18
Gjfsj
o
, ./?«/>r ty^-
&*
v ^\vv^;..
^k^^^^^
*****
f*<
s.%\t
#*
ANALYTICA OMNL
IIM <l4P0ST0LICARFM
EPISTOLARVM:
Brevis Introdu&io ad pleniores Com-
mentarios, in Vfum Studioforum
Wfcc 0. Theologte. " Jih g^-
Operti Davidis Dicsoni^ In Academia
Glafguenfi Theologiae ProfefToris,
Joan.Cap. xv. V e r s- 4.
Manete in me^ & ego in vobis : ficut palmes non potefiferre
fruBum a femetipfo0 id eft3 nifi manferit in
vite : ita nec vosjiifi in me manferitis.
G L AS GV M
Excudebat Georgius dn&erfonus & vaenuntur
ab Andrea Crooh^ 8t JEgidio Calvert.
AnnoVom. 16 47.
I
M
^ ^S *$\SI(q
Die Veneris 24. Juli). 1646.
jRdered by the Lords
Afiembled , that none
fhall print the Booke
Entituled ( Exfofitio
oAnalytica omnium <lA-
foftolicarum Epiftolarum feu brevis
introduUio adfleniores commentarios in
jffnm ftudiofomm Tbeohgiz, operaDa-
'vidis Dicfoni in oAcademia Glafguenfi
Theologia ]>rofej]bris) without a fpeci-
all Licence from the Author under
his hand and writing.
Jo: BrowneCIer.
Tarliamentorum.
A 1 Epifto-
SPSSSSSPiftolarum omnium A-
poftolicarum Expofi-
tioni huicce a Clarifsi-
mo virOjDomino Da-
vide Dicfono confcriptas, ftudiofis
Theologiae utiliffimae., Authore fi-
mul ac lc&orc digniflimse : utpote
quae fpiritus fcopum5 verborum fen-
fum, do&rinarum medullam, argu-
mentorum aciem, optime attingit,
eruit, extrahit, extruit: in officium,
potius^quam fufrragium,hoc quanm-
Iumcunq; fit calcul;,adijcere geftit
Carolus Uerle SynoAi Wejlmona*
Jierienfi/ Prolocutor,
Analy-
Nalyticam Expofitionem E-
piftolarum Apoftolicarum
a Cl : viro Domino Davidc
Dicfono concinnatam, le-
giavidus^ guftataanteafua-
viisima necnon ut ilifsima ejus commentati-
one Anglico jdiomate D in Epiftolam ad
Hebraos, confcripta; De utraq; dicam
quodfentio, jmo quodres eft, Satis mul-
tum in jis reperturum, qui non expe&at ni-
mis. Nec quicquam me vidifle in tanta bre-
vitate, tantum porrigens, et fenfus genuini
facri textus et fru&us jnde colligendi. Gra*
tulor itaq; Jnfulanis noftris praefertim ftu-
diofae juventuti,tam egregia Do&rin^quae
eft fecundum pietatem^ adminicula. Mul-
tum a R Authore efflagitans,tam ut utram-
quecuret (quod de poftrema hacvidetur
promittereJSc do&is & Jdiotis communi-
carjj quam utdenuo feaccingat adenar-
randas
randas, ijsdem methodo & modo , caeteras
S. Scripturapartes. Quo in opere ut diueum
foffitet Coeleftis Patcr , duplicetq; in eum
fpiritum fapientrx & Revelationis, precibus
haud dubio contendent multi , inter quos^
menon omnino nullum 9 dignifsimo viro
ignotus licet, Spondco.
Herbertus Talmer Synodi Weftmona*
fterienjis ajjejfor & Collegij Re-
ginalis Cantabrigm Fr&fidens*
|Ucmadmodum Satan Sniritus llle tenebrarum
& humani gencris hoftis infcnfifsimus b nec
non vafcrrimi ipfius fatellitcs id omnibus vi-
ribus moliuntur, ut fi non ex orbe ter-
rariun divin^ fcriptura tollantur3 faltem pro verbo
Dei fomnia & commenta hominum, atque iftius ver-
bi gloflcmatavelfpuria &impia3velvana&inutiliaEc-
clclijs Chrifii obtrudantur 5 ita fideles ovilis chrijli pa-
ftores nihil prius in votis habent, nihil impenfius nitun-
turD quamutfacrarumliterarum rivulj e throno Dei8c
agni fcaturientes civitatem Jehov<e abunde reficiant^
& facra Scriptura a fucatis omnlum pfeudopropheta-
rum interpretamentis purgata., & a vermiculato cujuf-
cunq, generis Mangonio vindicata^ in genuino fuo ni-
tore pura perpetuo confervetur.
Quandoquidem autem jam tertia pars fontium & flu-
viorum cafu ftella^ cui nomen eft abfinthium^mifere in-
toxicatafit,&nimisquammultafidera3qu2E nonita pri-
dem in Ecclefia? firmamen$o collucere videbantur^ i&u
caudx Draconis coelo exciderint; adeo ut agrum domini-
cumZizanijs h^erefe^n, & putidarum commentationum
lolijsluxuriantemSc filvefcentem omnis vere pius3 cui
caufa Dei cordi eft5 magno cum animi dolore confpicere
cogatur .• idcirco ftellas Jefu chrijli dextera fuffultas,
virosDei, quos princeps Ecclefia* dono & facultate ape-
riendi fcripturas inftruxit 7 omnibus officijs & honorc
profequi par eft.
Uerumenim vero^inter ilIos.,quosdivina mifericordia
Ecclefiaenoftra Scot/can£ a multis retroannis indulfit^
Cenfemus nos virum clariffimu D. Davidem Dickjonum
S.Theologiae inAcademia Glafguenfi profeflbremD ne-
mini fecundum 3 Noftro quidem teftimonio tanti viri
lucu
L
tucubrationibus nihil accedere pofleD8copUs hocnoftrj
hederaminimejndigere lubenter agnofcimus. Margari-
•T <\a §xcellentiflima gemmari ) encomium nequaquam de-
fiderat, fuo enim infito fulgore vel noftu refplendet^
Attamen abfque adulationis fuco Authorem effe Jehovs
nuntium^ interfretem unum e mille D fagittam folitam &
terfam, inumbra mmus Dej abfconditam0 non poflumus
non profiteri & teftari.
Commentariushicinomnes Apoftolorum Pauli^ Ja-
* < 'eobi0 Petri, Joannis & Jud£ Epiftolas jj in quo brevitas
cum per fpicuitate & cum utr&que utilitas concertare vi-
detur3 brevi via longum iter conficit^ In eo fenfiis fpiri-
^j-^^^/folidedetegitur^feries argumentorum elabo-
rate enodatur \ femina doftrinarum & fontes controver-
fiarum dilucide aperiuntur. Cum autem Commentari-
orum in facram Scripturam mole & copi^ ingenia S.
theologiaz candidatorum tantum non obruantur.)&; le&o-
res Scripturientis hujus fieculi voluminum faftidioma-
gis naufeam contrahant5 quamdeleftationecapiantur,
hiclibernobis unuseft pro multis. Authorem itaq^ ro-
gamus3obfecramusDobteftamur.) ut in itinere hoc tam foe-
liciter fufcepto progrediatur : Comprecantes D. Jefum
Chrifium leonem illum de t ribu Jud£ ut cura & induftria
talium Dei organorum librum obfignatum indies ape*
rire3 pro immensa fu2 mifericordil, non dedignetur.
SamuelRetorfortis. S.Tkeol.in Academia<
Andreafolitank Profefor.
Koberius BaUus Evangelij Jefu Cbrifli
Minifter, Glafgu<e.
Geo rgius Gilleffieus Ecckfit Edinburgen-
"^AbEcckfta Scoiicana ad Sjnodum
Weftmonafterienfem defutatu
ILLUSTRISSIMO
ARGATHELI^
AM A R C H I 0 N I, «&*«
Comiti Kintera, Domino CambeUo, Domt-
noLorna^&c. Snmmo Architrklino Regio,
Et fummo Quaeftori Rcrutn Capitalium per ^Ebudas
I/ifu!oi , Sancliorii Qencilii Senatori integerrtme ;.
Kecnott-,,
GENEROSISSIMO DOMINO,
ARCHIBALDO CAMBELLO,
Domino Lorna, E/us Filio natu Maximo,
Et Htredi , Dominis juis NobdiJJimk y
omnigenam Felicitatem precatur
Da. Dicsokus,
| Peciofum ubique locorum femper
fuit, tMarchio tUuflnJJtme, Felicitatis
&Sapientia:nomeni &apudomnes
luudi datum eft, utriufque ftudiofum
edei Sed Pauci res ipfas probe imel-
ledas habuerunt / Nam qui felicitas
tem in ulJa re,pi3etcrquam in unius
Dei confortio & hultione pofue^
runt, illi etiamin Sapienticenegotio
hallucinati funt: Siquidem illa de-
muiti vera eft Sapientia , per quam ad folidam , a?ternamquc
felicitatcm,re&a certoquc ducimur. Triftiflimum eft fpcftacu-
* 2 Ium,
Epiftok
ium, tcd prudcnter obfer vantibus non inutile, conjun&am cam
amentia, Miferiam in humano Genere, eontemplari. Exulant
homines a Ccelo palantes vaganturinTerra, miferiae ftimulis*&
t;rcoquodam beatitudinisapperitu agitati, ad qtercndum reme-
dium feruntur. Sed qu im in Coelo requirerent, in coeno & fordi*
bus fcrutantur Felicitatem, nec ufquaminveniunt; Pro fummo
Bono, bonorum infima, & vanitatis Umbrasfallacesamplectun-
tur: Conccpra? Spei frcquenri fruftratione fubinde admonentur
erroris: irrequietique Animi ceftro perpetuo punguntur, ut Pa-
triam Coeleftcm, &Paternam Domumrepetant: Sed errant ab
utcro, & finefine, novafque fibi attrahunt & multiplicant,
quas fugiebant Miferias*
Auget fpe&aculi triftitiam* Divina? Bonitatis cuminfanaHo-
minum Pervicacia confliCiantis , contemplatio. Prodit e Ccelo
Felicitatis Fons ( D ecore & Majeftate indutus, & Luce ami&us
ut pannoj terebrionibus e longinquo manifeftat invifibilia fua,
^ttrnam nempe Potcntiam,& D\vinitatem fuam in operibus Cre-
ationis fplendentem, ut invitet rebelles ad redeundum in gra-
tiam. illi vero vel non refpiciunt Deum, vel refpicientes nor*
agnofcunt, vel aliqua ex parte agnitum non glorificant ut De-
um,fed evanefcuntin cogitationibus fnis , & proni in Terram
pergunt clamitare, Quis oftendet nobis Bonum* Nulli ferio
orant,Attollefuper nos lucemFaciei uue.
Accedit Deus propius,in openbus Providentia? ; utque feex-
peitem effe Teftimonii non linar» Bona tribuit indignis,Plu\'i*
as dat coelitus, & ferendis fru&ibus Tempora prasftitutaj Cor-
da ingratiffimorum Hoftium fuorum cibo & deleftatione implens,
ut palpando repcriant Dominum quem dereliquerunc, & per
Divitias Benignitatis &* Tolerancianpfius, adrefipifcentiamdedu-
cantur. Accipiunt Beneficia, gula? & abdomini facrificant ac-
cepta 5 Et qu^cunque Benignitas Divina conceffit % una cum
membris fuis omnibus, inarma iniquitatis e*oa^0i convertunt.
Sed
Dedicatoria.
Sed nequc hic gradum fiftit pK*t*f**t* Dei 5 accedic quam
!>roxime, txtcndic manum, pulfar uniufcujufque pc<3us: profert
cgcndum fingulis infcriptum cordibus Legis opus-, Confcicnti-
as concutit, Cogitationes excitac qua: trahant fugkivos Hoftes
ad rribunal Juftiticc, accufent Reos, convincant ingratitudinis
odiofaf, excufitioneraque omnem auferant Convi&is, ut refipi-
fcanr, veniamque dcpreccntur : lllivero convi&i inic^uitatis, in*
furgunt Contumaccs, oblatrant confcientia? fua?3 manufquc ei uc
taceat, injiciunt violcntas; veritatem illam Dei, cordibus infcri-
ptam invadunt, fuppreffamque in carcerem conjiciunt, & deti-
mn: in injuftitia. Quid mirum fi Peus*Vo««T«*jiT«ftam perdite
pcrvicaces finat incedere in viis fuis, Diaboloqu? & iuis af-
feftibus tradatpro mcritis tra<ftandos# Proh dolor ! pereunt my-
riadesi & perire volunt.
Vcrum quanto hoc fpc<5hculum eft lamentabilius, tanto efl:
Dci confpefta bonitas amabilior, quue non patitur utDivina
Gratii r.pulfam patiarur, ab iis quos Dei beneplacitum volu-
it eflfe fuos, ad fanam mjntem red re, & efte ialvos. Laetum
dicas illud fpedaculum quod in seteinum beatos reddere pote-
rit Spedatorcs. Mittitur ex finu Patris in mundum, seterna S3p>
entia, Filius Paternse dile&ionis, Angclorum delicise, lux vera
Mundi, & vita Hominum, Sol ille Juftitia?, fub cujus alis eft Sa-
nitas & Salus, Dominus nofter Iesus C hristusjMc perfoluto
prctio Redcmptionis, & dcbellatis hoftibus,Currum triumpha-
lem afcendit, perequ.tat omnes rcgiones ubicunque locorum
de^unt ab ipfo rcdcmpti; in eorum gratiam tollit vexillum A-
moris fui# bmirtit vocem Sapientiae ialutiferj in EuangelioPz-
cis : per cujus Miniftcrium miferiarum Fontem ipfis aperit al-
tkis, arguit peccati, & dolorem fecundum Deum creat : often»
tat iram venturam& terrefacit, demonftratipfispropriaminfip>
fntiam, indignitatem & impotentiam adcludandumexmalis, &
cflicitut humiliati fuas ipforum \rixQS & Confiliaabnegenu of-
fcrc
Epiftpla
fert fc Mediatorcm ad amicitiae cum Deo redinregrationem ,
& accendit vitae & juftitise oblatsc fitim; oflfert liberationcm a
foederc opetum , & novi eciam foederis plane gratuiti per-
cuffioncm, facitqueutconfemiantj perfuadet ipfis uc Chriftum,
magnum illud donum Dei> amplc&antur , ipfique fe totos crc-
dant : Exhibct iis peccatorum remiflionem , & facit ut cam
apprehendant ad juftitiamt Praecipit juftificaus, veteris horni*
nis mortificationem, & accendit non minus ferium fincerumque
fan&ificationis, quam adipifcendse falutis, ftudium: Requiric
fru&us fidei in nova Legis divina? obedientia , & facit ut fu-
gant ex vite, vitalem fuccum, hauftumque emittant in fru&us
dignos Euangelio * jubet ut tollant crucem quifquc fuam , in
viaad Coelum obviam,efficitqucut imperatafaciant,&pone Do.
minum gloria* , portante* ejus opprobrium , pcr prof pcra &
adverfa pergant ad vitam aeternam.
Wxc eft fapientia illa falutaris qu<? nemlnem decipit, fed fi*
lios fuos omnes juftificat & beat , viciflimque ab omnibus fuis
iiliis juftificatur, afleritur, defenditur. Ha?c cft illa iuperne de-
fccndens fapientij,qu<e per iacrarum Scripturarum codicem fpar-
fim diffufa, in ter feptcm Apoftolicis Epiftolis plufquam vi-
cies in eompcndium contra&a j ad ufum praefcntem filiorum
lucis accornodatur.
Harum Epiftolarum explicationem in publicum prodire juf-
fi fub nomine tuo , Hetos inclytc , ut cum aliis mcis Symmi-
ftisqui labores fuos Honori tuo dedicarunr, perfolverem ali-
xjuam portiunculam gratitudinis, quam olim debebat illuftrifli-
mse tu# Familias Rcformata Ecclefii Scoticana, & ctiammim
ampliu5debetpropterte,quinontantumStemmatis tui illuftrifli-
miavitamin purganda? rcligionis ftudiogloriam renovafti , fed c-
tiam totis feptem annis proxime elapfis, cum vita? fortuna*
rumque omnium multiplici periculo , eos labores, qui medio*
crium
Dedicatoru.
Criirni virorum vires & animos penitus confrcgiflfent , cxantlan*
do, magnoperc auxifti.
Dcbct tibi hunc Honorem Academia Glafguenfis, cui edr.t
candos fihos tuosgencrofiffimos credidifti , camquein augendo
profeftbrum Theologia? numero, cum piimis Synodi Nationa-
lis Delcgatis, Prxfcntia* Confilio, & Authoritatc tua, fcmcl
atque kerum adjuvifti.
Et hic quia Res mea agcbatur, nomcn meum profiteri par
eft > quod tu in Tabulas tuas referre potcris, ut debitum exi-
gas a mc, quem eve&um ad hanc profefTionisThcologiarcathc-
dram, tua Authoritas intcr prsecipuos Synodi Delcgatos prae*
fcripro pcnfo ad fcopum Scriptur^ difficilioris ftudiofis apc*
ricndum, oncravit dicam an honoravir» Quapropter poft u*
rum alterumque autumnum , aequum eft ut femcntis , quam
in Academia fecifti , Fru&um aliquemab ea, & a me, nomi*
natim, recipias.
Sed cxigua funt hxc munufcula noftra ad Merita tua, cujus
fpeftata inPace&in Bello Virtus , probata in utraquc Fortu-
na Fides & quadrata Conftantia ( qua? nullis tcntationibus a
dextra vel finiftra in hunc ufquc diem a Repiblica Civili &
Ecclefiaftica promovenda potuit unauam dimoverij effccerunt
ut in omnibus Ddegationibus tam Ecclefiafticis quam Politicis
*5VLaicbionls Ar%athtlia Nomen * Ordinibus Regni & Synodis
Karionalibus fempereffet, & gmiffimum & aufpicatiffimum:
Nequc potcrit unquam Invidia vcl Obloquium five apertorum
hoftium , fwc parum fidorum amicorum Ecclefia? & Reipublf,
cx (qui una cum aflecli» fuis & impcritis rerom seftimatoribus,
nullis nifi deRepublica utraque optimemeritis oblatrarefoleot)
Honorem illumquem meruit Virtus, tribuerunt ComitiaRcgni
& Synodi nationales , vcl «luferrc , vcl apud aeqjos Judi-
ccs obfufcarc.
1 Tui
HpUtola Dedicatoria.
'UI vero etiam Nominis facta hic cft Mcntio, Illuftriffima Pa-
tris nobiliflimi, & optima* fpei Soboles, quia sequum cft ut
Patemae Haereditatis, fic etiam & Honoris te cflfc Participerru
Accedit quod Apoftolicae DoAtlwe praefixum tuum Nomen ar*
gumento & incitamento tibi eflfe poterit, utChrifti Sapicntiam
& Virtutemtardius indies ampk&aris^ Viamque compendiofam
qua* in hac ipfius Do&rina tibi praefcribitur ad unum illud Ne-
ceffariutn , folidam Feiicitatem, patriftans profequaris : Denique,
ut hxc Nominum veftrorum Conjundiio Paterna? & Avitae Vir-
tutis aemulum te reddat, fecundum cam Spem, quam Ingenii tui
( qui nondum ex ephebis exceffifti ) fupra setatem maturitas ,
genuit in nobis ommbus, quilurgentem ad magna Indolera tu-
aro obfervamus, votifquc,eamprofequimurj ut Familiae Yeftf£
antiqua Gloria in Te continuetur, & augeatur.
LECTORI
m^M
LECTORI
Abent bmnes Vlfciplinfi (um l/agoga4 , & Rttdiment
£$ ta faciliora9 quibtis difentium lngenia ad penitiorem rt*
rum Cognitioncm praparentun Habent omnes Familia 7S(o-
biiiores fuoi Janitores , & Servos jitrienfes, aui Hofpitct
excipiant , & in falatiorum penetralia humanittr dcducant z
Vt hibeat etiam Scripturarum explicatio fuam lntroduttionem , & Commen-
tatorum T^obilis Familia fuos Oftiarios, & Servos Mrienfes , aquum ejfe
juxta mecum Judicabis Jpero , LeUor aquanime : Huic familice ut wfervi»
rem, ejr fimul introduccndis fteri Minifterii Candidatis, *d opulentit-es in
€>El JFamilU pcni frocuratortS) oftram meam coUocaremy in domm !Dei U-
mine mihi fcatm ele^u
Vul$ notum eft in Scholis Theologtcis, tpuantulo *emport\ ejuet & tjuanta
Voiumina pcrlecenda ; quot & fiee exercitia parafceuafiica adoleferaibus Tkeolo-
gi<e (iudiofts aLfolvenda fint\ & in diftributione five dierum five borarHm^
*d finguU ftudia, quantiSum ttmporis Scripturis (Divinis cedat perlujhandts , in
quibus intcUigefidis maximt labaraudum ejfet omnibmy prafertim vero iis ejui
(Domimm ipfum loatttntcm audirt vtRent ut crtaant, & nt <p* irediderwt %
** H tahtpum
Fpiflola
ttrtqutm eloquia" 'D E J, pro concione proferint. Hujufmodi nobilibui Scratenfi-
btcs , Scripcunrurh difcipuiU qmcmque operam dabit promovendu , nx Me ope»
r<e fue pretivm non pe:det,
lnecrum gratiam quiapudnos tfudent TheologU^ex tuthoritate !De!eoatomm
Sjnodi nationalis , duobm proxime pr<eteritis cxnnu > publice pneleoi omninm
jfpojtoticarum Bpislolarum anaijticam expofiticntm , & pneiefta licet rudiera ,
ut novorum kojpitum, in iis defcribendcs iabcri parcerem , typcs tommift : conft-
Uique mei ntiones eandtde tibixnt <eqnicrem te experiar , ftatui explicare*
Studiofts Adolefantibm qnibtos ieltio Scripturarum ejt r.eeejfiitia , Commentari»
mtm vere pieniorum iettio impojfibiiis e/i , parandi erat ex cjfuio meo aliqua ad
plenioret Commentarios poftea legcndts cum per otiumliceret, tntroduciio* ln qui
requirebatfcr explicatio Scopi , & Verbcrum Textus cbfurio^um , ejr fetitentia*
rum difficiliorum 5 & connexionis earum inter fe , ejr cum fcopo principali, Et
bic opm crat analyftr fiholiu & expofitione vei piraphrafi atiqui , qu# expofiti-
onu vicem fut>pleret< Adinstitutam introhnftionem & exptiiationcmyadeo ejfen-
tiala erat brevitat, ut non omnir.o fufcepiam ejfe7 qmm non effe brevem expc~
diret ; nam niji brevitatis Jpcs.fuijfit^ ea non. omnino fuijfet. Cum brevitate
expiicationis , nesejfiria erat perjfi.uitai s ne muttarum rerum in paucioraverba
concifa contrictio Lecturem im^licaret.
Jtna.yfin i$itnr, & Schclia , & expofitionem , vel paraphraftn expofitionis
loco pofitam {qi<z feorfim fingula fine prolixitate difpor.i non poterant ) inunum
quafi compegi y ut ftnem mihi propofitum affeqnerer. Verum an aliqtta fattem
ex parte affequutm fimy penes te judicium ejto^ pofiquam comparata cum textu
expticatione, qu* quibm re/pondeant, per/fexeru. Tantum iftud fcito^qucdmuttc
rninori iabore hmc expiicationem tibi dedijfem lonfjorem , quam dedi btevem*
jfnatyfin Lopicam non fum nltcrins profequutus^ quam neceffe erat adfepum t x-
tvjs demonftrandum : membratim enim & minutatim finndas fententias , dcir-
tuare proiixioris efl commentarii. L^gica Technoiogcmata , qn# dicuhtur , non
rdfi parcijfime adbibui, qula ft adhibuijjem, ftatim videlam creari iitem mihii&
laborem tibi , qui faciiiws rem ipfim intelligeres , quam an termini artis rette 4
me afiionati ejfent examinarcs ; & mecum de re ipfa cotfentires potitvs , qttam
in Logicts r.ationibtis affigrjdndis fu'frileres. Su* enim micnique dherfa efl ana-
'ifftos ratioy itaut ^ijftuiter repcrm duot Jcriptces, qui vel in unitis quidem
Mfit&tfffik{t$ir.ei in terminU Lo<gcti QmnibtM cotferferunt^etiam cnm kter ipfos
ae ferJj+
Ledtori.
ele ferfu rnaximc conveniret. iSamfrQ vario arqumenti refpc&it fid ful>jetfuM &
nttrtbutittn pripojitionis probandx , mutantur> & f.dvo Loci fenfu mutari de-
bent mtiones Looice. frxcepta & hortationes ciux in modc impcrativo t vel
alio aliquo modo 'Zyhetorico emphatice proponuntur , inmodum Micativumy fecun*
dum prxcepta Looicx converti, ut thefis coufirmanda claritts perfjiceretur. Em-
fht/in & prudentiam Spiritus , plcnioribm commentariis & concionibm explican-
dim reliqui. Sinoulorum capitttm partcs , memoria tux juvandx cauft, & thefes
fraciputs in Jirjrtdu partibut, auantumpati potuit rci veritas , paucijfimas fecu
j{rpumcr,ta ad confirmationem piopoftUonis illius qux fcopum exprimit , prout
nd per/picuitatem faciebat , numeravi plura ant pauciora : aroumcntnrum phtri~
um vim , nunc in unum contrahens , nunc figillatim explicans.
Areumenta qux & ad fcopum prxcipuum, & ad proxime prxcecler.s arg<men-
tum confirmandum faeiunt, ad utrumqne refulu Omnia verb cntl.jmernatici ,
hrevit.it u & perjpicnitatis caufa diJJ^Jui. bi Jxpitis quwi opus crit fcopusy
feu condufio reptti videatur > ionofces mihi JJero htinc labcrem , ubi corfuito
fufprejfam k me conclufioncm perfpexeris faciutts leoi cjuam ex fitperioribm rc-
pcti potuijfe Licet prima facie coincidere videnntur urqumentax siatim olficrvts*
his tamen novam aliquam vim ab Aoo/lolo addtt.im f facere difrimen. 2\ec
te oJfcrJat autd -.r^umer.ta cjftx eoo ad conftrvatior.cm alicujus [rcpcftionu rettdi%
ndhibeantur a Doctis ad alias concluftones picbai.das : Idcm enim mecliitm plif
ribus conclufionibus confirmandii commode potuit irfervire, Vbi obvitvs esi vtr»
ficulorum ferjtiiy & connexio plan-t, hac mea opeUa ( cjux in obfcurioribui potif-
ftmiim uj.tm habet^ non optis erat : fid ne hiattts effet uUtvs » optts pertexi9&
honvgtneum ejfe opportnit. Qui hoc toncifum fcribendi otnus ns?j probaryne aii»
os a legendo deterreat cjuxfo. Si oftiolum sludiofu ihcolcoix aperucrit ad ple-
niores commentarioSy introduHio hxc noslia^ habeo auod cjuxro, Clavis ctuo
minoris fuerit molis tanto majoris folet /esJimari. In tanta friptcrum varietatey
& covia> 7\tip. confultum it , aui vt\ rx^ej/aria berXyVeUrevitcr faltem traHat^
Mt Lecior operd & olei , auam Jjeri poteji^ n.inimum ptrdat*
SiJibi qratu* fuerit hic labor mem , non inpratax mihi erit admonitio tttiy
fi cjuid emerJatum viu %t fi cjuid confilii mihi fu%£ere< e vifum juent pru*
dtntix tttx : "Daho ppiram, juvante <Deo , ut in verfione jincdicana ad tjuarn
hortar.twr am'ci norwuM , ft ih overx vrxtfam futurum comperietur ', ut tibi
fatiifiat. Interim fatrem luminnm. fuyplex oro, ut in hanc mejfim emittat
doHiorn
Epiftola Le&orL
Jociiomt& migk idoneof fervof fuos % qui auod a me pr<$ftari ntt\uit > h&oh~~
genere fcribendi pr&ftttur. Spef enim ett fore ut permulti » aui mnc fok
prolimtate commentariorum deterriti , vel nihil vel pmca , & cxiguo cum
fruttu legunt $ Scriptum legerent aviJiut > fi breviculi alifuid ad fcopttm ftn»
fwfie aferiendm tyfes ojfemtur* Vaic»
Tuae ^dificationis & Salutif
in Christo Studio&s
Da* Dicfonw*
EXPOSITIO
3? W W'tff w w w m or
EXPOSITIO ANALYTICA
EVlStOLJE PAULI
ad ROMANOS,
Summarium,
Tatmhat L>fpoJlo!us Rowanos invifercy ut viv& voce
ipfos in fide corfirmaret. lnterim dum ncHi fibi longiores morM
Jndies obfervat, a Spiritu Qomini cxcitatus* ceUbmimam banc cJ
lcos fcrtbit ZpiJUUm*
fartes EpisloU, pr<eter exordium & conclufionemy slatui piffun*
du.f. frimi docet divinam & umcam rutiancm jujlificandi pcccatorcs9per jidem in
lcfttm Cbri/ium : ad capttt duodccimum*
jfitera pr.ecipit de vita juttificaterum fantte inftitutnd* ad finem.
Quod /d primmattinct. Statimpoil epiJioU exordium^probandum Jibi fufch*
pit Jpo/iolm; Neminem cx opcribus feu inhasrente juftitia juftificari pofle,
fedcx juflitiaCHRisTi fola, per fidem folam a nobis apprehenia, &
^ratis ex gratia nobis credentibus a De o imputata.
Jianc Tbefin probat argumentis decem plus minm : Quorum dno priora haben^
turCapitepvimo; Tertittm Capite &cundo,feptem rcliqm Capite tertio,
jfd h*c arjtmcntA altim infignda, ^fnbnciiit hujm fiue dottrinct fcxtuplicem
corfirmationt/n.
Prima cfi, Quod jfiraham fola fiac juftificatm Jit9 Capite quarto.
Secunda esl^quod b<tc juslificandi ratiofola confolationempr*ejiet advcrfm fujiam
£ci iram , & peccati originalis, ab jfdxmo in nosdcrivati venenumX.ipite quinto.
Tertia eft, qucd hcec jujlificationis ratio ad promovendam in juttificatis ftntti*
tnoniam maximc conducat, Capite Sexto.
Quarta cjl> ftod hcec juftificandi ratio fola confolationem prabeat jufiificato^
rum ionfcientiis offticiis proptcrimperfetiam fuam ebedimiam & feccminbabi-
tantis in fe rcliqum^ capite feptimo,
A QmiiU
SummMitrfr
Quinta tfi9 po3 h/c jutfificandi ratiojutfificAtos fanttitdtl ftudentts9non fo*
Vm rmtniat adverfws condemnationem9 ftn mdlum omne po[t banc vitam metuen-
dum-, fed etiam adverfus tmnes moletfias9 quibm Qbnoxii funt Dt'% Jilii in k*c vita
felide confirmet & tovfoletur9 Capite odavo.
Sexta confiruaatio etf9 auod exptritntia comperlnm ftt J&deos autrtntts ju»
ftitiam ex optribns, jutfificationem minimc cmftauutos fuiffe^Gtntesverlemni
Jpecie inkeitntis JuflitU detfituttt, pcrfidem in iefum Chriftum9 veram & falu~
tiferam jutfitim obtinuiffe^Capite nono : nbi tx Qtcafione repudiathnis Jud<eorwn
ie Electione & Ifeprobatiane agitut*
Quorum Judtorum rejeHionem dptrtAm& apud omnes EccleJiMfitmmanife*
itam propter ipforum fattotm imredulitttem & pcrlinaciam 9 juftam effe probtt ^
Capite decimo»
2^ontnmen propterea dejpiciendos ejje omnes Jud<eos9 eo ejuodGentis Witurtpu*
JHatio adtempus tdntum duratura /ttfotftndit9 Capite undecimo.
jfltc n FpifloU parte9 aua pr<ecipit de juftificatortlm vita fantfe intfituendt?
Primo, pojb obtejlationem ferum9 ut omnes jutfificati totos fe 2)eo confecrcnt, &
ynnes Ecdefi<t Minijtri pacem inter Jt colentes, pro fno auifaue munere & dono,
fanti ific.it ionem & /alutem fidelium promoveant j fracepta Art generali* de fan*
ttimmia Capite duodecima
Secundo defcerulit Jjtecintm adoffiriajidelium ergi mafiflratum9& mnls ordi~
nif pr§ximos9fectindum iegem (haritatis prteftdnda, Capite decimotertid.
Tcrtio agt de lidelium officiu mutuif9ad pruAentem ufum ChrijliaM Libertattt
fjcttantibniy Capite decimoquarto, & prioriparte Capitis decimiqiiinti.
(Denifr confirmata fua in tfomanos benevolentia & autoritate reliaut parte ctpitfc
4ecimiauinti,cumSanttorumJalutationibus9concludit epiftoUm9Capitt decimofexto.
Caput primum.
V]us Cdpitis dudt funt parte*: Trima eontinet totita
EpitfoU exordium9 a\ ve^Jnm decimumfcptimum : Altera etf
inchoata probatio princip.tlis popofitior.is per totam eptftolam
corjirmanda , nempt quod juftificemur per fidem in Ie-
$um Chr i s tum, & non ex openbus.
FxorJium conftat Epijtolk* infcriptione adverfum otfavum9& procemiali fer*
mone9 ad verfum decimumfptimmm ; totumaue compiratum eft ad prtepmtionem
fdrtiwn tfom<mwm9 u( wmQmniatqmi fubmiffione & icntvolentij9da£trinam
fukfi«nthUmz
Epift. ad Romanos ,*
fiJffcquenUm ricipiant. Qui fcofus hoc vel fimilf aliquo, tn iiMeM fenfuM, axi£
mae comprehenJi potetf. Dcbctis vos Romani cum omni animi fubiniiTio-
i\e cV bcnevolentia fubfcquentem doctnnam recipcre. jfrgwicntei in hunc
jinem infihuat ottodecemt ^uarum alifU in EpiJloU infcriptione , rcli^UA \n procc~
rrtiali fermone contincntur^
Verfus primus*
TmhIiu fervtu lefu Chrifti, ex vocAtione^Afofoltu ^ fifiutm ad
prtfdicandum Exangelium Dcs.
IN Epiftola? infcriptione defcriptio eft Scriptoris ad verfum feptiraum ,"
6c eorum ad quos fc ibitur, verfu fcptimo,
Serv*s~^ Argumcntum primum, Ego Paulm fcriptor hujus ad vos Epi-
ftola?, fervus fum Iesu Ch r i s t i, id efl, non meam, f d Domini noltri
l£ su Chr i sti fem ago fincere , ipfique f.rvitii mei redditurus fum
rationem ; Idcirco debetis vos Romaniqua: fcriboin hac Epiftolacum
omni animifubmifiione,& benevolentia recipere.
Voc*aione"\ Secandum argumentum, Vocatione fum Apoftolus, Ueffl
fcrvus cxtra o-dinem, qui tanquam legatus, cumjnandatis miifasfum k
Ohri sto ad praedicandum Euangeliura, accepta. pot:ltate ad fundan-
das & regendas Ecclelias, quod munus nonipie inva(i,fcd immediate «4
Deo vocatus fufcepi. Idcirco dcbetis cunioOmni ammi fubmifiione ad-
mittere qu<c fcr ipfi ad vos.
teparjtHt ] rertium argumentum, Separatus fum ad Euangelium D e i ^
idf/i ex De i confilio deftkiatus , ut bu c uni olticio totus incumberem ,
ab utcro fanetiticatus, GaUt. 1.15. fpeciali Ch ri 3 t i autontate defigna-
tus,& oiaculoSpiritus(ut eft, Att. il>.vcrf. 2.) feparatu^, & ablegatus
ad prxdicandum vobis Gentibus Isetum nuncium deredemptionehomi-
numpcr Christum. Idcircodcbetiscum omni reverentia& benevo^
kntia recipere quar icripfi ad vos.
Ve f. 2. (^uodante fromifirat ftr Frofthetasfuos in Scriftn*
ris fitnctis.)
jfnte^ Quartum argumentum , Euansel"um quod ego prcdico, nori
cftnovum, non commcntitium , fed antiquiftimuin illud DElverbum,
quod porro rcvelandum D e u s promifit ;am olim per Prophetas fuos,ficut
in facra Scriptura yeterisTeitamentilcgendumproponitur. Idcirco debe-
tis cum pmni animi iubrniflione ampkcti fubfequentem doftrinam.-
A a S Vcrf. z
Epiflv ad Romanos $
Verf, 3. DeTiliofuOy (faEtoex femincDAvidis^ecttndumcarnem,
Veri. 4, Declarato. Vttio Dei potenter fecundum Spiritum fam
clitatii, per refurreclionem a m&rtuis) nempe lefu Qhrifto Do~
mino noftro.
Quintum argumentum , Materia Enangelll quod ego praedico, non eft
ies aliqua vilis feu vuigaris, fedipfe Dei Eihus Iesus Christus Do-
minus nofter , homo-DE us , in umtate perfonce (imul vere homo, conce-
ptus a Spiritufancto, ex fubftantia Virginis Mariac, a Davide Rege oriun-
d* fecundum carnem, feu humanam ipfius naturam: fimul veic Deus ■
ut per alia multa figra, fic per refurrectionem a mortuispotiJlimum decla-
ratus defintte lilius Dei potentiiiimus, fecundum diyinam ipfius natu-
iam,quceSpiritusdiciturfummefancT:us;i Tim 3. 16 & 1 Pet. 5, iS. Ideo
debetis cum reverentia & benevolentia doctrinam fubfequentem recipere.
( Verf 5. (ler quem accevimus gratitm & apoBolatum ad obedien\
tiam fidci , inter omnesgentes } pre ipfius nominz^, .
Sextum argumentum , Eo ipfo fine, a Chri s t o gloriofum munus
apoftolatus gratuito collbeflluMftft aliis apoftolis & mihi, ut pro autorita-
te , quam Chri stus habe4T& nobis fecit, procuraremus inter omnes
gente$,falutarem illaji obe^fitKyn, qucefidei docTrinas debetur: Idcirco
debetis cum omni sHttidwMioncEuangelii doctrinam hanc admittere.
Verf. 6. Inter 5» tftis etiam vos vocati a Iefa Cbrifto : )
Septimum argumcnftlm Inter hasgentesad quasego mi{Tusfum,vos
fideles Romani primas tenetis, quippe qui jam efficaater ab ipfo Chritto
vocati, ipfique in obcdientiam fidei jam mancipati eftis. Idcirco debetis
cwm omni animi fubmiiiione Eumgelii doctrinam hancadmittere.
Verf. 7. Omnibm qui Rom* efiis>diIecliDei , ex Dcivocatione
fanclis: Gratia htvobis & pax d Deo Patre noftro>& DOmino le-
fu Qhrifio,
Reftat in Epiftolae infcriptione defcr/ptio & falutatio eorum ad quos
fcribit, in quibus continetur argiunentum octavum,in hunc fenfum.
Yos dile&i eftis aDEo, efficaciter vocati/& exparte fanftificati5&
hvcredes grati* & pacis;ita ut Jiceat mihi De 1 nomine Euangelii benedi-
ftionea*
, Caput prlmum.
ftionem Vobls applicare, & vobis comprecari GritUm ( ideft, omniibc*
m qtft per modum fanctificationis a Di i favore fpeciali proveniunt ) 8c
lA.tm ( idtft} omnia, guae ad rclkitatem (ive in hac, five in futura vita fa-
ciunt) a Dio per Chri sti mediationem invos derivanda. Idcirco;
dcbetis cum omni benevolcntia doclrinx mex aufcultare.
Verf. 8. Trimum quidem gratia* ago Deo meo fer lefumChriftum
Jitper omnibiu vcl?is}quodJides vejtra anuntiatur intotomundo,
Reliquis exordii verfibus habetur fermo proxmialis in eundem fcopum,
Nonum argumentum, Toto terrarum orbe celebratuc famafideive-
ftrx , quam Euangelio adhibetis , de quo equidcm gaudeo, & De o per
Mcdiatorem pro vobis omnibus gratiasago. Idcir,co debetis cum omni
benevolentia Euangelio meo attendere.
Verf 9. Tejlis enim mihi cR Deut9 quem coh [Jiritn meoinEu-
angelio FilijiffiuS) mejine intcrmijjionc mentionem facereveffri.
Argumentum dccimum, Cnta quam gcro veftrx falutis,ftudiumque
quo feror inbonum veftrum, nunquam finit me veftri immemorem efle in
prccibus meis : quod quia aliter vobis probari nequit, teftem.invocoDE-.
um , qui quam fincero cordc in miniftcrio Euangelii Filii fui ipfi fctviam ,
iffe optime novit. Idcirco debetis fcribenti mihi ad vos, vicem reddere.
Verf. 10, Semper in orationibut meis rogantem , ft quomoda
tandem aliquando profperum itur mihi dctur ex voluntatc Dct^ut
veniam ad vqs.
Argumentum undccimum , Vt vobis profim nonrantiim proficiTcendl
ad vos laborem non refugio, fed etiam precibus enixc a Di o fViro ut
profpenun tandem mihi faciat iter ad vos,cumipfi vifumfucrit. idcirco
dcbetis cum bentvolentia auicultare.
Veff* x l \ ExPet0 enim vitire vos3ut aliquodlmpertiar vohis do«
*um /pirituale, ut vos Jiabiliamini.
Argumentum dtiodecimum,Summo dcfiderio tencor vos invifendi,non ut
partcipem dc facultatibus veftris, fed ut communicem vobis plemorem
con r?™ my eUi EuannSciii> ^n^ donum fpintuale, quo in fide
t?a h!c Ta .tentat\ones ^iliamini, Idcirco debetis cum benevolen-
tia hanc aoclrinam admittere, --—■■- ygrf. 12,
EpitliadRomaflos;
Verf. u. Hoc eff, ad communem exhortationem percipiendam
r*pudvos7per mutuam fidem > veflramfimul & mtam*
Hoc argumentum explicat, nc arroganter diftum videretur, modeftS
fignificans fe non minus paratum efle confolationcin & asdirlcationem cx
eorum fide capere, quam ex iua, ipfis prarbere.
Verf. 13. Uolim autemvos ignorare fratres ,m€ fapepropofuifft
venireadvof) fedpnbibitm fui ufqueadhuc^ ut frudum aliquem ba-
Itrtm inter vos quoqu^ fic utinter reliqu.is Gcntes*
Argumentum dccimumtertium, Licet ha&enus impeditus fim ne ad
vos venirem , faepe tamen pcit objeda impedimenta, propofitum ad vos
veniendi dcnuo fuicepi, ut prxdicitione Euangelii non tantum vosconfir-
«narem m fide & obcdie;:tia Euangeli-", fed etiam aliquos intervoscon-
verterem ad fidem, flcut inter alias gentcs De o aliquos lucratus fum. Id-
Circo dehetis dovffrina: meae aufcultare.
Verf 14 Et (frecis&barbarU iumfapientibm tum itfipicntU
hus debiiorjum.
Pedm&mqpartnm argumentum, Ex offkb apoflo!afns, & fpeciali
inandato Christi tentor omnis generis homihibns, tanquam debitor
jEuan6elium annujciare. Idcirco dcbctis do&rins mes aulcultare.
Verf. r^. Jtaque quicquld in me fitum efl^promptumefiadvol
lis itiam qui lUm^ eslis , cuangdizindum,
Argumentum decimumquintum Propenfa in vosRomanosvoluntate
feror, &: pro facultate mihi diviniius concefla, quantum ad meas partcs
attinet, non minusvobis cu\m aliis Euangelium prxdicaXjadialutem
yeftram paratus firai. Idcirco debetis dodrina: mese aufcultare.
Verf. 16 ♦ Non enim me pudet Euangtlij tyrifti'* potentia fi-
epidem eft Dei ad falutem cuivis credenti , Judxo prwum, tum
ttiam Grtco.
fpHJet^ Decimumfextum argnmentum,Etiamfi Euangelium quod ego
jrscdico vulgo contemnatur, & cum cruce conjungatur, quoniam tamen
»n ineum, fed C h r i s t 1 tft Euangelium, gi atiam qus per eum nobis
Capirt primum.
fkAt eft etplicanr, honorificum & gloriofum eft, cujus me minime pudet.
Idcirco debetis doftrins meae aufcultare.
Tttentia ] Argumentum decimumfeptimum,confirmans etiam fupe*
rius, Euangclium quod ego prxdico, eil potens & crficax inftrumentum
Dei ad falutem confercndam cuivis credenti,fine exceptionenationii*
(ive ex Judaris, (ive cx Gentibus, fervata tamcn pracrogativa Judarorum %
quibus Euangelium omnium primo amiunciari debuit, propter fuedus intc •
I>Eum & Judxos jam olim ldum. Idcirco debeti*, &c.
Verf. 17. Jujlitia enim Dei per illudrctegiturexfide in fidcti^
ficut fcriptum ejf , £>ui verb cxfilcjufm cjl > vivct.
Argnmentum decimum*<5tavum eonfirmans fuperius, In Euangelfi
quod ego prxdico, retegitur,& in apertum producitur priusabfcondita, &
irJVolucris ceremoniarum tecla j uftitia illa Dei ex fide in fidem, tdejl, il*
h juftiricandi peccatores ratio, quam ipfe De us excogitavit^qua fola co-
ram De o conliuVrre poflumus, & in qua fola Deus acqniefck; nempe ilU
Christi Dki noftrijiiftitia,quaenoftrafit ex fide in fidem, i, ex fide
gradatim augefcente a minore ad majorem- menfuram, ieu exfide mcra,
fola, & non cx operibus, feu inhxrente juftitia noftra. Idcirco debetis
cum omni animi fubmiilione & bene volentia qux ad vos fccibo, recipcrc»- •
Secunda parK '~*
HIC tranfitur ad fecuncfam partem Capitis, in qna ftatuitur propofitro
per reliquam epiftolam confirmanda,qux hxc eft,?«tf#tj4 gha in Eu.tu
gelio retfgitwytf Ju/iitUilU (Deifeu Chrifliyno!jis ex Dei gmliaimputata^ per
fulamjidem appreberfajnon verb juftitia iUa bomsnioas ink£rer.s%qu<e esJ ex operi-
btts; f U qux fenfu eadem tft JuflificAiHnrex fide in Chriftumjf non ex fperibus*
Argumenta ad probandam hanc thefin aftert decem,cjuorum duo hoc
capite, unum fecundo, reliqua vero capite tertio continentur: quibus
omnibus prxfternenda eft hxcimmcdiat adifiundio; Aut juitificamur (ide
feu gratis imputata juftitia, aut operibu5, feu inhxrente juftitia.
Juftus J Argumentum primum, Per folam j*uftitiam fidci vitam confe-
quimur \ ldcirco pcr folam juftitiam fidei juftificamur :- individuo enini
nexu junguntur juftitia& falus, & utriufque eadem eft ratio. Hoc argu-
mentum confirmat teftimonio Hab. 2.4. qui confidentes in kipfis, vel
fiiisopeiibusi tanqmm hypocntas rejicit avita, juitosvero exfidc,.fo-
lo$ pronuneiat vitaihaeredes*
Verf. iS
^
' Eplft. ad Romaaos ,
Verf. i8-. Tatct enimiraDeilc<elo adveyfui dmnem imfietatem
'& injufiitiam bominum^ ut qui veritatem injufte detineant.
Argumentum fecundum , Quia tant.um abeft ut juftificemur ex operi-
bus, ut ira De i palam profcquatur impia & injufta operst omnium homi-
num,Gentium>& Judxorum,fcilicet extra Christum confKtutorum.
Idcirco jutlificamurper folam juftitiam fidei, feu per juftitiamCHm-
s t i ride apprehenfam, &: ex gratia nobis imputatam,
Veritatem ~\ Hoc argumentum confirmat per partes, & primo impieta-»
tem & injuititiam hominum in excmplo Gentium demonftrat, ad verf.
24. deinde iram De i in impios efFufam, & ipforum injuftitiam amplius
oitcndit, ad finemcapitis. Probat impietatem & iujultitiam Gentium,
ex eo quod etiam hominum fapientiffimi ( Gentium fcilicet Guberna-
.tores &Philofophi) veritatem De 1 injufte incarceratam detineant, id \
cftjveramquam de Deo aflfcquutifunt notitiam,perinjuftitiam,feupra-
vitatem fu.s voluitatis fuppiimant, ac veluti captiva-m intra fe detineant»
tdum vel non communicant eam aliis, vel non oftendunt per opera pieta-
tis : Etgo Impa & Injufti funt omnes. Valet hoc agumentum ad propo-
(itum i r am fi ve< um eft hoc de fiore gencris humam extra Christum,
*.de fapientiflimjs inter gentes legiflatoribus &philofophis, dercliquis
crit v.rum m.lto magisj nam (i ftosconeptus fit, quid de fece fentiamus?
** Vcrf. 19 J^uoniam id quod deDeocognofapotefi >manifeflnm ejlt
intra ipfis : Vcusenim eis mMifeflumfecit*
Verf. 20. tyfins enim invifibilia3jam inde acreatione mundiex
iis qux feeit animadverfa , pervidentur^ <€terna videlicet ejus tumpo*
tentia ium divinitai 1 adhoc utfint ipfi inexcufabiles.
Hoc argumentum explanat duobus modis, primo oftendendo, quod ve*
ritatem fcu reliquias luminis naturse de Deo colendo aliquas,habuerint
Gentes, quia quod naturali luce de Deo cognofcibile eft, ipf is fiiit cogni-
tum, nempe De 1 arternitas, potentia & divinitas, feu reliqua attributx
D e 1 , quar naturali notione Dei comprehenduntur, jam inde a condito
mundo pcr res creatas, t;,nquam in fpeculopropofita ipfis manifeftabantur
adeoperfpicue, ut excufationem ignorantiae prxtexere non potuerint.
VerC 21 Propterea quod quum*~Deum cognoverint ,tamen utCe~
um nonglorificaverunt ; nequtgratias ei egcruntxfcd vani /acli Junt
in ratiocina-
Caput primum. 9
in ratiocinationibus fuis» & obtenebr.it um ejl defipiettscoreorutiL^.
Verf 2 2 . J>uum /e dittitent fapientes^ slu/ti faclt funt>
Yctf. 23 CMutarunt enimgloriAmincorruptibtlis ^Deiin fimulaz
e^rumimaglniscorrupubtluhominis9 & volucrium & quadrupcdum,
& rcpttltum^».
