dubwa-
ka ma jambe, ka ma-a timba pe, pani ka mbembe. Ka a du-
bwaki jambe, a pa o ma-a jadi, ka ma-a va na, Ave, a likimake
ekane, o vahaka le nde ? Ka ma-a kwa na yene na he, A
kalaki na ma-a mamakindi na o yene ma. kambango pani nonane,
ka ma-a va. na ma na, Jonga i diyake na nave ; umwaka, ikabo-
jana, mbi dubuwend' ave jambe, ngakiya, jambojana o ndi va-
mbudwengo ibata. O yene e kalamakidi, ka ma-a muwa, na
ngakiya, a keke, a likimaka ; o ma-a diyakidi a ngiya, a yeneki-
ndi ihani ilevide ja boho boaju. Nandi, o ma-a bekidi hawengo
ulunda ulingo ; bwese te ka ave o ha dimbakiya, ka ma-a langu-
chve na a keke nandi o njeya 'ju, tepe levudwengo njeya ju e ka
valane. Na ma na keke kwanga na 'la o ma-a pakidi o ndabo
ahu ; ndi ya nyanga te eyaju e hakidi o jambe j' ugomba, ya te
eyaju e hakidi ja Upangiyi muame, Upendi. A diyakindi o bwe
bwe, na ivevu, ulingo uyaba, benge nandi a vake ; ndi tombekete
nonane, au vahaka o timba ; mebulu me diyakindi n' ivevu tepe.
E, a diyakindi na ejanganangobo ya mala o ngonga 'ju opele ya
ivehelide jaju, na na, a vekwe bwam bwa ndabo, na Utumbwani
tepe ukolo u ka dikide ma, jambojana ma me e a diyakindi na
ebumulema ehadi pani ka kuba ; ndi tombekete nonane, au jija-
ki)a itinide ja jambe. Ma t' ome, kwanga na "la o ma-a diya-
kidi, a be piytle na bo hovakiya na nja ; e, tombekete ka ma-a
yeneki bapakwe ba ngakiya na itinide, ma te kabo bo bangaka.

240

EKtilNDA YA UTAMUWI.

Kwe, k' umba mba dangamakide, na yeneke moto a 'lwanakide
na jambe, a viya kakana, a timba kakana, n' umba na pumaka
na 'la o ma-a jadi, k' umba mba uwa ma na, Ave le nja ? Ndi
manvangadiba ma diyakindi o miha. maju ; k' umba mba yebiya
cyaju e vahakidi. Ovane nd' umbi ngakiyedi, k' umba mba la-
nguwa ya ba ndabo ; ka hwe hvva languwa tep£ ya Upangiyi
muahu a jadi ; na ma na lomaka pe mba, ka hahalide ma, na, a
ngakiye ; ndi mbi diyaki na ehavu ekolo ilia ja ekaye. O madi-
kanido ka ma-a ngiya ; na Upangiyi muame a haki ma paniyango
n' itande i mamanakwe. Mbeyi ehale ya beja beyam be diyakidi
o tagulu, ndi beyaka be vamakudwendi o epela 'ju. Ja ndi jaju
ja bweyide ejanganangobo, ka Upangiyi muame a tamuwa ya,
ka ma-a va na, mavaha maju ma ka vewSndi. Nandi, o ma-a
diyakidi a be ome ulingo, a diyakindi, a ka yeneneke na, a bi na
vilelema vihale, tepe a ka yadakiye kwe. Ikabojana Upangiyi
muame a ndi na kaka eyite mete ; wa wa ndi na tango te e ba-
ngake ; a ma haki tepe ma njeya e ka yadakide ma wa. O ma-a
beki belombo b' iboko tevine yenengo pa, ma tepe ekenda. aju
kokengo, ivala na 'la o mboka enene, ka Upangiyi muame a ve
ma mbute ya miba ma bebuma, pani te ka ma-a haki Klisani o
boho, na belombo beyaka be jakwe. Ka hwe hvva tangama,
umba o boho ; ndi momo te au kalaka sase, kabo vegumaka na
ngudi.

O hwe ho pakidi iboko viya bato balalo vi diyaki k^ludwengo,
ka ma-a va na, a bangakandi na, ipe ihuku jaju i ka diya tepe
nonane. Kabo o ma-a yeneki kras, na malonga, benge a peyake.
OmS ndi uwaju a vahakidi o himbama ukili, a hilakg ; na ma
na ygn&ke mwana mbya ehale, ome, kwe. O ma-a pakidi o Uko-
di Bodilo au himbamaka pe omS ; au bangaka tepe laiyan sasS ;
'kabojana. njuke jaju ju diyaka sase opelS ya belombo beya janga
t^dine ; kabo opele" ya ingidwe jaju o madikanido.

Umba tingakidS ma o ndabo Ib&le, ma mete a te o baba.
Tepe o ma-a diyakidi a ngiya, mbi pangaki ma-a hilinganaka na
lotanga la iboko tevine ; ndi a yenckindi ihani ite n' ipa o njamba
'bu. A vahakindi wa na a diyake ma dipa jaju ; tombekete no-
nan^, a ma tandakandi o yoka malango mayamu ; njo iyit^, va-
kana a tgmek^ndi ombuhwa ya ipaga iyoka. A ma tandaka tep£

EKENDA YA UTAMUWI. 24 1

o yene belombo beya viyo na ngudi, na ma-a ka kalanganake
beya o ulema muaju. A langwaki tepe mba, na, a ma tandaka-
ndi o diya o mandabo te ma mabale, imaju ma dikanakide n' ipa.
mane, na, ya jambe j' ugomba, na ya Upendi, ndi au kalaka sase.

O hwe ho 'mwakidi oviya ndabo oviya ndabo te e tubakwe na,
Ibele, bo hubaka ukodi, na 'la o Itaba j' Ihubiya, a tamwakite ka
momo mete, ikabojana au sa.la.ka nyanga ju e diyaki hubiyango,
na na ovane nd' o ma-a ka paye o mbya egombe pakwe. E, mbi
piviyaki na, ba na itaba tedine ba hohonganakidendi, jambojana
mbu yeneke ma bvvam o ekenda aju eehepi, vva pe na nyanga ju
e diyakidi o itaba tekadi.

A nangakiyendi okava o he bya, a peyaka, a pyapyaka malanga
ma ma tombwaka o itaba. " E jaka e diye ngebe ya Jehova, te
ho hinakiyendi, jambojana mabya maju ma segaka, ma te makya
buhwa bwehepi, pakwe pakwe ave e ndi bonene. Ilina jame i
vaki na, Jehova ndi ngabo ame ; ovane nd' umbi pitakide ma.
Jehova a ndi bwam na tango te e vengakide ma, na ilina i vahake
ma. E ndi bwam na moto a pitakide, na ma-a ka vengakide
iyonga ja Jehova na vunya. E ndi bwam na moto a yalake ibape
ja panga oviya ndembe aju. A diyakandi diya, na ma-a daa, ja-
mbojana a bapidi ya. o ma-a jadi. A nyakumakandi mahe ; na
ipe a ka diyi n' ipite." Ubwa muehepi o majenjina ma buhwa,
va.ka.na a umwakandi ; a vakiya, a timbaka na ma a 'lwanakide
na itaba.

Nd' o ma-a pakidi o inganido ja Itaba ja Edingihe ya Iwedo,
k' umba mba banga na, mbi ka nyangi moto te : hanga na a di-
yaki n' ivaha j' itimba na mbuhwa, a ma numbaki na yene ego-
mbe eehepi ; ndi a diyakindi kokengo n* iwa opela janga.. A
yamakindi na, bembweni be ka weyi mba ! Bembweni be ka
weyi mba ! mbu diyaka tepe na ngudi e hwemekide ma. A ya-
makindi na ngudi, na ma-a yaka tepe, ba jaka mete" ba yokaka,
te e pangaki pe ba ba yadakiye wa ipa. o hwe ho jadi.

Nandi, mbi yembakindi ekaye na ngudi mete, na o ya egombe
te itaba tekadi i diyakindi hwe wa na nyanga 'me e di yenengo n'
rvakwe. Mbi piviyaki na baloni tebane ba diyakindi n' ihimbu-
dwe n' ihuhu oviya Upangiyi muahu a jadi, na isombiye na baa
dibakide kabo Paiya Janga a tomba ja.
16

242 EKENDA YA UTAMUWI.

Mba yale o languwa ave beehepi ; kabo ilango ipakwe jaka na
ba mabale. O hwe ho pakidi o Ihambanido ja Nane, mbi piki-
lakiyi na, ipe a ka yani na bato behepi ba ome. Mbi bangakindi
na hwe behepi ho ka bweyw£ndi peha o miyolo, jambojana a nu-
mbaki na behadi beyabu bebe na ngudi m£te. O Mwanga mvva
Iyabana a diyakindi miha bwe mete. Nd' o ma-a pakidi o viho
te" vi ha diyaki n' ulando, ka ma-a banga pe epakwenjo. Ma
na, a ka gilindandandi, na ma-a yenepe boho te iboaju bo di vi-
yango nanda iyite na ngudi ka hile boa na mbya.

Mbi yenekindi tepe ome, elombo e mamanakwe, yene ndi na,
miba ma viho tevine hubiyango pe wa na nyanga 'me e di yene-
ngo n' ivakvve o emena ame eehepi ; kwe ka ma-a jabuwa, au
bahaka pe sase. O ma-a diyakidi a ka betaka na 'la o jambS j'
ugomba, k' umba mba yohane ma, na mbi vahaki ma na a du-
wake inganido iyam oba. Ma na, mbi ka duwate, mbi ka duwate.
Ka hwe hwa kanda, mbi yene pe ma njo 'pakwe.

Bwam. — Vakana ho yeneki na a diyaka bwam o ihuku ?

Ebwnulema Enene. — E, e, mbu bomaka penda opel' 'a 'ju. A
diyaki moto wa iline 'line iyam, elombo yaka te kabo na a diya-
kindi egombe eehepi hubiyango, na ya e pangakidi emena aju
jumba idilo o ma-a jadi, na njuke enene o bapakwe ba jadi.* A
diyakindi na ulema ubabu opela bobe ; a bangakindi o kokide
bato bapakwe, ka ma-a hahiye nyol' aju njo iyite na beya luka-
ngo, — ikabojana au vahaka o numbanid£.f

Bwam. — Nandi, e IS nja tine ya janga ja moto ueyamu ka dine,
e diyakidi ivititi inene na ngudi, o hwi jaju jehepi nonane ?

Ebumulema Eneni. — Ome o na tina ibale. Paka ndi na, Anya-
mbe ya iyowS a vahaki ya e diyaka nonanS ; baka ba langaka, na
baka ba yaka mbembe.J Nandi Paiya Janga a diyakindi wa nja-
mba te ya ibale. Nandi eyamS pele mba tandaka imeme i ha i
bS na bodilo boa ipikiliya. Anyambe a takandi o bweya moto
na ngebe, oninge" na a kenjake ilina op£l' aju m^tS. Njuke ja
Paiya Jan^a i diyakindi o nyang' aju e diyaki na ngeb£ sase na
'la ihuku.

* Psami lxxxviii. j Roma xiv. 21 ; 1 Karint viii. 13.

t Matiyu xi. 16, 17.

EKENDA YA UTAMUWJ. 243

Mbi kalaki kakana opela iyadide ja balangi ba ndembe, na
lepe na ejanganangobo ya Ilevudwe e kvvanaki ba didi yongango,
na njamba ya ba bomi mabeka, ba langaka heba jabu, na nga-
mbi, na ba ba tumbwakide o boho boa eka.*

Bwam. — A diyakindi ovane moto wa jayi iyite mete, na nyanga
've e ma pakuwa opel' 'a 'ju. Au bangaka mbeleke, laiyan, to-
mbe Igeba ja Nane ; kabo bobe, iwedo na heli pa, te be diyakidi
mahihi o ma-a jadi, jambojana a ma bomakandi penda opela
ngabo aju o ehiki ya oba.

Ebumulema Enene. — Wa vwi bwam ; belombo tebene ndi be
ma yenekide ma njuke, bwese te ka ave o di vango, beya, ndi be
'mwakidi oviya ivahama jaju ja mapikiliya, hanga mete oviya iva-
hama ja ilina opela ya emena ya utamuwi. Mbi kamakidi na,
pani ka ukanakadi u vake, na, a te a komaka ikutu ja veya, i jaka
i himbakide ma. o njeya 'ju ; nandi belombo be pambalakide ma,
o i be na moto a didi a vengekide beya.

Klisia7ii. — Upako te mua Paiya Janga. ekamu. u ndi mba ha-
ngo bwam : mbi pikilakiyi na, o i be pe na moto a ma diya k'
umba. Ndi mbi yeneki na ikwana i ma diyandi o hangane ya
momo tekane n* umba ; ho pehekete paniyango na belombo be-
bale pa. Njuke jaju i diyakindi inene, ovane nd' o ja i pumakidi
o bwe bwe ; ndi mbi tatakindi ijame utema. Ijaju i pangaki
tepe ma-a yale o tinide o mandabo ma kenjakudwe opela ihana
jaju ; ndi ijame i pangaka mba mbi tinakide na ngudi wa.

Ngebe. — Tepe, oninge mba kala opela ulema muame, mbi ka
vwi na, elombo aju yaka e nd* umbi jadi tepe. Ikabojana mbi
duwend' o banga etima, na inyanga ja iboko o paradais, wa na
nyanga 'me e bangakidi inyanga ja belombo bepakwe. Mbi pi-
kilakiyendi na, A, mbi ka duwate ipahiya ja bodiya ovone ! E
te twetwe na mbi palwanakide na he eehepi opele tene.

Matiyu. — Janga ndi elombo yaka e pangaki mba, mbi pikila-
kiya na, mbi ndi yavidengo mete na ipahiya ja elombo te e be-
nganake iyonga. Nandi oninge ya e didi nonane na momo te
wa ngani ne, e ka nyele o nyeveniye n' umba na nde ?

Jems. — Jems ma na, janga i diye, ehekwe ya diye tepe\ To-

* Ilevudwe v. 8 ; xiv. 2, 3.

244 EKENDA ya utamuwi.

mbete ka ehekwe e ha diyaka egombe eehepi o janga. ja hel i
diyake, ndi mbambaye, o janga ja Anyambe i ha diyaka, ehekwe
yit dive ome.

Ebumulema Enene. — Wa vvvi bwam Jems. Jambojana janga
ja Anyambe ndi jali ja iyowe ; vakana ba puhwanake jali ba
duwe tepe ya hangane na ihuku. Nandi ho hukakide elambe
ahu opela Paiya Janga, na ndaga tekadi ja iyohane.

O bangakindi, Paiya Janga,

O bangakind' Anyambe ave.
Iha ja elombo okava

E didi e kand' ave ;
O bangakite mbela na etima ?

Bapakwe ba haye nonane !
Tango e vahake iyowe jave,

Ba jongolakide ba mete.

Nandi mbi yenekite ba ba lilimakide elambe abu. Ikabojana
o Utumbwani a beki hukidengo opele ya Paiya Janga, ka Paiya
Bwam a yale ba llanguwa opel' 'a upakwe, dina na Upango-
muaju-mete. Ma na, a ma henjakandi na a ndi utamuwi ; mbi
ndi sulengo na au paka o jambe j' ugomba i didi o ipumanido ja
njeya tekane, tombe na, bo paka.

Ebumulema Enene. — O kalakite na ma opgle tene ?

Bwam. — E, wa na njo ibale, ndi a diyakindi kabo na ivaha ja
upango muaju m6te. Au vavaka moto, tombe ba tina, na ba
mbuna ; ya ipikiliya jaju e ma langwakiya ma, ya te eyaju e ma
haka, hanga elombo epakwe.

Ebumulema Enene. — Sasa, nja mapikiliye imaju ma pitakide ?
Mbi piviyaki na, o te o yowake.

Bwam. — Ma. na, moto a ta bongaka mapule, bwese te ka
bwam bwa batamuwi ; oninge a hange beeh^pi, vakana a ka
yongandi.

Ebumtilemn Enene. — Na le ? A jaka a vaka na, e te e hamaka
na bayamu ba diyaka kobango opela bobe, bwSse te ka ba. ba
kabanaki)^ bwam bwa batamuwi, te a henjekwe sase ; ikabojana
mbambayg, ho ibe" mete venguclwcngo oviya bobe ; kabo oninge
ho pepwaka, na hwe ho ka yanaka na boa. Nandi mbi yeneki

ek£nda ya utamuwi.

245

na, ma nd' a diyakindi n' ipikiliya ja na, e ndi babwengo na e
hakwe nonane.

Bwam. — E, a kamakidendi, na ma-a yokwaka tepe nonane.

Ebumulema Enene. — Nandi, a veki le nja tine opele ya ivadi te ?

Bwam. — Ma. na, a sulakidi ja oviya Malendwe.

Ebumulema Enene. — Sasa, Paiya Bvvam, levakide hwe tina
jaka ?

Bwam. — Mbi ka levidendi. A vaki na, o ha na bajo ba ngani,
e yalakudwendi o hawe na Devid, wa Anyambe a ma tandaka ;
vakana ma-a ka ha tepe ya. Ma na, iba j' ivala i hakudwi na
Salaman ; vakana ma-a ka ha tepe ya. Ma na Sera na bajo te
ba Ijipt ba jowakite, ya nyangate te ya Rehab e yongakudwe,
ovane vakana, ma-a ka ha tepe nonane. Ma na, beyokvvedi ba
kekindi, na isombiye j' Upangiyi muabu, ka ba ba nanga asi ya
moto upakwe ; vakana, ma-a ka ha tepe nyangate. Ma na, Je-
kab a pahakiyendi ijiga ja hangvve n' ikanda, ovane, vakana, a
ka ha tepe nonane.

Ebumulema Enene. — Bobe bonene mete ! O ndi sulengo na
a diyakindi n' ipikiliya tekadi ?

Bwam. — Mbi yokaki ma, a kalaka opela tene, tubaka Male-
ndwe opela ya, na tina ite na ngudi.

Ebumulema Enene. — Ipikiliya i ha ibe lukango na i baba.kudwe'
o he, na vilolombo.

Bwam. — Bweyakide ndaga jame hohonganengo ; au vaka na
moto a hake ya ; ndi tango te e di na bwam bwa ba haki belo-
mbo ka bene, ba te ba haka tepe nyanga te ya paka.

Ebumulema Enene. — Bo le nja bojowe bo didi bonene wa na
bone ? Ikabojana yene te bwese o na o vaka na, o bayam ba hake
bobe n' ikamba, ovane ma-a ndi huludwengo na a hake ya na viya-
la. ; tombe na, ikabojana mwana a vungulakindi o ilale, na ma. na
kwaka, na jongolakide nyolo aju o mabada, na tina ya upupe
unene na ngudi, vakana, nandi, a ka vahandi o nangiya bya, na,
ma-a ya.nga.laka ome, pani ka momi moa ngweya. Nja didi a
pikilakiya na moto a dibwengo pagu kakana, na ngudi ya edoko ?
Ndi e di lendwengo e ndi pakwe pakwe, na, " ba. kabakandi o
ndaga, ba diye n' iyokiya, eyabu e diyaki lenudwengo."* Ipiki-

* Pite ii. 8.

246 EKftNDA YA UTAMUWI.

liya jaju ja na, tango te ba diyake na bobe boa bato baiyam, ba
te ba pahakiya bwam bwabu tepe, i tepe iyaba ikolo mete, pani
ka ipakwe. E te bwes€ o na mbwa e vaka na mbi na itingidi
viya mwana, ikabojana mbi mengweki seke aju. Ijaja bobe boa
bato baiyamu, ibe ovane nclembo ya na, ho pahiyendi tepe bwam
bwabu. N* umba mba kamide tepe na, a jadi wa ipikiliya teka-
di, a na itande tombe kamide ja Anyambe. Nandi, o v£ndi
ndaga ekolo opek 'a ju, a le a vaka. na opel' 'a 'ju mete ?

Bwam. — A vaki na, iha ja ekaye na njeya ya bo pikilakiya, e
ndi bwam wa mete, na iha ja ya bo haka, na bomaka pe ya. penda
na ipikiliya.

Ebiimulema Enene, — Iyavwana ibe mete. Ikabojana, tombe-
kete ka ihulude ja nyolo ahu o bobe i ha 'be bwamu ; ndi iha ja
nonane, na ive ja tina ome i bobe wa, wa boho a pangakandi ba
hilake ma ba kwaka paniyango matota ; wa ibale a valakide ba
o ilambo.

Bwam. — O na bayite badi na ipikiliya ja momo tekane, ndi ba
diye n* udumbu muaju ; tina tene nd' e pangake mala ma ekenda
t^kaye e jadi paniyango mala mahale kakana.

Ebumidema Encne. — Wa vwi pakwe pakwS, hohonganengo
tepe na e yakwe mbembe ; nd' a bangake Upolo mua Paradais,
a ka tombate ba behepi.

Klisiani. — O na mapikiliya ma mamanakwe maitS na ngudi o
he. Mbi yowengo umbaka a vaki na, egombe eyam ya iluwa
nd' oninge ho k£ke ka wa piyele.

Ebumulema Enene. — Janga tedine ba be* n' iyowS sase, oninge
na moto a jadi na Sana ehuhu iha ja ekenda ya nanda mabo ma-
bale, a- babake idika ja ekenda te o iwela ja Sana te ja madika-
nido.

Bwam. — Wa vwi hohonganengo ; ndi mbeyi enene ya tango
t£ e langake nyolo jabu mete, na ba ndi batamuwi, ba hakandi
kakana. Mba be ndi utodu, bwSsS te ka avS o y^neke, mba b£
tep3 tamuwango njeya tekane hwi iyite" ; n' umba yembidengo be-
lombo beyite.

