Full text of "Entomologische berichten"

See other formats

■-'.15 T \j*f
,:\ï

ÆI0m

ami

■ii-isss^/'

[fel

■:W

Uy'-S* • I \,^ SIg

v8ÉÉ&1

LfSÂ

lyS

ims

&f»s;îÿ

Ä* Ä« «

Entomologische Berichten

UITGEGEVEN DOOR

DE NEDERLANDSCHE
ENTOMOLOGISCHE VEREENIGING

TWINTIGSTE DEEL

AMSTERDAM

1 januari — 31 december I960

DRUK

FIRMA PONSEN & LOOI JEN
WAGENINGEN

•7

575, 70fc41'Z-

ecu

g\\ ao

HuD

\ I . V p. \ X

INHOUD

A ARTSEN, B. VAN, Opmerkingen over in 1959 waargenomen Macrole-

pidoptera ........ . .............................. . . . ........ . . ................... . 213

ANKERSMIT, G. W., Over de regulering van de jaarcyclus bij enkele

keversoorten (Col.) 255

ASSEM, J. VAN DEN, A description of male and larvae of Tripteroides

(Mimeteomyia) microlepis .(Edwards), (Diptera, Culicidae) . 13

BAKKER, K., Een analyse van de voedselconcurrentie tussen larven van

Drosophila melanogaster . .................................................... 244

BENTINCK, . G.- A., Coleophora lutipennella Z. en C. flavipennelia H.-S. 75

- , Bijzondere Lepidoptera en enige nieuwe soorten voor de Nederland¬
se fauna ........................................................................ 190

BETREM, J. G.. Formica truncorum F. niet inheems ........................ 130

BOER LEFFEF, W. J., De wijfjes van Operophtera fagata Scharfenberg

(Lep., Geom.) ............................................................... 108

- , Biotoop-vastheid van. Alsophila acefaria Schiff. (Lep., Geom.) ...... 1 41

- — — -, Nieuwe vindplaatsen van Cerastis leucographa Schiff. ............... 262

BOUWER, R., Enkele cole opter ol ogisch e notities .............................. 15

BRAKMAN, P. J., Zeeuwse wantsenvangsten II .......... r. ..................... 21

BRUGGEN, A. C. VAN, Additional notes on the synonymy of the family

names in Diptera . . . . . . . . . 114

- , Notitie betreffende trek van Belenois aurota in Zuid Afrika (Lep.,

Pieridae) ....................... t .i. ...................... . 158

BUND, C. F. VAN DE, zie bij G. .van Rossem .............................. 123

BURGER, H. C, zie bij G. van Rossem- ....................................... 123

COBBEN, R. EL, De eerste vondsten in Nederland van een met Sedum

en een met Carex geassocieerde wants (Heteroptera: Miridae) ... 195

DIAKONOFF, A., Opmerkingen over het genus Gryptaspasjna (Lep.,

Olethreutinae) ............. . . . . . . . ...... - 17

DOCTERS VAN LEEUWEN, W. M., De in Nederland voorkomende door

Hymenoptera gevormde gallen 48

DOESBURG Sr., P, H. VAN, Cheilosia caemlescens (Meigen) (Dipt.,

Syrphida.e) ..................................................................... 68

— — , Redescription of Eumerus hungaricus Szilâdy ........................... 144

DOMENICHINI, G., Descrizione di un nuovo Tetrastichus malese (Hym.,

Eulophidae) parassita di Xyleborus spp. (Col^ßcolytidae) ......... 256

EYNDHOVEN, G. L. VAN, Pater Schmitz overleden ........................ 233

FISCHER, F. C. J., Enkele belangwekkende Trichoptera, waaronder twee

nieuwe soorten voor.- onze: fauna .......................................... 1

■ - , In memoriam Dr. W. Beyerinck ........................................... 81

FRANSSEN, C. J. H. and W. F. MANTEL, The flax thrips: Thrips lini

Lad. or Thrips linarius Uzel? ............................................. 30

GOOT, V. S. VAN DER, Zweef vliegvangsten in de Italiaanse Alpen

(Dipt, Syrphidae) ......................................................... 105

HILLE RIS LAMBERS, D., Some notes on morph determination in Aphids 110
KALSHOVEN, L. G. E., Data on the occurrence of Glyptotermes and Neo-

termes species in Java and Sumatra ....................................... 34

- , Two new cases of synonymy in Indomalayan Platypodidae and

Scolytidae . . . . . . . 63

- , A form of commensalism occurring in Xyleborus species? (Studies

on the biology of Indonesian Scolytoidea, Nr. 6) ..................... 118

- , Observations on the parasites of Xyleborus twig-borers in Java ...... 259

KRUSEMAN, G., Over regionale convergentie bij hommels (Hym., Bomb.) 241
KUYTEN, P., Darmafsluiting veroorzaakt door het eten van kevers ...... 143

LAMBECK, H. J. P., Syrphidae aus der Umgebung von Matrei in Osttirol

gefangen in der Periode vom 20. VII. 1958 bis zum 6. VIII. 1958 ... 135

LEMPKE, B. J,, Colias australis Verity en Colias chrysotheme Esper ...... 8

- , Trekviinders in 1959 ...................................................... 163

LITH, J. P. VAN, Opmerkingen over Chrysididae (4) ..................... 209

LUCAS, J. A. W., Melanisme bij vlinders ....................................... 55

- , Lepidoptera in 1959 . . 219

- , On some varieties of Macrolepidoptera ................................. 229

- , Syrphidae in 1959 ............................................................ 230

LUKKIEN, J., Enkele goede vangsten in Zuid-Limburg ..................... 208

MANTEL, W. P., zie Franssen, C. J. H. .......................................... 30

NIEUWENHUIS, E. J., Over Adolias dirtea F. (Lep., Nymphal.) ......... 29

- , A new subspecies of Danaus albatus Zinken (Lep., Danaidae) ...... 67

- , Euploea algea melanopa Röber 1887 (Lep., Danaidae) ............... 217

NIJVELD, W., In memoriam Dr. H. F. Barnes (1902 — 1960) ............ 157

- , Nieuwe galmuggen voor de Nederlandse fauna (III) ............... 184

PEERDEMAN, M. P., Bijdrage tot de kennis van de vlinderfauna van Oost

Zeeuws-Vlaanderen ......................................................... 26

ROEPKE, W., In memoriam: Prof. Dr. W. M. Docters van Leeuwen (16

maart 1880—25 februari I960) .......................................... 103

ROSSEM, G. VAN, H. C. BURGER en C. F. VAN DE BUND, Verslag

over het optreden van enige schadelijke insecten in het jaar 1959 ... 123

SIMON THOMAS, R. T., Secundair optredende insecten op cacao ......... 77

SMIT, F. G. A. M., A check-list of insect-stamps .............................. 90

- , Contribution à l’étude de la faune d’Afghanistan 26, Siphonaptera-

Fleas ........................................................................ 146

VECHT, J. VAN DER, Notes on Aculeate Hymenoptera described in the

period 1758—1810 ......................................................... 4

VEGTER, K., Megachile lapponica Thoms, en andere behangersbijen in

1959 in Zuidoost-Drenthe ................................................... 154

WIEBES, J. T., De wolfspinnen van Meyendel (Araneae, Lycosidae en

Pisauridae) I. Levenscycli ................................................... 56

- -, Idem, IL Vicariantie ...................................................... 69

- , Idem, III. Habitats .... ..................................................... 83

WILDE, J. DE, Symposium Insecten hormonen ................................. I6l

WLSSELINGH, T. H. VAN, Macrolepid optera in 1959 ..................... 193

KORTE MEDEDELINGEN

BOER LEFFEF, W, J., Het kweken van Macrothylacia rubi L. ............... 74

- , Rupsen van Ectropis bistortata Goeze schadelijk op Larix (Lep.,

Geom.) ........................................................................ 117

- , Overliggende poppen van Mimas tiliae L. .............................. 122

■ - , Voedselplanten van enkele mpsesoorten ................................. 153

- , Enkele opmerkingen over de copulatie bij Lepidoptera ............... 160

BOOT, J. P. G., Araschma levana L. (Lep., Nymphalidae) .................. 264

ELFFERICH, N. W., Gonepteryx rhamni L. in Rotterdam .................. 107

- , Lymantria monacha L. kan geluid maken ! .............................. 134

ERNST, G. J., Colebopsis tmncata Spin. (Hym., Formkidae) ............... 255

FLINT, G. J., Papilio machaon L» ................................................ 64

KIRIAKOFF, S. G., De subgenusnaam Eutabanus Kabos (Dipt., Tabanidae) 188
KLEINHOUT Jr., J., Het aanvreten van bloemen door wespen ............ 120

- , Het fourageren van parasieten van. bladwespen ........................ 129

KRUSEMAN, G., Formica exsecta Nyl. .......................................... 40

- , Vangapparaten ............................................................... 208

LEMPKE, B. J., Maculinea alcon Schiff. (Lep.) . . . 3

- , Papilio machaon L. ......................................................... 16

■ — — , Verzoek ........................................................................ 40

- , Voedselplant van de graanmol, Nemapogon grand. lus I. (z: Tinea

granella L.) .................................................................. 54

- , Vervetten ..................................................................... 62

- , De correcte spelling van het woord diapauze ........................... 80

- , Een prachtige afwijking van Acherontia atropos L. .................. 100

- - , De donkere vorm van Apatele tridens Schiff. (Lep., Noctuidae) ... 117

• - , Achiya flavicornis L. in het Amsterdamse Bos (Lep., Thyatiridae) 143

- , Acherontia atropos L. in 1959 ............................................. 263

MANTEL, W. P , Een interessante Thysanopteren-vangst in december 1959 100

OORD, W., Papilio machaon L. ................................................... 117

PEERDEMAN, M. P., De vliegtijd van Maniola jurtina L. .................. 66

■ - , Lycaena phlaeas I, , f. fasciata Strecker, nieuw voor onze fauna ...... 76

SOUTENDIJK, W. FL, Autographa gamma L. en de groene kikvors ...... 33

WAGEN AAR, C. G., Bapta temerata Schiff. (Lep., Geom.) ............... 29

STICHEL, WOLFGANG, Psallus tenebricosus Stichel 1958 (Hem. Het.) 134

BOEKBESPREKINGEN EN LITERATUUR

BARENDRECHT, G. : Pflugfelder, O., Entwicklungsphysiologie der Insek¬
ten.. 2e Aufl. .................................................................. 264

BESSELING, A. J, : Die Larven der Hydrachnellae, ihre parasitische Ent¬
wicklung und ihre Systematik ............................................. 160

BETREM, J. G.: Boven, J. A. K, van, Mieren (Formicidae), Angeldragende

Aculeaten IV, Vliesvleugelige Insekten, Hymenoptera ............... 79

BRAKMAN, P. J.: Hoffman, Adolphe, Coléoptères Curculionides ......... 113

BLÖTE, H. C.: Southwood, R. T. E. & D. Leston, Land and water bugs

of the British Isles ......................................................... 47

DIAKONOFF, A.: Zimmerman, Elwood C, Insects of Hawaii. Vol. 8

Lepidoptera: Pyraloidea ...................................................... 16

EYNDHOVEN, G. L. VAN: Acarologia, Tijdschrift over mijten ......... 89

HEIJNSBERGEN, S. VAN: Linsen, E. F., Beetles of the British Isles I en II 25

JONG, C. DE: Willemse, C, Notes on the genus Salomona .................. 80

KRUSEMAN, G.: Stichel, W., Illustrierte Bestimmungstabellen der Wan¬
zen Vol. 3, Heft 3, 5, 7, 8, 25 .......................................... 129

- , Pomeisl, W. E., Catalogus Faunae Austriae. Teil XII b, Plecoptera ... 100

KUENEN, D. J.: Melville Du Porte, E., Manual of Insect Morphology ... 82

LAAN, P. A. VAN DER: Wigglesworth, V. B., Physiologie der Insekten 232

- , Wilson, G. Fox, Horticultural Pests. Detection and Control. New Ed. 264

LEMPKE, B. J. : Goot, Volkert van der, Wapenvliegen-tabel .................. 3

- - : Kabos, W. J., Tweevleugelige Insekten. Diptera, V. De Neder¬
landse Boorvliegen (Trypetidae) en Prachtvliegen (Otiidae) ...... 12

- : Kiriakoff, S. G., Inleiding tot de systematiek der Schubvleugeligen

(Lepidoptera) . . . . . . 107

■ - : Kabos, W. J., Tweevleugelige Insekten. Diptera VI. De Neder¬
landse dazen (Tabanidae) en horzels (Oestridae) ..................... 188

- : Evers, Hans, Die Kleinschmetterlinge Hamburgs, Schleswig Hol¬
steins und des nördlichen Niedersachsens. Teil I: Zünsler (Pyralidae) 194

- : Goot, Volkert van der, Roof- en Blaaskopvliegen-tabel ............ 258

REIJNE, A: Morrison, H. & A. V. Renk, A selected bibliography of the

Coccidea . . . . 19

- : Borchsenius, N. S., Fauna USSR, Homoptera, Tom. IX (Coccidae) 19

- : Schmutterer, H., W. Kloft und M. Lüdicke. Coccoidea, Schildläuse,

in Sorauer-Handbuch der Pflanzenkrankheiten ........................ 20

- : Schmutterer, H., Schildläuse oder Coccoidea, I. Deckelschildläuse

oder Diaspididae, Deel 45 van Die Tierwelt Deutschlands ......... 20

- : Dinther, J. B. M. van, Insect pests of cultivated plants in Surinam 231

THEOWALD: Gevers, E., Speurtochten in de microwereld .................. 212

- : Melville du Porte, E. Manual of insect morphology ............... 240

MEDEDELINGEN VAN BESTUUR EN REDACTIE

Prof. Dr. W. M. Docters van Leeuwen 80 jaar ! .............................. 41

Correctie ................................................................................ 47

A. C. Nonnekens 80 jaar ! ......................................................... 65

Bestuurswisseling en twee gelukwensen . . . 101

B. J. Lempke gehuldigd ............................................................ 101

Bibliotheek ............................................................................ 102

Catalogus der Nederlandse Macrolepidoptera. Supplement VII ............ 159

D. Hille Ris Lambers geëerd ...................................................... I4l

VII

VERGADERINGS VERSLAGEN

Verslag van de 5e Lentevergadering te Utrecht, op 12 april 1959 ...... 41

Verslag van de ll4e Zomerbij eenkomst te Heeze . . 65

Verslag van de 19e Herfstvergadering te Amsterdam, op 14 nov. 1959 121

Verslag van de 92e Wintervergadering te Utrecht, op 28 februari I960 189

Verslag van de 6e Lentevergadering te Utrecht, op 24 april I960 . 234

Afdeling Noord-Holland en Utrecht . . . 162

Afdeling Zuid-Holland . . . . . . . . . 243

■

iT/C 7âé7fZ

é'é’ /

jr/?^€c-fs

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN

MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR

DE NEDERLANDSCHE ENTOMOLOGISCHE VEREENIGING

Deel 20 1 januari I960 No 1

Adres der Redactie :

B. J. LEMPKE, Oude IJselstraat 12m, Amsterdam -Zuid 2 — Nederland

INHOUD: F. C. J. Fischer : Enkele belangwekkende Trichoptera, waaronder twee nieuwe
soorten voor onze fauna (p. 1). — J. van der Vecht: Notes on Aculeate Hymenoptera
described in the period 1758 — 1810 (p. 4). — - B. J. Lempke : Colias australis Verity en
Colias chrysotheme Esper (p. 8). ■ — J. van den Assem: A description of male and larva
of Tripteroides (Mimeteomyia) microlepis (Edwards), (Diptera, Culicidae) (p. 13). —
R. Bouwer: Enkele coleopterologische Notities (p. 15). — A. Diakonoff : Opmerkingen
over het genus Cryptaspasma (Lepidoptera, Olethreutinae) (p. 17). — Literatuur (p. 3
en 12 : B. J. Lempke ; p. 3 : G. Kruseman ; p. 16 : A. Diakonoff ; p. 19 : A. Reyne).
-Korte mededelingen (p. 3, 16: B. J. Lempke; p. 16: Aanbieding).

Enkele belangwekkende Trichoptera, waaronder twee nieuwe
soorten voor onze fauna

door

F. C. J. FISCHER

De lijst van Nederlandse Trichoptera blijkt nog steeds voor uitbreiding vatbaar.
Hier volgen de belangrijkste vangsten van de laatste paar jaren; de gebruikte
nummers zijn die van het „Verzeichnis” van 1934. De nieuwe soorten kregen
een a-nummer en een nieuw volgnummer.

3. Rhyocophiia septentrionis Mc Lachlan. De vele vangsten van deze soort
langs kleine beken, alle in Z.-Limburg, bewijzen dat mej. de Vos gelijk had
met haar mededeling: „in Süd- Limburg häufig”, al heeft het dan tot 1956
geduurd vóór de eerste imago-vangst gemeld kon worden. Inmiddels is de soort
op een zevental plaatsen verzameld door Br. Arnoud en ik heb er ook hier en
daar enige gevangen.

7. Agapetus fuscipes Curtis. Dat deze soort veel in Z.-Limburg voorkomt, heb
ik nog niet vermeld. Mijn mededeling van 1949, dat er daar slechts een verwante
soort voorkomt, is dus inmiddels gelogenstraft. Mej. de Vos heeft de larven
in Z.-Limburg gevonden en zowel Br. Arnoud als ik hebben op iedere in
aanmerking komende vindplaats (bronnen) de imagines aangetroffen. Broeder
Arnoud ving ze reeds op 9 februari (1957) te Eys. Op deze dag copuleerden
ze al. Het zal wel de vroegste inlandse soort zijn. Ik ving deze soort ook aan
de Piasmolen (1958).

9a (173). Ptilocolepus granulatus Pictet, f. n. sp.: Plasmolen 1958, 1 9 , in
het brongebied van de beek. Het exemplaar werd eerst na thuiskomst tussen een
aantal Beraea mourus Curtis ontdekt en ik bezocht een week later de vindplaats
opnieuw, echter zonder resultaat. Er zullen er dus in ieder geval niet veel zijn.

M. ia», wm

SMITHSONIAN

INSTITUTION

JAN 2 6 ®8t

2 ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.1.1960

Alle andere in het brongebied gevangen soorten werden de volgende week weer
teruggevonden.

28. Cyrnus insolutus Mc Lachlan. De eerste Nederlandse imago werd door
mij gevangen op Terschelling, Dodemanskisten, in 1957. Tot heden waren
slechts larven uit Nederland vermeld door mej. de Vos.

29. Cyrnus jlavidus Mc Lachlan. 1 $, Molenven bij Weerselo (leg. Knoop).

70. Adicella reducta Mc Lachlan. Behalve langs de Geul, waar deze soort tussen

Mechelen en Epen veel voorkomt, en in het brongebied bij Ootmarsum, waar ik
indertijd enkele exemplaren ving, blijkt zij nu ook op de oorspronkelijke
vindplaats, Piasmolen, waar van der Weele haar meer dan 50 jaren geleden
ving (1 $ ), nog steeds voor te komen. Zowel tijdens de zomerbij eenkomst 1958
als een week later ving ik een vrij groot aantal exemplaren.

73. Oecetis lacustris Pictet. Daar de waddeneilanden een faunistisch interessant
gebied vormen, vermeld ik van deze — overigens niet zeldzame — soort, dat ik
in 1957 op Terschelling de eerste imagines ving, nadat reeds in 1930 de larven
van deze vindplaats door mej. de Vos waren vermeld.

89. IJmnophilus subcentralis Brauer. Molenven bij Weerselo (leg. Knoop).

98. Limnophilus politus Mc Lachlan. Molenven (leg. Knoop).

100. IJmnophilus nigriceps Zetterstedt. Molenven (leg. Knoop).

107. Limnophilus extricatus Mc Lachlan. Molenven (leg. Knoop).

117. Stenophylax nigricornis Pictet. De eerste imago’s uit Nederland: Eys-
Wittem (Br. Arnoud), 1 $ gevangen en 1 3 gekweekt. De larven werden
reeds eerder door mej. de Vos vermeld.

125. Halesus interpunctatus Zetterstedt. Molenven bij Weerselo (leg. Knoop).

130c (172). Drusus trifidus Mc Lachlan, f. n. sp. Eys-Wittem (Br. Arnoud).
Nog interessanter dan de in 1956 vermelde D. annulatus Stephens is deze aan¬
winst voor onze fauna. Niet alleen gaat het hier om een montane soort uit
Midden-Europa, zoals bij alle soorten van dit genus, maar dit is bovendien een
der zeldzame soorten, die men zelfs op de oude, bekende vindplaatsen maar
weinig vangt.

132. Parachiona picicornis Pictet. Tot nu toe alleen bekend van Venlo, waar
V. D. Brandt een vrij groot aantal exemplaren verzamelde. De soort is daar trots
herhaalde pogingen nooit teruggevonden en ik was er al van overtuigd, dat zij
voor onze fauna verloren was gegaan, toen Br. Arnoud mij materiaal uit Z.-
Limburg, zelfs van twee vindplaatsen, toestuurde: Eys-Wittem en Kerkrade.

135. Lithax obscurus Hagen. Holset. De eerste Nederlandse imagines gevangen
en gekweekt door Br. Arnoud; de larven waren reeds in 1930 door mej.
DE Vos vermeld. De geschiedenis van de vangsten en een foto van het kokertje
heeft Br. Arnoud in 1957 gepubliceerd.

138. Silo nigricornis Pictet. Sinds de in 1948 vermelde vangsten, ving ik deze
soort op een excursie met Dr. J. Wilcke te Eys-Wittem, waar ook Br. Arnoud
haar vond. Bovendien stuurde hij nog materiaal van Holset en Slenaken.

Literatuur

Arnoud, Broeder, 1957, Mededeling vergaderingen 4 en 11 sept. 1957. Natuurhist. Maindbl,
46 (9—10) : 112—113, fig. 1— -2.

ENKELE BELANGWEKKENDE TRICHOPTERA

Fischer, F. C. J., 1934, Verzeichnis der in den Niederlanden und dem Nachbargebiete
vorkommenden Trichoptera. Tijdschr. Entom. 77 : 177 — 201.

- , 1948, Aanvullingen op de lijst der Nederlandsche. Trichoptera (2e supplement

op het Verzeichnis” van 1934). Natuurhist. Maandbl. 37 (4 — 5): 47 — 50.

- , 1949, Trichoptera van Ootmarsum. Tijdschr. Entom. 91 : X.

- - , 1956, Trichoptera uit Zuid-Limburg. Natuurhist. Maandbl. 45 (5 — 6) :

67—68.

Vos, A. P. C. DE, 1930, Über die Verbreitung der aquatilen Insektenlarven in den Nieder¬
landen. Intern. Revue Hydrohiol. Hydrogr. 24 (5 — 6) : 485 — 506.

Summary

Some rare caddis flies are mentioned from new localities, two species ( Ptiloco -
lepus granulatus Pictet and Dr u sus tr ij id us Me Lachlan) are new for the Nether¬
lands and a few others were caught for the first time in the adult stage. Adicella
redusta Me Lachlan was rediscovered in the same locality where it was found
more than 50 years ago.

Rotterdam, Lumeystraat 7c.

Goot, Volkert van der, Wapenvliegen-tabel. Uitgave van de Nederlandse Jeugdbond
voor Natuurstudie; 11 pagina's, 14 figuren, 1959. Prijs 60 cent (plus 10 cent voor porto
en verpakking).

Een van de mooiste N J.N.-uitgaven, die ik gezien heb en een, die zeker gelijkwaardig
is aan de Wetenschappelijke Mededelingen van de K.N.N.V. Bovendien is het formaat
zowel als de wijze van uitvoering van beide uitgaven identiek, zodat ze elkaar prachtig
aanvullen.

De schrijver bespreekt eerst de kenmerken waarnaar de Wapenvliegen of Stratiomyidae
te identificeren zijn en behandelt dan in de vorm van een determinatietabel alle uit
Nederland bekende soorten. Zeer belangrijk is, dat bij elke soort opgegeven wordt waar
hij tot nog toe in ons land aangetroffen is, zodat we met deze tabel een voortreffelijk
modern overzicht van de familie bezitten.

Ons lid N. J. A. Visser, die tevens voor een aantrekkelijke omslag zorgde, tekende
de uitstekend geslaagde figuren.

Een ieder, die zich voor deze vliegenfamilie interesseert, of die de Nederlandse entomo¬
logische literatuur zo volledig mogelijk wil bezitten, moet zich de tabel beslist aanschaffen.
Bestellen bij K. van Horn, van Woustraat 14 1 III, Amsterdam-Z 2. Betaling na ontvangst
van nota. — Lpk.

Stichel, W., Illustrierte Bestimmungstabellen. II, Europa. Vol. 4, Heft 11, Liste der
palaearktischen Arten. Van deze naamlijst verschenen p. 321 — 352, waarmee de lijst tot
Dy s der eus gevorderd is.

Maculinea alcon Schiff. (Lep.). De heer C. G. Wagenaar schreef me, dat hij in 1959
bij Wassenaar een $ van Mac. alcon ving, dat geheel overeenkomt met de heidevorm.
Hiervoor zijn twee mogelijkheden: of we hebben met een zwerfster uit het oosten van het
land te doen, of subsp. arenaria produceert een enkele maal exemplaren, die overeenstem¬
men (uiterlijk althans) met subsp. ericae. De laatste oplossing lijkt me wel de meest voor
de hand liggende, vooral met het oog op het grote hiaat tussen beide biotopen. — Lpk.

[Nadat deze K.m. gezet was, zag ik een tweede duin- $ van Prof. van Wisselingh,
waarover hij zelf nog wel zal berichten, en dat de hierboven gegeven verklaring zeer twijfel¬
achtig maakt.]

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.1.1960

Notes on Aculeate Hymenoptera described
in the period 1758-1810

J. VAN DER VECHT

(Rijksmuseum van Natuurlijke Historie, Leiden)

Part IV

F. A POMPILID ORIGINALLY DESCRIBED IN THE GENUS ICHNEUMON.

Ichneumon bifasciatus Geoffroy, in Fourcroy, 1785, p. 405 = ’’Ichneumon
noir à deux bandes sur les ailes”, Geoffroy, 1762 = Sphex bifasciatus Fabricius,
1793, p. 212, no. 58.

Apparently it has been overlooked that Fabricius (1793), in his description
of Sphex bifasciala , refers to ’’Ichneumon niger alis fascia duplici transversa
nigra. Geoff. Ins. 2. 337. 37.” This species was named Ichneumon bifasciatus
by Geoffroy in 1785, and the name used by Fabricius is perhaps only a new
combination, not that of a new species. Fabricius wrote ’’Habitat in agro Parisino
Dorn. Bose.” and may have received from Bose authentic material under the
name bifasciatus.

However this is, Sphex bifasciatus Fabricius, if regarded as a new species, is a
primary homonym of the older Sphex bifasciatus O. F. Müller, 1776, and
therefore in any case invalid. On the other hand Ichneumon bifasciatus Geoffroy,
1785, which is an objective synonym of Geoffroy’s Ichneumon no. 37, is an

available name. In Dalla Torre’s catalogue, vol. 3, p. 861, it is listed as an

unidentified Ichneumonid, but this author seems not to have noticed that
Fabricius identified Geoffroy’s Ichneumon no. 37 as a species of Sphex in
1793 and transferred it to Pompilus in 1798. If we accept that Fabricius correctly
identified Ichneumon no. 37 of Geoffroy, thereby acknowledging the probability
that he saw material (perhaps authentic) from the type locality, Ichneumon
bifasciatus Geoffroy, which is the same species, is a Pompilid of the genus
Dipogon Fox ( Deuteraginia Sustera), and must bear the name Dipogon bifasciatus
(Geoffroy), 1785.

At this moment I am unable to establish the identity of this species with

complete certainty. Berland (1925, p. 226) wrote: ”A [ genia ] bifasciata F.

— A. hircana Dahlbom, 1829 et auteurs; non bifasciata Dahlbom, Dalla Torre,
etc.”, adding in a footnote: ”Cest cette espèce que les auteurs depuis longtemps
appellent A. hircana, pour avoir méconnu le type de Fabricius. Tout ce qui a été
dit au sujet de hircana s’applique donc à bifasciata , tant au point de vue systé¬
matique que éthologique”. Haupt (1926) distinguished Deuteragenia bifasciata
Fabr., 1793, from D. hircana Fabr., 1798. Wahis (1955) lists Pompilus bifasci¬
atus van der Linden, 1827, in the synonymy of Dipogon hire anus Fabr., and
probably has accepted that the species described under this name by van der
Linden is the same as Sphex bifasciatus Fabr., 1793.

NOTES ON ACULEATE HYMENOPTERA

G. On two wasps described by Fabricius as Vespa conica.

Vespa conica Fabricius, 1775, p. 372.

”V(espa) nigra, thorace antice ferrugineo, abdomine conico, flavo: segmento secundo
et sexto basi nigris. — Habitat in America.

Antennae nigrae, primo articulo subtus flavo. Caput nigrum, labio flavo. Thorax niger,
antice scutelloque ferrugineis. Abdomen petiolatum, petiolo nigro; secundum segmentum
maximum, basi nigrum, apice flavum: reliqua flava, excepto sexto basi atro. Pedes fer-
ruginei.”

In 1781, Fabricius (p. 469, no. 65) repeated part of this description, with
a reference to the original, and added: ’’Habitat in America meridionali, in
Italia. D. Allioni.”

I have been unable to find any further references to this species in Fabricius ’s
later works. In the ’’Mantissa Insectorum” (1787) which contains only short
diagnoses of one or two lines of the previously described species, we find on
p. 293, under Vespa conica (no. 69) the description of an entirely different wasp:

’V(espa) ferruginea nigro maculata, abdominis segmento secundo fascia atra.

Habitat in China.

Nimis affinis V. petiolatae attamen distincta videtur. Corpus totum ferrugineum maculis
aliquot nigris. Petiolus elongatus, ferrugineus basi apiceque parum nigricans.”

The further fate of these two species, V. conica F., 1775, and V. conica F.,
1787, is remarkable. Gmelin (1790) appears to have been the only author who
noticed the difference between the two diagnoses. He listed V . conica F. with a
reference to Fabr. 1781, and created the name conoidea for Fabricius’s second
species ( V . conoidea Gmel., p. 2753, no. 52). Olivier (1791), Fabricius (1793,
1804), de Saussure (1852), Smith (1857), and Bingham (1897) all refer to
Vespa conica F., 1787, and ignore the existence of the earlier species.

Dalla Torre’s treatment of the case in his ’’Catalogus Hymenopterorum”,
vol. 9 (1894) is worth special attention. Vespa conica Fabr. 1775 is placed at
the head of the series of references under "Eumenes conica ’, p. 22, and the
usual absence of the habitat of the species under the various references effectively
masks the fact that the first two citations refer to an American or European
species, and not to the wasp which lives in "As.: India, China, Philippines.”
Vespa conoidea Gmel. is not overlooked by this author, but is listed as a doubtful
species of Vespa on p. 141, where the name conoidea is ascribed to Fabricius,
1787 !

My incomplete knowledge of the American Eumenidae does not permit me to
conclude from the diagnose whether V. conica Fabr. 1775 is indeed an American
species, or whether it was based on an incorrectly labelled specimen of a European
Eumenes . For the moment V . conica F., 1775, may stand as a doubtful species
in the genus Eumenes, and the Asiatic Eumenes conicus (Fabr., 1787) must bear
the name Eumenes conoideus (Gmel., 1790).

H. New names of Sphex and Vespa species in W. Turton’s edition of
the ’’Systema Naturae”, 1802.

Turton’s work has been overlooked by Dalla Torre. The Hymenoptera
cover the pages 408 — 580 of vol. Ill; the author lists the previously described

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.1.1960

species, with short diagnoses similar to those in Gmelin’s edition of the same
work, but he does not describe any new species. However, some new names are
proposed in connection with cases of homonymy, created by the lumping together
of various previously described genera. For example, all species placed by
Fabricius in the genera Mellinus, Philanthus, Crabro, Bembex , and Masaris, are
recorded here under the generic name Vespa.

According to the Index Animalium of Sherborn, Turton’s work contains
7 new specific names in Sphex, and 15 in Vespa, but these numbers have proved
to be incorrect. This is hardly astonishing, for the new names are not indicated as
such, and literature references are generally lacking. Only by careful comparison of
Turton’s diagnoses with those of his predecessors, especially Gmelin and
Fabricius, have I been able to determine the status of the names used in this
work. In a few cases it is hard to say whether* a name has been misspelt or
emended.

The new names, including some possible emendations, are as follows:

Sphex argentea Turton, 1802, p. 485. — Lapsus or emendation for Spbex
argentata Fabr. 1787, an oriental species of Sphex L.

Sphex bicolorata Turton, 1802, p. 493. — Objective synonym of Sphex bicolor
Fabr., 1775, an Australian Pompilid.

Sphex ephippica Turton, 1802, p. 495. — Lapsus or emendation for Sphex
ephippia Linn., 1767, a Swedish species of Sphecodes.

Sphex nigrita Turton, 1802, p. 484. — Lapsus or emendation for Sphex
(Evania) ni grata Gmelin, 1790, p. 2723, no. 21, an unidentified European

Evaniid.

Sphex tricolor ata Turton, 1802, p. 492. — Objective synonym of Sphex

tricolor Fabr., 1793, p. 215, no. 71, not Sphex tricolor Schrank, 1781.
The correct name of Fabricius ’s species, which is the type of the genus Tachytes
Panzer (see Pate, 1937, p. 64), is Tachytes tricolorata (Turton). This name
replaces Tachytes tingitanus Pate, 1937, proposed by Pate upon the discovery
that Sphex tricolor Fabr. is an invalid homonym (l.c., p. 64).

Vespa melanops Turton, 1802, p. 534. — Objective synonym of Vespa

( Crabro ) melanostoma Gmelin 1790, p. 2766, no. 137, an unidentified species.
The reason for the change of name is not clear.

Vespa quinquelineata Turton, 1802, p. 529. — Turton proposed this

name for Crabro quinquecinctus Fabr., 1787, p. 295, no. 11, which upon
being transferred to the genus Vespa became a secondary homonym of Vespa
quinquecincta Fabr. 1787, p. 288, no. 24 (= Rygchium quinquecinctum (Fabr.),
a Chinese species). He overlooked, however, that Gmelin had already renamed
Crabro quinquecinctus Fabr. for the same reason, calling it Vespa ( Crabro )
cingulata (see Gmelin, 1790, p. 2762, no. 108). Both replacement names may
now be regarded as invalid, junior, objective synonyms of Crabro quinquecinctus
Fabr., which was described from Kiel and which itself is a subjective synonym of
Cerceris arenaria (Linn.). It should be noted that Dalla Torre (vol. VIII, p.
451) erroneously cited Fabricius’s species as ”? Crabro cingulatus Fabricius,
Mant. Insect. I. 1787, p. 295 n. 11.”

Vespa triline at a Turton, 1802, p. 527. — This name was proposed for

NOTES ON ACULEATE HYMENOPTERA

Mellinus tricinctus Fabr., 1793, p. 287, no. 5 (from Italy), which upon being
transferred to the genus Vespa became a secondary homonym of Vespa tricincta
Fabr., 1775, p. 363, a junior synonym of the American Sphecid Sphecius specio-
sus (Drury). Mellinus tricinctus Fabr. is a synonym of Nysson spin os us (Forster),
1771 (see Dahlbom, 1843-5, Hym. Europ., p. XXIII).

The following species, recorded as new by Sherborn, are actually only new
combinations. Turtqn’s names are given here each with a reference to the
original description.

Sphex minuta Tinton, 1802, p. 484 = Evania minuta Fabr. 1793, p. 194 (Gallia).
Sphex sessilis Turton, 1802, p. 484 =? Evania sessilis Fabr., 1793, p. 194 (Gallia).
Vespa alhilabris Turton, 1802, p. 533 = Crabro alb 'dabris Fabr., 1793, p. 302 (Halae
Saxonum ) .

Vespa apiformis Turton, 1802, p. 536 = Masaris apiformis Fabr., 1793, p. 284 (Italia).
Vespa aurita Turton, 1802, p. 528 = Philanthus auritus Fabr., 1794, p. 459 (Italia).
Vespa laeta Turton, 1802, p. 529 = Philanthus laetus Fabr., 1793, p. 291 (Hispania).
Vespa lugubris Turton, 1802, p. 533 =. Crabro lugubris Fabr., 1793, p. 302 (Halae
Saxonum) .

Vespa lunata Turton, 1802, p. 537 Bembex lunata Fabr., 1793, p. 249 (Tranquebar).
Vespa mucronata Turton, 1802, p. 532 =■ Crabro mucronatus Fabr., 1793, p. 300
(Germania).

Vespa ornata Turton, 1802, p. 529 = Philanthus ornatus Fabr., 1793, p. 290 (Germania).
Vespa peltata Turton, 1802, p. 531 “ Crabro peltatus Fabr., 1793, p. 297 (Europa).
Vespa quadrimaculata Turton, 1802, p. 530 = Crabro quadrimaculatus Fabr., 1793, p.
294 (Dania).

Vespa quinquemaculata Turton, 1802, p. 529 = Philanthus quinquemaculatus Fabr.,
1793, p. 292 (Dania).

Vespa trispinosa Turton, 1802, p. 533 = Apis trispinosa Fabr., 1787, p. 303, no. 60
= Crabro trispinosus Fabr., 1793, p. 301 (Halae Saxonum).

Vespa vespiformis Turton, 1802, p. 536 — Masaris vespiformis Fabr., 1793, p. 283
(Barbaria).

Finally it may be mentioned that the following names are evidently misspelt
in Turton’s work: Vespa f assoira, p. 530 — Vespa fossoria (L.) Grnel. ; Vespa,
argurostoma, p. 534 :::: Vespa ar gyro stoma Gmelin; Vespa macensis , p. 515
= Vespa macaensis Fabr.

Literature

(See also parts I — III, Ent. Ber. 19 : 65, 127 and 211).

Berland, L., 1925. Hyménoptères Vespiformes, I. — - Faune de France, no. 10. Paris.
Bingham, C. T., 1897. Fauna of British India, including Ceylon and Burma. Hymenoptera,
vol. 1. — London.

Geoffroy, E. L., 1762. Histoire abrégée des Insectes, vol. 2. — Paris.

- , 1785. In A. F. de Fourcroy: Entomologia Parisiensis, vol. 2. Paris.

Haupt, H., 1926. Monographie der Psammocharidae (Pompilidae) von Mittel-, Nord- und
Osteuropa, vol. I. — Deutsch . ent . Zeitschr. 1926, Beiheft.

Olivier, A. G., 1791. Encyclopédie Méthodique, Dictionnaire des Insectes 6, 704 pp. • —
Paris.

Pate Y. S. L., 1937. The generic names of the Sphecoid wasps and their type species (Hy¬
menoptera Aculeata). — Mem. Am. ent. Soc., no. 9, 103 pp.

Smith, F., 1857. Catalogue of Hymenopterous Insects in the collection of the British Mu¬
seum, part 5. — London.

Turton, W., 1802. A general system of Nature, etc., translated from Gmelin’s last
edition, etc., vol. 3. — London.

Wahis, R., 1955. Catalogue systématique et synonymique des Hyménoptères Pompilides de
Belgique. — Bull. Inst. Sei. Nat . Belg. Brussels, 31 (63): 1 — 20.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.1.1960

Colias australis Verity en Colias chrysotheme Esper

door

B. J. LEMPKE

1. Colias australis Verity

Hoewel de vlinder pas in 1947 als een goede soort herkend werd, is hij toch
reeds onder twee verschillende namen in de literatuur vermeld, nl. als Colias
australis Verity en als Colias calida Verity. Zie hiervoor Cat. Ned. Macrolep. 11 :
(879) (1953) en suppl. 2 : (75) (1954). Deze nomenclatuurkwestie is nu echter
definitief opgelost, doordat de Duitse lepidopteroloog Dr. E. Reis singer, die
zich al jaren intensief met Colias loyale en zijn dubbelganger bezig houdt, het
door Riley uitgekozen neotype van australis zonder enig voorbehoud als een
vertegenwoordiger van de nieuwe soort kon determineren. In een der Duitse
tijdschriften zal binnenkort door hem een uitvoerig artikel over deze kwestie
gepubliceerd worden.

Tot nog toe was van de nieuwe soort uit ons land slechts één enkel exemplaar
bekend, dat in 1947 te Kerkrade werd gevangen. Ik heb deze vangst uitvoerig
besproken in deel 11 van de Catalogus (p. (879) — (882), 1953) en daar ook
aangegeven, hoe Colias australis is te onderscheiden van Colias hyale L.

Het spreekt wel haast vanzelf, dat
ik sedertdien elke collectie, die ik
onder ogen kreeg, extra op deze soort
controleerde, maar vele jaren zonder
enig succes. Tot ik nu ineens geluk
had en betrekkelijk kort achter elkaar
in drie verschillende collecties een
paar exemplaren van Colias australis
aantrof.

Het eerste vond ik in de verzame¬
ling van de heer N. van der Vliet.

Het is een $ , dat in juli 1931 te
VHertogenbosch werd gevangen. Op
de hierbij gereproduceerde foto, die
de bezitter zo vriendelijk was te laten
vervaardigen, is het verschil met Co¬
lias hyale L. uitstekend te zien. De
rondere vorm van de achterrand van
de voorvleugels is onmiskenbaar en
zelfs op de ongekleurde foto valt de
grotere en dieper getinte middenvlek
van de achtervleugels duidelijk op.

Om volkomen zekerheid te hebben,
zond ik het dier aan Dr. E. Reis-
singer. Reeds na enkele dagen ont¬
ving ik een enthousiaste brief: het

Foto Picolor, Nijmegen

Fig. 1. Boven: Colias australis Verity,
9, ’s-Hertogenbosch, juli 1931. Onder:
Colias hyale L., 9, Nuenen, 12. IX. 1947.

COLIAS AUSTRALIS VERITY EN COLIAS CHRYSOTHEME ESPER

was de eerste Nederlandse australis die Dr. Reissinger onder ogen gekregen had!

De tweede ontdekking deed ik in de collectie van de heer A. Vlug. Hierin
vond ik tussen een niet eens 20 heel grote serie van Colias hyale maar liefst twee
exemplaren van Colias australis , een $ en een $ , beide gevangen te Tiel op
14 augustus 1947. Ook de2e vlinders gingen voor alle zekerheid naar Dr. Reis¬
singer, die mijn determinatie weer bevestigde. Op de hierbij gereproduceerde
foto is eveneens duidelijk de buitenwaarts gebogen achterrand van de voorvleugels
en de meer afstekende middenvlek van de achtervleugels te zien. De dieper gele
grondkleur van het $ valt op de ongekleurde afbeelding daarentegen niet op.

Tenslotte vond ik bij een kort bezoek aan de heer Neijts te Nuenen in zijn
prachtige serie van Colias hyale nog een $ van Colias australis, dat in 1947
aldaar gevangen was. Ook deze determinatie werd door Dr. Reis singer be¬
vestigd.

In totaal kennen we nu dus vijf in Nederland gevangen exemplaren van
Colias australis, één van 1931 en vier van 1947. Van 1931 als trekvlinderjaar
is niets bekend, maar 1947 met zijn extreem warme en droge zomer was het
beste Nederlandse Colias- jaar, waarover we tot nog toe gegevens bezitten. Het
zal dus zaak zijn vooral in goede vliegjaren van Colias hyale te letten op zijn
dubbelganger Colias australis. Dat deze laatste bij ons inheems zou zijn, lijkt me
uitgesloten. De rups leeft op Hippocrepis comosa L., die slechts van één vind¬
plaats in Nederland bekend is (in het Fluviatiele District). Dit is echter niet de
enige voedselplant, zoals blijkt uit een recente waarneming van Dr. Reissinger.
Hij zag te Kauf beuren een $ eieren leggen op Coronilla varia L. (Kroonkruid)
en kweekte de rupsen uit enkele der meegenomen eieren met succes op deze
plant. Nu hoort Coronilla bij ons ook weer vooral in het Fluviatiele District
thuis, maar dit is zeker niet ons beste gebied voor Colias. Tot het tegendeel blijkt,
houd ik australis dan ook voor een zeldzame immigrant.

II. Colias chrysotheme Esper.

De eerste mededeling, dat een exemplaar van deze soort in Nederland gevangen
was, vinden we in Natuurhist. Maandbl. Maastricht 18 : 92 (1929), waar
Dr. C. Franssen schrijft: ,,In augustus 1917, in welke maand Colias edusa
[crocea] zeer talrijk aanwezig was, ving ik naast talrijke exemplaren dezer soort,
een mannetje van Colias chrysotheme. Het diertje, een typisch exemplaar, werd
buitgemaakt te Melick, nabij Roermond. Ik gaf het cadeau aan het museum van
het Missiehuis te Steyl, alwaar het zich nog bevindt”.

De insectenverzamelingen van het Missiehuis stonden toen onder toezicht van
Broeder Berchmanns, die zelf ook veel belangstelling ervoor had. Het bewuste
exemplaar werd door de heer Bentinck gedemonstreerd op de wintervergadering
onzer vereniging, die in 1929 te Wageningen werd gehouden ( Tijdschr . Entom.
73 : XXV, 193O). Ik heb het exemplaar nooit gezien. Drie maal ben ik naar
het museum te Steyl gegaan (in 1937, 1939 en 1950) en heb toen met de broe¬
der, die na het overlijden van Br. Berchmanns met de verzorging van de
daar aanwezige verzamelingen belast was, tevergeefs ernaar gezocht. Wel trof
ik in de uitstekend onderhouden collectie-LATiERS, die zich eveneens in dit
museum bevindt, een paar buitenlandse exemplaren van chrysotheme aan. Ten-

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.1.1960

&44/a* mm*ê4

ÂbuLÿ- / f/ß

Ù.CW £4/ 'e mskm. 0-*t éi

Foto E. Reissinger

Fig. 2. Links boven: Colias australis Verity, $ , Tiel, 14.VIII.1947. Rechts boven: C.
australis Verity, $ , zelfde vindplaats en datum. Onder: Colias chrysotheme Esper, $ ,
Melick, I8.VIII.1917. Alle exemplaren natuurlijke grootte.

slotte ben ik wel een beetje gaan twijfelen aan de juistheid van de determinatie,
zoals blijkt uit de bespreking van de soort in Cat. Nederl. Macrolep., Suppl. 2 :
(76), 1954. Niet zozeer omdat er geen voor de hand liggende verklaring voor
deze vangst is, als wel, omdat de heer Bentinck als voornaamste verschilpunt
tussen chrysotheme en crocea opgeeft het niet of wel aanwezig zijn van de
androconiënvlek op de bovenzijde van de achtervleugels der mannetjes. En bij de
enorme variabiliteit van crocea blijkt zelfs dit kenmerk niet standvastig te zijn.
Overigens bezorgde deze passage in de Catalogus me al heel gauw een brief van
Prof. Roepke met de mededeling, dat het bewuste exemplaar wel degelijk een
chrysotheme geweest was. Maar met dat al was het spoorloos verdwenen en
niemand kon ook maar enige aanwijzing geven, waar het zich misschien bevond.

Men zal zich ongetwijfeld mijn verrassing kunnen voorstellen, toen Dr. Reis-

COLIAS AUSTRALIS VERITY EN COLIAS CHRYSOTHEME ESPER

singer me in een van zijn brieven schreef: „In meiner Sammlung steht ein $
von Col. chrysotheme Esp. mit folgendem handgeschriebenem Etikett:

Type van Nederland ! !

Gevangen door

Gebr. Caspar en Max Franssen
18 Aug. 1917
te Melick bij Roermond

Können Sie mir sagen, ob hierüber etwas veröffentlicht wurde und ob über das
(oder ein weiteres) Vorkommen von chrysotheme in Holland etwas bekannt ist ?
Ich hörte oder las noch nie etwas davon. Ich besitze nur noch 1 nördliches Tier
aus Livland (Kamara, 8. VIII. 1927), sonst nur Tiere aus den bekannten südlichen
Lokalitäten und einige der ssp. sibirica Gr. Grsh.”

Uit verdere correspondentie bleek, dat Dr. Reis singer het exemplaar via de
Firma Reitter verkregen had en dat hij nog meer Colias- materiaal in zijn col¬
lectie had, dat blijkens een aangehecht etiket uit het Missiehuis te Steyl afkomstig
is. Naar mijn mening is de verklaring de volgende. Het museum van het Missie¬
huis moet veel vlindermateriaal bezitten of althans bezeten hebben, voor een
groot deel afkomstig van missionarissen, die er hun opleiding genoten hadden.
Er zullen echter niet velen zijn, die hier ooit iets van te zien gekregen hebben.
Ik vermoed, dat een deel van dit materiaal verkocht is en dat op de een of

Foto E. Reissinger

Fig. 3. Onderzijden van de in fig. 2 afgebeelde exemplaren.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.1.1960

andere ongelukkige manier het enige in Nederland gevangen exemplaar van
Collas chrysotheme daartussen is geraakt. Vandaar ook, dat het al in 1937 on¬
vindbaar was. In elk geval weten we nu zeker, dat de determinatie juist geweest
is. Dat de opgave betrouwbaar was, is boven elke twijfel verheven. Een afdoende
verklaring voor de vangst hier te lande is niet te geven. Maar we weten nu
langzamerhand wel, dat we ook bij vangsten van Lepidoptera niet alles kunnen
verklaren. Dr. Reis singer was zo vriendelijk op mijn verzoek een foto van de
vlinder te maken, die hierbij gereproduceerd wordt.

Summary

1. Collas australis Verity. Up till now only one specimen was known from the
Netherlands. This was taken in Dutch Limburg in 1947. In this article four other
specimens are mentioned, a $ taken at ’s-Hertogenbosch (the capital of North
Brabant) in 1931, a $ and $ taken at Tiel (north-east of this town) in 1947,
and a , 9 , taken in North-Brabant, again in 1947.

2. Collas chrysotheme Esper. One specimen was mentioned from Melick near
Roermond in Dutch Limburg, taken in 1917. I have never been able to detect
this specimen in a Dutch collection, but it appears to be in the possession of the
well-known Collas specialist Dr. E. Reis singer at Kauf beuren- Allgäu, who
bought it from Reitter. Very probably the specimen was sold with other mate¬
rial by the museum of the Mission House at Steyl (to which it was presented
by the captor). The capture is absolutely reliable.

Amsterdam-Z 2, Oude IJselstraat 12 III.

Kabos, W. J., Tweevleugelige insekten — Diptera, V, de Nederlandse Boorvliegen
(Trypetidae) en Prachtvliegen (Otitiidae). Wetenschappelijke Mededeling no. 33 van de
K.N.N.V., 1959. Prijs voor leden van K.N.N.V. en N.E.V. ƒ 1,55.

In deze als altijd keurig verzorgde publicatie van de Kon. Ned. Natuurhist. Ver. behan¬
delt de auteur twee van de fraaist getekende families der Diptera. Na een korte inleiding
worden wenken gegeven over het verzamelen, kweken en prepareren der vliegjes. Daarna
volgt een tabel voor het bepalen van de geslachten en dan een volledige lijst van alle uit
ons land bekende Boorvliegen en Prachtvliegen. Deze lijst maakt het mogelijk de dieren tot
op de soort te determineren, terwijl naast een vrij uitvoerige beschrijving ook steeds de
nu bekende verspreiding in ons land wordt vermeld. Daardoor zijn dus al weer twee insec¬
tenfamilies faunistisch geheel bijgewerkt, wat ongetwijfeld een van de grote verdiensten
van deze publicaties is.

De W.M. is geïllustreerd met 44 figuren op kunstdrukpapier van voor de determinatie
belangrijke details, waarbij 32 van vleugels met hun sierlijke tekening van banden en
vlekjes. Wederom een belangrijke aanwinst voor onze entomologische literatuur.

De publicatie wordt toegezonden na storting van het bedrag op postrekening 13028 van
het bureau van de K.N.N.V. te Hoogwoud. — Lpk.

TRIPTEROIDES (MYMETEOMYIA) MICROLEPIS (EDWARDS)

A description of male and larva of Tripteroides (Mimeteomyia)
microlepis (Edwards), (Diptera, Culicidae)

J. VAN DEN ASSEM

(Publ. Health Dept., Div. of Malariology, Neth. New Guinea )

Tripteroides (M.) microlepis was described by Edwards (1927), from a
single female specimen collected in the Nassau- Mountains (Central New Guinea
Highlands). Lee (1946) contributed to Edwards’ description from material
— all females, collected while biting in daytime — originating from the Cyclop
Mountains (Hollandia district), collected in mountain forest in altitudes between
950 and 1500 metres. Males and larvae of this species remained unknown for
the time being.

Larvae of this species were collected in August 1958 from pitchers of climbing
Nepenthes in mossy forest near Enarotali (03.56 S, 136.21 E; Wissel-lakes
district) and near Homejo (03.42 S, 136.41 E; Kemaboe valley), both localities
in the Western Central Highlands, at about 2000 metres.

T. microlepis larvae, which were present abundantly, were found associated
with those of Tripteroides (Rachisoura) flabelligera Bonne-Wepster and Tripte¬
roides (Rachisoura) cuttsi spec, nov., both to be described in a separate paper
dealing with the subgenus Rachisoura (Van den Assem, 1959).

Specimens to be described below were bred from larvae;
in addition female specimens of T. microlepis were col¬
lected while biting in daytime. They were present in fair
numbers and proved to be anoyant biters in the forest.

The microlepis specimens from Enarotali and Homejo
agree rather well with those from the Cyclops as described
by Lee (1946, p. 270); they differ however from Ed¬
wards’ original description (1927, p. 353) on some points.
I am obliged to Mr. P. F. Mattingly (British Museum)
who was so kind to compare specimens from Enarotali with
the type of microlepis, lodged in the British Museum. He
noted that the best differences seemed to be the absence,
in the type, of a posterior pronotal bristle, the presence of
five spiracular bristles and the much better developed
posterolateral triangles on the tergites. Two specimens from
the Cyclops in the British Museum have a distinct posterior pronotal bristle in
combination with five spiraculars however, which makes it unlikely that more
than one species is involved in the specimens from Nassau Mountains (Ed¬
wards), Cyclops (Lee) and Enarotali-Homejo. As one should of course allow
for a much greater variability within the species than can be told of from a
single female specimen (and preferably not describe a species from a single
specimen at all), it was felt the best way to consider the material to be dealt with
in this paper as belonging to the species microlepis.

Female. Specimens before me agree fairly well with the description by Lee.
The palpi are very short, not exceeding the clypeus by one time the length of the

Fig. 1. Lobe of ninth
tergite of male ter-
minalia.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.1.1960

latter. The thoracic integument is dark; the mesonotal scaling dark brown, the
individual scales are small. Pleura are largely covered with white scales. Dorso-
central bristles are present. In all specimens are a well developed posterior pro-
notal bristle, 2 — 4 dark spiracular bristles and 2 pairs of prescutellar bristles. On
the abdomen is a very indefinate pattern of light scales laterally on the tergites.

Male. Similar to the female in most respects. Palpi are slender, dark brown
scaled, 0.8 the length of the proboscis. Lobes of the ninth tergites are long and
narrow, well separated, with 4 — 6 setae on the distal margin as illustrated in fig. 1.

Larva. Head with clypeal spines fairly long and slender. Antennal shaft hair
single. Head hair A 4-branched, B 3 -branched, behind the level of A, C 4-
branched, close to the anterior border of head capsule, d single. No modified
hairs present on thorax; stellate tufts 3 — 6-branched (most 5 — 6) and very
indistinctly frayed. Lateral comb on 8th abdominal segment comprises a row of

6 — 9 pointed teeth. Si¬
phon cone-shaped, index
about 2 (in one specimen
distinctly less) ; pecten
of 4 — 5 teeth in a row
from about l/5 basally
towards 2/s apically,
teeth may be smooth or
multi dentate. Ventral
hairs single, except for
the two basal ones which
are bifid. Dorsal hairs
short, bifid. Saddle with
a row of rather few but
very strongly developed
spines at the distal mar¬
gin; saddle hair long and
single. Dorsal subcaudal
tuft 2 — 3-branched; ven¬
tral subcaudal single;
ventral tuft relatively

small, 3-branched; these
Fig. 2. Larva of Tripteroides microlepis\ A. terminal segments; pajrs are pare Qr jn_

B. Enlarged comb tooth; C. enlarged pecten spine. . , r .

conspicuously frayed.

Anal gills very long and sausage-shaped. (Terminal segments illustrated in fig. 2.).

Type material is deposited in the Rijksmuseum van Natuurlijke Historie, Lei¬
den, the Netherlands; the source is Enarotali (Wissel lakes), bred from Nepen¬
thes pitchers, collected in mossy forest at about 2000 m., August 1958.

References

Assem J,. van den, 1959, Tijdsch. Ent. 102 : 35.

Edwards, F. W., 1927, Nova Guinea (Zoologie) 15 : 353.

Lee, D. J„ 1946, Proc. Linn. Soc. N.S.W. 70 : 270.

COLEOPTEROLOGISCHE NOTITIES

Enkele coleopterologische Notities

door

R. BOUWER

Agonum livens Gylh., Bekendelle, 3. VIII. 1956, 1 exemplaar, L. Hartsuyker
leg. Deze soort is in ons land weinig verzameld.

Br y o char is cingulatus Mnnh., Ahlde (Westfalen), 23. IV. 1954, 1 exemplaar.
In Duitsland niet algemeen, in Nederland tamelijk verbreid en zeer zeldzaam.

Br y o char is inclinans Grav., Bentheim (Westfalen), 5.VIII.1958, 1 exemplaar.
Als de vorige, in Nederland weinig aangetroffen.

Philonthus nitidus F., Ommen, 23.VII.1956, twee exemplaren. In de Bijdrage
tot de kennis der Nederlandse kevers, IV, wordt de soort voor het eerst door
P. van der Wiel als inlands opgegeven (Dwing, elo, 1. VII. 1942; Post leg.).
Eveneens door A. C. Nonnekens bij Gorssel gevangen (17.VIII.1956, 1 ex.;
Ent. Ber. 17 : 1957). De kever komt voornamelijk in bergstreken voor.

Euplectus jalsus Bedel ( intermedins Rtt, non Wolk), Den Haag, 12.X.1957.
Van deze soort zeefde ik 12 exemplaren uit boommolm uit het Haagse bos. De
kever staat als uiterst zeldzaam te boek (Everts).

Liodes rubiginosa Schm. a.c. dilaticollis FL, Terschelling, 22. VIII. 1956, 1 exem¬
plaar. Lokaal, niet algemeen.

Scaphosoma boleti Panz., Den Haag, 8. II. 1958. Van deze zeldzame soort
zeefde ik twee exemplaren uit bladaarde uit het Haagse bos.

Teredus cylindricus Oliv., Faun. nov. spec. Den Haag (Haagse bos), 6.III.
1 954, één exemplaar. Deze Colydiide is in heel Europa zeldzaam. Ik noem hier
de volgende vindplaatsen. Engeland: Berks, Notts, Sherwood Forest; Duitsland:
Rijnland, Westfalen (Bückeburg en Arnsberg), Hessen, Baden, Frankenland,
Beieren, Kassel, Thüringen; Oostenrijk: Karinthië; Zwitserland: Kt. Tessino (in
Teserete werden door de heer van der Wiel 4 exemplaren achter schors van
een boomstomp van een Tamme kastanje verzameld). T. cylindricus is een para¬
siet van schorskevers; wordt ook achter beukeschors gevonden.

Scaphidema metallic um F. a.c. bicolor Redt., Rijswijk (Z-H), 30. IV. 1958.
1 exemplaar. Niet algemeen.

Allecula morio F., Winterswijk, 16. VIII. 1958, één $ ; R. de Jong leg. Ver¬
breid, voornamelijk in het oosten des lands; niet algemeen.

Phloeotrya vaudoueri Muls., Winterswijk, 28. VIII. 1958, één $ , R. de Jong
leg. De kever werd in gezelschap van Hyliota planata L. en Silvanus unidentatus
F. achter eikeschors aangetroffen. P. vaudoueri is niet algemeen.

Xyleborus eurygraphus Ratz., Voorburg, 20.IV. 1958, één $ . Deze Scolytide,
die in het Middellandse-Zeegebied thuis hoort, waar hij op allerlei dennesoorten
leeft, werd in een sinaasappel gevonden. Reeds eerder door wijlen Dr. van der
Weele in een mandarij n-sinaasappel te Den Haag aangetroffen (Col. Neerl. 3 :
647).

Sommige der bovengenoemde kevers werden door de heer van der Wiel
gedetermineerd, of anders de determinatie gecontroleerd, waarvoor mijn hartelijke
dank.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.1.1960

Zusammenfassung

Zwölf nicht allgemeine Käfer, wovon zwei aus Westfalen, sowie auch eine
neue Art für unsere Fauna ( Teredus cylindricus Oliv.), werden genannt.

Rijswijk (Z-H), Galjoenstraat 41.

Zimmerman, Elwood C., Insects of Hawaii. Volume 8. Lepidoptera: Pyraloidea. Uni¬
versity of Hawaii Press, Honolulu, 1958. XII -f- 456 pp., 347 illustrations in text. Price
$ 8.00.

Hardly was the publication announced of the seventh volume of this handbook (in Ent.
Ber. 19: 191), when the eigth volume appeared.

The series has a sub-title which amply explains its scope; it runs as follows: ”A Manual
of the Insects of the Hawaiian Islands, including an Enumeration of the Species and Notes
on their Origin, Distribution, Hosts, Parasites, etc.”

The eighth volume is entirely in accordance wdth the preceding. After a ’’Checklist”, a
’’Summary of nomenclatorial changes”, which again is extensive, the author treats, in the
special part, the families Pyralidae, Pterophoridae and Alucitidae, followed by an extensive
list of literature.

This volume is also richly illustrated with excellent enlarged photographs of the adults
and the genitalia. Keys to genera and species; short remarks on distribution, food plants and
parasites comprise the special part.

A novelty is the use of the family name Alucitidae for the group, usually known under
the name Orneodidae Meyrick 1895. This is in accordance with a recent decision of the
International Commission on Zoological Nomenclature. This use is unavoidable after the
validation by the Commission of LiNNé’s generic name Alucita with the type of the genus
pentadactyla , the common European species. The validation of this and other generic names
of Linnaeus is excellent and puts an end to much confusion. However, the necessity to reject
the well-established family name Orneodidae is regretful in a way.

In spite of this quite modern change of the family name, the genus Orneodes is treated
in the present handbook together with Pterophoridae which is a rather old-fashioned practice.
The relation of Orneodes with Pterophoridae is based on superficial resemblance only and
is not in agreement with the characters of interniai structure, as e.g., the genitalia. I would
prefer the arrangement of this isolated and peculiar family (Alucitidae) somewhere in the
vicinity of the superfamily Gelechioidea.

There is only a single representative of the family in Hawaii, one of the immense,
compound genus Orneodes.

Further interesting news is to be found under the heading Pterophoridae, where the
author introduces (the long-needed !) revolutionary changes in the generic nomenclature,
proposing not less than four new genera — out of the five genera known to occur in
Hawaii !

With great interest we are looking forward to the appearance of the following, ninth
volume, entirely dedicated to the Microlepidoptera proper. — A. Diakonoff.

Papilio machaon L. Nog een opmerking over het veel zeldzamer voorkomen van de
Koninginnepage. De heer J. Roose te Koudekerke op Walcheren schreef me dezer dagen:
,,' Vroeger kwam de rups hier tamelijk veelvuldig voor. De laatste drie jaar zien we er geen
een meer, in geen enkel tuintje. Hoe is dit verschijnsel te verklaren ?” Ja, wisten we dat
maar ! We weten niet eens, onder welke ecologische omstandigheden deze soort het beste
floreert en in die richting zal toch wel de oplossing van de puzzle gezocht moeten wor¬
den. — Lpk.

OPMERKINGEN OVER CRYPTOSPASMA

Opmerkingen over het genus Cryptaspasma.
(Lepidoptera, Olethreutinae)

door

A. DIAKONOFF

( Rijksmuseum van Natuurlijke Historie , Leiden)

Trachtend de subfamilie Olethreutinae van de familie Tortricidae van tropisch
Azië te reviseren, was ik begonnen met de moeilijkste groepen, in verwachting
dat zij het meest de moeite van bewerking zouden lonen. Dit is inderdaad het
geval gebleken, bijv. met de genera Lobesia en Bactra , waar ik al eerder het een
en ander over heb mogen melden.

Thans heb ik de groep soorten aangevat, die onder de genusnamen ,, Cryp -
taspasma ” en „Acharneodes” , ook wel „ Eucosma ” en andere, beschreven waren.
Al gauw heeft dit onderzoek mij verder dan tropisch- Azië gevoerd., De groep is
nl. over de tropen van de gehele wereld verspreid en om een duidelijk beeld van
de onderlinge samenhang van onderdelen te krijgen, is men genoodzaakt zo veel
mogelijk vertegenwoordigers van verschillende gebieden in de revisie te betrek¬
ken. Dit onderzoek bleek aardige resultaten op te leveren, waarbij enkele algemene
problemen zich voordeden, zodat het misschien de moeite waard is, er op deze
plaats iets van te vertellen.

Het genus Cryptaspasma Walsingham 1900 werd voor een Indische soort opge¬
richt, doch als genotype werd een Zuidamerikaan.se soort aangegeven, wat enige
verwikkelingen met zich meebracht. Naar mijn mening vertegenwoordigt de groep
één enkel zeer gespecialiseerd genus, dat gemakkelijk in vijf subgenera te verde¬
len is op grond van de genitaalkenmerken van de mannetjes. Bij de wijfjes
vertonen deze organen wel specifieke, doch geen duidelijke subgenerieke ver¬
schillen. Ook wat hun verspreiding betreft blijken de vijf subgenera karakteristiek
te zijn. Zij zijn nauw aan elkaar verwant en vertegenwoordigen voorts een interes¬
sante fylogenetische reeks.

Deze vijf subgenera zien er oppervlakkig nogal verschillend uit, maar nauw¬
keuriger studie wijst op een nauwe onderlinge verwantschap. Zij allen, op één
na, hebben gemeen een korte lobvormige uncus met een lang penseel van borstels,
wat een uniek kenmerk is; bovendien bezitten zij allen (op één soort na), niet
minder karakteristiek geknotte borstels op verschillende plaatsen van de binnen¬
kant van de valva.

Zoals gezegd, vormt het geslacht een vrij gespecialiseerde groep, die een zeer
geïsoleerde indruk maakte, althans wat de genitaalkenmerken betreft. Een onver¬
wachte uitkomst was nu, dat het meest gespecialiseerde subgenus verwant schijnt
te zijn aan het mij zo vertrouwde genus Bactra , niettegenstaande een volkomen
andere habitus, grootte en kleur. Mijn collega Obraztsov sprak dit vermoeden
het eerst tegen mij uit en ik geloof nu, dat hij gelijk heeft.

Gaan wij uit van deze vermeende verwantschap met Bactra , dan is het genus
als volgt in subgenera onder te verdelen.

1. Anaphorodes Diak. is het minst gespecialiseerd en is het verst van Bactra

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.1.1960

verwijderd; het bewoont Zuid-Amerika (Brazilië, Peru, Colombia); het heeft een
weinig gemodificeerde valva met een geheel normale pulvinus.

2. Microcorses Wals. is er nauw aan verwant; de pulvinus heeft een merkwaardige
ontwikkeling ondergaan en vormt een vrije behaarde lob aan de basis van de valva;
het subgenus komt in Japan voor.

3. Cryptdspasma Wals. vertoont een verdere ontwikkeling; de pulvinus is als in
het vorige subgenus, de valva echter is niet meer sterk gesclerotiseerd, doch
enigszins week en licht gezwollen. Dit ondergeslacht komt in Zuid-Amerika voor,

4. Allobrdchygonid Fern, is het grootste ondergeslacht, ook met de wijdste ver¬
spreiding: tropisch Azië, Japan, Australië en Nieuw-Zeeland. Het is met Cryp-
tdspdsmd verwant, maar vertoont veel grotere specialisatie: de valva is sterk
gezwollen; de genitaliën zijn naar verhouding zeer klein en kunnen aan een zeer
lang intersegmentaal membraan tussen het 9e en het 8e segment geheel in het
7e segment worden teruggetrokken; de pulvinus heeft een verrassende metamor¬
fose ondergaan en is een half membraneuse ovale plaat geworden, als een deurtje
scharnierend langs de rand van de valva, met één enkele grote doorn op de top.
Dit subgenus heeft ook vaak grote haarkwasten (coremata) aan de zijden van de
segmenten 5 tot 8, die bij andere subgenera alleen om segment 8 voorkomen.
Tevens hebben de mannetjes van sommige soorten een gemodificeerd dorsum aan
de achtervleugel, vermoedelijk een geurorgaan.

5. Tenslotte Metdspdsmd Diak., nauw aan de voorgaande verwant, met nog klei¬
nere genitalia en tevens met sporen van decadentie ener- en van verdere modifi¬
catie anderzijds. Een pulvinus ontbreekt namelijk geheel, terwijl de cucullus een
neiging tot splitsing in tweeën vertoont. Deze vorm nu is de sleutel tot de ver¬
wantschap met Bactrd. De ventrale kop van de cucullus, die een palissade van
geknotte borstels draagt, is m.i. homoloog met de valvula in het laatstgenoemde
subgenus, die gekroond is met een dergelijke palissade. Alléén Metaspdsmd heeft
duidelijke socii, die bij andere subgenera slechts door enkele borstels vertegen¬
woordigd zijn. Dit subgenus komt in tropisch Afrika en in Madagascar voor en
telt weinig soorten.

Daar de meeste soorten een uiterst eenvormig uiterlijk hebben en purperachtig-
bruin of aardkleurig zijn, werden zij gemakkelijk met elkaar verward. Een nauw¬
keurige studie van de genitalia wijst echter uit, dat er heel wat soorten te onder¬
scheiden zijn.

Een punt van groot theoretisch belang bij deze groep is de staat van ontwik¬
keling van de cubitale pecten in de achtervleugel, in het bijzonder bij het sub¬
genus Allobrdchygonid. De aanwezigheid van deze kam, eigenlijk een serie fijne
haren langs de cubitale nerf aan de bovenkant, is een rotsvast kenmerk geweest
ter scheiding van de zogenaamde familie ,,Eucosmidae” of ,,01ethreutidae” van
de eigenlijke Tortricidae, die de kam niet hebben; deze scheiding werd o.a. door
Meyrick gepropageerd en is nog steeds onderwerp van veel controverse. De
meeste moderne onderzoekers nl. zijn tot de klassieke opvatting teruggevallen,
dat beide groepen subfamilies zijn.

Bij Allobrdchygonid nu is de cubitale pecten nu eens sterker, dan weer zwakker
ontwikkeld, terwijl de soort dngulicostdnd Wals., uit Japan, voor een volledige
verrassing zorgt: hier heeft het wijfje een complete kam, terwijl deze bij het

OPMERKINGEN OVER CRYPTOSPASMA

mannetje totaal ontbreekt ! Dit is een bewijs voor de juistheid van bovengenoemde
klassieke opvatting.

Summary

The circumtropical genus Cryptaspasma Wals. is revised. It comprises five
subgenera, viz., Anaphorodes Diak. (South America), Microcorses Wals. (Asia),
Cryptaspasma Wals. (South America), Allohrachygonia Fern. (Asia, Australia,
New Zealand), and Metaspasma Diak. (Africa).

The genus represents a natural group of species, the males of which are
characterized by genitalia, modified along the same lines, but to diverse degrees.
Anaphorodes is least, Metaspasma, most modified.

Nieuwe literatuur over schildluizen

Tn de laatste jaren zijn er enige belangrijke samenvattende werken verschenen over de
schildluizen (superfam. Coccoidea), die hieronder in het kort besproken worden. Daar de
literatuur over deze insecten, waarmee men in de toegepaste entomologie vaak te maken
heeft, sterk versplinterd is, en men steeds zeer veel tijd verliest met het naslaan daarvan,
is het verschijnen van grotere samenvattingen zeer toe te juichen.

1) Morrison, H., & A. V. Renk (1957), A selected bibliography of the Coccoidea.
U.S. Dept, of Agric., Agric. Research Service, Mise. Publ. Nr. 734.

Deze bibliografie bevat 222 biz. en ongeveer 3000 titels, voorn, over de systematiek der
schildluizen van 1 jan. 1758 t/m 1 dec. 1955. De laatste algemene bibliografie over
cocciden dateert van 1868, en de laatste catalogus van 1903 .(met supplementen t/m nov.
1914). Wanneer men een soort in handen krijgt, die zich niet met één der samenvattende
werken (zoals die voor bepaalde landen bestaan) laat determineren, is men dus genoodzaakt
om naast de genoemde catalogus (van Mrs. M. E. FernaldJ meer dan 40 delen van het
Zoological Record door te zoeken om de literatuur over het geslacht in kwestie volledig te
verzamelen.

De bibliografie van Morrison & Renk is dus een zeer belangrijke aanwinst voor de
schildluis-literatuur. De titels zijn alfabetisch gerangschikt volgens de namen der auteurs;
titels in het Russisch, Pools, Japans e.d. talen, die men buiten het land zelf zelden verstaat,
zijn in het Engels vertaald.

2) Borchsenius, N. S. (1957). Fauna USSR, Homoptera, Tom. IX (Coccidae). Zool.
Inst. Acad. v. Wet. USSR, nieuwe serie, Nr. 66.

Dit deel van de grote „Fauna USSR”, dat 494 blz. en 474 fig. bevat, behandelt de fam.
Coccidae (= Lecaniidae). Dit is een zeer moeilijke familie, waarin veel verwarring heerst,
zelfs wat de Europese soorten betreft (vergl. bijv. Schmutterer, Z. angew. Ent . 36 :
62 — 83). Steinweden (1929, Arm. ent. Soc. America 22 : 197 — 245) heeft het eerst ge¬
poogd orde in de chaos dezer familie te scheppen door 32 van de 60 of meer beschreven
genera kritisch te onderzoeken, en daarvoor een diagnose en determinatie-tabel te geven.
Ferris, onder wiens leiding deze studie gemaakt werd, is zelf bij de bewerking van zijn
grote schildluis- atlas helaas niet aan de Lecaniidae toegekomen.

Borchsenius beschrijft 37 geslachten, waarvan door hemzelf in vroeger jaren 12 opge¬
steld werden. In het geheel worden 195 soorten beschreven; de geslachten Lecanopsis Targ.,
Luzulaspis Cklh, Eriopeltis Sign., Pulvinaria Targ., Rhizopulvinaria Borchs. en Euleeanium
Ckll. bevatten in deze monografie 10 — 20 soorten of zelfs meer ( Pulvinaria 22, Euleca-
nium 24).

De inleiding geeft een uitvoerig overzicht (blz. 11 — 37) over de morfologie met 77

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.1.1960

duidelijke figuren, verder een korter overzicht over de fylogenie, metamorfose, levenswijze,
geografische verspreiding, landbouwkundige betekenis en een uitvoerige literatuurlijst (blz.
58—85).

Verder geeft het boek determinatietabellen voor de onderfamilies, geslachten en soorten,
en een uitvoerige beschrijving van alle genera en species. Het werk eindigt met een alfabe¬
tisch register op de voedselplanten (blz. 473 — 482), een lijst van parasieten e.a. vijanden,
en een register op de soorten en geslachten. Het boek is in het Russisch geschreven, maar
de Latijnse namen, de figuren en literatuur zijn voor ieder begrijpelijk.

3) Schmutterer, H., (1957), met medewerking van W. Kloft en M. Lüdicke, Coccoidea,
Schildläuse. In SORAUER-Handbuch der Pflanzenkrankheiten, Bd. V, Lfg. 4, 5te Aufl.

Voor de praktij k-mensen is deze verhandeling in het bekende handboek van Sorauer
(V: 403 — 520, fig. 195 — 257) van veel belang, omdat alle schadelijke cocciden, ook die
der tropen, behandeld zijn. Voor elke soort wordt de literatuur opgegeven en volgt een
korte beschrijving, soms met vermelding van vijanden en bestrijdingswijze, of biologie.
Hoewel men in de Review of applied Entomology, serie A (1913 — heden), vrijwel alle
recente literatuur over voor land- en tuinbouw schadelijke schildluizen kan opsporen, is
het toch prettig over deze nieuwe samenvatting te kunnen beschikken.

4) Schmutterer, H., (1959). Schildläuse oder Coccoidea, I Deckelschildläuse oder
Diaspididae, Deel 45 van ..Die Tierwelt Deutschlands” (onder redactie van Fr. Dahl e.a.).

Deze verhandeling bevat 260 blz., 134 tekstfiguren en 6 platen met foto’s; de afbeeldingen
zijn bijna alle origineel en zeer goed.

Het algemene gedeelte (blz. 1 — 44) behandelt de in- en uitwendige bouw, postembryonale
ontwikkeling, biologie, geografische verspreiding, verzamelen, prepareren en kweken. Het
bijzondere gedeelte bevat determinatie-tabellen voor de onderafdelingen tot op de soorten,
die uitvoerig beschreven worden; synoniemen, literatuur, verspreiding en biologie worden
vermeld; van bijna alle soorten worden afbeeldingen gegeven.

In Duitsland zijn thans 59 Diaspidinae (echte schildluizen of schilferluizen) bekend.

De meeste daarvan leven in kassen; ongeveer 20 soorten komen in de vrije natuur voor.

Wij beschikken voor determinatie van de West- en Zuideuropese Diaspididae reeds over
verschillende werken, nl. de grote monografie van Balachowsky (1948/54), die alle
soorten van Europa en N.-Afrika behandelt, de verhandeling van Zahradnik (1952) voor
Tsjechoslowakije, en van Lupo (1938/54) voor Italië. Wat Oost-Europa betreft, moeten
het werk van Koroneos (1934) voor Griekenland, en de determinatie-tabellen van
Borchsenius (1950) voor het uitgestrekte Russische gebied genoemd worden.

Wat de overige schil dluis-families aangaat (die niet tot de gemakkelijkste behoren !),
zijn we veel minder goed voorzien. Naast de oudere werken van Leonardi (1920) en
Gomez-Menor (1937), die alle bekende cocciden van Italië en Spanje behandelen, is men
voor determinatie van Pseudococcidae en Lecaniidae grotendeels aangewezen op de mono¬
grafieën van Borchsenius (1949) voor de eerste familie en voor de laatste familie op het
bovengenoemde werk van 1959- Het is te hopen, dat Balachowsky en Schmutterer tijd
zullen vinden om ook de niet-diaspine schildluizen van Europa en Duitsland te behandelen;
Schmutterer heeft reeds veel gepubliceerd over de Duitse Lecaniidae. *) — A. Reyne.

*) De bovengenoemde werken van Balachowsky, Borchsenius en Zahradnik werden
reeds besproken in Ent om. Ber. 13 : 190, 333 en 15: 231.

Aangeboden. Kruseman, De Insekten, 2 delen, ƒ8; Balthasar, Chrysidoidea (Fauna
C.S.R.), ƒ 12; Sichel, Etudes homénoptérologiques, ƒ 5; Cockerell, Bees of the family
Hylaetidae from the Ethiopian region (1942), ƒ 2; idem Bees from Erithrea (gen. Allodape )
(1935), ƒ 1.

G. van der Zanden, N. Brabantlaan 21, Eindhoven.

■ 7ö a<-<-ci a,

£ 6 Î

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN

MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR

DE NEDERLANDSCHE ENTOMOLOGISCHE VEREENIGING

Deel 20 1 februari I960 No 2

Adres der Redactie :

B. J. LEMPKE, Oude IJselstraat 12m, Amsterdam -Zuid 2 * — Nederland

INHOUD : P. J. Brakman : Zeeuwse Wantsenvangsten II (p. 21). — M. P. Peerdeman :
Bijdrage tot de kennis van de vlinderfauna van oost Zeeuws-Vlaanderen (p. 26). — E. J.
Nieuwenhuis: Over Adolias dirtea F. (Lep., Nymphal.) (p. 29). — C. J. H. Franssen
and W. P. Mantel : The Flax Thrips: Thrips lini Lad. or Thrips linarius Uzel ? (p. 30). —
L. G. E. Kalshoven : Data on the occurrence of Glyptotermes and Neotermes species in
Java and Sumatra (p. 34). — Literatuur (p. 25: S. van Heijnsbergen, G. Kruseman). —
Korte mededelingen (p. 29: C. G. Wagenaar; p. 33: W. H. Soutendijk; p. 40: G. Kruse¬
man, B. J. Lempke).

Zeeuwse Wantsenvangsten II

door

P. J. BRAKMAN

23. Deraeocoris ( Camptobrochis ) punctulatus (Fn.), Oostkapelle, 10. X. 1954,
één $ onder Cakile in de duinen.

24. Bryocorïs pteridis (En.), Oostkapelle, 13.VI.1953, de f. macroptera in
groot aantal op wij fj esvaren. Deze zeldzame vorm was hier minstens zo algemeen
als de f. brachyptera.

25. Conoslethus frisk us Wgn. De in mijn eerste wantsenbijdrage (1952) ver¬
melde C. salinus ]. Sb. blijkt tot de nieuwe door Wagner (1952) beschreven
soort frisicus te behoren. Mijn materiaal werd door de auteur gerevideerd. Waar¬
schijnlijk behoren de door Reclaire (1932) in zijn Naamlijst (en de vervolgen
daarop) vermelde exemplaren van salinus eveneens tot frisicus en is het twijfel¬
achtig of salinus wel in ons land voorkomt. De nieuwe soort is aan de Zeeuwse
buitenwateren niet zeldzaam en komt vooral op f uncus Gerardi Loisl. voor, zowel
aan de Ooster- als aan de Westerschelde.

26. Orthonotus rufifrons (Fn.), Oostkapelle, 24.VII.1953, één $ en twee $ $
gesleept op een bospad.

27. Plagiognathus litoralis Wgn. is aan de Zeeuwse kusten niet zeldzaam op
Artemisia maritima L.

28. Chlamydatus saltitans (Fn.), Vrouwenpolder, 26.VI.1954, de f. macroptera
in aantal onder op de grond uitgespreide grasstengels op een zilt terrein; Borssele
(de Kaloot), 27. VI. 1954, een $ macr. en een $ brach., eveneens onder zout-
minnende grassen.

29. Sthenarus rotermundi (Sch.), Nieuw- en St. Joosland, 20.VII.1950, in
groot aantal op abeel.

30. Dicyphus pallidus fH.-S.), Oostkapelle, 24. VII. 1953, in aantal op Melan-
dryum dioecum Sim., tezamen met D. globulifer (Fn.) en D. errans (W.).

Uiüi. wm,

SMITHSONIAN ccn „ .
INSTITUTION FEB 2 4 Igßf)

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. II. I960

31. Orthocephalus coriaceus (F.), ( mutabilis Fn.), Nisse, VII. 1953, 1955 en
1956, in klein aantal op Centaur ea nigra L. op warme dijkhellingen.

32. Haïtiens apterus (L.), Nisse, 9.VIII.1953, een brachypteer $ gesleept op
een zonnige dijkhelling.

33. Fieberocapsus flaveolus (Rt.) werd in een tweetal Zeeuws-Vlaamse moe¬
rasjes op de bodem, aan de voet van ] uncus en grassen gevonden: Hoek, VII-
VIII. 1954 in klein aantal; Hoofdplaat, 9. VIII. 1959, ruim 40 exemplaren, ver¬
schillende paren in copula. Laatstgenoemde vindplaats bezocht ik een week later
nog eens en kon toen met moeite nog 1 $ vinden. Alle gevangen exemplaren
behoren tot de f. brachyptera. Gravestein (1952) meldde deze soort voor het
eerst uit ons land van Texel. Zij zal bij deugdelijk onderzoek van moerassige
biotopen wel niet zo zeldzaam blijken te zijn. Stichel (1957) meldt dat deze
soort op Delphaciden jaagt.

34. Megaloceroea recticornis (G.). Een verrassing was de vangst van deze grote
Miride in het polderland van Zuid-Beveland. Zij komt daar voor op enkele op
het zuiden liggende dijkhellingen op hoge grassen: Nisse, 18. VII. 1953, één 9 ;
idem, 29-VII.1953, één $ ; Borssele, 6.VIII.1955, één 9 ; idem, 21. VIII. 1956,
één 9 . Tot voor kort was deze soort alleen uit Z. -Limburg bekend, waar ik haar
o.a. op de bekende helling bij Bernden in aantal ving (4.VII.1951). Zij werd
echter de laatste tijd ook bij Wageningen gevonden (Cobben, 1953). De Zeeuw¬
se vondsten zijn niet zo verwonderlijk als men let op de verspreiding in Engeland,
waar deze soort eveneens en uitsluitend in de kuststreken voorkomt (Butler,
1923).

35. Trigonotylus psammaecolor Rt. komt in Zeeland aan de kust overal voor
waar helm groeit. Ik vond haar op Walcheren, Noord- en Zuid-Beveland en aan
de Zeeuws-Vlaamse kust. De imaginale periode van deze soort duurt niet veel
langer dan veertien dagen en valt van eind juni tot midden juli.

36. Teratocoris lineatus Wgn. Deze door E. Wagner (1952a) beschreven
soort, die ook in ons land op Texel werd gevonden (Gravestein, 1952), bleek
voor te komen op Juncus maritimus Lam. op een zilt terrein aan de Braakman
bij Hoek. Imagines werden gevonden vanaf half juni tot half juli van de jaren
1954 tot en met 1957. De $ $ van deze soort zijn zeer spoedig verdwenen,
in juli vangt men bijna uitsluitend $ 9 .

37. Phytocoris dimidiatus Kbm., Oostkapelle, 2 5. VI. 19 58 in klein aantal op
lage eiken in de duinen.

38. Phytocoris reuteri Sd. vond ik enkele malen in aantal in verwaarloosde
(niet-bespoten) boomgaarden op appelbomen, die sterk met bladluizen en mijten
waren bezet: Nieuw- en St. Joosland, 7. VIII. 1949; Nisse, 5. VIII. 1954 en 28.
VIII. 1954.

39- Adelphocoris seticornis (F.) komt in enkele moerasjes in Zeeuws-Vlaan-
deren voor: Hoek, 10.VII.1954 en 17.VIII.1954; Hoofdplaat, 19.VII.1959, op
beide vindplaatsen in aantal op Vicia en Lathyrus. Behalve de nominaatvorm
werden gevonden de f. plagifera Rt., f. pallidipennis Rt. en f. femoralis Wgn.
De laatstgenoemde vorm was nog niet uit ons land gemeld.

40. Stenotus binotatus (F.) is niet zeldzaam op enkele plaatsen op Zuid-Beve¬
land (’s-Heer Arendskerke, Nisse) en in Zeeuws-Vlaanderen (Hoek, IJzendijke).
Op Walcheren kon ik haar tot dusverre niet vinden. De soort heeft kennelijk

ZEEUWSE WANTSENVANGSTEN

een voorkeur voor beschutte en grazige plekken aan dijkhellingen en in beboste
moerasjes.

41. Polymerus ( Poeciloscytus ) palustris Rt, Hoofdplaat, VI-VII.1959, drie
$ $ en vijf $ $ op Galium palustre L. in een beschut moerasje.

42. T emnostethus gracilis Hv., Nisse, 5. VIII. 1954, in klein aantal op appel¬
bomen.

43. Tetraphleps hi eus pis (H. -S.), Oostkapelle, IX. 1953 in groot aantal op Larix.

44. Loricula eie gant ula (Bär.), Nisse, 22.VII.1956, vier Ç $ op appel.

45. Nabis hoops Schi., Hoek, 17 en 22. VIII. 1954, telkens 1 exemplaar der
f. brachyptera op vochtig terrein onder Juncus en grassen, tezamen met Fiehero-
capsus flaveolus (Rt.). Gravestein (1955) meldt de soort van Terschelling,
terwijl Cobben (1958) vindplaatsen uit Limburg en Gelderland geeft.

46. Salda mülleri (Gml.) (faun. nov. spec.). Hoofdplaat, in een sterk met
wilgen begroeid moerasje, op open plekken tussen de struiken. De soort werd
in aantal verzameld van 24. V. 1959 tot 28. VI. 1959. Op 21. VI werden de meeste
exemplaren gevangen (15). Larven werden slechts weinig gevonden. De dieren
houden zich meestal verscholen op de bodem en leven solitair. Slechts bij zeer
warm weer zag ik ze rondspringen. Het vangen van een grote serie kostte veel
moeite, men dient de vegetatie op de bodem van het moeras zeer zorgvuldig af
te zoeken. Het merendeel der gevangen exemplaren behoort tot de f. brachyptera,
slechts 2 macroptere $ , $ werden gevonden. De heer Cobben, die het gehele
materiaal onderzocht, zal t.z.t. over de verwantschap van deze soort met S. morio
Zett. publiceren.

47. Saldula palustris (Dgl. & Sc.) is op zilte terreinen in Zeeland algemeen,
in tegenstelling tot S. pallipes (F.), die veel zeldzamer is. Mijn materiaal van
beide soorten werd door de heer Ed. Wagner gerevideerd. Cobben (1957)
noemt reeds een reeks vindplaatsen uit ons land voor palustris, alle van de kust.

48. Acalypta gracilis (Fb.), Cadzand, 4. VIII. 1953, twee exemplaren in droog
mos in de duinen.

49. Tingis ampliata (H.-S.), Borssele, 14. VI. 1953, acht exemplaren op Cirsium
arvense Scop.

50. Catoplatus fahricii (Stal), Hoek, 2. VI. 1957, vier exemplaren op Chrysan¬
themum Leucanthemum L.

51. Physatochila dumetorum (H.-S.), Nisse, 4. IX. 1957, in klein aantal op
meidoorn.

52. Monanthia symphyti (Vak), Hoek, VI-VIII, in groot aantal op smeerwortel.

53. Berytinus clavipes (F.), Nisse, 17. VIL 1959, ruim 60 exemplaren op een
droge dijkhelling aan de voet van grassen. Bij deze vangst bevonden zich 2 $ $
en 18 $ Ç van de f. macroptera. Het verschil in halsschildvorm tussen de
f. brachyptera en de f. macroptera, in geen enkel handboek duidelijk vermeld,
is dermate groot, dat men aanvankelijk denkt met twee soorten te doen te hebben.
Bij de f. brach, is het halsschild op de bovenzijde vlak, de zijranden bijna
evenwijdig; bij de f. macr. is het halsschild op de bovenzijde bultig gewelfd, de
zijden naar de basis sterk verbreed. Laatstgenoemde vorm schijnt zeldzaam te
zijn, o.a. Saunders (1892) zegt deze vorm nooit te hebben gezien. Het verschil
in ontwikkeling van de membraan is bij beide vormen niet zeer opvallend. Het is
daarom misschien beter te spreken van de macroptere en de submacroptere vorm.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. II. I960

Deze soort was tot dusverre uitsluitend van Z. -Limburg en Nijmegen gemeld.

54. Berytinus signoreti (Fb.), Domburg, 11. VIII. 1953, één exemplaar op een
duinhelling aan graswortels.

55. Cym'us melanocephalus Fb., Oostkapelle, VII-VIII.1953 in groot aantal op
J uncus in vochtig duinterrein; Nisse, 5. VII. 1953, één exemplaar op Scirpus aan
de rand van een plasje. Deze nog maar kort in ons land bekende soort blijkt dus
niet alleen in Limburg voor te komen.

56. Drymus reyii Dgl. & Sc. ( picinus Rey) is op enkele plaatsen niet zeldzaam,
vooral op vochtig terrein: Oostkapelle, Vrouwenpolder en Nisse. Een enkele
maal vond ik deze soort samen met D. brunneus (R. Sb.) en D. sylvaticus (F.)
overwinterend in veenmos rond een bospoeltje. De soort is kortgeleden door
Wagner (1954) van D. sylvaticus afgesplitst, m.i. terecht. Ook bij gemengd
voorkomen levert de determinatie geen moeilijkheden op. Cobben (1958)
schijnt enige twijfel te koesteren aangaande de specifieke waarde van reyii.

57. Taphropeltus contractus (FL-S.), Ritthem, 27. IV. 1952, vier exemplaren
op de muren van fort Rammekens, aan plantenwortels.

58. Coreus scapha F., Nieuwvliet, 3. VIII. 1953, in groot aantal met larven op
Cynoglossum in de duinen.

59. Chlorochroa pinicola (Ms.). Deze in ons land niet gewone soort blijkt in
aantal voor te komen op aangeplante Pinus Mugo Turra in de waterleidingduinen
bij Oranjezon (gern. Vrouwenpolder). De dieren zitten in de toppen van deze
manshoge dennestruiken. De grootste vangsten werden in de herfst gedaan
(o.a. IX-X.1952 in groot aantal), doch ook op 24. V. 1953 werd de soort op deze
vindplaats aangetroffen. In het buitenland blijken de larven van deze wants
soms van beperkte betekenis te zijn voor de bestrijding van eieren en rupsen van
Bupalus piniarius L. (Jahn, 1942). Deze auteur vond een zekere correlatie tussen
het massaal optreden van de spanner en de wants in West-Slowakije. De imagines
leven ook volgens haar in de boomkruinen en zijn dus moeilijk bereikbaar. Haar
kweekproeven wezen uit, dat larven, gevoed met rupsen en dennenaaiden, langer
bleven leven dan die, uitsluitend met naalden gevoed. Het dieet is dus waar¬
schijnlijk gemengd. De zeldzaamheid van deze wants in ons land is dus misschien
slechts schijnbaar. Men zal moeten zoeken in de kruinen van dennebomen, wat
in mijn geval geen moeilijkheden opleverde.

60. Jalla dumosa (L.), Hoek, 22.VIII.1954, een $ op de bodem in een
droogstaand moerasje, onder gras.

61. Cydnus nigritus (F.), Zoutelande, 17. V. 1953, één exemplaar op het strand

Zusammenfassung

Faunistische und oekologische Notizen über Wanzenarten aus den südwest¬
lichen Teilen Hollands (Provinz Zeeland). Neu für die holländische Fauna wird
Saida müller i (Gml.) verzeichnet. Diese Art wurde in einem stark mit Weiden
bewachsenen Sumpfgebiet an der Scheldemündung, auf offenen Stellen am Boden
gefunden. In diesem Sumpfgebiet wurde auch in Anzahl Fieberocapsus flaveolus
(Rt.) gefangen. Die nirgendwo deutlich erwähnten Halsschildunterschiede
zwischen f. brach, und f. macr. des Berytinus clavipes (F.) werden kurz beschrie-

ZEEUWSE WANTSENVANGSTEN

ben. Die seltene f. macr. von Bryocoris pteridis (Fn.) wurde in grosser Zahl
auf Athyriutn fïlix femina Roth, gefunden.

Literatuur

Brakman, P. J., 1952» Zeeuwse Wantsen vangsten I. — Ent . Berichten 14 : 129 — 131.

Butler, E. A., 1923, A biology of the British Hemiptera-Heteroptera. — London.

Cobben, R. H., 1953» Bemerkungen zur Lebensweise einiger holländischen Wanzen
(Hemiptera-Heteroptera). — Tijdschr . Ent. 96 : 169 — 198.

- » 1957, Beitr. z. Kenntnis der Uferwanzen (Hem. Het. Fam. Saldidae) —

Ent. Berichten 17 : 245 — 257.

- » 1958, Biotaxonomische Einzelheiten über niederländische Wanzen (Hemip-

tera, Heteroptera) . — Tijdschr. Ent. 101 : 1 — 46.

Gravestein, W. H.» 1952, Negen nieuwe wantsen voor de Nederlandse fauna (Hem.,
Heteropt.). — Tijdschr. Ent. 95 : CXIV— CXIX.

- , 1955, Oecologische gegevens omtrent Nabis boops Schioedte (Hemiptera-

Heteroptera). — Ent. Berichten 15 : 395 — 397.

Jahn, Else, 1942» Chlorochroa pinicola M. R., Beitrag z. Morphologie und Lebensweise. —
Zehs ehr. angew . Ent. 29 : 164 — 175.

Reclaire» A., 1932, Naamlijst der in Nederland en het omliggend gebied waargenomen
wantsen (hemiptera-heteroptera) . — Tijdschr. Ent. 75 : 59 — 258.

Saunders, E., 1892, The Hemiptera Heteroptera of the British Islands. — London.

Stichel, W., 1957, Illustrierte Bestimmungstabellen der Wanzen» II Europa, 2 : 540 — 541.

Wagner, Ed., 1952, Conostethus frisicus nov. spec.» eine neue Miriden-Art von der deut¬
schen Nordseeküste (Hemipt., Heteropt.). — Schrift, naturw. V er. Schleswig-
Holstein 26 : 5 — 8.

- , 1952a» Teratocoris lineatus nov. spec., eine neue Miridenart (Hem. Het.) ■ —

Ent. Berichten 14 : 158 — 160.

- , 1954, Dry mus picinus Rey, eine bisher übersehene Lygaeidenart (Hem. Het.)

— Schrift, naturw. Ver. Schleswig-Holstein 27 : 34 — 35.

Nieuw- en St. Joosland (Walcheren), Wilhelminastraat 21.

Linssen, E. F., Beetles of the British Isles I en II, Frederick Warne & Co., Ltd.,
Londen, 1959- Prijs 30 sh.

Twee nieuwe deeltjes in de bekende ,, Wayside and Woodland Series”, ditmaal over
Coleoptera, waarbij de schrijver ook de Strepsiptera rekent. De boekjes zijn keurig verzorgd
met vele uitstekende afbeeldingen in zwart en wit en een 63-tal gekleurde platen, die ik over
't algemeen niet erg geslaagd vind, zowel wat kleur als vorm der afgebeelde dieren betreft.
De nomenclatuur is zeer modem; over de juistheid der gebruikte namen kan ik niet oor¬
delen» maar wat ik de schrijver zeer kwalijk neem is het feit, dat hij van de geslachts¬
namen en de synoniemen geen enkele auteursnaam vermeldt. Verder kort hij alle auteurs¬
namen zo drastisch af, dat zij nagenoeg onherkenbaar worden, zodat de lijst achterin zeker
niet overbodig is.

Alle in Engeland voorkomende geslachten worden genoemd en de meeste afzonderlijk
behandeld, zij het uiteraard vaak zeer kort. Van de meeste behandelde soorten worden
uitvoerige biologische gegevens vermeld. Aan het eind van elk deel bevindt zich een uit¬
voerige literatuur-opgave en een lijst van vaktermen. — S. van Heijnsbergen.

Stichel, W., Illustrierte Bestimmungstabellen der Wanzen, II, Europa. Vol. 3» Heft 5, p.
129 — 160. In deze aflevering wordt een begin gemaakt met de Reduviinae.

Vol. 3, Heft 6, p. 161 — 192. Hiermee is dit belangrijke werk gevorderd tot Himacerus. —
Kr.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. II. I960

Bijdrage tot de kennis van de vlinderfauna van
oost Zeeuws-Vlaanderen

door

M. P. PEERDEMAN

In de tweede helft van juli 1959 onderzocht ik met de heer J. W. M. Heijke
de in aanmerking komende gedeelten van oost Zeeuws-Vlaanderen. Van dit
gedeelte van Nederland was entomologisch nog niets bekend. Dit is niet zo
wonderlijk, want het gebied is landschappelijk onaantrekkelijk. Veel anders dan
weilanden en akkers vindt men er niet.

Niettemin had het Groot Eiland bij Hulst de belangstelling van vooraanstaande
entomologen en ook van mij, zodat ik het er toch op gewaagd heb die streek eens
te gaan onderzoeken.

Onderzocht is dus het Groot Eiland, het boscomplex ,,’t Jagertje” bij Hulst,
de bosjes en de terreinen in de Clinge Polder, de watertjes de Kriekeput en de
Weekjes bij de grens en de terreinen van de Waterleiding Mij. Zeeuws-Vlaan¬
deren. Voorts werd het gebied op de brommers doorkruist, waarbij werden onder¬
zocht klavervelden, greppels, heggen, bermen en enkele kreken. Het had in de
streek sinds drie maanden niet meer geregend, dus het land was enorm droog.

Wij kampeerden achter een boerderij te Clinge, waar ook de lamp was opge¬
hangen. Dit was wel de gunstigste plaats, omdat daar een stukje bos in de
nabijheid was.

Gedurende de eerste week hadden wij iedere dag zon en was de vangst overdag,
wat het aantal exemplaren betrof, bevredigend. Het aantal soorten was echter
laag. In de tweede week begon het te regenen en hadden wij slechts drie dagen
zon.

De lichtvangst bleef, zowel wat het aantal soorten als wat het aantal exemplaren
betreft, beneden de verwachting.

Oorzaak de droogte? Ervaringen van lichtvangers in andere droge gedeelten
van het land zullen misschien aanwijzingen kunnen geven, of het hier al of niet
een plaatselijk verschijnsel betreft.

Ondanks deze sombere inleiding valt het aantal waargenomen soorten nog wel
mee. Er werden gezien 174 soorten macro’s en 89 soorten micro’s. Van de micro’s
konden 61 soorten in korte tijd door mij met zekerheid worden gedetermineerd.
Het aantal macro’s is dus even hoog ongeveer als te Odoorn, waar ik 170 soorten
ving. In Zeeuws-Vlaanderen, dat zoveel zuidelijker ligt, had ik er echter meer
verwacht, zoiets als te Someren waar ik 231 soorten waarnam.

Ik laat hierna een lijst volgen van soorten, die vermeldenswaard zijn met een
aanduiding van de mate van voorkomen. Onder ,, gewoon” versta ik 5 stuks of
meer per dag en waar een getal genoemd wordt, wordt daarmede aangegeven
hoeveel stuks er in het geheel gezien zijn.

1. Thymelicus lineola Ochsenhei- 3. Papilio machaon L., 1 (Groot

mer, gewoon Eiland)

2. Thymelicus sylvestris Poda, 4. Aricia agestis Schiff., gewoon

gewoon

VLINDERFAUNA VAN OOSTELIJK ZEEUWS- VLAANDEREN

5. Argynnis paphia L., 1 (Groot

Eiland)

6. Pyronia tit bonus L., gewoon

7. Hyloicus pinas tri L., 1 (Hulst)

8. Harp y ia jure ul a Clerek, 2

9. Gluphisia crenata Esper, 2

10. Drymonia querna F., 1

11. Pheosia gnoma F., 2

12. Lasiocampa quercus L., gewoon

13. Drepana binaria Hufn., 1

14. Cilix glaucata Scop., 2

15. Tethea or Schiff., gewoon
ló. Roeselia albula Schiff., 1

17. Eilema griseola Hb., gewoon

18. Pelosia muscerda Hufn., 1

19. Phragmatobia juli ginos a L.,

gewoon

20. Simyra albovenosa Goeze, 1

21. Cryphia raptricula Schiff., 1

22. Cryphia perla F., 1

23. Agrotis ypsilon Hufn., 11

24. Agrotis nestigialis Hufn., 2

25. Agrotis put a Hb., 2

26. Amatbes sexstrigata Hw., 1

27. Actinotia polyodon CL, 3

28. Mythimna albipuncta F., 2

29. Hade na bi cruris Hufn., 3

30. Nonagria geminipuncta Hw., 18

31. Ar eno stola pygmina Hb., 1

32. Ar eno stol a fluxa Hb., 1

33. Ar eno stola phragmitidis Hb.,

gewoon

34. Zenobia subtusa F., gewoon

35. Zenobia retusa L., 3

36. Hoplodrina blanda Schiff., 1

37. Amphipoea fucosa Freyer, 2

38. Hydraecia mie ace a Esp., 6

39. Talpopbila matura Hufn., 1

40. Euplexia lucipara L., 1

41. Miana Ut er o sa Hw., 3

42. Apamea ypsilon Schiff., 1

43. Eustrotia uncula Clerek, 1

44. Earias clorana L., 6

45. Plus ia festucae L., 1

46. Abrostola triplas ia L., 3

47. Abrostola tripartita Hufn., 3

48. Paras co tia fuliginaria L., 2

49. Zanclognatba tarsipennalis Tr., 1

50. Sten ba biselata Hufn., 4

51. Scopula immutata L., 5

52. Scopula nigropunctata Hufn., 1

53. Ortbolitha ebenopodiata L., 3

54. Chesias rufata F., 3

55. Anaitis ef formata Guenée, 7

56. Calocalpe ?mdulata F., 1

57. Lygris te stat a L., 2

58. Xanthorho'é s padie ear ia Schiff.,

gewoon

59- Xanthorho'é ferrugata Clerek,
gewoon

60. Ortbonama vittata Bkh., 1

61. Ecliptopera silaceata Schiff., 2

62. Epirrboë alternata Müller, 3

63. Perizoma alcbemillata L., 5

64. Perizoma bij as data Hw., 1

65. Perizoma albulata Schiff., 1

66. Hy drei ia flammeolaria Hufn., 3

67. Euch o e ca nebulata Scop., 4

68. Eupithecia linariata F., 1

69. Eupithecia ab sint hi at a Clerek, 2

70. Eupithecia succenturiata L., 3

71. Eupithecia tantillaria Boisduval, 3

72. Antic ollix spars at a Tr., 2

73. Abraxas sylvata Scop., gewoon

74. Ourapteryx sambucaria F., 1

75. Ennomos alniaria F., 8

76. Selenia bilunaria Esp., gewoon

77. Crocallis elinguaria L., 1

78. Opisthograptis luteolata L.,

gewoon

79. Epione repandaria Hufn., 3

80. Semiothisa alternaria Hb., gewoon

81. Semiothisa liturata Clerek, 2

82. Semiothisa clathrata L., 4

83. Peribatodes gemmaria Brahm,

gewoon

84. Serraca punctinalis Scopol i, 1

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.11.1960

Ten gerieve van hen die belangstellen in de micro’s, volgt hier nog een lijst
van Micro -lepidoptera, haast alle te Clinge op licht gevangen.

1. Crambus perlellus Scop., 1

2. Crambus contaminellus Hübn., 2

3. Crambus falsellus Schiff., gewoon

4. Crambus selasellus Hübn., 1

5. Crambus tristellus Schiff., gewoon

6. Crambus culmellus Linn., gewoon

7. Chilo phragmitellus Hübn., 1

8. Acentropus niveus Oliv., 2

9. Laodamïa jus ca Haw., 2

10. Nephopteryx hostilis Steph., 2

11. Phycita spissicella Fab., 1

12. Acrobasis tumidella Zinck.

{zelleri Rag.), 1

13. Euzophera pin guis Haw., 1

14. Herculia glaucinalis Linn., 1

15. Hypsopygia costalis Fab., 2

16. Pyralis farinai is Linn., 5

17. Nymphula stratiotata Linn., 1

18. Meso graphe forficalis Linn.,

gewoon

19. Evergestis pallidata Hufn.

(. straminalis Hb.), 6

20. Sylepta ruralis Scop., gewoon

21. Nomophila noctuella Schiff., 50

22. Eurrhypara hortulata Linn.

(, urticata L.), 2

23. Udea nivealis Fab.

( prunalis Schiff.), 1

24. Udea martialis Guen.

(ferru galis Hb.), 4

25. Pyrausta lancealis Schiff., 2

26. Pyrausta coronata Hufn.

( sambucalis Schiff.), 1

27. Pyrausta nubilalis Hübn., 5

28. Pyrausta verbascalis Schiff., 5

29. Pyrausta aurata Scop., gewoon

30. Acl er is variegana Schiff., gewoon

31. Acleris aspersana Hb., 1

32. Acleris holmiana L., 3

33. Tortrix paleana Hb., 3

34. Cacaecia spectrana Tr.

(i costana H.-S.), gewoon

35. Parapandemis ( Pandemis )

rib e an a Hb., 3

36. Adoxophyes reticulana Hb., 1

37. Cnephasia longana Hw., gewoon

38. Phalonia smeathmanniana F., 1

39. Euxanthis hamana L., 1

40. Evetria resinella L. (de gallen)

41. Ancylis derasana Hb., 2

42. Gypsonoma aceriana Dup., 1

43. Notocelia uddmanniana L., 3

44. Eue osma cana Hw., 1

45. Eue osma expallidana Hw., 1

46. Bactra lanceolana Hb., 1

47. Endothenia antiquana Hb., 1

48. Apotomis semifasciana Hw., 1

49. Argyroploce salie ella L., 1

50. Argyroploce rufana Sc., 1

51. Laspeyresia pomonella L., 5

52. Platyptilia pallidactyla Haw.

(( ochrodactyla auct.), 4

53. Pterophorus monodactylus

Linn., 1

54. Carcina quer cana F., 3

55. Gelechia virgella Thnbg., 2

56. Argyresthia conjugella Z., 2

57. Yponomeuta vigintipunctatus

Retz., 5

58. Yponomeuta malinellus Z.,

gewoon

59. Cerostoma scabrella L., 8

60. Cerostoma xylostella L., 6

61. Plut ella maculipennis Curt., 19

Summary

List of the principal Macrolepidoptera and a list of Microlepidoptera taken in
the eastern part of Zeeuws-Vlaanderen (prov. of Sealand) in the second half of
July 1959.

Amsterdam-W. 1, Westlandgracht 175 II.

OVER ADOLIAS DIRTEA F.

Over Adolias dirtea F. (Lep., Nymphal.)

door

E. J. NIEUWENHUIS

Op onze 9 le Wintervergadering besprak ik de bekende Nymphalide Adolias
dirtea F. uit Z.O.-Azië.

Oorspronkelijk werden van deze soort een aantal subspecies beschreven, die
alle geografisch gescheiden voorkwamen. Het is Toxopeus geweest, die op de
100ste Zomervergadering van onze Vereniging, welke op 3 juli 1948 te Norg
werd gehouden, de kwestie der subspecies van, een andere kant heeft bezien: hij
constateerde voor W. Java 3 subspecies, die in dit gebied gemengd voorkomen.
Aan de hand van materiaal uit Meulaboh (westkust van N. Sumatra) heb ik de
situatie op Sumatra nagegaan, zonder tot een definitief resultaat te komen, hoewel
ik ervan overtuigd blijf, dat ook op dit eiland meer dan één vorm voorkomt.

Gelukkiger was ik met mijn pogingen ten aanzien van het eiland Billiton,
mede dank zij de hulp van de heer Cardinaal, die vele jaren op dit eiland
heeft doorgebracht en daar intensief heeft verzameld en gekweekt. Tot 1913
werd aangenomen, dat aldaar de stamvorm dirtea F. vloog met een variabel $ ,
waarvan de donkere extreme vorm door Snellen in 1870 als f. immaculata werd
beschreven. In 1913 heeft Fruhstorfer Adolias dirtea F. van Billiton als subsp.
silawa afgesplitst, waarbij dan Immaculata Sn. als vrouwelijke vorm werd ge¬
handhaafd. Uit het van Cardinaal ontvangen materiaal en uit diens kweek-
p roeven blijkt duidelijk, dat op Billiton 3 vormen vliegen, die vroeger samen als
dirtea F. resp. dirtea silawa Frhst. werden beschouwd. In de eerste plaats kwam
naar voren, dat bij het donkere $ een $ behoort, dat belangrijk van het gang¬
bare dirtea-ty pe afwijkt. Ook de rups en de voedselplant verschillen van die van
dirtea . De beide resterende vormen van Billiton zijn van het gewone dirtea- type,
echter als $ en $ duidelijk verschillend. Het is een goed voorbeeld van een
species duplex. Aangezien het type van, de subsp. silawa Frhst. momenteel niet
te achterhalen is, moet het geven van een naam aan de derde vorm nog achter¬
wege blijven.

Deze materie blijft verder in onderzoek, zodat ik hoop t.z.t. op deze voorlopige
mededeling een andere te kunnen laten volgen, die de nomenclatuur regelt.

Summary

Preliminary note on Adolias dirtea , mainly with regard to the island of Bil¬
liton. At that locality it was found that the dark coloured $ , described as fa.
Immaculata by Snellen, belongs to a $ which strongly deviates from the usual
dirtea form. Two other forms are of the normal type, so that there exist three
forms in all. Nomenclatural problems will be discussed later.

Rotterdam, Bentincklaan 37 A.

Bapta temerata Schiff. (Lep., Geom.) . Ook in Wassenaar is deze soort, die tot voor
kort in de duinstreek onbekend was, thans gesignaleerd. Ik nam 4 exemplaren in 1959
waar op uiteenlopende plaatsen in het Wassenaarse gebied, die overdag tegen boomstam¬
men zaten. De dieren waren prachtig vers.

C. G. Wagenaar, van Zuylen van Nijeveltstraat 233? Wassenaar.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. II. I960

The Flax Thrips: Thrips lini Lad. or Thrips linarius Uzel?