Secundo explanat fuperius argnmentum, oftendendoGentesincarce*
ratam detinuiflj cognitam veritatem, partim quia glonam attributorum
6c divinorum operum, & pro beneficiis divinis gratias,quas naturale lu-
lnen rationis Deo dandas dictabat, Deo non tribuemnt : partim qui*
digrefli a veris principiis de De o, per faUas ratiocinationes fuas, faUiim
de Deo, ejufque cultuafliimentes & concludentcs, in fpeculationibus fu-
is evanefcebant, fcqu: ipfos decipiebant,& excsecabant, atque ita infatua-
bantun etiam tnm cum videri volebant fapere maxime. Partim denique
quia ingratitudinem & ftultitiam luam opere aperte prodentes, fingebant
imagines hominum Sc brutorum animalium,quibus DEUM,fcuDEi pro-
prietates, fibi ad oculum reprefentarent, atque itagloriam De i, compa-
ratione tam vili fcedatam, commutarunt in abominandas illas imagines ,
quantum in ipfis fiut.
Verf 24 ^uamobrem etUm tradiditeos Detis cupiditatibuscor-
dium ipforum, adimpuritatem, ut Joedarentcorprafuain femetipjts^
Yeri« 2 J. Vt qm Dei veritatem tranfmutarint in falfitatem&
vencra^i ftrt ejr coluerintres conditas, preterito Creatore quieji be^
ncdiUus in fecu!a, o/ M ENt
Oitenfa impietate & injuftitia hominum contra Deuiti in exemplo
Gentium, in eodcm exemplooflendit iram Dei in impios eftufam,& ini-
quitatem ipforum ampliorem demonftrat. Quod in par nam foedar idob-
latriasDEiis juftiflime defertos, judicialiter tradiderit regendos acupi-
ditatibus fuis ; ut qui Deum gloria debita fraudaverant, ipfi exadverfo
turpiiTimam in feiplis & a feipfis ignominiam paterentur, & ut qui com-
mutaverant De i gloriofa attributa in mendaces imagines, quas nihil mi-
nus funt quam id quod dicuntur, fe etiam in beftias, pei efltames fuas libi-
dines commutarent. Dicuntur cokijfe ac Jerviijfe rebus crcatu\ prxterito Cre-
etote, quia licet idoiolatra Deum falforeprxfentatum, in cultti quem ima-
giniafe confi&£ exhibent, honorari velint & intendant, Deus tamencul-
B tura
io Epift. ad Romanos.
tumillum omnino rejicit, totumque relinquit imagini feu creatura?3
cum qua cultum fuum non vult ullo modo partiri.
Dicitur Deus bemdiUm in fecula hocloco, ut fciamus nihil detra&um
Dei felicitati per Idololatrarum injurias, fed conftare Deo fuam glori-
am & beatitudinem in «ternum -cui applaudere debemusomnes cura
Apoitolo, dicentes, Amen,
Vcrf. i6> Propterea, inquam , tradidit eos "Dem fcedis ajfeclibm i
nam& fceminxillorum tranfmutarunt naturalem ufum ineum qui
ejiprxter naturam*
Verf. 27. Similiter etiam maftulireliclo naturali ufu foemin<t%
ixarferunt fua libidine , alitis in alium , mafcuti in mafculis foe-
da peipetrantes & compen/ationem qunm opportuit > crrorU fui in
i^/o reciptentes.
Ulterior injuftitiae rmman£ & irac divinse in impios demonftratio m
exemplo Gentium. Quod fcilicet DeuS indulgentes fuis pravis afledi-
bus in religionis negotio, in poteftatem libidinis fuse, & impurorum fpiri-
tuum judicialiter tradiderit, ut praeter naturam Sodomitica & nefanda
fceditate viri pariter & fceminae,ie infra-beftias, fua non naturali libidine,
quaii per compenfationem abj icerent, qui in idololatria fua De i gloriam
td fimilitudinem rerum creatarum, per fua figmenta deprefferant.
Vcrf. * 8. Et fcut non vifum ejl eis "Deum inagnitione retinere,
ita tradidit cos Deus in mentem omrw judicii expertem^ ut face-
rent quxminime ' conveniebatm
Vcrf. ig.Opplcti omni injufititia, malitia , fcortatione , impro*
hitate^ avaritia: pleni invidiay cade > contentione, dolo, malig*
nitate^i
l* Verf. 30. Snfurrones^ cbloquutores. Dei ofores , injurio/t^ fuper-
hi> gloriofiy inventores malorum, parentibus inobedientes^
Verf. ^i.Intelligentiacarentes, foedijragi^ charttatis (xpcrtesy
jmptacabitest immifericordes:
Pergit in Gentium exemplo hominum injuftitiam & De r iram porra
©ftendere. Quod fcilicet De us repudiantes cognitionem fui, & non di-
guintes DEinotitiam , naturacluce in operibus creationisomnibuscon-
fpicuarrji
Capuc prlmiim. ir
fpicuam, in animis fuis rctinere & fovere, juftiflime tradidcrit in mentem
rcprobam,ut communis judicii ufu & fruclu privati, quafi brutefccrcnt,
& amentes in omnia nialeficia contia jura Gcntium & natur*, fine
omni rationis prxtcxtu ruerent.
Oppleti ] Ne putemus uni vitio obnoxios, recitat Apoftolus catolo^um
vitiorum circiter vigintitrium , quibus eppletos nobis proponit homincs
fibi reliftos.
Omra injuBitW\ Id eft,omni genere inj\iftitix contra proximum.
Scortatione ~\ Hoc nomine comprehenditomnem illicitum concubitum
viri cum foemina.
Malitia "] Id eft,nocendi ftudio cum fraude & labore conj"uncTo.
lmprobitate ~\ Id eit, animi perverfitate palam fe prodcnte.
Malignitate ] Id eft, moium afpentate & dirficultate.
Sufunones"] Quales funt qui proximos occulte mordcnt, eo fine tit
folvant amicitiam.
Obkauutores ~\ Quales funt qui aliorum famam apud quofvis lacerant. }
<Dei ofores~\ Quales funt qui ( ex mala confcientia) non fuftinent
<juicquam de De o audire.
Contumeiiofi~] Quales funt feroces,qui aliosper vim opprimunt.
Gioriofi~\ QuaLs funt jaetabundi.
Inventores maiorum ~\ Quales funt qui nova peccandi genera excogitant*
fDefipientes~\ Quaks funt qui finc prastextu rationis ut biuraferuntur,
<juo libidc alia atque alia trahit.
Verf. J2. £ui Deijure agnito^ fnempe eosqui talia faciun'l
dignos ejjt morte) tamen non folum ea faciunt ? fcd etiam cutu itf
qui ea faciunt confentimt*
Ultima injuftitiae hominum,inira Dei fibi jufte derelicTorum demon-
ftratio, & cxaggeratio triplex ; Trima cft, Quod fceleribus prsdidis ope-
ram dedcnnt contra confcientiae didtamens Sciebant ea fiagitia Deo
difplicere. Secunda eft, Quod contra agnitum De i judicium, ¬um
peccatorum meritum, peccarint : Sciebant mortc dignos cfle, qui talia
patrarunt. Tertia eft, Quod non folum ea, &c taiia rpfi fecerint, fed etiam
talia patrantes non filentio foium, fed & fuo confcnfu, adulatione, & au-
tontate conrirmarint, iifque patrocinati fint. Harceftfapientifiimorum
teminum.extraCHRiSTUMConditio,qui tantum abfunt a juftitia ope-
B 2 rum,u£
12, Eplft. adRomaftos;
rum,ut nihilpoiTint nifi principiis juftitix cognitis abuti , iram Dei ui
fe provocare, fequiomni genere pollutionum, ad perditionem extre-
mam magis inagifque contaminare.
Caput fecundum.
^J £«n|*Q &OC Cty/'0 affertur tertium argumentum ad thefln
\ pk^gj ^ frobandam^ de jukitUnon peropera$fed per fidem: <juod propa*
nttur verfu prtmo & fecundo, reliquo vero apite fubUtis * mtdio
^ objetfionibut, confirmAtkr.
V f QVapropter inexcufabilis es 0 homo quifquis alterum
er * ' ^—damnas: nam hoc ipfo quod damnas alterum^ teip-
fumcondemnat \ eademeuimAgiiru qui alium damnat,
Verf. 2 Scimus verb judicium Dei ejje fecundum veritatem ad~
verfus eos qui talia agunt.
Tertium argumentum contra juftificationem exoperibus, abomnium
hominum «VjiatV^», deductum exfuperioiis Capiris veriunoviffimov
Omnis homo (damnando aiios, & cadem faciendo qux ipfe damnat)
fuopte judicio fine excufatione condcmnatur. Ergo tantiim abeft ut uilns
cx operibus juftificetur, ut contra ex eis, omnis homo condemnetur.
Additur verfu fccundo ratio antecedcntis, quia De ijudicium juftum e[iy
Zc fecundum facTti meritum condemnat omnem peccatorem, judicantem
panter&: judicatum. Ergo qui fecundumDEi judcium damnat alium
mortisobpeccatum, damnatetiam feipfumtaliaagentem.
Verf* 3. Cogitad autem hoc7 O homo^ qui damnas eos qtti talia
faciunty & facis ea^fore ut tu effugiat judicium Deii
Hocargumcntumreliquocapite conflrmatux fublatisquatuor objecftis
pratcxtibus, quibus poflent homines vim argumenti eludere.
trima cbjeHio^ eft judicii Divmi contemptoris fecuri,qui alios peccatores
judicat, & fibiipfi impunitatem pollicetur, quia haclenus ipfiDsus pe-
percit & benefecit ; Non metuo mihi inquit a De 1 judicio. llefutat A-
poftolus objecUonem , & re jiciendam probat hanc fententiam rationi-
^s&x* Vrimt
Capuc primum. 13
frim ntloy Quod iftiufmodi cogitatio lit inanis & ftolida, nam pntafs
Ci. idcm valet ciiiodifru/tra pntts fore nt tffupias jndi cinm %>ei.
Verf. j\. ^ndivitias benignitatis ejxt & tolerantU ac lcnit/ttis
<ontemnis> ignorans te benigmtate Dei ad reftpi/centtam dcduci*
Cor.temnU ] T^ttio 2. Qupd hsec cogitatio prodat contemptum & abu-
fum divitis benignitatis, tolerantiar, & lenitatis De i , cum quis, quia De-
u s haftenus ipfi pcpercit, pergit m peccato,& fpem impunitatis concipit.
<Benigr.it as^\ fytia 3. Quod Dei benignitas invitare & movere debeat
ad rellpifcentiam, non ad pergcndum in peccato, ex fpe impunitatis.
Verf. 5. Sed pro duritia tua & corde quod refipifcere nefiit l
tbcfauriza4 tibt ipfi iram in diew ir* & patefactionis jufti judt-
cii Dei ;
(Duritia ] Ratio 4. Quod iftiufmodi cogitatio fit proprij cordis obdu-
tatio in pcccatis, & obfirmatio ne potfit refipifcere.
Tbefamnm ~\ T^atio j. Quod fecurus judicij contemptor accumulet fi-
bi quendam paenarum thciaurum, apud juititiamDEi, intempusiilui
ultimi terribilis ;udicjj,quo thefaurus ille pcenarum univerfus fuper ipfum
inDEi ira jultiilima aperte efrundetur.
Verf. 6 ^tti reddet unicuique fecundum opera ip/tm:
Veif. 7. lis quidcm qui fecurJum patientem expeclaticnem^
qudtunt boni opzris gloriam & honorem & immortaliutcm^itam^j
^ternam^:
Verf. 8- litigiofis vero^ & vcritati quidem non obedientibia^ obe~
iientibm autem inju/litU eiic excandefcentia & tra\
Verf. 9 ^ffiiclio inquam erit ejr anguflia adverfus omnem a*
nimam hominis perpetranthmafum, tum jud*i in primts^ tum etK
am Grtci:
Vcri. 1 0. gtoria verb & honor & pax erit cuivis operanti ho-
num^ tum Iud<*o in primisy tum ejr Gr&co.
d(atio6. Qupd Deus unicuique redditurus fit in die judici j fecun-
dum opcra ipiius bona vel mala, praemia cx gracia,velpcenasex jiiftitia,-
pempe vitam aeternam perfeverantibus fpe pnemi j in veritatis obedieritia»
verfa. 6
24 Epift. ad Romanos,
vcrfu 6. 7, Etprxter ixx figna in hac vira, etiam mortem neternampoft
hanc vitam, ficut iratum Deum intfigere aequum eft vera: doftrin*, feu
veritatatis adverfariis, & injuftitice mancipiis, verfu 8. Confirmat hanc ra-
tionem, quod D e li s in infligendis paenis, nullam nationis, vcl adjunclo-
rum externorum, rationem fit habiturus, fed impio Jud^o, qui pnmas ha-
bebat in De 1 beneficiis,primas etiam fit tributurus in paenis: & impio cti-
am Ethnico, feuGentili, meritas animx & corporis pamas inrMurus.z/«/«
9. Similiter in remuneratione,quod fine difcrimine nationum,fit glorifica-
turus (id etf, donisomnibus quae hominem ab externo perficiant, qualia
funt gloria & bomry & ab interno ( quce pace fignificantur ) cumulaturus
Judceum pium & probum, fecundum omnia privilegia qux Genti illi fece-
rat, & Gentilem feu Ethnicum pium & probum, fuoquoque loco, vita
sctema coronaturus, verfn 10. Unde fequitur falli eum, qui fpcm impuni-
tatis fovet, quia hadeaus Deus ipfi pepercit,
Verf. 1 1 Non enim cjl per(onarum refpefim apud Dcum^l
Confirmat fuperiorem rationem a De i arquitate feu tvfwxwp* \
fimul etiam occurrit fecundae objeclioni , contra diftridum De 1 judici-
um in peccatores, verfu fecundo propofitum. Objiceret ali^nis ; At in exe-
cutione jucficii ratio habenda eft cum Ethnici qui extra Ecclefiam degit ,
fine legis feu doclrinfc De 1 cognitionc; tum etiam Judari, qui difcipulus
eft De 1, & auditor legis, abfit ut vel ille, vel hic pereat- naminjuftum efTe
videtur utrumque, etiam fi peccatores fint. Refutat objeclionem, & pe-
rire arquum efle probat quemvispeccatorem, quinque rationibut.
frima utio. Quia apud Deum non eft perfonarum acceptio , ut perfe-
^erantes in peccato,fivc Gentiles five Judieos^eximat a perditione propter
rationein aliquam, quce perfonam, non caufim attingit. Et hic obfervan-
dum quod peccatorem Judaeum & Gentilem 'extra Christum xquet
Deus, non m pcenarum gradibm, fed in mortis xternx reatu tantum,quo
pariter tenentuc omnes peccatores, licet non in parigradu.
Verf 12 J^uicunque enim ahfque Lege peccaverunt^ abfque Le-
ge quoque pribunt: & quicunque cum Lege peuaverunt^ per Legcm
damnabuntur.
\atio 2. confirmans &explicans priorem , quia quicunque fine Iege
( fcripta fcilicet ) peccarunt, advcrfus legem * cordi per naturaminfcri-
ptam l
Caput fccundtim. i>
pt am , etiam per eandem legcm innatam, fine lege fcripta petibunt , ex
jultitix di&ato. Et quicunque in Lege , ftu in legis fcriptx notitia pecca-
wnnt; per (ententiam etiamlegis fcriptcc damnabuntur. ldcirco line
perfontrurn acceptione cquum eit ut pereant quivis peccatores.
Yerf. 13. Nonenim qui audiunt Lcgcm^jufli funt apud Dcum,
fcd am Legem prtfiant , fjttfi ificabunt ur.
^jth. 3. Potiflimum militans adverfus judtfos, Qiiia fecundum jVH-
tix regulaoii non pofliint pro jultis haberi apud Deum , qui auditores func
lrgis, nifi etiamlegem pjrfe&e prxftiterint^quod quia neque Judxi neque
Gentes prxftare poflimt, neque eximi pcr confequcns a merita perditione
pofluntjfed comra ludxi potiffimum, qui auditores funt legis, &eam
non prxftant, digni lunt perditione maxime.
Verf. 14. Nam quum- Gentes, qu* Lcgem non babent, naturO-»
qu.t Legis funt faciant, ifli Legemnon habentes , fibiipfis funt Lex.
Verf. 15. Z)t qui oflendant optu Legis fcrlptumin cordibm/uisy
una te/iimonittm reddcnte ipforum confcientiay rjr cogitationibus fe-
fe mutub accufantibusy aut ctiam excufa.Jibu* )
ftatio^. Militans adverfus Gentes potiiTimum ; quiaGentesetiam Ci
non habeant legem fcriptam , habent tamen legem innatam, & natura fa-
ciunt aliqua extema opeia legis , licet non habeant fcriptam legem, ipfis
tamen innata lux,lex eft , & ea quidem reipfa 6c opere in cordibus ipfo-
ru n fcripta, ficut teftatur in ipfis confcientia, accufans in malefachs , &
excufans in recte facflis. Idcirco nihil habent quod obtendant quominus
meritam damnationem fubeant, cum peccant, multo minus j u.ixi.
Verf i5. In die cjuo judicabit Dominus de occultis bominum ,
tx Euangelio meoy per Iefum Cbriflum.
^/05. Quiaindie /udicii, Dominus occulta cordium p-oferet,&
fecundum hanc meam in Euangelio doclrinam, juftam efle perditionem
peccantium pronunciab't , five ij ex Gentibus fmt,flve ex Judau*. ldcir-
co non poflunt excufari qui peccant, quin merito fuo jure pereant.
^ Verf. 17. Ecce, iu cognomiriaris Judaftfy & acquiefcis in Legt^
&gloriaris in lleo*
Verf. 18
l6 Epift. ad Romanosi
Verf. 18 Et ftofti ejus voluatatem^ & explcrat qu* difcrepant^
hslitutus ex Lege.
Verf. 15?. Qonpdifque teduccnt ejje c&corum^ lucem eorum qui
funt in tenebris,
Verf. 20. Eruditorem injtpientium, m.igijlrum infantium^*
quod habeas informationem cognitionis ac veritatis in Lege.
TertU objettio. At aliquid dandum faltem J udarorum privilegiisi& pro-
feflioni, ne in condemnationem veniant pariter cum Gentibus ; Et hic
cum juftitia: operum patrono aliquo, legis videlicet do&ore Coryphxo
congreditur, producitque in medium feptem fulcra inanis ipfius fiduciar,
per conceflionem illi largiens omnia. Trimum quod ei concedit eft exter»
nushonorDEi cultoris, & confefibris. Tu cognomimru Judatu ^quoi 110-
roen erat non nationis tantum , fed & religionis verae , confeflotis. Se*
osndnm eft , fiibmiflio animi erga do&rinam Legis , Tu acauiefcis
in lege y & applaudis feu gratularis tibi de ea,tanquam infigni bene-
ficio. Ttriium est 9 gloriatio in 2)eo% quod fciiicet eflet de populo Ele&o pra;
omni alia natione, & cum Di o faederato. verfu. 17. Qutrtum, Eft noti-
tia voluntatis De i ex lege accepta, Quintumy Eft judicium boni & mali,
& rerum difcrepantium ac controvcrfarum beneficio Ejufdem legis. verfu.
1 8. Sextum. Eft confidentia de fcientiae tanta copia,& ccrtitudine, ut pcf»
ftt alios docerc* Septimum eft,quod habeat idxam formatam & exemplar
expreflum, in unum colle &um, omnis illius cognitionis & ventatis quas
fparfim in lege feu doftrina facra continetur, ita ut omnes alii prae %abbi
hoc noftro, infantes & infipientes fint, verfu. iq. %o.
Verf. 21. ^ui igitur doces alium, teipfum non doces-7 qui pr&t
dica* non furandum> furaris?
Ver'« 22. fjhti dicis non moechandumy moecbarisy qui ahminarit
idola,J!icrtlegium admittis?
Verf, 23. guide Lege gloriaris%pcr Legis tranfgrejponem De*
um dedecorai}
Refpondet Apoftolusadobjeftionem, &his omnibus conceflis norj
forticere ifta ad juftitiam oftendit, duabus rationibus. Trima ratio, Qui*
t€ ipfura inquit non doces, ideff, docfcriaam tuam fa&o non ©ftendis, do^
jftrins vim faftis tuis non imprimis, fed vel te poliuis iiidem vitiis qux vc-
tas vel
Opitt fcaih-him; 17
tas,vcl fimilibus.Idcirco non fufficiunt ifta ut eximaris ccondcmnatione,
Vcrf. 24. N.//7; dci nomen propur vos kUfihematur />; Genus%
ficut fcriptum efl.
Qtiai. confirmansfuperiorcm, Quia veftra culpa Gentes male de
Dioloquuntur, quafi vitiofbs cultores habeat, vd ferat. Nihilergore-
Cltata privilegia ad juftitiam faciunt.
Hancrationemconfirmattcftimonio E^{Mif, 36. 22. quidefuiten>
poris hypocritis in iifdem privilegiis glonantibui conqueritur.
Vcrf. 25. Nam circumcifio quidem prodeft fi Legem ol[erves\
quodfi tranfgrij/dr Legii fueris>circunctfio tua facla eft fraputium.
Qutrta objeHio. At propter facdus Dei cujus figillum eft circumcifio ,'
nonperiboego,quicircumcifusfum,inquit judxus externx ceremoni»
confidens.
Refpondet Apoftolus , & probat circumcifionem non eximere e con-»
demnatione,velmorte, 4. rationibus:
fr/mi rxtio, Quia circumcifio fi jungatur cum perfefta obedientia omni-
um mandatorum reliquorum, fi fieri poflet, prodeffct quidem ut pars obe-
dientix ad juftiricationcm peropera,proqua dccertabat judaeus;fed(i in-
veniaturincircumcifotranf^refliolcgis,perinde fe habebit ad juftitiairt
operum cncumcifio & prasputium. Idcirco non eximit circumcifio e
damnatione.
Verf 2 6- Itaquefi pr&putium jura Legis oifervet, nonne pr&^
putium iUius pro circuncjtone rcputabitur*
Ratio fecunda, Quja Gentilis praeputium con junclxim cum Legis per-
fe&a obedientia, fi fien poffrt, pari loco habebitur, ac Judaei circumciiio;
fiquidem ad juftificationem per opcra nihil requirit Deus pixter moralis
Legis perfedam obfervationem. Idcirco non eximit circumcilio c con-
ilcmnationc.
Verf 27. Et quod es? ex mtura pr&putlum , fi Legem fervet ^
dAmnahitte^qniper Uteram ejr circuncijionem^es tranfgrejpr legis^
^atio 3 . Quia Gentilis natura & genere praeputium habens, C\ poffibi-
lc effct ut Legem moralem fervaret, tecum qui ckcumcifus es cxteme,&:
C es trani-
i8 EplfK ad Romanot,
es tranfgreflbr Legis , in judicio comparatus, teipfo juJice, argueret te
condemnatione dignum.Idcirco noneximitcircuncifio e condemnatione.'
Verf, 2.8- Nowenimqui efl inpropatulo ]udxusyJ udttts efli nec
ea qu* efl in propatulo circuncifio, id eft, in carne%circuncifio eflr.
Verf. 29. SeJ epri in occulto ^i+i&us cft & circuncifio cordix, id
eft, infpiritu, non litera: cujm Judsei lata non c ft ex hominibta%
fed ex Deo.
^o-io 4. Qivia neque externa profefTTo ver* religionis, inter Jud*os
olim per Deum erectae, pro vera profeiTione religionis verae, neque cir-
cuncifio carnis externa, pro vera circumcifione eft habenda, verfu 28. Sed
ifle eft verar religionis verm profeflor, qui mjpiritu eft talis : Et illa eft w-
r* circumcifio quxe eft rW^, quae eft fpiritualisininteriorianima, &non
qux eft in externo corpore, quacquc in litera extcrna, feu titulo communi
appellatur circumcifio. Qui verusjudauis,feuqua: vcra circumcifio fpi-
ritualis, iaudem & commendationem habet,non apud hoinines, qui non,
vident nifi quas foris funt confpicua, fed apud Deum, qui cor intus intue-
tur. Idcirco non perficit externa circumcifio juftitiam, nec exiruit e con--
demnatione quxnquam, verfui^
Caput tertium.
Apitu dua funt partes : Jn prima fohit quinque
objettiones adverfm prtcedentem dottrinam , ad verfum p*
In fecurM per^it in probonda Tbeft, de juiiificatiom non pet
opcra, fed per fidem*
Verf 1 QVi* e^ *PtUr Pre^amu Judtei 5 **t qu* utilitM cir*
* . ^- cunctfiomi
Verf* 2- CMultaper omnem modum^Vrimarium enim illudefl
quod ei4 credhafum doquia Der.
vrhni ohjeSiio eft Ex hac dodrina diceret aKquis nulla eft Judad pne-
rogativa pr* Gentili, nulia circumcifionis utilitas» verfu i.Refpondet
-uafu 2, hoc imprimis, & 'prxcipui efle JudscisprivJcgiu.ii, Quod icedere.
iclo-
Caput tertium. 19
ifto cum JuJxis, huiCgcnticuflodiaScripturarumfacrarum, iVf/?,tabu-
larum fixaeris aDio concredita fit, & Judaei dcpotitarii conftituti, quod
crat fmgulare bcnericium & eximius honor.
Veif. 5. ^uidtum enim fi infidi fuerunt quidam^num ipforum
irfidcdtai^fidcm Dei cajfam reddeti
S<cnnd* objctthy At pcr te exciderunt illo honore, quia non crcdiderunt
cljquiis De 1, & iic tidcs De i illis datain fcedere irrita reddita cft. Re-
ipondct quatuor modis,
Trimfy Non fcqui fideles Dei promiffioncs fa&ashuic genti, inanes ef-
fc, quia aliqui cx iis increduli crant.
Verf 4« t^ihfit: imo efio Dem verax, omnu autem homo men-
dax: ficut fcriftum efi9Vt jufiificeris in fermonibm tuis^ & vinca*
quando tu judica*.
SccurJo y Refpondet abominando obje&ionem, Qtua abfurdum eft fin-'
gere Deum pofle fidcm fallere.
Ttrtio, Rcfpondct pofita veiiffima fententia in contrarium,Quod nimi-
rum tcncndum fit Deum femper efie veracem, omncm autem hominem
natura fua mendacem efle.
Quartoy Refpondet hominum pcccata &mendaciaaDEOnonimpc-
dire, quin De us prseftct promifla, ut potius illuftriorem faciant e;us ve-
ritatem, mifericordiam & ju(Utiam, Qma quanto plura & graviora funt
hominum peccata,tantoilluftrior De 1 jultitia cum punit, & mifencor-
dia & vcritas cum parcit. Quod confirmat ex ffal 5 1. verf 4. ubi David
in confeffionc peccatorum iuorum commendat De 1 veritatem^docetque
Deum femper viclorem in caufa pronunciandum, quoties quifquam de
ejus factis vel diclis difputationem conrra ipfum fufcipit.
Verf 5. Jlubd ft injuftitia-j nofira Dei juflitiam commendaty
quid dicemus ,- num injujlui "Deus 3 qui inferat fcenam ( kumano
more loquor, )
Objettio 3. Ex yerbis Pfalmi in blafphemiam detortis, Si noftra pecca-
tailluftrant Dei juftitiam, tum injuftus videtur Deus, qui vindicat pec-
cata,quibus ipfe glorificatur, Hax objicit Apoftolus in perfona hominis
Deum ignoraiitis.
C z Verf. 6
^Q Epift. ad Romarios ;
Verf 6. i^ihfit. alioquin quo modojudex erit Dem mundi*
Refpondet primo% rejiciendo objecfionem tanquam blafphemiara i
Secundo reipondet, rationem reddendo rej"ciendiobjeftioncm,Qui2i
impoffibile eil De um, quieft mundi jAidex, effe injuftum.
VerC 7 Btemm fi veritas Bei per meum mendacium redundai
vit in glo^iam ipfius cur amplim ego ut peccator cendemmr ?
Vcri. 8 ^c non jicut de nobts male loquuntur, & ficut qui-
dam aiunt nos dicere J faciamus mala ut veniant bonaf quorum
damnatio jufla ejl
Qbjeftio^ urgens fuperiorem, Si per rneum peccatum, verbi gratia,
mendacium, Dei veritas magis glorificatur, non tantum noncondem-
nandus fum peccati,fedetiam ftudendum peccato, ut gloria Deo majoc
cedat. Pro refponfione oftendit primo> calumniatorcs arfirmare,fed falfo*
hanc efle apoftolorum doftrinam, utfaciamtu mala^eofine nt eveniat bonum.
Secm&Q Kefpondet & calumniatores iftiufmodi , Sc eos qui docent vel
fequuntur hanc do&rinam , facientes malum, ut eveniat bonurn , juftd
damnari a Dro*
Verf. p. ££uid igitur praceUimus ? nullo modo : nam ante c/U
ntinati fiumu* & Jiid<*os & (jracos omnes efiefub peccato<
ObjeUio 5. At per te non adhuc praccellimus nos JudadGcntilibusji
Icilicct in ncgotio juftificationis per opera* qu£ principalis cft quaeftio.
Refpondet hoc refpefhi, nullo modo ptaecellere j udaeum Gentili, fc
rationem reddit, Quia haclenus probavimui,, inquit, & J:ud«os&.Gx«-
cos efti* fub peccato*
Secunda Pars.
CEcundaptrsCapitisinqua redit ad difputationem profequendam de
k-^: juftiHcadone non per opera , fed per fiderru
Verf 10. Sicui fcriptum efl\ Non ejl jufttts, ne untu quidem :
Verf. II. Non efi qui intetligat, non eft qui exquirat Deum.
Verf. 12. Cmnes defl)xerunt , fimul inutilesfacli juitt ; non eft
jrw fariat quod bonum ejl> non eft ufgue ad unum
Cnput tcrtiuni. tx
Ar^. 4. de juftificationcnon peroperafed per fidem. Scriptura te-
ftatur omneshonaines elle iub pcccato & obnoxios condemnationi,ad vcr-
fwi 20. Ergo nullus cx operibus kgis juftificatur, verfu. 20.
Scripturx teftunonia funt Sex. PrimumexTfal. i+.verfu. 1, 2, 3. &
$yi/. 53. vtrfu. i, 2, 3, ubi Propheta loquensdc irregenitis fuitemporis,
& omnibus quoki ftatum naturalem* cxtra Christum, pronunciat '.
(Frimo. Neminem efle juftum, verfu 10. Secwdo, Omnesefleccecos &:
ignaros rerum, qu£ ad falutem faciunt Tertio, Nulloseffe qui Diua
cognofcendi, Deum colendi,aut habendx cum ipfo communionis defide-
riotangantur, verfi n. Quarto, Omnestenaccsefle apoftafiar origina-
lis a De o , & a cognita ejus voluntate : Quinto. Omnes inutiles, pu-
rridos,& abominabiles factosefle ob fxditatem fcelcrum : Sext<?9 Nul-
lumefle ex hominibus hregenitis fcilicet> qui ullum faciat bonum, &
per confequens, nullum cfle qui quantum quantum facit , non faciat
malum & malum tantum ; nam etiam ctim opus mandatum facir, non
mandanti Dto, fed (ibi fervit, & fuis idolis facrificat irrcgenitus»
Vcrf. 13. Sepuhhrum apertum guttur eorum\ linguu fuis ad do~
lum ufi funt; vencnum afpidum (ub labiu eorum\
Secundum teftimonium eft ex ?y2i/, 5. 9. InquoDavid, in typoinimr>-
corum fuorum; omnes irregenitos , fcu Deo non rcconciiiatos, damnat
cordis corruptiflimi , unde nihil nifi fartidum & Deo abominabile
prodeat, adeo ut guttur uniufcujuique fit iuftar fepulchri reccnsapcr-
ti, tetrum ac pcftiferum faetorem pravatum cogitationum exhalanti?,
ex quorum orc nihil nifi peftilentes, noxii & doloii fcrmones excant.
Venenum~\ Tm/«/w teftimonium ex ffiU 140. 3. Inquo idcm confir-
tnatur de Davidis iniinicis, quitypierant non reconciliatorum Deo per
CHRisTUM,feu irregenitorum hominum , Quod fcilicet femper pa-
rati (int, vencnata difta, non mmus nocentiaquam virusafpidumexoris^
pharetra depromere*
Vcrr* 14, ^uorum os diris & amarutentia plenum tfl:
Quvtium teftJmonium cx Pfal. 10. 7. in eundem fenfum, fn quo Pfaltes
de homine naturali conqueritur > Quodos plenum execrationibuSj & ca-
lumniis refcitum habeat, quibus & Dsi g^oria, & proximorum fa-:
xna, k.darur,
Ycrf. i£
M Epifo ad Romanos*
VerC 15. Veloces fede* eorumad cffundendum /atfgmnem.
Verf. 16. Contriiio& calamitM in viu eorurn^
Verf* 17. Et viam pacis non cognoverunt.
jQuhttum teftimonium ex Pfal. /9. 7, 8. In quo irregeniti pronuncian-
tur rci fevitiae, violentix, oppreilionis & homicidii, qui nihil aliud quam
miferiam,& perditionem,fibi aliifque, in toto vitas fuae curriculo procre-
ant, quiqna a ratione, vel pacem, vei boni quidvis procurandi fibi vei ali-
is, alieniflimi funt,
Verft 18, No# eft timor Dci coramoculiseorum~>\
Sextum teftimoniumex Pfal. $6. 2. inquo exfadtisdamnanturomnes
irregeniti profanitatis & contemptus DEi,nam cum vacui fint timore
De 1 ,nihil eft quod prohibeat quominus in omnia fcelera praecipites ruant»
Vcrf 19. Scimus autem , qutcunque Lex dicit^ iis qui in Lege
funt dicere: ut omne os obturetur , & obnoxitu fiat totus mundns
tondemnatiohi f)ci*
Occurrit ob/eclioni, & ne quis elideret iclum teftimoniorum allato-'
tum, quafi pertiuerent ad paucos aliquos, & certos impios, qui tempori-
faus Davidis aut Ifaiae vivebant, oftendit taxari hic commune ingenium
©mnium, qui fub lege feu foedere operum vivunt, & non fub gratia,pro*
indeque legis fententias has prolatas, ad omnes homines in corruptx natu-
xx ftatu conftitutos, maxime veio ad Judsos dirigij unde infertur triplex
Conclufio, Txima, Hinc omne os obturatur, ne quis in fc glorietur, aut fe
cxcnfet in Dei judicio-
Jltcra conclufio, Hinc totus mundus obnoxius redditur condcmnatio^
rii* & obftriclus ad pcenam.
Vcrf. 20. Propterea ex operihus Legis nulla caro jujlificabitttr
in conjpeffu ejus^ per Legem enim agnitio peccati.
Tertia conchifio & principalis ex teftimoniis citatis illata, Ergo ex opc-
ribus Legis nullacaro juftificabitur in confpe&u De 1 : nam quin aliqui
juftificentur coram bominibm ex operibus, nihil obftat.
fFer Legemenim ]] Arg. 5. Ad idem probandum ferviens, Omnes homi-
resper lcgem peccati convincuntur & damnantur; nam per bgem eft ag-
nitio pecca-
Caput tenium. 23
Ti:tio pcccati uniufcujufque, non acquifitio juftitix cuiauamj Ergo nullus
cxap^nbus legis juitiricatur.
Yerf. 2T- N*nc virb ahfque Lege ]uflitia Dei patefacla e/lycom>
frob.it 4 tcJHmomo Legis ac Trophetarum.
Vcrf. 22. Juftttia, inquim, Dei per fidem lefu Cbrifti in cm~
nes & fuper omnes qui credunt: non enim ejl difttncljo^
Arg. 6. Ad partem thefis amrmativam faciens. Nunc 111 Euangelio ps-
tcfacra efl: juftitia De 1 fine legisoperibus,comprobata teitimonio fcriptu-
rarum, ea fcilicct jultitia De 1 qu* omnibus credentibus datur & imputa-
turper hdeni apprehendentibus oblatam juititiam Iesu Christi ,
fine di(crimine nationum aut perfonarum. Ergo per folam hanc juftitiam
De 1 , qiu- eft per ridem in Ch r i s tum > juitiricamur, Valet argumen-
tum, nam fi per legisopera non poflumus juftificari, & tamen alia inveni-
tur ratio nos juftirican ii, nempc ea ejuam ia Lege & Tto^betis De u s nobis
commendat, ut, E.g. cumdixit in lege , ln femine Abrahami beneaicentnr
omnes Centes: & in Prophetis; Juslutex fide vivet , aequum eft ut pcr
hanc pofteriorem rationcm folam juftificari nos credamus.
Deinde^cum ;uftitiaduplextantum concipi poflitjunacu^vocaturle-
gis, feu opcrum, feu nh^erens, feu propria hominis operantis / uftitia : alia
<jux vocatur Euangelii, feu fidei, feu aliena imputata, feu Ch r i s t i , &
De 1 donantis jultitia qua Deus ex pacto judicali, transfert juftitiam t
Christi obedientia comparatam , m ©mnes credentes ; poft exclu-
fam primam illam j uit.it am,feu juftincandi raticnem,quia illa jam eft im-
pofiibilis, nccdlario admittenda eft aLtera, quse commendatur nobisin
lcripturaveten,reveliiturnuncin Euangclio, feu Novo Teftamento , £t
fola eft poiiibilis, folaDio accepta, & fola.DE 1 juftitia dici meretur*.
}/&£ 23. Omnes enim peccaverunt, ac dtficiuntur gloria Dei.
Verf, 24. Vt quijuflficentur gratis, id cit, ejus gratta, perre~
dempticncm facJum m lefu Chriftoi
Arg. 7. Qup ofcenditur communis morbus omnium hominum, (7c
etiam contmunis remedii neceflitas : Omnes homines iine cxceptione
peccarunt, & jure L cluduntur a gloria Dei, fcu vita artema. Ergo om-
nes non alitcr juitihcantur quam gtatis , feu divma gratia per redempti-
oaem faccam in C h r i s t. 0 t hoc eft, non aliter j uftificari poftan t , quam
perfidem
24 Epifti ad Romanoi;
pcr fidem in Christum Redemptorem, qui fanguine fuo j"uftitiam, &
lalutem emit nobis , & tanto pretio emptam , ncftrarn facit gratis»
ex graria.
Verf. 25. J^uem propofuit Bem placamentum per fidem in fani
guine ipfius, ad demonjlrationem jujlitU Ju^e^pr^tereundo peccata
qua Antecejfermt \ in illa Dei toler.tnti*.
Vcrf. %69 ^Ad demonflrationem juHiti* fu* prtfenti tcmfore 2?
tjt Jit ipje ]uftu*y & juftificans eum qui eft ex fide Iefu.
€. Arg. PropofuitDEiis Christum , ut effct placamentum, feir
facrificium propitiatorium quo pLxatu fra De i , in omnes qui per fidem
rpfum apprehendunt. Ergononmfiperfidemin Chri stum ofterentem
hoe placamcntum , & fanguinantera , poflibile eft homincm juitificari,
nifi rationem fui placandi mutaret Deus.
jiddemonflrationem^] Arg. 9. Deus praefenti hoc tempore Euangelif
jjropofuit Christum piacamentum irae fux, per fidem ipfum ample*
dxntibus, ut in hac juftificandi ratione manifeftaretur juftitia ipfius in
tempoi e pr£terito,in tolerantia & rcmifllone peccatorum prxteritorum ,
qux ab initio mundi toleravit & remifit ! Quod fcilicet Deus fuorum
peccata nec toleraverit, nec remiferic unquam, nifi propter futurum pro-
pitiatorixim facrificiumCHRisTi, Ideoquefme juftitix fux violatione.
Ergo hxc juftificandi ratio nonminustenendaquam juftitiseDEi gloris
manifeftanda eft: Res patet. Nam ii juftificatio per fidem infan^uine
Ch r 1 s t 1 oftendit Deum nunquam remififle pexxata, nifi ob fatisfactio-
oem factam iux juftitiar per Chr 1 s t i fanguinem ; Certe celatam vellet
De 1 j\iftitiam,qui aliam juftificandi rationem quam per fidem ftatuit.
Vt ipfe fit jutftu ~\ Hoc argumentum confirmat, quod Deus pfopofu*
erit C h r 1 s tum, ut efTet placamentum per fidem in fanguine ipfius, non
folum ut declararet fe efle juftum in promiflb Me(Ti3 mittendo , propter
quem grat-is fimul & jufte peccata remitteret, fed ctiam ut fe verae jufti-
t\x aurorem efle & largitorem,nobis omni juftitia propria deftitutis & cre-
dentibusinlESUM Christum , oftenderet. Ergo hxc juftificandi ra~
cio per fidem, non minus tenenda eft,quam juftitiaCjfidelitatiSjtfc bonitatis
Pei gloria in juftificandis fidelibus declatanda eft.
\7cxt. 27. Vbi igitur gloriatio ? exclufa cji *• Per qum legem f
fperuml Nw fidper legemfideh yer£ 2^
Capuf Eertium. ij
Ycrf. 28. Colligimus igtur fidc^juftifcari hminem alfqn^,
pperitu/ Legis.
Arg. 10. Quia perlegm ftdei, feufaedu$gratiar,quod fidem requirit ad
juftificationem pcr juftitiam alienam; excluditur gloriatio hominum in fe,
&c nonferUpem opernm, feu fxdus operum, quod operum perfeftionem exi-
git, &gioriandi materiamin juftitia inhxrente hominibus fuppeditat*
ldcircoconciudimus (inquit) fide juftificari hominem abfque operibus
legis. Valet argumentum, Qmafihomines juftih\:arenturperoperafua,&
inhxrentem juftitiam, poflent gloriari caufam meritoiiam jultihcationis
fax efle in feiplis , fcd qui juftihcantur fide, coguntur fux juftitiae inhac-
rcnti rcnunciare, & totam fiduciam fuamin Chri sti unius juftitix
imputatione , & Dei gratia fola coiiocare,
VerC 29 u4n Deus Judaorum folum? innon & Oentium ccr*
te & (jcnttum.
Verf. 30. guandoquidem 'Deus unus cfl qui juftificahit cir*
cuncifiontm exfide^ & pr&putium per fidem-
Claudit hanc difputationem folutione duarum quaeftionum, quarufti
fbkitio doctrinx prarfenti luccmafiert: Prima quaeftioeft, Sitneharcju-
ftificandi ratiojper hdem,communis & Judaeis & Gentibus ? Cui refpon-
det, Quodcommunisfit utrifque , cuj*usrationem addit, quia Deus ju-
fhficatorum eft unus, Idcirco unam oportetefle rationem juftificationis
omnium, fcilicet exfide, feu per fidem. Nam fi una ratione juftificaret
Judaeos,aiia ratione vero Gentes, videretur Deus a fe diflidere in nego-
tio jnftitiac & ialutis communicandx peccatoribus , Judxis & Gcnti-
bus, quod abfurdum eft.
Verf. 31. Legem igitur cAjfim reddimus per fideml ^Ahfttr
imo Lcgem ftahilimus»
Altcra quaeftio eft, An do&rina fidei feu juftificationis per fidem, reddat
legem inanem feu otiofam,& fruftra datam, dum negat juftificari homines
perlegem? Refpondet Legem minime iuanem reddi,fedftabiliripotius
pcr fidei docTrwam. Nam fides,feu fidei doclrina ftabilit Legem tribus
modis ; Trimo, refpe&u comminationum, oftendendo Ch r i s tum mor-
tuum efle ex Legis fcntcntia, ut Legi fatisfaccret, & nos morti efle obnoxi-
D os, nifi
26 Epiflv ad Romanos*
os, nifi liberemur per Ch r i s tum a morte. Secundo> Refpeclu prscepta
rum , qnia Legis obedientiam perfe&am demonftrat jam praeftitam, ia
Christi juftitia. Tertioy Fides Legem ftabilit, refpedu Hdelium, qui&
fide juftificati> virtute Christi novam obedientiam inchoant,qui antc
jaftificationem per fidem, nihil nili peccare poterant.
Caput quartum.
D Caput ufque duodecimum ^poBolm hanc divinam
juftjficationis utionem per fidemy dbfaue opertbm iUusirat, com*
mendaty & porro plurimit argumentis oonfirmat. 2^or faciliom
Methodi caufa tonfirmationcm hujm eioiirina fmmm fextu-
plicem*
Prima Confirraatio JuslificationU per fidem, qu.e hoc Capite c9ntfaetur,ejb
db exemplo jfbrah* fotijfimum, cujm juftificandi ratia communis ejly & JuaU^
U & Gehubm> & ctijm fides nobis omnibmin exemflar h<l>eo prcpofita ett.
Capitis fartes tres ficnt: ln prima, exemfhm juftificationis jtbrab<e proponi-
tury ad verfum 9. ln fecunda , Juftificationis rationem hanc probat communem
cffe Jud^is 9 & Gentibmy ad verfum l& ln tertia, f#fc.f j£brah<e commendd^
m> in ufim Credentiumy ad finem.
V f Qp*d igltur dlcemus Abrahamum patrem illum noftwm
ver ♦ 2. V.^^ ejj£ faundhn carnem^l
Quod ad exemplum attinet juftificationis Abrahae, fub fbrma interro-*
gationis» negat Abrahamum confecutum fuifle juftificationem percar-
nem, feu operalegis> feu per inhxrentem juftitiam,qux rar* dicitur ,
GaUu 3* verfu 3. rcfpedu fpiritualis juftitiae Christi, Unde fequi-
*ur neminem juftificari operibus»
VerC 2u Nam fi **Ahrahamus ex operibm juflificatus fuit}habet
de fuo glorietur, at non apud Deunt^.
Hanc Thefin de Abrahamo confirmat quinque rationibus °. fr/Wratior
Si Abraham ex openbus juftificatus fuit, habet quod glorietur, at non
. apudDEU^fupplehabet cjuod glorjetur. ErgononapudDEUM juftifi-
catus-
Caput quarfum. 17
catus efl cx operibuS. Valct argumentatio, Quia glorlatio In nobifipfis ,
noa tollitur pcr legem operum,fedparlegemfidei,^Gw. 3. 27.Nam ia
quaeltioneapudhomines,an Abrahamiit juftus, proferre poteft Abraham
opcra fua , & gloriari, dicens , Ego oftendam tibi opera mea, & ita apud
homincs juftincabitur, feu pro jufto reputabitur ex operibus : At m qux-,
ftione, an iit juftus corani DEo,renunciare oportet eum fuis operibus,
Sc confugere ad promiflionem benedi&ioms in Ch r i % t o, ipfius fcmina
vcnturoiUt juftiricetur ex fide uiChristum fola.
Verf. 3. QuiA enim S<riptura dicit} Crcdidit autcm Abrahal
mus Deo, & imputatum eft ci ad juftitiarru*.
fytio 2. Scriptura teftatur, Gemf>i$.6. Abrahamum juftificatum eile
ex fide, feu ex fide imputatauiftiifte ei juftitiam. Ergo non cx operibus*
fed cx fide juftificatus cft.
Verf. 4. Atqui ci qui operatur^ mcrcct non imputatur cx ?ra«
tia->>fed ex debito.
fytio 3 . Mcrccnario operanti, feu juftitiam ex operibus qua^renti, mcr-
ccs non poteft effe gratuita>fedexdebiro, feu ex merito tribuenda eft :
Atfumere licct, At Abrahamomerccsimputata erat exgratia. ErgoA-
braham non crat mercenariusa £eu qui juftificationem cx opcribus
<ju*rebat.
Verf. 5. Ei vero qui non eperatur^fcd credit in eum quijuftU
ficat impium, imputatur fides fua ad juftitianL^.
^/oquarta, in hunc fenfum, Eiqui non eft mercenarius , fed re-
nuncians juftitiz propriae, credit in Deum, qui.impium, ad Chri s tuk
fugientem fcilket, juftificat gratis, fides fua imputaturadjuftitiam. Af-
iiimere licet , At taliseratAbraliami.ErsoAbrahamnon eft juftificatus
exoperibus ccramDEo,fed fides ci imputataeft in juftitiamjfeu, Be-
neditf io promifla in Christo venturo, fide rccepta per Abrahamum,
ciimputata eft in juftitiam.
V^rf. 6 Sicut etiam Bavid dedarat beatum eum bominem, cui
Ticu* imputat juftitiam abfque operibmx dicens *
Verf. 7. Bcati quibui remifi&funt legit tranfgrejpms^ quo-
rum tecla funt peccat*<
E>* Veil8i
*$ Epift. ad Romanos,
Veil* 8. Beatm vir cui non imputarit Vomimu ptcMum.
%atio$. David teftatut in Pfal. 32. 12. felicitatem dari ci cui juftitia
imputaturabique operibus,& cujus juftitia confiftit, non in bonis operi-
bus,ftd m remiflione peccatorum, feumalorum operum. Ergotalis fu4t
juftincatio Abrahami neceflario : confiftens fcilicet, nonin operum ejus
perfedione, {cd in remiflione ipiius peecatorum. Idem intellige de jufti-
ficatione omnium, quod /am oftendit Apoftolus.
Verf, 9 Ifia igttur bcatitatts Atclaratio in circumcifroncmfo.
liim an & inpapHtium cadfcf Dtcimnt cnim impttatam faiffe
^Abrabxfidem ad \ufitianu^
Secunda-* Tarr.
SEcunda pars Capitis, In qua probat hanc juftificationis Abrahami , &
vitae aeterna?,feubeatitudinis obtinendae rationem.pcrfidem icilicett
coramuncm efle pr*eputio, feu Gcntibus , & circumeiiioni feujudsris*
Proponiturquarftiohoc verfu : cujus refponfio fequitur reliquis verfibus »
dum probat cominunem efle Gentibus & Judac-s.
Verf. 10. ^uomodo ergo imputata ejl ? quum cffet in circumci-
fone , an cjuum ejfet in pr*putio f non in circumctfionc x Jed in
ptputh.
£ Probat hanc juftificandi, & beatitudinis obtinenda: rationem, con>
«nunem efle prffputiatis,feu Gentibus,non minus quam circumcifis Ju-
dseis, feptem argumentis. ^r/Vww» argumcntum, a ftatuincircumcifionis
in quo erat Abraham, cum juftus pronunciatus eft, ut pajtet ex hiftoria.
Cemf.i^. 6. Imputataeft Abrahamo juftitiaper fidem, cum adhuc eflet
incirciuricifus : Ergo hatc juftiricationis ratio communis eft»etiam
incircumcifis credentibus*
Verf. ir. £tfignumaccepitrircuncifionisc\uodettctfgiliuw
juftiti* fidei recept* in praputio: nt ejjet pater omnium crcdenth
Mm in prxputio, imputata etiam ipfis juslitta-> ♦
Verf. 12. Et pater circuncifon», iis videiieet qui non folum
funt ex circuncijtone y fed qui ctiam inccdunX vejligits fidci patri*
wfiri uAhahami^ q^fat inpr^uttc^
jfrgiment*^
Capuc quartum. i*
jfa\ 2. Abraham a Deo fignum accepitcircumcifionis, adobfignan-
dtim roedtts gratix, feu juftitiam fidei, quam habebat incircnmcifus, iri
eumtinem,ut pater eflet t idelium incircumciibrum, pariter & Circum-
ciiorum, qui neinpe & iunt filij camis, & rilij fidei Abrahx. Ergo juftitia
tidei communii eft circumcitis & incircumciiis fidelibus, feu fequentibus
veitigia tidei Abrahami nondum circumciii. Dicitur autem Abraham pa-
ter Credentium, eo quod iit primum eminens exemplum fidei, & jultiii*
per ridem imputat*, & exemplo fuo autor omnibus ut credant.