Mbi yenengo baka. ba umwaka bwese ona ba vaka ka tindiya
he eehepi o boho boabu, ndi kw£, o hwi 'hale, tep£, ka ba ba wa,
xiani ka ba wakidi o nginga, ba yene ehiki ya mohano, tombe na

EKENDA YA UTAMUWI. 247

bo yen eke. — Mbi ndi yenengo baka ba yohane elombo ka 'lombo
o ba ba yalake ekenda, ba bato ba pikilakiye na baa diye tombe
na buhwa baka, ndi ba ma diyaka pe batamuwi bayam \va. Mbi
tepe yenengo baka ba hunganaka o vala ukil' uhale pe kwe, na
ba ba ka timbanakide bovolu mete, na 'la mawabu epakwe njo.
Mbi yenengo baka o bohoboho tepe ba kalaka bwam opela eme-
na ya utamuwi, nandi, o madikanido, ba ka pembanake pe na ya.
Mbi yokakindi baka, o ba ba yalakide ivala, ba vaka paniyango
pubvve na, iboko tevine vi ndi we, nandi o ba ba beke manini ma
na piyele n' ipa ja ome, na ba. ba timbanide pe na mbuhwa, ba
ka vaka na, vi be we. Mbi tepe yokango baka ba keteke na nya-
nga 'bu e ka haye o ba. ba ka late na mahimbide, ndi na ibangide
ja elombo ya bo hihaka, ba kweiya ikamide, njeya ya utamuwi,
na beehepi.

O ba ba diyaki ba tamwaka kakana, k' umbaka. a viya umbila,
ka lata na ba, ma na, Bamo ngwenyi, n' inyeni ba vaha.ma.ngo,
oninge na o ta.ndaka.teni emena, kweyanakideni, ikabojana bapa-
twani ba ndi okava, o boho boanyu.

Ebumidema Enene. — Ja ndi ja Utumbwani ja va. na, Balalo ba
yanakidi na Ikamide Ihale ; vakana ho te kokengo opel' 'a 'bu :
ka ba. ba ha ekenda abu. Ba ma tamwakiyandi o mani mehepi,
iyene ja bato te babe ; nandi ipe ba yokakindi Ebumulema Enene
a kalaka, ipe ba duwakidi ehavu epakwe, mba we, ndi bu vaka o
batamuwi ba jadi.

Ja ndi ja Klisiani ja vaha ndabo e yajakide nyolo aju, na bana
baju, ikabojana ba diyakindi ba kamba. Ka Paiya Bwam a vi
na, Paka e nd' o boho boahu, okavane, eyokwedi yaka. e dilakwe,
dina na Geiyas, nd' a diyake ome.* Ka ba behepi ba lenide na
ba ka vala ome ; wa wa ndi kabojana momo te uyam ne a veki-
ndi upako uyam opel' 'a 'ju. O ba. ba pakidi o jambe, ka ba ba
ngiya baa tinide, ikabojana bato baa tijiakide o jambe ja ndabo
ya bangi. Ja ndi jabn ja ndiya hangwe 'a ndabo, ka ma-a pa. o
ba bajadi. Na ba na uwaka ma, na, ipe ba ka nangjyate ome na
bulu tebone.

Geiyas. — E, bamo, oninge o diyengSni bamo bamo-e ; ikabo-

* Roma xvi. 23.

248

EKENDA YA DTAMUWI.

jana ndabo ame e te kabo opele ya batamuwi, hanga opelS ya
moto te moto. Ja. ndi ja Klisiani, na Ngebe, na bana ja yene
mbya 'nene, jambojana utati mua ndabo ya bangi a diyakindi
utandi mua batamuwi. Ka ba ba vaha tepe loiika, ka ma-a le-
\ide ba vyaka opele ya Klisiani, na bana baju, na Ngebe, ipakwe
opele ya Ebumulema Enene, na utodu te mua momo.

Ebicmulema Enene. — Ka Utumbwani a va na Geiyas na, O ka
duvvate hvve huma ya kolo ? jambojana batamuwi tekaba ba ndi
viyango o buhwa oviya yavidengo, ba bi nyolo vaha.

Geiyas. — Geiyas ma na, Egombe e tombindi, e be p& bwam na
ho pumaka ka vaha beja, nandi ho ka vete ibeyahu be janidi, ipe
be ka hwemidete inyeni.

Ebumulema Enene. — Ho ka hwemiyete na nyanga ve e janidi o
ndabo, mbi te yowengo na, o ha nyamete be di lukango n' ivakwe.

Ja ndi jaju ja huba, ka ma-a kala na uyambi, dina na, Vekaka-
e-jadi-bwam, na a kokake batamuwi huma ya kolo. Ekaye pa, ka
ma-a beta pe, ka ma-a va na, Vakani mbweyi jame iyam, mbi
yeneki mbya n' iyene janyu, na nyanga 'me e di na ndabo e ha-
kiye inyeni ulunda kakana ; nandi o beja be kenjakwe, oningg wa
tandani, ho yadanakideni na elambe eyam ; ka ba behepi ba
timbe na, Bwamu.

Geiyas. — Ja ndi ja Geiyas ja va na, Nja bakidi mwajo tS utodu
ekane ? Itanga tekavi vi le mwana nja ?

Ebumulema Enene. — Klisani, a diyakidi utamuwi o egombe ya
boho, nd' a bakidi mwajo tekane ; bana baju nd' ekaba. Itanga
tekavi a ndi ugangano muaju, uwaju a tundwakide na a vake na
ju o ekenda tekaye. Bana behepi ba vitakidi hangwe abu, na ba
ba vahaka o pita kamba jaju ; e, oninge ba yeninge tombe iboko
t' iboko viya utamuwi te mua vyo mune vi nangakiyedi, na ba
kamba ja matambi maju, vakana e peyakidendi melema meyabu,
na ba ba ka tanginaka itaipuwa ja omS.

Geiyas. — Ja ndi ja Geiyas ja va na, Mwada Klisani nd' ekane,
bana ba Klisani tepe ekaba ? Mba dimbakiya hangw' 'a momi
ave, e, tepe na mbamba 'ju. Baite na ngudi ba diya tekadi, ba
diyakindi bwam ; mbamba jaju ba takindi o diya o boho boho o
Antiyak.* Mbamba ja Klisani, mbi piviyaki na, o yokakite momi

* Behadi xi. 26.

ek£nda ya utamuwi. 249

ave a kalaka opeT 'a 'bu, ba diyakindi bato ba weyango mete.
Ba levidengo na, ba bamo ba ngudi, na evemba enene opele ya
Upangiyi mua batamuwi, wa na ibame ba di yowengo o tango e
tandaki ma. Mbi ndi yokango opela majawe ma momi ave ma-
yite na ngudi, ba tenekide na mayejudwe mehepi opela pakwe
pakwe. Stiven a diyaki wa boho boho wa ikaka te, a bweyaku-
dwendi malale o molo.* Jems, upakwe wa diya tekadi, a weya-
kudwendi na ukwala mua ibata.f Mba tamepe m* ilanguwa
opela Pite na Pal, bamo mete, ba utaka mua momi ave u vaki-
yedi, tepe na Ignetiyas, a uhwakudwe o laiyan ; Romanas, a le-
nakudwe mehoni meyaju oviya bevehe beyaju ; na Palikap, a ha-
kicli ka momo mete o veya. Umbaka. a kelekudwe tepe oba na
elinga o viyohi, na mehalala me jake ma. : na uvvabu a vamakide
o elandi, na hwaka ma. o manga, na a nyangake ome. Ya yala-
niye ilanga ja behepi b' ikaka tedine ba di yenengo etuniya, n'
iwedo opele ya itande ja emena ya utamuwi, ijabu i diyanakidi.
Mbi yeneki tepe mbya o nyanga ya momi ave a dikakidi bana
kakana o mbuhwa 'ju. Mbi yombwaki na, ba hekakide dina ja
hangwe abu, na ba ba ka pitaka kamba jaju, na ba. ba pa tepe o
ihuku ja hangwe abu.

Ebumulema Enene. — E, nonane, ba ndi mawanja maiyam
mete ; ba vahakate o pana. wa kabo njeya ya hangwe abu.

Geiyds. — Eyame e ma va. ndi yene. Ovane, va.ka.na, utaka mua
Klisani u ka vuhandi o he ; Klisiani a vahake bana baju lotanga
la bajo, ilabu lo ka baye, ovane nd' o dina ja hangwe abu, na ja
ndabo ya mbamba ju, i ka mende, i behaliye o he.

Bwam. — E ngebe na ikaka jaju i kwaka, na ja ja behaludwe.

Geiyds. — Ja yale o kwa, nd' i te i yevekiye ; nandi Klisiani a
na.nga.ke ileva jame, ja ndi njeya e ka huke ja. Ma tepe na, Kli-
siani— o mbi peyakandi n' iyene jave, na mbweyi ave Ngebe
okava, tatango itande kakana. Nandi ipe mbi kele vakidet' ave,
na, nan^aka. Ngebe, na nave wa lata na ju ; oninge a kamidenge,
na nave wa 've ma o Matiyu, mwan' ave wa utodu a jadi. Yane
ndi njeya e tatake ibanga. o he. Ka upako tekamu mua lenudwe,
o egombe ya hohonganengo, ka ba ba bana.

* Behadi vii. 59, 60. t Behadi xii. 2.

2C-) EKftNDA YA UTAMUWI.

Geiyas a badaki tepe, ka ma-a va na mbi to kala o kya okava
opeT 'a bajo, ivengide j' ikili jabu. Ikabojana bwese te ka iwedo
na jaki be pakid' o he na mwajo, nonane tepe ka 'mena na jonga
be pakidi na mwajo. Anyambe a lomakindi mvvan' aju, jawengo
na mwajo.* E, ilevide ja nyanga ya ba vitakide ombuhwa e
binakidi ehadi ya nyangwe, njamba tekane nd' e ma tanginaka
bana o Panga Yaviyo, na na, ip3 mwajo tekang, tombe ekanene
nd' a ka diye Nyangwe" ya Uyongi mua he. Mbi ka vwi pe, na,
o Uyongi a diyakidi a pa, bajo ndi ba taki na peya na ma o bo-
hoboho, ovane bamo na benjel ba to peya.f Mbi ha langete na
momo n' uhuhu a vekindi Kraist, tombete na sesu paka ; ndi bajo
ba vitakidi ma, na ba ba hakiya ma n' ungumba muabu. Mwajo
ta tukaki matambi maju na manyangadiba, na mwajo te a hova-
kide nyolo aju mavule o itongwe. Bajo te ba yaki ma, o ma-a
diyakidi a keke na 'la o kras ; bajo te ba vitakide ma oviya o
kras, na ba diyakidi ulvvanidengo o malonga maju, o ma-a diya-
kidi a tongwe. Bajo te ba takidi o lata na ju nubwa 'mwaju u
pumbwakidi ; bajo tepe ba vaki na sango o bohoboho o beyo-
kwedi beyaju be jadi, na, a pumbuwendi oviya ba wewe.J

Bajo ba hekakudwendi na ngudi, ba levakide tepe na belombo
tekabe, na, ba ndi bakabaniyi ba ehekwe ya emena na hwe' ta.

Nandi, uyambiyi a diyakindi a banda ndaga ya na beja beya
li ka koka, ka ma-a loma umbaka ka tade unamba, na bepgle,
tepe na itede ja pembe, na viyanga hohonganengo.

Ja ndi ja Matiyu ja va na, Iyene j' unamba tekamu, na ja a ma
lomwS ka kenje beja ekane, i kududi mba nja enene wa na nya-
nga 'me e ma diya o boho.

Geiyds. — Nonane tepe o mayokwanide mehepi ma vekwe o
'mena. tekaye, ma kudwakide tepe ave ivaha inene wa j' idiya ja
huma ya kolo ya Upolo unene, o ipangiya jaju ; ikabojana ipaku-
wa jehepi, bejanganangobo, na sale ja okava, i te pani ka ina-
ngide ja bepele, na itede ja viyanga o tagulu, oninge beya \ iya ka
kwanudwe n' isango ja Upangiyi 'muahu i ka haye hwe o hwS
ho ka paye1 o ndabo aju.

* Jen. iii. ; Geletia i/. 4. t Luk i. 42-46.

X Luk vii. 37-50 ; viii. 2, 3 ; xxiii. 27 ; xxiv. 22, 23 ; Jan. ii. 3 ; xi. 2 ;
Matiyu xxvii. 55-61.

EEEXDA YA UTAMUWI.

251

Ka beja beya pa. Ka ba. ba tedj o i)oho boho engo ya ena. e
hehekudwe, na ngonga e ninganakudwe, ilevide ja na, ba yalake
beja beyabu na ikaliya n' ibende o Anyambe a didi. Tina te ya
engo ea ena, ya ne ndi ya Devid a betanakide ulema muaju o
Anyambe a jadi ; na ma na hikamakiya o ngambi aju na ekulu ya
ngonga e jadi na ebumulema. " Nandi, o ka vekeni ibeke iyomi
o prist a didi opela itumba ja mvvambo mwa bo heheke, o mwa-
mbo mwanyu mwa jonga. Ma-a jadi wa bana ba Eran a tumbake
makiya na mavanga, o myambo mya jonga, a ka nangaka o nga-
bo aju ibeke iyomi. Ikabojana mbi nangango tina ya engo ea
ena, na pat ya ngadu o bana ba Isreel ba jadi, oviya itumba ja
mwambo mwabu mwa jonga, n' umba mba ve bya Eran ya prist,
na bana baju ba didi, ka ikamba ja egombe eehepi o njamba ya
bana ba Isreel."

Eyabu e vanakidi ya bebale, ndi mbute yaive, e jadi boveyu ka
makiya. Geiyas ma. na, Matakani, miba ma ukadi ma pakwe pa-
kwe mete nd* ekama. Ovane nd' o ba ba matakidi, na ba ba ka
yeneke mbya.*

Epakwe e diyakindi epele ya manyanga. na pembe : Geiyas
ma na, Bana ba na.nga.ke yene, ovane nd' o ba. ba ka tombuwe
na ma.f

Ja. ndi jabu ja vanepe epele ya batala. na boyi. Ka Geiyas a
va na, Jakateni ekaye ejeje, kabojana ekaye e ndi bwam na iya-
dide ja melema na mapikiliya manyu. O TJpangiyi muahu a
diyakidi ndembe epele aju e ma jaka nd' ekaye. " A ka jandi
batala na boyi, ovane nd' o ma-a ka yowe ikiya ja ebe, n' ipana
la e di bwam. "J

Ja ndi jabu ja vanape epele ya bebuma b^ya uju uyam mete.
Ka Matiyu a va. na, Ho jakate bebuma, sase beya janga tekadi
beya mbamba be kanda.na.kidi nyangw' ahu wa boho ekabe ?
Geiyas ma na ;

Ho kandakudwi na bebuma,

Ndi bobe ndi hwe jongolidengo

Bebuma be kandakudwe be bevaki makiya

Nd1 oninge be sombiyakudwe, vakana bwam ;

Tyatyi aju e matake

Na jaka bebuma beya itande.

* Jan. xv. 5. t 1 Pite ii. 1, 2. % Aiseiya vii. 15.

2r2 ek£nda ya utamuwi.

Ja ndi ja Matiyu ja va na, Mbi ma bangandi, kabojana mbi
pahakiyendi mehiyo egombe 'pakwe, n' ija ja bebuma.

Geiyas. — Ebuma e kandakudwe nd' e ka bede ave ; ndi hanga
ya Upangiyi muahu e di sombiyengo.

O ba ba diyaki ba langvvaka kakana, ka ba ba vanwepe epele
epakwe, yene e diyakindi ya mebanga. Ka ba diyakidi o tagulu
baka ba va na, Mebanga me jongolakidendi mahonga mababu,
vva vva ndi ma ba ndembe : o Geiyas a yokakidi, ka raa-a va na :

Ndaga ikolo i ndi mebanga,

Me dibakide utongoloba na bepape ;
Bukaka bepapi, duwaka mehoni,

Pehekeni o ka jakani.

Ka ba ba yene mbya enene mete, ba diyaki tepe o tagulu uli-
ngo uyaba, ba kalaka belombo beite. Ka utodu mua momo a
va na, Utati muahu, o hwe ho bweyake mebanga meyave, pa-
kvvakiya hwe ukanakadi tekamu, oninge wa tanda :

O diyaki na momo, baka ba langaki ma ka eboki,

O bwinge bwaju bo pelakide, ma kabo bo pahakiya wa.

Ja ndi jabu ja behepi ja yokolide, ba mamaka nyanga ju e ka
vaye ; ma tepe nju-u ukili, benge nandi a yavvvanake kakana, na*

A veke belombo beyaju mekuge,

A ka pahiyate wa pe na jom ja tajen ja njo.

Ja ndi ja Josef ja va na, Paiya, mba mbandi o va na, mba piki-
lakiya na o ka yovvi ma.

Geiyas ma na, A ! mbi ndi yokudwengo o njeya tekane ulingo
uyaba m6te ; o i be pe na elombo epakwe e yokwakide pani ka
emena. Mbi ndi yokuwango na Upangiyi muame idiya ja kenga,
n' umba tepe duwango bwam bwa ome. O na a vanjanganake.
ndi beya. te kabo hapwaka ; o tepg na a tatake wa na nyanga e di
twctwe, ndi ma hukakide kabo o bonyamu. O na a kenakide
nyol' aju mete, ndi aa diye na elombo; o tep6 na a yevckide
nyol' aju, ndi ma-a jadi n' ungumba ute.*

* Mekanakadi xi. 24 ; xiii. 7.

EKENDA YA UTAMUWI.

253

Ka Samuel a ha na nyangwe, Klisiani ihokahoka, ka ma-a va
na, Jaiye, ekane e ndi ndabo ya momo ueyamu mete, ho diyake
okava ulingo, nandi mwan' ina Matiyu na Ngebe ba ka banaka
okava, na hwe na taka o tomba. O Geiyas, utati mua bangi, a
yoki ya, a vaki na, Bwam meie, mwan' ame.

Na ba na diyaka ome wa na ngande 'huhu, ka Ngebe a vewe
Matiyu, na a bake ma. Ulingo muabu u diyakidi okava, Ngebe,
pani ka mbemba. aju e diyakidi, a ma hakandi ngayi na mabata.
be veke mekuge, na ma. na pangaka batamuwi ba duvvaka kuma
eyam mete.

Nandi, ho to timbiya peni ilango jahu. O beja be makiyedi, ka
mawanja te ma vaha ikondo, kabojana nyolo i diyaki ja be vaha
na ekenda. Ja. ndi ja Geiyas ja ndiya, ka levide ba ilika viyabu ;
ndi Ngebe a vaki na, mbi ka levakidete ba ikondo. Ka ba ba
nangiya, ba ka yanakide bwam ; ndi bapakwe ba diyakite bulu
bwehepi, bo diyaka diya ; jambojana ba. na ba Geiyas ba diya-
kindi lukango na njamba, ovane nd' o ba ba ka vahaki pe o pa-
lwanide. O ba ba beki kalango opele ya Upangiyi muabu, ba
mete, na ekenda abu, ka Paiya Bwam, a hanakiyedi Geiyas uka-
nakadi, a yale itika. Ja ndi ja Ebumulema-Enene ja va na, E
le nde, o ka yalakate itika ; oka, bumwakide miha. ; ukanakadi
nd' ekamu opel' ave. Paiya Bwam, ma na, Ho yokake ma. Na
Ebumulema-EnSne na timbwanaka na ;

A vahake o weya, a take o balwe ;

A ka diye o 'hiki 'pakwe, a take na wa owabu wango.

Paiya Bwam ma na, Ae ! u nd' ukolo met£, bokolo n' ipaku-
wa, bokolo tepe na iha. O ka, utati mua ndabo, oninge wa
tanda mbi dikake pat ame na nav^ ; pakwakiya ma, mbi ka yo-
kate ka ave o ka vaye.

Geiyas ma. na, nyawS, u ma kanudwend' ave, na ma u pitaku-
dwe tepe na ave nd' o ka yavwane ma. Ja ndi ja utodu te mua
momo ja va na,

Moto a yalake o bala obohoboho na ehekwe,
Oninge a balaka bobe ;

A vakake o diya na emena,
Ma mete a take o wa wango.

254

EKENDA TA UTAMUWI.

Geiyas ma na, hohongangngo ; iyokwanidi viyam nd' ekavi.
Kabojana, ehekwe e take bala ilina n' ivenda jaju, i be na ngudi
e tenide1 na bobe. Tepe na, oninge" bobe ndi mekadi meya Setan
me katakidS ilina, nandi i le pe i tenekid£, ovane na injuvva ja
ikaha. tedine i to hawe ? O ib& tep£ na moto a di yowengo ehe-
kwe, a didi a kamakide na vva janga. tedinS, a ka diyandi ejero ea
ehekwe, o ma-a jadi uhaka mua mabeva maju m£te\ Mbi yongi-
dendi kya tekane ilango i di bwam n* iyoka. Bato babale ba kS-
kind' o ek£nda ; umbaka a yalakid£ndi ma te iwanja, upakwg a
be utodu. Wa iwanja a diyaki na mabeva makolo imaju ma ma
balaka ; ma utodu ma diyakindi ma vaha. Wa iwanja a ma ta-
mwakate bwam, bwese te ka wa uduni, na ma-a diyakite bohadi
ka ma. A le nja, o tango abu ovane, wa ehekwe' aju e ma pa-
nyaka bwe wa, o ba behepi babale ba ma yeneneke nyanga paka.
nonanS ?

Bwam. — E be na penda ya wa iwanja. Kabojana e balakg
elombo ekolo wa, e levakidete na e na ngudi wa, wa wa tep£ o
ya. e tamwakg nyanga paka na e ha ibe kona na ya, pani te ka
igona te itodu ding. Mbi tep^ hilengo na batodu ba hake ilem£
tedine, ba nanga.ka.ndi ipuhwana jabu ja utodu, pani ka ibala ja
ehekwe o mabe mabu, na ba ba yabaka nyolo jabu mete. Mba-
mbaye batodu ba bamo ba di vuhango na ehekwe, ba ndi lukango
na ba ba levaka mawanja, ikabojana ba ndi ba di yenengo nanS
ya belombo beite na ngudi : nandi opele ya mawanja na utodu
mua momo, oninge ba viya ka lata njamba ba babale, wa iwanja
nd* a ka hakale ehavu o ulema muaju na ngudi wa, tombe bedo-
ko beya wa utodu be diyakate vahamango wa. Ba kalakindi ka-
kana, diye diye, na 'la majenjina ma buhwa.