C. J. H. FRANSSEN and W. P. MANTEL

Institute for Phytopathological Research ( I.P.O. ), Wageningen. The Netherlands

In the Netherlands and surrounding countries a disease occurs in flax which
is called ’’kwade koppen” (bad heads). Until recently it was assumed to be
caused exclusively by the adults of the flax thrips which are referred to in the
literature as either Thrips Uni Lad. or Thrips linarius Uzel; we have not found
other names for this insect. However, in two recent publications it is stated that
the ’’bad heads” can also be brought about by the larvae of the long-winged
generation of Thrips angusticeps Uzel and by the adults of this generation.
Under the present circumstances the larvae of this species play a much greater
role in the Netherlands than the adults of the flax thrips, as far as the above-
mentioned phenomenon is concerned (Franssen, 1955; Franssen & Huisman,
1958).

The nomenclature of Thrips angusticeps , described in 1895 by Uzel, has
never presented any difficulties. However, which should be the right name for the
flax thrips ? In flax, apart from the two species mentioned, numerous other
Thysanoptera are found; this has been reported by nearly all research workers
engaged in the study of flax insects. It was also known to Priesner (1928)
who in his well-known handbook states: ,,Der Name Flachsfliege” ebenso wie
,, Thrips linarius ’ ist vielfach nur ein Sammelname, der von Phytopathologen
und Flachsbauern für verschiedene, auf Linum usitatissimum vorkommende
Thysanopteren- Arten gebraucht wurde”. (The name flax thrips, like Thrips
linarius , is more of a collective name which was used by Phytopathologists and
flax farmers for various Thysanoptera-species found on Linum usitatissimum) .
Doeksen (1938) found 13 species in flax, Ermolaev (1940) 7, von Oettin-
gen (1941) 13 and Morison (1943) 18; the present writers so far have found
25 species in flax.

It should be pointed out that in the Netherlands only adults of Thrips angusti¬
ceps Uzel, of the flax thrips and of the oat thrips ( Stenothrips graminum Uzel)
occur frequently in flax. All other species are nearly always by far in the
minority. The larvae occurring in flax in the Netherlands almost exclusively
belong to the species Thrips angusticeps Uzel and (or) to the flax thrips. It is
possible that the position in France is somewhat different from that in the
Netherlands; however, on the whole they will agree.

Ladureau (1877) at the time also studied the bad heads in flax in France.
He came to the conclusion that it was caused by a thrips which he called Thrips j
Uni. Apparently Ladureau thought he had observed only one species which,
however, could not have been the case, as will be shown. His descriptions and
illustrations of the adults and of the larvae are so incomplete and inaccurate that
they could apply to practically any dark coloured thrips. That Ladureau was j
very inaccurate is apparent from the fact that the species described by him would

THE FLAX THRIPS

have antennae consisting of five segments, while the antennae of the representa¬
tives of the genus Thrips always consist of seven segments. Thysanoptera with
antennae consisting of five segments do not occur in flax in Central Europe,
at least when monstrosities are left out of consideration.

Fortunately Ladureau described some phenological and biological properties
of the larvae which he observed in flax and from these descriptions it can be
concluded with certainty that they all, or at least the majority, belong to the
species Thrips angusticeps Uzel: „II est très intéressant de noter que ce n’est que
vers le 15 mai, à l’époque où les lins sont encore très jeunes et tendres, que les

oeufs éclosent, par suite de la chaleur de la température printanière” . „ayant

remarqué une grande quantité de larves toutes jeunes au milieu d’insectes parfaits
sur le point de périr, vers la fin du juin ou le commencement de juillet”.

According to Ladureau his Thrips Uni produced two generations a year, the
larvae of which appear in mid May and towards the end of June or in the
beginning of July. This is entirely in agreement with the biology and the
phenology of Thrips angusticeps Uzel in the southwest of our country. There
the flax thrips has only one generation a year, the larvae of which generally
appear in flax not before mid June. There is no reason to assume that the mode
of life and the phenology of the two species in Northern France would differ
considerably from those in the southwest of our country.

From the investigations of Franssen & Huisman (1958) it can be concluded
that the larvae found in the middle of May by Ladureau may have belonged
exclusively to the species Thrips angusticeps Uzel. The larvae which he found
in the flax by the end of June and in July presumably have been a mixed
population of Thrips angusticeps Uzel and the flax thrips, the most important
component of this mixed population being undoubtedly Thrips angusticeps Uzel.

It is conspicuous that Ladureau does not include brachypterous thrips, for the
shortwinged specimens of Thrips angusticeps are found in flax fields in the
Netherlands until the beginning of June, although they are rare. The larvae
which Ladureau found in flax in mid May must have been the direct offspring
of the short- winged form of Thrips angusticeps. Apparently Ladureau has
overlooked the short- winged adults because from mid May onwards they are
far less numerous than the long-winged specimens.

To which species did the adult winged specimens described by Ladureau
belong ? From the time of appearance of the bad heads various species of
Thysanoptera may occur in flax. About mid May especially large numbers of
adult flax thrips and of oat thrips ( Stenothrips graminum Uzel) occur in flax;
10 to 12 days later one can find the macropterous form of Thrips angusticeps
Uzel. Together with the three above-mentioned species specimens of the genus
Limothrips may also occur fairly frequently. For several years large numbers of
adult thrips were collected in the southwestern part of our country from flax
fields from mid May until the harvest. Apart from the brachypterous form of
Thrips angusticeps the thrips populations appeared to consist of about 74%
Thrips angusticeps Uzel, 16% flax thrips, 9% Stenothrips graminum Uzel and
only 1% belonged to other species. Thrips angusticeps Uzel therefore greatly

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.11.1960

out numbers the other species. Presumably this is also' the case in France as is
apparent from the biological and phenological data concerning the larvae
mentioned by Ladureau, and from a paper published by Bonnemaison &
Bournier (1955). Consequently there is abundant evidence that the majority of
the larvae described by Ladureau belongs to the species Thrips angusticeps Uzel
and possibly most of the adult specimens observed and described by him.

Uzel (1895), on page 279 of his famous handbook, refers to Thrips Uni Lad.
and makes the following remark: „Die angeführten Kennzeichen beziehen sich
auf die Thysanopteren überhaupt” (The characters mentioned apply on the
whole to Thysanoptera) . For this reason Uzel does not recognize the name Uni
Lad. and in our opinion rightly, particularly when it is considered that many
species of Thysanoptera may occur in flax, only three of which can be very
numerous. In the same monograph, however, Uzel describes the females of a
species as Thrips Unaria which he reports to have found in flax flowers in July
and August. From his excellent description it is apparent that the species referred
to in the Netherlands as ’’vlastrips” (flax thrips) is identical with Thrips linaria
Uzel. Confusion with other species of the genus Thrips or with Stenothrips
graminum Uzel is excluded. Uzel found only females in flax and this is in
agreement with the observations by Doeksen (1938) and with our findings.
The males of flax thrips do not migrate to the flax together. They are rarely
found in flax and if so then only in flax fields bordering plots on which flax
had been grown the previous year.

Uzel (1895) was the first to describe a species of thrips from flax recognizable
from the description and the name linaria must therefore be considered as the
only correct one for the flax thrips. Uzel apparently was of the opinion that
the word Thrips is feminine; however, the word is masculine. In the „Handbuch
für Pflanzenkrankheiten III (1913)” by Sorauer and Reh, page 228, linaria
Uzel is therefore given as linarius Uzel.

We think we have shown that the flax thrips should be known as Thrips
linarius Uzel and that the name Uni must be a synonym. In the Netherlands,
as has already been mentioned, Thrips angusticeps Uzel and Stenothrips graminum
Uzel can occur frequently in flax, in addition to Thrips linarius Uzel. These
two species have also been described by Uzel in 1895 as easily recognizable
species: Uzel also knew the brachypterous and macropterous forms and the
males of Thrips angusticeps Uzel.

Priesner in 1928 was of the opinion that linarius and angusticeps can be
easily confused and on page 364 of his standard work he even states: „Doch
ist dieses Merkmal sowohl wie die Beborstung des Prothorax-Hinterrandes bei
angusticeps keineswegs konstant, sodass heute durchaus noch nicht sichergestellt
ist ob T . linarius von T . angusticeps wirklich spezifisch verschieden ist. Sicher
ist, dass beide Arten gesellig an Flachs {Linum) Vorkommen” (Yet this
character and also the chaetotaxy of the posterior margin of the prothorax is
by no means constant in angusticeps , so that so far it has not been established
definitely whether T . linarius is really distinguishable from T. angusticeps. It is
certain that both species occur together in flax {Linum)). Speyer (1934) was the
first to distinguish the species of the genus Thrips by the intermarginal hairs on

THE FLAX THRIPS

the underside of the segments of the abdomen, an important and constant
character; on the basis of this character linarius and angusticeps are also easily
distinguishable. For the differences between the two species we refer to the
paper of Frans sen & Huisman (1958) on the biology and control of Thrips
angusticeps Uzel.

Literature

Bonnemaison, L. et A. Bournier, 1958, Note préliminaire sur les Thrips nuisibles au lin.

Académie d’agriculture de France. Extrait du procès-verbal de la Séance du
26 novembre : 1 — 4.

Doeksen, J., 1936, Lijst van Nederlandse Thysanoptera. Zool. Mededelingen 19 : 79 — 86.

- , 1938, Kwade koppen van het vlas ( Linum usitatissimum L.), veroorzaakt door

Thrips Uni Lad. Tijdschr. Plantenziekten 44 : 1 — 44.

- , 1941, Bijdrage tot de vergelijkende morphologie der Thysanoptera. Medede¬
lingen van de Landbouwhogeschool te Wageningen (Nederland) : 1 — 114.

Ermolaev, M. F., 1940, The biology of Thrips linarius Uzel and control measures against
it (in Russian). Bull. Plant Prot. : 23 — 34 (Leningrad).

Franssen, C. J. H., 1955, De betekenis van de vroege akkertrips ( Thrips angusticeps Uzel)
voor het vlas en haar bestrijding in dit gewas. Tijdschr. Plantenziekten 61 :
191—201.

Franssen, C. J. H. & P. Huisman, 1958, De levenswijze en de bestrijdingsmogelijkheden
van de vroege akkertrips ( Thrips angusticeps Uzel). Mededelingen van het
I.P. O. no. 183 : 1 — 103 en Verslagen Landbouwkundig Onderzoek no. 64.10:
1—103.

Ladureau, M. A., 1877, Etudes sur les maladies du lin. Le Thrips Uni. Association Fran¬
çaise pour l’avancement des sciences. Compte rendu de la 6e session : 951 —
965 (Le Havre).

Morison, G. D., 1943, Notes on Thysanoptera found on flax ( Linum usitatissinum L.)
on the British Isles. Ann. appl. Biol. 30 : 251 — 259.

Oettingen, H. von, 1941, Beiträge zur Biologie einiger Thysanopterenarten. Arb. Morph.
Taxon. Ent. 8 (1) : 49 — 54 (Berlin-Dahlem).

Priesner, H., 1928, Die Thysanopteren Europas : 1 — 755 (Wien).

Speyer E. R., 1934, Some common species of the genus Thrips. Ann. appl. Biol. 21 : 120 —
152.

Uzel, H., 1895, Monographie der Ordnung Thysanoptera : 1 — 472 (Königgratz) .

Autographa gamma L. en de groene kikvors. In mijn tuin heb ik een vijvertje, waaarin
zo van allerhanden aanwezig is, o.a. woont er sinds twee jaar Rana esculenta L. Overdag
huist het dier in kruipende thijm, die op de rand groeit en waarin het zo goed als niet op¬
valt. Tegen de avond neemt het plaats op een boven het water vooruitstekende steen, waar¬
naast een Phlox in volle bloei staat. Deze Phlox wordt zeer druk bezocht door gamma's en
wanneer die de bloemen aan de steenkant bezoeken, worden ze met een enorme sprong door
de kikker weggevangen. Avond aan avond kijken wij naar dit schouwspel, waarbij tien¬
tallen gammas verdwijnen. Voor zover wij hebben kunnen nagaan mist de kikker nooit
zijn prooi, ook al is de sprong nog zo hoog of moeilijk. Soms verdwijnen kikker en prooi in
het water door een zeer ingewikkelde sprong, maar . raak is het altijd.

Tevens wil ik vermelden, dat vier padden ( Bufo vulgaris Laur.) ’s avonds onder mijn
kwiklamp soms een betere vlinderbuit hebben dan ikzelf.

W. H. Soutendijk, Wiessel.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.11.1960

Data on the occurrence of Glyptotermes and Neotermes
species in Java and Sumatra

L. G. E. KALSHOVEN

Blaricum, the Netherlands

One of the main causes which led to the collecting of the data presented in
this paper, was the interest taken by American scientists in the intestinal protozoan
fauna of certain termite genera. In 1931 Miss Jane Collier of Harvard Universi¬
ty Medical School paid a flying visit to Java in order to collect material in behalf
of Professor L. R. Cleveland, whose publications on the function of the protozoa
are so well known. As I was engaged at the time in studies of Neotermes species
living in the trunks of teak trees, I was able to provide colonies of N. tectonae
and N. dalbergiae. Afterwards a dozen vials containing stages of N. tectonae
taken from young and old colonies and prepared by me with the prescribed
fixatives were sent to Boston.

In 1934 it was announced that Dr. Harold Kirby of Berkeley, California,
would visit Java in the course of a world tour for collecting material of termite-
protozoa. In order also to have material available from outside Java, I called in
the assistance of the Forest Service. In response to this request some suitable
infested timber material was obtained, which had been collected in felling areas
along the Kateman and Simpang Kiri rivers in the swamp forests of S. Sumatra,
as well as a few samples from Banka, the large island situated off the coast of
S.E. Sumatra. The visit of Dr. Kirby was postponed for a year, but in 1935 again
similar material was obtained by request from Kateman. Some samples sent from
other places did not contain the species wanted. A short search for Kalotermitidae
was made by myself in the teak plantations and the original low-land forest
near Band jar, W. Java, VI. 193 5, and native personnel succeeded in obtaining
some more samples afterwards. Parts of trunks of teak and sonokling — Tectona
grandis and Dalhergia latijolia — inhabited by N. dalbergiae could be ordered
from the same locality, and similar parts of teak, harbouring N. tectonae were
provided by the field laboratory near Gedangan, district of Semarang, C. Java.
During Dr. Kirby’s visit to Bogor in July 1935, we jointly made one-day col¬
lection trips to Tapos on the N. slope of Mount Gedé at 800 m, and to Angke
in the mangrove belt near Tandjong Priok harbour on the N. coast of W. Java.

In Kirby’s papers, since published before his untimely death, and dealing with
the various groups of Flagellates found in the material he had investigated,
several samples from Java and Sumatra are mentioned under the host-termites,
indicated by collection numbers and localities. As appears from a paper of
S. L. Light (1937), the one time specialist on oriental termites, the species
collected by Miss Collier were identified by him. These identifications and
those of the later acquired material have been checked and completed by the
eminent termite-specialist Professor A. E. Emerson of Chicago (see Kirby 1941,
p. 3). Duplicates of some of the original samples are still kept in my collection.

GLYPTOTERMES AND NEOTERMES IN JAVA AND SUMATRA

My present notes give some additional data, mainly concerning the host timbers
in which the termites were found, and in a few cases, on the size and composition
of the original colonies. The notes also contain particulars supplementary to those
on Neoterm es dalbergiae and N. tectonae published in my thesis (1930) and
those on the Kalotermitidae in Kemner’s „Systematische und Biologische Studien
über die Termiten Javas” (1934). In the latter paper the first representatives
of the genus Glyptotermes met with in Java were described, as well as a new
Neotermes in addition to the two already known in the country.

The Kalotermitid genera dealt with here include species which apparently
may start their colonies in dead parts and wounds of living woody plants • —
mostly dead branches of standing trees of various kinds — and which often
extend their nests eventually into sound wood and bark tissues of the host.
Therefore the study of them, besides having some interest from an ecological
viewpoint, is also of importance for agriculture as well as forestry, as they may
develop into potential pests — or already have done so — of woody crops,
fruit trees and forest plantations, and may cause losses to timber production (see
in this connection Harris ’’Termites and Forestry”, 1955).

Acknowledgements. Dr. W. V. Harris has been kind enough to check
my identifications of several of my remaining samples, and I am equally grateful
to him for the interest he has taken in my preparation of this paper.

My working on this study has been made possible thanks to the grant conferred
on me by the Netherlands Organization for the Advancement of Pure Science
(Z.W.O.).

Special part

Glyptotermes brevicaudatus Hav. 1898. W. Java: in young teak tree ( Tectona
grandis ) broken in a gale at 4 m from its base, the colony being found in the
dead stunted top, one meter below the fracture, Bandjar, 19. VII. 1930; one
colony in a high dead teak-stump and another in a broken top of a teak-tree
probably killed by root disease, Bandjar, 12. VI. 1935 (the last mentioned under
nrs 4533 and 4540 in Kirby 1942a, p. 123 and 1944, p. 196).

Kirby’s mentioning of the species is the first record of its occurrence in Java.
Haviland collected it in Borneo, and Holmgren (1914) listed it from E. and
C. Sumatra on account of the collection of alates at light near the coast and at
1200 m altitude.

The wood which harboured the colony detected in 1930, was slightly rotten
and also showed traces of earlier infestation by ambrosia beetles and the larvae
of longicorn beetles. The termites were using some of the old Scolytid galleries
for passage ways and they had excavated a flat vertical chamber concentrically
with the annual rings. The galleries in use were partially filled with a cake of
light-brown faecal matter. There were many first instar larvae present. However
the colony was not collected completely at the time and only a small sample
of it, including one soldier, is now in my collection.

The colony in the teak stump, collected in 1935, had its nest in the lower
part of it, while a colony of Neotermes dalbergiae was found at a higher level.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. II. I960

Several other teak trees, killed by root disease in the same plantations in
Band jar were searched for Glyptotermes colonies in 1935, but no others were
detected besides the two listed.

G. caudomunitus Kemn. 1932, 1934. Java: two samples from dead bendo
(Artocarpus elastica) Bandjar, VI. 1935; one of these samples being of fair size
and including young alates and soldiers (nr. 4566 in Kirby 1941 p. 39, 1942a
p. 121 and 1942b p. 198), the other samples consisting of larvae and nymphae
only and therefore identified as ’’Glyptotermes sp., probably G. caudomunitus”
(nr. 4560 in Kirby 1941 p.57, 1942a p. 121, and 1942b p. 198).

The single colony on which Kemner based his description, was found in an
old fallen branch at Depok, probably in the small forest reserve which was often
visited by collectors of insects. In this colony there were both large and small
soldiers; the Bandjar colony has only soldiers of one size.

Glyptotermes sp.*) Judging from the shape of the soldier frons the species has
affinities with G. dilatatus Bugn. & Pop. 1910 (see key to the oriental Glyptoter¬
mes species in Holmgren’s Termitenstudien IV, 1913, p. 49). In Kirby’s papers
it is mentioned as ’’Glyptotermes n.sp.”. W. Java: three samples collected in
the Bandjar forests, one of them in a dead lamé tree ( Alstonia scholaris), the
hosts of the other two not being noted, VI. 1935 (nrs. 4559, 4567 and 4571 in
Kirby 1941 p. 33 and 66, and 1942b p. 191).

Sample nr. 4571 originally consisted of one of the parents, 37 soldiers, 17
neotenic individuals and a large number of larvae and nymphs.

G. dilatatus was first found living in the frame of termite-infested tea bushes
in Ceylon, and since has been mentioned in several reports on this damage.

Glyptotermes sp.*), related to the preceding species. S. Sumatra: parts of
three colonies found in some billets in a large consignment from the felling area
Kateman and mainly harbouring colonies of Neotermes tectonae (see below),
VIII. 1934; two colonies collected from similar material and same locality,
VII. 1935 (mentioned as ’’Glyptotermes sp.”, nrs. 4538 and 4562 in Kirby 1941
p. 39 and 1942b p. 191).

G. niger Kemn. 1934. W. Java: two colonies, one of them with young
alates, found in dead branches of old Ficus elastica trees, at Tapos, 21. VII. 1935
(nr. 4543 and 4545 in Kirby 1941 p. 48 and 1942b p. 212).

Kemner found his type-colony in a rotten trunk and gives a few details about
the nest (1934 p. 181).

G. montanus Kemn. 1934. W. Java: to the localities mentioned by Kemner
— Mount Salak at 700 m and Tjibodas on Mount Gedé at 1400 m — has been
added Telaga Warna, a small forest-bordered lake on Mount Gedé at some
1200 m, on the same N. slope as the Tjibodas Gardens (nr. t. 324 Collier in
Kirby 1938 p. 16, 1942a p. 116, 1942b p. 185, 204).

*) The descriptions of both these new species of Glyptotermes will appear, I am informed,
in a forthcoming paper of A. E. Emmerson and Kumar Krishna.

GLYPTOTERMES AND NEOTERMES IN JAVA AND SUMATRA

Kemner found one of his colonies in a tree, part of which was still alive and
he mentions a few details on the nest (1934 p. 181).

Neotermes dalbergiae (Kalsh.) 1930. Particulars about this species published
in my thesis almost exclusively concern its taxonomy and give very few other
details. These data may be supplemented here.

New material. W. Java: two colonies found in living teak trees in
10-year old plantations, Bandjar, VII. 1930; samples of three colonies from teak
in similar plantations, Bandjar, VI. 1935 (two of them mentioned under nrs.
4532 and 4570 in Kirby 1942a p. 108 and 1942b p. 191); one colony from
nangka tree ( Artocarpus Integra) and one from bendo tree (A. elastica ), Bandjar,
VI. 1935 (mentioned under nrs. 4541 and 4568 in Kirby 1941 p. 47 and
1942a p. 108); one alate taken at light, 27.V.1934, and one colony found in a
dead limb of a Ficus elastica tree, VII. 193 5, both at Tapos.

Distribution in Java. Frequency of occur re nee. This
species was found for the first time in the districts of Kedu and Banyumas in the
southern part of Central Java in 1926, in teak trees ( Tectona grandis ) as well
as in trees of the not less valuable sonokling or angsono timber. ( Dalbergia
latifolia) and in a single instance in nangka ( Artocarpus integra ). As additional
reports about the damage were received a survey was made of its occurrence in
some wide-spread plots of cultivations in the forest range of Banyumas, and this
was carried out, at my instigation, by the Forest Entomological Assistant,
F. Verbeek, in May 1927. From his report it became evident that traces of
infestation, part of them old, some fresh, could be found all over the area,
affecting a varying number of trees in teak stands of 20 — 60 years. The per¬
centage was estimated at 5 — 35 in different parts of plots of 25 — 40 years, and
up to 60% in one plot, 60 years old. The cavities caused by the termites were
frequently found in the various assortments of hewn and sawn timber in the
timber yards. There were only a few stands of sonokling, and here the infestation
as far as could be observed, was also often found, sporadically or up to some
15%. The new injurious Neotermes sp. was mentioned in a few lines in an
official annual report for 1927 (Anonymous 1928).

During an inspection in 1930 of teak plantations, suspected to be infested, in
the Bandjar area — situated in the plains of the East Priangan District, and
bordering Banyumas on the West side — a moderate infestation was found in
an isolated 30 year old plot of teak and in 10 — 14 year old plantations forming
the first planted compartments of a series, started on newly cleared terrain,
originally covered with natural mixed forest.

A further extension of the known area of distribution resulted from the
discovery of the species at Tapos on Mount Gedé in 1934/1935.

Observations on the nests. The presence of a nest of dalbergiae
could be detected by the uneven and swollen places on the trunks of the trees
in a similar way as in tectonae, but the rough places and the cracks in the bark
were much less marked than those found in teak trees inhabited by the latter
species. In the Dalbergia trunks particularly the affected parts were scarcely
bulging.

In a few nests which could be investigated superficially after the felling of

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.11.1960

the trees, the colonies appeared to have their largest concentrations just below
the thickened part. Narrow passages — deceptively like the tunnels of the shot-
hole borer Xyleborus destruens — were found leading upwards for considerable
distances.

In the infested part of a Dalbergia trunk a few horizontal passages were
noticed right under the bark, cutting through the outer layer of sap wood. There
was also a short row of holes piercing the bark and connecting one of the
galleries with the open air. Similar holes have been described for the nests of
tectonae (Kalshoven 1930, 1959). Flat chambers were found excavated under
a portion of the trunk where the bark was dry, presumably a result of the
tunnelling activities of the termites. A part of these superficial cavities was filled
with dry kino, the red-coloured liquid which is produced by the sapwood of
Dalbergia trees as reaction to wounds.

A 14-year old teak tree in the Bandjar plantations had broken at a height of
7 meter, just where the trunk appeared to be badly damaged by a colony of
dalbergiae. Many galleries were to be seen under tse bark, and the course of
woodvessels in the cambial zone showed that the trunk had been trying to bridge
the interruptions in the sap-stream. This breaking of teak trees at the place where
the cavities made by a Neotermes nest are, is a feature rather often met with
in the plantations infested by N. tectonae in C. Java.

Composition of the colonies. Very few observations are available
about the size of the colonies and the number of individuals in various stages.
A large colony collected from a Dalbergia trunk in Banyumas, May 1926, but not
fully complete, included 496 larvae of the 5th instar, 84 nymphs with small wing
pads and 7 with large wing pads, 3 soldier nymphs, 3 soldiers and 2 young
alates, therefore some 600 individuals in total. A note on the numbers collected
from infested teak in Bandjar, in 1935, mentions 1035 larvae and nymphs,
19 soldiers and 6 imagines, apparently the populations of three colonies combined.
These few figures and the amplitude of the nests indicate that dalbergiae colonies
probably reach sizes similar to those of tectonae.

Notes on the alates. In the field young alates were found to be
already present in numbers at the end of May in a colony collected from a teak
tree in Banyumas, therefore rather early in the season as compared with tectonae.

In the laboratory at Bogor a billet of Dalbergia, containing Neotermes and cut
in Banyumas in March 1927, was kept in a cage under moist conditions. From
this billet small numbers of alates appeared mainly in the period 30 October/
15 January. In all some 80 specimens were counted; out of these 23 in November,
33 in December and 13 in January, with some stragglers making their appearance
at an even later date. These alates could be trapped with small pieces of dry
branches provided with a slit leading to a hole made in the surface and covered
with celluloid. The alates would enter these chambers most cautiously, soon
shedding their wings and after some time beginning to enlarge the hole by
removing small bits of wood, which were pushed outside in part through the
entrance hole.

In a few cases observed the entrance of a specimen was first resisted by the
one already occupying the room, but later tolerated.

GLYPTOTERMES AND NEOTERMES IN JAVA AND SUMATRA

The successful rearing of initial colonies was not achieved as in the case of
N. tectonae under the same laboratory conditions (Kalshoven 1930).

Hosts. From the data presented it follows that 5 hosts of dalbergiae have
become known so far, three of which have already been mentioned before
(Kalshoven 1930 p. 37). This is still far less than the number of hosts
observed for tectonae (see below).

N. sonneratiae Kemn. 1932/1934. Java: single colonies in dead specimens
of kapok ( Ceiba pentandra) (nr. 4575 in Kirby 1941 p. 47), in kapidada
( Sonneratia acida) (nr. 4574 in Kirby 1942b p. 183, 192) and in kendaka (ac¬
cording to the botanical works the vernacular name of Avicennia officinalis but
the timber did not show the rings and was very hard in contrast to what appears
to be characteristic of this species), a young colony in a dead limb of buta-buta
( Excoecaria agallocha or Cerbera manghas ), all in the mangrove swamps of
Angke, VIT. 193 5.

Kemner found the species in a still living tree of Sonneratia acida and gives
Hibiscus tileaceus as another probable host.

N. tectonae Damm. 1913. New material. E. and C. Java: colony
apparently taken from teak, at Djember, district of Besuki, VIII. 1931 (nr. t. 311
Collier in Kirby 1942a p. 105); in teak tree at Bentjuluk in the forest range
of Banyuwangi, collected by a forest ranger, VIII. 1934; colonies in infested billets
of teak trunks sent from the field station Gedangan near Telawa, VI. 1935 (nr.
4542 in Kirby 1942a p. 105, 1942b p. 192). W. Java: parts of colonies in
two branches of teak, collected by a senior forest ranger in a plantation near
Tangerang, VIII. 1935. S. Sumatra: 10 colonies in dead branches taken by
personnel of the Forest Service from trees of punah (T etrameristra glabra ),
meranti ( Shorea leprosula ) and geronggang ( Cratoxylon cuneatum or glaucum),
in felling area near Kateman, VIII. 1934; four colonies collected from similar
timbers in the same locality, V.1935 (two of them mentioned under nrs. 4528
and 4529 in Kirby 1942a p. 105; his number 4561, according to my notes,
however, originating from Telawa, C. Java and not from Kateman). Banka:
in unidentified sample of wood, collected in Koba and submitted by the Forest
Service, VIII. 1934.

Distribution. When I prepared my thesis on the bionomics of N. tec¬
tonae (published in 1930) the species was already known from the main area
of teak forests, reaching from Krawang in West Java to Bodjonegoro in the
eastern part. The additional records now show that the species also occurs in
still more western localities as well as in the most eastern districts of Java, facing
the coast of Bali. Most likely it will be found therefore all over the plains and
low hills of those parts of the long-stretched island which have a comparatively
dry climate, but it has not been met with so far in the southern half of W. and
C. Java, which is characterized by a higher rain-fall and which has been found
to be the habitat of N. dalbergiae .

The occurrence of the species in Sumatra, already suspected in 1930, has now
been confirmed. Among the Kateman material there were two exceptionally
large colonies of 2265 and 2690 individuals respectively, the others being of
very different sizes from a score of specimens to some 750.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. II. I960

The identity of the specimens from Banka has still to be substantiated, as the
soldiers in the single proper sample at hand have a rather elongated head.
But this appears to be a doubtful characteristic for separating species, as the
ratio between the length and width of the soldier’s head shows considerable
variation in different colonies all from the same host — teak — in the main
area of distribution in Java (Kalshoven 1930). The Banka colony in question
consisted of some 1100 specimens originally.

Hosts. During the investigations in Java before 1930, well established
colonies of tectonae were found in a dozen host trees of different botanical
affinities, in addition to teak, and small or initial colonies in another dozen
hosts. It is not surprising therefore that in Sumatra some further hosts have been
observed which appear to be suitable for a full development of the colonies.
The occurrence of the teak trunk termite in T etrameristra was mentioned in an
annual plant pests report (Kalshoven 1936).

It may be expected that further investigations will disclose still more host
timbers of the species.

References

Anonymous, 1928, Verslag v. d. Dienst v. h. Boschwezen in Nederl. Indië over het jaar
1927.

Harris, W. V., 1955, Empire For. Review 3 4 (2) : 1 — 7.

Holmgren, N., 1913, Kl. Sv. Vetensk. Akad. Handl. 50 (2).

- , 1914, Zool. Jahrb. 36 : 229-

Kalshoven, L. G. E., 1930. De biologie van de djatitermiet ( Kalotermes tectonae Damm.)

in verband met zijn bestrijding (Bionomics of Kalotermes tectonae as a base
for its control), Thesis. Wageningen (also issued as Meded. Inst. v. Planten¬
ziekten no. 76).

Kalshoven, L. G. E. 1936, in P. van der goot, Meded. Inst. v. Plantenziekten , nr. 87.

Kemner, N. A., 1934, Kl. Sv. Vetensk. Akad. Handl. 13 (4): 1 — 241.

Kirby, H., 1938, Univ. Calif. Public. Zoology 43 : 1 — 40.

- , 1941, Id., 45 : 1—92.

- , 1942a, Id., 45 : 93— 166.

- , 1942b. Id., 45 : 167—246.

- , 1944, Id., 49 : 185—282.

Light, S. F., 1937, The Pan-Pacific Entom., 13 : 15 — 24.

Formica exsectaNyl. Bij Wierden in het Vossenbos werd door mij op 9 juni 1959 een
nest van F. exs eet a gevonden. Dit is de eerste vondst van deze boreo-alpine soort in het
subcentreurope district.

G. Kruseman, Zoölogisch Museum, Zeeburgerdijk 21, Amsterdam-O.

Verzoek. Zo spoedig mogelijk opgaven van afwijkende data van Lasiocampidae, Drepa-
nidae, Cymatophoridae en Nolidae en alle U bekende vindplaatsen van Habrosyne pyri-
toides Hufn., Thyatira batis L. en Tethea or Schiff. Bij voorbaat dank.

B. J. Lempke, Oude IJselstraat 12 III, Amsterdam-Z. 2.

7 ö(o ^9<p_

E& I
_ L ws »

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN

MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR

DE NEDERLANDSCHE ENTOMOLOGISCHE VEREENIGING

Deel 20 1 maart I960 No 3

Adres der Redactie :

B. J. LEMPKE, Oude IJselstraat 12m, Amsterdam -Zuid 2 - — Nederland

INHOUD : Prof. Dr. W. M. Docters van Leeuwen 80 jaar (p. Al). — G. L. van Eynd-
hoven : Verslag van de 5e Lentevergadering te Utrecht (p. 41). — W. M. Docters van
Leeuwen : De in Nederland voorkomende door Hymenoptera gevormde gallen (p. 48). —
J. A. W. Lucas : Melanisme bij Vlinders (p. 55). — — J. T. Wiebes : De Wolfspinnen van
Meijendel (p. 56). — L. G. E. Kalshoven : Two new cases of synonymy in Indpmalayan
Platypodidae and Scolytidae (p. 63). — Literatuur (p. 47 : H. C. Blote). — Korte mede¬
delingen (p. 47 : Correctie ; p. 54, 62 : B. J. Lempke ; p. 62 : Aanbieding ; p. 64 : G. J.
Flint).

Prof. Dr. W. M. Docters van Leeuwen 80 jaar!

Op 16 maart a.s. hoopt Prof. Docters van Leeuwen zijn tachtigste verjaar¬
dag te vieren. De Redactie spreekt ongetwijfeld uit naam van alle leden, wanneer
zij hem nog vele voorspoedige jaren toewenst. Zij hoopt tevens, dat zijn in dit
nummer verschenen artikel niet zijn laatste bijdrage tot de kennis der Neder¬
landse gallen zal zijn !

Verslag van de 5 e Lentevergadering te Utrecht

door

G. L. VAN EYNDHOVEN, Secretaris

De Vijfde Lentevergadering der Nederlandsche Entomologische Vereeniging
werd gehouden op zondag 12 april 1959 in Restaurant „Esplanade” te Utrecht,
onder voorzitterschap van de President, Dr. G. Barendrecht. Aanwezig waren:

De Leden van Verdienste Ir. G. A. Graaf Bentinck, J. J. de Vos tot Nedexveen Cappel
en P. van der Wiel, het Erelid Prof. Dr. W. K. J. Roepke, en de Gewone Leden Dr. G.
Barendrecht, Dr. J. G. Betrem, P. Chrysanthus, Ir. R. H. Cobben, Dr. A. Diakonoff, G. L.
van Eyndhoven, W. H. Gravestein, J. H. de Gunst, G. den Hoed, H. Janssen, C. A. W.
Jeekel, Dr. C. de Jong, Dr. W. J. Kabos, Dr. L. G. E. Kalshoven, Dr. G. Kruseman,
Dr. P. A. van der Laan, B. J. Lempke, Dr. M. A. Lieftinck, N. Loggen, Dr. F. E. Loosjes,
J. A. W. Lucas, W. P. Mantel, E. J. Nieuwenhuis, C. Ottenheijm, P. Poot, Dr. A. Reyne,
G. J. Slob, Br. Dr. Theowald, Dr. J. van der Vecht, Br. Virgilius, N. C. van der Vliet,
J. T. Wiebes, H. Wiering, Prof. Dr. J. de Wilde, Prof. Ir. T. H. van Wisselingh en
voorts 8 introducés.

Nadat de Voorzitter de aanwezigen welkom heeft geheten, gaat hij over
tot het

Verslag Nederlandsche Entomologische Vereeniging 1958/59

In het verstreken verenigingsjaar werd de Lentevergadering gehouden op 20 april 1958
in het Jaarbeursrestaurant te Utrecht, de Zomerbij eenkomst op 7 en 8 juni te Plasmolen bij
Mook onder erevoorzitterschap van de heer W. C. Boelens, de Herfstvergadering, waarbij

IMS.

SMITHSONIAN ,,
institution MAR 1 1 jRGO

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. III. I960

wij de gast waren van Teyler’s Stichting te Haarlem, op 22 november 1958, de Winter¬
vergadering in „Esplanade” te Utrecht op 22 februari 1959.

Wij verloren niet minder dan drie van onze ereleden door het overlijden van de heren
Dr. Karl Jordan (97 jaar!), Prof. Dr. G. F. Ferris en Dr. Eugen Wehrli, terwijl van
onze gewone leden de heer J. R, Plantenga met zijn echtgenote door een noodlottig
ongeval om het leven kwam.

Voor het lidmaatschap bedankten de heren Kooi, P. de Leeuw, Peeters, Schepman,

J. Teunissen, Veldhuis Kroeze, Wildervanck de Bl6court, alsmede het studentlid
Marijke Jansen.

Daartegenover staat een aantal van 20 nieuwe leden, t.w.: Dr. P. N. Aarsen, B. van
Aartsen, J. N. Derksen, P. L. Duinker, A. Goutbeek, J. Hulsebos, Dr. Jac. Jansen,
Mevr. M. P. Kleiman-Evers, H. R. Koelman, P. Kuyten, C. van Lettow, W. P.
Mantel, J. W. P. Molleman, Nederlandsche Gist- en Spiritusfabriek, J. E. de Oude,
Mr. F. C. F. Sterrenburg, K. Vegter, Mej. H. Vos, C. G. Wagenaar, J. B. Wol-

SCHRIJN.

Als nieuwe studentleden traden toe: W. N. Ellis, V. van Laar, P. Neijenhuijs,

K. W. R. Zwart, J. Zwier.

Als nieuwe adspirantleden noteerden wij: R. de Jong, W. Kuijken, J. van der Lijn,
H. OVERBEEK.

Zo komen wij tot de volgende telling:

Leden van Verdienste

Ereleden

Begunstigers

Corresponderende leden

Buitenlandse leden

Gewone leden

320

Studentleden

Adspirantleden

410

Daar de heren Bentinck, Roepke, De Vos tot Nederveen Cappel en Van der
Wiel in 2 rubrieken zijn vermeld, is dit aantal feitelijk 406.

Op de Lentevergadering werden de heren Dr. J. G. Betrem en F. C. J. Fischer tot
bestuurslid gekozen, in de plaats van resp. Prof. Dr. D. J. Kuenen en Ir. G. A. Graaf
Bentinck.

Diezelfde vergadering benoemde Pater Dr. H. Schmitz S. J. tot erelid ter gelegenheid
van zijn 80e verjaardag en op grond van zijn talrijke, zeer belangrijke entomologische
geschriften.

Op 17 oktober 1958 vierde de heer C. J. M. Willemse zijn 70e verjaardag. Bij deze
gelegenheid werd hem een Koninklijke onderscheiding deelachtig.

Op 23 maart jl. brachten President, Secretaris en Bibliothecaris de gelukwensen over van
de Vereniging aan haar Oud-President Prof. Dr. L. F. de Beaufort ter gelegenheid van
zijn 80e verjaardag en overhandigden hem namens de N.E.V. een passende feestgave.

Van het Tijdschrift voor Entomologie verscheen deel 101. Van de Entomologische Be¬
richten kwamen uit deel 18 afl. 5 — 12 en deel 19 afl. 1 — 4. Van Entomologia Experimentalis
et Applicata werd gepubliceerd deel 1, afl. 3 — 4 en deel 2, afl. 1.

Deze jongste van onze publicaties verwierf reeds in het eerste jaar een verrassend groot
aantal abonnementen, wat overigens zeer nodig bleek, omdat de werkelijke kosten de raming
bleken te overtreffen. Er bestaat evenwel gegronde hoop, dat het voor de vierde jaargang
beoogde evenwicht tussen inkomsten en uitgaven, zij het op een hoger niveau, zo ongeveer
zal worden bereikt.

Voor de leden der Nederlandsche Entomologische Vereeniging is de abonnementsprijs van
dit tijdschrift vastgesteld op ƒ 25, — per jaar, mits besteld via het Secretariaat.

Tot de redactie van E.E.A. trad toe Prof. Dr. L. E. Chadwick, Urbana (Ill.).

VERSLAG VAN DE 5E LENTEVERGADERING

De Afdelingen Noord-Holland & Utrecht en Zuid-Holland hielden hun gebruikelijke bij¬
eenkomsten, die zeer goed bezocht waren.

De Afdeling voor Toegepaste Entomologie hield een viertal vergaderingen met zeer goede
opkomst van leden en belangstellenden. Het programma was zeer aantrekkelijk; er waren
twee bijeenkomsten te Wageningen, één te Pernis en één te ’s-Gravenhage. Deze laatste
bleef wel erg „laag bij de grond*', omdat door het zeer slechte weer de vliegtuigdemonstratie
voor de insectenbestrijding vanuit de lucht niet kon doorgaan.

Als Secretaris van deze afdeling volgde Dr. F. J. Oppenoorth te Utrecht Dr. D. Dres¬
den op.

Het Bestuur van de Uyttenboogaart-Eliasen Stichting vergaderde twee keer.

Op 9 april bracht Uw President het voorgeschreven bezoek aan de Bibliotheek, waar hem
wederom belangrijke en waardevolle aanwinsten werden getoond.

Dc Voorzitter geeft hierna het woord aan de Penningmeester, de heer
C. M. C. Brouerius van Nidek voor zijn

Verslag van de Penningmeester over het Boekjaar 1958

Mijne Heren,

Hieronder vermeld ik de cijfers van de Balans en de Verlies- en Winstrekening:

BALANS BOEKJAAR 1958

Activa:

Effecten in volle eigendom . ƒ 32.295, —

Effecten in blote eigendom . „ 15.473,72

Inschrijving grootboek in volle eigendom . „ 6.936, —

Inschrijving grootboek in blote eigendom . „ 13.770, —

Girorekening . }J 2.432,01

Amsterdamsche Bank N.V . „ 1.430,45

Uyttenboogaart-Eliasen Stichting . ,, 12.000, —

Debiteuren . . . . . „ 1.245,66

Nadelig saldo 1958 . „ 1.162,82

ƒ 86.745,66

Passiva:

Kapitaal . ƒ25.059,16

Fonds Hartogh Heys van de Lier . „ 6.936, —

Fonds Hacke-Oudemans . „ 200, —

Reserve koersverlies . „8.418,43

Dr. J. Th. Oudemans Stichting . 381,59

Fonds Aankoop boeken voor de Bibliotheek . „ 5.641,99

Legaat Dr. Reuvens . 35 13.770,- — •

Nalatenschap Dr. Veth . „ 15.473,72

Crediteuren . „7.387,43

Entomologia Experimentalis et Applicata . . „ 1.777,34

Fonds Hommels Kruseman . M 1.700, — -

ƒ 86.745,66

VERLIES- EN WINSTREKENING BOEKJAAR 1958

Verlies:

Entomologische Berichten . ƒ 6.968,21

Tijdschrift voor Entomologie . „ 6.526,42

Bibliotheek . 14.798,10

Onkosten . 1.828,77

ƒ30.121,50

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.111.1960

Winst:

Subsidie Uyttenboogaart Stichting . ƒ 22.700, —

Contributies . . . „ 4.224,50

Rente . . 2.034,18

Verlies . . ,, 1.162,82

ƒ 30.121,50

Ik wil niet nalaten een woord van dank te richten tot de heer B. H. Hendrikse van de
Uyttenboogaart-Eliasen Stichting voor zijn grote hulp en aan de heren van de Kascom¬
missie voor hun prettige wijze van controle.

Hierna wordt het Verslag van de Kascommissie, bestaande uit de heren
E. J. Nieuwenhuis en H. Landsman, door eerstgenoemde uitgebracht. Beide
heren verklaren alles geheel in orde te hebben bevonden. Zij hebben grote bewon¬
dering voor de ijver en de nauwgezette wijze, waarop de ingewikkelde en om¬
vangrijke administratie door de Penningmeester is gevoerd.

Onder applaus van de aanwezigen wordt daarop de Penningmeester voor
zijn beheer gedechargeerd en de Voorzitter bedankt de heer Brouerius van
Nidek nog eens namens alle leden voor het vele werk, dat hij ook in 1958
wederom ten behoeve van een goede gang van zaken in de Vereniging heeft
willen doen.

Vervolgens wordt behandeld de

BEGROTING 1959

Inkomsten:

Contributies . ƒ 4.200, —

Boekenfonds . „ 400, —

Rente . „ 2000, —

Abonnementen T.v.E. (inch die van bibl.), restitutie overdr. T.v.E. en E.B. „ 4.000, —

Subsidie Rijk . ,, 1.000, —

Tekort . „ 22.900, —

ƒ 34.500,—

ƒ 2.000,—
„ 7.500,—
„ 8.000,—
„ 17.000,—

ƒ 34.500,—

Voor het tekort zal een subsidie worden aangevraagd bij de Uyttenboogaart-Eliasen
Stichting.

De Voorzitter stelt nu aan de orde het benoemen van de Kascommissie voor
het nazien der boeken over het jaar 1959- Gekozen worden de heren H. Lands¬
man en J. P. van Lith.

Vervolgens krijgt de heer G. Kruseman het woord voor zijn
Verslag van de Bibliothecaris over 1958/59

De Bibliotheek bleef zich op dezelfde voet ontwikkelen als vorige jaren.

Het catalogiseren van de nieuwe aanwinsten is bij en het inschrijven van de oude (thans
alleen nog een deel van de boekerij A. C. Oudemans) zal dit jaar gereedkomen.

Uitgaven:

Algemene onkosten . . .

Entomologische Berichten
Tijdschrift voor Entomologie
Bibliotheek .

VERSLAG VAN DE 5E LF.NTEVERGADERING

Het gebruik van de Bibliotheek is nog steeds stijgende.

De belangrijkste aanwinst was allereerst de aankoop van de Neue Folge van het Archiv
für Naturgeschichte. In Nederland ontbreken nu alleen nog de delen 1922 — 1932. In onze
eigen boekerij missen wij nu nog de delen 1912 — 1932, doch de delen 1912 — 1921 zijn
elders in het land wel te vinden. Deze aankoop was mogelijk door de zeer gewaardeerde
steun van de Bibliotheek-commissie van het Nederlands Natuur- en Geneeskundig Congres.

De tweede belangrijke aankoop was het 8e deel van Romanov: Mémoires sur les Lépi¬
doptères. Hiervoor zijn wij de heer J. H. Küchlein dank verschuldigd, die dit werk in de
catalogus van de firma Asher onder de naam Ragonot ontdekte. Zijn activiteit was niet
geheel vrij van eigenbelang, daar dit werk geheel over Microlepidoptera gaat en uiterst
zeldzaam is.

Schenkingen werden ontvangen van: G. L. van Eyndhoven, G. Houtman, Dr. L. G. E.
Kalshoven, Dr. G. Kruseman, Dr. P. A. van der Laan,j Laboratorium Biociden-onderzoek
T.N.O., F. W. Langer“, Dr. M. A. Lieftinck, C. J. Louwerens, E. M. Walker, e.a.

Hopelijk is geen der schenkers vergeten; hoewel ieder jaar wordt getracht niemand
onvermeld te laten, wijst de praktijk uit, dat dit zeer moeilijk is.

Enige belangrijke aanwinsten laat ik hieronder nog volgen: .

Acarologia

Acta Entomologica Sinica

Fauna Republicii Populäre Romine, de insectendelen

J. H. Comstock, The Spider Book, 1948

T. W. KirkpatrIick, Insect Life in the Tropics, 1957

C. H. Lindroth, The faunal connections between Eur. and N. Amer., 1957
E. G. Mercet, Fauna Ibérica, Himenópteros

H. Ross, Evolution and Classification of the Mountain Caddisflies, 1956
T. H. Savory, The Spiders and allied orders of the British Isles, 1945
C, B. Williams, Insect Migration

Ten besluite mag hier niet een woord van dank ontbreken jegens Mevr. De Nobel en
de heer Baars, die ook in het afgelopen jaar met de van hen bekende toewijding de belan¬
gen der Bibliotheek hebben verzorgd en vele leden, die met halve gegevens kwamen, met
raad en daad terzijde hebben gestaan om het verlangde toch te vinden.

De Voorzitter richt een woord van dank tot de heer Kruseman voor zijn
uiteenzetting en voor het vele werk, dat hij wederom in het belang onzer zo rijke
Bibliotheek heeft verricht.

Vervolgens verleent hij het woord aan de heer W. H. Gravestein, die
uitbrengt het

Jaarverslag van de Commissie voor Natuurbescherming

In het tweede jaar van het bestaan onzer commissie kunnen wij constateren, dat op
initiatief van de leden der N.E.V. weinig naar voren werd gebracht.

Slechts één enkele opgave van een belangrijk terreintje werd ons toegezonden. Dit was
echter te klein om onder de aandacht van officiële instanties te brengen.

Van de zijde van het Staatsbosbeheer zelf mochten wij daarentegen zeer waardevolle
opgaven en ook verzoeken ontvangen, die wij dan ook gaarne onder de aandacht onzer
leden zullen brengen.

Ook ontvingen wij overdrukken van de mededelingen no. 28 en 44 van het R.I.V.O.N.,
die betrekking hebben op de onderzoekingen van de heer W. 'J. Boer Leffef, waarvoor
hierbij onze hartelijke dank.

Op 8 december 1958 kwam de commissie bijeen. Zij besprak de mogelijkheden van
voorlichting van het Staatsbosbeheer omtrent de verschillende wensen, die entomologen in
het algemeen kunnen koesteren over het instandhouden en ook kunstmatig vormen van be¬
langrijke biocoenosen van zeldzame insekten.

Van de hand van Dr. M. F. Mörzer Bruyns ontvingen wij een grote lijst van terreinen,
die belangrijk zijn voor entomologisch onderzoek. De commissie achtte het van groot belang

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. III. I960

deze terreinen aan haar leden bekend te maken, tevens ter aanbeveling voor excursies naar
die streken. Alvorens de namen dezer terreinen echter officieel in de Ent. Ber. te publi¬
ceren, vroegen wij aan de heer Mörzer Bruyns of hiertegen van de kant van het Staats¬
bosbeheer bezwaar bestond.

Van deze zijde bestond inderdaad geen bezwaar, hoewel de heer Mörzer Bruyns het
niet denkbeeldig achtte, dat er enig gevaar in zou schuilen, indien het terreinen zou be¬
treffen, welke tevens de enige nog bekende biotopen van zeer zeldzame soorten zouden zijn.
Dit is inmiddels met het Bestuur besproken. De lijst is gepubliceerd in Ent. Ber. 19 : 125—
126 (1959).

De Voorzitter bedankt de leden der Commissie voor hun activiteiten tot
behoud van entomologisch belangrijke terreinen.

Het volgende punt is de vaststelling van de plaats waar de volgende Lente-
vergadering zal worden gekozen. Unaniem wordt besloten wederom naar Utrecht
te gaan.

Aan de orde is nu de verkiezing van een bestuurslid in verband met het perio¬
diek aftreden van de heer J. G. Betrem, die vorig jaar tussentijds in het Bestuur
is gekozen en zich nu herkiesbaar heeft gesteld. Daar geen andere candidaten aan
het Bestuur zijn opgegeven, is de heer Betrem bij enkele candidaatstelling
herkozen.

Hierop volgt de verkiezing van een lid van de Commissie van Redactie in
verband met het periodiek aftreden van de heer B. J. Lempke. De heer Lempkf
is bereid de Entomologische Berichten gedurende een nieuwe periode te blijven
verzorgen en alle aanwezigen hebben met vreugde gezien, dat hij zich herkiesbaar
heeft willen stellen.

De Commissie van Redactie, en met name de redacteur van het Tijdschrift
voor Entomologie, gevoelt behoefte aan enige uitbreiding om de grote hoeveel¬
heid werk naar behoren te kunnen verzetten. Het Bestuur heeft daarom als nieuw
lid der Commissie van Redactie candidaat gesteld de heer Br. Dr. Theowald.
Andere candidaten zijn niet genoemd, zodat Br. Theowald in genoemde Com¬
missie wordt opgenomen.

Aangezien niemand verder het woord verlangt inzake huishoudelijke aange¬
legenheden, gaat de vergadering over tot de

Wetenschappelijke Mededelingen

waarbij de volgende sprekers het woord voeren:

*A. Diakonoff: Opmerkingen over het genus Cryptospasma (Lep., Olethreutinae)

(Deze voordracht werd reeds gepubliceerd in Ent. Ber. 20, afl. 1, 1 jan. I960).

P. Chrysanthus: Demonstratie van enige spinnen uit het genus Argyopa, afkomstig van
zuidelijk Nieuw Guinea.

*J. A. W. Lucas: Melanisme bij Vlinders.

J. de Wilde: Causerie met kleuren-diapositieven over zijn reis naar de Ivoorkust, ge¬
durende de maand januari 1959.

Aan het Institut d’Etudes et de Recherches Tropicales te Adiopodoumé, op 30 km van
Abidjan gelegen, is o.m. een Centre Néerlandais verbonden, dat wordt geëxploiteerd van¬
wege de Landbouwhogeschool. Dit uniek gelegen station verschaft stage aan Wageningse
afgestudeerden, die er komen werken voor hun promotie. De vele cultuurgewassen van de
Ivoorkust (o.m. Banaan, Ananas, Cacao, Koffie, Oliepalm, Cocospalm en Katoen) hebben
te lijden van een groot aantal insectenplagen, de meeste van cosmopolitische aard. Het
station te Adiopodoumé leent zich dan ook uitstekend voor toegepast-entomologisch onder-

VERSLAG VAN DE 5E LENTEVERGADERING

zoek. Sedert 1956 is voortdurend een promovendus van het Laboratorium voor Entomologie
te Wageningen aan de Ivoorkust werkzaam.

Spreker behandelde de meest opvallende insectensoorten rondom het Centre Néerlandais,
vertelde van de fabelachtig rijke nachtelijke vangsten met de lichtbak, en vertoonde vraat-
beelden van Zygaeniden op Cocos, Hispinae. op Oliepalm, sprinkhanen op Citrus, wantsen
op Cacao. De aantasting van de koffiebessenkever ( Stephanoderes hampei) werd aan de
hand van levend materiaal gedemonstreerd.

Tevens werd een collectie Dagvlinders en Bidsprinkhanen getoond; alleen reeds van de
laatste groep komen in de omgeving van Abidjan ruim 35 soorten voor.

J. van der Vecht : Geografische variatie van Eumenes arcuatus (Fabricius) en verwante
metsel wespen in het Indo- Australisch gebied (de inhoud van deze voordracht is ge¬
publiceerd in Zoologische V er handelingen, no. 41, 6 aug. 1959.

*B. J. Lempke: Trekvlinders in 1958.

De met gemerkte voordrachent zijn of worden in de Entomologische Berichten
gepubliceerd.

Nadat niemand verder het woord verlangt, sluit de Voorzitter de bijeen¬
komst onder dankzegging aan de sprekers en aan allen, die verder tot haar
welslagen hebben bijgedragen.

Amsterdam, Zoölogisch Museum, Zeeburgerdijk 21.

Southwood, R. T. E. & D. Leston, Land and water Bugs of the British Isles. Frederick
Warne & Co, London & New York, z.j. [1959], 30/ — .

Een practisch en wetenschappelijk alleszins verantwoord boekje over wantsen, dat de
beginnen verzamelaar kan helpen en voor de meergevorderde een bron van informatie zal
blijven.

Het boekje is overvloedig geïllustreerd, merendeels met, veelal gekleurde, habitustekenin-
gen, bij moeilijke groepen ook met onderdelen ter vergelijking. De tekeningen zijn goed, de
gekleurde hadden wellicht soms iets groter kunnen zijn zonder hogere kosten, want ze
staan dikwijls vrij ruim op de plaat.

Het boekje geeft geen synoniemen, wat wel eens lastig is bij het gebruik van oudere lite¬
ratuur. Er ontbreken nogal wat soorten, die niet in Engeland maar bij ons en in de om¬
geving in Westeuropa voorkomen, waardoor we bij het gebruik hier te lande wel eens geen
resultaat zullen krijgen. Soorten, die als toevallig in Engeland ingevoerd worden beschouwd,
zijn summier aan het eind der families vermeld.

De inleiding zegt o.m.: ,,This is the first time that any faunal guide has included chro¬
mosome numbers”. Dat verwondert mij niet. Ik heb in andere fauna’s die chromosoom-
aantallen, eerlijk gezegd, nooit gemist, en kan mij moeilijk voorstellen dat iemand ze zal
gebruiken bijvoorbeeld om zijn determinaties te controleren, terwijl de geneticus, die ze
eventueel nodig heeft, ze in een fauna niet zal zoeken. Ik kan mij nog eerder voorstellen,
dat men de chemische formule van de pigmenten of een spectraalanalyse van de kleuren
zou vermelden. Ook de mededeling ,,The keys are artificial” spreekt vanzelf.

Wel mis ik in het algemeen opgaven van de verspreiding der soorten buiten de Britse
eilanden; het boekje zou hierdoor voor gebruikers op het vasteland ongetwijfeld in waarde
zijn gestegen. Ook opgaven van de typische vindplaatsen zouden zeer gewenst zijn; het ver¬
dere systematische onderzoek zal toch wel voor een groot deel moeten steunen op een onder¬
zoek van topotypische series, daar van vele Westeuropese soorten het onderzoek van de
typen onmogelijk, of door hun conserveringstoestand onbevredigend zal zijn.

Vooral voor de beginnende hemipteroloog en voor de entomologen met algemene be¬
langstelling kan ik het boekje echter van harte aanbevelen. — H. C. Blote.

Correction. Page 32, line 17 from bottom, read instead of Uni: Uni auct. div. non Lad.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. III. I960

De in Nederland voorkomende door Hymenoptera
gevormde gallen

door

W. M. DOCTERS VAN LEEUWEN

(With a summary: a list of gall-causing Hymenoptera in the Netherlands)

In 1939 verscheen een dergelijke lijst in de Entomologische Berichten en in
1950 gaf ik enkele aanvullingen daarop. Sedert zijn nieuwe soorten gevonden en
vele namen zijn bovendien zodanig gewijzigd, dat het wenselijk voorkomt, een
nieuwe lijst samen te stellen. Er zijn nu 91 dergelijke gallen uit ons land bekend.

Achter de naam van de galvormer staat tussen haakjes het nummer, waaronder
de gal in de tweede druk van het Gallenboek en het eerste supplement daarop
is opgenomen. Daar vindt men een beschrijving van de gal.

Achter de namen zijn de vindplaatsen van de gallen opgegeven. Deze geven
slechts aan, van welke plaatsen een gal in mijn gallenherbarium is ver¬
tegenwoordigd. Men zal bij twee generaties van eenzelfde soort soms vreemde
verschillen opmerken. Bij de agame generatie van Cynips quercus-folii, die de
bekende knikkervormige bladgallen op de eik vormt, staat: algemeen. Van deze
soort bevindt zich dus materiaal van vele vindplaatsen in het herbarium. Achter
de naam van de bigame generatie van deze soort staan slechts drie vindplaatsen
opgegeven, ofschoon de gal van deze generatie even algemeen moet zijn als die
van de agame. Bij Cynips longiventris, ook een algemene soort, staat achter de
naam van de bigame generatie slechts één vindplaats. Er zouden meer dergelijke
voorbeelden kunnen worden aangehaald.

Het bewijst, hoe fragmentarisch onze kennis van de verbreiding van de gallen
in ons land nog is. Er is nog veel te weinig verzameld, vooral van soorten, die
niet gemakkelijk opgemerkt worden. Eventuele verzamelaars kunnen zien van
welke soorten meer materiaal welkom is.

Bij de soorten, waarbij generatiewisseling voorkomt, is onder één nummer eerst
de agame wij fj esgeneratie en daaronder de bigame $ ; $ vermeld.

In een recente publikatie over galwespen, die gallen op eiken vormen, hebben
Pfützenreiter & Weidner vele veranderingen in de namen van de wespen
aangebracht. Ik heb deze in de hieronder volgende lijst overgenomen, in de hoop
daardoor eraan mede te werken, dat er meer eenheid in de namen van deze dieren
verkregen wordt.

Door galwespen gevormde gallen

Op Acer pseudo-platanus L.

1. Pediaspis aceris Forst., forma sorhi Tischb. $ $ (27), Mill, Klimmen.
Pediaspis aceris Forst. 9 $ (28), Epen, Wijnandsrade, Bisse, Gerendal,
Schin op Geul.

Op Centauren pratensis Thuill.

2. Isocolus ( Aylax ) jaceae Schck. (208), Terneuzen, Leersum.

DOOR HYMENOPTERA GEVORMDE GALLEN

Op Glechoma hederacea L.

3. Liposthenes {Ay lax) glechomae L. (421), algemeen.

Op Hieracium -soorten

4. Aulacidea hieracii Bché. (434, 435), op Hieracium lachenalia C. C. GmeL,
tamelijk algemeen; op H. laevigatum Willd., algemeen; op H. murorum L.,
Epen; op H. sab and um L., Epen, St. Pietersberg; op H. umbellatum L.,
algemeen.

5. Aulacidea pilosellae Kffr. (442), op Hieracium pilosella L., Makkinga, Nuth.
Op Hypochaeris radicata L.

6. Aylax hypochoeridis Kffr. (466), algemeen in de duinen, overigens zeld¬
zamer.

Op Pap aver -soorten

7. Aylax minor Htg. (602), op Papaver dubium L., Rhenen.

8. Aylax papaveris Perris (601), op Papaver dubium L., algemeen; (604), op
P. rhoeas L., Doetinchem.

Op Potentilla- soorten

9. Diaslrophus mayri Reinh. (707), op Potentilla argentea L., Hilversum, ’s-Gra-
veland, Malden.

10. Xestophanes brevitarsis Thoms. (709), op Potentilla erecta (L.) Räusche!,
niet zeldzaam.

11. Xestophanes poientillae Vill. (712), op Potentilla reptans L., vrij algemeen.

12. Cynipide (710), op Potentilla intermedia L., Malden.

Op Quercus-soorten. De meeste gallen komen voor op Quercus petraea (Mat-
tuschka) Liebl. en Q. robur L. Slechts als de waardplant een andere eikesoort is,
wordt dit opgegeven.

13. Andricus callidoma Htg. 9,9 (794), overal, doch nergens algemeen.
Andricus callidoma Htg., forma cirratus Adl. 9 $ (809), Leersum, Slag¬
haren.

14. Andricus clementinae Gir. 9 9 (798), de bigame generatie is onbekend,
Baarn.

15. Andricus conglomeratus Gir. 9,9 (791), bigame generatie onbekend, deze
waarschijnlijk in knopgallen van Quercus cerris L., Baarn, Dieren.

16. Andricus corruptrix Schlchtd. 9 , 9 (788), Leersum, Wilp.

Andricus corruptrix Schlchtd., forma larshemi D.v.L. & D.-M. 9 $ (766A),
op Quercus cerris L., Leersum, Wageningen, Wilp.

17. Andricus corticis Htg. 9,9 (771), Haarlem, Baarn, Doorn, Leersum, Slag¬
haren, Lhee, Wilp.

Andricus corticis Htg., forma gemmatus Adl. >9 $ (774), Leersum.

18. Andricus curvator Htg., forma collaris Htg. 9 9 (800), Voorschoten, Am¬
sterdam, Bussum, Bilthoven, Leersum, Nijmegen.

Andricus curvator Htg. 9 $ (817, 832), algemeen.

19. Andricus foecundatrix Htg. i) 9 9 (786), algemeen; (848), op Quercus
turn er i Willd., Aalbeek.

*) Vroeger Andricus gemmae L.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. III. I960

Andricus foecundatrix Htg., forma pilosus Adl. $ $ (810), Leersum.

20. Andricus glandulae Schck. 9,9 (795), Hoog Laren, Leersum, Piasmolen,
Epen, Meerssen.

Andricus glandulae Schck., forma xanthopsis Schlchtd. 9 $ (814), Leersum.

21. Andricus inflator Htg., forma globuli Htg. 9 9 (801), vrij algemeen.
Andricus inflator Htg. ,9 $ (778), algemeen.

22. Andricus kollari Htg. 9,9 (789), algemeen; (849), op Quercus toza L.,
Wageningen; (1317), op Quercus glandulifera Bl., Wageningen.

Andricus kollari Htg., forma circulans Mayr 9 $ (7 66), op Quercus cerris
L., Delft, Leersum, Wageningen, Wilp.

23. Andricus lignicola Htg. 9,9 (790), Amsterdam (gekweekt), ’s-Graveland,
Leersum, Wageningen, Velp, Wilp, St. Pietersberg.

Andricus lignicola Htg., forma vanheurni D.v.L. & D.-M. 9 $ (1316),

op Quercus cerris L., Amsterdam (gekweekt).

24. Andricus marginalis Adl. 9 9 (827), volgens Adler (1880 — 81) geen

bigame generatie, Heemstede, Meppen.

25. Andricus nudus Adl., forma malpi ghii Adl. 9 9 (796), Vogelenzang,

Bilthoven, Bellingwolde.

Andricus nudus Adl. 9 $ (813), Den Haag, Leersum,, Slagharen.

26. Andricus ostreus Gir. 9.9 (840), algemeen.

Andricus ostreus Gir., forma fur une ulus Kffr. 9 $ (775), Haarlem, Wa¬
geningen, Leersum.

27. Andricus paradoxus Radosk. 2) 9 9 (793), volgens Adler (1880 — 81)

geen bigame generatie, Baarn, Hilversum, Bilthoven, Leersum, Slagharen.

28. Andricus quadrilineatus Htg. 9 9 ( 807), geen bigame generatie, vrij alge¬
meen.

29. Andricus quercus-calicis Burgsd. 9,9 (803), Amsterdam, Baarn, Leersum,
de Steeg, Voorthuizen, ’t Loo, Wilp.

Andricus quercus-calicis Burgsd., forma cerri Beij. 9 $ (767), op Quercus
cerris L., Leersum, de Steeg, Wilp.

30. Andricus quercus-radicis F. ,9.9 (770), overal.

Andricus quercus-radicis F., forma trilineatus Htg. 9 $ (781, 819), Hil¬
versum, Voorschoten, Bussum, Leersum, Piasmolen, Denekamp.

31. Andricus quercus-ramuli L., forma autumnalis Htg. 9 9 (802), Bilthoven,
Huis ter Heide, Baarn, Leersum, Amerongen.

Andricus quercus-ramuli L. 9 $ (805), Amsterdam, Vogelenzang, Bussum,
Hilversum, Bergen.

32. Andricus rhizomae Htg. 9 9 (772), Wageningen, opgave van W. M.

Beijerinck, 1882.

Andricus rhizomae Htg., forma testaceipes Htg., var. noduli Kffr. 9 $
(820), Bilthoven, Sleen, Epen.

33. Andricus seminationis Gir. 9 9 (808, 830), volgens Adler (1880 — 81)
geen bigame generatie, Bilthoven, Baarn, Hulshorst, Leersum, Venray,
Mechelen, Nuth.

2) Vroeger Andricus albopunctatus Schlchtd.

DOOR HYMENOPTERA GEVORMDE GALLEN

34. Andricus solitarius Fonsc. 9 9 (797), Hilversum, Bilthoven, Leersum,

Nijmegen, Piasmolen, Epen, Canne.

Andricus solitarius Fonsc., forma filigranatus Dettm. $ $ (812), Leersum,
SJagharen.

35. Andricus testaceipes Htg., forma sieboldii Htg. $, $ (773), Santpoort, Hil¬
versum, Schagerbrug, Leersum, Epe.

Andricus testaceipes Htg. 9 $ (818), Hilversum, Plasmolen, Denekamp.

36. Biorrhiza pallida OL, forma aptera Bose. $ $ (769), Leersum, Wilp, Nij¬
megen, Mill.

Biorrhiza pallida Ol. $ $ (787), algemeen.

37. Cynipide (799), in de knop verborgen gal, Baarn, Slagharen.

38. Cynips agama Htg. . $,$ (847), de bigame generatie is onbekend, Piasmolen,
Epen.

39. Cynips disticha Htg. $i ? (845), Hoog Laren, Leersum, Plasmolen, Epen,
Meerssen.

Cynips disticha Htg., forma indistincta Nibl. $ $ (829), Leersum.

40. Cynips divisa Htg. $ $ (846), algemeen.

Cynips divisa Htg., forma verrucosa Schlchtd. $ $ (811, 828), Bussum,

Baarn, Leersum.

41. Cynips longiventris Htg. $ ? (844), algemeen.

Cynips longiventris Htg., forma substituta Kins. $ $ (785), de Grebbe.

42. Cynips quercus-folii L. 9,9 (842), algemeen.

Cynips quercus-folii L., forma taschenbergi Schlchtd. $ $ (784), Huis ter
Heide, Leersum, de Grebbe.

43. Neuroterus fumipennis Htg. $ $ (837), vrij algemeen.

Neuroterus fumipennis Htg., forma tricolor Htg. 9 $ (834), vrij algemeen.

44. Neuroterus laeviusculus Schck. 9 9 (838), algemeen.

Neuroterus laeviusculus Schck., forma albipes Schck. 9 $ (825), algemeen.

45. Neuroterus laeviusculus Schck., var. reflexus Kffr. 9'9 (839), niet alge¬
meen, vooral in Z. Limburg.

Neuroterus laeviusculus Schck., var. reflexus Kffr., forma albipes Schck., var.
reflexus Kffr. 9 $ (82 6), niet van 44b te onderscheiden.

46. Neuroterus numismalis Fourc. 919 (835), algemeen.

Neuroterus numismalis Fourc., forma vesicatrix Schlchtd. 9 $ (831), moei¬
lijk te vinden, Baarn, Leersum, Venray, Mechelen, Nuth.

47. Neuroterus petioliventris Htg.i), forma burgundus Schlchtd.2) 9 i 9 (815),
algemeen.

Neuroterus petioliventris Htg. 9 $ (792), algemeen.

48. Neuroterus quercus-baccarum L., forma lenticularis Ol. 9 1 9 (838), algemeen.
Neuroterus quercus-baccarum L. 9 $ (808, 833), algemeen.

49. Synergus evanescens Mayr 9 $ (804), zonder bigame generatie, Rijsenburg,
Leersum, Velp.

50. Trigonaspis megaptera Panz., forma renum Htg. 9 9 (841), algemeen.
Trigonaspis megaptera Panz. 9 $ (782), algemeen.

*) Vroeger Neuroterus aprilinus Gir.

2) Vroeger forma schlechtendali Mayr

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. III. I960

51. Trigonaspis synaspïs Htg. $,$ (843), Warmond, Huis ter Heide, de Greb¬
be, Doornspijk, Garderen, Venray, Epen.

Trigonaspis synaspis Htg., forma megapteropsis De Vriese $ $ (783), niet
van no. 50b te onderscheiden.

Op Rosa- soorten.

52. Diplolepis i) centifoliae Htg. (904A), op Rosa tomentosa Sm., St. Pieters-
berg.

53. Diplolepis e giant eriae Htg. (904), op Ros a agrestis Savi, R. canina L., R.
dumetorum Thuill., R. pimpinellifolia L., R. rubi ginosa L., R. tomentosa
Sm., R. villosa L., algemeen, vooral op Rosa canina L.

54. Diplolepis mayri Schlchtd. (900, 901), op Rosa canina L., R. micrantha Sm.,
R. rubi ginosa L., R. tomentosa Sm. Algemeen, vooral op Rosa rubi ginosa L.
in de duinen. In Terwinselen gevonden op de gekweekte roos „Kirsten
Poulsen”.

55. Diplolepis rosae L. (899), op Rosa agrestis Savi, R. canina L., R. dumeto¬
rum Thuill., R. glauca Pourr., R. micrantha Sm., R. moyesii H. et W., R.
pimpinellifolia L., R. rubiginosa L., R. tomentosa Sm., algemeen, vooral op
Rosa canina L.

56. Diplolepis rosarum Gir. (903), op Rosa canina L. en R. rubiginosa L., niet
algemeen en op R. moyesïi H. et W. in Leersum.

57. Diplolepis species (902), takgal op Rosa pimpinellifolia L., Katwijk.

58. Diplolepis spinosissimae Gir. (905), op Rosa canina L., R. dumetorum
Thuill., R. pimpinellifolia L., R. rubiginosa L., algemeen.

Op R//£#j-soorten

59. Diastrophus rubi Htg. (911), op Rubus caesius L. en R. spec, div., niet
algemeen.

Op Taraxacum- soorten

60. Gillettia ( Aylax ) taraxaci Asm. (1139), op Taraxacum erythro spermum
Andrz., Wassenaar.

61. Cynipide (1138), op Taraxacum species, Den Haag, Petten.

Op Tragopogon pratensis L.

62. Aulacidea tragopogonis Thoms. (1173), Den Haag, Oostvoorne, Gorssel.

Door Isthmosomiden gevormde gallen

63. Isthmosoma hieronymi Hed. (354), op Festuca ovina L., Wassenaar, Bilt-
hoven, Baarn, Oldenbroek, Speulde, Eibergen, Valkenswaard.

64. Isthomosoma hordei Harr. (63, 64), op Agropyron repens (L.) P.B., Heilo,
Bilthoven, St. Pietersberg; op A. junceum (L.) P.B., Katwijk, Terschelling,
Ameland.

65. Isthmosoma hyalipenne Walk., forma maritima Hed. (60), op Agropyron
junceum (L.) P.B., algemeen in de duinen, vooral dicht bij zee; op A. lit¬
torale Dum., Kadzand.

) Vroeger Rho dites.

DOOR HYMENOPTERA GEVORMDE GALLEN

66. Isthmosoma hyalipenne Walk., forma typica Hed. (59), op Agropyron
repens (L.) P.B., algemeen.

67. Isthmosoma orchidearum Westw. (204), op Catleya in kassen.

68. Isthmosoma poicola Hed. (666), op Poa nemoralis L., Plasmolen.

69. Isthmosoma ruschkai Hed. (355), op Festuca ovina L., Berge ijk.

70. Isthmosoma species (358), op Festuca ruhra L., Vlieland, Ameland, Ter¬
schelling.

71. Isthmosoma species (359), op Festuca ruhra L., Ameland, Terschelling.

Door bladwespen gevormde gallen

72. Blennocampa pusilla Klug. (908), op Rosa canina L., algemeen; op R. rubi-
ginosa L., Hillegom, Leersum; op R. tomentosa Sm., Winterswijk; ook op
gekweekte rozen, Leersum.

73. Tenthredinide (747), op Prunus spinosa L., misschien meer dan een
soort, Overveen, de Grebbe, Doetinchem, Denekamp.

Op Salix- soorten

74. Euura amerinae L. (940), op Salix alba L., Slagharen.

75. Euura atra Jr. (941), op Salix alba L., Vaessen; (954), op S. aurita L.,
Bergeijk; (1002), op S. repens L., algemeen.

76. Euura saliceti Fall. (967), op Salix aurita L., Bilthoven; op S. cinerea L.,

Eindhoven, Ambij.

77. Euura testaceipes Zadd. (942), op Salix alba L., S. alba L. X fragilis L., S.
fragil is L. en S. amygdalina L., niet zeldzaam.

78. Euura venusta Zadd. (969), op Salix aurita L., Baarn, Bilthoven, Leersum,
Oisterwijk; op S. aurita L. X repens L., Hoogeveen.

79. Pontania bridgmanii Cam. (973), op Salix aurita L., S. caprea L., S. cinerea
L. en de bastaarden daartussen, algemeen.

80. Pontania collectanea Forst. (1008), op Salix repens L., algemeen.

81. Pontania dolichurus Thoms. (994), op Salix purpurea L., Haarlem, Vogelen¬
zang, Baarn, Denekamp.

82. Pontania jörgenseni Ensl. (975), op Salix aurita L., Steenwijk, Winterswijk;
op S. caprea L., Doetinchem.

83. Pontania leucaspis Tischb. (980), op Salix caprea L. en 5*. cinerea L., Leer¬
sum, Texel, Oostvoorne, Woudenberg, Hatert, Horst.

84. Pontania leucosticta Htg. (979), op Salix aurita, S. caprea L., S. cinerea L.
en de bastaarden daartussen, algemeen.

85. Pontania pedunculi Htg. (974), op Salix aurita L., S. caprea L., 5’. cinerea L.
en de bastaarden daarvan, algemeen.

86. Pontania proxima Lep. (943), op Salix alba L., S. alba L. X fragilis L.,
S. fragilis L., algemeen; (1010), op 5’. viminalis L., Dalfsen.

87. Pontania puella Thoms. (945), op Salix alba L. X fragilis L., Delft, Schier¬
monnikoog, op S. amygdalina L., Dalfsen; (987), op S. pentandra L.,
Dalfsen.

88. Pontania scotaspis Forst. (1011), op Salix viminalis L., Dalfsen.

89. Pontania triandrae Bens. (9 44), op Salix amygdalina L., algemeen.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEl 20, 1. II 1.1960

90. Pontania vesicator Br. (993), op Salix purpurea L., Denekamp, Werkendam.
Winterswijk, Lobith, Bensdorp, Swalmen, de Klonk.

91. Pontania viminalis L. (983), op Salix elaeagnos Scop., Bellingwolde; (995),
op Salix purpurea L., algemeen.

Summary

A list of gall-causing Hymenoptera in the Netherlands. A list of galls caused
by Hymenoptera was published in this periodical in 1939, while an additional
list was published in 1950. Since that time some new species of gall-causers
have become known and many names have been altered, so that it seems useful
to compose a new list.

Behind the names of the gall-causer a number is printed between brackets;
this is the number under which the gall is described in my book of the galls of
the Netherlands and its first supplement. Of most species it is mentioned where
the material of my herbarium was originally collected. It shows clearly how
fragmentary our knowledge of the distribution of the galls still is.

Literatuur

Adler, H. 1880 — 81, Ueber den Generationswechsel der Eichengallwespen. Ztschr. Zoologie,
35 : 151.

Benson, R. B., 1954, British sawfly galls of the genus Nematus ( Pontania ) on Salix.
Journ. soc. Brit. Ent., 4 : 206.

Docters van Leeuwen, W. M., 1939, De in Nederland door Hymenoptera gevormde
gallen. Ent. Ber., 10 : 175.

- , 1950, De in Nederland door Hymenoptera gevormde gallen. Ent. Ber. 13 : 22.

- , 1957, Gallenboek, Nederlandse door dieren en planten veroorzaakte gallen,

tweede druk, Zutphen.

- - - , 1959, Eerste supplement op het Gallenboek, nieuwe Nederlandse gallen.

Ent. Ber., 19 : 113.

Docters van Leeuwen, W. M. & J. M. Dekhuijzen-Maasland, 1958, The bigamie gene¬
rations of Andricus corruptrix Schlechtendal and Andricus lignicolus Hartig,
part II. Tijdschr. Ent., 101 : 101.

Pfützenreiter, Fr. & H. Weidner, 1958, Die Eichengallen im Naturschutzgebiet Favorite¬
park in Leopoldsburg und ihre Bewohner. Veröffentl. d. Landesstelle f. Na¬
turschutz u. Landschaftspflege, Baden- Württenberg, Ludwigsburg.

Voedselplant van de graanmot, Nemapogon granellus L. ( Tinea granella L.). In
Entom. Nachrichtenblatt 11 : 42 — 59 (1959) geeft O. Wettstein een overzicht van in¬
secten, die hij in Oostenrijk kweekte uit stukken berkestam, welke in een kweekkast gezet
waren om de parasieten van de berkeschorskever Scolytus ratze burgi Janson in handen te
kunnen krijgen. In totaal verschenen niet minder dan 67 insectensoorten. Een van de minst
verwachte was Nemapogon granellus , bekend als een schadelijke Tineide in granen,
waarvan de korrels aan elkaar gesponnen worden door de rupsen. Hier bleken de larven
talrijk te leven in de berkeschors, een milieu, dat uitstekend geschikt voor ze was, daar de
vlinders in groot aantal verschenen en de soort zich in de kweekkast in dit substraat enige
generaties achter elkaar handhaafde. We moeten er eens op letten, of ook bij ons deze soort
een schorsbewoner kan zijn. — Lpk.

MELANISME BIJ VLINDERS

Melanisme bij Vlinders

door

J. A. W. LUCAS

Naar aanleiding van opmerkingen over melanisme bij vlinders op de laatste
wintervergadering heb ik eens onderzocht bij welke soorten ik een toename van
melanisme heb kunnen constateren of waarbij het althans een tegenwoordig veel
voorkomend verschijnsel is. Als zodanig treden op de voorgrond de Lymantriidae
(. Dasychira pudibunda, Lymantria monacha en L. dispar ), het genus Tethea ( T .
duplaris, T. or en T. ocularis ), de eerste groepen van de Noctuidae ( Colocasia
coryli, Craniophora ligustrï, Apatele rumicis, A. psï, A. tridens, A. aceris, A.
auric oma, A. menyanthides, A. megacephala, A. leporma, Euxoa nigricans, E.
tritici, Agrotis segetum, A. clavis, A. vestigial is) , het genus Polia (P. nebulosa
en P. advena ), het genus Erannis ( E . leucophaearia, E. marginaria en E. defoli-
aria ), de subfamilie Bistonini ( Phigalia pedana, Lycia hirtaria, Biston stratarius
en B. betularius) en de subfamilie Boarmiini ( Peribatodes gemmaria, Deileptenia
ribeata, Alcis repandata, Boarmia roboraria, Serraca punctinalis en Ectropis
bis tort at ai) .

Opvallend is, dat het hier groepen betreft, die, naar mijn ervaring, in het al¬
gemeen vaak tegen bomen zitten. Dit is vooral duidelijk bij de Lymantriidae,
Colocasia, Apatele en de drie groepen Geometridae. Dit vormt m.i. een bevesti¬
ging te meer voor de door Kettlewell c.s. verkregen resultaten, dat het ver¬
dwijnen van korstmossen op de bomen in industriegebieden invloed uitoefent op
de waarde van schutkleuren, waarna dan selectie door vogels zal optreden. Het
veel tragere en latere verschijnen in de duinen is dan denkbaar als veroorzaakt
door de veel grotere zeldzaamheid van dikke bomen in dit gebied (samen met
de veel geringere industrialisatie).

Wat de op de mededeling volgende discussie betreft mogen de volgende
punten hier nog vermeld worden:

1. Om een juist inzicht te verkrijgen van de aantallen, die de dag op bomen
(trachten) door (te) brengen, zou tijdens de vroege morgenuren geteld moeten
worden. De meeste vogels fourageren immers juist ’s ochtends vroeg.

2. Ook indien aan het gezegde sub 1 voldaan wordt, blijft voorzichtigheid
geboden, daar het immers zeer moeilijk na te gaan zal zijn hoeveel men over het
hoofd ziet. Ook ervaren „stammenzoekers” zien lang niet alles (zoals door enkele
frappante voorbeelden werd aangetoond).

3. De selectietheorie behoeft niet de enige oorzaak te zijn. Problemen als domi¬
nantie, polymerie e.d. zullen zeker in staat zijn het verschijnsel te versterken.

4. Bekend is het verschijnsel, dat dieren vaak een ondergrond zoeken, die in
overeenstemming is met hun kleur.

Summary

Discussion of the increasing melanism in Lepidoptera. A number of species is
mentioned in which this phenomenon is observed in the Netherlands. The writer
considers the disappearance of lichens on the trunks of trees as one of the
principal causes.

Rotterdam 16, Prinses Julianalaan 72.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. III. I960

De Wolfspinnen van Meijendel

(Araneae, Lycosidae en Pisauridae)

I. Levenscycli

door

J. T. WIEBES

(Rijksmuseum van Natuurlijke Historie , Leiden)

Mededeling van het Meijendel-comité, Nieuwe Serie, no. 18

Wanneer men van de in Meijendel i) in de vangblikken verzamelde wolfspin-
nen (Lycosidae en Pisauridae) de aantallen van de verschillende ontwikkelings¬
stadia grafisch uitzet tegen de tijd van het jaar waarin ze werden gevangen,
zoals dit ook is gedaan voor de loopkevers (den Boer, 1958 a, b), kan men
trachten uit deze histogrammen de levenscycli voor de betreffende soorten te
reconstrueren. Voor wolfspinnen is dit aan de ene kant gemakkelijker dan
voor kevers, doordat bijna alle stadia zo actief zijn dat ze in onze vangblikken
vallen, terwijl bij de loopkevers vrijwel alleen gegevens over de imagines
beschikbaar waren. Aan de andere kant brengen deze nauwkeurige gegevens
ook aparte moeilijkheden met zich mee doordat, zoals zal blijken, voor enkele
soorten de spreiding van de verschillende stadia in de tijd zeer groot is, hetgeen
de reconstructie van de cyclus moeilijk maakt.

Spinnen zijn van gescheiden geslacht, en voor de voortplanting is een be¬
vruchting nodig. Bij de wolfspinnen gebeurt deze bevruchting in een vrij korte
en meestal nauw begrensde copulatie-periode van enkele weken, die in de
blikvangsten kenbaar is aan het grote aantal mannetjes dat wordt gevangen.
Deze interpretatie van de manne-
tjes-top is afkomstig van Tretzel
(1954, p. 646), die ook met vang¬
blikken werkte. Tijdens de copula¬
tie-periode is namelijk de activiteit
van de dieren vrij groot, vooral de
mannetjes zwerven door het terrein
op zoek naar de vrouwtjes. Na de
copulatie sterven de mannetjes
waarschijnlijk spoedig, de vrouw¬
tjes gaan na enige tijd een cocon
van spinsel vervaardigen waarin zij
haar eieren leggen. Deze cocon dra¬
gen ze overal met zich mee, bij de
Lycosidae vastgehecht aan het ach¬
terlijf (fig. 1), bij Pisaura aan de
kaken (fig. 2). Na ongeveer een
maand komen de jonge spinnetjes
(„pulli”) uit de cocon. Nog enige

*) Hoewel de naam Meijendel eigenlijk alleen betrekking heeft op een klein stuk van
het duingebied tussen Den Haag en Wassenaar, en de vangblikken niet in dat stuk staan,
wordt deze term toch maar gebruikt voor het hele gebied. Voor de opzet van het Meijendel-
onderzoek zie den Boer, 1956.

Fig. 1. Lycoside, vrouwtje met cocon (naar
Ehlers 1939, fig. 28) (Lycosid spider with

egg- cocoon).

Fig. 2. Pisauride, vrouwtje met cocon (naar
Savory 1945, PI. 29) (Pisaurid spider with
egg-cocoon) .

DE WOLFSPINNEN VAN MEIJENDEL

tijd blijven ze bij de moeder, op haar lichaam meerijdend tijdens haar toch¬
ten, en daarna verspreiden ze zich op eigen gelegenheid door het terrein.
Ze maken enige vervellingen door, overwinteren en vervellen nog eens of
meer dan eens, waarna ze volwassen zijn. Het stadium waarin ze bijna vol¬
wassen zijn (een aanduiding van de copulatie-organen is dan al te zien) is in
de grafieken onderscheiden als „subadult”. Het vrouwtje sterft enige tijd
nadat de jongen haar verlaten hebben, waarschijnlijk altijd voor de eerstvol¬
gende winter. De mogelijkheid dat een vrouwtje overwintert en nogmaals
deelneemt aan een copulatie, wordt door de meeste arachnologen ontkend.

De levenscyclus verloopt niet altijd zo eenvoudig als hier nu is geschetst.
Bij de wolfspinnen van Meijendel kon ik drie typen van levenscycli onder¬
scheiden, die hier kort zullen worden besproken en toegelicht aan de hand
van grafieken en histogrammen voor enkele soorten.

De eenvoudigste cyclus (type I) vinden we bij de Pardosa- soorten, betrek¬
kelijk kleine wolf spinnen van ongeveer een halve centimeter die, vaak in
grote aantallen, over de bodem en de lage begroeiing zwerven zonder ergens
een vaste woonplaats te hebben. In fig. 3 vindt men de gegevens over het
vangjaar 1953 — ’54 uitgezet voor Pardosa monticola (CL). Dit is de algemeen¬
ste Pardosa in Meijendel, in één jaar werden 1797 exemplaren verzameld.
De cyclus duurt één jaar, de voortplantingstijd valt, te zien aan de vangsten
van mannetjes, in het voorjaar tussen half april en begin juni.

Het aantal dieren van een soort, dat men in de vangblikken verzamelt, is
zowel afhankelijk van het aantal dat in het terrein aanwezig is als* van de
activiteit van de dieren, zoals reeds eerder (den Boer, 1956) is uiteengezet.
Dit feit noopt tot enige schroom bij het interpreteren van toppen in de
grafieken en de histogrammen; toch kan men tussen deze twee oorzaken vaak
een duidelijk onderscheid maken. Overal waar een stijging in het aantal, dat
van een bepaald stadium is gevangen, gepaard gaat met een verdwijnen of
afnemen in aantal van een vroeger stadium, is de meest voor de hand liggen¬
de verklaring dat er een vervelling heeft plaats gehad; een verhoogde activi¬
teit kan hier mogelijk mee samenvallen, maar dient niet als de voornaamste
oorzaak voor de grotere vangst te worden beschouwd. Valt een verandering in
het aantal dieren dat men vangt altijd samen met een verandering in een
bepaalde weer-factor, dan is het waarschijnlijk dat men met een verandering
in de activiteit van de dieren te doen heeft. Een eenvoudige correlatie met
meteorologische gegevens is echter in de meeste gevallen niet te vinden. Ik
kom hier aan het eind van dit artikel nog op terug.

In de eerste weken nadat de vangblikken waren ingegraven, vonden we een
vrij groot aantal jonge dieren van P. monticola. Dit aantal nam in de volgende
weken geleidelijk af, totdat er na 17 mei geen juvenielen meer werden verza¬
meld. Het aantal subadulten nam eerst toe, daarna sterk af. Samenvallend met
de afname van de subadulten vonden we een sterke stijging in het aantal vol¬
wassen individuen. Het is duidelijk dat we hieruit het volwassen worden van
de dieren kunnen aflezen: juvenielen — > subadulten — > adulten. De vangsten
van de verschillende stadia werden vrij zeker bepaald door de aantallen van

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. III. I960

de betreffende stadia die in het terrein aanwezig waren, slechts bij de adulten-
grafieken is er reden te veronderstellen, dat er ook een grote activiteit optrad.
De volwassen mannetjes en vrouwtjes copuleren en al spoedig vingen we
vrouwtjes met eicocons, op 25 mei al drie, op 17 juni nog eens drie. Na
1 juli waren de mannetjes waarschijnlijk alle gestorven, er werden althans
verder in het jaar geen mannetjes meer in de blikken aangetroffen. Op 22 juli
vonden we de eerste jonge spinnetjes van de nieuwe generatie. Dit aantal nam
in de volgende perioden nog iets toe. Het feit dat de aantallen in vergelijking
met het aantal juvenielen, dat in het voorjaar werd gevangen, erg klein zijn
doet vermoeden, dat de dieren in dit stadium niet zeer actief zijn. Het aantal
volwassen vrouwtjes nam in de loop van de zomer geleidelijk af, totdat er na
half oktober geen enkele meer werd gevangen.

Het valt op dat het aantal dieren, dat in het voorjaar van 1954 is gevangen
(11. III), geringer is dan het aantal dat op 8. III in 1953 is verzameld. Dit geldt
niet alleen voor P. monticola, maar ook voor bijna alle andere soorten. Mogelijk
is de koude winter 1953 — 54, die vooral in februari veel strenger was dan in
1952 — ’53, hiervan oorzaak.

De histogrammen voor de andere Pardosa-soortzn zien er in grote trekken uit
als die voor P. monticola. Het aantal subadulten dat in de herfst werd gevangen,
was relatief iets groter, hetgeen betekent dat er meer dieren in het subadulte
stadium overwinterden dan bij P. monticola het geval was. De voortplantingstijd
ligt bij de meeste soorten dan ook een paar weken vroeger.

Van P. lugubris (Walck.) en P. nigriceps (Thor.) werden nog vrij laat in het
jaar, respectievelijk op 14 oktober en 1 oktober, vrouwtjes met cocons verzameld.
De cocon van P. lugubris was vrij klein (diameter 2,5 mm, normaal is 3,5 — 4,0
mm; alcohol materiaal) en bevatte slechts zes nog zeer weinig gedifferentieerde
eieren (normaal is 25 — 30). De cocons van P. nigriceps waren 3 en 3,75 mm
in diameter en bevatten respectievelijk zes en tien kleine spinnetjes. Deze grote
spreiding in de tijd waarin vrouwtjes met cocons worden aangetroffen (P. lugubris
25. V — 14.X, P. nigriceps 17. V — l.X), kan verschillende oorzaken hebben.
Tambs-Lyche (1939, pp- 55, 56) oppert de volgende mogelijkheden:

1. De dieren die in de herfst met een cocon worden gevangen, behoren tot een
tweede generatie.

2. Deze dieren zijn door een of andere oorzaak zeer laat volwassen geworden.

3. Het zijn dieren die hun eerste cocon hebben verloren en nu nog eens eieren
hebben gelegd.

4. Het kleine aantal eieren in herfstcocons is misschien door bijzondere omstan¬
digheden lokaal bepaald.

Tambs-Lyche houdt 1 of 2 voor de meest waarschijnlijke verklaring. Bij
3 merkt hij op dat hem van gèèn spinnesoort bekend is dat ze tweemaal eieren
legt. Toch heeft Menge in 1877 (pp. 538, 539) al beschreven hoe een vrouwtje
van Troc hosa terricola, dat hij op 11 juni verzameld had terwijl het een eicocon
droeg, op 26 juli een tweede legsel maakte, dat slechts half zo groot was als het
eerste. Hoewel dit verschijnsel misschien niet veel voorkomt, is het dus kennelijk
wel eens geconstateerd. Ik acht dan ook geen reden aanwezig om een bijzondere
oorzaak te bedenken voor de late abnormale cocons van P. lugubris en P. nigri-

DE WOLFSPINNEN VAN MEIJENDEL

MA M3 3 A S 0 ND 3 F M

Fig. 3, 4, 5. Fenologische krommen en histogrammen voor de mannetjes, vrouwtjes, sub-
ad uiten en juvenielen van: fig. 3. Pardosa monticola (CL), fig. 4. Trochosa terricola Thor.,

fig. 5. Alopecosa fabrilis (CL).

De aantallen zijn gecorrigeerd op een vangweek van 7 dagen. 3 — , cocons.
(Phenological curves and histograms for three species of Lycosidae. Division of absciss

in weeks).

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.111.1960

ceps, maar ik houd het voorlopig op de verklaring dat soms een vrouwtje voor
de tweede maal een eicocon vervaardigt. Bouwman-Buis (1938, p. 175) vond
van Pisaura mirabilis ook herfstnesten. Zij vermoedt dat P. mirabilis soms twee
legsels in één jaar heeft. Of er van een dergelijk laat legsel nog iets terecht
komt is zeer de vraag.

Het hier beschreven LEVENSCYCLUS-TYPE I (éénjarig, copulatie-periode
in het voorjaar, overwintering als juveniel of — minder — als subadult) vindt
men in Meijendel bij Pardosa monticola (CL), P. lugubris (Walck.), P. nigriceps
(Thor.), P. pullata (CL), Aulonia albimana (Walck.), Alopecosa cuneata
(CL) i), en Pisaura mirabilis (CL).

Levenscyclus-type II wordt geïllustreerd door fig. 4, waarin de gegevens voor
Troc hosa terri cola Thor. zijn uitgezet. T. terricola is in zeer grote aantallen in
de blikken gevangen, de totale vangst van maart 1953 — februari 1954 bedraagt
2722 exemplaren ! De levenswijze van T. terricola verschilt sterk van die van de
Pardosa- soorten: T. terricola heeft een schuilplaats onder stenen of tussen mos¬
kussens, die ze slechts tijdelijk verlaat om haar prooi te gaan zoeken.

Bij vergelijking van fig. 4 met fig. 3 vallen direct enige verschillen op:

1. In de adulten-grafieken vindt men, behalve de top in het voorjaar, ook een
top in het najaar.

2. Een groot aantal subadulte dieren werd gevangen in de zomer, vlak voor
de herfsttop van de adulten.

Het is, gezien de mannetjes-grafiek, duidelijk dat er een copulatie-periode in
in het voorjaar valt, evenals dit bij type I het geval was. Tijdens deze periode
vonden we ook juvenielen en subadulten. Na de copulatie-periode was er een
sterke afname in het aantal vrouwtjes dat werd gevangen, waarschijnlijk is dit
de periode waarin de vrouwtjes de eicocon vervaardigen, gedurende welke tijd
ze haar holletjes volgens Becker (1882, p. 111) zelden verlaten. In juli trad
er een sterke stijging op in de aantallen, zowel voor de vrouwtjes (verhoogde
activiteit ?) als voor de subadulten. Vermoedelijk is dit stukje van de subadulten-
grafiek een echte populatiedichtheids-grafiek, een gevolg dus van het vervellen
van jonge dieren tot subadult. Gelijk met de afname van het aantal subadulten
in eind juli tot begin augustus zien we eerst een afname van het aantal vrouwtjes
(sterfte van oude individuen?), daarna een toename van het aantal volwassen
dieren, vermoedelijk dus ook weer volgend op een vervelling van subadult tot
adult.

Na half september nam het aantal volwassen dieren weer af, eind november
werden er geen meer gevangen. Deze afname is waarschijnlijk een afname in
de activiteit van de dieren, tegen de winter kruipen ze weg onder mos of stenen
om pas in het volgend voorjaar weer te voorschijn te komen.

Er treedt bij T. terricola een zeer grote spreiding op in de tijd, zodat er ook
dieren zijn die het volwassen stadium vóór de winter niet halen en overwinteren
als subadult of als juveniel. Van dergelijke individuen zijn mogelijk de pulli
afkomstig die op 2 2. VII en 2. IX werden verzameld. Het kan natuurlijk ook
zijn, dat de pulli uit een tweede legsel afkomstig zijn.

x) De dieren, die behoren tot het geslacht Alopecosa, zijn bijna alle gedetermineerd door
de heer G. L. Spoek.

DE WOLFSPINNEN VAN MEIJENDEL

Of de volwassen dieren al in de herfst copuleren of daarmee wachten tot het
volgende voorjaar is mij niet bekend; Tretzel (1954, pp. 654, 655) vermeldt,
dat van een aantal soorten bekend is dat ze copuleren en eieren leggen in wat
hij de „Nebenkopulationszeit” noemt.

LEVENSCYCLUS-TYPE II (éénjarig, copulatie-periode in het voorjaar, mis-
9 schien al beginnend in het najaar en onderbroken door de winter, overwintering
in alle stadia) vindt men in Meijendel bij Trochosa terricola Thor., Alopecosa
accentuata (Latr.), Ar dosa perita (Latr.), en waarschijnlijk ook bij A. lutetiana
(Simon) i).

In levenscyclus-type III vinden we ook een onderbreking van de copulatie-
periode door de winter, hier is echter het grootste deel van de mannetjes in
het najaar gevangen ( Alopecosa fabrilis (CL), fig. 5).

Het geringe aantal onvolwassen dieren dat van deze soort werd verzameld
(vier subadulten en dertien juvenielen), laat een nauwkeurige reconstructie van
de cyclus niet toe. Het zou, gezien de grootte die deze spinnen bereiken (exem¬
plaren van 12 of 13 mm zijn niet zeldzaam), wel mogelijk kunnen zijn dat
A. fabrilis twee ja ren nodig heeft voor de ontwikkeling tot adult.

Ook Tretzel (1954, p. 655) vond bij Erlangen (Duitsland) volwassen exem¬
plaren van A. fabrilis zowel in het voorjaar als in de herfst, het grootste aantal
in september en oktober, Dahl (1927, p. 22) geeft echter voor Noord-Duitsland
op: „Reife Tiere von Mai bis Juli, zuweilen noch im Herbst vereinzelte”,
Palmgren (1939, p. 22) heeft uit Finland volwassen individuen uit juni, juli,
augustus en september. Dit doet vermoeden dat in noordelijke gebieden de dieren
een copulatie-tijd in de zomer hebben, in Noord-Duitsland zou het levenscyclus-
type meer overeenkomen met ons type II met de belangrijkste copulatie-periode
in het voorjaar, in Zuid-Duitsland en bij ons halen de meeste dieren het vol¬
wassen stadium voor de winter.

LEVEN SC Y CLU S - TYPE III (één- of tweejarig ?, copulatie-periode in het
najaar, misschien voortdurend tot in het voorjaar en onderbroken door de winter,
overwintering als adult of, minder, ook als subadult ?) vindt men in Meijendel
alleen bij Alopecosa fabrilis (CL).

Men kan proberen, door vergelijking van de weekvangsten met meteorologische
gegevens over de vangweek, na te gaan of er een weerfactor is waarvan de
veranderingen gecorreleerd zijn met veranderingen in de vangst-grafieken. Vindt
men een dergelijke correlatie, dan is het waarschijnlijk dat deze veranderingen
in de vangst een gevolg zijn van veranderingen in de activiteit van de dieren.

De meteorologische gegevens die ons hiertoe ter beschikking staan, zijn af¬
komstig van een waarnemingspost van het K.N.M.I. op het vliegveld Valkenburg.
Ze zijn tabellarisch bewerkt door de heer G.-J. de Bruyn.

Een eenvoudige correlatie tussen weekvangsten en weersveranderingen is bij
de wolfspinnen in de meeste gevallen niet duidelijk. Slechts een enkele maal,
bijvoorbeeld bij de vrouwtjes-grafiek van P. monticola (fig. 3) op l.VII, vindt
men een top in de grafiek die misschien het gevolg is van een hoge gemiddelde

*) — Trie ca lutetiana Wiebes 1956.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. III. I960

dagtemperatuur (i.c. 21° C) of een groot aantal zonne-uren per dag (i.c. 9)
in de vangweek vôôr 1 juli.

Bij de mannetjes-grafiek van P. iugubrïs lopen de toppen in de vangst (op
3.V, 25. V en 9. VI) en de dalen (op 9.V en 3. VI) parallel met schommelingen
in de gemiddelde dagtemperatuur, ook de adulten-grafieken van P. nigriceps
hebben topjes op 3.V, 17-25. V, 23. VI en l.VII, maar ook op l.VIII tijdens „
een dal in de temperatuur-grafiek ! P. pullata vertoont ook, behalve toppen op
25. IV, 17.V en 23.VI, die gelijk lopen met stijgingen in de gemiddelde dag¬
temperatuur, dit topje op 5. VIII waarvoor ik in de weergegevens geen verklaring
zie.

De activiteit van Alopecosa cuneata en A. accentuata is misschien afhankelijk
van het aantal zonne-uren per dag: voor A. cuneata vinden we een stijging in
het aantal mannetjes van 15. III tot 28. III, gelijk met een toename in het gemid¬
deld aantal zonne-uren per dag, en een dal in de mannetjes-grafiek op 4. IV en
een top op 11. IV, samenvallend met respectievelijk een klein en een groot aantal
zonne-uren, voor A. accentuata vindt men toppen in de vrouwtjes-grafiek op 25.V
en l.VIII, waaraan vangweken met een zeer groot aantal zonne-uren vooraf
gingen.

Gemiddelde dagelijkse neerslag, aantal regenuren overdag en het verzadigings-
deficit van de lucht geven geen correlatie te zien met de vangst van wolfspinnen
in Meijendel.

(Een literatuurlijst en een samenvatting in het Engels volgen na het derde
artikel van deze reeks.)

Vervetten. Vrijwel ieder begint vlinders te verzamelen omdat hij ze mooi vindt. Pas later
komt dan de belangstelling voor de problemen, die de studie van deze orde met zich brengt.
De trots van een verzamelaar is dan ook een collectie, die er zo mooi mogelijk uitziet.

Een van de moeilijkheden, die zich hierbij voordoen, is het vervetten, een verschijnsel,
dat bij tal van soorten kan optreden. Natuurlijk zijn er verschillende middelen om het euvel
te bestrijden: pijpaarde, wasbenzine, dichlooraethyleen. Maar niet zelden heeft het uiterlijk
van de exemplaren er toch zichtbaar van te lijden. Het zou dus een uitkomst zijn als er een
middel bestond, dat het vervetten voorkwam.

In een van de laatste nummers van Zeit sehr, der Wiener ent. Ges. (44 : 66, 15 mei 1959)
vond ik een zeer interessant artikel van Dr. W. Hayek. Deze arts spoot alle diklijvige
soorten en alle, van welke hij uit ervaring wist, dat ze de neiging hebben om te vervetten,
zodra ze uit het cyaankaliglas kwamen of hoogstens een dag daarna, door middel van een
fijn spuitje (een ,,Pravazspritze”) in met zuivere benzine (wondbenzine, schrijft hij). De
injectie wordt zijwaarts van onderen gegeven vooraan en achteraan het abdomen. De hoe¬
veelheid varieert al naar de dikte van het lijf van een tiende cc tot 3 cc (bij Acherontia atro-
pos). Het resultaat is, dat sindsdien geen enkele vlinder meer bij hem vervet.

De chemische kant van wat er nu eigenlijk gebeurt, is nog niet helemaal opgelost. Wie
zich ervoor interesseert, leze het artikel zelf maar na. Voor ons is de practische kant van
het meeste belang. Schaf dus zo'n spuitje aan en volkomen zuivere benzine en de ergernis
van vervettende Nonagrid s, Sesiidae, Hepialidae etcetera behoort tot het verleden — Lpk.

Te koop. Snellen, Nederlandsche Macrolepidoptera, gebonden, f. 7,50; Oudemans,
Nederlandsche Insecten, idem, f. 25; Ter Haar, Handleiding voor den vlinderverzamelaar,
idem, f. 2,50. Te bevragen bij het Zoölogisch Museum, Zeeburgerdijk 21, Amsterdam-O.
Binnen een week geen antwoord, dan verkocht.

TWO NEW CASES OF SYNONYMY

Two new cases of synonymy in Indomalayan Platypodidae

and Scolytidae

L. G. E. KALSHOYEN
Blaricum, the Netherlands

Platypus vet hi Strohmeyer 1919 = P. suffodiens Samps, var. malayensis Schedl
1936, n. syn.

The Leiden Museum has two male specimens and one female of P. vethi
Strohm., bearing the author’s label, and collected in Preanger — the well-wooded,
mountainous Priangan District of W. Java — by P. P. Sijthoff. They proved to
be identical with specimens of the samples ”P1. 18” and ”P1. 18a” in my col¬
lection which had been named ”P. suffodiens var. major ’ by Sampson in 1924,
no description having followed, and P. spretus by Schedl (1941, p. 354).
Originally Schedl (1936, p. 34) had described the species as P. suffodiens var.
malayensis var. n., using specimens collected in Malaya, but he changed the name
into P. spretus afterwards (1939, p. 360).

I have seen specimens of both sexes kept in the Zoological Museum at Bogor,
which were collected on Mount Patuha, 1500 m, IX. 1926 and Mount Tangkuban
Prahu, 1400 — 1500 m, X.1929, by F. C. Drescher, both mountains again being
situated in the Priangan District.

Some notes on the host trees of P. vethi will be published in a forthcoming
paper on the biology of Indonesian Platypodid species.

Xylehorus mutilatus Blandford 1894 = X. banjoewangi Schedl 1939, n. syn.

A peculiar thick-set specimen of Xyleborus from Malaya, labelled X. mutilatus
and presented for my collection by my colleague F. G. Browne, appeared to me
to be identical with X. at er Eggers 1923, from Batoe Island (off the West Coast
of Central Sumatra), the type of which is kept in the Leiden Museum. It also
looked rather similar to my specimens of X. banjoewangi Schedl from East Java,
though some differences were found. As Eggers in his description did not point
out the characters by which to separate his ater n. sp. from mutilatus, and Schedl
in describing banjoewangi did not refer to both these species, I submitted the
Malayan and an East Java specimen to the British Museum (Natural History)
with the request to have them compared with Blandford’s type. The examination
was done most conscientiously by Mr. R. T. Thompson who came to the interest¬
ing result that X. ater and X. mutilatus had been mixed in the London collection
and that X. banjoewangi is identical with X. mutilatus.

X. mutilatus Bldf. is originally described from Japan. In the British Museum
the species is also present, Mr. Thompson informs me, from Njau-Limon, S. of
Mount Bougainville, 300 ft., leg. L. E. Cheesman (mentioned by Schedl 1940
under X. banjoewangi ), the locality being situated near the North Coast of Central

1) This contribution is supplementary to that published in the Entomologische Berichten
19 : 93, 1959, and has also been completed in the scheme of studies which could be
undertaken thanks to a grant received from the Netherlands Organization for the Advan¬
cement of Pure Research (Z.W.O.).

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.111.1960

New Guinea, and from the Nilgiri Hills, India, leg. H. L. Andrewes. The male
was described from my material by Schedl (1951) as X. banjoewangi, masc. nov.
The names of the locality and the host-plants are misspelled in his paper and
should be read: Besoeki (the eastern district of Java), Tjoeralele blok Gn. Bajoer
(a forest compartment), in the stalks of rattan palms of the kinds pendjalin glatik
and p. woeloeh (which may be species of Calamus ). In the literature X. mutilatus
is reported from all over Japan (Honshu, Kiushu, Hokkaido) as well as from
Korea and Formosa by Murayama (1934), and from Fiji by Lever (1940),
who states that his specimen had been identified in London.

X. ater Egg., according to Mr. Thompson’s information, is represented in the
London collection from Sarawak, W. Borneo, leg. G. E. Bryant, Martapura,
S.E. Borneo, leg. Doherty, and Selangor Kepong, Malaya, leg. F. G. Browne,
1948. Browne’s description (1955) of the male of mutilatus apparently must be
referred to X. ater, and the record of X. mutilatus from Malaya by Beeson
(1941) most probably also refers to this species.

The differences between X. ater and X. mutilatus, as explained in Mr. Thomp¬
son’s letter are cited here with his kind consent, as they form a welcome completion
to the descriptions of Blandford, Eggers and Schedl.

’’The striae on the declivity on the elytra are marked by rows of shallow, ovate
punctures in both species. The difference in appearance is due to the size of the
tubercles on the interstriae, from which arise the setae of the pubescence. In X.
ater, they are very small (only visible under high magnification) so that there is
no clear demarcation of the striae. In X. mutilatus, however, they are larger and
there is a distinct smooth line marking the course of the striae and making the
rows of punctures more evident. A further character by which these species differ
is afforded by the surface of the disc and base of the pronotum, which is finely
microreticulate in X. mutilatus but quite smooth in X. ater. The bi-coloured thorax
is present in the specimen from New Guinea, but not in the type.”

The latter feature can also be seen in the East Java specimens.

References

Beeson, C. F. C, 1941, Ecology and Control of the Forest Insects of India and neigh¬
bouring Lands.

Browne, F. G., 1955, Sarawak Mus. Jrn., 6 : 353.

Lever, R. J. A. W., 1940, Agric. Jrn. Fiji, 11 : 38.

Murayama, J., 1934, Jrn. Soc. Trop. Agric. Taiwan, 6 : 505.

Schedl, K. E., 1936, Jrn. Fed. Mal. St. Mus. 18 : 1.

- , 1939, Id., (3) : 327.

- , 1940, Ann. Mag. Nat. Hist., 11 (5) : 435.

- - , 1941, Entom. Ber. 10 : 354.

- , 1951, Tijds. Entom., 93 : 85.

Strohmeyer, H., Entom. Bl., 9 : 161.

Papilio machaon L. In verband met het ongekende weer van de zomer van 1959 heb
ik in mijn omgeving extra goed naar machaon uitgekeken. Vele wortelbedden in volks¬
tuinen werden op rupsen geïnspecteerd. Ook heb ik vele kinderen opgewekt om „wortel-
rupsen” te gaan zoeken. Het resultaat was nihil. Sedert 1955, dus reeds voor het 4e jaar,
ontbreekt in deze omgeving de vlinder.

G. J. Flint, Raalte.

595, 7oc-(-?a

& (o I

M yisc qX %

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN

MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR

DE NEDERLANDSCHE ENTOMOLOGISCHE VEREENIGING

Deel 20

1 april I960

No 4

Adres der Redactie :

B. J. LEMPKE,

Oude IJselstraat 12In, Amsterdam -Zuid 2

» — Nederland

INHOUD : A. C. Nonnekens 80 jaar (p. 65). — G. L. van Eyndhoven : Verslag van de
114e Zomerbij eenkomst (p. 65). — E. J. Nieuwenhuis : A new subspecies of Danaus al-
batus Zinken (Lepidoptera, Danaidae) (p. 67). — P. H. van Doesburg Sr. : Cheilosia cae-
rulescens (Meigen) (Dipt., Syrphidae) (p. 68). — J. T. Wiebes : De Wolfspinnen van
Meijendel (Araneae, Lycosidae en Pisauridae) (p. 69). — G. A. Bentinck : Coleophora lu-
tipennella Z. en C. flavipennella H.-S. (p. 75). — R. T. Simon Thomas : Secundair op¬
tredende insecten op cacao (p. 77). — Literatuur (p. 79 . J. C. Betrem ; p. 80 : C. de
Jong). ■ - Korte mededelingen (p. 66, 76 : M. P. Peerdeman ; p. 74 : W. J. Boer Leffef,
Aanbieding ; p., 80 : B. J. Lempke).