VcrC 13. No* cnim per Legem promijjio ceffit ^Abrabamo
aut feminiejm^ut htres e(Jet mundhfed per juflitiam Jtciei.
Probat Abrahamum patrem eiTc non nifi fidelium tantum,incircumci-
forum, pariter <k circumciforum, & iimul addit ar^nmentHm tertium* Pro-
miilio facfta Abrahx & femini ejus, quod hx res futurus fuerit terrx Ca-
naan in typo, & mundi & cceliin veritate, rcftitutus^ad ;usin Adamo de-
perditum, non obtigit ei per legcm, feu ex conditione operum, led obti-
git ei p.r abfoiutam promiilioncm jntificato /am per fidem>& fidei ;u-
liitiam habcnti. Ergo ejus filij non funt i j qui funt ex lege, quxrentes fcf-
licet juftitiam ex operibus,fed ij foli qui funt ex fide, quarentes juftitram
ex fide, idest, omnes & foli credentes, circumcifi pariter & incircumcifi ,
quibus ex aequo communis eft juftitia fidei, & hsreditas promilla. Valet
argumentum, nam fi patcr Abraham non eft rueres mundi, nec habet ju~
ftitiam niii per fidem, Ceite nulLi funt ejus filij prxter tideles, qui exfide
habent juftitiam,&ex jultitia haereditatem*
Verf. 14. Etenim Ji ii qui ex Lege funt, heredes fttnt , inanis
facla efl Jidts, & cajja reddita e/lilla promiJfw\
Jfr^. 4. confirmans etiam fupcriirs, Si qui ex Lege funt,feu qni quav
rant juftitiam ex operibus, tilij eflent Abrahx, & hacreies vitse, & pattici-
pes jultitia=,tum fides inanis redderetur, & promiflio vana : At hoc ab-
fiirdum. Ergo qui ex lege funt, hscredes non funt, fed foli credentesfiiir
funt Abrahami, & haercdes vitae- & juftitiar. Valet argumentum, qivafi ex:
fide & promiilione datur juititia &: harreditas, dantur etiam gratuito. Si
autem ex opeiibus & lege dantur, tum ex debito & ex mento, non au-
tem ex gratia. Meritum enim feu debitum tollit gratiam, & per confe-
qu:ns fidem & proiniflionem irritas reddit.
Verf. 15-
jo Epift. ad ftomanos,
Vcrf. 15, Nam Lex iram efficit : ubi enim non cB Lex ] lh%
nec trdnfgrejfio eft.
Arg. 5. Confirmans fuperius, Lexiram affert quserentibus Juftitiamr»
ex operibus lcilicet, id eft in peccati reos , condemnationem & mortein
pronunciat propter tranfgrefliones, qua: nullac eftent fi kx non eflet. Ergo
qui ex lege funt , juftitia: & vitx non funt hxredes , fed foli & ouines
qui ex fide funt , incircumcifi pariter &: circumcifthxredes juftitiae dc
vitae fiim*
Verf. i5. Troptered exfide efl: haereditas, ut fit per gratiam
utfirma fit promijfio toti femini: id eft, non folkmei quod eft ex
Lege> verumetiam ei quod eft cx fidc Abrahamiy qui eft pater om*
nium nojifum^y
Arg. 6, Eoipfoconfilio, Dius conftituit ut harreditas eflet ex fide^
ut appareat elle ex gratia, feu per gratiam. Ergo foli & omnes fldeles in-
circumciii, padter & circumcifi funt hxredes, Valet argumentum,quiafi-
dts & gratia commeant, mutuo fe ponunt & tollunt, fides fola gratia niti-
tur, fblam gratiam amplecTitur, gratia tantum credenti promittitur & da-
tur ; Pofitoergo quod haereditas fit per gratiam , ponitur etiam quod fit
per ridem, & pofito quod fit per fidem , ponitur ctiam quod fit per gra-
tiam, & quod rideles foli fint exgratia haercdes.
Vt firma^ Arg. 7. Hxreditas eft ex fide, &pergratiam,exDEi
confilio, ut promiflio firnu fit toti femini , non folum ei quod eft fcmea
Abrahae ex lege naturar, & ftmul fidem habet , hoc eft circumcifis Judaris
fidelibus, fed etiam ei femini quod non eft ex legc natura: feu carne , fed
tantum ex fide Abrahar, id eft incircumcifis fidelibus inter Gentcs : Erga
nifi promiflionem juftitia:3 & haereditaris, exconditione legisperficiendas
fufpendentes , infirmam & incertam reddere vellemus , totum femert
Abrahae, feu omnes & foli credentes circumcifi & incircumcifi , funt ex fi-
de haeredes cum patre Abrahamo, qui fecundum fidem pater eft omnium
noftrum credentium ex Judaris & Gentibus. Res patet, quia lex feu con-
ditiooperum promiflionem haereditatis redderet infirmam, & prorfusin-
certam : ^iquidem quod a nobis & noftris operibus pendet firmum eflb
non poteft, tiym quia nos mutabiles fumus",tum quia conditio operum jam
propter infinnitatem noftram eft impoilibilis. .Sed quodex gratiaeft,
Quod
Caput quartum. 31
Quod per fidemeft, Qu^i in Christo eft, firmum eft neceflario»
QuianititurDEi immutabilibencvolentia,& Chri sti merito.
\ Crf. 17. Sicutfriptum efl, patrem trtHltorum gentium confli*
iui te ) coram eo cui crtdidit 3 ^ea videlicec } vivificante mortn*
fii i et vocante qu* non funt > tanquam fwt~'.
Terticu Pars.
TErtiapars Capitis , Inqua commendatur fides Abrahami, in ufuni
omnium fidclium, ut difcant ejus exemplo magis magilque credere»
Elogii ieu commendationis fidci Abrahami rationes funt fex.
Trimtratio, Quia Abraham (ob fidem fuam fcilicet ) Dei oraculo
Zi fpeculifententia,declaratus eftpatermultarum nationum, tk proinde
pateromnium noflmm crcdentium fecundum fidem : Siquidem ficutvi
divinae promiilionis, Abraham genuit Ifacum, & non vi natura*; fic vi di-
\\nx promiflionis pollicentis fore 3 nt eflet pater raultarum nationum ,
Abraham amplexus eft in hliosfidcles omnes, in ipfmsiemen inferendosj
atquc ita in virtute promiffionis quafi genuit, vel concepit fidcles fibi ut
filios promiflos , id quod oftendit clarius , vocando Abnhamum pa-
rem fidelium , *«7 *»*>t/ «* b£, non tantum coram fleoyfeu in corjpcciu Dei^
id eft, ipirituali modo9 & in De i cesiimatione patrem, fed etiam ad fimi-
litndinem Dei, f reqione , per aliquam fimilitudinem , refpondentem
Deo cuicredidit ; fiquidem in aclu fidei Abraham inluce faciei omni-
potentisDEi ipfum alloquentis , conftitutu>, credebat quodDEus pro-
mittebat; quos Deus filios promittebats ille pcr fidem praefentes ftatue-
bat,atque ita pater aliquo modo eorum evadebat, ad fimilitudinen De 1 .
rivificante J 'l(atio 2. Quia Abraham per fidem defixit oculos in De t
omnipotentiam cV veritatem, efficacitcr producentem vitam ex morte,
& entia ex nihilo , & cum erfcclu vocantem nondum cntia, ut fint feu ut
entitatem habeant : cui omnipotenti veritati cum Abraham credidit, R-
des ipfius induit quandam fimilitudinem veritatis Dei omnipotentis t
& erhciacis.
Vcrl. 18. Slul Abrahamus contra (pem fub $e credidit fore ut
ipfe fterit pater multarum gentium ^ fecundum id <\uo ei diclum
fuerat , Ita erit femen tuum- '
%sth 3. Quia Abraham credidit fnb Jpt fpirituali, boc eft, firmam&
inviclacn
3* EpifK ad Romanos;
invi&am concepit in corde riduciam, cum fpe eventttf promifli firma Sc
vivaci ; contn Jpem^ fcilicet carnis, rationis & totius naturar, quae nihil
nifi impoflibilitatem ob je&abant , & quafi affirmabant fierinon potuiffs
ejus femen,ficut Deus dixerat*
Verf. ip. Ac minime infirmm fide non confideravit fuum ipi
fimcorpmjam emortuum, quum centum circiternatm efietannos, ntc
cmortuum uterum Sar*.
^atio 4. Quia non fuit imbecillis fide * nec infipiens : non confidera-
vit, feu non xftimavit impedimenta fidei fuae obje&a, a fe & uxof e Hia ,
qu*(i jam mottuus, rejfiefiu prolificatiow y fcd potius potentiam & verita-
tem Dei promittcntis magnifaciebat.
Verf. io, Adbmc promijfionem autem Dei non addubitavit in^
eredulitate : fedcorroboratm fuitfide : tributa gloria Deo 2
0{atio 5. Quia non difputavit adverfus promiflionem , nec ceflit obla-
tis objeclionibus, quas infidelitas fuggeflerat, fed fortiter defendit Dei
verbum, & tentationibus fe oppofuit j gloriam veritatis & omnipoten-
Ciae Deo tribuens.
Verf,2i. Ac plene certioratus efi , eum quod promiferat, pojjl
£tiam efficerc^*
^itU 6, Quia gloriam veritatis tribuit Deo loquenti, explena perfua^
lione potentiae ipfius ad prseftandum promifla : Nam data pi omiflione ,
nulla quaeftio eft de voluntate faciendi : fed quae fupereft qusftio, quserit
de potentia promittentis ; Qua quaeftione mifla, Abraham acquievit ir>
promiflione illius , quem omnipotentcm fciebat.
Verf. 22. JZujproptcretiamhocimpvtatum efieiad jufiitiam.
Ratio 7. commendationis fidei Abrahami, Quod ipfius fides ( hoc a-
ftuoftendens fe veram efle, eam fcilicet qux hominem in De i confpeclu
bumiliatum,&exinanitum, Deo promittenti agglutinat ) in juftitiain
imputata fit *, Quia nempe benedidionem in femine fuo venturo,id eit
Ch r 1 s to promiflam, pro juilitia fua ampleftebatur.
Verf. »4»
Caput quarium. 3$
VoC iji Nm fcriptum efl autcm pr*ptiy ttltn foVum] quod
hoc imputaium fucrtt ei :
Verf. 24. Scdciiam proptcrnos, quibu* futurumcjl utimputctur%
iu nimirum qui crcdunt in cum qui /ufcitavit Icfum Dominum
noftrum ex mortuis,
Jam exemplum fldci Abrahae,accommodat Apoftolua in ufum commiv
nem tidclium, qua(i pignore dato hoc exemplo, promittens fore,ut fidcs
noftrain Iesum Christum, in juftitiam fimiliter nobis imputanda
fit. Utque nos invitet ad credendum, comparatprimo Euangehum, nobis
De 1 nomine per miniltros prstdicatum, de Chki s ti morte & refurrc*
ctionc pro nobis, promiflioni factx Abrahamo: Deinde, exigit fidem in
Dium, qut hanc nobis factam gratiam, per prxdicationem Euangeliiofc
fert, utcredamus cumAbrahamo. tt deniquepronunciat fldem noftram
in Deum, qui ultro fibi iatisfecit in morte Chr i s t i, & refufcitavit a
mottuis Chr 1 stum, ( ut nobis, jarn morte ipijus partam j*uftitiam,im-
putaret, & applcaret) non minus certo in juftitiam noftram imputan-
clam efle, quam certum eft Abrahami fidem, ipfi efle imputatam ad juftw
tiam ; & quam certum eft hoc fcriptum eile, non propter eum folum,
fed etiam propter nos, quibus futurum eft , ut fides haec imputetur
(imiliter in jullitiam.
Vcrf. 2 5 gui traditus fuit morti proptcr offenfat nofraA^ &
fufciutm adnojlrijujlificationem-j*
Hujus certitudinis fundamentum collocatin dupliciacru judiciali Dex
crga Christum. Primus tdus cit, Traditio Christi fponforis in
mortem propter oftenfas noftras : Alter eft refufritatio Christi ad nc*
ftri juftificationem ; Quorum primo tcftaturDEus ex pacto tranilata eile
peccati redemptorum in Chr i stum : Altcro vero, fibi abunde pro pcc-
catis ipforum efle fatisfactum, & redcmptos in perfona fponforis efle ju-
ftificatos. Unde fequitur, redemptis, cuin per ridem confentiunt in foe-
dus hoc in Euangeliorevelatum, fidem imputaiiad juftiriam • feu juftiti-
am a Ch r 1 s to partam ipfis adjudicari, ut ficut in perfona ipojforis ju»
ftificati funt, (ic etiam in feiplis juLtificentur.
^LWfjf/ftlMtt Captt
54 * Epifh ad Rdmanos >
r
Caput quintum,
Vit prima confirmatio hujm divin* rationis juftl*
ficandi pecc4tores , fer fidem in Chriftum: fequitur fecunda
confirmatio % A foli&a confoUtione, quam h*c juttificandirA-
tiopr<efta , tdverfm iram & peccatum.
Capitis partes funt dm : ln priori proponitur confolatio h%
fructuum fuftitU per fidem in Cbrlftum, enumerationerad verfum fextumi
Itl altera oslenditur ewfolationu foliditas, ad finem*
JVftificati igitnr ex Fide, pacem habemus ap>ud Deum \
\QtU I- per Dominum nofirum lcfum Chrifiunt^.
Trima pars Capitis,In qua, ad oftendendam confolationem, quam fup*
peditat juftificatio per fidem iu Ch r i $ tum^ enumerat novem ipdus frru*
#us, quorum alij ex aliis depcndent.
&rimtu fruftus effc iPaxy feu reconciliatio erga DEUM,Jam placatum
jaer Mediatorem, feu Pacificatorem Christum.
Verf, 2. Ter quem etiamfide addufti fuimm in hanc gratiam
per quaw JlamM\ & gloriamurfub fi>c glori* Dei*
Secundut fructus, eft quotidiana quafi manududtio noftri, pcr Chsi-
stum fide apprehenfum, ad favorem &gratiam Dei, ut ea magisnaa^
grfque utamur, fruamur, & in eam quafi penitius ingrcdiamur.
Stamus^ Tertim fruelus, eft confinnatio noftri in hoc ftatu gratia^ jie-
cxcidamus , fed ftemus conftanter.
Gloriamur~] Quartus frucrus eft gloriatio de certiHima fpe cceleftis glo-
rkc, olim apud Deum fruends.
Verf. 3. Neque id fofUm^ fedetiam gloriamurde affli&ionibm]
fdientes qubd affliciio tolerantiam efflciat :
Verf. 4. Tolerantia verb experientiam^ expcrientia autemjfcnu*x
Quintm fruc*tus,.eft gloriatio adverfus omnes arfli&iones, caque imne^
d;is iebus adverfis,quibus obnoxii fumus poft juftificationem in hac vita.
ScUnfcs "] Sextm fruftus, gloriandi aniam pr^bens in aflli&ionibus, eifc
cert&
Caput quintutfl. '35-
cei ta cognitro , feu perfuafio proficiendi in fanclrtafe per cruccm, feu aft
fi:tiones ; Quia pcr aftlicriones Deus paticntiam nos docet, pcr paticn-
tiam nova fubinde fux in nobis, 8c erga nos, gratix documcnta prxbens ,
nobis experientiam donat; per cxpcrientiam augct, & confirmat fidcm
noltram, & fpem de fubinde nova, & tandem j?Um liberatione futura.
Vcrf. 5. Torro Jpes non pudefacit^ eo quod charita* Vei tjftfo-*
ifl in cordibus nojiru per Spiritumfantfum qui datus e& nobit.
Scptimiu fructus; eft Certitudo de boni fpcrati pofleflfione, fcu immuni-
tas d puiefa&ione, quam efficit fpci conceptae fruftratio : liquidem fpes
ex fide juftificante orta, & ad hunc modum excitata, & aucla, fperantern
non faliit, non pudefacit.
Ejfi*J*~\ Ottavm fru&us confirmans priorem, Eft fenfusdivinx erga
nos dilectionis, corda noftra fubinde perfundens^ & replens : qui fcnius
ut arrha quxdam fpem de futuris bonis confirmat.
Spiritum~] ^ohw fruftus,eft Spiritas fanclus, in uberiori menfura do-
natus nobis qui in Chr i stum credimus; qui Spiritus operatur hunc fen-
fum divinx erga nos dileftionis, & una teftatur cum fpiriibus noftris, quod
nos fimus hlij* De 1, rclrquaque fua in nobis omnia opera ad rcgcneratio-
nem, confolationem & falutem fpeclantia, erficrt. Ad hos omnes fru&us,
& privilegia , jus habent omnes juftificati per fidem : Quod Ci aliqui, vel
Infantesin Chri sto & Rudcs,vel Impediti tentatione aliqua, juftifi-
catos fe non fciant, vel non agnofcant, vel Spiritum confolatorem, ne^.
quitia alrqua fua contriftentur,non mirum etiamfi ex his fru#ibus confola^
tionera non petcipiant.
Verf. 6. fyrtftus enim^ quum nullu adhuc viribm ejfemus\
fr&Hnuto tcmpore pro impiu mortuusefl.
Verf. 7. Emmverb vix frojujlo quifquam mcrtatur : namfro
hono viro forjttan aliquii etiam mori fujiineat.
Verf S. Commendat autem fuam erga nos charitatem Vetu^ eo
tpiodtjuumadhuc cJfemmpeccatores^C^rt^m Tr0 ^obis mortuus fit*
Vcrf. p* ^uJltficatiigiturnunceiusfanguine^fervabimurmnU
ia magis per eum ab ira tlla.
E z Secunda
2$ Epift. ad Itomano$>
Secunda-> Tars.
SEcundaparsCapitis, in qua confolationis foliditatem, adverfus irsm
& peccatum oftendit comparatione duplici, quarum prima eft C h r i *
3Ti cnm CHRisTO,ad verfum 12. AltcraeftCHRi sti (quifecurw
dus cft Adam ) cum Adamo primo noftro parente, ai flnem.
Comparationis Christi cum Ch r i s t o tria ftant membra, in qui*
bus probatur juftificatos ab ira fervandos, tribus argumentis: Wimnm
inembrum comparationis eft cfficaciae Christi dilecrionis erga nos ,,
ante juitificationem, cum efficacia dilectionis ejus erga nos, poft juftifi-
cationem noftram; Inbme fevfim, Cmn nos in peccato & miferia, defti-
tuti viribus ad nofmet liberandum jacebamus, Chri stus inplenitudi-
ne temporis, pro nobis impiis, eft mortuus, verfu 6. Quamta dilecTio inter
homines,erga juftum>vix reperitur, nifi forteproprobo, & fibi utiii, au-
deatalquis mori» verfn 7. Unde commendatur charitas Christi , feu
DEi,erga nos, ex eo.quod cum adhuc eftemus peccatores, nondum ju-
ftifkati, Chr i stus pro nobis mortuus (it,ut fcilicet abirafervaremur*
verfu 8. Ergo multo major erit dilectionis e jus cfficacia erga nos jam ;u-
ftificatos ejus fanguine, ut fervemur per eum ab ira; v. 9. Valet argumen-
tum quia dilecrionis Christi cfficacia erga nos juftificatos» non poteft
cfie minor quam erga nos in peccatis jacentes : hoc fnmwn eft argument.
•^erC IQ^ Nam fi quum inimici ejjemus , reconciliati fuimus
Deo per tnortem Filij ejusymnlto magts reconciliati fervabimur
per vitam ipfius.
SecunAtm membrum comparationis, eft efrlcacix Christi mortis an—
te juftificationem , &Christi vit* poft j'uftificationem, in hunc fen-
fum ', Si cum immici efTemus, efiicax fuit Christ i mors, ad reconci-
imtionem noftri erga Deum, procurandam, multo magis vita Chris •pt
efficax erit , ad fervandumab iva nos j*am juftifieatos & reconciliatos z~
Qma abfurdirm eft itatu?re>CHRi s.tum a mortuis fufcitatum, & viven-
tem in Coelo, non fervaturum ab ira nos, pro quibus ut fervaremur ab ita>
& mortuusJ& refufcitatusamortuis eft: & hoc ciife candum argumentu«.
: Verf. 11. Neque id folum, verum etiam gloriamur in Deo pgr
Dominmn,?io(lrum lefkm Chrifium per fuem nunc reccnciliatic-
ncm recepimns, _ .
Xcrttum
Cnput quintum. 37
Tertium mcmbrtim comparationis, eft efficacia:, feu virtutis Chri-
* t i, ad procnntltdum Cv erficicndum , ut Dius ipfe noffccr fit, quafi rcs
noftra propria, tjttod majus eft^ cum erficacia fcu virtutc Ch r i s ti ad fcr-
; ;im nos ab ira, ytod mbm <tj/, m hunc ienfum : Non id fblum, fcilicet
habcmus pcr Ch r i s TUM,ut fcrvemurab ira, fed ctiam quodomi;ium m.txi*
mttm esty gloriamur in Deo, tanquam in noftro peculio, per Dominum no-
ltrum Iesum Chri stiim, qui nonfolum rcconciliationem nobis impe-
ttavit, fed nunc juitiricatis per fidem applicavit, & Deum leconcihatuin
nofttum quafi proprium reddidir. Ergo certi fumus nos ab ira fervandos,
at^ue hoceft rertium argumentum , \x\ quibus omnibus ioliditas confo-
lationis eorum qui ride juftificantur, oftenditur.
V crf. 12. fropterea ftcut pcr unum hminern peccat um in mnn~
dum introitt^ ac per pcccatum mors: ejr ita in omncs homincs mor$
pcrva/t'tytnquo hominc omnes peccarunt*
^Alteu ctmpar.nie c(IChristi & Adami, tendens ad oftendendum ,
Ch r ibT i juftitiam non mir.iis eiticacem efle, ad fervandum juftificatos
pcr fidcm, quam Adami peccatum eiricax eft, ad perdendum non juftifi-
catos. Comparationis autem lriembra funt fex : Trimnm membvam, Si-
cut per unum hominem, Adamum fcilicct, peccatum mtroiit in-tnundum,
& pcr peccatum mors : & ita in omncs homines, qui fihi funt Adami per
naturam , mors tranliit , quatenus quidem in co, ut io communi parente
omnes peccarunt: Ita perunum hominem Christum, feamdnm Ada-
mum^ juftitia introiit in mundum, & pei juftitiam vita, & itainomnes
homincs,qui filii funt Christ i pergratiam, ( cjiialcs furit fide jnftifica-
tiomnes) vita tranfit , quatenus quidem in eo^ ut in ccmmuni parente
fponfore & pationo, omnes juitificantur. Harcantithefis colligenda no-
bis rdinquitur ex fequentibus, & potiftimum ex fine verfus 14. ubi Cbi\*
Jius Adami ahtitjptis ftatuitur, quia porta nimirum eft, & fons juftitia:, &
vitatj ticut Aiamus fuit porta, & fons peccati, & mortis.
Verf. 13» Nam vfque ad Legem ycccatum erat in mundo: pecca-
*tum vero ejje non putatur non ext/lente Lege-
Verf. 14. liegnavit autem mors ab Adam ufquead-dTl/Lofen* in
tos etiam qui nonpeccaverant adfimilitudimm trangrejjioni s Adamy
qui eji typus illiw qui erat futurw*
Probat
38 Epift. ad Roisaflos ,
Probat pcccatum introiitTe iii mundum, per unum hominem Adamunv
& propagatum efle in Adami pofteros, quiaab Adaino, ufque ad fcriptam
legem a Mofe, peccatum & erat in mundo, imputabatur;& quod fieri non
potuifljt, ntfi fuiilct aliqua lex, faltemnon fcripta feu innata, nam fi lex
nulla fuiflet, neque fcripta neque innata , non potuiflet peccatum nnpu-
tari verf. ig. At imputatu m elt , quia fupplieium inffichim cft ; t\ quidem
ftipendium peccati mors, regnavit ab Adam ufque in Mofen, non tantuni
ii\ adultos, fcd etiam in infantes, qui originaliter peccarunt quidem in eo,
.(cum omnesin Adamo unus quafi homo fuerint, ) licet non acrualiter,
ieu ad fimilitudinem aclualis peccati Adami. verf.i^. Summa eft, Mors
fuit,ergoftipendiumpeccati fuit, ergo peccatum fuit, ergo lex fuit,&
peccatum perunumin omnes propagatum eft. Vocat autem Adamum
tjpum futuri, nempe fecundi Adami CHRisTi,utintelligamus, refpon-
dere oportuifle Christum, in falutaribus fuis efieclis, Adamo in fuis exi-
tialibus effecris, idque ex Dei inftituto, qui in perdito humani generis
fonte, repraefc&tari voluit futurum hominum falvatorem Christum, ut
Chr istus agnofcatur non minus fons, caput & radix juftitiar, & vitae de-
nivandac in fuos, quam Adam fuit fons, caput & radix , derivandi peccati»
pc mortis in fuos.
Verf. 15. At nonut offenfi ita etiam eft quod Deus gratificatur.
fi.im fi unius illius offenfa multi mortui funt^ multo magts gratia
*T)ei & donatio per gratiam qua eft unius illim hominis Ieftt Cbrit
fliy in multos cxundavit-'.
Secundum membrum comparationis in diffimilitudine* quae piimum, bre-
viter proponitur, demde fulius explicatur. Ofrenfa hominis non eft par
gratuito dono De 1, nam bonum quod eft a Deo, efficaciae & virtutis eft
2/W«*, adeoque inimmenfumfuperat malum quodeft ab bemhe. Quare
i\ unius homims, id eft Adami ofTenfa, multis ab eo naturaliter prognatis,
potuit afTerre mortem, multo magis Gratia De 1 infinita,& donum gratu-
itumuuiushominislESuCHRisTi, quietiamDEus eft, abundanter a£-
feret vitam illis, qui fpiritualiter prognati funt a Christo. Summaefr,
icirenos vult, Potentiorem efle Christi gratiam ad falvandum, quam
eft .oftenfa Adami ad perdcndum, & dona qu£ per De igratiim data funt^
cxcellentiora eile quam qux amifit Adam.
Verf. 16* Neqtte #* illud <]uod introiit per umm qui peccavit,
ita eit
Caput quintum. ^9
iu eft quod donatur. nam rcatm quidem eH Cx unA ojfinfa nd ccn-
dtmnationcm : quod autem grattficatur Dcus cft cx multU ojfin/ls
ad jufttjicationcnL^.
Tertium rricmbium comparationis , oftendens diflimilitirclinern efle ,
inter malum quod pcr unum pcccantcm Adamum introiit, & donum ,
qumi eft pcr Iesum Christum, Quia juftum Dei judicium cx ttno
pcccato Adami, proceflit ad juftam condemnationem ipiius, & omniuirt
incjuslumbisnaturxlegecomprarhenforum : Gratia verofeu gratuitum
Dei donum, nontantum libcrat ab illo «»o & a pcccato originali» icd
ctiam a nmltitudine peccatorum actualium, quae quifque fuperaddit, al
plenam ulque juftihcationem fuorum,ab omni peccato. Summa cft, Con-
demnstio cft ab una ofrenfa, donum gratiae vcro eft abfolutio ab omni-
tus orrenlis.
\crf, 17. Etenimjt perunam illamcjfenfammors rcgnavit per
illum unum> multo magis ii qui exundantiamtUam grati* & doni
jujlitia rccipiunt) in vita regnabunt per unum Iejum Chrijlnm^.
^wrfHw membrumcomparationis, cum confirmatione fuperioris, inv
huDC fenfum: Si per unum, unius Adami peccatum , mors introiens*
ranquam rex fubjugavit iibi humanum genus, multo magis juftificati pcr
fidem, qui redundantem Dei gratiam,& donjim juftitix accipiunt , cx
gratia regnabnnt in vita, perunum Iesum Christum. Quanto igi-
tur excellentius eft regnum vitae, ( qnod fubditos fuos reges facit , 6c
y\tx arteina? coniortes cum Chiusto,J regno moitis, (quod perdit
©mnesiibifubditosj tanto fuperat donum Christi3 delichim Adami5<
refpectu efficacix.
Verf. 1 8. Ncmpe igitur fcut pcr mam ojfenjam reatus venit,
inomnts homines ad condemnationem: ita per unam jufificationcm-^
beneficium redundavk fn omnes homims ad juflificanonem vh*.
Quihtum membrum comparationis i Sicut per unius Adami lapfum,.
fcatus venit in omnes homines , naturali pfopagatione ab Adamo oriun-
dos, ad eos condemnandcs, fic per obedientiam unius Christi , qua
obediensfuirpatriufque admortem, expiatio venit, ad juftificationem
falvificam , omnium hominum, qui fpirituali rcgeneratione aCHiusTO
oriundi funt.. , ^
Verf. 18,.
40 Epifl> ad Romanos ,
Verf. 19* Sicut tnim per illam inobedientiam unitu illiut he~
tninisy peccatores conftitutifunt illi multil ita per uniwi obedicnti»
amjufti conftituentnr multi.
Sextum membrumcomparationis, ad illuftrationem & confirmationem
prioris , In hunc fenfum; Sicut per inobedientiam unius Adami, factum
cft,ut multi tanquam peccatores,in De i judiciOjhabiti & tractati fint,pro-
pterea fcilicet quod ex ipfo fecunduiri carnem prognati eflent, ita viciflim
perobedientiamunius CHRiSTi,mnlti conftituentur jufti , id eft, tan-
^uam jufti habebuntur & ciacrabuntur , nempe omnes illi qui fide iri
CHRiSTUMinfiti, ex ipfo feeundum fpiritum propogati funt : j£quum
enim eft ut non altius penetret virus peccati , feu inobedentix Adami in
ejusfobolem , quam penetrat virtus obedienticc Christi , in Christi
ibbolem : Et confentaneum eft, ut ficut unum iviius Adami peccatuin
imputatum cft ejus liberis, ad condemnationem & mortem, (ic unius
Chrisri obedientia integra, a vitae initio, ad mortem ufque con-
ftanter fluens, imputetur Christi filiis, ad juftificationem & vitam
aeternam obtinendam.
VerC 20. Lex vero prtterek inrtoiit ut redundaret ojfenfa il~
laifed ubi redundavit peccatum, ibi /uperabundavit gratia illa^.
Verf4 21 Z)t quemadmodum regnaverat illud peccatum admor-
tem: ita etiam gratiailUregn.iret per juftitiamadvltam aternam^
per lefum Chriftum Dominum noftrunLs.
Totam hanc comparationcm illuftrat, & claudit, oftendendo abundan-
tiam quantamcunque peccatorum in juftificando , nihil aliud efficere
f>offe,quam ut Gratia Chr ist i erga juftificatum ex fide,illuftrior evadat,
idque facit folutione objectionis de fine, & ufu Legis promulgatae.
Qu^ri poflet, Ci mors regnabat, per legem naturae, feu non lcriptam an-
te Mofen, quid opus erat lege fcripta ? Et cum ex Lege non fit juftitia, ut
fupra diclum eft, quorfum data eft Lex ? Refpondet oftendcndo triplicem
Legis latae finem : Primus, Lex fubintroiit> ut attgeretur offenfi, hoceft>
Lex prohibens peccatum, & imperans juftitiam, medio tempore inter A-
dam & Chri^tum fnbingrefla eft, ut peccata, qux quotidie admiteban-
£ur, & tamen prae ignorantia non agnofcebantur, cognofcerentur peccata
ejle, utque confpicua foret naturalis hominum pravitas, quac facit ut quan-
to magis
Caput fextum* ^r
to magis requiritLex juftitiam, tanto magis concupifcentia inardefcat
contra Legem ; utque (ic latcns ih hominibus peccatum, in apertum pro-
duceretur, & abundare agnofceretur.
Sed ubi^] Secundus finis, ut ex abnndantia peccati in juftificandis,.
appaicretiupcrabundantiagratix Christi erga juftificato^fiquidem ubi
audum eft peccatumin convL*tione hominum jaltificandorum, ibi fuper-
abundare comperiturgratia Christi juftificantis,erga juftificatos.
Quemadmodnm ] Tertius finis, ut clarius manifeftata, per kgem latam^
vi pcccati tanquam regts, ad mortem condemnatis inferendam potefta-
tem fuam exercentis , llluftrius in Euangelio manifeftaretur vis juftiti»
Chr isti, tanquam fuperioris regis , prasvalentis, non folum ad regnum
peccati abokndum, fed etiam ad vitam xternam juftificatis conferen-
ciam. Quanto igitur vis peccati dominantis in hoinines non Juftificatos,
eofquc in mortis arterns barathrum ducentis, trahentis, protrudentis,cla-
riusapparet ; tanto virtuspotentia, exccllentia Gratise Christi, PE C*
CATPM debeliantis, proflignatis, abolentis, fubjeclos fervofquecjus
rreptos, juftificantis, fanctificantis, 6c ad vitam aeternampotentereve-
hentis, manifeftius deciaratur.
Caput fextum.
Ertia Confirmatio Voftrin** de jufiificatione graiui*
ta ferfidem in Cbriiium , Quod ad promovendam fanfti-
tatem magnopere conducat.
Capitis dux fmt partes 2 In prima cslenciit per fidem in
Chrittum> feu dottrinam he graiuitabac juftificationis ratio-
ne9 variu modis promoveri ftudium fanttitatis, ad verfuiH
12. ln aitera hortatur fide jujtficatos ut fanUitati ftudtant , *d finem.
Vciti.Q^*^ igitur dicemm? permandimus in peccato> nt
^-gratia auclior fiat-* ?
Verf. 2. udlfit: qui msrtui fumm pcccato, quomodo adhuc zv-
vewu* in eo i
Objectionem folvendo, quae ex hac docrrina oriri videtur, proponit
Thcfin confirniandam a quod fcilicet hsc doftrina de gratia, ieug-a-
F tuitjL
■\2, Epift. ad Rorhanos ,-
tuita juftificatione, ai fanchtatem promovendam faciat. Dieat aiiquis*
an peifeverabLmusin peccatis noftris, nos qui per fidem juftificati fumus,
utgratia Dei abundantior appareaf, ficut hxc doclrina de gratuita ju>
ftificatione per imputationem juftitix Christi innuere videtur ? Re-
fpondet negando, & averfando: Abfit, inquit, a nobis faec cogitatio ;
Quafi diceret, j uftificati per fidem non debent induigere peccatojed fan-
ftitati ftudere, & hanc propofitionem confirmat decem argumentis.
Primumargumentum, Peccato mortni fitmttSj quatenus, cuitiChri-
sxo nomen dedimus, ut j*uftificaremur& fancUficaremurper eum, pec-
cato renunciavimus , ne pluscumpeccato haberemus commercii, quam.
rnortuis folet efie cum viventibus. Ergo nos j uftiricati non debemus, nec.
jare pofiumus, ampiius viv.ere in peccato, ieu peccato indulgere.
Verf. 3 ^in ignoratis, nos qiiotqnot bagtizati fumus in Chri*
Jlum lefum, in mortem ejut efiz baptizatosi
Arg. 2. Nos (ut fcitis) qur gratis juftificati' fumusper fidem in
Chri sTa^cumperbaptifmuminfitifumusin Chri stum, etiam in-
fiti fumus m focictatem mortis ejus, per baptifmum ; per quod facra-
mentum <Sc obftrinximus nos. Christo, ad moriendum peccato,.
& Chri stus fe obftrmxit nobis, ad vim mortis. fcx communicandam
nobis, ut reipfamoreremurpeccato:. Ergo non debemus peccato induU-
gere , kd. fanctitati ftudere.
Verf 4. Confepulti fumm igitttr ei per baptifnum in mortemi
utfcuti (ufcitatus eji Cbriftus ex mortuts in gloriam patns^ita dr
nos nova vita ambuUmm.
Jirg, 3, Communio noftra cum Christo fepulto, per baptifmunv
r^obis obiignata eft? in aboiitionem veteris hominis. & peccati, id eft moiv
tantum.ot nos obligaremur, ad ftudendum absiitioni veteris-hominis,
fed ttiam ut certi redderemur de mortiricatione & abolitione peccari ,
pef virtutem frpulturcC Chri s ti. Ergo non debemus peccatoinduige-
re, fed ejtis abolitioni ftud.jre.
j&£: 4» Sicut fepultun?, fic etiam.refurrecrionis Ceristi- focietas ,
feu commuiiio, nobis in baptifmo obfignatur; ut quemadmodurrr cxcita~
tus eftCnR 1 s tus -Lmortuis, ad be-atam &- immortalem- vitam,in gio-
tam Patris , ipium poteater excitautis, ita;nos: operam daiemus, & per>.
fidem5>
Caput fexttim. 43
fidem, Ctrit I s t i virtutem applicarcmus, ad emergendum cx peccatis,
& ambulandum in novitate vita:, ad gloriam De i nos potentcr renovan-
tis. Ergo non debemus peccato indulgerc, fed fanctltati ftudere.
Vcrf. J. Nam fi cum e& p/antati coaluimus ajjimilatione mer*
ti/ ejiti) nimirnm etiam rejurreclionis affimilatione^/*/?*/»»/*
jfrg 5. ducttim ab unione fpirituali ar&iflima noftricum Christo
perfidem, qux unio caufa eft communicatae nobis virtutis, cxChristi
morte & refurrectione prorluentis : Per fidem cnim inferimur in Ch r i-
STiiM,utpalmites in vitem, &ha?c infitio fuperinducit nobis, eam con-
formitatem cum Christi morte,& relurrcctione, ut in nobis peccato
monentibus, Chriflus miriens,&m nobis vitx novitati ftudentibus, Ckrijlm
rcfw^tns^ i\\ fimilitudine quadam fui, & in efFeftu virtutis fuce confpici
po/Tit. Hinc argnmentum confirmans fuperiusj Quando Chr isto com-
plantamur per fidem, adeo arcte unimur cum eo, ut conformitas in no-
bis fequatur necellario cum ipfb moriente, in mortificatione peccati , &
cum ipfo refnrgente, in novitate vitae. Ergo nifi unionem cum ipfo, &
infitionem in ipfum, nullam factam effc profiteri vellemus, peccatisre-
nunciandum , & fanctitati ftudendum eft nobis.
Vcrf. 6» Illud fcientes, veterem illum noftrum bominem cum
€0 crucifixum ejje* ut cajfum reddatur corpus pcccati7 ne nos am^
plius ferviamus pacato.
Jrg. 6. A judicialiunionequam habemuscum Christo crucifixof
Cujus argumenti vis ut perfpiciatur, quatuor tenenda funt : i. Quoi
CnRibTus in cruce pcndens ut fponfor pro nobis perfonam noftram co-
ramDEi tribunali gefTerit : 2. Quod fupplicium luerit dcbitum cor-
rupta* noftne natune, feuveterinoitro hominific difto, quianacunepra-
vitas inregenitisfenefcit, & interitui appropinquat, 3. Quodin fe rece-
perit fore ut vetus nofter homo in nobis necaretur. 4. Quod nos quos re-
prefentabat ipfo facto obligaverit ad operam dandam mortifkationi pec-
cati per ejus fpiritum, ne poft juftificationem amplius peccato fervii emu>.
Hinc argtmentum, Scimus, feu credimus veteremnoftrumhominem judi-
cialiter crucirlxum efie cum Christo co fine, ut in nobis per fidem jtifti-
ficatis enervetur orpus peccati, (fic vocaturhabitualispeccaticompa-
cia colluvies in unum quafi monftrofum corpus fuis membris jam para-
f 2 tumad
44 Epifo ad Romanos,
tum ad a<ftu peccirjdum) ne amplius poft juftificationem fcrviamus
peccato. Ergo nobis ftudendum eft mortificationi peccati, nifi fidem
unionis noitras judicialis cum Christo in cruce pendente, abjicerfc
vellemus.
Verf. 7, Etenim qui mortuus efty liberatus eft a pccato*
jfrg 7. A frufru hujus unionis cum Christo incruce moriente t
Quicunque mortuus eft veteri fuo domino peceato, juftificatur-, & libera-
tur a jugo & dominio peccati, ne ainplius ei ferviat, nec mandatis pecca*
ti obtemperet : Afluniere licet, At nos juftificati fide, in Ch r 1 s to mo--
riente in cruce pro pecc.ato, mortut fumus veteri .noftro-domino peccato s.
Ergo juftificamur, & hberamur a jugo & dominio peccati, ne amplius ei
ferviamus, vel mandatis ejus obtemperemus. Quid enim fervitii amplius-
Seccatum exigat a tiobis , quos in cruce & mortc Christi capitis no-
ri,. quaii deeollavit?
Verf. 8< £>uadji mortui fumus cum Chrijlo* credimus fore ut
tti«m ei convivamus.
Arg S. Sicum Chri sto morimurjiVf/?, morientiCHRrSToadhx—
remus, in ejus virtute, mortificationi peccati ftudentes, -dubitarenonli-
cet, qain vitam etiam fpiritualem, novam & ccekftem, una cum eo
vicluri fimus. Ergo peccati moitificationi ftudendum eft.
Verf. 9. Vt qui fciamus Qhriftum fufcitatum ex mortuis} noa
dmftiiis mori: moitem inquam^ ei non amplias dominari^
Jrg* p., confirmans fuperius,,Credimus Chri stum refurrexifle, ad
vitam immortaiem, nec amplius mortiunquamfuturumobnoxium, fed
lemper viventem velle, & poffe noyam vitam in nobisperpetuare , ne
mors inpeccatisnobisamplius dominetur. Ergo ficutnonfruftra credi*-
mus, ipfius virtute nos vitam novam, & ^ternam, cum eo victuros, fic
eriam ftudere debemus, ut perpetuetur vita illa nova, ad quam cuin.
Christo refurreximus , nec permirtere ut mors in peccatis unquam
^dverfus nos amplius praevaleat, feu dominetur.
V*rf 10 Nam quhd mortuus eft, peccato mortuus csl ■ fmcb quod
tiCern vivit^ vivis ^Deo^
Caput fixtum. 45
Vcrf. 11 Ita etittm vos colligite, vot tum mortust ejfi feccato^
tttm vero vivere Dco per Chrijium lefum Dominum nojtrum^.
Jtg. 10. Sicut Chri stus adabluendum, 3c abolendum peccatum,
per mortem fuam, femel tantum mortuus ett,refurgens vero amortuis,-
pcrpetuo vivfc in De r gloriam, iic etiam vos cpi juLtificati eftis» fidei ra-
ticcinio colligite, $c ftatuite vos in Christi morte unica, femeleflc
mortuos peccato expiando, nec ultia ad moriendum pro peccato teneri >
lemel efle mortuos peccato exairtorando, nec ultra ad ferviendum peccato
teneri : femel tfle mortuos peccato deltrnendo , nec ad mortificandum
peccatum, virtute Chrisii pofle deftitui: fed in ejus refurrectione
ad vitam immortalcm, vivendam Deo, five inDE 1 gloriam, perpetud
tcneri, & ut vivere poHitis Deo, in acternum, fatis vos habere virium, tc
auxilii per Christum Iesum Dominum noftrum. TantiKn igitur
abcft, ur per doctrinam juftjficationis gratuita?, apeiiatur via ad perfevc-»
randum in peccatis , ut contra nihilea fitad fan&itatem conducibilius^
vel efticacius.
Secundcu lars.
Vcrf. 12 Ni regnato igitur pcccatum inmortali veflro corporft
ut aufcultitis ci in cupiditatibm corpons*
Sequitur fecunda pars Capitis,in qu3,expra:cedentibusfiort"ationeni
infert Apoftolus, ad omnes fide juftificatos, ut fanctitati ftudeant. Thefis
probanda eadem eft, qua: fuperior, nempe Tenentur juftihcati, nonper--
manere in peccato, fed fanctitati ltudere : argumenta aflfert tredecim^
qcorum tria priora honatione fequentf includuntur.
Hortationis autem meinbra tria funt, & argumentatotideim ad con^
firmandam thcfin hortatione involutam. Primum membrum hortatio-
niscit, ne obcdant peccato cupiditatibus corporis pravis indulgendo.
yh^. 1. Etthoc; J\ oremgerere pravis cupiditatibus corporis, eftre-
gnum peccati, feu diaboli uude liberati efiis, denuo admittcre in mortali
corpore vcitro ; c]uod jiltificatis hotrorero dcbet incutcre. Ergo jam ju-;
ftificati non dtbetis peccatoindulgere,fed fanctitati ftudere.
Vcrfi 1 3 Ncque (ifiite mcmhra veftra iDma injuftiti* peccato ?
fed J.ftitc vos L&q ui cx mrtuu vivos^ (/ mtmbra veftra arma^-
jufluix. Leot
Sccundus^
ij5 Eplft. ad Romatios ,
Secundum membrum hortationis, ne militenthirctyfatifnojpeccatofcw
licet, adhibentcs facultates animx, vel corporis, ut fatellites, ad pugnan-
dqm pro peccato, in quo habetur^. 2. Pcccato fervire, eft facultates
animx, & membra corporis, exhibere ut arma iniquitatis, ai pugna.idum
propeccato & Diabolo,contra Deum Zc propriam ialutem,^iod juftifica-
tis abominandum efle debet. Ergo juftificati non debent peccato fervire.
Sistite ^3 Tertium membium hortationis, Ut fiftant ie milites, & fcr-
vos Deo liberatori ex mortuis, in quo eft Arg^ De us vos a morte m pec-
catis, & perditione acterna,revocavitinvitam ut ferviatis juftitiac, & pro
P.eo adverfus ejus hoftes, decertetis. Eigo fanctitati ftudere debetis.
Verf# 14. Teccatum enim vobis non dominabitur^ non enim eZ
ifis fub Lege,fedfub graticu.
jfrg.^. Si contendatis, & pugnetls adverfus Pec cATUM,Tyrannus
ille non recuperabit in vobis regnum, quod amifit, nec dominabitur vo-
bis peccatum, fed vos vicTorcs per Ch r i s tum evadetis : Ergo fan&ita-
t\ ftudere debetis.
2SJo« enim ^ Arg. 5* confirmans fuperius , Non eftis fub lege, feu fcedere
operum, in quo mandatum diftricftam exigit obedientiam , fed vires non
confert ad obediendum, kd eftis fub gratia, feu fcedere gratix, in quo gra-
tia Dei, cum mandato, fidelibus confert vitam, & vires ai obtempe*
randum. Ergo certi de vict-oria adverfus peccatum , fancTitati ftuderc
debetis,
Verf. 15* Slgid igitur feccabimm^ quod non fimus fuh Lege ,
fedfub gratia ? ^Abjit^.
Repetit & rejicit abfurdam obje&ionem libertinorum, qui gratiam
De 1, trahunt in licentiam peccandi, quum contra fequatur ex dictis fcili-
Cct, Quia fumus fub gratia : Ideo non indulgendum peccato.
V^rf, 16. *~An nefcitis quod cui fiftitis vos fervosad anfcultan*
dnnh ejus fcrvi eflis cui aufcultatis, five peccati ad mortem^ fivc
cbedienti*. adjufittatn~> ?
jfrg. 6. Confutandac objecTioni obiter infervien* ; Quum fervos voS
cfleejuscui obeditis, Sc merccdem reportarc , fervitio congeneiem, ne*
cefle iit, five obediatis peccato, five divinis prxceptis obediatis, nid velle*
tis peccati
Caput fexctim. 47
fepeccati fervi habcri, & sttefriae mortis mercedem reportare, caven-
dum nc peccato indulgeatis,& fi vclletis fervi De 1 habcri, ut jufti & vit.c
ies pronuncieminijanclitati vobisftudendum cft ncccilano.
Verf. 17. Gratia autcm fic Dco quod fuijlis quidem fervi
peccati , /e d ex corde aufcultajlis ei formx doctrinA in quam
cjlis traditii
jfrg. 7. Pcr Dei gratiam, tranfiit tempus fervitii, quod prsftabati*
peccato, antc regencrationem,& jam converfi, iincere doctrinse Euangelii
obedire mcepiftis, cuitauquamtypotraditicftis , & cuj-is impreflionem
jam recepiltis ; Ergo rcdire ad iervitium peccati, vei reccdere ab obedi-
enria (anx do&rinz indignum eft > fed in obedientia doctrin* cui traditi
dlis, pergere oportet.
Vcif. 18. £t liherati a pcccatoy mancipati ejlis juttitije
jfrg. 8. A peccato jam liberati,per omnipotentis De i brachium,man-
cipaxi eftis juftitiae& fanctitatij Ergo mancipationis jure, utietvi j.ufti-
tia:, fervire fanftitati teneminu
Verf. ip- Homitmm more loqnor, propter infrmitatem carnis ve~
ftrx. Kemic ficut flitijtis membta veftra fcrva impuritati & legis.
tranf^refjioni, ad pjtrandam legis tranfgrefftonem: ita nunc Jijttte
viembra vcftra ferva juftitix ad fancHmopiam^.
Poft excufatam terrenx firrilitudiniscraflitiem, qux in multis, ncn rc~
Ipondet rebus his fpiritualibus, quam tamen adhibere, vifum eft Spiritut
ian;to,propterinfirmitatem Romanorum, expartc carnalium, qui iubli-
miorem, ieu magis fpintualcm loquendi modum, tam facile capcre non
potciant, repetit hortationem & addit arg. $. Membra veftra aliquandp
praebuiftis imnuinditiac, & in univei fum injuftitix ierva, ad opera m;u-
ititis patranda , Ergo nunc xquum eft, utpari faltem ftudio, prxbeatis
xnembra veftraferva juftitix , ad fanctiflcationem vcftram, & non minus
fegnes efle, ad refte agendum quam olim ftrenui cratis ad peccandum.
Verfv 20 ffuum enimfcrvi eratispeccati liberi tratis \uf:itia.
*A?g. 10. Confirmans fuperius, Quum effetis manc/pia pcccati , ut-
libcrosa juftitia vos gefliftis^nam non omninoobtemperaftis juftitixirv
ulla re*.
48 Epiflv adR6manos/
ullare, Ergoarquumeft jam cum mancipia eftis ;\iftitis, ut Uberos vcif
geratis a peccato, nec ei obtempe retis omnino.
V^rf 21. £uem igitur fruclum habebatis tunc ex iis ^ j«/^«i
wnc erubefcitu p «4«? jfo/V illorum mors eft.