Nandi o ba ndabo ba umwanakide, ka Klisiani a sombiye'
mwan' aju Jems, na langake kapita paka, ka ma-a langa 53 ya
Aiseiya. O ma-a makide, ka Paiya Bwam a uwa na, e le nja
tina-e ya Uyongi muahu e vanakudwe na, a ka " pumyandi o he
ya yaheyahe," tepe na na, " Au diyaka na ehini, tombe iluka j' u
diyaka o ma-a jadi."

Ebumulema-EnenS. — Ja. ndi ja Paiya Ebumulema ja va na,
mbi yavwanakandi o ya boho boho na, ikabojana tyatyi ya Jiu,
ya Kraist e pumanakiyedi, e diyakindi ya nyang^ ngudi, na ilina

EKENDA YA UTAMTJWI. 2ZZ

ja ikaliyedi, paniyango vya. O ya ibale, mbi vaki na, ndaga i
kalakudwendi opele ya ba ha kamakide, ba, ikabojana ba puhwa-
nakindi diha i didi i yeneke ebumuleina y' Upolo muahu, ka ba
ba yekekide ma hohonganengo n' ihubiya jaju ja bwe bwe ; pani
ka baka ba ha yowake na malale ma ta ma dibakwendi na epape
ebe, o ba ba duwi jaka, ikabojana b* u yowake eyabu e duwakidi,
ka ba ba uhwa pe ja njo 'pakwe, bwese te ka bato ba hake ilale
i ha ibe na sa.

Geiyas ma na, inyeni o jadini okava, na nyanga 'me e di yo-
wengo, na, Paiya Ebumulema-Enene a didi bwam n' ibweya ja
bevolani, oninge wa tandani, o hvve ho ka be nyolo yadidengo
pa, ho ka kekeni opela ehiki okava, ka yene, ipe ho ta ho haka
elombo eyam ovone. Enong-o yaka e nd' okava, dina na Uweyi-
bwam, a hake njeya enene ea Upolon juke eyite, o hangane teka-
di ; mba dimbakiya tepe iboko viyaju vi diyake wa. Ma ndi
molo moa njamba ya miyibi ; e ka diyandi bwam oninge hwe ho
vengekide ma oviya hangane tekadi. Ka ba ba kamide, na ba
na tangamaka : Ebumulema-Enene n' ukwala muaju mua ibata,
evunga, na nguba ; bapakwe na makanga.

O ba ba pakidi o iboko viyaju vi diyakidi, ka ba. ba kabide ma,
n* umbaka o bena beyaju bweyango, dina na, Ipikiliya-ibabu, wa
bahayi baju a valanakidi o ma-a jadi, o ba ba diyaki ba bweya ma
o njeya. Enongo e diyakite kabo sowanaka ma belombo, a ya-
naka na, yene pa, vakana a ka nangaka mehoni oviya bevehe be-
yaju, ikabojana a diyakindi wa bojana.

Nandi, o ma-a yenekidi Paiya Ebumulema-Enene, na mbweyi
jnju o ubiya mua ubwalange muaju, pani, ka ma-a uwa ma, na, o
vahaka li nde.

Ebumulema-Enene. — Ho vahakand' ave, jambojana ho ma vi-
yandi ka kunda momano ma batamuwi baite na ngudi ibave ba
di weyango ; o ave o ma dula ba oviya njeya enene ya upolo ;
ovane, vakana pumaka o ubwalange muave, wa viya onokava.
Ka ma-a bata. ibata. ja eduka, na ma na pumaka, ba tepe njuna o
eduka, ba yanakindi kebengo iwela ihuhu, kwe, benge ba yajana-
kide pe.

Ja ndi ja enongo ja va na, O haka li nde o he ame okava.

hbwnulema-Enene. — Ka kunda makiya ma batamuwi, pani te

256

EKfiNDA YA DTAMUWI.

k' umbi ma languwa Ve o boho. Ka ba ba lata pe epakwe njo,
na enongo te na pangaka Ebumulema-Enene a kumbaka 'mbu-
hwa ka bo kweyaka ; ndi a vongwaki pe, na pipamaka na njema
te yane o molo moa enongo, na o mbanja 'ju, ka ma-a panga
ma-a nyatak^ evolani aju oviya ena aju. Ka ma-a bweya ma, na
ma na vveyaka ma, na lenaka molo moaju, ka ma-a valana ma na
'la o ndabo te ya bangi. Ka ma-a nanga tepe utamuwi Ipikiliya
ibabu, ka ma-a valana ma iboko viyaju vi yajakidi. O ba ba pa-
kidi o mboka, ba levakidendi molo moa enongo te o ba ndabo ba
jadi, ka ba ba tede ma, bwese te na nyanga 'bu e ma haka me-
pakwg mbcmbc, opele ya ibangide ja tango te e didi e yejeke o
ha o egombe pakwe pani ka ma.

Ja ndi jabu ja uwa Ipikiliya-ibabu, na, o paki le o bena beyaju
ovane na ?

Ipikiliya-ibdbu. — Mbi ndi moto wa kambango, bwese te k'
inyeni o yeneki mbani ; ndi jambojana iwedo i ma tinakidendi o
jambe jame, k' umba mba pikiliya na, mba diye bwam okava, n'
umba nandi na nangaka emena ea utamuwi, n' umba na tamwaka
oviya Mboka ya Boyebakiya, eyahu na paiya e jakudvve, na pa
okava. Mbi ndi moto a ha ibe na ngudi ya nyolo, na puhu, to-
mbe ya ipikiliya, nd' oninge mbi yalidenge, tombete k' umbi ku-
lake bo kulaka, mbi ka vahandi o tombe emena ame o njeya ya
utamuwi. Umbi pakidi o jambe j' ugomba i jadi o ipumanido
ja njeya, Upangiyi mua iboko tevine a haki mba ulunda uitS
mete ; an kalaka tepe ndaga ka ndaga opel* 'a itingidi viyamS
viva kambango, tombe opel' ipikiliya jame ; ndi a veki mba belo-
mbo be diyaki na mala o ekenda ame, na ma na langwakiya mba,
na, mbi pitakide kwanga na 'la ihuku. O umbi pakidi o ndabo
ya Upendi, mbi duwaki tepe kenga eite na ngud' ome ; nandi o
ukodi Bokolo u kebakidi ngud* ame, k' umba mba bapwe ome,
bo bapakwe n' uhayi muaju umbaka. Pakw£ pakwe mite, mbi
ndi duwango ihana ite na batamuwi bapakwe, tombete ka ba ba
ha babakidi o tamuwa jinga" jame i tamwakidi ; nd' o ba ba ma
vaka ba levakidi mba, na mbi y&dakiye ; ba na, upango mua Upa-
ngiyi muabu ndi mua na, ba di vaha, ba yadakudwe,* tepe ba bo

* 1 Tesilonayika v. 14.

EKENDA YA UTAMUWI.

257

tombanakide ekenda abu. Nandi, umba mbi pakidi o mani ma
Iweyana, ka enongo tekaye ya lata n' umba, ka ma-a va n' umba,
na, mbi kenjake opel' eduka. Ndi bamani ! umba vahamango
kakana, mbi vahakate kabo ihana pa ; au hapape tepe bo vaka
ka ma-a bweya mba. Mbi pikilakiyete na, aa weye mba. Tepe
na o ma-a pakide mba o ubwalange muaju, umba mbi ha baba-
kidi o vala na ma, mbi kamakidete na, mbi ka pumate o bwe
bwe epakwenjo ; jambojana mbi diyakindi yokango na, o ibe na
utamuwi umbaka u didi u bweyakwe mbwedi na bena beya bwa-
ye, oninge ma ebumulema hukango opele ya Upangiyi muaju,
hohonganengo na belekanako beya Wa-Oba, a ka we na ena ya
uloni muaju, na vilolombo. Belombo beyame be ibakudwendi
mbambaye, ndi mbi kweiyendi na emena ame, pani te k' inyeni o
yenekeni, ya ndi eyame e langanake Upolo muame ka uyalidi, n'
inyeni ka bevolani. Mbi 'mbwakiya tepe okava beduka bepakwe ;
ndi ekaye ndi eyame e di lenidengo, na, o nyakuwa umbila o umba
mbi ka yale, o tamwaka o umba mbi ha ibe na ngudi e nyakwake
umbila, na o kula o umba mbi ha ibe na ngudi e yalake o tamu-
\va. Nandi upako wa ndi na, mbi langaki ma-a tandaki mba, na
mbi ndi kamamango ; njeya 'me e nd' o boho boame, ulema
muame u ndi tombengo viho vi ha ibe na ulando, tombekete k'
inyeni o yeneki mbani, kambango kakana.

Bwam. — Ja ndi ja Bwam ja va na, Wu hilinganaka na utamu-
wi umbaka, oviyo, dina na Janga. ?

Ipikiliya-ibdbu. — O hilingana na ma ! E, a vakiyendi oviya
mboka ya Ipuhwa j' Ipikiliya ejadi piyele na mboka ya Ujilo,
opela nganga, na o mboka 'me e jakudwe ; ho diyakindi hilinga-
nango na ngudi mete, a diyaki tepe paiya, yene ndi na, mvvana
nyangwe na paiya. Hwe na ju ho te itingidi viyaka ; ma bovuve
kvve, ndi ehini te yaka.

Bwam. — Mbi yeneki na, wa dimbakiya ma, n' umba mbi ka-
makide tepe, na, o diyakindini ijawe ; ikabojana o te botano pani
ka ma, etamuwedi ya diha jave panika eyaju, ya nyanga te te ya
ekalidi 'ave.

Ipikiliya-ibdbu. — Ba di hwe yowengo, ba va.ka.te kabo nonane ;
tepe na, nyanga 'me e di langango opel* 'a ju, mbi ya duwango
umba mete mbi jadi mbeyi enene mete.

258 EKENDA YA tJTAMUWI

Geiyas. — Ma na, paiya oka, yadakiye ; mbi kehanakend' ave, o
kehanakwe tepe o ndabo ame. Eyave e vahake langwaka bo la-
ngwaka ; na eyave e ka vahe bahayi bame, na ba hake ave, ba
ka hiya n' ulema mua kokengo.

Ja. ndi ja Ipikiliya-ibabu ja va. na, ekane ndi kenga e ha pikila-
kudwe, e te pani ka joba i panyaka oviya evindi ea ivititi. O
nyanga ya na enongo Uweyi-bwam, a yanakite, na, mbi ka pahi-
yandi kenga tekane, o ma-a himbakide mba, na ma au hulakide
pe mba na mbi yavakide \va ? A yowakidete na, o ma-a makide
ipatuwa ja belombo beyam£, na mbi ka vali pe o Geiyas ajadi ?
Ndi e te nonane.

Nandi o Ipikiliya-ibabu na Geiyas ba diyaki ba langvvaka ka-
kana, k' umbaka a viya umbila, tepe o ubiya nji, na, utamuwi
umbaka Paiya E-be-hohonganengo, a weyudwendi na ngadi o
iboko viyaju vi ma diya, pani ka nanda paka, r>a kulu oviya okava.

Ipikiliya-ibabu. — Ma na, Bamani ! hange a weyudwendi ! A
kabakidi mba ovane mbi to pa okava, na ma-a mbakind' o diya
uame wa njamba. A diyaki tepe n' umba o enongo Uweyi-bwam
a bweyaki mba, nd' o ma-a diyakidi n' umbila muaju uvolu, ka
ma-a kweya ; e te pani ka na a kweyakindi ka wa, nd' umba mbi
bweyakudwendi ka diya miha.

Nandi, Matiyu na Ngebe ba diyakindi ba bana o egombe tg-
kaye ; Geiyas a veki tepe Fibi, mwan' aju wa mwajo, o Jems,
mwana nyangwe wa Matiyu a jadi, na a bake ma ; yene tomba-
ngo, ba diyaki pe o ndabo ya Geiyas jomu ja hwi, ba tombake
egombe abu hohonganengo na pani ya batamuwi e ma haka.

O ba ba diyaki ba ka mbaka o tangama, Geiyas a hakidi ba
isango, ka ba ba ja na mataka, ba ka yerieke mbya. Nandi o
iwela jabu i ka valane, i diyakindi ja pa ; Paiya Ebumulema
Enene a uwakindi ejanganangobo ya ive. Ndi Geiyas a langwa-
kiyi ma, na, e be mbemba. ya batamuwi na ba veke ivS o ndabo
aju opele ya bwam bwabu bo hakwe. A veki ba beja ulingo mua
upuma, ndi a 'mbwakiyendi ivg jaju oviya wa Sameriya uyamu, a
yohanakid^ ma, o itimba jaju, ive ja ijaju i pelikide jehepi.* Ja
ndi ja Ebumulema-Enene ja va na ju na :

* Luk x. 34, 35.

EKENDA YA UTAMUWI.

259

Ebumulema-Enene. — A ta.nda.kwe, eyave e hake bana bina ee-
hepi, o haki ya. hohonganengo, na bangi tepe ; ba ndi valanango
upako mw' itande jave o tyatyi eehepi ; ibave ba ka be, oninge
ave ba validengo o ekenda. abu, hohonganengo na mbago ya
moto uyam, vakana o ka hi bvvam.* Ka Geiyas a yohane ba. be-
hepi, na bana baju, wa wa ndi iyohane ja Paiya Ipikiliya-ibabu.
A veki tepe ma elombo e matake o njeya. Nandi o ba ba diya-
kidi ba pumaka o ubiya, ka Paiya Ipikiliya-ibabu, a ha pani ka
na a vahakandi o dikana ombuhwa. Nandi o Ebumulema-Enene
a yeneki nonane, a vaki na, Oka Paiya Ipikiliya-ibabu, sasa, o ka
na hvve ; mbi ka diyandi utumbwani muave, o ka hawete pani ka
bapakwe.

Ibdbu. — A ! ndi mbi vahakandi ugangano u ka hohongane n'
umba. Inyeni behepi o ndini kekele kekele na ngudi eyite, ndi o
yeneketi mbani na mbi ndi kambango ; ovane, vakana, mbi ta-
makenge o viy3 ombuhwa, o banga, na tina ya makaha mame
mayite, mba diya jumba umba mete mbi jadi, n' inyeni ta. Bwese
te k' umbi ma va., mbi ndi moto a di kambango, n' ipikiliya ja
vahamango, mbi ka numbwendi, na o pangwe vaha, o elombo ea
bapakwe e ka haye. Mba tande beya ; mba tande bebatidi be-
yamu sase ; mba tande tepe nyuwe i ha i be n' itinga. E, mbi
ndi moto a di vahamango mete, mbi numbakandi na elombo ea
bapakwe e di huludwengo na ba hake. Mba we pakwe pakwe
eehepi ; mbi ndi Klisani ya bohuma mete. Njo jaka, oninge mbi
yeninge bapakwe ba peyaka n' Upangiyi, vakana e yenekidi mba
njuke, ikabojana mba yale o ha nonane. E te n' umba bwese ka
moto wa kambango o hangane ya ba kolo, na ba ubedi o njamba
ya ba mepeha, tombe ka ba vitwa vi ha yenekwe isala ; ovane
nd' umbi ha we nyanga 'me e ka haye. " A di kokengo na o
hele, na matambi maju, a te pani ka vitwa vi pejekwe, o ipikiliya
ja ma-a didi o iyaja.."t

Ebumulema-Enene. — Ma na, nandi, mwan' ina-o, mbi ndi va-
nwengo, na, mbi yadakide ba di vaha o ipikiliya, na ba kambe-
kambe. E ndi bwam na o keke na hwe ; ho ka vengidet' ave, ho
ka hanat' ave ; ho ka hahiyi nyolo jahu na belombo bevaka. beya

* iii. Jan. 5, 6. t Job xii. 5.

2(50 EKENDA YA UTAMUWI.

iha, na beya ndaga opel' ave ; hwa diye na nav& na mesaju na
penda ; ho ka hate belombo beehepi opel' ave, wa na c dikanaka
ombuhwa.*

Ukili tekamu muehepi ba diyakite ba ngite o ubija mua Gei-
yas ; umbwakiyate o ba. ba diyaki ba kolonganake na elambe
abu kakana, ka Paiya Kokengo-n'-ihimbama, a pa, metumDe
meyaju o ena vye, ma-a ma keke tepe o ekenda te.

ipikiliya-ibdbu. — Ja ndi ja Ipikiliya-ibabu ja va na ju na, Mo-
mo, o ma viya le okava na ? O kya okava, k' umbi ma tata, na,
mbi ha duvvete ugangano u di lukango n' umba, ndi ave o ndi
mete hohonganengo na nyanga 'me e ma vaha. lye, iyg, Paiya
Kokengo-n'-ihimbama, mbi yombwaki, na, hwe na nave ho ha-
nake.

Kokengo-n' ihimbama. — Mbi ka peyandi na njamba 've ; na-
ndi, Paiya Ipikiliya-ibabu, o hwe ho latidi ka matota okava, ka-
kana, na hvve na taka o palwanide, nangaka utumbe 'muame
umbaka..

Ipikiliya-ibdbu. — Ma na, nyawe, tombete k' umbi langoke a\e
opele ya kenga ave, mba vahaka pe o dehima, mbi to diya eboke.
Nandi, mbi piviyaki na, u ka hanate mba, o ba egombe 'pakwe,
oninge mbwa e linguwe n' umba.

Kokengo-u' ihimbtuna. — Paiya Ipikiliya-ibabu, oninge na umba
mete, tombe metumbe meyame ho ka hanat' ave, hwe behepi lio
te o isombiye jave.

Kakana nd'o baba kekidi : Paiya Ebumulema-Enene, na Paiya
Bwam, ndi ba diyakidi o boho, Klisiani na bana baju ba benga-
ka, Paiya Ipikiliya-ibabu, na Kokengo-n' ihimbama ombuhwa, na
metumbe meyaju. Ja ndi ja Paiya Bwam ja va na,

Bwam. — Sasa, paiya, o hwe ho jadi o njeya okava, langwakiya
hwe mbeyi ya belombo beya mala beyaka, beya tango te e yala-
kid£ ekenda o boho na hwe\

Ebumitlema-Encih'. — Mbi te babango. Mbi piviyaki o te yo-
kango nyanga ya Klisani e lataki na Apaliyan oviyo, o itaba ja
Ihubiya, na ehavu ekolo na ngudi eyaju e diyanakidi o itamuwa
o Itaba j' Edingihe y' Iwedo. N' umba mbi pikilakiya tepe, na,

* Roma xiv. ; 1 Karint viii.

EKENDA TA UTAMUWI. 26l

\va punyendi kabo na o yokakite nyanga ya Ikamide e yeneki
njuke na Jaiye Elenge, na Adam ya boho, na A-ha-hwemekiye,
na Ihani : paniyango bayabani babe banayi, ba moto ba didi ba
latanaka o njeya.

Bwam. — E, mbi te yokango opele ya ekaba behepi ; pakwe
pakwe Ikamide a yenekindi njuke eyite na Ihani ; au diyaka pe na
ngudi e yonyake.

Ebwnidema-Enene. — E, ikabojana hohonganengo na nyanga
ya utamuwi e vakidi, o bato behepi, ma nd' a diyaki na dina i ha
diyi lukango na ju.

Bwam.— Nandi, sasa Paiya, mete Klisani na Ikamide ba lataki
le na Ekalekale o nj' lboko-e? Ma ne a diyaki tepe wa ba
umake.

Ebumulema-Enetie. — A diyakindi na mabeka ma etiketike ;
ndi bayite ba te kabo vitanake njeya jaju.

Bwam. — A mbakind' o kanda Ikamide.

Ebumidema-Enene. — E, ndi Klisani a hunganakindi o levide
ma njeya o salanake ma.

Ba kekindi kakana kvvanga na 'la o ba ba pakidi o iboko vriya
Upakuwi vi lataki na Klisani, na Ikamide, na sakaka ba belombo
be ka hame na ba o Ihambanido ja Nane. Ka Utumbwani mu-
abu, a va na, O hangane tekane oka\ a, ndi o Klisani na Ikamide
ba lataki na Upakuwi, na ma na pakwakiya ba njuke jabu i ka
bonganiye o Ihambanido ja Nane.

Bwam. — Wa vwi nonane ? Mbi ndi mbi vaki na, kapita te
eyaju e langakidi o ba bajadi ng, e diyakindi ekolo.

Ebiunulema-Enene. — E diyakindi, ndi a yadakide tepe ba.
Nandi ho langwaka le opel' abu na ? Ba diyakite bwese o ma
na laiyan ; miyoho miyabu delidengo pani ka ilale. Wa yonga-
kide nyanga 'bu e temekidi o boho boa uyekidi, baa bange ?

Bwam. — E : Ikamide a yenekindi etuniya, ndi au bangaka.

Ebumulema-Enene. — E, nonane, ndi belombo benene be vaki-
yendi ome, ikabojana e vanakudwi na Ipite, na bapakwe, ba ulu-
akindi na iwedo jaju.

Bwam. — E ; nandi sasa. pakwakange ; jambojana ave ndo di
hilinganango na belombo wa.

Ebumulema-E?iene. — 0 Klisani a diyakidi Igeba ja Nane to-

2^2 EKENDA YA UTAMUWI.

mbango, a banganakiyi pe" n' upakvve, dina na, Nyeno-ya-Ikuta-
kuta, a diyakidi na bokeli boite.

Bwam. — Nyeno-ya-ikutakuta ! a diyaki le na ?

Ebumulema-Enene. — Moto wa megono meite mete, unoki mete
m' unoki ; moto a bengake ikaliyedi, kabo hohonganengo na
njeya ya he e tamwake ; ndi a bambwakindi inyange tombe
iyene ja betuniya beya ome. A diyakindi na pani aju ya ikaliyedi
lukango na hongodi, mwad' aju tepe a haki bvvese ona ma mete.
A diyakite kabo 'lwanakide mapikiliya, a viya dine, a timba dine ;
e, na ma tepe a veke tina ome. Nandi, nyanga 'me" e di yoka-
ngo, a pakindi o ihuku ibe na njeya jaju ; n' umba mbu yokaka
tepe na bana baju ba ma tanginakwendi na ba bangakidi Anya-
mbe, tombe n* umbaka.