À. C. Nonnekens 80 jaar !

Door de bescheidenheid van de heer Nonnekens is het de Redactie slechts
langs een omweg gelukt er achter te komen, dat hij 18 februari j.l. zijn tachtigste
verjaardag gevierd heeft. Onze gelukwensen bereiken hem dan ook wel wat laat,
maar zijn daarom niet minder welgemeend.

Wie hem op de vergadering van 9 maart van de Afdeling Noord-Holland en
Utrecht heeft horen spreken en de minuscule kevertjes heeft gezien, die hij
daarbij demonstreerde, zal zich nauwelijks kunnen realiseren, dat hier een
coleopteroloog aan het woord was, die de acht kruisjes al achter de rug had.

Wij wensen de heer Nonnekens nog vele jaren van intensieve jacht in het
Amsterdamse Bos en hopen, dat hij vooral niet zal verzuimen een overzicht te
publiceren van alle daar door hem waargenomen soorten met eventuele biezon-
derheden. Hij is ongetwijfeld de enige, die een dergelijke faunistische publicatie
zou kunnen samenstellen.

Verslag van de 114e Zomerbijeenkomst

door

G. L. VAN EYNDHOVEN, Secretaris

De 114e Zomerbijeenkomst werd gehouden te Heeze in Noord Brabant in
Hotel Barendsma. De deelname was zeer goed. Behalve hen, die vrijwel altijd
op de zomerexcursie aanwezig zijn, mochten wij ook enige leden begroeten, die
hiertoe niet altijd in de gelegenheid zijn, terwijl ook uit Eindhoven en omgeving
verschillende leden zich aansloten.

Het weer werkte nogal mede. Uiteraard ving niet iedereen zoveel zeldzame of
,, goede” soorten als hij wel zou willen, maar voor zover mij bekend heeft ieder
toch wel weer iets bemachtigd, dat voor zijn collectie waardevol was. Vele resul¬
taten zullen wij wel op de wintervergadering vernemen.

mm »

Hifi.., **•

1 . I MAYilÏÏiöjl «»‘mi *m

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. IV. I960

Tot erepresident van deze bijeenkomst was vorig jaar aangewezen de heer
Chr. J. M. Berger uit Eindhoven. Zeer tot ons leedwezen moesten wij vernemen,
dat de heer Berger kort voor de bijeenkomst ongesteld was geworden. Wij kon¬
den toen niet anders doen dan hem door enkele goede vrienden de groeten en
beste wensen van de leden te laten overbrengen. Gelukkig is na enige tijd weer
volledig herstel ingetreden.

Een woord van dank moge uitgaan jegens allen — leden, niet-leden en inwo¬
ners van Eleeze — die ons op enigerlei wijze hebben geholpen met het huisvesten,
het aanwijzen van goede vangterreinen, het ter beschikking stellen van hun privé-
domein, etc. Ik geloof niemand tekort te doen, wanneer ik hier met name noem
ons lid H. B. Haanstra, die steeds in de weer was om een ieder zo goed moge¬
lijke kansen te geven. Dit alles heeft ons zeer geholpen.

Ik wil ook gaarne de heer S. J. Baron van Tuyll van Serooskerken bedan¬
ken voor de welwillendheid waarmede hij ons in de gelegenheid heeft gesteld
om op zijn gebied te vangen.

Tijdens een korte vergadering werd besloten de volgende zomerbij eenkomst
in Twente te houden onder erevoorzitterschap van de heer W. C. Boelens. De
plaats zal al naar de mogelijkheden worden vastgesteld.

In verband met de komende wintervergadering zal ik omtrent de vangsten
niet in details treden.

De heer G. den Hoed, die zich op het ogenblik zeer ijverig met de Neder¬
landse sluipwespen bezighoudt, had in ieder geval allerlei aardige soorten ge¬
vangen.

Wij hebben nu ook iemand, die zich weer eens ernstig met de Thysanoptera
bezighoudt, nl. de heer W. P. Mantel. Hij was van mening, dat hij in Heeze
aardige vondsten had gedaan. Uiteraard moeten deze kleine diertjes eerst worden
geprepareerd voordat er met zekerheid iets van te zeggen is, maar wij mogen dus
hopen op een der komende vergaderingen een mededeling van hem te horen.

De heer J. H. Woudstra was zeer in zijn nopjes met de wants Micracanthia
imitator L., die uit ons land nog slechts bekend was van Lochern en Winterswijk
(Fokker, 1896) en van Horn (L.) (Cobben, 1956 en 1957).

Amsterdam, Zoölogisch Museum, Zeeburgerdijk 21.

De vliegtijd van Maniola jurtina L. In verband met de vraag, of deze soort een tweede
generatie kan voortbrengen, heb ik in het mooie seizoen van 1959 weer bijzonder opgelet.

Ik zag de eerste jurtina s nu op 24 mei te Amsterdam, namelijk 4 verse $ $ , dat is dus
17 dagen eerd-er dan in 1958. De soort was echter ook weer eerder weg, want ik zag op
8 augustus de laatste afgevlogen dieren te Amsterdam. Daarna heb ik geen jurtina s meer
gezien, hoewel ik er geregeld naar gezocht heb. Het weer was gunstig en jurtina had nu
toch wel goede omstandigheden voor een tweede generatie. Dira megera L. bijvoorbeeld
reageerde prompt op het gunstige weer met een talrijke derde generatie.

Ik meen nu te mogen aannemen, dat M. jurtina L. hier te lande nooit een tweede gene¬
ratie voortbrengt. Het is, dunkt mij, een dier dat zeer warmteminnend is, dat begint te
vliegen als de temperatuur goed is en verdwijnt als de enige generatie is uitgeput. Hoe
later in het voorjaar hij dus verschijnt, des te later vliegt hij in het najaar.

M. P. Peerdeman, Westlandgracht 175 II, Amsterdam-W.

NEW SUBSPECIES OF DANAUS ALBATUS ZINKEN

A new subspecies of Danaus albatus Zinken (Lepidoptera,

Danaidae)

E. J. NIEUWENHUIS

In 1831 Zinken described Danaus albatus from a $ from West Java ( Nova
Acta Le op. Carol., pt. 15 : 181, pi. 16, fig. 16). Subsequently several subspecies
were described from other islands in the Indonesian archipelago, namely: from
Sumbawa (subsp. philo Grose Smith, 1895), from North and South-Celebes
(subsp. kükenthali Pagenst., 1896 and subsp. suleivattan Frühst., 1896, respect¬
ively), from West Sumatra (subsp. adustata Frühst., 1907) and from Bali
(subsp. baliensis Kalis, 1933).

It could be expected
that this species would
also occur on other is¬
lands, the most likely, in
my opinion, the other
Lesser Sunda islands.

This assumption proved
correct when Mr. A. M.

R. Wegner, Director of
the Museum Zoologicum
Bogoriense, visited the
island of Flores in April
1958. He sent me some
butterflies from there for
revision and amongst
them I found a good
series of a subspecies of
Danaus albatus.

The $ is smaller than
specimens from Java,

Sumatra and Celebes:
length of the forewing
36 mm, as against an
average of 44 mm. in
Javanese specimens. The
dark brown ground¬
colour (very near Séguy
701) is lighter than in
the Sumatran and Java¬
nese subspecies, even
lighter than in subsp. gilva, which Fruhstorfer described from East Java. The
white markings are like those of subsp. albata , the white colour being only a little
duller. The underside is very pale brown, especially along the termen, while under

Foto: Rijksmuseum van Natuurlijke Historie
Danus albatus wegneri nov. subsp., $ holotype (top) and
$ allotype (bottom).

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. IV. I960

certain light-conditions a striking light grey tinge is noticeable. Th $ agrees with
the male, with the exception of course that the androconial scales in the anal
angle of the hindwings are lacking.

D. a. philo Grose Smith agrees in size with the subsp. from Flores, but as the
patches in cell 3 of the forewing are reduced and the marginal spots are lacking,
the specimens from Sumbawa make a darker impression than those from Flores.

Danaus albatus is an insect of the mountains. In Flores, too, Wegner captured
this butterfly at an altitude of 1300 — 1500 m near Rana Mese in the western
part of the island, where it was not rare.

I name this subspecies wegneri nov. subsp. after the collector, who has done
so much valuable entomological work in Indonesia.

Male holotype, Rana Mese, Flores, 9th April 1958, in my collection (Natuur¬
historisch Museum, Rotterdam) . Several paratypes of the same batch in the
collection of the Museum Zoologicum Bogoriense at Bogor (Indonesia) and in
my collection.

Female allotype, Rana Mese, 3rd April 1958, in my collection; 3 paratypes
from the same place, dated 3rd, 3rd and 4th April 1958 in the collection of the
Museum Zoologicum Bogoriense.

Rotterdam-4, Bentincklaan 37 A.

Cheilosia caerulescens (Meigen) (Dipt., Syrphidae)

door

P. H. VAN DOESBURG Sr.

Te Esneux, een plaatsje aan de Ourthe ten zuiden van Luik, ving ik 12 juni
1959 een $ van bovengenoemde soort, die nieuw is voor de Belgische fauna.
Sack geeft als vindplaats Centraal Europa en de Alpen. Daar de Belgische
vindplaats niet zo ver van ons Zuid-Limburg ligt, bestaat de kans, dat deze soort
vroeg of laat ook daar gevonden wordt. Van de larve is bekend, dat ze leeft in
de stengels van Sonchus oleraceus L.

De beroking van de vleugel-dwarsaderen is maar heel zwak bij dit exemplaar,
lang zo donker niet als Sack’s tekening van de vleugel zou doen verwachten;
maar Becker (1894, Revision Gatt. Chilosia : 37 6) zegt reeds, dat deze vlekken
onduidelijk of zelfs afwezig kunnen zijn bij pas uitgekomen exemplaren.

Summary

A $ of Cheilosia caerulescens (Meigen) was taken at Esneux on June 12th
1959. The species was not yet known from Belgium.

Baarn, Cantonlaan 1.

DE WOLFSPINNEN VAN MEIJENDEL

De Wolfspinnen van Meijendel
(Araneae, Lycosidae en Pisauridae)

II. Vicariantie
door

J. T. WIEBES

( Rijksmuseum van Natuurlijke Historie, Leiden)

Mededeling van het Meijendel-comité, Nieuwe Serie, no. 18

In plaats van de aantallen wolfspinnen te bezien naar de tijd van het jaar waar¬
in ze zijn verzameld, zoals in het vorige artikel is gedaan, kunnen we deze aan¬
tallen ook rangschikken naar het biotoop waarin ze zijn gevangen. We kunnen
dan zien in welk biotoop de verschillende soorten in de grootste aantallen zijn
gevangen en we leren dus op deze manier de habitats (in Meijendel !) van de
soorten kennen.

Als maat voor het voorkomen van een soort in een biotoop gebruiken we de
a b u n d a n t i e, dit is het aantal individuen van de soort dat in het biotoop is
gevangen betrokken op het totale aantal wolfspinnen dat in dat biotoop is ge¬
vangen. De abundantie wordt uitgedrukt in percenten.

Men kan de biotopen, waarin onze vangblikken zijn ingegraven, rangschikken
in een reeks van de meest open terreinen zonder begroeiing tot de meest be¬
boste terreinen. Deze reeks wordt verkregen door de percentuele abundanties
van de soorten in de biotopen onderling te vergelijken. Het blijkt bij deze ver¬
gelijking dat men groepen kan onderscheiden van biotopen met een ongeveer
gelijke samenstelling van de wolfspinnen-vangst in de blikken, althans wat de
percentuele abundanties van de soorten betreft. Deze groepen van biotopen vor¬
men de terreintypen.

In figuur 6 ziet men voor de verschillende soorten de percentuele abundanties
uitgezet tegen deze reeks van terreintypen. De reeks bevat tien terreintypen:
A — G, waarbinnen een geleidelijke overgang te vinden is van de open tot de
beboste terreinen, en a — c, die als het ware zijtakjes vormen van de lineaire
reeks A— G.

De terreintypen A — G en a — c zijn als volgt te karakteriseren (cf. den Boer,
1956):

A : kaal zand in het gebied bij de Natte Sprang.

B : zand, gedeeltelijk met helm {Ammophila arenaria) begroeid (Bierlap).

C : nagenoeg kaal zand met wat helm ( Ammophila arenaria) in de Zeeduinen.
D : vlakten, begroeid met helm ( Ammophila arenaria) of mossen, korstmossen,
korte grassen e.d., soms met hier en daar een kruipwilgbosje ( Salix repens)
of een duindoornbosje ( Hippophaë rhamnoides ), in de Zeeduinen, het ge¬
bied bij de Natte Sprang, de Elleboogsprang, en de Bierlap.
a : vlakten met duinriet ( Calamagrostis epigeios) en soms verspreide berken
{Betula sp.), kruipwilgbosjes {Salix repens ), in het gebied bij de Natte
Sprang en in de Bierlap.

b : vlak terrein met verspreide berken {Betula sp.) en meidoorns {Crataegus

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. IV. I960

lA|B|C|DMb|E|TrTGl

10-]

JdrQjJd=ElfL12

1a|B|C|DU| blELl c |FlG|

Fig. 6. Percentuele abundanties van wolfspinnen in Meijendel (relative abundances (=
numbers caught of one species relative to the total catch of Lycosidae in that biotope) of
wolf spiders in Meijendel). A — G, a — c = terreintypen, omschrijving in tekst (groups of
biotopes, description see text). 1 j= Pardosa monticola (Cl.); 2 = P. lugubris (Walck.);
3. = P. pullata (Cl.); 4 — P. nigriceps (Thor.); 5 = Arctosa perita (Latr.); 6 — A.
lutetiana (Simon); 7 == Trochosa terricola Thor.; 8 = Alopecosa cuneata (Cl.); 9 =
A. accentuata (Latr.); 10 = A. fabrilis (Cl.); 11 = Aulonia albimana (Walck.); 12 =
Pisaura mirabilis (Cl.); 13 = Xerolycosa miniata (C.L.K.); 14 = Trochosa ruricola

(de Geer).

DE WOLFSPINNEN VAN MEIJENDEL

monogyna ), begroeid met duinriet ( Calamagrostis epigeios ) en St. Janskruid
(Hyper/cum perforatum') in de Bierlap.

E : kleine open vlakten in bossen, en bosranden („Rozenbos” bij Elleboog¬
sprang, Bierlap).

c : dichte berkenbosjes ( Betula sp.) in het „Rozenbos” en het „Ronde Bos”
bij de Elleboogsprang.

F : bossen van berken ( Betula sp.), duindoorns ( Hippophaë rhamnoides ), en
ratelpopulieren ( Populus tremula) met een over het algemeen rijk gevari¬
eerde ondergroei (Zeeduinen, „Rozenbos” bij Elleboogsprang, Bierlap).

G : een bos van ratelpopulieren ( Populus tremula) met veel hop ( Humulus
lupulus) en kamperfoelie {Lonk era periclymenum) in de Bierlap, en een
bosje bestaande uit een aantal zwarte populieren ( Populus nigra) bij de
Natte Sprang.

Aan de conclusies over de habitats van de soorten in Meijendel wil ik het
derde en laatste artikel van deze reeks wijden. In dit tweede artikel komt het
probleem van de vicariantie ter sprake.

Als verwante soorten niet tegelijkertijd in grote aantallen in één biotoop voor¬
komen, maar elkaar min of meer uitsluiten, spreken we van het vicariëren
van deze soorten. Van dit verschijnsel meen ik bij enkele soorten van wolfspinnen
voorbeelden te hebben gevonden.

In fig. 6 valt de vicariantie tussen verschillende soorten van één geslacht on¬
middellijk op. Een volledige vicariantie („intragenerische Sonderung” van
Tretzel, 1955, p. 50), waarbij twee verwante soorten nooit bij elkaar in één
biotoop worden aangetroffen, vindt men bij de wolfspinnen van Meijendel niet,
wèl een onvolkomen vicariantie waarbij men slechts relatieve verschillen ziet in de
verspreiding van de soorten. Men kan zich een dergelijke vicariantie ontstaan en
onderhouden denken door interspecifieke concurrentie, de vicariantie zal duide¬
lijker zijn naarmate de vicariërende soorten nauwer verwant zijn, omdat immers
verwante soorten wat veel factoren betreft ongeveer dezelfde eisen aan hun milieu
zullen stellen en elkaar dus kunnen beconcurreren.

Men kan zich verschillende soorten van vicariantie als gevolg van deze concur¬
rentie voorstellen.

I. Er zijn soorten die in Meijendel een kleiner aantal biotopen bewonen dan ze
zouden doen als sommige verwante soorten niet ook in Meijendel voorkwamen.
Dit vindt men bij de Pardosa-soortm P. monticola (CL), P. lugubris (Walck.)
en P. pullata (CL). Nu is het niet waarschijnlijk, dat bijvoorbeeld P. lugubris
àlle biotopen in Meijendel zou bevolken als de andere Pardosa’ s er niet waren.
Ik stel me voor dat alleen in de ,,rand”-biotopen van een soort, i.c. in de terrein-
typen B, a, b, en E, concurrentie voorkomt, deze terreinen zouden door één van de
soorten sterker bezet worden als de andere er niet waren.

Ook de Arctosa-soorten onderling en Alopecosa cuneata (CL) tegenover A.
accentuata (Latr.) vertonen een dergelijke vicariantie. De betrekkelijke uitsluiting
van Pardosa lugubris (Walck.) door T roch osa terricola Thor. lijkt ook van dit
type te zijn.

II. Het kan ook voorkomen dat van twee verwante soorten de terreinen waarin

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. IV. I960

ze de hoogste abundanties bereiken dezelfde zijn, terwijl de ene soort een grotere
verspreiding heeft („euryvalent” is) dan de andere (de „stenovalente”). Te ver¬
wachten is dat de concurrentie tussen deze twee soorten in die voorkeursbiotopen
hevig is. Tretzel (1955, p. 62) veronderstelt dat de „stenovalente” soort de
„eury valente” voor een deel verdringt uit het voorkeursbiotoop, waardoor de
laatste gedwongen wordt zich in eigenlijk minder optimale biotopen op te houden.
Als dit juist is, zou men hier dus een voorbeeld hebben van een soort (de „eury-
valente”) die, in tegenstelling tot I, een groter aantal biotopen bezet dan ze
zou doen als de andere („stenovalente”) soort er niet ook was.

In Meijendel zou men deze relatie menen te kunnen vinden tussen Pardo sa
pullata (Cl.) en P. nigriceps (Thor.), hoewel één van Tretzel’ s premissen, n.l.
dat de „stenovalente” soort (P. pullata ) in het voorkeursbiotoop een grotere abun-
dantie zou hebben dan de „eury valente” (P. nicriceps ) daar heeft, hier niet te
zien is. Nu blijkt dat P. pullata alleen verzameld is in de Bierlap, P. nigriceps
daarentegen is verspreid over bijna alle biotopen van Meijendel. In fig. 7 is een
biotopen- reeks opgesteld voor de twee soorten in die biotopen in de Bierlap waar
P. pullata voorkomt. We zien hieruit dat de optima voor de twee soorten eigen¬
lijk naast elkaar liggen: dat voor P. nigriceps in biotoop 13, dat voor P. pullata
in biotoop 16.

III. Behalve de kleine horizontale vicariantie tussen P. nigriceps en P. pullata is er
ook nog een verticale. Als men in de Bierlap naar wolfspinnen zoekt, bijvoorbeeld
in biotoop 16 (een vlak terrein met verspreide berken en dicht begroeid met
duinriet dat soms door regen en wind iets plat ligt), dan vindt men P. pullata tus¬
sen het gras niet gemakkelijk. P. nigriceps daarentegen ziet men al, wanneer men
rechtop blijft staan, over het duinriet rennen. Dat P. nigriceps óók op de grond
voorkomt bewijzen de blikvangsten. Kennelijk bewoont ze echter ook een hoger
stratum (cf. Dahl, 1908, p. 422: „Mehr als andere Arten der Gattung kommt
diese Art nicht nur zwischen sondern auch auf den Pflanzen vor”).

IV. Ook Alopecosa fabrilis (Cl.) en A. accentuata (Latr.) komen in hetzelfde
terreintype voor, maar hier vinden we een ander vicariantie-type, n.l. een s e i -
zoens-vicariantie („jahreszeitliche Sonderung” van Tretzel, 1955, p.
69). Uit fig. 8 blijkt dat de copulatie-perioden van deze soorten in verschillende
seizoenen vallen, voor A. accentuata in het voorjaar, voor A. fabrilis voornamelijk
in de herfst. Dit betekent dat de grote activiteit van volwassen individuen voor
de twee soorten in de tijd niet samenvalt, zodat de soorten elkaar waarschijnlijk
niet hinderen.

V. Naast een tijd-vicariantie naar de seizoenen treft men soms ook een dag-nacht-
vicariantie aan („tageszeitliche Sonderung” van Tretzel, l.c.). Deze vorm van
vicariantie vindt men in Meijendel niet tussen wolfspinnen onderling, want deze
spinnen zijn voornamelijk overdag actief. Van Trochosa terricola wordt wel opge¬
geven dat ze ook ’s nachts actief is, maar mijn gegevens wijzen niet op een dag-
nacht-vicariantie van T. terricola met één van de andere wolfspinnen. Misschien
vindt men dit type wel tussen Lycosidae en Gnaphosidae; de Gnaphosidae hebben
een levenswijze die vergelijkbaar is met die van sommige wolfspinnen, doch ze
vangen ’s nachts hun prooi.

DE WOLFSPINNEN VAN MEIJENDEL

— r~

P nigriceps

j j

P pullata.

MANDDAhSONDDFfl

Fig. 7. Percentuele abundanties van Pardosa nigriceps (Thor.) en P. pullata (Cl.) in de
biotopen waar P. pullata voorkomt (relative abundances of P. nigriceps and P. pullata in
the biotopes where P. pullata occurs). 12, 17, 13, enz. zijn de aparte biotopen (the numbers

indicate the separate biotopes).

Fig. 8. Fenologische histogrammen voor de mannetjes van Alopecosa accentuata (Latr.) en
A. fabrilis (Cl.) (phenological histograms for the males of A. accentuata and A. fabrilis).

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. IV. I960

Alle conclusies, die hier zijn getrokken over vicariantie tussen wolf spinnen,
zijn slechts van beperkte waarde. Veel diergroepen (andere spinnen, loopkevers),
waarvan de vertegenwoordigers in Meijendel op veel punten in hun levenswijze
overeen komen met de wolfspinnen en die dus waarschijnlijk invloed uitoefenen
op de wolfspinnen-stand, zijn niet in de vergelijkingen betrokken. Pas als we
veel meer gegevens hebben en als we de levenswijzen van de soorten beter kennen,
zullen we in staat zijn de onderlinge betrekkingen tussen de dieren van Meijendel
nauwkeurig te beschrijven.

(Een literatuurlijst en een samenvatting in het Engels volgen na het derde
artikel van deze reeks.)

Het kweken van Macrothylacia rubi L. Vijf maal heb ik geprobeerd rupsen van deze
soort buiten te overwinteren en het totale resultaat daarvan is één enkel $ geweest.

De afgelopen winter waagde ik nog eens een poging met 76 uit het ei opgekweekte rup¬
sen. Uitgaande van de veronderstelling, dat de duur van de diapauze omgekeerd evenredig
is met het aantal imagines, dat tenslotte verschijnt, leek me de beste oplossing de duur van
de overwintering zoveel mogelijk te bekorten.

De op het balcon met wilg ( Salix caprea L.) gekweekte rupsen kregen eind oktober een
paar flinke heipollen en een laag los mos en werden verder met wilde roos gevoerd, daar
alle wilgen inmiddels bruin of kaal geworden waren. Na een paar koude dagen in no¬
vember zag ik geen enkele rups meer. In de tweede decade van december werd de kooi
binnen gehaald. Bij verwijdering van de moslaag bleken alle rupsen in diapauze te zijn.
Ze lagen op één hoop bij elkaar, net of ze zich aan elkaar wilden warmen.

De hele kluit rupsen dompelde ik in een flinke bak lauw water en liet ze daar onge¬
veer drie minuten in drijven. Daarna liet ik ze uitlekken op een krant. Aan de levendige
kruipbewegingen was te zien, dat ze door deze behandeling klaar wakker geworden waren.
Ik verdeelde de dieren nu over twee ruime kooien met geperforeerde bodem, waarop een
laag zacht papier gelegd was. Op de rupsen ging een laagje propjes van hetzelfde materiaal
en daarover kwam nog weer een laag mos van ongeveer 6 cm.

Beide kasten plaatste ik op een laag tafeltje op ± 80 cm van de kachel en besproeide
alles om de paar dagen met lauw water. Na 10 dagen verdween de laatste kruipende rups
onder het mos. Bij voorzichtige inspectie na een dag of zes bleken alle dieren zich te heb¬
ben ingesponnen op drie na, die dood gegaan waren. Lange bruine bijna rechtop staande
spinsels, met de top iets boven de moslaag uit. Beide kooien liet ik nu bij de kachel staan,
terwijl ik ze regelmatig vochtig hield.

In de tweede decade van januari verschenen de eerste vlinders. Toen de kweek in de
loop van februari ten einde was, waren er 62 gave vlinders verschenen, wat kleiner dan
normaal, ongeveer evenveel wijfjes als mannetjes. Vier vlinders hadden gekreukelde vleugels,
drie rupsen waren verdroogd evenals de vier overige poppen. Al met al dus een zeer be¬
vredigend resultaat, dat ook bij een makkelijker te kweken soort zeker niet slecht genoemd
zou worden !

W. J. Boer Leffef, Korteweg 53, Apeldoorn (Med. R.I.V.O.N.).

Te koop. Coupin, L’Amateur de Papillons, 1895, f. 1; Roepke, Rhopalocera Javanica, I
en II, geb., f. 7,50; Weismann, Studien zur Descendenztheorie, 1870, geb., f.1;
Christeller, Die Miszbildungen der Schmetterlinge, 1917, geb., f. 2,50; Snellen van
Vollenhoven, Gedaanteverwisselingen en levenswijze der Insecten, 1870, geb., f. 1; idem,
De gelede dieren, I en II, 1868, geb., f. 5.

Te bevragen bij de Bibliotheek, Zeeburgerdijk 21, Amsterdam-O. Na een week geen ant¬
woord, dan verkocht.

COLEOPHORA LUTIPENNELLA Z. EN C. FLAVIPENNELLA H.-S.

Coleophora lutipennella Z. en C. flavipennella H.-S.

door

G. A. BENTINCK

Over deze beide Coleophora- species is veel gepubliceerd, doch jammer genoeg
zijn juist hierdoor ook enige fouten gemaakt, en wel door herhaalde omwisseling
der beide namen. Ik wil thans trachten weer te geven hoe dit alles geschied is,
en tevens de fouten te herstellen.

In Snellen’s Microlepidoptera II van 1882, pag. 814, staat alleen lutipennella
Z. genoemd en de andere (juist de algemene soort) flavipennella H.-S. niet.
Snellen geeft ook zeer terecht op, dat lutipennella grove beschubbing op de
voorvleugels heeft; en deze is de zeldzame soort. Jaren lang heeft men derhalve
de gewone soort flavipennella in alle Nederlandse collecties onder lutipennella
geplaatst, zonder te beseffen dat deze exemplaren waarschijnlijk alle de gewone
flavipennella met fijne beschubbing waren. Ik verwees destijds hiernaar in Tijd sehr.
Entom. 86 : XV (1943). Dit werd nogmaals volkomen juist vermeld door Doets
in Entom. Ber. 12 : 87, 1946.

Maar later bleek, dat F. N. Pierce de gehele zaak ondersteboven gegooid had
door beide namen te verwisselen (zie. The Entomologist 73 : 171, 1940), zodat
volgens hem lutipennella onze gewone soort met fijne schubben zou zijn en fla¬
vipennella de zeldzame met grove schubben. Zie Tijdschr. Entom. 94 : 331 (1951)
en Entom. Ber. 17 : 128, alwaar de zeldzame soort als vangst vermeld wordt.

Ik ben de heer E. Jäckh uit Bremen zeer dankbaar, dat hij mij op de dwaling
van Pierce wees, die volkomen in strijd is met de prioriteitsrechten der oude
auteurs; en wel volgens deze citaten, die duidelijk aantonen dat de eerst vermelde
nomenclatuur de juiste is.

1. Zeller, 1849, Linnaea Entom. 4 : 398: lutipennella Z.: „von den vorher¬

gehenden Arten (auch flavipennella) durch ihre hellgelben grobschuppigen Vor¬
derflügel . ”

2. Herrich-Schäffer, 1853 — 55, Syst. Bearb. 5 : 234 — 235, flavipennella
H.-S. ,,...... mit deutlich breiteren Flügeln, die Farbe bleich rhotgrau, viel bräun¬
licher grau als bei jener [lutipennella)-, glatter......”. En lutipennella Z.: „Diese

Art hat unter den Verwandten das lichteste Ledergelb und merklich rauhe ocker¬
gelbe Schuppen . ”.

3. Heinemann, 1877, Schmetterlinge Deutschlands u. d. Schweiz 2 : 536 — 537,
lutipennella Z.: „Vfl. grobstaubig” ; en flavipennella H.-S.: „VfL ziemlich glatt”.

4. Spuler, 1910, Schmetterl. Eur. 2 : 391 — 392. lutipennella Z.: „VfL grob¬
schuppig” en flavipennella H.-S.: „VfL glatt”.

5. Hering, 1931, Minenstudien X, No. 10. Hier geeft hij de afbeeldingen der
genitaliën van beide soorten en legt ze eveneens vast.

6. Eckstein, 1933, Die Kleinschmetterlinge Deutschlands 3 : 148 — 149. Ook
hij beschrijft beide soorten op gelijke wijze.

Over dit alles bekommert zich Pierce (in zijn bekend werk The Genitalia of
the Tineina, 1935) in ’t geheel niet, en beschrijft beide soorten met de verwis¬
selde namen, daarin gevolgd door de andere Britse schrijvers. Niet alleen doet
hij dit met deze twee soorten, maar opvallend nog met meerdere Coleophora s.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. IV. I960

Dit is zeer te betreuren, want dit doet enige schade aan zijn overigens voortreffe¬
lijke werk.

Alle bekende schrijvers van het Europese Continent beroepen zich op Hering’s
beschrijvingen en genitaliën-onderzoek en erkennen volledig het prioriteitsrecht
der oorspronkelijke auteurs. Aldus b.v. Benander uit Zweden, Hackman uit
Finland, ook Toll in zijn bekend werk over de Poolse Coleophora s. In zijn
Engelse Summary schrijft deze over beide soorten ((Eupistidae of Poland: 240,
1953): ,, According to Prof. Hering’s investigations two species are found on
oaks, living in pipe-shaped cases. One of them is E. lutipennella Z., the other
one E. flavipennella H.-S. It must be stated here that the species called by Ger¬
man investigators E. flavipennella H.-S. is called by English investigators (Pierce)
E . lutipennella Z. In this work I decided to use Hering’s nomenclature, as he
was the first to point out the difference in the structure of the genital organs of
the species. Also Benander goes this way.”

Dit alles is m.i. duidelijk een bewijs, dat de beide bedoelde species hun namen
dragen moeten volgens de prioriteitsrechten, bevestigd door later genitaliënonder-
zoek.

Deze beide soorten heten derhalve als volgt:

Coleophora lutipennella Z. met grove schubben (zeldzaam) en Coleophora fla¬
vipennella H.-S. met fijne schubben (gewoon).

Summary

Discussion of the nomenclature of Coleophora hitipennella Z. and C. flavipen¬
nella H.-S. The former is rare in the Netherlands, the latter common.

Amerongen, Kasteel.

Lycaena phlaeas L., f. fasciata Strecker, nieuw voor onze fauna.

1. Lycaena phlaeas L., 8, Amsterdam 17.VIII.1959; 2. L. phlaeas L., f. fasciata Strecker,

8, Kaag, 2.VIII.1959

Deze vorm, waarbij de discaalvlekken op de voorvleugel door zwart verbonden zijn, is op
2 augustus 1959 gevangen te Kaag bij de Kagerplassen door J. P. A. Bakker, wonende
Legmeerplein 47 III te Amsterdam. De vorm was nog niet eerder in ons land gevangen en
daarom vermeld ik met toestemming van Bakker deze vangst. Het exemplaar bevindt zich
in zijn collectie.

M. P. Peerdeman, Amsterdam-W, Westlandgracht 175 II.

INSECTEN OP CACAO

Secundair optredende insecten op cacao

door

R. T. SIMON THOMAS

Dienst van Economische Zaken, Hollandia, Nederlands Nieuw Guinea

In de Landbouwproeftuin „Wosi” bij Manokwari werden vele kevers ingeza¬
meld op dode of bijna dode cacaobomen (Theobroma cacao L.).

Op slecht staande bomen werden allereerst twee soorten Scolytidae gevonden:
Xylohorus discolor Bldf., var. po slice strialus Egg., welke gaatjes boort in de blad-
oksels van jonge twijgen, en Xylohorus similis Fern, die aangetroffen werd in de
takken van bomen die op het oog nog gezond leken.

Zijn de cacaobomen bijna of geheel dood, dan worden vele soorten kevers aan¬
getroffen. Een lijst van de keversoorten verzameld op de dode cacaobomen te
Wosi in maart 1959 volgt hieronder.

Anthribidae : Ac or y nu s litigiosus Pasc.

F eu eus vir gat u s Ford.

Phloxe ob tus gigas F,

Plinth er ta luctuosa Pasc.

Xylopsocus cap u ein u s Fabr.

Xylothrips religiosus Fabr.
één ongedetermineerde soort
Clyzomedus fastidiosus Boisd.

Coptops illicata Pasc.

Exocentrus hispidulus Pasc.

Pterolophia duplicata Pasc.

Rondibilis spinosula Pasc.

Dryocoetes ?coffeae Egg.

Dryocoeles sp.

Xylohorus exiguus Walk.

Xylohorus jornicatus Eichh.

Xylohorus ?perforans Wol.

Xylohorus quadrispinosulus Egg.

Xylohorus semigranosus Bldf. $ $ + ? $ .

Een nader onderzoek naar de doodsoorzaak van de cacaobomen wees uit, dat
38% van de kloons M4 en M6i), gebruikt voor een generatieve toetsproef, dood
gingen of al dood waren als gevolg van een aantasting, door Phytophthora palmi-
■vora Butl. Deze schimmel is een omnivore tropische soort (Westcott, 1950) die
ook onder de synoniemen Phytophthora faheri Maubl. en Ph. theohromae Cole¬
man bekend is en vele verschijningsvormen heeft (C.P.V.-handboek). In de cacao
te Wosi uitte Phytophthora palmivora Butl. zich in de vorm van stamkanker en
bruinrot (in de kolven).

De generatieve toetsproef wordt uitgevoerd op gele, lateritische leemgrond. In
natte toestand is de bebouwbaarheid slecht en de grond is weinig doorlatend en
erg kleverig. Aangezien het terrein vrij vlak ligt is de afwatering zeer onvoldoen¬
de (v. D. Voort & Wentholt, 1943) en vormen zich tijdens regens plassen,

Bostrychidae

Brenthidae
Ceram bycidae

Scolytidae

*) kloonnummers van de cacao te Wosi.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. IV. I960

die soms dagen blijven staan. Fysische bepalingen van deze grondsoort onlangs
uitgevoerd op het laboratorium van het Agrarisch Proefstation te Hollandia be¬
vestigden deze gegevens volkomen.

De gemiddelde regenval is 2718 mm per jaar. De natte tijd begint in november,
zoals uit de grafiek te zien is en duurt tot eind mei, waarna de regenval geleide¬
lijk afneemt tot een minimum in oktober.

De bovenomschreven factoren bodem en regenval vormen samen een milieu,
dat optimaal is voor de groei van Phytophthora palmivora Butl.

Tot slot moge ik mijn grote dank betuigen aan A. Johnston, Bangkok, Thai¬
land, voor de determinatie van Phytophthora palmivora Butl.; aan Dr. E. F.
Gilmour, Waterdale, Engeland, van de Cerambycidae; aan Dr. L. G. E. Kals-
hoven, Blaricum, Nederland, van de Bostrychidae en de Scolytidae; en aan Dr.
Wolfrum, Duitsland, van de Arthribidae.

Summary

Mortality in the cocoa of the Agriculture Experiment Garden ,,Wosi” near
Manokwari was caused by Phytophthora palmivora Butl. The fungus found fa¬
vourable conditions due to the high humidity caused by heavy rains and stickiness
of the loamsoil. The ill cocoatrees were attacked by some Scolytidae. On dead
trees were found many Bostrychidae, Cerambicidae, Scolytidae and Anthribidae.

Literatuur

C.P.V. te Bogor, 1953, Handleiding voor de Cacaocultuur en Cacaobereiding.

Simon Thomas, R. T., 1959, Verslag dienstreis naar Manokwari en Biak (niet gepubliceerd).
Voort, Ir. M. van der & F. A. Wentholt, 1943, Contribution no. 6. Chou Noozi Siken-
zyoo (Alg. Agr. Proefstation) Bogor (Djawa) p. 1 — 38.

Westcott, C, 1950, Plant Disease Handbook. New York, Nostrand Comp.

LITERATUUR

Boven, J. A. K. van, Mieren (Formicidae), Angeldragende Aculeaten VI, Vliesvleu-
gelige Insekten, Hymenoptera. Wetenschappelijke Mededeling no. 30 van de Koninklijke
Nederlandse Natuurhistorische Vereniging, januari 1959, 32 bladzijden, 60 figuren.

Het is zeer toe te juichen, dat in zo snelle opeenvolging verschillende min of meer uit¬
voerige bewerkingen van Hymenopterengroepen in de serie van de wetenschappelijke mede¬
delingen van de K.N.N.V. verschijnen.

De behandeling van de mieren, die hierbij aan het publiek aangeboden wordt, is wederom
uitstekend. Na een korte inleiding, die in een kort bestek veel wetenswaardigs vermeldt,
volgt een hoofdstuk over de uitwendige structuur. De auteur is, doordat hij heel beknopt
veel wil geven, soms wel zijn doel voorbij geschoten b.v. wanneer hij vermeldt, dat het
epinotum een paar poten draagt. Hierna komt een hoofdstukje over verzamelen en bewaren.
Na een kort systematisch overzicht volgen de determineer-tabellen, die een groot deel van
het boekje innemen, en dan komt een korte fenologische en biologische beschrijving van de
soorten, 47 in getal. Het boekje sluit met een naamlijst der soorten en een literatuurlijst.

De tabellen zijn zeer duidelijk. Dit laatste kan n.l. niet gezegd worden van onze laatste
bewerking van de mieren van Stärcke, die, hoewel uitstekend, moeilijk bruikbaar is. In
tegenstelling met Stärcke’s tabellen, die alleen de werksters behandelen, is het met de
nieuwe tabellen ook mogelijk koninginnen en mannetjes te determineren. De tabellen zijn
zeer kort gehouden om het boekje niet te omvangrijk en te kostbaar te maken. Meestal zijn
onder ieder nummer slechts een of twee kenmerken genoemd. Dit heeft hier en daar tot
moeilijkheden geleid. Zo zijn F. nigricans en F. rufa niet voldoende te scheiden door de
kenmerken genoemd in de tabel; de nadere bespreking van deze soorten maakt evenwel,
dat vergissing niet mogelijk is.

De verkorte behandeling geeft ook nog een andere moeilijkheid: er kon niet vermeld
worden, dat over bepaalde soort-omgrenzingen en naamgevingen andere meningen heersen
dan welke door de schrijver gevolgd zijn. Zo is niet genoemd de mening, die Wilsson in
zijn Revisie van de soorten der wereld van het genus Lasius uitvoerig toelicht, dat L. mixtus
en L. affinis extreme vormen van L. umbratus zijn. Verder splitst Wilson een soort van
L. mnbratus af, n.l. L. rabaudi Wilson 1955, die alleen als wijfje te onderscheiden is.
Deze soort is door hem ook vermeld uit Nederland en wel van Den Dolder en Roermond.
Ongetwijfeld heeft Dr. van Boven gegronde redenen om van een andere mening te zijn,
maar een korte vermelding hiervan zou wel op zijn plaats geweest zijn.

F. polyctena en F. piniphila zijn behandeld als „ecologische” vormen van F. rufa. Dit is
volgens recensent zeker niet juist, daar F. piniphila {— F. rufa) -nesten tussen de nesten
van F. polyctena kunnen voorkomen. Deze vormen zijn dus ecologisch niet verschillend,
maar wel is hun biologie anders. M. laevinodus heeft zijn oude naam gehouden, het voor¬
beeld van de Engelsen, die deze soort F. rubra L. noemen, is niet gevolgd. Het boekje is
er echter ondanks deze kleine tekortkomingen niet minder bruikbaar om, daar het hier om
discutabele details gaat.

Het determineren wordt ten zeerste vergemakkelijkt door de over het algemeen uitstekende
tekeningen.

De bespreking van de soorten afzonderlijk, die op de tabellen volgt, geeft tal van verdere
bijzonderheden, waaronder vele biologische gegevens, o.a. over nestbouw en tijd wanneer
mannetjes en wijfjes uit het nest komen. De jarenlange ervaring van de schrijver maakt deze
zeer waardevol.

De literatuuropgave aan het eind van de mededeling had, vooral wat de systematische
boeken betreft, wel wat uitvoeriger kunnen zijn, maar hier zal het streven naar zo groot
mogelijke kortheid ook een rol gespeeld hebben.

Ik hoop, dat velen dit kleine boekje zullen aanschaffen, want zij kunnen er veel aan
hebben om hun vangsten met zekerheid thuis te brengen. ■ — Betrem.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. IV. I960

Willemse, C., Notes on the Genus Salomona. Nadat de auteur ons het vorige jaar ver¬
blijdde met de publicatie van zijn „Synopsis of the Acridoidea of the Indo-malayan and
adjacent regions” (zie: Ent. Ber. 18 : 48, 1958) heeft hij thans een andere speciale studie
het licht doen zien, nl. „Notes on the Genus Salomona Blanchard (Orthoptera, Tettigoni-
idae, subf. Agraecinae)”, in de serie: Publicaties van het Natuurhistorisch Genootschap in
Limburg, reeks XI, 118 pags., 50 figs., 53 pin, 1958 — 59-

Hiermede is voorlopig een studie beëindigd, waaraan de heer Willemse reeds vele jaren
geleden is begonnen, doch welke door zeer vele moeilijkheden slechts langzaam vorderde.
De beschrijvingen waren vaak niet onderling vergelijkbaar, typen niet ter beschikking of
verloren gegaan. Veel van deze moeilijkheden zijn overwonnen, maar een aantal vraag¬
punten is desondanks overgebleven, wat de auteur zelf het meest betreurt.

Door de determinatietabellen samen te stellen aan de hand van kenmerken, die binnen
de soort weinig aan variatie onderhevig zijn, doch die vaak niet met het systematisch ver¬
band der soorten samengaan, is het mogelijk gebleken dit zeer moeilijke genus ook voor de
minder ingewijden beter toegankelijk te maken. Slechts in enkele gevallen wordt aan de
onderlinge relatie der soorten enige speculatie gewijd, m.i. terecht, daar het materiaal, dat
Willemse heeft kunnen bestuderen, relatief klein was. Hij brengt dit zelf naar voren in
zijn inleiding. Het in de tabellen gebruikte cijfersysteem is voor de beginner waarschijnlijk
wat moeilijk, doch wanneer men de stof iets beheerst, kan men de soorten spoedig op
naam brengen.

De soortbeschrijvingen zijn, juist omdat de onderlinge relatie vaak niet duidelijk is uit
te maken, alfabetisch gerangschikt. Het zijn afzonderlijke helbeschrijvingen volgens een vast
patroon, geïllustreerd met voortreffelijke foto’s van details. Van bijna alle soorten werden
deze foto's gemaakt van de type-exemplaren, waardoor deze studie van een bijzondere waar¬
de is geworden.

De uitvoering is, zoals we dit gewend zijn, verzorgd door de firma Goffin te Maastricht,
mooie druk en uitstekende clichée. Het is daarom jammer, dat in de Engelse tekst een aantal
fouten zijn ingeslopen en dat bij de correctie verscheidene drukfouten aan de aandacht zijn
ontsnapt. Helaas kan ik mij, wat de naamgeving der nieuwe soorten betreft, niet altijd met
de vorm van de Latijnse uitgang verenigen, bv. Salomona karnya had moeten zijn S. karnyi ,
volgens de gebruikelijke regels, daar Karny een man was. Een ander geval geeft aanleiding
tot discussie, nl. S. aroensis Will. Thomson benoemde een Cetonide: Lomaptera arouensis.
Als Fransman noemde hij het dier naar Is. Arou. Hiermede zou men aroensis afgeleid den¬
ken van Aro of Aroa. Deze laatste naam bestaat. Dit werkt veiwarrend. Ondanks deze op¬
merkingen wil ik besluiten met het gezegde: waar gewerkt wordt, worden fouten gemaakt,
doch hierbij wil ik sterk de nadruk leggen op het eerste deel van deze zegswijze, omdat
hier weer een belangrijke bijdrage tot de kennis van een nog zo onbekend gebied van de
Orthoptera werd geleverd !

De uitgave geschiedde met steun van de Nederl. Organisatie voor Zuiver Wetenschappe¬
lijk Onderzoek en van de Uyttenboogaart-Eliasen-Stichting. C. de Jong.

De correcte spelling van het woord diapauze. Het valt mij telkens weer op, dat dit
woord in Nederlandse publicaties bijna altijd onjuist gespeld wordt. De basis voor onze
huidige spelling is de in 1954 verschenen Woordenlijst van de Nederlandse taal. Hierin
ontbreekt het bewuste woord, maar wel vinden we pauze en menopauze. Dit laatste woord
is van even onverdachte wetenschappelijke standing als het woord diapauze. Er kan geen
enkel logisch motief aangevoerd worden, waarom nu juist het woord, dat een pauze in de
normale levensverrichtingen aangeeft, met een s geschreven zou moeten worden. Dat het
in de Engelse, Franse en Duitse taal wel gedaan wordt, is volkomen in de haak, want in
deze talen wordt ons woord pauze ook met een s geschreven. — Lpk.

7oGq:yiz

B M

Xhs-

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN

MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR

DE NEDERLANDSCHE ENTOMOLOGISCHE VEREENIGING

Deel 20 1 mei I960 No 5

Adres der Redactie :

B. J. LEMPKE, Oude IJselstraat 12m, Amsterdam -Zuid 2 » — Nederland

INHOUD: F. C. J. Fischer : In memoriam Dr. W. Beijerinck (p. 81). — J. T. Wiebes :
De Wolfspinnen van Meijendel (Araneae, Lycosidae en Pisauridae) (p. 83). — F. G. A.
M. Smit: A checklist of insect-stamps (p. 90). — Literatuur (p. 82 : D. J. Koenen ; p.
89: G. L. van Eyndhoven ; p. 100: G. Kruseman) . Korte mededelingen (p. 100: W.

P. Mantel, B. J. Lempke).

In memoriam Dr. W. Beijerinck

door

F. C. J. FISCHER

Op 8 februari overleed ons lid Dr. W. Beyerinck in de ouderdom van 68 jaar.
Zijn werkzaamheden lagen wel in hoofdzaak op botanisch terrein, maar toch had
ook de entomologie zijn belangstelling en zelden heb ik een bioloog leren kennen,
die zo enthousiast kon zijn bij een aardige waarneming of een interessante vondst
als hij. Verschillende publikaties over insecten van diverse orden verschenen van
zijn hand en door één dezer over een Schietmot van de Drentse heideplassen,
verschenen in De Levende Natuur van 1934, kwam ik met hem in correspon¬
dentie en later in persoonlijk contact.

Vele malen ben ik daarna de gast geweest van deze grote natuurminnaar en
zijn gastvrije echtgenote in het Biologisch Station te Wijster en na zijn pen¬
sionering in 1956 heb ik nog eenmaal gelegenheid gehad hem in het nieuwe,
door hem gebouwde huis tegenover het Station te bezoeken.

De grote hoeveelheid zeldzame plantensoorten, die hij in de tuin bijeen had
weten te brengen, maakten een verblijf daar voor iedere natuurliefhebber tot een
genot, maar het zijn vooral de gesprekken met Beyerinck na afloop van de
dagtaak, die bij mij een onuitwisbare indruk hebben achtergelaten. Zijn liefde
voor het oorspronkelijke Drentse landschap, waarvan hij alle hoeken en gaatjes
kende, kwam in al zijn woorden naar voren en de industrialisatie van dat gebied
was hem een gruwel.

Hij werd in Utrecht geboren en na een kort verblijf in Indonesië, later in
Freiburg-Br., kwam hij naar Den Haag, waar hij de H.B.S. bezocht. Hij stu¬
deerde van 1912 tot 1916 te Wageningen en promoveerde in 1927 cum laude
op het proefschrift ,,Over verspreiding en periodiciteit van de Zoetwaterwieren in
de Drentse heideplassen”. Inmiddels was hij assistent geweest voor microbiologie
aan de T.H. te Delft en leider van een gemengd landbouwbedrijf te Wijster.

mm m

■ÄBMIÜf

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.V.1960

De oprichting van het Biologisch Station te Wijster geschiedde in 1927, kort
na zijn benoeming tot assistent aan het laboratorium voor plantenfysiologie.
Bijna 30 jaar is hij de bezielende leider van dat instituut geweest, de laatste
drie jaar als wetenschappelijk hoofdambtenaar, nadat het Station onderdeel ge¬
worden was van de Landbouwhogeschool te Wageningen. Velerlei belangrijke
onderzoekingen zijn daar in die tijd verricht. Ik noem slechts zijn studie over
subfossiele plantenresten in de terpen van Friesland en Groningen (1929 — 1931,
3 dln.), Sphagnum en Sphagnetum (1934), de monografie over Calluna (1940),
de Zadenatlas (1947) en zijn hazelaar- en bramenstudies (1950, resp. 1956).

Hij bezocht onze vergaderingen slechts zelden, vooral omdat die meestal ver
van zijn woonplaats gehouden worden, zodat contact met andere entomologen
alleen dan plaats vond, wanneer ze bij hem op bezoek kwamen. Dan konden ze
echter zeker zijn van een deskundige voorlichting op het gebied van te bezoeken
terreinen en ook oriëntatie omtrent wat er te vinden was had hij mogelijk ge¬
maakt door het aanleggen van een verzameling van insekten, die in de omgeving
waren gevangen.

Met innig medeleven denk ik aan zijn vrouw, die na een meer dan 40- jarige
echtvereniging alleen achterblijft en ik hoop, dat de wetenschap, dat zovelen,
die tijdens zijn leven vriendschap van hem ondervonden, nog vaak aan hem
zullen terugdenken, haar een kleine steun moge zijn om dit zware verlies te
dragen.

Hij ruste in vrede.

Melville DuPorte, E., Manual of Insect Morphology. 1959. Reinhold Publ. Corp., New
York, Chapman & Hall, Ltd., London.

Insecten morfologie is een enigszins verwaarloosd aspect der entomologie. Er zijn massa’s
amateurs- en beroeps-systematici, en fysiologie en oecologie worden op vele plaatsen bestu¬
deerd. Het is daarom zeker stimulerend, juist voor iemand die zich met die morfologie te
weinig bezig houdt, het hierboven genoemde boek in handen te krijgen. Hij zal dan inzien,
wat een belangrijke hoeveelheid kennis hem mankeert, die hij toch eigenlijk met veel nut
zou kunnen gebruiken.

Het boek is een handleiding voor een practische cursus en lijkt mij als zodanig slechts
bruikbaar, indien entomologie een hoofdvak of zelfs het enige vak van studie is. Hoewel
de auteur nadrukkelijk zegt, dat hij niet verwacht dat elke student het hele boek zal
doorwerken, zal het door zijn uitgebreidheid toch niet gauw als leerboek voor studenten
zijn weg in Nederland vinden, maar als handleiding voor de docent en assistenten bij hun
practica, ook van beperkte aard, is het zeker bruikbaar.

De tekeningen zijn gering in aantal. Het is dus geen leerboek en de lezer vindt er
slechts duidelijke instructies wat te doen en hoe het te doen. Een leerboek algemene ento¬
mologie kan er zeker niet bij gemist worden.

Een ieder, die zich entomoloog wenst te noemen, moet dit boek maar eens inkijken.
Te velen zullen ervaren, dat zij dan aan die algemene naam niet voldoen en enkelen zullen
wellicht daardoor ertoe gebracht worden deze grote lacune aan te vullen. — D. J. Kuenen.

DE WOLFSPINNEN VAN MEIJENDEL

De Wolfspinnen van Meijendel
(Araneae, Lycosidae en Pisauridae)

III. Habitats

door

J. T. WIEBES

(Rijksmuseum van Natuurlijke Historie , Leiden)

Mededeling van het Meijendel-comité, Nieuwe Serie, no. 18

In dit laatste artikel over de wolfspinnen van Meijendel wordt voor elke soort
het terreintype omschreven waarin de soort in Meijendel in de grootste abundantie
is gevonden. De verdeling van de soorten over de terreintypen is in fig. 9 sche¬
matisch aangegeven. De gegevens uit Meijendel vergelijk ik in dit stuk telkens
met wat in de literatuur over de verspreiding te vinden is, in het bijzonder met
de gegevens van Tretzel (1952) uit Erlangen, die ook met behulp van vang-
blikken zijn verkregen.

1. De soorten van het geslacht Pardosa C. L. Koch (= Lycosa Auct. ) . Dit zijn
kleine vagante vormen, die vrij door het terrein zwerven zonder ergens een hol¬
letje of een vaste rustplaats te hebben.

P. monticola (Cl.) vindt men in Meijendel vooral in terreintype Dl), op zand¬
vlakten met een lage begroeiing van mossen en korstmossen, helm of duinriet,
en hier en daar open plekken. In de vroege zomer ziet men de vrouwtjes van
P. monticola soms op korte grassprietjes zitten met de cocon aan de spintepels
bevestigd. Als men dichtbij komt springen de dieren uit de grasjes omlaag en
lopen dan zeer snel tussen de begroeiing weg. Het voorkeursterrein in Meijendel
komt vrij goed overeen met in de literatuur beschreven vindplaatsen. De soort
heeft volgens Norgaard (1945, tabel IV) een zeer hoog temperatuurpreferen-
dum (40 — 42° C) en ze weerstaat een grote uitdroging zeer lang. P. monticola
is waarschijnlijk euryhygr, men vindt ze ook wel op vochtige plaatsen. Tretzel
(1952, p. 10ó) geeft op dat P. monticola stenoek is, maar zijn conclusie berust
op weinig vangsten. Volgens Dahl (1908, p. 433; 1927, p. 49) is de soort eury-
oek. Ze is vooral op die plaatsen te vinden die niet voor de andere soorten in
aanmerking komen.

P. lugubris (Walck.) is een soort die gebonden is aan loofbos. In Meijendel is
ze in alle beboste terreinen gevonden, vooral veel in terreintype G, bestaande uit
het zogenaamde ,,Hopbos” in de Bierlap en een bosje van zwarte populieren bij
de Natte Sprang. Tretzel (1952, p. 105) geeft op, dat P. lugubris slechts daar
hoge abundanties bereikt waar andere wolfspinnen (in de eerste plaats T roch osa
terri cola) en andere grote terrestrische spinnen (Clubionidae) weinig voorkomen.
Bij bosranden komt P. lugubris ook wel op open terreinen voor, maar volgens
Dahl (1908, p. 421) alleen daar waar afgevallen bladeren liggen. Dit uitstralen
in terrein vlak buiten de bosjes is ook in Meijendel duidelijk, men vindt enkele
volwassen exemplaren in de open terreinen B en D dicht bij bosjes. Dat een
dergelijk uitstapje vanuit bosjes in naburige open terreinen zich vrij ver kan uit-

*) Een opsomming van de terreintypen is gegeven in het vorige artikel.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.V.1960

o g.

3 g-

a §

^ p"

n> p

p p

o- g*
d P
P 3
CL, Cl.
p P

P P

o5'

IÜ

*TD"

f§>

f-r

rU -U

— -»
c p.

^ o'

e ?

5/1 H)

p P-

sr «

£§■

g p

s-g

§§

p o

o 2

^ O-
00 «
H

o c
d n>
TJ S

£ ^

Ht p

2- P-*

o "

"Ö rt.

5‘ 3.
sir

ro T5
ä: n>
n> p

<*»

DE WOLFSPINNEN VAN MEIJENDEL

strekken bewijst een vangst van één vrouwtje op de „Hoogvlakte” bij de Elle-
boogsprang. Dit terrein ligt, vier meter 'hoger, op enkele tientallen meters van het
„Rozenbos”.

P. pullata (CL) komt in Meijendel alleen in de Bierlap voor, in en vooral om
een bos van ratelpopulieren. Elders in Nederland en, volgens literatuuropgaven,
overal in Europa wordt P. pullata op vrij vochtige terreinen aangetroffen, in En¬
geland is ze de algemeenste soort van het genus en „almost ubiquitous” (Locket
& Millidge, 1951, p. 262). Volgens Tretzejl (1952, p. 106) is P. pullata
fotofiel en hygrofiel. De enige biotopen in Meijendel die zowel open als
vochtig zijn en waarin onze blikken staan vindt men in de Bierlap. Het zal interes¬
sant zijn te zien of de soort zich, bij het vochtiger worden van de duinen, nu ook
vestigt in andere terreinen, bijvoorbeeld in de omgeving van de Elleboogsprang.

P. nigriceps (Thor.) vindt men in de literatuur bijna uitsluitend vermeld voor
heide-velden ( Calluna ). Dat de soort in Meijendel vrij algemeen voorkomt, vooral
op vlakten met verspreide bomen en een vrij dichte en hoge begroeiing van duin-
riet, doet vermoeden dat niet de Calluna essentieel is, doch eerder de omstandig¬
heden in een dergelijk heide-biotoop, die men echter ook elders aan kan treffen;
misschien is de gelegenheid tot klimmen belangrijk (in het vorige artikel heb
ik al vermeld hoe P. nigriceps , meer dan de andere Pardosa s, ook in de begroei¬
ing klimt). Ook in de duinen van Bloemendaal en in die van Oostvoorne is
P. nigriceps gevonden. Verder is ze uit het oosten van ons land bekend waar ze
wel alleen op heide voorkomt.

2. Van de soorten van het geslacht Trochosa C. L. Koch zijn er twee in Meijendel
gevangen. Eén hiervan, T. ruricola (De Geer), is slechts in twee exemplaren ver¬
zameld in blik 23, in een laag berkenbosje in de Zeeduinen. Trochosa s maken
een holletje in de grond of onder stenen waarin ze verblijven als ze niet op jacht
zijn.

T. terri col a Thor. is de algemeenste wolf spin van Meijendel, ze is in zeer
grote abundanties gevangen in alle beboste terreinen, vooral veel in de dichte
berkenbosjes „Rozenbos” en „Ronde Bos” bij de Elleboogsprang. In alle biotopen
van Meijendel is T. terri cola in de blikken gevallen, in de terreintypen A — D
echter in betrekkelijk weinig individuen, voornamelijk volwassen dieren. In de
eigenlijke habitat, de beboste terreinen a — c en E — G, vinden we de meeste die¬
ren, ook veel onvolwassen exemplaren. Daar heeft dus waarschijnlijk de voort¬
planting plaatsgevonden.

De soort is kennelijk euryoek, dit komt ook tot uiting in de literatuuropgaven,
waarin zij voor zeer veel biotopen wordt vermeld.

3. Van de soorten van het geslacht Arctosa C. L. Koch treffen we in de duinen
van Meijendel A. perita (Latr.) aan; de soort die door Simon is beschreven als
Tricca lutetiajia , en die ook in een vorig artikel (Wiebes 1956) zo is genoemd,
reken ik nu ook tot het geslacht Arctosa.

A. perita (Latr.) leeft in een holletje dat ze graaft in open en droge zand¬
vlakten. Ze is waarschijnlijk stenoek. In Meijendel vinden we de soort op de
meest open zandvlakten, die slechts spaarzaam zijn begroeid met helm of duin-

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.V.1960

riet (A. B, D). Wonderlijk is het ontbreken van A. perita in terreintype C,
bestaande uit een kleine vlakte van nagenoeg kaal zand met wat helm in de Zee-
duinen.

A. lutetiana (Simon) komt in Meijendel voor in niet te dichte bosjes van
berk, populier, duindoorn en kruipwilg, ook in de betrekkelijk open terreinen met
veel duinriet en verspreide bomen. Deze soort is in heel Europa erg zeldzaam.
Tretzel (1956, in litt.) schreef mij, dat hij bij Erlangen in één van zijn vang-
blikken een enkel exemplaar had gevangen in een dergelijk terreintype als de
habitat van de soort in Meijendel. Ik heb reeds het vermoeden geuit (1956, p.
414), dat A. lutetiana evenals A. perita in een holletje leeft. Dit vermoeden ont¬
stond toen bleek, dat er zeer weinig vrouwtjes waren gevangen in de vangblikken
tegen een vrij groot aantal mannetjes. Dit is een aanduiding voor de levenswijze:
de vrouwtjes blijven waarschijnlijk in haar holletjes, de mannetjes zwerven in de
copulatie-periode door het terrein op zoek naar vrouwtjes en vallen door deze
activiteit in veel grotere aantallen in de blikken dan de vrouwtjes. Het is me
echter nog steeds niet gelukt A. lutetiana levend in de duinen te vinden, zodat
de levenswijze nog onbekend is.

4. Aulonia albimana (Walck.) is de kleinste wolfspin van Meijendel. Deze soort
wordt in heel Europa aangetroffen, in Duitsland (Dahl, 1908, pp. 305, 306; Tret¬
zel, 1952, pp. 102, 103) vooral op warme beschutte plaatsen. Ze leeft onder mos
of korstmos. In Meijendel vonden we Aulonia in alle terreintypen, het meest in
de open vlakten in bossen en aan bosranden (E). Alleen op de allerkaalste ter¬
reinen die ver van bosjes af liggen en in de dichtste natste bossen vonden we ze
niet, wel echter op de zeer voor de wind open liggende „Hoogvlakte”. Mis¬
schien is ook in Meijendel de beschutte ligging van de biotopen van belang en be¬
treffen de vondsten op de „Hoogvlakte” uitstralingen vanuit bosjes aan de rand
daarvan, zoals we dit ook bij P. lugubris zagen.

5. De soorten van het geslacht Alopecosa Simon (= Tarentula auct.) maken een
holletje in de grond, dat ze met spinsel bekleden. Vanuit dit holletje loeren ze
op voorbijkomende insecten.

A. cuneata (Cl.) komt in Meijendel vooral voor op vlakten die dicht begroeid
zijn met duinriet, het voorkeursbiotoop is terreintype D. Op kale zandvlakten
treffen we A. cuneata niet of zeer weinig aan, in de zeer dichte bosjes ontbreekt
ze. Overigens is A. cuneata in bijna alle biotopen gevangen. Deze betrekkelijke
eurytopie komt overeen met wat in de literatuur over de verspreiding bekend is.

A. accentuât a (Latr.) vonden we vooral op zandvlakten die slechts spaarzaam
met helm zijn begroeid (terreintype B). De soort is schijnbaar euryoek, de vang¬
sten op het kale zand van terreintype A en die in de terreinen die behalve met
grassen ook met bomen en struiken begroeid zijn betreffen bijna uitsluitend man¬
netjes. Waarschijnlijk woont A. accentuata niet op deze terreinen, maar komen
slechts de mannetjes op hun zwerftochten er af en toe terecht. Ook Dahl (1908,
p. 349) legt de nadruk op deze schijnbare eurytopie.

A. fabrilis (CL), de grootste wolfspin van Meijendel, is vooral op de kaalste
terreinen te vinden, haar voorkeursterrein is terreintype B (zand, gedeeltelijk met

DE WOLFSPINNEN VAN MEIJENDEL

helm begroeid, in de Bierlap). De soort is betrekkelijk stenoek, zoals ook Tret-
ZEL (1952, p. 104) opgeeft, en in haar verspreiding nagenoeg beperkt tot de
open, weinig begroeide vlakten. Daarbuiten vindt men slechts enkele mannetjes,
in een bos van zwarte populieren bij de Natte Sprang en in een hoog gelegen
berkenbos in de Bierlap bovendien een juveniel en een subadult vrouwtje.

6. Van Xerolycosa miniata (C.L.K.) is één exemplaar gevangen in blik 21, in
een dicht met duinriet begroeid terrein in de Zeeduinen.

7. Pisaura mirabilis (Cl.) is, zoals reeds eerder werd opgemerkt, geen echte
Lycoside, maar behoort tot de familie der Pisauridae. Van deze familie, die wel
nauw verwant is met de Lycosidae, is zij in Meijendel de enige vertegenwoordigster.
Vrouwtjes van P. mirabilis vinden we alleen op de begroeide terreinen, de vang¬
sten op de zandvlakten (terreintypen A — C) betreffen mannetjes of onvolwassen
dieren. De vrouwtjes van Pisaura maken een klokvormig nest van spinsel in
grassprieten of twijgen, waarin ze de cocon ophangen vóórdat de jongen uit¬
komen.

De blikgegevens van Meijendel geven niet veel aanwijzingen over het voor¬
keursterrein van P. mirabilis , in alle terreintypen is ze in ongeveer dezelfde
abundanties gevangen. Nu is P. mirabilis niet echt een terrestrische soort zoals de
meeste wolfspinnen, maar ze leeft voornamelijk in de kruidlaag. Blikvangsten
geven dus geen zuiver beeld van de verspreiding. Tretzel (1952, pp. 100, 101)
geeft op dat de soort euryoek is.

Hiermee zijn we aan het eind gekomen van een bespreking van de gegevens die
zijn verkregen uit bewerking van de blikvangsten uit het vangjaar 1953 — ’54 van
het Meijendel-onderzoek. Veel vragen over de levenswijze van de wolfspinnen
van Meijendel moeten nog onbeantwoord blijven. Enkele hiervan zullen misschien
opgelost kunnen worden nadat ook de blikvangsten uit andere vangjaren zullen
zijn uitgewerkt, maar de meeste kunnen pas beanwoord worden na een experimen¬
teel oecologisch onderzoek. In deze drie artikelen hoop ik de basis voor een der¬
gelijk onderzoek te hebben gelegd.

Summary

This paper, together with two preceding publications (Ent. Ber. 20 : 56 — 62;
69 — 74), forms an account of an ecological research on some species of Lycosidae
and Pisauridae. An interpretation is given of the data obtained in one year of
weekly catches with ground traps in the dune area Meijendel near The Hague.
Briefly stated, the results are the following.

Three types of life cycles can be distinguished, viz.,

Type I (fig. 3), life cycle of one year. Period of copulation in spring. Hiber¬
nation in juvenile and subadult stages.

Type II (fig. 4), life cycle of one year. Two periods of copulation: one in spring,
and one, less obvious, in autumn. Probably these two periods of copulation
represent only one period that is interrupted by winter. Hibernation in
all stages.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.V.1960

Type III (fig. 5), life cycle probably of two years. Two periods of copulation:
the most obvious one in autumn, the other, after a presumed interruption
by winter, in spring. Hibernation in the adult stage, probably also in the
subadult stage.

The following species of Lycosidae and Pisauridae were captured (cf. figs. 6,

9):

Pardosa monticola (CL). Life cycle type I. Abundant in open biotopes with short
herbage. This species is, in biotopes with more vegetation, replaced by the
next two species of Pardosa.

P. lugubris (Walck.). Life cycle type I. Abundant in all bushes of birch and
poplar, but probably more or less ousted from some biotopes by T roch osa ter -
r’îcola Thor.

P. pullata (CL). Life cycle type L Occurring in a restricted group of biotopes
only, in and around a large bush of Pop ulus tremula.

P. nigriceps (Thor.). Life cycle type I. Often found climbing herbs and small
shrubs. Very common on open plains with scattered trees and a high vegetation
of Calamagrostis epigeios. This species is often recorded as being restricted to
heaths of Calluna vulgaris. This plant, however, does not occur in the dune
area of Meijdel.

Trochosa terricola Thor. Life cycle type II. Very abundant in all bushes.

T. ruricola (De Geer). Two specimens only have been found at the edge of the
research area.

Arctosa perita (Latr.). Life cycle type II. Abundant on the most open and bare
sandhills.

A. lutetiana (Simon). Probably life cycle type II. Not common in thin bushes,
and on open plains with rich vegetation of Calamagrostis epigeios.

Aulonia albimana (Walck.). Life cycle type I. Found in all biotopes, especially in
glades and along the borders of bushes.

Alopecosa cuneata (CL). Life cycle type I. Found in the same biotopes as P. mon¬
ticola , but less abundantly. On more open sandhills this species is replaced by
the next two species of Alopecosa.

A. accentuata (Latr.). Life cycle type II. Common on open sandy plains. This
species shows a seasonal vicariance with A. fabrilis (fig. 8).

A. fabrilis (CL). Life cycle type III. Found in the same biotopes as the preceding
species.

Xerolycosa miniata (C.L.K.). Captured in one specimen only, in a trap situated
in a rich vegetation of Calamagrostis epigeios.

Pisaura mirabilis (CL). Life cycle type I Abundant in all biotopes. This species is
not really terrestrial in habits, and consequently it is not sampled adequately
with ground traps.

Literatuur

Becker, L., 1882, ,,Les Arachnides de Belgique”. Ann. Mus. Roy . d’Hist. nat . Belg. 10 :
1— 246, 27 PL

Boer., P. J. den, 1956, ,,De vangblikken bij het Meijendelonderzoek”. Lev. Nat. 59 (3):
51 — 59, 4 figs. (Meded. Meijendelcom., N.S. 3).

- , 1958a, ,,Activiteitsperioden van loopkevers in Meijendel”. Ent. Ber. 18 (4):

80 — 89, 2 tab. (Meded. Meijendelcom., N.S. 10).

DE WOLFSPINNEN VAN MEIJENDEL

- ■, 1958b, „De loopkevers van Meijendel. II. Activiteitsperioden in 1953”. Lev.

Nat. 61 (4): 88 — 95, 12 figs., 2 tab. (Meded. Meijendelcom., N.S. 14).
Bouwman-Buis, C. M., 1938, „Een aardige wolf spin. Ocyale mirabilis Cl., de merkwaar¬
dige hardlooper”. Lev. Nat. 43 (6): 171 — 176, 5 figs.

Dahl, F., 1908, „Die Lycosiden oder Wolfspinnen Deutschlands und ihre Stellung im
Haushalt der Natur.” Nova Acta Acad. Caes. Leop. -Carol. 88 (3): 175 — 687,
86 figs., 1 krt.

Dahl, F. & -M., 1927, ,;,Lycosidae s. lat. (Wolfspinnen im weiteren Sinne)”. Tienv.
Deutschi. 5 (2): 1 — 80, 192 figs.

Ehlers, M., 1939, „Untersuchungen über aktive Lokomotion bei Spinnen”. Zool. Jahrb.
{Syst.) 72 (5/6): 373—497, 16 tab.

Locket, G. H. & A. F. Millidge, 1951, „British Spiders”, Vol. I. Publ. Ray Soc.
135 : 1—310, 142 figs.

Menge, A., 1877, „Preussische Spinnen. X”. Sehr. Naturf. Ges. Danzig (N.F.) 4 (2):
495—542, PL 82—87.

Norgaard, E., 1945, „0kologiske Undersogelser over nogle danske Jagtedderkopper”. Flora
og Fauna 51 ( 1,/ 2 ) : 1 — 37, 24 figs., 7 tab.

Palmgren, P., 1939, „Die Spinnenfauna Finnlands. I. Lycosidae”. Acta Zool. Fenn. 85 :
1—86, 127 figs., 3 tab., 22 krt.

Savory, Th., 1945, „The Spiders and Allied Orders of the British Isles”. The Wayside
and Woodland Series, London, pp. 1 — 224, 70 figs., 95 PL
Tambs-Lyche, H., 1940, „Die Norwegischen Spinnen der Gattung Pardosa Koch”. Avb.

Norske Vidensk.-Acad. (I) 1939 (6): 1 — 59, 5 figs., 2 tab., 12 krt.
Tretzel, E., 1952, „Zur Ökologie der Spinnen (Araneae). Autökologie der Arten im Raum
von Erlangen”. Sitz.-Ber. Phys.-Med. Soc. Erlangen 75 : 36 — 131.

- , 1954, „Reife- und Fortpflanzungszeit bei Spinnen”. Z. Morph. Ökol. Tiere

42 (6/7), pp. 634— 691, 24 figs.

- , 1955, „Intragenerische Isolation und interspezifische Konkurrenz bei Spin¬
nen”. Ibid. 44 ( 1/2) : 43 — 162, 25 figs.

WiEBES, J. T., 1956, „ Tricca lutetiana Simon, a rare spider, new to the Dutch fauna (Ara¬
neae, Lycosidae).” Proc. Kon. Ned. Akad. Wetens ch. (C) 59 (3): 405 — 415,
2 figs. (Meded. Meijendelcom., N.S. 4).

Acarologia, Tijdschrift over Mijten. Acarologia is het enige tijdschrift ter wereld, dat
geheel aan de mijten is gewijd. Nu er enige afleveringen zijn verschenen, is het zeker waard
om hier te worden besproken en aanbevolen.

Het wordt gepubliceerd door ons corresponderend lid Prof. Dr. Marc Andr6, die reeds
van diverse collegae kopij toegezonden heeft gekregen. Aldus is een kloek tijdschrift op 4°
formaat ontstaan, dat bij zijn 3e aflevering reeds 375 pagina’s alsmede talrijke afbeeldingen
bevatte. De inhoud is bedoeld om de gehele acarologie te bestrijken. Men vindt daarin zowel
de gebruikelijke artikelen op het gebied van morfologie, systematiek e.d., als ook bespreking
van economisch belangrijke mijten en pennevruchten van meer algemene aard.

Met het verschijnen van ’dit tijdschrift is een reeds lang gekoesterde wens van vele
acarologen in vervulling gegaan. De kwaliteit der artikelen is zeer goed en zowel de
vakman en de amateur als degenen die slechts af en toe met acarologische problemen wor¬
den geconfronteerd, vinden hier een concentratie van geschriften, die veel gezoek in aller¬
hande en vaak moeilijk verkrijgbare tijdschriften voorkomt.

De abonnementsprijs is Fr. frs. 4200. — per jaar. Het adres van Prof. Mare Andró is
8-bis Avenue Thiers, La Varenne (Seine), France. Het tijdschrift is in onze Bibliotheek
aanwezig.

Ik hoop van harte, dat deze uitgave het succes zal hebben, dat ervan wordt verwacht. —

G. L. van Eyndhoven.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.V.1960

A checklist of insect-stamps

F. G. A. M. SMIT

Below are listed postage stamps, issued prior to I960, which show insects or
’homes’ of insects. Although a number of articles on insect-stamps have been
published, none of these papers appears to contain a list of all the stamps which
had been issued at the time. I would welcome a notification of any omissions or
errors in the present list.

A few stamps are mentioned in the literature which are erroneously supposed
to show an insect: (a) Wren (1955) states that the 1937 set (11 values) and
the 1947 set (10 values) of French Equatorial Africa postage due stamps have
the numeral of value super-imposed on a butterfly. This is not the case, for the
symmetrical design (Wren’s ’’butterfly”) has nothing whatsoever in common
with a lepidopteron. (b) According to the late Prof. T. Esaki (in Smith, 1955)
there are on a Japan 1916 10 s. stamp two small stylized butterflies, one on each
side of the frame surrounding the Japanese denomination at the bottom. I have
carefully examined an unused copy of this expensive stamp and I came to the
conclusion that the two symmetrical designs cannot possibly represent a butterfly,
not even a stylized one. (c) Smith (1958) mentions that a Hungarian stamp of
1951 (40 fi.) shows children playing while an unrecognizable species of butterfly
is flying overhead; according to Gibbons (Pt. II, 1958) the ’’butterfly” is a
flying model aeroplane!

The bogus butterfly stamps of Herrn Island (3) and of Maluku Selatan (South
Moluccas) (6) are not listed here (for particulars see Smith 1954, 1958), nor
the early North American private proprietary stamps, referred to by Mont¬
gomery (1937). The 1958 Turkey set of five butterfly stamps is included,
although Gibbons has not listed this set; the Hon. Miriam Rothschild kindly
informed me that R. Genoud, of Geneva, emphatically told her that this set was
validly issued as a charity series, while Spaziani Testa (1958) includes this set
in his catalogue.

The names of the Families and of the insects concerned are arranged alpha¬
betically under each Order. Where a certain insect is depicted on more than one
type of stamp, different designs are indicated by A, B, etc.

A total of 137 different insects (116 identifiable, 21 unidentifiable), as well
as bee-hives and termitaria, have found their way into stamp designs. Since in a
number of instances a design is used for more than one value, or a certain value
may exist in distinct colour varieties (most other varieties, such as misprints, are
not listed), the grand total of the stamps listed is 334.

Orthoptera

GRYLLIDAE

Gryllus campestris L. — Hungary 1954, 1 fo. 20 fi. (also imperforate, according
to Spaziani Testa (1959)). Misdetermined as Gryllus desertus Pall, in Spaziani
Testa (1958).

Unidentifiable species — Hungary 1958, 60 fi. Misdetermined as Cicada plebeia
in Spaziani Testa (1958).

A CHECKLIST OF INSECT-STAMPS

MANTIDAE

Coptopteryx gayi Blanchard — Chile 1948, 60 c., 2 p. 60 c., 3 p. As Mantis gayi
on stamp. Misdetermined by van Heerdt-Kolff (1953) as "Mantis religiosa L;
var. Mantis Gayi”.

Mantis religiosa L. — France 1956, 12 f.

TETTIGONIID AE

Callimenus pancici Brunn — Yugoslavia 1954, 50 d. Trieste (Zone B) 1954, 50 d.

Isoptera

T ermitarium — - A. Somalia 1932, 1 L. 25 c., 1 L. 75 c., 2 L. (perforation 12);
1934, 1 L. 25 c. (perforation 14) overprinted ONORANZE AL DUCA DEGLI
ABRUZZI; 1935, 1 L. 25 c, 1 L. 75 c., 2 L. (perforation 14); 1935, 2 L.
(perforation 14) overprinted POSTA AEREA. Way & Standen (1951) menti¬
on Termes hellicosus Smith in their text, but without a direct reference to these
stamps. Van Heerdt-Kolff (1953) states that most probably the hill was built
by members of that species of termite. Monro & Arthur (1956) refer to Macro-
t er mes hellicosus Smeathman. B. South West Africa 1931, ^2 d. (dn English), l/2
d. (in Afrikaans); 1931, !/2 d. overprinted OFFICIAL, l/2 d. overprinted
OFFISIEEL.

Odonata

AESCHNIDAE

Aeschna juncea L. — Finland 1954, 25 m. + 5 m.

Unidentifiable species — Japan 1923, A. l/2 s., I1/? s., 2 s., 3 s., 4 s., 5 s., 8 s.,
B. 10 s., 20 s. (all imperforate and ungummed).

AGRIONIDAE

Agrion splendens Harris — Switzerland 1951, 10 c. + 10 c. As Calopteryx
spl enden s in Spaziani Testa (1958).

Hemiptera

CICADIDAE

Lyristes pi ehe jus Scop. — France 1956, 12 f.

SCUTELLERIDAE

C allidea panaethiopica Kirk. — Portuguese Guinea 1953, 10 c.

Neuroptera

ASCALAPHIDAE

Ascalaphus lihelluloides Sch." — Switzerland 1954, 30 c. + 10 c.

Lepidoptera

AGARISTIDAE

Aegocera f er vida Wkr. — Mozambique 1953, 20 e.

Heraclia mozambica Mab. — Mozambique 1953, 6 e. As Xanthospilopteryx mo-
zambica on stamp.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.V.1960

ARCTIIDAE

Amphicallia thelwalli Drc. — Mozambique 1953, 15 c. Monro & Arthur
(1956) refer to A. tïgrïs Drc. Misprinted as A. thelwalei in Dartevelle (1954).
Arctia caja L. — Switzerland 1954, 10 c. + 10 c.

Arctia flavia Fssl. — Switzerland 1955, 30 c. + 10 c. Smith (1958) gives
author’s name incorrectly as LiNNé.

Arctia bebe L. — Hungary 1959, 30 fi.

BOMBYCIDAE

Bombyx mori L. — A. Italy 1953, 25 L. B. Lebanon 1930, 4p., 4l/2 p., 7y2 p.,
10 p., 15 p., 25 p. A. Trieste (Zone A) 1953, 25 L. C. Trieste (Zone B) 1950,
20 d.; Van Heerdt-Kolff gives the date of this stamp incorrectly as 1951.

CASTNIIDAE

Castnia eudesmia Gray — Chile 1948, 60 c., 2 p. 60 c., 3 p. Warnecke (1952)
remarks: ,,Die Abbildung in Seitz (Bd. VI, Taf. 8c, nicht e, wie im Text an¬
gegeben) deckt sich nicht restlos mit dem Markenbild.”

DANAIDAE

Danaus chrysippus L. — A. Mozambique 1953, 2 e. 30 c. Dartevelle (1954)
and Spaziani Testa (1958) give the generic name as Danais, which is also
used on the stamp. Spanish Guinea 1958, B. 10 c. + 5 c., C. 25 c. -f 10 c.,
D. 50 c. + 10 c.

GEOMETRIDAE

Abraxas grossulariata L. — Switzerland 1957, 20 c. + 10 c.

LASIOCAMPIDAE

Lasiocampa quercus L. — Switzerland 1952, 40 c. + 10 c.

LYCAENIDAE

Axiocerses harpax F. — Mozambique 1953, 30 c. Smith (1954) gives the
generic name incorrectly as Axiocerces ; the specific name is misprinted harpase in
Rao (1958).

Heodes virgaureae L. — Hungary 1959, 1 fo. As Lycaena virgaureae on stamp.
Lysandra coridon Poda — Switzerland 1952, 30 c. + 10 c. Misdetermined in
van Heerdt-Kolff (1953) as Lycaena Bellargus Rott.

Lysandra hylas Esp. — Hungary 1959, 40 fi.

Unidentifiable species — Turkey 1958, 50 k. As Lycaena euphemus in Spaziani
Testa (1958).

LYMANTRIIDAE

Lymantria monacha L. — Switzerland 1953, 10 c. + 10 c.

A CHECKLIST OF INSECT-STAMPS

MORPHOIDAE

Morpho sp. — British Honduras 1953, 25 c. ’’Called only a ’Blue Butterfly’ [on
the stamp], it is perhaps Morpho peleides hyacinthus Btlr., which occurs there”
(Smith, 1954). Spaziani Testa (1958) gives the name as Morpho menelaus.

NOCTUIDAE

Cato cala electa Borkh. — Switzerland 1957, 40 c. + 10 c.

Cato cal a fraxini L. — Switzerland 1950, 20 c. + 10 c. Van Heerdt-Kolff
(1953) gives date and value incorrectly as 1951, 40 c. 4- 10 c.

Egyholis vaillantina Stoll. — Mozambique 1953, 4 e. 50 c. The specific name is
misprinted viallantina in Rao (1958).

Met opt a recti fas data Ménétriès — South Korea 1954, 10 h.

NY CTEMERID AE

Nyctemera leuconoe Hpffr. — Mozambique 1953, 7 e. 50 c.

NYMPHALIDAE

Apatura ilia Schifferm. — Switzerland 1956, 20 c. + 10 c. Misdetermined by
Smith (1958) as A. iris L.

Apatura iris L. — Hungary 1959, 60 fi. As A. ilia on stamp.

Char axes azota Hew. — Mozambique 1953, 10 e.

Euxanthe wakefieldi Ward — Mozambique 1953, 20 c.

Junonia almana L. — - Turkey 1958, 150 k.

Kallima inachus Bsd. — Ryukyu Islands 1959, 13 c.

Nymph alis antiopa L. — Switzerland 1953, 20 c. -f 10 c. As Vanessa antiopa in
Spaziani Testa (1958).

Nymph alis io L. — A. Switzerland 1955, 10 c. + 10 c. As Inachis io in Spaziani
Testa (1958). B. Germany (East) 1959, 20 pf.

Sasaki a charonda Hew. — Japan 1956, 75 y.

Vanessa atalanta L. — A. Switzerland 1950, 10 c. + 10 c. As Pyrameis atalanta
in Spaziani Testa (1958). B. Hungary 1959, 3 fo.

PAPILIONIDAE

Agehana maraho Mats. — China (Formosa) 1958, 40 c. As Papilio elivesi Leech
in Spaziani Testa (1958).

Graphium ant heus evomharoides Eim. — Mozambique 1953, le. 50 c. On the
stamp the generic name is given as Papilio.

Graphium podalirius L. — Switzerland 1951, 20 c. + 10 c. As Papilio podalirius
in van Heerdt-Kolff (1953), Smith (1954) and Spaziani Testa (1958).
Papilio antimachus Dru. — Spanish Guinea 1953, 10 c. + 5 c., 60 c. Smith
(1954) gives the date incorrectly as 1935.

Papilio caiguanabus Poey. — Cuba 1958, 8 c. On this stamp, as well as on the
other three butterfly items in this Cuban set, the word Mariposa is added to the
name of the butterfly and would therefore appear to be the author’s name;
however, Mariposa is simply the Spanish or Portuguese word for butterfly or
moth.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.V.1960

Fapilio dardanus tibullus Kirby — Mozambique 1953, A. 50c.; B. Ie., 3e.
Papilio demodocus Esp. — Mozambique 1953, 10 c.

Papilio machaon L. — A. Czechoslovakia 1955, 1 k. 40 h. B. Switzerland 1954,
40 c. + 10 c. C. Hungary 1959, 20 fi.

Papilio memnon L. — China (Formosa) 1958, $ 2.

Papilio phorcas ansorgei Roths. — Mozambique 1953, 2 e. 50 c. Subspecific
name misprinted ansorger in Rao (1958).

Parnassius apollo apollo L. — Finland 1954, 15 m. + 3 m.

Parnassius apollo subsp. — Switzerland 1955, 40 c. H- 10 c. Smith (1958)
remarks that ’’the illustration compares well with Seitz’s figure of P. apollo
barlholomaeus Stich., of the Bavarian Alps.”

Troides brookiana brookiana Wallace — Sarawak 1950, 1 c. As Troides fOr-
nithoptera ) brookeanus in Warnecke (1951a), Troides brookeana in Smith
(1954), Trogonoptera brookiana in Monro & Arthur (1956) and as Troides
( Ornithoptera ) broockiana in Spaziani Testa (1958). Way & Standen give
the date incorrectly as 1949-

PIERIDAE

Anlhocaris cardamines L. — Switzerland 1951, 30 c. + 10 c. As Euchloe car-
damines in van Heerdt-Kolff (1953) and Spaziani Testa (1958).

Aporia crataegi L. — Roumania 1956, 10 b.

Colias crocea Fourcroy — Switzerland 1957, 10 c. + 10 c. As C. croceus in
Smith (1958) and Spaziani Testa (1958).

Colias palaeno L. — Switzerland 1950, 40 c. + 10 c. ’’Probably race europomene
O.” (Smith, 1954). Misdetermined as Gonepteryx rhamni L. in van Heerdt-
Kolff (1953).

Eurema daira Gogt., dry-season form ebriola Poey — Cuba 1958, 14 c. As Teria
[— Terias'] ebriola on stamp.

Eurema proterpia Fab. — Cuba 1958, 12 c. As Teria [ = Terias'] gunHachia
[Poey}, a synonymic name, on stamp.

Gonepteryx rhamni L. — Turkey 1958, 25 k.

Nathalls iole Boisd. — Cuba 1958, 19 c. As Nathalls felicia [Poey], a synonymic
name, on stamp.

Pieris brassicae L. — Switzerland 1956, 40 c. + 10 c.

Pieris napi L. — Turkey 1958, 75 k. As P. brassicae in Spaziani Testa (1958).
Pieris sp. — Czechoslovakia 1952, 2 k., 3 k. Smith (1958) suggests that the
the butterfly could be P. brassicae or P. napi.

Teracolus omphale Godt. — Mozambique 1953, 40 c. As Colothis omphale God.
in Monro & Arthur (1956).

SATURNIIDAE

Argema mimosae Boisd. — Mozambique 1953, le. The generic name is mis¬
printed Aigenia on stamp, while Monro & Arthur (1956) misquote the name
as Arge mi a.

Athletes ethra Westw. — Mozambique 1953, 2 e. Smith (1954) states that the
specific name on the stamp is printed as ethra [the correct name}, ”an evident

A CHECKLIST OF INSECT-STAMPS

misspelling for ethica Westw.”, but my copy of the stamp gives clearly ” Athletes
ethica Westw.” It seems highly improbable that the stamp was corrected;
Spaziani Testa (1958), who copied the names as they appear on the stamps of
this Mozambique set, gives the name as ethica . Smith (1954) notes that the moth
resembles Seitz’s description of semialba Sonth. more closely.

Attacus atlas L. — A. China (Formosa) 1958, $ 1. B. Ryukyu Islands 1959, 3 c.
Eudia pyri Schiffr. — A. France 1956, 12 f. B. Switzerland 1951, 40 c. + 10 c.
Nudaurelia hers ilia dido M. + W. — Mozambique 1953, 80 c.

Pseudaphelia apo lli naris Boisd. — Mozambique 1953, 4 e. The specific name is
misprinted p oilmans on the stamp, and Smith (1954) gives the name incorrectly
as Pseudamphelia appollinaris.

SATYRIDAE

Melanargia galathea L. — Switzerland 1952, 20 c. + 10 c. As Agapetes galathea

in Monro & Arthur (1956).

SPHINGIDAE

Acherontia atropos L. — Hungary 1959, 2 fo.

Unidentifiable species - — Curaçao 1903, 10 c., 12y2 c., 15 c., 25 c., 30 c., 50 c.;
1908, 221/2 c. Netherlands Indies 1902, 10 c. (slate), 10 c. (slate-blue), 12l/2c,
15 c. (chocolate), 15 c. (dull brown, overprinted with two horizontal black bars
across head), 17!/2c., 20 c. (greenish slate), 25 c., 30 c., 50 c.; 1905, 20 c.
(olive); 1908, 22/2 c.; 1908, overprinted JAVA, 10 c., 12l/2 c., 15 c. (chocolate),
15 c. (dull brown, overprinted with two horizontal back bars across head),
17l/2 c, 20 c., 221/2 c., 25 c, 30 c., 50 c.; 1908, overprinted BUITEN BEZIT,
10 c., I2y2 c, 15 c. (chocolate), 15 c. (dull brown, overprinted with two hori¬
zontal black bars across head), 17l/2 c, 20 c., 22l/2 c., 25 c., 30 c., 50 c.; 1911,
overprinted DIENST, 10 c, 12l/2 c., 15 c., 17l/2 c, 20 c., 22/^ c., 25 c., 30 c.,
50 c.; 1905, surcharged 10 c. on 20 c. (greenish slate); 1917, surcharged 171/2 c.
on 221/2 c. Surinam 1904, 12l/2 c.; 1906, 10 c.; 1907, 15 c., 20 c., 25 c., 30 c.,
50 c.; 1908, 22l/2 c.

SYNTOMIDAE

Metarctia lateritia H. S. — Mozambique 1953, 5 e.

ZYGAENIDAE

Arniocera ericaia Btir. — Mozambique 1953, 3 e.

Erasmia pulchella Hope — China (Formosa) 1958, $ 1.40.

Zygaena carniolica Scop. — Switzerland 1956, 10 c. + 10 c.

Unidentifiable species (which also cannot be referred to Families) — A. China
1958, 4 f . B. Cuba 1958, 4 c. (lateral view of a butterfly in flight, in upper
right hand corner — only visible through a magnifying glass; in the left hand
corner is another winged insect). C. Hawaii 1890, 2 c.; 1893, 2 c. overprinted
’’Provisional GOVT. 1893”. D. Hungary 1924, 300 k. Smith (1955) would

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.V.1960

’’consider this a dove, judging from illustrations, especially since the stamp is
listed as depicting emblems of peace; however, I have not seen the original.”
Actually, a dove is poised on a hand of the child shown on the stamp, while a
lepidopteroid insect is clearly seen in the space below the arm. E. Manchuria
(Manchukuo) 1940, 2 f. A Papilio-\ike butterfly, according to Esaki (in Smith,
1955). F. Netherlands 1950, 20 c. + 7 c. G. Turkey 1958, 20 k. H. Yugoslavia
1956, 70 d.

CARABIDAE

Coleoptera

Anthia nimrod F. — Portuguese Guinea 1953, 50 c.

Car abus intri cat us L. — Switzerland 1956, 30 c. .+ 10 c.

Colliuris dimidiata Chaud. — Portuguese Guinea 1953, 10 e. Incorrectly referred
to Cicindelidae by Spaziani Testa (1958).

Craspedophorus brevicollis Dej. — Portuguese Guinea 1953, 30 c.

Procerus gigas Creutz. — - Yugoslavia 1954, 35 d. Trieste (Zone B) 1954, 35 d.
Zabrus tenebrioides Goeze — Hungary 1954, 1 fo. (also imperforate).

CERAMBYCIDAE

Analept-es trifasciata Fab. — Portuguese Guinea 1953, 5 c.

Cerambyx cerdo L. — Hungary 1954, 50 fi. (also imperforate). As C. heros
Scop, (a synonym of C. cerdo L.) in Spaziani Testa (1958).

Cordylomera nitidipennis Serv. — Portuguese Guinea 1953, 2 e.

Purpuricenus koehleri L. — Switzerland 1953, 30 c. + 10 c.

CETONIIDAE

Cetonia aurata L. — Switzerland 1957, 30 c. + 10 c.

Goliathus regius Klug — Togo 1955, 8 f.

CICINDELIDAE

Cicindela bruneti Gory — Portuguese Guinea 1953, 5 e. As C. brunet on stamp.

CHRY SOMELID AF

Leptinotarsa decemlineata Say — Roumania 1956, 55 b.

Platypria luctuosa Chap. — Portuguese Guinea 1953, 70 c.

COCCINELLIDAE

Coccinella septempunctata L. — Switzerland 1952, 10 c. -f 10 c.

CURCULIONIDAE

Cleonus punctiventris Germ. — Hungary 1954, 30 fi. (also imperforate). Mis-
determined as Conorrhynchus mendicus Gyll. in Spaziani Testa (1958).
Rhynchites bacchus L. — Hungary 1954, 80 fi. (also imperforate).

A CHECKLIST OF INSECT-STAMPS

DYNASTIDAE

Oryctes nasicornis L. — Hungary 1954, 1 fo. 50 fi. (also imperforate).
EUCHIRIDAE

Cheirotonus macleayi jormosanus Ohaus — China (Formosa) 1958, $ 1.60.
HYDROPHILIDAE

Hydrous piceus L. — Hungary 1954, 3 fo. (also imperforate).

LAMIIDAE

Batocera lineolata var. variecollis Schwarzer — China (Formosa) 1958, 10 c.
Tragocepbala nobilis Fab. — Spanish Guinea 1953, 5 c. + 5 c., 15 c.

LUCANIDAE

Chiasognathus granti Steph. — Chile 1948, 60 c., 2 p. 60 c., 3 p. As C. grantii
on stamp.

Lucanus cervus L. — A. Czechoslovakia 1955, 30 h. B. Hungary 1954, 2 fo.
(also imperforate).

LYCIDAE

Lyons latissimus L. — Portuguese Guinea 1953, 3 e.

MELOLONTH1DAE

Melolontha melolontha L. — Roumania 1956, 1 L. 75 b. (lake and yellow-olive),
1 L. 75 b. (deep brown and olive-green).

Polyphylla fullo L. — Hungary 1954, 40 fi. (also imperforate).

PRIONIDAE

Acanihophorus maculatus Fab. — Portuguese Guinea 1953, 1 e.
SCARABAEIDAE

Scarabaeus sacer Fab. — France 1956, 12 f. Misdetermined by Monro & Arthur
(1956) as Ceratophyus typhoeus L., and by Spaziani Testa (1958) as Scarabeo
stercorarw.

Unidentifiable species — Spain 1935, 15 c. Van Heerdt-Kolff (1953) calls
the insect Geotrupes sylvaticus L. The stamp shows the underside of a cockroach¬
like insect lying on its side under a small rose bush; it is quite impossible to
identify the insect, which is meant to be a Scarabaeid beetle. The stamp was
issued on the occasion of the tercentenary of the death of the poet Lopes de
Vega and its design is based on a bookplate from de Vega’s La Dorotea —
this woodcut has the following inscription: ’’Audax dum Vegae irrumpit Scara¬
baeus in hortos, fragantis periit victus odore rosae.” (Büttner (1936), as quoted
by van Heerdt-Kolff (1953)).

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.V.1960

Hymenoptera

APIDAE

Apis mellifia L. — A. Hungary 1958, 1 fo. B Italy 1953, 25 L. C. Poland 1956,
40 gr. D. Russia 1951, 40 k. E. Switzerland 1950, 30 c. + 10 c. B. Trieste
(Zone A), 1953, 25 L. F. Trieste (Zone B), 1950, 3 d. (red-brown); 1951, 3 d.
(brown-red). G. Germany (East) 1959, 40 pf. H. Roumania 1959, 55 b.
Bee-hives — A. Belgium 1950, If. 75 c. B. Bulgaria 1940, 15 s. C. Bulgaria
1941, 30 s. (orange), 30 s. (green). D. Bulgaria 1946, 4 L. (not the remaining
three values of the set, as stated by Way & Standen, 1951). E. Finland 1947,
10 m. F. Hungary 1916, 10 fi. (Savings Bank stamp); 1919, 50 fi. surcharge on
10 fi. (of 1916) (Banat Backska issue); 1919, 10 fi. (Debreczin issue); 1919,
10 b. (Transylvania issue); 1919, 10 b., inscribed ’’Magyar Posta” (Transylvania
issue); 1919, 10 on 10 fi. (Baranya issue). G. Hungary 1947, 40 f. H. New South
Wales 1903, 9 d. (brown and ultramarine, perf. I2I/4 X 12l/2), 9 d. (brown
and deep blue, perf. 12/j X 121/2)5 9 d. (brown and blue, perf. 11); 1907, 9 d.
(brown and ultramarine, perf. 12 X 12l/2), 9 d. (same colour, perf. 11), 9 d.
(yellowbrown and ultramarine, perf. 12 X 12!/2). I. Nicaragua 1891, lc., 2 c.,
5 c, 10 c., 20 c, 50 c., 1 p., 2 p., 5 p., 10 p. (lithographed stamps of this design,
overprinted TELEGRAFOS, have done postal duty, according to Stanley
Gibbons (pt. Ill, 1957); 1891, same values but overprinted FRANQUEO OFI-
CIAL. J. Nicaragua 1894, same values as 1891 set; 1894, same values but over¬
printed FRANQUEO OFICIAL. K. Queensland 1903, perf. 12l/2, 9 d.
(QUEENSLAND in small letter-type), 9 d. (QUEENSLAND in larger letter-
type); 1907, 9 d. (brown and ultramarine, perf. 12 X 12!/2), 9 d. (same colours,
perf. 11), 9 d. (pale brown and blue, perf. 11); 1912, 9 d. (brown and blue,
perf. 11). L. Roumania 1947, 12 L. M. Russia 1951, 40 k.

Bomb u s lue ovum L. — Finland 1954, 10 m. + 2 m.

Bombus lerrestris L. — Switzerland 1954, 20 c. + 10 c.

Unidentifiable species — A. Brazil 1950, 60 c. B. Netherlands 1950, 2 c. + 3 c.

FORMICIDAE

Unidentifiable species — Hungary 1958, 60 fi. Spaziani Testa (1958) calls
this four-legged ant Lasius niger.

SIRICIDAE

Urocerus gigas L. — Switzerland 1955, 20 c. + 10 c.

VESPIDAE

Vespa crabro L. — Hungary 1954, 60 fi. (also imperforate). Misdetermined as
Vespa germanica in Spaziani Testa (1958).

Diptera

CULÏCIDAE

Aedes aegypti L. — Panama 1949, 5 c. As Aeedes egity on stamp. Monro &
Arthur remark that the wing-venation of the figured mosquito is incorrect.
Anopheles albimanus Wied. (according to Monro & Arthur, 1956) — Haiti

A CHECKLIST OF INSECT- STAMPS

1949, 20 c. .+ 20 c., 30 c. + 30 c, 45 c. + 45 c, 80 c. + 80 c., 1 g. 25 c. +
1 g. 25 c, 1 g. 75 c. + 1 g. 75 c. Way & Standen give the date incorrectly
as 1950.

Anopheles sp. — India 1955, 6 a. As Anopheles culicifacies Giles in Monro &
Arthur (1956), as Anopheles maculipennis Meig. in Spaziani Testa (1958).
Unidentifiable species — A. Mexico 1939, 1. c. As Anopheles albimanus Wied.
in Monro & Arthur (1956). B. Italy 1955, 25 L. As Anopheles sup er p ictus
Grassi in Monro & Arthur (1956).

MUSCIDAE

Glossina palpalis R.-D. — Cameroons 1954, 15 f.

References

[Anonymous?], Les insectes dans la Philatélie. Bull. mens. Maison T. Champion, Paris,
No. 464 [not seen].

Büttner, H., 1936, Der Todbringende Rosenduft. Schweiz. Brief m. Z. 49 : 173 [not seen].
Carver, F. E., 1955, Philatelie Entomology, ƒ. biol. Unit Amer, topical Assoc. 5 (1 — 3)
[not seen].

Dartevelle, E., 1954, Lépidoptères et timbres-postes. Lambillionea 54 : 39 — 41.
Heerdt-Kolff, M. J. van, 1953, De dierenwereld op postzegels, [privately published].
Pt. 1 : 17—28.

Loibl, H., 1951, Die Schweizer Bundespost wirbt für die Entomologie. Z. Lepidopt. 1 (3):
185.

Monro, H. A. U., & A. P. Arthur, 1956, Check list of insects on postage stamps. [Mime¬
ographed, 9 pp.; issued free by the authors to participants of the 10th Inter¬
national Congress of Entomology, Montreal, 1956, visiting the exhibit ’’Phila¬
telic Entomology”.]

Montgomery, B. E., 1937, Insect stamps. Ent. News 48 : 184 — 186, 218 — 219.

Rao, A. S., 1958, Entomology and philately. Proc. 10th int. Congr. Ent., Montreal 1 :
419—421.

Smith, M. E., 1954, Philatelic Lepidoptera. Lep. News 8 : 13 — 16.

- -, 1955, More philatelic Lepidoptera. Lep. News 9 : 12.

- , 1958, Philatelic Lepidoptera: 1954 — 1957. Lep. News 11 : 221 — 224.

Spaziani Testa, G., 1955, Catalogo zoo-filatelico. Bologna. 343 pp.

- , 1958, Catalogo zoo-filatelico 1939 . Roma. (2nd Ed.). 284 pp.

Stanley Gibbons’ Postage Stamp Catalogue. Pt. I. British Commonwealth (6lst Ed., 1958),
Pt. II. Europe and Colonies (52nd Ed., 1958), Pt. III. America, Asia and
Africa (51st Ed., 1957).

Steinhaus, E. A., 1954, Insects on stamps. Wkly philat. Gossip 58 : 172 — 175 [not seen].
Tucker, D. W., 1959, Cuba 1958 Felipe Poey commemorative issue. Gibbons’ Stamp
Monthly 32 : 92—93-

Warnecke, G., 1951a, Abbildung eines Schmetterlings auf einer Briefmarke. Z. Lepidopt.

1 : 122.

- , 1951b, Schmetterlinge auf Briefmarken. Z. Lepidopt. 1 : 184 — 185.

- , 1952, Noch eine Schmetterlingsbriefmarke. Z. Lepidopt. 2 : 93.

Way, W. D., & O. D. Standen, 1951, Zoology in postage stamps. London. Insects: 98 —
102.

Wren, G. R., 1955, A note on Lepidoptera on postage stamps. Lep. News 9 : 12.

4 Park Street, Tring, Herts., England.

100

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.V.1960

Catalogus Faunae Austriae. Teil Xllb, Plecoptera, bewerkt door W. E. Pomeisl.
Gaarne vestig ik de aandacht op deze belangrijke serie catalogi over de Oostenrijkse fauna.

De lijst is overzichtelijk samengesteld en geeft de verspreiding in Oostenrijk aan. Boven¬
dien komt er een uitgebreide literatuurlijst in voor.

Voor hen, die met deze dieren te maken hebben, een onmisbaar werk — Kr.

Een interessante Thysanopteren-vangst in december 1959. Op 3 december 1959 trof ik
te Wageningen in opslag van haver een groot aantal actieve en voedselopnemende tripsen
aan. Twee der soorten, met name Thrips t abaci Lind, forma pulla Uzel en Frankliniella te-
nuicornis Uzel, bevonden zich in de pas uitgekomen pluimen. Eerstgenoemde soort was ver¬
reweg in de meerderheid.

Behalve op de pluimen werden beide soorten ook gevonden in de bladscheden en daarin
werden bovendien aangetroffen Anaphothrips obscurus Muller en Aptinothrips stylifera
Trybom. Larven bleken niet op de haver aanwezig te zijn. Op 7 december werden de vier
tripsen wederom gevonden, ofschoon de temperatuur slechts 1° C was.

Met uitzondering van Thrips t abaci, die zeer polyfaag is, zijn de drie andere soorten typi¬
sche gramineëen-bewoners.

Frankliniella tenuicornis blijkt nieuw voor de Nederlandse fauna te zijn.

W. P. Mantel, Hogeweg 4, Bennekom.

Een prachtige afwijking van Acherontia atropos L. Enige tijd geleden liet de heer
W. de Vries mij een biezonder fraaie afwijking van Acherontia atropos zien, die zich ken¬
merkte door de verbrede en gedeeltelijk ineenvloeiende zwarte banden op de achtervleugels.
Het is het eerste exemplaar, dat ik ooit van deze vorm gezien heb. Het behoort tot f.
confluens Dannehl (Ent. Z. Frankfurt 39 : 87, 1925). De auteur zegt, dat deze vorm in
Tirol „häufig” is, maar in ons land is hij in elk geval een rariteit.

Het exemplaar is een $ en werd 25 juli 1957 te Ede (Gdl.) gevangen. De heer de
Vries was zo vriendelijk er een foto van te laten maken, die hierbij gereproduceerd wordt.
— Lpk.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN

MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR

DE NEDERLANDSCHE ENTOMOLOGISCHE VEREENIGING

Deel 20

1 juni I960

No 6

B. J. LEMPKE,

Adres der Redactie :

Oude IJselstraat 12m, Amsterdam -Zuid 2

■ — Nederland

INHOUD: G. L. van Eyndhoven : Bestuurswisseling en twee gelukwensen (p. 101). —
G. L. van Eyndhoven : B. J. Lempke gehuldigd (p. 101). — W. Roepke : In Memoriam:
Prof. Dr. W. M. Docters van Leeuwen (p. 103). — V. S. van der Goot: Zweefvliegen-
vangsten in de Italiaanse Alpen (Diptera, Syrphidae) (p. 105). — W. J. Boer Leffef :
De wijfjes van Operophtera fagata Scharfenberg (Lep., Geom.) (p. 108). — D. Hille Ris
Lambers : Some notes on morph determination in Aphids (p. 110). — A. C. van Bruggen :
Additional notes on the synonymy of the family names in Diptera (p. 114). — L. G. E.
Kalshoven : A form of commensalism occurring in Xyleborus species? (p. 118). — Litera¬
tuur (p. 107: B. J. Lempke ; p. 113: P. J. Brakman). — Korte mededelingen (p. 102:
Bibliotheek; p. 107: N. W. Elfferich; p. 117: B. j. Lempke, W. J. Boer Leffef, W. Oord).

Bestuurswisseling en twee gelukwensen

Vooruitlopend op het Verslag, dat t.z.t. zal worden gepubliceerd, deel ik de
leden mede, dat op de 6e Lentevergadering van 24 april I960 te Utrecht de heer
C. A. W. Jeekel tot bestuurslid is gekozen in de plaats van Dr. G. Kruseman,
die statutair moest aftreden en niet herkiesbaar was. De heer Jeekel zal zich in
het Bestuur belasten met de functie van Bibliothecaris.

Tijdens deze vergadering werd de heer Kruseman op voorstel van het Be¬
stuur benoemd tot Lid van Verdienste als erkenning voor al datgene wat hij in
een lange reeks van jaren, veel langer dan zijn officieel mandaat als Bibliotheca¬
ris, in het belang van onze Bibliotheek heeft gedaan. Namens het Bestuur wil ik
hem met deze benoeming van harte gelukwensen.

Op deze bijeenkomst werd ook de heer B. J. Lempke tot Lid van Verdienste
benoemd. Hij heeft thans 25 jaar aan zijn Catalogus der Nederlandse Macro-
lepidoptera gewerkt en heeft in die tijd een schare van medewerkers om zich
heen verzameld, voor wie hij steeds een vraagbaak en een bron van inspiratie
was. Uit dit alles is ook het unieke trekvlinderonderzoek, dat onder zijn leiding
staat, voortgevloeid. Daarnaast heeft hij nog de tijd gevonden om het omvangrijke
werk van de redactie der Entomologische Berichten op zich te nemen. Ook voor
hem op deze plaats een hartelijke gelukwens.

Namens het Bestuur der N.E.V.

G. L. van Eyndhoven, Secretaris.

B. J. Lempke gehuldigd

Na zijn benoeming tot Lid van Verdienste door onze Lentevergadering, vide
bovenstaande mededeling, stond de heer Lempke nog een andere huldiging te
wachten.

INSTITUTION JUN

I 7

102'

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, l.V 1.1960

Op 6 mei jl. kwam in de Jacob Marisschool te Amsterdam, waar hij sedert
jaren werkzaam is, een aantal belangstellenden tezamen, van wie ik wil noemen:
Mr. A. DE Roos, Wethouder voor het Onderwijs te Amsterdam, Prof. Dr. J.
Kok, Rector Magnificus van de Universiteit van Amsterdam, Prof. Dr. H. Engel,
Directeur van het Zoölogisch Museum, de heren F. Deinum en G. Toren van de
Onderwijs-Inspectie, de heer B. A. Aalderink, Hoofd van de Jacob Marisschool,
Dr. G. Barendrecht, President van de Nederlandsche Entomologische Vereeni-
ging, en voorts verschillende conservatoren en employés van het Zoölogisch Mu¬
seum, collegae bij het onderwijs en andere belangstellenden.

De wethouder sprak de jubilaris toe en memoreerde het feit, dat de heer
Lempke thans 40 jaar lang het onderwijs in de Gemeente Amsterdam heeft ge¬
diend. Hij overhandigde hem een oorkonde, waarin dit bijzondere feit staat ver¬
meld.

Vervolgens schetste de Wethouder de grote verdiensten van de heer Lempke
als „Onbezoldigd Assistent” van het Zoölogisch Museum. Gedurende 25 jaar
heeft hij op dit instituut in alle bescheidenheid en geheel belangeloos met een
onblusbare toewijding de vlindercollectie behartigd en deze tot de beste van
Nederland gemaakt.

Dit alles was de autoriteiten niet onbekend gebleven en de Wethouder besloot
zijn toespraak met de overhandiging van de Zilveren Museum Medaille der Ge¬
meente Amsterdam. Deze medaille wordt maar hoogst zelden uitgereikt. De enige
keer dat zij aan een bioloog ter hand werd gesteld was aan de heer J. B. Corpo-
raal.

Na een korte toespraak van Prof. Engel kreeg Dr. G. Kruseman het woord,
die als Hoofd van de Entomologische Afdeling van het Zoölogisch Museum de
prettige samenwerking schilderde, welke op het Museum al die 25 jaar lang had
bestaan. De belangrijke resultaten, die de heer Lempke heeft bereikt, hebben
vooral op de woensdagmiddagen het Museum tot een trefpunt van lepidoptero-
logen gemaakt.

Nadat nog het woord was gevoerd door de heer Deinum en ook namens de
Oudercommissie, gaf de heer Aalderink een beeld van de toewijding en de tact
waarmede de heer Lempke zijn werk op school verricht. Hiermede heeft hij de
achting verworven zowel van zijn collegae als van zijn leerlingen en hun ouders.