Ar£* 11. Nullum aliam fru&um > ex anteafta vita in peccatis perce-
jpiftis, prxter puiorem, qui nunc vobis incutitur , n:c expectare poteratis
alium fnritum tandem, pneter mortem asternam, quxfinis eftpeccatuj
Ergo cavendum vobis,ne amplius ferviatis peccato.
V^rf. H, Nu^c veri liberati i peaate, fervi autem faSti Deoy
habetis frticJum vtftrum in fanciimoniam^-. fincm autem vitam
Atermrruj.
Arg. 12. Poftquam vindicati in libertatem, a peccati fervitute, man*
clpati fuiftis Deo, faud:imoni<e veftrxfruftum habetis, iptam indies au-
gefcentem fanttimoniam, & tandem habituri cftisin fine, vitara aeternam,
Jrgo ftudcndum dUigenter fanditati,
Verf# 23. Nam flinndia peccati mors: donum autem Dei effc
vita atcrmJnChrift* lefu ^Domiao nofiro*
jfrg. ij. Confirmans fuperiora,in huncfenfum; firma funt omniari
qux ha&enus dicta funt in hoc argumento, nam ftatutum eftcxDEi
fcntentia, ftipendium peccati peccatoribus, fecundum meritum reddere»
mortem actemam ; vitam veto acternam, cum juftificatione & fan&itate,
qu# cum vita aeterna conneduntur, non ex dcbito, fed ex g tatia dare , ut
domm gratuitum ; idquenonnifiin^o/w/V^noftrolESu Christo. Ergo>
nonindulgendumpeccato ne pereamus, fed cum fide m Christiim
eonjungendum ftudium fanclitatis, quam fanftitatem cum vita xterna
gratis donaturum effe Deum, crcdentibus in> Christum &fand:itati
liudentibus, ex fuperioribus probatum elL
Caput
Caput fcptmiuiTU **
\W} $ 0riatu* eftflip^'tori Cafttcjitfificatos per fidtm, ad
" finttimoniam : Quia etntem ii quj maxime jtudent funUit.iti*
mximi fentiunt, & UiQcnt vim (eccati inbabitantu , nondum
extinfti : ldea in homm gratiam feauitur , Quarta conjirmatio
gratuit* jujiificationis per fidem in Cbrisiumy <}Uod confola-
tionem prsbeat Sanftorum confcientiis aftliclis, propter imperfedam
obedientiam Lcgis, & peccati inhabitantis in fe reliquias.
Cipitis tres funt partesi ln prima, nt confolatianem capiant juftificati , ad»
wrfns imperfecfam obedientiam Leois , aoit de jufiificatcrum liberatione a fcc-
dere legali, & novo nexu ipforum in fceaere qratitf, qui primm -ejt locm confiok-
tioms , ad verl. 7. Secunda continet apologiam, pro legis fanWitate , julutis
duabm contra legem objeciienibm, advQlf. 14. ln tertia, babetw ftcundm lo-
cm confoUtionisy in quo, iuctam fuamy adverfm reliquitU peccati in fe , '& vi*
Itoriam reportatam , ex doUrina jujiificationis per fidem in ChRISTuM,
proponit Apostoimy ut in fuoexemplo^ & experientia^corfoUtiomm caperent, conr
fuentU Uttantes.
Trrma Tars.
Vef.i A^ ignoratis fratres (peritcs enim LeghaUoquor) legem
tantilper dommari cuipiam quwto temporeipfe vivit £
Vcrf. 2. Nam viro additfa mulier,viverttivirodevin£la eji per
hgtm : (juod fi mortuus fmrit vir, liberata eft h lege viri.
Verf. 3 Troinde vivente viro mmha vocabitur ft fiat alteriu*
viri : fin autem mortum fuerit vir eju* , libera ejt a lege illa \ ut
nonfit mocchayfi fiat altcrius viti.
•Quodad primam pirtemMmet, comparatione \ matrimonio fumpta ,'
oftendit juftiricatos libeiaria conjugali fcedere legis, ut defponfati per
novum fcedus gratiar,novo maritoCHRiSTo,frucrns juftitiac fcramus,
mnova legisobedientia,ingloriam novimariti noftri Chri sti.
Protalln comparationis proponit, tribus primis verfibus,in hunc fe;>
fum; Quemadmodum nulla lex dominatur mortuis, (ut fcitis) fcd vi-
ventibus tantum, verfi 1. Et nominatim, k% conjugii, feu foedus matri-
moniale diMvitur, altero con/qgc mortuo, ita tit uxor, mortuo marito ,
fine adulterio, nubere pollit aitcri, verfi 2, & j.fc vos, 'fjrc, ut mox pate-
G Vaf.4.
50 Epift." ad RomanosV
VerH 4; Itaque fiatres mei> vos quoque rnortificati e/lu Legl
in corpore Chrijti: ut ejjetis alterius ? ejus viddicet qui ex mor-
tuis fufatatm efi , ut fiuftum feramm Deo.
Sequitur apodofis comparationis^ inhunc fenfum ; Sic vos, qui olim
defponfati qua(i cratislegi per fcedus operum conjugale, mortuo Chr i-
sto pro vobis, ut Legi, & Juftiriae, & Foederi Operum fatisfieret veftro
nomme, judicialiter mortui eftis legi, feu fcederi legalLin corporc Chri-
s t 1 : ( nam lex, feu fcedus legale interfecit Chr i stum, & vos in eo )
Sc per confequens liberati eftis a confugio Legis, feu conjugali foedcrc le-
gis i ita ut fine juftitix violatione novum matrimoniale foedus Gratice fe-
riatis cum Christocx mortis fufcitato, ln hnnc finem oftendit, di-
rempti matrimonii, inter foedus operum feu lcgis , & nos, finem efle, non
ut vivercmus pro libitu noftro , fed ut excitati a ftatu, feu conditione
mortis,pcr refurrectionem Ch r i s t i,cflimus alterius,feu defponfarcmur
alteri marito, illi videlicet, qui excitatus eftamortuis,/V^,CHRi sto
qui refurrexit amortuis,&nosinvitam novam fecum excitavit, fibique
fecundum foedus gratiae defponfavit, ut Chr isto, feu foederi gratix de ■*
fponfati, fructum feramus novx obedientiae in De 1 gloriam.
Confolationis juftificatorunv imper&dionem obedientiae fuae deffen-
tium , argumenta funt qiufujue.
Mortificati^ Primum argtunenrum ; Libcrati eftis, a fcederc operum
]egalia quod nullam admittit obedicntiam, prxter perfectam, cV omnibus
numeris abfolutam : Ergo confolationem habctis, vosomnes juftifica:i3
qui defletis imperfeftionem novx veftras obedientias.
Aw] Arg. 2. Defponfati jam eftis, alteri marito Chri STofcili-
cet, qui exatatus eft ex mortnis, qui quum obedientix vcftrx imperfecli-
ones praeftare poterit, & fecundum fccdus gratix, & inchoatam obedien*
tiam veftram, gratam Deo reddtre,in fe receperit, confolationem habe-
tis vos, qui imparfe&ionem obedientix veftrx defietis.
Fmchim^ Jr%. 3, Defponfati eftis Christo., a mortuis excitato ut
non maneatis fteriles, (cd fruclus feratis, ingloriam Dei : Ergo confola-
tionem habetis vos, qui imp-jrf cctionem obedientix veftrx lugetis*
Verf. 5. J£itum enirn ejjemtu in came^ effeclus peccatorum^
pt Lcgem cxiitentcs agebant in fnemhis noftris , ad Jruftum fe-:
r&nduffi m.ortiv.
Argument»-
Caput feptimum. 5r
l/#tf. 4- Confirmans fuperius, aconditionis noftr.r mutatione,cum cflc-
mus in carnc irregeniti, ( & per coniequens, iub fccdere legali ) aftectus
peccatorum , icu prava deiideria, pcr fanctam Dei Legem excitabantur ,
& ft potentcr exerebant, in meinbris fcu facultatibusnoftrisomnibus, 8c
tnimc & corporis, ufquc ad peccati a&ualis, mortiterum fruftum profe-
rendum; Ergo a pari fequetur, cum jam fumus regeniti, & per confe-
quens fub fcedcre gratiar,fancta defidcria,pcr fccdus novum, & mandatum,
novum cxcitata, potenter ctiam feexcrent, in membris noftris, ad fru-
dumbonorum operum ferendumDio, nemaneamus ftcrilcs. Quxcon-
folatio non eft ex-gua ; Nam fi nosper fidem,fcedus gratiae apprehcndere-
imus, animafque noftras per ipfl usprominion.es nobis applicatas, cxcita-
lemus, non dubium eft, quin uberiores fructus bonorum operum profcr-
rcmus. ld cnimipfum eft, quodCHR i stlis dicit, loban. 15. 5, Ego futn
%'ituy vos palmitcs : i$ aui manct in mc9 & in fto coo maneo, hic fnt frulium
multum : mm fcorfim me hibil poteflis facere*
Vcrf. 6. Nunc autcm Itbcrati funtus a Lege , mortuo eo in quo
dctinebamun ut ferviamus in novitate J^iritus y ac non in vetu-
fldte literj,
jfrg 5. Explicans & confirmans fupetius, a fine mutafae conditionis no-
ftrae, j\unc poft juftificationem ftilicet, per Gratiam Chri sti liberati
fumus a fcedere legis , ( mortuo illo fcedere in quo detinebamur, vel
mortuis nobis in Ch r i s to, in quo judicialiter continebamur ) eo ipfo
fineut ferviamus Deo, vi Spiritus fancti novas vires conferentis, novos
& fpiriruaies fruclus ferendo,& non fuperficiales,feu hypocriticos frucrus*
quales litera vcteris fcederis legalis jam aboliti ad iummum profere-
fcat. Ergo rine fuo non excidet De us , fed juftificatos, dolentes de im-
perfecta obedientia fua/eraces reddet bonorum operum,in Spiritus no-
vitate ; fruclus enim qui proveniunt vi fcederis giatuiti, vcre novi f unt,
& a Spiiitu regenerante , & novas vires ad bene agendum fubinde fup-
peditante oriuntur; frucTus vcr6, qui vi fcederis operum profernntur»
vel funt raturx corruptas aperta rebellio adverfus Dei Legem, vei fi-
jpulaca in externo opere tantum obedientia, quales funt Pharifarorum
fhictus, qiu m litera, id etf9 externa fpeciej& titulotenus Legiobedie-
bant, fine omni cordis renovatione.
G 2 Verf. 7
li Epift. ad Romanos;
Secundcu Pars.
YCrf. 7. Slnid ergo dicemuti Lex peccatum eft ? Abfit*. Sed
fcccatum non cognovi nrjS per Legem^ nam ippim quoquc ctij>id>*
UUm non nojjem , nijl Lex dixi(Jety Non cencupi(ces.
Secunda pars Capitis, apologiarn continens, pro legis fanc*titate infolu-'
tione duarum objecfrionum, ex lupra dictis ortarum: Trima objetth; Cum
affeftus peccatorum , feu pravi» & vitiofi motus, excitentur alege, ut
diclum eft, videtur J.ex d3e peccatum,(eu caufa peccati.
Refpondet negando ; Abfit, ut ea apud nos cogitatio obtineat. Ratio-
nes negationis fua? reddit tres,in quibus eft apologia pro lege, experientia
fua illuftratas :■ Priina ratio, quia lex monftrat peccatum, & detegit iplius
malitiam , quod fua expehentia confirmat, qui latentem in corde conctt-
pifcenti^m ipfe non agnovitlet efle peccatutt? , niii eam Uge ptohibitauT
perfpexiilet : Ergo lex fancla eft.
Verf. 8. Sed peccatum occafione per illnd ' prtceptttm Jumpta 9
efficit in me totam cupiditatem: Nam abfque Lege peccatumqm-
dem erat mortuum^.
^tioi» Quiapeccatnminhabitans, feunaturfc habituafis pravius, eft
cania actualium peccatorum ; lex vero non eftcaufa, fed occafio, eaque*
non oblata, fed arrepta tantum ad peccandum, ut ipie compertum habe-
bat: Nam peceatum inhabitans (inquit) feu naturx pravitas, arrepta
occadoiie exprohiMtione Concupiieenthx m lege, tanto magis inriamma*.
ta eft ; & nitens i 1 vetitum ,. genuit in me omuis generis cupiditates, 6c ■
piavos motus contra legem.
?\jma'sf-jue~^ Id conHrmat a-figuo > quia lege non cognita, peccatum
latet, torp:t, & quafi mortuum jacet, ubi vero accedit lex, excitatut uf fe
prodit; ficut iordes abfente fole htent, adveniente vero excitautur, fe pro-
*mnt &r f &tent, non folis, fed fuo vkio. Ergo fanfta eft lex.
Vcrf. 9. Ego verb viuus eram abfque Lege quondam: pra-
cepii- autcm tlltm advtntu pccalum qutdcm rcvtxit.} Ego. v:ro
mortum Jurti^.
Experientia. fua ampliushocexplicat,oftendens fe olfm,cum Pharifrus
c&t ^: iijegenitus , opinione fua vivum fuiffe, id eft, admsdim jaftum s-
& minimc
Cjput feptimurru ^
& minime rcum moitis .rternrc : fcd cuin apertis ipfius oculi', pcr De i
uin vcrus legis fenlus Ipfi tpertus cll , tum fe cojnpenfle vnn peccati,
& (c rcuin mortis attenix, manireite pcrlpex.flc.
f. 10. £r iirviwtum cfl illud mandatum quod erat ad vi-
tam j »I#J CCdere ad mortem^,
Ex hac expcrientia duo fe didicifle ait ; Trimurn, finem mandati , & e£-
fcclum per ie, efle bonuin, quia mandatum Dei bonum eft, & ordinatum
pec fe ad vitam, li homines ci obtemperaflent. Altcrum >- Efteclum kgis
per accidensefle mortem, quatenus mortem interminatur peccaton, &
euin cjui peccavit, reum pcragit mortis, urgetqueex juititia, tit morti
tradatur.
▼crC ir. Kjm feccatum oce&fione per illua fprtceptum fumpt ay
fcduxit mct & per illud occidif.
Vcrf. 12. ltaque Lex jpfa quidcm fanfla> & Prtceptum if/ud
fanclum, acjufum ejr honum eft .
Tertia nti«y pro legis apologia ; Peccatuminhabitans, eft caufaledu-
ftionis, & morris, arrepta tantum occafione exlege, feumandato,ficut-
ipfe experientia didicerat ; Najn co^itantem de vctitis in lege , Teccatum-
invita\it, 5c allexit ad vctita, & polluit ^atqiv: ita per mandatum Jnorti
ir.agis magifque obnoxium ipfum reddidit. Ergo lex tota fancla eft,&.
nominatim mandatumillud vetans concupifctntiam, fanclum, juftum, & bo-
num eft, nejnpe quia a fancto Deo, fccundum squitatem, &^ad noftranv
utilitatem, datur.
Vcrfr 13 Ergo quod lonum eft, mihi facfttmeft ' mOrs ? Abjttz
fid ptccatum nnu fac>um eft mors , ut appareret ejje peccatun?
mihi %er id tfuod honum efi efpciens mortem , id eft, ut peccatunf
fitret admodum peccans per illud pr*ceptum->.
SecurJiobjcctio; diceret aliquis, Ergo ne quoi bonu^ eft, mihi ce/lit fn
caufam morris ; Refpondct aver/ando calhmniam: fiquidcm difcernen-
daeftoccafioa caufa,& ufusrei,ab abufin Abfolvit igitur legem, &in:
pcccatmn inbabitans, culpam omnem conjicit. Imrao, inamt^ non lex kd>
peccatum i-nhabitans mihieftcauia mortis, & prodiifeefle peccatumy.
quatenus
54 Epift. ad Romanos ,
<juatenusper bonamD£i legem irritatum& accenfnm inme, vitiofos
motus & legi De i rebelles, excitavit , mortemque hac ratione mihi tan-
t6 magis accerfivit, ut ita peccatum innatum, mixime peccam in me per
iilud mandatum manifeftaretur. Quod opportune dictum eft, ad obturan-
dumomnibusos, qui concupifccntiam lllam innatam , & nunc omnibus
naturalem,ilioquinegarent peccatum etTe nifi ea & acftualium peccatorum
&: mortis caufa , cu: comperiretur : atque hxc eft pro lege apologia.
Tcrticu Pars.
Vcrf. 14. Scimmtnim Legem ejje jpiritutlemt at ego carna-
lii fum , itnditm ut fubiicerer peccato,
Tertia pars Capitis, in qua hahetur fecundus locus confolationis ec-
*um, qui deflent fuz obedientiac Legi prxftitz imperfe&ionem, ab exem-
plo Apofton\luftantis cum eodem malo, & vicToriam reportantis, bene-
ticio gratuitae juftificaticnis, ut apparet exvcrfu ultimo, \is argumenti
haec eft , Ipfe ego deflens in me vim peccati lucTor adverfuseam, confo-
lationem capiens, ex juftificatione per fidem m Chri stum : Ergo&l
vos fanfti athletas inlu<ftu veftro confolationem accipite.
In Apoftoli lucra, triplex paroxjfm/M pvoporiitur, & triplex vicloriairr
receflu, ubi febris jam refrixit : In quibus omnibus immifcentur confola-
tionis argumenta aliqua, ducta ab Apoftoli experientia : Trimtit paroxjj^
mm oritur ex triplici diflidio; fri/^nm Sffiiium ett legi* & fuiipfitit . Ego, in-
.quit, cum rcliquis fidelibus agnofco legtm fpiritualem, quae tota fapiat fan-
ttitatem Spititus De i3 & ad fpiritualem vivendi rationem,referatur tota»
5cd meipfum cum refpicio, & cum Legis fpiritualitate confero meam
cbedientiae imperfecTionem,cogor meipium (refpedru vetens in me ho-
minis nondum mortificati) carnalem agnofcere, &tanquam mancipium
venditumut fubjicererpeccato, e cujus vinculis expcdire menequeo*
quin fepe abripiar quo nollem.
V«f« i£. S^od enim perpttro^ non agnofco\ non enim yttod
<volo boc ago j fed quod odi , hoc facio.
Probat quod dixit,& fecurAum dijjidium oftendit inter *#/W/fuas3 &
Jndicinm fuum renovatum : Quod pcrpetro, inquit, nonagnofco,nonap-
probo; nempe cum a&iones meas examino ad perfeclam normam legis^
^ogormultain aclionibus meis, nonapprobarc3fedcondemiiare. L-rer^
Caput fcptlmum. J5
Tertitan JiJfiJinm oftendit, miet actiones fuas, & W^f^wfuamrenova»
tam, non ago,quod volo bonum (inquit) impeditus fcilkct, a corpore
ati in mcj & quod odi malum hoc facio, a regula dericiens ubi nol-
vellem enim Legi Dei obedientiam perfedam prarftare, fed mi-
nimc pf«fto < & in multis pecco.
Vcrf. 16. $htod fi id fach qu$d nolo* ccnfcntio Lcgi qnld bo~
Vuit primus paroxyfmus, fequitur victoria in receflu, & confolationis
irgumcnta tria, quibus Apoftolus fe & reliquos athletas confolatur. Pri-
mum argumeutum , Ego ipfe Apoftolus, in numero fum eorum, qui de-
tctlt iua: ianftitatis imperfeehonem, & eandem luftam, cum iis & mole-
ftiam in me percipio, ex mex obedientiximperfectione. Ergoconfolati-
onem habent, deflentes fux fanctitatis imperfe<5tionem,cum nihil alienum
a lanctis rcliquis, imo ne Apoftolis quidem, parantur.
Co7Jh.tio~\ sfrg. 2. coniolationis eft, Quod exhac luetaemeigatindi-
cium fitnctincationij inchoatae in luctante, & conlenfus in Dei legem, ut
bonam & ianctam : nam fi quod nolo hoc facio, tum confentio Legi quod
bonaiit: Et idemindicium fux ian&iricationis habent omnes dcftentes
£ls obcdkntiac imperfcctionem.
Verf. 17« Kutc itaque r>on amplius ego id pcrpetro y fed pec*
cjLtum qucd in me habitat , iJ perpetrat.
jih 3. Ccnfolationis eft , Quod lugentiflbi imperfectionem fuamv
improbanti, & condemranti eam, non imputetur illud malum , (qtiod
etiam intclligendum eft . de reliquis fanctis athletis, ) fed peccato m fe
habitanti : quia Delis, detfentes natura* (ux pravitatem, sftimai a meli-
ori ipiorum parte, renovata fcilicet , quse prasvalet , & pracyalitura eft >
cum peccati inhabitantis mortificatione , & abilitione, a qua renovata-
parte denominatur Chnftianus athkta ; ?{on umplini, inquit, e$o idferpetro.
Vcrf. 18. Kcvi enim nonhabitare inme (idettin carne mea)
hcnumx n.im velle adefi mihi y fcd ut qu;d lonmn eji pcrfctAm,
xon ajfequor.
Jher /worvr/^//-<,connTuens etiam in diffidio trifUci \ Primum eft inter
ieipfum vetcrem hominem y feu qua parte nonducu erat renovatus, & fe--
ipfajrji
5$ Epift. ad Romanos,
ipfam novum hominefn, feuquaparte renovatus erat> & hic ipfc rcnova-
tuSjCondemnat feipfum non renovatum, ut vacuum omni bono, & recep-
tacuium idoneum cuivis malos 7^o.vis inquit , ncn babitarc in me, id eft, in
earne mea, ( feu corrupta, & nondum purgata natura, quam ex carnali ge-
nerationc traho ) ullum bonumfpirituale, per quod De o placeam.
Probat quod dixit, & fecundum diJTidium proponit , inter vdluntatera
fuam renovatam, &impotentem carmmyfeu naturam perverfam> impedi-
,<ntem> ne motus fanfti, a fpiritu excitati, executioni mandentur.
YerC. ip Non enim facio honum quod volo ♦ fed malum qmd
uoto j hoc ago.
Tertium dijjidium $ inter vokntatem renovatam, & umen% feu vetereni
hominem, non tantiim impedientem, renovatx voluntatis exeeution^m,
fed etiam contrana voluntati renovatac eftecTa mak producentem. Miretur
hx aliquis, quid (ibi velit, cum de mali perpetrationeloquitur; cumfcia-
mus omnes ex Scripturis, quam fancte,& immaculate, fe geflerit in omni-
bus Apoftolus nofter, poft converiionem fuam. Sedmirandum non erit,
cum perpendimus, eum pro fanftitatis cximia menfura, qua donatus erat,
non potuifle natune (ux rebelles motus intueri, quin fe reum perageret ,
& boni omifti, & mali perpetrati : Obfervabat enim motus illos, vel im-
pedientes, ne omnes orhcii -fui partes, erga Deum & homines, quam ex-
snftiflime prxftaret, vei polluentes aliquo modo , in De i confpedu, afti-
ones fuas omties, legi Di i contrarias effc. Quid mirum erge, (i hunc in
jiiodum, fe tanquam eximium peccatorem pingat ?
Vetf ♦ ,20« Sluod fi id facio tgo quod ego nolo > non amplius
tgo id perpetro , jed pecc,itum quod in me habitat , id perpetrar.
Sequitur vicToria, poft hunc paroxyfmum, & repetita confolatio fui
ipfius, & reliquorum San&orum , Quod derlentt fibi, hanc fuam imper-
fecTionem>nonfit imputandum admiilum peccatum,fedcorruptioni (u«
natuncfeu habitualipeccato inhabitanti, perditioni & abolitioni defti-
nato:& quod obluftetur peccato, idcirco denominetur ipfe ameliori*
&.renovata fui parte, ut fupra verf ij. non vero a parte deteriori.
Vcrf. 21. Invenio igitur volenti mihi facere bonum , hanc lei
gcm impoiuara e(Te , ^ubd mihi malum adjaccar,m
Tertius
Giput feptimum- 57
Tertius paroxyfmus, conftans triplici diflidio ; Primum eft interfc ic-
novatum , /mtHtati Jtudentem: & pravam %nciinationemy eiadharrentem,
ipfumqueex neceflitate quadam, tanquam legealiqua admalumincitar^
tcm , ti impellcntcm.
. Verf, 22. Dcleflor enim Lege Dei qitbd adinteriorem hominem*
Vcrf« 23. Sed vidco aliam legem tn mtmbrii mets belligeran~
ttm adverjhs Legem mentu me*, & capttvum reddentcm me legi
feccatt , qux efl tn mcmkrts mcis.
Secundum diiTidium,eftinter hominem interiorem fpiritualem , feu
renovatum, cum fuis afteftibus renovatis, & Dei lege, cx altcra f>arte;8c
hominem exteriorem, animalem, feu veterem non renovatum, inftru&um
membris fuis, tc facultatibus, cum fuis motibus rebellibus, ex altera parte*
adverfus legem De 1 , & legem , fcu inclinationcm mcntis renovat*, pu-,
gnantem, & praevalentem aliquando; Cccaptivumfe reddcntem pravas
fuae naturx inclinationi. Hax pugna cft, de qua Galat.^.ij. Caro concupi-
fit advcrfus Jpiritum , & Jpirittvs adverfus carnem : httc autem inter fe oppefta
fnnty ut non qutcunque ve-lutritij e*dem faciatis : Quam luc"tam foli intellf-
gunt, qui cam mtra fe fentiunt, & vim peccati, etiam fancttffimas acti-
oncs fuas, aliquo modo polluentis, Scvitar fuae tclam totam , longe
Utequc pervadentis cxperiuntur.
Verf. 24. JErumnofm ego homo : quis m* criftet ex iflo corpoi
re mortis ?
Tcrtium diffidium, eft inter Concupifcentiam pravam9 cVfanclum De i
fervum yproftratumy jaccntem, & fub oppreilione vicftricisperverfitatisna-
tui.x, fcu corporis hujus mortiferi,geinentem,lamentantem, &adDE-
um liberatorem exclamantem.
Vcrf. 25. — (fratias ago Deo per lefum Cbriflttm^ Domi-
num~> noftrums.
Poft paroxyfmum, fequitur vi&oria, cV confblatio per fidem in juftifT-
cantem Chri stum, una cum gratiarum adione, ad Deum liberato-
rem , qui confolatjonem paravit in Christo , non. iis qui peccato in-^
dulgent, fcd iis qui peccata deflent.
H Vcrf, 2j:
58 Epift. ad Romanos,
Verf. 2j. Nempe igitur ipfe ego mente^, quidem fervio Legi
Tei , carns vero legi peccati.
Tandem fedatamentc,poft afFe<fturrj,& doloris ob peccatuminhab;-
tans ; & gaudii, propter fperatam liberationem per Christum, Apofto*
lus proponit feipfum denuo,commilitonem, cuin reliquis fan&is, in hoc
facro bello, adverfus reliquias peccatij In hunc fenfum: Nempe igitur,ipfe
ego Apoftolus, ( ut in confolationem eorum qui peccata fua deHcnt fum-
matim recolligam, qua? de me ipfe dixi) profitcor, me non aflequutum
efle, eam menfuram fanctitatis, ad quam afpiro: Sed una cum rehquis
San&is, lugens, & luctans, fub fpc liberationis, pergo : Etquafi divifusa
meipfo, luctantibus intcr fe, fpiritu & carne in n\Q>mente quidtm ,feu parte
meifpirituali, & renovata,cum dele thationc, fervio Legi Dei : Came vero3
ftuparte mei non renovata,ipfe inquam, tanquam captivu^legipeccati^
feu corrupta: naturae inciinationi praevalenti, fnbjugaM fervi^
Caput o&avum.
Uinta Confirmatio, Ju^ificationi^ per rTJem eff,
qttoA hcec juBificandi ratio, folidam ccrfolatior.em prabeaty non
folum adverfm omne malum.^poft hanc vittm metuendum, fed cti-
*m asverfm omnes molesli^y & afflitfiones, quibus obnoxii funt
^faggj^Y^fff/ fltj in hac vita.
^^^ Capitis tres funt partes, f rima eft confolatio Juftificato-
rum , adverfus condemnationis metum, qui vexare poflct, lugentes fux
fanclificationis imperfe&ionem, & peccati rn fe reliquias ;. Quam confo-
lationcm propriam facit juftificatorum ftudentium lanctitati, fcclufis
irregenitjs , peccato indulgentibus , ad verf. 9. eamque applicat Ro«
manis, ad verf. 12. Et applicatam, in ufom trahit , ad verf 17 Secundt
pars continct confolationes Juftorum,adveifushujus vitxcalamitates »
quibus Fideles obnoxii iunt, ad verf 31. Tertia pars continet Juftificatc-
rum Triumphum deomnibus hoftibus, ad finem.
\r f fs[VlIaigititr mne eft condcmnatio iis qui fun;: inChri-
cr * l4 fito UJui qui non fecmditm carnem a?nhtlan',fcd fc
cwittm /piritusx-j* ^ _
-J Ex fupeno-
Captit ocxavum. 59
Ex fuperioribus , infcrt confolationem Jtiflificatorum , adverfus con-
demnationis maum,quem incutere poflet, peccati in k habitantis,coi>
icientia : Nulli (inquit) eftcondcmnatio iis, qui vera fide infiti funt
Christo: Et quia multi profitentur fidem, quam non habent, defcri-
bit veie fideles, & jultificatos, ab hac proprietate, quod non indulgcant
peccato , nec ultro fequantur, carnis, & corruptjc naturxfuaeducrum,
fe"d fecundum Dei mandata ambulent, & motus Spintus iancli , intus
iuadent.s, ut vitae fuce ciuium , fccundum verbi Dei reguLam, din-
#mt , lubentes fcquantur.
Verf. 2» Kam Lex Spiritm vit* qui eft in Cbrijlo Iefu * Ubu
tavit tne i iege peccati & mcrtis,
Hanc confolationem, dcberi vere jultificatis, fancritatis ftudiofis, pro-j
bat tribus argumentis.
Argumentum primum, Lexfidei, vitae, & Spiritus inCHRiSTo, feii
foedusGratis, liberavit unumquemque fidelem, & me nominatim, a Le-
ge mortis & peccati, feu a fcedere Operum : Ergo Juftificatis, veie cum
Chr isto unitis, nuLla eft condemnatio. Per Legem enim fpiritus vitalis
in Ch r i st o , intelligit Iegem Fidei, feu fcedus Gratia:, quia per fidem,
fal fcedus gratix, accipitur Spiritus, & vitae Chri s ti communio. Per
legem vero mortis & peccati, inteLLigit iegem operum, ut %om. 3 27. feu
fccdus operum, perquam legem, feu fcedus, fit convictio depeccato, &:
condemnatio reorum ad mortem.
Verf. 3« Nam qu* Legis erat impotentia qttum viribm ejfet de-
Jlituta in carnc, Dcws fuo ipfm Filio miffo in forma eonfimili car-
ni peccato obnoxU } idque pro peccato , condemnavit peccatum in
carnc-j.
jfrg. 2. Cum Lex impotcns comperta eft, ad j uftificationem procuran-
dam,propter carnis, feu humanae naturae, jam corruptor, impotentiam, ad
perfecram obedientiam ei ptaeitandam. Deus miilo Filio in carnem,
cjufdem naturas cum noftra, fimilemque in omnibus ( excepto peccato )
in r ilii fui carne crucifixa,condemnavitpcccatum noftrum, utcxpiatio-
ne facta pro nobis, prorfus aboleretur e nobis. Ergo peccatum non pc-
terit nobis jultirkatis , qui in Christo fuxus , elle cauia condem-
nationis , & iic nuLLa noois eft condemnatio.
H 2 Vcrf. 4.
6q Epift. ad Romanos*
Vcrf 4. Vtjm illud Legis compleatur in nohis rfui non fecuth*.
dum ca-inem ambulamus , fed fecundum Spiritum.
j&g.y. Eo ipfo fine, condemnxtum eftpecatum, in condemnato &
mortuo Christo, pro nobis, ut nobis in Chri sTofemelcondemna-
tis, & mortuis, Legi fatisfactum efle in nobis comperiretur ; in nobis, in-
cjLiam, qui non carnis defideria fcquimur , fed du&um Spiritus fan&i ; Er-
go nnlla jam nobis reftat condemnatio.
Vcrf 5. Nam qui fecundum carnem funt,qu& carnis fnnt fapi~
mt: quivera funt fecundum Stpiritum^ qu<* Spiritm funt^.
Curhanc confolationem,propriam fecerit fan<5htatiftudentium,feclo>-
fis omnibus irregenitis, feu peccato indulgaitibus, rationes redditaaj-
tuor. Trima ratio, Carnales, & irregeniti, fola carnalia, & vitiofa fapiunt ^
& affectant : regenitvvero fapiunt, & afteftant fpiritualia : Ergo noa
inirum, quod foli fmcritatis ftudiofi, ad immunitads a conderanatione
confolationem^ aimittantur , carnales vero excludantur.
Verf. 6. Nam quodfapit caro, mors eft* quod autem fapit ■ Splt
ritus) vtta & pax»
^{dtio 2. Ipfa prudentia. carnalium hominum moderarri^confiliorum 1
& aclionum ipforum, fertur tantum ad ea, qux carni placent> fine re~
fpectuadDEUM , & vitam aeteinam, &ficad mortem tantum fertur^
Prudentia vero fpiricus , feu habitus dirigens acliones renatorum , fertut
ad ea, qucc ad vitam & pacem fpiritualem fpe&ant- Ergo nun mirum ,
fi. foli eximantur regeniti,. & fpirituales, a condemnatione , non vero;
carnales,
Verf. 7 Sluomam quod fapit caro tnimicitia cft adverfus Be~
um* Legi enim Dei non fubjiciturv nam ne poiejl quidem*
%itio. 3. Confirmans priorern.; Carnis prudentia ipfa, politicorum:
in^eniorum prcEcipua virtus, Deq inimica eft, fiquidem fua tantum qua^
rir, & curar» De o femper pofthabito, & rejecto, necenim legi De 1, veL
fiibjicitur, vel fubjicii quidem poteft : nam finibus fuis carnalibus , non
poteft n©:i fubjicere animam, Cadum, Deum, & omnia; dc iifque agere,,
prout carni, %c BniBiiS carnalibus , conducibile exiftimat : Non mirura
trgo.carnales non eximi a condemnatione, ,r r g 1
Caput oclavurru 61
\'crf. S. Ergo qui in carne font , T>co placere non pojfmt.
^itio 4. Quicunqtie irregcniti funt, in ftatucarnis, feu corruptx na-
tir.r, 1)lo placerc nonportunt, quia non pofliintnonltudere ilhs rebus ,
qux iibi placent. Non ergo mirum,quod non eximantnr e condemnatione.
Verf. 9. Yos autcm mn cftx in carnc , fcd in Spiritu: fiqui-
d:m Sptritu* Dci habitat in vobis 5 qudd fiquis Spiritum Cb/ifti
n n babet t ss non ejl ejus.
Applicando proprietatem Juftificatorum Romanis, applicat etiain
confolationcm de immunitate a condemnatione lifdem Romanis, ad
quos fcribit , de iis judicans excharitate : prudenter interiui ipfos allo-
quiuir, ne hypocriiin in quovis foveret. Rationes autem applica-
tranis dkt quatuor.
Trima rath. Vos non cftis obnoxi j imperio carnis, non eitis irpegeniti»
fcA in itatufpirituali,fpiritus ductum fequentes. Ergonulla vobis colv
demnatio , feu, quod idem eft^ad vos pertinet praedi&a confolatio.
ftitio 2. confirmans fuperiorem , Spiritu9 Ch-risti , corda veftra, &
vitam veftram formans ad fanctitatem , habitat in vobis ; nam ntoiic
<Te vobis jud:carem, vos etiam ad Chr i s tum non pertinere exiftima-
rem ; nam qui Chr i st i Spiritum fanctificantem non habet , nondum
Christi vivum mcmbrum eih Ergonulia vobis eit condemnatio.
Vcrf. 10. Terrb fi Chrtflus in vobis eS\ corpus quidem mert~
uurn cft prvptcr pcccatum • fiiritw autem > vita cl\ popter \uSu
tia*Ls,
l{itio 3. Cum Chrtstus- fit in vobis,licet corpus quldem veitrum g
ratione reliquiarum peccati, non nifi in mortc abolendarum, morti dt de^
ftinatum, & cetto moriturnm: Spiritus tamen regenerationis datus
vobis. eit ipfa vita a:terna in vobis, feu animabus veftiis inchpata, proptet
juititiam Christi imputatam. Ergo nulia vobis eflrcondemnatio,
Verf. II. Scd fi Spiritm e]U6 qm fnfcitavit Ufurn ex mortuis-,
habitat in vobis^ is qui cxcitavit Qhrtjium ex mortuis> vivifca.
hit ctiam mortalia corpora veSra per inhabitantem ipfius fyiritum
jn vohis t '
tiz Epift. ad Itomanos,
ftyitio 4. SpiritusCniusTi inhabitans invobis, domicilium fuufH noa>
eftunquam omnino deferturus, fed vos gloriofum, & dignum (e hofpi-
tium immortale , fibi redditurus ; In quemfinem, Deus , non minus .
certo , & potenter veftra etiam corpora mortalia, ad vitam immortalem
vivificabit , quam Christi corpus, a mortuis excitavit: Ergo nul-
la vobis eft condemnatio.
Verf# 12. Nempe igitur fratres , debitores fumm noa carni >
ttt fecundum carnem vivxmm , fed Spiritui.
Applicatam Romanis confolationem > de immunitate a condemnati-
ene, traliit jam inufum, hortandoeos, ut fanctitati ftudeant, & ita.
fibifirmamcoriiolationem reddant. Hortationis argumenta funt iex.
JxMmentnm primum. Devin&i fumus omnibus modis, ad ferviendum
Spiritui fancto, nos de ofricio noftro, intus, & ex verbo ftio, quotidie
commonenti; non vero debcmus carni 9 feunatura pravitati iervire, veL
ejus defideriis obfequi, quippe cui nihil debemus, praeter odium, dc
mortificationis media , perfolvere. Erge fanctitati ftudendum,
Verf. 15. Nam fi ftcundhm carnem vixeritis , futurum efi ut
tnoriamini\ fedji Spiritu acliones corporu mortificetis , vivetis.
Ar^ 2. Si camis, feu corrupta? naturx defideria, vobis pro regula ftatu-
atis. ut fecundum ea, vitam inttituatis veftram, morte xterna moriemi-
ni : Ergo niu* perire vultis, fanctitati ftudendum.
jfrg. 3. Si Spkitui De 1 obtemperaveritis, folis mediis ab ipfo praefcri-
ptis utentes, & virtutem ipfius, quam vobis in Christum credentibus
flippeditabit , adhibentes, ad motus pravos & aftiones corporis carnahs
pravas mortificandum ; haud dubie vitam «ternam ex De 1 gratia con-
iequemini. Ergo fanctitatiftudcndum.
VcrC 14. £uotquot enim Spiritu Dei agmtur ij /antfi(iiDeii
jfrg. 4. Confirmans fuperius, Omnes qui fequuntur mandata, & du-
£turn Spiritus fancli, teftantur fe effe hlios De 1 , virtute Spiritus re^enitos;
Ergo ut probetisvos elle Dei fiiios, Spiritui Dei obtemperantes^ fancli-
tati ftudete.
Verf. IJ» Non enim accepifiis Spiritum fervitutis rwfus ad
mctum
Oput octavum. 6"$
mettm , /M accepiflis ftiritum adoptionis per qttem cUm.tmus , Ab*
^. 5. Simnl etiam , Confirmans eos efleQl! filios, Quia poft-
cjuaiii confiigeruiit ai Ch ristum, & foedus gratix ampiexi fuerunt, li-
berati funt pcr fidem, a fervili mctu condemnationis» (quemincutit
Spintus, omnibus, qui ex foedere legali , fcu operibus qua-runt vitajn ) &:
donati funt Spiritu adoptionis. Hinc argumentum s Poftquam fcedus
gratix, per hdem in Christum, amplexi eftis, non datur vobis amplius^
fcurJum Emr.£(lij trnorem, fervilis metus condemnationis , icd Spiritus
adop ioni$, ut poiTitis Deum familiariter, cum De i populo , fua quifque
lingua, Patrem invocare. Ergo & rilii De i eftis, & ut fiiios De 1 in ian-
cbtatis ftudio, vosgerere tenemini.
Vcrf. I6\ Et ilit ipfc Spiritus teftatur una cum ftitit* noslro %
nos cjfc filios *Dei.
yft^ 6. SpiritusDEi,obfignatmcordibusnoitris, & una teftaturcunz
Spiritu nott.ro, ieu confcientiis noftris, nos efle Dei hlios : Tenemuc crgo
iicut decet Dei rilios,in fka ctitatis ftud-.o nosgerere,
SecundaL, Pars.
Verf. 17. Jgudd fi filif etiam hxredes: bdredes qmdem 1)eU
cohtrcdes autemQhriiih fimod '0 cum co patimur^ ut curn co eiiam
glorificemur.
Secundapars cipitis, continens confolationes juftificatorum per fidemy
adverfus artlictionum, in hac vita, acerbitatcm.
Prarmittit autem coniectarium, ex iuperionbus deducrum, in quo pro-
bat fideles, feu /uftificatos per fidcm, non folum harredes efle De i , & jus
haberc ad omnJa ej us bona, fed etiam cohxredes efle Ch R 1 s t 1 , & afci-
tos pei adoptionem, ad communionem cum unigenito filio, & in focieta-
tem taereditatis cum ipfo, propterea quod fint fiihi Dei. Hoc jus eft ju-
ftificatorum ad hxreditatem , cujus haereditatr pofleilionem, ut adeant,
annectit conditionem afTiictionum,cum Christo perferendarum. Con-
iblationis autem argunenta aftert Tredecim.
tprimnm argumenium COnfolationiS , Communionem CUm ChUSTOTH
afflictionibus, fcquetur communio cum Christo inregno ccelefti, & in
poiteJlione slorioias haereditatis. Erso in arrlictionibus nofmet confolemmv
*' VerCtS.
g'4 Epift. ad Rotnanos,
Verf» 18 Rtor tmm minimt farcs ejji prafentis temporis ptr\
ftjjiones glori& tn nobis reveland*.
Arg.i. Non eft hxc dura conditio; Qma fubdu<ftiscalculis,compe^
rio, quxcunque in hac vita perpetimur, juftitix caufa, indigna efle ut ullo
modo , acquiparentur glorix revelanclae, & in nos tandem conferendae ;
five retum qualitatem, five temporis durationem fpe&emus: Ergo in affli*
tfionibus nofmet confolemur.
Vcrf. ip. Etenim mundus hic ctndittts] txtrto capite^ obfervani
expeclat dum revelentur filtj Det.
Arg. 5. Figurate propofitum ; tota mundi machina , fuo modo no^
bifcum patiens, fuftinetie fpe revelandx filiorum DEigloriaein dieju-
tlicii, & fclicite quafi excrto capite, tempus lllud optatum expeclat \
Ergo & nos, hac etiam fpe > cum confolatione , nofinet fuftincre de-
fcemus,
Verf. 20 , Nam vjnitati mundus hicconditmy fubjecim eH , non
fua Jponte , fed propter eum qui fubjecit eum lfti vankati.
Explicat hoc argumentum ; Oftendendo/Wwo, res creatas, fubjeflas
effe vanitati , id eft, conditioni corruptibili , & abufui vaniflimorum
hominum , qui creatura abutuntur, ad omne genus peccati , eamque fibi *
fervire cogunts ad libidines fuas vaniilimas explendas : Secundo creatnram,
nonfubjici huic fervituti, fua Jj>onte> feu naturali fua propenfione, feufc-
cundum ufum naturalem,ad quem a Deo condita eft,led propter volunta-
tem , feu judicium De i, quihuic malediclicni fubjecit creaturam, uni
cum homine peccatore, cujus caufa creata eft mundi machina. Hinc, jirn
4. Creaturx fubjacent vanitati, & mi&ruc, non fua fed noftra culpa , 6C
patienter eam fuftinent : Ergo multo magis nos, qui miferiis noftra cul-
pa fubjacemus, fubfpeliberationis,patienterafflicl:ionestolerare decet.
Verf» 2t. Sub (bt qued & ipfe liberabitur ex prvitute corrup*
iionis in libertatem glorixfiliorum T>ci.
jfrg. 5. Speseft de creaturis , fore ut vindicentur ex fervitute corrup-
tionis, in ftatum, convenientem futurae glorioix eonditioni filiorum Dl i .
Ergo> multo magis, ipfis Dei fuiisfperandaeftliberatio.
Verf. 22;
Caput octavum, $$
Vctf. zi. Scimus enim totnm mundum cr$4tum una fufirare j
& una parturtre ad hoc ufquc tcmpw.
jfrg. 6. Scimus, mundi machinam totam, ab eo tcmpore quo pecca-:
tum mtroiit in mundum, ad hoc ufquc tempus, una in^emifc^re, cV una
parturire, ut ab oncre peccatorum hominum, liberata, in lucem xternam
cdat maturum partiun, omnium Dei Filiorum : Ergonifivanum, hunc
raturx inftinclum, diceremus , tempore a De o conftituto, fperanda eit
plena liberatio, Filiorum Dei,
Vcrf. 23. Nequcverb iilcfolum, fed faipfiqui primitiasSpiri*
tushabemttoy nofipfi ^inquam apudncs ipfos fufj)ir amus . adoptionem
expetfaxtes,{ddl redemptionem corporu nofri.
Arg. 7. Non tantum res creatx, fcd etiam nofipfi, qui primitias SpirituSy
pacem & gtudium pignora & initia vitx aeternx accepimus, fufpirainus B
expcclantes plenam,adoptionis noftrx manifeftationem, inrefurrc&ione
corporum,vircdemptionisaCHRiSTO fac~tx,a malis omnibus liberando-
rum. Ergo nifi, & primitias mefiis xternx vitae, & Spiritus del.ideria, pro
nihilo ducamus,exliberationis ccrtimdine confblationcm capcre debemus.
Vcr[. 24. Nam jpc fervati fumt*s ^ftes autem fi videatur, none/f
fpes^quod enim quis vtdct, curfperet 2
Verf« 25. Si verb quod nou vidcmtu fperamw^ nempe per tolci
rantiam cxpeclamui.
jfr^ 8. A natura fpci, qux dicitur fervare, quia promifiiontun Dei
complementum, expectat ad falutem. Datur nobis fpes falvifica, qux non
cft vifibilium, & prxfcntium, fed futurorum bonorum certa & patiens ex-
pectatio: Ergo nifi fpei falvificx renuncicmus inarrlictionibus,confola-
tio non deerit nobis cxpectantibus liberationem promiflam ex omni-
bus moleftiis*
Vcrf. 26. Itidem autem ey Spiritus uaa fublcvat infirmitates
tioflrai, quidenim oremus ut oportet^non novimus \ fed ipfe Spiritus
interadit pro notis fufptriu inejfabilibus.
Jrg. 9. Tn amictionibus foli non fumus, fed auxiliarem habemus
Spiritum fancrum confolatorem, qui nos laborantes & infirmosfufti-
net, & ad precandum ignaros inftruit, ita utipfe excitans in nobisfu-
I fpiria
*$$ Epift. ad Rom?nos;
fpiria ihejriatrabilia, qiiafi advocatum agat, pro nobis> apud Patrem. Erg*>
01 affliclionibus, confolationem capere debemas..
Vcrf. 27 Quivero fcrutatur corda^ navit quidfapiat Spiritus:
^uia fecundumfDeum mtercedit fro Sanclis*
Ar^ 10. Cum occupatlone ob/e&ionis ; Diceret aliquis, Nos ipfi con-
fuforum, & indiitinelorum fufpiriorum , fenfum, non difcemimus. Re-
fponfio fuppeditatargiimentum confolationis: Deus qui fcrutatur cor-
da , Spiritus fui fufpiria in nobis excitantis, fenfum probe novit , & ut
voluntati fuje congruentem, acceptat. Quia,ut fecundum Dei volunta-
tem precentur SanclierBcit, & ipfe etiam^ fuo modo, interpellat : Er*
go certi de exauditione precurrij in affliclionibus noltris. confolatio*
pem capere debemus..
Verf. 28. Novimus autem,iis qui diligunt Deum, omnia fi>
wul adjumento tjfe adbwum, iis videlicec qui ex pr^ejlituto ipiius
**ocaU funr*^
jfrg. ix. Ut res omnes, fic ctiam anTictiones, cooperantur in bonun^
Juftiricatorum , ieu Videlium : Ergo confolationem capere poflunt in re—
Sus adv^rfiilimis-. Pro juftificatis, feu Fidelibus, pontt ipforum defcri-
ptionem ; Primo, quod diligant Deum, utpote qui mifericordiam, & be*
snevolentiam De 1 m CHRi*ror per fidem amplexi funt, & non poflunt
De um non diligerc ex animo : Secundo, quod erricaciter vocatifint, ut*
jote.quos SpiritusDE 1 , per verbum fuum efficaciter movit,ut ccelefti
Tocationi, peccatores adCHRiSTUM invitanti, obtemperarent. Tertio,.
quod vocati fint ex propofito, fiquidem electi a Deo, ex mero beneplacr-
to, ante tempora, fine ullo refpectu ad ipforum merita, vel dignitatem *
& eo ipfo confilio in tempore vocati fint_, ut perducerenturad vitaai
«ternam, ad quam praedeftmati funt.
Verf, 29 N/un ques pr^fcivit^ etiamfrdde(lin#viL conforman*
dos imagini Filii fui\ ut is (it primogenitm inter muhos frarres*-
jfr^, 12. Coftfirminsfuperrus, Indiflblubili catena* conjunxitDEUS,
in<&creto e!eclionis& pr£deftmationis,.conformitatem Juttificatorum,
fcu: erficaciter vocatorum 2 cum Christo, in omnimoia fimilitudhe;
nempe ciucis^landitatis, & felicitaris3 eo ipfo finc> ut Chr i s t i gloria
magis
Ciptit o&avum, 67
magis appareat, dum Illc ficut dccet primogenirum Antefignanus, intcr
elecros fVatres compcritur, ficut in aftlictionibus fanfte & fortiter fe-
rcndis, fic in glorix corona, poft afflicriones reportanda : Ergo dcbcnt Ju~
itificati,in afflicrionibus fuis confolationem capere, cum videant cas, &
in bonum fuum.&in Christi ^loriam tcndere.
Verf. 50. ^hos verb prscdiftinavit, eos etiam vocavit: & quoe
vocavit , eos ettamjujtificavit : quos autem juRifitavit > eos etiam
glorificavit^ :
jfrjt 13. Vocatio efncax, & juflificatio , quarinhacvita fidelibus dan4
tur, ut beneficia a Dbo i tanquam annuli catenx indiflolubilis, adeo firmi-
tcr conne&untur cum eiedtioue & pratdeftinatione mtc terapora , &
cum glorificatione poft tcmpora facularia » utquierncacitervocatuseft,
&/ultificatus,certusefle poilit, deprxdefrinationefui, ad vitamab atter-
no, & certus ctiam deglotificatione fui futuia, apud Deum, in aeternum »
Nam quos praedeftinavit, eos vocavtt , &c. Ergo juftificati, iolidam ha*
bem confolationem quantumvis aftLcri in hac vita.