Nandi, o egombe tekaye ba diyakindi ba be piyele na mboka
ya Nane, ejadi tepe na Ihambanido ja beya nane. Na o ba ba
yenSki na, ba be ndi baka na mboka, ka ba ba totongane upa-
kwe n' upakwe, nyanga 'bu e ka tombe o mboka ; ekaba ba va
yene elombo, bapakwe yene. Na mbuhe mbuhwe ka Paiya
Ebumulema-Enene a va na, bwese te k' inyeni o didini bweyide-
ngo, na mbi tumbwanakandi batamuwi njo ite na ngudi o mboka
tekane. Mbi tepe hilinganango okava n' umbaka dina na Paiya
Nasani, wa ba etomba ea Saipras, eyokwedi etodu, ho kekeni ka
kmbiyani o ndabo aju. Oninge inyeni o kamidengeni, te hwa
valani ovone.

Paiya Bwam ma na, Bwamu, Klisiani ma na, Bwam ; Paiya Ipi-
kiliya-ibabu ma na, Bwam ; tepe ba b^hgpi kabo bo kamakide.
Nandi e diyakindi kolo o egombe te" eyabu e pumanakiyedi o
mboka ; ndi Ebumulema-Enene a diyakite njeya ya ndabo ya
utodu te mua momo yowengo. Ka ba ba pa ome ; na ma, na
ndakiya o jambe, o utodu te" mua momo u diyakidi utema u yoka-
kidi, pani tepfi ka ma-a yemba ekalidi aju, ma tepe jambe bwe,
ka ba behepi ba nganide. Ka udiya muabu Nasan, a va na, O
ma muwa le ni obuhwa ove ? Ba na, oviya ndabo ya mbweyi
ahu Geiyas. Ma na, ondini tamuwango maseyi ma) ite. O ndini
lukango n' iyene ja nyolo vaha ; ndi diyanakideni. Ka ba ba di-
yanid^.

Ebumulema-Enene . — Ja ndi ja utumbwani muabu ja va. na, Ba

ekenda ya utamuwt. 263

paiya, vakani, o li na ? Mbi kamakidi na, mbweiyi ame" a keha-
nakend* inyeni.

Nasdn. — Paiya Nasan ma na, Mbi kehanakend' inyeni tepe ;
langwakate eanyu e vahake eehepi, bo langwaka, vakana ho ka
hate nyanga 'hu e ka yale iduwa ja ya opei' ave.

Bwam. — Ivaha jahu i diyakindi opele ya iboko vi yajake, na
njamba eyam, ndi mbi yeneki na kya tekane ho pahiyi beehepi.

Nasdn. — Opela iboko vi yajake o yeneketeni nyanga ju e jadi ;
opele ya njamba eyam o ka yowete yene kabo o boho.

Ebutnulema-Enene. — Ma na, nandi, o ka babate batamuwi na
ba betake o ndabo abu e yajake.

Nasdn. — Paiya Nasan ma na, E, na ma na valanaka ba o lo-
boko labu ; ka ma-a levide tepe ba ndabo e jakwe, eyam mete,
eyabu e ka diye, na ba ba ka janakide ta, kwanga na 'la egombe
ya inganide ka yaja e ka paye.

Nandi o ba. ba diyaki diye diye o bediya eeyabu, na ba ba pe-
yaka kwe, ka Paiya Bwam a uwa udiya muaju, na, ipe mboka
tene e te na ebumbu ea bato baiyamu eyite.

Nasdn. — Ho te na mbeyi ; mbambaye ba te mbeyi oninge ba
kwanudwe na ba ba njeya te epakwe.

Bwam. — Nandi ho le ho haka na iyene jabu ? jambojana iye-
nene ja bato baiyamu na tango ya batamuwi, o ekenda. abu, i te
pani ka ipumiya ja ngande na nyeteti o tango ya ba tamwake o
manga na miyolo miya metangani.

Nasdn. — Ja ndi ja Paiya Nasan ja tinide o he na eko aju, ka
mwana 'ju wa mwajo, Ehekwe a ngiya. Ka ma-a va na ju na,
Ekekwe, keke ka langwakiye mbweyi jame, Paiya Malakalaka,
Paiya Moto-wa-Hole, Paiya Utandi-baiyamu, Paiya A-jowake.
na Paiya Uluwi, na, mbi na megangano o ndabo ame, ndi ba va-
hakand* o yene ba na kolo tekane. Ka Ehekwe a vala ka ndiya
ba, na ba na vaka ; o ba ba beki homanango pa, ka ba ba diya-
nide o tagulu, ba behepi.

Ja ndi ja udiya muabu, Paiya Nasan, ja va na, Mbweyi jame,
o yeneketeni, na, mbi na njamba ya bangi o ndabo ame ; ba ndi
batamuwi ; ba viyendi oviya yavidengo, na ba valanakidendi o
ukodi Saian. Ma. na, nandi o pikilakiya le ni na, ekane a le
nja ? atuwakide upenjo muaju o Klisiani a didi. A ndi K'isiani,

:64

EKENDA YA UTAMUWI.

mwada Klisani utamuwi te mua kuma enene, ba na mwana ha-
ngwe Ikamide, ba yenekudwendi ihani iyite mete o mboka 'hu
Ba tepe lunga, ba mainaka na, o egombe ea Ehekwe e ma viya
ka ndiya hwe, hu pikilakiya na ho ka yenendi Klisiani ; vakana
ekadi i ndi imamana iyam mete. Ka ba ba uwa ma opel' 'a ju
mete, na na ipe mawanja tekama ma ndi bana ba momi aju. O
ma-a languwi ba na ba ndi ibaju, ba na, Upolo te umwanyu u
tandake na u dilake a pangake inyeni ka hangw* anyu, na ma-a
pade inyeni na jonga o ma-a jadi !

Bwam. — O ba behepi ba diyanakide, ka Paiya Bvvam a uwa
Paiya Malakalaka, na bapakwe, na, mboka 'nyu ea be le na kya
tekane.

Maldkdldkd. — Diyaka sulengo na ho duwendi o hungana na
ngudi o egombe ya Ihambanido. E ndi bokolo n' itata ja mele-
ma meyahu, na malina mahu hohonganengo o egombe ea njuke
na mbeleke. A diyake o iboko viya janga tekadi, na ma-a haka
na janga ja bato ka ekaba, a na mala na ibandamide ukili mue-
hepi.

Bwam. — Ndi badiya banyu ba le opele ya hwe kya tekane na?

Maldkdldkd. — Ba be hwe eyite kya tekane wa na oviyo. O
youdete nyanga ya Klisani na Ikamide e hakudwe o mboka 'hu,
ndi kya okava ba be ndi ka hwe. Mbi piviyaki na, makiya ma
Ikamide ma ndi bodilo o ba ba jadi, na bwa buhwa t£kabo ; ja-
mbojana oviya na ba na tumba ma, ba ka yenekendi 'hani n' itu-
mba ja moto upakwe pe. Hu jijakiya o tamuwa o mehenge o
hwi tedine ; ndi kya tekane ho ka levakidendi miyolo miyahu.
Tepe o egombe teyene, dina ja umemi i numbakudwendi nangu-
di eyite ; nandi o kya okava, wa wa, o bekulu beyaka beya mboka
'hu, jambojana wa dimbakiya na mboka 'hu e ndi enene, ikaliyedi
viya klisani i ka hekakudwendi na ngudi eyite. Ja ndi ja Paiya
Malakalaka ja va na ba na, E diyaki le n' inyeni na o ekenda
anyu ? ehiki e le opel' inyeni na ?

Bwam. — E te na hwe hamango pani te ka ya e hamake na ba
tamwake ; begombe beyaka njeya 'hu e diyakandi botano, beyaka
ea beva ; egombe yaka ukodi bo betaka, yaka bo hubaka ; hwa
vowe" sase. Upupe mua diyaka egombe e^h^pi ombuhwa 'hu,
tepe uahu a latanake o njeya wehepi, aa diyaka mbweyi ahu.

EKENDA YA UTAMUWI.

265

Ho tepe latango na mbeleke jaka. pani, nancli hwa we be ka be-
ngane pe ombuhwa ; nandi ho duwango na, e kalamakidi ovyo e
pakwe pakwe — ya na, Moto uyamu a ka yenendi njuke.

Iluwa. — O kalakandi opele ya mbeleke ; i le nja mbeleke ijave
i bonganiyedi ?

Moto-motwe. — Nyawe ; uvvaka Ebumulema-enene, utumbwani
muahu ; ma nd' a jadi a pakvvaka bwam opele tene.

Ebumithma. — Ho diyakindi lungwengo na mahihi, njo ilalo,
na b' inayi. O boho boho, Klisiani, na bana baju ba lungaku-
dwendi na bengenge bebale, ibabu ba bangakidi, na ba ka weyi
ba. Ho lungakudwendi na Enongo, momo wa makiya, enongo
Unyingani, na enongo Uweyi-bvvam. Mbambaye hwe ndi ho.
lungakidi wa madikanido. E diyakindi kakana ; o hwe ho diye-
di vigogombe o ndabo ya Geiyas, uame wa ndabo, na wa tyatyi
eehepi, ho pikilakiyendi na, ho na.nga.ka.ndi bevolani beyahu, na
hwe hwa vala, ho keke, ho tamwakiya, ipe ho ka duwandi baka
ba ndoba ja batamuwi ; ikabojana ho ndi yokango, na ndoba
enene e ndi' o hangane tekane. Nandi Geiyas ndi a yowakide
iboko tevine wa n' umba, ikabojana ma. nd' a diyake ovone. Ja
ndi 'jahu ja tamuwa, bo tamwakiya, na bo tamwakiya, kwanga
na 'la o hwe ho diyakidi hwa duwa inganido viya ubwalange mu-
aju : nandi, benge ho yeneke mbya, na yadakiye. Ja ndi jahu
ja pa baka na ubwalange muaju ; nandi, hilakete, o hwe ho bedi
ome we, nandi a diyakindi a dungide o ivata jaju, momo tekane,
Ipikiliya-ibabu, nandi a diyakindi a be ma o bo weyaka. Ndi o
ma-a yeni hwe, a yebakiyi na, nyanga 'hu e pikilakiyedi, na, a be
ndi na bebwela bepakwe, a dikakindi momo te wa ngebe o ubwa-
lange muajj, ka ma-a puma. Ja ndi jahu ja yana na 'ju na ngud'
ahu eehepi ; o madikanido, kwe, a kwehakudwendi o he, na ma
na lenakwe ibabu, ka ma-a tedwe o mani ma njeya, ilevide ja
mahihi o bato babe bapakwe, ba didi ba haka ihadi ka vine. Ya
na, mbi langwakiyandi ave pakwe pakwe, ma mete, momo te nd'
ekane, ilanguwa ja ya, a diyakidi pani ka udambe mua hoduwe
oviya udumbu mua laiyan.

Bobdbu. — Mbi duwendi ekaye mbambaye, o mahihi mame na
mbya ame, o mahihi mame o ma-a vahakidi o weya mba ; na
opela, mbya ame, o umbi yenekidi Paiya Ebumulema-Enene, na

266 EKENDA ya utamuwi.

mbweyi jaju, na bevolani beyabu, ba bengakiya baka opela ive-
ngide jame.

Hole. — Ma na, tango te e keke o ekenda ya batamuwi, ba luka-
kandi o duvva belombo bebale ; evemba, na emena e ha ibg n'
itabe. Oninge ba diye na evemba, ba yale o lilimide o ekenda
abu ; na oninge bemena beyabu be diye bwam, vakana, ba ka
pangandi tombe na dina ja utamuwi i navaka.

Utdndi-jnua-baiyamu. — Ja ndi ja Utandi-mua-baiyamu ja va
na, Mbi yombwaki na, ikelevide tekadi i be na mala inyeni o jadi.
Ndi mbambaye, o na baite ba tamwake o njeya t£, ba levakide
na ba ndi bangi o njeya ya batamuwi, wa na, " bangi na bata-
muwi o he."

Ujdjdngd-mua-bojawa. — Ja ndi ja Ujajanga-mua-bojowa ja va"
na, E ndi pakwe pakwe. Ba i be na ngudi ya batamuwi, tombe
evemba; ba keke hohonganengo de, kabo na matambi ma lenge-
mengo ; itambi jaka i kekendi utema, ipakwe bo ngetanake" ;
ibata jabu nyaiyango, okava evolo, okaone ibeku, opele ihani ja
Upangiyi muabu.

Uluwi. — Ja ndi ja Paiya Uluwi ja va na, ba lukakandi o yene
njuke opela belombo tekabe ; na batamuwi ba yale tepe o pahiya
ehekwe te enene o ba ba jadi nyanga 'bu e vahake, kabo o njeya
e ka diye ya be bwe opele ya matabe ka mane, na njenji e diye.
Kakana nd' o ba ba diyakidi ba kalaka kwanga na 'la o beja beya
kolo be temekidi o tagulu, ja ndi jabu ja ja, na mataka, na ba na
yadakidS nyolo jabu ja vaha, na ba na nganakide7.

Nandi, ba bembakindi ulingo uyaba o ihambanido te, o ndabo
ya Paiya Nasan, a vekidi mwan' aju wa mwajo, Ehekwe, o Sa-
muel, mwana wa Klisiani a didi, na a bake ma, na mwan' aju,
Mata o Josef a didi.

Pani k' umba mbi ma va, na, ba bembakindi ome, ulingo uya-
ba ; ja ndi ja batamuwi te ja diya hilinganango na bato baiyamu
ba mboka tene, na ba ba ka hanaka ba nyanga 'bu e yalakid£.
NgfibS a janjakindi na ngudi opele ya mekuge ; na ba ba vamba-
kiyi ma ibata opele ya ija na ibata. ; na ma-a bendakendi imem^
jaju. Tepe na Ehekwe, Fibe, na Mata, ba diyaki tepe na itingidi
viyamu, ba haki tep& bwam boitS o loboko labu. Ba behepi ba
vangaka tepe, ovane" nd' o dina ja Klisiani i ka lilimide' o he.

EKfiNDA YA UTAMUWI. 267

O ba ba diyakidi ome, elombo ebe mete e vakiyendi oviya 'hiki,
ka ya ya weya bato baite na ngudi ba mboka te. A ka valanaka
tepe bana babu. Nandi, u diyaka pe na umbaka o mboka tene,
a ma jijakiya elombo te ebe yene ; ndi ba behepi ba kweyakindi
o ba ba yokakidi ipako ja iviya jaju. Elombo te ya mahihi yene
yd kwanaka tito ka tito o he. Nyolo aju ka tito ya mahihi, ndi
e didi miyolo hembwedi, na jom ja mabomba. E jongolakidendi
bana baite na ngudi, ndi e ma pangakudvvi na mwajo.*

Elombo te ya mahihi ekaye-e pakwakiyendi masombiye o bato
ba jadi, na janga te ja bato ba tandakidi bemena beyabu wa na
malina mabu ba yokakiyedi masombiye temane.

Nandi, Paiya Ebumulema-Enene, na tango te e vakidi ka pe-
puwa batamuwi o ndabo abu, ba latakindi panga ivala ka yana
na tito teyane ipe ba ka yale te ivengide ja bato ba mboka tekane,
oviya nyanda, na medumbu meya tito te e jilanakide ekane.

Ja ndi jaju, na ba njamba ju ja vala na bevolani beyabu ka
lata na ma. Nandi, elombo te ya mahihi yene, e diyakindi o
boho boho na evemba eite, a tamvvakiyendi baloni tebane na
itamuwedi viya bo keleke mete ; ndi o ba ba diyakidi ngumu ja
beduka, ba pangaki ma-a kweyaka : ja ndi jabu ja timba pe o
ndabo ya Nasan.

Ya. tito te ya mahihi e diyakindi na hongodi n' ihuhu ijaju i
pumake o bwe bwe, ibweya ja bana ba mboka te yane. O ja
hongodi te ndi ja saje te ja ngudi i ma pepwaka ma, na ba ba ma
bweyaki ma egombe eehepi, ovane nd' o ma-a diyakidi a be
eboke, na lumwe lumvve. Tepe au diyaka pe a jongolakide bana
pani ka ma-a hakidi o boho ; na baka ba kamakidi na a ka wa-
ndi na mavenge temane.

Ekaye a vekindi Paiya Ebumulema-Enen£, na megangano me-
yaju kuma enene o mboka te yane ; ovane nd' o baite na ngudi
ba ma kalamakiye ba, na ba ba dilake ba. Na ya tina tene, ndi
e pangakidi batamuwi tebane ba duwe njuke sase. Mbambaye,
o diyakindi na baka ba hubiyango n' ibeva, ba ha yalakide o yene
wa na mole, tombe o bweyide wa na tito, ekaba bd k^amakiye
bamo tekaba, ba lange ngud' abu, na iyanidi viyabu.

* Ilevudwe xii. 3.

KAPITA VII.

Nandi, egombe e diyakindi e ka vuvakiya ya batamuwi e ka
mbake o ha ekenda abu ; ovane nd' o ba ba kenjakide opele ya
ekenda abu. Ba bandakidendi mbvveyi jabu ; ba totonganakidendi
na ba ; ba ma latanakiyandi egombe yaka, ikaliya ja Anyambe'
opela ibandamide jaju. Baka ba vanaki ba belombo be diyaki
kok^ngo opele ya ba vaha, na ba ya.da.ngo, opele ya bajo na bamo,
na ba na veke ba belombo beyite be diyakidi na mala.* Ka ba
ba ha ekenda abu, ka mbvveyi jabu ba 'la ka dikide ba uliko mua
twetvve, ba bweyanakidi pe, epakwe njo, moto moto o ibandamide
ja Upolo te, ka ba ba palvvanide.

Ba njamba ya batamuwi ba hakindi ekenda abu, ka Paiya Ebu-
mulema-Enene a vala o boho boabu. Nandi bajo, na bana ba
diyakindi nyolo vaha, ovane nd' o ba ba tamvvakidi hohongane-
ngo na nyanga 'bu e yalakide ; na Paiya Kokengo-n' Ida, na
Paiya Ipikiliya-vaha, ba diyakindi na bapakwe ba yeneki ba.
ngebe\

O ba ba diyakidi ba vala oviya mboka, na o mbweyi jabu ba
diyakidi ba yohanS ba, kwe" tepe, ba paka o iboko viya Ikamide
vi weyakudw^. Ka ba ba himbana ome ulingo, ive ja Upangiyi
akeva, u veki ba ngudi ya ibape ja kras bwam kakana ; na tepe
ikabojana ba duwendi ikova ja itukidi viyaju.

Ja ndi jabu ja vala pe yavidengo o boho, ba keke, ba kalaka
opele ya Klisani na Ikamide, na nyanga ya Ipite e latakidi na
Klisani, o Ikamide a diyakidi a wa.

Nandi, ba diyakindi ba be o Ukodi Itangina pango, o epupudu
t£ ya silver e diyakidi, e timbakide Dimas oviya ekenda aju, na,
ka baka ba pikilakiye, iboko viya Nyeno ya Ikutakuta vi kwakidi,
na ma na nyangaka ; Ja ndi jabu ja pikiliya opSla t^ng. Nd' o
ba. ba pakidi o ejero ya vyo, e diyakidi banjanid^ngo na Ukodi

* Behadi xxviii. 10.
(268)

EKfiNDA YA UTAMUWI.

169

Itangina, dine ndi ikondi te ja viyanga, i ma yeneneke oviya Sa-
dam, na etima ju e navake, ba mamakindi, ka Klisani a hakidi o
boho, na bato ba iyowe ka ba ba diyakidi, ba ka diyaka na pagu
nonane, itimba ja okava. Nandi, ba yeneki tepe na, bato ba ye-
neki ibeva ja bapakw' isala, wa wa, na, oninge elombo te eyaba
e yeneke, e tandakide miha mabu ma etiketike.

Mbi yeneki tepe, na ba hakindi ekenda kwanga na 'la o ba ba
pakidi o viho opela tekane ya Mekodi meyam ; — 0 vino te vi ma
tombvvaka bele beyam o miyidi meehepi, na bekayi beya ome be
jadi bwam, oninge be nangudwenge" utema ; o metove me di te
betongo upuma muehepi ; na o ba ba didi ba nangakiya pale.

O miyidi miya viho tekavi o diyakindi na miyanga miya meda-
mbe, tepe na ndabo longwengo opele ya ibonguvva ja ba te ba
medambe bane, mekeke meya bajo te ba hake ekenda. Ome o
diyaki tepe n' umbaka a ma pepwaka meya, a diyaki tepe na
ngebe ; na a didi a yolake meya na bena. beyaju, na ma-a ka ba-
pake meya o ngonga ju, na ma-a ka tumbwanaka me didi na
bana, na jana* Nandi, Klisiani a langwakiyendi bana baju ba
bajo, na, ba veke bana babu o ibandamide ja momo tekane, na
na, ovane nd* o ba. ba ka diye na miba tekama, na ba ba ka tata-
kwe, na o bombvve, ovane nd' o ba ba ka mende ba pele n' umbaka
o egombe e vake. Oninge umbaka a lenga, tombe o nyanga, va-
kana momo tekane a ka timbanate ma. A ka kata tepe be diya-
kidi bukiyango, na ma-a ka yadide tepe tango te e benekide.f
Kakana nd' o vakidi Upangiyi Anyambe, Hilakete umba, umba
mete, mbi ka butandi medambe meyame, n' umba mbi ka vahaka
meya. Pani ka utati a vahake janga jaju, o buhwa te ibvvaju bo
diyake o hangane ya medambe te me di vanjanganango ; nonane
ndi k' umba mbi ka vahe medambe meyame, n' umba mbi ka ve-
ngidi meya oviya loboko labu lo di vanjanganango nango, o buhwa
bwa lambu lambu, na ivititi. N' umba mbi ka pumi ba oviya
bato ba jadi, n' umba mba yole ba oviya behiki, n' umba mba
timbe ba o ehiki abu mete, n* umba mba jede ba oba ya mekodi
meya Isreel, baka na viho, na loboko lehepi lo di na bato. Mbi
ka jedi ba o mwanga ueyamu, na mwanga mwabu u ka diyandi

* Hibru v. 2 ; Aiseiya lxiii. t Jerimaiya xxiii. 4.