De heer Lempke sprak vervolgens een woord van dank en hierna bleven de
aanwezigen nog enige tijd in gezellig samenzijn bijeen.

Het Bestuur wil op deze plaats namens de gehele Vereniging de heer Lempke
van harte gelukwensen met deze beide heugelijke feiten en er tevens zijn vol¬
doening over uitspreken, dat het Gemeentebestuur van Amsterdam door het uit¬
reiken van deze medaille wederom blijk heeft willen geven van zijn erkenning
van de entomologie als belangrijke tak van wetenschap.

Namens het Bestuur der N.E.V.

G. L. van Eyndhoven, Secretaris.

Bibliotheek. Ontvangen: Allee, W. C, & K. P. Schmidt, Ecological animal geography,
1951 (based on Tiergeographie auf oekologischer Grundlage, by the late Richard Hesse,
1937).

IN MEMORIAM

103

In Memoriam : Prof. Dr. W. M. Docters van Leeuwen

16 maart 1880 — 25 februari I960

door

W. ROEPKE

Op 25 februari jl. overleed in de leeftijd van bijna 80 jaar, te zijnen huize te
Leersum, de heer Willem Marius Docters van Leeuwen, oud-Directeur van
’s Lands Plantentuin te Buitenzorg, oud-Hoogleraar aan de medische fakulteit der
hogeschool te Batavia, oud-bijzonder Hoogleraar in de tropische plantkunde aan
de Gemeente-Universiteit te Amsterdam, Ridder in de Orde van de Nederlandse
Leeuw. De overledene was geboren te Batavia en volgde het middelbaar onder¬
wijs te Nijmegen, vervolgens studeerde hij biologie aan de Gemeentelijke Uni-
versiteit te Amsterdam, waar Hugo de Vries een van zijn grote leermeesters werd,
die hem voor de studie van de gallen wist te inspireren. Hier promoveerde hij in
1907 op een onderzoek betreffende de galwesp Isosoma (thans Isthmosoma ) van
helm ( Ammophila arenaria ). Van 1906 — 1907 was hij voorts assistent bij Prof.
Hubrecht te Utrecht, voor de histologie. Hier leerde hij zijn toekomstige echt¬
genote kennen, mejuffrouw J. Reijnvaan, eveneens biologe, die hem in Indië
bij zijn onderzoekingen trouw ter zijde stond en met wie hij veel samen publi¬
ceerde.

In het najaar van 1907 vertrok hij naar Ned. Indië als assistent aan het toenma¬
lige Algemeen Proefstation te Salatiga. In 1909 al verwisselde hij deze betrekking
met die van leraar in de biologie aan de H.B.S. te Semarang, om op het laatst, van
1914 — 1915, de functie van Directeur dezer instelling te bekleden. Van 1915 —
1918 was hij Directeur van de H.B.S. te Bandoeng. Uit zijn Semarangse tijd da¬
teert zijn grote vriendschap met Edw. Jacobson. In 1918 werd hij benoemd tot
Directeur van ’s Lands Plantentuin te Buitenzorg, in 1926 werd hij Hoogleraar in
de biologie aan de medische fakulteit der Hogeschool te Batavia. In 1932 legde
hij beide funkties neer teneinde met pensioen naar Nederland te vertrekken. In
Indië nam hij nog deel aan de Nieuw-Guinea Expeditie van 1926, ook verrichtte
hij onderzoekingen op Krakatau, voorts vertoefde hij dikwijls in het Javaanse
hooggebergte voor allerlei waarnemingen van biologische aard. In het moeder¬
land vestigde hij zich te Leersum. Van 1942 — 1950 was hij bijzonder Hoogleraar
voor de tropische plantkunde aan de Gemeente Universiteit te Amsterdam.

Het werk van Docters van Leeuwen in Indië draagt de stempel der veelzijdig¬
heid, er domineren echter zijn talrijke onderzoekingen over de gallen uit ver¬
schillende delen van de archipel, vnl. natuurlijk van Java. Deze onderzoekingen
kulmineerden in zijn grote standaardwerk van 1926 over de Zoocecidia of the
Neth. Indies. Dit werk is van onschatbare waarde en onmisbaar voor iedereen, die
zich met de gallen van Zuidoost- Azië wenst bezig te houden. Het is eigenlijk een
soort beschrijvende en geïllustreerde opsomming, een soort catalogus in grote
stijl dus, waarin de plant en haar misvormingen behoorlijk tot zijn recht komen,
terwijl aan het insekt zelve gewoonlijk minder aandacht is geschonken. Hier zij
op gemerkt, dat Docters van Leeuwen m.i. in de eerste plaats botanicus was, ge¬
tuige zijn uitgebreide en degelijke kennis van de Indische flora. Ook heeft hij

104

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. VI. I960

een aantal botanische geschriften op zijn naam staan. Zijn kennis van insecten
daarentegen was bescheiden en ging het meest elementaire nauwelijks te boven.
Insekten bewerkt heeft hij feitelijk nooit en zo is het te begrijpen, dat het insekt
als galveroorzaker minder zijn aandacht trok. Trouwens had hij zich hiermede
bezig gehouden, dan ware dit aan het snelle verschijnen van zijn onderzoekingen
stellig niet ten goede gekomen. Ook andere onderwerpen hadden zijn aandacht,
bv. de verhouding van planten en mieren, de biologie van planten en dieren, vnl.
insekten in het hoogste gebergte, zelfs interesseerden hem de zg. vleermuisbloe-
men, zoals blijkt uit zijn inaugurale rede te Amsterdam. Hiernaast verrichtte hij
veel snipperwerk, bv. over in hout borende Cicindeliden-larven ( Collyris ), over
bastkevers ( Ozotopemon ), die door hun vreterij de dichotome vertakking der
manggrove-luchtwortels (Rhizophora) veroorzaken, e.a. Ook op het gebied der
toegepaste entomologie beproefde hij zijn krachten, vooral toen hij nog te Salatiga
werkte. Zo signaleerde en beschreef hij een borend insekt, Squamura acutistriata
Mell, door hem ten onrechte Arbela dea Swinh. geheten, dat in, Oost-Java in de
cacao schadelijk optrad. Ook was hij begonnen met onderzoekingen over de intens
schadelijke kapok-snuitkever, Alcides leeuwenïi Marsh., naar hem genoemd, maar
dit werk kon geen voortgang vinden, toen hij Salatiga verliet.

In Nederland keerde hij weer tot zijn oude liefde, de gallen, terug. Het zal wel
geen toeval geweest zijn, dat hij zich te Leersum vestigde, in de nabijheid van de
Grebbe, het klassieke studieterrein van de grote Beijerinck. Hij observeerde niet
alleen in het vrije veld, maar experimenteerde ook in zijn eigen tuin met het over¬
brengen van galwespen teneinde hun generatie-verwisseling te bevestigen of op
te helderen. Het eindresultaat is ook hier weer een keurig verzorgd en rijk ge¬
ïllustreerd gallenboek, uitgegeven vanwege de Nederl. Natuurhistorische Ver¬
eniging, dat reeds een tweede oplaag heeft mogen beleven.

Als werker was Docters van Leeuwen ijverig, nauwgezet en doortastend, steeds
streefde hij ernaar zijn publikaties, de grote zowel als de kleine, „af” en up to
date te doen zijn. Met wanhoop vervulde hem de entomologische nomenklatuur,
vooral die der Cynipiden, dikwijls wendde hij zich tot derden met verzoek om
hulp ter zake, ik vrees echter, dat de verkregen inlichtingen hem meestal niet veel
wijzer hebben gemaakt. Met de eerste specialisten der wereld stond hij in verbin¬
ding. Zijn belangstelling voor het „vak” bleef onverflauwd en levendig tot aan
zijn dood toe, waarvan ik mij persoonlijk kon overtuigen bij een bezoek enkele
weken voor zijn heengaan.

Als mens was hij gekenmerkt door grote eenvoud en bescheidenheid, als zo¬
danig bleef hij altijd zichzelf gelijk. Hij was behulpzaam, stond welwillend tegen¬
over iedereen en was toeschietelijk voor andermans ideeën. Doch ook wist hij van
optreden, zonder aanzien des persoons. Enkele rekalcitrante heren onder zijn
personeel te Buitenzorg, die dachten een loopje met hem te kunnen nemen, heb¬
ben dit tot hun schade moeten ondervinden. Bij zijn Amsterdamse studenten was
hij buitengewoon populair. Velen, waaronder ook steller dezes, sinds 1908 in
hechte vriendschap met hem verbonden, zullen hem met weemoed blijven ge¬
denken.

Zijn publicaties vindt men vermeld in de Catalogus van de bibliotheek der
Ned. Entomol. Vereeniging.

ZWEEFVLIEGEN VAN DE ITALIAANSE ALPEN

105

Zweefvliegenvangsten in de Italiaanse Alpen
(Diptera, Syrphidae)

door

V. S. VAN DER GOOT

In 1957 en 1958 bezocht ik met enkele andere biologen Tarvisio, in de uiterste
noordoostpunt van Italië, bij het drielandenpunt Italië — Oostenrijk — Joego-Slavië.
Enkele van de voornaamste vangplaatsen wil ik hierbij vermelden, opdat ook
andere dipterologen van onze ervaringen kunnen profiteren.

Omstreeks eind juli bleek het hoogste punt van het kabelbaantje van Tarvisio,
de „seggiovia”, uitstekende vangsten op te leveren. Zelfs voor niet-bergbeklim-
mers is deze plek wel te bereiken, daar men in het dorp in kan stappen en na
10 minuten zitten op 1300 m hoogte arriveert waar men, na 100 meter lopen
langs het pad naar Lussari, in het stuk komt waar wij vele soorten vingen. In
flink aantal vlogen daar Zelima florum en de drie soorten van de Syrphus vittiger-
groep: S. vittiger , S. lineola en S. annulatus. In enkele exemplaren waren te vin¬
den Zelima ignava Panz., Didea alneti Fall, en Cynorrhina fallax L. Vooral de
laatste soort is een bergdier, dat men bovendien weinig vangt. Merkwaardigerwijze
vloog in begin augustus 1958 geen van deze soorten meer, maar was de hele
populatie vervangen door een groot aantal Eristalinae, waarvan het talrijk voor¬
komen van Eristalis pratorum vermeldenswaard is. Dit verschijnsel werd wel
veroorzaakt, doordat 1958 een vroeg jaar was en alle vliegtijden daardoor ver¬
vroegd waren. Zo troffen we op 1 augustus 1957 op 1700 m hoogte, in het
dennebos bij „Malga”, aan het pad van de seggiovia naar Lussari, vele exemplaren
van Syrphus venustus en S. lunulatus aan. De exemplaren van S. venustus behoren
tot een onbeschreven ondersoort (zie de samenvatting). In 1958 waren beide
soorten in de eerste helft van augustus nergens te vinden. In Nederland vliegen
ze in mei, enkele jaren tot half juni.

Left: Syrphus venustus Mg., $, typical form; Wageningen (Netherlands, prov. of Guelder-
land), 29.VI.i952. Right: Syrphus venustus jriuliensis nov. subsp., 9, Tarvisio (Italy),
I.VIII.I957. Part of third abdominal segment.

Een vangplaats, welke alleen in 1958 bezocht werd, was een hoog berggedeelte
zuidwestelijk van Tarvisio, de Jof di Montasio. Hier, in de schaduw van een
steile bergkam, lag in augustus nog sneeuw en langs het sneeuwveld was een

106

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.VI.1960

prachtig bloemenkleed ontwikkeld. Zeer veel Syrphiden vlogen er op Saxifraga
aizoides, een Steenbreeksoort met gele bloemetjes. Behalve Syrphus lapponicus en
enkele gewone soorten vonden we hier vele exemplaren van Syrphus ? arcuatus
Fall. Dit is niet de S. arcuatus van Noord-Europa, maar die welke voorkomt in
Engeland en goed gekarakteriseerd is in het werkje van Coe. De heer Collin
heeft de $ $ , die ik oorspronkelijk voor Syrphus latilun?datus Collin hield, voor
me gedetermineerd. Eén van de twee soorten, bekend als S. arcuatus , zal wel
anders moeten heten en waarschijnlijk zal de heer Collin hierover nog wel iets
publiceren.

Talrijk kwamen bij Tarvisio voor Eristalis pratorum Mg., E. rupium F., Zelima
f lorum F., C heilosia harhata Loew, Ch. canicularis Panz. en Lampetia cinerea F.
Dit zijn voor ons Nederlanders echter zeer opmerkelijke dieren. Andere bijzondere
soorten, die een vermelding verdienen, zijn Chamaesyrphus scaevoides Fall.,
Syrphus diaphanus Zett. en Rhingia ro strata L., gevangen tussen Tarvisio en
Camporosso. De laatste soort vliegt, evenals de Nederlandse R. campestris, pas in
augustus (tweede generatie?). Voorts Platychirus melanopsis Loew op 1800 m
hoogte, Monte Lussari, en Xanthogramma citrofasciatum Deg. van Tarvisio.
Tenslotte Chrysotoxum lessonae Gigl. Tos en Cheilosia personata Loew langs het
pad van de Rifugio Grego naar de Jof di Montasio. De Rifugio Grego is eigen¬
dom van de Club Alpino Italiano. Eigenlijk zijn deze huisjes (met volledig
pension) alleen voor leden toegankelijk, maar dank zij de organisatorische talenten
van broeder Theowald had onze groep hier toegang en kon ze een week van de
enorme gastvrijheid genieten. Het is dan ook op zijn plaats om dit artikel te
besluiten met onze dank hiervoor te betuigen, wetende dat we alleen maar te kort
konden schieten om voor dit alles in gelijke mate iets terug te geven. Het af¬
scheidsconcert, behalve in het Nederlands, Frans, Duits, Engels en Spaans ook in
het Italiaans, heeft echter wel veel vergoed! Ik wil hier ook mijn dank betuigen
aan de Uyttenboogaart-Eliasen Stichting, die voor de excursie van 1957 een
subsidie verleende.

Summary

The author gives an account of Syrphid flies from some places in the neigh¬
bourhood of Tarvisio, near the Austrian and Jugoslavian borders, in northeastern
Italy. The total number of species is 91 (about 850 specimens). The species
mentioned in this publication were found near Tarvisio, with the exception of
Syrphus latilunulatus Collin and Rhingia campestris Mg. Syrphus arcuatus Fall,
is the same species as mentioned by Coe, but different from S. arcuatus Fall,
mentioned by Lundbeck.

A new subspecies of Syrphus venustus Mg. was found in the pine wood near
’’Malga”, on the way from the seggiovia of Tarvisio to Monte Lussari, just on
the watershed between the basins of the rivers Po and Danube. All 11 specimens
of Syrphus venustus found there show peculiar adbominal markings that do not
occur in series of typical specimens from Holland and Finland in the author’s
collection.

The abdominal lunules of Syrphus venustus friuliensis subspec. nov. are sinuate
in the middle, along the anterior margin of the lunule. Consequently the lunule

ZWEEFVLIEGEN VAN DE ITALIAANSE ALPEN

107

is very narrow in the middle part, in some specimens the lunule is divided into
two! Both the nominate subspecies and the new subspecies are figured in this
paper. The $ type specimen is labelled: Seggiovia-Lussari, 30. VII. 1957. In the
van Doesburg collection there is also a specimen from Carinthia, Austria.
Mr. H. J. P. Lambeck took the same subspecies near the ’’Gross Venediger”,
eastern Tirol, Austria.

The new subspecies is named after the Alpi Friuli.

Literatuur

Coe, R. L., 1953, Handbooks for the Identification of British Insects, Vol. X, part 1,
Diptera Syrphidae, Royal Entomological Society of London.

Lundbeck, W., 1916, Diptera Danica V, Lonchopteridae — Syrphidae.

Amsterdam- W, Slotermeerlaan 157hs.

Kiriakoff, S. G., Inleiding tot de systematiek der Schubvleugeligen (Lepidoptera).
Wetenschappelijke mededeling no. 35 van de Kon. Nederl. Natuurhist. Ver., januari I960.

Dr. Kiriakoff heeft al een eerbiedwaardige lijst van artikelen over de systematiek der
Lepidoptera op zijn naam staan en de redactie van de Wetenschappelijke Mededelingen had
dan ook geen betere keus kunnen doen, toen zij een auteur zocht om over dit onderwerp
te schrijven.

Onze inzichten in de systematiek van deze insectengroep hebben zich de laatste tientallen
jaren nogal gewijzigd. Waren we er door de veel gebruikte Catalogus van Staudinger-
Rebel van doordrongen, dat er twee groepen vlinders bestaan, die prachtig van elkaar te
scheiden zijn, de Macro’s en de Micro’s, tegenwoordig weten we wel, dat dit een volkomen
onlogische indeling is, die geen wetenschappelijk ingesteld entomoloog meer zal verdedigen.

Natuurlijk zijn er verschillende stelsels bedacht om de vlinders in te delen en ook nu
hebben we nog geen systematiek, waarmee iedereen het eens is. Maar ook zonder dat we
zover zijn is het toch wel heel interessant een voor een ieder begrijpelijk overzicht te lezen
van de verschillende opvattingen, die er sinds de tijd van Linnaeus over de indeling van
de vlinders geheerst hebben. En het is vooral goed eens duidelijk uiteengezet te zien op
welke kenmerken de systematici hun stelsels baseerden.

De auteur bespreekt eerst de structurele kenmerken (waarbij natuurlijk de gehoororganen
een beurt krijgen), dan geeft hij een interessante schets over de geschiedenis van de vlinder-
systematiek en tenslotte volgt een tabel voor het determineren van de families. Het ge¬
deelte daarvan, dat de Microlepidoptera behandelt, werd samengesteld door Dr. A. Diako-
noff, waardoor de publicatie slechts aan waarde kon winnen. Een dubbele pagina met af¬
beeldingen van structuurdetails geeft een duidelijke toelichting van de gebruikte terminologie.

Deze weer zeer aanbevelenswaardige mededeling is voor leden van de Ent. Ver. verkrijg¬
baar voor f. 1,75, te storten op postrekening 13028 van het bureau van de K. N. N. V. te
Hoogwoud. — Lpk.

Gonepteryx rhamni L. in Rotterdam. In 1959 deed ik maar enkele waarnemingen van
de Citroenvlinder in Rotterdam, nl. op 28.11, 16.VII en 20. XI. Het waren alle drie man¬
netjes. Toch heb ik weer een bewijs, dat de vlinder zich hier voortplant ! Want op 27 mei
vond ik na lang zoeken vier reeds uitgekomen eieren op vuilbomen in de Kralingerhout.
Twee rupsjes in hun eerste stadium kon ik vinden, niet ver van hun eischalen.

N. W. Elfferich, Mathenesserdijk 95b, Rotterdam-7.

108

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. VI. I960

De wijfjes van Operophtera fagata Scharfenberg (Lep., Geom.)

door

W. J. BOER LEFFEF
R.I.V.O.N. Mededeling nr. 70

Vooruitlopend op de uiteindelijke resultaten van de thans op gang zijnde
inventarisatie van Staatsnatuurreservaten in de Zuid-Oost Limburgse bosgebieden,
waarmede in 1959 werd begonnen, werden begin november in het Elzetterbos
(Gern. Wittern) enkele steekproeven genomen naar het voorkomen en de ver¬
spreiding van Oporinia christyi Prout.

Op 4 en 5 november werd onder gunstige omstandigheden — de avonden
waren vrij zacht — - met de heer B. van A artsen het bosgedeelte aan de weg
van Vijlen naar Camerig onder handen genomen met behulp van smeer, met
auto-, menglicht- en pomplampen. (De aanval werd, om zo maar eens te zeggen,
dus grootscheeps en met alle middelen en grote verwachtingen ingezet). Zoals
gewoonlijk, waren de resultaten anders. Wij kregen geen enkele O. christyi te
zien! Ook de tientallen aangesmeerde bomen leverden niets bijzonders op. Er
zaten slechts enkele exemplaren van Conistra vaccinü L. en Eupsilia trans ver sa
Hufn. op. Op het laken van de M.L.-lamp vonden wij een paar donkere vlekjes,
afgevlogen Oporinia dilutata Schiff., enkele C. vacciniis en één Poecilocampa
populi L. !

Om eens wat anders te proberen werd de auto een berkenlaantje ingereden
en werden de grote lichten aangezet. Het was inmiddels gaan regenen. Al heel
gauw zagen wij tientallen spanners in het door de autolampen fel verlichte laan¬
tje dwarrelen, welke met het net werden gevangen. Tot onze grote verwondering
en verrassing bleken het bijna alle verse O. fagata $ te zijn! Inmiddels nam de
regen eer toe dan af en werden de netten kletsnat. Verder vangen was met het
oog op de beschadiging van de dieren niet meer verantwoord, zodat besloten
werd voor die avond het vangen stop te zetten.

De volgende avond werd bij droog en helder weer de aanval met de Petro-Max
500 bougies pomplamp in hetzelfde bosperceel weer ingezet. Het resultaat over¬
trof onze stoutste verwachtingen! Het wemelde van fagata' s! Omdat bij een ter¬
loops nazien \an de buit van de vorige avond bleek, dat de dieren vrij variabel
waren, besloten wij er een flink aantal verse exemplaren te vangen, hetgeen in
verband met de enorme aantallen niet bezwaarlijk was.

Tegen ± negen uur werd de aanvlucht merkbaar minder, om kort daarna
praktisch geheel op te houden. Met de lamp door de laantjes en de aangrenzende
bosgedeelten lopend, zagen wij de vlinders overal en vooral aan berketakjes zitten.
Een gering percentage hing aan bosbes, braam, eik of varens. De avondvlucht
was blijkbaar geëindigd. Het begon wat dampig te worden. Aangezien de soort
zo talrijk vloog, moest naar ons idee de kans om copula’s te vinden groot zijn.
Na naarstig zoeken werden er in totaal 18 gevonden, wat hoogte boven de bodem
betreft variërend van ± 30 cm. tot aan manshoogte toe. De $ $ zaten vooral
aan berketwijgjes (n.l. 16 van de 18). In alle gevallen zat of hing het mannetje
met de kop naar beneden onder aan het ? . De wijfjes varieerden behalve in

DE WIJFJES VAN OPEROPHTERA FAGATA

109

grootte, ook in de mate van vleugelstompj es. Het grootste percentage van de
gevonden $ , Ç bleek nog vrij grote vleugels te hebben, enkele waren practisch
vleugelloos en geleken veel op die van O. brum at a L. Zo te zien hadden de
meeste vrij lichtgrijze vleugeltjes met een bijna zwarte middenband.

De resultaten van dit voorlopige onderzoek zijn in het kort:

Operophtera fagata Scharfenberg: talrijk in eerste decade van november 1959
in de Vijlenerbossen.

Biotoop: in het Elzetterbos in het Winter-Eiken-Berkenbos met veel berk,
weinig beuk en eik, matige ondergroei van blauwe bosbes, braam spec., adelaars¬
varens en kruiden.

Voedsel van de rups: ter plaatse waarschijnlijk vooral berk, daarnaast
wellicht ook beuk en eik (vergeh de veel polyfagere O. brumata L.).

Imago: variabel.

Avondvlucht: van schemering tot ± 9 uur, daarna copula en einde
vlucht.

Copula : aan twijgjes van berk, minder aan eik, bosbes e.d. van d= 30 cm.
boven de grond tot manshoog.

Vliegtijd: in 1959 hoofdvliegtijd de eerste decade van november.
(Afwijkend van opgave in Cat.-LEMPKE).

Vindplaatsen: voorlopig: Elzetterbos en omgeving (in berkengedeel-
ten!) en Bovenste Bos te Epen (weinig).

Opmerkingen : opvallend was, dat op de ± 500 meter van de vlieg-
plaats opgestelde M.L.-lamp in een gelijksoortig bosgedeelte slechts enkele O.
fagata' s werden aangetroffen.

Uit het feit, dat geen enkel exemplaar van Oporina christyi Prout werd gezien,
kan de gevolgtrekking worden gemaakt, dat deze in 1959 hoogstwaarschijnlijk
eerder vloog dan Lempke opgeeft en blijkbaar in de eerste decade van november
reeds uitgevlogen was. Dit lijkt ook aannemelijker omdat er nog slechts enkele
en totaal afgevlogen O. dilutatas werden opgemerkt, die anders tegelijk vliegen
met O. christyi. Ook O. fagata was dit jaar minstens 10 dagen vroeger dan anders.

In het Savelsbos bij Gronsveld, waar gelijktijdig werd gevangen, is O . fagata
niet waargenomen. Dit bostype verschilt dan ook sterk van dat van het Elzetter¬
bos. Het is geen Wintereiken-berkenbos, maar een eiken-haagbeukenbos, waarin
slechts weinig berken voorkomen en in het geheel geen berkenbosjes. Het eiken-
haagbeukenbos is in Nederland vermoedelijk als biotoop voor O. fagata ongeschikt.

Summary

Some remarks on the females of Operophtera fagata Scharfenberg. The species
was very common in the extreme south-east corner of Dutch Limburg in the first
week of November 1959. During copulation, which started at about 9 o'clock,
the males sat or hung head downwards under the females. Most of the latter
had rather large wing stumps, but a few were practically without them.

110

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. VI. I960

Some notes on morph determination in Aphids

D. HILLE RIS LAMBERS

(Bladluisonderzoek T.N.O., Bennekom, Netherlands)

Lees’ (1959) paper on Me goura viciae Buckton seems to make it desirable to
coordinate some published and unpublished data on determination of aphid
morphs.

Lees has confirmed the findings by Uichanco and Morgan that in aphids
already in embryones egg-cells are developing. So a viviparous mother-to-be is
at the same time an expecting grandmother. A male egg generally develops from
a female diploid egg by the latter loosing at its first division half its X-chromo-
somes. Shibata found no difference in chromosome numbers in body cells be¬
tween the sexes in the far from primitive Myzocallis with which he worked, but
it is likely that also in that species the genetic sex determination takes place be¬
fore there are a number of nuclei in the egg. Therefore one may conclude that
the determination of sex in Aphididae takes place at the first division of the
egg-cell, i.e., at least partly inside the grandmother. The sex of the first few
offspring will be determined in the grandmother and this probably explains
why in Lees’ experiments the birth of male larvae was preceded by the birth of
females, as he did experiments only on mothers. Submitting expecting aphid
viviparae to various external conditions might certainly also influence the male
production in their direct offspring by suppression of male embryos, as Lees
supposes, but it need not completely influence sex determination.

A female diploid parthenogenetic egg can develop either into an oviparous
female, or into a viviparous female. Lees’ beautiful experimental work makes it
clear that this switching mechanism works only via the mother in this sense, that
at a certain temperature a short photoperiod continually acting from first instar
larva on will make her produce only oviparous females, a long photoperiod will
make an offspring of only viviparous females. This agrees with the findings of
earlier workers. Lees further finds that change in photoperiod during the further
development of a larva will turn a part of her progeny into morphs correspond¬
ing to that changed photoperiod. Unfortunately he does not quote de Fluiter
(1950) in this context, who to my knowledge was the first to demonstrate that
switching takes place in the mother by making gynoparae ( = producers of ovi¬
parous females) of Aphis jahae Scop, finally produce 20% of viviparae after
changing (when they were teneral) the temperature to which they were exposed
before.

From the above it is clear that at least in Aphididae determination of males,
and the determination of oviparous females are two independent processes, the
sex determination occurring before the other. The parthenogenetic eggs have first
a choice between remaining female or becoming male eggs, partly during prenatal
development of the mother. If they remain female it is decided later, during
postnatal development of the mother, whether they will develop into an oviparous
female or a viviparous female.

Lees has indeed found that different conditions are responsible for male pro¬
duction or oviparous female production in his species, and it is clear that when

MORPH DETERMINATION IN APHIDS

111

he writes on p. 95 ’’that the mechanisms of female and male determination must
be entirely different” he means oviparous female determination and male deter¬
mination.

In Alegoura vkiae Buckton this is confirmed in nature. In the last 6 years I
found that in nature the species regularly produced a certain number of males
in midsummer, from the last week of June till the end of July, but no oviparous
females before the end of September, when males are once more produced, now
in larger numbers.

In the existing literature one finds that in Aphididae the eggs produced by
oviparous females have to be fertilized for development and then develop into
females. The mechanism is said to be, that the male produces only haploid
functional sperm with half the X-chromosomes, the oviparous female only ha¬
ploid eggs with half the X-chromosomes and the fertilized eggs have therefore
two sets of X-chromosomes and consequently are female. However, among
mature and immature fundatrices of Glyphina schrankiana Börner, collected on
Alnus incana near Innsbruck, I found a nearly adult male larva. It would seem
therefore that a hibernated egg produces occasionally a male. Whether in such
a case the diploid egg could loose an X-chromosome at its first division, or had
after fertilization only one X-chromosome to begin with, is not clear. Morpholo¬
gical characters intermediate between those of oviparous females and viviparous
females in specimens developing from hibernating eggs are know from several
species and one could imagine that switching mechanisms can work also in the
winter eggs, after they have become diploid.

In aphids sex determination in the generation preceding the mother generation
is not a new discovery. Morgan (1909, p. 272) had already found in some
Phylloxeridae on Carya, that males are produced by females that are often differ¬
ently built than those producing females. In such cases there are different andropa-
rae and gynoparae. In Aphididae androparae were first found by myself in species
which have greenish females, but red males, e.g., in Metopolophium dirhodum
Wlk. The females that produce exclusively males can be easily recognized because
the pink embryones are visible through the integumentum. Specimens with mixed
pink and green embryones have not yet been found in nature. Sex determination
clearly took place a generation before: simultaneously one finds apterous vivi¬
parous females of the same age with only green embryones inside.

It is well known, that not in all species the production of different aphid morphs
is restricted to different mothers. This is clear also from Lees’ work. One vivi¬
parous female of Aphis farinosa Gmelin can produce oviparous females, males,
apterous viviparous females and alate viviparous females, as has been known since
long.

However, in the Eriosomatidae males and oviperous females are always produc¬
ed by the same mother which does never produce viviparous females and which
therefore is termed a sexupara. Here the determination of the male egg would
seem to be induced by the same factors as, and simultaneously with the determina¬
tion of the female eggs to future oviparous females.

Lees, after finding that the feeding of aphids on senescent host plants has no
influence on the production of oviparae writes, that nutrition had no effect on

112

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.VI.1960

the production of oviparae. If this statement is taken in its widest sense, and
therefore nutrition translated as ingested plant sap, this statement is not proven.
For we still do not know whether photoperiod acts on the aphid directly or via
the plant. The very regular transfer of the aphids to food previously submitted
to another photoperiod would seem to make this subject accessible, but recent
research on the photoperiodic responses in plants has demonstrated that an
irrevocable response can be caused after 24 hours, and besides that an agent is
produced which is transported with about the same speed as carbohydrates. This
makes the problem of the action of photoperiod, direct or via the plant, practical¬
ly insolvable unless one succeeds in rearing aphids on artificial media that have
no photoperiodic response. On the other hand there is ample proof that action
via the plant occurs. In subterraneous aphids the production of sexual or pre-
sexual forms follow the same line as that on superterraneous parts of the plants.
The influence of photoperiod on the aphids in a direct way is excluded and it is
even doubtful whether temperature plays a role in some species living at a depth
of 1/2 — 2 meters in the soil. In cases like these one would assume that nutrition
determines the production of the sexual forms.

From the available literature one might conclude that production of the sexuals
in all aphids is governed by day-length and/or temperature. There certainly are
exceptions known. In the tropics near and on the equator some aphids periodically
produce sexuals, about which only scanty data are available. In this case both
day-length and temperature are rather constant, but periodic changes in humidity
occur. The few European Aphididae that form their sexuals normally in early
summer ( Aphis farinosa Gmelin, Dysaphis devecta Wlk., Lachniella costata Zett.,
Mindarus abietinus Wlk. and M. obliquus Choi.) have not yet been closer invest¬
igated but the production of sexuals takes place at long day-length. I have
pointed out elsewhere that most Greenland aphids produce their sexual or pre-
sexual forms at 24 hours of day light and near the local maximum of temperature.
A species like Dactynotus obscurus Koch produces near Stockholm its sexuals in
early August, but in the Netherlands in late September. In fact, one should be
very careful not to generalize the findings on a few aphid species to aphids in
general.

Though, as we have seen, photoperiod in subterraneously living aphids pre¬
sumably acts via the plant, we cannot exclude the possibility that in aphids
living above ground it acts directly on the aphids. In this context it may be of
interest that work by Todd and his collaborators (1948) has shown the presence
in some quantity in many aphid species of a curious substance which they call
protoaphin, and which through enzymic action is converted into a series of pig¬
ments which in many respects are related to hypericin, also in their photodynamic
action. Hypericin is a colouring matter from Hypericum perforatum which makes
a. o. white sheep oversensitive to direct sunlight, but which does not affect black
sheep. Perhaps aphids are in this respect white sheep.

References

Bonnemaison, L., 1951, Contributions à l’étude des facteurs provoquant l’apparition des
formes ailées et sexuées chez les Aphidinae. Thesis, Paris; pp. 1 — 380.

MORPH DETERMINATION IN APHIDS

113

Duewell, H., J. P. E. Human, A. W. Johnson, S. F. MacDonald and A. R. Todd,
1958, Nature 157 : 759.

Fluiter, H. J. de, 1950, Tijdschr. Plantenz. 56 (4): 265—285.

Lees, A. D., 1959, Journal Insect Physiology 3 : 92 — 117.

Morgan, T. H., 1909, Journal experimental Zoology 7 (2): 239 — 352.

Zeevaart, J. A. D., 1958, Med. Landbouwh. Wageningen 58 (3): 1 — 88.

Hoffmann, Adolphe, Coléoptères Curculionides, deel 1, 484 p., 304 fig., 1950; deel 2,
718 p., 438 fig., 1954; deel 3, 632 p., 642 fig., 1958. Faune de France, nummers 52, 59
en 62. Prijs resp. ƒ51,20, ƒ69,60 en ƒ 99,90.

Men kan zich afvragen of er in Frankrijk behoefte bestond aan een nieuwe Curculioniden-
monografie, nu het bekende werk van Hustache nauwelijks ouder is dan ongeveer 30 jaar
en aan veler verlangens voldoet. Hoffmann voert o.m. aan, dat het werk van Hustache
in vele tijdschriftjaargangen verschenen is (meer dan 10), waardoor het voor determinatie-
doeleinden bijzonder onpraktisch is, terwijl het ook bijna niet meer compleet te krijgen is.
Vergelijkt men de nieuwe monografie met die van Hustache, dan blijkt echter duidelijk,
dat Hoffmann een prestatie geleverd heeft die ver uitsteekt boven het werk van zijn voor¬
ganger. Het enorme aantal zeer goede tekeningen, de uitvoerige tabellen en de veel meer
gedetailleerde beschrijvingen steken wel zeer gunstig af bij alle vroegere bewerkingen van
deze uitgebreide familie.

Na de uitvoerige beschrijvingen, waarbij aan de variabiliteit zeer veel aandacht wordt be¬
steed, volgen steeds, indien bekend, de voedselplanten van larven en adulti. Daarna volgen
van elke soort de uit Frankrijk bekende vindplaatsen, meestal beperkt tot de departementen,
en tenslotte de globale verspreiding buiten Frankrijk. Het derde deel bevat o.a. een flink
aantal goede tekeningen van door snuitkeverlarven veroorzaakte beschadigingen aan allerlei
plantedelen, o.m. gallen en bladmijnen. Behalve de reeds bekende gallenverwekkers blijken
er toch nog vele soorten te zijn waarvan deze bijzonderheid nog niet bekend was, zodat dit
werk ook voor de Cecidologen nieuwe gezichtspunten kan openen.

Overgaande tot kritiek op enkele ondergeschikte punten, valt het in de eerste plaats op,
dat Otiorrhynchus veterator Uyttenb. door Hoffmann gedegradeerd wordt tot een subspecies
(„une grande race géographique”) van de uitsluitend in de Pyreneeën voorkomende O.
impressiventris Fairm. Een opvatting, die mij gezien in het licht der verspreiding, willekeurig
en onhoudbaar voorkomt. Merkwaardig doet het ook aan, dat onze welbekende halobionte
Polydrosus chrysomela Oliv, door de Fransen hardnekkig aan het genus Eusomus Germ,
wordt toebedeeld. De meeste exemplaren van deze soort hebben inderdaad afgeronde schou¬
ders, zodat met de Franse tabellen op Eusomus uitkomt. Er bestaan echter wel degelijk
exemplaren, o.a. in mijn eigen collectie, die precies zulke hoekige schouders hebben als
alle Polydrosus-soozten. en die dus met de Franse werken ondetermineerbaar zouden zijn.
Misschien zijn deze in Frankrijk niet bekend, Hoffmann noemt deze soort „assez rare”.
De auteur heeft de vanouds bekende speciesnaam chrysomela Oliv, vervangen door salcicola
Fairm., waardoor de verwarring nog groter is geworden.

De ervaring heeft geleerd, dat men met Franse faunistische gegevens wat voorzichtig dient
te zijn. Teveel leest men in hun werken, ook in het thans besprokene: „presque toute la
France”, hetgeen toch voor verschillende soorten en zeker in dit grote land onmogelijk juist
kan zijn.

De eindconclusie is: een prachtig uitgevoerde monografie, waaraan slechts zeer weinig
tekortkomingen kleven. In ieder geval de meest moderne snuitkeverbewerking van de laatste
tijd en ook voor onze eigen fauna van groot belang. De prijs van dit werk geeft minder
reden tot verheuging. Als de tendens tot steeds duurder wordende wetenschappelijke werken
zich nog wat voortzet, zal het niet lang meer duren of deze zijn alleen nog maar te vinden
in de bibliotheken van universiteiten en grote instellingen. Om de eenvoudige reden, dat de
particulier ze niet meer betalen kan. — P. J. Brakman.

114

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.VI.1960

Additional notes on the synonymy of the family names in Diptera

A. C. VAN BRUGGEN
( Division of Entomology, Pretoria, South Africa)

For long zoology has struggled with the heavy burden of synonymy in the
names of families. This is partly due to the fact that the existing code of zoo¬
logical nomenclature does not lay down definite rules for the synonymy of these
taxa, although it does so for the formation of the names of these units. However,
the draft of the now code {Bull. Zool. Nomenclat. 14, pts. 1 — 9, 1957) makes
provision for the synonymy of the family names more or less along the same
lines as that for the names of genera and species. This will very probably meet
with a number of difficulties, but in the end a certain stabilization of family
names may result. In entomology the orders Diptera and Lepidoptera are well-
known for the large number of synonyms in their family names. The difficulties
that arise from this synonymy are a constant source of annoyance and trouble
for students of the groups.

Sabrosky (1939) published the first account of the family nomenclature of
the Diptera. He gives a list of the synonymy and draws attention to various
relevant questions, e.g. the now already notorious case of the names given by
Meigen in 1800 and 1803 (summarized by Sabrosky, 1952) i). The present
author has found a number of synonyms not mentioned by Sabrosky; the names
are listed here alphabetically with comments.

Some general remarks on family nomenclature in Diptera may first be
presented. A number of names are based on genera ending in -my a or -my id.
For grammatical reasons only the ones ending in -my id can be accepted. Myia is
is a Latin transcription of the Greek word juvîa , meaning: fly. Some of the
names have already been emended, e.g. Chyromya Robineau Desvoidy, 1830,
Chyromyid Schiner emend., 1864. Accordingly the family names have to end in
myiidae instead of in -myidae.

Other family names are based on genera ending on -cera, -cerus, etc. These
have to be constructed along the lines given by Grensted (1948); thus, e.g.
Acroceratidae, Blephariceratidae, Tetanoceratidae have to be rejected in favour of
Acroceridae, Blephariceridae, Tetanoceridae.

Some family names have different spellings because of emendations of the
generic names on which they are based, e.g. Asteiidae - Astiidae, Ogcodidae -
Oncodidae, Trypaneidae - Trupaneidae. Most of these names are not discussed
here, nor are those that are to be rejected on grammatical grounds. The lists and
indexes of the International Trust for Zoological Nomenclature (see References)
refer to Opinions and Directions on some Diptera families, e.g. Dolichopodidae
and Stratiomyiidae. Much useful information was extracted from Neave’s
nomenclator (1939 — 1940, 1950). No claim for completeness is made, especi-

A) The general opinion nowadays is that the names of Meigen’ s earlier paper must be
rejected in favour of those in his paper of 1803. In the present paper recommendations
are made along these lines.

FAMILY NAMES IN DIPTERA

115

ally since at the present time there is still some confusion about the delimitation

of the families (Acalyptrates, Muscoid flies).

List of names

Acanthomeridae zz Pantophthalmidae. According to Austen (1923) Acantho-
mera Wiedemann, 1821 is a synonym of Pantophthalmus Thunberg, 1819.

Astheniidae zz Blephariceridae. Asthenia Westwood, 1842 is a junior homonym
of Asthenia Huebner [1825] and of Asthenia Westwood, 1841, both in the
order Lepidoptera. Blepharicera Macquart, 1843 is a nomen novum for
Asthenia Westwood, 1842. Biepharocera is an (invalid?) emendation by
Agassiz, 1846. Therefore the name Astheniidae is not available.

Ceroplatidae zz Platyuridae.

Chaetopsidae = Ulidiidae. Chaetopsidae should be rejected because it can cause
confusion, since three genera could be involved: Chaetops Swainson, 1832
(Aves), Chaetopsia Gebien, 1925 (Coleoptera), and Chaetopsis Loew, 1868
(Diptera).

Chaoboridae zz Corethridae. According to Curran (1934) Corethra Meigen,
1803 is a synonym of Chaoborus Lichtenstein, 1800. For that reason Co¬
rethridae as a family name cannot be used.

Corethridae, see Chaoboridae.

Euphrosynidae zz Macroceridae. Euphrosynidae should be rejected since it is
based on Euphrosyne Meigen, 1800.

Euribiidae zz Trypetidae. For the family Trypetidae the following names are
known: Euribiidae, Tephritidae, Trupaneidae, Trypaneidae, Trypetidae.
Euribiidae is to be rejected because it is based on a genus erected by
Meigen in his 1800 paper. For further perusal of the name giving of the
family the student is referred to Munro (1947).

Henopidae zz Acroceridae.

Hybotidae zz Empididae.

Leptidae zz Rhagionidae. The history of this case is as follows. Fabricius erected
in 1775 a genus Rhagio and in the same year the genus Rhagium (Cole¬
optera). He considered the latter name a homonym of the former and made
a nomen novum for Rhagio : Leptis Fabricius, 1805. According to the present
rules of nomenclature this was unnecessary; therefore the use of the family
name Leptidae is not recommended.

Limnobiidae zz Limoniidae. Limn obi a Meigen, 1818 is an invalid emendation
of Limonia Meigen, 1803.

Liponeuridae zz Blephariceridae.

Loxoceridae zz Psilidae. Loxoceridae should be dropped owing to its unfrequent
use.

Macroceridae, see Euphrosynidae.

Oncodidae zz Acroceridae. Sometimes also spelt Ogcodidae, based on Ogcodes
Latreille, 1796, valid emendation of Blanchard, 1840: Oncodes. The
emendation is valid because in Greek the letter ’’gamma” before a guttural
is pronounced as ”n”, or conversely, ”n” (Greek letter ”nu”) before a
guttural is written as ’’gamma” and must therefore be transliterated as ”n”.

116

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. VI. I960

Orphnephilidae zz Thaumaleidae. According to Curran (1934) Orphnephila
Haliday, 1832 is a synonym of Thaumalea Ruthe, 1831; therefore Or¬
phnephilidae is not available as a family name.

Oscinidae zz Chloropidae. For this case the student is referred to Opinion 348,
1955.

Phytomyzidae = Agromyzidae. The latter name should be conserved for the
family on accounts of its more frequent use.

Platystomidae zz Otifidae (olim Ortalidae, vide e.g. Sabrosky, 1939, p. 610).

Platyuridae zz Ceroplatidae.

Rhyphidae zz Anisopodidae. Rhyphidae as a family name is not available since
Rhyphus Latreille, 1804 is a synonym of Anisopus Meigen, 1803 (vide
Curran, 1934).

Solvidae zz Xylomyiidae.

Stenoxenidae zz Chironomidae. Some authors, e.g. Curran (1934) classify the
genus Steno xenus Coquillet, 1899 with the Ceratopogonidae.

Sylvicolidae zz Anisopodidae.

Titaniidae, see Oscinidae.

Trixoscelidae zz Chyromyiidae. The genus Trixoscelis Rondani, 1856 has been
included in Geomyzidae, Helomyzidae, and Opomyzidae by various authors.
There is some confusion about the orthography of the genus in question.
Rondani erected the genus Trixoscelis from the Greek words (genit.

TQixog ) zz hair, bristle, and oxeTic, — haunch. This apparently wrongly
constructed name was corrected by Czerny in 1927: Trichoscelis. Gram¬
matically this is the only possible Latin transcription of the combination of
Greek w’ords. But Trichoscelis Rondani emend. Czerny is a junior hononym
of Trichoscelis Dejaen, 1835 (Coleoptera) nec Amyot & Serville, 1843
(Hemiptera). Now there are two possibilities, either to introduce an alto¬
gether new name for the genus or to propose another emendation. In order
not to add to the existing confusion Thrixoscelis could be used for he genus,
although perhaps a linguistic monster. According to Greek spelling the ”th”
in the relevant word has to be associated with”x”, or otherwise the ”t”
with the ”ch".

The author will be indebted to anyone drawing his attention to mistakes,

omissions, and additional names. The writer is much obliged to his colleague

Dr. H. K. Munro for constant interest and criticism.

References

Austen, E. E., 1923, A revision of the family Pantophthalmidae (Diptera) with
descriptions of new species and a new genus. — Proc. Zool. Soc. Lond. 2 :
551—598.

Curran, C. H., 1934, The families and genera of North American Diptera. — New York.

Grensted, L. W., 1948, A note on the family name Trichoceridae. — Ent. Monthl. Mag.
84 : 280—281.

Munro, H. K., 1947, African Trypetidae. — Mem. Et. Soc. S. Afr. 1 : 1 — 2.

Neave, S. A., 1939 — 1940, 1950, Nomenclator zoologicus. — London, vols. I — -V.

Nomenclature, International Trust for Zoological — Official index of rejected and
invalid generic names in zoology, first instalment, 1958;

FAMILY NAMES IN DIPTERA

117

Official list of generic names in zoology, first instalment, 1958.

Official index of rejected and invalid family-group names in zoology, first
instalment, 1958;

Official list of family-group names in zoology, first instalment, 1958.
Sabrosky, C. W., 1939, A summary of family nomenclature in the order Diptera. —
Verb. VII. Intern . Kongr. Entom. Berlin, 1938, 1 : 599 — 612.

- - , 1952, Meigen, 1800: a proposal for stability and uniformity. — Bull. Zool.

Nomencl. 6 : 131 — 141.

De donkere vorm van Apatele tridens Schiff. (Lep., Noctuida). In Ent. Ber. 19 : 71 — 74
(1959) vermeldde ik het eerste exemplaar hiervan, dat de heer Bogaard in 1958 te
Hendrik-Ido- Ambacht gevangen had. Aan het slot van het artikel schreef ik, dat van een
snelle uitbreiding van deze vorm op dat ogenblik nog niets bleek. Nu, nauwelijks een jaar
later, ben ik er al van overtuigd, dat de donkere tridens zich even snel onder de soort ver¬
breidt als dat bij Apatele psi gebeurd moet zijn. Ik heb al exemplaren gezien uit Limburg,
Noord-Brabant, Noord-Holland en Gelderland en bovendien nog van een andere vindplaats
in Zuid-Holland. Soms kan ik zo .wel zien, of ik met een donkere psi of een donkere tridens
te doen heb, maar vaak is het onmogelijk zonder genitaal-onderzoek met zekerheid de soort
te determineren. Helaas kan dat alleen bij de mannetjes.

Het is natuurlijk zeer interessant, dat we nu precies weten, wanneer het eerste exemplaar
in ons land werd aangetroffen en dat we de verspreiding van de vorm kunnen volgen. Ik
zou het daarom biezonder op prijs stellen, als iedere verzamelaar zoveel mogelijk op deze
donkere vormen wil letten. Probeer van donkere wijfjes eieren te krijgen, zodat we de
beschikking krijgen over met zekerheid determineerbare donkere exemplaren van dat ge¬
slacht. Kweek ook alle rupsen op, die u van de twee soorten vindt, maar houd ze apart en
schrijft later op het etiket niet alleen vindplaats en datum, maar ook de naam van de soort.
Dat bespaart heel wat werk. — Lpk.

Rupsen van Ectropis bistortata Goeze schadelijk op larix (Lep., Geom.). In de bos-
wachterij Grolloo werden in 1959 verschillende larix-percelen kaalgevreten door spanner-
rupsen. De soort werd niet herkend. Uit een mij toegezonden partij poppen kwamen eind
1959 en begin I960 (door forceren) verscheidene imagines, welke tot de zo gewone
Ectropis bistort at a bleken te behoren.

Voor zover ik weet is dit de eerste maal, dat deze soort in ons land schadelijk geworden
is. In Duitsland was dit reeds jaren bekend. Hoewel de rups polyfaag is, zou toch eerder
een schadelijk optreden in loofhout te verwachten zijn. Uit de poppen kwamen nogal wat
parasieten. Afwachten dus, of de plaag zich in I960 zal herhalen.

W. J. Boer Leffef, Korteweg 53, Apeldoorn (Med. R. I. V. O., N.).

Papilio machaon L. Ik kan mededelen, dat ik deze soort zeker in 4 à 5 jaar niet meer
heb waargenomen. Mijn laatste exemplaar, dat ik kweekte, dateert uit 1953. En dat was er
dan nog maar één!

Toen ik daarna het plan opvatte een flinke partij rupsen te kweken, was er geen enkele
meer te vinden en dat is tot op heden zo gebleven. Ik woon betrekkelijk dicht bij landerijen,
waar wortelen in overvloed verbouwd worden, dus aan gebrek aan de voedselplant kan het
niet liggen. Er moeten stellig andere factoren in het spel zijn.

W. Oord, Potterstraat 16, Deventer.

118

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. VI. I960

A form of commensalism occurring in Xyleborus species?

(Studies on the biology of Indonesian Scolytoidea, Nr. 6) *)

L. G. E. KALSHOVEN
Blaricum, the Netherlands

When collecting pin-hole borers from a multiple infested log of Cinnamomum
camp hora lying in the Tjibodas Gardens (W. Java, N. slope of Mount Gedé,
1500 m, August 1923) it struck me that in a few instances the entrance holes of
two species of Xyleborus, differing somewhat in size, had been bored very close
to each other. In one case the larger hole was even flanked by two small holes.
There was no apparent reason why the mother beetles had selected such a small
spot for boring into the log, which was a large one, and which for the rest
showed a more or less equal infestation over most of its length.

On a later occasion, while investigating pieces of old stems of Eupatorium
pallescens with a varied borer fauna, which had been gathered near Tapos (N.W.
slope of Mount Gedé, 800 — 1000 m, July 1932), the same peculiarity was found
of 2 or 3 entrance holes of slightly different sizes occurring just above one
another.

In both cases the cutting open of the wood showed that the galleries in the
wood were also very near to each other, possibly even having an open connection
in one or two instances. The photographs of some of the holes in Eupatorium
reproduced here may illustrate the peculiar feature better than words (fig. 1).

Now it is the rule rather than the exception that the sections of a host plant
which is rendered in a condition favourable for infestation by pin-hole borers, may
serve as a breeding medium for more than one and even for several species
simultaneously, and that their galleries may be crowded and intertwined to some
extent. However, in the cases just described the suggestion forced itself on me,
that here the close vicinity of the holes was not accidental, but had to be explained
in another way. It appeared likely that the larger Xyleborus species had first
entered the wood and that the small species had followed-after, boring its entrance
hole almost in contact with that of the first.

Now it was not clear what were the causes and consequences of this behaviour
of the beetles. Originally I was inclined to suppose that the last coming species did
not carry its own ambrosia fungus and depended on the pioneering species for
supplying it, but Mr. F. G. Browne, with whom I corresponded about the matter,
kindly pointed out that he had taken the alleged dependent species (X. justus ,
see below) living quite freely on its own. Mr. Browne further stated that he
had noticed the crowded boring of entrance tunnels fairly often but had always
put it down to exact conditions attracting two or more species to the same spot.

However, an obvious result of the behaviour of the beetles must be that the

*) The preparation of this paper has again been made possible thanks to a grant received
from the Netherlands Organization for the Advancement of Pure Science (Z.W.O.).

The numbers 1 — 3 of the series appeared in the Entomologische Berichten 18 (1958);
number 4 was published in the Tijdschrift voor Entomologie 101 1958 (first part) and 102
(second part); number 5 was published in the Entomologische Berichten 19 : 224 (1959)-

COMMENSALISM IN XYLEBORUS

119

2 b Photog. G. V. d. Berg, Zool. Lab., Amsterdam

Fig. 1. Strikingly adjacent entrance holes and cavities of Xyleborus species in sections of
Eupatorium stems. 1. Two holes of different size. 2a. Three holes, one smaller than the
other two (the 4th, separate hole on the shaded side is of X. tegalensis) . 2b. The same piece
split in two to show the situation of the brood-chambers. 3 and 4. Two cavities of different
species occurring side by side. 5. Split piece with three adjacent cavities belonging to at

least two different species.

last coming species forms its tunnel in wood tissues already infested by the am¬
brosia fungus of the first-coming species. Therefore the former species has the
ambrosia growth to its disposition at an earlier date than when it has to bore an
entirely separate hole and this, it seems to me, may be looked upon as an ad¬
vantage. The peculiar behaviour of the small species can then be considered as a
tendency to commensalism.

In offering this suggestion, I may remind that some species of bark-boring
Scolytids have been found using the entrance holes made by an allied species (see
Schwerdtfeger, 1957), in this way circumventing the necessity of boring en¬
trance holes of their own through the bark.

Yet it must be admitted that the whole matter is still very speculative as there
is nothing known about the particular fungus species living in association with

120

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.VI.1960

these Xyleborus species, nor about the competition between the ambrosia fungi
with each other and with other organisms with which the wood becomes infected
at the moment the borers penetrate the tissues. It is to be regretted therefore, that
there was no opportunity at the time to investigate the supposed interaction of the
Xyleborus species in any further detail.

At the time the observations were made, several Xyleborus species were found
for the first time and the identifications were received much later (see the intro¬
duction in Kalshoven 1958 and 1959). Moreover there was a large variety of
species in both cases — some 14 in the Cinnamomum log and some 20 in the
Eupatorium stems — including, besides the Xyleborus species, some Cryphalini,
Thamnurgides species and Platypodidae, which made the whole picture rather
complex. This, added to the fact that the original samples were rather small and
that today the specimens are no more completely at my disposal, renders it im¬
possible for me to state with certainty what species were involved in the assumed
relationship.

It seems likely however, that the small, later coming species was X. justus
Schedl, which is 1.5 — 1.9 mm in size, and that the pioneer species associated with
it were X. difficilis Egg. (1.8 — 2.0 mm), X. can cel l at us Egg. (2.9 — 3.2 mm) and
X. javanus Egg. (2.3 — 2.8 mm). There are also indications in my notes that
another small species, X. quadrispinosulus Egg., 1.55 — 1.75 mm in size, may
have a similar tendency to commensalistic habits.

For further details on the plant hosts and habitat of these species the reader
may be referred to my recent paper on the habits of Indonesian ambrosia-feeding
Scolytids (Kalshoven 1959).

It is to be hoped that the whole matter, which still is for the present rather
hypothetical, may be checked and investigated by other field entomologists.

Summary

Observations are mentioned which have led the author to the opinion that
particular species of Xyleborus are inclined to make their entrance holes quite near
to those of other species of the same genus, with the result that they bore right
into tissues already occupied by the ambrosia fungus of the pioneering borer,
which makes the food immediately available for the later coming species. Herein
a tendency to commensalism is seen.

References

Kalshoven, L. G. E., 1958, Tijds. Entom. 101 : 157.

Kalshoven, L. G. E., 1959, Tijds. Entom. 102 : 135.

Schwerdtfeger, F., 1957, Zeits. ang. Entom. 40 : 495.

Het aanvreten van bloemen door wespen. Op de ,,Hoge Veluwe” werd waargenomen, J
dat wespen ( Vespa spec.) op grote schaal in een tuin de bloembladen van pronkbonen aan- i
vraten. Dit gebeurde op verschillende plaatsen bij de bloemen, ook aan de rand, het was
dus niet een weg banen naar het centrum. Ik schreef hierover naar Pater Benno. Deze kende
het verschijnsel niet, althans niet in deze vorm.

J. Kleinhout, Sinthenstraat 44, Deventer.

# ?oéW2>

Bbt
05* cf "o

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN

MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR

DE NEDERLANDSCHE ENTOMOLOGISCHE VEREENIGING

Deel 20

■ - £ - - - -

1 ju/ïi I960

No. (rj

B. J. LEMPKE,

Adres der Redactie:

Oude IJselstraat 12 111 , Amsterdam-Zuid 2

— Nederland

INHOUD: G. L. van Eyndhoven : Verslag van de 19e Herfstvergadering (p. 121). —
G. van Rossem, H. C. Burger en C. F. van de Bund : Verslag over het optreden van
enige schadelijke insecten in het jaar 1959 (p. 123). — J. G. Betrem : Formica truncorum
F. niet inheems (p. 130). - — H. J. P. Lambeck : Syrphidae aus der Umgebung von Matrei
in Osttirol gefangen in der Periode vom 20-VII-1958 bis zum 6-VIII-1958 (p. 135). - —
Literatuur (p. 129 : G. Kruseman). Korte mededelingen (p. 122 : W. J. Boer Leffef ;
p. 129 : J. Kleinhout Jr. ; p. 134 : Wolfgang Stichel, N. W. Elfferich).

Verslag van de 19e Herfstvergadering

door

G. L. VAN EYNDHOVEN, Secretaris

De 19e Herfstvergadering der Nederlandsche Entomologische Vereeniging werd
gehouden op zaterdag 14 november 1959 in het Zoölogisch Laboratorium te Am¬
sterdam. Zij verheugde zich, evenals vorige jaren, wederom in een grote opkomst
van leden en belangstellenden.

Voorzitter was de President, Dr. G. Barendrecht.

Aanwezig waren: de Leden van Verdienste J. J. de Vos tot Nederveen Cappel en P. van
der Wiel, het Erelid Prof. Dr. W. K. J. Roepke, alsmede de Leden: Ir. G. W. Ankersmit,
Dr. G. Barendrecht, Dr. A. F. H. Besemer, Dr. J. G. Betrem, Agrobiologiseh Laboratorium
„Boekesteijn” der N.V. Philips-Duphar, S. de Boer, Dr. Ir. J. B. M. van Dinther, Dr. J.
van der Drift, W. N. Ellis, G. L. van Eyndhoven, F. C. J. Fischer, B. Frieke, Dr. H. J. de
Fluiter, W. H. Gravestein, D. Hille Ris Lambers, G. Houtman, C. A. W. Jeekel, Instituut
voor Plantenziektenkundig Onderzoek, Dr. C. de Jong, Dr. W. J. Kabos, Dr. L. G. E.
Kalshoven, H. Kraan, Dr. G. Kruseman, J. H. Küchlein, Kunststoffeninstituut T.N.O.,
C. H. ter Laag, Laboratorium voor Entomologie der Landbouwhogeschool, B. J. Lempke,
N. Loggen, Dr. F. E. Loosjes, W. P. Mantel, Dr. Ir. G. S. van Marie, J. Meitzer, F. Neijen-
huijs, E. J. Nieuwenhuis, W. C. Nijveldt, H. van Oorschot, C. Ottenheijm, Plantenziekten-
kundige Dienst, Proefstation voor de Fruitteelt in de Volle Grond, Chemische Fabriek en
Handelsonderneming ,,Riwa”, G. van Rossem, L. E. van ’t Sant, H. R. Smissaert, Br. Vir-
gilius, N. C. van der Vliet, P. de Vries, H. J. M. Wassink, Prof. Dr. J. de Wilde, Prof.
Ir. T. H. van Wisselingh, J. B. Wolschrijn, K. W. R. Zwart, Zoölogisch Laboratorium der
Rijksuniversiteit Utrecht. Voorts waren er 15 introducés.

Na het welkomstwoord van de Voorzitter verleent hij het woord aan de heer
G. van Rossem, die namens de Plantenz i ektenkun d ige Dienst wederom zijn tra¬
ditionele voordracht houdt: Verslag over het optreden van enige schadelijke
insecten in het jaar 1958. De tekst hiervan vindt men elders in dit nummer af¬
gedrukt. Overeenkomstig de doelstelling onzer Vereeniging zijn ook de mijten
hierin opgenomen.

I ^mnjTioN Jun gjggp

122

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. VIL I960

Na een geanimeerde discussie, die in dit jaar 1959 welhaast vanzelfsprekend
vooral over de zogenaamde Tapijtkever gaat, bedankt de Voorzitter de heer van
Rossem voor zijn interessant betoog. Zoals de Spreker zelf reeds heeft opgemerkt,
was het de 14e maal dat hij sedert het overlijden van de heer T. A. C. Schoevers
dit verslag gaf en daarmede de traditie voortzette, welke reeds jarenlang door de
heer Schoevers was gehandhaafd. Het mag nog wel eens worden gezegd dat de
zeer prettige wijze, waarop de heer Van Rossem zijn verslag geeft, voor een
ieder begrijpelijk en toch goed gedocumenteerd, deze voordracht tot een der zeer
gewaardeerde evenementen van onze Herfstvergaderingen maakt.

Na de lunch spreekt de heer J. de Wilde over het werk, dat op het Laborato¬
rium voor Entomologie der Landbouwhogeschool te Wageningen wordt verricht
in een voordracht, getiteld: Voortplanting en metamorfose onder invloed van
in- en uitwendige factoren.

Uit de discussie blijkt wel, dat deze uiteenzetting met aandacht is gevolgd. De
Spreker heeft een grote verscheidenheid van waarnemingen, proeven en resul¬
taten de revue laten passeren. Ongetwijfeld is het voor vele aanwezigen een
„zwaar” onderwerp geweest, doch de zeer prettige en duidelijke behandeling van
de stof en de talrijke fraaie lichtbeelden hebben een ieder toch een goede indruk
gegeven van het mooie werk, dat door de heer De Wilde en zijn medewerkers op
het Laboratorium wordt verricht. Uit het applaus blijkt dan ook wel de waar¬
dering voor deze voordracht, waarvoor de Voorzitter de heer De Wilde namens
alle aanwezigen hartelijk bedankt.

De heer De Wilde zal trachten van deze voordracht t.z.t. een samenvatting te
geven, welke zich leent voor publicatie in de Entomologische Berichten.

Nadat hiermede de bijeenkomst officieel is geëindigd, verenigt een aantal leden
zich nog elders in de stad om over een en ander na te praten en het persoonlijk
contact te onderhouden onder het genot van enige — al dan niet geestrijke —
vloeistof. Vervolgens wordt nog een gezamenlijke avondmaaltijd gehouden.

Schrijver dezes moge in zijn kwaliteit van Secretaris der Vereniging nog wel
eens een opwekking plaatsen voor de daarbij niet aanwezige leden om vooral dit
onderdeel van het programma niet uit het oog te verliezen. Het is voor een ge¬
animeerd verenigingsleven en voor het kennis nemen van eikaars persoonlijke
resultaten en inzichten van niet te onderschatten belang.

Amsterdam-O., Zeeburgerdijk 21.

Overliggende poppen van Mimas tiliae L. Het grootste gedeelte van mijn geforceerde
poppen, die ik in 1958 uit een eilegsel opgekweekt had, kwam in februari 1959 uit. Maar
een achttal bleef liggen tot februari I960. Op de 29ste verscheen een volkomen normaal
wijfje. (De poppen staan binnenshuis, maar in een onverwarmde ruimte). Overliggen van
poppen is geen onbekend verschijnsel, maar van Mimas tiliae had ik het toch nog nooit
meegemaakt. Merkwaardig is, dat de poppen, waarvan de rupsen toch alle onder dezelfde
omstandigheden zijn opgekweekt, niet alle op dezelfde wijze reageerden op het forceren.

W. J. Boer Leffef, Korteweg 53, Apeldoorn (Med. R. I. V. O. N.) .

ENIGE SCHADELIJKE INSECTEN IN 1959

123

Verslag over het optreden van enige schadelijke insecten

in het jaar 1959

door

G. VAN ROSSEM, H. C. BURGER en C. F. VAN DE BUND
( Plantenziektenkundige Dienst, Wageningen)

Inleiding

Het jaar 1959 kenmerkte zich door langdurige droogte en abnormaal veel zon.
De gevolgen hiervan bleven niet uit. Voor land-, tuin- en bosbouw is deze zomer
in verschillende opzichten zeer ongunstig geweest. Vooral in de nazomer en herfst
ontstond een stroom van klachten over insekten.

Een gevolg van enkele strenge nachtvorsten en later van de droogte was in de
bosbouw het massaal afsterven van jong plantsoen, vooral van Picea , Pseudotsuga
en P inus. Talrijke inzendingen werden ontvangen van stervende jonge coniferen,
meestal secundair aangetast door bastkevers.

Vele klachten werden ontvangen over het hinderlijk optreden van Musea do¬
mes ti ca L. Meestal is de overlast van deze vlieg in en bij woningen het gevolg van
onhygiënische toestanden in de directe omgeving. Anders is het gesteld met de
nauwe verwant van M. domestica, Musea corvina F. Deze vliegen dringen in het
najaar in zwermen bepaalde huizen binnen om aldaar te overwinteren. Zij ver¬
blijven gaarne op zolders en tussen spouwmuren. Ook werd het massaal optreden
van Thaumatomyia notata Meig. opgemerkt.

In de landbouw heeft men vooral in aardappelen en bieten intensief moeten
optreden tegen bladluizen. Door parasieten en predatoren (o.a. Coccinelliden)
zijn de bladluispopulaties in het begin van juli teruggebracht, doch tegen het
einde van de zomer ontstond een sterke toename doordat de predatoren de winter¬
kwartieren gingen betrekken.

In de nazomer trad de melige koolluis ( Brevicoryne brassicae L.) in hevige
mate op in spruitkool.

Overal in het land werden in de eerste helft van oktober reusachtige aantallen
vliegende bladluizen geconstateerd. De heer D. Hille Ris Lambers zal hierover
t.z.t. publiceren.

In tegenstelling tot de landbouw kwamen in de fruitteelt betrekkelijk weinig
bladluizen voor, hetgeen o.a. verband houdt met de ongunstige weersomstandig¬
heden tijdens het uitkomen van de wintereieren en met het sterk optreden van
predatoren.

Wel werd in de fruitteelt veel schade ondervonden van het fruitspint ( Meta -
tetranychus ulmi C. L. Koch).

In vele gewassen ontstond ook schade door de bonenspintmijt ( Tetranychus

urticae C. L. Koch).

Algemeen

Ongeveer op 24 september werd door het ANP een bericht overgenomen van
een Limburgs dagblad over het optreden van de zg. tapijtkever in de mijnstreek.

Door dit bericht ontstond een ware perscampagne, waardoor onnodig alarm
werd geslagen en veelal totaal verkeerde voorlichting werd gegeven over het op
treden en de schade van Anthrenus- soorten.

124

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. VIL I960

In de pers werd de indruk gegeven, dat de tapijtkeverplaag plotseling is opge¬
komen, als gevolg van de warme zomer. Uit de inzendingen, die wij over een
reeks van jaren hebben nagegaan, blijkt echter dat Anthrenus- soorten in Neder¬
land regelmatig optreden en wellicht vrij veel schade veroorzaken. Het aantal in¬
zendingen van Anthrenus- larven was tot aan de perscampagne even groot als in de
voorafgaande jaren.

Wat betreft de verdelging der soorten kan in ruwe trekken worden gezegd, dat
Anthrenus verbasci L. de meest algemeen optredende is. De zg. „Australian carpet
beetle”, Anthrenocerus australis Hope bleek ongeveer 6% van het ingezonden
materiaal te omvatten.

Door de pers werd voorts medegedeeld, dat de tapijtkever op het lieveheers¬
beestje zou lijken en in grote zwermen de huizen zou binnendringen. Toevalliger¬
wijze traden Coccinelliden, vooral Coccinella bipunctata L., bijzonder talrijk op,
waarbij inderdaad deze kevertjes op vele plaatsen de huizen binnenvlogen om te
overwinteren. Als gevolg hiervan werden honderden lieveheersbeestjes ingezon¬
den. Ook gaasvliegen en andere zonderlinge voorwerpen, zoals b.v. een wespekop,
werden voor Anthrenen aangezien.

In inmaakpotten met snijbonen en sperciebonen onder zout, geplaatst in een
droge kast te ’s-Hertogenbosch werden Fannia- larven gevonden. De bonen waren
ten gevolge van deze vervuiling niet meer voor consumptie geschikt.

Merkwaardig is de resistentie van de Fannia- larven tegen het hoge zoutgehalte.

Aardappel

In een partij Egyptische aardappelen, die in mei te Rotterdam werd ingevoerd
en aldaar in opslag werd gehouden, brak omstreeks half juli een ernstige aan¬
tasting van de aardappelmot ( Phthorimaea operculella Zeil.) uit.

De partij was bij aankomst licht besmet, maar tengevolge van het aanhoudende
warme weer begonnen de motten zich massaal te vermeerderen. Onder normale
omstandigheden is dit in ons land voor deze subtropische soort niet mogelijk.

Appel

In het begin van september werd op enige bedrijven in de gemeente Kapelle
een bijzonder zware aantasting van de appeldamschijfmot ( Leucoptera scitella
Zeil.) waargenomen. Sommige stammen en takken waren bedekt met spinsel, af¬
komstig van de kruipende rupsen; tevens bevonden zich daarop talrijke cocons.

Mede ten gevolge van fruitspintmijten (Metatetr any chus ulmi C. L. Koch) en
de droogte waren de aangetaste bomen vrijwel kaal.

Biet

Een interessante, nog niet eerder waargenomen aantasting van bieten deed
zich in mei voor in Drente en de Achterhoek. Het betrof rupsen van de blad¬
rollers Cnephasiella incertana Tr. en Cnephasia communana H.S.*), die de hart-
blaadjes van jonge bieteplanten bijeensponnen. Het onderzoek ter plaatse wees uit,
dat 30% van de planten was aangetast. Een ogenblik liet deze zaak zich ernstig
aanzien, doch spoedig bleek, dat de krachtig groeiende planten de aantasting te
boven konden komen. In verband met de spoedig volgende bestrijding van de
bietevlieg werd een afzonderlijke bestrijding tenslotte niet nodig geoordeeld.

*) Determinatie van de heer J. H. Küchlein te Amsterdam.

ENIGE SCHADELIJKE INSECTEN IN 1959

125

Blauw spar ( Picea pun gens glaucd)

Op een blauwspar te Doesburg werd de bladroller Cymolomia hartigiana Ratz,
gevonden. Deze bladroller mineert aanvankelijk in de naalden; later maakt de rups
grote spinsels, van waaruit de naalden worden aangevreten. Deze spinsels zijn
gemakkelijk herkenbaar door de grote hoeveelheid losse dorre naalden die eraan
hangen. Wij slaagden erin de imagines op te kweken.

De vlindertjes vliegen van eind mei tot begin augustus. De overwintering vindt
plaats als rups in de spinsels.

Cymolomia hartigiana is volgens Escherich een soort met een Noordeuropees
verspreidingsgebied. In ons land werd deze bladroller volgens mededelingen van
de heer Küchlein voor het eerst waargenomen te Nijmegen (1935). Andere
vindplaatsen zijn Meerssen en Amerongen (Bentinck). In Duitsland is deze
soort ook in Westfalen aangetroffen.

Lit.: Escherich, K., 1931, Die Forstinsekten Mitteleuropas III (2 Abt.), p.
303.

Cactus

In een zending cactussen uit Texas en wel op de soort Homalocephala texensis
Britt, et Rose (boksdoorncactus) werd door de standplaats Boskoop een kever
en een larve aangetroffen. De kever kon door de heer J. T. Wiebes, conservator
van de Afd. Coleoptera van het Rijksmuseum van Natuurlijke Historie, worden
gedetermineerd als Moneilema Sa y (subgenus Collapteryx Newman). De soort
kon niet nader worden vastgesteld. In Mexico veroorzaken deze kevers een plaag,
doordat de larven de stengels doen verwelken van bepaalde soorten cactussen die
als veevoeder worden gebruikt. De kevers zijn trage nachtdieren, die zich voeden
met vruchten en jonge loten van cactussen.

Cypripedium

Te Aalsmeer werden op Cypripedium- planten, waarvan de herkomst niet meer
kon worden vastgesteld, enige snuitkevertjes aangetroffen, die door Dr. L. G. E.
Kalshoven werden gedetermineerd als Acythopeus aterrimus Water'h.

Op Dendrobium sp. zijn in 1936 door de PD. snuitkevers van het geslacht
Acythopeus gevonden. Deze werden door Dr. D. L. Uyttenboogaart gedeter¬
mineerd. Hij wist de soort evenwel niet met zekerheid vast te stellen.

De larven van deze snuitkevers leven in de schijnknollen van epifytische or¬
chideeën. De kevers voeden zich door het oppervlakkig afknagen van jong blad,
bloemstengels en knoppen.

Lit.: Kalshoven, L. G. E., De Plagen van de Cultuurgewassen in Indonesië,
II, p. 835 (1951).

Verslag over de werkzaamheden van de Plantenziektenkundige Dienst in het
jaar 1936, p. 32.

Douglas

In de boswachterij van het Staatsbosbeheer Appelscha-Zuid begon na 18 mei
een groot aantal 3- tot 4-jarige douglas te kwijnen. Van een partij van 6000 stuks
was naar schatting ongeveer 25% ziek. De planten bleken te zijn aangetast door

126

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. VII. I960

de bastkever Pityogenes bidentatus Hrbst. Jonge bomen kunnen door de vreterij
van deze insekten geheel te gronde gaan.

In het onderhavige geval was het moeilijk om uit te maken in hoeverre hier van
primaire schade gesproken kon worden.

Granen

In de zomer van 1958 werd in de omgeving van Duiven en Zevenaar een
merkwaardige nieuwe aantasting van gerst en tarwe door de galmug Haplodiplosis
equestris Wagner geconstateerd. In het betreffende gebied werd tegen het ver¬
schijnen van de imagines samengewerkt door de PD., de Rijkslandbouwvoorlich-
tingsdienst en de heer Nijveldt van het IPO.

Met behulp van vangkegels werd zowel te Wageningen (in een depot) als te
Duiven de aanvang van de vlucht nauwkeurig geregistreerd. Een zeer grote vlucht
vond plaats in het gebied van de aantasting. Daarna werden opvallend veel eieren
gevonden, zowel op de voedselplanten als op grassen, onkruiden en andere veld¬
gewassen.

Door de RLVD. werd in overleg met de PD. een waarschuwing aan de boeren
rondgezonden, tevens werd daarbij een voorlopig bestrijdingsadvies gegeven,
hangende het voor 1959 geprojecteerde onderzoek over de bestrijding.

Schade op enige schaal ontstond dit jaar vrijwel niet, aangezien door de droogte
geen rotting optrad. Sommige percelen leverden desondanks toch nog een mis¬
gewas op. Merkwaardig was het vormen van nieuwe scheuten door de zwaar aan¬
getaste planten.

Lit.: Rossem, G. van, e.a., Verslag over het optreden van enige schadelijke in¬
sekten in het jaar 1958, Ent. Ber. 19 : 91.

Gras

Aan graspollen, die wij uit Ottersum ontvingen, was een groeiremming te zien,
die aanvankelijk door de inzender werd aangezien voor een virus. De stengels
waren kort en gedrongen en stierven tenslotte af.

Het bleek, dat dit gras was aangetast door mijten van de soort Tarsonemus spi-
rifex March. Deze mijten komen voor bij verscheidene grassoorten en voorts ook
in haver. Bij het laatstgenoemde gewas veroorzaken zij galachtige verschijnselen,
waarbij de halm dikwijls achterblijft. Schoevers rapporteerde in 1915 uitvoerig
over het optreden van Tarsonemus spirifex bij haver.

Lit.: Schoevers, T. A. C, 1915, Een nieuwe havervijand. Tijdschr. Plantenz.
21 : 111.

Grasland

In september deed zich een bijzondere plaag voor in Drente, nabij het riviertje
de Reest, alwaar in verschillende percelen grasland grote aantallen rupsen werden
gevonden. Het betrof 'hier een Noctuide, verwant aan Apatele, nl. Simyra albove-
nosa Goeze. Een overigens in ons land niet algemeen voorkomende vlinder, die in
twee generaties (mei/ juni en wederom in augustus) vliegt.

De rupsen vindt men in juni en juli en in het najaar op riet, iris, lisdodde en
harde grassoorten. In het bijzonder Glyceria aquatica en Carex worden aangetast.
De rupsen leven steeds op zeer vochtige plaatsen, dikwijls zelfs boven water. Bij

ENIGE SCHADELIJKE INSECTEN IN 1959

127

de Reest trad de plaag op in een strook van ± 100 meter vanaf het riviertje,
plaatselijk werden tot 200 rupsen per m2 aangetroffen. Dit merkwaardige feno¬
meen moet hoogstwaarschijnlijk worden toegeschreven aan het feit, dat in het
riviertje vrijwel geen water meer aanwezig was, terwijl in normale jaren in deze
tijd een groot gebied van de oeverlanden onder water komt te staan. Blijkbaar heb¬
ben de rupsen, die zeer vochtminnend zijn, zich dit jaar geconcentreerd in de on¬
middellijke nabijheid van het riviertje. Het aantal rupsen was plaatselijk zó groot,
dat de vreterij aan het gras duidelijk zichtbaar werd.

Ernstiger was het feit, dat de koeien door het grote aantal harige rupsen, dat
zich op het gras bevond, van allergische verschijnselen te lijden kregen. Men was
voorts bang, dat dode rupsen in het hooi terecht zouden komen. Bij het hooien
bleek echter het aantal rupsen in het hooi mee te vallen, vermoedelijk omdat zij
zich bij verontrusting laten vallen.

Een bestrijding had in dit geval geen zin meer, aangezien de rupsen volwassen
waren.

Lariks

In de boswachterij Grollo van het Staatsbosbeheer deed zich in augustus een
lokale, doch zeer ernstige plaag van spanrupsen in larikspercelen voor. Na enige
moeite gelukte het de spanrups te determineren als Ectropis bistortata Goeze
(i crepuscularia Duponchel, 1829, nee Hb.)1). In totaal werden 45 ha lariks vol¬
komen kaalgevreten; ook de onderplanting van loofhout werd aangetast. In de
boswachterij Schoonlo deed zich een minder ernstige aantasting van dezelfde rup¬
sen voor. Merkwaardig was het zeer lokale optreden van de spanrupsen in de
boswachterij Grollo, alwaar vooral de droogste percelen werden aangetast. Er
deden zich zeer scherpe overgangen voor van aangetast tot niet aangetast. Bos¬
arbeiders van het Staatsbosbeheer deelden mede op 4, 5 en 6 juni vluchten van
vlinders in de aangetaste percelen te hebben opgemerkt. Hiervan werd echter geen
speciale notitie genomen.

De betreffende soort is volgens Lempke gewoon in Nederland, het meest in
bosachtige streken. Zij vliegt in 3 generaties, de eerste van begin februari tot eind
mei, de tweede van half juni tot 'half augustus, de derde, die alleen in gunstige
jaren optreedt en zeer partieel is, van begin september tot in de eerste helft van
november.

Lit.: Lempke, B. J., 1952, Catalogus der Ned. Macrolepidoptera Dl. XI. Tij el¬
se hr. voor Ent. 95 : 248.

Schimitschek, E., 1957, B o ar mi a bistortata Goeze als Lärchenschädling. Zeit-
schr. an ge tv. Ent. 40 : 37.

Nordstrom, F. et al., 1941, Svenska Fjärilar, p. 309, Nordisk Familje Förlags
Aktiebolag Stockholm (zeer goede afbeelding, waarop onze determinatie geba¬
seerd is).

Ligustrum

In september ontvingen wij uit Diepenveen en Doetinchem materiaal van Li¬
gustrum met een bladaantasting. Het beeld deed sterk denken aan loodglans, doch

*) De mededeling van de heer Leffef op p. 117 behoeft dus enige correctie.

128

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. VII. I960

bij nader onderzoek bleek, dat tripsen de oorzaak waren. Wij hadden hier te
maken met de soort Dendrothrips ornatus Jabl.

In ons land is deze trips, voor zover wij weten, nog niet eerder gevonden. Zeker
is hij tot dusver in Nederland nimmer schadelijk opgetreden. Uit andere landen
in Europa is deze trips wel bekend. Zijn voorkomen wordt gemeld uit Engeland,
Noorwegen, Polen, Bohemen, Oostenrijk, Hongarije en Roemenië. Omtrent schade
in Europa is niets te vinden. In verschillende delen van de Verenigde Staten is D.
ornatus zeer schadelijk aan Ligustrum. Als voedselplanten van deze soort worden
vermeld: Ligustrum , Syringa, Tilia en Alnus. De overwintering vindt, zowel in de
U.S.A. als in Europa, plaats onder de schors van bomen en tussen afgevallen
blad.

Lit.: Schread, 1956, Thrips on Privet and other insects on ornamentals. Con¬
necticut agr. exp. Stat., New Haven, circ. 201.

Perzik

In perziken, afkomstig uit een particuliere tuin te Brunssum, werden larven van
de Middellandse Zeevlieg ( Ceratitis capitata Wied.) gevonden. Een nadere con¬
trole ter plaatse leverde verder niets op.

Ook in Duitsland, op plaatsen waar de Middellandse zeevlieg in 1955 optrad,
werd dit jaar opnieuw de aantasting ontdekt. Wij herinneren in dit verband aan
het haardje, dat in 1955 te Tegelen in een particuliere tuin werd ontdekt door
een ambtenaar van de Plantenziektenkun dige Dienst.

Lit.: Rossem, G. van, 1956, Verslag over het optreden van enige schadelijke
insecten in 1955, Ent. Ber. 16 : 97.

Rosa rubiginosa

Te Winschoten werden de knoppen van zaadstruiken van Rosa rubiginosa aan¬
getast door rupsen van de bladroller Notocelia roborana Lasp. Zekerheid werd
verkregen door het opkweken van de vlindertjes.

De rupsen van deze soort vindt men in mei tussen samengesponnen bladeren en
in knoppen van rozen. In sommige jaren kan deze bladroller aanzienlijke schade
veroorzaken. De vlinders vliegen in juni, juli en augustus.

Stambonen

Er deden zich weer enige gevallen voor van Acanthoscelides obtectus Say, die
door de warme zomer begunstigd is in zijn ontwikkeling. De vindplaatsen waren
Emmererfscheiderveen, Nijmegen en tweemaal te Zeeland (N.Br.).

Voorraden

Te Amersfoort brak begin september een plaag uit van Necrobia rufipes Deg.
en N. pil ij era Reitt. De kevertjes, afkomstig van in de haven liggende copra,
zwermden over de stad uit, vermoedelijk hierbij begunstigd door het warme zo¬
merweer. Fabrieken van schoensmeer en tandpasta klaagden, dat zij de kevertjes
in hun produkten kregen.

ENIGE SCHADELIJKE INSECTEN IN 1959

129

Voorraden

In een partij van 625 balen gepelde grondnoten uit Egypte troffen wij de vol¬
gende insekten aan:

Carpophilus dimidiatus F.

Tenebrioides mauretanicus L.

Tribolium ferrugineum F.

Deze kevertjes komen in allerlei voorraden voor. Vooral in eiwit- en vetrijke
droge plantaardige goederen, zoals noten en grondnoten vindt men deze insekten
regelmatig. Het is zeer waarschijnlijk dat de grondnoten vóór de verlading be¬
smet waren.

Wilg

Een rij wilgen langs de Blok¬
dijk te Blokker (N.H.) was zó
zwaar aangetast door spinsel-
motten ( Yponomeuta rorella
Hb.*) dat de bomen door hun
kaalheid een winters uiterlijk
hadden. Stam en takken waren
geheel bedekt met het zilverach¬
tig spinsel.

Door Yponomeuta rorella Hb. aan¬
getaste wilg te Blokker.

) determinatie van de heer J. H. Küchlein te Amsterdam.

Stichel, W., Illustrierte Bestimmungstabellen der Wanzen, II, Europa. De Bibliotheek
ontving vol. 3, heft 7 en 8 en vol. 4, heft 12 en 13. Hiermee is vol. 3 gevorderd tot
Saldula en vol. 4 tot Nariscus. Het wekt steeds weer onze bewondering, dat dit belangrijke
werk zo regelmatig verschijnt. — Kr.

Het fourageren van parasieten van bladwespen. Ik nam het opnemen van honingdauw
door parasieten van Diprion waar. Ze zwermden op grote schaal door de ondergroei van
een dennenbos na een plaag van de dennenbladwesp. Ik zag, dat ze de honingdauw tot zich
namen.

De betekenis van de ondergroei als producent van honingdauw wordt door verschillende
schrijvers genoemd. Het is echter niet met zekerheid te zeggen, dat dit voedsel voor de
rijping van de eieren beslist noodzakelijk is.

J. Kleinhout Jr., Sinthenstraat 44, Deventer.

130

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. VII. I960

Formica truncorum F. niet inheems

door

J. G. BETREM

Sedert 1889 is Formica truncorum steeds als inheems beschouwd. Wasmann
vermeldt nl. in zijn stukje „Ein kleiner Beitrag zur niederländischen Ameisen¬
fauna”, dat hij zowel arbeidsters als een $ in Nederlands Limburg van F. trun-
cicola Nyl. gevonden heeft. F. truncicola Nyl. is een jonger synoniem van F.
truncorum F., zoals reeds jaren bekend is en nader is bevestigd door het onder¬
zoek van het type van Fabricius door Betrem.

In 1891 vermeldt Wasmann in zijn „Verzeichniss der Ameisen und Ameisen¬
gäste von Holländisch Limburg” de soort wederom. Zij zou volgens hem veel
zeldzamer zijn dan F. rufa en F. pratensis (nu F. nigricans Em.). In april en
september 1889 onderzocht hij een kolonie van de „Mischform” rufo-truncicola.

Op p. 57 van deze publicatie noemt hij dit taxon F. rufo-truncicola Forel.
Ook in zijn „Ameisen von Luxemburg” (1909) schrijft hij dit taxon aan Forel
toe. In de collectie- Wasmann vindt men echter het etiket rufo-truncicola Was¬
mann. Forel heeft deze vorm nooit beschreven. De naam rufo-truncicola moet
dus aan Wasmann worden toegeschreven, hoewel het waarschijnlijk is, dat het
een „in litteris” naam is van Forel.

Voor zover mij bekend vermeldt Wasmann dit taxon niet meer vóór 1905 in
zijn artikel: „Ursprung und Entwicklung der Sklaverei bei den Ameisen”. In
een noot schrijft hij het volgende: „Während 14 Jahren traf ich in der Umgebung
von Exaten (Holl. Limburg), die ich auf viele Quadratkilometer genau durch¬
forscht habe, keine einzige truncicola- Kolonie, sondern nur einmal (5 km von
Exaten entfernt) eine Kolonie der Mischrasse rufo-truncicola an. Eine entflügelte
echte truncicola-YLömgm fand ich dagegen schon am 30. Mai 1885 unmittelbar
bei Exaten auf Wegen laufend”.

Hieruit volgt, dat Wasmann als Nederlands materiaal slechts de arbeidsters
van de typische kolonie van zijn rufo-truncicola en één koningin ter beschikking
had.

Door de vriendelijkheid van Pater Dr. H. Schmitz, de conservator van de
collectie van Wasmann, en Dr. E. M. Kruytzer, directeur van het Natuur¬
historisch Museum te Maastricht, waar de collectie van Wasmann wordt bewaard,
kon ik de exemplaren, die Wasmann vermeldt, nader bestuderen.

De dieren, die Wasmann in april 1889 verzameld heeft, zijn nog in zijn
verzameling aanwezig. Zij stammen uit Panheel, een dorp 8 à 9 km Z.W. van
Roermond. Deze vindplaats wordt in latere publicaties in een geheel ander
verband ook nog door Wasmann vermeld, als verzamelplaats van het taxon
rufo-truncicola. Wij kunnen dus wel zeker zijn, dat dit de typen zijn van zijn
nieuwe „Mischform”. Het materiaal bestaat uit 7 £ £ op minutiespelden, die
gestoken zijn op een stukje merg. Tussen de opgave „4 — -89 Panheel” en „Ko¬
lonie” staat op het oorspronkelijk etiket nog een onleesbaar woord.

De dieren hebben een rode kop en thorax, de kleinere exemplaren zijn echter
donkerder gekleurd, zij hebben een min of meer donkere vlek op de kop rondom
de ocellen en op het pronotum. De ogen zijn volkomen kaal, evenals de kruin

FORMICA TRUNCORUM NIET INHEEMS

131

(vertex) achter de bij -ogen; ook de achterhoeken van de kop dragen geen lange
haren. Het borststuk is van boven fijn en vrij sterk behaard. Ook op de onderkant
van de kop vindt men haren.

De beharingskenmerken laten geen twijfel bestaan, dat wij hier te maken hebben
met $ £ van F. rufa L. 1761 F. piniphila Schenck). Deze dieren hebben
dus volkomen niets te maken met F. tuin c or um. Deze rode variëteit van F. rufa
is door Bondroit in 1918 uit N. Frankrijk als F. gaullei beschreven. Het is geen
aparte soort, maar een variëteit, die, zoals Wasmann reeds aangegeven heeft,
niet altijd in dezelfde mate in hetzelfde nest voorkomt. In april 1889 vond hij
25—50% rode exemplaren, in september slechts 5%.

Het is nu de vraag, of de naam rufo-truncicola geldigheid heeft en of deze
dan prioriteit heeft ten opzichte van de naam gaullei Bondroit 1918.

In 1891 (Verzeichniss) geeft Wasmann geen beschrijving van zijn rufo-
truncicola. Dit is waarschijnlijk de reden, dat van Boven dit taxon niet opge¬
nomen heeft in zijn lijst van nieuwe taxa beschreven door Wasmann. Het was
toen dus een „nomen nudum”.

De typische kolonie van rufo-truncicola wordt dan verder nog (zonder dat de
naam genoemd wordt!) door Wasmann vermeld in zijn publicatie „Die zusam¬
mengesetzten Nester . ” (1891, 2e druk 1915).

In 1910 vermeldt Wasmann deze vorm zonder beschrijving opnieuw (p. 456).
In 1915 (p. 118) komt hij op de kolonie van zijn nieuwe vorm uitvoerig terug
en geeft hij ook een korte beschrijving van het taxon, zodat dit als in 1915
beschreven moet worden beschouwd. De naam gaullei Bondroit 1918 moet der¬
halve in de synonymie worden geplaatst.

Deze synonymie van de var. rufo-truncicola met gaullei is niet nieuw. Zij is
reeds vermeld door Stärcke (1944), hoewel deze vermelding niet zeer duidelijk
is. Dr. Yarrow, conservator aan het British Museum (Natural History), heeft
de typische exemplaren van Wasmann bestudeerd en ze als rode aberratie van
F. rufa herkend, zoals blijkt uit zijn etiketten onder deze exemplaren en uit een
schriftelijke mededeling.

In de collectie van Wasmann staan nog andere exemplaren van deze variëteit,
die afkomstig zijn uit Exaten en uit Derenbach in Luxemburg. Deze laatste ver¬
meldt hij in zijn publicaties op dezelfde plaatsen als de dieren uit Panheel. Op
enkele andere exemplaren, die hij van anderen gekregen heeft, wil ik nog nader
ingaan.

In de eerste plaats op twee g £ , waarvan de eerste het etiket draagt „rufo-
truncicola, Stolberg, ll-IV-’50”, terwijl een verder woord onleesbaar is. Dit
moeten exemplaren zijn van Förster, daar deze veel te Stolberg bij Aken ver¬
zamelde. De typische vindplaats van zijn F. polyctena is o.a. Stolberg. De naam
rufo-truncicola zou dus van Förster kunnen zijn. De wijze van samenstelling
van de naam doet echter sterk denken aan Forel. Het feit, dat de naam rufo-
truncicola door Wasmann in 1891 en 1909 aan Forel toegeschreven wordt,
maakt het niet onwaarschijnlijk, dat Forel deze exemplaren, die hij van Förster
ontvangen zal hebben, aan Wasmann heeft toegestuurd naar aanleiding van zijn
vondst in Panheel. De Stolberg-exemplaren behoren echter niet tot F. rufa, maar
tot F. polyctena. Van deze soort is de rode vorm door Stärcke beschreven als
var. bondroiti in 1943.

132

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.VII.1960

Verder staan er in de collectie 2 £ $ en 2 $ $ met de etiketten „Untere
Sackalp (Glarus), 600 m 10-6-17 (Kutter)” en „rufo-truncicola’ . Kutter ver¬
meldt deze exemplaren en beschrijft ze in 1919 uitvoerig als var. rufo-truncicola
Wasmann. Ook in de collectie van Stärcke bevinden zich 3 £ 9 van boven¬
vermelde plaats, afkomstig van Kutter. Het zijn typische exemplaren van de
var. gaullei Bondr. De , $ 9 zijn sterk vervuild, maar behoren vrij zeker tot F. rufa
(=z piniphila) . De ogen zijn o.a. volkomen onbehaard; ze zijn normaal van kleur.

F. gaullei wordt door Stärcke (1943) nog vermeld van Hilversum, Hoog¬
halen en Odoorn en uit Duitsland van Gerolstein (exemplaren nog in de coll.-
Stärcke). Exemplaren, die slechts een gedeeltelijk rode bovenkop hebben, vindt
men dikwijls; exemplaren met practisch geheel rode bovenkop zijn echter zeer
zeldzaam. Meestal komen naast sterk rufistische ook normaal gekleurde exem¬
plaren voor.

Het feit, dat dus de echte F. truncorum niet in de buurt van Exaten gevonden
is, maakt het zeer onwaarschijnlijk, dat er aldaar een loslopende koningin gevan¬
gen zou zijn. Het bewuste , 9 staat nog steeds in de collectie van Wasmann
onder het etiket truncicola. Het is op een speld gestoken en draagt het etiket

„30-5-85, Ex. auf . (onleesbaar)”. Het is een exemplaar van F. nigricans

var. stärckei (Sanders in litt.) Betrem nov. var. Het is met algehele instemming
van Prof. H. Sanders te Roermond, dat ik deze nieuwe naam van hem overneem.
Dit dier is een sterk rufistisch exemplaar van de gewone F. nigricans. Deze
variëteit verdient een aparte bespreking, daar zij reeds tot zeer vele vergissingen
en bespiegelingen aanleiding heeft gegeven, waarbij nog komt, dat ze in het
geheel niet zeldzaam is. De type-exemplaren van deze variëteit staan in het
museum te Leiden in de collectie van Stärcke en zijn gevonden bij Haelen door
Professor Sanders. De koningin, die door Wasmann gevonden is, heeft een
geheel rode kop en een grotendeels roodbruine thorax; het mesonotum, het
scutellum en het metanotum zijn grotendeels bruinzwart, evenals de achterhoeken
van het pronotum. Het achterlijf is dof en bruinzwart. De ogen zijn behaard,
op de kop zijn geen lange haren aanwezig, terwijl ook de thorax praktisch onbe¬
haard is. Het scutellum is mat. Er staan nog enkele andere 9 9 van deze varië¬
teit in de collectie- Wasmann. In de eerste plaats onder het etiket rufo-truncicola
een 9 uit Luxemburg, 6-09, en in de tweede plaats onder de naam truncicola-
pratensis Forel een 9 met het etiket „29-5-84, Auf Wege laufend”, vermoedelijk
uit Exaten. Zelf heb ik ook verscheidene exemplaren van deze variëteit gevonden.

Uit het bovenstaande volgt dus, dat F. truncorum niet in Nederland gevonden
is. Het is niet geheel uitgesloten, dat zij in Nederland nog eens gevonden wordt,
maar waarschijnlijk is dit niet. Uit België is deze soort niet bekend. Noch
Bondroit, noch van Boven vermelden deze mier!

Uit de omgeving van Aken vermeldt Förster (1850), die deze streek goed
onderzocht, de soort ook niet. In Duitsland is de vindplaats, die het dichtstbij
gelegen is, Düsseldorf. Van deze plaats bevinden zich enkele exemplaren in de
collectie- Wasmann. Ze zijn in 1881 door Hagens gevangen. Voor zover ik kan
nagaan zijn ze in de literatuur nooit vermeld. Uit de Eifelstreek is deze soort
wel bekend. In de collectie-WÄSMANN heb ik ze gevonden uit Laach (8-89) en
van de Hummelberg bei Linz am Rhein (4-7-1902). Stärcke noemt ook nog

FORMICA TRUNCORUM NIET INHEEMS

133

als vindplaatsen: Brohdal, Ahrdal, Boppard en beneden Nahe. Bij de verder
afgelegen plaatsen Lippspringen en in Luxemburg schijnt deze soort volgens
Wasmann niet zeldzaam te zijn. Ln Duitsland is zij slechts zeer plaatselijk te
vinden.

Zusammenfassung

Wasmann erwähnte im Jahre 1889 £ g und ein $ der Formica truncicola
Nyl. 1846 (= iruncorum F. 1804) aus der niederländischen Provinz Limburg.
1891 erwähnt er diese Art aufs neue, sagt, daß sie sehr selten sei, und daß die
Mischform rufo-truncicola dort auch vorkomme. Im Jahre 1905 gibt er mehr
Einzelheiten (S. 125, Anmerkung). Hieraus geht hervor, daß ihm nur £ £ der
Mischform dieser Art aus den Niederlanden bekannt sind. Später erwähnt er das
Taxon rufo-truncicola noch mehrere Male.

Ursprünglich nennt er als Autor (1891, 1909) Forel. In seiner Sammlung
wird dieser Name ihm selbst zugeschrieben. Vermutlich hat er den Namen von
Forel übernommen, der ihm, wie es scheint, g £ unter diesem Namen zuge¬
schickt hat, die aus Stolberg bei Aachen stammten, und die möglicherweise von
Förster an Forel geschickt worden waren. Nicht vor 1915 gibt Wasmann
eine genügende Beschreibung, vorher war dieser Name nur ein ,, nomen nudum”.

Die Untersuchung der g g Wasmanns ergab, daß diese identisch sind mit
der Varietät gaullei Bondroit 1918 der Formica ruf a L. 1761 (= piniphila
Schenck). Dieser Name ist also ein Synonym der Varietät rufo-truncicola Was¬
mann 1915. Die von Forel an Wasmann geschickten £ £ gehören nicht zu
diesem Taxon, sondern zur Varietät hondroiti Stärcke 1943 der F. polyctena
Förster.

Das das Wasmann 1889 und 1891 erwähnt, gehört auch nicht zu F.
truncorum, sondern ist eine stark rot gefärbte Varietät der F . nigricans Em. 1909
(— F . pratensis auct. nec Retzius). In der Sammlung-STÄRCKE im Rijksmuseum
van Natuurlijke Historie, Leiden, steht es als Varietät stärckei Sanders in litt.
Mit freundlicher Genehmigung von Prof. H. Sanders, Roermond, wird dieser
Name hier von mir als nov. var. übernommen. Dieses Tier ist gekennzeichnet
durch eine grosse Ausbreitung der roten Farbe auf dem Kopf und dem Thorax.

Literatuur

Betrem, J. G., 1953, Enkele opmerkingen omtrent de soorten van de Formica rufa-groep
(Hym.). Ent. Ber. 1 4: 322 — 326.

- , 1955, On some ant types of Fabricius. Ent. Ber. 15 : 291 — 293.

Bondroit, 1918/19, Les fourmis de France et de Belgique. Ann. Soc. ent. France, 1918,
88 : 1—174; Suppl. 1919, 89 : 299—305.

Boven, J. K. A. van, 1949, Varia myrmecologica 1945 — 1946. Natuurh. Maandbl. Limburg
38 (9): 90.

- , 1956, Synopsis der von P. Dr. Erich Wasmann S J. (1859 — 1931) als neu

beschriebenen Tierformen. Publ. v „ h. Natuurh. Genootsch. Limburg, reeks
IX, p. 113—141.

Förster, A., 1850, Formicariae, Hymenopter. Studien Hft. 1, 74 pp.

Kutter, H., 1919, Formica rufa L. var. rufo-truncicola Wasm. Beiträge zur Ameisenfauna
der Schweiz I. Mitt. Schweiz. Ent. Ges. 13 (l): 13 — 14.

Stärcke, A., 1944, Determineertabel voor de werksterskaste der Nederlandsche mieren.
2e druk. Natuurh. Maandbl. Limburg 33, overdruk, 26 pp.

134

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. VII. I960

Wasmann, E., 1889, Ein kleiner Beitrag zur niederländischen Ameisenfauna. Tschr. Ent.
32 : 19.

- , 1891, Verzeichniss der Ameisen und Ameisengäste von Holländisch Limburg.

Tschr. Ent. 34 : 39 — 64.

- , 1891/1915, Die zusammengesetzten Nester und gemischten Kolonien der

Ameisen. 1. Aufl. 1891- 2. Aufl. 1915 in: Das Gesellschaftsleben der Amei¬
sen, p. 173.

- , 1905, Ursprung und Entwicklung der Sklaverei bei den Ameisen (146. Beitr.

z. Kenntn. d. Myrmekoph.). Biol. Centralbl. 25 (7): 195.

- — , 1909, Zur Kenntniss der Ameisen und Ameisengäste von Luxemburg, III.

Arch. trim. Inst. roy. gr.-Duc. Luxemburg, Sect. phys. nett. 4 (3 — 4): 1 — 103.

- , 1910, Nachträge zum sozialen Parasitismus und der Sklaverei bei den Ameisen

(177. Beitr. z. Kenntn. d. Myrmekoph.). Bio/. Centralbl. 30 (13): 456.

- , 1915, Ueber Ameisenkolonien mit Mendel’scher Mischung (208. Beitr. z.

Kenntn. d. Myrmekoph.). Biol. Centralbl. 35 (3): 118.

- , 1915, Luxemburger Ameisenkolonien mit Mendel’scher Mischung (209. Beitr.

z. Kenntn. d. Myrmekoph.). Festschr. Ver. Luxemb. Naturfr. p. 87 — 101.
Yarrow, I. H., H., 1955, The British ants allied to Formica ruf a. Trans. Soc. brit. Ent.
12 : 1—48.

Psallus tenebricosus Stichel 1958 (Hem. Het.). Wagner hat im November 1958 im
Ent. Nachr.-bl. Osten, u. Schweiz. Ent. 10 : 4l den Psallus obscurus Reuter 1902 wegen
Homonymie umbenannt in Psallus vidali, hierfür infolge sich neuerdings ergebender Homo¬
nymie mit Psallus vidali Lindberg 1940 den Namen Psallus maroccanus (Mt. D. ent. Ges.
19 : 11, I960) eingeführt. Der Autor hat dabei übersehen, daß ich für Psallus obscurus im
August 1958 (Wanzentabellen (2) 2 : 37) aus Gründen der Homonymie mit Psallus obscu¬
rus Kirschbaum 1856 den Namen Psallus tenebricosus aufgestellt habe. Es ergibt sich daher
folgendes Bild:

Psallus tenebricosus Stichel 1958

= Psallus obscurus Reuter 1902 (homonym)

== Psallus vidali Wagner 1958 (homonym)

= Psallus maroccanus Wagner I960 (synonym)

Wolfgang Stichel, Berlin-Hermsdorf, Martin-Luther-Strasse 39.

Lymantria monacha L. kan geluid maken ! Ik heb dit jaar (1959) bij een monacha-
kweek de mannetjes duidelijk geluid horen geven ! Misschien is het al lang bekend, maar
voor mij was het volkomen nieuw. Ik had wat vlinders in een grote weckpot en toen ik
er een paar uit wilde halen, hoorde ik een duidelijk knarsend gesjirp. Vermoedelijk was het
geluid zo goed te horen, omdat het als het ware door de pot gericht werd en ik er precies
boven was met het hoofd. Ik heb nog pogingen gedaan om de manier waarop het voort¬
gebracht werd waar te nemen, maar dat lukte niet best. Als ik een vlinder op een glas¬
plaat zette, en deze dan na een poosje snel omdraaide, was het geluid duidelijk te horen.
Het achterlijf bewoog dan even heen en weer. Verder bewoog het dier zich niet. Als ik bij
een dood dier het lichaam voorzichtig op dezelfde wijze bewoog, kon ik soms een zelfde
geluid horen, maar dat kan natuurlijk ook toeval zijn. Het door de levende dieren voort¬
gebrachte geluid was voor iemand met zeer goede oren op een afstand van een halve meter
te horen. Twee andere personen konden het ook goed horen. Het was het beste te ver¬
gelijken met dat van een veldsprinkhaan en hield slechts één à twee seconden aan. De toon
was nogal hoog en knarsend. Weet U hoe het voortgebracht wordt?

N. W. Elfferich, Mathenesserdijk 96b, Rotterdam-7.

[Ik heb nooit iets gehoord of gelezen over het vermogen van L. monacha om geluid voort
te kunnen brengen. Weet een van de lezers misschien iets hierover? — Lpk.]

SYRPHIDAE AUS DER UMGEBUNG VON MATREI

135

Syrphidae aus der Umgebung von Matrei in Osttirol gefangen
in der Periode vom 20-VII-1958 bis mm 6-VIII-1958

von

H. J P. L AMBECK

Drei Wochen meiner Ferien habe ich in Matrei in Osttirol verbracht, südlich
von dem Grossglockner und dem Grossvenediger. Matrei liegt im Querpunkt von
drei Tälern, und zwar einem Ostwesttal (Hinterbichl) und zwei Nordsüdtälern
(Prosegg, Matreier Tauernhaus und Lienz.). In der Zeit, wo ich da war, regnete
es nur wenig. Nach den Einwohnern sei es eben ein besonders heisser und trocke¬
ner Sommer.

Es gibt bei Matrei in einer Höhe von etwa 960 bis 1100 m Wiesen, die mit
vielen Doldenblüten bewachsen sind. Bei etwa 1100 m beginnt die Bewachsung
mit Kiefern und niedrigen Sträuchern. Wenn man in eines der Nordsüdtäler hin¬
eingeht, erreicht man Prosegg, das etwa 50 m über dem Tauernbach, einem Ne¬
benarm der Isel, liegt. Die Bewachsung besteht u.a. aus Fichten, Doldenblüten
und Disteln. Weiter ins Tal hinein erreicht man das Matreier Tauernhaus, das in
einer Höhe von 1500 m liegt. Ringsumher sieht man Wiesen, etwas höher kommt
man durch einen Gürtel (1600 — 1700 m) von Fichten, mit als Unterbewachsung
u.a. Disteln.

In dem Ostwesttal liegt etwa 15 km von Matrei das Dorf Hinterbichl, von dem
aus man die Rostocker Hütte erreichen kann.

Die Wanderung geht aufwärts durch ein nahezu unbewachsenes Gebiet mit
Alpendisteln, Mönchskappen und dergleichen. Nur hie und da sieht man eine
Gruppe von Kiefern. Unten im Tal strömt ein Bach (die Isel).

Artenübersicht der Syrphidae.

Einige Cheilosia- Arten, u.a. der vernalis-G ruppe, bleiben ausser Betracht. Die
mit * markierten Arten werden näher besprochen.

Pipiza bimaculata Meigen

M.T.

Pipiza noetic ul a Linnaeus

Ma. II

Pipiza quadrimaculata Panzer

Ma. I

Heringia vire ns Fabricius

Ma. I, II

*Chry so gaster bre vie omis Loew

M.T.

*Chrysogaster chalybeata Meigen

Pr.

Cheilosia antiqua Meigen

Ma. Ill

Cheilosia barbata Loew

Ma. I, II, III,

Cheilosia canieularis Panzer

Ma. I, II, III,

Cheilosia illustrata Harris

Ma. II, III

* Cheilosia longula Zetterstedt

Ma. I

* Cheilosia melanura Becker

Ma. L M.T.

Cheilosia pagana Meigen

Ma. I, II, Hb

Cheilosia personata Loew

Ma. I, II, III,

Sphegina clunipes Fallen

Pr.

Rhingia campestris Meigen

M.T, Hb.

Hb.

136

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. VIL I960

Paragus tibialis Fallen
Platychirus albimanus Fabricius
Platychirus angustatus Zetterstedt
Platychirus clypeatus Meigen
Platychirus manicatus Meigen
* Platychirus melan opsis Loew
* Platychirus scambus Staeger
Platychirus scutatus Meigen
Melanostoma mellinum Linnaeus
Mel an o stoma seal are Fabricius
Xanthandrus comtus Harris
*Eriozona syrphoides Fallen
Leucozona lucorum Linnaeus
*Didea alneti Fallen
Lasiopticus pyrastri Linnaeus
Lasiopticus pyrastri, var. unicolor Curtis
Lasiopticus seleniticus Meigen
Ischyrosyrphus glaucius Linnaeus
Syrphus albostriatus Fallen, var. confusus Egger
*Syrphus annulipes Zetterstedt
*Syrphus arcuatus Fallen (sensu Coe)

*Syrphus auricollis Meigen
*Syrphus auricollis , var. maculicornis Zetterstedt
Syrphus balteatus De Geer
*Syrphus cinctellus Zetterstedt
*Syrphus compositarum Verrall
Syrphus corollae Fabricius
Syrphus grossulariae Meigen
Syrphus lapponicus Zetterstedt
*Syrphus latilunulatus Collin
Syrphus luniger Meigen
*Syrphus lunulatus Meigen
*Syrphus nitens Zetterstedt
Syrphus torvus Osten-Sack
*Syrphus triangulifer Zetterstedt
*Syrphus venustus Meigen, subsp. friuliensis van der

Goot

Syrphus vitripennis Meigen
Sphaerophoria menthastri Linnaeus
Sphaerophoria scripta Linnaeus
Sphaerophoria scripta , var. dispar Loew
* Spat hi o gaster ambulans Fabricius,

var. coarctata Schummel
Chrysotoxum arcuatum Linnaeus
Chrysotoxum bicinctum Linnaeus
Chrysotoxum fasciolatum De Geer

Pr.

M.T, Hb.

Ma. I
Ma. I
Ma. III
Hb.

Ma. I
Ma. II
Ma. I
Ma. I
Ma. III
Ma. II

Ma. I, II, M.T.

Ma. I, II
Hb.

Ma. II
Ma. II, III
Ma. I
Ma. III
Ma. II, III
Ma. II, III
Ma. II, III
Ma. I, II, III
Ma. I
Ma. I

Ma. I, II, III, Hb.
Ma. I, II
Ma. II

Ma. I, II, III, M.T.

Ma. I, II

Ma. II, III

Ma. II

Ma. I, III

Ma. I, II, III, Hb.

Ma. I

Ma. II, Hb.

Ma. I, II, Hb.

Ma. I
Ma. I
Ma. I

M.T.

Ma. I, II, M.T.

Ma. I, II, Hb.

Ma. I, II, III

SYRPHIDAE AUS DER UMGEBUNG VON MATREI

137

Chrysotoxum vernale Loew M.T.

*Chrysotoxum verfallt Collin Ma. Ill

V olucella bombylans Linnaeus,

var. plumata Panzer

M.T.

V olucella inanis Linnaeus

Ma.

III

V olucella pellucens Linnaeus

Ma.

I, II, III, M.T.

Eristalis arbustorum Linnaeus

Ma.

I, Il

Eristalis jugorum Egger

Pr.

Eristalis nemorum Linnaeus

Ma.

I, II, III

Eristalis nemorum , var. sylvarum Meigen

Ma.

II, III

Eristalis pertinax Scopoli

Ma.

Eristalis pratorum Meigen

Ma.

II, III

Eristalis rupium Fabricius

Ma.

I, II, III, M.T., Hb.

Eristalis tenax Linnaeus

Ma.

Myiatropa florea Linnaeus

Ma.

I, III

Tu bi fera pendula Linnaeus

Ma.

Tub if er a trivittata Fabricius

Ma.

I, II

*Lampetia cinerea Fabricius

Ma.

I, II, III

*Arctophila bombiformis Fallen

Ma.

I, M.T. Hb.

*Cinxia borealis Fallen

Ma.

*Cinxia lappona Linnaeus

Ma.

II, M.T., Hb.

* Penthesilea berber in a Fabricius

Ma.

Syritta pipiens Linnaeus

Ma.

Zelima florum Fabricius

Ma.

I, II, III, M.T.

* Zelima ignava Panzer

Ma.

II, III

Zelima le nt a Meigen

Ma.