Tertia-, Tars.
Verf. 31. £>#id igiturdkemm ad bac j fi Veus fro mhis, quU
tontra nos {
Tertia pars capitis, continens juftificatorum per fidem in Chri s tum,'
fextuplicem triumphum, de faiutis fus hoftibus,
Huic autem gloriationi in DEopraemittitinterrogationem,adindubita-'
tani veritatem docrrinse totius prxcederrtis oftendendam, cui contradi-
cere ncmo jure poterit ; Quid ifitur dicemm ad b&c ? Sequitur pro refpon-
fione triumphus omnium juftificatorum per Hdtm in Chri s tum, qui*
bus fe accenfet Apoftolus, & quorum nomine , nonnunquam, ut primipilus
aliquis,in iinguiari numero loquitur. Trimns triumphm fi/,de omnibus hofti-
bus m cumulo,propter juftificatorum cum DEoconj"undionem; Si Deus
pronobis fit, quis cont;anos? idefc quum Deus fit pro nobis, impletu-
rus in nobis, aeternum fuum propolitum fancrificationis , & giorificationis
noitrar, quis vel hominum, vel dxmonum, contia nos infurgat, ut falutem
iioftram impcdiat >
Verf. 32. Isquidm qui proprio Fi/io non pepercit > fid pro no-
1 2l bisomni^
f>$ Epiflv ad Romanos*
bu omnlhui tradidit eum, quomodo non ttiam cutn eo ilU nolis otn-
nia grattficabitur?
Secundm Triumphm , eft de defectibus boni cujufvis ad falutem necaiTarii*
nitensDsi dile&ione tanta erga nos, ut dederit pro nobis, Filium fuum
inmortem; In huncfenfum, Deus qui "Filio fuo, (quonihilhabetcha-
rius) non pepercit , fed pro falute noftra , impenditeum & traiidit pfo
nobis Eie&is omnibus , in mortem, non poteft non dare nobis Filium fu-
um, & cum lllo, cietera omnia dona, ad faiutem neceftaria, & denique fa-
lutem ipfam & glorura, Qmd igitur ad falutem neceilarium deefic
notis poteft?
VetC 33. J£uu intentahit crimina adverft* etetfos Dei ? Deta
is eft qHijuftficar.
Tertius tnumphus eft de omnf accafatore, Diabolo, Mundo , &pro-
pria confcicntia , nitens De r juftificantis fententia abfolutoria ; Quis
accufationcm inftituet, obje&is criminibusadverfuseos,quosDEus ele-
git, ideft, nullus id fecerit > nififruftra: Deus eft qui juftificat, id eft
a peccatis, & ab intentata cujufvis adverfarij a&ione , eleclos fuos abfol»
%it. Tnumphamus igitur de omnibus in Chr i s to.
Vcrf. 34* Jguu eft qui condemnet? Qhriftiu is eft qui mortu.m
eft: imb verb qui etiam (ufcitatus tft : qui etiam ejl ad dextram
JDei, qui etiam intercedit po nohU.
Quartus triumphus eft, deomni judice,feu judicis partes fibi aftu-5
menteSc fententiam condemnationis,adverfus juftificatos ferente: Quuui
Deus juftificaverit nos, quis eft alius, qni audet nos condemnare ? Quuro
Chr istus , pro nobis mortuus fit , imo vero, & de morte , viclor refur-
rexerit, & afcenderit in ceelum , & ibi in gloria jam nunc interpdlet pro
nobis , non eft metuenda nobis ulla condemnatio, nifi fruftra erfe Chr 1-
s t 1 mortem , refurredionem , afcenfionem , feiTionem in gloria , & in-
terceflionem ,diceremus, quod eft blafphemum* Triumphamus igitur
m Christo.
Vcrf. 35 £>uk nos feparahit a charitate Chrifti i num affliffio l
wm angujiia, num ferfquutio , mm fames , num nudita* y num
jcriculum, num tUdiui i ^ .
* 6 QuintuS
Caput o&avum. 69
Quintus ttinmphus, de aftliclionibus extcrnis, qiiarum fex fpecics cnu-
roerac, quibus comprehendit oinnes res advcrfas , quibus Chriftiani,
uilo modo , ab ingrato mundo , urgeri folent propter jnftitiam; de omni-
bus negans, quod ullus hoftis, per hxc mala impedire poterit , quominus
efrechim plen>ilimum,& fenfuin iuaviflimum divinx ertja nos charitatis,
tandcm percipiamus.
_Werf . 35. ( Sicut fcrlptum eft, Tuicdufa occidimur totnm diem:
re:u!ati jumtn velut ovss deHinata maclationi.)
Nedc hofte ficlo,triumphare videretur , probat ex Pfalmo 44. verfu
21 , omnes veros De i fervos, eofque qui tunc temporis in vivis agebant,
omnibus iftis miferiis efle obnoxios , ita ut poflent Pfaimi verba fibi
accommodare , dicentes, nos quotidie tua caufa, O Dbus , occidimur ,
& pcrinde traftamur ac fi oves ellemus, mactaiioni deftinatae.
Verf, 37. Imo in his omnibus amplius quam viclores fumus, per
ttttn cjui dilexit nos.
Profequitur triumphum , excellentiam vi&orid? prxdicam, quam de
his malis, reportabant fuo tempore Chnftiani, pervirtutem Chri-
sti ; a pugna enim femper red.bant plus quam vi&ores, nempe nec
vulnerati,nec defatigati, nec jacturam ullius boni pafli, {cd faniores, ro-
buftiores, fanftiores,gratia omniaufHores, etiamtum cum mundo vicli
videri poflent maxime,cujus triumphi gloriam,in folidum totam Chri-
sti dile&ioni, afcribit.
Vcrf. 38- Nam miti pcrfuafum ejl^ neque mortem> neque vitam ,
nrque Angelos^ neque prtncipatmyneque poteJlates} neque pr<tfentiay
neque futura.
Vcrf. 39. Neque fuhlimitatem^neque profunditatsm. neque uU
dm rtm a/um creatam pojje nos feparare a cbaritate Dei^qua eft ii$
Cbrijlo Iefu Domino noslro.
Sextus, & ultimus triumphus, de ipfa incredulitate,'& de dubirationi-
bus omnibus, qusc ex quavis creatura, Vel quavis caufa praefenti, vcl futu-
ra, oriri poflent. Per vitam & mortem intelligit, omnia extrema, fecunda
& adverfa, quibus allici, velterren poflemus. Per Mglos intelligit bo-
xos & malos Spiritus, fi poflibile cflet, ut concurrerent , ad nos a Chri-
sto fepa-
7<3 Epift. ad Romanos;
srofeparandos; Per frincipatm & Peteftates intelligit potentiam Re^
gum , lmperatorum, Gubernatorum, Tyrannorum , m univerfo Mundo.i
Fer inftantia & futura intelligit, omnes eventus intermedios, qui jam eve-
ncrunt,vel ante mortem accidere poflunt. Per profundiutem & fublimitatem
irrteliigit creaturas3fupka vel iiifra nos conftitutas. Per nUam alUm creaturam^
intelligit univerfaliter,' rem quamviscreatam,intoto univerfo, feu quic-
quid praeter Deum cft,quodpoilit videti terribiie. Deiiis omnibus, plen*
fidei perfuafione triumphat , propter potentem, &efficacem, certam, dc
immutabilem De i dilectioncm, quanosad falutem vult provehere , a
cujus dikctionis amplexu, aftcdu, fenfu falutari, & fruitione , riihil un-
quam,juftificatos per fidem in Christum divellet: Cujus rationem
reddit, quia gratuitae dileftionis De i ad nos derivandae erficacia^ fundata
eftinCHRiSTi merito inrinito, & omnipotente ipfius viitute, qua cufto^
4imurpci fidem, adfalutcm.
Caput nonum.
Eftat fexta* &ultimA confirrnatio \ gratuitA juflifi-
ccttionit fer Jidem in Chri i 1um9& non ex operibm, ab expe-
rientia, Partim reje&itiorum liiaelitarum , qui jujlitiam
ex operibm qu<erentesy juftitiam non funi affequuti^ feu non funt
omnino jultificati: partim Gentilium fidelium, qui operi-
1(0 desiitnti , juftificati ftint per fidemin Cbrislttmy abfque operibm leguiunde
fequitur juftificationem j>er fidem in Chriftum, abfque ope/ibm legu , JoUm
.ejjeveram* & folia\xm\
Jioe argumentumy quia videbat, vartis cavillationibtu obnoxiwn» hinc atqne hintg
fludiof munit & explicat tribm proxime fequentibm Capitibm.
Capitis tres funt partes : In prima» prtoccupantur quatuor objeHhnea ad»
werfus fententUm jipofloli, de rejectione Jndctorum : ln quarum folutione» ctcnra-
tetratint9 docirinam pradeflinationis , ad verfum 24. lnfecunda» probat exi
Scripturis , Judeorum xejectionem & vocationem EleBorum0 ex fudteis, ejr Genti-
bu$) adverfum 30. In tertia, ad confirmandam doctrinam, de juftificationeper fi-
jdem alfjue operibm s h medium ajfert cxp^ri^nthm ^ udxovutn 9 qui quarentes
juftificaiionem ex operibus , non funt juftificati ; Et experientiam credenti-
um, inter
Ciput noourru 71
tim , intcr Gentes , qui dcttituti opcrum pr<tttxtu> per fidem in ChrI-
•iriiM, jufkifum fw.t.
y r J/Eritaiem dico per Chriflum^non wntier, ( atte-
tfante miht fmttl corfcienlia mza per Spiritum
•fanclum~* )
Prima pars Capitis, in qua tollit objecTiones , qiu^ de repudio Judxo*
Tirm, moveri poflent ; frimu objcttio> Diceret aliquis, quaccunque prolatu*
ruses, Paule, de reje&ione Judxorum, odia gentis tux, quam infeniairt
fiabcs, dicere vidcberi?. Hanc objectionem prseoccupat, & fuipieionem
a ie amolituc, ieptem rationibus.
Prima ratio , juramento me purgo, quod abfqueodio,vel prarjudicio,
fincere veritatein dicam , ficut decet virum, qui in Christo eft , {£
•per Spiritmn fanctum agitur & arilatur in loquendojquos duos^teftes veri-
tatis a me proferenda: , una cum confcientia mea, advoco.
Vcrf. i. tSMagnam mihi triflitiam ejje^ & cruciatum fyne in*
terwiffione cordi meo,
1{itio 2. Qufa teftis eft mihi juranti confcientia , & Christt Spr-
ritus, qui fcrutaturcorda, quam tnftis fim ,. & quanto dolore cruciery
de repuiio gentis meac
Verf 3. Optarim cnim ego ip/e anathema effe feparatum i'
ChriJio% p)o fratribus meiiy cognatts inquam^i/ fccunctumcarnem
^atio 3. Quia tantus eft meus erga Judaeos amor,ut fitieri poffet, ipfo-
rumexitiuro. , propri.e mere falutis jactura redimerem, & velut piacu-
lumquoddam exccrabile , fepararia Christo , pne ftudio falutis iplb-
lum 6c glori.e De i , optarem equidem,fi eo modo fervari poflent j udaei,
♦ qui jam ieparantur a Chri sto. Tanto zelo, adgloriamDEi , & fa-
• lutem tot millium animarum ferebatur,ut non comparandam cenfuerit ia*
lu:em fui unius , cum ialute tot mynadum.
CcfTutu~\ <I{ath 4. Quja teneor eos ut cognatos rrveos , & fratres»
iecimdum carnem diligere , quod& ex animofacio.
Verf 4. j£ui funt Ifraelttt • quorum eft adoptio, rjr gloria^ &
facla^ & Legis confttittio, & cu/tus, & prom/Jfior>er.
7» Eplflr. ad Romanos ,
Hatio 5 Quia populum Judarorum honorare teneor , proptcr privile-
gia quibu; Deus eos honoravit : qualia enumerat feptem , quorum ¥ri-
mum eft, quod Ifraelita: fint participes honoris, quera fecum tulit, nomi-
liis Ifrael , divinitus impofiti patriarchae Jacob , appellatio. Secmdum efty
adoptioin popuhun DEi,pras aliis gentibus. Tertiumzfty pradentia glo-
ri£ Dei in arca,& aliis iynibolis, Qtwtum eft,quod DEus,pacTafeu fce-
dera , cum ipfis inicrif. Quintum eft , Quod lcx iilis fpeciahter lit data»
Sextum eft, Quod cultus De i, inter ipfos fit ercftus ; Septimwn cft, Quod
ipfis , factas bnt fpecialiter promifTiones .
Verf. 5. ^uorum funt Patres ittif & ex quibtts eft CMft**
quod ad carnem attinet^ qui ejl fupra omnes *Detts bcnedi&xs in
fecuta. t^fmetL^,
%*tic 6. Quia propter ipforum progenitores, Abraham , Ifaac, & Ja-
cob, sequum ecnfeo ut eos magnifacerem.
%4tio7. Quiaex hoc populo, oriundus eft Christus , fccundun*
carnemfuam, qui in unitate perlonae , verus homo , & verus Dius eft,
fuperomnia bencdiclus, & in xternum celebrandus;cui omnes accina-
mus Amen. Quem Dominum, & Deum noftrum qui honorat, populum
unde ille fecundum carnem oriundus eft , non poteft nwlitiofe deho*
neftare : Ergo non cft quod quifquam » me fufpe&um habeat , in iis qu«
de populi mei re jectionc dico, vcl di&urus fuui.
Verf. 6. Vfori vero non poteft > ut exciderit femo Dei. Non e*
mm omnss qtti funt ex patrc Ifraele, funt Ifrael:
Objettio fecunda', dicerct aliquis, At fi Judari fint anathema a Chri-
sto , ut tu doces,excidit De i fermo , & irrita eft promilfio gratix fa-
cta lfra«litis, cum dixit De us Abrahamo, Ero fDeus tmsf & feminu tuu
Refpondet , Etiamfi Judaeorum Gens, maxima ex parte repudiata fir,
fieri tamen non pofle, ut De 1 fermo exciderit , vel promillio irrita fa&a
fuerit. Rationcs refponfionis funt fcx.
(Frimaratio. Nonomnes,qui cx Ilraele Patriacha fecundum carnem
orti funt , illi veri & electi funt Ifraelitae, feu elecTus populus Ifrael , cui
promiilio communionis cum Deo facta eft; Ergo etiamfi multi, ex Ifra-
le Patre oriundi, repudiati fint, non fequitur fermonemDEi, velprcn
jniflionejn De 1 excidifle, nempe, quia complctur ija Eleftis.
Ver£ 7.
Cjput nonum« 7*
Vcrf. 7. NtjSi quia funt fcmcn <^sibr ahami\c\to\ omnes func
./ in Jaaco vocabitur tibi Jemen^.
fytU 2. Neque fequitur, quia Judsi fimt femen Abrahx, fecnncium
carnem, ideo omnes eos etle filios, in fenfu Scripturac, feu femen illud pro-
miflum. Nam fic,etiamlfmaelit£, cenferenturinfemine Abrahx,contra
Scripturam, qux jus filiorum reftrinxit ad Ifaacum, & ejus familiam, di-
cendo , ln Ifitac voubiutr tibi femen. Ergo etiamii J ud#i, maxima ex par-
tc rejiciantur, non fequitur promiftionem De 1 excidiflV.
Verf. 8. Hoc eHnon quifiilii carnis^ ij filii T>ei : fed qtti funt
filiipromififionis^ reputantur in femine^j.
^atio 3. Diftinguendi funt filii carnis,kFiliisDEi eleclis: Namhoc
voluit Deus, cum feclulb Ifmaele, ifaacum vocavit fiemen jfbrah*, nem-
pe filios carnis Abrahac, non efle omnes ele&os Filios Dei, kd folos Fi-
lios promLflionis, ( feu quos De u s cx gratia ftatuebat filios fldei Abraha-
mi erficere cum Ifaaco ) efle Filios De 1 , & femen illud cui promitfio fa-
ctaeft: Ergo etiamii repudientur Judxi, qui jaxn vivunt, maxima e^
parte, non fequiturpromifilonem De i excidifle.
Ycrf. 9. PrcmiJJionis enim fcrmo kic eJ?,Hocipfb prafiitutotem.
fore vcniam , ejr erit Sars Jilitu.
^itio 4. confirmanspriorem, PromifTionis fermo, (qui hic eft, HsctoZ
Aem ttmfort, pojl 4nnum rcvalutum, quando reverfuiy veniam adte% Sara conjunx
tna% qmmvis fierilit & vctula> filium habebit) promiflionisfermoinquam ,
indicans Ifaacum, non vi carnis, fed virtutc aivinse pi omifllcnis progna-
tum, probat non femini camali, fcdfemini cleclo,gratuitoexcitato,be-
nedi&ionem dari. Ergo, etiamfi rcpudientur Judari, maximaexparte,
non fequitur promiflionem De i excidifle , quia fuperfunt elcdi , qui
hzredes funt promifiionis.
Verf. 10. Keque hic Jolum* fed & Kebecca^ quumex uno conce-
fjftt, nempe ex Ifaaco patre noflro> hxcexpertaeft.
Ratia 5. in hunc fenfum ; Non folum fuperiora exempla, offendunt
non omnes filios efle verum femen,cui piomiflio fafta efr, fed etiam Sc
multo luculentiiis,exemplum Rebecca?,quae gemellosconcepit,ex ecdem
K Patre
74 Epift. ad Romanos*
Fatre noftro Ifaaco, nempe Efavum & Iacobum, quorum altcr rantrurn
vere Filius fuit, cui promrflabenediclio data eft. Ergo fequitur aliquod
femen Abraharrcpudiaii poifc , & promiflionem De i non excidere , fe J
firmam manere, & compleri ni iemine eledo.
Verf ii. Nindum enim natis \AXtini~quum nihil fecijjent boni
velmalt, utprajlitum iUud Vet quod eft Jei undum ipfius eteciionem7
id eil, non ex operibu3f fed ex vocante ., fTrmum maneref*
Vtrf. 12. Diclum eft ei, Uiiajor ferviet minori.
Hoc difcrimen feminis, feu ele&ionis filiorum aliquorum, & rejeclio»
ms aliorum, explicat a i uis caufis, nempe quod pendcat non cx openbus,
ieu ulla re bona, veJ mala.in creatura,fed a mera voluntate Dei vocantis:
Cum enim nondum nati effent pueri, vel quiccjuam feciffent boni vel nsaliy ut oHen-
dertt (Dem profoftum fuum, auod ejl fecwAum elettionem, feu clcdtioms ra««'
tioncm gratnitam,^r/?7«w & ftabile manere, nonex oferibm^tw exhomi-
iium meritis,^ ex vocante 2),o, fcuex vocantisDEi fbloarbitrio; Re-
fponfum eft Rebeccst, de gemelLs, omni ratione jam xqualibus fore , ut
benedi&io, fub primogeniturae,feu Do minii typo,cedcret minori natu>
malediclio vero, fiib fervitutis typo, ma;on natiu Hinc,
^atio 6. Propofitum quo Deus fecundum ele&ionis decretum, de
uncquoque homine ftatuit, firmum manet, dependens^ non ab ullis hcfrni-
num openbus fed a mera Dei vocantis quos vutt voluntate liberrima*.
ficut ex refponio Rebecca? dato, contlat, de gemellis nondum natis.: Ergo
repudiatis his,vd lliis J udtfi^rirma manere poterit Dei promiflio in aliis.
Verf. i j Sicut [criptum e&3 Iacobum dtkxi^ Efavum autemo-
dio habuu
%atio 7. confirmans & expiicans priorem ; D e u s ex iis qui omni ratU
one pares funt, aliquos ab «cterno amat, & in tempore fe arnare oftendit y
aliquos vero odit & in tempore fe odifle oitendit, ut ex MaiackU Prophe—
t#, cap. i* verf. 2. in excmplo Jacobi & Elavi conftat : Ergo, repudi-
atis his veiillis Judads,firma manere poterit De i promiflio in aliis.
Verfi 14. jluid igitur dicemm i mm tnjuHitia elt aoud
^Deumi uttbjir'.
Biac critur oljuHo tcrtU y Si ex oir.ni ratione paribus> De u$
aiiquos
Caput nonum. 75
iTiqucs diligit &: eliglt, alios verd odit & reprobat, Quid dicemus? nonne
videtur m De o injuftitia eflc, quia de arqualibub non «cquaiiter difponit?
Kclpondet Apoftolus cum abominatione , Ablit.
Vcrf. 1 5. Nam Mofi dicit> Mifercbor cujtu mifertus fuero : &
ccmmifcrahr qucm commifcratus fuero.
Rationemreddit negationis, Primum in eleclione, deinde inrepro-
batione : Ex quibus rationibus datis coniedaria deducit» Ratio curin
eledione non ht injuftitia, harc eft, Quia mifeticordiae exercendae caufa ,
ioia & fiiprcma eft Dei libcrrinu voluntas; liberam habct poteftatem
tgendi dc fuo quod vult, ut patet cx Domin i dido ad Mofen, Exod. 33.
19. Ergo nulla injuftitia cft in Deo, cum in eledione exercet mi-
icricordiam ficut vult,
\evf. 16, Nempc igitur ele&io non efl e\u* quivelit, ncque ejus
qui currat^fcd ejus qui mifcretur%x\zm$zDei.
Hinc deducit confedarium, in hunc fenfum, Si divinx mifericordiae
exercndae, fcu exertx caufa fola, fit liberrima Dei voluntas, tum ejus cau-
fa non cit in hominis voluntate,feu arbitrio, neque in hominis adionibus*
icu bonis operibus, kd in folo Deo. iY^o» e/i volentu, inqu»t, Ergo non eft
ab hommis 1 bero arbitrio. JS^on eft cnrrentit, inquit, Ergo non eft ab hu-
manis conatibus & adionibus, quod quifquam diligitur, eligitur, feu
miiciicordiam, & benedichoncm confequitur; & per confequens k
iolo Deo rrulercnte pendct.
Vcrf. 17. Dicit cnim Scriptura^Pharaoni, ad hoc iffumexcitai
vite, ut oftendam in tcpotenttam meam^ & ut annuncictur nomen
meum tn tota terra.
Secundo loco rationem reddit de reprobatione, cur non fit in ea injuftitiaj
fandiflimo reprobationis fine ; Quia ad illuftrandam De 1 gloriam facit
Reprobatio, ut patet ex Scriptura loquente de Pharaone; qucm Deus
excitavit in c um finem, ut in eo glonricaret nomen fuum ; Ergo non
cft in Deo, reprobante quos vult, injuftitia.
Vcr f. 1 8. Itaque cujus vult miCeretur^ quem dutem vult indurat.
Hinc dcducit confedarium, commune elcdioni & reprobationi; Quod
K 2 caula
y6 Epift. ad Romafloi ,
caufa reprobationls, pariter & ele&ionis quaerenda fit, in fola liberrima 3c
fanctiiTima voluntate De i, qui liberrime, & fine injuftitia miferetur quo-
rum vult, & iiberrime fine injuftitia, fancliftimis modis indurat quos vulr
Verf. t p. Dices ergo mihi , SZjrii adhuc fuccenfet f nam vo^
luntati ilkus tfuh obflitit +
Objettia <\mrt*> ex fuperioribus orta, SiDhus indurat quosvult, tum
induratos in peccato immerito reprehcndit, & per confequensimmeritd'
punuyquia- nemo poterit e;us efficaci voluntati refiftere»
Verf. 20. lmo vero y 0 homo, tu quis es qui ex adverfb refpon*
fas *~Deol Num dicet figmentum fiffori, Cur me talc fecisli *
Ad hanc objeclionem Apoftolus quadruplicem refponfionem reponit^
quia in talibus difputationibus ratio carnalis, & corrupta, fibi perplacet..
jhjponfio prima eft ad perfbnam ob/icientis > Imo vcr&, 0 homo, tu quis es qui
tx-aiverfo rejpenfas <Dio ? Quibus verbis oftcndit <luo : Primum, quod hxc
objectio proponatur ab homine corrupto,qui natura mendax eft, & incii-
natione naturaly ncc non libera fuavoluntatc peccator, cuiconfcientia
debeat os obturare, ne Deo obloquatur, Qujj tu es, Qbomo ? J~
Secundum eft, quod is adverfus quem objeclio intenditur, eft Deus \.
cujus vise nobis funt imperveftlgabiles , femper tamen faii&x, etiam tum
<cum rationes confilii ejus,nobis breviilimx capacitatis homuncionibus , ,
jninime patent , Quls tu es qui rejponfiu fDEO ?
Secunda rejponfio^ eft ab autoritate De i abfoluta in creaturas fuas, ver-
bis hfu£e%cap-As$< verf p, propofita, V& contendenii cum pUfmatore fu9y teslce
cum tefiis terr*s nunquid Hicet lutum fittori fu*y qtiid fatisy feu cur mc talem fe~
cifti ? Quarefponnoneoftendit Apoftolushanc ob/eclionem, & Scriptu-
rse, & rationi fanae repugnare , ( quia impingit in abfolutum, & iiLimita-
tum Dei jus in creatui as ) & propterea maledictionem, feu vse .difputan-
d huncin modum adverfus Deum, incumberc
\/erf. 21» ^Annonbabet]us figulus in tutum,uiex eadcmmaf*
fa faciat aliud quidem va* ad- decta^aliud vero ad dedecm ?
Tertia f^zj/fo, propofita- per comparationem poteftatisDEi in hormV
!aes,cum poteftate hominis in creaturas alias, in huncfenfum , Qu/ntum
Scet homini,.in aliquam ex Dei. crcatucis3 tantum licct Deo in hominem
quem
Caput nonum. 77
tji efn creavit : At homini licet cx eadem luti mafla,aliud vasad hono-i
u m, aliud ad dcdccus, pro arbitrio fuo fbrmare. Ergo Deo licet, de maf»
la huuiani gcneris, aiios formare ad honorem, alios ad dedecus,pro ipfius
•rbitrio : tt per confequens, non objicienda elt Deo injultitia, in elefti-
t>nis & reprobationis negotio.
Vcrt 22. QuiJ fi vero volens oftendere lramy & nctarn facefe
fotentiam /uamf pcrtnlit muita lenitatc vafa ir*e compacla ad inte-
ritum^ :
Quyrta re/potfo, non modo liberans Di um ab omni injuftitia, in hac fua
liberrima eleclione aliquorum, & reprobatione reliquorum, fed etiam
oftend^nsfuinmamDE 1 aequitatem, & fapientiam, in toto hoc negotio
ut nec reprobi,conrueii poflint de injuttitia, nec eledi de fuis meritis glo-
nari. Vis autem refponlionis per modum qu&ftionis, ad confcientias ho-
minum acrius pungendas, urgetur in hunc fenfum. Quid fi wwDius
vokns osiendcre iram fuam feu juftitiam vindicativam , C7 volens potentiam
Jjum notam facere in executione juftitix vindicativas (quod juftiffima fit
icihcet) pertulit multa lenitate vaft ir(e , fua pravitate coagmentata ad interi-
tnm% priufquam executioni mandari voluerit meritam lpforum condem-
nationem ? Quidinquameft hic, quodvel commurus ratio Deo oblo-
quatur f quid eit hic, quod quivis non laudet in hoc confilio ? lta vero fe
res habuit, in rejeclione Judarorum, quos Deus non nifi poft repu-
diatam gratiam Ch r ist i , & multa? lenitatis abufum, ab Euangclii gratia
repudiavit. Quae juftitia , in executione decreti, liberat Di-uM'abomni
injuftitiain dccernendo j fiquidem non aliter exequitur , quam decre-
vit exequi.
Verf. 23* Et ut notOAfaceret divitiai glotix fu^^erga vafami-
fericordi* , qua fraparavit ad gloriam^ *
Pendetadhuc quxftio, ideoque repetendum eft , Qmd fi Y>zus,etiam
ut notu fverets Sc illuftriores redderet,<fo/j7**5 qloriofe gtatict fuce> erga va-
fimifcricordi* quai pneparavit ad oloriamt iram & poter.tiam fuam manifejla*
ri vuity in reproborum feu v*fimm irce jttsla perditione ? Quid eft, quod in hoc
decreto culpet quifquam , in cujns executione tanta juftitia, & fapi-
cntia, & bonitas maaifeftaiur.-
Secmdty
78 Epifh ad Kotmnos ,
Secundtu Tars.
Verf. 24* Jguos etiam vocavit* nimirum nos ncn/oPum e* Ja«
dtjy-ztrtim etiam ex (jentibus» ■ .
Secunda pars Capitis, in qua, ut de vocatione Gentium, & re jeftione
Judatorum omnibus (atisfaciat, & fidem Romanorum muniat, ne fufpi-*
cionereprobationislaederetur: Trirno doflrinam eledtionis applicat Chri~
ftianis Judaeis & Gentibus , quorum ele&ionem & futuramglorificatio":
nem, per erBcacem vocationem ad fidem, manifeftam fecerat Deus.
Verf. 2J. Vt etiam dpud Ofeen dicit, Vocabo populum quime-
us non erat : populum mcum ? & ean$ qu* dileftd non erat , di~
Verff 16 . Et erit in loco ubi diclum fuerat cis > Non populus
rneus vosy tllic 'vocabuntur filij viventis Dei*
Sectmdb probat praedi&am efle vocationem Gentium, teftimonio Hofiee ,
c*p. 2. verfz}. in hunc fenfum j Eos, qui non erant populus meus , effi-
caciter vocabo , feu emxiara populum meum, & qui gratiar, feu dileclio-
nis donis afte&i non erant a me, dile&ionis feu gratias donis arhcientur :
& cap. 1 . verfi o , in hunc fenfum ', ln Graecia, Italia, caterilque locjs , in-
ter Gentes ( ubi tum degebant alieni a fcedere De i ) praedicabitur Eu-
sm^lium, & efficaciter vocabuntur FiliiDEX viventis, feu converten*
tuj Dti £lecli, ad verum Dei cultum.
Vtrf. 27- Efaiat autem clamat fuper Ifrael, Etiam fifueritnu\
tnertu flio>um Ifrael ut arena man$y reliqui* fervabuntur*
Verl. 28» Rem enim conficiet ejr concidet cum juftttia: quoniam
rem concifctm peraget Dominus in tena~>.
Verf. 29. Etjtcut prfks dixit Efaia* , Niff Dtminus Sabbaotb
reliquijfet nobis femen^facli fuiffemu* ut Sodoma, ejr (jomorth* Jij
miles fattifuiJJhmuA.
Tertia probat, praediclam effe JudaeOrum reje&ionem , Teftimonid
Ifais, cap. 10. verfu 22. Inhunc fenfum clamantis; ctfi populus fe-
cundum carnem ex Ifraele genitus, juxta promiflionem I&i, ufque adeo
wiultiplicetur, ut comparari poterit cum arena, <jux eft in littore maris, fo-
""* lac tamc»
Caput nonum>, 7^
l.t tamenrcliqukt fervabuntur, idcft, pauciflimi falvi eriint tudo
rejidctur,&peribit,verfu 27. NamDEuspott multa<fStatis foae
abulum, brcviterhnietcontioverfiamfuamciim populo illo cutni
fcquens juftitiam : quoniam Deo ftatutum eft, feveritatem fuarn citpex-
equi, &perficerein populi rejcdione. Et Cap. r. verfiip* idern Haias
prscdixit,nili Deus cxercituum reliquiflet populo Judaico,faitem exiguum
fcmen , -in quo, velutreliquits, promiflk bcncdictionesimplcr:ntur , pc-
jiitus eflcmus confumpti , & perditi, ficut Sodomaei & Gomorrhar.
Tertia^ Pars.
'Vcrf. 30. JPuid igitur dicemus ? nempt Gentes <\ua nonfefla*
tautur jujtitiam ^ apprehcnUtJf juftitiam, juflitiam autem cam qu&
tft exfilc^».
Tertia pars capitis , In qua Apoftolus fcopum fuum in prsecedentibus-
cxponit hunc cflc, nt expericntia credcntium inter Gentes, fr jultitiario-
rum inter J ucbeos ,. praxedentem fuam confirmet doctrinam de juili-
ficatione per fidem, & non ex opcribus. Prima cxperientiae pars
de Gentibus , Gentcs (inquit) qux non iectabantur juftitiam ope-
rum, apprehenderunt veram juftitiam, illam nempe juftitiam, qux eft
ex hde : Ergo juftificandi ratio illa lola , qtias non eft ex operibus fed
cx fide, obtinct.
Vcrf. 31. Ifraelm vtro confeclando legcm juftitj* , ad Legcri
juftiti* nen pervemjf^.
Altera experientke pars, de Judaris incredulis; Ifraelirar (inquit)
feftabantur legcm juftitiit, ut fecundum eam jultificarentur tx operibus,
& illam jultitiam qua: ex operibus eft, non funt aftcquuti; quia per legem,
juftitia elt impoflibihs : trgo j'uftificatio non elt ex openbuj , fcu fe-
cundum iegcm juftitiic , feiexfide.
Verf« 32 . JSuare ? JHuia non ex fide^fed velut ex operibus tegis*
itempe ojjenderunt ad lapidem ad quem impingitur.
Ut hanc experientiam, amplius inufum fuum trahat, quxritcaufim j
cur Judan legis fe^atores, nonfint aiicquuti juftitiam : Et refpondens,
caufamaffcrttripiipfem:. Prima-eft s quia nonex fide quarrebant juihti--
am, qusfola eft re&a ratio juftificationis» Altera
g<i Epift. ad Romanos ;
Alteracaufa,quiaquxrebantjufl:itiamquari per opefa^ qux ratio eft
impoflibilis; non tantum quia ncmo perfecre obfervare poterit legem,
fed etiam quia bona opera, qux juftitise legalis abfque fide, fecratores faci-
unt, non funt digna operum bonorum nomine , larvam enim habent ope-
nimtantum, & qui afteclant per ea juftihcari, arTectant juftificari quafi
per opera, vel per larvam bonorum operum. Tertia caufa , Quia Chri-
stum in quemcrederent, ut juftificarentur, propter ejus humilitatem
& carnis intirmitatem, non agnoverunt , fed deipexerunt, & in fuam per-
niciem fe illi oppofuerunt, impingentes in eum, ut in lapidem oftenfionis. /
Vaf. 33. guemadmodum fcriptum eft, Ecce.flatuo in Sionla*
pidem ad cjuem tmpingetur, & petram offendiculi; & quif^uis credit
in eum> non pudefitr1.
Utramque hanc experientias partem, confirmat ex Prophetz prsedi&i-
one, If. S. 14- & 28. verfu 16. In hunc fenfum; Ecce ponamy fnquit
Deus, Chiustjm in Ecclefia, cujusinitium eft ex Sm9 lapidem frobattwih
& Upidem frobationis feu offendiculi > ( ficut Judaei incieduli experti funt)
& qtiicunque crediderit in Eum, expe&ationc fua, id e(t y juftitia
& vita aetema , non fruftrabitur , ficut credentes ex Gentibus exper-
ti funt : atque ita confirmavit Apoftolus juftitiam pcr fidem.
Caput dccimum.
Rofequitur argumentum , de temporaii rejecTione Ju-
dtforum ,' Cfiufcm rejettionis csier.dens fuijfe , quod fudrfi
infpientev , & ptrtinaciter 9 rejecerint jujtitiam De I in
Chri sto.
fartcs cafitis funt dux: ln priori, ejler.dit Judeo-
?um irfvfientUm , ad verfum 14. ln altera ipforum fertinaciamf ad fnern»
~ TPRatres , propenfa, quidem voluntas cordis mei^ & de*
Verl. 1 , precatio ad Deum fuper ifrael, eft ad falutem^.
Juftas caufas rejecYonis Judarorum oftenlurus Apoftolus> prafaturut
-&pra,dcfiio erga eos benevolo afrecru, ne exodio quicquam ab eo dicrura
;retur' VerC u
Capiit decimum. Sr
VcrC -• TeHor enim de iffist eos zdum Dci hahcre7fed non ex
notitia->* >
Hujus fui arVectus caufam,pr.tter fupra diftas caufas, arTert ipibrnm ze*>
lum pro Deo, licct prarpoftcrum : qui zelus, humana quidem cornmifc-
tatione digrms fuerat, licet laudabil s non fuerit , quia non ex notitia, fed
ev ignoi&ntii ortum habcbat , & idcirco zclus caxus, zclus infipien-
tium crat.
Verf. 3, Nam ignorantcs Dei jufliilim^ & propriam juflitiam
ffudcntcs conjlitucrey \uffiti* Dci hon fuerunt fuhjccti*
Infipientiam J udxorum probat fex argu mentis. Argumentum primum^
Exignorantia juftiti* De 1 per ridem in Christum nobisimputatx,
aft.-dabantopciuTi iuoru<n mharrcntem /uftitiam, & oblatam juftitiam
i HRiiTi, (upcrbe rcjiciebant. lnfipientiam iuam igitur prodcbant.
Vcrf 4 Nam fina Legis cft Christus 3 ad juflitiam cuivis
credentU
jfrg 2. CHRISTUSeft finu Legis, d jufhititm, cuivis creJent/\[d eft,
tota Lcxidco traditur, ut homines exagnitione peccatorum fuorum per
legem manifeftorum, confngerent ad Christum,& juftitiam pern-
dcm confcquerentur. Ergo infipienter agebant judad, qui prx fe ferentes
ftudium Legis, CHRisTuM,quifims eftLcgis,nonagnofcebant.
Verf. 5. Mofes enim defcribit juftitiamquteft ex Legcydiccnsy
J^uipraftiterit eay vivetftrilld-*.
jfrg. 3. Juftitia legisfcuoperum > ficut teftatur Mofes,non afTert vi-
tam ullimifi perfecte prarftitent omniaquae inicge pnecipiuntur,quod im*
poflibile eft. Ergo Judau iniipienter e jufmodi juftitiam aftectabant,
VeiH 6- <sft quz ex ftde efl ju/iitia , ita dicit , Ne dixeru in
cordc tuoy j^uu afcendet in ccelum^ hoc eft^ Chriflum cx alto deducere*
Verf 7. i^4 ut , quis drfcendet in abyjjum ? hoc eft} Chriftum ex
mortuis reducer^
sfrg. 4. Juftitiafidd, (ficutidem Mofes teftatur) prohibet ne cre-
dentesinDEUM,cordeturbenturpropter ea, qua? homini tam funt diffi-
L cilia>
8*. Epift. ad Romanos,
cil ia, aut 1'mpoflibiLia, quam afcendere in Codum, aut defcendere in abyf.
fhm, quia quum Chrtstus ilias difficultates jam fuperaverit, defcenden*
do ex Coelo, & ex mortuis refurgendoj amplius turbari, quomodo j uftiti-
am, quomodo vitam arternam, & libtrationem & morte confcquamur, ni-
hil. aliud eft quaro fundamenta Chiiftianx religionisconv-ellere, & inqui-
r.ere, quomodo poflibile fit Chr i s tum defcendifle de Coelo, aut ex mor-
tuis rcfurrexifle. Ergo infipientes feprodunt Judari qui hanc juftitianv
fidei repudiarunt.
Vcrf 8. Sed quid- dicit ? Prope te verhum ejl inore iuo & in
ctrdetuo. Hocift verbum iliudfidei qmd pr^dicamui.
jfrg. $• Juftitia fidei, ficutfecuros reddit credentes, de difficultatibus
in via falutis, fic etiam viam ad juftitiam, & falutem facilem proponit ;♦
Yerbum.enim Dei, feu verbum Euangelii,idemfciiicet quod Apoftoli
pradicamntrpropenos fiftit, ut corde iliiuL recipicntes , in eoacquiefca--
mus, & ejus veritatemore confiteamur; quafi nobis diceret, Ne turbe-
mini, tantum conje&is in Deum loquentem,omnibus difficuitatibus Eu-f
angelio fidem habete, fidemque fa&is oftendite. Ergo Judad facilern hanc
rationem juftitise propofitam rejicientes, infipientjes funu.
Verf. 9. NcmpcT/ profe/fus faeris m tuo <~Domihum Ie(um,&
credrderis in co/de tuo 0 qubd 1)em eum fufcitavjt ex mortun > fen-
vaberis.
jtrg. 6. Explicans & conflmans fuperins; • Euangelii fitmma, fuavifll-
ma hac conditione proponitur, nempe, Si redemptionem per Ch r istum
partam, & ipfius refurrecfcione per potentiam De r manifeftatam, fincero
cordis aitecf u , tibiipfi applicueris, CHRjsTUMque fincera confeflionc
glorificare ftudueris, falutem proculdubio confequeiis. Ergo Judadre-
Jmdiantes. hanc. conditionem Juftifkationis & Salutis,, iniipientiam
uam produnt.
Verf lo. Nam.corde creditur adjuftitiam , fit autejfr ore pro*
fejfjo acLfalutem-*:
Confirmat hujus connexi partes copulatas, & connexas,quinque ratio-
nibus : Trima mtio eft, a connexionis fidei cordis, & confeflionis oris or-
dine, per Deum conftitutoi qui eft,ut per fidem, ,ex corde inCHRi-
S:XUM p
Caput declmum. S3
j.tih, jultithm feu juftificationem confequeremuf \ & ut juftificati
pcr fidcm, pergercmus ad falutis pofleflionem , pcr ons, icu exteinorurn
cperum confeflionerr,CHRiSTim glorificantes. Ergocpnjungi dcbent
Kdcs Ch r 1 st 1 in coide & confeflio Ch r i s t i in ore, icu conjungi de-
bct intcrua fides, cum fructibus exterms.
Verf. 11. Dicit cnim Scriptura, J^Jquis crcdit in cum} non
puiefif*
^;/o 2, ConfTrma^s connex!onem vera? fidci & falutis, ateftimenio
Ifaity c,:p 28, vrrf.16. cui pronunaat , non ftuihandos ipc iua, feuia-
Uitc fpuati3 quxunquc credunt w Christlm, Lr^o rirmacft coa*
ncxio ricici , & iaiutis.
Yetf. /2- Non enfm ejl diftinfiio veljudti velGraci nam i-
Jem cft *DoTKtnui omntum, dtvcs tn quofvu a quibu* invocatttr.
f^tio 3, Confirmans generalitatcm connexioni^inter fidem & falutem;
7\on efl djtintiio nationum Juddorum vel Gentiumymc exceptio cujujP
quam credentis apud Deum. Ergo omnis, qui fideiri habet, ime exccpti-
one fcrvabitur, j uda:us pantcr & Gra cu.<«
hiem^ 7(jtio 4. Confirmans ccnnexionis univerJalitatem, inter fidem
& ons confeflionem, fcu voam Dei invocationem & iaiutem. Domi-
K'is ijssus Christus eftidem, iuiqueinomnibusfimilis,& ingrati&
iua dives in quoivis , qui ipium mvocant. Ergo omnes crcdentes, dc
Chr 1 stum cx fide invocantes, feu ore eum confitentes,fervabuntur*
\c rf. 13. Qujfquis cnim invocaverit ncmen Domini, [ervabitur*
fytio S' Confimans connexionem,inter oris confeflionem verarn, iea
invocationem Chri sti ex fide, & falutem, a teftimonio Joelu> 2. 32*
qui pronunciat omnes vcrc mvocantes nomen Do m i n i ,ialvandos eile« *■
Secundcu Tars.
Verf. 14. Slucmodo igitur invocabunt eum in quem noncredi*
Jerint t quomodo autem credent ei de quo non audterint r quomodo
guttem audient abfque fr^dicanU £
Vcrii 15« ghiomodo autcm pradical>unt> n*fi mijp fuerinl ? ficut
L z. fcristuM
84 Epift. ad Romano$;
fcriptitm cfl , ^amjpsciofi pedes evangelizantium p4cem, ev.tngc^
li^antium l?ona->,
Secunda pars Capitis, in qua pertinaciam Judaeorum oftendit, ex folu*
tione objectionum, qux ad ipforum excufationem facere potuiflent.
Primaobj>&iocftexnexumediorum, ad juftitiam ridei ordinatorura,
in hunc fenfum ;
Cum impolTibile fit, non credentes, poffe invocare Dominum 1e-
sum vel non audientes De i verbum, pcue credere ; vel eos, quibus non
pr*dicatur verbum De i, poile audire, vel pofle iis prxdican vcrbum, ad
quos non raittuntur prxcones : (qui nexus confirmatur ex verbis Ifii*^
qui conneclt inter fe Euangelium & Euangelizantes : miflionem nuncio-
rum, & lxtitiam auditorum; pedes feu adventum prasdicatorum , cum
gaudio recipientium , ) Sequitur excufari pofle Judaeos, faltem a pertinacL
rejcdione Euangelicas juftitix,quia nonaudiverunt Euangelium.
Verf. i6» Sed rton omnes aufcultarunt Evangelio > £faia< enim
dkit, Domine, quis crcdidit fcrmoni noflro<*
Refpondet Apoftolus, Judasos & audiviffe, & non obedivifle, quod pro*
bat ex querimonia Prophct^ deplorantis , quod pauci crediderint fer"*~
moni Prophetarum. Ergo non excufandi j udad a pertinacia.
Verf. 17* Erga fides ex auditu efi : auditus autem pcr ver*
hum Dci.
Ex eodem teftimonio confirmat nexum» fidei,.auditus, & verbiDEi>
ut Judaios incredulos alliciat, & tideles urgeat,ad atendum mediis.
Verf. lS. Sed (inquam ego) annon audierunt ? imb veroin,
omncm tcrram exivit fonm eorum , & ad ulUma orbis terrarum,
verba eorunt-*..
Repetit obj*e<5t.ionem, & refpondet allegationem, nempe quod Juiad
Bon audiveiint Euangelium, falfam cfle,quia fonus Euangelii pervafit
totum mundum, ut vox diei & noctis, per orbem terrarum exivit , flcut
m TfiL 19. y. dicitur, ad quem locum alludit Apoftolus.
.
Verf. 19» Sed {inquxm ego ) num Jfrael non cogmvitX)z\ym ?
hinm <Mofcs dicit^ £go ad xmulationemfrovocabo vos per gen-
tcrn^
Ciput dccfmutru S;
Hn qu4 n:n efl gcns : pcr gentcm intelligcnti* Cxpertem , ad ira n
VCi piovsc.tbd.
Alia ob/cctio, At forfan Iraclitx non cognoverunt, fai intellcxerunt
igelii obiationem, fcd peri^norantiam, do&rinam non intelle&am
rcjccerunt,idcoque a pertinacia fakem, excuiaripoterint.
Hanc obje&ionem refelht, triplici Scripturx teftimonio, Primum eft
e\ Moic, ficuter 3 i . 21. qui propter rejedum fcedus gratix, feu violatum
hxdus caojugsie , inter Deum & Juda:os praedicit fore, ut judxi rcjici-
antur a fadcre, & ut Gentes in eorum locum aflumantur. Ergo Judxi
rei funt gtatiae pcrtinaciter lejeclx.
Verf. 20. Efaia4 autcm utitur auddcid^ dicitque^ Inventus fum
ab iu qmt ??i: non qnarefant; rnunifcjlm faclus jwn iis qui dc mt
non int€rrozabdntJ*
Secundum te(timonium,ex Ifn 6$. i. qui Witf«yideft,non metuens
pcriecutionem a populo fuo, prsdicit ob Judxorum pervicaciam, & gra-
tiam ab iis pertinaciter repudiatam, fbre, utDEus repudiatis Judxis*.
Gontes Deum minime quxrentcs , afciiceret in communionem fecum
per riJem, feo agnitionem iui.
Vcrf. 2X* wJdvcrfus Ifraclem autem dicit }Toto dic cxpandi
ptanw meaA ad populum non obcdienttm & cantradicentem^.
Tertium teftimomura, in quocx Ifo 65.2 probat Judxos, expreffis
terminis, rebellionis condemnatos; Quja Deus totodieyitw toto pati-
entiae fux tempore, fe Judxis Patrem,e\panfisqna{i brachiisofterebat 3,
ili vero renucbant. Erqo Judari, pertinaciter rcpudiatae gratia:, rci
iunt, & idcirco merito a Deo reje&i.
Caput undecimum.
Ermcncm fuum^ dc rejeftione Judtarum , mitigat Apo-
ftolus, toto hoc Capite -9 tt r.e Gentes infoleferent adverfus Ju-
d.<os, qmfi frorfus abjettos & perditos , [robat JucUos r,on (Jfe de~
JpicierikoS) arwmentis oclodecim,
Verl. «.
tS Eplft. ad Romsnos,
* T r $\fVm igitur ( inqttam ego ) ahjecit Tefts poputum
^ Cr * V. iUum (uum ? Ahfu. Nam & ego Ifiaelita fum, ex
fsmine Abrahami^ tribm Bsnjamin^*
Argumentum primurrr, De us non abjecit Judaeos omnes & fingulosr
non abjecit populum fuum eleftum ; Ergo non fiint defpiciendi J udaei ,
quafi omnes plane fint rejectitii.
Hoc ar^umentum confimat tribus ratio/.ibus.
^atio i. E<_o Paulus, de ea gcnte oriundus fum, nec.fiun reje&itius tat«
fisen. Ergo non omnes & finguli J udaei abje&i fiint.
Verf 2. — Nca abjecit Leu* po^ulum illum fuum^ quem
prtcognov.t ;
^itlo 2. Populns eleclus feu prarcognitrs non ab,'icitur propter,?leclio*
fiiSj & dile&ionis immucublitatem ; Ergo non omncs funt abjcd1.
Verf# — 2. An ne/citii de Elia quid dkat Sctiptura} quo~
m&doinUrpcHet Deum 5 adve*[w ifraslem^ dicens >
Verf. 3. Domi:e , Irophetas tuos occiderunt ; & altarit tua>
Jitjfodcrunt, ey ego rtlicltts fum [oIm, & petunt animam mearn^,.
Verf. 4. Sed quid dicitei divinum refyonfumi feci ut reman*
ferint mibi feptem millia virorum , qtti mn flexerunt gentt imagi*
ni Baal,
Verf. 5 Tti igitur & hoo tempore refervatio fecundm eleclio?
nem gratuitam facla ejl.
^nth 3. Sicut temporibus Eliar, <rum totus populu* Eiix videbatur
periitus & abje&us , refervavit libi De us feptem mihia cle&orum ; Sic*
-in hac Jud*orum reje&ior.e temporali , refervavit fibi Deus aliquos > fe-
cuudum eledionem gratuitam : Ergo non omnes abjecli funt.
Verf. 6. Jghiod ft per gratiam , non j*m ex eperibm : alioquin
gratia jam ncn eft grat.a. Sin ex operibm9jam non eft gratta . at
Uoquin opus jam non eff opus.