270

EKENDA YA UTAMUWI.

oba ya mekodi menene meya Isreel ; ome nd' o ba ba ka nangiye
o mwanga ueyamu, na ba ba ka jaka o mekodi meya Isreel.
Mbi ka jedendi mwanga mwame, n' umba mbi ka pangi meya
me nangakiya, o vaki Jehova Anyambe. Mbi ka vahandi e diya-
kidi nyangango, n' umba mba timbe pe e diyakidi dumwengo, n'
umba mba kata p5 e diyakidi pukuwango, n' umba mba yadide e
diyakidi e beke : ndi mbi ka jilidendi beya mavanga, na bekolo ;
mbi ka jedi beya. na yeke."*

Okava ba puhwane beja, na miba, na mabata ; okava nd' o ba
ba ka tatwe o\ iya myibi na bapatwani ; ikabojana momo tekane
a ka tandi o wa, na ma na taka o pelide umbaka a vSkwe o iba-
ndamide jaju. Okava nd' o ba ba ka diye na ileva iyamu, na ba
ba ka yokudwendi o tamuvva o njeya ya hohonganengo, ndi wa
dimbakiya, na, dine i ndi ibata. inene. O yeneke tepe okava, o
ndi na miba meiyamu, malanga. maiyamu, bele beya manga, ma-
nga, be yekemeke bebuma beyamu, hanga ka Matiyu e jakidi,
be ma kwaka o epima beya mwanga mwa Bielzibab ; ndi bebu-
ma be veke ngudi, na bekolo wa na wa. Ja ndi jabu ja hwemiye,
ka ba ba ve bana babu o ma-a jadi ; nandi e pangaki bi ba pe-
yaka na ngudi e diyakindi, ikabojana Upolo ma. mete nd' a ka
tatS bi, na ekaye e diyakindi ihawe op^lS ya bandembe na
nyuwe.

Nandi ba hakindi ekenda. Nd' o ba ba pakidi, o Utove mua
pSpekS, o ilala te ja Klisani na ugangano muaju Ipite i kekidi, o
ba ba bvveyakudwe na enongo E-ha-ibe-n' ipite, na ba na vama-
kwe o Ndabo ya Penda, ba diyanakidendi, ka ba ba totongane
nyang' abu e ka haye ; o ba ba diyaki yadango kakana, na na
ba na Utumbwani ukolo, ba na, ipg e te lukango na ba ba yejeke
o yana na enongo te, na o bulud^ ndabo aju ekolo, na, na oninge
ba duvvenge batamuwi ome, vakana ba ka huludi ba, na ba na
taka o ha ekenda. Ka umbaka a va. yene elombo, upakwe elo-
mbo epakwe. Umbaka na, ipe e te lukango na o vala o he ya
upakwe ; upakwe ma na, e, ho keke, oninge na ho na mala ma-
iyamu ; Utumbwani a vaki na, tombete ka ndaga te" e ha ibe pa-
kwe pakwe o egombe eehepi, ndi mbi na elekanako o ihimbide

* Ezekiel xxxiv. 11-16.

VIHO OPELA YA MEKODI-MEYAM.

p. 270.

EKfiNDA YA UTAMUWI. 2Jl

ja bobe, na ibala ja boa, iyana ja eduka eyam ya ikamide, nandi
mbi yanakandi eduka te eyamu na enongo A-ha-ibe-n'-ipite.
Ovane nd' umba mbi ka yeje o vveya ma, na bulude ndabo aju
ekolo. Ja ndi jaju ja va na, a le nja a ka vale n' umba? Utodu
Ueyam ma na, mbi ka valate. Na bana ba Klisiani banayi, Ma-
tiyu, Samuel, Josef, na Jems, ba na hwa la tepe ; ikabojana ba
diyakindi mawanja ma ngudi.* Ka ba ba dika bajo o njeya na
Paiya Bobabu, na Paiya Kokengo-n' ihimbama, na metumbe
meyaju, ka pepuwa ba, kwanga na 'la o ba ba ka timbe ; ikabo-
jana o viya iboko tevine, o enongo a ma diyaka piyele, tombete
etumbe ya mvvana e diyakite na ngudi ya tumbwana ba, " Tepe
tito ya majake e ka diyandi na medambe, na nja i nangakiya na
bana ba mbodi, na bana ba nyati, na bana ba laiyan, na betumbe
bebabu beehepi ta, na mvva ndembe nd* a ka tumbwane ba."t

Ja ndi ja Paiya Ebumulema-Enene, na utodu Bwam, na mawa-
nja manayi ba vala o ndabo te ekolo, ka tamuwa enongo-A-ha-
ibe n' ipite. O ba ba pakidi o jambe }* ugomba, ba tinakidendi
na ngudi mete. Ja ndi ja enongo te ja pa o ugomba, ka mwad'
aju a vitane tepe ma. Ma na ba na, A le nja a hake, a jijakiye o
nyungude mba, Enongo A-ha-ibe-n' ipite nonane ? Ja ndi ja
Ebumulema-Enene ja va na, A nd' umba, Ebumulema-Enene,
umba utumbwani umbaka. mua Upolo mua mboka ya oba, u tu-
mbwanake ba tamuwi o njeya tekane, o ipade jabu o loboko la-
bu ; n' umba mbi sombiyakendi ave, na dubwaka jambe jave,
na mbi ngiye : tepe o ka kenjake opele ya eduka, ikabojana mbi
pandi ka lena molo moave, na ka bulude ndabo ave ekolo.

Nandi, enongo te, o ma-a diyakidi enongo, a pikilakiyi na, o
ibe pe n' upakvve a didi a balaka ma ; ma tepe, na, ikabojana o
egombe ya vyo okava, mbi yanakindi na benjel, nandi Ebumule-
ma-Enene, ndi moto a ka bangide mba? Ja ndi jaju ja bata
ngub' aju, ka ma-a puma o bwe bwe. A diyakindi n' ipaki ja
bekeyi o molo moaju, o nyolo aju hikidengo nguba ya veya, na
makogo ma bekeyi ba.ta.ngo, na ebolani enene o bena beyaju.
Ja ndi ja bamo te utoba ja bengiya o ma-a jadi, ka ba ba lunga
ma ombuhwa, na o boho ; tepe o mwad' aju a vakidi ka hana

* Jan. ii. 13, 14. t Aiseiya xi. 6.

272

EKfiNDA YA UTAMUWI.

ma-Paiya Bwam, a weyaki ma na ihindude jaka. Ja. ndi jabu
ja yana opel' 'a bemena beyabu, ka enongo te ya kwehwe o he,
ndi a diyakindi piyele na bo dibaka. A yejekindi nyanga ju e
yalakide eeh£pi, na ma na diyaka, ka ya e va.na.kwe na bemena
bwinge pani ka pvvisi ; ndi Ebumulema-Enene a weyaki ma, ika-
bojana, au dikaka ma kabo kwanga na 'la o ma-a diyakidi a lena
molo moaju.

J a ndi jabu ja yale ibulude ja ndabo te ekolo, na yene e diya-
kindi bobabu n' iha, o enongo a diyakidi a wa. Ba diyakindi
hwi hembwedi o ibulude ja ya : na ndi o ya ndabo te, ba duwa-
kindi utamuwi umbaka, dina na Ivahama, paniyango piyele na
bo waka na nja ; na mwan' aju wa mwajo, dina na Janga iyite :
ba. babale ekaba ndi ibabu ba yongakide. Nd' o diyakindi na
ngudi e mamanakwe n' iyene ja njanga ya bekengo be diyakidi o
behu beya ilonga te ikolo dine, na nyanga ya ndabo te y' ivititi
yane e diyakidi ti na bevehe beya bato.

O Paiya Ebumulema-Enene na megangano meyaju ba diyakidi
ba made iha tekadi, ba nangakindi Ivahama, na mwan' aju Ja-
nga-iyite, na bana bandamakide ba ; ikabojanaba diyakindi bato
baiyamu, tombekete ka ba. ba diyakidi mbwedi o ndabo te ekolo
ya enongo teyene.

Ndi ba valanakindi molo moa enongo te, ikabojana nyolo aju
nd' eyabu e tongakidi o malale, ka ba ba huba o njeya, na ba na
paka o megangano meyabu me didi, ka ba ba levide ba nyanga
'bu e di hango. Nandi, o Ipikiliya-ibabu, na kokengo na itaku-
ma, ba yenekidi na, u ndi molo moa enongo, ba peyakindi na
ngudi eyite. Nandi Klisiani a diyakindi, na ngudi e bomake ibe-
ka, na mwan' aju Ngebe o ilamba : nandi o nyanga 'bu e diya-
kidi ba sevanakide nonane, a bomaki ba viyembo, na Kok^ngo-
na-Itakuma a yembakindi. Ja. ndi jaju ja bweya Janga-iyite na
ena, na ba. ba ka yembaka o njeya. Mbambaye, au diya ka na
ngudi e yembakg a diye na utumbe o ena, ndi mbi langwakiyand'
ave, na a hakite bwam. TepS mwajo nd' a lukake" n' ibendwe,
ikabojana a yavwanakindi viyembo bwam mete.

Nandi ibeka te" j' u diyaka elombo sase o Ivahama a jadi ; a
diyakindi na mala m' ija, wa na iyemba, ikabojana a diyakindi a
be piyele na bo hovakiya na nja. Ka Klisiani a ve ma ive jaju

EKENDA YA UTAMUWI. 273

jaka opele ya ihuka jaju, ka ma-a kenjake ma elombo e jake ;
nandi, kwe tepe utodu te mua raomo a ka yalake i idiya ja ho-
honganengo.

K' umba mba yene o ndata ame, o ekabe be diyakidi beya
maya, Paiya Ebumulema-Enene a nangakindi molo moa enongo
te, ka ma-a kelide moa. o uhumu, baka na mani manene ma
njeya, banjanidengo na ikondi te ja Klisani i tekide opele ya ike-
levide ja batamuwi ba ka viye pe ombuhwa, na ba ka tandaka
na ingiya o 'he aju.

Ja. ndi jaju ja tokuna o ilale ndaga tekadi, na,

Ekamu ndi molo moa enongo te,

E ma bangakide batamuwi oviyo.

Ebumulema-Enene a buludendi ndabo,

Na ma-a weya ba, na mwad' aju.

Ma tepe a huludendi,

Ivahama, na mwan' aju Janga-iyite.

A bomake penda, a bete diha okava,

Vakana a hwemiyendi

Iyene ja molo te, i yembalddendi beboke,

U levakidendi na, ba huludwendi.

Ndi, o bamo tekaba ba diyakidi ba made ibulude ja ndabo te
ekolo, na ba. tepe weyango enongo te, ba hakindi ekenda abu,
kwanga na 'la o ba ba pakidi o Mekodi meyamu, o Klisani na
Ipite ba kehakide nyolo na njanga ya elombo ya ome. Ba hihi-
nganaki tepe na batati ba ome, ha haki ba ulunda, pani te ka ba
ba takidi o ha Klisani o mekodi te meyam.

Nandi o batati te ba yenekidi njanga wa moto ba vitanake
Ebumulema-Enene, ikabojana bu dimbakiya pe ma, ba vaki na
ju, na, Paiya, o te na njamba eyam okava ; nandi, o duvvaki le ba
behepi ove ?

Ja ndi ja Ebumulema-Enene ja yavwana na,

O boho ndi Klisiani na ebumbu aju,
Bana baju, na mebambi meyaju ;
Ba ba.ka.ke pepa 'bu na mondi,
Oviya bobe na 'la 'hekwe, te bu pa okava ;
Tepe Utodu-Bwam, a vaka o 'kenda,
Kokengo n' Ida tepe a jadi
N' ulema ueyam, na Ipikiliya-ibabu tepe
18

274 EKftNDA YA UTAMUWI.

Au babaka o dikana ombuhwa.
Ivahama a vakand* ombuhwa,
Nyanga te te ya mwan' aju Janga-iyite.
Ho ka ndngudwet' okava,
Ipe ho hake ekenda ? Langwakiya hwe.

Ja ndi ja batati te ja va na, Ekane e ndi njamba eyam. Ho
ka hand' inyeni ulunda, ikabojana ho ndi na beya ba vahamango,
tepe na beya ba yadango. Upolo muahu a yenekSndi nyanga' e
hamake o bahale mete ekaba ba jadi ; * ovane, vakana ikaha i di-
yake elombo e ka himbide hwe n' ivehelide janyu. Ja. ndi jabu
ja valana ba o jambe ja ikenga, ka ba ba va. na ba, na, ngakiya,
Ipikiliya-ibabu, ngakiya Paiya Eboke, ngakiya Paiya Ivahama,
na mwan' ave\ Janga-iyite. Batati ba na, Paiya Ebumulema-
Enene, ho ndakiyandi ekaba moto moto, kakana, ikabojana ba
mbaka na timba ; ndi opel' ave mete, na bapakwe ba di te yada-
ngo, inye'ni o ka hnkateni n' itandidi vianyu mete viya mbembe\
Paiya Ebumulema-Enene a timbwanaki na, mbi yenekendi buhvva
tekabo, na, ehekvve e panyakandi o miyoho mianyu, na, na, o
ndini Batati ba Upangiyi muame mbambaye ; ikabojana u tindi-
yani ba benekide ekaba, na mbanja, tombete n' ibeke, ndi, o ma
tadendini njeya abu, na 'la o ikenga malanga, pani ka e jadi ho-
honganengo n' iha.

Ja ndi ja ba vahamango ja nganide, na Utumbwani na bapa-
kwe na benganake. O ba ba diyakidi ba diudwe, batati te ba
vakindi, na ba diyakidi vahamango wa, na, O ka vaha le ni nde ?
ba na, ikabojana, belombo beehepi be ka haw^te okava, opele" ya
ihuka ja ba vaha, na opele ya ikelevide ja ba bepamaleva. Ja
ndi jabu ja hade ba beja bebabu, na be diyakidi bwam o iveka,
na opele ya ibombwe' ; o ba ba bedi janidengo, ka ba ba nganide,
moto moto o jaju iboko.

O Buhwa bo diyakidi boa ya, ikabojana mekodi te me diyaki-
ndi n' udomba, na buhwa bo didi bwe, na tepe 'kabojana e diya-
kindi mbemba. ya batati, oninge na batamuwi na taka o ha
ekenda, vakana, ba takandi o levide ba belombo beyam beyaka,
nandi o ba ba diyakidi ba kokide, na ba tepe bonguwango nyolo

* Matiyu xxv. 40.

EKfiNDA ya utamuwi.

275

jabu, Batati te ba valanaki ba o miyanga, na ba na levakide ba o
boho boho ibeyabu be takidi o levide Klisani o boho.

Ka ba. ba valana ba o loboko lakiya. Yiya boho boho vi ndi
Ukodi Umamo, na ba na yeneke momo na maseyi, a vungulakidi
bekandangolo na ndaga. Ja ndi jabu ji uwa Batati te na, yene
e weyaka le ovane na ? Ka ba ba languwa ba. na, momo te a
ndi mwana wa Paiya Ehekwe-Enene, uwanyu a langake o ekulu
ya boho boho ya Ekenda. ya Utamuwi : na ma.- a ndi dikwengo
ome, ilevide ja batamuvvi nyang' abu e ka haye, tombe o vungula
oviya njeya jabu, janga. ja mbeleke ijabu i ka bonganiye na ika-
mide.* Paiya Ebumulema ma na, mbi youdi ma, a ndi moto
wa mala.

Ja ndi jabu ja pa.de pe ba o iboko vipakwe, vi tubakwe na,
Ukodi-u-ha-i-be-na 'buke. Ome nd' o ba ba yenekidi momo ba-
tango n' ibata. itano ; na bamo babale, Uhinibidi na Upango ube
ba kopaka ma seke egombe eehepi. Nandi, hilakete seke te
eyabu e ma kopaka ma, e mbe na kwa, na ibata jaju i di te bo-
tano pani ka na jii kopwe seke. Batamuwi ba na, ekaye e we-
yaka le na ? Ka Batati te ba yavwana na, Momo tekane a tuba-
kwi na moto ueayam, na ibata tekadi i levakidendi botano boa
emena aju. Nandi, tango te e kopake ma. seke, ndi tango e
numbake na behadi beyaju beyam ; ndi nyanga anyu e yeneke
seke e natame o ibata jaju, a ka diyandi a diye na ebuke o he te-
kane. Behepi ba vahake o bevaka bamo ba janga tedine, ba
wakate na ehavu ya nane ; ikabojana o ulingo kwe, vakana Anya-
mbe a ka pangandi kengenge jabu i pumake pani ka bwe, na
bwam bwabu pani ka joba miyolo.

Ka ba ba valanape ba o Ukodi Itande, ome nd' o ba ba leva-
kide ba momo a diyakidi na ubamba mua menamba u didi bya,
umwaju u ma lenaka koto na mabata opele ya mekuge te me
diyakidi teme teme baka ; ndi ubamba muaju u halaviye, na bo
halavakiye. Batamuwi ba. na, ekaye e le e diyaka na ? Batati
ba na, ekaye nd' ilevide janyu, na, a didi na ulema bwe ive ja
mekuge, a nyamane, na vilolombo. A hovake a ka hovidete ma
mete. Na beja te beya mwalika be vekidi usaki bid yevekide
ulega muaju.

* Maki xi. 23, 24.

276 ekenda ya utamuwi.

Ba valanaki tepe ba o iboko 'iviyabu vi yenekidi Eboki, na
Upuhwani-mua-Iyowe, ba tukaka moto wa Ithiopia na ipikiliya
ja na ba vahakand' o tang ma ; ndi ulingo muabu u tukake ma,
u ha pe o \ indide ma wa. Ja ndi jabu ja uwa Batati na, yene e
weyaka Ie na. Ka ba ba languwa ba na, Kakana ndi ka yd e
didi na moto ube ; megono meehepi me ka hawSte iduwa jaju ja
dina iyam, me ka pangi ma kabo bobe pe wa. E diyakindi no-
nane na ba Farisi ; na ya e ka diyi nonane na menoki meehepi.

Ja ndi ja Ngebe ya mwada Matiyu, ja va na Klisiani na, Jaiye,
mbi vahakand' o yene ibeku te i didi o ukodi, i tubakwe na njeya
ya hel. Ja ndi ja nyangwe ja languwa batati tg. Ka ba. ba vala
o jambe ; i diyakindi op5le ya ukodi, ka ba ba dubuwa ja, na ba
na sombiyake Ngebe na a yokolakide kwe. Ja. ndi jaju ja yoko-
liclS, na yokaka umbaka a vaka na, Jaki na Paiya, na ihimbide ja
matambi mame oviya njeya ya jonga na emena. Upakwe ma
na, A, te mbi nyakudwi pe bepehi, n' umba na taka o yonge
em£na ame, na o nyange ilina jame. Na upakwe na, Oninge na
mbi jaka pe mbi diyaka epakwenjo, mbi ndi mbi hahakiye nyolo
ame mSte, wa na o pa o iboko tekavi ! Nandi e diyakindi pani
ka na he ya mete e njimakandi, na ya e hokolanake na janga o
iboko viya mwa te vi diyakidi temengo ; ja ndi jaju ja banga, ka
ma-a pa, a ka likimaka, a vaka na, Ibata na tango te e didi ve-
ngudvvengo oviya iboko tekavi.

Nandi o Batati t£ ba makide ba ilevidS ja belombo tekabe be-
ehepi, ka ba ba timbana ba o ikenga, ka ba ba ve ba be diyakidi
o ndabo. Ndi Ngeb£ a yombwakindi elombo yaka eyaju e yene-
kidi omS, ndi a yenekindi ihani n' ijomba. Ka Klisiani a uwa
ma, na, e le nde, ikabojana a ySnenekindi pani ka moto a beke.
Ja ndi ja Ngebe ja va. na, egeno e ndi panamango o ndabo ya
beja, eyamS e di te kabo bo pikilakiya ; nd' oninge mbi pahiye
ya, mbi ka y£ni njuke. Ka nyangwe a va na, mbi ka languwa-
ndi ivaha jave o Batati ba jadi, vakana ba ka vete. Ngebe ma
na, mbi yenekendi ihani na bamo tebanS ba yowake' na, mbi ma
yombuwandi. Ka nyangwe a va na, NyawS, mwan' ame, i be
ihani, ndi bo ndi bwam na o yombwaka elombo ka yene. Ja ndi
ja Ngebg ja va na, Nandi, jayi-o, oninge wa tanda, uwaka Batati
tebane, na ipS ba te ba hambakide ya.

EKfiNDA Y/A UTAMQWI. 2JJ

Nandi egeno te e diyakindi elombo mete. Pele paka e ka levi-
dete moto uvela muaju muehepi hohanganengo ; na oninge \va
lude ya 'pele 'pakwe, vakana e ka levidete boho na ehini ya
Upolo mua batamuwi. E, mbi kalango na ba ba didi ba langwa-
kiya, ndi ba ndi \ango na, ba ndi yenengo korowa mete ya maya
o molo moaju, na itamuwa ja egeno te yene : na ba ba yeni tepe
ome mabeku o bena beyaju, matambi maju, na mbanja ju. E,
ibele i tepe ome o egeno tekaye, na e ka levidete ma o ba vahake
o yene ma, tombe o miha, tombete wango ; tombe o he, tombete
o heven ; ipe o itingidi viyaju viya hubiyango, tombe viya ibe-
tiya ; ipe iviya jaju ka tuka, ipe ka pangiya.*

Ja ndi ja Klisiani ja vala o Batati te ba jadi o iboko viya yenja,
nandi mina ma Batati te ndi, Iyowe, Ibweyide, Ipepuwa, na Ho-
honganengo, ka ma-a va na ba na, Mwan' ame wa mwajo a na
elombo aju e yombwake o ndabo tekane, na ma-a vaki na, oni-
nge wa leveni ive ja ma. ya, a ka yeni njuke.