Zelima segnis Linnaeus

Ma.

I, III

*Spilomyia diophthalma Linnaeus

Ma.

*T emnostoma vespiforme Linnaeus

Ma.

Liste der Abkürzungen:

Ma. I, II, III: Matrei in Osttirol (1000 — 1300 m) bzw. am 20 — 25.VII.1958,
26— 31.VII.1958.

M.T.: Umgebung des Matreier Tauernhauses (1500 — 1700 m), 25.VII.1958.
Hb.: Umgebung von Hinterbichl (1700 — 2200 m), 2. VIII. 1958.

Pr.: Prosegg (1200 m), 6. VIII. 1958.

Chrysogaster brevicornis Loew. Eine wenig glänzende Art, von der Schiner
schreibt: „Oesterreich”. Ich fing 2 $ $ und 1 $ im Tauernlat (1700 m) am
25.VII.1958.

Chrysogaster chalybeata Meigen. Eine Art mit dunklen Flügelwurzeln. Schiner
sagt: „Seltener als Chr. coemeteriorum Fabricius” [ = solstitialis Fallen], welche
letztene Art „stellenweise häufig” ist.

Cheilosia longula Zetterstedt. War Schiner noch nicht bekannt aus Österreich.
Es ist eine Art mit nackten Augen.

Cheilosia melanura Becker. Ebenfalls Schiner nicht bekannt. Nach Sack

138

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.VII.1960

(1930) nicht selten im Alpengebiet. Eine Art aus der Gruppe mit behaarten
Augen, nacktem Gesicht und Schildchen mit Randborsten.

Platychirus melanopsis Loew. Eine Platychirus- Art mit vorspringendem Gesicht.
Bei den $ $ ist das erste Fleckenpaar oft sehr klein. Bei einem- Exemplar aber,
das ich fing, fehlte das erste Fleckenpaar. Nur unbestimmte, schimmernde Fleck¬
chen sind vorhanden. Auch habe ich ein Exemplar, das ein besonders grosses erstes
Fleckenpaar besitzt. Ich fing 8 $ $ bei Hinterbichl, ganz nahe der Rostocker
Hütte auf 2200 m. Die Tiere befanden sich bei einem, mit Schutt und Steinen
besäten Pfad, worauf sie sich ab und zu setzten.

Platychirus scamhus Staeger. Schiner erwähnt diese Art noch nicht aus Öster¬
reich. Ich fing 2 $ $ in Matrei (1100 m) am 24.VII.1958.

Eriozona syrphoides Fallen. Eine einer Hummel gleichende Schwebefliege mit
hellgelbem Gesicht. Schiner schreibt „Ziemlich selten auf unseren Alpen”.

Didea alneti Fallen. Diese Art unterscheidet sich von den anderen zwei Didea-
Arten durch die blaugrünen Hinterleibsflecken. Schiner kannte sie nur aus dem
Hochgebirge und bezeichnet sie als selten. Ich fing 9 Exemplare, alle aus Matrei.
Bemerkenswert war, dass ich am 26. VII. 1958 nur 1 $ fing, danach drei Tage

1. Spilomyia diophthalma (L.), $; 2. Platychirus melanopsis Loew, Hinterleib des $ -,
3. Syrphus triangulifer Zett., Hinterleib des $ ; 4. Spathio gaster ambulans F., var. coarctata
Schummel, Hinterleib des $ ; 5 idem.

SYRPHIDAE AUS DER UMGEBUNG VON MATREI

139

nichts, dann am 30. VII. 1958 7 Exemplare, weiter am 1. VIII. 1958 nur eines und
danach nichts mehr. Die Art war also nicht selten.

Syrphus annulipes Zetterstedt. Schiner nur aus dem Hochgebirge bekannt. Ich
fand 4 Exemplare, von denen drei auf etwa 1000 m herumflogen (Mittelgebirge),
das 4. auf 1700 m.

Syrphus arcuatus Fallen. Ein $ und ein $ , beide von Matrei, am 1. VIII. 1958.
Es ist die Art welche in England angetroffen wird und nicht die aus Nordeuropa
(Coe 1953). Schiner erwähnt diese Art für Österreich nicht.

Syrphus auricollis Meigen. Schiner sagt: ,,Nach Rossi in Österreich, ich kenne
ihn nicht”. Ich fing 2 $ $ am 30. VII und am 1. VIII. 1958. Von der Varietät
maculicornis Zetterstedt fand ich 2 $ $ am 5.VIII.1958 und 2 $|$ am 24. und
am 26. VII. 1958, alle in Matrei.

Syrphus cinctellus De Geer. Schiner bezeichnet diese Art als selten; ich fing
aber 6 Exemplare bei Matrei.

Syrphus compositarum Verrall. Gleicht S. umbellatarum. Schiner erwähnt diese
Art nicht. Ich fing 4 $ $ und 3 $ ' $ bei Matrei. Auch in andern Teilen Öster¬
reichs fing ich sie, und zwar bei Reutte (1000 m) 1 $, am 19.VII.1958, und
beim Ofenpass (2000 m) 1 $ , am 11. VIII. 1958.

Syrphus latilunulatus Collin. Von dieser Art ist bei Schiner selbstverständlich
noch nicht die Rede. Ich fing 2 $ $ am 26. VII und am 1. VIII. 1958.

Syrphus lunulatus Meigen. Schiner kennt sie nur aus dem Hochgebirge. Zwei
meiner Exemplare aus Matrei flogen auf etwa 1000 m, das dritte auf etwa 1300 m.

Syrphus nitens Zetterstedt. Von dieser Art fand ich 2 $ ; $ bzw. am 21. VII und
am 5.VIII.1958 bei Matrei, bzw. auf 1300 und 1000 m. Diese Exemplare weichen
etwas von den Beschreibungen ab. Schiner nennt die Art nicht.

Syrphus triangulifer Zetterstedt. Eine sehr kleine Syrphus ; Hinterleib mit paral¬
lelen Seitenrändern. Das erste Fleckenpaar ist dreieckig, die anderen Paare sind
viereckig. Ich fand 1 $ am 21. VII. 1958 bei Matrei auf etwa 1300 m. Schiner
sagt: „Selten”.

Syrphus venustus Meigen, subsp. friuliensis van der Goot. Diese Subspecies un¬
terscheidet sich vom Typus dadurch dass die Flecken am Hinterleib tief einge¬
schnitten sind, zuweilen sogar entstehen zwei Flecken. Ich fing 3 ; $ ! $ bzw. in
Hinterbichl (1700 m), am 1. VIII. 1958 und in Matrei (1000 m) am 30.VII.1958.
Bei einem der Exemplare aus Hinterbichl sind die Flecken nur wenig eingeschnit¬
ten aber doch so sehr, dass ich das Tier zu dieser Unterart rechnen möchte. Bei
dem Exemplar aus Matrei aber ist eine der Flecken in zwei Fleckchen geteilt.

Spathio gaster ambulans Fabricius, var. coarctata Schummel. Diese Varietät unter¬
scheidet sich von dem Typus durch schwarzbraunes Randmal, das beim Typus
blassgelb ist. Schiner aber sagt in seiner Artbeschreibung, dass das Randmal
schwarzbraun sei. Wahrscheinlich ist der Typus ihm also nicht bekannt. Sack
(1930) betrachtet die Varietät als eine gute Art, aber später (1932)
bezeichnet er sie als Varietät des Typus. Schiner kannte also wahrscheinlich nur
die Varietät, ihm bekannt vom Schneeberg, von der Saualpe und vom Zirbitzkogel
in Steiermark. Ich fand coarctata beim Matreier Tauernhaus (1700 m) auf einem
sumpfigen Abhang, 4 i 9 I $ am 25. VII. 1958.

Chrysotoxum verralli Collin. Gleicht der Chr. octomaculatum Curtis sehr, un-

140

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. VII. I960

terscheidet sich aber von dieser Art, weil die schwarzen Binden an der Vorder¬
seite von Segment 3 und 4 nicht durch den gelben Seitenrand unterbrochen wer¬
den. Schiner erwähnt diese Art selbstverständlich noch nicht, weil sie erst später
von Collin beschrieben worden ist.

Lampetia cinerea Fabricius. Eine kleine Lamp etia- Art. Die $ $ haben auf dem
Mesonotum eine schwarze Querbinde, die $ ; 9 haben weisse Haarbinden am
Hinterleibe. Ich fand die Art in grosser Menge auf einer Wiese bei Matrei auf
etwa 1000 m. Schiner sagt: „Ein einziges Mal, da aber in Anzahl”.

Arctophila bombiformis Fallen. Eine Art, die ausserordentlich einer Hummel
gleicht. Ich fand sie, ebenso wie Schiner, („Nicht selten auf Disteln”) auf
Disteln in der Nähe vom Tauernhaus (1700 m).

Cinxia borealis Fallen. Diese Art hat breitere Binden als die folgende, und
sie sind ausserdem gelb. Schiner bemerkt, dass Rossi sie auch aus dem Mittel¬
gebirge kennt. Ich fing bei Matrei (1000 m) 1 $ , was deutlich zeigt, dass sie
bestimmt auch im Mittelgebirge fliegt.

Cinxia lappona Linnaeus. Eine typische Gebirgsart; auf dem Hinterleib schmale,
weisse Binden. Ich fing sie bei Hinterbichl auf 2100 m, auf Steinen sitzend, bei
einem schmalen Bächlein, das durch eine Vegetation von Alpendisteln und
Mönchskappen strömte. Auch beim Matreier Tauernhaus (1700 m) traf ich
mehrere Exemplare an. Sogar in Matrei fand ich zwei Exemplare dieser Art. Sie
kommt also auch im Mittelgebirge vor (nach Schiner nur im Hochgebirge).

Penthesilea berberina Fabricius. Diese hummelartige Schwebfliege traf ich auf
einer Doldenblume. Schiner sagt: „Ziemlich selten”.

Zelima ignava Panzer. Diese Art ist der Z. segnis ähnlich, aber sie ist leicht
davon zu unterscheiden durch das Fehlen grosser Dornen auf dem dritten Schen¬
kelpaar. Von Z. lenta ist sie verschieden durch die gelbschwarzen Beine (bei Z.
lenta ganz schwarz). Ich traf sie in Bewegung auf Blättern an, in der Nähe einer
sumpfigen Wiese, unter Kiefern. Auch ein Exemplar auf Bärenklau. Schiner
sagt: „Neben Bächen, setzt sich gerne auf in der Nähe derselben von der Sonne
beschienene Wege”.

Spilomyia diophthalma Linnaeus. Unterscheidet sich von seinem nächsten Ver¬
wandten S. saltuum Fabricius durch die dunkle vordere Hälfte des Flügels und
das rotbraune Schildchen. Auch die Zeichnung des Hinterleibes ist anders. Von
der Gattung Temnostoma unterscheidet Spilomyia sich durch die Zahn am Schen¬
kel des dritten Beines. Wie die folgende Art traf ich sie auf Doldenblüten auf
etwa 1100 m. Schiner sagt: „Seltener als S. saltuum ”, (die er als selten angibt).

T emnostoma vespiforme Linnaeus. Diese sehr schöne Art ist einer Wespe sehr
ähnlich {Ent. Ber. 18 : 119, Fig. 3, 1958). Nach Schiner ist sie „im Ganzen sel¬
ten”.

Zum Schluss danke ich die Herren V. S. van der Goot und Dr. P. Wareman
freundlich für ihre Hilfe.

Literatur

Coe, R. L., 1953, Handbooks for the Identification of British Insects X, part I, Diptera

Syrphidae.

Sack, P., 1930, Tierwelt Deutschlands 4, Syrphidae, Conopidae.

- , 1932, in Lindner, Fliegen der Palaearktischen Region, Syrphidae.

Schiner, J. R., 1862 — 1864, Fauna Austriaca, Die Fliegen.

; '7ô(o^?z

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN

MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR '

DE NEDERLANDSCHE ENTOMOLOGISCHE VEREENIGING

Deel 20 1 augustus I960 No. 8

Adres der Redactie :

B. J. LEMPKE, Oude IJselstraat 12m, Amsterdam -Zuid 2 ■ — Nederland

INHOUD : G. L. van Eyndhoven : D. Hille Ris Lambers geëerd (p. 141). — W. J. Boer
Leffef : Biotoop-vastheid van Alsophila aceraria Schiff. (Lep., Geom.) (p. 141). — P.
Kuyten : Darmafsluiting veroorzaakt door het eten van kevers (p. 143). — P. H. van
Doesburg Sr. : Redescription of Eumerus hungaricus Szilâdy (p. 144). — F. G. A. M.
Smit : Contribution à l’étude de la fauna d’Afghanistan 26, Siphonaptera • — Fleas (p. 146).
— K. Vegter : Megachile lapponica Thoms, en andere behangersbijen in 1959 in Zuidoost-
Drenthe (p. 154). — W. Nijveldt : In memoriam Dr. H. F. Barnes (1902 — 1960) (p.
157). — A. C. van Bruggen : Notitie betreffende trek van Belenois aurota in Zuid-Afrika
(Lepidoptera, Pieridae) (p. 158). Literatuur (p. 160 : A. J. Besseling). — Korte mede¬
delingen (p. 143 : B. J. Lempke ; p. 153, 160 : W. J. Boer Leffef ; p. 153 : Aanbieding ;
p. 159 : Catalogus der Nederlandse Macrolepidoptera) .

D. Hille Ris Lambers geëerd

Ter gelegenheid van de opening van de 50e Landbouwweek in Wageningen
is ons medelid D. Hille Ris Lambers een prijs ten deel gevallen van het Izak
Korteweg en Anna Ida Overwater-fonds te Strijen. Het spreekt welhaast vanzelf,
dat deze prijs hem werd toegekend wegens zijn zo belangrijke bladluis-studiën,
waaraan land- en tuinbouw zowel in ons eigen land als daarbuiten zoveel te
danken hebben.

Het is niet nodig op deze plaats uitvoerig uit te wijden over het grote belang
van het werk van de heer Hille Ris Lambers. Hij heeft zich daarmede een grote
faam verworven, die zich buiten onze grenzen tot in alle landen der wereld uit¬
strekt.

Wij verheugen ons over de erkenning, die zijn werk ditmaal door het toekennen
van bovengenoemde prijs heeft verkregen en wensen hem daarmede van harte
geluk.

Namens het Bestuur der N.E.V.

G. L. van Eyndhoven, Secretaris

Biotoop-vastheid van Alsophila aceraria Schiff. (Lep., Geom.)

door

W. J. BOER LEFFEF

R.I.V.O.N., Mededeling nr. 71

Op 2 november 1959 werd door de heer B. van Aartsen een klein aantal
van deze soort waargenomen in het duingebied bij Heemskerk. De derde van de¬
zelfde maand vingen wij de soort in flink aantal op de autolampen op het-

■mn.

«M,

SSÄN AU£S5

142

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. VIII. I960

zelfde terrein aan de binnenduinrand in de daar aanwezige eikenhakhoutvege-
taties.

Volgens een door de heer Westerneng gepubliceerde lijst in Ent. Ber. (lit.
1952) van vangsten in dit gebied, was A. aceraria Schiff, er zeldzaam. Dit ver¬
schil in ervaring moet m.i. toegeschreven worden aan de methode van waar¬
neming. Hoewel ook in het algemeen van toepassing, is het vooral bij spanner-
soorten, waarvan de wijfjes vleugelloos of kleinvleugelig zijn, in de practijk
gebleken, dat de aantallen waargenomen dieren en de grootte van de vangsten af¬
hangen van de plaats waar de lichtbron (vanglamp) wordt geplaatst. Vangsten op
licht, dat is cpgesteld buiten het biotoop waar de soort thuis is, waar èn de $ $
èn de $ $ aanwezig zijn, zijn niet representatief voor de in de geschikte biotopen
aanwezige populaties. Het is in dergelijke gevallen slechts mogelijk een reëel beeld
van de getalsterkte van de populatie te verkrijgen indien de lichtbron in het bio¬
toop van de soort wordt geplaatst. Buiten dit gebied worden de waarnemingen en
vangsten snel minder naarmate de afstand biotoop — lichtbron groter wordt. Er
zijn daar maar enkele exemplaren welke op licht komen. Dat zijn de verdwaalde
exemplaren, de zwervers, die uit het eigenlijke vlieggebied zijn geraakt.

Zulke biotoopvaste soorten zijn o.a.: Erannis leucophaearia Schiff., E. aurantiaria
Hb., E. marganiaria F., E. defoliaria Clerck, Phigalia pedaria F., Alsophila aescu-
laria Schiff, en A. aceraria Schiff., dus alle spanners met niet-vliegende $ $ .

Een mooi voorbeeld van biotoop-vastheid geeft Aglia tau L. De mannetjes
vliegen practisch alleen in het gebied waar de wijfjes zitten, hoogst zelden komt
er een enkele daarbuiten. Ik heb dit meermalen met behulp van de pomplamp
kunnen opmerken.

Deze /^-wijfjes zijn slechte vliegers. Vóór de copulatie heeft plaats gehad,
vliegen ze zelfs helemaal niet. Het wil nog wel eens gebeuren, dat mannelijke
exemplaren van genoemde en nog wel van andere soorten na het copuleren aan
het zwerven gaan. Dergelijke individuen krijgt men, indien men laat in de nacht
doorvangt, wel op het scherm. Een pomplamp, ook tamelijk ver buiten het bio¬
toop, is voor het inventariseren van biotopen uitermate geschikt, men is name¬
lijk onafhankelijk van een stroombron en kan naar willekeur in een bosgebied of
in het duin etc. alle biotopen af zoeken.

A. aceraria ving ik b.v. in en bij Apeldoorn op de M.L.-lamp buiten de eiken-
berkenbossen slechts weinig, met de pomplamp in een eiken-berkenbos (in het
Hoenderlose Bos bij Hoenderlo) evenwel talrijk, doch zeer lokaal.

Dit voorkomen van A. aceraria in eikenbos bij Heemskerk en bij Hoenderlo is
opmerkelijk, omdat in de ter plaatse ontwikkelde bostypes geen esdoorns ( Acer
spp.) groeien. Het is wel bekend, dat de soort ook op eik kan leven.

Summary

It was observed that males of Alsophila aceraria Schiff, could only be obtained
in fair numbers by placing the lamp right into the biotope where the species
occurs. The same rule holds good for practically all species of Geometridae with
wingless females.

Literatuur

Westerneng, R., 1952, Vijf jaren vlindervangst op de P.W.N. terreinen, Ent. Ber. 1 4 :

103—109, 116—122.

DARMAFSLUITING DOOR ETEN VAN KEVERS

143

Darmafsluiting veroorzaakt door het eten van kevers

door

P. KUYTEN

Professor Dr. L. D. Eerland, chirurg te Groningen, vroeger te Paree in Oost-
Java, vertelde mij het volgende interessante verhaal uit zijn Javaanse tijd.

Als ijverig verzamelaar had professor Eerland verscheidene mensen uit de
omgeving verzocht voor hem kevers te vangen. Tijdens avondlijke bezoeken aan
dessa’s in de bedoelde streek zag hij de hele bevolking bezig, bij het licht van
toortsen insecten te zoeken. Hij was bij voorbaat al verheugd over de kevers, die
men daar zo behulpzaam voor hem aan het vangen was.

Het bleek echter, dat men op jacht was naar grote „meikevers” ( Lepidiota
spec., waarschijnlijk stigma Fabr., Col., Scarabaeidae), die in lange bamboekokers
bij tientallen verzameld werden. Als men voldoende kevers bij elkaar had, ging
men ze boven een vuurtje roosteren, waarna men de „meikever-goreng” met smaak
consumeerde.

In dezelfde periode, waarin deze avondlijke kevervangsten vielen, kwamen in
het ziekenhuis uit de omtrek verscheidene patiënten met darmafsluitingen binnen.
Bij operatie bleek de afsluiting in de dunne darm veroorzaakt te zijn door dikke
ballen van 2 tot 4 centimeter doorsnee, bestaande uit stukjes insectenskelet, die
kennelijk van Lepidiota afkomstig waren. De samenhang tussen het geziene in
de dessa’s en deze ziekteverschijnselen was duidelijk. Zoals in ons land het over¬
vloedig gebruik en slecht kauwen van rauwe peentjes vooral bij kinderen een
worteltjes-ileus ( zz darmafsluiting) kan veroorzaken, werd in de vermelde ge¬
vallen een Lepidiota- ileus veroorzaakt door het zich ophopen van grote hoeveel¬
heden onverteerbare chitineuze resten van de geconsumeerde kevers.

Ook in West-Europa kwam het eten van meikevers in oude tijden wel voor.
Zo geeft Calwer’s Käferbuc'h zelfs een recept, afkomstig van een dame uit
Duitsland. Bij de vermelde bereidingswijze was het ontstaan van darmafsluitingen
echter niet mogelijk. In een bepaald stadium van de bereiding moest de lekkernij
namelijk gezeefd worden.

Summary

The author mentions some cases of Lepidiota-ileus in Eastern-Java, Indonesia,
as told to him by Professor Eerland, surgeon at Groningen, formerly in Eastern-
Java. The patients had eaten large quantities of roasted beetles ( Lepidiota , Scarabae¬
idae), whose indigestible, chitinous remains accumulated in several places inside
the gut and caused a total constipation, that had to be cured by operation.

Groningen, Korreweg 328.

Achlya flavicornis L. in het Amsterdamse Bos (Lep., Thyatiridae). Op 18 maart I960
ving de heer K. A. Straatman op het verlichte raam van zijn woning op het kampeer¬
terrein van het Amsterdamse Bos een prachtig gaaf exemplaar van flavicornis. Dit is een
bevestiging van de reeds in Suppl. VII van de Catalogus vermelde vangst door de heer
Peerdeman. We hoeven er niet meer aan te twijfelen, dat deze mooie voorj aarsvlinder een
vaste bewoner van het bos is. — Lpk.

144

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. VIII. I960

Redescription of Eumerus hungaricus Szilâdy

P. H. VAN DOESBURG Sr.

In July 1957 my friends V. van der Goot and Brother Theowald made an
entomological trip to the North Apennines. In Castiglione dei Pepoli they took a
large number of an Eumerus species which is evidently not mentioned in Sack’s
well-known work ’’Syrphidae” in Lindner’s ’’Die Fliegen der Palaearktischen
Region”. Mr. van der Goot kindly gave me a couple for identification.

The flies proved to be Eumerus hungaricus Szilâdy. SziLaDY (1940, Ann. Mus.
nat. Hung. 33 : 68/69) described the species from $ $ from Gyon (Central
Hungary) and Szaszky and the type-specimens were deposited in the Hungarian
National Museum.

Since it is known that the whole Diptera collection of that Museum has been
destroyed during the recent revolt it seems advisable to make neo-types for the
species. This is also the opinion of Mr. v. D. Goot and of Mr. R. L. Coe,
British Museum (Natural History). Moreover SziLaDY described the male only
and his description is rather short, so I am giving here a more complete descrip¬
tion.

Eumerus hungaricus Szilâdy

Male. — Head: Eyes in front with an area of enlarged facets devoid of
hairs; remainder of the surface with short, scattered, white hairs. The eyes are
holoptic, touching for a distance almost equal to the length of the frontal triangle.
Vertical triangle rather broad, dark metallic; ocellar triangle isosceles, the front
ocellus remote; occiput above very broad, dark metallic, somewhat swollen and
separated from the vertical triangle by a depression; anterior corner of the ver¬
tical triangle with a small spot of white pollen. Frontal triangle, face and cheeks
wholly covered with thick, silvery-white pollen and hairs. Frontal triangle with a
small, linear groove near the apex. Vertical pile tawny, but blackish over the
ocellar triangle. Pile on face and cheeks long. Antennae blackish; third segment
more or less reddish on the lower half, about twice as long as wide, the lower
margin straight, the upper margin broadly rounded towards the tip. Arista slender,
dark with narrowly reddish base.

Thorax and scutellum brassy, the mesonotum with purple and golden
reflections, coarse punctures and three vittae of white pollen not quite reaching
the posterior margin; the outer two vittae broadened along the anterior margin,
the middle one quite inconspicuous. Scutellum semi-circular, its posterior margin
serrate. Mesonotal and scutellar pile short, erect, tawny; pleural pile long, white.

Abdomen bluish black, its sides broadly brassy, the apex of the fourth
segment yellowish white. First segment black, the sides greyish pollinose. Second
segment with a broad and deep impression which is coarsely punctate, its anterior
border, however, is mirror-smooth and shiny; the disc of the segment with two
short, oblique, rather broad stripes, well separated at their base, directed to the
hind corners of the segment. Third segment less coarsely punctate, its lunulas less
oblique but longer, their ends bent a little upward, ending far from the lateral

REDESCRIPTION OF EUMERUS HUNGARICUS SZILaDY

145

margin. Lunulas of the fourth segment a little more oblique, straight. Hypopy-
gium small, black, wholly covered by the apex of the fourth segment. Venter
black. Abdominal pile short, depressed and black on the black coloured parts;
short, erect and white on the lunulas; long and white on the broad sides of the
second segment, on the apical fourth or fifth of the fourth segment and on the
hypopygium. There is a fringe of very long, white hairs, directed outwardly, on
the lateral margin of the fourth segment and the posterior half of the lateral
margin of the third segment. There is a similar fringe on the ventral lateral
margin directed inwardly.

Legs shiny greenish black, the front- and middle coxae, the knees, and some¬
times the extreme base of the tarsi, reddish. Hind femora (see SziLaDY, Lc. fig. 1)
much enlarged, below with a tuft of dense, long, mostly white or yellowish hairs,
apically with two rows of short spines. Apical two-thirds of hind tibiae much
enlarged, with in front a brush of reddish and black hairs. Hind metatarsus also
enlarged, laterally flattened, about as long as the remaining joints together. All
femora and tibiae with moderately long, white pile.

Wings hyaline, slightly darkened by micro-pubescence, the veins black,
stigma brownish yellow. Squamae and fringe white. H a 1 1 e r e s white with
yellowish knob.

Female. — Eyes with scattered, quite short hairs. Face and frons about one
fourth of the breadth of head. Frons a little narrowing towards the vertex, brassy,
finely punctate, with a coarse, roundish impression above the base of the antennae,
and with a transverse, white pollinose band halfway between antennae and vertex.
Between this band and the face the orbits are narrowly bordered with white pollen.
Facial pile shorter than in the male, and the pollen does not quite cover the
ground-colour. Third joint of antennae broader and more reddish. Fourth abdo¬
minal segment without the pale apical area which is at most slightly more brassy.
Hind femora with much shorter pile below and hind tibiae without brush. The
lateral abdominal margins without the two fringes mentioned for the male.

Length, 6 — 9 mm.

Neo-holotype, male and neo-allotype, female, Castiglione dei Pepoli,
Bologna, Italy, 600 — 800 m, 17-VII-1957, v. D. Goot & Theowald coll., in the
author’s collection. Neo-paratypes, 56 males and 13 females, same habitat and
collectors, 16/26-VII-1957, in the collection of Mr. v. D. Goot and in the
author’s collection.

This species strongly resembles E. pulchellus Loew because of the long lateral
fringes of the abdomen, but is easily distinguishable by the form and the pile of the
hind legs, by the red coxae of the fore- and middle legs, by the yellowish white
tip of the abdomen in the male, etc. On the whole, moreover, specimens of hun-
garkus are larger, especially the males (8 — 9 mm). The author is indebted to
Mr. V. V. D. Goot for the privilege of studying this interesting species.

Baarn, Cantonlaan 1.

146

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. VIII. I960

Contribution à l’étude de la faune d’Afghanistan 26
Siphonaptera — Fleas

F. G. A. M. SMIT

British Museum (Natural History), The Zoological Museum, Tring, Herts.

From what is known about the flea-fauna of the neighbouring Soviet Republics,
that of Afghanistan can be assumed to be very rich and varied; up to about a
hundred species and subspecies may well be expected to occur there. Yet only a
dozen species (six of which were new at the time) have so far been reported from
that country (Jordan, 1944; Peus, 1957). The receipt of some new material from

Fig. 1. Outline map of Afghanistan, showing collecting localities mentioned in the text.
1. Kaftar Khaneh cave, near A'ibak (or Haibak), Mazar-Cherif Province; 2. Darreh Zang,
sourth-west of Beltchiragh (or Belchirag), Maïmaneh Gouvernement; 3. Qades, south-east of
Qal’eh Naou (or Kala Nau), Herat Province; 4. Col de Sabzzak (or Zarmast), 70 km north¬
east of Herat, Herat Province; 5. Moumlaï cave, Kouh-Pir, Farah Gouvernement; 6. Siaou
cave, Kouh-Siah Ab, Farah Gouvernement; 7. Kouh-Dozd cave, near Dilaram, Farah Gou¬
vernement; 8. Qal'eh Bost (or Kala Bist), Qandahar (or Kandahar) Province; 9. Chamchir
ghar, near Qandahar (or Kandahar), Qandahar Province; 10. Kabul (or Kaboul), Kabul
Province; 11. Doab, Parvan Gouvernement; 12. Danaghori Plain (between the villages of
Dahana and Ghori, about 15 km west of Pol-Khomri), Qataghan Province.

SIPHONAPTERA D AFGHANISTAN

147

Dr. K. Lindberg was therefore extremely welcome. Although his material contains
no hitherto undescribed species, it adds another five forms to those recorded from
the country, while the records of two subspecies of Rhinolophopsylla unipectinata
are of zoogeographical interest.

I am most grateful to Dr. Lindberg for having preserved the fleas which he
encountered during his collecting activities in Afghanistan, and for having pre¬
sented a number of duplicate specimens to the British Museum collection of fleas
at Tring; the other material is in the Zoological Institute of the University at
Lund, Sweden.

Some years ago Dr. Theresa Clay presented us with specimens of Ceratophyllus
hirundinis from Afghanistan; the particulars of this record are also given below.
The localities mentioned under the species listed are shown in Fig. 1.

A concise survey of the faunal exploration of Afghanistan is given in the
introduction of the paper by Aellen (1959 : 353 — 354).

Pulex irritans L., 1758

1 $ , large cave of Moumlaï, Kouh-Pir, 26.IV.1958.

1 Ç, Kabul, 10. VI. 1959, Cams familiaris (domesticated).

2 $, between Qades and Qal’eh Naou, 30. VI. 1959, under a stone.

The so-called human flea had already been recorded from Afghanistan by
Peus (1957: 604), the specimens having been obtained at various localities in
the tent of the collector and in farmsteads at altitudes varying from 900 m to
3600 m.

Ctenocephalides felis felis (Bouché, 1835)

1 $ 5 $, Kabul, 10. VI. 1959, Cams familiaris (domesticated).

1 ?, Col de Sabzzak, 17.VI.1959, under a stone.

1 $ , Doab, 31. VII. 1959, under a stone.

9 $ 203 $, Kabul, 5. VIII. 1959, Felis catus (domesticated).

7 $ 7 $, Kabul, 16. VIII. 1959, Homo sapiens.

The sex- ratio of 9 $ to 203 $ in one batch from a cat in Kabul is quite
remarkable and suggests that in Afghanistan the cat-flea’s period of egg-laying
(which requires fairly constant feeding) occurs around August.

Ceratophyllus fringillae (Walker, 1856)

2 Ç , Darreh Zang, 22.V.1959, sieved from earth and dead leaves.

2 3 3 $ , Qades, 30. VI. 1959, from a bird’s nest.

A common bird-flea in Europe, occurring especially in the nests of Passer do-
me Stic us and Sturnus vulgaris\ known also from Israel, and in the U.S.S.R. from
Ciscaucasia, near the Aral Sea, Ustyurt and Tadzhikistan.

Ceratophyllus hirundinis (Curtis, 1826)

5 $ 8 $ , Danaghori Plain, V.1937, Deli chon urhica meridionals , T. Clay don.
Already recorded by Smit (1957 : 73) but without particulars. A common

148

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. VIII. I960

monoxenous parasite of the house-martin ( Delichon urbica) throughout Europe,
western U.S.S.R., Kashmir and northern Africa.

Chiropteropsylla brockmani Rothschild, 1915

1 $ , 2 :$ , Kouh-Dozd cave, 21. IV. 1958, Asellia tridens murraiana.

2 $ 1 $ , Siaou cave, 23. IV. 1958, Asellia tridens murraiana\ 1 $ , ibid., but
without host-data.

Fig. 2. Rhinolophopsylla unipectinata unipectinata (Taschenberg) (from Cadenazzo, Ticino,
Switzerland). Sternum VIII, segment IX and aedeagal hamulus.

So far I had only seen the following few specimens of this species in the
Tring collection: 1 £ 3 ; $ from British Somaliland, 1 $ from Egypt, 1 $ from
Kenya and the female holotype of C. brockmani johnsoni Hubbard, 1956, from
Iraq. The females are all very much alike, but there are some slight differences,
perhaps at most of a subspecific nature, between the males from Somaliland,
Kenya and Afghanistan. It is most unfortunate that we do not know the male of
C. b. johnsoni (this subspecies should not have been described from only a
single female), for it cannot be ascertained whether or not the material from
Afghanistan belongs to this subspecies.

SIPHONAPTERA d’ AFGHANISTAN

149

Fig. 3. Rhinolophopsylla unipectinata turkestanica Ioff (from Kaftar Khaneh cave, Afghani¬
stan). Sternum VIII, segment IX and aedeagal hamulus.

Rhinolophopsylla unipectinata unipectinata (Taschenberg, 1880)

(Figs. 2, 4)

2 $ 1 $, Qal’eh Bost, 6.XII.1957, Rhinolophus ferrumequinum Irani (caught
in an underground room of a fortress).

1 # 1 $ , Chamchir ghar, 14.IV. 1958, Miniopterus schreibersi pallidus.

This specific parasite of Rhinolophus was hitherto known from Switzerland,
France, Belgium, Netherlands, Roumania, Czechoslovakia, Yugoslavia, Hungary,
Spain., Italy, Greece, Bulgaria, Iraq, Crimea, Transcaucasia and Turkmenia (as far
south-east as Takhta-Bazar, see Fig. 1). Dr. Lindberg also collected, on September
26, 1956, one female of this subspecies from Rhinolophus euryale in the cave
of Soultan, Séït, near Ahlat, in Turkey.

Rhinolophopsylla unipectinata turkestanica Ioff, 1953
(Figs. 3, 5)

1 £ 2 $, Kaftar Khaneh cave, 17. V. 1959, from Rhinolophus sp.

This subspecies has been recorded from Tashkent (eastern Uzbekistan, see

150

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. VIII. I960

Fig. 1) and west of it from the southern Kyzylkum sandy region (South Kazakh¬
stan oblast) (Ioff & Bondar’, 1956: 110 — 112). The original description of
R. u . turkestanica is very brief, but was supplemented by Ioff & Bondar’ (1956),
who also give figures of the male modified abdominal segments of this and the

Fig. 4. Rhinolophopsylla unipectinata unipectinata (Taschenberg). Terminalia of female
from Cadenazzo, Ticino, Switzerland.

nominate subspecies. Good as these drawings are, they do not show full details of
the various structures, so I take this opportunity to give new figures of the male
terminal segments of both subspecies and to figure and compare also the female
terminalia of both subspecies.

R. u. turkestanica (Figs. 3, 5) differs from the nominate subspecies (Figs. 2, 4)

SIPHONAPTERA d’ AFGHANISTAN

151

mainly by details of the modified abdominal segments, as shown by comparison
below.

Fig. 5. Rhinolophopsylla unipectinata turkestanica Ioff. Terminalia of female from Kaftar

Khaneh cave, Afghanistan.

R. u. unipectinata
Male (Fig. 2)

Sternum VIII : Ventro-posterior pro¬
jection rather short, with 2 or 3 long
apical setae and a few shorter setae
preapically.

R. u. turkestanica
Male (Fig. 3)

Sternum VIII : Ventro-posterior pro¬
jection very long, almost half the
length of the ventral margin of this
sternum; with 4 long apical setae and
several shorter ones preapically.

152

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. VIII. I960

Clasper : Corpus of clasper long (so¬
metimes even longer than that shown
in Fig. 2), distinctly projecting bey¬
ond the group of three acetabular se¬
tae; these setae have fairly blunt tips.
Movable process short, about four
times as long as broad in the middle.
Sternum IX: Basal part of distal arm
(the proximal arm is membranous in
this species) markedly bent, not very
broad; apical part broad. The bay
between these two parts wide and
open.

Aedeagal hamulus : Dorsal portion
rather broad, the hyaline lower loboid
extension shorter than the dorsal por¬
tion.

Female (Fig. 4)

Sternum VII : On each side a row of
4 — 5 setae; ventro-apical angle not
much drawn out.

Ter gum VIII: The lower group of
setae on the posterior margin often
placed on a short projection and se¬
parated by a gap from the other mar¬
ginal and submarginal setae; below
the projection the margin is concave.

Sternum VIII: Ventro-posterior angle
rather sharp, though variable.

Anal ter gum: Anal stylet placed at
nearly twice its length from the sen-
silium.

Anal sternum: Ventrally with a dense
group of setae.

Clasper: Corpus of clasper short,
about one and a half times as long
as high, hardly projecting beyond the
group of three markedly obtuse ace¬
tabular setae. Movable process long
and slender, about six times as long
as broad in the middle.

Sternum IX: Basal part of distal arm
bent at almost a right angle and much
broader than in any of the other sub¬
species; apical part very narrow. The
bay between these two parts very small
and almost closed.

Aedeagal hamulus: Dorsal portion
narrower, the hyaline lower loboid
extension as long as the dorsal portion.

Female (Fig. 5)

Sternum VII: On each side a row of
5- — 6 setae which are a little farther
removed from the posterior margin
than in the nominate subspecies; ven¬
tro-posterior angle distinctly drawn
out.

Ter gum VIII: The lower of the setae
on the posterior margin not placed on
a projection, nor widely separated
from the others; below these setae the
posterior margin is directed down¬
wards rather than forewards as is the
case in the nominate subspecies.
Sternum VIII: Ventro-posterior angle
broadly rounded.

Anal ter gum: Distance of anal stylet
from sensilium only a little greater
than length of stylet.

Anal sternum: With fewer ventral se¬
tae than in nominate subspecies.

There are apparently no constant differences in the genital ducts or sperma-
theca.

The records of both subspecies from Afghanistan indicate that the nominate
subspecies reaches its most south-eastern point in the southern half of this coun¬
try, whereas R. u. turkestanica , whidh has a much more restricted range of
distribution, probably does not go much farther south than about 35° N.

SIPHONAPTERA d’ AFGHANISTAN

153

The other species already recorded from Afghanistan are:

Xenopsylla astia Rothschild — (Peus, 1957 : 604)

Xenopsylla coriformis conform/s Wagner — (Jordan, 1944 : 360)
lschnopsyllus octactenus (Kolenati) — (Peus, 1957 : 605)

Oropsylla silantiewi silantiewi (Wagner) — (Peus, 1957 : 605, fig. 1)
Nosopsyllus afghanus Peus — (Peus, 1957 : 605, figs. 2 — 5)

Monopsyllus sciurorum asiaticus Ioff — (Jordan, 1944 : 360, fig. 1, as M. s.

cophinus Jordan; for synonymy see Ioff & Rostig a yev, 1950: 169)

C alio psy lia alticola Jordan — Jordan, 1944 : 360, fig. 2, as Citellophilus alticola\
referred to Callop sylla by Ioff & Rostigayev, 1950 : 170)

Frontopsylla mutata Jordan — (Jordan, 1944 : 362, figs. 3, 4)

Phaenopsylla musterst Jordan — (Jordan, 1944 : 363, figs. 5 — 8)

Amp hip sylla montium Jordan — (Jordan, 19 44 : 365, fig. 9 A, B)
Mesopsylla eucta afghana Jordan — (Jordan, 1944 : 366, fig. 10 A).

Literature

Aellen, V., 1959, Contribution à l’étude de la faune d’Afghanistan 9- Chiroptères. Rev.
suisse Zool. 66 (3): 353 — 386, fig. 1.

Ioff, I. G. & E. P. Bondar’, 1956, The fleas of Turkmenia, [in Russian]. Trud. protivo-
chumn. Inst. Kavkaz. 1 : 29 — 118, figs. 1 — 38.

- , & B. A. Rostigayev, 1950, Fifth supplement to Wagner’s catalogue of

Palaearctic Aphaniptera. [in Russian]. Ektoparazity 2 : 166 — 187.

Jordan, K., 1944, Siphonaptera collected by Mr. J. L. Chaworth-Musters in north¬
eastern Afghanistan. Proc. zool. Soc. Lond. 11 4 (3): 360 — 367, figs. 1 — 10.
Peus, F., 1957, Flöhe aus Afghanistan. Beitr. Ent. 7 (5 — 6): 604 — 608, figs. 1 — 5.

Smit, F. G. A. M., 1957, Siphonaptera. Handbks. Identif. Brit. Ins. 1 (16): 1 — 94, figs.
1—200.

Voedselplanten van enkele rupsesoorten. Wat in de handboeken staat over de voedsel¬
planten der rupsen, is soms erg vaag of voor ons gebied zelfs onjuist. Op de hieronder ge¬
noemde planten heb ik de rupsen zelf gevonden of ik heb ze er mee gekweekt.

Lasiocampa quercus L. Struikhei, stekelbrem ( Genista anglica ), kruipbrem ( Genista pi¬
losa ), alle wilgesoorten, alle bosbessoorten, eik, berk, lijsterbes, braam, framboos, alle
rozesoorten, gagel, liguster, klimop, laurierskers, alle Prunus- soorten, meidoorn, hazelaar,
appel, peer, kers, aardbei, aalbes, andijvie, aardappelschillen, sla, havikskruid.

Rhyparia purpurata L. Struikhei, brem, stekelbrem, kruipbrem, alle wilgesoorten, blauwe
bosbes, duizendblad, weegbree (breed- en smalbladige), dovenetel, brandnetel, zuring,
sneeuwbes, rozen ( canina en bastaarden), hennepnetel, vlasleeuwebek, havikskruid, walstro.

Macrothylacia rubi L. Struikhei, wilgesoorten, framboos, roos, berk, eik, Amerikaanse
vogelkers, alle Prunus- soorten, appel, meidoorn, sla, andijvie, duizendblad, spiraea, gagel,
havikskruid, viooltjes, riet, grassen (o.a. Poa annua').

Stauropus fagi L. Beuk, eik, berk, linde, hazelaar, els, esdoorn.

Saturnia pavonia L. Struikhei, brem, alle bosbessoorten, berk, beuk, eik, hazelaar, els,
rozen, bramen, framboos, wilg, moerasspiraea, Prunus-soorten, appel, peer, kers, es,
liguster, meidoorn, kamperfoelie.

W. J. Boer Leffef, Korteweg 53, Apeldoorn (Med. R. I. V. O. N.).

Te koop. Roepke, De vlinders van Java (Dunlopalbum), f. 15; Oudemans, Nederl. In¬
secten, f. 20; Wilde, Die Pflanzen und Raupen Deutschlands I en II, I860, f. 2,50; Ver-
Huell, Handboek voor liefhebbers en verzamelaars van vlinders, 1842, f. 1,50; Thijsse,
De bloemen en haar vrienden, f. 2,50. Te bevragen bij de Bibliotheek, Zeeburgerdijk 21,
Amsterdam-O. Binnen een week geen antwoord, dan verkocht.

154

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. VIII. I960

Megachile lapponica Thoms, en andere behangersbijen in 1959

in Zuidoost-Drenthe

door

K. VEGTER

In de wintervergadering van de Ned. Ent. Ver. op 22 februari 1959 demon¬
streerde Dr. J. van der Vecht een ? van Megachile lapponica Thoms, (fn. n.
sp.), dat door mij op 12 juli 1958 te Noordbarge bij Emmen was gevangen.

Alfken (1924) kende M. lapponica Thoms, nog slechts uit Finland, maar
volgens Stoeckhert (1954) is zij in de laatste tijd ook op verscheidene plaatsen
in Saksen en Thüringen gevonden. Zij bezoekt in Saksen vooral Epilobium angu-
sti folium en zou volgens Stoeckhert niet boreaal, maar boreaal-alpien zijn.
Vroeger heeft men deze soort wel verward met M. alpicola Alfken (zie Schmiede¬
knecht, 1930 : 800 — 801).

Benno (1952) noemde M. lapponica reeds als een soort, die eventueel in
Nederland gevonden zou kunnen worden. Ze behoort tot de centuncularis-gsozp
van het geslacht Megachile , waartoe behalve centuncularis (L.) zelf, ook nog
versicolor Smith en alpicola Alfk. gerekend worden. In deze groep is ze slanker
dan de andere soorten, maar heeft verder het kegelvormig toegespitste achterlijf
van centuncularis, het kale eindsegment van versicolor , de rode tarsen van alpicola
en de tweekleurige buikschuier van de laatste twee.

In de zomer van 1959, die met zijn vele zonneschijn voor dit doel wel bijzonder
gunstig was, heb ik speciaal op het voorkomen van Meg. lapponica in de om¬
geving van Emmen, sedert twee jaar mijn woonplaats, gelet. Het dier dat ik in
1958 heb buitgemaakt, had ik met een bladstuk zien verdwijnen in een nestgat
in een oude paal aan de rand van een weiland. Ik wist daarom niet, naar welke
bloem de voorkeur van het dier uitging. De eerste Megachile, die ik in 1959 ving,
was meteen een lapponica : dat was op 7 juni, toen ik een $ op Kubus aantrof,
± 1 % km zuidwest van de vindplaats van het vorige jaar. Op 18 juni had ik het
geluk twee $ $ te vangen, die kort achter elkaar te voorschijn kwamen uit een
gat in een nestpaal aan de rand van het Noordbargerbos, nog weer twee km ver¬
der westelijk dan het $ van 7 juni. Ik had geen van beide naar binnen zien

vliegen, maar zag iets bewegen in de nestopening; ik had de indruk, dat deze

twee dieren uit hun geboortenest rechtstreeks in mijn vangbuis kropen.

De volgende dag, 19 juni, ving ik het eerste centuncularis- en ook het eerste
//gtfirmz-mannetje van het seizoen. Op 20 juni ving ik vlak bij de plaats, waar ik

in 1958 de eerste vangst gedaan had, een $ van lapponica , alweer op Kubus.

De dag daarop kwam ik tegen de middag op het nieuwe, aan de rand van de
Emmerdennen gelegen kampeerterrein van Emmen. Gemeentewerklieden hadden
daar duchtig met bijl en zeis huisgehouden om voor het komende seizoen het
terrein van ruigte en struikgewas te „zuiveren”. Gelukkig was het grootste deel
van een uitgebreide groep planten van Epilobium angustifolium L. gespaard
gebleven; de eerste exemplaren daarvan waren juist enkele dagen tevoren in bloei
gekomen. Tussen de vele honingbijen en hommels zag ik opeens een bij in de
voor een behangersbij kenmerkende houding met schuin naar boven gericht

MEGACHILE LAPPONICA THOMS. IN ZUIDOOST-DRENTHE

155

achterlijf voor een bloem staan en dadelijk daarop naar een bloem van een andere
tros schieten. Na enkele mislukte pogingen had ik het dier in mijn vangbuis: het
bleek een $ van lapponica te zijn. Een uur later ving ik op dezelfde plaats een
tweede, en op dezelfde middag ook nog een derde exemplaar. Uit vrees, dat ik
wellicht de hele populatie zou uitroeien, heb ik dit laatste dier zijn vrijheid her¬
geven.

De rijkste buit heb ik binnengehaald in de periode van 6 — 16 juli: Op 6 juli
in het Noordbargerbos een $ lapponica op Rubus; op 9 juli op het kampeer¬
terrein te Emmen een $ op Epilobium ; op 10 juli op dezelfde plaats en bloem
twee $ $ en twee $ 9 ; op 11 juli een $ te Westenesch, op 15 juli een $ te
Sleen, een $ in Emmen en een $ te Oosterhesselen, alle op Epilobium.

In dezelfde periode van 11 dagen heb ik ook de meeste exemplaren van an¬
dere Megachile -soorten gevangen: drie $ $ en drie $ $ van centuncularis L.
(vijf op Lotus , één op een composiet), één 9 van circumcincta K. (op Lotus),
één $ van ligniseca K. (op Lotus), één $ en twee $ $ van versicolor Sm.
(op Lotus), één Ç en drie $ $ van willoughbiella K. (op Lotus).

Daar ik de laatste helft van juli buiten Drenthe doorbracht en ik in augustus
geen enkel exemplaar van lapponica meer heb zien vliegen, waren de dieren van
15 juli voor mij de laatste van het seizoen. Trouwens met de meeste andere be-
hangersbijen was het toen ook afgelopen: van ligniseca zag ik op 1 augustus nog
een $ ; van willoughbiella op 10 en 18 augustus een $ (op Campanula in mijn
tuin); op 24 en 26 augustus resp. één en twee $ $ en op 31 augustus één $
van alpicola op Hieracium umbellatum L.

Als we nu de vangstresultaten overzien, doet zich het merkwaardige feit voor,
dat een tot 1958 voor Nederland onbekende behangersbij in Zuidoost-Drenthe
ver van zeldzaam blijkt te zijn: van lapponica alleen ving ik in 1959 (de weer
vrijgelaten dieren niet meegerekend) 16 exemplaren tegen van alle andere Mega-
chile- soorten, die hier voorkomen, samen 25 exemplaren, waarvan centuncularis
L. en willoughbiella K. met resp. 7 en 6 gevangen exemplaren lapponica nog
het meest nabij komen, maar in getal toch ver bij haar achterblijven. Ook het
aantal lokaliteiten, waar ik lapponica in 1959 vond, was groter (nl. 7) dan bij
centuncularis (3), ligniseca (3) of willoughbiella (2); de andere door mij
vermelde soorten trof ik hier in 1959 ieder slechts op één vindplaats aan. Bij
deze vergelijking van de talrijkheid wil ik rekening houden met de mogelijkheid,
dat de droogte van de afgelopen zomer invloed gehad kan hebben op het resul¬
taat, bv. doordat distels daaronder misschien meer geleden hebben dan wilgen¬
roosjes. (In dit verband is het wel zeer merkwaardig, dat ik in 1959 in deze
omgeving geen behangersbij op distels gevangen heb!) Ik mag wel zeggen, dat
ik in de meeste gevallen op een plaats, waar een groot aantal exemplaren van
Ep. angustifolium bij elkaar groeide, wel een exemplaar van M. lapponica vond,
als ik de moeite nam bij zonnig weer minstens een half uur ernaar te zoeken.
Ik herinner me maar één plaats, waar aan weerskanten van een zandweg lange
rijen wilgenroosjes stonden, maar waar ik ondanks langer dan een uur zoeken
geen exemplaar heb zien vliegen.

Vermeldenswaard lijkt mij wel de omstandigheid, dat ik bij het zoeken op
Epilobium-bioemen geen enkele keer een andere behangersbij daarop aangetroffen

156 ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. VIII. I960

heb dan Meg. lap poni ca, terwijl volgens Bouwman (1924) en Benno (1952)
ook willoughbiella en volgens Bouwman ook wel ligniseca daarop vliegt. Terwijl
de $ $ van lapponica in het begin van de vliegtijd verschillende keren op
braam gevangen werden, beperken voor zover ik heb kunnen constateren de $ i $
zich tot Ep. angustifolium.

Tot mijn spijt heb ik dit jaar geen enkele maal een $ met een bladstuk zien
vliegen, zodat ik ook geen vermoeden heb, welke bladeren daarvoor gebruikt
worden.

De mannetjes van lapponica , die ik ving, stemmen in grootte overeen met
de maten, die Schmiedeknecht en Alfken daarvoor opgeven (lengte 10 mm),
maar de wijfjes van het hier vliegende ras schijnen wel zeer groot te zijn: de door
mij gevangen exemplaren variëren van 11,5 tot 13,5 mm, terwijl Schmiedeknecht
opgeeft 11, Alfken tot 11,5 mm.

Tot slot nog een enkele opmerking naar aanleiding van het artikel van Benno
(1952). Volgens deze auteur zouden willoughbiella en ligniseca elkaar min of
meer vervangen: willoughbiella zou meer in de zand- en veenstreken voorkomen,
ligniseca beperkt zijn tot de fluviatiele kleistreken. Voor de omgeving van Emmen
althans gaat dit niet op: de twee soorten vliegen hier door elkaar. Verder kan ik
het vermoeden van Benno, dat al picola en versicolor ook in Noord-Nederland
zouden voorkomen, bevestigen.

Het zou me zeer verheugen, als deze mededeling aanleiding zou zijn om ook
op andere plaatsen, in de eerste plaats in de aangrenzende Nederlandse provincies,
maar ook in het naburig gedeelte van Noordwest-Duitsland, een onderzoek in
te stellen naar het voorkomen van Meg. lapponica Thoms. Het lijkt haast on¬
aannemelijk, dat een bij, die in de omgeving van Emmen zo verbreid is, op
andere plaatsen in Noord-Nederland geheel zou ontbreken. Daar dit mooie en toch
zeker niet onopvallende dier echter niet eerder is opgemerkt, lijkt mij de kans vrij
groot, dat ze pas in de laatste jaren hier talrijker geworden is en in dat geval
zou het buitengewoon interessant zijn na te gaan, of het verspreidingsgebied zich
nog verder uitbreidt en zo ja, met welke snelheid.

Zusammenfassung

Im Jahre 1958 wurde Megachile lapponica Thoms, zum ersten Male in den
Niederlanden gefunden und zwar bei Emmen (Prov. Drenthe), nahe der nord¬
östlichen Landesgrenze. Im Jahre 1959 stellte sich heraus, dass in dieser Gegend
das Tier eine nicht seltene Besucherin der Blüten von Epilobium angustifolium L.
ist; die Männchen wurden auch an Kubus- Blüten gefunden.

Literatuur

Alfken, J. D., 1924, Megachile centuncularis L. und ihre Verwandten, Deutsche ent. Zeit-
schr . 192 4 : 355—360.

Benno, P., 1952, De Nederlandse Behangersbijen, Ent. Ber. 14 : 161 — 165.

Bouwman, B. E., 1924, Onze Behangersbijen, Lev. Natuur 29 : 172 — 178.
Schmiedeknecht, O., 1930, Die Hymenopteren Mitteleuropas. Zweite Auflage. Jena.
Stoeckhert, F. K., 1954, Fauna Apoideorum Germaniae. Abhandl. Bayer. Akad. Wiss.,
Math. Natuurw. Kl., Neue Folge 65 : 1 — 87.

Emmen, Sophielaan 11.

IN MEMORIAM DR. H. F. BARNES

157

In memoriam Dr. H. F. Barnes (1902-1960)

Op 5 februari j.l.
overleed te Harpen¬
den vrij plotseling de
vermaarde Engelse gal-
mugspecialist Dr. H.
F. Barnes op 57-jari-
ge leeftijd. Wegens
zijn hoogstaande per¬
soonlijke kwaliteiten
en om zijn gedegen
kennis zal zijn heen¬
gaan door velen over
de gehele wereld als
een persoonlijk verlies
worden gevoeld.

H. F. Barnes werd
op 23 november 1902
geboren. Hij volgde
Bedford School (1911
— 1921) en The
Queen’s College te
Oxford (1921—1924).
Later behaalde hij de
titels B.A. (Oxon)

1924, Ph.D. (Londen) 1928 en M.A. (Oxon) 1932.

In 1924 verstrekte het Ministry of Agriculture hem een driejarig Research
Scholarship ter bestudering van economisch belangrijke galmuggen, waarbij
speciaal aan de op granen levende soorten aandacht moest worden geschonken.
Gedurende deze periode werkte hij onder de leiding van Dr. F. W. Edwards
(British Museum), Prof. F. V. Theobald (S.E. Agricultural College, Wye) en
Dr. E. P. Felt (New York State Museum). In 1927 werd hij als staflid aan het
Rothamsted Experimental Station te Harpenden verbonden, welke functie hij tot
zijn dood bekleedde. In 1958 werd hij wegens zijn grote verdiensten bevorderd
tot Senior Principal Scientific Officer.

Gedurende zijn leven bracht hij een unieke en uitmuntend verzorgde collectie
galmuggen uit de gehele wereld bijeen, welke thans meer dan 10.000 blijvende
preparaten telt en als de meest volledige ter wereld kan worden beschouwd. Deze
collectie en de uitgebreide kennis van Barnes waren machtige bronnen voor
hen, die het voorrecht genoten onder zijn leiding aan bepaalde galmugproblemen
te kunnen werken. Hij ontving zijn gasten vriendelijk en gastvrij, respecteerde
ieders mening en schuwde geen openhartige discussie, een discussie waarbij zijn
gevoel voor humor hem nooit in de steek liet. Als systematicus was Barnes

158

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. VIII. I960

uiterst nauwgezet. Hij ging nooit overijld tot nieuwe soortbeschrijvingen over.
Veldwerk en laboratoriumonderzoek gingen bij hem hand in hand.

Het is ondoenlijk in dit korte bestek een overzicht te geven van zijn talrijke
publicaties, welke aan de zo lang verwaarloosde insectengroep zijn gewijd. Zij
zijn grotendeels opgenomen in de literatuurlijsten van zijn monumentale mono¬
grafie in zeven delen, genaamd ,,Gall Midges of Economie Importance”. Helaas
is het hem niet gegeven geweest het achtste en laatste deel, dat de inquilinen,
predatoren en de op onkruiden levende soorten zou behandelen, te voltooien.
Ik besluit met een woord van eerbied en dank aan de overledene en van mede¬
leven met zijn vrouw en kinderen. — W. Nijveldt.

Notitie betreffende trek van Belenois aurota in Zuid-Afrika
(Lepidoptera, Pieridae)

door

A. C. VAN BRUGGEN

( Division of Entomology/ Af deling Entomologie, Pretoria)

Belenois ( Andphaeis ) aurota (F.) (syn. B. mesentina (Cr.), fam. Pieridae)
bewoont een groot gebied in Afrika en Z.W.-Azië. Van deze soort zijn karakteris¬
tieke trekbewegingen over het gehele areaal bekend; het merendeel van de ge¬
publiceerde aantekeningen (cf. Williams, 1930, 1942; zie ook Swanepoel,
1953) heeft echter betrekking op waarnemingen van het continent van Afrika.

De auteur was verscheidene malen in staat om de trek van deze Pieride in
Zuid-Afrika gade te slaan. Op 6 november 1957 trof hij Belenois aurota in groten
getale aan langs de grote weg naar het noorden tussen Hammanskraal en Co-
drington (Transvaal) over een afstand van ongeveer 6 km. De dichtheid was niet
zeer groot, maar gezien de grote afstand moeten er toch zeer veel exemplaren in

Foto Dr. C. K. Brain.

Fig. 1. Belenois aurota (F.), $, links bovenzijde, rechts onderzijde.

TREK VAN BELENOIS AUROTA IN ZUID- AFRIKA

159

het spel geweest zijn. De algemene trekbeweging was min of meer van W.
naar O.

Een werkelijk massale trek in de Transvaal kon in januari 1959 geconstateerd
worden. Op 10 januari was Belenois aurota overal in Pretoria te zien. De alge¬
mene trekrichting was NO.; de trek was vooral sterk en opvallend om 13.00 uur
boven de wijk Sunnyside. De vlinders vlogen over het algemeen zeer verspreid,
van enkelingen tot 10 — 12 bijeen, onderling echter op afstanden van 2 — 6 m.
Later in de middag waren het er nog maar enkele, om 16.00 uur hield het vrijwel
op. Daarna zag ik er nog een paar en om 18.00 uur weer opvallend meer. Met het
vallen van de avond om 18.45 uur was er geen merkbare trek meer te bespeuren.
De dieren vlogen soms in paartjes, waarbij de sexen elkaar najaagden. De vlieg¬
hoogte varieerde zeer, maar was meestal een 25 m boven de grond, hoewel enkele
op bloemen af daalden tot op ll/2 m. Hoge obstakels als gebouwen werden zonder
moeite genomen; bij een 20 — 25 m hoog flatgebouw vlogen de laagvliegende
exemplaren vrijwel loodrecht omhoog en gingen bij de dakrand onmiddellijk weer
op horizontaal niveau over.

Op 11 en 12 januari konden nog sporadisch trekkende vlinders gezien worden.
Op 13 januari trof ik ze nog aan op de grote weg naar het noorden ter hoogte
van Hammanskraal. Gedurende deze dagen was er weinig of geen wind; als regel
schijnt Belenois aurota tegen de wind in te trekken. De dagbladpers had reeds
melding gemaakt van trekkende witjes in Johannesburg (ruim 50 km ten z. van
Pretoria) voordat ze in Pretoria gezien werden.

De voedselplanten van Belenois aurota in Zuid-Afrika zijn meestal Capparida-
ceae, n.l. Boscia albitrunca (Burch.) G. & B. („witgatboom”), Capparis oleoides
Burch., Maerua triphylla (Thb.) Dur. & Schinz (zie o.a. van Son, 1949); exem¬
plaren in de collectie van de Division of Entomology/ Afdeling Entomologie in
Pretoria werden gekweekt van Pappea capensis E. & Z., fam. Sapindaceae.

Summary

The author observed a mass migration of the Pierid Belenois aurota (F.) near
Pretoria on 10 — 13 January, 1959. The flight direction was NE. Generally the
butterflies flew at an estimated height of 25 m. High buildings were easily
cleared. Large numbers occurred at 1.00 PM on January, 10; specimens were seen
from morning until the night fell (6.45 PM.).

Geciteerde Literatuur

Son, G. van, 1949, The butterflies of Southern Africa, Pt. 1. Transv. Mus. Mem. 3 :
178 — 181. Pretoria.

Swanepoel, D. A., 1953, Butterflies of South Africa : 35. Cape Town.

Williams, C. B., 1930, The migration of butterflies : 91 — 98. Edinburgh & London.

- - , 1942, Summarized observations on special species (6) Glycestha aurota ( =

Belenois mesentina Cr.), in Williams, Cockbill, Gibbs & Downes, Studies
in the migration of Lepidoptera, Trans. R. ent. Soc. Lond. 92 : 209 — 213.

Catalogus der Nederlandse Macrolepidoptera. Supplement VII kan bij de Bibliotheek,
Zeeburgerdijk 21, Amsterdam-O., besteld worden. Het bevat de families van de Lasiocampi-
dae tot en met de Nolidae, is geïllustreerd met 10 platen en kost voor leden f. 5 en voor
niet-leden f. 12,50.

160

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. VIII. I960

Die Larven der Hydrachnellae, ihre parasitische Entwicklung und ihre Systematik. —
Parasitologische Schriftenreihe, Heft 10, 1959. (In Bibliotheek N.E.V.).

Dit interessante geschrift is als het ware een verbeterde en door vele eigen waarnemingen
aangevulde bewerking van de eerste samenvatting op dit gebied door Wesenberg-Lund in
1918.

De inleiding toont aan, hoe men bij het onderzoek van het parasitisme bij Hydrachnellae,
behalve over tijd en geduld, ook over een laboratorium-outillage moet beschikken, om de
vele moeilijkheden te overwinnen. Het geschrift bevestigt ook hoe weinig nog over dit
onderwerp bekend is, om maar niet te spreken over Hydrachnellae uit andere werelddelen.

Het werk bestaat uit twee delen: een morfologisch-systematisch deel en een algemeen
deel. Het eerste deel bevat zeven hoofdstukken. Hoofdstuk 2 geeft de algemene morfolo¬
gie der larven en bespreekt de verschillende typen, uitgaande van hetgeen reeds vroeger be¬
kend werd (Kramer). Hoofdstuk 4 geeft een determinatietabel voor de families en hoofd¬
stuk 5 een voor de genera en soorten, voor zover bekend en mogelijk. Behalve hetgeen
Viets in 1936 over deze onderwerpen gaf, zijn de tabellen origineel en een hele vooruitgang,
alhoewel een eerste begin. Hoofdstuk 6 geeft diagnosen van de families, genera en soorten.
Hoofdstuk 7 behandelt de systematiek van families en genera op grond van de larven-
morfologie.

Het algemene deel behandelt in 5 hoofdstukken de ontwikkeling, de ontwikkelingstypen,
de gevolgen van de parasitaire levenswijze, alsmede de fylogenie.

Tot slot is er een samenvatting.

Punt 4 hiervan vermeldt enkele conclusies van belang voor de systematiek van de Hy¬
drachnellae, terwijl het laatste punt 10 eindigt met de zin: ,,Met uitzondering van Hydrovol-
zia moeten de ( zoet- )watermij ten als fylogenetisch „einheitlich” gezien worden. Hiermede
zullen verschillende onderzoekers het waarschijnlijk niet eens zijn. — A. J. Besseling.

Enkele opmerkingen over de copulatie bij Lepidoptera. Bij een uit het ei gekweekt
paartje van Spilosoma lubricipeda L. ( menthastri Esp.), dat vervroegd was, begon de co¬
pulatie 9 maart om 20-16 en werd 12 maart om 19-27 beëindigd, duurde dus bijna drie

dagen. Dit lijkt mij toch wel biezonder lang!

Een pas uitgekomen wijfje van Per idea anceps Goeze, waarvan de pop eveneens ver-
\ toegd was, copuleerde reeds, terwijl het nog bezig was de vleugels te rekken. Dit komt
wel geregeld voor bij de grote spinners, zoals Lasiocampa quercus L. en Aglia tau L.,
maar bij een Notodontide had ik het nog nooit waargenomen.

In Ent. Ber. 13 : 115 (1950) beschrijft de heer Kooi het gedrag van een door hem

waargenomen wijfje van Conistra vaccinii L. op een boomstam in het voorjaar van 1950.

Het dier zat met half uitgespreide vleugels en opgericht abdomen. Hij vroeg zich af, wat
deze houding betekende.

Ik kan hierop met zekerheid uit eigen ervaring antwoorden, dat het wijfje op deze
manier het mannetje lokt. Verscheidene malen trof ik wijfjes van vaccinii aan bij het
zoeken naar de wijfjes van Erannis- soorten en van Alsophila aescularia. Ze zaten dan op
eikestammen en meest ongeveer 1,60 m van de grond. Tweemaal maakte ik met wat geduld
en ten koste van koude voeten mee, dat een mannetje aanvloog, waarop vrijwel dadelijk de
copulatie volgde. Enkele malen vond ik een paartje in copula, altijd in het voorjaar, nooit
in het najaar. Het opkweken van een eilegsel van zo’n meegenomen paartje leverde echter
weinig resultaat op, de 60 eruit voortkomende imagines waren vrijwel identiek!

W. J. Boer Leffef, Korteweg 53, Apeldoorn (Med. R. I. V. O. N.).

lOb^riZ

1^/S

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN

MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR

DE NEDERLANDSCHE ENTOMOLOGISCHE VEREENIGING

Deel 20 1 september I960 No. 9

Adres der Redactie :

B. J. LEMPKE, Oude IJselstraat 12m, Amsterdam -Zuid 2 ■ — ■ Nederland

INHOUD : J. de Wilde : Symposium Insectenhormonen (p. 161). — B. J. Lempke : Trek-
vlinders in 1959 (p. 163). — W. Nijveldt : Nieuwe galmuggen voor de Nederlandse fauna
(III) (p. 184). — Literatuur (p. 188 : B. J. Lempke). — Korte mededelingen (p. 162 :
Afdeling Noord-Holland en Utrecht ; p. 183: Aanbieding ; p. 188 : S. G. Kiriakoff).

Symposium Insectenhormonen

In de collegezaal van de Kliniek voor Interne Geneeskunde van het Wilhel-
minagasthuis te Amsterdam werd op 21 mei j.l. een internationaal symposium
gehouden over Insectenhormonen. Het symposium was georganiseerd onder
auspiciën van de Nederlandse Vereniging voor Endocrinologie, tezamen met de
Nederlandse Dierkundige Vereniging en de Neder landsche Entomologische
Vereeniging.

Sprekers waren: V. B. Wigglesworth, Cambridge.

H. A. Schneiderman, Ithaca.

P. Karlson, München.

J. de Wilde, Wageningen.

Het gehoor bestond uit medici en biologen. Onder de laatsten bevond zich
een groot aantal toegepaste entomologen, een bewijs temeer van de groeiende
relatie tussen experimentele en toegepaste entomologie.

De ochtendvergadering werd voorgezeten door Prof. Dr. S. E. de Jongh
(Leiden), de middagvergadering door Prof. Dr. A. Querido (Leiden).

In zijn inleidende voordracht over de epidermis-cel als aangrijpingspunt van de
werking van groeihormonen toonde Wigglesworth op karakteristieke, oncon¬
ventionele wijze de biezonder ingewikkelde aard van de groeireacties der epider-
mis-cellen. Het gedrag der cellen bij regeneratie na verwonding was hierbij uit¬
gangspunt. Verbluffend was de ingewikkelde wijze, waarop iedere cel zich van
een tracheole voorziet. Ook kwam naar voren, dat het patroon van de imaginale
cuticula bij de wants Khodnius al in de larve is vastgelegd, hoewel het larvale
patroon afwijkt van het imaginale. Hieruit bleek opnieuw, dat de larvale epider¬
mis-cel beide patronen potentieel in zich verenigt. Het juveniele hormoon, af¬
komstig van de corpora allata, onderdrukt het tot uiting komen van imaginale
structuren.

Als tweede spreker hield H. Schneiderman een voordracht over het juveniele
hormoon. Dit is zeer rijkelijk aanwezig in het abdomen van mannetjes van de
Amerikaanse zijdevlinder Hyalophora cecropia. Het kan door aetherextractie

SMlTHSÜlMiAN

INSTITUTION

SEP^ 1»

4Li (tm-M

162

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. IX. I960

hieruit gewonnen worden. Een zeer gevoelige toetsingsmethode is uitgewerkt, die
berust op het plaatselijke toedienen op de cuticula van vlinderpoppen, welke
cuticula na de imaginale vervelling op de behandelde plaats pupaal blijft. Nu blijkt
aetherextract uit allerlei dierlijke en plantaardige weefsels deze reactie te geven.
Schneiderman’s meest recente vondst bleek te zijn, dat ook in verschillende
microörganismen, o.m. Bacterium coli, dergelijke stoffen worden gevonden. De
verspreiding over het plantenrijk is zeer grillig en vertoont geen samenhang met
taxonomische groepen. De vraag is, of we in al deze gevallen inderdaad met een
stof te doen hebben, die chemisch identiek is met het juveniele hormoon.

Tijdens de middagvergadering hield P. Karlson een voordracht over het
hormoon van de prothoracale klier. Karlson is de man, die tezamen met
Butenandt de kristallisering en gedeeltelijk chemische identificatie van het
hormoon der prothoracale klieren (ecdyson) heeft weten uit te voeren. Hij be¬
sprak o.m. de samenhang tussen dit hormoon en verschillende enzymatische pro¬
cessen. Deze voordracht bracht ons verder een verrassende nieuwe vondst, n.l. de
door Clever aangetoonde zwelling van bepaalde chromomeren bij Drosophila
onder invloed van het ecdyson. Deze vondst suggereert, dat het hormoon zijn
werking via de chromosomen uitoefent. Of daarnaast een effect op de mitochon-
driën aanwezig is, is nog een open vraag.

Als vierde spreker gaf DE Wilde een overzicht over de milieufactoren waarvan
bekend is, dat zij het endocriene systeem beïnvloeden. Hierbij kwam naar voren,
dat vele oecologische factoren de ontwikkelingscyclus van insecten regelen door
hun invloed op de neurosecretoire cellen. Deze hoogste centra van endocriene
werkzaamheid worden waarschijnlijk op hun beurt weer door zenuwmechanismen
gereguleerd. Naast de abiotische factoren fotoperiode en temperatuur werden als
voornaamste biotische factoren voedsel, parasiet-gastheer relaties en sociale be¬
trekkingen besproken.

De voordrachten werden gevolgd door levendige discussies. Daags na het
Symposium werd een bezoek gebracht aan het Laboratorium voor Entomologie te
Wageningen, gevolgd door een excursie naar Oostelijk Flevoland.

Van entomologisch standpunt gezien was het Symposium een zeer ongewone
bijeenkomst. Zij toonde op verheugende wijze aan, hoe verschillende richtingen
der Entomologie steeds meer betekenis krijgen voor andere wetenschappen.

Tijdens de „social evening”, die aan het Symposium voorafging, alsmede bij
het slotdiner was het bestuur der Nederlandsche Entomologische Vereeniging
vertegenwoordigd. — J. de Wilde.

Afdeling Noord-Holland en Utrecht. Voor het seizoen I960 — 1961 zijn de vergaderingen
vastgesteld op 28 september, 30 november, 25 januari en 8 maart, telkens om 8 uur ’s avonds
in Hotel Krasnapolsky, Warmoesstraat, Amsterdam.

W. J. Kabos, Secretaris.

TREKVLINDERS IN 1959

163

Trekvlinders in 1959

door

B. J. LEMPKE
(Twintigste jaarverslag)

De winter van 1958 — 1959 was over het algemeen vrij zacht. Vorst van be¬
tekenis kwam alleen voor omstreeks half januari, toen het in het oosten van het
land plaatselijk tot ruim 10° vroor, en van 5 tot 15 februari. Eind februari was
zeer zacht. Op vele plaatsen werd toen de hoogste temperatuur voor deze maand
in de twintigste eeuw genoteerd, tot 18° C. toe. Bovendien was februari zeer
droog. Maart daarentegen was met wisselvallig weer vrij nat met een gemiddelde
temperatuur, die twee graden boven normaal lag. Vrijwel hetzelfde geldt voor
april. Op de l4de werden op verschillende plaatsen in het oosten en zuiden van
het land reeds temperaturen van 25° C. gemeten! Dit warme voorjaarsweer ge¬
combineerd met een iets boven normale regenval had natuurlijk een biezonder
gunstige invloed op de ontwikkeling van de planten. In mei daarentegen begon
reeds een droogteperiode, die in de loop van het jaar voor vele plaatsen op de
zandgronden in het oosten en zuiden fataal zou worden. De maand was zeer
zonnig, hoewel de gemiddelde temperatuur toch slechts 1° boven normaal lag.
Maar de regenval bedroeg niet meer dan 30% van het gemiddelde. Voor juni
en juli geldt vrijwel hetzelfde: zeer zonnig, iets te hoge temperatuur, ongeveer
de helft van de normale regenval. Op 9 juli werd te Venlo een temperatuur van
niet minder dan 36,6° C. gemeten. In augustus, anders dikwijls een maand, waarin
de vakanties door te veel regen bedorven dreigen te worden, kwam geen ver¬
andering in het weerbeeld: te zonnig, te warm, te droog. September bracht voor
land- en tuinbouw niet de minste verbetering, integendeel, in de hele maand
viel slechts 4 mm regen! Hetzelfde gold vrijwel voor de gehele eerste oktober¬
helft. Pas de tweede helft bracht regen van betekenis. November was nog te
droog, maar overigens vrijwel normaal. Op de 6de en 7de werden te Deelen en
te De Bilt reeds nachtvorsten waargenomen van — 7°.

In het kort dus: een zeer droge en zonnige zomer en herfst. De temperatuur
was vrijwel steeds boven normaal, zonder evenwel de records van 191 1 en 1947 te
breken.

Dat de verwachtingen van de trekvlinderwaarnemers hoog gespannen waren,
spreekt wel haast vanzelf. Naarmate het seizoen vorderde, bleek echter steeds
duidelijker, dat 1959 geen herhaling van 1947 zou worden. Wel bereikten ver¬
schillende soorten aantallen, die zeer gunstig afstaken bij die van de laatste jaren,
maar bij vergelijking van de cijfers van deze twee warme zomers blijkt 1959
toch bij diverse soorten ver ten achter te staan bij 1947. Opvallend is ook het
vrijwel ontbreken van echte zeldzaamheden, dit in tegenstelling tot 1958.

Voor onze indigenen was het een ideaal seizoen voor uitzonderlijk vroege data
en niet minder voor extra generaties. Van tal van soorten werden deze waarge¬
nomen, in de regel evenwel slechts in weinig exemplaren. Pieris rapae vloog in de
omgeving van Bennekom (en stellig ook elders) echter in een vrij sterke vierde
generatie. Van de Pol verzamelde er een prachtige serie van. Nymphalis io

164

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. IX. I960

had wel een tweede generatie, maar deze was zwak. Ik heb er slechts een enkel
exemplaar van gezien. Van Eu pro ct is similis werd de tweede generatie op tal van
plaatsen waargenomen.

Opvallend was de schaarste van de herfstgeneratie van Aglais urticae . Terwijl
deze in 1958 zeer talrijk was geweest (zie Ent. Ber. 18 : 159, 1958) en het aantal
vlinders, dat de winter veilig was doorgekomen, in het voorjaar van 1959 duide¬
lijk boven normaal was, zag men in vele delen van het land in de herfst vrijwel
geen exemplaar op Sedum en andere najaarsbloeiers. Alleen Kuyten bericht, dat
urticae omstreeks half augustus in de Hortus te Haren (Gr.) talrijk op Buddle ja
vloog, maar ook daar betekende de herfstvlucht niet veel. Blijkbaar waren de
ecologische omstandigheden in 1959 niet gunstig voor onze populaties. Dit was
trouwens bij meer soorten duidelijk te merken.

Bruikbare gegevens werden door 160 medewerkers ingezonden, ongeveer het¬
zelfde aantal dus als in 1958. Hieruit kon het volgende overzicht worden samen¬
gesteld.

1. Graphium podalirius L. Op 7 september zag Leffef bij een bezoek aan
het militaire kamp De Wittenberg bij Stroe om advies uit te brengen over de be¬
planting, een Koningspage op de enige Buddle ja, die er stond. „Uit de aard der
zaak had ik geen net bij mij. Zowel de majoor als ik hebben geprobeerd het dier
met pet en alpino te vangen, maar er was geen schijn van kans ”.

2, 3, 4. Pieris napi L., Pieris rapae L. en Pieris brassicae L. Van de Witjes
is opvallend veel trek waargenomen, niet zelden in gemengde vluchten, terwijl
meermalen ook de soort niet werd vermeld. Daarom geef ik alle vluchten van
deze drie soorten in chronologische volgorde.

7 mei. Langs het Apeldoorns kanaal bij Zwolle werden in totaal 60 à 70 Witjes
gezien die in 5 tot 6 tegelijk op een hoogte van 1 m alle in dezelfde richting trok¬
ken, met de wind mee (A. J. van der Noort).

27 juni. „Toen ik met de trein van Amersfoort komend (aankomst Amsterdam
10.15) in de buurt van Naarden-Bussum was, zag ik grote aantallen Witjes,
waarvan de soort uiteraard niet met zekerheid vast te stellen was, de spoorlijn in
vrijwel oostelijke richting volgen. Tot in de buurt van Amsterdam was dit goed
waar te nemen”. (G. M. Roding) .

Begin juli. In het Staphorsterveld nam de heer L. Westra een trek van
Koolwitjes waar. Hij bleef er een uur naar zitten kijken. In die tijd passeerden
ongeveer 200 dieren. Ze vlogen alleen of met tweeën of drieën in zuidelijke rich¬
ting bij westenwind. Sommige streken op een blad of een bloem neer om na een
korte pauze weer verder te gaan.

5 juli. a. Aan het Bloemendaalse Strand bij Zandvoort zag mijn dochter van
13 tot ongeveer 16 uur een Witjestrek. De vlinders vlogen alle afzonderlijk, met
korte tussenpozen, vanuit zee landwaarts, dus in zuidoostelijke richting.

b. Mevr. M. C. Fehr-de Wal zag op dezelfde datum een enorm aantal Witjes
aan beide zijden van de dijk langs het Veluwemeer. Van de verzamelde „verkeers¬
slachtoffers” stuurde zij mij een serie vleugels, die voor 2/3 tot P. rapae bleken te
behoren en voor de rest tot P. napi. Hoewel dus geen echte trek werd waarge¬
nomen, wijst de sterke concentratie daar toch wel duidelijk op.

c. In de namiddag trok een zwakke trek van Witjes te Breda hoog boven de

TREKVLINDERS IN 1959

165

huizen in NNO-richting, alle afzonderijk vliegend, ongeveer 2 per 5 minuten
(A. J. M. Fransen).

6 juli. Te Ouddorp werd een zwerm Koolwitjes van een paar honderd m lengte
waargenomen door een kennis van de heer j. M. Koese, tandarts te Losser, die
daar eveneens zijn vakantie doorbracht. De dieren kwamen over het water aan¬
vliegen in ZO-richting, bereikten het strand bij Ouddorp en verdwenen over de
duinenrij. In deze zwerm zaten ook veel kleine insecten zoals kevertjes en met het
passeren werden de mensen op het strand overvallen door steekvliegen. Jammer,
dat hier geen entomoloog aanwezig was om dit alles nauwkeuriger waar te
nemen !

8 juli. a. Op het kampeerterrein van het Amsterdamse Bos werd van 14.30 tot
16.30 een Witj estrek waargenomen, waarvan de vlinders in bijna westelijke rich¬
ting overvlogen, steeds in afzonderlijke exemplaren met tussenpozen van enkele
minuten. De trek bestond uit P. rapae met enkele exemplaren van P. brassicae er
tussen (K. Straatman).

b. Op dezelfde dag vlogen te Wassenaar zeer veel Witjes vanuit de zee land¬
inwaarts en wel napi zowel als rapae en brassicae (Wagenaar).

9 juli. Flint nam te Wijhe prachtig een migratie van rapae waar, die tussen
16.30 en 18 uur van oost naar west met wind mee dwars de IJsel overtrok. De
vlinders vlogen met korte tussenpozen afzonderlijk of in kleine groepjes, met
elkaar zeker enige honderden.

16 juli. Leffef zag aan de IJsel bij Terwolde een grote trek van rapae ge¬
mengd met brassicae , die hij op meer dan 10000 exemplaren schatte. De vlinder-
wolk veranderde telkens van vorm, was nu eens korter en breder, dan weer langer
en smaller. De dieren vlogen langs de rivier van ZW naar NO.

22 augustus. Te Hendrik-Ido- Ambacht vlogen op een weiland naast een boom¬
gaard zeker een paar duizend Witjes, waarvan 90% tot rapae behoorde. Bogaard
schrijft: ,,Een uur heb ik er naar zitten kijken. Ze dansten van bloem tot bloem.
Ik heb geen enkel teken van trek kunnen waarnemen”. Toch is aan deze sterke
concentratie stellig wel migratie voorafgegaan. Zie voor deze datum ook nog bij
de Engelse samenvatting.

23 augustus. Aan beide zijden van de Coolhaven te Rotterdam en boven het
water een vrij sterke en regelmatige trek van rapae over een front van ± 100 m.
Tussen 11.30 en 15 uur werden 395 exemplaren geteld. Ze vlogen van N naar Z
(H. C. Bolk).

15 september. Leffef nam te Cadier en Keer een trek van Witjes waar. De
dieren vlogen in open formatie, 1% tot 2 m boven de grond, van NO naar ZW,
in totaal ongeveer 160 exemplaren.

Daar zowel rapae als brassicae tegenwoordig Koolwitjes genoemd worden, is
uit de opgaven van niet-lepidopterologen niet meer op te maken, welke soort zij
bedoelen. Maar het is zeker, dat de hoofdmassa van de trekkende Witjes uit
rapae' s bestaan heeft. Daarop wijzen duidelijk de mededelingen van de meer des¬
kundige waarnemers. Hoewel ik zelf geen echte trek gezien heb, viel het mij
wel op, dat rapae begin juli in de omgeving van Amsterdam zeer talrijk vloog,
terwijl er bijna geen brassicae te zien was.

Interessant is nog een opmerking van C. J. Versteegh te Kerkdriel. Hij schrijft.

166

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. IX. i960

dat in het voorjaar zeer veel Koolwitjes (en hij noemt daarop alle drie onze
P/Vm-soorten ! ) over ruim 2000 uitgezette koolplanten vlogen. Toen hij later de
rupsen ging zoeken om ze te doden, vond hij slechts op twee plaatsen een groepje
brassicae s , van de twee andere soorten niets. Ook hier was het dus eenvoudig
overvliegen geweest.

5. Pontia daplidice L. Slechts één exemplaar werd waargenomen, een afge¬
vlogen c? op 27 augustus te Chèvremont (Sogeler).

6. Leptidea sinapis L. Ook van deze soort slechts één enkele waarneming:
11 juli een exemplaar op de Weiterberg (Lukkien).

7. Colias hyale L. Van de eerste generatie werden slechts enkele vlinders
gemeld. Op 12 mei werden te Wahlwiller en te Wijlre twee af gevlogen mannetjes
gezien, terwijl 13 mei een exemplaar te Doorn werd gesignaleerd. 18 juni zag
Bolland een af gevlogen J* te Driehuis en 21 juni werd een afgevlogen vlinder
te Herkenbosch gevangen. Op 4 juli begint een serie data, waarin tot half oktober
geen hiaten van betekenis voorkomen. Het allergrootste deel van de hyale' s werd
in zuid- en midden-Limburg gezien, te Colmond op 6 augustus bijv. 70 stuks!
Van half augustus tot half september komen ook vrij veel opgaven uit het midden
van het land binnen, hoewel de aantallen meest slechts klein zijn. In het noor¬
den is hyale weinig gezien. Slechts één vlinder op 24 augustus op Terschelling
en een heel mooie waarneming van 6 september: 32 stuks aan het Oude Mir-
dumerklif (G. Dijkstra).

Er heeft ongetwijfeld een vrij zwakke herfstgeneratie gevlogen, maar er is
geen grens met de zomergeneratie te vinden. Nog op 16 oktober werden een J1
en $ in copula te Stein aangetroffen (Pater Munsters). De slotdatum was 17. X.

Vindplaatsen. Geheel zuid- en midden-Limburg (28 vindplaatsen!).
N.B.: Liessel, Deurne, Bergeijck, Drunen. Zl.: Zoutelande, Wissekerke (Nd.
Beveland). Z.H.: Herkingen, Stellendam, Nieuw-Helvoet, Dubbeldam, Sliedrecht,
Schelluinen, Rotterdam, Delft. N.H.: Schiphol, Halfweg, Amsterdam, Oosthuizen,
Schellinkhout, Naarden. Utr.: Nederhorstdenberg, Soest, Spakenburg, Wijk bij
Duurstede, Doorn, Remmerden. Gdl.: Hulshorst, Winterswijk, Aalten, Angerlo,
Lobith, Geldermalsen. Ov.: Deventer, Kampen, Frankhuis bij Zwolle, Dalfsen.
Fr.: Oude Mirdumerklif, West-Terschelling.

Totaal aantal waarnemingen: 628, wat zeer gunstig afsteekt
tegen de 115 van 1958 (maar 6099 in 1947!).

8. Colias crocea Fourcroy. Reeds 14 juni werd een Oranje Lucernevlinder
te Doorn gezien (de Kruyff). In juli volgen enige waarnemingen op de 15de,
17e en 22ste (Colmond, Zwijndrecht, Spijkenisse) en op 8 augustus begint een
goed aaneensluitende serie data tot 3 oktober. Na deze datum werd nog slechts
een zeer fraai $ door Pater Munsters op 3 november te Stein gezien. De aan¬
tallen per dag waren bijna steeds klein, zelden meer dan 6. Alleen 5 september
schiet ver boven alles uit, doordat G. Dijkstra dan aan het Oude Mirdumerklif
40 exemplaren telt. Deze plek blijkt wel een unieke verzamelplaats van trekkers
in Friesland te zijn. In vroegere verslagen zijn daarover ook al opmerkingen van
de heer Herwarth te lezen.

Merkwaardigerwijs heeft de warme zomer in het geheel geen opvallend sterke

TREKVLINDERS IN 1959

167

vermeerdering van de vlinder in de herfst ten gevolge gehad zoals in 1947. Het
heeft dan ook geen enkele zin een diagram van de vluchten te geven.

Van f. helice Hb. werd 31 juli een exemplaar te Wissekerke op Noord-
Beveland gevangen (Wilmink).

Vindplaatsen. Lbg.: Gulpen, Chèvremont, Heerlen, Stein, Montfort.
N.B.: Drunen. ZL: Biezelinge, Wissekerke, Walcheren. Z.H.: Melissant, Zwijn-
drecht, Sliedrecht, Rotterdam. N.H.: Aerdenhout, Amsterdam. Utr.: Soest, Spaken¬
burg, Doorn, Remmerden. Gdl.: Aalten. Ov.: Kampen, Dalfsen. Fr.: Oude Mir-
dumerklif.

Totaal aantal waarnemingen: 190, vrij matig dus (in 1958:
2037, in 1947: 4027!).

9. Vanessa atalanta L. Reeds tijdens het mooie weer van eind februari

werden de eerste Atalanta’s opgemerkt: 26.11 te Doorwerth (van der Wiel),
28.11 te Oostvoorne (Janssen) en Heemstede (Westmijze). Hierbij sluiten
enkele maartwaarnemingen aan: 3. III te Amsterdam een afgevlogen exemplaar
(Peerdeman), 8. III een te Oost-Knollendam (Mevr. Lof). Waarschijnlijk waren
dit hier te lande overwinterde exemplaren. 31 maart zag Peerdeman weer een
afgevlogen Atalanta te Amsterdam. Van 13 tot 25 april zag Mevr. Geh6niau te
Vessem herhaaldelijk hetzelfde exemplaar vliegen. Daarnaast kwamen nog enkele
aprilwaarnemingen binnen van Apeldoorn (14.IV), Cothen (15. IV) en Hendrik-
Ido- Ambacht (2 5. IV, een prachtig exemplaar, vermoedelijk dus een pas uitge¬
komen immigrant uit Zuid-Europa). In mei werd de vlinder vrij geregeld gezien,
maar steeds in slechts enkele exemplaren. Het hoogste dagtotaal was niet meer
dan 5 (op de 9de en de 13de). Ook hierbij waren weer enkele waarnemingen
van verse exemplaren: ll.V te Schelluinen, 26. V te Almelo.

Tegen het eind van de eerste juni- week begint het dagtotaal ineens snel te
stijgen: 11 op 3. VI, 41 op 6. VI, 57 op 7. VI. Voorlopig blijft dit dan het
maximum, al komen in juni verscheidene dagen van meer dan 40 stuks. Er zijn
hierbij opvallend veel meldingen van verse dieren. Aan de andere kant worden
af gevlogen exemplaren nog tot ver in juli gemeld.

Na een korte daling in het eind van juni stijgt het aantal weer snel: 55 op
4. VII, 67 op 5. VIL Geleidelijk lopen de totalen dan op, om op 18. VII een
nieuwe top te bereiken van 91 stuks. Dan daalt de lijn weer iets, maar in de loop
van augustus herstelt zich dat spoedig en omstreeks de helft van de maand
begint de top van de tweede generatie zich al te vormen (138 op 15. VIII, 199 op
de 23ste, 294 op de 28ste, 816 op 5 september, 689 nog op 13. IX. Maar dan
loopt het aantal snel achteruit: 224 op 20. IX, en daarna steeds aantallen be¬
neden de honderd, behalve op 15 oktober toen we het weer tot 114 brachten.
Dan echter wordt de Atalanta ineens veel schaarser. Telden we op 18.X nog 79
stuks, de 20ste was het al gedaald tot 20, de 25ste tot 15 en daarna worden nog
slechts hier en daar enkele exemplaren gezien. De slotdatum was 21 november,
toen Maassen te Montfort nog een zeer mooie Atalanta zag.

Tot zover het normale verloop. Daarnaast zijn op enkele plaatsen grote con¬
centraties waargenomen. Op 18 augustus wemelde het langs de hele Knardijk
van de Atalanta’s, die zich daar te goed deden op de bloeiende speerdistels
(Tolman). Bij elkaar waren het zeker 7500 exemplaren. De volgende dag was

168

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. IX. I960

het aantal niets geminderd. Op 2 september, toen de speerdistels uitgebloeid
waren, werden wat minder vlinders gezien. 21 september werden over de hele
lengte van de dijk nog slechts 8 exemplaren geteld, 2 oktober nog maar twee.

Een andere concentratie, stellig even indrukwekkend, zag Bogaard 5 september
in een boomgaard te Hendrik-Ido- Ambacht. Daar waren toen zeker 1000 Atalan¬
ta’s op het afgevallen fruit afgekomen. Natuurlijk worden dergelijke toevallige
waarnemingen bij het totaal geteld, doch slechts één keer. Ten slotte berusten alle
trekwaarnemingen op toeval en het zou naar mijn mening volkomen onjuist zijn
de enkele zeer hoge concentraties weg te laten.

Ook in 1959 werden verscheidene exemplaren op licht waargenomen. Op 6. VII,
26. VIII en 14. IX zag Bogaard bij elkaar 4 stuks op zijn lamp. 25. VIII werd
te Glimmen één in de vanglamp van de P.D. gevonden (van de Pol), 3. IX
één op licht te Dalfsen (Goutbeek), 7. IX om 22 uur en om 22.30 telkens één
op de lamp (van Aartsen), 12. IX één te Zwartsluis (Harsevoord), 8.X en
10. X telkens één om 22 uur te Tjerkwerd (G. Mulder). Naar mijn mening te
veel waarnemingen om alleen maar aan opgejaagde dieren te denken.

Trek. Ook van de Atalanta kwamen tal van meldingen van waargenomen
trek binnen, alle tussen half augustus en half oktober en bijna steeds (maar niet
altijd!) duidelijk betrekking hebbend op retourvluchten.

15 augustus. Westenschouwen. Tussen 13 en 15 uur vliegen regelmatig vlin¬
ders uit zee dwars over het strand recht naar de duinen, in totaal ongeveer 20
stuks (van de Vrie).

22 augustus. Callantsoog. 20, vliegrichting ZO. Enkele dagen later weer een
paar groepjes van 10 tot 20 (H. Huishof).

1 september. De Beer. 16 stuks, afzonderlijk vliegend zonder rusten langs de
duinenrij, dan dwars door de duinen en verder over het slik, richting ZO. (J. van
der Made).

Andere waarneming, dezelfde datum en plaats. Tussen 9 en 14 uur kwamen
40 stuks voorbij, constant ZO vliegend, maar één pal NNW (R. Vis).

6 september, a. Oude Mirdumerklif. Ongeveer 75 stuks kwamen recht op het
klif af vanuit de Noordoost-polder (vlogen dus naar NW!). Zodra ze de wal
bereikten, volgden ze zonder uitzondering de kustlijn in westelijke richting op de
hoogte van het klif. Meest verse exemplaren, tempo 1 à 2 per minuut (G. Dijk¬
stra).

b. Weesp één, Hilversum twee, richting ZO, snelheid 20, resp. 23 km/u (F.
Bink).

8 september. Wilp, trek van 160 stuks, richting ZW, met een snelheid van
ruim 30 km/u ongeveer twee m boven de grond vliegend (Leffef).

9 september. Tussen Hoorn en Volendam, enige km uit de kust, 10 m hoog,
enige exemplaren in Z richting vliegend (Wijsman). De volgende dag ten Z van
Marken twee exemplaren evenwijdig aan de kust 2 m boven de waterspiegel
vliegend.

15 september. Op de Knardijk bij het gemaal Rovinck 5 Atalanta’s zeer snel
langs het water vliegend in de richting van Harderwijk, dus naar het ZO (A.
van Beek).

TREKVLINDERS IN 1959

169

23 september. Tussen Lottum en Blerick 27 exemplaren binnen een uur
(13 — 14 uur), richting ZW, vrij snel vliegend (Vlug).

28 september. Leidschendam, twee stuks laag vliegend over weiland, richting
ZW (Th. van Blokland) .

14 oktober. Vaartocht Hollands Diep — Haringvliet. Tussen Moerdijk en
Stellendam werden van 10.30 tot 15.30 regelmatig afzonderlijk in zuidelijke
richting vliegende Atalanta’s gezien, 2 tot 5 m boven het wateroppervlak. Zie
P. Nijhoff, De Levende Natuur 62 : 264, 1959. De auteur berekent, dat enige
duizenden vlinders aan deze trek over een breed front deelgenomen moeten
hebben.

Merken. 30 augustus werden te Leidschendam twee stuks gemerkt met wit
op de rechter voorvleugel; niet terug gezien (Th. van Blokland).

Op 5 september was in Meijendel geen enkel exemplaar te zien, maar de vol¬
gende dag telde van Tol er 75. Hiervan werden er 69 gemerkt door een klein
stukje uit de vleugelrand te knippen. Geen enkel werd terug gezien.

Totaal aantal waarnemingen: 22087, het hoogste aantal sinds in
1947 de Atalanta’s voor het eerst nauwkeurig geteld werden. (Tot nog toe was
1950 het hoogst met 13738. Ook zonder de Knardijk-concentratie zou 1959 dus
een recordjaar geworden zijn!).

10. Vanessa cardui L. In mei werden slechts drie exemplaren gezien, twee
op de llde te Zevenhuizen en te Zoetermeer (Th. van Blokland) en één op
de 30ste. Op 12 dagen van juni werden Distelvlinders gemeld, steeds in weinig
exemplaren (hoogste dagtotaal vier!). Ook in juli bleef de vlinder schaars.
Alleen op de 23ste kwam het totaal op 18. Afgevlogen dieren werden nog tot
1 augustus gemeld, maar ook werden al verse gezien, voor het eerst op 23 juli.

De hele verdere zomer bleef cardui zeldzaam, in scherpe tegenstelling tot 1958.
Geen enkele dag (met één enkele opvallende uitzondering) kwam het totaal tot
10 stuks. Toch is er ook in 1959 weer een zwakke tweede generatie geweest. Eind
september en in oktober werden op verschillende plaatsen verse exemplaren opge¬
merkt. De slotdatum was 17 oktober, toen Vestergaard nog een Distelvlinder
te Rotterdam zag, maar uit de drie noordelijke provincies heb ik na 15 september
al geen enkele waarneming meer.

Trek. De enige dag met een hoger totaal was 30 september, toen Leffef bij
Apeldoorn een migratie van cardui s waarnam van ongeveer 35 exemplaren, die in
23 minuten in ZO-richting voorbijtrokken met een snelheid van ±25 km/u. Wel
een unieke waarneming in een jaar, dat de vlinder zo schaars was!

Totaal aantal waarnemingen: 407. Na het zeer hoge totaal van
1958 lijkt dat weinig, maar in feite is dit aantal zeker niet opvallend laag.

11. Issoria lathonia L. "Het eerste exemplaar in het binnenland werd
21 april te Almelo gezien (Pezie). Op 26 april werden 7 verse Paarlmoervlinders
te Rijssen gesignaleerd. In mei kwamen daar slechts 3 bij: op de 14de één te
Soest en op de 21ste twee afgevlogen dieren te Rijssen. Ook juni leverde niet
meer dan drie meldingen op, op de 2de (Almelo), de 7de (Rotterdam) en de
20ste (Amsterdam). In juli komen eindelijk wat meer waarnemingen (32 stuks op
15 verschillende data). Augustus wordt weer iets beter, al is het hoogste dag¬
totaal toch slechts 13 (op de 15de). In september komt niet veel verandering:

170

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. IX. I960

waarnemingen op 19 verschillende data met maxima van 10 (op de 13de) en 18
(op de 20ste). Begin oktober wordt de vlinder nog op enkele plaatsen gezien,
maar na de 6de volgt nog slechts één opgave van een lathonia te Stein op de
24ste.

Niettegenstaande de zeer warme zomer blijken de omstandigheden om on¬
verklaarbare redenen toch niet biezonder gunstig voor de soort geweest te zijn.
Er is niet de minste overeenstemming met de resultaten van 1947 te ontdekken.

[In het duingebied daarentegen heeft de soort het veel beter gedaan. Van
half april (eerste waarneming 11 april 6 verse exemplaren in de Amsterdamse
Waterleidingduinen) tot begin september hebben we een vrijwel ononderbroken
serie data met totalen van 78 op 7.VI, 80 op 14.VI, 129 op 21. VI. In juli en
augustus blijkt de vlinder hier veel schaarser te zijn, maar op 6. IX worden weer
72 stuks geteld. Daarna daalt het aantal sterk. De slotdatum is in dit biotoop
15 oktober met 4 afgevlogen lathonia s in de Kennemerduinen. J

Vindplaatsen. Lbg.: Gronsveld, Cadier, Gulpen, Chèvremont, Stein,
Melick, Colmond. N.B.: Vessem, Dreumel, Drunen. Zl.: Clinge, Wissekerke.
Z.H.: Melissant, Middelharnis, Sliedrecht, Rotterdam, Delft. N.H.: Aalsmeer,
Schiphol, Sloten, Amsterdam, Wormerveer, Beemster, Oosthuizen, Hoorn, Noord-
Scharwoude, Wognum, Naarden. Utr.: Soest, Amersfoort, Doorn, Remmerden.
Gdl. : Bennekom, Apeldoorn, Harderwijk, Nijmegen, Malden, Hatert. Ov.: Rijs-
sen, Almelo, Steenwijkerwold. Dr.: Havelte, Oosterhesselen, Donderen. Fr.: Nije-
trijne, Bakkeveen, Tietjerk.

Totaal aantal waarnemingen: 185, heel matig dus. (In 1947:
3131!)

[Het totaal van het betrekkelijk beperkte duingebied was 1025.}

12. Lysandra coridon Poda. Op 12 augustus ving van Aartsen te Cadier
en Keer een J1. Sogeler ving op 15, 16, 17 en 18 augustus te Chèvremont in
totaal 22 $ en 6 $ $ . Tenslotte ving Leffef op 12 september nog een afge-
vlogen cf te Cadier en Keer, waardoor het jaartotaal 30 exemplaren werd, het
hoogste dat tot nog toe genoteerd kon worden.

13. Acherontia atropos L. Begin juli werd een ontschubd exemplaar bij een
bijenvolk in de Noordoost-polder bij Kuinre gevonden (Tolman) en 18 juli zat
een Doodshoofdvlinder tegen een paal te Nieuw-Helvoet (Vroegindeweij).
Op 1 augustus werd er één te Wilhelminadorp gevonden, 13 augustus één te
Kapelle, 17 augustus één te Cothen, de 31ste één te Den Haag. In september en
oktober werden verse exemplaren gezien of gekweekt uit gevonden poppen. De
laatste atropos werd buiten aangetroffen te Schoondijke op 10 oktober.

Rupsen werden nogal gevonden in augustus en september, de laatste op 26. IX
te Huissen-Gdl., terwijl eind augustus en in september en oktober ook een aantal
poppen werden aangetroffen.

Vindplaatsen (alle stadia). Lbg.: Gulpen, Stein, Montfort, Roer¬
mond. N.B.: Sint Michielsgestel, Waalwijk. ZL: Schoondijke, Baarland, Goes,
Wilhelminadorp, Kortgene, Domburg. Z.H.: Herkingen, Nieuw-Helvoet, Oost-
voorne, Dubbeldam, Zevenhuizen, Den Haag. N.H.: Zaandam, Oost-Graftdijk,
Beemster, Oosthuizen, Westwoud, Naarden. Utr.: Baarn, Hamersveld, Cothen.
Gdl.: Huissen, Apeldoorn, Zuuk (Epe). Ov.: Vasse, Raalte, Schoonheeten, Zwart-

TREKVLINDERS IN 1959

171

sluis, Geldringen (Steenwijk). Noordoost-polder: bij Kuinre. Fr.: Oldeberkoop,
Terschelling.

Totaal aantal waarnemingen: 22 vlinders, 20 rupsen, 17 pop¬
pen. Voor deze soort ongetwijfeld geen slecht jaar.

14. Herse convolvuli L. 4 juli werd het eerste exemplaar te Schelluinen
gevangen (Slob), 8 juli volgde er één te Melissant, 29- VII weer één. te Oost-
kapelle, terwijl 30 juli en 4 augustus telkens een afgevlogen Windepijlstaart te
Marknesse werd gevangen. Dan volgen enige vangsten in september, meest mooie
gave exemplaren, en een paar in oktober. Het laatste exemplaar werd buiten op
21.X te Hamersveld gevonden (Kuyten), terwijl 28 oktober nog een uit de pop
kwam van een begin september te Gulpen aangetroffen rups. Bovendien werden
nog enkele andere rupsen gevonden.

Vindplaatsen (alle stadia). Lbg.: Gulpen, Montfort. N.B.: Nuenen.
ZL: Valkenisse, Koudekerke, Oostkapelle. Z.H.: Melissant, Goeree, Oostvoorne,
Dordrecht, Rotterdam, Schelluinen. Utr.: Hamersveld. Ov.: Markelo. Noordoost-
polder: Marknesse.

Totaal aantal waarnemingen: 17 vlinders en 4 rupsen, iets
beter dan in 1958, maar toch een zwak seizoen voor deze soort.

15. Macroglossum stellatarum L. De eerste waarnemingen kwamen pas na
half juni. De 18de zag Caron een Kolibrievlinder te Hilversum, de 29de werd
er een gezien te Herkingen (Huisman) en een te Soest (Tolman). Na 4 juli
begint een serie data, die alleen met enkele hiaten in augustus overigens vrijwel
zonder onderbrekingen doorloopt tot 21 oktober. Er zijn duidelijk twee perioden
van maxima, de eerste van 15 tot 26 juli, de tweede van 11 september tot 3 oktober.
Zij markeren de top van de immigranten (die dus laat kwamen) en de daaruit
voortgekomen generatie. De hoogste dagtotalen van buiten waargenomen vlinders
waren 19 juli met 28 stuks en 15 september met 22.

Er zijn plaatselijk althans grote aantallen rupsen geweest. Rudy Kuiters ver¬
zamelde er op verschillende dagen tussen 26 juli en 13 augustus langs de Rijn
tussen Rhenen en Wijk bij Duurstede 222, die van 21.VIII tot 21. IX 178 vlin¬
ders leverden. Terwijl een deel volkomen normaal was, waren er ook een aan¬
tal, die, hoewel ze er normaal uitzagen, niet in staat waren te vliegen. ,,Als ik ze
de lucht in gooide, vielen ze als een blad naar beneden. Ik zette ze dan tegen een
muur, waar ze dagen lang bleven zitten.” Blijkbaar een degeneratieverschijnsel van
de in ons land geboren vlinders. 110 exemplaren werden gemerkt, waarvan geen
enkel werd teruggezien.

Ook aan de Oosterringdijk ( Amsterdam- Watergraafsmeer) werden tussen eind
juli en 1 1 augustus tientallen rupsen gevonden in alle stadia van zeer klein tot vol¬
wassen (Wolschrijn, Wagenaar). De eerste vlinders daarvan kwamen eind
augustus te voorschijn.

Het is mogelijk, dat enkele van de late vlinders tot een tweede generatie be¬
hoord hebben, maar deze is dan in elk geval weer zwak geweest. Opnieuw blijkt,
dat alleen een sterke immigratie een behoorlijke Nederlandse generatie kan op¬
leveren. De hier geboren vlinders zijn daartoe niet in staat, zelfs niet in een
zomer als 1959!

Uit alle provincies kwamen waarnemingen binnen, zodat stellatarum wel over

172

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. IX. i960

het hele land verbreid is geweest. Alleen van de waddeneilanden bezit ik geen
gegevens.

Het viel mij op, dat de vlinder veel vroeger actief is dan de echte dagvlinders.
Op 16 september zag ik er ’s morgens om 7.45 één prachtig voor de bloeiende
Petunia’s op mijn veranda zweven. Maar nog vroeger was er een, die 14 oktober
om 6.45 op kamperfoelie in een tuin te Harderwijk vloog (A. van Beek).

Totaal aantal waarnemingen: 514, een uitstekend jaar na zes
slechte! (Maar 2037 in 1947).

16. Lithosia quadra L. Deze soort werd van 27 juni tot 13 augustus op ver¬
schillende plaatsen gezien, niet alleen op de Veluwe (waar hij ongetwijfeld in¬
heems is), maar ook op plaatsen, waarvan we tot nog toe geen enkele melding
bezaten. Het aantal was overigens niet groot. Het maximum van één dag was
slechts 7 (29 juni en 2 juli).

Vindplaatsen. Lbg.: Stein (1 op 2 juli). N.B.: Oisterwijk (J1 en $
op 10 juli). Z.H.: Hendrik-Ido- Ambacht (vers <ƒ op 13. VI), Leidschendam (1
cf op 16. VII). Utr.: Zeist (twee exemplaren op 11 en 12. VII). Gdh: Hoender-
lo (19 exemplaren van 27. VI tot 2. VII), Wiessel (drie exemplaren op 13. VIII),
Vierhouten (1 op 29- VII). Gr.: Glimmen (1 en 1 $ op 8 en 9. VII op de
P.D.-lamp).

Totaal aantal waarnemingen: 33, vrij matig dus.

17. Agrotis ypsilon Hufnagel. De soort verscheen reeds vroeg in 1959.
Tussen 17 en 29 april werden op 6 verschillende data even zoveel exemplaren ge¬
zien, waarvan 4 te Stein (Pater Munsters) en 2 te Oostvoorne (Vestergaard).
Bijna al deze dieren waren afgevlogen. In mei werd ypsilon op 22 verschillende
data gemeld, in totaal al 75 exemplaren, waarvan 14 op de 25ste. Ook van deze
exemplaren was het gros afgevlogen tot zeer afgevlogen. Maar van twee wordt
opgegeven, dat ze „goed” waren, en één werd zelfs gekwalificeerd als „vers”.
Zoals we al in het vorige verslag gezien hebben, kunnen enkele rupsen onder
gunstige omstandigheden de winter doorkomen, wat het voorkomen van verse
vlinders in het voorjaar dus kan verklaren. In juni beginnen zulke exemplaren
meer te verschijnen, al worden afgevlogen vlinders nog tot half juli gemeld. Het
aantal begint nu ook geleidelijk aan te stijgen. Op 27. VI telt Leffef te Hoender-
lo niet minder dan 83 stuks en op zijn lamp te Apeldoorn nog 15. Vrijwel zonder
onderbreking volgen de data met waarnemingen elkaar nu op tot begin no¬
vember en vaak met heel goede aantallen: 43 op 7.VII, 89 op 18. VII. 95 op
6. VIII, 92 op 10. IX, 32 op 24.IX, 25 op 3.X. En daarna blijft het totaal alle
dagen onder de 10. Op 3 november ziet van Wisselingh nog een ypsilon te
Aerdenhout, terwijl Leffef de laatste 11 december te Apeldoorn op licht krijgt,
waarmee een voortreffelijk seizoen werd besloten. Met uitzondering van Fries¬
land kreeg ik opgaven uit alle provincies.

Totaal aantal waarnemingen: 2842, het hoogste aantal, dat tot
nu toe genoteerd kon worden.

18. Spaelotis ravida Brahm. Te Oosterhout, reeds enige jaren een vaste
vindplaats voor deze soort, werden van 21 juni tot 27 juli 13 exemplaren ge¬
vangen (C. V. Lettow). Verder meldt J. v. D. Weerd een exemplaar, dat

TREKVLINDERS IN 1959

173

5 augustus te Rotterdam werd aangetroffen. Totaal dus 14 stuks, iets minder dan
in 1958.

19. Peridroma saucia Hb. Het eerste exemplaar werd 24 juni te Stein ge¬
vangen, gevolgd door een tweede op 10 juli te Valkenisse op Walcheren. Augus¬
tus leverde vier stuks op, die op 3, 21 en 24. VIII te Nuenen, Melissant en Mont-
fort op de lamp kwamen. Als altijd was september de beste maand voor de soort:
8 data met 23 saucia s. Daar kwamen nog enkele vangsten bij op 3 en 5 oktober,
alle in het zuiden van het land.

Vindplaatsen. Lbg.: Gronsveld, Stein, Montfort. N. B.: Nuenen, Box¬
meer. Zl.: Valkenisse, Oostkapelle, Domburg. Z.H.: Melissant, Goeree, Oost-
voorne, Rotterdam. N.H.: Amsterdam, Heemskerk. Ov.: Almelo.

Totaal aantal waargenomen exemplaren: 33, minder dan
in 1958, een middelmatig resultaat.

20. Mythimna albipuncta F. Wat met deze soort gaande is, begrijp ik niet.

Slechts vier exemplaren werden door de waarnemers gemeld: 6 juli één te Rot¬
terdam, 4 augustus de tweede te Voorthuizen (beide door Minnaard) en
10 augustus vier op licht te Almelo (Pezie). (Het maximum is 225 in 1949).

Ten zuiden van de grote rivieren was de soort over het algemeen ook niet
sterk vertegenwoordigd. Huisman zag te Melissant slechts twee stuks. Van
Wisselingh ving te Epen tussen 10 juli en 17 augustus op licht en stroop maar
3 stuks. Alleen Maassen meldt de soort van Montfort als zeer talrijk.

21. Mythimna 1. album L. Deze soort heeft het heel wat beter gedaan dan
de vorige, maar het gebied, waar hij werd waargenomen, was zeer beperkt: met
uitzondering van één vindplaats in Noord-Brabant werd hij uitsluitend in het zui¬
den en midden van Limburg gezien.