Hinc infert Apoftolus duo confe&aria ; primtim inferviens principali
■epiftol* inftituto, nempe , Quod clectio cnm giatuita fit, non ut ex opc*
ubus
Oput undccimupru S7
tibus ullis prxvifis, quii in caufa ckctionis, ^ratia fcopcra ur caufe , fe
■ uj tollu lt : Nam fi gratia cauia fit ckcrionis, opera non (unt cauia :
praevifa fciiicet, caufa iinc declionis, gratia non eft caufa : At
gratia cauia cft, ut dictum eft : Ergo opera prsvifa non fiint cauii
dectionis.
Ycif. 7, ,Qjt/d igitur ? guod requirit Ifrael, hoc non ctt adep*
tus : feU cicdi adepti funt^ rcliqui vsro occalluerunt-*,
Secundum confeclarium , oftendens prius illud dictum,Cap> 0. verfu
31. de Ifraelitis, qui quxrebant juftitiam exoperibus, & eammonfunt
afljquuti, inteiligendum efle tantum de reprobis : nam eleeriex Ifradey
obtinucrunt j uftitiarn , quam ex gratia in meiTia,fcuCHRi$TO quxre»
bant ,reiiqui vero, id eit rcprcbi occalluerunt,
Vcrf. 8. S/cut fcriptum eff,*Dedit eis Veus (piritum foporiti
cculos ut non videant^ & aurcs ut non audiant ) ufque ad hodicr*
num diern^.
Quod occalluerint reprobi, probat duplici teftimonio : Primum effc
Ifaix 20. i6,3c6. 9. Ubi dicitur Deum jufto fuo /udicio, perverfuin
hunc populum, ftuporis & cxcitatis pxna pcrcuiilfle , feuob contem-
ptum vcrbi fiii, in mentcm judicii expertem tradidifle ; ne gratiam De 1,
in Euangelio oblatam, difcemerent ; quod judicium incumbebat multi~
tudini,ufijrje ad Euangelii praedicati tempora.
1 Verf. 9 Et 'David dicit, F/at mcnfi eorum inlaqueum^&ten*
diculam^ cr offendiculum & rcmbutioncm i^fis.
Verf. 10 Obtenebreniur ocu'.i coiumjit nonvideanv & tcrgume*
orum [emprincurv^
Alterum^teftimonium, eft Davidis Pfal. 6>: 23, 2^4. Qui irt typus
Chri sti, in hoftes lmprecatur, ut omnia De i beneficia , & ipfum eti-
amoblatum Euangelium, cedant iliis in ruinx occafionem, utnihilnifi-
terrena, poftea fapiant, qui toties a Deo moniti, csdcftia nofcbant fapeie,
Tlque m juftam mgratitudinis ipforum ultionem.
Vcrf. iu Num ig/tur (inquam cgoj impegerunt ut cxeide~
rent^ >
S3 Epift. ad Romaao$;
rent> ^Alfit . [cd fer eorum ojfcnfam falns obtiglt gtntllm^ut eot
ad amuUtionem frovocarcft
Repctit primum argumentum, ad probandum non effc defpicienios
j uddeos , & addit fecundum. Non funt rejecti Judari, ut omnes & fingu-
li perirent, qui funt de hac Gente ; fed ut falus per Ch r i s tum, repudi-
ata a Judacis, obveniret Gentibus, ut Gentesad Deum converfe, provo-
carent Judatos ad xmulationem , & per confequens ad refipiicentiairu
Ergo non funt defpiciendi j udaei.
ProYOcanturautemad armulationem Juda?i, quando vident feexcludi
£ Deo, & diiTipari, ne fint Ecclefia Dei, Gentes vero, ipforum loco, a
Deo recipi in ipfius (inum, in quo aliquando fovebatur Eccleiia Judaica.
Verf. 12. Jfhtid fieorumoffen[aefi ofukntiamundi^ d.mhtUtit
eomm Ofulcntta Geatium ; quanto magis f'enitudo ifforum i
jfrg. 3. Sicutruina Judatorum , inbonum Gentium ceflit , fic etiam,.
£t multo mag s, reftitutio J ud.a*orum cedct in mundi, feu Gentium, emo-
lumentum. Ergotantumabeft, ut defpiciendiiint jud«ri, tanquam peni-
tus re jectL ut contra, ipforum converfio optanda, & fperanda iit.
V^rf. 13 Nam (qu:d vohis dico gentibmquatenus tgoquidem
fum ^poftolux Genttum ) mi/iifierium meum illuftfo :
Verf. 14- Vt expcriar fi quo m.do ad Amulattonem provocem
corfanguineos mcosy & ferv:m aliquos ex iffis.
Arg. 4. Ego ipfe, Apoftolus Gentium, tanto acrius, vobis & aliis quam
poflum plurimis convertendis, minifterium meum impendo, & muiuis
meum illuftriusreddo,eofine,utprovocem Judaros confanguineos meos,
ne finant vos filiorum Dei menfa folos frui, fed fe vobis adjungant, &ita.
ferventur. Ergo veftrum eft, eos non defpicerc, ut penitus rcjcctos , fed
contra, ut ferventur mecum laborare.
Vcrf. 15. Nam [1 ab\eciio eorum, efl rtconciliatio mundi b qu<e-
crit afjumptio] nifi vita ex mortuis.
Jrg. 5. Srabjecrio Judaeorum j converfa eft per Dei bonitatem , 111
occafionem reconciliandiGenres Deo • nonne ex converlione Judxo-
ianij tantamutatioinmcliusexpectancta eft, interGentes, ut quafi re-
iurrectio
Caput undeclmurru 8?;-
rurtccYioquardam a mortuis dici pofiit ? Ergo non dcfpicicndf Judxi,
tanquam prorfus rcjecti , fcd ipforum potiusconverfio optanda & fpcran-
da clt Qiiandoenim Deus , populum fuum vctcrcm , rurfum afliimct
quid miru.u (i copiam fui ipiritus ma jorcm , in omncs Ecclcfias efflindat?
quid mirum ii haerefjs cxitiales, & fcifmara, quibus jam Ecclcfiac Chiiltta*
11« intcr Gcntes, ad mortcm pcnc Ubcant tollat, & intcr ic, & cum Ec-
clcfia J udxoruiiKirctius uniat? Hanc aliquando futuram Ecclefiarum fdi-
citatcm, fub tcmpus convcrfionis J udxorum, non vult nos dcfpcrare Apo-
ftolus, «jui aliquam refurrectionem quaiia mortuis, in Ecclef larum condi-
tioms mutatione fperandam nobis proponit.
Verf. 16*. Jjhtbdji pritnitU (**&<*> fantfa etim majpt: & ,J2
ridixfancla eit, etiam rami.
jfrg. 6. Gens Judarorum, vi foederis cum patribus ipforum initi,DE(>
eftconiecrata, & fcedcralisfanclitatis dignitatc, aparcntibus faederatis
dciccndcnte, honeitata eftj llcut maiia & mciTisfanclihcanturinprimi-
tiis, & rami fanctihcantur, feu Deo confccrantur, in radicis confccratiq*
pt» Ergo J udxi non funt dcfpiciendi, unquam pcnitus abjecti.
Verf. l 7. ££uod Ji nonnutli rami defrafti fu t , tu vefo c[uum
tffis vleaftcr* imfitm ts pro ipfisi & parttceps radicis ac pin^ucdt*
nis eletJaftM es :
jfrg 7. Increduli tliquot Judsei, ab Ecclefia fan&orum Patriarcha*
rum, ficut rami ex oka, defra&i liint : Tuver6populusGentium,cum
okaftri infrar cflcs alienus k fcedere De i , illorum loco infitus es, atquc ita
privilegiorum iliius Ecckfix, & fancli fcederis. quafi pinguedims olcac
particeps factus cs. Ergo nou debes J ud«os defpicere*
Verf. x8- Ne gloriare adverfus ramos : auod Ji gloriaris > notk
tu radicem portM fci radix *o;
jfr^. 8. Si gloriatus fucris advcrfus Judatos, quafi illfs digniorefles.,1
non miniis ftolide te gereres, quam fi rami a radice gcftati , gloriarentur;
adverfus radicem, qu£ ipfbs geftat. Ergo non debes j udxos dcfpicere.
Yerf. 19, Dices igitur, defrafti fmt rami ut ego infereren
M Vcrf. iQt
£Q Epift. ad Romanos,
Verf- 20. Bene : per increduHtatem dtfraSti funt , to z*;-0 per
fidem Jfai3 ne effertor animo^ fed metuc^,.
Arg. p> In folutione ob jedionis propofitum. Verum quidcm cft, re jc-
ctosefle Judxos, ut hacoccafione, tuin eorum locum in Ecclefia fucce-
deres;fed quum illi, propter infidelitatem rejeftifint, tu veroperfidera
cx gratia ftes, non fuppetit inde tibi, ulla fuperbiendi, vel J udxos defpici-
endi caufa, fed metuendi potius, & tibi cavendi, ne pecces & puniaris*
£rgo non debes Judaeos contemnere quafi prorfus abjeclos,
Verf. 21. Namjt Deu* naturalibus ramis non pepercit% vide ne
iibi quoque nm parcat*
jfrg* io. Confinnans fuperius , Si Deus non pepereit infolefcenti-
bus Judaris, Ecclefiae fanctoe naturalibusramis, non parcet Romanis, vet
ullis Gentibus fuperbientibus, Ramis fcilicet infititiis, Ergonon debes-
tu Gentilis Judceos pra te defpicere»
Verf. 22. Videigitur benignitatem ac pr<tcifam feveritatem Dei£
in eos quidemquiceciderunt %r<*cijam feveritatem i. in te vero benig*-
niiatem}fi ' permanferis in benignitate , alioquin & tu excidlris*
Arg 1 1 . Nifi, confiderata De i in Judaeos feveritate, & in te benigni^
tate,perfcveraverisin fide, & fubmifla obedicntia Chri sti, tu quoque
excideris Sc abjicieris, Ergo, nifi abjici velles,in timore DEitecon^
tinej, & Judxos ne contemnas.
Verf ♦ 23. Sed & i//i7 ft non permanferint in infidelitate, infe*
rentur. potens enim eji Deus rurfum eos inferete.
Ar^ 12. Sicut tu, nifi permanferjs in fide,excideris: Sic Judasimifi per*
manferintin infidelitate, rurfus inferenturinfanclam Ecclefiam Patriar—
charum., imo vero reftitutio Jndaeorum, propter omnipotentcm De i gra~
idara, non defperanda eft. Ergojudaei non funtatedefpiciendi.
Verf. 24* Etenhn Ji tu ex naturali exetfus es tleajlro , & pr<*~
tm naturam infftus es in veram oleam* quanta magis ij qui natu&
%aks funty inferentur proprU ole&*
*£% *5* Si DfiiisGente^utramos alienoslfcedcxatajrsidiccEcclc^
foePatri*
Captif undecimum.' 91
i\x Patnarcharum inferuit, multo magis Jud*os,quifunt naturalesra-
ini iliius Ecclcfiar, rcftituct.
Vcrf. 2J. Noftm cnim vos ignorare, fratres , myferium hoc ,
( ut ne fttif apftd vo[metip/os /apientes) obaurauonem ex parte Ifra.
ili tvettifit^auoufaut ^lenitudo (jcntium introtertt^.
Vcri. 26. — £t ita tom Ifrael fervabttur : fictX fcriftum eff%
jfrg. 14. Ego vobis myiterium aperio, & cx fpeciali rcvelatione pncdi-
co, hanc Judxorum obdurationem,ncc totalem feu omnium Judaeorum
cfle, fcd ex parte, icu aliquorum tanttim, nec nifi ad certum tcmpus du-
raturam, nempe duin plenitudo Gentium mtroierit. Ergonon debctis
apud vos arrogantcs cfle , fcu J udaros dcfpedturhabere. 'PlenitHAtnem Gen-
tinm intelligit, irgentem Gentium multitudiuem, qualis antetempora
converlionis Judxorum non fuciatjcujus multitudinis acceflione, ad ve-
ram rcligionem, provocabitur lfrael, fcu populus judaeorumdifperfus,
adredcundum ad Dominum Iesum Christum, feu ad vcram fidem
in Mefliam, a quo per inhdclitatcm diiccflcrat : Atque lta totus Ifrael,
id tft, multitudo Judaeorum, corpus difperll populi comprehendens a
convertetur*
Verf. — 26. Veniet ex Sion ille vindex^ ejr avertet impietates
a lacob.
\ crf. 17. £/, hoc ejlillitamepaftumt guumabslutero pcccatx
ipforum^
Confirmat hanc Prophetiam, ex Ifaiae vaticinio, qui cap, 19. vtrf 16'.
& cap. 27. vtrf. 3. praedicit fore, ut Meflias, ex judarorum Ecclefia fe-
cundum carnem oiiuncus, verus Re dem r TOR,liberaret Gentem fuam,
i rcatu & fervitutepeccati, condonatis illius populi iwquitatibus, & fo-
re ut in faedus gratia: eos reciperet , ad pcccati plenam abolitionem.
Quod quo tempore futurum fit, jam dixit ApolloluS.
Vcrf. 28« Itaque quod ad kuwgdum attinet , funt inimicl
propter vos 5 quod ad eletlionem autem% dtletli propter Patres.
jfr^. 15. Etiamfi, quod ad Euangelium repudiatum a Judaeisillisre-
probis attinet, Judaei rejccti pro inimicishabeantur a DEO,in veflrarn
«tiiitatem; refpectu tamen electionis hujui populi, prae omnibus aliis na-
M 2 tiouib us,
ZJ
I
92 Epift. ad Rom?nos,
tionibus, wt populus De i diceretur, & refpe&u Eleftorum in hac gentc,
Judari a Deo diliguntur, propter fcedus initum inter Deum & patres
iplorum : Ergo propter eandem rationem a vobis defpici non dcbent
(ed diligi potms.
Verf. 29- Nam dona iUa & illa vocatio Dci ejufmjdi funt u%
ttorumipfum poenHere non pcjfif*
Atg. 16. Cumoccupationeob/eclionis; Etiamfi hsec natio> jure me*
tito,excidifle fuis omnibus ■ priviLegiis, videri pofict, quia tamendona fpe~
cialisgratiae, & nominatim vocatio ex propolito, (ive in nationem aliquamr
prae reliquis, five in hoininem aliquem prae aliis colkita, immutabilia lunt ,
quae De us nunquam penitus refcindet, vel revocabit, & quae in converft-»
one hujus populi firma tandein oftendet. ldcirco nondebet haec natio
sl vobis contemni , fed in honore potius haberi»
Verf. 30, Sicut enim &vos quondlm non obediviftis Deo% nunt
Mutem efiis mifericordiam confequuti per islorum contumacia/n^, :
Verf 31. Sic &iHi nunc non obedierunt^ ut per vefiram mi/e*
ficcrdiam & ipfi mifericordia donentur*
jtr^. 17. Certo credendum eft tantam gratiam rnaniftefhturum elfc
Deum erga Judasos* ex occahone mifericordise fac"te vobis Gentibus.,
quantam oftendit erga vos Gentes, olim immorigeras, ex occa(ione incre*
dulitatis, & contumacLe Judarorum. Ergo non defpiciendi Judad, tan*
quam penitus re jedi, fed converfio ipforum promovenda potius.
VerC 32. Conclufit enim Dem amnes illos in \ contumacU y ut ei
xmium illorum mt(erettir*
Arg. 18. In hunc fenfum, De r fapientiflTma providentia, falutis fuo^
rum negotiam totum fic adminiftt avit, ut omnes deprehenfi in peccatis >
& contumacra, gloriandi in fe materia deftituerentur,.& quicunqtie falu-
tero, obtinerent, miferationi Divin;team totam deberent. Ergo non de-
fpiciendi Judoei, ied opus Divinx mifericordi* ergahuns populum,
lempore a Deo conftmiro, expeclandum ell.
Vcrf- 53. 0 profundaA divuiai tum fapietfU tnm Cognitionh
*Deil quam imga fcrutabilia fmt ejmjadicia>& ejut vi* imp.r-
v&igabiksX jiujus.
Caput undecimum. 93
Hujus argumcnti, atque adco totius pr*cedentisdocT:rinT, prxfertitrt
dc ele&one aliquwum, & reprobatione rehquorum, u(um duplicem no-
bis oftendit Apoftolus,
Primuseit, ut cum ipfoadmiremur,& cclcbrcmus profundas divitias,
inefiabilis 6pienti*DWf. Altcr eft, ne fcrutcmur plusquam revclatum
eft, dc conliliis Dei , fcd fapiamus etiam Jtl revclatis, ad fobrieta-
tcm fqpia fuperantDEi confilia captum noftrum , & planc infcruu-
bilia funtj Deum in omnibus glorificantes.
Verf 54 Quk cnim cognovit mentem Domini> aut quheifu*
it a confilio i
Confcvflarii utriufque rationes addit tres.
0{itio primi) Nulla crcatura pcnctravit inmentem DEi,nuUaunquani
"£i fuit X conliliis. Ergo Dei confrlia imperveftigabiiia, , non debemus
fcrutari, icd divitias fapientix e jus admirari, & celebrare*
Verf. 35. Aut qttd prior dedit ei, & retribuetttr ei ?
1y\tio 2. Deus in nullius aere eft, aut effc poteft ; nernini quicquam
debet : nemo quicquam meretur ab eo , nemo poteft prodire, vel nomea
ederc, qui beneficio aliquo iiio Deum prior obftrinxit. Ergo non pof-
funt gloriari, ulli ex Electis, quafi ullo- jure obiigatus fuerit Deus , ut
ipfos ad vi-am defignaret: neque conqueri poiTunt ulii ex reprobis, quali
non peifolverit quod debcbat , cum nemini quicquam debeat.
Verf. 36. Namex eo ,rjr pereun^ & iniffitm funt ornniat Ipjt
/It gloria w fecula^ t^men^,.
(ftatio 3. ConfTrmans priorem , Omnia funt ex Deo , tanquam pri*
mo autore: Omnia per Eum , ut Confervatorem, fuftentantur; Omnia
in lpium tanquam in ultimum fcopnm tendunt : Er*j;o, quando-
cimque Ipfi viium rueritf, fuam gloriam promovere , in Judsorurn
rc jcclione , vel Centium vocatione , in aliquonim hominum cleclio-
ne, & reliquorum reprobatione >. ipfi in omnibus, & apud omn:s,hc~
zot & gloria in aetermvn tribui debet. Amsn.
Caput
94
Cap
Epift. ad Romlrtojj
ut duodecfmum*
Vit prtor pars EpifloU 5 de via ad juflificatfo^
r.em recle capeffenda^ feauitur altera pofterior, de vit*
juftificatorum rette infiitnendt*
Cafitti tres funt partes; ln prima , bortatur ad vit£
fatUimoniam in oenere^ ad verfnm tertium*
ln feeunda, Jpcciatim irftruit Ecclefitz mimftros, dt re-
ito donornm ufu , ad verfum nonum.
ln teitia, frtcepta dat communia , de virtutibm Cbriftiants,
V«C
j^Dhortw igimrvof* fratres pcr miferationes iHas Vei
ut fiftatis corpora veflra bofliam vivam , flanBam *
flacentem ~Deo, rationalem il/um cuitum veflrum^ :
Allufione facH ad typxum , fub Lege Levitica , facrificandi ritum,,
amiciflime hortatur, ut juftificationis gratuitae per Christum. no*
bis conceflac, fru&um in vita fan&a producamus.
Hortationis tria funt membra : Primum, ut corpora noftra fiftamus
Deo, hoc eft nos totos, nan animas tantum, fedetiam corpora, Dec*
in gratitudinisfacrificiumofFeramus , & confecremus: Rationes horta-
tionis funt quinque, qux fimul etiam requifita , feu proprietates hujus fa-
crificii , continent.
Trimaratio. In vehemcnti obfecratione , & obtcftatione , comprehen^
fa ; Quia De i miferationes fupra recitats , nimuum eledio ex miferi-
£ordia, redemptioex mifericordia , vocatio ex mifericordia , & jufti-
ficatio ex mifericordia feu gtatia , exiguut jure fuo hanc a vobis gra-
titudinem.
Vivam~\ lHatioi. Quia hfcc hoftia viva eft, fiquidem nihil hic ma-
ctandum praeter peccatum ; vos autem iplr, Deo confecrati vivetis, & ad
scternam vitam confecvabimini.
Sinctam ~\ \at\o 3 . Rtc hoftia vere fancla eft , in cujus quotidiana ob-
latiene , ipia conftat fanclitas.
jfcceptam~] ^atio 4. Quia hsec hoftia , non re/icietur a Deo, ut
umbratiles illae legales multas ab hypocntis oblatas , fed accepta
erit Deo,
Sfatiomlem ~] fytio 5. Quia aclus , quo De o hanc hoftiam oftertis , eft
cultus
Cnput ducklecimum. 95
Cultus ille vefter rationalis feu fpirituals, cultu illo typico prxfigura-
tus, cch]uc tantoprallantior, quarto ipiiitualia carnalibus, & Cor^ora
torum, brutorum cadavenbusanteferenda iunt.
Vcrf 2. Et ncvos configtiratc fecuto ijli , fed transforrnate vos
per rcnovationem mcntis vcftrx, ad hoc ut profatu qu* ftt voluntai
'Dei, bonA iUa} placens ac perfefto-,*
Vcundum membrum hortationis -y Ut caveamus in vita & convcria-
tione, ne inftituta,voluntatcm, & mores mundanorum hominum, pro re-
eula habeamus, cui nos conformcmus ; Ratio hortationis iri hortatione
continctur, quia mundani,huju»raundi, icufeculi voluptatcs, honorefr
& commo Ja tantum iapiunt.
MMfemiui^ Tcrtkim hortationis membrum ; utftudeamus , ingcnium
noftrum natura carnalc , pcr intelle&us & voluntatis noftras quotidianam
rcnovationcm, magis magiique inipirituale transformare. Rationes hor~
tationis iunt dux.
Qifcermte ] *%atio prim*. Quia De r lex , ieu voluntas revelata in ver-
bo, pro regula cui nos conformemus eil. 1. bona% quxbona funt docens,
a»l bonum nos duccns, & bonos nos reddcns: 2. E&accef?ta£)eo, qui
nullam nifi in vcrbo fuo praeicriptam obedientiam , agnofcit : 3. Effc
perfecta , omnia continens , qux ad Dei cultum , & noftrain falutciifc
ipe<?rant« Idcirco mentis renovationiftudendum.
fiifcernite ] Rttio 2. Qiiia non nili mcnte renovata , tc fpirituali , diV
fcerncre poterimus genui^um fenfum voluntatis divinae in vcrbo revclatie;
*cl agnitam approbare, vcl approbatam cxperimento cognofcere, quamv
bona, accepta Dso, & in ie perfe&a ca iit, Iicirco3 mcntis renova--
xioni ftudendum.
Secundcu Taru
Verf. 3. Enimvcrb per gratiam qua rnihi dataefl, edico cnivfo
Terfanti intcr vos ne fapiat fupra quam oportet fapere: jcd (apiat
*dfolrietatem7prout cuique Dcus partitus efl mcn/uram fidei.
Sccunda pars Capitis ; In qua, pro autoritate fua Apoftolica , ( quam
gratiam vocat , quia ex ineftabili gratia ipfi erat concefla , ) prxcipit*
mUhiaut verfanti #«/rr/^j,.inpublicomunere iciiicct, vel doni alicujus,
excellentiay
$6 Epift. ad Romanoss
excellentlai nefupramodumdefe fentiat ne fupra confortes, vel fupri"
taientifuivalorem, fen cognitionis fuac modulum fe extollat : fed fo-
brie fcgerat&moderate,inomnibus&erga omnes. Rationes hortatio^
nis , feu praecepti funt qtiintjHe.
^tio primi. Unicuique Deus eft partitus , non plenitudinem, feJ
menluram fidei : Ergo sequum efta ut unufquifque intra fuam men-
furam , modefte fc contineat.
Verf 4 ^nemadmodum enirn in uno corpore membra mult&
habemus ; membra verb omnia eandem non babent acfionem l
^atio.i. Sicutincorpore naturali, diverfa membra, diverfis depu*
tatafuntoperationibus, ficin corpore Ecclefiaftico fidelium, (eu foee*
tate miniftrorum Ecdefiar, diverfar funcliones diverlis aftionibus de-
ftinantur. Ergo aequum eft , ut finguli fuis oiiiciis modefte fe cir-j
eumictibantu
Vcrf 5 Ita multi illi unum corpus fiumus in Cbrifio , fingula^
tim autem, alii aliorum membrtu.
^ith 3 . Eadem fimilitudine inclufa ; Sicut in corpore naturali , rrul-
ta membrafuntcorpusunum, fic incorpore Ecclefiaftico , omnes fide-
les, fpeciatim vero omnes miniftri Ecclefiaftici, unum funt corpus in
Christo, Ergoomnes, adunitatemcorporistuendam, profua quif*
que parte , modefte confpirare debent.
SingHlatim ] fytio 4. Sicut in corpore naturali , fic etiam in corpore
Ecclefiaftico , membra fingula , nonfoliimtotius funt corporis § fed eti-
am aitemm alterius : feu deftinatum eft unumquodque membrum , ad
uniufcujufque membri ufum promovendum ; Ergo omnes , ad mutuas
operas promovendas, fibi invicem debent fervire, non veto immode-
ftii, vei arrogantia , fe mutuoimpedire,
Verf. 6. Habentes autem diverfa dona pro gratia qu* nobu
data efi^five propbetiam ptophetemus pr& proporttone fidei.
%atio$. Qnx habemus dona diverfa , feu munera cum donib diverfis,
habemusexgratia, & beneplacitoDn, qui ea dedit : Ergo neinfoie-
fcamus , fed modefte nos contineamus.
Sivc tropbttiarnj^ Defcendit ad fingula ordmaiia mwnera publica , ffn>
guLifqUg
Caput duoclcciimiiru 97
tulilque fuas operationes & metas prsfaibit: Funclionura &dt duo
gcncra. Primamefi Prophetia: Secunduiq eft Diaconi. Propheth
j tiacrationem compiehendit , Qja bdemtts (Prophethm, propbetemus
( inqutC ) feemdm proportionem fidei, ld eit, doccamus [d folnm , quod
Dflis in ^criptura crcdendum propoiuit, & cjuod folidc novimus, icu
crcdimus fenium eile bcripturx.
VcrC 7. Stve mimjterinmvztfcmut in minijlrando * tumisqul
do.et} m docendo :
Secundum genus Fnnflionum Ecclefiafticarum, efb Diaconia qax mu-
nera omnia , Vcrbi miniftcrio fubfervientia cominet.ut poftea declara-
bit. De qua prxfcribit, ut qui in Diaconia verfatur, iu ea fecontineat,
ncc alcius aiccndat, hili ordine vocatus.
h aui i\out~\ Prophetiam fubdividit , in oflficium Doclorum & Pado-'
rum, leu Prophctas diftingoit, in Dodores & Taftores • Dociores intelli-
git eos, qui exofricio dccent, feu informandis mentibus in cognitione
veritatis operam dant, & hosjubetut facultate fua ad docendum diii-
genter utantur, & hic fc exerceant totos.
Vcrft 8# Tam qtti exhortatur^ in exhortatione : tum is qui di-
Jltihit, cumjimpltcitatex tum qui prtejly cum diligentiA%tum quik
rntferetur cum hilaritate^i
faftores intelligit eos <\ui exbdrtantur, qui fcilicet movendis afFc&i-
bus operam dant, &facultatem habent, nontantiim interpretandi fen*
fum Scripturs, ied etiam prudenter applicandi Scripturam in ufum
prarfentem auditoris, cum affeftus excitatione. Hos jubet exhortati-
iri incumbere.
Qui^ aishibuit^ Diaconotum Verbi minifterio fubfervientium, tres
quaii fpecies enumerat; Piima eil corum qui ditiribuunt , id eft , cx
orricio prxfecli funt aerario Ecclefce; Ecclefix facultates, & collcclas
fidelium difpenfant in ufus Ecclefix publicos; his prarcipit, ut facul-
tates Ecclefiae diftribuant cum fimplicitate , id eft, bona hde, iine pcr>
fonarum acceptione, & fine refpeclu proprii commodi.
QiU fraesl^ Sccunda fpecies, elE corum qui Prcfbyteri Guberna-
tores alibi dicuntur, 1 Corinth. cap. 12. verf 28. & ex orricio,
populi moribus infpiciendis praefichmtur , ut fcandala vitentur, &c
N auferantur
5>8 Epifc adRomartos,
auferantur ex Ecclefiaj his praecipit, ut diligenter, & folicite, fitd
muneri incumbant.
Qui miferetut ] Tertia fpecies Diaconorum, eft eorum qui ex orn-
cio miferentur, qui paupenbus, aegrotis, exulibus, alhfque m Ecclefia
afflidis curandis prarfkiuntui; ; his praecipit , ut incumbant officio».
cum hihntate ; ne morofitate fua amphiis aftligant eos, quos morbus 6c
egcftas, vel exilium, /ain afflixerunt. Inomnibus his prxceptis, ftmdio-
nes diverfas, donis diverfis, & fubjedis diverfis, inter fe diftinxit *
alios atque alios miniftros , aliis atque aliis operibus prasficiens; Idque
fimiii pr«mpiendi forma utens ia omnibus*
Teftid-* Tart.
Verf. <j. Charita* r efto minimeJtmuUu. Eftote abhorrentesam&
h^agglutinaii bono.
Tertia pars Capitis, in qua prscipiendi formam mutat, Sc praecept».
tradit de virtutibus Chriftianis, numero circiter fedecim.
fDilettio "J Praeceptum primum, Ut figna, quibus dile&ionem exprimi-»
xnus, ex fincero corde, fine fimulatione proveniant.
JbboYrentcs ~\ Prasccptum 2. Ut a malo, feu peccato ita abhorreamusv
Ht in cjus confortium, trahi nos non permittamus : Bonum vero, feu vk-
tutem ita amplettamur, ut ab ca divelli nos non finamus.
Verf. 10. Fraterna charitate alij adalios amandos propenfi.Ha*
nore alij aliis praeuntcs*
Pr^ceptum 3. Ut Charitas Chriftianorum interfe,quacgratiaf vinculo-
fundataeft, Jit inftar charitatis fratrum, qux natur* vincuLo fundatur^.
Coniians fcilicet,& intenfa.
HonoYe^ Praeceptum 4. Ut iaopinionis noftras, de alicujus virtute,vet
dignitate, per figna externa teftiricatione, non expe&emus quod debe-
%m nobis , fed prxeamus aliis, exhibentes honorem qui debetur illis.
Verf. 1 !• Studio miniml ignavi, Spiritu ferventes, '"DominO"
ftrvicntes.
Praeceptum 5. De fedulitate inofficiis, quse£>E0 & proximo deben-
tur, e^ vocatione noftra •, ne fimus pigri, iegnes, & fiigidi, quafi nen\
cuieaxus resgerendas, ied ut cum intentione- zeli, omcia.obcamusin.
fcrvore
Caput duodecimurn. $<*
fcrvofe fpiritus, occafionem rei benc gerendz, in ipfo articulo opportu-
pitttiSj arripientes ; & fervorem hunc in rebus agcndis, non privatis af-
f cctibus noltris, fed Deo confecrantes.
Yerf. 12. Spe gaudcntcs. In affliftione tolerantes. hi cratione
fcrdurantcs.
Prxccptum 6. De remediis adhibendis in affli&ione noftra: i. Ut
fpe libcrationis ^lonemur; 2. Si invalcfcant mala, ut paticntes nos
prarltemus : 3. M dirrerri videatur auxiiium, ut perduremus in prcci-
bus, nec malis ccdamus.
Vl rf. 1 3 . Zfibus (ancJorttm communicantes* Hojpitalitatemfccfantes.
Prxccptum 7. Ut neceflitatibus, & indigentix fanclorum, internos
degentium prarcipue, communicemus dc bonis noftris: percgrinorum
vcio, & exulum , ad nos diveitentium affli&iones, hoipitalitate ul-
tro illis oblata , iublcvcmus.
Verf. 14. Benedicite iisqui voshfeSantxri hencdicite>\nc\\\imy
& nc imprecamwi.
Prarceptum 8. Ne infcftationes, calumnias, & perfecutionem mun-
di ordinariam, convitiis compenfcmus, fcd paticntia & benediclio-
ue frangamus. Id vero quia carni adverfillijiium eft, bis pr«ecipit, &:
tcrtio prohibet contrariura*
Verf ij. (jaudctecum gaudentihus, & flete cumflentihus.
Prarceptump. CommcQdat nobis r»/w*d««p fraternam, in proximo^
rum tam rebus adverils, quam profperis, ficut decct membrac/ufdem
Corporis,
Vcrf. I 6*. Itidem alij in afiosafficJi- Nonalta fapientcs^ fcdhu*
tnilihm obfecundante*. Ne eftote prudentes apud vofmetipfos*
Prarceptum 10. Ut colamus invicem concordiam , & toleremus in-
firmitatcs ordinarias in difcrepantibus fententiis , & affeelibus fratrum no-
ftrorum, &in eumfinem, ne noserigamusarroganter,advcrfusautfupra
alios, fcd inferioribus ob(ecnndemus,quantum patitui veritas, caventcs
ce inflati fimus unquam opinione fapicnti.e proprix.
N 2 Verf.17
ioo Epjft. ad Romanos*
Vcrf. 17- Nemini malum pro malo vicijfim rcddentej\ Trociu
rantes bonejla coram omnibus bominibus*
Piaeceptum 11. Ne injurias injuriis compenfeoiiis : & quia excepti»
ones facere, parata eft caro, Dicit, l^emini rctgliate.
&rocumite j [} Pneceptum 12. Vt lludentes honeftati, & vitasinnocen-
tiar, tam nobilipfis malefaciendi, quam adverfanis, nobis nocendi, vel ca*
lumnus intentandi anfam prarcidamus.
Verl. 18- Si fieri patefi quantum in vobh ejl ; cum ommbm lo-
tninibm in pace viventes.
Pncccptum 13. Ut pacem fe&emur cum omnibus; Cui additur limi-
ta.io, fi fieri potejl^ quantum per nos fieripoteft, ut media pacis omnix
tentemus, & fi turbulentum quid acciderit, aliorum (it reatus, nonnofter.
Verf. ip, Non ipfi vofmeti^fos ulcifccntes. difec?i> fed date !&.
cum ir& ,/criptum eft entm^ Mihi ejl ultio ; ego rcpendam, dicit
*~Dominus X
Pncceptum 14. Prohibens fpecialiter magis quam fupra, talionem 5
«juia procliviores fumus ad vindiclam: Jdcirco amice vetat vindiclam
nnvatam, & Jubet, ut (inamus iram & noftram, & adverfariorum de-
ter.vefc.ere , neque hanc, neque illam diclris fa&ifve foventes, velirritan-
tes , additogravi argumento , quia De i partes funt , vel lmmediate\a.
vel per magiftratum , Injurias nobis illatas vindicare. In cafu inculgatae
-tutelx, quid faciendum, ex locis communibus petendum.
Vcrf. 20. Itaquefi efnrit intmicmtuus , dba cum* fi fititydaei
jotumi hoc enim fi feceris^ carkones ignis coacervabts in caputejus.
Prarceptum 15. De bene&ciendo rhimicis noftris , cum occafio, Sc
jpforum neceilitas requirit ; hxc autem ratio additur , quia hac probati-
one , quafi carbones coacervamus in eos ut vel mollefcant , hcut metai-
kim liquefcit igne, fi in iliis aliquid fit bonx indolis: vel conviclio,
& damnatio ipforum., reddatur tanta gr.a.vior ♦ idque non. noftra, fed
ipforum culpa.
Vcrf. 2i. Ne vincitor a malo : fcd vince bono malum*
Pnsceptum id. Eodem tendens, fed generalius eft , utin certanda
<uffl inimicis, recle de vi&oria judicemusj qu«noneft,cummalum ma-
lo rependereftudemus, aut malum malo fuperare certamus: vincimur
«orn uim potius a malo, quam vincimus) fed victo;ia:hacc unica eft, cum
re.de;
Caput dccimumtcitiuni. 101
tc&c agcndo , fuperamusmalum, &ad hanc vicbriam quxrendam hic
hor.atur.
Caput Decimumtcrtiurru
Ergit hortari, ut frucitu ferant profejfione dignos\
ergA MaqxflrAtm , 0" cujufvis ordinis homines, Capitis
dur funt pxrtes : Prima , de fubjetfionc civiii, ad vcrfum
ottavum ■. Altera de diieltione , qu^tenui fcctmdam Legij ta*
luLm rejpicit,
r QJMnts anima potefiatibus fuperemincntibm (ubjeSla
* eFli l* efio . Nonentm eft potefia4 nj! a 1)eo: & aua funt
poteftates, funt a Deo ordinata.
Hortatio proponitur primis verbis, Ut omnisanirrra,feuomnis homo
fubjiciatur , fcu fubordinctur poteftatibus fupercminentibus, id e/t, civil-i
fragiftratui ; Argumenta hortationis funt decem.
7\rn enim^ Argumentum primum , Quia Va^iftratus cufufvis gene-
ris, vcl ordims, eft a De i inftitutione, & ordinatione.
Veri. 2. Itaque quifquis fc opponit potejiatiy Dei crdinationi
rejijlit: ani autcmrejiffunt, tp/i fibi condcm/iationem auferentr*.
Oxtinitioni~\ Arg. 2. Quia qui non fubjicitur, fed refiftit, fecpe oppo-
eit Magiftratui, ordinationi De 1 fe opponit.
Condemnatio?.em~^ Arg. 3. Qma qui refiftit, accerfit fibi ultionem &
poenam, cum a DEO,tum a Magiftratu.
Vcrl. 3. Nam magiftra-tus non (unt terrori honU operihtu , fed
malis. Vis autem non terreri poteftate^ auod bonum eft facitoy &
Uudem ab ipfa obtinehis.
Arg. 4. Quia Magiftratus officium a Deo ordlnatur, ut cohibeat
malos, & mala opera puniat, non verb bona : Frgo ei fubjici debemus.
Laudem~\ Arg 5. Quia bonum facientibus,& 1-egumobfcrvatoribus,
^magiftrarus laudem tribuit, & prarmia.
Verf. 4. Dei enim mtmfier efi tuo bono. Jfjubd Ji feceris quod
wdlum ejiy metur. nontnim fruftr a gladvtm gejlat, Nam Det mini-
Mer eff^ultorad iram e'% uw, <juodmdum- efi feceritr1,
Arg. $
loi Eplff". ad Rormnos,*
. Arg. 6. Quia Magiftratus eft minifter Dei innoftrum bonurn^ naiS
per Magiftra tum , Deus honefta & utilia nobis praecipit & procurar,
& malos tollit, quod nobis eft conducibile.
IS^n enim~\ Arg. 7. Quia gladio armatur, ad puniendum malos, au-
thoritate ad hoc divinitus ei tributa. Idcirco metuere, & fubjici oportet
maieficii reos, etiam in capitis periculo jam conftitutos;
V^ff» 5' ^uapYopter necefe eftjubjici^ non fofim propter iram9
fed etiam pYopter confcuntiam^.
Arg. 8. Quia eft necdlarium fubjici, non folum ad vitandam iram prin-
cipis* & pcenas civiles, fed etiam ad retinendam bonam confcientiam, re-
ipeclu praxepti Divini, fubje&ionem prascipientis.
V-rf* 5. Propter hoc enim etidm iributa folvitis : fiquidem mii
nijiri *Dei fmt in hoc ipfun incumhentes.
Aig. 9. Quia etiam tributa debemus Magiftratibus , ut Dn mini-
ftris , defenfioni pohticar incumbentibus , & huic foli negotio vacan-
tibus : Jdcirco iis fubjici debemus.
Verf. 7. Reddite igitur omnibm quod debetis: cui tributum
debetur, tributum: cui veffigaly vetfigal: cui timor 3 timortm :
cui honoY^ fo'iorem^f
Aro 10 Per modum conclufionis illatum ,- Quia ficut Juftum eft,
unicuique futim tribuere , fic etiam magiftratuitributum, vecligal, tirno-
rem, honorem, perfolvere ; prout omnia aut aliqua ex his, ma^iftratui
fupenori, aut inf eriori , & ipforum miniftris debentur.
Secundcu Pars.
Verf. 8« Nemini quicquam debete, nifi boc9utaliialios diligatis»
mm <jui diligit alterum3 Ugcm implevitr'.
Secunda pars Capitis , in qua fan&itatem vita!3 & dile<ftionem prarcipit*
quatenus fecundam tabulam refpicit: Hortationis argumenta funt fex.
Wfi 3 Argumentum primum. Quia dile&io perpetuo debetur •,
Ergo perfolvenda perpttuo.
Jmplevit 2 4r& z. Quia dile&io proximi , eft legis impletio : Ergo
dileftioniftudendum.
Verf. 9. Siquidem iffud, Nonmoechaberis) Non occides, Nonfu*
mleriS) Nonfalfum teRimwium dices , Non cmupifccs> ejr Jiquod
atiudl
Caput dccimumtcrtiurn\ 103
aliui cft mandatum 5 in hoc fermone fummAtim comprtbtnditur >
nempe, Diligts proximum tuum ftcut teipfum^.
+\nn non^ Hoc argumentum confirmat, duabus rationibus , prfina
eft ab enumeratione pratceptorum fecunda? tabulac, quae ad diie&ionis prcc-
ceptum , rercruntui omnia.
Verf. i o. Cbaritai proximum non afficit malo* Itaque charita*
tff complctio Legii.
7(atio z. tft ; Quiadileftio, nullomalo, quodperlegem prohibetur»
proximum afEcit; ldcirco dileftio, eft impletio legis, eique idcirco
ftudendum eft.
Vcrf. II. Idqne ypcrfj>ecla opportunitate^quod vidclicet tempus
jam Cunot a fomno expergifci. Nunc cnim propim nos cfl falus quam
qnnm credidimtu :
Jr^. 3. Quo urget ftuctus fidci, ex dilectione fanfta noftri,& proxi-
morum, Quia hcec fructificatio fatis diu negkcla eft , cum in fomno pec-
cati jacebamus per naturam,. & jam tempus eft, ut experreclos nos de-
monftremus ex hoc ibmno peccati , tegenerationis fructus ferendo;
T^uncenim Ar^. 4. Quia propinquior eft falus noftra> quam cum pri-
mum converfi fuimusad fldem. Studendum ergo eo magis, ut frucTusfi»
dei, & fpei de ialute advtntante , uberiores feramus ex dilecTione.
Verf. i:. Nox proceJ/it9dics autem propinquat. Abjiciamus igitur
cpera tenebrarum, & induatnur habitu qui luci conveniat.
Atg-J. Hujus ieculi & noftrae etiam ignorantia: , & cxcitatis nox
proceilit, & confumpta eft maxima ex parte, quantum attinet ad condi*
tionem natur* corruptar,id eft,inftat finis corrupti hujus mundi & abolitio
corruptionis naturx noftra? : Ergo faceiTant opeia noclis, tenebrarumP
ignorantiae , & peccati.
lndnfmnrl Arg. 6. Dies, feuftatus illuminationis , & reg^nerationis
plenae in ^loria futura, appropinquavit , & in jam inchoata noftra regene--
ratione illucefcere cacpit, quafi diluculo: Ergo arma induamus, ut cer-
temus contia Diabolum, peccatum, & mundum, iemper quod bonum cft
agentes.
Verf. 13. Vt interdiu, compofite inccdamm : non in comefatio-
nibus & ebrktaubu*9 non cuhiUbm ac froterviis > *on litc &
invidicu. HiQC
104 Epift. ad Romanos,
Hinc dedueit quafi conclufionem hortatoriam quadrupliceirir
Ambulemm'] Prima hortatio eft , ut decenter mcedamus, ficut decetc
filioslucis, per Euangeliigratiam regenitos.
Comcjffationibus'] Sccunda hortatio eft, ut ab intemperantia , & fcedi-
tate omni abftineamus, nominatim ut comeflationes , ebiktates, & fcor-
tationes, & turpem lafciviam # ( qua in cubilibus, & cubiculis, fe polluere
folent profani) & litem, <5t invidiam, caveamus & abhominemur.
Verf. 14. Sed induimini Domino Ieftt Chriffo, & carnis curam
ne habcte* **/ explendas cupiditates.
Tertia hortatio eft, ut induamus Christum, quod dixit, potius quam
induamus temperantiam , & virtutes alias, praediclis vitiis contrarias,
quianifi Christum , ipfiufque Juftitiam, nobis imputatam per fidem,
primo loco, ardiflime ampleftamur , Sc retineamus, ut ex hoc fonte
virtutem , ad re&e agendum hauri3mus, Juftitia noftra, nonfuperabit
Philofophorum aut Pharifeorum Juftitiain. Nam etiam tum , cum virtu-
te SpiritusCHRi sti, aliquid pr^ftitimus in fan&itate , fnperinduere
rurfumoportet CHRisTuM,ut nuditatem notlram, & operum noftroruin
imperfeclionem, & pollutionem tegat Chri s t i Juftitia,
Carnis^ Quarta hortatio • Ut neceflario, & legitimo creaturarum
ufu, adcorporis valetudinem contenti , non curemus,utfatiifaciamus
carnisappetituiimmoderato,neciniulgeamus voluptatibus carnis, nacq
qui corporis nimiam curam habet, animam negligit.
Capuc Decimumquartum.
Eguuntur pr<*cepta , de officiis fidchum wutuis , in
uJh Cbriftiana? libertatisi Fidelium alii , ut convcrfi Genti-
les , perfmfi erant de libertate fua Cbrifliana , fcu lilcratione
a* jugo Mojfis , nec ferias Ugales , ncc dcleUum ciborum cbfer»
vabant ; alii erant $ ut Jud<ei aliqui9 in hoc articulo infirmio*
res 9 non fatis confirmati dt libertate fua9 qui reverentia lcgts
$)ivintt , cibis a Mofe vetitis abjiinebant : Jejunia, dies fcilos , Sabbatha*
Calendas ohfervAbant : Inter bos9 01 tum dijfitium opui Euangelii interturbabat,
&imptdieb<tt. Vtrifque jnnttim praceptadat jfpoft$lus9adverft 13, confirma»
tii vero in fide 9 fcu in ferfuafione fwe fibertatU fiorfim9 reliauo capite.
Verf. ii
Cnput ifccimumqiuutum. 105
JffCm vero quifide e(i infirmm affumitc \ non tatnen
*crl# lt ad certamina difceftationum^.
Sntdet Apoftolus, ut fefe mutuo conjungant, cum ii qulbu* erat
perfuafum de abrogatione Lcgis Cereir.onialis , tuin infirmiin hacper-
luifiooe fcu fide, & ut abftineant a contcntiofis diiputationibus, hac
de re, hortatur utroique, initio facro a confirmatis in fidc.
Verf. 2. cd/ius quidem credit vefci licere quibmvu : alim au~
tem fide tnfirmus%edit olertu.
Occafionem diflidii & difputationis oftendit \n exemplo ciborum,duiri
aliicamc quavis veicuntur , iine metu ceremonialis interdi&i: ahi non
perfuafi, a carnibus iilis vetitis abftinent, oleribus, feu quovis aliqt
cibo contenti.
Vcrf. 3. Jghti edit, non edentem ne pro nihilo habeto: & qui
non edit^ edentem ne condemnato Deus enim eum ajjumf>fit-j.
Rixas, inter has, & mutuam condemnationcm in tali cafu vetat Apo-
ftolus : Argumenta adhibens novem.
Q)eus enim~^ Argumentum primum. QuiaDEus utrumque aflumpfit
in iocietatem grati^e filii fiii • indignum igitur alterum ex his, in tali cafu
alterum contemnere, vel condemnare : Iniquum enim erat a confirmati-
onbus contemni mfirmos tanquam fuperftitioios novitios : fimiliterab in-
firmis condemnanconfirmatos in fide tanquam profanos.
VerL 4. Tu quis es qui condemna* alienum famulum* protrio
Domino perflat aut cadtt) Babilieturautem*' poteji cnim ^Deuseum
flabtlir<i_j.
jfrg. 2. Iniquum cft alienum fervum fine vocationea Deo j"udicare*
<juia Domini intereft, non alieni , five pereat , five fervctur fervus ipfius :
hrgo , alius alium condemnare non debct, hac in re.
Stabilietur 3 dr^. $. Quia qui fervus eft Christ i ftabilietur a Chri-
sto, qui& poteft & vult eum fervare : Ergo judicium, Christi Ju-
dicio contrarium, ieu mutua condemnatio peccatum eft.
Vcrf. 5. Alius quidem <*Htm*t diem pr* die^ alius autem per
a?que> sflimat quemvt* dhm. Vnufquifque in animo fuo plenecer*
iioratus efio.
O Probat
106 Epifh ad Rormnos ,
Proponit aliud exemplum occafionis diflidii, in dierum a Moyfe prar-
fcriptorum obfervatione , quos dies alii, Judxi nempe converfi quidarn,
ex confcientia legis , dicebant obfervandos efTe pra: aliis : alii vero,Gen-
tiles fcilicet , ex confcientia libertatis per Christum partat, persrque
aeftimabant hos dies, & alioslege ceremoniali non pra:fcriptos. Hic eti-
amdiilidium, 8c mutuam condemnationem vetat Apoftolus, & regu-
lam refte fe gerendi, in tali calii prarfcribit : Scilicet ut ftudeat unuf-
quifque , in his de lcge ceremoniali controverfiis, folidas ad fulciendam
fidem fuam rationes habere , five fa&i , Ci\q omifliorus fiue ; atque ita
addit argumentum quartum, Ne mutuo fe condemnent; Qi\iainpr£-
difto cafu, cum perfuafione folide fundata,poterat aliquis facere> & alius*
cum perfuafione folide fundata , abftinere. Ergo lniquum erat ut in hoc
cafu, alter alterum condemnaret. Apoftoli enrm, in Concilio Hierofo-
lymitano , liberavcrant Gentes, a j ugo Moyfis , quia illis iex ceremon;a~
lis nnnquam erat pofita , ajudaris vero, Apoftoli, neceflitatem ceremo*
niarum tollentes,liberum ufum mterim relinquebant illis aliquantifper »
donec poft tempus aliquod , clartus illucefcente Euangelio.fepeliendam
efle Synogogam perfpicue vidcre poflentj Quare , plena perfuafione,pote-
rant Gentes Ceremonias miilas facere, & Judari eas obfervare, fal»
tem quamdiu Dei indulgentia ftare pafla eft tempium Hierofolymi-
tanum, cui alligata: erant precipuae ceremonias.