Ibweyide. — Ndakiya ma, ndakiya ma, ho ka vete ma eyahu e
didi ho hanaka ma. Ja ndi jabu ja ndiya ma, ka ba ba va na ju
na, Ngebe-o, e le nde eyave e vahake ? Ka ma-a kalama n*
ihani, ka ma-a va na, egeno te enene e didi kelemengo o ndabo
ya beja. Ka Ibweyide a vala umbila, ka ma-a vana ya, ka ya ya
vewe ma na ulema bwe. Ja. ndi jaju ja balide molo moaju, ka
ma-a ve akeva, ma na, Nandi, na ekaye mbi yenindi na mbi du-
wendi ehekvve o miha. mave.

Ba veki tepe bajo bapakvve janga ja belombo ibeyabu be vaha-
kidi, na bamo babu mabende manene, na nyanga 'bu e latakidi
na Ebumulema-Enene o ivveya ja enongo, na ibulude ja ndabo
aju ekolo.

Batati te ba batakidendi Klisiani na bana baju makanja ; ba
vamakide tepe mbonga o mata mabu, na belombo beya hika o
miyoho miyabu.

O ba ba temekidi ekenda, ba hulakidete ba na jonga, ndi bu
levaka pe ba pani ka ba ba levakidi Klisani na ugangano muaju.
Tina ndi, ikabojana ba diyakindi na Utumbwani ueyamu, a diya-
kidi hilinganango na belombo, na ma tepe na ngudi e veke ba

* Jems i. 23-25 ; 1 Karint xiii. 12 ; 2 Karint iii. 18.

278

EKftNDA YA UTAMUWI.

maleva o egombe ya mahihi. Maleva te imabu ma vekidi Kli-
sani na ugangano muaju, ma behalakuchve o egombe ya mala
mabu. Okava nd' o njamba tekane e diyakindi n' ikova wa na
epakwe.

Oviya ovane ba kekindi ba keke ba tumbwakidS, na,

Loboko lo kenjwengo bwam,

Opela batamuwi ;
Na nyang' ahu e vehelekudwe

O 'kenda 'hu ya mena epakwe !

Ba veke ibeyabu be duwake,
Ovane nd' o hwe ho ka duwe mbya

Belombo be levakide, na
Ho jadi batamuwi.

K A PIT A VIII.

O ba ba diyakidi ba palwanide na Batati te, kvve tepe ba paka
o iboko te viya Klisani vi bonganakiyedi na Uluwi, o mboka ya
Itimbiya. Ma ndi wa Ebumulema-Enene a yongakide ba, na,
Okava nd' o Klisani a litakidi na Uluwi, a diyakidi bapengo iti-
ngidi viyaju viya iloguwa jaju o ukanga muaju. Ndi, mbi vaka
opela momo tekane, na, a yokaka ileva, o ma-a yalakide ikvva,
moto a diye na ngudi e himbakide ma. O ma-a pakidi o iboko
vi diyakidi na kras na malonga, a latakindi n' umbaka a langwa-
kiyi ma na, a tamwakiye ome ; ndi a kalakidendi mahonga ma-
ju, a pitaka, ka ma-a va na, a ka timbandi bo timbaka na 'la o
mboka 'ju. Nd' ovane a to pa o jambe j' ugomba, a latakindi
na Upakwaniyi, a vahakidi o huka ma na bena, na timbe pe
ma o njeya ju epakwe njo. Ndi ail babaka, nd' o ma-a hi ma
na ngambi, a kundwakindi ugomba tepe, na ma na kweyaka.

Ka ba ba ha ekenda. ; nandi, hohonganengo na iboko te viya
Ikamide-ihale vi kinakudvve ovyo, ome o diyakindi na momo te-
mengo, na ukwala muaju hoduwango, na boho boaju na makiya
ti. Ja ndi ja Ebumulema ja uwa ma na, Ave le nja. Ma na,
dina jame ndi, Evemba-ya-Pakwe pakwe. Mbi ndi utamuwi,
mba 'landi o mboka ya oba. Nandi, o umba mbi diyakidi mbi
haka ekenda ame, bamo balalo ba lungaki mba, na ba na la-
ngwakiya mba belombo te beya belalo ekabe ; I. Na ipe mbi ka
tandate o diya o njamba 'bu. 2. Tombe mbi ka timbaka o ibo-
ko viyame vi vakiyedi. 3. Ipe o wa o iboko tevine. " Oninge ba
va. na, oka na hwe, oka ho vengamakiye opele ya makiya, ho ku-
tamakiyeni o mahawe opele ya a ha i be bwakango, tina e diye :

Ho miyaki bani ba te o miha pani ka njama ; na bahuhu, pani
ka tango te e hubake o epupudu :

Ho ka duwandi ungumba mua taa muehepi, ho ka londendi
mandabo mahu na momano ; O ka habaka na hwe, oka hwe be-

(279)

2g0 EKfiNDA YA UTAMUWL

hgpi ho diyake elandi yaka. Mwan' ame* o tamvvake o njeya na
ba ; himbakide eko ave oviya njeya jabu."*

Mbi yavwanakindi \va boho na, mbi diyendi moto wa pakwe1
pakwe ukil' uyaba, ovane vakana, ya diye lukango n' umba mbi
habakape na ba patwani. Ja. ndi jabu ja vaha nyanga 'me e ka
yavwane na ya bebale. K' umba mba languwa ba iboko viyame
vi vakiyedi ; mbi jaka mbi duvvaka viya hohonganengo te mbu
dikaka viya ; nandi o umba mbi duwi viya na vi be hohongane-
ngo, na viya vi be tepe n' ikova opel' ame, k' umba mba senja
vi) a op£le ya njeya tSkane. Ja ndi jabu ja uwa mba nyanga
'me e ka yavwane na ya belalo. K' umba mba languwa ba na,
emena ame e ndi jambo-e inene, n* umba mba yale o pelide ya
be pelide pelide. E te tepe ehavu anyu ya ilanguwa jamS opele
ya ipana ; ovane vakana, oninge o hayi mbani njuke, u ka diyate
ujilo muanyu mete. Ja ndi ja balalo te, Molo-loguvvango, A-ha-
pikilakiya, na Bokeli ja bweya mba, k' umba mba bvveya tep£ ba.
K' umba, moto umbaka, mba yana na ba balalo, ulingo mua
mavvela malalo. Ovane nd* o ba ba diki mba, na ndembo ya
ngud* abu, te pani ka ave o yen£k£, ba tepe valango n' ijarne
jaka. Ba kekete kya, ipe ba ma yokandi ave o vaka, na ba na
kweyanakide.

Ebwniilema-E7iene. — Ekaye e diyakindi elombo engn^ balalo
ba yanaka na moto 'mbaka.

Bokolo. — Mbambaye ; ndi bohale tombe beyite, e ibe elombo o
ma-a didi na pakwe pakw£ op^l* aju. Umbaka ma na, " Oninge
ndumba ya viya ka yana n' umba, ebumulema 'me ya bange ;
tombete eduka ya 'muwa mba, mbi ka pitidete." A vaki tepe
na, mbi ndi langango o ejanganangobo ya mepako, na, moto
'mbaka a te yanango na ndumba; na njanga 'a moto tepe ya
Samsan e weyakidi n' ubenguna mua asi !

Ebumulema-Enini. — Nandi e le nja tina-e eyavS e ha yama-
kidi, ipc te moto a vakite ka hana ave ?

Bokolo. — Mbi yamakindi o Upolo muame a jadi, uame a diya-
ki yowengo na, a ka yokiyi mba, na ma na veke mba ihana i ha
yenencke, i diyakidi twetw£ n* umba.

* Mekanakadi i. 10-15.

EKENDA ta utamuwi.

281

Ebumulema-Enene. — Ja ndi ja Ebumulema-Enene ja va. na, O
ndi vengo nyolo ave ngadi eyite mete ; O ta ha, mbi yene ukvvala
muave mua ibata. Ka ma-a levide ma mua.

O ma-a beki mua vye, na ma tepe mua bengelengo kwe, ka
ma-a va na, E, ekane e ndi mbeba ya Jeruselem.

Bckolo. — E ndi nonane. Oninge moto a didi na ukvvala teka-
mu, na bena be bweyake mua, na ikenge i hanake mua, a ka
yalete tombete enjel na mua. Mbeba aju ya diye botune. U ka
lenandi mehoni, na bevehe, n* ilina na beehepi.

Ebumulema-Enene. — O yanakindi ulingo uyaba ; mbi mama-
nakandi ka ave o ha yonyakide.

Bokolo. — Mbi yanakindi kvvanga na 'la o ukvvala muame u
natamakidi o ena ame ; ovane nd' o beya be latakidi ta, pani ka
na ukvvala u pumindi oviya o ena ame ; nandi o makiya ma diya-
kidi ma ka pumaka oviya mepenjo meyame, k' umba mba yana
na evemba wa.

Ebumulema-Enene. — O hakindi bwam ; o ndi yanango kwanga
na 'la ipume ja makiya, o yanaka na bobe. O ka diyi na hwe,
o vakiya, na nave o pumaka na hwe ; ikabojana ho ndi meganga-
no meyave. Ka ba ba nanga ma, na tukaka ma mavenge maju,
ka ba ba ve ma ibeyabu be diyanakidi ikehane jaju ; ka ba ba
vala njamba. Nandi, o ba ba diyakidi ba tamvvaka, Ebumulema-
Enene a tandaki ma, o ma-a diyakidi a duvva na a ndi momo wa
ngudi, na ikabojana baka. ba njamba ba diyakindi bobabu, na
nyolo vaha, ovane nd' o ma-a kalaki na ma belombo beyite na
ngudi ; o bohoboho, ndi opele ya ehiki aju.

Bokolo. — Mbi vakiyendi oviya ehiki ya Ivititi, ovone nd' umba
mbi jakudwe, na Paiya na Jaye ba ngi te ovone.

Ebumulema-Enene.— Ehiki ea Ivititi ! e i be ovane o etebe te"
ya yaka. ya mboka y' Ujilo ?

Bokolo. — E. Nandi e pangaki mba mbi vaka o ekenda nd'
ekaye : Paiya Ulanguwi-Pakwe-pakwe a vakindi oahu, na ma na
langwaka hwe nyanga ya Klisani e di hango, a umwakidi oviya
mboka ya Ujilo ; nyanga ju e diyakidi mwada ju na bana baju
senjango, na ma valango o ekenda. E langwakudwe tepe nya-
nga 'ju e weyakidi mbamba, e pumakidi ka himbide ma opele ya
ekenda ju ; na nyanga ju e pakidi o iboko te iviyaju vi vahakidi.

282 EKENDA YA UTAMUWI.

E langwakudwe tepe, na o loboko lehepi la Upangiyi muaju lo
duwakidi ulunda, wa \va nd' o ma-a pakidi o jambe j' ugomba
mua mboka Eyam ; ikabojana, ome nd' o ma-a kehanakudwe" na
moyi ma mabeka, na njamba ya ba panyake. Moto te a langvva-
kiye tepe, nyanga ya makelenge ma mboka teyane, ma kalakidi
n' upeyo, na janga ja ibata ja hika ijaju i batakudwe ; na belo-
mbo bepakwe beyite na ngudi, ibeyame be ha i be na ngudi ya
languwa ave kya tekane. O momo te a langwakidi upako temune
tepe, ulema u ka yodaka mba utema, n' ivaha j' iyongane jaju ;
na tombete na Paiya na Jaiye bu yalake ihimbide jame. Ovane
nd' umba mbi dikaki ba, n' umba na paka okava.

Ebumulema-Enene. — Wu ngakiya o jambe ?

Bokolo. — E, e ; jambojana momo te a langvvakiyi hwe na, oni-
nge ho ngiye na jambe te, vakana eehepi e ka diyate onan£.

Ebumulema-Enene. — Yeneke Klisiani, ekenda ea momi ave e
te yowanengo o loboko lehepi, na ibeyaju be duwakidi na ya.

Bokolo. — Mete, mwada Klisani nd' ekane ?

Ebumulema-Enene '\ — E, ma ndi mane ; na bana baju tepe ba
banayi ekaba.

Bokolo. — Na le, na ba ba 'la tepe o ekenda ?

Ebumulema-Enene. — E, pakwe pakwe, ba vitanake tepS.

Bokolo. — E peyakidi mba ulema. Momo ueyam, a ka yeni
mbya o ma-a ka yene ba, ba ha babakidi o vala na ju ; ndi ba
ka ngakiya o iyongane jaju, o mambe te ma mboka eyam.

Ebumulema-Enene. — Mbambaye e ka peyakidi ma; e ka ba-
kamandi na upeyo muaju mua idiya ja mi mete ovone, iy&n£ ja
bana baju, na mvvad' aju.

Bokolo. — Nandi o hwe ho kalakS opSle tSne, langwakiya mba
ipikiliya jav£. Baka ba i be" kamidengo na ho ka yowanendi
ovonS.

Ebumulema-En.me . — O piviyaki na ba ka yowanete ba mStg
ovone ? Nd' oninge nonane ba peyaka n' iyene ja ibabu ba ome\
na o peya na mbya abu ? Tepe na, nyanga ya majawe mahu e
di pat 'ahu mete, tombekete ka ya e ka mendS e diye nonane
ovone, nandi hwa lukaka o pitide na, ho ka peyandi n' idiya na
ba ovone ?

Bokolo. — Mbi yengkendi nyanga 'v^ e kamakide' opSl' 'a tenS.

ek£nda ta utamuwi.

283

O te pe na belombo bepakwe beya uwa mba opel' 'a nyanga 'me
e yalakide ekenda. ?

Ebumulema-Enene. — E : hangwe na nyangwe ba babakite ave
o diyaka utamuwi ?

Bokolo. — Na puhu mete; ba yejekindi ihimbide jame o pele
jehepi.

Ebumulema-Enene. — Mete, ba vaki le na ?

Bokolo. — Ba na, e ndi emena ya henga ; tepe umba mete mbi
jaka mbi ba.be idiya na henga, te mbu vahaka ya.

Ebumulema-Enene. — Ba vaki le pe epakwe nde ?

Bokolo. — Ba langwakiyi mba, na, e ndi njeya ya mahihi ; E,
mahihi wa na njeya ipakwe jehepi.

Ebumulema-Enene. — Nandi, ba levakidet' ave mahihi ma ome'
na mahuhu ?

Bokolo. — E, na mepako meyite na ngudi.

Ebumulema-Enene . — Tubaka mba meyaka ?

Bokolo. — Ba langwakiyi mba opele ya Utabu mua Ivahama,
iboko te viya Klisani vi diyakidi piyele nv ilaka. Ba langwakiye
tepe mba, na, bayanguwi makanga ma kamu ba ndi teme teme
o ndabo ya Bielzibab, kokengo n' itebide o tango te e ka tinide
o jambe opele ya ingiya. Ba langwakiye tepe mba opele ya ehiki,
na mekodi meya ivititi ; opele ya ekandangolo Bodelo ; opele ya
laiyan ; na tepe opele ya benongo belalo, Upumi-makiya, Ubo-
mani, na Uweyi-bwam. Ba tepe na, ndoba ya mahihi e keke, e
keke, e 'lwanakide Itaba ja Ihubiya ; na nyanga ya Klisani e va-
hakidi o wa ome. Ba. tepe na, o ka jabwaka Itaba ja Edingihe
y' Iwedo o bengenge be didi, o bwe e jadi ivititi, na njeya ti na
lolambo, mbela, bevema, na mavolongo. Ba langwakiye tepe
mba, opele ya Enongo A-ha-i-be-n'-Ipite, na ndabo aju, na iki-
nwe ja batamuwi i duwe o kinwe ovone. Tepe, ba vaki na, mbi
ka pudunganandi o Mwanga rmva Iyabana, u jadi na mahihi, na
bene beehepi pa, mbi ka pandi o viho vi ha ibe n' ulando ; na na,
viho tevine vi nd' o hangan' ame na Ehiki te Eyam.

Ebumulema-Enene. — Kabo bene pa. ?

Bokolo. — Nyawe, ba langwakiye tepe mba, na, njeya tekane e
ndi ti na bayabani, na bato ba duwe o venga bato baiyam beha-
nge itimbe jabu oviya njeya te.

284 EKENDA YA UTAMUWI.

Ebumulema-Enene '. — Nandi, ba vaki le opela yen£ na ?

Bokolo. — Ba na, Paiya I\owe-ja-He a vengakandi ovone opele
ya iyabana. Tepe na, Uhili-behavu, na Unoki ba nd' o njeya te
egombe eehepi. Ba. tepe na, Nyeno-y'-Ikutakuta, Ekalekale\ to-
mbe Dimas, ba te ba bakamaka ibvveya jame ; na ukandi a ka
bweyaka mba o ivata. jaju ; tombete ka Bohuma, mbi kekendi o
jambe j' ugomba, ijaju i timbakudwe na 'la o epupudu te e diya-
kidi o pele ya ekandangolo, na valanakwg o njeya ya hel.

Ebumulema-Enene. — Ekabe be diyakindi twetwg n' ivahide
jave ; ndi be hukakiyete na ovane ?

Bokolo. — Nyaw£, tSmete. Ba langwakiye tepe mba, opele ya
bayit^ ba didi yejengo njeya ya vyo, na ba didi ya. tamuwango bo,
iygne ja na, ipe ba te ba duwaka elombo ya ivenda ome ; na ba
na timbanakide pe, na ba. ba yenekendi betikelike beyabu, na
imuwa ja ekenda. teyene. Na ba na tubaka mina ma bapakwe
ba di nonane hango, pani ka Bobabu, na A-ha-i-be n' Ipite, na
Ujajanga, Utimbi na mbuhwa, na A-ha-kamakide ; ba kekindi
yavidengo, ka yene ibeyabu be didi be duwaka, ndi ba diye n'
umbaka a duvvake elombo n' ivala te.

Ebumulema-Enene. — Ba vaki tepe elombo epakvve ivahide'
jave ?

Bokolo. — E, ba langwakiye tepe mba, opele ya Paiya Edavo, a
diyakidi utamuwi, na nyanga ju e diyakidi o njeya te ma ni^ie
dipa jaju, na au diyaka na iwela jaka. ja mbya ome ; tepe na Paiya
Ivahama a mbakidi o hoviya ome na nja, na tepe na, ma mete
Klisani, wa bato a ma kalaka na ngudi ; na ivala jaju opclc- ya
korowa ya oba, mbambaye ma mStg a nyangakindi o Viho vi
Vindo, au yavakidepe wa na ovane, tombekete ka ya e dibakudwe.

Ebumulema-Enene. — Ndi ekabe beehepi biu vahakid^ av^ ?

Bokolo. — Nyaw£ ; mbu yeneke p^ beya elombo.

Ebumulema-Enene. — Na nja tina-e ?

Bokolo. — Ikabojana, mbi diyakindi mbi ngite, mbi kamakidS
nyanga ya Paiya Ulanguwi-Pak\ve-pakw£ e vakidi ; yene ndi e
pangaki mba mbi pejeke beehepi.

Ebumulema-Enene. — YenS nd' e diyakidi ibala javS-ikamid£
jave.

Bokolo. — E nonan£. Mbi kamakidendi, ovan^ nd' umba mbi

EKKNDA YA UTAMUWI.

285

pumakidi, mbi pakind o njeya, mbi yanakindi na behepi ba ma
yamka n' umba, n' ikamide nd' ijame i panidi o iboko tekavi.

Ba diyakindi ba be ovane o Mwanga te mwa Iyabana, upupe
mua ome mu' mbaka na o tikanide.

Na iboko tevine vi diyakindi dunge dunge na maya, kabo
okava, na okaone, loboko la iyabana, lo ma beke oninge moto a
diyenge, tombete a yaka ome, ya yovvane na ipe a ka umwate
epakwe njo o he tekane. Ka ba ba tamwaka o ehiki teyene, ba
ta, na Ebumulema-Enene o boho, jambojana ma nd' a diyakidi
Utumbwani ; na Bokolo-boa-pakwe-pakwe a vitake ombuhwa,
na janga. ja na, i;;e ba ndoba, tombe mbamba, tombe enongo,
tombe mwibi be te be njingimaka o njamba 'bu, na beya. beya ha
ba elombo. Ba tamwakindi okava, moto moto umwaju ukwala
o same ; jambojana ba diyakindi yowengo na, vi ndi iboko viya
mahihi. Tepe ba yadanakide ba mete na ba mete, na nyanga
'bu e yalakide eeliepi. Paiya Ebumulema Enene a vaki na Ipiki-
liya-Ibabu a ka bakamaka na ju : na Bokolo a bandamakide
Ivahama.

Nandi ba valango kwe, tepe bengumbe na ivititi be dibakide
ba behepi ; ovane nd' o ba ba diyakidi ba dive na ngudi e yene-
neke ba mete na ba mete. Ovane nd" o ba ba ka yowanete
iboko viyabu kabo na joyi ; ikabojana bu tamwaka na bwe. Na-
ndi, moto te moto a ka pikiliyi na ba diyakite ovane kabo ngebe
na ngebe opele ya ba diyaki bokolo \va ; ndi vva \va opele ya bajo
na bana, ba diyakidi matambi na bebumulema bobabu ! Nandi,
na ndaga ja a tumbwanakidi o boho ja iyadide, na ja a vitanakide
ombuhwa, ba hakindi mala ma ekenda.