Juni leverde drie meldingen op met in totaal vier exemplaren (op 5, 21 en
26. VI). In juli werd één afgevlogen vlinder op de 25ste te Heerlen gevangen
(Maessens). De tweede generatie begon 19 augustus te verschijnen (eerste exem¬
plaar te Montfort) en bleef zonder onderbreking doorvliegen tot 27 september
(laatste exemplaar te Brunssum, Maessens). Het dagtotaal was niet hoog (maxi¬
mum zeven op 6. IX en op 22. IX), maar doordat de vlinder op veel dagen werd
waargenomen, was de totaaltelling zeer bevredigend.

Vindplaatsen. Lbg. : Gronsveld, Heerlerbaan, Heerlen, Brunssum, Stein,
Montfort, Steyl, Tegelen, Blerick. N.B.: ’s-Hertogenbosch.

Totaal aantal waargenomen exemplaren: 81, een uitste¬
kend resultaat na de drie zeer magere jaren, die aan 1959 voorafgingen.

22. Chloridea peltigera Schiff. Eén exemplaar op 22 augustus te Oostvoorne
(mededeling van Lucas).

23. Xylena exsoleta L. Op 23 maart werd een exemplaar op Texel op licht
gevangen (F. Bink), terwijl Leffef 7 december een vers $ te Apeldoorn ving.
Van deze rariteit voor onze fauna (het hoogste aantal in één seizoen is nog altijd
slechts vier!) werden dus maar twee exemplaren opgemerkt.

24. Hoplodrina ambigu a Schiff. Ook deze soort herstelde zich op verrassen¬
de wijze. Van de eerste generatie werden van 23 mei tot 4 juni 13 stuks te Oost¬
voorne gezien (Vestergaard). De tweede daarentegen werd van 5 augustus tot
19 september op diverse plaatsen waargenomen, maar uitsluitend in het zuiden

174

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. IX. I960

van het land. Plaatselijk moet deze generatie zelfs talrijk geweest zijn, want op
22 augustus telde Huisman te Ouddorp niet minder dan 50 exemplaren. Die
zelfde dag werden er te Oostvoorne 11 gezien. In Limburg echter werd ambigua
steeds sporadisch gevangen.

Vindplaatsen. Lbg.: Brunssum, Stein, Montfort. Z. H.: Melissant, Goeree,
Ouddorp, Oostvoorne.

Totaal aantal waargenomen exemplaren: 205, zodat 1959
tot de zeer goede jaren voor deze soort gerekend moet worden, al was het ver¬
spreidingsgebied dan blijkbaar ook klein.

25. Laphygma exigua Hb. Slechts twee exemplaren werden dit jaar gezien:
het eerste, volkomen vers, op 9 augustus te Swalmen (Ottenheijm), het tweede,
ook een gaaf exemplaar, 14 oktober te Zeist (Gorter).

26. Syngrapha interrogationis L. Deze soort is ongetwijfeld de verrassing
van het seizoen-1959 geworden, daar niet minder dan vier exemplaren op even
zoveel verschillende plaatsen werden gevangen. Het eerste ving Uilenbroek
31 juli te Katwijk aan Zee op licht, het tweede werd 1 augustus te Leiden ge¬
vangen (J. Kroon), het derde dezelfde avond te Oostvoorne (Vestergaard)
en het vierde, een gaaf $ , 8 augustus door Gorter te Zeist.

Het is wel opvallend, dat op één uitzondering na alle nu bekende exemplaren
in het kustgebied werden aangetroffen. Het schijnt, dat zich bij deze soort de
laatste jaren een sterkere neiging tot trekken (of zwerven) heeft ontwikkeld, want
ook in Engeland zijn nu verschillende malen enkele exemplaren ver van hun
normale verspreidingsgebied gevangen.

27. Chrysaspidea bractea Schiff. Op 3 juli, ’s avonds om 11.20, was Bo¬
gaard zo fortuinlijk het tweede uit ons land bekende exemplaar op zijn vanglamp
te Hendrik-Ido-Ambacht te zien verschijnen, ongetwijfeld een van de allerbeste
vangsten van het seizoen.

28. Autographa confusa Stephens. Op 4 en 8 juli werd door Maassen tel¬
kens een vers exemplaar te Montfort gevangen. De volgende generatie verscheen pas
weer in september. Op 7. IX ving Maessens een confusa te Brunssum, 25 en
26. IX werd weer telkens één te Montfort gevangen en 27. IX ving Vlug twee
stuks te Zeist. Totaal dus 7 exemplaren, geen slecht resultaat na een onderbreking
van twee jaar.

29. Autographa gamma L. Op 25 april werd de eerste Gamma-uil te Stein
op licht gevangen (Pater Munsters) en al dadelijk begint daarmee de goed aan¬
eensluitende serie data, hoewel het dagtotaal aanvankelijk zeer laag bleef.

Al heel vroeg werden verse exemplaren gevonden, in april één te Almelo
(Pezie), 7 mei een pas uitgekomen $ te Amsterdam (Ramaker), 13 mei één in
de Beemster enz. Dit is verklaarbaar door de vondsten van overwinterde rupsen
in het voorjaar: 18 maart 5 onder glas op bloemkool in de Beemster (P. DE
Vries), 10. IV een rups op brandnetel te Ouderkerk-N.H., die 10. V de vlinder
leverde (Degenhardt), 14.IV een halfwas rups te Apeldoorn (Leffef).

Begin juni begint het aantal gamma’s in ons land toe te nemen. Op de 6de
hebben we al een dagtotaal van 58 stuks. Dan zakt het weer, maar 18. VI be¬
reiken we opnieuw dit getal. 2 2. VI wordt het 198 en de volgende dag zelfs 272.
Op 4 juli schiet het omhoog tot 425, 9 juli tot 802 en 18. VII zelfs tot 1698.

TREKVLINDERS IN 1959

175

Afgezien van een paar sterke concentraties (minstens 2000 op 13 augustus langs
de IJselmeerdijk bij Durgerdam, Wagenaar; zeker 35000 langs de Knardijk op
18. VIII, Tolman), blijft augustus ook verder voorlopig goed. Op de 20ste wor¬
den er 1144 geteld, op de 23ste 1073. Maar het vreemde is, dat daarna een daling
inzet, die steeds sterker wordt en niet meer door een nieuwe stijging wordt ge¬
volgd, zoals we dat toch meermalen in de herfst hebben waargenomen. Op
5 september worden nog 657 gamma’s geteld, de 10de maar 382, de 13de 134.
En daarna komt het dagtotaal geen enkele dag meer boven de 100. Oktober is
ronduit slecht, vooral in de tweede helft, toen met uitzondering van de 23ste (11
stuks) geen enkele dag meer tot 10 stuks kwam. Toch werd de vlinder nog op

9 dagen in november gezien en zelfs nog op 4 in december. De slotdatum was dit
jaar 23. XII, toen Peerdeman nog een gamma buiten zag vliegen.

Wat de concentratie op de Knardijk betreft, zowel op 18 als op 19. VIII was
die enorm. Per 10 m telde Tolman gemiddeld 15 stuks, wat een totaal van 37500
zou opleveren. In de totaaltelling is eenmaal 35000 gerekend. Het was wel jam¬
mer, dat we niet elke dag een goede waarnemer op deze dijk hadden, die het
verloop van de Atalanta- en Gamma-concentraties nauwkeurig had kunnen vol¬
gen.

Een op 15 juli te Rotterdam gevangen vrij gaaf $ legde eieren, waaruit van

10 tot 16. VIII 49 vlinders gekweekt werden (Elfferich). Het is natuurlijk moei¬
lijk uit te maken, of dit $ een late immigrante was of tot een in Nederland
geboren generatie behoorde. Dezelfde waarnemer kweekte 17 oktober een $ uit
een gevonden pop, dat na korte tijd 120 (onbevruchte) eieren legde. Dit wijst er
dus op, dat ook in de herfst uitgekomen vlinders niet eerst overwinteren, maar
zich onmiddellijk (kunnen) voortplanten.

Trek. Op 15 juli zag Leffef een migratie van Gamma-uilen, zeker een 1000
exemplaren, die snel en laag in westelijke richting over de heide vlogen. Trek
van deze soort overdag is heel weinig waargenomen.

Merken. Op 9 juli merkte Th. van Blokland te Leidschendam 6 gamma’s
door op de rechter voorvleugel een witte streep in de richting van de anderen
aan te brengen. Geen enkele hiervan werd terug gezien. Zie ook bij de Sum¬
mary!

(Mag ik er nog eens aan herinneren, dat afgesproken is, dat in Nederland
met oranje kleur gemerkt zou worden, zodat we bij een eventueel terug van¬
gen in elk geval kunnen zien, in welk land het dier gemerkt werd?).

Totaal aantal waarnemingen: 73714, een goed jaar dus, maar
beslist geen recordjaar.

30. Nycterosea obstipata F. 9 juli werd een afgevlogen te Heerlerbaan

gevangen (Lukkien), op 8, 20 en 23 augustus ving Bogaard twee gave ç? <$
en een $ te Hendrik-Ido- Ambacht, 13 augustus kwam een exemplaar te Epen
op licht (van Wisselingh), 23 september een <$ te Apeldoorn (Leffef) en
15 oktober het laatste exemplaar te Aalten (van Galen). Totaal dus 7 stuks, wat
voor deze soort een goed jaar betekent.

31. Nomophila noctuella Schiff. Het eerste exemplaar werd 26 april in het
Amsterdamse Bos op licht gevangen (Küchlein). In mei werd de soort op 10
verschillende data gemeld, steeds in kleine aantallen (hoogste dagtotaal 5 op de

176

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. IX. i960

9de) en voor zover het erbij vermeid werd, steeds in afgevlogen exemplaren. Juni
leverde betrekkelijk weinig waarnemingen op: slechts 6 data, verspreid over de
hele maand, met een hoogste aantal van 6 op de 25ste. In de drie volgende
maanden, juli, augustus en september, zijn er maar weinig dagen, dat geen enkel
exemplaar gemeld werd. Blijkbaar was noctuella toen constant in het land aan¬
wezig. De dagtotalen beginnen nu ook geleidelijk aan wat op te lopen: 14 op
7. VII, 23 op 4. VIII, 35 op 7. VIII. Een week later vond plotseling een enorme
invasie op Terschelling plaats. Op 13. VIII zag G. Dijkstra op de Landerumer-
heide geen enkel exemplaar. Die avond kwam er één op de lamp af. Maar de
volgende dag vlogen de noctuella s overal op de heide op. Op een korte wandeling
werden er 70 geteld. Er waren er duizenden, volgens een zeer voorzichtige schat¬
ting minstens 7000. Na 13. VIII heeft de heer Dijkstra niet meer gelicht, omdat
de nachten te koud waren met veel nevel. Het verdere verloop van deze invasie
is dus niet bekend. Dat we hier met een migratie te doen hebben, behoeft niet
betwijfeld te worden.

Op 22. VIII werden nog 73 stuks gemeld, waarvan alleen te Ouddorp al 50
(Huisman). Daarna verminderen de dagelijkse totalen sterk en zijn dagen van
meer dan 10 uitzondering. Maar 25 september komen we plotseling weer tot 84
en 3 oktober tot 59. Op 14 oktober bereiken we zelfs een nieuwe top met 353
stuks. Op deze avond en nacht telde van Aartsen op het vangscherm te Heems¬
kerk niet minder dan 350 noctuella s. Merkwaardig genoeg was dit vrijwel de
enige vlindersoort, die op het licht afkwam. Ongetwijfeld hebben we ook hier
met een migratie te doen gehad.

De rest van oktober leverde nog verschillende waarnemingen op (o.a. nog 13
op de 16de), terwijl het laatste exemplaar 3 november werd aangetroffen, weer
door van Aartsen te Heemskerk.

Vindplaatsen. Lbg. : Gronsveld, Stein, Wellerlooy. N.B.: Nuenen, ’s-Her-
togenbosch. ZL: Clinge, Hulst, Wemeldinge, Valkenisse, Oostkapelle, Westka¬
pelle, Domburg. Z.H.: Melissant, Goeree, Ouddorp, Oostvoorne, Sliedrecht, Hen-
dnk-Ido- Ambacht, Rotterdam, Nieuwkoop. N.H.: Amsterdam, Halfweg, Water¬
leidingduinen, Kennemerduinen, IJmuiden, Heemskerk, Hoorn, Hilversum. Utr.:
Amerongen. Gld.: Nunspeet, Vaassen, Apeldoorn, Imbosch, Korenburgerveen,
Winterswijk. Gr.: Groningen. Fr.: Tjerkwerd, Terschelling.

Totaal aantal waargenomen exemplaren: 8439, wat na¬
tuurlijk een record is.

32. Pyrausta martialis Guenée. Ook deze Pyralide zorgde voor een aange¬
name verrassing. Het eerste exemplaar was een afgevlogen dier, dat 9 juli te Oost¬
voorne gevangen werd. In de tweede helft van deze maand kwamen daar nog
enkele meldingen bij op verschillende plaatsen in het westen van het land, steeds
in klein aantal. Augustus bracht weinig verandering, op zijn hoogst drie stuks per
dag en slechts op 7 data van de maand. September werd echter veel beter: waar¬
nemingen op 18 verschillende dagen, op de 8ste zelfs 21 stuks. Deze kwamen alle
te Heemskerk op de lamp op een nogal eigenaardige manier: 5 om 21.15, tot
23.10 niets, toen 6 tegelijk, daarna weer niets tot 0.30, de overige verspreid na
dat uur (van Aartsen). Dat wekt wel het idee van een aan de gang zijnde trek.
Ongeveer hetzelfde gebeurde 2 5. IX, toen te Melissant 25 stuks op licht werden

TREK VLINDERS IN 1959

177

gevangen (Huisman). Met 4 exemplaren van Heemskerk werd dat een dagtotaal
van 29, een tot nog toe in ons land ongekend aantal voor deze soort. Daarna daal¬
de het aantal echter, hoewel op 3 oktober toch nog 7 stuks geteld werden op twee
verschillende plaatsen. De laatste waarneming dateert van 16 oktober te Rotterdam
(Lucas).

De wijze van voorkomen lijkt dus wel wat op die van Colias crocea en van
Peridroma saucia. Hopelijk zullen langzamerhand meer waarnemers de soort
leren onderscheiden, zoals dat nu al met Nom. nöctuella het geval is, zodat we
dan een beter inzicht krijgen in de betrekking van deze soort tot onze fauna.

Vindplaatsen. Lbg.: Stein. Zl.: Clinge, Valkenisse, Oostkapelle. Z.H.:
Melissant, Goeree, Ouddorp, Oostvoorne, Rotterdam. N.H.: Amsterdam, Half¬
weg, Heemskerk, Hoorn, Bussum.

Totaal aantal waargenomen exemplaren: 162, natuurlijk
een record.

33. Plutella maculipennis Curtis. Deze soort is beslist veel schaarser geweest
dan in 1958. De eerste werd 22 april in de Beemster gezien (P. de Vries).
Mei leverde slechts twee waarnemingen op, op de 9de en op de 17de. In juni
werd de vlinder op niet meer dan 8 data gemeld, 1 à 2 per dag. Juli was de
beste maand met 14 verschillende data, maar het hoogste dagtotaal was slechts 7
op de 20ste. Augustus was al weer veel minder: slechts 4 data met zeer lage aan¬
tallen. In september werd één maculipennis op de eerste te Hoorn gevangen en
in oktober ook één op de derde te Oostvoorne.

Vindplaatsen. ZL: Clinge. Z.H.: Oostvoorne, Rotterdam. N.H.: Am¬
sterdam, Overveen, Hoorn. Gld.: Vaassen, Winterswijk.

Totaal aantal waargenomen exemplaren: 59-

Van de ook in het vorige verslag genoemde Tortrix vïrïdana L. werden te
Hoorn weer opvallend veel exemplaren gevangen: 159 stuks tussen 23 juni en
6 juli. Ook te Schelluinen is de vlinder talrijk op de lamp gekomen volgens mede¬
deling van Slob. Dat de soort hier indigeen zou zijn is minsten^ even onwaar¬
schijnlijk als te Hoorn.

Conclusie. Een jaar, dat niet geheel aan de verwachtingen beantwoordde,
maar dat toch wel veel interessante gegevens opgeleverd heeft.

Summary

The twentieth report on migrating Lepidoptera in Holland for the year 1959
contains the following particulars:

1. Graphium podalirius L. One specimen on September 7th in the province
of Gelderland.

2, 3, 4. Pieris napi L., P. rapae L., P. brassicae L. Several flights of Whites
were observed, one in the beginning of May, one in June, eight in July, one in
August, and one in September. The greater part of them consisted of P. rapae ,
mixed with a few P. brassicae, but on one occasion P. napi was also found among
them. One flight was in an eastern direction, three SE., one SW., two W., one
NNE., and one NE.

178

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. IX. I960

[On August 22nd Dr. Korringa observed from a train a strong migration
of many thousands of Whites west of Krefeld, between 8.15 and 8.30 a.m.,
flying parallel to the railway in a western direction.]

5. Pontia daplidice L. One specimen in the south of Dutch Limburg.

6. Leptidea sinapis L. One specimen, in the same district as the former species.

7. Colias hyale L. A few specimens of the first generation. The summer brood
started on July 4th and the butterfly was present till October 17th. Total number
628, no doubt an excellent season for this species.

8. Colias crocea Fourcroy. First date June l4t'h, last November 3rd. Total
number 190, certainly not much for such a hot season.

9. Vanessa atalanta L. A few specimens already by the end of February and
in the beginning of March during exceptionally fine weather. Last specimen on
November 21st. Total number 22087, the highest ever observed.

Between August 15th and October 14th several migrations were observed, one
of even 160 specimens. Almost all were flying in a southward direction, but on
September 6th a migration was observed which started in a northwestern direction
and on reaching the north coast of the IJselmeer veered to a western direction.

10. Vanessa cardui L. Only a few in May, throughout the summer rather
scarce; total number 407, not bad for this species. On September 30th a mi¬
gration of about 35 specimens was observed flying in south-eastern direction.

11. Issoria lathonia L. Observed from April 21st till October 24th. Notwith¬
standing the very sunny summer only 185 specimens were counted, a very mo¬
derate number, especially when compared with that of 1947: 3131.

12. Lysandra coridon Poda. Only observed in the south of Dutch Limburg.
Total number 30 specimens, the highest ever obtained in the Netherlands.

13. Acherontia atropos L. 22 moths, 20 caterpillars and 17 chrysalids, certainly
not a bad result.

14. Herse convolvuli L. A few in July, one in August, the others in the
autumn. 17 moths and 4 caterpillars, a very mediocre result.

15. Macro glos sum stellatarum L. Observed between June 18 th and October
21st. Total number 514, an excellent result after six bad years in succession, but
again much lower than the number of 1947 (2037).

16. Litho sia quadra L. 33 specimens, rather mediocre.

17. Agrotis ypsilon Hufn. Observed from April 17th till December 11th.
Total number 2842, a very good season for this species.

18. Spaelotis ravida Brahm. 14 specimens, 13 of which in a locality, where it
has been regularly found the last few years.

19. Peridroma saucia Hb. 33 specimens, most of them as usual in September.

20. Mythimna albipuncta F. Only 4 specimens.

21. Mythimna l. album L. 81 specimens, a very good result after three bad
years.

22. Chloridea peltigera Schiff. One specimen.

23. Xylena exsoleta L. Only 2 specimens.

24. Hoplodrina ambigua Schiff. 205 specimens, but only in the south of the
country, a very good number.

TREKVLINDERS IN 1959

179

25. Laphygma exigua Hb. Only 2 specimens, one in August, the other in Oc¬
tober.

26. Syngrapha interrogations L. The surprise of the season: 4 specimens of
this extremely rare species, 3 of them in the western part of the country, the
fourth in the centre.

27. Chrysaspidea bract ea Schiff. Again an extraordinarily good capture: on
July 3rd the second specimen ever observed in the Netherlands was taken.

28. Autographa confusa Stephens. 7 specimens, not a bad result after two years
of complete absence.

29- Autographa gamma L. A few caterpillars in the spring, which had suc¬
cessfully hibernated. Total number 73714, a good year for the species, though
already rather early in the season (about September 15th) the moth became
decidedly scarce.

On July 15th a migration of about 1000 specimens was observed by day, flying
in a western direction.

On August 27th Mr. K. Janssens caught a specimen with a grey-white band
on the right fore wing (from costa to inner margin) in the neighbourhood of
Antwerp. On July 7th one of the Dutch collaborators had marked six Silver Y
Moths, also on the right fore wing, but in a different way, viz. by putting a
white line on the wing in the direction of the nervures. It is therefore impossible
that the Antwerp specimen belongs to this series of six and I fear that the origin
of this moth will again remain a mistery.

30. Nycterosea obstipata F. 7 specimens, for our country a good season.

31. Nomophila noctuella Schiff. Observed from April 26th till October 16th.
On August 14th a sudden invasion took place on the island of Terschelling which
was estimated on at least 7000 specimens. On October 14th 350 specimens were
counted by one collector on his M.V.-lamp. Total number 8439, the highest ever
observed in the Netherlands.

32. Pyrausta martialis Guenée. Observed from July 9th till October 16th. 162
specimens, again a number never obtained before.

33. Plutella maculipennis Curtis. Only 59 specimens, a strong contrast to the
great numbers observed in 1958.

Summer and autumn were warm and dry. Several species were observed in
higher numbers than usual, but in most instances these numbers were considerably
lower than in 1947.

APPENDIX : 20 JAAR TREKVLINDERONDERZOEK

Toen wij beschikten over de gegevens van 10 jaar trekvlinderonderzoek, gaf
ik een overzicht van de verzamelde waarnemingen. Nu we weer 10 jaar verder
zijn, is het wel interessant, opnieuw in tabelvorm de waarnemingen van 20 jaar
onderzoek te comprimeren. In de loop van deze periode zijn er tal van nieuwe
waarnemers bij gekomen, die in de regel niet beschikken over de gegevens van
vroegere jaren, zodat ook zij nu kennis kunnen nemen van de volledige serie
resultaten.

In deze 20 jaar hebben we niet te klagen gehad over te weinig variatie in de

180

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. IX. I960

1959 j

628

06 1

cOi

185

407

22087

I/O

r<0

rTi

2842

1958

.1 : ;

115

2037

12632

12128

1896

1957

t r\

128

\T\

386

198

(■CN

rC'

7 r

405

r<0

1956

261

1236

354

62 r

250

t r\

t/O

rTi

r~'

CT>

120

171

l-~

rCi

167

1954

CN)

2030

! 30

101

111

1953

132

275

330

522

400

3952

cfN

178

£TX I

1952

143

228

3873

6894

780

1951

t/o

104

r<0

t/o

1939

r<N

107

OZl

t/o

274

480

494

562

13738

I/O

359

rCi

I/O

t/O

I/O

179

XT'

624

398

\r\

1308

1790

125

3,104r

I/O

225

cT>

c<N

rfN

333

4233

I/O

146

(TN

I/O

1947

231

6609

4027

3131

1613°

2037

139

CCO

1946

oTi

740

I/O

XT'

I/O

veel r

I/O

i/o

rCO

150

*r\

i r\
VC

770

860

I/O

1944

265

190

t/O

T— 1

1943

154

128

153

1"-

(NO

1942

n.g.

z.g.

cCO

1941 1

n.g.

cT»

t/O

n.g.

I/o

>-4

■ft*

's
s
• *«»
<->

daplidice L.

<*>

* j— i

* 'N,

<->

crocea Fourci

coridon Poda

lathonia L. .

atalanta L. .

atropos L. .

convolvuli

nerii L. .

steil at ar urn L

euphorbiae

li vor nie a Es

.Ci

CSN

-i

-Si

f*">^

■Cil

ypsilon Hul

saucia Hb.

ravida Schiff.

ÎS

.•a,

-S

. 1. album L.

SÈ

Tabel 1. Aantallen trekvlinders waargenomen in de periode 1940 — 1959- Maximum aantal vet gedrukt.

n.g. = niet gewoon; m. = middelmatig; g. = gewoon; z.g. = zeer gewoon; b.t. = buitengewoon talrijk; r. = rupsen.

*) maximum 9 in 1885; 2) maximum 3 in 1926.

181

Tabel 1. Numbers of migrating Lepidoptera observed in the Netherlands in the period 1940 — 1959.

n.g. = not common; m. = mediocre; g. = common; z.g. = very common; b.t. — extremely numerous; r. = caterpillars; veel r. = many catterpillars.
3) maximum 7 in 1938; 4) maximum 14 in 1938.

182

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. IX. i960

meteorologische omstandigheden. Maar lang niet altijd is er een correlatie te
vinden tussen de in een bepaald seizoen heersende ecologische omstandigheden
en de mate van voorkomen van trekvlinders. Wel zijn er enige soorten, die dui¬
delijk gunstig reageren op warme zomers en herfsten (de Colias- soorten, Issoria
lathonia, Macroglossum stellatarum en misschien een paar soorten, waarvan pas
de laatste jaren gegevens verzameld worden), maar er zijn ook heel wat soorten,
waarbij dit niet het geval is.

Nauwkeurige cijfers van waargenomen aantallen zijn alleen bekend van de
Britse eilanden en van Nederland. In zijn prachtige boek „Insect Migration” heeft
Dr. C. B. Williams reeds enkele grafieken afgebeeld, die duidelijk laten zien, dat
de mate van voorkomen in beide gebieden voor verschillende soorten vrijwel
parallel loopt (fig. 19, p. 62), dat er soorten zijn, die bij ons minder en andere,
die bij ons meer worden waargenomen (fig. 46, p. 157 en fig. 47, p. 159).
Dat Colias hyale en Issoria lathonia tot laatstgenoemde groep behoren, is te be¬
grijpen, omdat het areaal van hyale net nog ons land bereikt, terwijl lathonia in
de duinen zelfs inheems is. Merkwaardiger is echter, dat onze getallen voor
Vanessa atalanta en Autograf ha gamma dikwijls belangrijk hoger zijn dan de
Britse. Een volledige vergelijking van alle Nederlandse en Britse cijfers zou
echter te veel plaats kosten. Hiervoor moet naar de afzonderlijke verslagen van
beide landen verwezen worden.

Evenmin als in 1950 is het thans mogelijk de mate van voorkomen op wis¬
kundige basis in zes verschillende groepen aan te geven, omdat de periode van
20 jaar nog te kort is. Een enkel hoog boven alles uitschietend jaar heeft nog een
te grote invloed op de berekeningen.

Dat het aantal waarnemers in de loop van de jaren belangrijk gestegen is,
heeft natuurlijk een gunstige invloed gehad op de behaalde resultaten. In het
biezonder springt dit in het oog, wanneer wij letten op het aantal waarnemingen
van actieve trek, zoals blijkt uit bijgevoegde tabel.

Pieris species .

1940

1941

1942 1943

1944

1945

1946

1947

1948

1949

Pi er is rapae L .

—

X 1 -

—

Pieris bras sic ae L. .

X 1

1 -J-

1950

1951

1952

1953

1954

1955

1956

1957

1958

1959

Pieris species .

—

Pieris napi L .

—

— .

—

Pieris rapae L .

• X

—

Pieris brassicae L. .

—

Colias crocea Frcr. .

—

Vanessa atalanta L. . . .

Vanessa cardui L. .

—

Issoria lathonia L. .

—

Auto grap ha gamma L. . .

—

Tabel II. Jaren, waarin vluchten van migranten werden waargenomen.
(Years in which actual flights of migrants were observed).

TREKVLINDERS IN 1959

183

Kon in 1950 bij verschillende soorten nog wel een zekere correlatie in het
voorkomen opgemerkt worden, die vrij goed met de Engelse ervaring overeen¬
stemde, nu we over een ervaring van 20 jaar beschikken, blijkt daar weinig meer
van over te zijn. De gegevens van een klein gebied als ons land ten slotte is, zijn
niet te gebruiken voor het opsporen van dergelijke verschijnselen. De migranten
trekken blijkbaar langs bepaalde banen, die niet vast liggen. Dat is o.a. duidelijk
bij Celerio livornica gebleken. Het kan dus voor een soort een uitstekend trek-
seizoen zijn, zonder dat wij er hier veel van merken. Vergelijk bijv. bij Herse con¬
volvuli onze ervaring met de Britse in 1956.

Nog altijd blijkt 1947 het beste trekjaar geweest te zijn, vooral voor overdag
vliegende soorten. Maar ook 1949 met zijn prachtige herfst leverde voor ver¬
schillende soorten uitstekende aantallen op. En natuurlijk de warme droge zomer
van 1959, die nog zo goed in ons geheugen ligt. Overigens blijken de maximum
aantallen voor verscheidene soorten nogal willekeurig over de afgelopen periode
verdeeld te liggen. Een voorspelling hoe een seizoen zal worden, is dan ook een
onmogelijkheid. Elk jaar weer brengt zijn eigen verrassingen. Maar dat is juist
een van de grootste aantrekkelijkheden van dit onderzoek. En daarom beginnen
we met onverminderd enthousiasme aan het volgende decennium!

Summary

The results of 20 years’ investigation of migrating Lepidoptera in the Nether¬
lands are shown in a table giving the numbers of observations in this period. In
another table the years are shown in which actual migration was observed. This
table especially clearly demonstrates the growing interest in the phenomenon.

The period is still too short to indicate the presence of the migrants by six
different figures as was done in Great Britain. The influence of especially good
years is still too great.

It has become practically impossible to find correlations for groups of species,
very probably due to the fact that the Netherlands are too small for such work.
Even in good years it is possible that the migration track does not or not fully
touch our country.

It is surprising that in most years the numbers of Vanessa atalanta and Autogra-
pha gamma observed in the Netherlands surpass, not seldom considerably, those of
the British Isles.

The best year, especially for day-flying species, remains 1947. But 1949 and
1959 were also good years. For several species however the maximum numbers
are rather arbitrarily dispersed over the period and it is not possible to explain
this.

Amsterdam-Z 2, Oude IJselstraat 12III,

Te koop. Journal Linn. Soc. London, Zoology, vol. 1 — 29. Prijs f 1300. — . Te bevragen
bij de Bibliotheek, Zeeburgerdijk 21, Amsterdam-O.

184

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. IX. I960

Nieuwe galmuggen voor de Nederlandse fauna (III)

door

W. NIJVELDT

Instituut voor Plantenziektenkundig Onderzoek, Wageningen

Alhoewel de droge zomer van 1959 de normale ontwikkeling van vele gal-
mugsoorten aanzienlijk heeft belemmerd, konden er toch nog enige nieuwe soor¬
ten aan onze fauna worden toegevoegd. Zij zullen, met toevoeging van enkele be¬
knopte gegevens, hieronder worden vermeld.

Itonididae

Foto I.P. O.

Fig. 1. Salix sp. met uitvliegopeningen Rhabdophaga justini Barnes. ( Salix sp. with

exit holes of Rh. justini )

NIEUWE GALMUGGEN VOOR DE NEDERLANDSE FAUNA

185

Clinodiplosis cilicrus Kieffer. Berlikum, 16.IX.1959, L. E. van ’t Sant leg.
De larven van deze soort werden gevonden in bloemhoofdjes van Centaurea sp.
De bloemen waren niet merkbaar misvormd. Kieffer (13, 14) beschreef deze gal-
mug uit Duitsland van Centaurea- en Cirsium- soorten.

Haplodiplosis equestris Wagner. Kekerdom, 18. VII. 1958, H. C. Burger leg.
De larven verwekken zadelvormige gallen aan de stengels van diverse graan¬
gewassen, echter in het bijzonder bij tarwe en gerst (fig. 1). De soort trad in
1958 in verscheidene delen van Nederland min of meer talrijk op (Hulshof, 12).
Het door de heer Burger geschonken materiaal bestond uit tarwestengels met
volwassen larven. In 1959 verschenen de volwassen muggen. Wagner (32) be¬
schreef deze soort in 1871 als Diplosis equestris ; in 1898 werd zij door Kieffer
bij het geslacht Clinodiplosis ondergebracht (15). RÜbsaamen (26) maakte deze
soort in 1911 tot type van het nieuwe geslacht Haplodiplosis. Hij beschreef later
de variëteit Haplodiplosis equestris , f. incerta (28).

De tarwestengelgalmug is gevonden in Duitsland (3, 29, 33), Polen (16, 17).
Rusland (20, 21), Tsjecho-Slowakije (7), Italië (8, 31), Frankrijk (2, 22), Enge
land (1, 6, 10, 23) en Oostenrijk (11).

Mycodiplosis sphaerothecae Rübsaamen. Alkmaar, 16.IX.1958, H. A. van
Hoof leg. De larven werden gevonden op de bladeren van Mentha sp., alwaar ze
zich voedden met de sporen van de schimmel Puccinia menthae Pers. De muggen
verschenen in mei en juni 1959. Rübsaamen (24) vond de larven in Duitsland
op hopbladeren, welke met de schimmel Sphaerotheca castagnei Lev. overdekt
waren en beschreef de volwassen muggen als Diplosis sphaerothecae. In 1895 (25)
bracht hij deze soort onder in het geslacht Mycodiplosis.

Rhabdophaga justini Barnes. Diessen, 13. IV. 1959, G. van Rossem leg. De
larven van deze galmug werden aangetroffen in jonge twijgen van Salix sp. Ver¬
popping vindt plaats in een zg. poppewieg in de twijg; als de volwassen mug is
uitgekomen, blijft een klein rond gaatje aan de buitenkant van de twijg zichtbaar
(% 2)-

Barnes (4) beschreef deze galmug. Hij vond haar in Engeland op Salix pur¬
purea L.

In de „Naamlijst van Nederlandse Diptera”, afgesloten 1 april 1939 door
Prof. Dr. J. C. H. de Meijere, treft men op pag. 139 de naam Rhabdophaga
albipennis Winn. en op pag 140 de naam Helicomyia saliciperda Duf. aan.
Winnertz vond de eerste soort omstreeks 1850 in een kweekglas, waarin hij rozet -
gallen van Salix alba L. bewaarde. Hij nam aan, dat de muggen uit deze rozet-
gallen kwamen en correspondeerde hierover met H. Loew, die de soort in een
verhandeling over galmuggen opnam (18). Later beschreef Winnertz de soort
zelf als Cecidomyia albipennis (34) met als bijschrift „Aus Weidenrosen von
Salix albd' . Schiner (30) echter merkte op: „Ich möchte glauben dass sie (die
Cec. albipennis ) zwischen den Schuppen der Rosetten lebt und die Galle nicht
veranlasst”. F. Loew (19) maakte aan deze twijfel een einde door een kweek op
te zetten van Cecidomyia ( Rhabdophaga ) rosaria. Ook hij vond in het kweekglas
herhaaldelijk C. albipennis, maar hij kon de lege pophuidjes hiervan niet in de
rozetgallen ontdekken. Op zekere dag echter zag hij hoe een mug zich uit het
onder de rozetgal bevindende takeinde naar buiten werkte. Bij onderzoek van de

186

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. IX. I960

andere takjes vond hij daarna de lege pophuidjes van de reeds eerder uitgekomen
C. albipennis allemaal terug.

In 1841 beschreef Dufour een galmug van Salix sp. als Lasioptera saliciperda
(9). Deze soort bleek wat betreft morfologie en levenswijze geheel met C. al¬
bipennis overeen te komen.

Lasioptera saliciperda werd door Rübsaamen in 1915 (27) als type voor het
nieuwe geslacht Helicomyia gebruikt. Barnes (5) gaf van deze galmug nadere
bijzonderheden en schreef o.a.: „the wings are whitish, opalescent and reminiscent
of Semudobia betulae ’.

Tijdens een tocht door de Biesbosch in 1959 zag ik op de takken van Salix alba
L. grote aantallen witgevleugelde galmuggen bezig met eieren af te zetten in de
zojuist verlaten uitvlieg-openingen. De morfologische kenmerken klopten met de
beschrijvingen van Helicomyia saliciperda Duf. en Rhabdophaga albipennis Winn.

Gezien bovengenoemde gegevens en het feit, dat geen van de galmugsoorten,
die rozetgallen op Salix species verwekken, in het bezit zijn van witte vleugels
is het m.i. verantwoord om Rhabdophaga albipennis Winn. als synoniem van

Foto PD.

Fig. 2. Tarwestengels, aangetast door Haplodiplosis equestris Wagn. (Wheat stems,

infested by H. equestris')

NIEUWE GALMUGGEN VOOR DE NEDERLANDSE FAUNA

187

Helicomyid salkiperda Duf. te beschouwen en als zelfstandige soort van de naam¬
lijst af te voeren.

Summary

In this paper four gall midges are recorded to be new for the Netherlands.
Notes are given on biology, locality, dates of collection and host plant.

Rhabdophaga albipennis Winnertz has been accepted as a synonym of Helico¬
myid sdliciperdd Dufour on account of their biological and morphological simil¬
arity.

References

1. Bagnall, R. S. & J. W. H. Harrison, 1918, A Preliminary Catalogue of British Ce-

cidomyidae (Diptera) with special reference to the gall midges of the North
of England, Trans, ent. Soc. Lond. 65 : 346 — 426.

2. Balachowsky, A. & L. Mesnil, 1935 — 1936, Les insectes nuisibles aux plantes cul¬

tivées. Leurs moeurs, leur destruction. Paris, 2 vols.

3. Barnes, H. F., 1932, Notes on Cecidomyidae, Ann. Mag. nat. Hist. (10) 9 : 475 — 484.

4. - -, 1935, On the Gall Midges injurious to the Cultivation of Willows. II. The

so-called ’’shot hole” Gall Midges ( Rhabdophaga spp.), Ann. appl. Biol. 22 :
86—105.

5. - , 1951, Gall Midges of economic Importance, V: Gall Midges of Trees : 199,

Crosby Lockwood & Son Ltd., London.

6. - -, 1956, Gall Midges of Economic Importance, VII: Gall Midges of Cereal

Crops : 87, 88. Crosby Lockwood & Son Ltd., London.

7. Baudys, E., 1939, Report on adverse factors in the agricultural year 1937 — ’38 in the

area of Moravia-Silesia, Ochr. Rost. 15 : 12 — 19.

8. Cecconi, G., 1933, Un ditterocecidio del grano nuovo per ITtalia prodotto da Haplo-

diplosis equestris Wagn., Marcellia 28 : 8 — 13.

9. Dufour, L., 1841, Histoire des métamorphoses des Cécidomyies du Pin maritime et du

Peuplier, Ann. Sei. Nat. Zool. 16 : 257 — 263.

10. Enock, F., 1909, Clinodiplosis equestris Wagner, an insect new to Great Britain,

Entomologist 42 : 217 — 219.

11. Faber, W., 1959, Untersuchungen über ein katastrophales Auftreten der Sattelmücke in

Osttirol, Pflanzenschutz-Berichte 23 (5/6): 65 — 90.

12. Hulshof, A. J. A., 1959, Het optreden van de galmug Haplodiplosis equestris Wagner

in granen, 4e jaarboekje Stichting Nederlands Graancentrum : 13 — 22.

13. Kieffer, J. J., 1889, Ent. Nachr. 15 : 152.

14. — - -, 1894, Feuille jeun. Natural. 24 : 120 — 121.

15. - — -, 1898. Synopse Cecid. : 38.

16. Krasuki, A., 1929, Observations on the pests of cultivated plants in South-eastern

Poland in 1929, Mein. Inst. nat. polon. Econ. rur. 10 : 588 — 595.

17. - , 1931, Die Hessenfliege, Sattelmücke und Weizengailmücke in Südost-Polen,

Chor. ros. 1 : 72 — 75.

18. Loew, H., 1850, Programm, d. k. Fried. Wilh. Gym. zu Posen : 35.

19- Loew, F., 1874, Neue Beiträge zur Kenntniss der Cecidomyiden, Verh. K. K. Zool. bot.
Ges. Wien : 4 — 6.

20. Lyubomudrov, L, 1926, A new injurious insect of the winter wheat; Clinodiplosis

equestris Wagn. in U.S.S.R., Prot. Pi. Ukr. 2 : 76 — 77.

21. - , 1931, Haplodiplosis equestris Wagn. on Winter Wheat in Podolia, Pi. Prot.

Leningr. 7 : 107 — 112.

22. Noury, E. M., 1936, A propos de la Diptérocécidie de Haplodiplosis equestris Wagn.,

Marcellia 29 : 3 — 6.

23. Ormerod, Eleanor A., 1890, Report of Observations of Injurious Insects and Common

Farm Pests during the year 1889, with Methods of Prevention and Remedy,
13th Report : 30 — 31, Simpkin, Marshall, Hamilton, Kent & Co., London.

188

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1 IX. I960

24. Rübsaamen, H. H., 1889, Ent. Nach r., Berlin, 15 : 381.

25. - . 1895, Ent. Nachr., Berlin, 21 : 186.

26. - , 1911, Ueber deutsche Gallmücken und Gallen, Zeitschr. wiss. Insektenbiol.

7 : 391.

27. - , 1915, Cecidomyidenstudien, IV. Revision der deutschen Oligotropharien und

Lasiopterarien nebst Beschreibung neuer Arten, S.B. Ges. naturf. Fr. Berl .:
485 — 567.

28. - , & H. Hedicke, 1925 — ’39, Die Cecidomyiden (Gallmücken) und ihre Cecidien,

Zoologica : 140. Stuttgart.

29- Schaffnit, E., 1921, Getreidefliegen, Ber. Auftr. Feinde und Krankh. Kultur Pfl.
Rheinprov. 1918 und 1919 : 43 — 47.

30. Schiner, 1864, Fauna Austriaca, Diptera, II, Wien.

31. Venturi, F., 1939, Contributi alla conoscenza dell’Entomofauna delle Graminacee, VI,

Redia 26 : 27 — 70.

32. Wagner, B., 1871, Diplosis equestris n. sp., Sattelmücke, Stett. ent. Ztg. 32 : 4l4 — 423-

33. Wahl, C. v. & K. Muller, 1914, Ber. Hauptst. Pfl. Sch. Baden : 30. Eugen Ulmer,

Stuttgart.

34. Winnertz, J., 1853, Beitrag zu einer Monographie der Gallmücken, Linnaea Entomo¬

logie a 8 : 216.

Kabos, W. J., Tweevleugelige insekten — Diptera, VI. De Nederlandse dazen (Ta-
banidae) en horzels (Oestridae). Wetenschappelijke Mededeling no. 38 van de Kon. Ned.
Natuurhist. Ver., juni I960.

Deze 16 pagina’s tellende publicatie is weer een belangrijke bijdrage tot de kennis van
de Nederlandse insekten. Aanwijzingen worden gegeven voor het verzamelen en prepareren
van deze vliegen, vaak echte kwelgeesten van mensen en dieren en daardoor ook bij leken
goed bekend. Tabellen maken het mogelijk alle dazen en horzels, die in ons land aange¬
troffen zijn, tot op de soort te determineren. Ter toelichting dienen 21 door de schrijver
zelf getekende en uitstekend gereproduceerde figuren.

Van alle soorten wordt de nu bekende verspreiding in Nederland ppgegeven, zodat ook
dez-e twee families faunistisch weer geheel bijgewerkt zijn. Het valt overigens wel op, dat
onze kennis over dit onderdeel • slechts berust op het materiaal van vier (!) collecties, wel
een bewijs, dat hier nog heel waf' leemten aangevuld kunnen worden. (Maar bevatten de
collecties te Leiden en te Rotterdam in hét geheel geen materiaal vàn deze families?)

De prijs bedraagt voor leden vam N.E.V. en K.N.N.V. f. 1.75 en voor niet-leden f. 2,25.
De W.M. wordt toegezonden na overschrijving van het bedrag op postrekening 13028 van
het bureau van de K.N.N.V. te Hoogwoud. -P1- Lpk.

De subgenusnaam Éutabanus Kabös .(.Dipt., Tabanidae). Ik ontving zopas de weten¬
schappelijke mededeling Nr. 38 van de Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Ver¬
eniging, nl. De Nederlandse Dazen (Tabanidae) en Horzels (Oestridae), door Dr. W. J.
Kabos. In dit anders uitstekend werkje vond ik echter een nomenclatorische fout die overi¬
gens veelal voorkomt, doch die niettemin een erge fout blijft.

Bij het geslacht Tabanus Linné, 1761, erkent de schrijver o.m. een ondergeslacht Éutabanus
Kabos, waarin ook de typische soort van het geslacht Tabanus voorkomt, nl. Tabanus autum-
nalis Linné, 1761. De International Code of Zoological Nomenclature zegt echter (Art. 14,
section 1 (b)): ,, Nominate sub-genus. A genus that is divided into subgenera must always
bear the same name as the subgenus with the oldest valid name, which, therefore, is termed
the , nominate subgenus’”. De opstelling is niet onberispelijk, maar de inhoud is duidelijk
genoeg. Het nominatief ondergeslacht moet bijgevolg heten Tabqnus en Éutabanus Kabos
wordt er synoniem van.

S. G. Kiriakoff, Zoölogisch Museum, 14, Universiteitstraat, Gent.

70 (o^9 P-.

I ?6ec/3

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN

MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR

DE NEDERLANDSCHE ENTOMOLOGISCHE VEREENIGING

Deel 20

1 oktober I960

No. 10

B. J. LEMPKE,

Adres der Redactie :

Oude IJselstraar 12m, Amsterdam -Zuid 2

— Nederland

INHOUD : L. G. van Eyndhoven : Verslag van de 92e Wintervergadering (p. 189). —
G. A. Bentinck : Bijzondere Lepidoptera en enige nieuwe soorten voor de Nederlandse
fauna (p. 190). — T. H. van Wisselingh : Macrolepidoptera in 1959 (p. 193). — R. H.
Cobben : De eerste vondsten in Nederland van een met Sedum en een met Carex geasso¬
cieerde wants (Heteroptera : Miridae) (p. 195). — J. Lukkien : Enkele goede vangsten in
Zuid-Limburg (p. 208). — J. P. van Lith : Opmerkingen over Chrysididae (4) (p. 209). ■ —
Literatuur (p. 194 : B. J. Lempke ; p. 212 : Br. Dr. Theowald). — Korte mededelingen
(p. 208 : G. Kruseman).

Verslag van de 92e Wintervergadering

door

G. L. VAN EYNDHOVEN, Secretaris

De 92e Wintervergadering der Nederlandsche Entomologische Vereeniging
werd gehouden op zondag 28 februari I960 in Restaurant „Esplanade” te Utrecht,
onder voorzitterschap van de President, Dr. G. Barendrecht. Evenals vorige
jaren waren zeer veel leden aanwezig, nl. :

De Leden van Verdienste Ir. G. A. Graaf Bentinck, J. J. de Vos tot Nederveen Cappel en
P. van der Wiel, alsmede de Gewone Leden B. van Aartsen, P. Aukema, G. Bank Jr., Dr.
G. Barendrecht, A. J. Besseling, Dr. J. G. Betrem, S. de Boer, W. J. Boer Leffef, H. C.
Bolk, Ir. R. H. Cobben, P. H. van Doesburg, G. Dijkstra Hzn., S. R. Dijkstra, N. W.
Elfferich, Dr. H. H. Evenhuis, G. L. van Eyndhoven, F. C. J. Fischer, Dr. H. J. de Fluiter,

V. van der Goot, A. J. Gorter, W. H. Gravestein, J. H. de Gunst, G. Helmers Jr., D. Hille
Ris Lambers, K. J. Huisman, J. A. Janse, C. A. W. Jeekel, Dr. C. de Jong, Dr. W. J.
Kabos, Mr. I. A. Kaijadoe, H. Landsman, B. J. Lempke, C. van Lettow, Dr. M. A.
Lieftinck, J. P. van Lith, J. A. W. Lucas, E. J. Nieuwenhuis, A. C. Nonnekens, H. van
Oorschot, C. Ottenheijm, P. Poot, G. J. Slob, Br. Dr. Theowald, Dr. J. van der Vecht,
K. Vegter, N. C. van der Vliet, A. Vlug, P. de Vries, H. J. Wesselson, H. Wiering, Prof.
Dr. J. de Wilde, Prof. Ir. T. H. van Wisselingh, G. van der Zanden. Bovendien waren er
4 introducés.

Na het welkomstwoord van de Voorzitter moet hij de treurige mededeling
doen, dat in de laatste weken ons 3 leden door de dood ontvallen zijn, allen op
hoge leeftijd, nl. de heren Dr. W. Beijerinck, W. de Joncheere en Prof. Dr.

W. M. Docters van Leeuwen, de laatste slechts enkele dagen vóór zijn 80e
verjaardag.

Hierna stelt hij aan de orde het vaststellen van de plaats waar de volgende

190

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.X.1960

Wintervergadering zal worden gehouden. De keuze valt wederom op Utrecht.

Vervolgens wordt overgegaan tot de Wetenschappelijke Mededelingen, waarbij

de volgende sprekers het woord voeren:

*G. A. Bentinck : Bijzondere Lepidoptera en enige nieuwe soorten voor de Nederlandse
fauna.

*J. P. van Lith : Opmerkingen over Chrysididae (Hym.).

*R. H. Cobben : De eerste vondsten van een met Sedum en een met Car ex geassocieerde
wants (Heteroptera, Miridae).

*T. H. van Wisselingh : Macrolepidoptera in 1959-

Br. Theowald : Over Limnophila (Dipt., Limoniidae). Limnophila punctata Schrank is
algemeen verspreid over geheel Europa. Zij is uit Nederland bekend van het
Gooi, de Veluwe en Z. Limburg. Het blijkt nu dat in Z. Limburg nog een
tweede nauwverwante en nog onbeschreven soort voorkomt, waarvan de vlieg-
tijd iets later ligt. Uit de literatuur valt niet op te maken of deze soort zich
ook in buitenlandse verzamelingen bevindt.

*J. A. W. Lucas : Lepidoptera in 1959, Syrphidae in 1959, On some varieties of Macro¬
lepidoptera.

*E. J. Nieuwenhuis : Euploea melanopa Röber 1887 (Lep., Danaidae).

N. C. van der Vliet : Over enkele vlinders.

*B. van Aartsen : Opmerkingen over in 1959 waargenomen Lepidoptera.

A. J. Gorter : Demonstratie van interessante Nederlandse Macrolepidoptera.

N. W. Elfferich : Demonstratie van 2 rupsen van Lycaena alcon, gekweekt in een gips-
nest met Myrmica ruginodis.

G. J. van Eyndhoven : Over de spintmijten van de Gaspeldoorn ( Ulex europaeus en
Ulex nanus ) (Acar., Tetran.).

*K. Vegter : Megachile lapponica Thoms, in Drenthe in 1959 (Hym.).

C. de Jong : Demonstratie van Coleoptera gevangen in Oberwesel (Midden-Rijn) in juli
1959. De belangrijkste soorten waren: op Umbelliferen Strangalia maculata
Poda, Leptura testacea L., Lept. julva d. G., Lept. livida F., Stenura bifasciata
MUIL, St. ?nelanoptera L., Stenopteryx rufus L., Clytanthus jiguratus Scop.,
Clyt. sartor F.; op houtopslag Hylotrupes bajulus L., Oryctes nasicornis L.;
lopend op een weg Dor eus parallelopipedus L.

C. Ottenheijm : Sphinx ligustri (Lep.) leeft behalve op Ligustrum ook op Spiraea,
Forsythia en Syringa. De rupsen verplaatsen zich weinig en hangen vaak aan
het uiteinde der takken.

De met gemerkte bijdragen zijn of worden in de Entomologische Berichten ge¬
publiceerd.

Aangezien niemand verder het woord verlangt, wordt de bijeenkomst door de

Voorzitter, onder dankzegging aan de sprekers gesloten.

Amsterdam, Zeeburgerdijk 21.

Bijzondere Lepidoptera en enige nieuwe soorten voor de

Nederlandse fauna

door

G. A. BENTINCK

Op de 92e Wintervergadering van 28 februari I960 demonstreerde ik de vol¬
gende Lepidoptera, waaronder drie nieuwe soorten voor onze fauna:

I. Macrolepidoptera:

BIJZONDERE LEPIDOPTERA

191

1. Een exemplaar van Hadena cons pers a Schiff. (= Dianthoecia nana Rott.)
op 31 mei 1959 te Amerongen gevangen. Deze soort is m.i. de laatste 20 jaren
veel zeldzamer geworden, in tegenstelling met H. confusa Hfn. (= D. compta
Schiff.), die veel meer voorkomt dan vroeger, toen zij beslist zeldzaam was.

2. Een exemplaar van Coenobia rufa Hw., op 10 juli 1959 eveneens te Ame¬
rongen gevangen.

3. Een exemplaar van Chrysoptera c-aureum Knoch., op 7 juli 1959 te Ame¬
rongen gevangen.

4. Een exemplaar van Emmelia trabe alt s Scop., op 5 juni 1959 te Heeze ge¬
vangen.

5. Een exemplaar van Semiothisa liturata CL, f. nigrofulvata Collins, op 8 juli
1959 te Amerongen gevangen.

6. Een exemplaar van Hor isme vitalbata Schiff., eveneens op 8 juli 1959 te
Amerongen. Een merkwaardige vondst; reeds eerder aldaar gevangen, hoewel de
voedselplant Clematis vitalba nergens in die omgeving te bekennen is.

7. Een exemplaar van Apamea sordida Schiff., enige exemplaren van Eustrotia
olivana Schiff. (— argentula Hb.) en een van Schrankia costaestri galis Stph. in
mei en juni 1959 te Amerongen, Heeze en Meerssen gevangen.

II. Microlepidoptera

1. Een exemplaar van Chilo phragmitellus Hb. op 31 mei 1959 te Ame¬
rongen gevangen. Toen ik dit exemplaar (overigens volstrekt geen zeldzame
soort) zag, viel het mij op dat de palpen geheel afwijkend waren van phragmitel¬
lus. In plaats van zeer lange, rechte palpen met afdalend eindlid, zoals bij het
geslacht Herminia , waren de palpen halfcirkelvormig opwaarts omgebogen, zoals
bij het geslacht Zanclognatha. Ik nam het bewuste dier natuurlijk mee, in de
mening dat het iets bijzonders zou zijn. Ik ontdekte verder geen verschil met C.
phragmitellus. Ik vroeg aan Dr. Diakonoff om de genitaliën te onderzoeken.
Het resultaat leverde echter niets nieuws op. Deze waren volkomen normaal, ge¬
lijk aan C. phragmitellus. Dr. Diakonoff hield dit exemplaar voor een mon¬
strum; vermoedelijk waren de palpen omgebogen (volgens zijn mening) doordat
deze, bij het uitkomen uit de pop, tegen iets aangedrukt hadden, en daardoor
omgebogen gedroogd waren.

2. Een exemplaar van Dioryctria schützeella Fuchs op 29 september 1959 te
Amerongen, nieuw voor de Nederlandse fauna; en nog één op 8 aug. 1929 uit
Overveen. Dit laatste exemplaar hield ik steeds voor een zeer klein exemplaar van
D. abietella F. Maar door deze nieuwe vondst twijfelde ik aan de juiste determi¬
natie. Ik stelde mij in verbinding met de heer Jäckh in Bremen, die mij terstond
mededeelde met welke soort ik hier te maken had, zijnde D. schützeella , een
overigens zeer locale en zeldzame soort, weinig waargenomen en ontdekt bij
Hamburg. Toevallig ving hij zijn eerste exemplaar ook verleden zomer bij
Bremen.

3. Twee exemplaren van Argyroploce ustulana Hw.; één $ op 4 juli 1952 te
Bemelen, en één op 14 juli 1939 te Meerssen gevangen, nieuw voor de Neder¬
landse fauna. Deze soort werd aanvankelijk voor dezelfde gehouden als A. fuli-
gana Hb., van welke soort ik een exemplaar toevoeg ter vergelijking, met etiket:
Ubbergen, 19. VI. 1920. De heer Jäckh is zo vriendelijk geweest mij hierop attent
te maken en heeft de genitaliën onderzocht van voornoemde drie exemplaren (zie

192

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.X.1960

hierover Bombus 2 (18/19): 70 — 71 met genitaliën-afbeeldingen).

4. Een exemplaar van Acalla shepherdana Stph. op 27 juli 1959 te Amerongen
gevangen.

5. Een exemplaar van Epiblema grandaevana Z. op 21 juni 1958 in het Natuur¬
reservaat Molenven bij Saasveld gevangen; dit is het tweede exemplaar voor Ne¬
derland. Het eerste exemplaar ving ik enige jaren geleden te Meerssen, toen ik
meldde dat het dier thuis hoorde in de Alpen en op de Duitse waddeneilanden.
In Lambillionea , 1958, 58 (9 — 10): 73 vermeldt de heer Janmoulle ook deze
soort als nieuw voor België, nl. een exemplaar op 31 mei 1958 te Essen bij
Antwerpen gevangen.

6. Vier exemplaren van Polychrosis artemisiana Z. op 28 juni 1958, eveneens
uit het Natuurreservaat onder 5 genoemd. Deze werden alle door de heer Knoop
gevangen en aan mij welwillend afgestaan door de heer G. S. A. van der
Meulen, voor wie ik een partij van ca. 300 Micro’s uit die streek determineerde.

7. Een exemplaar van Notocelia suffusana Z., op 5 juni 1959 te Heeze ge¬
vangen (vooral niet te verwisselen met de algemene N. rosaecolana Dbld.).

8. Een exemplaar der volgende drie soorten: Bryotropha basaltinella Z., Xy-
stophora lucidella Stph. en X. lutulentella Z. in juli en aug. 1959 te Amerongen
gevangen.

9. Een exemplaar van Syncopacma larsinella Gozm., op 19 juli 1873 te Arn¬
hem gevangen; (vermoedelijk uit de coll. v. Medenbach de Rooy). Deze soort
is nieuw voor de Nederlandse fauna, en werd steeds als één soort beschouwd
met S. vorticella Sc. Bij larsinella loopt de duidelijke witte band loodrecht op de
voorrand uit, terwijl deze band bij vorticella even voor de voorrand duidelijk
apicaal ombuigt. Bij beide soorten is de witte band op de onderzijde slechts
sporadisch zichtbaar, waar deze tegen de voorrand uitloopt. Een derde soort S.
taeniolella Z. onderscheidt zich duidelijk van beide eerstgenoemde twee, doordat
de band aan de onderzijde overal duidelijk zichtbaar is. Zie hierover: L. A. Goz-
MâNY in Ac ta zool. Ac ad. scient. Hun gar., 1957, 3 : 107 — 135; Niels L. Wolff
in Ent. Medd., 1958, 28 : 224 — 281; E. Jäckh in Bombus, 1959, 2 : 64 — 66. De
geslachtsnaam Anacampsis geldt thans voor populella CL, betulinella Vari, en
temerella Z. (nee Tachyptilia ), dus voor een geheel ander geslacht.

10. Een exemplaar der volgende vier soorten: Recurvaria leucatella CL, Nothris
marginella F., Depressaria angelicella Hb. en Nemophora pilella F. in mei, juni
en juli 1959 te Amerongen en Heeze gevangen.

Summary

Review of Macro- and Microlepidoptera, mainly caught during 1959, dealing
with rare or interesting species for the fauna of the Netherlands, and including
three which had not been registrated in the Netherlands before.

Kasteel Amerongen.

MACROLEPIDOPTERA IN 1959

193

Macrolepidoptera in 1959

door

T. H. VAN WISSELINGH

Evenals vorige jaren wil ik U weer een en ander mededelen over mijn vangsten
van Macrolepidoptera in het afgelopen jaar.

De klimatologische omstandigheden weken in 1959 zeer sterk van de normale
af. Het aantal uren zonneschijn was belangrijk boven normaal, de regenval be¬
langrijk er beneden, terwijl lange perioden van droogte voorkwamen. Uiteraard
hebben deze abnormale weersomstandigheden invloed uitgeoefend op het voor¬
komen van verschillende soorten vlinders.

Op de ter vergadering getoonde grafiek komen voor lijnen, welke aangeven het
maximum en het minimum aantal soorten, dat ik in de periode 1946 t/m 1955
telkens op de eerste en de 15e van iedere maand had waargenomen en bovendien
een lijn, welke het gemiddelde over deze 10 jaren aangeeft. In potlood is hier
door heen getekend het verloop in 1959.

Uit de grafiek blijkt, dat de eerste helft van 1959 zeer gunstig was; het verloop
volgt tot 1 augustus vrijwel de lijn van de maxima in de periode 1946 t/m 1955,
op 15 juni lag de lijn er zelfs niet onbelangrijk boven, nl. 258 soorten in 1959
tegen 227 in 1952.

Ma 1 augustus doet de invloed van de droogte zich sterk gevoelen; de toename
van het aantal waargenomen soorten werd toen veel geringer dan normaal. Aan
het einde van het jaar werd weer juist het gemiddelde over de periode ’46 t/m
’55 bereikt (450 soorten).

Zoals uit de grafiek kan worden afgelezen, steeg het aantal waargenomen
soorten na 1 augustus in de periode ’46 t/m ’55 met gmiddeld 73s in 1959 met
slechts 33. De tweede helft van ’59 is derhalve zeer ongunstig geweest.

Ik zal thans een overzicht geven van de meest interessante
Vangsten gedurende 195 9.

a. Zeldzame soorten:

Cosymbia annulata Schulze. Op 14 augustus een zeer klein exemplaar (vlucht
17 mm tegen ± 23 mm normaal) op licht te Epen (Z.L.).

Nycterosea obstipata F. op licht te Epen op 13 augustus.

Strymonidea w-alhum Knoch op 11 juli bij Rijkholt (Z. Limb.).

Maculinea alcon Schiff, op 4 juli in de duinen bij Vogelenzang een exemplaar,
dat overeenkomt met subspecies ericae Lempke, die in ons land vooral wordt
aangetroffen op vochtige heiden in het oosten van ons land. Het gevangen exem¬
plaar wijkt sterk af van subsp. arenaria Lempke, die ik destijds in de duinen bij
Wassenaar ontdekte, waar de jonge rups leeft op Gentiana cruceata L. De vangst
bij Vogelenzang is ook daarom interessant, omdat voor zover mij bekend aldaar
geen gentiaan voorkomt.

Abraxas sylvata Sc. op licht te Aerdenhout op 6 juli. In de 14 jaar, dat ik te
Aerdenhout vang, heb ik deze soort daar nooit aangetroffen.

Semiothisa signaria Hb. Op 27 juni ving ik enige exemplaren bij Hollandsche

194

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.X.1960

Rading. In het oosten en zuiden van ons land komt deze soort meer voor. Uit
N. -Holland was zij nog niet vermeld.

Asthena albulata Hufn. ( candidata Schiff.) op 24 juni op licht te Aerdenhout.
Deze soort is alleen vermeld uit Limburg, N. -Brabant, Gelderland en Zeeland en
daar op verschillende plaatsen niet zeldzaam.

b. Afwijkingen:

Biston stratarius Hfn. f. nigricans (met zwarte i.p.v. bruine banden) gevangen
op licht te Aerdenhout op 24 maart.

C er astis rubric o sa F. met lichtbruine, weinig getekende voorvleugels.

Clostera curtula L. Op 7 mei op de lamp te Aerdenhout een prachtige vorm met
effen donkerbruine voorvleugels, zodat de bruine vlek aan de voorvleugelpunt
geheel wegvalt; de witte dwarslijnen steken tegen de donkere ondergrond sterk af.

Ematurga atomaria L. Op 6 juni bij Heeze een geheel zwart exemplaar zonder
enige tekening; alleen de franje is zwart-wit gevlekt.

Arctia caja L. Een exemplaar met gereduceerde zwart-bruine vlekken op voor-
en achtervleugels. Ter vergelijking toonde ik een normaal exemplaar, een met ver¬
sterkte zwart-bruine vlekken op de voorvleugels, zzodanig dat van de witte ban¬
den bijna niets over is en een exemplaar, waarbij het zwartbruin is vervangen door
grijsbruin (e.l. 15. VIL 1924 te Nijmegen).

Anaitis plagiata L. Grondkleur donkerder grijs dan normaal, dwarslijnen zuiver
zwart i.p.v. zwart-bruin, gevangen op licht te Epen, 12 juli 1959-

Summary

Enumeration of Macrolepidoptera which were of interest during the year 1959,
either by rarity or by deviating characters, and also a short discussion of the cli-
matologically very curious summer season which was extremely dry.

Evers, Hans, Die Kleinschmetterlinge Hamburgs, Schleswig-Holsteins und des nörd¬
lichen Niedersachsens. Teil 1 : Zünsler (Pyralidae). Overdruk uit Verb. Ver. naturtu.
Heimatforsch. Hamburg 34 : 75 — 125, 15 juni I960.

Voor een juist begrip van het voorkomen van soorten in ons land is het stellig nood¬
zakelijk de verspreiding in de ons omringende gebieden te kennen. Daarom alleen al is het
voor hen, die zich bezig houden met de studie van onze microlepidoptera, van belang ken¬
nis te nemen van deze publicatie. Zij zullen dan merken met een voortreffelijk stuk werk
te doen te hebben, met grote zorg samengesteld en volkomen op de hoogte van de tijd wat
systematiek en nomenclatuur betreft.

Met zekerheid zijn thans 150 soorten Pyraliden uit dit gebied bekend. Alle twijfel achtige
soorten, waarvan geen materiaal meer aanwezig was, zijn eenvoudig geschrapt, een radicale
oplossing, maar stellig de enige juiste.

Van elke soort wordt kort de ecologie behandeld, de bekende vindplaatsen worden ver¬
meld, verdeeld over de districten waarin het gebied is gesplitst (deze zijn op een bijge¬
voegde kaart te vinden), de in dit gebied bekende vliegtijd wordt nauwkeurig opgegeven en
zo nodig wordt iets gezegd over de variabiliteit. Alleen hier met zekerheid vastgestelde
voedselplanten van rupsen worden vermeld (en dat zijn er nog maar weinige!).

Wanneer we ook voor ons land over een moderne bewerking van deze familie beschikken,
zal het stellig interessant zijn de gegevens van beide fauna’s met elkaar te vergelijken. - —
Lpk.

EERSTE WANTSENVONDSTEN IN NEDERLAND

195

De eerste vondsten in Nederland van een met Sedum en een
met Carex geassocieerde wants (Heteroptera : Miridae)

door

R. H. COBBEN

(Laboratorium voor Entomologie, Landbouwhogeschool, W ageningen)

1. Chlamydatus evanescens (Bh.)

Vindplaatsen. Het voorkomen van deze kleine Miride in Nederland
was zeker te verwachten, daar zij „rondom ons” gesignaleerd is in België, Duits¬
land, Scandinavië en Engeland. Zij staat bekend als exclusief 5W///?z-bewoonster
en haar aanwezigheid laat zich dus vrij gemakkelijk vaststellen door Sedum acre
en S. album te inspecteren. Wat betreft de natuurlijke standplaatsen van S. acre ,
heb ik dit de laatste 15 jaren dan ook regelmatig gedaan, vooral in Limburg,
Gelderland en de zeeduinen, doch steeds zonder resultaat. Ik achtte de kans het
wantsje in Nederland aan te treffen verkeken, maar, zoals het dikwijls in de
insectenfaunistiek gebeurt, plotseling duikt een lang gezochte soort op onder de
meest onverwachte omstandigheden. C. evanescens bleek massaal aanwezig te zijn
in mijn eigen tuin te Wageningen, zomer 1959. In de lente van 1958 had ik in
mijn tuin, die geheel uit zware klei bestaat, een heuvel opgeworpen van ca % m
hoogte en op de steile zuidhelling hiervan enkele polletjes Sedum acre geplant.
Deze plantjes waren afkomstig van een kleine Sedum- plek, groeiend langs een
onze tuin begrenzend pad met een ruige, opgehoogde maar vlakke zandberm. De
Sedum was in 1959 tot een plakkaat van ongeveer 1 m2 uitgegroeid. Bij inspectie
op 6.VIII.1959 bleek dit Sedum-veldje te krioelen van imagines en larven van
C. evanescens. De larven waren bijzonder talrijk in alle stadia. Volgens de litera¬
tuurgegevens komt de soort practisch altijd in de brachyptere vorm voor. In de
hier beschreven populatie werden gedurende augustus 11 macroptere 9 9 aan¬
getroffen. Uit het feit, dat evanescens ook op de Sedum langs het landwegje bleek
voor te komen, zij het in gering aantal, mogen we besluiten, dat de wants met
het overplanten van de Sedum naar de kleiheuvel is overgebracht en daar door
de gunstige ligging en de extreem droge en warme zomer tot massale ontwikke¬
ling is gekomen.

Aangemoedigd door bovengenoemde vondst concentreerde ik mijn aandacht
nu meer op de in tuinen groeiende Sedum. Het tweede succes leverde de rots¬
tuin in het Arboretum van de Landbouwhogeschool (ca. 2 km van mijn eigen
tuin verwijderd); na lang speuren werden slechts enkele brachyptere imagines
gevonden in een uitgestrekt tapijt van Sedum boloniense Lois cv. compactum.
Deze Sedum wordt gekweekt als rotsplant, doch komt ook in het wild voor op
zandgrond langs rivieren en beken. C. evanescens ontbrak echter geheel op
aangrenzende S. dasyphyllum. De derde vondst werd gedaan in een tuin op een
paar honderd meter afstand van het Arboretum. Op 17 februari I960 trof ik
de soort aldaar aan tussen Sedum album (det. D. Hille Ris Lambers), groeiend
tegen een met bakstenen verstevigde verticale terraswand. Ofschoon de tempera¬
tuur slechts een paar graden boven nul was (plaatselijk nog een dun sneeuwdek

196

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.X.1960

aanwezig en ’s nachts lichte tot matige vorst!), waren de dieren in de zon zeer
actief en hadden reeds duidelijke paringsgezelschappen gevormd. De ovariën-
ontwikkeling der $ $ was reeds ver op gang, terwijl enkele zelfs bijna leg-
rijpe eieren bevatten.

Speurtochten in juni I960 brachten aan het licht, dat het Sedum- wants je in
Wageningen en omstreken (Rhenen, Bennekom, Renkum) nagenoeg in geen
enkele tuin op muurpeper en wit vetkruid ontbreekt. Steekproeven in tuinen langs
de weg van Wageningen tot Arnhem leverden steeds succes op. De medewerking
van collega’s-Hemipterologen elders in het land heeft geen nieuwe vindplaatsen
aan het licht gebracht. De heer Brakman deelde mede, dat evanescens in Zee¬
land positief ontbreekt, daar Sedum reeds jarenlang zijn bijzondere aandacht heeft
gehad. De heren Gravestein en Woudstra deelden uit eigener ervaring mede,
dat het wants je ontbreekt in de omgeving van Zaandam, resp. in de zee-

duinen en op de wadden-eilanden. Broeder Arnoud (Heerlen)*) zocht tevergeefs
naar de soort in de botanische tuin te Terwinselen. Toch verwacht ik, dat zij zeker
in het oosten van het land op meerdere plaatsen in rotstuinen zal blijken voor
te komen en in Zuid-Limburg wellicht ook op natuurlijke standplaatsen van
Sedum.

Morfologie van imagines en larven in vergelijking
met andere Chlamydatus-soorten. In ons land komen nu 4
Chlamydatus- soorten voor, te weten: pulicarius (Fn.), pullus (Rt), saltitans (Fn.)
en evanescens (Bh.). De eerste 2 worden tot het subgenus Attus, de soort saltitans
tot het subgen. Chlamydatus en de soort evanescens tot het subgen. Eurymerocoris
gerekend. Uitvoerige diagnosen van de 4 inheemse soorten worden gegeven door
Wagner (1952) en Stichel (1956).

Onze nieuwe aanwinst evanescens lijkt het meest op saltitans. Wagner en
Stichel geven als voornaamste verschilkenmerk tussen beide aan, dat de rugzijde

Fig. 1. a, Chlamydatus evanescens, dak van bursa copulatrix, linkerhelft, dorsaal; b, Chla¬
mydatus saltitans, idem. Bij C. opacus, C. pullus en C. pulicarius ongeveer analoog.

*) Intussen heeft Broeder Arnoud de soort in Zuid-Limburg ontdekt (tuinen in Eys,
Heerlen, Margraten, Simpelveld).

EERSTE WANTSENVONDSTEN IN NEDERLAND

197

Fig. 2. Chlamydatus saltitans, larva V.

van evanescens mat en die van saltitans glanzend is. Dit verschil is echter geens¬
zins zo uitgesproken, zeker niet bij macroptere exemplaren van evanescens , die
matig glanzen. De beharing van de kop geeft direct uitsluitsel; bij evanescens is
zij opvallend dicht en halflang, afstaand behaard, bij saltitans nagenoeg kaal.
Verder is evanescens geheel grauwzwart van kleur; saltitans daarentegen heeft een
min of meer uitgebreide lichte tekening op kop en dekvleugels. De mannelijke
genitaalstructuren van onze 4 inheemse soorten zijn slechts gradueel verschillend
(zie afbeeldingen onder Fig. 119 in Wagner, 1952). Het onderzoek van de
structuren van de bursa copulatrix van de 9 $ isoleert evanescens terstond van
de overige soorten, doordat zij als enige soort duidelijk ontwikkelde gescleroti-

198

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.X.1960

seerde ringen op de dorsale wand van de bursa copulatrix bezit (fig. la). Bij
saltitans, pulicarius en pullus ontbreken deze ringen geheel of zijn als zeer zwakke
aanduiding nauwelijks herkenbaar (fig. lb); slechts caudad ( saltitans ) of laterad
( pulicarius , pullus ) is er een zwak gesclerotiseerde brug aanwezig. De ringen ont¬
breken zelfs bij de in Noord-Fennoskandinavië voorkomende opacus, ofschoon
deze met evanescens in eenzelfde subgenus geplaatst wordt. In het licht der fylo-
genie zijn deze bevindingen vermeldenswaard. De theorieën omtrent de Miridae-
fylogenie zijn weliswaar nog speculatief, afhankelijk van het onderdeel van de
morfologie, waarop men de nadruk wenst te leggen (discussies hierover in
Carvalho, 1952; Calvalho & Leston, 1952; Wagner, 1955 en 1959). Op
grond van de inwendige genitaalverschillen der $ $ kwam Slater (1950) tot de
conclusie, dat de subfamilie Phylinae, waarin Chlamydatus thuis hoort, een pri¬
mitieve groep vormt binnen de Miridae. Slater onderzocht uit deze groep 9
soorten, elk behorend tot een ander genus. Al deze soorten bezitten de gescleroti¬
seerde ring, waaronder ook de Amerikaanse Chlamydatus associatus Uhler. Doch

Fig. 3- Chlamydatus saltitans , larva V.

EERSTE WANTSENVONDSTEN IN NEDERLAND

199

ook alle ruim 100 soorten uit de overige subfamilies, die hij onderzocht, bleken
genoemde ringen te bezitten, die in vele gevallen zelfs van specifiek taxonomische
betekenis zijn. Het ontbreken van de ringen bij het merendeel van onze Chlamy-
datus- soorten zou als primitief kenmerk beschouwd kunnen worden. Bij de revisie
van alle (ruim 20) bekende soorten zullen de bursa copulatrix-structuren mede
in het onderzoek betrokken dienen te worden, om na te gaan of bovengenoemde
subgenera-indeling gerechtvaardigd is.

De larven van C. pullus en pulicarius zijn mij nog onbekend, doch deze zullen
zich waarschijnlijk van die van j -althans en evanescens onderscheiden door het
bezit van donkere vlekken op de tibiae, een kenmerk waarop de imagines duide¬
lijk gesplitst kunnen worden. Inderdaad geven Puchkov & Puchkova (1956)
genoemde vlekken weer in hun overigens niet gedetailleerde afbeelding van het
laatste larvestadium van C. pullus. De larven van saltitans en evanescens zijn op¬
vallend verschillend. Voor larva V van saltitans (fig. 2) luiden de kenmerken:
lichaam glanzend; kop en thorax tabakbruin, vertex en mediane naad licht; abdo¬
men lichtbruin tot oranjekleurig met bruine tot donkerbruine vlekken op de medi-
aanstrook en een witte vlek in de latero-distale hoek van elk segment; spriet bruin,
lid 1 apikaal en lid 4 uitgezonderd de basis licht; poten geheel bruin; beharing van
lichaam zeer spaarzaam; krachtige donkere borstelharen geïmplanteerd als weer¬
gegeven in de afbeelding. Hiertegenover staan de kenmerken van de larva V van
evanescens (fig. 3): lichaam mat, geheel wijnrood gekleurd, zonder lichte teke¬
ning; spriet en poten geelwit, sprietlid 2 en derde tarslid terminaal zwak donker;
lichaam dicht lang lichtbruin behaard, sprieten en poten licht behaard. Zoals

200

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.X.1960

reeds door Brown (1925) vermeld, zijn alle larvestadia van evanescens direct
herkenbaar aan de wijnrode kleur, die fel afsteekt tegen de lichte ongetekende
poten. Reeds in het eerste stadium zijn evanescens en saltitans door lichaamskleur
en chaetotaxie duidelijk van elkaar te onderscheiden (Fig. 4 en 5).

Biologie en oecologie. C. evanescens wordt uitsluitend vermeld van
Sedum acre en S. album en wel op zandige standplaatsen in droge weiden, in
bermen, op muurtjes en op rotsen; een ondergrond bestaande uit grove kiezel of
klei wordt gemeden (Kullenberg, 1946). De soort blijkt vooral een voorkeur
te hebben voor onbeschaduwde plekken op de zonzijde, die naast Sedum begroeid
zijn met een dunne moslaag. Hieruit volgt, dat de standplaats in mijn tuin: Sedum
op volkomen kale klei, een gedwongen, normaliter ongunstig, verblijf is, waarin
evanescens zich dank zij de extreem gunstige zomer goed heeft ontwikkeld. Een
grote platte steen, half overgroeid door de muurpeper, suggereerde iets van een
rotswand en bood blijkbaar een optimale enclave, aangezien de populatie hier het
dichtste was. De S>edum heeft in 1959 overvloedig gebloeid en liet door de grote
droogte snel het blad van de bloeistengels vallen, dat de klei-ondergrond geheel
bedekte en een welkome schuilgelegenheid aan de larven bood, die in tegenstelling
tot de imagines lichtschuw zijn. Bij warm weer zijn de imagines zeer actief en
maken bij verstoring veelvuldig gebruik van hun uitstekend springvermogen. De
femora der achterpoten van alle Chlamydatus-sooïten zijn sterk verdikt (spring-
mechanisme volgens saltatoria- type), in tegenstelling tot het hemiptera-type van
oeverwantsen, waarbij de coxae verdikt zijn en bijgevolg het coxa-femurgewricht
werkzaam is bij de sprong. Zowel door hun habitus en kleur als door hun spring¬
vermogen doen de volwassen evanescens op het eerste gezicht aan Halticinae
denken; de wegvluchtende larfjes zou men voor rode mijten kunnen houden. De
waarnemingen van Kullenberg (1946) over de biologie van evanescens kan ik
bevestigen. De soort zuigt aan alle delen van Sedum\ stengels, bladeren, bloem-
delen en zelfs blootliggende wortels. Eieren worden ongeordend in de Sedum-
bladeren afgezet. Het ei werd beschreven en afgebeeld door Kullenberg (1942).
Volgens dezelfde auteur komen in Zweden 2 generaties voor; de imagines van de
eerste verschijnen er in juni, die van de tweede generatie in augustus. Over¬
wintering heeft ook in Zweden plaats in het imaginale stadium. Mijn gegevens
wijzen op een identieke cyclus; de aanwezigheid van larven in alle stadia in
september, tegelijk met een groot aantal imagines, zou mogelijk kunnen duiden
op een partiële derde generatie, die door de voorgaande generatie werd over¬
lapt. In mijn tuin verschenen de eerste ei-larven van de voor j aarsgeneratie in
I960 op 14 mei ( Chlamydatus saltitans , levend op kale ruderale plekken, heeft
eveneens twee generaties per jaar, doch overwintert in het eistadium; in het*
zelfde voorjaar verschenen de eerste larven van deze soort ongeveer twee weken
eerder dan die van evanescens'). De eerste nieuwe imagines werden gesignaleerd
op 8 juni. Dit waren vnl. <ƒ $ en verrassenderwijze bevonden zich hieronder een
aantal macroptere exemplaren. Een op 8 juli willekeurig genomen monster van
60 imagines bevatte ongeveer evenveel als $ $ ; nagenoeg de helft van de

dieren van beide sexen bleek langvleugelig te zijn. Blijkens de literatuurgegevens
komt de soort practisch steeds in de brachyptere vorm voor en wordt slechts mei-

EERSTE WANTSENVONDSTEN IN NEDERLAND

201

ding gemaakt van het zeldzaam optreden van macr. $ $ . De macroptere vorm
van het J* was blijkbaar onbekend.

Het feit, dat evanescens alleen op lage kruipende Sedum-sootten voorkomt, is
waarschijnlijk eerder een gevolg van de milieu-eisen die de wants stelt, dan van
een nagenoeg monofage voedselpreferentie. Evenals alle overige Chlantydatus-
soorten is evanescens een typisch gronddier. Ik heb er nauwlettend op toegezien
of zij in mijn tuin aan de hoog ópschietende grootbladige Sedum spectabile Bor.
zuigt, die temidden van de S . acre groeit. Dit was niet het geval, ook niet bij
zeer hoge temperaturen, wanneer evanescens bij voorkeur aan de ópschietende
toppen van S. acre zuigt. Toch brachten alle vijftien larven, die vanaf het eerste
stadium uitsluitend bladstukken van S. spectabile aangeboden kregen, het tot
imagines en continueerden zelfs hun cyclus met normale eiaf zetting in de blad¬
stukken; alles geschiedde in eenzelfde tijdsverloop als bij de parallelle kweek op
S. acre. Larven, die rechtstreeks van muurpeper buiten op hele bladen van 5*. spec¬
tabile in een petrischaal werden gebracht, begonnen pas na een halve dag hierop
continu te zuigen. S. acre , in een schaal geplaatst, werd als voedselbron geaccep¬
teerd, zonder dat hieraan een zoekperiode voorafging. Wanneer 15 larven één
dag te hongeren waren gezet, dan gingen ze ook op S . spectabile- blad direct tot
voeding over. Werd de rand van het blad in smalle korte stukjes geknipt en
werden deze stukjes tegelijk met losse acre- blaadjes aangeboden, dan bleek uit de
verdeling van de dieren in de schaal geen verschil in voedselpreferentie, ook niet
bij niet-gèhongerde wantsen.

Deze elementaire proefjes maken het aannemelijk te veronderstellen, dat Cl
evanescens binnen het genus Sedum alleen selecteert op vormen met een bepaalde
uitwendige structuur (lage planten met kleine rolronde blaadjes). De heer D.
Hille Ris Lambers was zo vriendelijk mij uit te nodigen zijn soortenrijke Sedum-
collectie in zijn tuin te Bennekom te onderzoeken (begin juni I960). Hier bleek
een bijzonder groot aantal larven aanwezig te zijn op S. acre en album ; vervolgens
in geringere dichtheid op een xerofile vorm van reflexum , op anglicum , hispa-
nicum , hybridum en monregalense. De wants bleek niet voor te komen op de
soorten met vlakke en grotere bladeren, zoals alboroseum , dasyphyllum, ellacom-
bianum, floriferum, maximum, middendorffianum, sarmentosum, stoloniferum
en telephium .

De habitats, waarin evanescens voorkomt, wijzen erop, dat zij evenals haar
genusgenoten een xerotherme soort is. Simon (1959) observeerde evanescens -
wekelijks gedurende anderhalf jaar op een kleine monsterplaats, waar o.a. gelijk¬
tijdig een vochtminnende Collembola-soort ( Isotoma vivid is') voorkwam. Aan de
hand van het feit, dat bij vochtig weer minder evanescens en veel L viridis ge¬
vonden werd, terwijl bij droog en warm weer de verhoudingen omgekeerd lagen,
tracht hij de „biocoenotische regels” van Thienemann op hun geldigheid te
toetsen. Hij geeft aantallen per oppervlakte-eenheid aan, maar vermeldt niet hoe
en met welke nauwkeurigheid de monsters genomen werden en in welke tijden
van het seizoen. Bij koud en nat weer is C. evanescens inactief en houdt zich
schuil op de grond. Simon laat het voorkomen, alsof dan de populatie om die
reden in individuen-aantal afneemt, daarbij de levenscyclus en fenologie van de
wants volledig veronachtzamend (tijdens de paartijd bv. vormt evanescens dichtere
gezelschappen en is de dichtheid in de populatie plaatselijk zeer verschillend !)_

202

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.X.1960

Met veel omhaal komt Simon tot gewichtige conclusies, terwijl hij in feite niets
anders aangetoond heeft, dan dat evanescens bij warm weer actief is, hetgeen in
de entomologie niets nieuws is.

Geografische verspreiding. C. evanescens is bekend van 7 pro¬
vincies in het zuidelijke deel van Duitsland (Wagner 1952, Stichel 1956).
Vindplaatsen uit de westelijke helft van Frankrijk en België ben ik in de litera¬
tuur niet tegengekomen. In Engeland blijkt zij beperkt te zijn tot drie aan elkaar
grenzende graafschappen halverwege langs de westkust (Massee, 1955). Zetten
wij het totale bekende verspreidingsgebied op een kaartje uit (fig. 6), dan blijkt
dat het in twee duidelijk geïsoleerde arealen uiteenvalt en dus boreo-alpien tot
boreo-montaan genoemd moet worden. De verspreiding van wilkinsonï werd door
South wood (1957) als boreaal en die van saltïtans als Siberisch aangegeven.

Fig. 6. Geografische verspreiding der Europese Chlamydatus- soorten. C. pullus en pulicarius
komen voor in het gehele door de overige soorten bezette areaal, maar bovendien nog verder
naar het zuiden in de richting van de pijlen.

EERSTE WANTSENVONDSTEN IN NEDERLAND

203

De laatste komt nog zuidelijker voor dan hij aangeeft. Het totaalbeeld van de
verspreiding van alle Europese Chlamydatus- soorten blijkt uit fig. 6, waarbij
pullus en pulicarius het gehele door de overige soorten in beslag genomen areaal
bedekken, maar daarenboven nog in de richting van de pijlen naar het zuiden
zijn doorgedrongen. Het zwaartepunt van de Chlamydatus- vertegenwoordiging
ligt dus in het hoge noorden, het gebied rondom de poolcirkel en waarschijnlijk
is de toendra-vegetatie het oorspronkelijke biotoop en verspreidingscentrum. Het
voorkomen op spaarzaam, kort begroeide open plekken op de grond geldt tegen¬
woordig nog voor alle soorten; evanescens is blijkbaar de enige soort, die een
voedselspecialisatie heeft ontwikkeld.

Hoe moet nu het plotselinge verschijnen van evanescens in Nederland ge¬
ïnterpreteerd worden? Er zijn twee mogelijkheden. Het kan zijn, dat zij met
Sedum vanuit haar hoofdareaal hierheen geïmporteerd is. Maar waarom komt zij
niet in het hele verspreidingsgebied van Sedum acre en S. album voor, dat zich
niet door discontinuïteiten kenmerkt? Hegi (1923) typeert de verspreiding van
S. acre als euro-siberisch en die van S. album als euro-aziatisch. Blijkbaar zijn
micro-klimatologische factoren verantwoordelijk voor het geografisch versprei-
dingspatroon van C. evanescens . De tweede mogelijkheid, nl. dat de soort in
recente tijd haar areaal in noord -westelijke richting heeft uitgebreid, lijkt mij meer
aannemelijk.

Uitgaande van de stelling, dat elke soort haar areaal tracht uit te breiden,
moet vastgesteld worden, dat de mogelijkheden hiertoe in de laatste 20 jaar
zeer gunstig zijn geweest door enkele extreem warme en droge zomers. Het
optreden van een belangrijk percentage macroptere C. evanescens *) werkt de
areaal-uitbreiding van deze soort langs natuurlijke weg sterk in de hand. De facto¬
ren, die van de andere kant op een uitbreiding van het areaal belemmerend en
selectief werken, kunnen van microklimatologische aard zijn. C. evanescens moet,
naar de aard van de geprefereerde habitats te oordelen, snelle en grote tempera¬
tuurwisselingen kunnen verdragen en misschien zijn deze wel noodzakelijk voor
een optimale ontwikkeling van de soort. Mogelijk zijn het juist de kunstmatige
biotopen, zoals reliëfrijke rotstuinen, die in oecologisch opzicht het beste overeen¬
komen met het autochthone milieu van evanescens en is het langs deze onnatuur¬
lijke posten, dat de soort de kans krijgt de leemte in haar areaal tussen noord en
zuid op te vullen.

Dat bij een aantal wantsen de laatste tijden een verschuiving van de areaal-
grens in dezelfde richting heeft plaats gevonden, daar zijn goed gedocumenteerde
voorbeelden van aan te halen. Reagerend op de gememoreerde hogere zomer-
temperaturen komen hiervoor vooral in aanmerking soorten met een mediterraan
verspreidingstype. Voorbeelden hiervan zijn o.a. de Coreidae: Dicranocephalus
médius M.R., D. agilis Scop., Stictopleurus abutilon Rossi en S. punctatonervosus
Gze., de Lygaeide: Cymus m elan o cephalus ; de Miride: Adelphocoris ticinensis

*) Pterygopoiymorfisme bij wantsen vormt een ingewikkeld hoofdstuk op zichzelf. In het
onderhavige geval is er zeker geen sprake geweest van langdurige hoge temperaturen
(juni — juli I960), die verantwoordelijk gesteld zouden kunnen worden voor het optreden
van de talrijke macroptere exemplaren. Ik ben geneigd een verklaring te zoeken in het feit.
dat wij hier te doen hebben met randpopulaties; die mogelijk een andere genetische samen¬
stelling hebben dan centrale populaties.

204 ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.X.1960

M.D. Sommige van deze soorten zijn in het zuiden van ons land plaatselijk niet
zeldzaam meer, terwijl zij voor 15 jaar niet of nauwelijks van ons land bekend
waren. Het is hier niet de plaats, om dit punt voor alle Heteroptera na te gaan.
Ik moge slechts volstaan met te wijzen op volkomen identieke verschijnselen, die
in Engeland door Southwood (1957) zijn geregistreerd. Met verwijzing naar
Lewis (1950, Recent climatic trend, Met . Mag., 79 : 189 — 197) stelt Southwood
(p. 121) naar aanleiding van de geconstateerde areaaluitbreidingen: „This may
possibly be correlated with the high average summer temperatures that have oc-

Fig. 7. Teratocoris, genitaalstructuren van het $ ; links: achterrand van genitaalsegment,
linkerzijde; midden: linker paramere; rechts: rechter paramere: a: T. antennatus\ b: T.

paludum ; c: T. lineatus.

EERSTE WANTSENVONDSTEN IN NEDERLAND

205

curred in England between 1940 and 1950, the highest for over 100 years; the
next highest peak being in 1840”).

Ook De Worms (1958), die het opdringen van zuidelijke Lepidoptera naar
het noorden toe uitvoerig analiseert, brengt dit in verband met het veranderende
klimaat.

Fig. 8. a: Teratocoris paludum, larva V; b: Teratocoris antennatus , spriet van larva V.

206

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.X.1960

2. Teratocoris paludum J.Sb.

Wageningen, grienden tussen havenkanaal en Grebbedijk, 31. VIII en 3. IX.
1959. Een aantal semibrachyptere $ $ , enkele macroptere <ƒ J1 en 1 larva V
werden ’s avonds gesleept van een Carex-te rrein. De normaliter moerassige stand¬
plaats was nu kurkdroog; door intensieve begrazing waren van de Carex alleen
nog stobben overgebleven. Begeleidende Hemiptera: Trigonotylus ruficornis
Geoffr., Metalimnus formosus Boh. (tweede vindplaats in Nederland), Arthaldeus
pascuellus Fall., Cic adula quadrinotatus F., C. flor ï J. Shlb., Mocuellus metrïus FF,
Notus flavipennis Zett, Megamelus notula Germ, (afkomstig van aangrenzende
G/yr éT/tf-begroeiing) . Volgens de literatuurberichten schijnt T. paludum aan Carex
gebonden te zijn. Zij onderscheidt zich van de overige drie in ons land voor¬
komende Teratocor is -soorten o.a. door haar roodachtige tweede sprietlid. Hierdoor
en mede door homogeen groene kleur van lichaam en dekvleugels lijkt de soort
habitueel op de aanverwante algemene Trigonotylus ruficornis Geoffr. en kan in
het veld bij het inspecteren van het sleepnet gemakkelijk met deze worden
verwisseld. Beschrijving en tabellen van Teratocoris- soorten vindt men in
Wagner (1952, p. 81 — 84) en Stichel (1957, p. 578 — 582). De parameren van
paludum J. Sb. zijn afgebeeld door Jordan (1957); van lineatus E. Wgn., saun-
dersi D.Sc. en viridis D.Sc. door Wagner (l.c.). Materiaal van antennatus Boh.,
paludum J. Sb. en lineatus E. Wgn., van Nederlandse herkomst, werd op ver¬
schillen in mannelijke genitaalstructuren getest (fig. 7). De larve van T. paludum
(fig. 8a) is geheel grasgroen, ongetekend; het derde sprietlid is kort behaard. De
larve van T. antennatus is variabel gekleurd en heeft minimaal een rose mediane
lengteband over het lichaam (fig. 1 en 2, Taf. 2 in Kullenberg 1946); het
derde sprietlid draagt afstaande haren (fig. 8b).

T. paludum is een soort met een Siberisch versprei dingstype, op onze breedte
de zuidgrens van haar areaal bereikend. In Engeland ontbreekt zij, in Midden-
Europa is zij tot in Tsjechoslowakije aangetroffen. Terwijl T. antennatus een uit¬
gestrekte Siberische tot Europese verspreiding heeft en zelfs tot in Marokko en
Italië gevonden is, ligt het zwaartepunt van de Ter^öcöm-vertegenwoordiging in
het noorden op Scandinavische breedten, waar alle 6 Europese soorten voorkomen.
South wood (1957) laat het in zijn verbreid ingskaart je van T. viridis D.Sc.
voorkomen, alsof deze boreale soort in ons land en in N.W. -Duitsland aange¬
troffen zou zijn, hetgeen op een vergissing berust.

Summary

In this paper an account is given of the first record for the Netherlands of two
mirids. The first species is Chlamydatus evanescens, well known as living on low
trailing Sedum-specits. Its morphology, biology and ecology is discussed in
relation to that of the remaining Chlamydatus -species. Whereas the male genitalia
show only gradual differences, the structures of the dorsal wall of the bursa
copulatrix in the female will at once distinguish evanescens from opacus, saltitans,
pullus, and pulicarius, the only species which the author has been able to investi¬
gate. It is suggested that a study of the internal female genitalia is neccessary for an
accurate revision of all known Chlamydatus-species, as the known subgeneric

EERSTE WANTSENVONDSTEN IN NEDERLAND

207

division is based on artificial characters. The origin of the genus lies probably in
the arctic region, as nearly all European species are distributed in that area. A type
of tundra vegetation as original habitat corresponds with the preferred habitats of
all recent European species. The occurrence of evanescens in the Netherlands is
considered as a symptom of its increasing distribution-area; an identical trend has
been shown for other Heteroptera during the past 20 years. C. evanescens is a
species with a boreo-mountainous range and, in our country, it is found only in
xerothermous sloping rockgardens. It is suggested that its dispersal follows these
unnatural paths, which probably offer more suitable micro-climatic conditions than
can be provided by the natural habitats of Sedum acre and album in our flat
country. The species has been found on trailing species of Sedum , having small
elliptical leaves. Plants with large, flat leaves are avoided, though the bug
proved to be able to complete the total larval development on the leaves of S.
spectabile in a petri-dish. In the beginning of the adult period of the second
generation in 1959 a number of females of the rare macropterous form had
developed. About fifty per cent of the adults of the spring generation in I960
had full wings, both males and females. As far as is known by the author the
macropterous form of the male was unknown.

The second species, recorded in the present paper, is Terato cor is paludum , as¬
sociated with Carex. The morphology of adult and larva is compared with that of
some other Teratocoris species.

Literatuur

Brown, J. M., 1925, On the nymph of Chlamydatus evanescens Boh. Ent. mon. Mag. 61 :
58—60.

Carvalho, J. C. M., 1952, On the major classification of the Miridae. An. Acad. BrasiL
Gene. 24: 31 — 110.

Carvalho, J. C. M. & D. Leston, 1952, Classification of the British Miridae. Ent. mon.
Mag. 88 : 231—251.

Hegi, G., 1923, Illustrierte Flora von Mittel-Europa. München. IV (2): 534 en 538.
Jordan, K. H. C., 1957, Neufunde nordischer Heteropteren in der Oberlausitz. Deutsche
ent. Zeitschr. N.F. 4 : 179 — 181.

Kullenberg, B., 1942, Die Eier der schwedischen Capsiden (Rhynchota) I. Arkiv f.
Zool. 33A, Taf. VI, Fig. 16, 17.

- , 1946, Studien über die Biologie der Capsiden, Zool. Bidr., Uppsala 23 :

307—310.

Massee, A. M., 1955, The county distribution of the British Hemiptera-Heteroptera. Second
edition. Ent. mon. Mag. 91 : 7 — 27.

Puchkov, V. G. & L. V. Puchkova, 1956, Eieren en larven van echte Hemiptera, schadelijk
in de landbouw (in het Russisch). Trud. vsesoyuz ent. Obshch. 45 : 297.
Simon, H. R., 1959, Prinzipien der Biocönotik, dargelegt an einer Isotoma tvV/i^/r-Population
(Apterygota, Collembola). Mitt. deutsche ent. Ges., E.V. 18 : 101 — 103.
Slater, J. A., 1950, An investigation of the female genitalia as taxonomic characters in the
Miridae (Hemiptera). Iowa State Coll. Journ. Sei. 25 : 1 — 81.

Southwood, T. R. E., 1957, The zoogeography of the British Hemiptera Heteroptera.

Proc. S. London ent. not. Hist. Soc. 195 6 : 111 — 136.

Stichel, W., 1956, Illustrierte Bestimmungstabellen der Wanzen II. Europa. 11 — 12 :
349—354.

- , 1957, Idem. 19 : 578—582.

Wagner, E., 1952, Blindwanzen oder Miriden. Tierwelt Deutschlands, 4l : 81 — 84 ea

208

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.X.1960

- , 1955, Bemerkungen zum System der Miridae (Hem. Het.). Deutsche ent.

Zeitschr., N.F. 2 : 230 — 242.

- , 1959, Bemerkungen zum System der Miridae II (Hem. Het.). Deutsche ent.

Zeitschr., N.F. 6 : 1 — 7.

Worms, C. G. M. de, 1958, The northward movement of certain species of European
Lepidoptera and its relationship to climatic changes and other factors with
special reference to the British Isles. Proc. Tenth Int. Congr. Ent. Montreal
(1936), 1 : 737—740.

Enkele goede vangsten in Zuid-Limburg

door

J. LUKKIEN

Een van de eerste dagen van juni 1959 ging ik naar de bossen bij Wijlre om
te zien of ik rupsen kon vinden van Earophila badiata. Dit lukte mij inderdaad.
Een achttal rupsjes werden door mij bemachtigd. Tegelijk met deze ving ik
bovendien nog een andere soort, eveneens acht stuks, van een rups, die bij deter¬
minatie Coenotephria derivata bleek te zijn. Van badiata kreeg ik acht popjes,
van derivata eveneens. Na overwintering werd ik verblijd met acht badiata' s,
terwijl er van derivata zeven zijn uitgekomen. Elierdoor aangemoedigd ben ik
dit jaar weer op zoek gegaan in dezelfde bossen op dezelfde rozestruiken.
Resultaat: vijf badiata-ruipsen, maar van derivata geen enkele, zodat de vraag
rijst, of deze soort zich hier blijvend weet te handhaven.

Begin september 1959 was ik op jacht naar Eupithecia- rupsen op Artemisia
vulgaris. Plotseling viel mijn oog op een rups van Cucullia absinthii. In drie
dagen tijd wist ik langs een landweg bij Terwinselen er twaalf te bemachtigen.
Hierbij viel mij vooral op, dat er van schutkleur bij deze rupsen geen sprake is.
Enkele exemplaren vielen mij zelfs op bij het langs fietsen op enige meters af¬
stand. Met de kweek van deze dieren heb ik niet zoveel geluk gehad. Zeven stuks
bleken bezet met sluipwespen. Van de resterende vijf is er één verdroogd. De
overige vier zijn nog in leven, terwijl twee ervan momenteel — 9 juni — duide¬
lijk de kleuren vertonen van de komende vlinders.

Tenslotte wil ik nog een tweetal goede vangsten vermelden en wel van Rhyacia
lucipeta op 6 juni 1959 te Heerlerbaan, terwijl op 2 juni I960 een exemplaar
van Philereme transversata uit de pop verscheen. De rups had ik geklopt uit een
meidoornstruik te Schin op Geul.

Summary

A number of Macrolepidoptera are mentioned, all taken in the south of Dutch
Limburg, and interesting for their local occurrence or rarity.

Heerlerbaan, Pastoor Erensstraat 9.

Vangapparaten. Ik vestig de aandacht op het artikel van C. F. Nicholls, ,,The portable
mechanical insect trap” in The Canadian Entomologist 92 (1), januari I960. — Kr.

OPMERKINGEN OVER CHRYSIDIDAE

209

Opmerkingen over Chrysididae (4)

door

J. P. VAN LITH

De verschijning van Linsenmaier’s „Revision der Familie Chrysididae”
(1959) en de vondst van een voor onze Nederlandse fauna nieuwe soort, geven
aanleiding tot enkele nieuwe aantekeningen betreffende de Nederlandse goud-
wespen. De vele aanvullingen op de lijst van Nederlandse goudwespen sinds de
publicatie van Benno (1950) en de wijzigingen in de nomenclatuur (Linsen-
maier 1951 en 1959) maken het voorts wenselijk een volledige lijst te laten vol¬
gen van de binnen onze grenzen gevangen soorten en ondersoorten. Hierbij heb
ik geheel de nomenclatuur van Linsenmaier gevolgd. Een aantal door Linsen-
maier als afzonderlijke soorten of ondersoorten beschouwde vormen uit de ignita-
groep zijn zeer moeilijk te onderscheiden; de determinaties zijn echter in veel
gevallen door hemzelf verricht, waarvoor ik hem ook hier gaarne nog eens wil
danken.

Holopyga ovata Dahlb. ( amoenula Dahlb.). Door Dahlbom werden als Holo-
pyga amoenula twee exemplaren genoemd, die van Rhodos afkomstig waren. De
dieren, die Linsenmaier van dit eiland heeft gezien, hebben een duidelijke, dub¬
bele bestippeling van het achterlijf. De in ons land het meest aangetroffen soort
is niet amoenula Dahlb. doch ovata Dahlb., die in geheel Europa min of meer
gewoon is en een regelmatige bestippeling van het achterlijf vertoont.

Holopyga inflammata Forst. ( gloriosa auct.). Aangezien gloriosa (Fabr.) be¬
schreven is naar een dier uit Noord-Afrika, beschouwt Linsenmaier als zodanig
alleen de daarvoor in aanmerking komende exemplaren uit dit gebied, waarbij het
metanotum niet rood is.

Het exemplaar, dat Benno noemde (een $ van Babberich, 17 juni 1942, op
Aegopodium ), heeft de gehele thorax, van boven gezien, rood, terwijl het tweede
gastrale sterniet veel meer verspreid is bestippeld dan bij ovata en is dus inflam¬
mata Forst. Er blijkt nog een tweede exemplaar van inflammata in ons land te
zijn gevonden door R. Geurts, en wel in Echt, op 3 juni 1954, eveneens een 9 .

Hedychrum aureicolle niemeläi Lins. Deze vroeger met Hedychrum nobile
(Scop.) verwarde goudwesp werd al lang geleden door P. Niemelä en P. M. F.
Verhoeff als een daarvan verschillende vorm herkend en door Verhoeff (1950)
ook voor Nederland gesignaleerd. Door de vroegtijdige dood van Niemelä
heeft de naamgeving lang op zich laten wachten. Hedychrum aureicolle Mocsary
s.str. wordt door Linsenmaier vermeld voor Klein-Azië, Palestina, Rhodos en
Cyprus. De in vrijwel geheel Europa aangetroffen subspecies heeft Linsenmaier
gewijd aan de hierboven eerstgenoemde ontdekker.

Chrysis ( Chrysogona ) gracillima (Fürst.). In Epen (Z.-Limb.) heb ik in juni
1959 verschillende 9 Ç waargenomen op of bij de paaltjes, waar ook Micro -
dynerus nugdunensis (Sauss.) werd gevangen. Dit komt dus overeen met het be¬
richt van Friese, dat hij gracillima kweekte uit een nest van nugdunensis.

Bij Ulvenhout (N.-Brab.) ving ik begin juli 1959 weer een 9 , tegelijk met
Microdynerus exilis (H.-Sch.). Deze waarneming, in aansluiting op vroegere

210

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.X.1960

soortgelijke, geeft steeds meer voedsel aan de veronderstelling, dat ook exilis een
gastheer van gracillima is.

Chrysis { Chrysis ) helleni Lins. De door Benno (1950) als Chrysis succincta
var. chrysoprasina Hellén opgevoerde vorm, wordt nu door Linsenmaier als een
afzonderlijke soort beschouwd, van bicolor Lep. ( succincta L. sensu Benno 1950)
te onderscheiden door de langere wangen en de andere vorm van de vlekken op
het tweede gastrale sterniet. De bestippeling is meer verspreid. Hoewel de door
Benno als var. chrysoprasina aangeduide exemplaren ten dele wel tot een groene
kleurvariëteit van bicolor Lep. zullen behoren, deelt Linsenmaier mij mede, een
$ van helleni Lins, uit Den Dolder in zijn collectie te hebben.

Chrysis (Chrysis) rutilans Oliv., f. n. sp. Op 25 juni 1959 ving ik bij Epen
(Z.-Limb.), op een weidepaaltje, een iets beschadigd $ van deze soort. Het dier
is van de al eerder in Limburg (Echt) gevonden analis Spin. gemakkelijk te
onderscheiden, doordat niet alleen de achterrand van het derde gastrale tergiet
blauw is gekleurd, doch het gehele tergiet, met uitzondering van een goudkleurige
vlek in het midden, vlak voor de rij grove stippels. In het palaearktische gebied
komen nog twee aan rutilans nauw verwante soorten voor, namelijk Chrysis
splendidula Rossi, te herkennen aan de smalle en glanzende achterrand van het
tweede gastrale tergiet en Chrysis insperata Chevrier, waarvan het $ van dat van
rutilans is te onderscheiden, doordat het vijfde lid van de sprieten langer is dan
het vierde (zie Linsenmaier 1959).

Van Chrysis rutilans heeft Linsenmaier materiaal onderzocht uit Spanje, Zuid-
Frankrijk, Zwitserland, Oostenrijk, Dalmatië en de Kaukasus. Een ondersoort,
rutilans extranea Lins., komt voor in China en Japan. Chrysis splendidula is een
meer zuidelijke soort, beperkt tot zuidelijk en warm Midden-Europa. Chrysis
insperata daarentegen wordt veel meer noordelijk, tot in Zweden, aangetroffen,
hoewel zij daar zeldzaam is. Vermoedelijk hebben veel van de vroegere opgaven
in de literatuur over het voorkomen van rutilans in het noorden betrekking op
insperata.

Chrysis {Chrysis') rutiliventris vanlithi Lins. De door Linsenmaier indertijd
als ignita var. clarinicollis Lins, gedetermineerde dieren van De Beer (Rozenburg)
(zie van Lith 1953) blijken te behoren tot de door hem nu als een nieuwe sub¬
species beschreven rutiliventris vanlithi. Deze ondersoort wordt vermeld voor
Nederland, Engeland, Zweden en Zwitserland. Chrysis rutiliventris Ab. s.str. is
in ons land nog niet gevonden, wel in Frankrijk, Zwitserland en Oostenrijk.

De veel op rutiliventris vanlithi gelijkende clarinicollis (Lins. 1951) wordt
door Linsenmaier nu beschouwd als een subspecies van mediata Lins, met een,
voor zover thans bekend, beperkt verspreidingsgebied: Spanje, Zuid-Frankrijk,
Zwitserland (Wallis) en Noord-Afrika.

Chrysis {Chrysis) ignita impressa Schenck. Blüthgen heeft voor Linsenmaier
enige typen van Schenck onderzocht, waaruit de conclusie is getrokken, dat ignita
var. aurifera Lins. 1951 gelijk is aan ignita impressa Schck., zodat dus de naam
aurifera een synoniem wordt. Wat Linsenmaier in 1951 ignita impressa noemde,
duidt hij nu aan als ignita Form B.

OPMERKINGEN OVER CHRYSIDIDAE

211

Lijst van Nederlandse goudwespen

Familie Chrysididae

Subfamilie C 1 e p t i n a e
Genus Cleptes Latr.
semiauratus (L.)
nitidulus (F.)

Subfamilie Chrysidinae
Genus O malus Panz.

Subgenus Omalus s.str.
auratu s (L.)
viol ac eus (Scop.)
bidentulus (Lep.)
hiaccinctus (Buyss.)
aeneus (F. )
pusillus (F.)

Subgenus Chrysellampus Sem.
truncatus (Dahlb.)

Subgenus Notozus Forst.
constrictus ( Forst. )
sanzii (Gog.)

Genus Holopyga Dahlb.
ovata Dahlb. ( amoenula Dahlb.,

sensu Linsenmaier 1951)
injlammata Forst. ( gloriosa auct.)

Genus Hedychrum Latr.
nobile (Scop.)
aureicolle niemeläi Lins.
intermedium Dahlb. {rut Hans Dahlb.)
g er stack er i Chevr.

Genus Hedychridium Ab.

Subgenus Hedychridium s.str.
integrum (Dahlb.)
ardens (Coq.)
coriaceum (Dahlb.)
roseum (Rossi)

Genus Euchroeus Latr.

Subgenus Ps>eudospinolia Lins.
neglectus (Sh.)

Subgenus Spinolia Dahlb.
uni col or (Dahlb.)

Genus C hr y sis L.

Subgenus Chrysogona Forst.
gracillima (Forst.)

Subgenus C hr y sis s.str.
austriaca F.

bi color Lep. {succincta L., sensu
Benno 1950)

helleni Lins, {succincta var. chryso-
prasina Hellén)
rutilans Oliv.
viridula L.
analis Spin.
ruddii Sh.

rutiliventris vanlithi Lins, {ignita var.

clarinicollis Lins. 1951)
médiat a Lins.

ignita (L.) vorm A {ignita ignita L.,
sensu Linsenmaier 1951)
ignita (L.) vorm B {ignita impressa
Schck., sensu Linsenmaier 1951)
ignita schenckiana Lins, {ignita an-
gustula Schck., sensu Linsen-
MAIER 1951)

ignita impressa Schck. {ignita var.

aurifera Lins. 1951)
ignita mediadentata Lins.
pseudobrevitarsis Lins.
brev it arsis Thoms.

angustula Schck. {brevidens Tourn.)
longula Ab.

Ion gui a sublongula Lins.
fulgida L.

Immaculata Buyss.
iris Chr.

indigotea Duf. et Perr.
obtusidens Duf. et Perris {käufeli
Zimm.)
fasciata Oliv.

Subgenus T richrysis Licht.
cyanea (L.)

212

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.X.1960

Summary

Chrysis ( Chrysogona ) gracillima (Forst.). In June and July 1959 this wasp
was taken together with Microdynerus nugdunensis (Sauss.) and Microdynerus
exilis (H.Sch.), which confirms earlier observations regarding the hosts of gracil-
lima.

Chrysis (Chrys/s) rutilans Oliv., recorded by Linsenmaier from Spain, South
France, Switzerland, Austria, Dalmatia and the Caucasus, has now been found in
the Netherlands (June 1959, South Limburg, near the Belgian frontier).

Chrysis (Chrysis) ignita clarinicollis (sensu Linsenmaier 1959) does not occur
in the Netherlands. The specimens recorded from De Beer (Rozenburg) belong
to Chrysis (Chrysis) rutiliventris vanlithi Lins. 1959, according to the author of
this subspecies.

From Linsenmaier’s new paper ’’Revision der Familie Chrysididae” some
alterations in the nomenclature as used in previous publications on Dutch Chrysidi¬
dae, have resulted. In view of these alterations and of the additions to the list
published by Benno in 1950, an up to date list of the species and subspecies
which have been found in the Netherlands is given.

Literatuur

Benno, P., 1950, De Nederlandse goudwespen en haar verspreiding. Publ. Natuurhist. Gen.
Limburg, Reeks III : 9 — 48.

Linsenmaier, W., 1951, Die europäischen Chrysididen. Mitt. Schweiz, ent . Ges. 24 :
1—110.