Vcrf. 6 Slui curat diemy Domino curat: & qui non curat di-
tm> Domino non curat. £>ui edit, Domtno edit : gratias enim agit
Deoi & qxi von edit, Domino mn edit, & gratiaA agit Deo*
Arg. 5. Quia JudatuSicbfervans dkm, lege Moy fis prasfcripturn > &
a cibo yetito abftinens, & fimiliter Gentilis, legem Moyfis non ob»
fervans^in Dei gloriam, cum gratiarum aftione agebat uterques Ju-
darus,quia cibi fatis non vetiti habebat \ Gentilis, quia quoviscibovefci
licebat, gratias agebat: neuter ergo ab altero condemnandus.
Verf, 7. NuUus enim nojlrum fibi ipfi vivit , & nuUus (IU
ipfi moritur.
Verf. S, KJam fivevivimus, Dcminovivimus;fivemorimurDc*
minomorimur- Sive igitur vivamus ^five moriamur \ Dommi fumus.
Verf. 9 ^d hoc enim Chrislus & mortuus efl & refurrexit ?
fr rtvixa 1 ut et mortm & viventibus dominetur.
Confirmat
Cjput dccimumquauum. 107
Confirmit finem propofitum ubfervanti , & r.on obfervtnti ceremo*
nias, &iimuiaddit argumentumfextum; c^uorum nullus eft /uris fui.
Jcd alieni, ncc fibi vivit, ncc moritur, fed lhristo tantum , illi
tcnentur adiones fuas, & omiilioncs ad Christi gloriam dirigcre»
iimul ctitm non condenmare confcrvos fuos : At noltrum, fcu lide-
lium, nullus (ibi vivit, vclmoritur, nullus efl juris iui, vcrfu 7. fcd
Christo vivimus, & morimur, in Ejus honorcm & ufum , ad qucm
cura noltri, in vita & mortc pertinet , verf. 8. Quod probat ; Quii
Christus, in cum finem, mortuus efl, & refurrexit , ut Domini-
um in Redemptos , vivcntes & morientes acquirerct, & exerccret ; fe-
quitur crgo, rideles non dcbere fc mutuo condemnare, vcl contcmnere.
Vcri» 10. Tu verb cur condemnaA jratrem tttum? aut eiiamtu
cur pro mhilo huLcs fratrcm tuum? Omncs cnim Jijtemur apud
truu alCbrifli.
Arg. 7. Fidclcs, rratres funt, five Judxi, five Gentiles fint : Nonergo
debent ic inviccm judicare, vel contemnere.
3istemur~\ Arg. 8. Omnes judicanii funt, ad tribunal Chkisti :
Ergo caverc debcnt omnes,ne fe mutuo, temere judicent.
Vcrf. XI. Scriptum eft cnim , Vtvo ego,dtcit Ttominus y Cert%
rnihi [zkjltclet omne genu, & omm Ungua pafamagnofcet Dcum.
Id confirmat, teftimonio lfU9 prasdicentis cap. 45. 23. Chri-
stum futurum omnium Judicem, & omnes fubjc&ionem fuam,ipfi,
ut Dio confcfiuios.
Verf. 1 2t Ncm$c ergo unufyuifcjue nojlrtim de Jeipfo rationcm
reddet Deo.
Verf. 13. — Ne amplius igitur alij alios judicemus:
Arg. 9 Ex fupcrion deduchim, Unufquifque tcdditurus efl ratic*
nemCHRiSTo, de feipfo, verfi 12. Ergo feipfum debet quifque
ad judicium Dei paraie, non proximum judicare.
Secundcu Pars.
'.Verf* — 'I3- Sed hic pottus adhibete judicium , ut ne fratri
proponatis qwdp/am>ad auod impingat vel ojftndaf.
Altcra pars Capitis, in qua poft generalis hortatioais conclufionem, or-
ditur fpecialem , ad firmos propne fpeCrantem , ne abutantur libertate
fua , cum infirmorum oftendiculo , verf z 3.
Oa Veri 14
icS Ep:ft. ad Romanos,
Verf 14. Novi , & perfuafum habeo per I)omimtm Jefum^ nU
hil ejje impurum perfe \ fcd ii qtti reputat aliquid ejfe impurum y
td ei impurum cffe.
Prxoccupat objectionem : Diceret aliquis , peifuafum habeo , per
Christi oratiam, nullum cibum, fub Euangelio, impuium, ant veti*
tum effc. Ergo quovis cibo, licet vefci indifterenter: Refpondet, negando
confequentiam : quia purus cibus, edenti reddituc impurus, duobus mo-
dis; primo, fi eum illicitum opinatus fuerit edens. .
Verf. 15. Verum fi propter efcam frater tuus triflitia afficitut*
Konjam fecundum charitatem ambuloA. Ne efca tux illum perdit*
fro quo Qhrifltu mormm e/f,-
Secundo, cibus eft impurus,Si quis perfaafus de libertate fua, edafc
cum fratris ofrenfione , feu triftitia : In quo cafu, probat non eden-
dum cum fcandalo, vel cavendum efle, ue abutantur libertate, idque
undecim argumentis.
Argumentum primum, Pugnat^um charitate, agere in indiirirentibus,
€um inrirmorum offcniione. Ergo non abutendum iibertate.
Perdito.']. Arg. 2« Scandaluni ponere infirmo, ex natura operis, ten*
dlt in perditionem fratris, pro quo mortuus eft Chr i s tus ,& qui oflen-
diculum ponit rratri, in ienfu judiciali perdidit fratrem: quia quan-
tum in ipfo eft, perditioms accerfendai ei caufa. eft. Ergo non abu-
tcndum libertate.
Tro quo] Arg. 3. Comedens cum fcandalo, factb feopponit Chri-
$ti morientis merito, & intentioni : ille enim mortuus eft, utinfirmus
icrvaretur; edens vero, cum ofTendiculo, facit quodin iplbeft, ut infir^
jnus perdatur. Ergo non abutendum libertate.
Verf 16 Ne veffrum i^itur honum blafthemater.
Arg. 4. Edens cum fcandaloy facit ut blaiphemetur, & in contenv-
ptitm veniat fidesChriftiana; & ut libertas Chriftiana', apud- infirmos, &
sxtraneos, male audiat. Ergononabutendumlibertate.
Verf. 17« Non tnim ejl rcgnum Dei e/ca & potus, fed juftitia^
$* pax £r gaudium per Spiritum fantlum^
Arg. 5?. Quia (ut eft I Cou cap. Z.verf 8. ) cibus Sc potus, non pro-
movent Ch R 1 s t 1 regnum fpirituale, fed juftitia, Pax, & Gaudium.,
seliquique fructus SriRi.Tus. Ergo abftinere tenemur a cibis, feu re-
bus adiar
Caput decimumquartiim. 109
aJiaphons, cum peiiculum c(l> ne inteMpeftivo ufu libeitatis
uirbcraus regnum Christi.
\ erf. 18 Nam qai per hac fervit Chrifto ,gratm eft Deo , 6'
frobaur hcminibui.
Arg. 6. Qai his, U eft , cibo, potu. aliifque fimilibus rebus indifte-
rentibus, prudcnter utuntur ad Christi fervitium, ( iumentes fci-
licct , cura pcr cjus veniam licct, & ibftinenres, prout Christi ncgo-
tium inde promovcri p^terit) grati funt Deo, & hominibus acecptL
Ergo rccrc utendura libertate.
V^rf' 19. Xempc igitur qux ad pacem faciunt ^fettcmur > c£*
qiut ad mutuam ^edificationern^*
Arg. 7. Pcr confectarium, ex fuperiori argumento , hortationis mo*
do deductirm. Sic utjndum libertate, uc per pacein 7 & atdificatio-
nem, promovcatur Christi regnum : Ergo non dcbemus uti li-
btrtatc Chriftiana , ni(i prout paci, & acdiricationi , infervire poterit
maxime.
Verf. 20. Nc eibi eaufa deftrue opur H)ei. Omnia quidem mun-
da\ fed malnm eft homini qui eUens offendtt^*
Arg. 8. Propter rei levicuicC commoditatem , fqualts eft certi ci-
bi,ccrto tcmpore ufusj non debet opusDEi dcftrui, atit fratris falus
periclitari. Ergo non edendum cum icandalo. r
Oom'u~\ Occurrit objeclioni ; Dicerct aliquis omnia, id elt, ea de
quibus nunc agimus efculenta , licita funt. Kefpondet, veruin eikrde
rebus per fc confideratis, ied illicita eile (in cafu fcandali) edenti
cum oftenlione infirmorum.
Verf. 21- Bmum cft non edere carnes^ neque hihtre vinum^ne-
<jttc quicjtnm facerc in quo frater tuus impin^it vel offenditur^ vd
tnfirmus cjt^.
Arg. 9. Bonum eft abftmere, a quovis cibo vel potu , quando peri-
culum cft, ne frater, aliquo modo deterior, in negotio religionis
rcddatur, per cibi, potufve noftri fumptionem :• Ergo abftinendum
in tali ca(u.
\ erf. 22. Tu fidem habes : apud y temetipfum habe in confpeclu-
ZV/. Beatus qui non condemnat feipfum in eo quod approbaf.
Occurrit objectioni, Fidem habco de hbeitate mea, eamque
ut profirea*"
iio Epift. ad Romanos*
ut profitear necefle eft. Reipondet, negando necelTariam effe confeC
fionem, per modum facli, in cafu (candali , quia confiftit libertas ,
cum abftinentia non minus quam cum ufu rci ; quare jubet ut obji-
ciens contentus fit, in tali cafu, fidei fux de libertate, interna af-
fertione apud Deum.
%eatm~\ Confirmat rcfponfionem aphorifmo, quo <trg. 10. contineturs
Qui in eo, quod certo novit tfle fibi licitum, ut eo vel utatur, vel ab
eo abftineat, ita utitur libcrtate fua, ut libertatis iuar ad fcandalum
abufu , fe non reddat condemnatio;us reum, eft bcatus. Ergo abftinen*
dum in tali cafu.
Vcrf 23. J^ui verb dubit.it ^fiederit, condemnatus eft quottii
am non edit exfidei qutcqurd vcrb ex fide non eft , peccatum cftt-*.
jfrg. 11. Periculum eft ne infirmus fiucluans, inducatur merointem-
petlivo edentis exemplo, ut dubitante confcient;a edat, & fic peccet,3t
in damnationis reatum i currat. Ergo in tali cafu abftinendum.
Hoc argumento, & deterrct infirmum, ne cujufvis exemplo, dubitanter
confciemia edat, & pariter fitmum deterret ab efu intempeftivo , ne
caufa fit alieni peccati, $c reatus.
Q*icf4id~\ Probar peccare edentem dubitante confcientia, quia noa
edit ex fide > leu ex periuafione , quod faftum licitum fit : Quicquid
autem tit non ex fide, ^uod opus licitum iir, peccatum efle pronunciat.
Caput Decimumquintum.
UiE fttnt Capitis partes, in prima pergk ApoBolns
in hottatione ad firmiores in fide de libertate Cbriftiana^ ut re~
cte fe gerant erga infirmicres, ad verf. J 3 . /» altera ejl Epi*
sloU <\mfi peroratio , ad finem.
JffEbemus autem nos qui firmi fumus s iftfirmitates
imbeciUorum poriare . ac, n<m indulgert nobifipfist
Quod ad primam attinet , quia in difiidio , de ufu reram indifrerenti-
um, nullaconcotdiaabfqutpeccato, probabiliter expectaripoteft , nifi
firmiores in libertatis fua: uiu , attempetent fe infirmioribus ; Idcirco
hoiatur,utidfaciant,&portcntinfirmitates infirmorum, tolerantes, Sc
fublevantes
1
Ciput deciinumqtiintum. iii
. .teseospatientia, &conillio prudenti, tanquam xgvis in caufa ,
illiscondonantes. Argumenta hortationis funt feptem.
*tire~^ Argutnentum primum, Robuftiorum partcs funt, fc jufe
ntturs , Sc Jurc divino, oncra infirmorum portar^. Ergo firmiinhde
inrkmorum inrirmitatcm in rebus his mcdiis tolcrare debent.
ltuUetre'] Arg. 2. llobulliores, qui hoc oiticium crga infirmiores
prxihrc rccufant , compcricntur tcj P/*«»*'« fuis arrectibus, & commodis
privatis , tantum ftudcntcs. Ergo inrirmi tolcrandi iunt.
Vcrf. 2. Itaque unufquifqtte noftrum proximo piiceat^ ipfius^"
XO) ideft, ad cjus td/ficdttoncms.
Arg. 3* Qil^a omncs tcncmur proximo placere, cum ad ipfius xdifica-
tioncm , &: bonum rieripoteft : Addit in (tdificattincm, ne incujulvisgra-
tiam, malum admittamus.
Verf. 3 ttcnim CbriSus non flacuit fibiipfi .. fed ficttt fcriptum
ejl, Convltia torum qui convitiantur tlbi% inciderunt in me^,%
Arg. 4. Quo ctiam confinmtur fupeiius, a Christi exemplo:
Christus non utilitatis fus, icd infirmitar.s. cV falutis noftnerati-
onem habcns, non fibi placuit, fednoDis; quod probat, quia peccata
noftra> qu* uaturafua funtDsi opprobria , portavit Christus , ut
nos bbcrarct a p^nis meritis, & oneri noftro fuppoiu t tergum iuum :
Ergo cedendum nobis eit, faltcm m rebus indifrerentibus, dc J ure noftro,
in gratiam iniirmorum, ut ialventur.
Crf 4. Nam t\u& ante fcrivta funt , ad nos dccendos ante fcri-
pta funti ut per tolcrantiam & confolativnem Scnpturarum , fpem
retincamu.'.
Hocexemplum,inimitationem trahendum probat, ex generali fine
totius Scriptune, qui eft ad.ficatio noftri, i in fide, & obed;entia,)
per promiiliones, praecepta, & excmpla : utnos pcr omnia adverfa, De 1
voiuntati patientcrmorem gerentes. confclationem , &ipemex Scii-
pturis habcamus.
\ crf. $« Deus autem auror toleranu<* & confolatlbnis , det vo*
bis ut itidtm alij in alios affrcli fitis, (ecundum Qhrifum leptrn^.
ArgumcRtnm claudit precatione , ut Deus, qui patientix, &- confo-
Iaticn"'sfouse{t,&dator, det lllis eundem inter fe affectum, fecundum
CiiRiSTi excmplar, ideft, ut idem fentiant, juxta Christi
doctrinam ^
112 Epift. ad Romanos,
doctrinam , & fe mutub diligant , nam (i dileftio fuerit in rebus me-
diis, concordia erit.
Veif* 5- Vt concorditer uno ore glorificetk Vettm ac Vatrem
Lomini nojlri lefu Chrifli.
Precationis finis eft, nt difcordia, & diflenfione omni remota, uno cor-
de & ore, concorditer glorificent Deum, ac patrcm Christi qui nos
infiliosadoptavit,&fraternitatisvinculo, cum Christo, & inter nos
mutLO, fjciavit.
Vcri. 7. Propterea alios ajfumite alij }ficut & Chriftus ajfumpfit
kos in gloriam *~Dci*
jf™. j. Itidem ab exemplo Chk i st i , illatum ex iuperioribus, hor-
tationis modo ■ Christus mifertus noflri , aflumpfit nos infirmos, &
ind.smos, in focietatem gioriae Dei , condonatis peccatis noftris : Er-
S,o debemus nos , infirmiores, & ut videntur forfan, indigniores, coi>
donatis infirmkatibus, afluinere in iocietatem dUe&ionis , pacis, &
.corxordias noftrae.
Verl. 8» lliud autem dict, hfumChrifium miniflrum fuijfecir.
cuncijionis t pro 1)ei veritare^ ut confirmajet promijjiones Tatrum-,.
jbg. 6. Etiamab exemplo Chri sti; Servivit Christus cir-
cumciiioni, feujudaris, interipfos praedicans, & lniniftri munia omnia
cxequens propter foedus cum ipforum patribus ictum : Ergo omnes
Chriftianos decet , erga Judaros infirmiores infide eodem cum Chri-
s t o animo e(fe, etiam propter fcedus cum ipforum patribus iftum.
V^rf. $• & ut Gentcs pro mifericordia glorijicent Deum : ficut
/criptum efi} fropterea cclcbraho te inter qentes> & nomini tu&
fjallam-*.
Arg. 7. Ab exemplo etiam Ch ri s t i : qui inter Judseos prardicavity
«on tantum ut veritatis Dei , & promiflionum Patriarchis factai uin *
complementum promoveret ; fed etiam eo fine ut Gentes, per Judaeos»
& cum Judaeis converfe, Deum una glorificarent : indignirlimum cr«*
go,fi Judau&Gentesfemutubcontemnerent de rebus indifFerentibus.
TtofSata ~\ Quod attinet ad Gentes , probat ex Scriptura , intendifli"
Chistum, easinfocietatem Judarorum vocare , quadruplici oraculo,
primumeft, exPfal. 18. verf. 50. In quo, Chri stus iub typo Davidis*
promittit,fepraedicatunnn Dtinomen, inter Gentes.
Vcrt 10-
Caput dccimumquintum 113
Verf. io- i'f rurfum dicit, gaudctc Gcntcs cum fopulo c\u*.
Oraculum fecundum, cx Dcut. 32. vcrf. 43. in quo, Gentcs jubcn-
tur Utttrij cum ] udacis, ut populo Dei; Ergo, ifti populo, ailocia-
buntur Gcntes.
Ycri. ir« Et rurfuw, Laudatc 'Dominum cmncs Gentes* &
coHauJatc cum omnes populu
Oraculum tcrtium e\ PiaL 117. verC 1. Gentes jubentur laudare
£)eum ; Ergo mifencordiam confequentur.
Verf 12- St rurfum Sfatas dicit, Erit radix Jejft, & quicxur^
gat ad imptrandum (jentibm : in ipjo (fentes fjerabuntr*.
Oiaculum quartum , ex Ifaix 11. verf. 10. Christus regnabit, ut
imperator Gcntiura, &Gentes crcdentineum: Ergo convrrtentur.
VerC 13« Vtinamverd Deusffci impleat v$s $mni gaudioy c^
pace credcndo, ut (J>c abundetis per virtutcm Spiritus fanfii*
Claudit totam hanc hortationem, de abftinentia ab intcmpcftivo ufu
libertatis, in efculentis, in cafu fcandali, voto ardentiflimo: ut Deus
Chiiftianam hanc abftinentiam a cibo , compenfet abundantia fpirw
tualium donorum > <\\xx repletio majorem laetitiam ipfts crearct, gk
dulccdinc fidei, & pacis a Spiritu fan&o, quam alioqui, ex omnibus
delichs ciborum, capere potuiffcnt.
\ erf. 14- Perfuafum autcm babeo , ejripfi ego devobis , fratres
*tf, quod ipfi fcr vos pleni Jitis bonitate, tmplcti omni cognittone}
& qut ptffitts etiam tos mutuo admonerc^.
VcrJ- 15- Lsfudacule verb fcripfi vobis, fratres^ allquatcnsn
Tcluti commonefacicns <vos> propter gratiam c^ua data cjl mihi^
* Deo,
Verf- 16. ^d hoc nt fimminifter lcfu Chrifti apud Cjentes %
hperans Euangclio Dei> ut oblatio Gentium fiat acecpta3 fancJificAta
per Spiritum /anclum.
Altera pars capitis, contincns epiftolae quafi perorationem , In qua
primum oftendit fcribendi, fimul & adeos nondum veniendicaufam,
quod etiamfi perfuafum haberet, Romanos abundarc gratia, & cogniti-
one, qua valeant fe mutuo hortari , & docere , in omnibus fupradiclis ;
Liberius tamen, & fufius fe ad ipfos icripiifle ; primum,quia com~
P monefaclio
U4 Epift.ad Rom?no$3
monefactio de cognitis erat ipfis utilis ; deinde, quia authorltate Arx>
ftolica ex gratia fibia Dio data, minifterium fuum interGentes, (&c
per coniequensinterRomanos) itacurare oportuit ut Gentes converfce
& quafi mactato?, quo ad veterem hominem per ejus Euangelium , ofter»
rentur De o> tanquam victima ianctificata pec Spiritum fanclum,& Deo
accepta propter Christum.
\ci f. 1 7. Habeo igitur quod ghrier p:r Chrifium lefum } in ifa
*ua ad Dcum perrincnt.
Ut fupenori doftrinaefaa conftet authoritas , hunc fuum Ajioftohtum
commciidat fextuplici nomine ; prirr.o a fpiritualibus effectis, per Chr i-
5ti virtutempro.iuctis, qux apud Deum faltem, funt in ma^nopre»
tio , ut ut homines. ea parvi aeftunenf.
Verf. 18. Non enim fujlinuerim quicquam hqui quod nen ejje-
ttrit Chrifius per me^ adducendis ad obedientlam Gentibiu verbis
(fr faclis.
Secundo a converftone Gentium, de qua neque audet plus dicere quara
\erum eft, neque poteft dicere, vel quantum fecerit, vel quid oraiferit
Christus ad converfionem Gentium, per ipfius minifterium.
Vcrf. 19. Virtute Jignornmac prodigiot um^virtute Spiritus Veit
&deo ut ab Hierofolpms & circumjacentibu4 regionibu^ r ufyus
ad I//yricum> impleverim pradicandi Euangelij Chrifii munw.
Tertio, A fignis Apoftolatus iui, fcilicet virtutibus, miraculis, & po«
tentiaSp iritus fan<fri , qui per miracnla convincebat Gentcs,de cer*
titudine doctrmae Eua^gelicae»
Meo tit 3 Quarto a multitudfne triumphatarum Gentiurn ,per ipfrV
us minifterium > inter quas erant ilke omnes r qu£ inter Hierofoly-
mam , Sc Dalmatiam interjacent , ad traetum circiter mille qua'drin-
gentorum milliarium9 ut sitimatur, prxter provincias circumjacen*
tes in circuitu.
Veri. 20 Ita porro contendens euangelizare , non ubi nominfc
tm ejjet Chrifliu, ut ne fuper alienum fundamentum xdificarem :
Quiato,Ab erecrione EcclefiarumDfi, in illislocis, quarum colle-
ftio iicut erat folius Christi AuthoriSj uc erat iohus minifterii Pauli*
oion ulims alius ex Apoftoiis.
Verf. 21
Ciput dcdmumquintuno* 315
Veif. 21. Sed ftcnt (rifimm ejl^ ^nibm non eft tmmnclMumdt
toy fidcbunt: & qui ncn audtCYunt, tnteUigent^.
\:6, Quia, in iplius minilterio impkbatnr oraculum Prophetx
cvidentiflime.
^\:C. 22. ^Quapropter etiam ftpe inhibitm fum venirc advor.
Yer^ 23. Kttnc vero quum non amplitis habcam locum in his
tegiohibus^ fummum auicm defidcrium habeatn vcnicndi ad vos i
multit annii ;
Verf. 24. Sluando proficifcar in Hiftaniam , vcni.tm ad vos :
Spcro enim foYC^ ut iftac pr*tcriens^ tonfpiciam vos, & a vobts de*
ducar iffuci (i tamcn vejlra confuctudtnc prius ex parte expletm
fucro.
Pofito in fuperioribus fundamento excufationis , quod ha&enus ad
Romanos non veniffct, verfu 22. & 23. fpem facit adventus fui, &
commcrationis aliquantifper mter eos in itinerefuo, quod verfus Hi-
fpaniam meditabatur, poltquam ipforum confuetudinc tanquam aroma-
tum odote perfufus fuerit.
Yerf. 25. Nunc atttcm proficifcor Hierofoi)mam y minijhans
fanclis.
Verf. 26» Liluit enim Utfaccdonia & Achaix conferre aliquid
in pauperes fanclos quifunt Hierofolymis.
Tempus adventus cxprimit,poftquam fcilicet profettus fuiflet Hierofb^
lymam,& eleemofynas Grarcarum Ecckfiarum, fandis in j udsea pau-'
peribus refocillandis obtuliflet.
Verf. 27. Libuit enim eisinqinm5e^ debitores eorum Cunt^nam
fi fftrituaiia ipforum bona Centibus communicata funt } debent eti-
«m \pfzin carnahbus eis mintHcrio fu? adeffe.
Eleemcfynam hanc deberi Judads piobat, quia Euangelium a Ju-
dsis ad Gentes pervenerat.
Verf 2-3. Hoc i^itur uhi perfeccro3 & eis confignavcro hunc ffu*
Sfum, abtbo iflac in H<JJauiam—>.
Verf. 29. Scio vcro me., quum veniam ad vos cum plena bene-
diclione tuangeltj CkriHi venturum^.
P Z Poft
ix8
Epiflv ad Rormrids
Poft traditam colte&am, quafi obfignatam, fine diminutione, pro-
mittit fe venturum ad eos. Interim fpem facit benediclionis fpiri-
laalis, per ipfius minifterium > in Romanos conferendae , cum adve-
nirct. Quod dicit, ut gratior veniret,& ut atdentius expcteretur, fi*
muL & expedaretur, a Romanis.
\lv(. 30. />er*r autem vot% fratres, $cr Dominum nojlrum
lifum Chriftum) & per cbaritatem Spiritns, utconcertetu mibi ve-
flris pro me apnd Dcum orationibm.
Denique obteftatur enixe, ut precibus apud Deum, pro ipfoconten*
dant, in tribus petitionibus.
Veif, 31- 1t Itberer ab iis qui non obediunt fermoni in *]ui*ax
tttqueminifitriumhoc meumerga Hierofolymam acceptum [it/anftis\
Prima eft, ut liberetur ab infidiis infidelium injuctea, qui fanguineirt
ejus maxime fitiebant.
Miniflerlum"] Petitio 2. Ut eleemofynx, quas portaturus erat Hiero»
folymam, forent fratribus Judftis accepta:.
Verf. 32. Vt cum gaudto veniam ad vosxper voluntatemDei^
maqm vobifcum refociller.
Petitio 3. Ut cumgaudioRomamveniretj&cumipfiscoHgauderet.
Vcrli 33» Deus autem pacis fit cum omnibus vobis4 ^men^,.
Interim orans, ut Deus ipfos in pace cuftodiret , ne contentionibu*
fuis , opus Euangeiii , inter fe impedirent».
1
Caput Decimumfextum,
UiE funt Capitis parfes prtcipu*'. In prima posT
commendationem Tbetbes , aux Epijlolam hxnc , ut appa-
ret , ad ^ominos perftrebat 9 bonorifict ftlntat , Jpctfat* fi-
deiy alifiot Santlos , ad verfi J 7. In fecunda parte , po/t
lor.ationem ? ut caveant fibi a fchifmaticis , filutationtS',
Santtomm aiiauot nomine , aui apud fi erant , dum Epiftolam hanc mitttret 9
fm [dutatiohibm adjwgit, votifqtte ardentijfimu EfifitUm ckudjt*
Vcrf. s.
Caput decimumfcxtum. 1 19
v r rOmmcndo auttm vobis Thaben fcrorem noJlramy qux
wl ' • l ■ tft miniftra Ecclcji* Ccnchreenjis :
Vcrf. 2. Zfi eam txciftath in Dcmino covenienter fanclis , &
tis d quacuncjae in re ipfi ufus Jueritvobis : nam hac tum mul-
tis hofpitium prtbuit^ tum mihi cliam ipji,
Ccnchrc.T,portus fuit, Cormtho vicinus s Inhoc oppidulo,Ecclefia
collecTafuit ; fuinptiisi quos ferre non poterat haec tcclefia , fuftinu-
Ifle videtur Phatbe* domicilium ftmm , quafi commune diverforium >
tdvenis Chriftianif , libcralitcrpatefaciens ; ideoque miniftia Ecclefuc
nominataeft: Nam fuifle ex collegio paupercularum Yiduarum , quat
Ecckfia alcbatpublicoltipendio, ( i.adTim. 5.) nonvidctur, fedof-
ficium ipiarum iupplevifle, &: fumptibus fuis fullinuifle eft venfimile ,
quia 1 pfi Apoftolo , & multis etiam aliis, hoipitium liberale praebuerat :
Sc profccTionem tam Iongam , ex Graecia Romam ufque fufcipere, nego-
tfa fecularia habere Romse curanda , quac Ecclefia: totius notitia , &
auxilio , &in eum finem , Apoitolica interceflione digna eflent, figna
funt non pauperioris , fed opulentac, & notabilis foeminx, quam idcir-
co vult a Romarris recipi in <Domino , id eft , Chriftiano aftccTu &: Domi-
rii caufa , & tractari digne fenftu, id eft , ut decebat & Romanorum , dc
Phsbesconditionem externam, fancTitate ornatam.
Verf, 3. Salutaie Prifctllam & A^utlam^ adjutores meos f$
Chriflolefu;
Veri. 4. J^ui pro anima mea fuam ipforum ccrvicem fuppofue*
runt: quibm non cgo folus gratiai ago , fed etiam omncs Ecceji*
Gentium^ : )
Salutationes , SancTorum nominibus, & encomiis , fatis di{linguntury
tit analyfi hic non opus fit, fufricient ad mftitutum noilrum , notae aliquot.
Quomodo Adjnurcs Apoftoli, fuerint Prifcilla & Aquila; patet exAcb
i8.quoloco,licetprivatifuerint, quantiim tamen privatim fieri potuit
ab ipfis in vocatione fua fe continentibus, ftudiofe in docTrina Chri s ti
propaganda laborabant, properitia fua& zelo fingulari; Inquo negoti©,
f -' ot nominatur nxor ante matitum , fic primas tenuifle videtur.
Cervicem ] In periculo perfecutionis aliquo . Yel tumultu* apparet
Prifcillam, & Aquilam, fortiter egifle caufam Apoftoli, ejulque vitam
cum vitae ftiae periculo eripuiiTe, quo nomine , .omnes Eccleiiaej qtiac cu-
rabant Apoftoli falutein , gratias illis debebant. Yerf 4?
I
nff Epift. ad Romanos,
Verf J. #<?»* Ecclefiam qu<* in domo eorum eft. Sahtate Ep
nttum mihi diledum^ pimitia* ^4chai<t in Chrifio.
Per Ecclefiam, videtur intelligere jfoliim familiam ipibrum, pie inftitu
tam, & quotidie vacantem rebus facris, inter labores manuarios , propter
quandam Ecclenaefimilitudinem ; qu:a nondicit,Ecclefiam qu£ convo
nit ina:dibuseorum,fedqu2eeft,feu habitat in dotro eorum , nifi exifti-
memus , fimul etiam Ecclefias toti prarbuifle hofpitium , ficutGaius,
de quo verf. 23.
Epanettu dicituY primhi* Achai<e ; quia inter primos, ad fidem conver-
fuseft , ficut & 1 Cor. \6. 1 $. Stephanae familia , eodem nomine, intet
prarcipux notae, & in fide fpeclatos Chriftianos, laudatur.
Vcrf. 6 Salutate A4«riam, qiu tnultum laboravit erga nos.
Mariae ftudium erga fidelcs , & Apoftolos , cognofci , & agnofci
vult ab Ecclefia, ut fimile ftudium foveret , vel excitaret in aliis.
Verf. 7. Salutate Andronicum & Juniam^cognatos meosy&
concaptivos weos, quijunt infignes inter Apcfoios qui etiam antc
me fuerunt in Chrifio.
Andronicus & Junia, confanguinei Apoftoli , vocantur infignes
inter Apoftolos, quia Apoftolis omnibus noti, & approbati, & in pretio
abiishabiti funt, qui etiam ante Apoftolum Paulum converfi erant ad
fidem,& cum Apoftolo paflionum pro Euangelio, in Carcere & vinculis,
confortesefant.
Vcrf. 8. Salutate Ampliam dileSfum mihi inDomino
Amplias diledione dignus in Domino dicitur , propter fidem , & pi-J
Ctatem fcilicet, a Domino ei datam.
Veif. p Salutate Vrhanum adjutorem noflrum inChrifio^fa
Stachyn mihi ditecfum^*
Urbanns videtur unus, ex paftoribus Romanse Ecclefix fuiffe, & ad-
Jutoc ApoGolici laboris, in Euangelio.
Verf. 10 Salutate Apellen, prohatum in Chrifio* Salutate eos
qui funt exAriftobuli familiaribus.
Apelleu probatum vocat, quia conftantise, & fidei fux, experiment*
certadederat.
Verf. 11. Salutate Herodionem coznatum meum. Salutate eos
quifmt ex Karcijfi familiaribus, eos mquam qui funt in Vomino.
Ariftobiilum*
•
Caput decimumfcxtum. ii£
Ariftobulum , & Narcifliim non falutat , qura inficfeles maiubant %
flltconjiccrelicet, fed Chriltunos cornm fervos, & domefticos, nt in
fidc confirmarentur j & in otiicioerga Dominos faos , Licet infidele%
permanerent ♦
Ycvi 12 Salutate Tryphinam ejr Iryphcfam, qua lahorant in
*~Domino> Salatate ierfiiam miiu dileB.im^ qu& multun laboravit
$n Domino.
Salutat fpeftatas Matronas qu* ad promovendum Euangelium fuas
operasftudiofe & felicitercommodirant.
Vcrf. 13 Salutate RufumfelcSum in IDomino, & rnatrem e\m
ac meatn^.
Salutat Rufum , egregium adoiefcentem, qui matrem habebat, ftudi-
ofam Pauli , non minus quam Rufi , filij fui.
Verf. 14. Salutate Afyncntum , Phlegontem^ Hcrmanttm, Tatro*
bam, Hcrmen, & qui eis funt fratres.
Vcrf. 15 Safutate Thilologum & Juliam, Nereum & fororem
tjus , & O/ympam^&quicum iis funt^ Omnes fanflos.
Quia iniiftere non poterat , innumerandis fingulis, nominatis aliquot
.fanctis capitibus, reliquosinteripfos fandos, in cumuio falutat,
Verf. 1 6- Salutate alij alios ofculo fantlo ,
Quiaiis temporibus , inmutux dileftionis fi^nis , eratcfculum, ficufc
nunc nobis eft dextrarum conjun&io , jubet ut (ine fuco, aut fimulatione,
jantte, fe mutuoialutent.
Verf. — i5. Salutant vos Bcclefi* Chifli%
Salutml^ Secundapais Capitisjln qua, falutcm Romanis impertit
Apoftolus, Ecclefiarum , inter quas verfabatur , nomine, quaenimi.um
ipiius propofitum fcribendi ad Romanos , cognoverunt.
Verf. 17. Precor autem vos, Jratres ut ob/ervetis difftdiorum
& ojfndiculorum autores, ccntra doclrinam quam vos didictfiis ;
& dcel/netis ab eis.
Intermifcet , quafi in parenthefi , admonitionem de obfervandis. co*
crcendis, & excommunicandis iis, qui contra docbinam » aut d fcipli-
nam Apoftolicam , jam ab iis receptam, ad foindendam Eccle^a-m aujc*
quam moverent , & confortium vitare jubct ipforum* poftquam ir-"
«et, abEcclcfiaexcommunicatieflent»
Yf
1
no Epi(L ad Romanos,
- Verf. 18. Nam qui ejufmodi funt^ Domino noflro Iefu Chrifo
aon ferviunt, fed fuo ventrii & pw blandilequentiam & ajfentati*
oncm corda hominum minime mdorum feducunt.
Admonitionis, rationcs addit quatuor; prim*, quia iftiufmodi viri^
quicunque demum fint, non funt fervi De i> ied fervi ventris fui , ftuden-
tes fcihcet rebus mundanis, ideft, fuis afteftibus, & emolumentis *
non vero Ecclelix utilitati.
^tth 2. Quia nifi obfervarentur a prudentioribus, facik decepturi
effent (impliciores,fucatis fuis diftis, atque ita Eccleiiam fcifluri.
Vcrf ip. Veftra enim ohedientia ad omnes pejvenit. (Jaudeoi-
gitur quod ad vos attiaet : fed volo vos fapientes quidem ejje ad id
quod bonum efl- JimpUces vero ad mdurrL^.
Tertia ratio ; quia periculum erat , ne Romanorumlaudabilis, ¬*
facilitas,adcredendum prasiicatoribus , quibuflibet impofturis exponc,
retur, niii caverent; nempe, nifl fimplicitatem illam temperarent pru-
dential {implicitatemcolentestantuminnocendiartibus, inaliis vero^
prudentix ftudentes, ne iis noccrct aliorum aftutia.
Verf. 20. Porrb Deus pacis contereP fatanam fub pedes veftros
cito* Gratia Domini noHri lefu Chrifli fit vobifcum iAmen^
Quarta ratio , Quia etfi pugnandum illiseflet cum Satana , turbarum'
authorc , Deus tamcn pacis daturus illis fuit viftoriam, ubi paululum in
pugna fefe oppofuennt turbatotibusillis,quodargumentumclaudit Apo^
ftoiicabenediftione.
Verf* 21. Salutant vos Timothem adjutor meus^ fy Lucius^ ($*
lafon, & Sofipater, cognati mei.
Abfoluta parenthefi , falutationesaliorum fanftorum apud fe ad Ro^
manos fuperaddit; quorum primus eft Timotheus Euangehfta, poft
fiunc Lucius qui eft ( ut vidctur) ille Cyrenieus, Aft. 13. 1. Jafon eft
dequo Aft. 17. 5. Sofipater, de quo Aft. 20. 4.
verC »2» Saluto vos in Domino^ ego lertius, qui defcripfi epK
flohnL^.
Teitius, amanuenfis Pauli, qui defcripfit hanc Epiftolam, in honorerh
rninifterii hujus, hancfui commemorationem , a Spiritu fanfto, quafi
m compeniationem ridelitatis, accipit.
Ved^
Giput dccimumfcxtum. 121
Verf. 23. SaJutat vos Gaius bojpes mem & Ecclefia totim. Sa-
'ntut vcs Erj/lus procurator urbis, & jQujirtus jratcr.
Verf. 24 Gratia Domini nojiri lefu Qhritti , iic cutn omritbu*
vobis y <~/lmcn~j.
Gaiusdcquo Aft. 20.4. & 1. Cor. 1. 14. fe Romanis commenda-
tum habet, interim a Paulo commendatus , quod non iolum Paulum ho-
ipicio exceperit , fed etiam toti EcclelLr domicilium , in quod ad iacra,
convcniret , miniftrabat.
Eraftus, qu^ftor arrarius civitatisCorinthiacxjCuiadditur frater no-
mine Qiurtus; has falutationesclauditrepetitovoto Apoftolico.
Yerf. 25. Ei vero qui yotcjt vos Jlabilire , fecurMtm Euinges
lium mewn ejr pracomum Iefu Chrifii , ex patejacltone myfterij
quod a tcmporibm feculorum taciittm fuit :
Verhbus tribus ultimis , celcberrimam hanc Epiftolam, folenni dox-
ologiaclaudit, rnqua, fidem cemtudinemquefalutis Romanorum con-
firmat, adverfuj metum orancm, quem pericula, perfecutiones, impo-
ftores, fchifmatici, iive ipfornm imbecilliras, (ive tentationes quarcunque
aliac, ipfiscreare potuiflent : idquc propterDEi potentiam, & benevo-
lentiam, quas Deus per Euangelium in hac Epiiloia defcriptum,tanquam
krachia iua pro ipforum falute extendebat.
Simul etiam Euangclmm fuum commendat,fextuplici nomine: i/Quui
eft praeconium Icfu Christi : 2. Quia cft revelatiogratiaeDii, prius
celatx ; namlicet Gratia patribus (igniricata fuerit , comparatione tamen
prxfentislucis, qus per Apcftolorum doclrinam mundo affulferat, taci-
ta Zc abicondita dici potuit.
Verf. 2 <5. Nunc vero faftum ejl maniftjlum , & per Scriptu*
ras prophetica* , ex impcrio aterni Dei ad obtdicnttam fidei 3 orn-
nibu* Qentibm innotHitr*.
Verf. 27. Solij inquam ^ fapienti Deo . gloria per lefum Clri-
fium in fecula. Ameti^.
3. Quia hoc Euangelium, congruit cum Scriptura veteri , &exei
contirmatur, 4 Quia habet Dei imperium, & ordinationem pro au-
thoritate: 5, Quia noncontiuetur, ficntvetus Sciiptura, anguftisfini-
Q^ bus
121
Epift. ad Romanos,
bus Judae.r, &: nnius populi, Ce<\ fplendet ad ufum omnium gentium?
6. Quia ad ridei obedientiam tendit, id eft, ut audientes, adducli ad fidem
Christi, reddanturobedientesfubditi regni Gratia:ejus: (imul Deo
gloriam horum omnium tribuit ut foli,infe, &afe fapienti, qui nulli
fapientiam fuam debet: Ipfi per Christum fit gloria rn fecula fecu-
lorum» A m e k,
EXPOSITIO ANALYTIC&
Epiftolx T auli prloris zdporin-
thios y Swnmarium!
Orinthm , Emporium Achai<t nolile^ in Iftkmo
Pelofonnefi, inter mate f&vteum (jr lonium pofitum , in
qua Vrbt ffquiannum dvcttit j£poftolus^.& Bccieftam^
in ecty macna cum c\iff\cultatey erexit. Hx*c Eccleftamy
multis midis Hudebat Satar,M fiindere} poSuere^ & l,i,
befaciare^ de quibm Sitkw* artibm ccrtior faslm Apo-
ftolm , ut malis tantis, remedium tempefHvum adferrett
^pf hanc Epijhlim ad Corinthios firhfit.
Hujtcs EpiffaU articidi decem ftatui poffiinty PrimuS eftyde fcbifmate tol-
^fr2o_ qucd fer ducforufK^ inter ipfosy vanilctjHum pr^dicandi moatim^ ortum eraty
& in cnm fiiem, de rec~U raiione p* ctdicandi > abimde agitnr , capite primo?..
iecundo, tertio, quartOi
Secundas afticnlm efi, de txcommmicdvciO ixceffuofio, copite quinto*
Tertius aUiulm e#, df viiandcs litibus yiqui£m fe wutuo , etiam fub in»
fictfiibus judinbii) vexa 'ant.
Quartus ax.icnAU^ efl^ de ciftittte co\cndsyfcH fiortaihne vitar.d^ ap. fexto*
Quintus*
Ciput primumv 12 j
Quintus articulns, de prndertid in matrimontj , & ccclibattu% & fccuhriwn
,onum ca/tbtts adbibe*d*> Cap. feptimo.
Scxtus drticniicSyiie Udothytu vit^mlu, Cip. oclavo, nono, decirr.o.
Sepfiir.us drticnlm» de ordine,& decoro , in publico <DE1 cultuy maxime%
in Cteua f)omihiyOl.jervsnkai Cap. undecimo.
(Vtavus articnluf, derecto /pirituaiium donorum ufo, Cap. 12, 13, 14.
Noni:S a>tiui!tL<,ae refurrectionu futur* ccrtituatne, quamyalia_ut inttripffif,
in dulium vo.abant , Cup. dccimoquinto.
Decimus articuatrS, de ELtcmofim in tifum Sdnttorum in Jw&ta coUigendt ,
C~j>. d:cimofexto«
Caput primum, de Scbifmatefanando.
CApitis tres funt pnrtes •, Pr ima , eft prooemium totfus
EpittoL-e, ad vcrfuin decimuin.
Secunda, eft mchoata difluafio a fchifmate, quo laborabant Qc^
rinthii, propofitis, in eum fincim quinque argumentis, ad verf. 17
Tertia, ett lllultratio, & confirmatio qumti argumenti, ad finem.
Totum proccmium comparatur, ad prxparandos animos Corinthi-
orum , nt promptam obedientiam doctrmae , &: admonitionibus Apo-
itoJi pr«efient : £t hoc, vcl fimili, in eundem fenfum,axiomate,poterit
prccemii fcopus concipi; Dcbetis vosConuthii,dodlrinxme2, & mo-
nitis meis, fubmifia, & prompta voluntate obtemperarc, feu fidemhabe-
re , & obedientiam prxttare.
Argumenta in hunc finem infinuantur undecim , quorum alia Apofto-
li authoritatem magis , alia benevolum ipfius in Cotinthios animum,
magis expiimunt.
V f P^uim* vocatione Afcftoltu le(u Chrijli^fer volun-
m* lm Utcm Det: & Scfthenes frater.
Jp»ftohs~] Argurrcntum primum, Ego Paulus, qui hax advos fcri-
bo,vccatione fum Apoitolus IesuChristi: Ergo debctis doclrinas
mex, & monitis fidem habcre,& obedire.
fer volnntatem (Dei^ Arg. 2. Speciali Dei voluntate, & mandato ,
non ufnrpatione mea, ut legationc fungor, ita hcec ad vos fcribo : Ergo»
nifiDEi voluntatirehagari velitu, debetis monenti, & docentimihiob-
temperare.
Q^2 SiSkmt'}
124 Epift. ad Coiiruh. L
Scfttxr.es-] Arg, 3. Adjunxi mihi admonitionis hujus teftem^Sa-
fthenem ftatrem, (de quo ML chp. lS.verf 17} ut, fub duobus tefti-
bus, teftimonium hoc iaupatur. Ergo debetis , monenti & doce.itimihj
obtemperare, nifi utriulque teftimonium, adverfus vos itare velitis.
Verfi 2. tccleft* Dei qu* eft Cortnthi 9 fanUificatis in Chrifi*
TefUy id cft5 vocaHs fanclu \ cum omnibm qui tnvocant nomen *2)o-
Kmini nojlri Iefu Cbrijtt, qttovts loco> Dormni , inquam, tum ipfo-
tnm> tum naftri.
Arg 4. In defcriptiorre eorum, ad quos fcribit; Vos eftis Ecclefia
Dei, evocati exmundo,coniecrati DEO,afcitiin communionem cum
Chri STO,vocatiadianctimoniam aDEQ. Ergo, mihi docenti, & mo-
nentiea, qiue ad iancftimoniam fkciunt, iigrivilcgiisveftrisdignihaberi
vultis, debetis aulcultare, & obtemperare.
Cum omnibM cjtii invocant] Arg. r. Extendkur Apoftolatus mei, &
doclriiuc hujiis authoritas, ufts, & fruclus, non tantiun ad vos,fed eti*
am ad univerfam Dei Ecclefiam,omnefque San&os, qui adorant Ie s um
Chri stum> verum Deum , & Dominum noftrum : Ergo debetis do-
Ctrin£>.& monitfs meis auicultare, & obedhe.
Verf. 3 Gratia vobu & pax a ^DeoTafre noflro > & Domino
Jefu Qntfo.
In falutatione, eft Arg. 6. Vos eosagnofco,quibus> unacum reliquis
Sanctis,quovis loco degentibus,proauthoritate mihiconceila,licet Eu-
angeliibenedicTionem applicare,.& vobis gratiam & pacem$ **/£■>?, omnia
qux ad virtutem,& gloriam: quxad fanctitatem, & felicitatem faciunt ,
- comprecari,ut certiores de favore Dei per me redditi,eadem,a Deo per
MediatoremCHRrsTUM,iirmioriride cxpectctis. Ergodebetis;alacritir
docirinae meae, & monitis aufcuitare.
Vcrl. 4, Gratiai ago Deo meo fernper de vobiit oh graiiam Dei
%ua data eft vohU in Chrifto lefu :
-Verf. 5. Jlubd in omnihm in ipfo dhati faisyomni lcquendi f*&
tukate, omnique mtitia^ :
Reliquis procemii verfibu?,quia multaerat reprehenfurus vitia m Co-
rinthiis, commendat quod in iis bonum eft. confirmat fidem ipforum
in DEUM,ne aenus correpti labafcerent, & fuamdeiis exiftimationem,
& erga. eos benevolentiam^ mterea.exprimit, quo finein fiti.propofi-
tum *
Caput primum. 125
tom, niclius afljquerctur. Arg. 7. Non invideo vobis, fed gritulor
potius, & Deo gratias jugiter ago, de opulenta, reconciliationis po-
u.mnuin gratia, vobis per Ch r i stlim conceda , verf. 4. ^ra-
tulcr vobis , abundantiam Spiritualium donoruni Eccleliafticorura >
■d cognttionem, & pr*dicati©ncm Euangelii ipecrantium, verf 5,
) debetis , mihi de reclo gratis & donorum iUu monenti, prom-
pte obedire.
\ crf. 6. Trout te/Iimonium Chrifii conflrmatum fuit in vobis.
Arg.8. In conhrmationem teftimonii noihi, & Hdei veftrx, dehec
Euingclio Ch r 1 s t 1 , data iiint vobis ea dona : Ergo debetis, mihi (a-
lutana docenti, &monenti, ab eodcm authore Christo, hdemad-
hibere, & obedire , ut Spiritus fancli donis amplius abundctis.
Vcrf. 7. Adeo nt nullo dono deficiamini} expedantes donec pu>
tefiat "Dominus nofier Icfus Chriflus'.
1 Arg. 9. Donorum Ecclefiafticorum , & Spiritualium nullum genus
vobis dceft , quod viatoribus neccilariuui eft , verumtamen nondura
perfecti eftis, fed plenitudo eft expe&anda in adventu Christi, Ergo
ut larti Christum ad judicium venientem cxcipiatis, mihidocenti,
cv monenti ca} qua veftram pcrfeclionem promovere poterint, fidcm
liabere, & obedne debetis.
Vcrf. 8. gui Deus etiam confirmaUt vvs ufque ad ' finem incul-
patos^ in diem ^Domini nofiri lefu Cbrifii.
Arg. 10. Perfuafum habeo , ( de Electis loquor, quales mevos,
cx charit3te ffftimare , xquum eft) confirmaturum vos Christum,.
& crbcturum, ut perfeveretis in gratia, & purgatarum vos ab omni
labe, ut tandem finc macula omni, coram Deo fiftamini: Ergomi- '
hi docenti , & monenti, iri eum ipfum fincm , debetis fidem habe-
re, & obedirc.
Vcr(. p Fidclis zPt Deus^ per quem vocati ejlis^ad communiv*
nsm Filij ipfitu hfu Chrifti Domini noslrz.
Arg. 11. Confirmans fuperius; Vocatio veftri efficax, in commu*
nionem cum C H r i s to, quod donum eft ftabile , & felutiferUm,
fimul & fidditas Dei (qui perfeverantiam , & confirmationem ,
m cum finem , promifit erricaciter vocatis vobis, in communionem
¥1111 fui; perfuafionis huj.us mex de vobis, pignora funt. Ergo ut
ut cxpo
ii6 Epift. ad Corinth. I.
ut expcctatloni mear, & vocationi veftrs refpondeatis, debctis mihi do-
centi, & monenti, fidem habere & obtemperare.
SecundiU Pars.
Verf, io. Tyccoy autem vos , fratres, per nomen Fomini no.
firi lefu Chrifti^ ut idem lcquammi omnes 5 & non fint inter vot
difiidia, fed fi;is coagrnentati caiem mente & eadem fententia~>.
Secunda pars Capitis , in qua , revocare eos ftudet i fchifmate f
hortando, ut fi charus ip!is efiet Christus, omiflb partium ftu-
dio, unitatem colant, in doetrina, 6c docendi modo, utque in euin
finem, ftudio feu aftectibus, & fententiis , feu intelligentia fanse do-
clrin«e coagmententur.