Njeya e diyakindi okava na ivahanide ite, na seke, na bohupu.
Na hangane teyane y' u diyaka na ndabo ya bangi, tombe ndabo
e jakwe beja, na ya paka, e didi e yadakide ba janga te ja vaha-
mango dine. O diyakite kabo mekanyi, na medaki, umbaka a
kwaka, upakwe a patamaka o seke, na bana baka ba nyangake
makogo mabu o Utaou ; Umbaka ma na, mbi kwendi, ulingo te
umbaka, upakwe na, Mete, o le ove ? Upakwe ma na, Mbi ndi
bweywengo na melabe, mba yale o hoduwa nyolo ame. Ja ndi
jabu ja pa o iboko viyamu, vi nyevekide batamuwi nyolo na
ngudi ; bonguwengo oba bwam, na beswagenda na bediya. Vi

286 EKfiNDA YA UTAMUWI.

diyaki tepS na enangi ebabu, ya ba nyolo vaha e didi ba hikama-
kiya. Ekaye e diyakindi iyejudwe inene mete ; jambojana bata-
muvvi ba diyakindi ba yonyake na bobe boa njeya tene ; ndi baa
' diye n' umbaka a yalake tombe n' iyeje ja ihimbama ome. E
wbambayg, nyanga 'me e yenekidi, ba diyakindi ba yokolakide
ilcva jehepi ja Utumbwani muabu, na ma-a diyaki tepe a langwa-
kiya ba hohonganengo opele ya mahihi, na opele ya itingidi viva
ma, nd' o ba ba diyaki ba be baka ma ma, ba bongwakindi ma-
lina, ba ka yadanakide ba m£te na ba mete ihahiye ja nyolo.
Iboko te viyam vine vi ma tubakvvendi na, Mbweyi ya ba Rengu,
na dina tiding i ndi yabango batamuwi, o ba ba jadi vaha, na ba
vahake iyaja.

K' umba mbayene o ndata ame, ba tamwakindi o iboko tekavi,
kwanga na 'la o ba ba pakidi, o iboko viya bato vi duwe o lenga.
Nandi, tombekete ka Utumbwani 'muabu a yovvakide idika ja
njeya ja lengemengo na mwehe, na ivititi kakana a diyakindi na
njuke. Ndi a diyakindi na ejanganangobo o elandi aju, ya ma-
njeya mehepi ma valanakwe na 'la o mboka eyam ya oba. Ja
ndi jaju ja yode ekanda, ikabojana au jopaka a diye na ekanda,
na ma-a tamwakiya ejanganangobo eyaju ya manjeya, e ma leva-
kide ma, na, a kelevake na dine iboko, na ma-a luwa o njeya na
huhu opele ya ena eyomi. Nandi a jaka a bandamide okava e te
c diyaka na ba mbakindi o nyanga o mabada ; tep£ piyele na ba o
diyakindi na epupudu, tombete mbela, ndiba ju e yowane na
moto te moto, na mabada ti, havvengo ome te kabo na ugono
mua ivveya ja batamuwi.

Ja ndi jame ja pikiliya n' umba metg, na, A le nja a didi a keke
o ekenda, ndi a puhwanaka ejanganangobo te ya manjeya ekaye
eyaju e didi a tamwakiya njeya ya hohonganengo, oninge a
yowe ya.

Ka ba ba tamuwa o Mwanga te mwa Iyabana ekamu, kwanga
na 'la o ba ba pakidi o iboko viyam vipakwe, longwengo o pepek^
ya mani ma njeya. Baino babale ba diyakindi ome bya, mina
mabu ndi, Epamaleva, na Uketeku ; ba babale ekaba ba diyaki-
ndi ba kcke o ekenda, na ba diyakindi ba be" nyolo vaha na eke-
nda, ka ba ba diyanide, ba ka yajanakide\ tepe o viya pobo. O
batamuwi te ba yeni ba, ka ba ba tem£nide nja-a, ka ba ba

EKENDA YA UTAMUWJ.

287

vugude miyolo meyabu, jambojana ba diyakincli yowengo na,
bayayi tebane ba nd' o itingidi viya ngebe. Ka ba ba totongane
nyanga 'bu e ka haye, na, na ipe ba hake eyabu ekenda, ba dika
ba. ba yaka viya viyabu, ipe na ba umwakide ba. Ka ba. ba le-
nide na ba kekendi ka 'mude ba, yene ndi na, oninge ba yalkle-
nge ; ndi na ileva tekadi, ja na, ba mete ba ka bandamakide, na
ba diyake diya, tombe o vilingane bwam bwa iboko te viyamu
vine.

J a. ndi jabu ja vala ka kala na bamo te, ka ba. ba ndiya ba.
moto moto n' ijaju dina, jambojana utumbwani a yowakidete ba ;
ndi joyi tombe iyavwana j' u diyaka pe. Ja ndi ja utumbwani ja
ningane ba., na nyanga 'ju e yalakide eehepi imude jabu. K'
umbaka a va. na, mbi ka timbete ave, oninge mbi nanginge dale
jame. Ya ndi ya utumbwani e vugumakide molo moaju. Upa-
kwe ma na, mbi ka yanate ulingo muehepi umuame u didi mbi
hukaka ukwala muame mua ibata o ena ame. O yene ndi ya
mwana umbaka a yanakidi.

Ja ndi ja Klisiani ja va na, ekaye e vveyaka le na ? Utumbwani
ma na, ba kalakandi o viya viyabu. Oninge wa bweya ba, tombe
o boma ba., tombe nyanga te nyanga eyave e ka have ba eehepi,
ba ka yavwanate ave kabo kakana ; tombete, ka uwabu umbaka,
a v-akidi, 0 egombe ea vyo, na, o mekeba meya manga me ku-
mbakidi o ma-a jadi, na ma. na yaka pani ka moto o ugumya
mua bwalo bvv' utangani, O umba mbi ka muwe, mbi ka vahi
ya. epakwe njo.* O youdete na, oninge bato ba kalaka o liya
labu, ba kalakate bekalekale. na ndaga jabu ja diyaka n' itinga k'
itinga jehepi. Ndaga jabu ja lenaka kya, nyanga ya behadi be-
yabu beya boho biu lataka pe, beya itamuwa ja ekenda, na idiya
jabu ja okava. Ekabo ndi bobe boa ya ; — oninge ba epamaleva
ba keke o ekenda, ba hakudwi nonane njo ite na ngudi ; jambo-
jana mwanga te mwa Iyabana ekamu, u ndi ihawe ja madikanido
ja uloni i janidi opele ya batamuwi ; ovane nd' ave o yeneke mua
tedwengo piyele na ihuku ja njeya, idibide jahu. Ika!)ojana uloni
a pikilakiyi na, nandi betikctike tekabe be ka diyandi okava na
nyolo vaha, na ivaha j' iyaja ; wa wa o ba ba jadi piyele na ihuku

* MekanakAdi xxiii. 34, 35.

288 erenda ya utamuwi.

ja ekenda abu. Ovane, vakana, na tina tekane, Mwanga te mwa
lyabana munS, u ndi baka na ehiki ya Biula, na pivele tepe na
ihuku ja ekenda abu. Nancli batamuwi ba bandamakide o ba-
nga ya hama na ba, pani ka ya e hamakidi na ekaba.

Ja ndi ja batamuwi ja vaha o vala ; ndi ba hahalakidendi Utu-
mbwani muabu na a yodake vitvva, na ba ba ka tamwaka na bwe.
Ka ma-a yode vitwa, ka ba. ba tamuwa na ya bwe te, tombekete
ka ivititi i diyakidi inene mete.* Ndi bandembe ba yalakidendi
iyonye, ka ba ba dakiya o ma-a tandake batam.ivvi, na, a nyeve-
kide njeya 'bu pe kwe. Nandi ba. tepe o boho piyango, n' upupe
na vungaka u vengekide bengumbe beehepi, ka oba ya diya bwe.
Nandi bu diyaka Mwanga mwa lyabana tombengo, ndi ba diya-
kindi ba ka yeneneke ba m£te na ba. mete bwam wa, tep£ na
njeya 'bu e ka tamuwe.

Nandi o ba ba diyakidi ba be piyele n' ihuku ja Mwanga te
mune, ba yokakindi o boho joyi ja ngebe, ja ona moto a didi na
njuke ; nd' o ba. ba bengiyedi, ka ba. ba jebiya o na ba yeneke
moto humango mabanga, na bena beyaju, na miha betengo oba,
na ma-a kalaka na wa oba a didi. Ba bakamakindi, ndi bu ya-
lake o yoka eyaju e kalake ; ka ba ba vala na jana, kwanga na
'la o ma-a makide. O ma-a diyakidi a made, ka ma-a muwa, a
ka yalake inyikuwa ja umbila na 'la o mboka te ya oba. Ja ndi
ja Paiya Ebumulema-Enene, ja ndiya ma, na, Mbweyi ame, ho
vamake o njamba 've, oninge na o kekindi o mboka te ya oba.
Ja ndi ja momo te ja himbama, ka ba ba bakama o ma-a jadi.
Nandi o Bwam a yeni ma, ka ma-a va. na, mbi yowudete momo
tekane. Evemba opele ya Pakwe pakwe, na, mete a le nja ?
Ka ma-a va na, a viyendi ovan£ oviya iboko viyame vi diyaka.
Dina jaju ndi Kamamango ; mbambayS a ndi utamuwi uyamu.

Ja ndi jabu ja bakama. Ka Kamamango a va na utodu Bwa-
mu na, Hi, paiya Bwamu, ave ndekane ? Ma na, e, umba nd'
ekan£. Ka Kamamango a va na, Mbi yengki mbya enen^ na
nyanga 'me ya duwa av^ o njeya tekane. K' upakwe a timbe
tepe na, mbi ma yene tepe mbya, na nyanga 'me e ma kabide
avg mabanga humango. Ja ndi ja Kamamango ja kalama, ma

* 2 Pite i. ig.

EKENDA YA UTAMUWL

289

na, nandi, o ma yenete mba ? E, mbambaye, na ebumulema
ame e ma tandandi iyene ja nonane. Nandi, o ma pikiliya le pe
na ? Bwam ma na, O Pikiliya ! mbi ma mba le pe o pikiliya na ?

Mbi ma pikiliyi na, ho te na moto uyamu o njeya, na kwe va-
kana, ho latindi na ju njamba. Oninge e te nonane mbi yeneke-
ndi mbya mete ! Nandi oninge mbi diye nyanga 'me e lukake o
diya, vakana umba mete, mbi bapi ya ! K' upakwe a va na,
yene e ndi pakwe pakwe ; ndi janga. jave i sulaki mba na, belo-
mbo be te hohonganengo o hangane ya Upolo mua batamuwi
na ilina jave. Ikabojana a vaki na, " Ibata na moto te a bangake
egombe eehepi."

Evemba. — Nandi mwan' ina sasa. ta languwa hwe tina 've e
diyanakidi humango mabanga kya tekane ; o duwendi tina enene
yakiya opele ya ive ja akeva, tombe na le ?

Kdmdmdngo. — Ka ave o yenekete na, ho nd' o Mwanga mwa
Iyabana ; o umba mbi ma diya mbi tamwaka, mbi pikilakiya
opele ya mahihi ma njeya ya iboko tekavi vi didi, na nyanga ya
batamuwi bayite na ngudi e didi jiliyango okava. Mbi pikilakiye
tepe janga ja iweyanidi ja iboko tekavi vi weyanake bato. Tango
te e wanakide okava, ba waka n' itingidi viya bvvaye ; janga. ja
ivvedo jabu i be bokolo o ba bajadi. Ikabojana raa-a keke o
viya, a yalakendi ekenda. te yene na mbya n* usevo. E, ba hwe-
mekiye na upango mua mehiyo temene.

Bwam. — Ja ndi ja Paiya Bwam ja nyipye ma. na, O ma yenete
bamo te babale ba ma diya ba yaka o iboko te viya ta vine.

Kdmdmdfigo. — E, e, mbi yenekite Epamaleva na Uketi ome ;
ndi nyanga 'me e yowake ndi na, ba nangiyango ome kwanga na
'la o ba ba ka diye ba made o ba. " Iyongide ja moto uyamu 1
vambakudwendi ibata, ndi dina ja ube i ka bandi."* Nandi mbi
to languwa ilango jame. O umba mbi diyaki mbi pikilakiya ka-
kana, umbaka. a vakindi n' ibata iyam mete, ma utodu, o umba
mbi jadi, na ma na yohanake mba belombo belalo, nyolo aju,
ungumba muaju, na ikondo jaju. Nandi, mbambaye mbi diya-
kindi nyolo vaha na viya ; mbi tepe ukuge mete, ipe a diyakite
yene yowengo. Nandi mbi tindakiyi ma. njo paka na b' ibale,

* Mekanakadi x. 7.
19

2qo EKENDA YA UTAMUWI.

ndi au yeneke isala, kabo bo mweteke. K' umba mba yale ili-
nguwa, ndi au salaka yene na 'puhu. Ka ma-a yohane pe mba,
na oninge mbi babinge o panguchve na ma, vakana a ka ken id i
mba, na o panga mba mbya ; ma na, mbi ndi mwajo a pangakiye
o he, na bato ba duwaki mbya n' umba. K* umba mba uwa
dina jaju, ka ma-a va na, dina jame ndi Mavudi. Ekaye e pa-
ngaki mba mbi yavanakide pe na ju \va ; ndi a vitanakidete mba
na iyejudwe. N' umba na vutaka mabanga mame, ka ave o ye-
nekidi, na bena betango oba, na medaki, mbi kalakiyendi o ma-a
jadi a di vango na a ka hanandi. Nandi o inyeni o ma diya o
vakateni, pani tepe mwajo tS a vengemeke. K' umba mba lili-
mide ive ja akeva opele ya ihulama jame, ikabojana mbi kama-
kidendi na, a vahaka bwam n' umba, ndi a yejekite kabo o
himbide mba na ekenda ame.

Bwam. — Mbambaye ivahidi viyaju vi diyakindi vibe. Nandi,
o ave o kalake opel' aju mbi pikilakiyi na, mbi te ma yenengo,
tombe o langa ilango opel' aju.

Kdmdmdngo. — Ipe o ndi hango beya beehepi bebale.

Bwam. — Mavudi ! a ibe n' ute uyaba, na ehini ya nyolo bwam,
ma bovindo kwe.

Kdmdmdngo. — E, hohonganengo ; ma ndi mane.

Bwam. — Nandi a kalaka ikalidi viyamu, na a mweteke oninge
a kalake ?

Kdmdmdngo. — Nonane mete, behadi beyaju ndi ben£.

Bwam. — A be bapengo ovane elandi ene'ne, na bena beyaju
omS njo ite, a bweyaka dale jaju, pani ka na ivaha ja ulema
muaju ndi dine ?

Kdmdmdngo. — E ndi nonane" mete ; a jaka na a ndi de okava
te o ibS na ngudi e langwakipe hohonganengo wa opel' aju.

Bwam. — Vakana, nandi a lendekidi opel' aju a pakwakiyi ma
bwam.

I'j'umuh'ma-Encne. — Mwajo tekan£ a ndi ube mete, na mwa-
nga tekamu u na Iyabana na tina 'ju. Wth£pi a nangakid^ molo
moaju o ebya-bya aju, a te pani ka na a nangakidendi molo o
ukaka tc mua ubaki u dldi panamango ; na wehcpi a tamwakiye
bwam bwaju, a ndi ndoba ya Anyambe.* Ekane ndi ma-a ta-

* Jems iv. 4 ; 1 Jan. ii. 14, 15.

^: ;'"-.'■ 'J?K :--

p. 290.

EHIKI YA JONGA.

EKENDA YA UTAMUWI. 2Ql

take o ibele jahu tango te e didi ndobaja batamuwi jehepi. E
ma ndekane a di himbidengo njangwa moto oviya idiya ja bata-
muwi. A kalakandi bekalekale beyite ; ma na bana baju ba bajo
ba duwendi o yongane batamuwi egombe eehepi ba kalaka bwam
opele ya belombo beya he tekane. A ndi na bade na bojija, a ka
kalate na moto te moto. Egombe eehepi ndi eyaju e veheke ba-
tamuwi ba mekuge, nd* a bendakendi ba benami. Oninge moto
a na bokeli n' ipahiya ja ungumba o iboko n' ihuhu, vakana a
kalakandi bwam opel' 'a 'ju, oviya yane ndabo, na timba o epakwe.
A ta.ndaka.ndi bebanga na masango na ngudi ; egombe eehepi
vakana a diyakandi o tagulu iyamu. A ndi languwango o loboko
laka na, a ndi anyambe ya mwajo, ovane nd' o baka. ba duwe o
kaliya ma. A na loboko la bwe bwe opele ya iyabana ; na ma-a
vaka na, o i be n' umbaka a didi a levakide elombo e hingake na
eyaju. A yohanakidendi o diya na mbamba na mbamba, oninge
ba tandinge ma, na o yene ma. jambo inene. A ka pumendi gold
oviya elandi aju pani ka ubulubulu o loboko laka, na o bato baka.
A tanda.ka.ndi o vahwe, na o tubwe itubidi iyam, na o nangiya o
ngonga ya bamo. A yonyake n' ibende ja belombo beyaju, na
ma-a tandaka. tango te e yeneke ma jambo inene. A yohanake-
ndi baka na a ka vi ba korowa, na mapangiya, pagate ba nangi-
nge ileva jaju ; ndi bayite ndi ibaju ba di padengo o iwedo ja
uhumu, na jom ja tajen o heli.

Kdmdmdngo. — E ndi bwam k' umba mbi ma tenide na ju ;
jambojana a ma mba le o dula mba ove !

Ebumulema-Enene. — Ove ! Anyambe dipa nd' a yowude.
Mbambaye a ma mba nd' o dula ave o bedoko beyite beya betike-
tike, na be kokanakide, be gilinda.na.kide o ujilo na inyanga.*
Ma nd' a hihakidi Absalam a logwaka na hangwe, na Jeriboam
tepe. Ma nd* a tundwakide Judas, na a hambakide Upangiyi
muaju ; na Dimas na a senjake emena ea batamuwi. O ibe n'
umbaka a didi a pakwaka bobe boaju bo hake. A hakandi njuke
o hangane ya bapangiyi na ibabu ba pangakiye ; o hangane ya
banyangadi na bana, o hangane ya megangano, o hangane ya
momo na mwad' aju, o hangane ya mehoni na ilina. Ovane,

* i Tim. vi. 9.

2Q2 ek£nda ya utamuwi.

vakana Paiya Kamamango, diyakate pani ka dina jave i dicli ; o
ave o ka made behepi, vakana, temeke. O elamb6 tekaye e bg-
kidi pa, ba diyakindi n* Upeyo latengo na ilikima o hangane abu ;
ndi kwe ba tumbwakidendi lembo, na ;

Erne, mahihi ma utamuwi !

Ndoba jaju i bwinge !
Njeya ja bobe i ndi ite,

Wa nl iyowe jahu.

Baka ba waka o 'pupudu,

Tombe o mabada ;
Ba kweyake iyejudwe

Ba sodak' o veya.

Nandi mbi tamwakiyendi, kwanga na 'la o ba ba pakidi o ehiki
ya Biula, o joba i panyake bulu na mwehe. Ka ba ba yaja kwe
ome, ikabojana ba diyakindi nyolo vaha. Na jambojana ehiki te
yenS e diyakindi ya batamuwi, na bebuma na mekadi meya' ive"
be diyakidi ome, be diyakindi beya Upolo mua etomba te yene,
ovane nd' o ba ba diyakidi babwengo n' inanga. ja elombo te
'lombo ya mwanga te mune. O ba ba diyakidi ome kwe, ka ba
ba yadiye ; ndi 'kabojana makelenge ma diyakindi ma kalaka, na
heba i langakwe n' ibele, baa diye na ngudi e yakg, ndi ba diya-
kindi nyolo bokolo, bwese ona ba ma yandi ka mbembe. Nandi
joyi ja ba tamwakidi o mehenge i diyakite kabo na, batamuwi
bapakwe ba vakandi ! Vakana upakwe a yavwanaka tepe na,
na tango ya kakana e jabwakidi o viho, na ba na ngakudwS o
mambe ma hika obuhwa ! Ba ka yami pe epakwenjo na, ndu-
mba ya ba panyake e pa tepe o mboka tekane, ovane nd' o hwe
ho yowude na, batamuwi bapakwe ba tepe o njeya ; ikabojana
ba vakandi ka venga ba okava, na ka yadide ba opelS ya ngebe
abu ! Ja. ndi ja batamuwi te ja 'muwa, ka ba ba tamuwa okava
na okaone\ Nandi mata mabu ma londakindi na moyi ma ba
oba, na miha. mabu ma yeneke belombo be mamanakwe ! O
ehiki tekaye bu yokaka elombo ka 'lombo, bu yeneke tepe, na ba
bu navakide tombe vekaka elombo ka 'lombo e bevake nyolo, to-
mbete ilina jabu ; kabo o ba ba vekakidi miba ma viho te iviyabu
vi ka jabuwe, ba pikilakiyi na, ba yeneki ma ma timbake ka jodi
kwe ; nd' o ba ba miyi ma, ka ba ba sule na ma te n' usasa.

EKENDA YA UTAMUWI. 203

O iboko tekavi ba diyakindi na ejanganangobo ea mina ma ba
diyakidi batamuwi oviyo, tepe na ilango ja belombo benene ibe-
yabu be hakidi. Okava ba kalakindl opele ya nyanga ya viho e
diyakidi bokolo opele ya baka, na bobabu opele ya bapakwe. Vi
diyakindi pani ka ukada o baka, nandi o bapakwe, pani ka tiyi na
ndiba.

O iboko tekavi vakana bana ba mboka te ba kekendi o mwa-
nga mwa Upolo ka yolake malanga opele ya batamuwi, na ba
ba vanaka ma na kenga o ba ba jadi. Kamfa e tombwaka tepe
okava, na Spaikinad, na Safran, na bele beehepi beya hombo
eyamu, na frankinsens na ma na aloes, belombo beya hombo, na
kango beehepi. Ekabe be vekindi lolika la batamuwi hombo
eyamu, ulingo muabu u diyakidi ome ; nyolo jabu i hiyakudwe
tepe na beya belombo tebene, ikenje jabu j' ijabuwa ja viho, oni-
nge na egombe ea lenanidengo e pange.