- , 1959, Revision der Familie Chrysididae, mit besonderer Berücksichtigung der

europäischen Spezies. Mitt. Schweiz, ent. Ges. 32 : 1 — 232.

Lith, J. P. van, 1953, Opmerkingen over enige Chrysididae. Ent. Ber. 14 : 225 — 227.
Verhoeff, P. M. F., 1950, Taxonomie der niederländischen Hedychrum- Arten. Publi. Na¬
tuurhist. G en. Limburg , Reeks III : 3 — 8.

Rotterdam 6, Allard Piersonstraat 28c.

Gevers, E., Speurtochten in de microwereld. Uitg. De Sikkel, Antwerpen (voor Neder¬
land: A. M. C. Loot, v/h De Nederlanden, Johan Schipperstraat 15”, Amsterdam-Sloter-
meer). Prijs ƒ 3,75.

In een boekje van 146 pagina’s wordt iets verteld over ontdekking, ontwikkeling en
werking van het microscoop en over materiaal, dat microscopisch te bekijken is: cellen, wa¬
tervlooien, onderdelen van insecten, eencelligen, voortplantingsorganen van planten enz.
Het is een heel populair boekje, maar vereist een behoorlijk uitgeruste microscoop met
olie-immersie. Daarom lijkt het me alleen geschikt voor eerste- j aars studenten, die pas hun
microscoop hebben aangeschaft en hiermee al direct eens iets meer willen zien dan datgene
wat ze op de eerste practicum-middagen te zien krijgen. De hele inhoud lijkt me trouwens
een greep uit onderwerpen die op een eerste-jaars practicum behandeld worden.

Het is een leuk boekje, maar ik zou niet weten, wie er buiten eerste-jaars studenten ge¬
bruik van zou willen of kunnen maken. Voor amateur-biologen is de aanschaf van een goed
uitgerust microscoop nog altijd een te kostbare zaak. Degenen die uit hoofde van hun
functie regelmatig een microscoop gebruiken, hebben de aanwijzingen uit dit boekje niet
meer nodig. — Th.

> 9S. 70(

Z<o(

l n ^

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN

MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR

DE NEDERLANDSCHE ENTOMOLOGISCHE VEREENIGING

Deel 20

1 november I960

No. 11

Adres der Redactie : *

B. J. LEMPKE,

Oude IJselstraat 12m, Amsterdam -Zuid 2

— Nederland

INHOUD: B. van Aartsen : Opmerkingen over in 1959 waargenomen Macrolepidoptera
(p. 213). — E. J. Nieuwenhuis : Euploea algea rnelanopa Röber 1887 (Lepidoptera, Dana-
idae) (p. 217). — J. A. W. Lucas : Lepidoptera in 1959 (p. 219). — J. A. W. Lucas :
On some varieties of Macrolepidoptera (p. 229). — J. A. W. Lucas : Syrphidae in 1959
(p. 230). — Literatuur (p. 231 : A. Reyne ; p. 232 : P. A. van der Laan).

Opmerkingen over in 1959 waargenomen Macrolepidoptera

door

B. VAN AARTSEN

Na een lange pauze hield ik mij in 1959 weer intensief met het verzamelen
van vlinders bezig en al dadelijk trof ik wel een zeer interessant seizoen. Van mijn
waarnemingen lijken mij de volgende vermeldenswaard:

A. Afw ij kende vliegdata.

Euproctis similis Fuessly. De tweede generatie was algemeen.

Philudoria potatoria L. Op 29 september ving ik twee mannetjes op licht te Best,
die ongetwijfeld tot een nog niet waargenomen tweede generatie behoorden.
Drepana binaria Hufn. Op 2 5. IX een gaaf $ te Heemskerk.

Roe sei ia al bul a Schiff. Op 25 september één en op 2 oktober twee stuks te Heems¬
kerk, alle gaaf.

Spilosoma lutea Hufn. Op 23 augustus een gaaf $ te Halfweg, behorende tot
een nog niet uit ons land vermelde tweede generatie.

Spilosoma urticae Esp. Een zeer vers $ op 13 oktober te Halfweg. Deze tweede
generatie was nog niet uit ons land vermeld.

Agrotis vestigialis Hufn. Twee exemplaren op 3 oktober te Oostkapelle. Een
tweede generatie?

Ochropleura plecta L. Vijf verse dieren op 28 september te Woerdense Verlaat.
Diarsia rubi View eg. De tweede géneratie was algemeen. Op 28 september 12
exemplaren te Woerdense Verlaat.

Amathes xanthographa Schiff. Op 25 september te Heemskerk.

Mythimna pudorina Schiff. Op 2 oktober een gaaf exemplaar van een nog niet
vermelde tweede generatie te Heemskerk.

Mythimna lit oralis Curtis. Ook van deze soort was nog geen tweede generatie
uit Nederland bekend. Op 2 september werd een exemplaar te Valkenisse gevan-

214

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. XI. I960

gen, op 8. IX een te Heemskerk en op 3 oktober zelfs twee stuks te Oostkapelle.
De laatste twee waren afgevlogen.

Mamestra splendens Hb. Twee zeer verse exemplaren van de tweede generatie
werden 18 augustus te Woerdense Verlaat gevangen.

Discestra trifolii Hufn. Eén exemplaar, dat iets afgevlogen was, op 4 oktober te
Valkenisse, en een gaaf op 11 oktober te Halfweg. Derde generatie?

Caradrina morpheus Hufn. Van de nog niet vermelde tweede generatie werd
24 september één exemplaar te Best gevangen en 21 oktober liefst zes te Heems¬
kerk.

Earias clorana L. Op 2 oktober een zeer vers exemplaar te Heemskerk. Derde
generatie ?

Chrysaspidea festucae L. Op 28 september twee exemplaren te Woerdense Ver¬
laat.

Polychrisia moneta F. Een gaaf exemplaar op 11 oktober te Halfweg.

Sterrha biselata Hufn. Op 3 oktober een gaaf exemplaar te Oostkapelle. Derde
generatie ?

Sterrha aversata L. Op 1 oktober een gaaf exemplaar van de derde generatie te
Huizen-N.H.

Sterrha inornata Hw. 16 september te Oostkapelle en 25 september te Heemskerk.
Scopula imitaria Hb. Op 2 en 15 september telkens twee exemplaren van de nog
niet uit ons land vermelde tweede generatie.

Scopula emutaria Hb. Op 2 september te Valkenisse 13 stuks. Tweede generatie ?
Abraxas sylvata Scop. Een vers exemplaar van de nog niet vermelde tweede gene¬
ratie op 1 september te Oostkapelle.

Colotois pennaria L. Een vroeg exemplaar op 1 september te Heemskerk en een
zeer laat, doch volkomen gaaf $ te Vogelenzang op 3 december.

Massaal optreden van enkele soorten.

Leucoma salicïs L. Deze soort kwam half juni massaal voor tussen Best en Liemp-
de. In dit gebied staan enige duizenden populieren met een ondergroei van wilg,
els, vuilboom, Prunus padus en kruidachtige planten. Vrijwel alle populieren, de
wilgen, de elzen en de Prunus waren kaal gevreten door de rupsen van salicis.
Op alle mogelijke plaatsen werden poppen aangetroffen, soms in massa bij en aan
elkaar. Meer dan honderd in één klomp was geen zeldzaamheid. Van de rupsen
waren vele nog zeer klein en konden door voedselgebrek ook niet meer volwassen
worden. En tegelijk vlogen overdag de duizenden en duizenden vlinders. Het
was als een winters landschap, de ontbladerde bomen en daartussen als sneeuw¬
vlokken de witte vlinders.

De enkele bewoners in dit gebied hadden uiteraard veel last van de rupsen, die
bij massa’s de huizen binnen drongen om daar te verpoppen. Bij een eventuele
herhaling van de plaag is de gemeente Best van plan het gebied vanuit een vlieg¬
tuig te laten bespuiten. Het is te hopen, dat het niet zover komt, want dat zou
een ramp betekenen voor dit aan vlindersoorten zo rijke gebied.

Poecilocampa populi L. Deze soort was in november zeer algemeen in de duinen
te Heemskerk. Dit blijkt wel duidelijk uit de volgende op licht waargenomen
vlinders (alle mannetjes): 30 stuks op 2 november, 34 op de derde, 11 op de
15de, 109 op de 16de en 76 op de 20ste.

MACROLEPIDOPTERA IN 1959

215

Rhizedra lutosa Hb. Begin oktober was deze uil zeer algemeen op Walcheren. Ik
kreeg er toen tientallen op de M.L.-lamp, doch toen ik ’s nachts om 2 uur van
Oostkapelle naar Middelburg reed langs enkele binnenweggetjes, vlogen er hon¬
derden in het licht van mijn autolampen. Het was onmogelijk om er niet vele
dood te rijden. Het opmerkelijke is echter, dat er nog vrijwel geen riet in de
sloten staat, daar het zeewater deze vegetatie heeft doen verdwijnen.

Bijzondere vangsten in 195 9.

Melitaea diamina Lang. Ongeveer half juni kon ik een aantal dieren van deze
soort vangen in de buurt van Eindhoven. De populatie, die hier vloog, was echter
klein. Hopelijk kan zij op deze plaats stand houden.

Spialia sertoria Hoffmansegg. Van de nog maar één maal waargenomen tweede
generatie ving ik zowel op 11 als op 12 augustus twee exemplaren te Cadier.
Papilio machaon L. Een prachtig vers dier te Zoutelande op 2 september.

Sterrha emutaria Hb. Algemeen in de tweede generatie te Valkenisse.
faspidia deceptoria Scop. In mei en juni in aantal gevangen te Cadier. Ongetwij¬
feld is dit fraaie diertje hier thans inheems. Een tweede generatie werd echter
niet waargenomen.

Arctia villica L. Een tweetal exemplaren in mei op Walcheren.

Actinotia polyodon Cl. In mei in aantal in de duinen te Heemskerk.

Agrotis cinerea Schiff. Eveneens in mei in aantal te Heemskerk.

Paradiarsia glareosa Esp. Algemeen op Walcheren.

Athetis palustris Hb. Van deze zeldzame soort ving ik 31 mei een mooi gaaf
exemplaar op licht te Heemskerk.

Cirrhia ocellaris Bkh. Vrij algemeen te Oirschot.

Aporophila australis Boisd. en

Eumichtis lichenea Hb. Van deze tot nog toe zeer zeldzame uilen, waarvan resp.
vier en twee exemplaren uit Nederland bekend waren, kon ik een aantal dieren
in Zeeland vangen. Mogelijk is het warme weer voor deze soorten zeer gunstig ge¬
weest.

Afw ij kende vormen.

Vanes sa cardui L. Op 2 oktober ving ik in mijn tuin te Halfweg een prachtig
vers exemplaar van de zeer zeldzame f. rogeri E. B. Dit is de eerste vangst hier te
lande. Ook buiten onze grenzen is de vorm nog slechts enkele malen waarge¬
nomen.

Thera juniper at a L. Van deze soort ving ik te Halfweg twee stuks van een licht
kaneelbruine kleur.

Ectropis histortata Goeze. Een zeer klein exemplaar van Oostkapelle, waarbij de
gehele vleugels licht bestoven zijn en de dwarslijnen door een donkerder be¬
stuiving zijn aangeduid. Van de vlekken tussen de uiteinden van de aderen zijn
er nog slechts enkele over aan de achterrand van de achtervleugels.

Campaea margaritata L. Bij een exemplaar van Hoenderlo raken de witte dwars¬
lijnen op de voorvleugels elkaar even onder het midden, doch lopen dan niet
verder door naar de binnenrand.

Operophtera fagata Scharfenberg. Van deze begin november zeer algemeen waar¬
genomen vlinder (zie ook Boer Leffef, Ent. Ber. 20 : 108, I960) ving ik enkele

216 ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.XI.1960

opvallend afwijkende vormen. Een <ƒ, waarbij de tekening van de voorvleugels
vrijwel is verdwenen. Een ander met een mooie donkere middenband op de
voorvleugels (f. fasciata Petersen), tussen honderden dieren het enige exemplaar,
ongetwijfeld dus zeldzaam. Nog opmerkelijker echter waren de reeds door Leffef
vermelde bijna vleugelloze wijfjes. Ze werden in copulatie gevangen, zodat ver¬
gissen dus uitgesloten is.

Eupithecia succenturiata L. Een prachtig exemplaar van f. bistrigata Lempke te
Oostkapelle. De vorm was nog slechts eens eerder gevangen, al in de vorige eeuw
door Heylaerts.

Tethea ocularis L., f. f rank'd Boegl. Een prachtig exemplaar van deze zwarte
vorm te Oostkapelle, een van de eerste vangsten in het duingebied.

Agrochola lychnidis Schiff., f. silesiaca Schultz. Deze zeer zeldzame zwartachtige
vorm ving ik te Halfweg.

Rhizedra lutosa Hb. Een licht roodbruin exemplaar te Best.

Mesapamea secalis L. Een exemplaar met opvallend grijze bestuiving van costa
en aderen van de voorvleugels.

Poecilocampa populi L. Een van Heemskerk, dat in plaats van zwart bruin
getekend is.

Euplexia lucipara L. Van deze weinig variabele soort ving ik een sterk afwijkend
exemplaar te Oostkapelle. De roodbruine grondkleur van de voorvleugels is meer
grijsachtig. De tekening van het middenveld is normaal, maar die van het achter-
randsveld is nagenoeg verdwenen. Van de niervlek is slechts de onderhelft als een
witte vlek zichtbaar.

Cosmia pyralina Schiff. Een purperrood exemplaar van Oostkapelle, waarvan de
witte voorrandsvlek van de voorvleugels is gereduceerd tot een wit lijntje.
D/arsia rubi Vieweg. Een viertal vormen, waarbij de zeldzame f. fasciata Meves.
De drie andere, waarbij een prachtige roodbruine uit Valkenisse, zijn niet in de
Catalogus genoemd.

Apamea scolopacina Esp. Een mooie roodbruine vorm van Walcheren.

Peridea anceps Goeze, f. hasebroeki Loibl ( nigrescens Lempke). Een zeer fraai
exemplaar van deze zwartachtige vorm uit Gronsveld, de tweede Nederlandse
vindplaats.

Summary

Macrolepidoptera taken in the Netherlands in 1959, remarkable for their date of
capture, their locality or showing striking varieties.

Halfweg-Zwanenburg, Esdoornplein 4.

EUPLOEA ALGEA MELANOPA ROBER

217

Euploea algea melanopa Röber 1887
(Lepidoptera, Danaïdae)

door

E. J. NIEUWENHUIS

Enige tijd geleden ontving ik van Dr. M. A. Lieftinck een collectie vlinders
ter bewerking, die hij tijdens de expeditie Lieftinck-Bergman in 1948 op het
eiland Misooi en in de omgeving van Sorong had bijeengebracht.

Onder deze verzameling bevond zich natuurlijk ook het gebruikelijk aantal
donkerbruine Euploea s, voorzien van één androconiënstreep in cel lb van de
voorvleugel. Dit zijn gewone vlinders in deze omgeving maar toch heeft het de¬
termineren vele nomenclatorische moeilijkheden opgeleverd, waarover het volgende
kan worden medegedeeld.

Op grond van bovenbedoelde androconiënstreep kan men de mannetjes in
drie groepen indelen t.w.

1. met een lange smalle androconiënstreep (18 mm), die onder de oorsprong
van ader 2 begint.

2. met een kortere bredere streep (14 mm), die distaalwaarts van de oorsprong
van ader 2 begint.

3. deze streep is nog korter (9 mm) doch even breed en ligt onder het mid¬
den van ader 2.

Dit is dus zeer eenvoudig, doch ik moet er wel op attent maken, dat de onder¬
kant der vleugels bij deze dieren een grote gelijkenis vertoont, zodat bij het ont¬
breken der androconiënstreep bij de vrouwelijke exemplaren de determinatie geen
gemakkelijke zaak wordt en de oorzaak werd van de moeilijkheden, welke nu
worden behandeld.

De vlinder bedoeld sub 1, dus die met de lange smalle androconiënstreep,
stond tot voor kort bekend als Euploea lapeyrousi , door Boisduval in 1832 be¬
schreven in de ,, Voyage de EAstrolabe”. Het type was een vrouwtje, gevangen
op Vanikoro, een der eilanden van de Santa-Cruz Archipel, welke ten noorden
van de Nieuwe Hebriden ligt.

Men heeft daarna gezocht naar het bijbehorende mannetje en waar materiaal
van het eiland Vanikoro niet gemakkelijk te verkrijgen is, hebben latere auteurs,
blijkbaar misleid door de hierboven bedoelde overeenkomst van de onderzijde
der vleugels, het mannetje van No. 1 aan het vrouwtje van lapeyrousi gekoppeld
en daar dit mannetje tot een soort behoort met een uitgestrekt verbreidingsgebied,
kon het niet anders of lapeyrousi werd in de loop der jaren van steeds meer
plaatsen vermeld. Java, Borneo, Sumatra, Ambon, Bum en Nieuw-Guinea geeft
Talbot (1943) op. Vanikoro is dus reeds vergeten.

Het 'heeft tot 1953 geduurd, vóór de fout door Hale Carpenter ontdekt werd.
Deze auteur beschikte over mannetjes van Vanikoro en zag daardoor onmiddellijk,
dat deze tot een andere soort ( hoisduvalii Luc.) behoorden dan het dier, dat tot
dusver voor het mannetje van lapeyrousi doorging. Maar welke naam komt nu
aan het onttroonde mannetje van lapeyrousi toe? Hale Carpenter (1953)
heeft deze aangelegenheid zeer nauwkeurig behandeld en zijn conclusie was, dat
het vroegere lapeyrousi-ma,nnet]e behoort tot de soort Euploea netscheri , door

218

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. XI. I960

Snellen (1889) van West-Nieuw-Guinea beschreven en voortreffelijk af geheeld.
Maar dit is helaas No. 2 van de bruine Euploea s hierboven bedoeld en het is
wel tragisch, dat Hale Carpenter uit zijn zo zorgvuldig opgebouwde stellingen
op het laatste ogenblik een verkeerde conclusie trekt.

Doch een verontschuldiging is hiervoor wel te vinden. Hale Carpenter had
een speciale studie gemaakt van de Euploed s van de Pacific en van Australië,
zodat hij, voor wat de westelijke soorten betreft, vertrouwde op de kennis van
anderen nl. Corbet en Talbot, die in 1942 en 1943 het genus Euploea op ver¬
dienstelijke wijze hebben gereviseerd. Talbot, die nog in de oude samenstelling
van lapeyrousi geloofde, schreef, dat Euploea melanopa Röb. gelijk was aan het
mannetje van lapreyrousi , hetgeen toen volkomen waar was. Hij noemde melanopa
Röb. dan ook een synoniem van lapeyrousi en het zou voor de hand liggen, bij
het wegvallen van lapeyrousi de naam melanopa Röb. in ere te herstellen. Hale
Carpenter heeft dit niet gedaan, want Talbot schreef verder, dat netscheri Sn.
de oudste naam is voor de soort, die door Corbet — dus niet door Röber —
melanopa werd genoemd. Corbet is hier in de war gebracht door Fruhstorfer,
die in „Seitz”, p. 243, melanopa en netscheri volkomen ten onrechte tot één
soort verenigt. Corbet’s melanopa is dus netscheri , maar niet de echte melanopa
van Röber, welke laatste de naam wordt van het mannetje, dat vóór 1953 lapey¬
rousi werd genoemd. Melanopa is een subspecies van Euploea algea van Godart,
zodat de volledige naam van No. 1 wordt Euploea algea melanopa Röber. Ik
hoop gaarne, dat deze naam nu eindelijk als definitief voor deze soort kan wor¬
den beschouwd. De heer Howarth van het British Museum (Natural History)
was het met mijn opvatting eens.

Wat nu de derde soort met de korte androconiënstreep betreft, verkeer ik nog
enigszins in het onzekere. De genitaliën van de mannelijke dieren van No. 2 en 3
zijn gelijk en er is bij beide enige variatie in de lengte van de androconiënstreep,
zodat er exemplaren zijn, die dicht bij elkaar komen. Voorlopig houd ik beide
maar op netscheri Sn.

Tenslotte zij nog opgemerkt, dat Van Eecke (1915, p. 223) netscheri als een
subspecies van Euploea pierretii C. & R. Felder (1865) beschouwt, hetgeen niet
juist kan zijn. E. pierretii is nl. een subspecies van Euploea alcathoe Gdt. (1819),
een soort zonder androconiënstreep.

Summary

The species which formerly masqueraded as the male of Euploea lapeyrousi Bsd.
belongs to Euploea melanopa Röb. and not to Euploea netscheri Sn. as Hale
Carpenter (1953) supposed.

Literatuur

Boisduval, J. B. A., 1832, Voyage de lAstrolabe, Lép.

Corbet, A. S., 1942, Ann. Mag. nat. Hist., ser. 11, 9 : 253 — 267.

Eecke, R. van, 1915, Zool. Mededeel., 1 : 205 — 227.

Fruhstorfer, H., 1910, in „Seitz”, Danaïdae, 9 : 191 — 284.

Hale Carpenter, G. D., 1953, Trans, zool. Soc. Lond., 28 (1).

Röber, J., 1887, Corr, Bl. ent. Ver. Iris, 1 : 190, pi. 8.

Snellen, P. C. T., 1889, Tijds. Entom., 32 : 377 — 400, pi. 8 — 10.

Talbot, G., 1943, Proc. Roy. ent. Soc. Lond., ser. B, 12 : 6 — 16.

Rotterdam, Bentincklaan 37a.

LEPIDOPTERA IN 1959

219

Lepidoptera in 1959

door

J. A. W. LUCAS

Extra generaties en vliegt ij den.

De winter 1958 — 1959 is zeer zacht geweest, hetgeen tot resultaat had, dat vele
soorten zeer vroeg verschenen. Dit geldt uiteraard slechts voor die soorten, die
als pop overwinteren. Daarnaast is 1959 echter gekenmerkt door de zeer lange
en mooie zomer met hoge temperaturen, maar vooral ook door de droogte. De
gunstige temperaturen hebben er voor gezorgd, dat ook de in andere stadia over¬
winterende dieren vroeg verschenen en zijn er, in combinatie met de zachte winter,
voor verantwoordelijk dat van vele soorten een extra generatie verscheen, die in
andere jaren niet of nauwelijks optreedt. Helaas was echter de herfstvangst niet
gunstig, zodat vele der extra generaties niet geconstateerd konden worden; men
kan slechts gissen tot welke extra waarnemingen een gunstige herfst aanleiding
zou hebben gegeven. Een nadeel van 1959 is stellig de droogte geweest. Talrijke
soorten leverden daardoor dwergen op, vaak in vrij aanzienlijke percentages. In
hoeverre de droogte er voor verantwoordelijk is, dat enkele soorten in 1959
schaars waren, is niet uit te maken.

Hoewel men geneigd is in dit bijzondere jaar late vangsten tot een extra
generatie te rekenen moet men toch zeer voorzichtig zijn. Enkele voorbeelden van
m.i. late exemplaren zijn: Lasiocampa quercus ( + 7); Roes el ia albula (+ 23);
Parastichtis suspecta ( + 5) en Rivula sericealis, gen. 2 (+ 4). De tussen haakjes
gegeven getallen geven het aantal dagen aan dat de soort later was dan de door
Lempke in de Catalogus gegeven data. Een ander punt, dat de interpretatie van
de data bemoeilijkt, is, dat, evenals o.a. door Lempke aangegeven wordt, ik ver¬
moed dat bij vele soorten de eerste generatie in twee gescheiden groepen vliegt.
Deze tweede vliegperiode ligt gewoonlijk ongeveer in het begin van juli. Wil men
nu over de juiste situatie beslissen, dan zal het in vele gevallen noodzakelijk zijn
over een doorlopende serie waarnemingen van één plaats te beschikken. Een
dergelijke reeks is in 1959 op Oostvoorne verkregen, helaas met een onderbreking
van 9 tot 29 juli. In dit verband moet ook gewezen worden op de mogelijkheid,
dat zgn. derde generaties in werkelijkheid een tweede vliegperiode van de tweede
generatie weerspiegelen, afstammelingen zijn van de tweede groep van de eerste
generatie. Een ander punt, dat in dit geheel van problemen naar voren komt is de
vraag, of wellicht allerlei soorten in verschillende stadia overwinteren (hetgeen de
twee vliegtijden zou verklaren), zodat partiële generaties van het vorig jaar ver¬
antwoordelijk zijn voor de extra vliegtijd van de eerste generatie (het aantal die¬
ren van deze extra vliegtijd is gèwoonlijk veel kleiner dan de normale groep). Ik
zou dan ook willen aansporen om in I960 zeer in het bijzonder er op te letten of
dergelijke extra vliegtijden wellicht gaan optreden bij soorten, die in 1959 een
meer of minder duidelijke extra generatie hebben geleverd.

Van de volgende soorten is iets over de v 1 i e g t ij d op te merken.
Smerinthus o cell at a L. De soort verscheen van 29 april tot 6 juni, daarna van
4 juli tot 1 augustus. Deze tweede groep van ongeveer 21 exemplaren behoort

220

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. XI. I960

mogelijk geheel tot de tweede generatie (met uitzondering wellicht van de dieren
tussen 4 en 9 juli).

Laothoë populi L. De eerste generatie vloog van 29 april tot 13 juni; daarna
was de soort weer van 4 juli tot 22 augustus aanwezig met ongeveer 27 dieren.
Het bij de vorige soort gegevene geldt ook hier; de dieren van begin juli waren
zeer vers.

Pergesa porcellus L. Gen. 1 vloog van 9 mei tot 27 juni en vermoedelijk weer
op 7 en 9 juli. De tweede generatie vloog van 29 juli tot 30 augustus in ongeveer
64 exemplaren; voor deze soort wel bijzonder veel.

Cerura vinula L. vloog reeds op 3 april ( — 6).

Pheosia tremula Cl. Behalve op de ongunstige avond van 27 juni was de soort
iedere dag aanwezig tussen 29 april en 5 september. De laatste dieren behoren
mogelijk tot een derde generatie (bv. een gaaf $ op 31 aug.).

Clostera curtula L. Gen. 2 verscheen op 9 juli ( — 4).

Clostera anachoreta F. Op 27 augustus verscheen een dier, dat mogelijk tot een
derde generatie behoort.

Leucoma salicis L. vloog reeds op 6 juni algemeen in de Kampina ( — 15).
Euproctis similis Fuessl. was eveneens reeds op 6 juni aanwezig ( — 10). De
tweede generatie vloog van 12 sept, tot 4 okt. (10 exemplaren).

Lasiocampa quercus L. vloog nog op 19 augustus ( + 7). De soort vliegt echter
vaker zo laat; zo was de soort op 17 aug. 1946 vrij gewoon in Meyendel.
Dendrolimus pini L. Op 6 juni 4 exemplaren waarvan al 3 af gevlogen waren
(-23).

Drepana falcataria L. Gen. 2 vloog van 4 juli tot 22 aug. Daarna verscheen nog
een exemplaar op 30 aug., dat mogelijk tot een derde gen. behoort.

Drepana binar ia Hufn. Gen. 2 vloog van 9 juli tot 22 augustus; daarna ver¬
scheen nog 1 dier op 30 aug. en 3 op 5 sept. Waarschijnlijk betreft het hier
reeds de derde gen.

Cilix glaucald Scop. Gen. 2 vloog van 27 juni tot 5 aug. Daarna verscheen 1
dier op 13 aug. gevolgd door een groep van ongeveer 135 exemplaren tussen
19 aug. en 5 sept. Deze laatste groep behoort zeker tot de derde gen.

Tethea duplaris L. Gen. 1 vanaf 9 mei ( — 4), gen. 2 vanaf 13 aug. ( — 9).
Tethea ocularis L. Gen. 1 vanaf 9 mei (; — 16). Een tweede gen. verscheen op 19
en 22 aug., totaal 2 ex.

Nola cucullatella L. In 1959 vloog een nog niet door Lempke vermelde tweede
gen. op 30 aug. en 5 sept., samen 2 ex.

Roeselia albula Schiff, was begin juli gewoon, na eind juli telkens 1 exemplaar
op 13, 19, 22, 29, 30, 31 aug. en 5 sept. Het is mogelijk, dat een enkel dier
hiertussen tot een tweede gen. behoort.

Celama aerugula Hb. Na 1 aug. weer een exemplaar op 22 aug., dat mogelijk
tot een tweede generatie behoort.

Eilema deplana L. vloog reeds op 6 juni ( — 14).

Coscinia cribraria L. vloog van 4 tot 9 juli, daarna weer een exemplaar op 31 aug.
Mogelijk een tweede gen.

Phragmatobia fuliginosa L. Gen. 2 vanaf 4 juli ( — 3) tot 22 aug., daarna weer
3 op 30 en 1 op 31 aug. (derde gen.?).

LEPIDOPTERA IN 1959

221

S pilo soma lubricipeda L. ( menthastri Esp.) Gen. 1 van 29 april ( — 2) tot 9 juli;
daarna weer 1 op 5 aug. (gen. 2; — 8).

S pilo soma urticae Esp. vloog van 4 juni tot 7 juli ( + 2).

Solenobia triquetrella F.v.R. Eind maart werden in Kerkrade een groot aantal
cocons verzameld, die van 5 tot 10 april de $ $ leverden ( — 6).

Apatele tridens Schiff. Gen. 1 vloog van 9 mei ( — 7) tot 4 juni en daarna
waarschijnlijk opnieuw van 4 tot 9 juli. Gen. 2 vanaf 29 juli ( — -11) tot 19 aug.
Apatele aceris L. vloog vanaf 9 mei ( — 6).

Apatele megacephala F. vloog vanaf 9 mei ( — 4). Wanneer de tweede gen. begon
is moeilijk uit te maken, waarschijnlijk echter tussen 9 en 29 juli.

Apatele leporina L. Gen. 1 vloog reeds op 9 mei ( — 8), gen. 2 waarschijnlijk
op 13, zeker op 19 aug. ( — 10, mogelijk — 16) in telkens 1 exemplaar.

Agrotis ypsilon Hufn. De eerste dieren verschenen reeds in april (25 april) en
vlogen tot 13 juni. Begin juli waren er opnieuw oude dieren, maar ook weer
zeer verse exemplaren. Daarna was de soort tot begin okt. wel steeds aanwezig.
Agrotis segetum Schiff. Gen. 1 vloog van 9 mei tot 13 juni, daarna weer op 7 en
9 juli. Vanaf 29 juli is een doorlopende serie waarnemingen tot 3 oktober; deze
dieren behoren stelle alle tot een in 1959 talrijke tweede gen. ( — 6), nl. on¬
geveer 68 dieren tegen ongeveer 23 van de eerste gen.

Agrotis clavis Hufn. Op 22 aug. 2 exemplaren van een tweede gen., die Lempke
alleen van 2 sept. 1925 opgeeft.

Agrotis exclamationis L. vloog vanaf 9 mei ( — 5) tot 9 juli en daarna de
tweede gen. van 13 ( — 4) tot 30 aug.

Agrotis puta Hb. Reeds op 9 en 13 mei telkens 1 + ( — 14). De hoofdvliegtijd
lag waarschijnlijk tussen 9 en 29 juli. Op 3 en 10 okt. verscheen de soort op¬
nieuw (een zestal exemplaren); stellig is dit een tweede gen. gewéést, waarop
ook de kleinheid van de dieren wijst. Deze tweede gen. was nog onbekend. In
de Catalogus geeft Lempke aan, dat de nakomelingen van de meidieren moge¬
lijk in de hoofdvliegtijd eveneens verschijnen; deze mogelijkheid moet nu wel zeer
onwaarschijnlijk geacht worden.

Ochropleura plecta L. De eerste datum van de verschillende generaties wordt
nu 25 april ( — 6) en 4 juli ( — 11). Uit 1958 ken ik een vrij vers exemplaar van
11 okt. (Rotterdam, M. den Boer). Moet wel tot een derde gen. behoren, welke
nog niet door Lempke vermeld wordt.

Axylia putris L. Op 5 aug. werd een exemplaar waargenomen, dat wel tot de
tweede gen. behoord moet hebben ( — 14).

Diarsia mendiea F. vloog reeds op 30 mei ( — 9).

Amathes c . nigrum L. werd voor het eerst op 9 mei waargenomen ( — 7).
Noctua inter jecta Hb. vloog van 7 juli tot 22 augustus ( + 2), de top viel op
13 aug. met 8 ex.

Noctua sub se qua Schiff. Op Oostvoorne verschenen 3 exemplaren op de lamp nl.
telkens 1 op 4 juli, 12 sept en 26 sept. ( + 11).

Noctua orbona Hufn. was wel heel erg te vroeg, nl. reeds op 23 mei ( — 38);
desondanks vloog de soort nog door tot 26 sept.

Mythimna straminea Tr. In 1959 vloog een tweede gen., welke nog niet in de
Cat. vermeld staat, nl. op 19 aug.

222

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. XL I960

Mythimna pallens L. Gen. 2 vloog van 29 juli ( — 7) tot 12 sept, en was veel
talrijker dan de slechts kort vliegende voor j aarsgeneratie.

Mythimna impur a Hb. vloog van 4 juni tot 9 juli. Daarna nog een exemplaar op
1 aug. en 2 op 31 aug. De voor j aarsgeneratie was veel talrijker dan de tweede
gen.

Mythimna pudorina Schiff, verscheen voor de eerste maal op 4 juni ( — 11).
Mythimna lit oralis Curtis. Op 4 juni ( — 13) verschenen 2 exemplaren, en daarna
op 12 sept, weer een exemplaar. Dit behoort stellig tot een tweede gen., die door
Lempke nog niet vermeld wordt.

Mythimna lythargyria Esp. was 3 dagen te vroeg (13 juni).

Meliana flammea Curtis verscheen op 13 mei ( — 4).

Heliophobus albicolon Hb. Gen. 1 vloog vanaf 9 mei ( — 4).

Tholera oespitis F. vloog vanaf 29 juli ( — 4).

Hada nana Hufn. Zowel de eerste als de tweede gen. was 8 dagen te vroeg
(resp. 6 mei en 29 juli).

Ceramic a pisi L. Gen. 1 verscheen het eerst op 9 mei ( — 6).

Lacanobia trifolii Hufn. Gen. 1 verscheen reeds op 4 april ( — 27). Gen. 2 ver¬
scheen mogelijk reeds op 4 juli ( — 5). Ik acht het echter ook mogelijk, dat de
dieren van begin juli een tweede groep van de eerste gen. vertegenwoordigen en
dat de tweede gen. in werkelijkheid pas vanaf 5 aug. (29 juli?) vloog. Dit is
meer in overeenstemming met de opmerking van Coldewey in de Catalogus,
maar in tegenstelling tot Lempke’s data.

Lacanobia contigua F. Gen. 1 vloog vanaf 13 mei ( — 8).

Polia advena F. Vanaf 4 juni ( — 9). In het eveneens vroege jaar 1957 vloog
de soort echter nog veel eerder, nl. op 14 mei en 1 juni.

Mamestra brassicae F. Tussen 29 april ( — 8) en 4 juni verscheen de soort met
7 exemplaren op 5 van de 8 data; daarna verscheen de soort weer op 9 juli
(2 exemplaren) en tenslotte weer gewoner van 29 juli tot 19 sept. De dieren van
9 juli vormen waarschijnlijk weer een tussengroep, behorende tot de eerste gen.,
de dieren van na 29 juli behoren wel alle tot de tweede gen.

Parastichtis suspecta Hb. vloog nog op 22 aug. ( + 5).

CuculUa as ter is F. verscheen reeds op 4 juni ( — 30). Lempke vermeldt een exem¬
plaar van 31 mei, maar vermoedt, dat dit e.L zal zijn; dit is nu niet meer zo
waarschijnlijk.

CuculUa umbratica L. was ook al zeer vroeg aanwezig en verscheen op 9, 13 en
23 mei om op 4 juni zijn hoogtepunt te hebben met 8 exemplaren. Wanneer de
eerste gen. in de tweede overging is niet met zekerheid te bepalen; ik vermoed,
dat de waarnemingen vanaf 29 juli ( — 9) tot de tweede gen. behoren (9 exem¬
plaren).

Pyrrhia umbra Hufn. Gen. 1 vloog vanaf 4 juni ( — 7) tot 9 juli; daarna ver¬
scheen weer een exemplaar op 19 aug. Dit moet wel tot een tweede gen. behoord
hebben. Lempke kende deze alleen van 25 aug. (gekweekt).

Chilodes maritima Tauscher. Van deze soort verscheen alleen een ex. op 22 aug.
op de lamp te Oostvoorne. Het verse ex. moet wel tot een tweede gen. behoord
hebben, die in de Catalogus niet vermeld wordt.

LEPIDOPTERA IN 1959

223

Coenobia rufa Hw. Oostvoorne, 13 en 22 au g. telkens een ex. Vermoedelijk wel
late exemplaren van de eerste gen. ( + 8 en +17).

Arenos tola extrema Hb. vloog al vanaf 13 mei ( — 15).

Arenostola phragmitidis Hb. Van deze soort zag ik een exemplaar van 8 okt.
1957 (Voorschoten, kapelaan Groenendijk), dat wel tot een tweede gen. moet
behoren, welke extra gen. niet door Lempke vermeld wordt.

Arenostola elymi Tr. Op 13 aug. werd nog een exemplaar waargenomen, dat
mogelijk tot een tweede gen. behoort. Het geringe aantal van in totaal 3 exem¬
plaren laat niet toe iets met zekerheid te zeggen (de andere 2 waren van 27 juni
en 9 juli); de vroegste datum, die ik van de soort ken, is 6 juni 1958 ( — 9).
Meristis trïgrammka Hufn. Reeds op 9 mei ( — 7).

Caradrina morpheus Hufn. Gen. 1 vloog van 9 mei ( — 3) tot 9 juli. Gen. 2
vloog van 31 aug. tot 3 okt. Van deze tweede gen., die in de Catalogus niet
vermeld wordt, werden 11 ex. waargenomen.

Hoplodrina ambigu a Schiff. Gen. 1 vloog van 23 mei ( — 12) tot 4 juni met 13
exemplaren. De tweede gen. was veel gewoner (ongeveer 101 exemplaren) en
vloog van 1 aug. tot 19 sept. ( + 7).

Hydraecia oculea L. vloog vanaf 4 juli ( — 13).

Hydraecia micacea Esp. Voor het eerst op 4 juli ( — 8).

Trigonophora meticulosa L. Gen. 1 vloog van 6 mei ( — 18) tot 13 juni, gen. 2
van 1 aug. tot 3 okt.

Apamea sublustris Esp. Vanaf 30 mei ( — 6).

Apamea crenata Hufn. Vanaf 9 mei ( — 4).

Jaspidia pygarga Hufn. Vanaf 9 mei ( — 11).

Earias clorana L. Vanaf 9 mei ( — 12). Ik bezit echter een exemplaar van Leiden,
dat reeds op 2 mei verzameld werd ( — 19), bovendien een exemplaar van 4 sept.
1957, dat mogelijk tot een derde gen. behoort, welke gen. Lempke niet opgeeft.
Chryaspidea festucae L. Op 2 okt. een exemplaar van een derde gen., welke niet
door Lempke vermeld wordt.

Polychrisia mon et a F. Gen. 2 vloog vanaf 19 aug. ( — 6).

Chrysoptera c. aureum Knoch. Vanaf 24 juni ( — 18).

Abrostola triplasia L. Gen. 2 verscheen vermoedelijk al op 9 juli ( — 7) en gen.
3 op 29 aug. ( — 20).

Abrostola tripartita Hufn. Gen. 1 vanaf 6 mei ( — 10) en gen. 2 waarschijnlijk
vanaf 5 aug. ( — 6). Begin juli vloog een aparte groep, die wel een tweede golf
van gen. 1 zal betekenen.

Scoliopteryx libatrix L. 7 overwinteraars werden van 14 maart tot 13 mei waar¬
genomen, daarna verschenen er 3 op 7 juli en tenslotte 4 van 5 sept, tot 3 okt.
Lygephila pastinum Tr. Vanaf 13 juni ( — 6). Op 22 aug. werd een exemplaar
van gen. 2 waargenomen; in de Catalogus wordt deze tweede gen. alleen van
10 sept. 1947 vermeld.

Phytometra viridaria CL Alle door mij waargenomen dieren stammen uit het tijd¬
vak 5 tot 18 juli, dus precies tussen de twee door Lempke opgegeven vliegtijden.
Rivula sericealis Scop. Gen. 2 vloog volgens mij vanaf 29 juli tot 3 okt. ( + 4),
toen nog een af gevlogen exemplaar op de lamp te Oostvoorne af kwam. 10 okt.

224

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. XL I960

verscheen te Rotterdam op een winkelraam weer een vers exemplaar, dat zeker
tot een derde gen. behoord moet hebben; Lempke vermeldt deze nog niet.
Laspeyria flexula Schiff. Vanaf 6 juni (—7).

Zanclognatha cribrumalis Hb. Vanaf 4 juni ( — 16).

Geometra papilionaria L. Vanaf 6 juni ( — 4).

Jodis lactearia L. Reeds 3 jaar neem ik de tweede gen. waar, ondanks de geringe
kans, die ik als westerling bezit, nl. 5 aug. 1957, 16 aug. 1958 en 19 aug. 1959.
Jodis put at a L. Op 29 juli 1959 verscheen er een exemplaar van deze soort op
de lamp te Oostvoorne; deze tweede gen. wordt in de Catalogus niet vermeld.
Sterrha rusticata Schiff. 1 exemplaar werd op 31 aug. gevangen; het behoort
waarschijnlijk tot gen. 2 ( — 10).

Sterrha fuscovenosa Goeze. Vanaf 4 juni ( — 13).

Sterrha dimidiata Hufn. Vanaf 4 juni ( — 11).

Sterrha subsericeata Hw. Van de tweede gen. kende Lempke slechts 1 exemplaar
van 3 sept. 1926; in 1959 werden 7 exemplaren van deze gen. verzameld tussen
19 en 30 aug.

Sterrha in or nat a Hw. Vanaf 6 juni ( — 22).

S copula ornât a Scop, vloog van 9 mei tot 6 juni, daarna verschenen er 2 exem¬
plaren op 7 juli, 2 op 5 aug. en tenslotte een doorlopende serie van 27 aug. tot
19 sept., die mogelijk een derde gen. aangeeft.

S copula rubiginata Hufn. Eerst op 31 mei en 4 juni, daarna van 4 juli tot
22 aug. en tenslotte 5 sept. De interpretatie is niet zeker. Mogelijk betreffen de
de drie groepen 3 generaties. Mogelijk is echter ook, dat de tweede groep uiteen
moet vallen in de groep 4 tot 9 juli, die dan een tweede golf van gen. 1 voor¬
stelt, terwijl gen. 2 dan uiteenvalt in de groep 29 juli tot 22 aug. en het dier
van 5 sept., als nakomelingen van de 2 groepen van de eerste gen.

S copula marginepunctata Goeze. Vanaf 9 mei ( — 14).

S copula imitaria Hb. Gen. 1 vloog van 4 ( — 12) tot 9 juli, de niet in de Cata¬
logus vermelde tweede gen. vloog op 12 sept.

S copula emutaria Hb. Vanaf 4 juni ( — 31).

Rhodostrophia vibicaria Cl. Vanaf 4 juni ( — 9). J. Uilenbroek ving nog 2
exemplaren op 8 sept, te Katwijk, die tot een niet door Lempke vermelde tweede
gen. moeten behoren.

Mesotype virgata Hufn. Gen. 1 vloog van 11 april tot 4 juni en m.i. opnieuw
van 27 juni tot 9 juli. Gen. 2 vloog van 5 aug. tot 12 sept. ( + 3). Het in de
Catalogus vermelde over de vliegtijden lijkt me niet juist. De dieren van begin
juli behoren m.i. altijd tot gen. 1, nooit tot de tweede gen. Deze extra groep
komt ieder jaar tevoorschijn. Gen. 2 is volgens mij zeer partieel; alleen in 1959
nam ik hem wat meer waar.

Lygris testata L. vanaf 27 juni ( — 6).

Lygris me II inat a F. Vanaf 4 juni ( — 3).

Dysstroma citrata L. Vanaf 6 juni ( — 27).

Xanthorhoë spadicearia Schiff. Vanaf 25 april ( — 4). Gen. 3 was in 1959 aan¬
wezig. De grens t.o.v. gen. 2 was echter niet met zekerheid te bepalen, lag
waarschijnlijk ergens eind aug. of begin sept. Gen. 3 vloog door tot 3 okt.
Xanthorhoë ferrugata CL Ook van deze soort was de derde gen. aanwezig, nl.

LEPIDOPTERA IN 1959

225

van 29 ( — 6) tot 31 aug. Mogelijk behoort een ex . van 19 aug. ook reeds tot
deze gen.

Lam'propteryx ocellata L. Gen. 1 vloog vàn 6 mei tot 20 juni. Daarna vloog
de soort, weer vanaf 4 juli; de groep 4 tot 9 juli moet of al tot de tweede gen.
behoren of ook deze soort vertoont een in twee vliegperioden uiteenvallende
eerste gen. In het laatste geval horen stellig alle later vliegende dieren tot de
tweede gen.; in. het eerste geval moet er rekening mee worden gehouden, dat er
een derde generatie gevlogen heeft, mogelijk van 5 aug. tot 19 sept. ( + 11).
Euphyia luctuata Schiff. Vanaf 11 juli ( — 3 ) •

Ecliptopera silaceata Schiff. Gen. 2 vanaf 16 juli' ( — 3).

Eupitheda linariata F. Een exemplaar op 4 juni ( — 9), daarna 8 op 7 en 9 juli
en tenslotte 3 op 30 aug. en 12 sept.

Eupitheda absinthiata Cl. Vanaf 9 mei ( — 8).

Eupitheda goossensiata Mab. Vanaf 18 juli ( — 7).

Eupitbecia assimilata Dbld. Gen. 2 vloog waarschijnlijk vanaf 7 juli ( — 13).
Eupitheda pimpinellata Hb. Vanaf 18 juli ( — 6).

Eupitheda innotata Hufn. Op 3 okt. werd een zeer vers exemplaar gevangen,
dat tot een nog niet door Lempke vermelde derde -gen. moet behoren.
Eupitheda laridata Freyer. De soort werd op 18 juli te Wijster verzameld. Het
door Lempke gedetermineerde exemplaar moet tot een niet in de Catalogus ver¬
melde tweede gen. behoren.

Anticollix sparsata Tr. Vanaf. 9 mei ( — 12).

Abraxas sylvata Scop. Een exemplaar van 22 aug. behoort mogelijk tot een niet
door Lempke vermelde tweede gen.

Lomaspilis marginata L. Op 30 aug. werd een zeer vers exemplaar waargenomen.
Mogelijk een exceptionele nakomeling van de tweede groep der eerste gen. ?
Dêilinea pusaria L. Gen. 1 van 6 mei tot 6 juni, daarna weer op 7 en 9 juli en
weer van 29 juli tot 31 aug.

Deilinea exanthemata Scop. Gen. 1 vloog van 6 mei tot 16 juni, daarna op 9 juli
en van 29 juli tot 31 aug. Bij deze beide soorten hebben we opnieuw met een in
tweeën uiteengevallen eerste gen. te maken.

Ourapteryx sambucaria L. Op 3 oktober werden op Oostvoorne 5 exemplaren van
de tweede gen. waargenomen; deze tweede gen. is -zeldzaam.

Campaea margaritata L. Vanaf 13 mei ( — 3).

Ennomos alniaria L. Vanaf 9 juli ( — 16).

Crocallis elinguaria L. vloog nog op 31 aug. ( + 4).

Opisthograptis luteolata L. Gen. 1 vloog van 25 april tot 13 juni en stellig weer
opnieuw van 4 tot 9 juli; de tweede gen. vloog van 29 juli (—8) tot 5 sept.
Ectropis bistortata Goeze. Gen. 3 vloog zeker vanaf 30 aug. en waarschijnlijk reeds
op 22 aug. ( — 10).

Aspilates ochrearia Rossi. Gen. 1 vloog van 29 april ( — 6) tot 23 mei, gen. 2
van 19 tot 30 aug. Van de tweede gen. werd een kweek opgezet, waarvan 5 exem¬
plaren snel doorgroeiden en een partiële derde gen. leverden van 19 okt. tot
7 nov. Een derde gen. is in de Catalogus niet vermeld.

226

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. XI. I960

Zeldzame Macrolepidoptera. I Oostvoorne.

Gedurende het onderzoek van het duingebied van Oostvoorne zijn de volgende
belangwekkende soorten te voorschijn gekomen.

Celerio livornica Esp. 1 ex. op 13 sept. 1958.

Lymantria monacha L. 1 ex. op 9 juli 1959.

Thyatira hatis L. In 1959 werden 13 exx. waargenomen.

Tethea or Schiff. 7 exx. in 1959.

Eilema lurideola Zincken. 15 exx. in 1959.

Pelosia muscerda Hufn. 4 exx. in 1959.

Diaphora mendica Cl. 1 ex. op 9 mei 1959.

Agrotis cinerea Schiff. 26 exx. in 1959.

Agrotis puta Hb. 8 exx. in 1959.

Actebia praecox L. 1 ex. op 19 aug. 1959.

Noctua inter jecta Hb. 21 exx. in 1959.

Mythimna litoralis Curtis. 3 exx. in 1959.

Mythimna albipuncta F. 4 exx. in 1956, 3 in 1959.

Meliana flammea Curtis. 1 ex. op 13 mei 1959.

Tholera cespitis F. 48 exx. in 1959. De soort is de laatste tijd in het westen
blijkbaar minder zeldzaam dan vroeger: ik nam de soort ook waar in Leiden,
Wassenaar en Meyendel.

Hadena confusa Hufn. 7 exx. in 1959; ook in 1958 waargenomen.

Lacanobia genistae Bkh. 1 ex. op 23 mei 1959. Uit het westen alleen van Over-
veen vermeld.

Atethmia xerampelina Esp. Telkens 1 ex. op 31 aug. en 5 sept. 1959.
Meganephria oxyacanthae L. Algemeen in 1958, minder in 1959. In de Cata¬
logus niet uit de duinen vermeld, maar komt ook zeer zeldzaam in Wassenaar
voor.

Syngrapha interrogations L. 1 ex. op 1 aug. 1959.

Cucullia asteris F. 2 exx. in 1959.

Chloridea peltigera Schiff. 1 ex. op 22 aug. 1959.

Chilodes maritima Tauscher. 1 ex. op 22 aug. 1959.

Coenobia rufa Hw. 2 exx. in 1959.

Arenostola extrema Hb. en A. fluxa Hb. In 1959 gewoon.

Ar eno stola elymi Tr. 3 exx. in 1959.

Hoplodrina ambigua Schiff. Enkele exx. in 1958, zeer gewoon in 1959-
Laphygma exigu a H b. 1 ex. op 20 sept. 1958.

Lygephila pastinum Tr. In 1958 en 1959 gewoon.

Schrankia costaestri galis Steph. 1 ex. op 19 aug. 1959.

Jodis lactearia L. 6 exx. in 1959.

Jodis putata L. 1 ex. op 29 juli 1959. Door Lempke niet uit het duingebied ver¬
meld, maar mij ook uit Wassenaar bekend.

Sterrha ochrata Scop. 2 exx. Deze soort is naar mijn ervaring in het duingebied
helemaal niet gewoon. Op mijn vele tochten door de duinen nam ik de soort
nog slechts eens waar te Noordwijkerhout.

Sterrha subsericeata Hw. 42 exx. van de eerste en 7 van de tweede gen.

S copula imitaria Hb. 10 exx. van de eerste en 6 van de tweede gen.

LEPIDOPTERA IN 1959

227

Scopula emutarid Hb. 2 exx. in 1959.

Anaitis plagiata L. 1 ex. op 13 me! 1959.

Nothopteryx polycommata Schiff. 2 exx. op 4 april 1959.

Nothopteryx carpinata Bkh. 3 exx. in 1959.

Lobophora halterata Hufn. 4 exx. in 1959.

Mysticoptera sexalata Retzius, 1 ex. op 9 juli 1959.

Pbilereme vetulata Schiff. Telkens 1 ex. op 27 juni en 7 juli 1959. Lempke kende
deze soort al wel uit het duingebied ten noorden van de Nieuwe Maas maar nog
niet van Oostvoorne.

Pbilereme transversata Hum, 17 exx. in 1959.

Ochyria quadri jas data CL 2 exx. in 1959.

Nycterosea obstipata F. 1 ex. in september 1958.

Calqstygia multistrigarid Hw. 23 exx. in 1959.

Ecliptopera silaceatd Schiff. 1 ex. op 9 mei 1959.

Mesoleuca aibicillata L. 1 ex. op 4 juli 1959.

Epirrboë rivata Hb. 2 exx. in 1959.

Per/zoma affinitata Steph. 10 exx. in 1959.

Earopbila badiata Hb. 28 exx. in 1959-

Eupitbeda plumbeolata Hw., E. satyrata Hb., E. tripunctaria H.S.> E. absinthidtd
CL, E. assimilata DbkL; E. castigata Hb., E . subumhrata Schiff., E. nanata Hb.;
E. innotdta Hufn., E . virgaureata Dbld., E. abhreviata Steph. en E. dodonedtd
Guenée. Naar mijn ervaring is E. nanatd in een groot deel van het westen aan
te treffen en stellig inheems.

Antkollix sparsata Tr. 1 ex. op 9 mei 1959.

Apeira syringaria L. 1 ex. op 5 sept. 1959.

An gerond prunaria L. 1 ex. op 4 juli 1959.

Plagodis dolabraria L. 1 ex. op 4 juni 1959.

Semiothisa Uturata CL 2 exx. op 9 juli 1959.

Semiothisd clathraia L. 69 exx. in 1959.

Aids repdnddtd L. 7 exx. in 1959.

Aspitates ocbreana Rossi. 48 exx. op de lamp in 1959, bovendien nog enkele
overdag opgejaagd en van een derde gen. 5 exx. a.o.

De waarnemingen op Oostvoorne' konden verricht worden dank zij de wel¬
willende medewerking van het Biologisch Station „Weeversduin’', de Ver. tot
Behoud van Natuurmonumenten en het Zuidhollands Landschap.

IL Rest van Nederland.

Unca olivana Schiff, werd door mij op 6 en 7 juni (resp. op licht en overdag
opgejaagd) op de Kampina waargenomen. U. olivdnd is blijkbaar een van de
soorten, die zich de laatste tijd sterk uitbreiden. Lempke gaf in de Catalogus
slechts 17 vindplaatsen. Mij zijn momenteel nog de volgende vindplaatsen bekend:
Tjoene, Raalte (Ent. Ber. 19, no. 10, 1959), Almen, Ruurlo, Montferland, Hoog-
Soeren, ’t Woold, Aalten, Noorden, Bergen op Zoom (Fort Rovere), Wouw,
Kampina, Heeze.

Euphyia luctuata Schiff. Met Unca olivana een van de soorten, die zich steeds
meer uitbreidt. Naast de in de Catalogus opgegeven vindplaatsen kan ik nog toe-

228

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. XI. I960

voegen: de gehele oosthelft van de Veluwe (Epe, Hoog-Soeren, Wiessel, Ugche-
len, Niersen, Gortel, Hoenderlo en Schaarsbergen; in Ent. Ber. 19, no. 12, 1959,
bovendien nog Otterlo), Zeist (1955, Gorter), de Achterhoek (’t Woold, in
1958 niet zeldzaam) en dit jaar nam ik de soort voor het eerst in het noorden
van ons land waar, nl. te Wijster (3 exx. op licht).

Philereme uetulata Schiff. Volgens de Catalogus verbreid in bosachtige streken in
o en z, daarnaast in het duingebied van Wassenaar tot Staelduin. Behalve op
Oostvoorne verzamelde ik de soort in 1959 ook te Rotterdam, waar op 1 avond
liefst 8 exx. op de lamp verschenen; bovendien nam de heer Bogaard de soort
te Hendrik-Ido- Ambacht waar. I960 zal moeten leren, of het hier een trekkende
groep betrof, of dat de soort in Zuid-Holland een wijder areaal bezit.

Verder moge ik memoreren, dat in Noorden Diataraxia splendens Hb. en
Chrysoptera c. aureum Knoch ook in 1959 present waren en in Meyendel No¬
th op ter y x polycommata Schiff.

Zeldzame Microlepidoptera.

Tevens kan ik de volgende zeldzame Microlepidoptera vermelden:
Melissoblaptes zelleri de Joannis. Oostvoorne. Een typische duinsoort.

Crambus silvellus Hb. Vloog eind augustus 1959 massaal op enkele weitjes in de
Vlaardingse Vlietlanden. Volgens Beirne (British Pyralid and Plume Moths) is
de soort overdag slecht op te jagen en verschuilt hij zich dan tussen de planten.
Dit geldt zeker niet voor de Vlaardingse Vlietlanden, waar je stap na stap tot wel
10 exx. op joeg!

Crambus erïcellus Hb. Wooldse Veen en Otterloo.

Crambus dumetellus Hb., C. contamïnellus Hb., C. geniculeus Hw., C. latistrius
Hw. alle te Oostvoorne, de tweede en derde soort zeer gewoon.

C. selasellus Hb. Oostvoorne en de Vlaardingse Vlietlanden.

C. deUellus Hb. Otterlo en Oostvoorne. C. lythargyrellus Hb., Otterlo.

Platytus cerusellus Schiff. Oostvoorne; in hoofdzaak een soort uit het zw duin¬
gebied.

Schoenobius gigan tellus Schiff, werd pas in 1957 voor het eerst in het duingebied
waargenomen. In 1959 te Oostvoorne.

Homoeosoma sinuella Fabr., H. saxicola Vaughan, H. pseudonimbella Btk. en
Gymnancyla canella Hb. Oostvoorne. Op H. pseudonimbella na typische duin-
soorten; alle zeldzaam.

Salebria similella Germ, et Znck. Kampina, 6 juni 1959. Zeldzaam.

Nephopteryx rhenella Zk. Meijendel, 1958; zowel in de Kijfhoek als de Bierlap
1 ex. Zeer zeldzaam.

S co paria phaeoleuca Z. Oostvoorne, 9 juli 1959, 1 ex. Slechts 3 à 4 exx. bekend.
Evergestis limbata L. Bernden, een dood ex. in een vensterbank van een café. Een
zeer zeldzame, alleen in Z. -Limburg voorkomende soort.

Pyrausta cilialis Hb. Van de heer J. Uilenbroek kreeg ik, naast Syngrapha inter-
rogationis , ook enkele dieren uit Bergen op Zoom. Hierbij bevond zich de tweede
in ons land waargenomen P. cilialis. Het andere ex. stamt van Meerssen, 1935.
Eucnemidophorus rhododactylus Schiff. Oostvoorne, 7 juli 1959 een prachtig gaaf
ex. op de lamp. Voor zover mij bekend het tweede ex. van ons land. Het eerste

LEPIDOPTERA IN 1959

229

werd in 1949 in de Amsterdamse Waterleidingduinen gevangen door de heer
Doets.

Steno ptilid stigmatodactyla Zeil. Oostvoorne, 2 exx. Zeer zeldzaam.

Acleris shepherdana Stph. Noorden (Nieuwkoop), 18 aug. 1958. Een zeer zeld¬
zame soort, door Doets in de Kortenhoefse Plassen ontdekt.

Conchylis implicitana Wek. Oostvoorne, 9 mei 1959. Een eveneens zeer zeldzame
soort.

Olethreutis branderiana L. Meijendel (Bierlap), 1 juli 1958, 2 exx. (1 hiervan
in coll. Leiden). Slechts een drietal malen eerder waargenomen.

Steganoptyche diniana Gr. Oostvoorne, 30 aug. 1959. Zeer zeldzaam.

Notocelia suffusana Z. Oostvoorne, 4 juni 1959. Eveneens een zeer zeldzame
soort.

Epiblema grandaevana Z. Rotterdam, 15 juni 1959, ’s avonds op een winkelruit
midden in de stad. Dit feit, en de grote zeldzaamheid van de soort (het betreft
hier het derde ex.) doet vermoeden, dat het hier een trekvlinder betreft.
Ancylus inornatana H.S. Oostvoorne, 9 mei 1959. Zeldzaam.

Psecadia decemguttella Hb. Oostvoorne. Vrij zeldzaam.

Coleophora frischella L. Rotterdam, 21 juni 1959. Deze zeer zeldzame soort,
die te Rotterdam ontdekt werd, komt er blijkbaar nog steeds voor.

C. lixella Z. Oostvoorne. Voornamelijk een duinsoort.

C. jlavipennella H.S. Rotterdam, 21 juni 1959. Zeldzaam.

Gracilaria falconipennella Hb. Rotterdam, 13 sept. 1958. Zeldzaam.

Coriscium sulphurellum Hw. Oostvoorne, 15 maart 1959. Zeldzaam.

Summary

List of Lepidoptera, remarkable for the dates of capture in 1959 or for the
localities where they were taken.

On some varieties of Macrolepidoptera

J. A. W. LUCAS

Agrotis puta Hb., f. junctoides nov. Orbicular and reniform touching each other.
Holotype: Oostvoorne, 13.V.1959.

Agrotis puta Hb., f. confluens nov. Orbicular and reniform coalescent1).
Holotype: Oostvoorne, 4. V. I960.

Diarsia mendica Fabr., f. juncta nov. Orbicular and reniform touching each
other.*). Holotype: Wijster, 11.VII.1959.

Diarsia rubi View., f. borealis Lingo, faun. nov. var. Ground colour darker
than usual. Meyendel and Noorden.

Orth osia opima Hb., f. juncta nov. Orbicular and reniform touching each
other*). Holotype: Apeldoorn, 14.11.1954 (a.o.).

Areno stola extrema Hb., f. tangens nov. Specimens of the f. punctilinea Lucas

*) Cf. Lempke, B. J., Catalogus der Nederlandse Macrolepidoptera 4 : 203 and 204, 1939-
2) Cf. Lempke, B. J., Catalogus der Nederlandse Macrolepidoptera, 8 : 556 and 557, 1949.

230

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. XI. I960

in which the two lines touch each other below the middle and then separate
again2). Holotype: Oostvoorne, 4. VI. 1959.

Caradrina morpheus Hufn., f. tangens nov. The two transverse lines which
border the central area of the fore wings, touch each other below the middle and
then separate again2). Holotype: Oostvoorne, 12. IX. 1959.

Ortholit ha chenopodiata L., f. margaritata nov. The two transverse lines which
border the central area of the fore wings, touch each other in more than one
spot2). Holotype: Oostvoorne, 31. VIII. 1959.

Mesotype virgata Hufn., f. albescens nov. Ground colour whitish. Holotype:
Oostvoorne, 20.IV. I960 ( $ ).

Mesotype virgata Hufn., f. subtuslineata nov. On the underside of the fore
wing the line which borders the central area at the outer side, is very prominent.
The same holds good for the corresponding line on the underside of the hind
wings. Holotype: Oostvoorne, 20. IV. I960.

Boar mi a roboraria F., f. subtuniformis nov. The underside of both fore and
hindwings equally greyish (including the light tips of the fore wings). Holotype:
Kampina, 6. VI. 1959.

Aspitates ochrearia Rossi, f. aurantiaca nov. Ground colour of a much deeper
yellow, fading to orange. Holotype: Oostvoorne, 9. V. 1959. That this colour is
not the same as the one of very fresh specimens is demonstrated by some bred
specimens which are much lighter.

Syrphidae in 1959

door

J. A. W. LUCAS

Allereerst toonde ik een aantal Syrphidae, die ik met de Pinksterdagen in de
omgeving van Vaals verzamelde en waarover nog gepubliceerd zal worden.

Daarnaast vermeld ik nog de volgende zeldzame tot zeer zeldzame soorten:
Chr y so gaster viduata L. Schelluinen. Buiten Z. -Limburg zeer zeldzaam.
Sphaerophoria rueppellii Wiedemann. Telkens 1 ex. op het schor van Oud Sab-
binge (noordkust van Zuid-Beveland), 4 aug., en in de Vlaardingse Vlietlanden,
25 aug. 1959. Het eerste ex. vloog op lamsoor ( Limonium vulgare Mill.).
Syrphus lapponicus Zett. Kampina, aan de Beerze, 7 juni 1959.
Lathyrophthalmus aeneus Scop. Volgens de Syrphidentabel van van der Goot
ontbreken bij de Nederlandse dieren de lengtestreep j es op het borststuk. Van de
16 verzamelde dieren (Wemeldinge, Kattendijke, Oud Sabbinge) bezitten er ech¬
ter 3 dergelijke streepjes.

Leucozona lucorum L. Oostvoorne, 4 mei 1959, $ , en de Kampina, 7 juni 1959,
cf en $ .

Summary

Rarer Hover-flies observed in the Netherlands in 1959.

LITERATUUR

231

Literatuur

Dinther, J. B. M. van, Insect pests of cultivated plants in Surinam. Wageningen, I960
(159 biz, 83 fig.).

Met deze samenvatting, die als bull. 76 van het Landbouwproefstation in Suriname ver¬
schenen is, heeft Dr. van Dinther een nuttig werk verricht, evenals Kalshoven (1950 —
51) dat voor Indonesië gedaan heeft (vergl. Ent. Ber. 13 : 116 en 1 4 : 15).

Het landbouw- departement en -proefstation te Paramaribo werden in 1903 opgericht op
advies van Prof. Dr. F. A. F. C. Went, die door de Nederlandse Regering naar Suriname
was gezonden om de kmllotenziekte te bestuderen, die de cacaocultuur daar met ondergang
bedreigde. Aanvankelijk stonden de Directeur van Landbouw, de plantkundige Dr. C. J. J.
van Hall, en zijn landbouw-assistent A. W. Drost, alleen voor de studie van alle planten¬
ziekten en dierlijke plagen, waarvan voorlopig de krulloten-ziekte het voornaamste onder¬
werp was.

In 1910 werd Dr. J. Kuyper aangesteld als plantkundige aan genoemd proefstation. In
1914 werd hij opgevolgd door Dr. G. Stahel, die tot 1948 aanbleef. Ondergetekende werd
in 19 18 aangesteld als eerste entomoloog. Na zijn vertrek in 1924 hebben Ir. J. W. Van
Dijk (scheikundige.) en Dr. D. S. Fernandes (plantkundige) zich o.a. met entomologisch
onderzoek bezig gehouden. Dit werd in 1929 overgenomen door de entomoloog Dr. H. G.
Bünzli. Van 1938 — 1952 was Dr. D. C. Geijskes werkzaam als entomoloog aan het
proefstation te Paramaribo, van 1953 — 1956 Dr. J. B. M. van Dinther, die in 1957 opge¬
volgd werd door Drs. P. H. van Doesburg. Reeds de plantkundigen van Hall, Kuyper
en Stahel hebben zich, bij het ontbreken van een entomoloog, meermalen met schadelijke
insekten bezig gehouden, en daarover gepubliceerd.

Uit het bovenstaande blijkt, dat het van veel belang was om de verspreide literatuur
over insektenplagen in Suriname eens samen te vatten. Dr. van Dinther heeft dit m.i. op
uitstekende wij ze gedaan; een uitvoerig register (15 blz.) en een uitgebreide literatuurlijst
(6 blz.) stellen de lezer in staat zich snel te oriënteren. Evenals in Kalshoven’ s boek is de
stof ingedeeld volgens de insekten-orden, en niet volgens de cultuurplanten. De inleiding
(blz. 11 — 17) bevat enige gegevens over bodem, klimaat, landbouw en entomologisch onder¬
zoek in Suriname. Het boekje werd bij Veenman & Zonen te Wageningen gedrukt, en is
typografisch uitmuntend verzorgd.

Een nadere bespreking van de vele insekten, die behandeld worden, is in kort bestek niet
mogelijk. Slechts enkele opmerkingen wil ik toevoegen.

De grote boorrups der cocospalmen, Castnïa dedalus (Cr.), heeft thans ook haar intrede
gedaan in Coronie, het voornaamste cocosdistrict in Suriname, zoals ik onlangs vernam.
Castnia licus (Drury), bekend als boorder van suikerriet, en soms van bananen, wordt reeds
door Merian (1705) op pi. 36 afgebeeld, maar van een wilde plant. Deze plant is volgens
inlichting van Prof. Dr. J. Lanjouw een Costus sp. (fam. Zingiberaceae) . Volgens de
literatuur is C. licus eerst aan het eind der vorige eeuw op suiker overgegaan; wilde
voedselplanten zijn Musaceae (o.a. Heliconia ) en enkele Bromeliaceae en Orchidiaceae.

Wat de cacaothrips, Selenothrips rubrocinctus (Giard), betreft, zij opgemerkt, dat de
mening van Fennah (1954), volgens welke het licht geen invloed heeft op de ontwikkcding
van een thripsplaag, niet strookt met de ervaring in Suriname. Laboratorium-proeven be¬
wezen, dat de cacaothrips sterk fototropisch is (vergl. buil. 44 Dept. van Landbouw Suri¬
name, blz. 57 — 58 en 71). In het wild, ver van het plantage-gebied, vindt men dezt thrips
steeds op open zonnige plaatsen, zo bijv. in het savanna-gebied, en in de stroomversnel¬
lingen der boven-rivieren, waar genoemde thrips (naast Heliothrips haemonhoidalis ) een
gewone verschijning is op de water-guave, Psidium polycarpon Lamb. Onder zware schaduw,
zoals in het wilde cacaobos aan de Boven-Coppename (Ind. Mercuur, 24 sept. 1920) kwam
de cacaothrips niet voor, maar wel enkele kms verder in de volle zon op waterguave in de
Kwamma-kreek. In een verlaten cacao-pl antage, die tot secundair bos is opgegroeid, zal men

232

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. XI. I960

de thrips ook tevergeefs zoeken; de cacao groeit daar, evenals in het oerbos-, als onderhout
onder diepe schaduw. De entomologen van het Engelse landbouwdept. te Barbados hebben
de thripsplaag op de Kleine Antillen steeds als een secundair verschijnsel beschouwd, een
gevolg van ongunstige bodemtoestand of wortelziekte, terwijl de entomologen op Trinidad
(F. W. Urich en P. L. Guppy) de cacaothrips voor een primaire plaag hielden (vergl.
Buil. 44, blz. 117—118 en 132—135).

Merkwaardig is, dat de cacaothrips in Indonesië nimmer enige schade heeft aangericht.
Reeds op de dag van aankomst toonde men mij deze thrips op cacao in de Cultuurtuin te
Buitenzorg. Later heb ik dezelfde thrips meermalen op cacao in de Minahasa (N. Celebes)
gevonden; op heggen van Jatropha curcas L. was de cacaothrips daar een gewone ver¬
schijning. Eenzelfde merkwaardig geval doet zich voor met Sexava nubila Stal, die op de
Talaud-eilanden sedert lang grote schade aanricht onder de cocospalmen (oogst ongeveer
tot een kwart gereduceerd), maar op de naburige Nanoesa-eilanden geen schade aan de
cocos doet en voornl. pisang-blad vreet. Vermoedelijk heeft men in deze gevallen te doen
met verschillende rassen. Morfologisch valt er geen verschil waar te nemen, maar de voor¬
keur voor een bepaalde voedselplant kan in economisch opzicht van kapitaal belang zijn.

Met verbazing las ik bij van Dinther (blz. 137), dat de soortnaam van de Trigona,
die destijds door knabbelen van de vruchtschil bananenplanters grote schade berokkende,
nog steeds niet bekend is. Deze bij is zeer algemeen, knaagt aan alles wat kleverig is (ge¬
teerde schuttingen, getapte Hevea-bomen, entwas enz.), en is uiterst agressief zoals plantage¬
arbeiders wel bekend is. Hoewel deze bijen niet steken, veroorzaken ze door hun heftige
beweging een ondraaglijke jeuk, kruipen in neus en oren, in het haar en tussen de kleding.
De nesten zitten gewoonlijk hoog in de bomen, tegen de stam of tussen de takken. Ik heb
deze bij destijds met een te Rio de Janeiro verschenen monografie (Mariano Filho J.,
Ensaio sobre as meliponidas do Brasil, Diss., Rio de Janeiro, 1911) gedetermineerd als
Trigona ruficrus (Latr.), of daaraan nauw verwant, maar kon het insekt in de V.S.A. niet
gedetermineerd krijgen.

Zoals mij thans blijkt uit de grote monografie van de angelloze bijen van Amerika door
H. F. Schwarz (1948, bull. 99 Am. Mus. of Nat. Hist.), heeft deze het door mij naar
Washington gezonden materiaal (in het U.S. Nat. Museum) gedetermineerd als Trigona
( Trigona ) amalthea (Oliv.). Schwarz zegt (p. 220): A field note attached to specimens
of amalthea collected by A. Reyne in Paramaribo, Surinam, includes the expressive phrase
’gnawing bananas’. Volgens de beschrijving, die Schwarz van amalthea geeft (pp. 209 — 223),
hield A. Ducke in 1901 amalthea voor een synoniem van ruficrus, en later voor een sub¬
species dezer soort (1916, 1925, 1945). C. Schrottky (1914), die evenals Ducke in
Brazilië werkte, zegt dat amalthea en ruficrus niet te scheiden zijn. Schwarz daarentegen
meent, dat ze in structuur duidelijk verschillen. De soort amalthea werd in 1789 door
Olivier beschreven uit Cayenne en Suriname, ruficrus in 1804 door Latreille uit Bra¬
zilië. Volgens Schwarz (1948) komt ruficrus alleen in Brazilië voor (blijkbaar ten Z. van
de Amazone) en in Paraguay, amalthea daarentegen in alle tropische landen van Amerika
van Mexico tot Paraguay (uitgez. de Antillen); voor Suriname worden 4, en voor Br.
Guiana 18 vindplaatsen genoemd. — A. Reyne.

Wigglesworth, V. B., Physiologie der Insekten. Uebersetzung aus dem Englischen von
Martin Lüscher. Birkhauser Verlag, Basel/Stuttgart. 2. Aufl. 1959. 832 S., 355 Abb. DM
of Zw. Fr. 32.—.

Dit is de Duitse vertaling van de 5e druk van het Engelse boek (1953). De Zwitserse
uitgave is royaler, wijder gedrukt en op beter papier, en duurder. — P. A. van der Laan.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN

MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR

DE NEDERLANDSCHE ENTOMOLOGISCHE VEREENIGING

Deel 20

1 december I960

No. 12

B. J. LEMPKE,

Adres der Redactie :

Oude IJselstraar 12m, Amsterdam -Zuid 2

— Nederland

INHOUD : G. L. van Eyndhoven : Pater Schmitz overleden (p. 233). — G. L. van
Eyndhoven : Verslag van de 6e Lentevergadering te Utrecht (p. 234). — G. Kruseman :
Over regionale convergentie bij Hommels (Hym., Bomb.) (p. 241). — K. Bakker: Een
analyse van de voedselconcurrentie tussen larven van Drosophila melanogaster (p. 244). —
G. W. Ankersmit : Over de regulering van de jaarcyclus bij enkele keversoorten (Col.)
(p. 255). — G. Domenichini : Descrizione di un nuovo Tetrastichus malese (Hym. Eulo-
phidae) parassita di Xyleborus spp. (Col. Scolytidae) (p. 256). — L. G. E. Kalshoven :
Observations on the parasites of Xyleborus twig-borers in Java (p. 259). — W. J. Boer
Leffef : Nieuwe vindplaatsen van Cerastis leucographa Schiff, (p. 262). — Literatuur (p.
238 : Br. Theowald ; p. 258 : B. J. Lempke ; p. 264 : G. Barendrecht, P. A. van der
Laan). — Korte mededelingen (p. 234: J. Huisenga, Afdeling Zuid-Holland ; p. 255:
G. J. Ernst ; p. 263 : B. J. Lempke ; p. 264 : J. P. C. Boot, Aanbieding).

Pater Schmitz overleden

Op 1 september I960 is ons erelid P. Dr. Hermann Schmitz S. J. onverwacht
gestorven. Met hem is een man van grote wetenschappelijke kennis heengegaan
en tevens een beminnelijk mens, gaarne gezien door een ieder die het voorrecht
had met hem in contact te staan. Geboren op 12 augustus 1878 te Elberfeld,
besloot hij reeds op 15-jarige leeftijd in te treden bij het Noviciaat der Societas
Jesu te Blijenbeek in Nederland. Een groot gedeelte van zijn leven heeft hij in
ons land gewoond en hij beheerste onze taal in woord en geschrift volkomen.
Sedert 1946 was hij in het Aloisiuscollege te Bad Godesberg bij Bonn en het was
altijd een grote vreugde voor hem wanneer goede bekenden uit Nederland hem
daar kwamen opzoeken. De laatste maal, dat ik hem daar bezocht, was in 1958,
kort voor zijn 80e verjaardag.

Reeds op jeugdige leeftijd leerde hij de grote mierenkenner P. Dr. Erich Was-
mann kennen en mede daardoor is hij zich geheel gaan wijden aan de biologische
wetenschap. In 1926 promoveerde hij.

Zijn wetenschappelijke werk was vroeger vooral gewijd aan de mieren; later
werd hij specialist in de moeilijke, kleine mugjes, die als Phoriden bekend staan.
Op dit gebied verwierf hij zich een wereldnaam.

In 1906 werd hij lid van de Nederlandsche Entomologische Vereeniging. In
1921 werd hij benoemd tot Corresponderend lid en in 1958 tot Erelid.

Ik moge hier met deze weinige woorden volstaan. Ons medelid, Dr. J. K. A.
van Boven, die zeer veel met P. Schmitz heeft samengewerkt, zal binnenkort
een uitvoerig In Memoriam doen verschijnen in het Natuurhistorisch Maandblad
van Limburg.

Amsterdam, Zeeburgerdijk 21.

G. L. van Eyndhoven.

234

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. XII. I960

Verslag van de 6e Lentevergadering te Utrecht

door

G. L. VAN EYNDHOVEN, Secretaris

De Zesde Lentevergadering der Nederlandsche Entomologische Vereeniging
werd gehouden op zondag 24 april I960 in Restaurant ,, Esplanade” te Utrecht,
onder voorzitterschap van de President, Dr. G. Barendrecht. Aanwezig waren:

De Leden van Verdienste Ir. G. A. Graaf Bentinck, J. J. de Vos tot Nederveen Cappel en
P. van der Wiel en tevens Dr. G. Kruseman en B. J. Lempke (beiden ter vergadering als
zodanig benoemd), alsmede de Gewone Leden B. van Aartsen, Ir. G. W. Ankersmit,

G. Bank Jr., Dr. G. Barendrecht, Dr. J. G. Betrem, W. L. Blom, Mr. C. M. C. Brouerius
van Nidek, P. Chrysanthus O.F.M. Cap., Ir. R. H. Cobben, G. L. van Eyndhoven, F. C. J.
Fischer, P. Fuchs, W. H. Gravestein, J. M. A. van Groenendael, J. H. de Gunst, D. Hille
Ris Lambers, G. den Hoed, J. A. Janse, C. A. W. Jeekel, D. J. de Jong, Dr. W. J. Kabos,
Mr. I. A. Kaijadoe, Dr. L. G. E. Kalshoven, H. Kraan, J. H. Küchlein, C. H. ter Laag,
Dr. P. A. van der Laan, Laboratorium voor Entomologie der Landbouwhogeschool te
Wageningen, Laboratorium voor Toegepaste Entomologie te Amsterdam, H. Landsman,
Dr. M. A. Lieftinck, N. Loggen, J. A. W. Lucas, A. W. P. Maassen, W. P. Mantel,
C. Ottenbeijm, M. P. Peerdeman, L. H. van ’t Sant, Dr. J. van der Vecht, H. Veen,

H. H. W. Velthuis, Br. Virgilius, N. C. van der Vliet, Prof. Ir. T. H. van Wisselingh,
Zoölogisch Laboratorium der Rijksuniversiteit te Leiden, K. W. R. Zwart.

De Voorzitter heet de aanwezigen welkom en spreekt zijn vreugde uit over de
grote opkomst. Het spijt hem, dat Dr. H. J. de Fluiter om overigens voor hem
prettige redenen niet ter vergadering aanwezig kan zijn, daar deze onlangs tot
Voorzitter van de Afdeling voor Toegepaste Entomologie is benoemd in de
plaats van de heer F. E. Loosjes en uit dien hoofde dus voor de eerste maal op de
jaarvergadering aan de bestuurstafel zou zitten.

Hierna wijdt hij enige woorden aan de nagedachtenis van de 6 leden, die ons
in het laatste jaar door de dood zijn ontvallen.

Vervolgens gaat hij over tot zijn

Verslag Nederlandsche Entomologische Vereeniging 1959/60

In het afgelopen verenigingsjaar werd de Lentevergadering gehouden op 12 april 1959 te
Utrecht, de Zomerbij eenkomst op 6 en 7 juni 1959 te Heeze, de Herfstvergadering op
14 november 1959 te Amsterdam en de Wintervergadering op 28 februari I960 te Utrecht.
Helaas was de heer Chr. J. M. Berger, die tot erevoorzitter van de Zomerbij eenkomst was
benoemd, door ziekte verhinderd die functie waar te nemen. Gelukkig is hij sindsdien weer
geheel hersteld.

Door de dood zijn ons in het verslagjaar helaas niet minder dan 6 leden ontvallen, van
wie verschillende tot onze oudste leden behoorden, t.w. de heren Dr. W. Beijerinck,
Prof. Dr. W. M. Docters van Leeuwen, Ir. M. Hardonk, H. Hoogendoorn, W. de
Joncheere en B. H. Klynstra.

Voor het lidmaatschap bedankten de leden Eggenhuizen, Kleinhout, Koelman, Loof,
Van Nes, Naaktgeboren, Mej. Van Turnhout, Van Tuyl, Uijlenbroek, Mevr.
UlJLENBROEK-SCHOLTEN, Mevr. VAN DER WeRFF-HiETBRINK, WOLDA.

Als Buitenlands Lid trad toe de heer Karel Janssens te Antwerpen.

Tegenover het verlies door overlijden en bedanken staat een grote aanwinst van nieuwe
leden en wel:

Gewone Leden: Bataafse Internationale Petroleum Maatschappij, P. J. C. Boeren,

VERSLAG VAN DE ÖDE LENTEVERGADERING

235

Ir. L. P. Brader, F. B. W. Fortuin, Hercules Powder Company, E. A. W. Houbolt,
Dr. A. Minderhoud, E. J. Oomen, R. van Oorschot, A. Pijfers, C. Slegtenhorst,
R. Troelstra, N.V. Van Tubergen’s Bloembollen en Zaadhandel, Dr. L. Vlijm, C. J. L.
van der Walle, H. J. M. Wassink, Zoologisch Laboratorium der Vrije Universiteit te
Amsterdam ;

Studentleden: M. H. den Boer, W. Bongers, B. H. Jürgens, R. Koolbergen, W. J.
Reijnders, G. van Tongeren, H. A. R. Velthuis, R. Vis, W. de Vries;

Adspirantleden: G. Ernst, J. van der Made, E. van der Meijden, W. J. Veldkamp,
D. A. Vestergaard.

Mogen zij allen tot in lengte van jaren met genoegen deel uitmaken van onze ledenkring.
Onze Vereniging telt thans:

Leden van Verdienste

Ereleden

Begunstigers

Corresponderende Leden

Buitenlandse Leden

Gewone Leden

321

Studentleden

Adspirantleden

Totaal 420

Aangezien 4 leden in twee categorieën zijn vermeld, is dit aantal feitelijk .416.

Door de Lentevergadering van 12 april 1959 werd de heer J. G. Betrem als bestuurslid
herkozen, terwijl de plaats van de heer Loosjes als Voorzitter van de Afdeling voor
Toegepaste Entomologie werd ingenomen door de heer H. J. de Fluiter, waarmede laatst¬
genoemde werd opgenomen in het Bestuur der Vereniging.

Twee van onze leden, nl. de heren A. C. Nonnekens en J. J. de Vos tot Nederveen
Cappel, vierden in het verslagjaar hun 80e verjaardag.

Onze publicaties werden regelmatig voortgezet. Van het Tijdschrift voor Entomologie
verscheen deel 102, van de Entomologische Berichten deel 19 afl. 5 — 12 en deel 20 afl.
1 — 4, van Entomologia Experimentalis et Applicata deel 2 afl. 2 — 4.

De Afdeling voor Toegepaste Entomologie vergaderde twee maal en wel op 3 november
1959 te Wageningen en 24 januari I960 te Leiden.

De Afdelingen Noord-Holland & Utrecht en Zuid-Holland vergaderden regelmatig en
verheugden zich in een goede opkomst.

Het Bestuur van de Uyttenboogaart-Eliasen Stichting vergaderde tweemaal.

Op 25 maart jl. bracht Uw President het voorgeschreven bezoek aan de Bibliotheek, die
in uitstekende staat werd bevonden.

De Voorzitter geeft hierna het woord aan de Penningmeester, de heer C.
M. C. Brouerius van Nidek, voor zijn

Verslag van de Penningmeester over het Boekjaar 1959

Mijne Heren,

Hieronder vermeld ik de cijfers van de Balans en de Verlies- en Winstrekening:

236

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. XII. I960

BALANS BOEKJAAR 1959

Activa:

Effecten in blote eigendom . ƒ 15.473,72

Effecten in volle eigendom . . „ 36.412,18

Inschrijving grootboek in volle eigendom . „ 6.872,25

Inschrijving grootboek in blote eigendom . . „ 13.770, —

Giro . . „ 5.373,34

Amsterdamsche Bank . . . . „ 209,40

Uyttenboogaart-Eliasen Stichting . . 6.400, —

Debiteuren . . „ 1.221,09

Nadelig saldo 1959 . „ 32,86

ƒ 85.764,84

Passiva:

Kapitaal . . . ƒ 23.896,34

Fonds Hacke-Oudemans . . . „ 200, —

Fonds Hartogh Heys v. d. Lier . . . „ 6.872,25

Reserve koersverlies . „ 12.900,60

Dr. J. Th. Oudemans Stichting . „ 472,99

Fonds aankoop boeken . . . . . 6.069,80

Legaat Reuvens . . ,, 13.770, —

Nalatenschap Dr. Veth . „ 15.473,72

Crediteuren . „ 3.409,14

Fonds hommels . ,, 2.700, —

ƒ 85.764,84

VERLIES- EN WINSTREKENING 1959

Verlies:

Entomologische Berichten . . . ƒ 6.735,28

Tijdschrift voor Entomologie . „ 3.696,42

Bibliotheek . . . 14.721,85

Onkosten . ,, 1.291,02

Entomologia Experimentalis . . ,, 138,25

26.582,82

Winst:

Contributies . ƒ 4-322,50

Rente . . „ 1.327,46

Uyttenboogaart-Eliasen Stichting . . „ 20.900, —

Verlies . . 32,86

26.582,82

Ik wil niet besluiten zonder een woord van grote dank te richten tot de heer B. H. Hen-
drikse van de Uyttenboogaart-Eliasen Stichting voor zijn gewaardeerde hulp en tot de
heren van de Kascommissie voor hun prettige wijze van controle.

Hierna wordt het Verslag van de Kascommissie, bestaande uit de heren J. P.
van Lith en E. J. Nieuwenhuis door de Secretaris voorgelezen, aangezien beide
heren verhinderd waren ter vergadering aanwezig te zijn. De Commissie heeft
alles in orde bevonden en prijst de ijver en de accuratesse van de Penningmeester,
die onontbeerlijk zijn voor onze zo ingewikkelde financiële administratie.

VERSLAG VAN DE ÖDE LENTEVERGADERING

237

Onder applaus van de aanwezigen wordt de Penningmeester voor zijn beheer
gedechargeerd en de Voorzitter bedankt de heer Brouerius van Nidek nog eens
voor al zijn bemoeienissen, die veel omvangrijker zijn dan menigeen zich kan
voorstellen. Tevens bedankt hij de Kascommissie voor het door haar verrichte
werk.

Vervolgens wordt behandeld de

BEGROTING I960

Inkomsten:

Contributies . . ƒ 4.000, —

Boekenfonds . . . . 400, —

Rente . . 2.000, —

Abonnem. T.v.E. (inch die van Bibl.) en restitutie overdr. . . ,, 4.000, —

Subsidie Rijk . . . . 1.000, — ■

Tekort . . . . . 23.600,—

ƒ 35.000 —

Uitgaven:

Algemene onkosten . . . ƒ 2.000, —

Entomologische Berichten . . . „ 7.500, —

Tijdschrift voor Entomologie . . 8.500, —

Bibliotheek . . . . 17.000, —

ƒ 35.000, —

De Voorzitter stelt nu aan de orde het benoemen van de Kascommissie voor
het nazien der boeken over het jaar I960. Gekozen worden de heren M. A.
Lieftinck en J. P. van Lith.

Hierna krijgt de heer G. Kruseman het woord voor zijn

Verslag van de Bibliothecaris over 1959/60

Naar menselijke berekening zal ik vandaag voor de laatste maal als Bibliothecaris verslag
uitbrengen en tevens zal ik thans het dagelijkse beheer over onze boekenschat aan mijn
opvolger overdragen. Het wil mij voorkomen, dat ik daarom iets uitvoeriger met mijn
verslag moet zijn dan anders.

Ik ben wel het enige lid onzer Vereniging, dat 25 jaar lang achter de schermen van het
bibliotheekbeheer heeft gekeken. Vijfentwintig jaar geleden was onze Bibliotheek onge¬
twijfeld een waardevol boekenbezit, maar toch niets uitzonderlijks. Wij konden uit onze
inkomsten het beheer nauwelijks voeren, zodat het Bestuur zich, ik meen in 1933, genood¬
zaakt zag enige tijdschriftabonnementen op te zeggen. Op het ogenblik is ons boekenbezit
een der grootste, zo niet het grootste, op entomologisch gebied in de gehele wereld.

Toch zijn er in die vroegere tijd waardevolle boeken gekocht, o.a. het bekende werk
van Oberthür.

Nadat Dr. D. Mac Gillavry, die een voortreffelijk kenner was van de entomologische
literatuur, het beheer van de Bibliotheek aan Dr. D. L. Uyttenboogaart had overge¬
dragen, werd onze nieuwe catalogus, welke ieder lid bezit, afgedrukt. Dit was mogelijk door
een gift van de Uyttenboogaart-Eliasen Stichting, die daarmede tevens de eerste handeling
verrichtte van haar doelstelling: de bevordering van de entomologie in Nederland. Deze
respectabele catalogus is thans geheel onvolledig; een nieuwe druk zou nu minstens driemaal
zo dik moeten zijn.

238

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.XII.1960

Om een voorbeeld te geven: In 1945 zal naar schatting de Bibliotheek 15.000 separata
bezeten hebben; nu zullen het er 90.000 zijn, die tussen de 60.000 en 70.000 verschillende
titels bevatten. Wij houden voor onze overzeese leden zoveel mogelijk twee exemplaren aan
om ook aan hen te kunnen lenen.

Deze grote aanwinsten zijn in de eerste plaats te danken aan Mevrouw en Dr. D. L.
Uyttenboogaart-Eliasen, die van hun fortuin een stichting maakten waaruit onze
Vereniging reeds vele jaren ruime subsidies ontvangt.

Hierdoor werd het mogelijk alle separata en alle ons ontbrekende werken uit de enorme
boekerij -Mac Gillavry aan te kopen. Zonder deze steun zouden wij zelfs op de zeer
voordelige voorwaarden, die voor de overname golden, deze boekenschat niet hebben kunnen
verwerven.

Als schenkingen of op zeer voordelige voorwaarden verwierven wij de boekerijen van de
heren J. B. Corporaal, J. Koornneef, J. C. H. de Meijere, A. C. Oudemans, A. Re-
claire, A. Stärcke, D. L. Uyttenboogaart en nog vele andere.

Ten tijde dat de heer Corporaal bibliothecaris was, moest onze Bibliotheek uit het
toenmalige Koloniaal Instituut verhuizen. Hij vond de Gemeente Amsterdam bereid onze
boekenschat vrij van kosten te herbergen, terwijl zij ook de assurantie, de verwarming en
enige dienstverlening voor haar rekening nam. Deze verhuizing was voor de bibliothecaris
een enorm werk. Mej. A. Wijker, die te dien tijde assistent-bibliothecaresse was, rang¬
schikte de boeken en gelukkig vond hij ons medelid D. Piet bereid de herschikking van
de tijdschriften te bewerkstelligen.

Na Dolle Dinsdag werden 2 m3 zeldzame werken in de kluis van de Amsterdamsche
Bank in veiligheid gebracht. Om het risico van oorlogsschade te beperken, werden de
duplicaten op het Zoölogisch Laboratorium opgeslagen. Onze oorlogsschade bleef ten slotte
beperkt tot die boeken, die bij leden verloren gingen, voornamelijk bij de evacuatie van
Wageningen.

Voorts kwamen tijdens het beheer van de heer Corporaal de drie verhuiswagens aan,
waarin de boekerij en verdere bescheiden van Dr. Mac Gillavry verpakt waren. De chaos,
die na het uitpakken der wagens heerste, was onbeschrijfelijk. Het heeft jaren geduurd
voordat met de toen beschikbare hulp de afwikkeling tot stand kwam. Het meest urgent
was om alles te sorteren, hetgeen door het personeel van het Zoölogisch Museum geschiedde.

De heer F. C. J. Fischer heeft zich in de tijd, dat hij bibliothecaris was, zeer beijverd de
tijdschriftenruil uit te breiden, zodat deze nu minstens verdubbeld is. Het technische werk
aan de Bibliotheek is zodanig vermeerderd, dat — konden wij vroeger met één kracht voor
één dag in de week volstaan — het nu meer tijd vergt dan de volle werkweek van Mevrouw
De Nobel, die zich overigens in de loop der jaren heeft weten te maken tot een onvol¬
prezen vraagbaak voor vele Nederlandse entomologen van diverse pluimage.

Niet alleen het catalogiseren van onze talrijke aanwinsten door aankoop, ruil en schen¬
kingen kost veel tijd, ook het zeer toegenomen uitleenbedrijf. Vroeger werden er enkele
boeken per week uitgeleend, zodat wij er tot lang na de oorlog mee konden volstaan de
museumbediende tweemaal per week naar het postkantoor te zenden. Thans komt het dik¬
wijls voor, dat de uitleen van één dag niet in de grote fietstassen kan worden geborgen.
Hierbij zij opgemerkt, dat ik de grote tijd waarin Dr. A. C. Oudemans ontelbare boeken
leende ten behoeve van zijn historische studiën op het gebied der Acarologie, niet heb
medegemaakt.

U ziet, niet alleen de schat is vermeerderd, doch ook het gebruik.

Keren wij terug tot het heden. Op 1 oktober meende ik, dat het verslag uit één regel zou
kunnen bestaan: ,,De Bibliotheek is bij !” Op die dag namen wij afscheid van de heer Baars,
die al de opgesomde aanwinsten voor ons heeft gecatalogiseerd. Uw President bracht hem
de dank der Vereniging over en overhandigde hem een geschenk voor zijn voorgenomen
reis naar Australië. Op onvolprezen wijze heeft de heer Baars zijn taak vervuld.

In januari en maart moesten wij echter zijn hulp alweer inroepen om de nieuwe aanwin¬
sten te catalogiseren!

Van de firma Asher kochten wij omstreeks 2000 ons ontbrekende separaten, welke de
heer Den Hoed zo vriendelijk is belangeloos voor ons te catalogiseren, waarvoor ik hem
op deze plaats ook gaarne onze hartelijke dank betuig.

Nu wijlen Prof. Docters van Leeuwen legateerde ons zijn boekerij over cecidiologie,

VERSLAG VAN DE ÖDE LENTEVERGADERING

239

welke, hoewel zij zwaar heeft geleden door een scheepsramp en door oorlogsgeweld, nog
steeds uniek is en een grote leemte in ons boekenbezit aanvult.

Verdere schenkingen en belangrijke aanwinsten over 1959/60 vindt U op de lijsten, die ik
hierbij rondgeef.

Hiermede is mijn taak als Bibliothecaris volbracht. Ik dank het Bestuur en de Bibliotheek¬
commissie voor hun aangename samenwerking en belangstelling, alsook Mevrouw De Nobel
en de heren Baars en Den Hoed voor hun onvolprezen hulp.

Sta mij toe, Mijnheer de President, U hierbij de clavis bibliothecarii te overhandigen om
haar straks aan mijn opvolger ter hand te stellen.

De Voorzitter bedankt de heer Kruseman voor het door hem gevoerde be¬
heer en merkt op, dat zijn dankwoord ditmaal wel een bijzondere betekenis heeft,
nu een zo lange periode van activiteiten wordt afgesloten. Immers, ook zonder
Bibliothecaris te zijn, is veel van het dagelijks beheer der Bibliotheek op zijn
schouders neergekomen.

Gezien deze unieke staat van dienst wil hij namens het Bestuur aan de vergade¬
ring voorstellen de heer Kruseman te benoemen tot Lid van Verdienste. Met een
welgemeend applaus betuigen de aanwezigen hun instemming.

De heer T. H. van Wisselingh brengt thans het Jaarverslag uit van de
Commissie voor Natuurbescherming. Hij laat daarin een ernstig en waarschuwend
woord horen om toch vooral de terreinen te ontzien waar bijzondere insecten
voorkomen. Met name doelt hij op terreinen van It Fryske Gea, waar volgens bij
de Commissie binnengekomen berichten veel exemplaren van Thersamonia dispar
zouden zijn gevangen en wellicht later ook verhandeld. Bij een hierop gevolgd
contact met It Fryske Gea heeft deze organisatie alle medewerking toegezegd, zo¬
wel wat betreft overleg bij het verlenen van toegang tot de terreinen als ook
voorzichtigheid bij het snijden van riet om de eieren van deze zeldzame vlinder
zo min mogelijk in gevaar te brengen.

Hierna is aan de orde het vaststellen van de plaats waar de volgende Lente-
vergadering zal worden gehouden. Men is het erover eens, dat Utrecht wederom
de voorkeur verdient.

Nu volgt de verkiezing van een lid van het Bestuur in verband met het
periodiek aftreden van de heer G. Kruseman, wiens mandaat niet mag worden
verlengd. Het Bestuur heeft het volgende dubbeltal candidaat gesteld:

1. C. A. W. Jeekel

2. Br. Theo Wald.

Andere candidaten zijn niet aan het Bestuur opgegeven. Bij de stemming blijkt
de heer Jeekel 32 stemmen op zich te hebben verenigd en Br. Theowald 8,
terwijl er 3 blanco stemmen zijn. De heer Jeekel is derhalve gekozen. De Voor¬
zitter heet de heer Jeekel welkom in het Bestuur en daar het de bedoeling is, dat
de nieuwgekozene de functie van Bibliothecaris op zich zal nemen, overhandigt
hij hem tevens de clavis bibliothecarii welke voordien door de heer Kruseman
werd benut.

Vervolgens komt de verkiezing van een lid van de Commissie van Redactie in
verband met het periodiek aftreden van de heer C. F. A. Bruyning. De heer
Bruyning heeft zich herkiesbaar gesteld en wordt met algemene stemmen her¬
kozen.

Van Dr. A. Reijne is bij het Bestuur een verzoek binnengekomen om Dr.
Harold Morrison te Washington, specialist voor Cocciden, te benoemen tot Cor-

240

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. XII. I960

responderend Lid der Vereniging. De vergadering gaat hier gaarne mede accoord.

Als laatste huishoudelijk punt van de agenda is nu aan de orde „Wat verder
ter tafel zal worden gebracht”. De Voorzitter heeft hiervoor nog iets in petto. Hij
merkt op, dat het thans ongeveer 25 jaar is geleden dat de heer B. J. Lempke
begon met zijn Catalogus der Nederlandsche Macrolepidoptera. In tegenstelling
tot wat eerst werd gedacht, nl. een publicatie van niet al te grote omvang, is
deze catalogus uitgegroeid tot een monumentaal werk, dat nog steeds niet is vol¬
tooid en dat onderwijl alom in den lande door de vlinderverzamelaars wordt ge¬
raadpleegd. Daarnaast is de heer Lempke steeds voor vele leden een vraagbaak
geweest. Om al deze redenen meent de Voorzitter namens het Bestuur aan de
leden te mogen voorstellen de heer Lempke te benoemen tot Lid van Verdienste.
Een hartelijk applaus vertolkt de instemming der aanwezigen en de heer Lempke
is zichtbaar verheugd over deze onderscheiding.

Nadat niemand verder het woord verlangt over huishoudelijke zaken, wordt
overgegaan tot de

WETENSCHAPPELIJKE MEDEDELINGEN,
waarbij de volgende sprekers het woord voeren:

G. Kruseman: Over regionale convergentie bij Hommels (Hym., Bomb.) (publicatie in dit
nummer).

D. Hille Ris Lambers: Some notes on morph determination in Aphids (gepubliceerd in
Ent. Ber. 20 : 110—113, I.VI.1960).

G. W. Ankersmit: Over de regulering van de jaarcyclus bij enkele keversoorten (Col.)
(overzicht in dit nummer).

K. Bakker: Een analyse van de voedselconcurrentie tussen larven van Drosophila melano-
gaster (Dipt.) (gepubliceerd in dit nummer).

J. G. Betrem: Over het begrip parasiet (wordt later gepubliceerd).

Hiermede is ook het wetenschappelijke gedeelte van deze bijeenkomst ge¬
ëindigd, zodat de Voorzitter tot sluiting overgaat, onder dankzegging aan de
Sprekers voor hun bijdragen.

Amsterdam, Zeeburgerdijk 21.

Melville du Porte, E., Manual of insect morphology. Reinhold Publishing Corporation,
New York; Chapman & Hall, Ltd., London, 1959, 224 pag.

Een overzichtelijk boek, waarin zich stof op het gebied van morfologie en anatomie van
de insecten voor een twintigtal practicum-dagen bevindt. In het voorwoord geeft de auteur
aan, dat twee principen aan dit boek ten grondslag liggen: de student moet door het
practicum een redelijk inzicht krijgen in de morfologie van het insect en dit moet gebeuren
door eigen werk met zo min mogelijk hulp van assistenten. Mijns inziens is de schrijver
in deze opzet heel goed geslaagd. Hoewel dit boek geschreven is voor Amerika en de ge¬
bruikte insecten dus bijna alle alleen daar gemakkelijk verkrijgbaar zijn, zal het heel weinig
moeite kosten dit boek aan Europese eisen aan te passen. Het is voor de verschillende Af¬
delingen Entomologie van onze universiteiten zeker de moeite van het aanschaffen waard
en kan daar de eerste grondslag leggen voor een nadere uitgebreidere studie op morfologisch
en anatomisch gebied. — Th.

REGIONALE CONVERGENTIE BIJ HOMMELS

241

Over regionale convergentie bij Hommels (Hym., Bomb.)

door

G. KRUSEMAN

Zoölogisch Museum, Amsterdam

Het kleurpatroon der hommels is zeer beperkt. In onze streken vindt men:

1° het type van de aardhommel met gele banden en een witte achterlij fspunt:
Bombus t. terrestris (L.), B. I. lucorum (L.), B. h. hortorum (L.), B. rude-
ratus eurynotus D.T., B. suhterraneus latreillelus (Kirby), B. j. jonellus
(Kirby), B. magnus lat o eine tu s Krüger, waarbij aansluiten: B. silvarum
dis tin et us Vogt, B. e. equestris (F.), B. distin guendus Mor.;

2° het type van de moshommel, nl. het meer effen bruine tot oranje type: B.
m. muse or um (L.), sommige variëteiten van B. h. humilis Ill., B. agrorum
floralis (Gmel.), waarbij aansluiten B. agrorum romanioides Krüger en B.
hypnorum (L.);

3° het type van de steenhommel, dus zwart met rode achterlij fspunt (dit type
vindt men vooral bij de $ $ en de £ £ , terwijl de J1 van het pratorum-
type (zie onder 4°) zijn): B. L lapidarius (L.), B. pomorum (Panz.), B. c.
cullumanus (Kirby), B. r. ruderarius (O. F. Müll.), B. soroe'ènsis proteus
Gerst., B. confus us Schenck;

4° het type van de weidehommel, geel gebandeerd met rode achterlij fspunt: B.
pratorum ssp., variëteiten van B. r. ruderarius. (O. F. Müll.) en van B.
soroeënsis proteus Gerst., alsmede vele cf van de onder 3°, het lapidarius -
type genoemde soorten, b.v. B. lapidarius zelf.

Ook de koekoekshommels zijn op deze kleurpatronen gebouwd.

Komen wij in andere streken van de wereld, dan zien deze zelfde soorten
hommels er ten dele geheel anders uit. Zo blijkt het ons bekende kleurpatroon van
het lapidarius- type (zie 3°) eigenlijk alleen voor te komen in noordelijk Europa,
Corsica, de Balkan met het aansluitend deel van Klein- Azië, en dan wederom in
Oost-Azië, b.v. China en Japan.

Doch in de andere delen van hun verspreidingsgebied zijn deze zwart rode
hommels gebandeerd: in de Pyreneeën b.v. met brede gele, in de Alpen met
smalle gele, in de Kaukasus met brede witte en in het Tien Sjan-gebergte met
brede grijze banden; in Afghanistan met effen gele thorax. Dit verschijnsel van
gelijk uiterlijk in dezelfde streek noemt men regionale convergentie. Reeds in
1909 en 1911 heeft Vogt in de Sitzungsberichte der Gesellschaft Naturforschen¬
der Freunde in Berlijn dit onderwerp uitvoerig behandeld.

Indien wij voor deze zeer opvallende regionale convergentie een verklaring wil¬
len vinden, dan zullen wij eerst moeten trachten vast te stellen welke biologische
betekenis het kleurpatroon heeft. Vermoedelijk speelt het geen of hoogstens een
ondergeschikte rol bij het opsporen van de $ $ door de cf cf » want alles wijst
erop dat dit bij de meeste soorten door de „reuk” tot stand komt.

Ik zou de betekenis in een andere richting willen zoeken. Algemeen is men van
mening, dat de opvallende kleur van slecht smakende of vergiftige dieren zijn
betekenis ontleent aan de waarschuwing aan predatoren: „eet mij niet!”

Ford geeft als voorbeeld hiervan b.v. de rupsen van de Kleine Vos, Aglais

242

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. XII. I960

urticae (L.). De nabootsing van de wespentekening door ongevaarlijke dieren
zou ook hierop teruggaan. Ik geloof, dat dit ook bij hommels het geval is: ook
zij steken en ook zij geven hun aanwezigheid steeds duidelijk aan, zowel door
hun gebrom als door hun opvallende kleuren. Ook zij hebben dubbelgangers, die
geheel ongevaarlijk zijn, nl. bij de vliegen (zweefvliegen, horzels, echte vliegen).

Indien dit zo is, dan is het verklaarbaar, dat hoe meer soorten eenzelfde patroon
hebben, hoe beter zij elkander beschermen. Elke predator behoeft slechts kennis te
maken met één individu van hetzelfde kleurpatroon om gewaarschuwd te worden.
Hiervoor pleit, dat de $ $ meestal eerder de regionale convergentie vertonen dan
de <ƒ cf . Wij zien b.v., dat B. mastrucatus alpigenus Mor. uit de Kaukasus çf cf
heeft met gele banden, terwijl de $ $ en de £ g witte banden hebben.

Als deze opeenstapeling van veronderstellingen juist is, dan geeft dit een ver¬
klaring voor de bijzonderheid, dat in een naar geologische begrippen recente tijd
de hommelbevolking van het lapidarius- type van noordwest Europa van kleur ver¬
anderd moet zijn. Het is moeilijk aan te nemen, dat alle soorten, die na de ijstijd
naar deze toen voor hen bewoonbaar geworden streken emigreerden, reeds deze
kleur hadden. Opvallend is, dat hoe meer wij het Skagerrak naderen, des te meer
zwarte hommels verschijnen. In die streek zijn, behalve de reeds genoemde soor¬
ten, ook nog B. s. subterraneus (L.), B. silvarum var. ni gres cens Pérez, B. agro-
rum mniorum (F.), B. hortorum var. nigricans Schm, en de zwarte ondersoort
van B. pratorum ongebandeerd.

Ik zou dit zó willen verklaren, dat deze soorten in noordwest Europa op auto-
chthone soorten zijn gestoten, die dit kleurpatroon reeds hadden, ni. B. alpinus
(L.), B. polaris alpiniformis Rich., B. lapponicus scandinavicus Fr. et W., terwijl
B. m. mastrucatus tot beide groepen kan behoren.

Doch laat ons niet te vroeg juichen. Men vindt toch weer in andere streken
uitzonderingen op het kleurpatroon, die met het bovenstaande niet verklaard zijn.
In de Pyreneeën b.v., waar een uitgesproken regionale convergentie bestaat voor
hommels met brede gele banden, vliegt B. s il var um var. nigrescens Pérez naast
vele exemplaren van het normale type, B. lapidarius in de typische variëteit naast
de vorm met banden ( descipiens Pérez), B. ruderarius in de kleur van de ty¬
pische variëteit naast de vorm montanus Lep.1).

Van Bombus confusus werden er alleen exemplaren zonder banden gevangen.
Wij kunnen ons in allerlei bochten wringen om een verklaring te vinden, b.v. dat
B. lapidarius ssp. met banden van het zuiden en B. I. lapidarius zonder banden
van het noorden tegelijkertijd de Pyreneeën ingetrokken zijn en er nu een
bastaardpopulatie vormen, die nog niet weer brede banden verkregen heeft, maar
dit is in tegenspraak met het voorgaande betoog. De vorm met brede banden zou
juist in het voordeel moeten zijn, en die komt er niet voor.

Bovendien zijn zeer waarschijnlijk zowel B. lapidarius als B. soroeënsis als zwart
en rood getekende dieren in noordwest Europa aangekomen. Zij zullen stammen
uit een refugium tijdens de laatste ijstijd, dat in de Balkan of in Klein-Azië zal
hebben gelegen. Aangezien van de erfelijkheid bij hommels niets bekend is,

x) In de Pyreneeën, bij de Col de Pèrche, vonden mijn vrouw en ik twee nesten, die
zowel zwarte dieren als exemplaren met brede banden bevatten. B. montanus Lep. is dus
slechts een kleurvariëteit van B. ruderarius (O. F. Müll.).

REGIONALE CONVERGENTIE BIJ HOMMELS

243

blijft onze kennis van deze insecten te gering om in die richting naar verklaringen
te zoeken.

Uiteindelijk breek ik dus mijn betoog weer af. Als slotsom wil ik zeggen, dat
ik geloof, dat de gemeenschappelijke kleuren voor de hommels van waarde zijn
als een soort „sociale verzekering tegen ongevallen”. En hierin zou een mogelijk¬
heid liggen om een selectionistische verklaring te geven voor het veelvuldig voor¬
komen van zwarte hommels in noordwestelijk Europa. Het is alles theorie. Door
veldwaarnemingen in de geest van de school van Prof. Dr. N. Tinbergen zouden
eerst de predatoren van de hommels opgespoord dienen te worden om na te
gaan of er selectionistische druk op de hommels wordt uitgeoefend, waarna mis¬
schien langs experimentele weg aanwijzingen voor gemeenschappelijke beveiliging
gevonden zouden kunnen worden! ).

Summary

The thesis is proposed that the regional convergence in Bombus is established
by selection, and that many of the black varieties of Northern Europe are mime-
cing the autochthone species, such as B. alpinus, B. polaris alpiniformis and B.
lapponicus scandinavicus.

Harpyia furcula Cl. (Lep., Notodontidae). Ik las in het supplement van de Catalogus,
dat deze vlinder van geen enkele vindplaats als opvallend gewoon vermeld wordt. Ik kan
echter melden, dat ik hem practisch iedere avond, ook in augustus, in aantal op mijn lamp
zie, waaruit ik meen te mogen opmaken, dat de soort in de Beemster wel gewoon genoemd
mag worden. Ik heb er dan ook een aardige, serie van in mijn verzameling, hoewel hij niet
bijster variabel schijnt te zijn.

J. Huisenga, Nekkerweg 36, Beemster, post Midden-Beemster.

Afdeling Zuid-Holland. De afdeling zal dit winterseizoen nog bijeen komen op 21 de¬
cember in Hotel „Terminus”, Stationsplein, Den Haag, op 1 februari in Restaurant „Engels”.
Groothandelsgebouw, Stationsplein, Rotterdam en op een nader te bepalen datum in het
voorjaar in het Rijksmuseum van Natuurlijke Historie te Leiden.

De vergaderingen kunnen op deze voet alleen voortgaan, indien er een behoorlijke deel¬
neming is, zodat voldoende geldmiddelen binnen komen. Ik doe daarom op ieder, die van
de waarde van deze regionale bijeenkomsten overtuigd is, een beroep zoveel mogelijk van zijn
belangstelling te doen blijken.

I. A. Kaiadoe, Secretaris-Penningmeester, Regentesselaan 16, Oegstgeest.

x) Bij de discussie tijdens de 6e Lentevergadering der Nederlandsche Entomologische
Vereeniging, deelde de heer J. A. W. Lucas mede, dat Klauwieren (Lanius- soorten) hom¬
mels eten. Of deze vogels selectionistische druk uitoefenen of uitgeoefend hebben, is niet
bewezen. Het is nl. zeer goed moge! ijk dat zij zonder onderscheid alle hommels eten. In dat
geval werken zij wel regulerend, doch zij zijn dan voor de aanpassing van geen betekenis.

De heer V. van der Goot vestigde mijn aandacht op het artikel van G. Mostler:
Beobachtungen zur Frage der Wespenmimikry ( Zeits . Morph, u. Ökol. d. Tiere 29 : 381 —
454), waarin ook proeven met hommels en hommelvliegen worden besproken. Zijn slotsom
is, dat zangvogels als jonge dieren angeldragende insecten per soort leren vrezen. Het blijkt,
dat hommels, in tegenstelling tot wespen en bijen, goed smaken, evenals de vliegen, maar
dat ze door ervaren vogels niet vervolgd worden, behalve dan door echte vervolgers, zoals
de klauwieren.

244

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. XII. I960

Een analyse van de voedselconcurrentie tussen larven van
Drosophila melanogaster*

door

K. BAKKER

Zoölogisch Laboratorium der Rijksuniversiteit, Leiden
(With an English summary)

Iedereen heeft wel eens berekeningen gelezen of gehoord, waarin ons wordt
voorgecijferd binnen hoeveel tijd onze planeet zou kunnen veranderen in één
wriemelende massa vlieg, sprinkhaan, veldmuis of konijn, als die dieren hun
voortplantingsvermogen onbelemmerd zouden kunnen verwerkelijken.

Deze enorme voortplantingscapaciteit van de meeste organismen is een feit,
dat een aantal bijzonder interessante problemen oproept. Immers, wil de grootte
van een populatie van een bepaald soort over langere tijd ongeveer constant blij¬
ven, dan moet het soms bijna astronomisch grote aantal nakomelingen zó sterk wor¬
den gereduceerd, dat uiteindelijk elk individu gemiddeld slechts één nakomeling
heeft. Deze ontzaglijke slachting vindt plaats in de ,, strijd om het bestaan”,
een begrip dat, zoals bekend, door Darwin in zijn „Origin of Species” is inge¬
voerd. Deze strijd om het bestaan is zeker niet altijd een echte onderlinge
strijd tussen de individuen: Darwin zelf zegt, dat hij de term in een zeer brede
en overdrachtelijke zin wil gebruiken. Zo kan men dus b.v. zeggen, dat een dier
„strijdt om het leven” tegen de kou.

Ook in de verhouding tussen roofdier en prooi is er sprake van een „strijd
om het bestaan”: het roofdier kan alleen blijven leven als het de prooi kan
vangen en de prooi moet voor hetzelfde doel proberen het roofdier te ontwijken
of, in groter verband gezien, in staat zijn zoveel jongen voort te brengen, dat
het verlies door het roofdier erdoor wordt gecompenseerd.

Concurrentie nu is ook een van de vele vormen van de strijd om het bestaan.
Er is over de inhoud van het begrip concurrentie nogal wat verwarring en mis¬
verstand ontstaan, aangezien bepaalde onderzoekers het woord in een zeer wijde
betekenis hebben gebruikt, zodat het synoniem werd met „strijd om het bestaan”,
terwijl anderen er juist een zeer beperkte, exact omschreven betekenis aan hebben
gegeven. Birch (1957) heeft een uitvoerige analyse van het gebruik van het woord
gegeven en hij komt tot de slotsom, dat men het in zijn strikte betekenis moet ge¬
bruiken om te vermijden, dat het zijn waarde als wetenschappelijke term hele¬
maal verliest.

Als definitie zou ik hier willen geven: concurrentie is een vorm van de strijd
om het bestaan, waarbij twee of meer individuen van dezelfde soort of van ver¬
schillende soorten gezamenlijk gebruik maken van of aanspraak maken op een
voorraad van gemeenschappelijke levensbehoeften, die niet groot genoeg is om
alle individuen onmiddellijk maximaal te bevredigen, waardoor die organismen el¬
kaar dus ongunstig beïnvloeden.

De schadelijke invloed is in het algemeen wederzijds, maar aangezien de orga¬
nismen verschillen in eigenschappen, die in de concurrentiestrijd belangrijk zijn, is

*) Omgewerkte tekst van een voordracht, gehouden op de lentevergadering van de
Nederlandsche Entomologische Vereeniging op 24 april I960.

ANALYSE VAN VOEDSELCONCURRENTIE

245

de mate van schade die de concurrenten ondervinden, ook zeer verschillend.

Bij de geweldige reductie in aantallen die door de „strijd om het bestaan” plaats
vindt, kan men zich afvragen, welke individuen zullen blijven leven en welke
zullen sterven, en hoe het succes van de voortplanting zal zijn van de overleven¬
den. Het is het probleem van de „natuurlijke selectie”, die het pendant vormt
van de „strijd om het bestaan”. Voor een zeer groot deel wordt de uitslag van
de strijd om het bestaan natuurlijk door allerlei toevallige factoren bepaald, in
andere gevallen is hij mede afhankelijk van de eigenschappen van de organismen.
Deze eigenschappen behoeven niet erfelijk te zijn. Het belang van de strijd om
het bestaan en de natuurlijke selectie voor de evolutie ligt daar, waar de uitslag
van de strijd mede bepaald wordt door erfelijke eigenschappen, die de organismen
een betere kans geven om de strijd te overleven en zich voort te planten.

Zo kan concurrentie dus een werkzame factor in de evolutie zijn als erfelijke
eigenschappen bewerkstelligen, dat de uiteindelijke reproductie van bepaalde die¬
ren minder ongunstig wordt beïnvloed door de concurrentie dan de reproductie
van hun rivalen. Op deze wijze is het mogelijk, dat er een verandering in de
genetische samenstelling van de populatie optreedt.

Concurrentie-problemen worden zowel in de populatie-oecologie als in de
populatie-genetica en evolutieleer bestudeerd. Aangezien de populatie-oecoloog
maar zeer beperkte mogelijkheden heeft verschillende genotypen binnen zijn po¬
pulatie te onderscheiden (b.v. de sexen), is zijn aandacht meestal meer gericht
op het aspect van de reductie van het aantal individuen en de invloed van con¬
currentie op hun conditie, inzonderheid hun voortplantingsvermogen. Bij inter-
specifieke concurrentie is dit natuurlijk iets anders. De populatiegeneticus heeft
meer middelen beschikbaar om genotypen te onderscheiden en daardoor zal zijn
belangstelling meer uitgaan naar het selectie-aspect van de concurrentie (Birch,
1957).

Voedselconcurrentie tussen dipterenlarven is reeds veel bestudeerd, maar men
heeft in het algemeen meer naar de gevolgen dan naar de oorzaken gekeken. Het
vraagstuk waarom bepaalde dieren blijven leven en andere niet, komt meestal
niet aan de orde, hoewel Moore (1952) en Sokoloff (1955) wel suggesties
doen en Chiang & Hodson (1950) en Ullyett (1950) het probleem tamelijk
uitvoerig behandelen.

Het doel van het hierna te behandelen onderzoek was na te gaan op welke
erfelijke eigenschappen het succes in de concurrentie om voedsel tussen larven
van Drosophila melano gaster berust. De keuze van het proefdier is niet toevallig:
er werd en wordt veel concurrentie-onderzoek aan gedaan en het dier is er bij
uitstek voor geschikt om allerlei proef technische redenen.

In principe bestaat er natuurlijk concurrentie tussen alle individuen onderling,
maar aangezien het niet mogelijk is de genotypen van alle individuen te onder¬
scheiden, lag het voor de hand, concurrentie tussen twee morfologisch herkenbare
vormen te bestuderen. Op deze wijze was het namelijk mogelijk dieren van beide
vormen apart op de eigenschappen te onderzoeken, die van belang zouden
kunnen zijn, om daarna na te gaan, hoe zij zich met deze eigenschappen in de
concurrentiestrijd konden handhaven. Er is gewerkt met een wilde stam en een
mutant met smalle ogen (Bar).

We kunnen verwachten, dat de verschillen tussen de individuen van beide

246

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. XII. I960

groepen vrij klein zullen zijn, vergeleken bij die tussen twee soorten. Toch zijn
deze daarom niet minder interessant.

Welke zijn nu die eigenschappen waarvan we verwachten kunnen, dat ze be¬
langrijk zouden kunnen zijn bij de concurrentie om voedsel?

Het is duidelijk dat wanneer men voedselconcurrentie bij larven van Drosophila
melanogaster wil bestuderen, men moet weten, hoe snel en hoeveel die larven
eten, hoeveel ze nodig hebben, hoe ze groeien enz., zowel individueel als in
groepen. Ullyett (1950) heeft al gewezen op het belang van groepkarakteristie¬
ken voor onderzoek over voedselconcurrentie.

De volgende gedachtengang steunt in hoge mate op het werk van Chiang &
Hodson (1950), wier overwegingen door mijn collega Fuchs en mij verder
zijn uitgewerkt. We gaan daarbij uit van een hypothetisch experiment* (fig. 1),
waarbij aan groepen larven (al dan niet individueel gekweekt) verschillende hoe¬
veelheden voedsel wordt gegeven en wordt nagegaan, hoeveel procent van de
larven bij elke voedselhoeveelheid verpopt.

1. Stel, dat de dieren identiek zijn en de milieuomstandigheden voor alle gelijk.
Bij een bepaalde hoeveelheid voedsel per larve zou dan een plotselinge sprong
van 0 naar 100% verpopping te zien zijn, omdat de voedselbehoefte van alle
dieren dezelfde is. Men zou hier ook geen verschil zien tussen groepen van 100
individueel gekweekte larven en groepen van 100 tezamen (bij 100 X zoveel
voedsel) gekweekte larven, hoewel er in dit laatste geval wèl concurrentie is. Im¬
mers, als de dieren de kans hadden, zouden ze wel meer hebben gegeten! Het
resultaat van de concurrentiestrijd is bij deze (hypothetische) identieke dieren
remise (fig. 1 A).

2. Als de dieren in een aantal eigenschappen enigszins verschillend zijn (een
minder irreële veronderstelling!) en de milieuomstandigheden gelijk, dan krijgt
men bij de individueel gekweekte larven een S-vormige kromme welke aangeeft
hoe de voedselbehoefte van de larven over de populatie is verdeeld. De kromme
die het verloop aangeeft van de verpoppingspercentages van in groepen van 100
gekweekte larven, zal hier niet samenvallen met die van individueel gekweekte
larven. Niet elk dier in de groep eet immers evenveel. Bij een afnemende gemid¬
delde hoeveelheid voedsel per larve zullen vanaf een bepaald punt sommige dieren
niet meer kunnen verpoppen, omdat andere dieren meer eten dan de gemiddelde
hoeveelheid, waardoor de porties voor hun concurrenten te klein worden. Het
zullen de dieren met een grote voedselbehoefte en/of een lage eetsnelheid zijn,
die te weinig krijgen. Neemt nu de hoeveelheid voedsel per larve nog verder af,
dan zullen er juist méér dieren blijven leven dan bij een eerlijke verdeling: zij
komen, doordat ze meer eten dan hun portie, boven het minimumgewicht. Dat
dit gaat ten koste van andere, die dan nog minder krijgen, is hier onbelangrijk,
aangezien die het minimumgewicht toch ook niet zouden halen als ze hun „portie”
zouden kunnen verorberen (fig. 1B).

Bij dit concurrentievraagstuk hebben we dus te maken met groei en ontwikke¬
ling. Er is getracht een soort werkformule samen te stellen, die het gewicht als
functie van een aantal factoren geeft. Deze formule pretendeert niets meer dan
een hulpmiddel bij de gedachtengang te zijn.

*) Helaas bleek het experiment practisch moeilijk uitvoerbaar, aangezien de indivi
duele larvenkweken steeds mislukten.

ANALYSE VAN VOEDSELCONCURRENTIE

247

%> pupation

100 T

„All animals are equal

single larvae
group of larvae

H — - — -f-

2 4

H - - - 1

12 14

food per larva

% pupation . but some animals are more equal than others"

food per larva

Fig. 1. Verpoppingspercentage van groepen individuele en groepen tezamen gekweekte
larven bij verschillende hoeveelheden voedsel per larve. A: als alle dieren gelijk zijn;

B: als de dieren verschillen.

Percentage pupation of groups of single larvae and groups of collectively reared larvae after
feeding on different amounts of food per larva. A: when all animals are equal; B: when the
animals are unequal. (Citaat: George Orwell: ,, Animal Farm”).

W„ = (S.-) . T . - . E + 1
T v t V

Hierin betekent:

WJ = drooggewicht van de larve na een duur van de voedselopname T.

S = volume van de happen die de larve van het voedingsmedium neemt.
M ~ aantal happen per tijdseenheid.

T r.:: duur van de voedselopname.

248

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. XII. I960

— = drooggewicht van de per volume-eenheid voedingsmedium aanwezige

hoeveelheid voedsel.

E = rendement (efficiëntie) van het opgenomen voedsel, gedefinieerd als het
deel van het opgenomen voedsel, dat uiteindelijk tot biomassa wordt.

1 = drooggewicht van de pas uit het ei gekomen larve.

Wanneer er overmaat voedsel aanwezig is, wordt de duur van de voedselopname
(T) beperkt door de hormonale inductie van de verpopping. Hierdoor is uit¬
eindelijk W^ beperkt: dit is het maximumgewicht (W ) van de larve onder

de gegeven omstandigheden.

Wanneer er weinig voedsel is, wordt de duur van de voedselopname beperkt
door de uitputting van de voedselvoorraad. Wil de larve kunnen verpoppen, dan
moet W^ tenminste een bepaalde minimumwaarde hebben: het minimumgewicht

(W ) van de larve.

min

In individuele larvenkweken met verschillende hoeveelheden voedsel is
de snelheid van de voedselopname in het algemeen geen doorslaggevende factor
voor succes, omdat het moment van de uitputting van de voedselvoorraad door de
larve zelf wordt bepaald. De eetsnelheid heeft geen enkele invloed op de hoe¬
veelheid voedsel die de larve kan bemachtigen. Hier is dus de totale voedsel-
behoefte de belangrijkste factor.

Echter, in een groep larven wordt de duur van de voedselopname door alle
dieren tezamen bepaald en deze duur is dus voor alle gelijk. Een lage eetsnelheid
is dan een groot nadeel. Ook hier speelt de grootte van de voedselbehoefte na¬
tuurlijk een rol.

Voordelig in de concurrentiestrijd zijn dus:

1. een grote snelheid van voedselopname (S . — ) .

2. een kleine voedselbehoefte, vanwege

a. een klein minimumgewicht (W . ) en/of

min

b. een groot rendement (E).

Deze drie factoren zijn nu onderzocht in een aantal proeven. De aantallen lar¬
ven, die in de proeven werden gebruikt, lagen altijd ver beneden die, waarbij de
larven elkaar mogelijkerwijs onderling zouden kunnen hinderen, behalve via de
gezamenlijke voedselvoorraad. We waren er dus zeker van, dat er alleen sprake
was van voedselconcurrentie.

Zoals reeds gezegd, is het rendement dat de dieren van het voedsel maken een
zeer belangrijke factor in de concurrentie. Teneinde deze factor te bestuderen
werd aan groepen larven van beide stammen een gelijke hoeveelheid voedsel ge¬
geven, die geheel werd opgegeten. Naderhand werd de totale (droge) biomassa
van de uitgekomen vliegen bepaald. Het bleek nu, dat in beide stammen het
percentage van het droge voedsel dat uiteindelijk in de vliegen terechtkwam, ge¬
lijk was (15%). Aangezien het pophuidje bij beide stammen een even groot
gedeelte van het totaalgewicht van de pop bedraagt en het gewichtsverlies door
metabolisme na het moment waarop het voedsel op is, ook gelijk is in beide stam¬
men, kunnen we dus concluderen, dat het rendement van beide stammen gelijk is.

ANALYSE VAN VOEDSELCONCURRENTIE

249

% pupation
of transferred

Fig. 2. Onder: gewichtstoename van larven van de wild- type stam en de Bar-stam
gedurende de periode van 39 — 60 uur. Boven: percentage verpopping van wild-type
en Bar-larven na verschillende duur van de voedselopname.

Below: increase of weights of larvae of the wild-type and Bar strain during the period
between 39 and 60 hours. Above: percentage pupation of wild-type and Bar-larvae after

different feeding periods.

250

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. XII. I960

Fig. 3. Verpoppingspercentage van wild-type en Bar-larven als functie van het bereikte

gemiddelde gewicht.

Percentage pupation of wild-type and Bar-larvae as a function of the mean weight reached.

ANALYSE VAN VOEDSELCONCURRENTIE

251

In concurrentieproeven is op een bepaald moment het voedsel op: T is voor alle
dieren gelijk. Deze situatie kan enigszins worden geïmiteerd door de voedsel-
opname af te breken. Bij deze proef werden monsters larven van beide stammen
na verschillende perioden van het voedsel verwijderd. Speciaal de perioden tus¬
sen 39 en 60 uur werden bestudeerd, aangezien dan alle larven hun minimum-
gewicht bereiken. Van de monsters larven werd telkens ongeveer de helft ge¬
droogd en gewogen en de andere helft werd overgezet op agarbodems zonder
voedsel, teneinde na te gaan of ze zich zouden verpoppen (fig. 2).

Het is duidelijk te zien, dat de wild-type larven sneller groeien • — en dus
sneller voedsel opnemen omdat het rendement gelijk is — dan de Bar larven.
Gedurende de periode tussen 42 en 60 uur bereiken de wild-type larven een be¬
paald gewicht ongeveer drie uur eerder dan de Bar larven.

Op de bovenste grafiek, waar het percentage larven dat zich verpopt is uitgezet
tegen de duur van de voedselopname, is te zien, dat de Bar larven langer moeten
eten om zich te kunnen verpoppen dan de wild-type larven: een verpoppings-
percentage van 50% wordt door de wild-type larven ongeveer drie uur eerder
bereikt.

Als beide grafieken worden gecombineerd krijgen we het percentage larven
dat zich verpopt, afhankelijk van het bereikte gemiddelde gewicht (fig. 3).

Men moet hier wel bedenken, dat deze percentages afkomstig zijn van andere
dieren dan die waarvan de gewichten zijn bepaald. Als de monsters larven maar
groot genoeg en homogeen zijn, kan dit geen ernstige fout geven. Wat betreft de
homogeniteit: deze is zeker niet aanwezig. Alleen reeds de verschillen tussen de
sexen — die zich bovendien niet hetzelfde gedragen bij beide stammen — ver¬
storen de homogeniteit.

In het algemeen kan men echter wel zeggen, dat hoewel er enig verschil is tus¬
sen de stammen in het gebied van de hogere verpoppingspercentages in het voor¬
deel van de wild-type larven, 50% verpopping door beide stammen bij ongeveer
hetzelfde gemiddelde gewicht van de larven wordt bereikt. Dit houdt in, dat de
gemiddelde minimumgewichten van beide stammen ongeveer dezelfde zijn.

In concurrentieproeven, waarbij men 100 larven van elke stam plaatst op een
totale hoeveelheid van 80 mg gist, bereikt slechts 40% van alle dieren het ima-
ginale stadium. Van deze imagines behoort ongeveer 85% tot het wild-type en
slechts 15% tot Bar (fig. 4).

Wanneer de veronderstelling juist is, dat het verschil in de snelheid van de
voedselopname tussen beide stammen verantwoordelijk is voor het succes van de
larven van het wild-type in de concurrentiestrijd, moet de superioriteit van deze
larven haar effect missen, als men de Bar larven in een concurrentie-experiment
een voorsprong geeft van drie uur. Immers, dan vallen de groeikrommen van
de larven van beide stammen samen, wat betekent dat ze gelijke kansen hebben om
zich te verpoppen. We vonden in de proef, dat in dit geval gemiddeld 59% van
de uitkomende vliegen tot de Bar stam behoorde.

Als de Bar larven een voorsprong van zes uur krijgen op de wild-type larven,
is de situatie precies het omgekeerde van die waarbij de larven van beide stammen
gelijk beginnen met eten: de natuurlijke voorsprong van drie uur van de wild-
type larven wordt nu een kunstmatige voorsprong van drie uur van de Bar
larven. De proef wees uit, dat deze gedachtengang juist was, want in dit geval

252

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. XII. I960

%Bar of
emerging
adults

100

Fig. 4. Percentage Bar- vliegen van het totaal aantal uitkomende imagines na voedsel concur¬
rentie tussen een gelijk aantal wild-type en Bar-larven, bij een verschillende voorsprong van

de Bar-larven.

Percentage Bar flies in the total number of emerging adults after competition for food
between equal numbers of wild-type and Bar larvae, when the Bar larvae had a start of

different durations.

vonden we, dat het aandeel van de Bar stam aan het totaal aantal imagines 85%
bedroeg. Wanneer de Bar larven een voorsprong kregen van 9 of 12 uur, werd dit
percentage 99 resp. 100. Geeft men de wild-type larven een voorsprong van drie
uur, dan komen er geen Bar vliegen meer uit, wat ook te verwachten was.

De conclusie lijkt gerechtvaardigd, dat bij de gebruikte stammen de uitkomst van
de voedselconcurrentie tussen de larven grotendeels afhankelijk is van de ver¬
schillen in eetsnelheid.

Deze conclusie werd nog eens getoetst in een experiment, waarbij 200 larven
een bepaalde hoeveelheid voedsel kregen, die voldoende was voor allen om zich te
verpoppen, hoewel de dieren ver onder het maximale gewicht bleven.

De aantalsverhouding van de beide stammen in deze groep van 200 was
echter verschillend. In groep A werd het voedsel verdeeld tussen 200 wild-type
larven, in groep B moesten 150 wild-type larven de voorraad delen met 50 Bar
larven, groep C omvatte 100 larven van beide stammen, groep D bestond uit 50
wild-type larven en 150 Bar larven en groep E tenslotte bestond alleen uit Bar
larven.

Daar de Bar larven langzamer eten dan de wild-type larven, zal het voedsel
steeds op een later tijdstip op zijn, naarmate er meer Bar larven in de groep
zitten. Dit betekent, dat de larven dan dus steeds langer kunnen blijven eten en

ANALYSE VAN VOEDSELCONCURRENTIE

253

- B 50 B 100 B 150 B 200 B

A B C D E

Fig. 5. Gemiddeld gewicht (mg) van wild-type en Bar-vliegen na concurrentie om een
hoeveelheid voedsel voldoende voor verpopping van alle larven. Verhouding tussen aantallen
larven van beide stammen verschillend; totaal aantal gelijk.

Mean weights (mg) of wild-type and Bar flies after competition for an amount of food
allowing the pupation of all larvae. Ratio of wild-type larvae to Bar larvae differing as
indicated. Total number the same in all separate experiments.

254

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. XII. I960

zwaarder worden. Immers, T — de duur van de voedselopname — wordt groter!

Het bleek, dat deze overwegingen juist waren. In fig. 5 is het gemiddeld
gewicht van de uitkomende vliegen van beide stammen (onderscheiden naar de
sexen) uitgezet tegen de samenstelling van de groep en wel in de volgorde van A
naar E, d.w.z. van een toenemende T. Het is duidelijk, dat alle dieren gemiddeld
zwaarder worden naarmate er meer „langzame eters” in de groep zitten. On¬
danks de grote spreiding is de stijging zeer significant.

Natuurlijk is de totale biomassa (d.w.z. de som van de gewichten van alle vlie¬
gen) van elke groep gelijk.

De geschetste technieken zouden van nut kunnen blijken voor de analyse van
„adaptive values” in de populatiegenetica. Door het construeren van groeikrom-
men, het bepalen van minimumgewichten en het berekenen van rendementen
krijgt men relatief snel waardevolle gegevens, die kunnen worden gebruikt bij de
verklaring van de uitkomsten van larvale concurrentie tussen mutanten en soorten.

Summary

1. Competition is defined as a manifestation of the struggle for existence in
which two or more organisms of the same or of different species influence each
other harmfully because their more or less active demands exceed the immediate
supply of their common resources.

2. The aim of this investigation was to study the heritable characters which
determine success in competition for food between larvae of Drosophila melano-
gaster . For this purpose a wild-type strain and a mutant strain (Bar) were com¬
pared with regard to characters which might be important in the competitive
struggle. Afterwards, larvae of both strains could be allowed to compete with each
other. The genotypes of the emerging adults could be distinguished. In this way
the relative success of each strain could be studied in connection with the cha¬
racters found.

3. The investigations start from the following considerations (fig. 1). When
food is scarce, the feeding period of a larve is limited by the exhaustion of the
food supply. Then, the larva should have reached a certain minimum weight in
order to be able to pupate. In single larvae cultures success is determined mainly
by the food requirement of the larva, but in a group of larvae the rate of feeding
becomes extremely important too. Advantages in competition could thus be a
high rate of feeding, a low minimum weight and a high production of biomass
from the food eaten. These three factors were studied.

4. Growth curves of the two strains (fig. 2) showed that in the decisive period
between 39 and 60 hours the Bar larvae lagged about 3 hours behind the wild-
type larvae.

5. By stopping the feeding period at different times, the minimum weights for
pupation were determined. They appeared to be about the same for both strains
(%■ 3).

6. The biomass formed from a certain amount of food which was entirely
consumed was the same in both strains. The efficiency was 15%.

7. In certain competition experiments with equal numbers of larvae of each
strain only 40% of the larvae became adults. From these adults 15% were Bar.

ANALYSE VAN VOEDSELCONCURRENTIE

255

When a start of 3, 6 or 9 hours was given to the Bar larvae, the percentages of
Bar emergence became 59, 85 and 99% (fig. 4).

8. In competition experiments with 200 larvae of the two strains in different
proportions in which there was no mortality, the mean weights of the emerging
flies increased with a higher proportion of the slower feeding Bar larvae (fig. 5).
This is explained by a prolongation of the feeding period.

9. It is concluded that the outcome of competition for food is in this case
largely dependent on the rate of feeding.

10. The techniques described might be useful for the analysis of adaptive values
in population genetics.

Literatuur

Bakker, K., 1959, Feeding period, growth, and pupation in larvae of Drosophila melano-
gaster, Ent. exp. & appl. 2 : 171 — 186
Birch, L. C, 1957, The meanings of competition, Am. Nat. 91 : 5 — 18.

Chiang, H. C., & A. C. Hodson, 1950, An analytical study of population growth in
Drosophila melano gaster, Ecol. Mon. 20 : 173 — 206.

Moore, J. A., 1952, Competition between Drosophila melanogaster and Drosophila simulans.

I. Population cage experiments, Evol. 6 : 407 — 420.

Sokoloff, A., 1955, Competition between sibling species of the pseudoobscura subgroup of
Drosophila, Ecol. Mon. 25 : 387 — 409-

Ullyett, G. C., 1950, Competition for food and allied phenomena in sheep-blowfly popu¬
lations. Phil. Trans. Roy. Soc. London' , B, 234 : 77 — 179.

Over de regulering van de jaarcyclus bij enkele
keversoorten (Col.)

door

G. W. ANKERSMIT

(Laboratorium voor Entomologie, Landbouwhogeschool, Wageningen)

Het is bekend, dat de fotoperiode en de temperatuur bij tal van insecten een
grote invloed hebben op de jaarcyclus. Bij enige univoltine keversoorten, Ceuthor-
rhynchus pl euro stigma Marsh. (Col. Cure.) (herfsttype en voorjaarstype), en
Psylliodes chrysocephala L. (Col. Chrys.), werd de invloed van deze factoren tij¬
dens het imaginale stadium nader onderzocht.

Uit dit onderzoek bleek, dat C. pl euro stigma (herfsttype) en P. chrysocephala ,
welke beide een estivatie-periode hebben van juni tot eind augustus, snel actief
werden onder invloed van een kortedag-behandeling in het imaginale stadium.
Het voorjaarstype van C. pleurostigma , dat in de winter een imaginale diapauze
kent, bleek tijdens het imaginale stadium geen invloed van de fotoperiode te
ondergaan. Beide typen kunnen dus op grond hiervan onderscheiden worden.

Colebopsis truncata Spin. (Hym., Formicidae). Enige tijd geleden, op 29 juni 1959,
vond ik enige miertjes te Wijk aan Zee, die op het strand aangespoeld waren. Ze zaten op
een kurk. De heer P. van der Wiel determineerde ze voor mij als Colebopsis truncata Spin.
Het waren twee werksters en twee soldaten. Uit Engeland zijn aangespoelde exemplaren
bekend, maar in Nederland was de soort tot nog toe niet aangetroffen.

G. J. Ernst, Geelvinckstraat 74, Castricum.

256

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. XII. I960

Descrizione di un nuovo Tetrastichus malese (Hym. Eulophidae)
parassita di Xyleborus spp. (Col. Scolytidae)

G. DOMENICHINI

Instituto di Entomologia agraria - Università di Milano (Italia)

Il centro di identificazione della Commissione internazionale di lotta biologica
(C.I.B.) mi ha affidato, per la identificazione, un Tetrastichino parassita di
Xyleborus morigerus Bldf. e X. morstatti Ha g. a Java, del quale sono state pub-
blicate per il passato notizie etologiche e del qua le il Dr. Kalshoven présenta
ora un più ampio studio biologicoi).

La specie in argomento, ehe qui viene descritta come nuova, présenta caratteri
ehe la avvicinano al genere Hyperteles Foerst, del quale infatti ha le antenne
filiformi, gli articoli antennali e le zampe molto lunghi, nonchè l’addome alquanto
compresso, ma se ne differenzia per la formula degli articoli antennali. Di questa
specie sono state publicate due ottime figure da Wurth (1908) e Betrem
(1932).

Tetrastichus xylebororum, n.sp.

Femmina — - Lunghezza mm 2,5 — 4,3. Capo, torace, primi quattro segmenti
addominali, gran parte delle coxe posteriori e piccola parte di quelle anteriori e
medie, blu o blu verdastro metallico. Margine epistomale, scapo, pedicello delle
antenne e zampe, ad eccezione di parte delle coxe, giallo rossicci. Ali lievemente of-
fuscate di giallo: venature brune. Addome con gli ultimi segmenti bruno-neri,
talvolta più o meno soffuso di testaceo, particolarmente ai lati e ventralmente.

Capo largo circa quanto la maggior larghezza del torace; antenne inserite
subito sopra la linea oculare inferiore; quest’ ultima è delineata da un solco ehe
termina sotto gli occhi. Sotto i toruli, due solchi convergenti scendono a V al
margine della bocca, terminando sopra le sporgenze dentiformi del clipeo: tra
queste vi è un altro solco, breve ed evidente.

Visto di fronte, il capo è circa 14 più largo ehe lungo; la linea postocellare è
lunga circa quanto la linea ocelloculare; la distanza dal margine inferiore degli
occhi al margine epistomale è circa uguale alla lunghezza degli occhi; questi sono
subglabri.

Lo spazio tra il vertice della fronte e la linea oculare inferiore, esclusa la fossa
antennale, è rivestito da setole e fortemente sculturato con fossette rotondeggianti
pilifere.

Altre rade impressioni subcircolari si trovano sparse irregolarmente sulla super¬
ficie inferiore del capo.

Lo scapo antennale è subcilindrico e raggiunge con il suo apice l’altezza del
vertice del capo. Le misure proporzionali degli articoli antennali sono le seguenti
(1 unità = 10 /x):

!) Kalshoven, L. G. E., I960, Observations on the parasites of Xyleborus twig-borers in
Java. Entom. Ber. 20 : 259.

NUOVO TETRASTICHUS MALESE

257

scapo (compresa la radicola)
pedicello .......

1° articulo del funicolo .

2°

^ ?? »

3°

J 5, ?? 95

clava ........

lu. 34 — la. 7

„9 — „6
„ 19 — „7

„ 20 — „ 7

„ 18 — „7

„ 32 — „8

Anelli in numero di tre, dei quali il primo è più lungo dei due seguenti uniti,
ehe sono brevissimi, laminari. Su ciascun articolo del flagello sono presenti tre file
di sensilli longitudinali e setole più corte della larghezza degli articoli stessi.

II pronoto è rivestito di setole, delle quali, quelle situate verso il margine
posteriore, sono più lunghe e inscrite in fossette simili a quelle ehe ornano il capo.
Mesoscuto con solco longitudinale mediano sempre presente e profondo; a ciascun
lato interno dei solchi scapolari è situata una fila di 6 — 8 setole; internamente,
alla estremità anteriore di questa, vi è l’inizio di una seconda fila costituita da
3 — 5 setole. Scapole fortemente rugose sul margine anteriore, con il margine
posteriore ripiegato dorsalmente e rivestite da una decina di setole.

Scutello un poco più corto del mesoscuto, con solchi profondi; nel suo terzo
distale è sormontato da due coppie di setole: quelle posteriori un poco più lunghe
e robuste delle anteriori. Mesoscuto, scutello e ascelle con fine scultura a maglie
allungate longitudinalmente.

Propodeo espanso ai lati, mediamente lungo quasi il doppio del metanoto, a
superficie rugosa e irregolarmente striata; spiracoli tracheali ovoidali, grandi,
situati alquanto posteriormente al margine anteriore del propodeo; da questo
ultimo, in corrispondenza di ciascun lato interno degli spiracoli tracheali, decorre
una caréna longitudinale ehe, dietro gli spiracoli stessi, si biforca, terminando ai
margini posteriori.

Le ali anteriori e le loro venature presentano le seguenti misure proporzionali
(1 unità — ix 19).

Ala anteriore lunghezza 115; larghezza massima 50;

Lunghezza della ventura marginale 36

„ „ „ stigmatica 8

„ „ „ subcosta 30

Le setole della frangia alare sono incospicue; la venatura subcostale présenta
dorsalmente una sola setola.

Le ali posteriori hanno l’ estremità distale arrotondata; presentano le seguenti
misure proporzionali:

lunghezza 93, larghezza massima 19 (esclusa la frangia);

lunghezza massima della frangia alare: 3. Zampe lunghe: quelle posteriori,

distese, raggiungono quasi l’estremità dell’addome. Tarsi subeguali in lunghezza

tra loro.

Addome lungo oltre il doppio della lunghezza del torace (120 : 55), compresse,
alquanto più stretto del torace, subconico. Le valve della terebra sporgono appena
oltre il IX (+ X) urotergo. Urotergiti III — V rivestiti di rade setole, ehe diven-
gono assai fitte nei segmenti successivi.

Maschio - — Lunghezza mm 1,8 — 2,2. Colorazione corne nella femmina con an¬
tenne pressocchè uniformemente brune; addome testaceo nerastro con riflessi me-

258

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. XII. I960

tallici verde blu; femori e tibie a volte un poco offuscati con testaceo. Ali ialine.

La scultura del corpo è meno impressa

ehe nella femmina.

Le misure proporzionali degli articoli

antennali

sono le seguenti (1 unità =

10 n) :

Scapo (compresa la radicola)

lunghezza

29 — larghezza 8

pedicello ........

9 — „ 5

1° art. del funicolo ....

13 — „ 6

2°

^ 55 55 55 *

18 — „ 6

3°

J 55 55 55 ....

18 — „ 6

4°

-X 5? 55 55 ....

17 — „ 6

clava .

35 — „ 6

Presenza di un solo anello assai breve.

Lo scapo è un poco compresso e présenta ventralmente un sensillo longitudinale
careniforme, lungo tutta la sua lunghezza, ad eccezione degli apici.

La base dorsale degli articoli del funicolo è sormontata da verticilli di setole più
lunghe degli articoli sui quali sono inserite; gli articoli stessi presentano ciascuno
tre irregolari file di sensilli lineari.

Addome fortemente compresso, poco più lungo del capo e torace uniti. Gli uro-
tergiti presentano ciascuno una fila trasversale di setole.

Questa specie si awicina per la scultura del capo e del torace ad un’altro
Tetrastichus malese, il T. echtrus Crawf. dal quale si distingue perô per caratteri
di colorazione e per il lungo addome; per la conformazione del corpo, la nuova
specie è maggiormente simile al neartico T. agrili Crawf. dal quale è separabile
per caratteri di colorazione e per la diversa scultura.

Descrizione ottenuta dal seguente materiale: 16 9$ e3 cT cT » etichettati:
1929, W . Java, Verbeek; 5 9 9 el çf, 1916, C. Java, Roepke. Tipo, 9, W.
Java, 1929, Verbeek, nel Museo di Storia Naturale di Ginevra. Paratipi 9 9e
cf cf nello stesso Museo, nel Laboratório di Entomologia deH’Universita di Agri-
coltura di Wageningen (Olanda) e nella collezione dell’autore.

Goot, Volkert van der, Roof- en Blaaskopvliegen-tabel. Uitgave van de Nederlandse
Jeugdbond voor Natuurstudie, I960.

Geleidelijk aan krijgt de ene Dipterenfamilie na de andere, die geschikt is om ook door
niet al te sterk gespecialiseerde waarnemers bestudeerd te worden, een beurt, hetzij bij de
K. N. N. V., hetzij, zoals in dit geval, bij de N. J. N.

Dit keer zijn het de Roof- en Blaaskopvliegen, die van der Goot in een weer keurig ver¬
zorgde publicatie onder handen neemt. De tabel telt 20 bladzijden en bevat, behalve een al¬
gemene inleiding, determinatietabellen voor het op naam brengen van de soorten. Als altijd
bij zulke verwaarloosde groepen blijkt ook hier weer een achterstand in onze faunistische
kennis van deze vliegen. Maar als deze tabel hetzelfde succes heeft als de zweefvliegen-
tabel kan daar al heel gauw verbetering in komen.

De tekening voor de omslag en de 24 tekstfiguren werden weer door ons medelid de
heer N. J. A. Visser vervaardigd en zijn voortreffelijk.

Bestellen bij Wolf Waterman, Prinsengracht 466, Amsterdam C 2. — Lpk.

PARASITES OF XYLEBORUS TWIG-BORERS IN JAVA

259

Observations on the parasites of Xyleborus twig-borers in Java")

L. G. E. KALSHOVEN
Blaricum, the Netherlands

Notes found in early literature

During :his earliest investigations Wurth very often found the various stages
of a Chalcidid in the bore-holes of his Xyleborus coffeae (now X. m origer us
Bldf.). He gave a short description of the imago — which has a blue-green
metallic lustre - — and of the larva and pupa, and also published drawings of
these stages (1908). The parasite occurred in holes still containing stages of the
borer.

Duport (1911) observed a Chalcidid parasite commonly occurring in the
brood -chambers of a Xyleborus twig-borer on coffee in Indochina. The borer
was considered to be identical with the Java species*) **). The Chalcidid appears not
to have been identified at the time, but might well have been the same as, or
related to, the wasp mentioned by Wurth.

Roepke (1914) investigated the parasite in 1913 and identified it as a Chalcidid
near the genus Apostrocetus.

Much later Wurth (1921) published some figures about the parasite inhabited
holes as observed on an estate in East Java. In a plot where the infested branches
had regularly been removed, only 22% of the nests contained the parasite, against
43% of the nests in a plot where no removal of borer-attacked branches had
taken place; the total number of brood-chambers investigated being about 460
in both cases.

Begemann (1927) compared the number of borer specimens, in various stages,
with those of the parasite, in branches regularly collected on two E. Java estates
during a full season. The graph published by him shows that the population of

the parasite roughly follows the same line as that of the borer, the latter being

mainly dependent on the rainfall.

Observations of the author

I was fortunate enough to observe some 8 specimens of the little wasp visiting
the borer-infested branches of Swietenia mah agoni saplings which had grown
naturally under a plot of 56-year old trees in tht forest range of Tempuran —

near Kedungdjati in Central Java — on 7 July 1922. The wasps were seen

exploring the branches, tapping them with their antennae near the few bore holes.
Two of these holes were plugged by the mother beetle with its declivity. The wasps
would fly away for some time to return again for their explorations. When a
wasp had chosen a spot to intrude its ovipositor it placed the tip of its abdomen

*) The preparation of this paper has been facilitated by a grant received from the Nether¬
lands Organization for the Advancement of Pure Science (Z.W.O.).

The description of the parasitic wasp is to be found on page 256 of this issue.

**) A note on the identity of the Xyleborus species from Tonkin will appear in a later
issue of this periodical.

260

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. XII. I960

— formed by a sheath protecting the needle-like ovipositor — vertically on the
bark, the body being lifted in the act. Then the abdomen was straightened again
and the ovipositor was pressed down into the tissue with helping movements of
the body. Next followed a series of some 15 up and down movements of the
body whereby the ovipositor was deeply pressed down every turn, apparently in
the act of probing the brood-chamber of the borer and intruding the eggs in the
host specimens within reach. The whole act lasted 10 — 35 seconds. One of the
wasps was seen to remain on the place after oviposition and to chase other wasps
that tried to alight on the same spot away; the defender having its wings raised
in a typical fighting attitude.

With regard to the effectiveness of the parasite’s activities, I found the fol¬
lowing in the notes made during my investigations of the X. morigerus infestation
of mahogany species in the teak area of Central Java. In one instance, out of 24
bore holes in the stems of seedlings, six contained stages of the parasite in
company of the borer, while on another occasion, five out of six holes in twigs
of mahogany trees were found occupied by the parasite, which had totally
finished the morigerus brood in two of them. No parasites were met in the holes
formed by the borer in the tap-roots of the seedlings, showing that these were
out of reach for them.

The parasite was also found by me in borer-infested Tectona (teak) shoots
and in Leucaena stems. In a sample of teak shoots only one brood out of nine
examined was parasitised, the hole containing 2 young imagos, 5 pupae and 2
larvae of the Chalcidid. In some 60 galleries opened in the stems of Leucaena in
one plantation, traces of the parasite were only found in five of them.

No evidence of the presence of parasites was found in the numerous borer-
infested roots and stem-bases of tea ( Thea ) seedlings, examined by Verbeek
(1930) and by myself.

Observations on a second parasite and additional notes
of Betrem

In 1926 Begemann (1927a : 10, 1927b : 330) discovered a second parasite of
Xyleborus morigerus in twigs of coffee, the wasp presumably belonging to the
Proctotrypoidea. The imago of this species appeared to enter the galleries of the
borer and to paralyse the larvae and pupae before laying an egg on them.
Begemann succeeded in rearing this parasite in the laboratory.

Betrem (1931, 1932a) found the same two parasites active on the brood of
X. morstatti Hag., and shortly after (1932b) he published a short note on their
life-history in the text accompanying a series of drawings. These included figures
of the $ and pupae and adults of parasite no. 1 ( Tetrastichus sp.) and of the
deformed twig-borer larvae infested by this parasite. He also figured an adult of
parasite no. 2 — an ectoparasite said to belong to the Bethylidae — as well as its
young larvae attached to a larva and a beetle of X. morstatti , and the cocoon of
the parasite’s pupa.

Betrem specified that parasite no. 1 infected its host by intruding its ovipositor
right through the tissue of the twig, which confirmed my observations of 1922,
here published for the first time. He had already observed (1931) that the Te¬
trastichus was also found active in the galleries of the secondary ambrosia beetle

PARASITES OF XYLEBORUS TWIG-BORERS IN JAVA

261

Eccoptopterus bicornis Egg. which is not uncommonly found living in dying coffee
branches right after the attack of the primary borers. And he furthermore stated
that this parasite was able to suppress gradations of the brown twig-borer, X.
morigerus , but apparently was not able to do so for the black borer, X. morstatti.
Parasite no. 2 was reported to be less common than no. 1 and — unlike the latter
— not specific for twig-boring Xyleborus species.

In the chapter on the pests of coffee in java, written by Betrem in collaboration
with de Fluiter in a planter’s manual (Vraagbaak, 1941), both twig-borers are
assigned to the genus Xylosandms Reitt, and the main parasite of the larvae is
mentioned as ’’Tetrastichus xylosandri Betr.”. This indication, apparently a ’’no¬
men nudum”, has been cited afterwards by Ult6e in his general paper on
the coffee cultivation in an agricultural handbook (1949).

The shift of parasite no. 1 from its original host to X.
morstatti

In a recent paper (Kalshoven 1958) I dealt extensively with the spread of
X. morstatti in Central and East Java where it gradually replaced X. morigerus.
In the paragraph on the ecological relations between both species, I referred to
Betrem’s observations (1932) concerning the peculiar behaviour of parasite no. 1
under these circumstances. Where X. morigerus was still present and the percen¬
tage of parasitism in its brood was high, the parasite was also found attacking
the invading X. morstatti . Where the former species was disappearing from the
district the parasite was also decreasing in numbers and was then not to be found
any more in the broods of X. morstatti. Where X. morigerus had been practically
replaced, X. morstatti was still free from parasites for some time, getting the op¬
portunity to multiply freely. It took some time before parasite no. 1 began to reap¬
pear, now infesting the X. morstatti broods. This state of affairs was observed in
plantations on Mount Kelut but had not yet reached the Besuki district, in October
1931, according to ’s Jacobs (1931) who gave an explanation of the matter at
a planter’s meeting basing his communications on Betrem’s studies.

It may be further recalled here that Betrem found indications in his experi¬
ments that the parasite living on X. morstatti where this species had become the
only one present, did not attack X. morigerus any more. He tentatively suggested
that the parasite was developing a form better able to attack X. morstatti and was
following the invading species where the latter expanded its area.

References

Begemann, H., 1926, Arch . Koffiecultuur 1 : 194.

— - , 1927a, Idem : 273.

- , 1927b, Bergcultures 2 : 329.

Betrem, J. G., 1931, Bergcultures 5 : 404.

- , 1932a, In: Ultee, Meded. Proefst . Malang 92 : 17.

- , 1932b, Bergcultures 6 : 1085 — 1089.

- , 1941, In: Vraagbaak voor de Koffiecultuur en Kof fieberei ding.

Domenichini, Q., I960, Ent om. Berichten 20 : 256.

Duport, L., 1911, Bull. Econ. Indochine , nr. 90, nouv. ser.: 392.

Jacobs, J. C. ’s, 1931, Bergcultures 5 : 1192.

Kalshoven, L. G. E., 1958, Ent om. Berichten 18 : 220 and 244.

262

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. XII. I960

Roepke, W., 1914, Meded. Pr oef si. Midden-] ava nr. 18 : 18.

Ultee, A. J., 1949. In: C. J. J. van Hall & C. van de Koppel, Landbouw in de Indische
Archipel, II B : 8—87 (58).

Verbeek, F. A. Th. H., 1930, Arch. Theecultuur in Ned. Ind. 1 : 152.

Wurth, Th., 1908, Cultuurgids 10 : 63.

- , 1921, Meded. Proef si. Malang, nr. 34 : 15.

Nieuwe vindplaatsen van Cerastis leucographa Schiff.

door

W. J. BOER LEFFEF
R.I.V.O.N. Mededeling nr. 82

Deze soort werd in ons land ontdekt door Delnoye (1948, Ent. Ber. 12 :
232) en wel in Zuid-Limburg te Spaubeek. Sindsdien is dit een trekplaats voor
entomologen, welke de soort in hun collectie wensen.

Vooruitlopend op een geregelde inventarisatie van het Savelsbos te Gronsveld,
die ter hand zal worden genomen, o.a. door gebruik te maken van een mothtrap,
werd op 30 maart I960 incidenteel met de menglichtlamp te Gronsveld gevangen.
De weersomstandigheden waren op die avond allesbehalve gunstig, heldere lucht,
damp, sterke afkoeling. Desondanks bevonden zich tussen de kleine bezetting aan-
vliegers drie exemplaren van Cerastis leucographa Schiff., waarmede dus een
tweede vindplaats van deze soort werd ontdekt. Merkwaardigerwijs werd geen
G. leucographa op dezelfde avond te Spaubeek gezien, noch op smeer, noch op
wilgekatjes en menglichtlamp.

Het gezelschap, dat gelijk met de drie G. leucographa s op licht kwam, bestond
uit de uilen:

Orthosia incerta Hufn. Cerastis rubric o sa F.

,, munda Schiff. Co nis tra vaccinu L.

„ gothica L. Eupsilia transversa Hufn.

„ stabilis Schiff. Scoliopteryx libatrix L.

„ cruda Schiff.

Weinig en niets bijzonders dus, evenals de spanners:

Al soph Ha ae sc ul aria Schiff. Nothopteryx carp in at a Bkh.

Bist on stratarius Hufn.

Enige tijd later werd C. leucographa bij een incidenteel lamponderzoek (licht-
vangst) in het Vijlenerbos (gem. Vaals) gesignaleerd, de derde vindplaats in
Zuid-Limburg. Practisch in dezelfde tijd werd de soort ook in Zuid-Brabant aan¬
getroffen in de gemeente Best, zodat het erop gaat lijken, dat C. leucographa in¬
heems is in de bosgebieden in het uiterste zuiden van ons land, vanaf Vaals tot
in Brabant.

Stellig zullen er meer vindplaatsen worden gevonden bij een stelselmatig
onderzoek in de rijke en niet te droge bossen in dat gebied, waaruit ook weer
blijkt hoe weinig er feitelijk nog maar bekend is van de verspreiding van nage¬
noeg alle vlindersoorten en welke taak er nog weggelegd is voor de serieuze
entomologen, die niet alleen collecties willen verrijken (en derhalvê maar al te

CERASTIS LEUCOGRAPHA SCHIFF.

263

graag de bekende vindplaatsen van goede soorten afstropen), maar ook eens
pionierswerk willen doen.

Van de biologie van C. leucographa Schiff, is bekend: Vliegtijd maart en april,
volgens opgave van South, Moths of the British Isles, deel I, is de vlinder te
vinden op wilgekatjes aan bosranden. Dit klopt ook voor Nederland, ofschoon
South in zijn tijd nog niet bekend was met de menglichtlampen e.d. Toch is
het zoeken van vlinders op wilgekatjes in het voorjaar een interessante en span¬
nende bezigheid; vaak worden op deze wijze goede soorten gesignaleerd.

De rups is groen, wit gevlekt met drie witte lijnen op de rugzijde, welke donker¬
groen begrensd zijn, de buitenste twee zijn verbonden door schuine donkergroene
streepjes met de middelste. De grondkleur kan ook bleek roodbruin zijn met gele
lijnen en donkerbruine streepjes.

Bau geeft op: rups groen, op de rug zwartachtig en wit getekend met bruin
bestoven dwarsstreepjes, op zij met brede gele, van boven zwart afgezette lijn.

South geeft op voor de rups: mei en juni op wilg, bosbes, zuring, weegbree en
andere lage planten.

Bau zegt: juni en juli op weegbree.

Blijkbaar is er verschil in de tijd waarin de rups leeft in Engeland en Duits¬
land.

Uit de lijst van voedselplanten valt op te maken, dat de soort vermoedelijk
niet gebonden is aan een bepaald bostype als biotoop. Aan de hand van de be¬
kende vindplaatsen klopt dit vrij aardig.

Het Vijlenerbos is een vrij droog plateaubos, een wintereiken-berkenbos (Quer-
ceto sessiliflora-Betuletum) op zure leem. Het Savelsbos is in het algemeen voch¬
tiger, een eiken-haagbeukenbostype (Querceto-Carpinetum) op min of meer ero¬
derende hellingen met löss en krijt. Het bos in Brabant is een nat populieren-
broekbos van het elzen-iepenverbond. (Alno-Ulmion). Blijft over een areaal-
kwestie.

Het is de moeite waard dit eens te onderzoeken.

Summary

New localities of Cerastis leucographa Schiff, in the
Netherlands

Cerastis leucographa was known only from Spaubeek (South Limburg) since
1948. In I960 the author caught the species in Gronsveld and Vaals (South
Limburg) and in Best (North Brabant). In all cases the species is captured in
woodland, which however belonged to different vegetationtypes. In Gronsveld in
Querceto-Carpinetum, in Vaals in Querceto sessiliflora-Betuletum, in Best in Alno-
Ulmion vegetation.

Acherontia atropos L. in 1959. Aan de in het trekverslag vermelde waarnemingen moet
nog de volgende opgave van de heer C. H. ter Laag toegevoegd worden: 8 september een
$ op licht te Bussum, 9 september een $ , ook op licht, in dezelfde maand een 2 uit
Bloemendaal ontvangen, begin oktober een rups ontvangen uit Wilp (die 1 november de
vlinder leverde) en begin november een reeds eerder gevonden pop, ook uit Wilp, die niet
meer uitkwam.

Het jaartotaal wordt daardoor: 25 vlinders, 21 rupsen, 18 noppen. — Lpk.

264

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. XII. I960

O. Pflugfelder, Entwicklungsphysiologie der Insekten. 2e Aufl., Leipzig 1958. Akad.
Verlagsges. Geest & Portig K.G. 490 S. D.M. 35.

De kracht en de zwakte van dit boek liggen in de veelheid van problemen, die er in
behandeld worden. De ingewijde zal er slechts zelden tevergeefs een beroep op doen, maar
ook zelden geheel tevredengesteld worden. Dat dit laatste — terecht — ook niet verwacht
werd, blijkt uit de zeer omvangrijke litteratuuropgave (73 pgs.), die op zichzelf dit boek
reeds tot een begerenswaardig bezit maakt voor laboratoriumgebruik.

Dezelfde overdaad aan geciteerde auteurs en vermelde onderzoekingen maakt daarentegen
het boek wel wat tot een doolhof voor wie zich in deze materie nog moet oriënteren.
Zo iemand is meer gebaat bij een wat vlotter verhaal van een auteur, die niet zo bang is

voor onvolledigheid. De weg hiertoe heeft de schrijver zichzelf echter af gesneden door de

veelheid van kapitale problemen, die hij tracht te behandelen. In dit opzicht is m.i. deze
druk geen verbetering van de eerste. Aan vraagstukken als de fysiologie van de vervelling,
de invloed van uitwendige factoren op de groeisnelheid, vanaf temperatuur tot en met
ruimte en bevolkingsdichtheid ( !), de diapauze met alles wat daarbij komt en de verande¬
ringen in de stofwisseling, kan nauwelijks recht worden gedaan in een boek, dat toch
eigenlijk over de „mechanica” en endocrinologie van embryonale ontwikkeling en meta¬
morfose gaat.

Het belang van het boek ligt wel in de tweede helft, waarin dat gedeelte van de ont-
wikkelingsfysiologie der insecten wordt behandeld, waaromheen zich de belangstelling
gedurende de laatste 25 jaar bij uitstek geconcentreerd heeft: de endocrinologie van de
metamorfose. Dit is ook het terrein, waarop de schrijver het beste thuis is en de meer

ingewijde zal op dit gedeelte dan ook zelden tevergeefs een beroep doen om zijn feiten¬

kennis op te frissen, al was het slechts via de ontzagwekkende, hoeveelheid geciteerde litte¬
ratuur. Voor een eerste kennismaking is dit alles wel wat veel en te weinig tot een lopend
verhaal verwerkt.

Op dezelfde hoogte staat de hieraan onmiddellijk voorafgaande behandeling van de
analyse der embryonale en postembryonak orgaanvorming en, voor zover deze materie ooit
duidelijk te maken is, die van de analyse der vroege embryonale ontwikkeling.

Daarentegen maken de eerste 75 pagina’s een wat rommelige indruk. De beschrijving van
de gebeurtenissen tijdens de embryonale en postembryonale ontwikkeling is erg summier en
eigenlijk geldt hetzelfde voor de boven reeds genoemde bijkomende fysiologische problemen.
Tegen dit gedeelte geldt mijn bezwaar, dat het weinig geschikt is voor een eerste kennis¬
making, wel in hoge mate. — G. Barendrecht.

Wilson, G. Fox, Horticultural Pests. Detection and Control. New Edition revised by
P. Becker, Crosby Lockwood & Son Ltd. 26 Brompton Road, London S.W. 7. I960. 240 pp.,
144 fig., XIII kleurenplaten, 25 sh.

Dit boekje is vooral bestemd voor hen, die in de practijk plagen in de tuinbouw moeten
herkennen. De entomologen zullen ontdekken, dat niet de insecten voorop staan, maar de
gewassen, en de indeling dan ook gemaakt is volgens de plaats en de aard van het beeld
van de aantasting: op de knollen, of wortels, of stengels, enz. Drie gedetailleerde indices
zijn de sluitstenen van het boek. Helaas zijn deze niet feilloos: Op „ Tetranychus ” vindt
men niets, ofschoon het kasspint als T. telarius vele malen in het boek voorkomt. De pere-
bladvlo staat in de index als Psylla pyri Foers., in het boek als Ps. pyricola Foers. Overi¬
gens over verzorging en uitvoering niets dan lof. — P. A. van der Laan.

Araschnia levana L. (Lep., Nymphalidae) . Naar aanleiding van een gesprek met de heer
Leffef van het R.I.V.O.N. meld ik U hierbij, dat ik op 1 mei I960 een gaaf exemplaar in
het bos van het slot te Haamstede aantrof.

J. P. C. Boot, „Oase”, Haamstede.

Te koop. Een cilinderkast met 24 gebruikte insectenladen van ± 50 X 50 cm. Prijs
ƒ 75, — . Aanvragen bij de Redactie. Binnen een week geen antwoord, dan verkocht.

ô / fc> / 7

t: U I

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20

Dt h I

265

* vóór de naam duidt aan een naam nieuw voor de wetenschap

* preceding a name denotes a name new to science
** vóór de naam geeft aan een soort of vorm nieuw voor de Nederlandse fauna
** preceding a name denotes a species or form new to the Netherlands fauna

ACARI

Acarina 22, 89
Hydrachnellae 160
Hydro volzia 160
Metatetranychus 123, 124
spirifex 126
Tarsonemus 126
telarius 264
Tetranychus 123, 264
ulmi 123, 124
urticae 123

ARANEIDA

accentuata 61, 62, 71,

[72, 86

albimana 60, 86
Alopecosa 59 — 62, 71,

[72, 86

Araneae 56, 69, 83
Arctosa 61, 71, 85
Argyopa 46
Aulonia 60, 86
Clubionidae 83
cuneata 60, 62, 71, 86
fabrilis 59, 61, 72, 86
Gnaphosidae 72
lugubris 58, 60, 62, 71,
[83, 86

lutetiana 61, 85, 86
Lycosa 83

Lycosidae 56, 69, 72,

[83, 87

miniata 87
mirabilis 60, 87
monticola 57, 58, 60,

[61, 71, 83
nigriceps 58, 60, 62,

[72, 85

Pardosa 57—62, 71, 72,
[83, 85, 86
perita 61, 85, 86
Pisaura 56, 57, 60, 87
Pisauridae 56, 69, 83, 87
pullata 60, 62, 71, 72, 85
ruricola 85
Tarentula 86
terricola 58, 60, 61, 71,
[72, 83, 85
Tricca 61, 85

Trochosa 58, 60, 61, 71,
[72, 83, 85
Xerolycosa 87

COLLEMBOLA

Isotoma 201
viridis 201

COLEOPTERA

Acanthophorus 97
Acanthoscelides 128
Acorynus 77
Acythopeus 125
Agonum 15
Alcides 104
Allecula 15
Analeptes 96
Anthia 96
Anthrenocerus 124
Anthrenus 123, 124
Anthribidae 77
arouensis 80
ater 63, 64
aterrimus 125
aurata 96
australis 124
bacchus 96
bajulus 190
banjoewangi 63, 64
Batocera 97
bicolor 15
bicornis 261
bidentatus 126
bifasciata 190
bipunctata 124
boleti 15
Bostrychidae 77
Brenthidae 77
brevicollis 96
bruneti 96
Bryocharis 15
cancellatus 120
capucinus 77
Carabus (idae) 96
Carpophilus 129
Cerambycidae 77, 96
Cerambyx 96
Ceratophyus 97
cerdo 96

cervus 97
Cetonia (idae) 96
Ceuthorrhynchus 255
Chaetopsia 115
Cheirotonus 97
Chiasognathus 97
chrysocephala 255
chrysomela 113
Chrysomelidae 96
Cicindela ( idae ) 96
cingulatus 15
Cleonus 96
Clytanthus 190
Clyzomedus 77
Coccinella 96, 124
Coccinellidae 96, 123
coffeae ( Dryocoetes ) 77
coffeae ( Xyleborus ) 259
Coleoptera 25
Collapteryx (subg.)
Colliuris 96
Collyris 104
Conorrhynchus 96
Coptops 77
Cordylomera 96
Craspedophorus 96
Cryphalini 120
Curculionidae 96, 113
“ "'cylindricus 15
decemlineata 96
destruens 38
difficilis 120
dilaticollis (a.c.) 15
dimidiata ( Colliuris ) 96
dimidiatus ( Carpophilus )
[129

discolor 77
Dorcus 190
Dryocoetes 77
duplicata 77
Dynastidae 97
Eccoptopterus 261
Euchiridae 97
Euplectus 1 5
eurygraphus 15
Eusomus 113
exiguus 77
Exocentrus 77
falsus 15
fastidiosus 77

266

ferrugineum 129

Feucus 77

figuratus 190

formosanus 97

fornicatus 7 7

fullo 97

fulva 190

Geotrupes 97

gigas ( Phloeobius ) 77

gigas (Procerus) 96

Goliathus 96

granti 97

hampei 47

heros 96

hispidulus 77

Hispinae 47

Hydrophilidae 97

Hydrous 97

Hyliota 15

Hylotrupes 190

illicata 77

impressi ventris 113

inclinans 15

intermedius 15

intricatus 96

javanus 120

Justus 118, 120

koehleri 96

Lamiidae 97

latissimus 97

leeuwenii 104

Lepidiota 143

Leptinotarsa 96

Leptura 190

lineolata 97

Liodes 15

litigiosus 77

livens 15

livida 190

Lomaptera 80

Lucanus (idae) 97

luctuosa (Platypria) 96

luctuosa ( Plintheria ) 77

Lycidae 97

macleayi 97

maculata (Strangalia) 190
maculatus

[ ( Acanthophorus ) 97
malayensis 63
mauretanicus 129
melanoptera 190
Melolontha ( idae ) 97
mendiais 96
metallicum 15
Moneilema 125
morigerus 256, 259 — 261,
morio 15

morstatti 257, 260, 261
mutilatus 63, 64
nasicornis 97, 190
Necrobia 128
nimrod 96
nitidipennis 96
nitidus 15

COLEOPTERA, DIPTERA

nobilis 97
obtectus 128
Oryctes 97, 190
Otiorrhynchus 113
Ozopemon 104
parallelopipedus 190
perforans 77
Philonthus 15
Phloeobius 77
Phloeotrya 15
piceus 97
pilifera 128
Pityogenes 126
planata 15

Platypodidae 63, 120
Platypria 96
Platypus 63
pleurostigma 255
Plintheria 77
Polydrosus 113
Polyphylla 97
posticestriatus 77
Prionidae 97
Procerus 96
Psylloides 255
Pterolophia 77
punctiventris 96
Purpuricenus 96
quadrispinosulus 77, 120
regius 96
religiosus 77
Rhagium 115
Rhynchites 96
Rondibilis 77
rubiginosa 15
rufipes 128
salcicola 113
santor 190
Scaphidema 15
Scaphosoma 15
Scarabaeus 97
Scarabaeidae 97, 143
Scolytidae 63, 77
Scolytoidea 118
semigranosus 77
septempunctata 96
Silvanus 15
similis 77
spinosula 77
spretus 63
Stenopteryx 190
Stenura 190
Stephanoderes 47
stercorario 97
stigma 143
Strangalia 190
Strepsiptera 25
suffodiens 63
sylvaticus 97
tegalensis 119
Tenebrioides 129
tenebrioides (Zabrus) 96
Teredus 15
testacea 190

Thamnurgides 120
Tragocephala 97
Tribolium 129
Trichoscelis 116
trifasciata 96
typhoeus 97
unidentatus 1 5
vaudoueri 15
variecollis ( var. ) 97
verbasci 124
veterator 113
vethi 63
virgatus 77

Xyleborus 15, 38, 63, 64,
[77, 118—120, 256, 259
Xylopsocus 77
Xylosandrus 261
Xylothrips 77
Zabrus 96

DIPTERA

Acanthomera ( idae ) 115
Acrocer(at)idae 114, 115
Aëdes 98
aegypti 98
aeneus 230
Agromyzidae 116
albimanus ( Anopheles )
[99

albimanus ( Platychirus )
[136

albipennis 185, 186
alneti 105, 136, 138
ambulans 136, 139
angustatus 136
Anisopus ( podidae ) 116
annulatus 105, 136, 139
Anopheles 99
antiqua 135
arbustorum 137
Arctophila 137, 140
arcuatum ( Chrysotoxum )
[136

arcuatus (syrphus)

[106, 136, 139
Asilidae 258
Asteidae 114
Asthenia ( idae ) 115
auricollis 136, 139
autumnalis 188
balteatus 136
barbata 106, 135
berberina 137, 140
betulae 186
bicinctum 136
bimaculata 135
Blephacera(idae)

[(atidae) 115
bombiformis 137, 140
bombylans 137
borealis 137, 140
brevicornis 135, 137

DIPTERA

267

caerulescens 68
campestris 106, 135
canicularis 106, 135
capitata 128
Cecidomyia 185
Cecidomyidae 157
Ceratitis 128
Ceratopogonidae 116
Ceroplatidae 115, 116
Chaetopsis ( idae ) 115
chalybeata 135, 137
Chamaesyrphus 106
Chaoborus(idae) 115
Cheilosia 68, 106, 135
Chironomidae 116
Chloropidae 116
Chrysogaster 135, 137,

[230

Chrysomyia 114
Chrysotoxum 106, 136,

[137

Chyromyidae 116
cilicrus 185
cinctellus 136, 139
cinerea 106, 137, 140
Cinxia 137, 140
citrofasciatum 106
Clinodiplosis 185
clunipes 135
clypeatus 136
coarctata (var.) 136, 139
compositarum 136, 139
comtus 136
confusus (var.) 136
Conopidae 258
Corethra (idae) 115
corollae 136
corvina 123
Culicidae 13, 98
culicifacies 99
cuttsi 13
Cynorrhina 105
diaphanus 106
Didea 105, 136, 138
diophthalma 137, 140
Diplosis 185
dispar (var.) 136
Dolichopodidae 114
domestica 123
Drosophila 162, 244
Empididae 115
equestris 126, 185
Eriozona 136, 138
Eristalis 105, 106, 137
Eumerus 144
Euphrosyne (idae) 115
Euribiidae 115
Eutabanus 188
fallax 105
Fannia 124
fasciolatum 136
flabelligera 13
florea 137

florum 105, 106, 137

*friuliensis (var.) 106,

[136, 139
Geomyzidae 116
glaucius 136
Glossina 99
grossulariae 136
Haplodiplosis 126, 185
Helicomyia 185, 187
Helomyzidae 116
Henopidae 115
Heringia 135
hungaricus 144
Hybotidae 115
ignava 105, 137, 140
illustrata 135
inanis 137
incerta (f.) 185
Ischyosyrphus 136
Itonidae 184
jugorum 137
justini 185

Lampetia 106, 137, 140
lappona 137, 140
lapponicus 106, 136, 230
Lasioptera 186
Lasiopticus 136
Lathyrophthalmus 230
latilunulatus 106, 136,

[139

lenta 137, 140
Leptis (idae) 115
lessonae 106
Leucozona 136, 230
Limnobia(idae) 115
Limnophila 190
Limonia(idae) 115
Limoniidae 190
lineola 105
Liponeuridae 115
longula 135, 137
Loxoceridae 115
lucorum 136, 230
Einiger 136

lunulatus 105, 136, 139
Macroceridae 115
macnlicornis (var.) 136,
[139

maculipennis 99
manicatus 136
melanogaster 244
melanopsis 106, 136, 138
Melanostoma 136
melanura 135, 137
mellinum 136
menthastri 136
Microdiplosis 185
microlepis 13
Mimeteomyia 13
Musea 123
Muscidae 99
Myiatropa 137
nemorum 137
nitens 136, 139
nocticula 135

notata 123
octomaculatum 139
Oestridae 188
Ogcodes(didae) 114, 115
Oncodes 115
Opomyzidae 116
Orphnephila ( idae ) 116
Ortalidae 116
Oscinidae 116
Otidiidae 12, 116
pagana 135
palpalis 99

Pantophthalmus( idae )

[114

Paragus 136
pellucens 137
pendula 137
Penthesilea 137, 140
personata 106, 135
pertinax 137
Phoridae 233
Phytomyzidae 116
pipiens 137
Pipiza 135

Platychirus 106, 136, 138
Platy stomidae 116
Platyuridae 115, 116
plumata (var.) 137
pratorum 105, 106, 137
Psilidae 115
pulchellus 145
punctata 190
pyrastri 136
quadrimaculata 135
Rachisoura 13
Rhabdophaga 185, 186
Rhagio(nidae) 115
Rhingia 106, 135
Rhyphus (idae) 116
rosaria 185
rostrata 106
rueppellii 230
rupium 106, 137
saliciperda 185 — 187
saltuum 140
scaevoides 106
scalare 136
scambus 136, 138
scripta 136
scutatus 136
segnis 137, 140
seleniticus 136
Semudobia 186
Solvidae 116
Spathiogaster 136, 139
Sphaerophoria 136, 230
sphaerothecae 185
Sphegina 135
Spilomyia 137, 140
Stenoxenus(idea) 116
Stratiomyidae 3, 114
superpictus 99
sylvarum (var.) 137
Sylvicolidae 116

268

Syritta 137

Syrphidae 68, 105, 135,
[144, 230

syrphoides 136, 138
Syrphus 105, 106, 136,
[139, 230

Tabanus (idae) 188
Temnostoma 137, 140
tenax 137

Tetanocer(at)idae 114
Thaumalea(idae) 116
Thaumatomyia 123
tibialis 136
Titaniidae 116
torvus 136
triangularis 136, 139
Tripteroides 13
trivittata 137
Trixoscelis(idae) 116
Trypaneidae 114
Trypetidae 12, 115
Tubifera 137
Ulididae 115
umbellatarum 139
unicolor (var.) 136
venustus 105, 136, 139
vernale ( Chrysotoxum )
[137

vernalis (Cheilosia) 135
verralli 137, 139
vespiforme 137, 140
viduata 230
virens 135
vitripennis 136
vittiger 105
Volucella 137
Xanthandrus 136
Xanthogramma 106
Xylomyiidae 116
Zelima 105, 106, 137,

[140

HYMENOPTERA

aceris 48
aeneus 211
af finis 79
agama 51
Agenia 4
agrorum 241, 242
albilabris 7
albipes (f.) 51
alpicola 154, 156
alpigenus 242
alpiniformis (var.) 242
alpinus 242
amerinae 53
amoenula 209, 211
analis 210, 211
Andricus 49 — 51
angustula (sp. var.) 211
Apidae 98
apiformis 7
Apis 7, 98

DIPTERA, HYMENOPTERA

Apostrocetus 259
aprilinus 51
aptera (f.) 51
arcuatus 47
ardens 211
arenaria 6
argentata 6
argentea 6
argyrostoma 7
atra 53

Aulacidea 49, 52
auratus 211
aureicolle 209, 211
aurifera (var.) 210, 211
aurita(us) 7
austriaca 211
autumnalis (f.) 50
Aylax 48, 49
Bembex 6, 7
Bethylidae 260
biaccinctus 211
bicolor (Chrysis) 210,

[2H

bicolor (Sphex) 6
bicolorata 6
bidentulus 211
bifasciatus 4
Biorrhiza 51
Blennocampa 53
Bombus 98, 241
bondroiti (var.) 131
brevidens 211
brevitarsis (Chrysis) 211
brevitarsis ( Xestophanes )
[49

bridgmanii 53
burgundus (f.) 51
callidoma 49
centifoliae 52
centuncularis 154, 155
Cerceris 6
cerri (f.) 50
Chrysellampus ( subg. )

[211

Chrysididae(nae) 209,

[211

Chrysogona 209, 211
chrysoprasina (var.) 210,
[211

cingulata 6
circulans (f.) 50
circumcincta 155
cirratus (f.) 49
clarinicollis (var.) 210,
[211

clementinae 49
Cleptes(inae) 211
Colebopsis 255
collaris (f.) 49
collectanea 53
confusus 241, 242
conglomeratus 49
conica 5
conoidea (us) 5

constrictus 211
coriaceum 211
corruptrix 49
corticis 49
Crabo 6, 7, 98
cullumanus 241
curvator 49
cyanea 211
Cynipidae 49, 51, 52
Cynips 48, 51
descipiens 242
Deuteraginia 4
Diastrophus 49, 52
Diplolepis 52
Dipogon 4
Diprion 129
disticha 51
distinctus (var.) 241
distinguendus 241
divisa 51
dolichurus 53
echtrus 258
eglanteriae 52
ephippi(c)a 6
equestris 241
Euchrocus 211
Eulophidae 256
Eumenes 5,47
eurynotus (var.) 241
Euura 53
evanescens 51
Evania 7
exilis 209, 211
exsecta 40
extranea (var.) 210
fasciata 211
filigranatus (f.) 51
floralis (var.) 241
foecundatrix 49, 50
Formica 40, 79, 130
Formicidae 79, 98, 233,

[255

fossoria 7
fulgida 211
fumipennis 51
furunculus 50
gaullei (var.) 131, 132
gemmae 49
gemmatus (f.) 49
germanica 98
gigas 98
Gillettia 52
glandulae 50
glechomae 49
globuli 50
gloriosa 209, 211
gracillima 209 — 211
Hedychridium (subg.)

[211

Hedychrum 209, 211
helleni 210, 211
hieracii 49
hieronymi 52
hircana 4

HYMENOPTERA

269

Holopya 209, 211
hordei 52
hortorum 241, 242
humilis 241
hyalipenne 52, 53
Hyperteles 256
hypnorum 241
hypochoeridis 49
Ichneumon 4
indistincta (f.) 51
inflator 50

ignita (sp., var.) 209 —

[211

immaculata 211
impressa (f., var.) 210,

[211

indigotea 211
inflammata 209, 211
insperata 210
integrum 211
intermedium 211
iris 211
Isocolus 48
Isosoma 103
Isthomosoma(idae) 51,
[53, 103

jaceae 48
jonellus 241
jörgenseni 53
käufeli 211
kollari 50
laeta(us) 7
laevinodus 79
laeviusculus 51
lapidarius 241, 242
lapponica

[(Megachile) 154— 156
lapponicus (Bombus) 242
larshemi (f.) 49
Lasius 79, 98
latocinctus (var.) 241
latreillelus (var.) 241
lenticularis (f.) 51
leucaspis 53
leucosticta 53
lignicola 50
ligniseca 154 — 156
Liposthenes 49
longiventris 48, 51
longula 211
lucorum 98, 241
lugubris 7
Lunata 7
macaensis 7
magnus 241
malpighii 50
marginalis 50
Masaris 6, 7
mastrucatus 247
mayri 49, 52
mediadenta (var.) 211
mediata 210, 211
Megachile 154
megaptera 51

megateropsis (f.) 52
melanops 6
melanostoma 6
mellifica 98
Mellinus 6, 7
Microdynerus 209
minor 49
minuta 7
mixtus 79
mniorum 242
montanus 242
mucronata(us) 7
muscorum 241
Myrmica 79, 190
neglectus 211
Neuroterus 51
niemelai (var.) 209, 211
niger 98

nigrescens (var.) 242
nigricans (var.)

[ ( Bombus ) 242
nigricans ( Formica )

[79, 130, 142

nigrita 6
nitidulus 211
nobile 209, 211
noduli (var.) 50
Notozus ( subg. ) 211
nudus 50
nugdunensis 209
numismalis 51
Nysson 7
obtusidens 211
Omalus 211
orchidearum 53
ornata(us) 7
ostreus 50
ovata 209, 211
pallida 51
papaveris 49
paradoxus 50
Pediaspis 48
pedunculi 53
peltata(us) 7
petioliventris 51
Philanthus 6, 7
pilosellae 49
pilosus ( f . ) 50
piniphila 79, 131, 132
poicola 53
polaris 242
polyctena 79, 131
pomorum 241
Pompilus 4
Pontania 53, 54
potentillae 49
pratensis 130
pratorum 241, 242
Proctotrypoidea 260
proteus (var.) 241
proxima 53
pseudobrevitarsis 211
Pseudospinolia (subg.)

[211

puella 53

pusilla ( Blennocampa ) 53
pusillus (Omalis) 211
quadrilineatus 50
quadrimaculata ( us ) 7
quercus-baccarum 51
quercus-calicis 50
quercus-folii 48, 51
quercus-radicis 50
quercus-ramuli 50
quinquecincta(um, us) 6
quinquelineata 6
quinquemaculata(us) 7
rabaudi 79
reflexus (var.) 51
renum (f. ) 51
rhizomae 50
romanioides (var.) 241
rosae 52
rosarum 52
roseum 211
rubi 52
rubra 79
ruddii 211
ruder arius 241, 242
ruder atus 241
rufa 79, 130—132
rufo-truncicola 130 — 132
ruginodis 190
ruschkai 53
**rutilans (Chrysis)

[210, 211

rutilans (Hedychrum)

[211

rutili ventris 210, 211
Rygchium 6
saliceti 53
sanzii 211

scandinavicus ( var. ) 242
schenckiana (var.) 211
schlechtendali (f.) 51
scotaspis 53
semiauratus 211
seminationis 50
sessilis 7
sieboldi (f.) 51
silvarum 241, 242
Siricidae 98
solitarius 51
sorbi (f.) 48
soroeënsis 241, 242
speciosus 7
Sphecius 7
Sphecodes 6
Sphex 4 — 7
Spinolia (subg.) 211
spinosissimae 52
spinosus 7
splendidula 210
*stärckei (var.) 132
sublongula ( var . ) 211
subterraneus 241, 242
succincta 210, 211
synaspis 52

270

HYMENOPTERA, ISOPTERA, LEPIDOPTERA

Synergus 51
Tachytes 6
taraxaci 52
taschenbergi (f.) 51
Tenthredinidae 53
terrestris 98, 241
testaceipes (Andricus)

[50, 51

testaceipes (Euura) 53
Tetrastichus 256 — 258
tingitanus 6
tragopogonis 52
triandrae 53
Trichrysis ( subg. ) 211
tricinctus 7
tricolor ( f . )

[(Neuroterus) 51
tricolor (Sphex) 6
tricolorata 6
Trigonaspis 51, 52
trilineata (Vespa) 6
trilineatus ( f . )

[ ( Andricus ) 50
trispinosa(us) 7
truncatus (Omalus) 211
truncicola 130
truncicola-pratensis 1 32
truncorum 130 — 132
typica (f.) 53
umbratus 79
unicolor 211
Urocerus 98
vanheurni (£. ) 50
vanlithi (var.) 210, 211
venusta 53
verrucosa (f.) 51
versicolor 154 — 156
vesicator 54
vesicatrix 51
Vespa 5—7, 98
Vespidae 98
vespiformis 7
viminalis 54
violaceus 211
viridula 211
willoughbiella 155, 156
xanthopsis (f.) 50
Xestophanes 49
xylebororum 256

ISOPTERA

bellicosus 91
brevicaudatus 35
caudomunitus 36
dalbergiae 34, 35, 37 — 39
dilatatus 36
Glyptotermes 34 — 36
Kalotermitidae 35
Macrotermes 91
montanus 36
Neotermes 34, 37 — 39
niger 36
sonneratiae 39

tectonae 34 — 40
Termes 91

LEPIDOPTERA

abbreviata 227
abietella 191
Abraxas 27, 193, 214, 225
Abrostola 27, 223
absinthiata 27, 225, 227
absinthii 208
Acalla 192
Acentropus 28
aceraria 141
aceriana 28
aceris 55, 221
Acharneodes 17
Acherontia 95, 170, 178,
[263

Achlya 143
Acleris 28, 229
Acrobasis 28
Actebia 226
Actinotia 27, 215
Adolias 29
Adoxophyes 28
adustata(ssp.) 67
advena 55, 222
Aegocera 91
aerugula 220
aescularia 142, 160, 262
affinitata 227
agestis 26
Aglais 164
Aglia 142
Agrochola 216
Agrotis 27, 172, 178, 213
[215, 216, 221, 226, 229
albatus 67
* albescens (f.) 230
albicillata 227
albicolon 222
albipuncta 27, 173, 178,
[180, 226
albovenosa 27, 126
albula 27, 213, 219, 220
albulata 27, 194
alcathoe 218
alchemillata 27
Alcis 55, 227
alcon 193
algea 217

Allobrachygonia 18
alniaria 27, 225
Alsophila 141, 142, 160,
[262

alternaria 27
alternata 27
Amathes 27, 213, 221
ambigua 173, 179, 181,
[223, 226

Amphipoea 27
Anacampsis 192
anachoreta 220

Anaitis 27, 194, 227
Anaphaeis 158
Anaphorodes 17
anceps 160, 216
Ancylis 28, 229
angelicella 192
angerona 227
angulicostana 18
annulata 193
ansorgei (ssp.) 94
Anthocaris 94
Anticollix 27, 225, 227
antiquana 28
Apamea 27, 191, 216,

[223, 227

Apatele 55, 117, 221
apollinaris 95
apollo 94
Aporia 94
Aporophila 215
Apotomis 28
Araschnia 264
Arctia 194, 215
Arenostola 27, 223, 226,
[229

Argema 94
argentula 191
Argynnis 27
Argyresthia 28
Argyroploce 28, 191
Aricia 26
armigera 181
Arniocera 95
artemisiana 192
aspersana 28
Aspirates 225, 227, 230
assimilata 225, 227
asteris 222, 226
Asthena 194
atalanta 167, 178, 180
Atethmia 226
Athetis 215
Athletes 94
atlas 95
atomaria 194
atropos 95, 100, 170, 178,
[180, 263

Attacus 95
*aurantiaca (f.) 230
aur antiaria 142
aurata 28
auricoma 55
aurota 158

australis ( Aporophila )

[215

australis (Colias) 8
Autographa 33, 174, 179
aversata 214
Axylia 221
Bactra 28
badiata 208, 227
baliensis (ssp.) 67
Bapta 29

bartholomëus (ssp.) 94

LEPIDOPTERA

271

basaltinella 192
bâtis 40, 226
Belenois 158
betularius 55
betulinella 192
bicruris 27
bifasciata 27
bilunaria 27
binaria 27, 213, 220
biselata 27, 214
Biston 55, 194, 262
bistortata 55, 117, 127,
[217, 225
bistrigata (f.) 216
blanda 27
Boarmia 55, 230
boisduvalii 217
borealis (f.) 229
bractea 174, 179, 181
branderiana 229
brassicae 94, 164, 177,
[182, 222

brookiana 94
Bryotropha 192
Cacaecia 28
caja 194
calida 8
Calocalpe 27
Calostygia 227
Campaea 215, 225
cana 28
canella 228
candidata 194
Caradrina 214, 223, 230
cardamines 94
Carcina 28

cardui 169, 178, 180, 215
carniolica 95
carpinata 227, 262
castigata 227
c-aureum 191, 223, 228
Celama 220
celerio 180, 226
Ceramica 222
Cerastis 194, 262
Cerostoma 28
Centra 220
cerusellus 228
cespitis 222, 226
chenopodiata 27, 230
Chesias 27
Chilo 28, 191
Chilodes 222, 226
chloridea 173, 178, 226
clathrata 27
christyi 108
Chrysaspidea 174, 179,
[214, 223

chryson 181
Chrysoptera 191, 223,

[228

chrysotheme 8
cilialis 228
Cilix 27, 220

cinerea 215, 226
Cirrhia 215
citrata 224
clathrata 227
clavis 55, 221
clorana 27, 214, 223
Clostera 194, 220
Cnephasia 28, 124, 221
Coenobia 191, 223, 226
Coenotephria 208
Coleophora 75, 229
Colias 8, 94, 166, 178
Colocasia 55
Colothis 94, 214
commnnana 124
compta 191
Conchylis 229
confluens (f., atropos)

[100

*confluens (f., puta) 229
confusa 174, 179, 181,
[226

Conistra 108, 160, 262
conjugella 28
conspersa 191
contaminellus 28, 228
contigua 222
convolvuli 171, 178, 180
coridon 170, 180
Coriscium 229
coronata 28
coryli 55
Coscinia 220
Cosmia 216
costaestrigalis 226
costana 28
costalis 28
Cosymbia 193
Crambus 28, 228
Craniophora 55
crataegi 94
crenata 27, 223
cribraria 220
cribrumalis 224
Crocallis 225
crocea 94, 166, 178
cruda 262
Cryphia 27
Cryptaspasma 17
cucullatella 220
Cucullia 208, 222, 226
culmellus 28
curtula 194, 220
Cymolomia 125
daira 94
dardanus 94
Danaus 67

daplidice 166, 178, 180
Dasychira 55
decemguttella 229
deceptoria 215
defoliaria 55, 142
Deileptenia 55
Deilinea 225

deliellus 228
demodocus 94
Dendrolimus 220
deplana 220
Depressaria 192
derasana 28
derivata 208
diamina 215
Dianthoecia 191
Diaphora 226
Diarsia 213, 216, 221,

[229

Diataraxia 228
dido (ssp.) 95
dilutata 108
dimidiata 224
diniana 229
Dioryctria 191
Dira 66
dirtea 29
Discestra 214
dispar 55
dodoneata 227
dolabraria 227
Drepana 27, 213, 220
Drymonia 27
dumetellus 228
duplaris 55, 220
Dysstroma 224
Earias 27, 214, 223
Earophila 208, 227
ebriola (f.) 94
Eclip topera 27, 225
Ectropis 55, 117, 127,
[215, 225, 227
efformata 27
Eilema 27, 220, 226
elinguaria 225
elymi 223, 226
Ematurga 194
Emmelia 191
emutaria 214, 215, 224,
[226

Endothenia 28
Ennomos 27, 225
Epiblema 192, 229
Epirrhoë 27, 227
Erannis 55, 142, 160
Erasmia 95
ericata 95
ericellus 228
ethica 95
ethra 94
Euchloë 94
Euchoeca 27
Eucnemidophorus 228
Eucosma 17, 28
Eudia 95
Eumichtus 215
euphorbiae 180
Euphyia 225, 227
Eupithecia 27, 216,

[225, 227
Euplexia 27, 216

272

Euploea 217
Euproctis 164, 213, 220
Eupsilia 108, 262
Eurema 94

europomene ( ssp. ) 94
Eurrhypara 28
Eustrotia 27, 191
Euxanthis 28
Euxoa 55
Euzophera 28
Evergestis 28, 228
Evetria 28
exanthemata 225
exclamationis 221
exigua 174, 179, 181,

[226

expallidana 28
exsoleta 173, 178, 181
extrema 223, 226, 229
fagata 108, 215
fagi 153
falcataria 220
falconipennella 229
falsellus 28
farinalis 28

fasciata (f., fagata) 216
**fasciata ( f ., phlaeas) 76
felicia 94
ferrugalis 28
ferrugata 27, 224
fervida 91

festucae 27, 214, 223
flammea 222, 226
flammeolaria 27
flavicornis 143
flavipennella 75, 229
flexula 224
fluxa 27, 226
forficalis 28
frankii (f.) 216
fraxini 181
frischella 229
fucosa 27
fuligana 191
fuliginaria 27
fuliginosa 27, 220
furcula 27, 243
fusca 28
fuscovenosa 224
galathea 95
gamma 33, 174, 179,

[181

Gelechia 28
geminipuncta 27
gemmaria 27, 55
geniculeus 228
genistae 226
Geometra 224
gigantellus 228
gilvata 181
glareosa 215
glaucata 27, 220
glaucinalis 28
Gluphisia 27

LEPIDOPTERA

gnoma 27

Gonepteryx 94, 107
goossensiata 225
gothica 262
Gracilaria 229
grandaevana 192, 229
Graphium 164, 177
griseola 27
gundlachia 94
Gymnancyla 228
Gypsonoma 28
Habrosyne 40
Hada 222

Hadena 27, 191, 226
halterata 227
hamana 28
Harpyia 27, 243
hartigiana 125
hasebroeki (f.) 216
Heliophobus 222
Heraclia 91
Herculia 28
Herse 171, 178
hersilia 95
hirtaria 55
holmiana 28
Homoeosoma 228
Hoplodrina 27, 173,

[179, 223, 226
Horisme 191
hortulata 28
hostilis 28

hyale 8, 166, 178, 180
Hydraecia 27, 223
Hydrelia 27
Hyloicus 27
Hypsopygia 28
imitaria 214, 224, 226
immaculata (f.) 29
immutata 27
implicitana 229
impura 222
incerta 262
incertana 124
innotata 225
inornata 214, 224, 229
inter jecta 221, 226
interrogationis 174, 179,
[181, 226, 228

io 163
iole 94

Issoria 169, 178
Jaspidia 215, 223
Jodis 224, 226
*juncta (f„, mendica) 229
*juncta (f., opima) 229
*junctoides (f.) 229
juniperata 215
jurtina 66

kükenthali (ssp.) 67
Laconobia 222, 226
lactearia 224, 226
1. album 173, 178, 180
Lampropteryx 225

lancealis 28
lanceolana 28
Laodamia 28
Laothoë 220
lapeyrousi 217
Laphygma 174, 179, 226
lariciata 225
**larsinella 192
Lasiocampa 27, 153,

[160, 219, 220
Laspeyresia 28
Laspeyria 224
lateritia 95

lathonia 169, 178, 180
latistrius 228
leporina 55, 221
leucatella 192
leucographa 262
Leucoma 214, 220
leucophaearia 55, 142
Leucoptera 124
levana 264
libatrix 223, 262
lichenea 215
ligustri 55, 190
limbata 228
linariata 27, 225
lineola 26
literosa 27
Lithosia 172, 178
litoralis 213, 226
liturata 191, 227
livornica 180, 226
lixella 229
Lobophora 227
Lomaspilis 225
longana 28
lubricipeda 160, 221
lucida 181
lucidella 192
lucipara 27
lucipeta 208, 216
luctuata 225, 227
lurideola 226
lutea 213
luteolata 225
lutipennella 75
lutosa 215, 216
lutulentella 192
Lycaena 76
lychnidis 216
Lycia 55

Lygephila 223, 226
Lygris 27, 224
Lymantria 55, 134, 226
Lysandra 170, 178
lythargyrellus 228
lythargyria 222
machaon 26, 64, 94,

[117, 215

Macroglossum 171, 178
Macrothylacia 153
Maculinea 193
maculipennis 28, 177,

[179, 181

LEPIDOPTERA

273

malinellus 28
Mamestra 214, 222
Maniola 66

*margaritacea (f.) 230
margaritata 215, 225
marginaria 142
marginata 225
marginella 192
marginepunctata 224
maritima 222, 226
martialis 28, 176, 179,
[181

matura 27

megacephala 55, 221
Meganephria 226
megera 66
Melanargia 95
melanopa (ssp.) 217
Meliana 222, 226
Melissoblaptes 228
Melitaea 215
mellinata 224
memnon 94

mendica (Diaphora) 226
mendica (Diarsia) 221,
[229

menthastri 160
menyanthidis 55
Meristis 223
Mesapamea 216
mesentina 158
Mesographe 28
Mesoleuca 227
Mesotype 224, 230
Metarctia 95
Metaspasma 18
meticulosa 223
Miana 27
micacea 27, 223
Microcorses 18
Mimas 122
mimosae 94
monacha 55, 134, 226
moneta 214, 223
monodactylus 28
morpheus 214, 223, 230
mozambica 91
multistrigaria 227
manda 262
muscerda 27
Mysticoptera 227,
Mythimna 27, 173, 178
[213, 221, 226
nana ( Dianthoecia ) 191
nana (Hada) 222
nanata 227

napi 94, 164, 177, 182
Nathalis 94
nebulata 27
nebulosa 55
Nemophora 192
Nephopteryx 28, 288
nerii 180
netscheri 217

ni 181

nigrescens (f.) 216
nigricans 55
nigricans (f.) 194
nigrof ulvata ( f . ) 191
nigropunctata 27
nivealis 28
niveus 28
Noctua 221, 226
noctuella 28, 175, 179,
[181

Nola 220

Nomophila 28, 175, 179
Nonagria 27
Nothopteryx 227, 228,
[262

Nothris 192
Notocelia 28, 128, 192
[229

nubilalis 28
Nudaurelia 95
Nycterosea 175, 179,

[193, 227

Nymphalis 163
Nymphula 28
obstipata 175, 179,

[181, 193, 227
ocellaris 215
ocellata 219, 225
ochrata 226

ochrearia 225, 227, 230
ochrodactyla 28
Ochropleura 213, 221
Ochyria 227
ocularis 55, 216, 220
oculea 223
Olethreutis 229
olivana 191, 227
omphale 94
operculella 124
Operophtera 108, 215
opima 229
Opisthograptis 225
or 27, 40, 55, 226
orbona 221
ornata 224
Ornithoptera 94
Ortholitha 27, 230
Orthonama 27
Orthosia 229, 262
ostrina 181
Ourapteryx 27, 225
oxyacanthae 226
palaeno 94
paleana 28
pallens 222
pallidactyla 28
pallidata 28
palustris 215
Pandemis 28
paphia 27

Papilio 26, 64, 117, 215
papilionaria 224
Paradiarsia 215

Parapandemis 28
Parascotia 27
Parastichtis 219, 222
Parnassius 94
pastinum 223, 226
pavonia 153
pedaria 55, 142
Pelosia 27, 226
peltigera 173, 178,

[181, 226

pennaria 214
Pergesa 220
Peribatodes 55
Peridea 160, 216
Peridroma 173, 178
Perizoma 27, 227
perla 27
perlellus 28
Phalonia 28
phaeoleuca 228
Pheosia 27, 220
Phigalia 55, 142
Philereme 208, 227, 228
philo (ssp.) 67
Philudoria 213
phlaeas 76
phorcas 94

Phragmatobia 27, 220
phragmitellus 28, 191
phragmitidis 27, 223
Phthorimaea 124
Phycita 28
Phytometra 223
Pieris 94, 163, 177
pierretii 217
pilella 192
pimpinellata 225
pinastri 27
pinguis 28
pini 220
pisi 222

plagiata 194, 227
Plagodis 227
Platyptilia 28
Platytus 228
plecta 213, 221
plumbeolata 227
Plusia 27

Plutella 28, 177, 179
podalirius 164, 177
Poecilocampa 108, 214,
[216

Polia 55, 222
Polychrisia 214, 223
Polychrosis 192
polycommata 227, 228
polyodon 27, 215
pornonella 28
Pontia 166, 178
populella 192
populi ( Laothoë ) 220
populi ( Poecilocampa )

[108, 214, 216
porcellus 220

274

potatoria 213
praecox 226
proterpia 94
primalis 28
prunaria 227
Psecadia 229
Pseudaphelia 95
pseudonimbella 228
psi 55, 117
Pterophorus 28
pudibunda 55
pudorina 213, 222
pulchella 95, 180
punctinalis 27, 55
purpurata 153
pusaria 225
puta 27, 221, 224,

[226, 229

putris 221
pygarga 223
pygmina 27
pyralina 216
Pyralis 28

Pyrausta 28, 176, 179,

[228

pyri 95
pyritoides 40
Pyronia 27
Pyrrhia 222
quadra 172, 178, 180
quadrifasciata 227
quercana 28
quercus 27, 153, 160,

[219, 220

querna 27

rapae 163, 164, 177,

[182

raptricula 27
ravida 172, 178, 180
Recurvaria 192
repandata 55, 227
resinella 28
reticulana 28
retusa 27
rhamni 94, 107
rhenella 228
Rhizedra 215, 216
rhododactylus 228
Rhodostrophia 224
Rhyacia 208
Rhyparia 153
ribeana 28
ribeata 55
rivata 227
Rivula 219, 223
roborana 128
roboraria 55, 230
Roeselia 27, 213, 219,

[220

rogeri (f.) 215
rorella 129
rosaecolana 192
rubi 153, 215, 216, 229
rubiginata 224

LEPIDOPTERA

rubricosa 194, 262
rufa 191, 223, 226
rufana 28
rufata 27
rumicis 55
ruralis 28
rusticata 224
sacraria 181
Salebria 228
salicella 28
salicis 214, 220
sambucalis 28
sambucaria 27, 225
Saturnia 153
satyrata 227
saucia 173, 178, 180
saxicola 228
scabrella 28
Schoenobius 228
Schrankia 226
**schützeella 191
scitella 124
Scoliopteryx 223, 262
scolopacina 216
Scoparia 228
Scopula 27, 214, 224,

[226

scutosa 180
secalis 216
segetum 55, 221
selasellus 228
Selenia 27
semialba 95
semifasciana 28
Semiothisa 27, 191, 193,
[227

sericealis 219, 223
Serraca 27, 55
sertoria 215
sexalata 227
sexstrigata 27
shepherdana 192, 229
signaria 193
silaceata 27, 225, 227
silawa (ssp.) 29
silesiaca (f.) 216
silvellus 228
similella 228
similis 164, 213, 220
Simyra 27, 126
sinuella 228
smeathmanniana 28
Smerinthus 219
Solenobia 221
sordida 191
spadicearia 27, 224
Spaelotis 172, 178
sparsata 27, 225, 227
spectrana 28
Sphinx 190
Spialia 215

Spilosoma 160, 213, 221
spissicella 28
splendens 214, 228

stabilis 262
Stauropus 153
Staganoptycha 229
stellatarum 171, 178,

[180

Stenoptilia 229
Sterrha 27, 214, 215,

[224, 226

stigmatodactyla 229
straminalis 28
straminea 221
stratarius 55, 194, 262
stratiotata 28
Strymonidea 193
sublustris 223
subsequa 221
subsericeata 224, 226
*subtuniformis (f. ) 230
subtusa 27

"'subtuslineata ( f . ) 230
subumbrata 227
succenturiata 27, 216
suffusana 192, 229
sulewattan (ssp.) 67
sulphurellum 229
suspecta 219, 222
Sylepta 28

sylvata 27, 193, 214, 225
sylvestris 26
Syncopacma 192
Syngrapha 174, 179,

[226, 228

syringaria 227
taeniolella 192
Talpophila 27
* tangens (f., extrema) 229
*tangens (f.,morpheus)

[230

tantillaria 27
tarsipennalis 27
tau 142
temerata 29
temerella 192
Teracolus 94
Terias 94
testata 27, 224
Tethea 27, 40, 55, 216,
[220, 226

Thera 215
Tholera 222, 226
Thyatira 40, 226
Thymelicus 26
tibullus (ssp.) 94
tiliae 122
tithonus 27
Tortrix 28
trabealis 191
transversa 108, 262
t'ransversata 208, 227
tremula 220
tridens 55, 117, 221
trifolii 214, 222
Trigonophora 223
trigrammica 223

LEPIDOPTERA — RHYNCHOTA

275

tripartita 27, 223
triplasia 27, 223
tripunctaria 227
triquetrella 221
tristellus 28
tritici 55
Trogonoptera 94
Troides 94
tumidella 28
uddmanniana 28
Udea 28
umbra 222
umbratica 222
Unca 227
uncula 27
undulata 27
unionalis 181
urticae (Spilosoma) 213
urticae (Vanessa) 164,
[221

urticata 28
*ustulana 191
vaccinii 108, 160, 262
Vanessa 167, 169, 178,
[215

variegana 28
verbascalis 28
vestigialis 27, 55, 213
vetulata 227, 228
vibicaria 224
vigintipunctatus 28
villica 215
vinula 220
virgata 224, 230
virgaureata 227
virgella 28
viridaria 223
vitalbata 191
vitellina 180
vittata 27
vorticella 192
w-album 193
*wegneri (ssp.) 68
xanthographa 213
Xanthorhoë 27, 224
Xanthospilopteryx 91
xerampelina 226
Xylena 173, 178
xylostella 28
xystophora 192
ypsilon 27, 28, 129, 172,
[178, 180, 221
Zanclognatha 27, 224
zelleri 28, 228
Zenobia 27
zollikoferi 181
Zygaena 95

NEUROPTERA

Ascaleptus(idae) 91
Chrysopidae 124
libelloides 91

ODONATA

Aeschna(idae) 91
Agrion(idae) 91
Galop teryx 91
juncea 91
splendens 91

ORTHOPTERA

aroensis 80
Callimenus 91
campestris 90
Coptopteryx 91
desertus 90
gayi 91

Gryllus(idae) 90
karnyia 80
Mantidae 47, 90
Mantis 90
pancici 91
religiosa 91
Salomona 80
Tettigonidae 91

PLECOPTERA

Plecoptera 100

RHYNCHOTA

abietinus 112
abutilon 203
Acalypta 23
Adelphocoris 22, 203
agilis 203
ampliata 23
antennatus 206
Aphididae 22, 110,

[123, 141

Aphis 110-112
apterus 22
Arthaldeus 206
associatus 198
Berytinus 23, 24
bicuspis 23
binotatus 22
boops 23
brassicae 123
Brevicoryne 123
brunneus 24
Bryocoris 21
Callidea 91
Camptobrochis 21
Catoplatus 23
Chlamydatus 21, 195
Chlorochroa 24
Cicada 90
Cicadidae 91
Cicadula 206
clavipes 23
Coccidae 19
Coccoidea 19, 20
Conostethus 21

contractus 24
Coreidae 203
Coreus 24
coriaceus 22
costata 112
Cydnus 24
Cymus 24
Dactynotus 112
Delphacidae 22
Deraeocoris 21
devecta 112
Diaspididae(nae) 20
Dicranocephalus 200
Dicyphus 21
dimidiatus 22
dirhodum 1 1
Drymus 24
dumetorum 23
dumosa 24
Dysaphis 112
elegantula 23
Eriopeltis 19
Eriosomatidae 111
errans 21
Eulecanium 19
Eurymerocoris (subg.)

[196

evanescens 195, 203
fabae 110
fabricii 23
farinosa 111, 112
**femoralis (f.) 22
Fieberocapsus 22, 23
flaveolus 22, 23
flavipennis 206
formosus 206
frisicus 21
globulifer 21
Glyphina 111
gracilis (Acalypta) 23
gracilis ( T emnostethus )
[23

Halticus 21
Heteroptera 21, 47
Himacerus 25
Homoptera 19
Jalla 24
Lachniella 112
Lecaniidae 19, 20
Lecanopsis 19
lineatus 22, 206
litoralis 21
Loricula 23
Luzulaspis 19
Lygaeidae 203
Lyristes 91
médius 203
Megaloceroea 22
Megamelus 206
Megoura 110, 111
melanocephalus 24
Metalimnus 206
Metopolopium 111
metrius 206

27 6

Mindarus 112
Miridae 22, 195, 203
Mocuellus 206
Monanthia 23
morio 23
** millier i 23
mutabilis 22
Myzocallis 110
Nabis 23
nigritus 24
notula 206
notus 206
obliquus 112
obscurus 112
opacus 196, 198
Orthocephalus 22
Orthonotus 21
pallidipennis (f.) 22
pallidus 21
pallipes 23
paludum 206
palustris (Polymerus) 23
palustris (Saldula) 23
panaethiopica 91
pascuellus 206
Phylloxeridae 111
Physatochila 23
Phytocoris 22
picinus 24
pinicola 24
plagifera (f.) 22
Plagiognathus 21
plebeia 90
plebejus 91
Poeciloscytus 23
Polymerus 23
psammaecolor 22
Pseudococcidae 20
Psylla 264
pteridis 21
pulicarius 196, 198,

[199, 202, 203
pullus 196, 198, 199,

[202, 203

Pulvinaria 19
punctatonervosus 203
punctulatus 21
pyri 264
pyricola 264
quadrinotatus 207
recticornis 22
Reduviinae 25
reuteri 22
reyii 24

Rhizopul vinaria 19
Rhodnius 161
rotermundi 21
ruficornis 206
rufifrons 21
Saida 23
Saldula 23
salinus 21
saltatoria 200
saltitans 21, 196-200

RHYNCHOTA — TRICHOPTERA

saundersi 206
scapha 24
schrankiana 111
Scutelleridae 91
seticornis 22
signoreti 24
Stenotus 22
Sthenarus 21
Stictopleurus 203
sylvaticus 24
symphyti 23
Taphropeltus 24
Temnostethus 23
Teratocoris 22, 206
Tetraphleps 23
ticinensis 203
Tingis 23

Trigonotylus 22, 206
saltatoria 200
saltitans 196-200
viciae 110, 111
viridis 206
wilkinsoni 202

SIPHONAPTERA

afghana (Mesopsylla) 153
afghanus ( Nosopsyllus )
[153

alticola 153
Amphipsylla 153
asiaticus (var.) 153
astica 153
brockmanni 148
Callopsylla 153
Ceratophyllus 147
Chiropteropsylla 148
Citellophilus 153
conformis 153
corphinus (var.) 153
Ctenocephalides 147
eucta 153
felis 147
fringillae 147
Frontopsylla 153
hirundinis 147
irritans 147
Ischnopsyllus 153
johnsoni (var.) 148
Mesopsylla 153
Monopsyllus 153
montium 153
mustersi 153
mutata 153
Nosopsyllus 153
octactenus 153
Oropsylla 153
Phaenopsylla 153
Pulex 147

Rhinolophopsylla 147,

[149

sciurorum 153
silantiewi 153

turkestanica (var.)

[149-152

unipectinata 147, 149-151
Xenopsylla 153

STREPSIPTERA

Strepsiptera 25

THYSANOPTERA

Anaphothrips 100
angusticeps 30-33
Aptinothrips 100
Dendrothrips 128
Frankliniella 100
graminum 30-32
haemorrhoidalis 231
Heliothrips 231
Limothrips 31
linarius 30-33
lini 30-32
obscurus 100
ornatus 128
pulla (f.) 100
Selenothrips 231
rubrocinctus 231
Stenothrips 30-32
sty lifer a 100
tabaci 100
**tenuicornis 100
Thrips 30-33, 100

TRICHOPTERA

Adicella 2
Agapetus 1
annulatus 2
Beraea 1
Cyrnus 2
Drusus 2
extricatus 2
flavidus 2
fuscipes 1
**granulatus 1
Halesus 2
insolutus 2
interpunctatus 2
lacustris 2
Limnophilus 2
Lithax 2
maurus 1
nigriceps 2
nigricornis ( Silo ) 2
nigricornis

( Stenophylax ) 2
obscurus 2
Oecetis 2
Parachiona 2
picicornis 2
politus 2
Ptilocolepus 1
reducta 2
Rhyacophila 1
septentrionis 1
Stenophylax 2

PLANTAE

277

subcentralis 2
Trichoptera 81
**trifidus 2

PLANTAE
Acer 142, 153
A. pseudoplatanus 48
Achillea 153
Aegopodium 209
Agropyron junceum 52
A. littorale 52
A. repens 52, 53
Alnus 128, 153
A. incana 111
Alstonia scholaris 36
Ammophila arenaria 22,
[69, 83, 85, 103
Ananas 46

Artemisia maritima 21
A. vulgaris 208
Artocarpus elastica 36, 37
A. integra 37
Athyrium filix femina

[21, 25

Avena 126

Avicennia officinalis 39
Beta 123, 124
Betula 54, 69, 71, 85
Boscia albitrunca 159
Brassica 123
Bromeliaceae 231
Buddleya 164
Cactus 125
Cakile 21

Calamagrostis epigeios

[69, 71, 83, 85-87
Calamus 64
Calluna 85, 153
Campanula 155
Capparidaceae 159
Capparis oleoides 159
Carex 126, 206, 207
Carya 111
Cattleya 53
Centaurea 185
C. nigra 22
C. pratensis 48
Cerbera manghas 39
Chrysanthemum 23
Cichorium endivia 153
Cinnamonum camphora
[118, 120

Cirsium 185
C. arvense 23
Citrus 15, 47
Clematis vitalba 191
Cocos 46, 47, 231
Coffea 46, 260
Corylus 153
Costus 231
Crataegus 153
C. monogyna 23, 69, 71
Cratoxylon 39
Cynoglossum 24

Cypripedium 125
Dalbergia latifolia 34,

[37, 38

Daucus 117
Dendrobium 125
Elaeis 46, 47
Epilobium angustifolium
[154-156

Eupatorium pallescens

[118, 120

Excoecaria agallocha 39
Fagus 153

Festuca ovina 52, 53

F. rubra 53

Ficus elastica 36, 37
Forsythia 190
Fragaria 153
Fraxinus 153
Galeopsis 153
Galium 153

G. palustre 23
Genista anglica 153
G. pilosa 153
Gentiana cruceata 193
Glechoma hederacea 49
Glyceria 206

G. aquatica 126
Gossypium 46
Graminaceae 21-24, 126,

[153, 185

Hedera 153
Hibiscus tiliaceus 39
Hieracium 49, 153

H. umbellatum 155
Hippophaë rhamnoides

[69,71

Homalocephala texensis
[125

Hordeum 185
Humulus lupulus 71
Hypericum perforatum

.[71, 112

Hypochaeris radicata 49
Iris 126
Juncus 22-24
J. gerardi 21
J. maritimus 22
Lactuca 153
Lamium 153
Larix 23, 117, 127
Lathyrus 22
Laurus 153
Leucaena 260
Ligustrum 127, 128,

[153, 190

Limonium vulgare 230

Linaria 153

Linum usitatissimum

[30, 32

Lonicera 153
L. periclymenum 71
Lotus 155

Maerua triphylla 159
Malus 22, 23, 124, 153

Melandryum dioecum 21
Mentha 185
Musa 46
Musaceae 231
Myrica gale 153
Nepenthes 13, 14
Orchidaceae 231
Papaver dubium 49

P. rhoeas 49
Pappea capensis 159
Persica 128
Phaseolus 128
Phragmites 153
Phytophthora 77, 78
Picea 123

P. pungens glauca 125
Pinus 123

P. mugo 24
Pirns 153
Plantago 153
Poa annua 153

P. nemoralis 53
Populus alba 21

P. nigra 71, 83
P. tremula 71, 85
Potentilla argentea 49
P. erecta 49
P. intermedia 49
P. reptans 49
Prunus 153
P. cerasus 153
P. serotina 153

P. spinosa 53
Pseudotsuga douglasii

[123, 125

Psidium polycarpon 231
Puccinia menthae 185
Quercus 153
Quercus cervus 49, 50

Q. glandulifera 50

Q. petraea 49

Q. robur 49

Q. toza 50

Q. turneri 49
Rhizophora 104
Ribes 153
Rosa 153

R. agrestis 52

R. canina 12, 153

R. dumetorum 52

R. glauca 52

R. micrantha 52
R. moyesii 52
R. pimpinellifolia 52
R. rubiginosa 52, 128
R. tomentosa 52
R. villosa 52
Rubus 153-154
R. caesius 52
R. idaeus 153
Rumex 153
Saccharum 231
Salix 23, 129, 153,

[185, 186

278

PLANTAE

S. alba 53, 185, 186
S. alba (x fragilis) 53
S. amygdalina 53
S. aurita (x repens) 53
S. caprea 53, 74
S. cinerea 53
S. elaeagnos 54
S. fragilis 53
S. pentandra 53
S. purpurea 53, 54, 185
S. repens 53, 69
S. viminalis 53
Sapindaceae 159
Sarothamnus 153
Saxifraga aizoides 106
Scirpus 24

Sedum 164, 195, 200, 201
S. acre 195, 196, 200,

[201, 203

S. album 195, 196,

[200, 201, 203

S. spectabile 201
Shorea leprosula 39
Solanum tuberosum 123,

[124

Sonneratia acida 39
Sorbus 153

Sphaerotheca castagnei

[185

Sphagnum 24
Spiraea 153, 190
Swietenia mahagoni 259
Symphoricarpus 153
Symphytum 23
Syringa 128, 190
Taraxacum 52

T. erythrospermum 52

Tectona grandis 34, 35,
[37, 260

Tetrameristra glabra

[39, 40

Thea 260
Theobroma cacao

[46, 47, 77, 231
Tilia 128, 153
Tragopogon pratensis 52
Triticum 185
Typha 126
Ulex europaeus 190

U. nanus 190
Ulmaria 153
Umbellifera 190
Urtica 153
Vicia 22
Viola 153
Zingiberaceae 231

Sæ

£ ÄRÄ

/ w/ 1

^ ÄÄ v^

«V

isü

fsf '"ï %s6

«%

k§'ÿw]

!%%Â

w^f.fex

I^IÉ

l«Jte-.ö«ä*Sptk5

'%g&£ö^

'■^VtE.‘lKf^,

gËôgÏ!

Ht 3 m» ™*w
^ > /ƒ£&& ,vÆ

S -mj§£.

# \. ^Èé*Ê

mmm

IÉÉ

sSMëSfc

mé#

ÜP

Internet Archive Audio

Featured

Top

Images

Featured

Top

Software

Featured

Top

Books

Featured

Top

Video

Featured

Top

Mobile Apps

Browser Extensions

Archive-It Subscription

Save Page Now

Full text of "Entomologische berichten"

See other formats