Nandi o ba ba diyakidi okava, ba vengaka iwela ja hohonga-
nengo, ipako i diyakindi o mboka te, ja na, mbando e pandi oviya
mboka ya oba, na upako mua mala manene o Klisiani, a didi
mwada wa Klisani y' utamuwi. Na ma na vahakwe o iboko
viyaju vi didi, na ba na duwaka ndabo aju e diyakidi. Ka a va-
naki mbando a bweyide ma ejanganangobo. Mepako meya ome
me diyakindi kakana, Mvvajo ngave uyam, Mbolo ; mbi vanind,
ave mbando eyam, na, Hangwe a ndakiyand* ave, na ma-a vaha-
kand' ave o terneke o pwanja ju n' ulingo mua jom ja hwi, na
mabata ma ha ibe pe n* iwedo.

O ma-a langidi mbando tekane o ma-a jadi, ka ma-a ve ma
ndembo ya mbambaye, na a ndi igende ja pakwe pakwe, a ma
viyandi ka languwa ma na a hunganake o vala. Ndembo te e
diyakindi ikanga ja kamu, na haka vohvengo n' itande, i sokaku-
dwe na jana o ebum' aju y' ulema, na na ovan^ nd' o ja i ka
haiye na ma, ovane, vakana o egombe e lenakudwe, na ma-a
vala.

O Klisiani a yeneki na, egombe aju e pandi, na na o njamba
te yane, ma nd' a ka yale n' ijabuwa, a ndakiyendi Utumbwani
muabu, Paiya Ebumulema-Enene, ka ma-a languwa ma ka me-
pako me diyakidi. Na ma na languwa ma na, mbi peyakandi
na ngudi eyite opele ya sango tene, mbando e jaka tepe okava, c

2g 4 EKfiNDA YA UTAMUWI.

umba mbi jadi, te mbi peyakandi wa. Ja ndi jaju ja va na ma,
na, a langwake ma nyanga ya belombo beehepi e ka kenjwe
opele ya ekenda aju. Ka ma-a languwa ma na, Bo ka diyandi
kakana kakana, na hwe ba ka dikane o miha, ho ka dikidet' ave
na 'la kangaki ya viho.

Ja ndi jaju ja ndide bana baju, na ma na veke ba ibata jaju, na
ma na langwaka ba. na, a langindi ndembo e tekudwe o miyoho
miyabu na mbya, a peyaka tepe" na o yene ba na 'ju kakana, na
nyanga 'bu e di tatango mabata mabu botano. O madikanido
ka ma-a kabiya mekuge mbeyi ya belombo beyaju be diyanakidi,
na ma na sombiyake bana baju, babamo, na babajo, na, o ka di-
yaki kokengo o igende i ka paye inygni o jadi.

O ma-a beki ndaga tekadi o utumbvvani muaju, na bana baju
kalango, ka ma-a ndiya Paiya Evemba-opele-ya-Pakwe pakwe,
ka ma-a va na ma na, Paiya o ndi levidengo mbambaye ave o lo-
boko lehepi, diyaka moto moto-e na 'la ivvedo, vakana Upolo
muame a ka vend' ave korowa ya emena. Mbi hahalakide tepe
ave, na, o ka bandamakide bana bame, na oninge o yeneke ba
ba vahamaka. o egombe te 'gombe, o ka kalaka na ba o bo yada-
kide. Opele ya bana bame ba bajo, ba ndi diyango ka bato-
bato-e, na itime ja mohano o ba bajadi i ka diyate ihuku jabu.
Na ma na veke Paiya Kamamango mbonga y upenjo.

Ja ndi jaju ja ndiya pe utodu Bwam, ka ma-a va.- na ma na,
" Ililaketeni nandi, wa Isreel mete aa ha ibe n' ukanda." Paiya
Bwam, ma na, Mbi yombwaki ave buhwa boeyam, o ave o ka
tangame na 'la o ukodi Saian, n' umba mbi ka peyandi o ave o
ka jabuwe" viho yaheyahe. Ma timbengo na, tombe yaheyahe,
tombe bahebahe, mbi vahakate kabo ekenda ame, vakana mbi
ka duwate egombe twetwe umbi ka paye ovone, ka diya diya,
mbi yajaka, na ka yahe nyolo.

Ka momo te uyam, Paiya Kokengo-n'-ihimbama a viya ka
yene ma. Ja ndi jaju ja va na ju na, ekenda avS na pa okava, e
diyendi na njuke eyite ; ndi yene e ka pangandi iyaja jave bwam
wa Pepwaka, na nave" o ka diyaka kokengo ; jambojana o iwela
j;'i\ c i ha pikilakiya, ndi ja igende i vakc.

O ma-a makide, ka Paiya Hubiyango a ngiya, ba na mwan'
aju Ujajanga ; ka ma-a va na ba na, O lukakandi o yongideni na

ekenda ia utamuwi. 295

ive ja akeva, egombe eehepi, ihulama janyu oviya bena beya Eno-
ngo te, na oviya ndabo aju ekolo. Na ngudi ya ngebe te ndi
eyave e padwendi pale na 'la okava. Pepwakani, \va vengideni
janga ; diyaki lumbamango, o ka pitakideni na 'la ihuku.

Ja ndi jaju ja va. na, Paiya Ipikiliya-ibabu na, o patvvakudwe-
ndi oviya udumbu mua Enongo Uweyi-bwam, na na ovane nd*
ave o ka diye o bwe ya emena, na nave o ka yeneke Upolo muave
na mbya. Mbi levakat' ave\ kabo na ulvvaka oviya o janga jave,
na iboma jave ja bwam bvvave penda, na ma na taka o banda
ave : o banga wa 'la ka teme o boho boaju n' ihani te, o ma-a
ka paye.

Nandi buhwa bwa ivala ja Klisiani bo diyakindi boa pa. Na
njeya na diyaka bo londaka ti na bato, ka yene nyanga 'ju e hake
ekenda. Ndi hilakete, o mwidi mwa viho upakwe, o diyakindi
londango ti na kabala na ndabo ja belape, be hubakidi oviya oba,
ka dikide ma na 'la o jambe j' ugomba mua mboka. Ka ma-a
puma, na vamaka o viho, n' ipepe ja ena j' iyohane ja tango te e
vaki ka dikide ma. Ndaga jaju i kalakidi ja madikanido i diyaki
na, Upangiyi mbi vakandi, ka diya na nave, na ka bende ave !
Na bana baju, na mbweyi jaju na timbanakide o mawabu, ikabo-
jana ba ma vengaka Klisiani, ba diyakindi ba bape ma oviya o
miha mabu. Ka ma-a vala, a keke, a ndakiya, ka ma-a ngiya o
jambe, na sale j' upeyo jehepi ja momi aju Klisani i pahakiyedi
o ingiyajaju ja boho. Bana ba yakindi o ma-a tangamakidi.
Ndi, Paiya Ebumulema-Enene, na Paiya Evemba ba bomakindi
ngambi jabu na mbya. Ka ba behepi ba timbanide o loboko labu.

Kvve, ka igende ja lomwe pe o mboka te, ehavu 'aju e diyaki-
ndi iyene ja Paiya Kokengo-n'-Ihimbama, O ma-a duwi ma, a
vaki na ju na, mbi ma viyandi o Umvvave a tandake, na a vitake,
tombete na metumbe, a didi ; mbando ame e ndi ilanguwa jave,
na, A vengakidend' ave o tagulu aju, ka ja na ma 0 ipangiya jaju,
o Isango ja Ipumbuwa, i ka be tombango, na buhwa baka; ovane"
vakana kenjake pani opel' 'a ekenda tekaye. Ja. ndi jaju ja ve ma
ndembo, ilevide ja na a ndi igende ja pakwe pakvve, na, " Mbi
weyindi senge ave ya gold, na 'njuvvango ukadi muave mua
hika." *

* Upakuwi xii. 6.

296

EKftNDA YA UTAMUWI.

Ekaye pa, Paiya Kokengo-n'-ihimbama a ndakiyendi batamuwi
na ju, ka ma languwa ba, na, Mbi banduwendi ; mbambaye Anya-
mbe a ka lumbiya tepe inyeni. Ka ma-a vaha na Paiya Evemba
a hakete ma ejanganangobo ea upango. Nandi, o ma-a ha di-
yaki na elombo ea kabiya tango e dikanakidi ombuhwa 'ju, kabo
metumbe meyaju, na mavaha maju maiyam, ovane nd' o ma-a
vaki kakana, na, Mbi dikiyendi mwan' ame metumbe tekame, a
ka pite o matambi mame, na iyombuwa iyite na ngudi, na ma-a
diyakepe bwam wa na nyanga 'me mete e ma diya. Ka ma-a vS
Paiya Ebumulema-Enene akeva, opel' itumbwana na kenga aju,
na ma na tangamaka o ekenda aju. O ma-a pakidi o kangaki
ya viho, ka ma-a va na, Mbi be pe na metumbe tekame na mala
epakwe njo, jambojana ndabo ja belape, na kabala ibeyame be
ka bapame be nd' okaone. Ndaga jaju ja madikanido i diyaki na,
" IyS emgna ! Ka ma-a vala ekenda aju."

Ekaye tombango Paiya Ipikiliya-ibabu, a vanakudwendi mba-
ndo, na ulomwi te, u langakandi heba aju, o jambe j' ilika jaju.
Ka ma-a ngiya, ka ma-a languvva ma, na, Mbi ma viyandi ka la-
nguwa ave na, Hangwe a na mala na nave, na kwe vakana o va-
lindi ka hile ipanya ja boho boaju. Nangaka ekaye ka ndembo
ya pakwepakwe ya mbando ame : " Ivititi i ka vindandi o tango
te e dangamakide o winde."

Ja ndi ja Ipikiliya-ibabu ja ndide mbweyi jaju, na langwaka ba
mbando e ma bandvve ma, na ndembo aju e ma pahiya opele ya
pakwe" pakwe ya mbando te. Ma na, O umbi ha ibe" na elombo
ka 'lombo ea dikiya moto, nandi mbi be" tepe na mala nV ilende
ja ejanganangobo ea upango. Ipikiliya jame ibabu nd' ijame i
ka dikS ombuhwa 'me, jambojana mbi be ja na mala o iboko vi-
yamS vi keke, na ja i be tepe vveyango na mbi v£ke ja tombete o
utamuwi mua kugango m£te ; ovane, vakana, mbi vahakandi o
umbi ka vale, na Paiya Evemba a ka tongaka ja. Ekaye maiya-
ngo, o buhwa bwaju bo ka vengeme bo pakidi, ka ma-a vama o
viho pani te ka bapakwe. Ndaga jaju ja madikanido i diyaki na,
Hukaka, ikamide na iyika ! Benge, nandi, a jabvvake na 'la o
mwidi upakwc.

O hwi itS i beki tombango, ka Paiya Hubiyango a bandudwe' ;
ikabojana uloma u diyakindi mua pa, ka ma-a vana ma mbando

EKENDA YA UTAMCJWI. 2Q7

tekane, ave, moto ngave a njanjalanake, ekabe be ndi incliya jave,
na diyaka kokengo o buhwa bwa Upangiyi bopakwe, ka yene
boho boa Upolo, ka yama n' upeyo opel' ihulama jave oviya penda
jave jehepi. Ka a lomakudwe a va na, nangaka ckaye ka tali ya
na mbando ame e ndi pakwe pakwe ; na ma na veke ma usebeni,
na u diyake jumba o ma-a jadi.*

Nandi mwana wa Paiya Hubiyango, Ujajanga, o ma-a yokaki
nyanga e hamakidi, a vaki na, mbi vahakandi o vala na Paiya.
Ka ma-a va na mbweyi jaju na, wa dimbakiyani nyanga 'me, na
mwan' ame e ma diya na njuke eyite na ngudi o njamba anyu, na
behadi beyahu. Upango muame mete, na mua mwan' ame, ndi
na, mavahama mahu, na manga mahu, be pahakudwe na moto
ka moto, oviya buhwa bua ivengeme jahu, na 'la o egombe eehe-
pi ; ikabojana mbi yowengo na, oninge mba wa be ka vahandi o
diya na bapakwe. Jambojana mbi langwakand' inyeni o bwe
bwe, na, be ndi behihako ibeyahu be yokake o hwe ho duwe o
yale ekenda ya batamuwi, na oviya ovane vakana hwa yale pe o
pupuwa beya ; na beya be ka vahaka o duwa iboko o batamuwi
bapakwe ba jadi : nandi o nyanga 'hu o ka dibaka ba mambe.
O egombe e bakamakidi ya ivala jabu, ba kekindi o kangaki ya
viho. Ndaga ja Paiya Hubiyango ja madikanido i diyakindi, na,
" Bulu diyaka pale ; iye mwehe ! Mwan' aju a jabwakindi viho
a keke, a tumbwakide, ndi o diye n' umbaka a bweyakide ka ma-a
vake."

Ulingo kwe tombango, ka ulomwi upakwe u ma viye, na uwa-
kide opele ya Paiya Bwam. O ma-a ngiyedi o ndabo aju e diya-
kidi, ka ma-a bweyide ma ejanganangobo ya mbando, na ndaga
tekadi, na ; O sombudwendi na, diyaka kokengo n' ulingo mwa
hwi hwembwedi, ka teme o boho boa Upangiyi muave, o ndabo
ya Hangwe. Na opele ya ndembo ya na mbando-e ame e ndi
pakwe pakwe, " Babajo behepi ba bomake mabeka ba ka hubu-
dwendi."

Ja ndi ja Paiya Bwam ja ndiya mbweyi jaju, ka ma-a va na ba
na, mbi wakandi, ndi mba dikepe upango mua lendwe lendwe.
Opele ya bwam bwame, bone bo ka valate n' umba ; a ka viye

* Upakuwi xii. 5.

298

EKftNDA YA UTAMUWI.

ombuhwa a langwakudwe ekaye. O buhwa bwaju bvva ekenda
bo diyakidi boa pa, ka ma-a yale iha ja ijabuwa ja viho. Nandi
o ya egombe te yen6 viho tevine vi diyakindi vi vovolaka kangaki
jaju o loboko laka ; ndi o egombe ya Paiya Bwamu a diyakite
miha, a kalakindi na Ipikiliya-iyam, na a ka bonganakiya ma
ovone, nd' a hakindi nonane, ka ma-a hambide tepe ma ena. aju,
na ma na hanaka ma n' ijabuwa. Ndaga ja Paiya Bvvam ja ma-
dikanido i diyakindi na, " Ehekwe e pangakiyandi ! Na ma na
dikaka he."

Kwe ka ya e langwakudwe na, Paiya Evemba-ya-Pakwe pa-
kwe, a ndakudwendi na igende te ja jaka ; a diyakindi na ekaye
opele ya ndembo na indudwe jaju i ndi pakwepakwe, na M Imagi
jaju i wakindi o tongo." O ma-a bweyakide ya, a ndakiyendi
mbweyi jaju, ka ma-a languwa ba. opel' 'a ya. Ka ma-a va na,
Mba 'landi o Paiya a jadi ; nandi, tombete k' umba mbi padi
okava na njuke enene, nandi mba yeneke pe ngebe opele ya njuke
j£hepi i pade mba okava. Mbi vendi ukwala muame mua ibata
o ma-a ka vite mba o ekenda ame ya utamuwi, na ngud' ame na
bokeli o ma-a didi a duwaka ya. Mbi valanakandi mavenge
mame, idiya ja tali opel' 'a 'me, na mbi yanindi beduka beyaju,
beya a ka diye Uhomani muame. O buhwa bwa ekenda aju bo
pakidi, bayite ba kekindj ka dikide ma uliko na 'la viho, o ma-a
diyakidi a keke o viho a vaki na, " Ivvedo uheki muave u le ove ? "
Nandi o ma-a diyakidi a nyangaka, a vakindi na, Malonga-o
ibala jave i le ove. Ka ma-a jabuvva, ka heba ja langwe op^le
'pakwg, opel' 'a 'ju.

Ja ndi ja monda ja pa opele ya Paiya Kamamango. Ma nd'i
wa batamuwi a kabakide hu mango mabanga maju o Mwanga
mwa Iyabana. Ugenda u vanaki ya bwe o ena. aju ; e diyakindi
om6 lendwengo na, a kenjake opele ya iluwa ja emena, ikabojana
Hangvve au diyaka pe babango na a diyake pe yavanidengo na
'ju epakvvg njo. Nandi na ekaye, Paiya Kamamango a mamana-
kindi. Ja ndi ja Ugenda te ja va na, Nyawe, o bomakepe' pakwe
pakvve ya mbando ame penda ; jambojana ndembo ya pakwe"
jjakwe ya ome nd' ekane : " Elape ave e bukiyendi o idango."
Ja ndi jaju ja ndiya Ebumulema-Enene, a diyakidi utumbwani
muabu. ka ma-a va na ju na, Tombete ka ya e ha diyedi n' umba,

EKENDA TA UTAMUWI. 2QQ

o idiya ja njamba ave eyam ulingo uyaba o ekenda ame, nandi
oviya egombe ame e yowakide ave, o diyendi na mala o umba
mbi jadi. O umba mbi umwakidi oviya mboka, mbi dikakindi
ombuhvva 'me mwad' ame, na betumbe betano ; mbi haha.Ia.kide-
ndi ave o itimba jave, ikabojana mbi youdete na, o kekendi, na
nave wa timba o ndabo ya Hangwe, n' ipite ja na, ovane nd' ave
o ka diye Utumbwani mua batamuwi bapakwe ba hole, o ka yo-
wakide utaka muame belombo beehepi be di hamango, na be ka
hame tepe n' umba. O ka langwakiya ba opele ya ipa jame iyam
o iboko tekavi, na itingidi viyame viyam viya boho, na viya kya
tekane. Langwakiya tepe ba opele ya Klisani na mwad' aju
Klisiani, na nyanga aju na bana baju e vitanakide momi aju. O
ka langwakiya tepe ba opele ya ihuku jaju iyamu, na opele ya
iboko viyaju vi di valango : mbi be na elombo ea bandide ikaka
jame, kabo makaliya marae, na manya.nga.diba mame opeT 'a
'bu ; langwakiya tepe ba. nonane, ipe be te be haka ba bwam.
O Paiya Kamamango a beki belombo kakana hohonganengo pa,
na egombe 'aju e ka valane tepe pango, ka ma-a vala nandi o
viho. Ka udembe unene mua diya o viho o egombe teyene ; o
ma-a beki tamuwango kwe, o viho o hangane, ka ma-a teme, a
ka kalaka na megangano meyaju, ba dikakide ma ome. Ma. na,
viho tekavi vi diyendi elombo ea mahihi o bayite ba jadi ; e, vi ma
bangakidi mba njo ite, umbi ma pikilakiya viya ; ndi kya tekane,
mbi yeneki na, mbi ndi temengo hwe mete ; matambi mame ma
ndi tedwengo o iboko viya matambi ma prist i bapakide aki ya
panga ma temekidi, o ba Isreel ba jabwakidi o Jaden. " Ka
prist i bapakide aki ya panga ya Upangiyi, ja teme o hangane ya
Jaden, o he ya yaheyahe, kwanga na 'la o bato behepi ba tomba-
nakide o mwidi mwa Jaden upakwe, baa bahe."* Mbambaye
mete miba ma ndi o kinga. na jodi, ndi ma jadi taa o ihuhu ; na-
ndi, ipikiliya ja 'pel ame e keke, na njamba e vengakide mba o
mwidi upakwe be ndi o ebumulema 'me pani ka ikalando ja veya
i yodaka. Mbi ka yenekendi na mba be ndi o ihuku ja ekenda
ame, hwi jame ja njuke i hukiyendi. Mba landi ka yene molo tg
u batakudwe korowa ya maya, na boho te bo tuwakudwe malfe

* Jasuwa iii. 17.

300 EKENDA ya utamuwi.

opel' 'a 'me. Mbi ma diyandi o boho boho na ilangudwe n' ika-
mide ; nandi mba landi kya tekane o umbi ka yene bo ygnek£, n'
umbi ka diyaka na ma, o njamba te eyame e ta.nda.ke. Mbi ma
tandakandi o yoka upako opel' 'a Upangiyi muame ; n' iboko vi-
yame vi yeneki kamba ya itambi jaju o he, ome tep£ umbi tangi-
nake o pita ijame itambi tepe. Dina jaju i umbi jadi ka egala ya
kango ; e, bwam wa na meyamba meehepi. Joyi jaju i diyendi
umbi jadi n' usasa ute ; mbi ma vahandi pwanja 'ju wa na ba
vahake bwe ya joba. Mbi ma nangaki ndaga jaju ka beja beya-
mS, na bwanga bwa makamba mame. A ma huki mba, na ma-a
ma tata tepe mba oviya mabe mame ; e, matambi mame ndi
imaju ma yadide o njeya 'ju.

O ma-a diyakidi a langwaka kakana, ka boho boaju boa luwa ;
moto aju wa ngudi a balamakindi ; o ma-a beki kalango na, Na-
ngaka mba, ikabojana mbi vakandi ave o jadi, ka ma-a nyangiyg,
baa yene pe ma.

Ndi e diyakindi n' ivenda mete, na o yene ka iboko viya oba vi
diyakidi bo londaka ti na kabala na ndabo ja belape, na balangi
ba heba, na mabeka, na babomi ba ngambi, ikehane ja batamuwi
o ba ba diyaki ba betaka, na ba behepi ba bengakiya na 'la o ja-
mbe j' ugomba mua mboka, i weyanake na bosambe.

OpSle ya bana ba Klisiani, ba bamo banayi ba Klisiani ba va-
nakidi, na bajo babu, na bana, mbu diyaka pe iboko tevine o ba
ba jabvvakidi. TepS, mbi yokakindi umbaka a vaka na, ba diya-
kite ba ngite miha, na ba ka diye opele ya ivuhS ja tyatyi e diya-
kidi o iboko tSvine o egombe teyene.

Oning£ ya diya, na mbi keke pS o njeya tS yane epakwe njo,
vakana mbi pakuwendi tango e vahake ya, mepako mepakwe"
imeyamS me ha pakuwedi okava. Nandi o kya okava, mbi yo-
hanakendi ulangi muamS, na,

DIYAKA PALE.

Princeton Theological Seminary Libraries

01250 2318

1 1012