V^rf» ii» Declaratum efi enim mihi de vohis ^ fratYesmeiii
domefticis Chloes^ quod iites fini inteY vos.
Ne, fine caufa hortari videatur, indicat fe de ipforum fchifmate
audivifk , a fide dignis authoribus.
Veif. 12. Hoc autem dko , fingulos veftrum dicere , Ego quu
dem fum Tauli : ego autem Apollo : ego veYO Cepba, : ego vero
CHRISTl.
Schifma jam attingitur: De doctoribus fuis contendebant, prsefe-
rentfs alios aliis, qua(i p?rfectiores; feque ab iis denominantes, cum
acrrmlatione , & contemptu mutuo: Quos doctoies non nominat , fed
tacendo delhit Schifmaticorum animos, ut faciiius fchifma fopirc-
tur : & quafi cxempli caufa , nominat fe, & Apollo, & Cepham , li-
cet ex reliqua, & fequenti etiam epiftola, planum fit, vamloquos
ipforum doctores, fchifmatis authores, & fautores fuifle, qui ipfum eti-
am Paulum, apud Corinthios, in faftidium induxerant , eo ufquc, ut
vix locum fuum apud eos tenere potuerit, tantum abfuit, ut a Pau-
1p fe denominarent.
Verf. 13. Num di^ertitm eft Chriftusi num Paulus crucifixusi
tft pre vohis? aut in nomen Pauli baptizati fuiftis ?
Curandam hoc fchifma,& tollendum, jam contendit: Argumenta
dghprtationis & repieheniionis, funt quinque.
Argumentum primum, Schtfmate hoc , laceratur Christi cor-
pus myfticum, & unitas iphus diicerpitur in tot partcs , quot funt k£tx:
ima curandum eftP & tollendum igitur*
Craeifixtu J
Oput primum. 127
Cmcijlxiii 2 Arg. 2. Nemo ex docloribus veftris morte, fibi compara»
vt hcclefiam : Ergo nulli hic honosdebctur, ut ab eo denominetur Ec-
clefia, & pioptcr eum fcindatur in partes.
Innofncn^ Arg. 3. ln nomen nullius doeloris baptizati eratis,utab
co denominationem fiimcretis: Ergo in gratiam doftorum, non eftis
in pirtes fcindendu
VcrC 14. Gratiat ago ^Deo meo quod neminem vcftrum bapti-
^av.rim, mftChrifpum & GaiutrL^ :
Verf. 15. Vt ne quis dicat me in meum nomcn baptizaj/t^,.
YerG 1 6. Baptiznvi auicm etiam Stcphan* familiam • ctterunr
hattd fcto num quew alium b^pttzaverim-**
Arg. 4. Improbandi iunt fchifmatici inter vcs doctores, qui promi-
fcue multos baptizarc aflectando, difcipulos aliis ereptos iibi Itudent ven-
dicare, quafi in fuum nomen baptizarent, & quod DEusfua providentia
mea opera ad paucos baptizandum utens, ab hujus mali iufpicione , me
liberaverit , Gratiaj ei ago. Ergo in gratiam doctorum nou eftis in
partes fcindendu
Vcrf. 17. — Non enirn mifit me Chrifius^ ut " baptizarem , fid
ut euanret/^arem : non tamen cum dicendi peritiiaLt^
Addit aliam eaufam, paucorum a fe baptizatorum , quia muneris fibi
demandati partes 1 rxcipuas ftudebat obire, id e/t , praedicando , alios-
poft alios convertere , converios baptizandi curam aliis committens,
ne ipfediftraheretur; quia non ad baptizandum , fcilicet praepue live
cum prxdicationis impedimento, mifcrat eum Ciiri stus- , led prae-
cipne ad prxdicandum Euangelium.
2\on tamencum peritia^ Arg. r. Schifma-tici illi docTores veftri , qui
fpecicfa fua elo.pentia, poft fe difcipulos trahere ftudent, non ifnitan*-
tu~ exemplum meumin fpirituali doccndi modo; Ego enim non cum
ciicendi peritia , ** h *•$*« x*>i-, non in iapienti fermone, non in fermon '5
elegentia, & ingeniiacumine, compofitaoratione; (ficut ex pr-eceptis
oratoriae ficri prxfcribitur ) fed infermone plano, & fimplici, ad xdiri-
cationem compa-ato, ex Domini noftri fentcntia prxd cabam. Ergo,
ob vanam iftiufmodi docTorum cloquentiam, non icindenda erat Ecciciia
vcftra in parte?.
Veri. — 17, AV inanis reddatur srux Chrifti.
7\V imnis^
128 Epift.' ad Corinth, L
2\e Umnii ] Tertia pars Capitis,in qua conhrmat facriim fuum in pridi-
candi modo, & limul orricium fuum, nempe non praedicandum fuifle ipfi»
cumdicendi peritia, fedjn (implicitate veiitatis, ad cmniura audito-
rum captum , & sediricationem fcilicet ; non ad atires aliquorum demul-
c ndas ■ & probat , non mirandum efle quod Chri stus ipfum miferit
ad prsdicandum Euangelium , non cum dicendi peritia : Argumen-
ta in hunc finem aftert duodecim hoc capite , plura additurus capite
fequenti.
2\e inants~] Arg. i. eft ab afTectu contrarii : Siornate, ad regulas
eloquentix , compofuillcm iermonem meum,in prsdicando, Inanis red-
(JitafuiflctcruxCnR i sti , vel (uteftw/?. 2. 5 ) ridesauditorum me-
orum , conftitiflet in fapientia hoiiiinum potiii?, quam in potentia De 1 ,
idcft, (implex & humilis dochina, de humliatione Christi ufque
adcrucein, fpoliata fuiflet gloria converfionis hominum; & humana
eloquentia, ea gloria coronata fuiflet. Ergo, non mirum, quod. Chri-
stu s me mifcrit ad euangelizandum, non cum dicendipentia.
Vcrf. 18. Nam fermo iUe de cruce7 iis qtiiiem qui pereunt, ftul-
titia eft : iis autem qui fervantur^ id eft, nobis potentia Dei eft.
Refpondendo ob jeclioni , fubjicit arg. ?. Diceret aliquis; At, do-
«Strmacrucisreddetur contemptibilis, &ludibrio tanquam ftultitiaex-
ponetur, d nullo iapientiae fplendore fe fecerit commendabilem : Re-
ipondet verum efle illud apud reprobos, 8c in perditionis viamancntes,
non verb apud Electos, & Converfos : qui humilem prsdicationem ma-
gni &ftimant, & comperiunt eam Dei organum erticax ad falutem :
Hinc argumentum , cur fimplici oiatione , &c non operofo artificio , in
1 prardicando , ufus fuerit Apoftolus. Simplici hac prardicationis ratio-
ne Deus folet potenter convertere , & promovere EleCtos adfalutcm»
Ergo non mirum, quod Chri s tus me mifent ad euangelizandum, non
cum dicendi peritia.
Ycvf. 19- Sjpriptttm ejl cnim ^ ^Abolebo /apientiiim [apientum ^
ejr intelli?cntiam inuUigentiurn toffam e medio.
Arg. 3. Deus malcdidiurus eftfapientulisillis,qui defpicientesveri-
tatis ckiyiriac flmplicitatem, in ejus locum, funogare auient fuam fapien-
tiam, in prcdicatione Euangelii: qubd probat teftimonio lfaia*, cap, 29.
verfify UbiDEUs., ftudiolis verborum in Dei cultu» & non iluden-
fibus potgjitiam & vim pietatis , ad internam (an&ificationem obti-
nere inter-
Caput primum. x:p
nc-c interminatur fe converfunim ipforum fapientiam tn fatuitatcm :
Ergo, non mirum, quod Christus tat mifent ad euangclizandum ,
non cum dicendi peritia.
Vcif. 20- Vfo fapitns* ubi Scriba? ubi Jifjutfitor feculi ijli^
m? nbnne infatuavit Deus faftentiam bujin muuJi *
Arg. 4. Ab exrerientia: Quia DEus,in Ecdefix fux collecronc, 8:
operas, &pcrfonas fapientiflimomm iuter Judsos,& Gentes,contem-
bterit, fincndo politicorum, feu fapientuinScnbarum,feu Legis inter-
pretuin, diiputatorum hujus feciili, feu Philoiophorum maximam par-
tem, ire vias fuas; Nam fere totam multitudinem hujus feculi fapien-
tum, extra romceria fuac Eccle(ia*,feu t?gm Ccelorum, cum fapientia fua
ieculari, & doctrinis fuis, ut ilultos, in cceno, & fordibus volutari per-
irciiit. In hoc argumento proferende, alludit Apoftolus ad oraculum Ifa-
ix , cap. 29. vtrf 14. Nam fi ubi fiut fapientes, &u Quaeras ? In Eccleiia
non comparent, nam fapientia ipforum, quia feparata eft a vera cogniti-
on: iniieria- fux, & unici remedii in Chri s to, ftukitia eft : Argumenti
vis ha:c eft, In Ecclefiae collectione,& xdificatione,nec adhibuit DEusfa-
pientcs hujus mundi, nec ipforum eloquentiam. Ergo, non mirum quod
Chri stus me miierit ad cuangelizandum, non cum dicendi peritia.
Verf. 2i# Kam poflquam in Dei fapientha munJu&non cognovit
Teum per eam fptentiam^phcuU Deo per ftultttiam praJicationu
Jtrvatc creJentes4
Arg. $ -uperiusetiam confirmans ; Quia poftquam infapientiaDEi,'
qu* in openbus crcationis, & providenti* quotidianx fplendet, munda-
ni homines, neque per notitiam illarn naturalem, in ipfis rcliquam,
neque per Philofophix f ubfidium , neque per ullam fuam fapientiam ,
Deum recle agneverunt, fed media omnia cognitionis, claufis ocu-
lis pratcrieruiit, Deus aliam viam falutis patefecit, per fimplicem,
& quaii ftolidum modum prsdicationis Euangelii, ( iicut videtur irregc -
nitisj) ut Electos,per fidem fervaret : Non mirum ergo,quod Chri stus
me miferit ad evaugelizandum, non cum dicendi peritia.
Verf. 22. ^uanJoquiJem & JuJ.ti Jignum petunt & Gracifi-
pientiam qu&runtr' :
Verf. * 3. N0S autem prxJicamus Qbrifum crucifxum^ ejuJ<e?s
quiJem offlnJiculum, Grxcis verb fiultitiam^ ;
R Iliuflrans
130 Epift. ad Corinth. U
Hluftrans qux fuperius dixit, addit argumentum fextum, d praxi non
fua ttntum, kd & aliorum Apoltolorum, qui, nec in gratiam judaeorum,
miracula quxrentium, nec in gratiam Gentium, fapientiam flagitantium,
curiofitati hominum, fermone ornato, fatisfacere ftudebant i fed pr*-
fcriptam a Deo, hmplicem rationem euangelizandi fequentes , pr$-
dicabant redemptionem perCHRiSTi inhrmitates, & humiliationem,.
nihil morantes, quod ofrenderentur Judaei, crucis humilitate, nec quod
Gentes, hunc prasdicandi modum, ilultitiam exiftimarent : Non mi-
rum ergo, quod Christus me miferit ad cuangelizandum , non cum,
dicendi peiitia.
Verf. 24. tyfis autem vocatis 3 tum Judttis j tum §racis ; Chri-
Bum ^Deipotentiam, ac Dei pipientiams.
Excipit aliquos ex Judas-s, & Gentibus, & annectit Arg. 7. a judicio,
Sc experientia Electorum, -erncaciter vocatorum exjuda^s & Genti-
bus; qui Christum, in fimplicitate fermonis praedicatum , experi»
untur & agnoicunt e(le pottntia Dei demonftrationcm , fupra omnia
nriracult infigncm; & fzpientia Dei manlfeftationem, iupra omnem ,
quam quarrunt Gentes, iapientiam mundanam. Ergo non mirum,quod
Chri stus me mifent ad euangelizandum,non cum dicendiperitia.
VerC 2 r» Nam ftultttia Dei fapientier efl quam homines : rjr infir-
mitaA Vei validior efi quam bomwes.
Arg. 8, Quo coniirmat, hotfjudicium fidelium reclum efle: quia De 1.
initituta , ut ut ftultifiima ,.& infirmiflima vide«ntur mundo, omni homi-
num iapientia & potentia valiiiora funt : ut in Sacramentis videre eft.
Ergo nGnmirum, limifit me Christus ad praedicandum , non cum
dicendi pcritia.
Vcri» 26. Videtis enim vocationem veflram ^fratres^ vos vide«
licet, «0tf ejje multos fapientes jtcundum carvem, hOa multos poten-
tes^ non multos nohiles ^
Arg. 9. Qup oftendit, De u m fimplicem prxdicandi modum ele-
gifle, non vcroornatum &fublimem, a fimili ipfius placito , infelecti*
oneperfonarum , per vocationem: elegit non multos fapientes, poten-
tes, Nobiles fecundum carnem, feuexternumftatuiri, ordinemque in
mundo, ied homines, maxima ex parte , nulia fapientia, potentia, aut
generis fplendore conipicuos corammundo, imo mhili aeltimatos. Ergo
Ciput primum. 131
non mirurn, fi Deus eligensetiam fimilem pradicmdi rationcvn , mc
riiiiit ad Luangelizandum , non cum diccndi pcritia.
\ crl. 27. ' Verurn qut finlta funr. mundo eicgit Dcw^ut pudefa.
ciat fapientes, & qu& iuru infirmx mundi^ elegit Dew ut pude/a.t-
at rob:if;a-> :
\ crf. 28. Et qux ignolilia funt in mundo , & pro nihiio habi-
tay elegit Dcuty ejr ca qu* non funt \ ut ea qutfunt encrvaret~/ *•
Huicargumento immiicet arg.io. a finefubalterno,hujus confilii Dei;
ut fcilicct oltenderet, uihli ic facere ca , quz apud homincs in maxi.no
iunt prctio : ut ita pudefiant, confundantur, vilcs nulliufque prctii com-
pcriantur qircuuque propter jita iuperbiunt; nec igitur mirum,DEUM fim-
plicem prardicandi rationcm cligcre, 6c me cam tenere,ut vana illa dicen-
cli peritia pudefiat: cum tota illa vcrborum pompa aftectus humanos, titil-
laie tantum comperitur , ad converlioncm vero cordis , nihileificere.
\cii. 2^« Zt ne giorietur uila caro in tjut confteffu.
Arg. 11. Afine ultimoDivini bcneplaciti, in clegendis rebnS, perfo-
nis, & mcdiisad lalutem infirmis, qui finis negative hic proponitur , ne
quis glorictur in fcipfo : Non mirum crgo , Deum mififTe me , ut pra?di-
carem non cum dicendi peritia , ne glorier in meipfo , nempe cum con-
vertnntur aliqui per praedicationem meam.
Vcif. 30. Sed ex ipfo vos efiistn Chriflo Iefu^ qui facim eftnoz
bis fapientia a Deoy juHttiauue & fanttificatio> & redemptio:
Conlolatur interim Coiinthios adverfus hanc ipforum exinamtionem ,
& ahjectioncm coram mnndo : concedensillis quafi in compenfationcm
nobilitatem generis in regeneratione , divitias infapientia,& juititia, &.
dcnique hberationem abomnipeccato, & mifcria in Christo. Imo
veio in majorcm fidci ipforum confirmationem pronunciat Chri stum
conttitutum a Deo, & datum illis in juftitiam, & vitam , Christus
enim harc omma fa&useft merito , imputatione , applicatione, & com-
plcmcnto efricaci in fingulorum fidelium ufum.
Vtif. 3 [« *Lt Rdtjtcut (criftum eft, Jjhti gloriatury in Domino
cloriator*
lincm ultimum DivinibeneplacitLin cligendis mediis infirmis, & per-
fonis infirmis, & in humiliandis omnibus in feipfis arrirmative ponit,
nempeut (licut habetur Jcr,^. 23. ) Deo cedat tota gloria , unde
R a ; arg. 1 2,
Ij3 Epift. ad Corinth, I.
arg. 12. deomnibusficdifpenfat Deus , utnemo glorietur nifi in Do-
mino : Ergo non mirum , Deum me milifle ut euangelizarem , non in
dkendi pentia , ut in erre&u Euangehi gloriemur omnes in ibio Deo.
Caput fecundum.
Andem corfirmart fergit , quam fupericri capitt
tudib.it doltrinam^ quod fcilicet pnedicatio Euanoelii rejpu-
at Jplcndorem tfhetoricnm , gaudeat vero Jimpiicitate , & de+
morfiratione Jpirituali , non quod patrocinetur jfpojlolut cu~
jufquam temeritati , vel cruditati in prccdiczndo , quxji ejfn*
tiendum Jit 3 quicquid in huxcam venerit , Jine methoc\o , finc fenfit, ttilo <*grc-
jli> & contemptibili loquendi genere • fnam enim habet venujUtemretta prt-
dicandi ratio , qu<e neaue fucum fert , neqne fordes patitur » fed quod elo*
tpitentict ajfetiationem damnet , qu.e auditorem rapit in admirationem dicentis ,
maois quxm in difforum , fiu Eu wgelii amorem ; mm meditatam , & bent
intellectam veritatem , ( qaanho eam ex fide , & dilettione , profert Conciona*
tor, ) [ponte fiequitur Jimplex -, & ad adificationem omnium auditorum
accommodita oratioy qu.-e fapientiffimis auditoribus , fupra omnes Vfbetorum de-
Ucitu y fipit* Hanc fimpliiem prxdicandi rationem> artificiofa e!oquentia}prc~
bat prxslantiorem 3 otto argumentis : quorum friora petmtnr ab ipjim faulf^
& CQrinthiorum , ad qttos fcribit , experientia,
V f "EP° l%}tur 1uum vtnirem advcs , fratres , veni non
~^cum emtnentiafacH/idia aut fapientt* , annuncians-
*volU teftimtnium Dei.
Argumentumpriraum. Ego Paulus, cum ad vcs Corinthios veni prar-
dicaturusEuangelium, per quod converli eftis ad fidem, confultd ab-
ftinebam ab eminentia facurrdiae: Ergo fimpLcitas orationis praftat
artiricio Rhetorico in prxdkatione Euangelii.
V r!4 2 Non enim flatut qutcqmm fcire inter vosy ni(i lefum
Chrtfitum , eiimo m trucifixunLJ*
Arg. z. Nullius pretii sliimavi ego, apud vos manifeftare vel prode-
re in me, fcientiam uliius rei, prarterquam perfon^ orliciorum, erHcac;af
&virtutis
Caput fccundum. 133
Bcvirtutis Iesu Chrtsti , & fpeciatim palTionum , & humiliationis
lplius: Ergo harc ratio Euangeih prardicandi , eft prarllantiflima.
Vcrf. 5, Scd fui ego cum infirmitate 3 & timort , ac tremort
.0 apud n:0s.
Arg. 3. Ego.m^morinfirmitatum humanarum , in mediis periculis,
fine fiutu, ad humilitatem me componens,'inter vos praedicabam, & foli.
cite & trepide in orficio mc gerebam : Ergo & haec ratio humiliter
prardicandi Euangelium , eft pradUntiflima.
Verf. 4. Ncqxe fcrmi mcm t & pr<*conium msum verfatum efl
tn perfuafonis humanx fapientu verbu > fed in demonftratione fii-
rituali & fotenfe^.
Arg. 4, Meaoratio, &c prariicatio, neque fplendebat acumine in*
genii, nec humana Phiiofophii, necornatu verborum adperfuaiionein
comparatorum , fed demonftrationibus Scripturx , & folida: veritatis ,
quibus Spiritus potenter feexerebat, & operabatur in veftris aniinis :
Ergo harc praedicandi ratio eft praetiantiflima.
Verf. 5. Nefides veftraconfiftat infapicntia bominum} fed in>
fotentia Dei.
Rationemfaclifuireddens, cur temperaverit fibi ab eloquentia hu-
xnana in fermonibus , addit arg. 5. Siego ufus fuiflem arte piclis fermo-
nibus, in veftri converfione ad ridem : Ratio credendi Euangelio intei
vos Corinthios fuifiet eloquentia humana, & non Euangelii De i nuda ve-
ritas , ( qur Dei dicitur potentia , quia potenter per eam in fuis opera-
tur Deu*;) atque ita fidcs Connthiorum , nixa ruiflet lubrico huma-
Dae doqueotiae fundamento : Cum autem eloquentia moveturaliquis ad
credcndum , eloquentia majori etiam moveri poterit ad renuncianduru
fidei veritati , fequitur ergo hanc fimplicera prardicandi rationem eflc
prarftantiflimam.
Verl. 6. Sapientiam verb loquimur inter adultos: fapientiam
autem non feculi kujui> nequc principttm feculi hufm ; c[u* eva-
ncfcunr*.
Arg. 6". A comparatione Euandeiii&fapi.entiae humanx; Quod Eu>
angelium i uani habeat propriam fapientiam , eloquentiam , & venufta-
tem , in hoc fimplici prardicationis genere , Judice quovis adulto-,
ncc ma^is adnuttere poffit humanae fapientix cr iwx um , quam pulcher-
riiro
i^4 Epift. ad Corinth. L
rima facies admittit fucum ; Servitium quidem humanst fapientire poftu-
lat fapientia Euangelii in prxdicatuns ; nonverofplendorem humanas
fapientiae in praedicationibus.
SapientUm ] Comparatioautem fapientis Divinse iri fimplicitate fermo-
niscum fapicntiafeculari ofhiplex eft. Prima comparatio, perfedi feu
adnlti inDEi fchola , qui fenfus habent exercitatos, ad difcernendum
bonum & malum , hanc fapientiam Enangelii capiunt, admirantur , & ma-
gnifaciunt ! Humanam autem illam , fufpiciunt , & admirantur foli reli-
<jui, nempe rerum divinaium, vel prorfus ignari , vel rudiores , & im--
pcrfc&i mtfhn
Ts(on fecttli "| Comparitio 2, Huhmm fpientU eft hujus tantumfc-
culi, feutemporaria>/*/i«tfid vero Euangeliie& futuri fcculi, feu fem-
piterna,
$rincipum~\ Comparatio 3. Sapientia bumana eft hominum , qui li«
cet in mundo pro principibus habeantur , cum fapientia fua pereunt
tamen & abolentur.
Verf. 7. Sed loquimur fapientiam Dei Iatcntem in myHerio ,
id eft , occultam idamrfuam prtfinierat 1)euiante fecnla^ in glo.
riam noHram^ :
Altera pars comparationis ; EuangelU vero ftpientU, eft fapientia ®ei
wiventis , &aeterniDEi dicitur, quia a Deo fapicnter excogitatum eft
Euangelium, &quiaineo revelatur fapientia Dei admiranda, de ho-
ininum falute , & redemptione.
ln myjlerio ] Comparatio 4« Humana Philofophia communis & obvia
eft cuivis naturae dotibus prasdito, Euangtlii vero fapientia, eft myfte-
rium feu fapientia abfcondita, quia non ratione naturali, ficut humana
Philofophia , kd revelatione fupernaturali fcitur.
Ante fecula~\ Comparatio 5« In antiquitate , SapientU Fuangelii, non
cftherinata, fed ante fecula abxterno aDEO piaeflnita \ bumana Phi-
Jofophia vero eft nuperum inventum Philofophomm , & nondum pcife-
jftum , fcu finitum. *
Cloriam^ Comparatio 6» Sapientk Euangelii adgloriam, & falutem
pertinetjpotiflimum noftiam qui fub gratia vivimus ■> fapier.tU vero bn-
mana, cu p hac comparata , nonadlalutem, fedad evanidam fpecula-
cione-m fpe&at.
Verf. 8,
Caput Ccundmn. 135
" Vtff! 8 £u>im ncmo printipum fcculi hu\m cognovit\ namji
./, ncijua.jtum Dominum ojorix crucifixijjent^ '.
( omparatio 7. Cum humana iapientia confiftere poteft ignorantia
ChkistI, cihn Euangelii vcto iapientia minime; Comparatio hxc ,
ieniibili expeiiehtia conmmatur , quia primores J ud^orum , & guberna-
tores Ccntium % quiiapientixnomine » principatum in mundo videban-
tur obtinere , nihil intellexerunt defapientia Euangelii, quod probat a
figno , quia ii cognoviflerit quicquam de Euangelio , vel reverentia Nu-
Is ,vel metu abfterriticavillent, ne Chri stum Dominum glorio-
ftm, ignominiofe crucifixifljnt.
\ crf. o. Sed pradicamus^/Vitf fcriptum efty qu* oculm non
vUity nec Aiiris nudivity ncc in mentem hominis vcnerunt , qu*
p.iravit Dcus iis a quibus ipfe diligitur
Comparatio 8. Confirmans, &illuftrans quarram & fextam com-
parationem, Pbilojopbi* bum<tn<eob)c&\im9 fenfibus externis , & mtel-
lectu, (eu lumine ratioais naturali percipitur; fapientix vtro in Euan-
gelio explicatx objectum, continens bona pcr Chr 1 stum parta, in prx-
lenti,& futurofeculo poflidenda, nec ieniibus externis, nec intelleclu in
fenfibilibus fundato , feu difcurfu rationis ullo abfqae rcvclatione percipi
poteft; quiaejusnotitia, ( ut lfaias dicit , cap, 64. verf. 4. ) in cor ho-
waivs naturaliter afcendere non poteft. Ex omnibus hujus compararionis
meinbris , exfurgit Arg. 6. Sapientia Euangclii, quam pro concione fim-
plcx prxdicandi ratio iola, optime aperit, longe prxftac omnifapientia fe*
culari,quamfolam peritia dicendi ufurpata pro concione aperit, idquc
cum iapientix Euangelii obfcuratione : Ergo (implex illa prxdicandi ra-
tio, longs prxftantiflima 'eft. Summa eft, Simplex oratio oftenditaU-
ditori ptofunditatem fapientix Divinx. Peritia dicendi vero oftendit
quam eruditus (it infeculari iapientia prxdicator.
Verf. 10. Nobis autem Deus ea rcvclavit per Spritum fuum»
Spiritus cnim omnia fcrutatur , etiam profunditatcs Dei.
Hanc doctrinam illuftrat folutione duarum objectionum : Pri-
ma objectio : unde ergo vos icitis Euangelium? Refpondct cx Spiritus
revelatione per fidem , a nobis cognoici Euangelii fubjectum , quod
conrirmata rin;, & proprietati.busdonatirobis Spiritus (ancti, quia Spi-
ntuWanctusquaiifcrutiniofacTOjaccurate novit omnia , etiam arcana
P* 1, & revelat haecnobis jnvften*. ,7 r
^ - ■ Verf. xi.
136 Epift. ad Corintb. L
Verf. 11« J^ftis tnim hominum novit ea qu4 funt hominhl
nift Spintus hcmints qui eft m to ? ita etiam ea qu* funt Dei nc*
wo novity nifi Spiritus Dei.
Hanc Spiritus proprietateirt , probat a pari, ficut Spiritus hominis,
optimenofle poteft ea quae (untin homine, fic Spintus Dei , folus no-
viilepoteft, profunda conlilia DEi,&perconfequens earevelare.
Verf» 12 Nos verb non Spiritum mundi acceplmus: fed jpiri*
tum qui eft ex Deoi ut fciamus qtt* Deur efi nobis gratificatus X
Ob/eclio fccunda : At C\ folus Spintus novit quid vobis cum Spiatu ?
Refpondet,Spiritum datum cfle nobis fidelibus, non Spiritum ilium com-
lnunem mundo, ron eloquentia? donum,ieu fecularii fapientis,fcd Spiri*
tum fcu donum fpiritualis gratiarad hoc,ut fciamus donailla Spintualia
(id eft ) Chriftum cum ipfius beneficiis, nobis a Deo gratis donata.
Vcri. 13. £1»* etiam loquimur, nnnfermontbus quos docethtt-
tnana [Apientiafjed quos docet Spiritus Janclus, jptritualia, cum
iis qua (piritualia (unt conferentes.
Arg, 7. A praxi Apoftolica confirmatum , Spiritualia tradi debent ((1
praxis Apoftolorum eft imitanda ) non humanae fapientiae depi&is fer-
monibits , fed fpiriruali ftylo , feu fermone qucm docet Spiritus landtus.
Ergo hcec prsdicandi ratio eft prtfftantiflima. Ornari non vult celeciu res
harc,contenta ctt doceri; qui loquitur , mquit Petrus , loquatur ut eloquia
De 1 , hoc eft , utatur oratione pia, revcrenda , iancla , loquens de rebus
divinis, ut Dei eloquia decet.
Spiritualia~\ Hoc argumentum confirmans, anne&it argumentum
octavum, quia rebus fpiritualibus , & hominibus fpiritualibus, (euDEi
Spiritu prxditis, aptari debet, & conjungi ftilus, modufque dicendi fpiri-
tualis, argumenm fpiritualibus ex Scriptura petitis utens ; quod non
fiet, fi induaturEuangeliiprzdicatio, coloribus Rhetoricis, & Philofo-
phicisfententiis depido fermone : lftiufinodi enim oratio tam dedecet
.Euangelium, quam chlamys, feu purpura Herodis, dedecebat Chri-
stum : Ergo ha:c ratio pratdicandi eft praeftantiffima.
\ Vcrf. 14. ^Animalis autem homo non efi capax eorumqua funt
Spiritui Ijei : ftm enim ei fiultitia , nec potefi ea cognofcere^ quta
firituahter dtjudicantur.
Hanc do&rinam iiluftrat, obviam eundo objeclioni ; Diceret aliquis,
non pofle
Caput fccundim 13^
ron pofleab humana ratione admitti, hanc Apofloli <Joctrinam ; remo
cniracft, qili non exiftimet fttdtitiam efle, r£s pracclariflimas & ipiritua-
non (quam ficri poflet) ornatiflimo, & elegantiflimo dicendi gc-«
nere, proponere Refpondeti diftinguendo homincs in animalcs, & ipi-
ritualcs,vcl cundem homincm, in animalem & ipiritualcm,qui aiimalis
dicitur, quatcnus in tneris naturalibus confideratur, feu quatenus in a.tu
aliquo particulari, ipiritu dcftitutus, ex lntclligentiacamis judicatdere-
bus Divinis, adeoque de fpirituali modo pracdicandi : Spiiitmlu vcto dici-
tur> quatcnus mcnte & afrectibus rcnovatus , fpiritus dictamcn audit.
Dc priori, id eft> animah irregenito, feu quovis quatcnus irrcgenitus eft „
conceditquod objicitur, caufas indicans, cur nec capere, nec approbare
poflit hanc doctrinam, ncque ullam aliam rem fpiritualem: Cauiaeautem
tres lunt ; Prima, quia iunt ei ftuititia fatua, & ridicula, etiam ea quae
iiint ipliflima fapientia Dei. 2. Quia qua talis cft , ob luminis dere-
cxum, & inimicitias naturalis fapienti* adverfus Deum , non poteft fpi-
litualiacaperc. 3. Quia fpintualia dijudicanturtantum fpiritualiter, id
cft , ipirituali lumine, & ipiritu intus actu monftrante objectum9quibus
animalis homo deftituitur. Tanta enim in nobis eft m entis carcitas, hallu*
cir.atio, pcrvcrfltas 6V ineptitudo ad fpiritualia, ut niii rcgeniti & adu a
S r 1 R 1 t u iancto in fingulis illuminati, nilul in ipiritualibus di judicemus.
Verf. 15. u*t ftintualu dijudicat auidem omnia% ipfe vero &
nemine dijudicatur.
Altcra pars diftinctionis, Spirituaiis autem homo, inquantumfpiri-
tualiscft, omnes resDEi (icilicet de quibus fermoeft) novit, & fpi-
ritualcm icufalutarcm modum tractandi myfteria De i proconcione di^
fcernit, & agnoicit fua quiique menfiira : ipfe vero in ipirituali fuo ftatu,
&aftionibus lpiritualibus,a nemine qui fpiritualis non eft, vcl quatenus
fpiritualis non cft, diiccrni poterit, vcl proipirituali haberi.
Vcrf« 16. Sluis enim novit mentem 'Domini^ qutinffruSuru*
Jit eum? nos autem mentem Chrifft habemus.
N1utuata ab Ifa, 40. 1 3. icntcntia,probat reiponfionem datam^ Quia ne-
mo novt confilium De 1, praeter eos quibus i>?i ritum iuum Deus de-
dit: ldcoque ncmo ammaiU, de myfteriis ialutis, & fpiritualimodo tra-
ctandiDEi myftcria, judicare potcft,ied foli fpirituales^quatenusmcn-
tem CHRiSTijflbi perCnRi sti Spiritumrcvelatum habcnt: quaks
crant Apoftoli, reliquique tidcles, fua quifque menfura,
S Caput
<
-X38 Epift.ad Corinth. L
Caput tertium.
D fuperiora argumenta , humilem in doctndo ftilum
probantia yfnperaddit unnm,vetf. l,& 2. & dilabitur ad corre-
ttionem fbifmatis , reliquo capite*
v - Tf,Go forrb^fratres , non fetui loqui vo.
r * I# bis ut fyiritualibus , fed loquutmfym
Ut carnalibws } id cft, ut infantibus in Chrijio*
Verf. 2. LacJis potu vos alui^ & non efca: nondum enim £*•
teratU id ferre : imo ne nunc quidem adhuc poteftis.
Argumentum eft a necefllt3te auditorum,interquos reperiunturru*
diores, quibus fublimitas rerum •fpiritualium, non folum fimplicitate fcr»
monis condienda & attemperanda eft, (cd etiam ad familiarem & rudio-
rem loquendi modum dimittenda: quod experientia fua,& Corinthio-
rum exemplo confirmat : inter quos utintercarnalesadmodum, &in-
fantes in Chiuto, coaftus fit Apoftolus, de virili ioquendi genere re-
mittere,& ut cumpueris, de rebusdivinisbalbutire : Quapropter facilt-
©ri dodrina, & familian ftylo eos,ut lacte pueros,alebat.
ISQn enim ~\ Rationes fa&i fui reddit tres : Trima eft, quia perfeftio-
tem do&rinam , aut perfeftiorem docendi modum, feu cibum duriorein
4ion poteratis tum ferre.
Sed ncc ] Ratio 2. Quia nec adhuc, dum ifta fcribcret,capere poterant.
Vcrf. 3. Nam adhuc carnales eflis^ quum enim inter vos fiot
livor & contentio & dijidia} nonnc carnales eftis, & fecundumhct
jninem inceditis t
Ratio^. Quiacarnales eftis, fecundum<juid fcilicet, & comparative
*d fpiritualium perfectioncm, ad quam afpirare debebant. Idut probet,.
dilabitur, ad corripiendum fchifma quod inter eos vigebat -, Primb in
gencre, quia inter ipfos confpici poterant opera carnis, aemulatio prstpo-
ftera» & ex acmulatione contentiones , & ex contentionibus dividones *
feu fchifmata , quod erat fccundum vias hominis irregeniti , & cav-
nalis , ambulare.
Verf. 4 Etentm qnttm dicit aliquis, Ego quidem fum Tauli 9
4tlter verb^ Ego fum Apollo^nonne carnales eftts?
Deinde in fpecie probat Corinthios effc carnales, & propius taxat fchi f-
ma, <juia
Caput tertium. ij^»
ma , qulacertosfibi fcligebant doftores, aquottim iliodenominari vo-
luitalius, ab aho vero aliiu ; Interim vetat nekhifma foveant de do-
cloribus iuis, propofitis argumentis quatuordecim, quae omnia probant
fchifma quo laborabant non e(k fovenduaa, nec a docloribus nec a
populo.
Tygm ] Argumentum primum: Haec de do&oribus contentio , ar-
guit vos carnaks efle : Ergofcbifmanonfovendum.
Vcrf. 5. £»i$ igitur Paulus , quts autem ^ifollos , nift tnini-
Jlri per quos credidiftts^ & ut cuiqtte Vominu* dedit!
Arg. 2. Prxftantiflimi Apoftoli, vel Euangeiittae, nedum paftores veftri
ordinarii ( quorum nominibusparcit) funt tantum miniftri converfio-
nis &fidei veftrx. Ergo non iunttanti faciendi,ut ab iis denominatio-
nes iumatis, & propter eos in iadiones fcindatnini : Ergo fchifma hoc
non fovendum amplius.
\ erf. 6. E-go flantavi , Afollot rigavit: fed Dens dedit cre-
fcendi virn^.
Verl. 7. Itaque neque is qui plantat, eji aliquid, neque qui ri-
gat : fed Dttu qut dat crefcendl vint^.
Arg 3. Ipfbrum Apoftolorum, & Euangeliftarum minifterium, &
opera, five in converfione, fivc in ardificationeconverforura, non magis
prodcft , ni(i Deus benedixerit, quam plantatio aut irrigatio hortulani
proclcfle poterit, Deo incrementum non largiente: Ergo tantus honor ut
glorierrjni de doftotibus, non hominibns, fsd De o tribuendus.
Verf 8. // vero qui plantat, & is qui rigat , unum funt: w
nufjui/que vcro fuam menedem accifiet fecundum fuum laborcm^,.
Arg. 4. Doclores omnes officio, laboribus, & fcopo, unum efle debent.
Ergo nec per eos, nec proptcreos, fcindenda eft Ecclefia.
Mentdem~\ Arg. 5. unufquifque accipiet mercedem, fecundum labo-
rem fuum. Ergo doftoribus incumbit, ut potiusattendantoperifuo, 5c
mercedi reportand», quam fa&ionibus fovendis.
Veif. 9 Etenim Dei fumta adminifiri: Dei arvumy Dei at
dificium e/iis*
Arg. 6 Do&ores omnes efTe debent operarii cum Dio, efufque admi-
niftri. Ergo non debent fchifmata per eos, aut propter eos fieri*
Arvum^ Arg. 7. Qui ex Dn populo iunt , ut arvum, auta?dific;~
S 2 um, arcT^
*14<* Epifo ad Corinth. U
um arfte intet fe unitu Dom i no infervire debcnt. Ergo non debent a fc
invicem fcindi in partes.
VerC io» Secundum gratiam Dei qtu data efi mihi^ut peritm
mrchiteclus fu/idamentum pofu/ : alim autem [upertdtficat. Porra
quifque videat quomodo luperadificer*.
Arg. 8. Sub admonitionis forma ptopofitum, quo acrius pungat am-
"bitioios doclores, fchifmatis authores, qui certabant Philofophi*, & elo-
quentiae oftentatione , quifque libi difcipulos parare : Argumentum hoc
tft, Prope eft periculum, ne dum finguli ordinarii doclores, ambitioni
fux ferviunt , aliquod genus doclrin^ fuperftruant fundamento Apofto-
lica? do&rin# , quod cum fundamento non congruat. Ergo fchiima
hoc non eft fovendum.
Verf. II- Nam fundamentum aliud nemo poteft ponere,prater
id qaod pofitum eJ[quodeft Iefui Chriftw.
Rationem reddit, cur ad folos ordinanos do&ores,admonitionem de
fuperftruendo dirigat, quia fumma falutans do&rinae de Chri sto 1e su,
tanquam fundamentum firmum , & unicum, ab Apoftolis pofitumeft,
a quo fundamento , nec ordinariis do&oribus , nec extraordinariis li-
•ceat difcedere*
V^rf- I2# JSuod fiquis [upertdificet fuper fundamentum hoc^
*aurum} argentum, lapides preticfosy ligna^ jcenumflipulam-, :
Comparat ergo do&rinam Euangelii «dificio, Apoftolos architectis,
fundamenta omnis falutaris dodtrinae ponentibus : reliquos poft fe do-
ftores fabris murariis, f undamento ab Apoftolis pofito (uperftruentibus :
quorum alii doceant fohdam doclxinam, & quoad ventatem, & quoad
fpiritualemtraclandimodum,fundamentoconfentaneam : alii verofen-
tentias, & flores Philofbphorum , & iapientiam verborum,pr£dicatio-
ri fux inferciant, quafi lignum, ftipulam,fcenum, materiam non folidam,
siec ad falutem tendentcm asdificantts,
Verf. 13. Cujufque opm manifefium fiet : dies enim declaratit:
nam per tgnem retegeturi ejr cujufque opus qualefit ignisprobahiu
Ut hic periculum efTe cognofcercnt, probationem fore laborum uniu£
"Cujufque, in prxdicando pracdicit ( non minus exa&am, quam illa eft au-
rifabrorum, in piobandis metallisperignem) indiefcilicctillonovifti-
«nofaltem,quoDfus judicaturuseft, de omnium & perfonis & fadtis.
Yerf. 14.
Oput tcrtiiim. 141
Verf 14 Si cujus opus manferit, quod fupCYddificavcrit ,/»*/--
tcehti accipiet^:
Quo ialtem die, quicunque fuperftruxerat doctrinam folidam, prcti-
ofam, fondtmento congrucntem. Hdclitatis mcrcedem,iecundum Dn
promilliones, reportaturus eft.
Vcrl. 15. »5/ cu)m opus exuftum fuerit y damnurn faciet ; ipfe
vero fervabitur, $ta tamen ut per ignern^.
Si quis vcro Ipcculatioiies Philofophicas, humansfapientiaefcenum ,
& eloquentiac verbofac ftipulam, prar dicationibus fms admifcuerit , vel
quodcunquc aliud commentum iuum addiderit, quod divini judicii fcn-
tentiam rcrre non poterit, jaduram faciet laborum fuorum ; ipfevtro
prxdicator f rvabitur, fcd tanquam per lgnem, id eft, modoigneam,
feu accuraram probationem Dei, futtmere poterit, qua finccros ab hy-
pocritis tam accurate fecernet , quam ignis fcoriam a metallo purgat :
Summa eft, Ipie prardicator fervabitur (i fincerus, ahoqui in fide
Chris-ti compertus fuerit.
V.ri. 16. ^yin nejutis vos ejjl templum Dei^& Spiritum Dei
hahitare in vobisf
Arg. <?. Doctores pariter cV auditores attingens , quia cum fciant fe
eileDEi templum, tuipecflet Ecclefiam feu Templum De 1 fchifinate
violare, aut polluerc, etiam ipiorum confcientia telte : Ergo ichilma hoc
non amplius fovcndum, nili Spiritui D e 1 inhabitanti injuriam fa-
cere vellent.
Vcrf. 17. Siquis templum Dei violat y hunc perdet Deus: nam
templum Dei fanclwn eft> quod eflis vos.
Arg. 10. Aperniticfo iftlclu: Periculum eft , ne Deus vos, vanita-
tibus vcftris, ik diflenfionibus, ipfiu> Templum polluentes, deftruat. Er-
go fchifma hoc amplius non eft fovendum.
Verf. 18. Nullus feipfum /educat \ fi quis fibi videtur ejje fapi-
cns inter vos in hocfeculo.fiuhusfiat^utfiat [apiens.
Arg. 11. Per occupationem f.ropofitum ; videminivobisinhocfchit
matefovendo, fapienteSjVerum «W*^l«««c veftra , vos dccipit , haec cau.
faeftfchifmatis, ideoquecavenda; ut caveaturfchiima, cavendi mod-um
prjcfcribit, qui h:c eft, ut qui humana iapientia, pollere fibi videtur renun-
cietvanac opinioni de fapientia fua, & tradat fe in obedientiam D e i,
euangelizandi
$4* Epiflv ad Corinth, I.
euangelizandi fimplicitatem fequens , qu£ fimplicitas licet ftultitia vl-
deatur homimbus, iola tamen fapientes poteft reddere.
Verf. ip. SafientU emm mundi bujus , Jtultitia c& apud De-
um\ fcriptum eH enim> Qarpit fapientes w vcrfutia ipforum^.
Vcrf. 2Q Et rurfum.y 'Domtnus novit eogitatipnes Japientum
ejp vanai.
Confirmat confilium datum, a Judicio Dei , de carnali fapientia,
quod Deus habeat eam pro ftultith, maxime quando carnalis fapientia
rejicit Dei inftituta , & eorum iimplicitatem defpicit : quod probat
. Scripturarum teftimonio, primum eft Jobi- j. 15. Cujus ienfus eft;
utcunque vafri homines fibi & mundo , videntur fapientes hujtis mun-
di, DEustamenipforum artes ita eludit, ut eas in retia vertat,ut fuis
.confiliispereant, potius quam alienis ; atqueita eos ftultniar convincit.
Alterum teftimonium eft, Pfal. 94. \\% In quo Dius pronunciat vanas
efle cogitationes (apientum , qui humana tantum iapiunt , nam qux ad
beatitudinem fuam putant conferre maxime, ea conferunt minime.
Verf~« 21 4 Itaque nuUu& glorietur in hominibus% omnia nam*
que vcftra funf:
Verf 22. Et Taulm^ & ^Apollos , & Cephas\ & mundm , &
vita, & mors, & pr<e(entia & futura^omniainquamyve(tra fitnt:
Arg. 12. Quo fchifma reprehendit per dehortationem propontum ;
Quiafchifma, & ftudium partium de Do&oribus, eft impia gloriatio
in hominibus : Ergo, fchifma hoc non amplms fovendum : Glor iabantuc
in Do&oribus , quando lllis nimium tribuentes* pendebant abiis, ip-
fofque, fidei fu« quafi Do mincs faciebant , cum debuiilent a Deo iolo
pcndere , quiper Miniftros loquitur, quando, 6c quantum, vult.
GmnW^ Hancdehortationemconfirmans, addit Arg; i3.Quia omnes
veftri Dodores, minimi maximique , etiam ipfi Apoftoli, & omnia qusc
fnnt in mundo , prfffentia & futitra, vita & mors, & qua-cunque alia
recitari poflunt , ut fidelium faluti promovendx , inferviant , a Deo de-
ftinata funt : Ergo,non debetis propter doclorum veftrorum inanem glo-
riam , vos in partes fcindere,aut in Dodoribus veftns gloriari, quafi Do*
clo;um efietis peculium.
Verf. 23. Vos autem Chrifti^ Chnjlm^ vero Dei.
Arg. 14. Etultimum,verfault; quoDoclores, pariter & populum,
& dona,
Giput tertium. 143
& doiUy & dignitatcm omnium , ad fontem revocans, in ordinem redi-
git , ut a Ch r isto , & De o folo pendeant , denomincntur, & 10 co
glorientur: quia icilicct, ut noftereft mundus, & oinnia in mundo,
ttnquara ad bonum noftrum dcftinata , fic nos iumus Christi , ab eo
redempti, ut ellemus ei peculium ; Christlis vero, confidcratus pcr-
fontliter,cft Dei , ut Filius Parrisdilectiilimus, inopcrc redemptionis
adomne orHcium Mediatoiisiehumilians, idque in gloriam Dei eflen-
tiaiiter conlidcrati. Cui iit glona. Amcn.
Caput quartum.
lcut intcr Corintbos , magni fiebant doclores glorioji y
Bft & fuis fectataribm , ita parvi fiebant j{pQstoli , aiiiane fidc-
les&ei Ministri, auafe cum difertis illis eloauentice Magi/lrts,
feve Honis , feve profperitatcs fplendore , neauaauxm efftnt con-
\fercnai; boc jndicium , corrigtndnm docet jfpostoltiiy & fihif-
ma amplius non fovenclum.
Cxpitis diu funt partes * /;; prima , pravum hoc ipforum judidum comgitt
dd verf 14 ln fecunda reprehenfionem totam de fihifmate cUudit , ad finem*
Correctionts temerarii juaicii ipforum de Jpofiolo , ipfeufaue comitibm , &
dliis fiaelthtis Minislris Chri STI, & iniauae comparationis , horum cum
fuu doctoribu* , jfrgumenta fnnt novcm , qu<e probant iniauam comparationem
MiniHrorum Eutngelii inter fe cavendam ejfe , nec temerarinm yAicium , cx
dcnis , de qnovis fertndum effi%
f S^c *e no^ rePutet ^omo ■ ut ^e minijlris Cbrijli , &
*"*• x* dtfjenfatortbiu myfteriorum *Dei.
Argumentum primum, Similitudineab oeconomis fumpta propofitum :
Nos , quos deipe&ui habetis, etiam (1 Domini fidei veftr^ non fimusj
fumus tamcn Miniftri Christi , ex quorum manu , thefaurum ialu-
tis, & panem vitar, accipere opoitet , Ergo cavendahax iniqua dofto-
rum ex donis compatatio.
Verf. 2. J^uod fuperefl autem illud requiritur in dr/penfatori-
hu*> ut quifcfueftJui reperiattir*
Arg. 2.
144 Epift. ad Corinth. !•
Arg. 2. Id quod commendat ' Miniftrum Euangelii, non efl donorurtt
excellentia.led in donorum,& myfterii falutis difpenfitione fidelitas^cnjus
Deus folus eft sequus xltimator. Ergo, cavenda hzc iniqua doctorum ex
donis, comparatio.
Veif. 3. Mthi vero pro minimo eji quod h vobit dijudicer^ aut
ab humano judicio: if?/o nec ipfe me di\udico.
Arg. 3. Quia neque vobis , neque hominum ulli, neque mihi ipfi Pau-
lo competit judicium , de meo valore , aut dignitate: Cavenda Ergo hacc
iniqua Doclorum compaiatio: namfi Paulusnon potuit ftatuere in quo
gradu dignitacis ipfe efkt ponendus , temerarii eiant Coiinthii, qui de
ipfius , & reliquorum Doclorum dignitate, pronunciabant.
Verf. 4» In wllo cnim mihi confcius fum ; fed non per hoc ju*
fificjtu* Jum\ Dominus auum u eji qtti me dijuSicaf.
Arg. 4, Confirmans fupeiius ; ego Apoftolus , etiamfi norj fim mi-
hi confcius male adminiftrati orricii, non audco tamen fententiam ferre,
ad mei abfolutionem , vel de dignitate mea pronunciare cum aliorum in-
juria,fed totum hoc judicium relinquo Dho loli: Ergo, cavenda hasc
iniqua doclorum ex doms comparatio.
Veri". 5. Proinde ne ante tempus prxftitutum judicis pstrtesafi
fumitei id efty ufjuedum venerit Dominus, qui ejr iUu/l, aturus cjl
ccculta tenebrarum, & manifefta faciet conjilta cordium\ ac tunc
laus erit unicuique a Deo.
Arg. 5. Dehortationis forma propofitum ; judicium , maxime, ve«
ro cbmparativum , de hominum dignitate , non eft tempeftivum »
ante Domini adventum. Cavenda ergo hsrc iniqua Doctorum ex
donis comparatio.
Conflia~] Arg. 6*. Confirmans etiam fuperius; Secretx cordium in-
tentiones , & abdita hominum confilia in Miniiterio, non patefient, ante
diem Judicii,necde hominum excePentia, judicariporetit ab ullo ho-
mine , led a folo Deo, qu; laudem , & vituperium , pro dignitate , fin-
gulis eo dic diftribuet; Cavenda ergo iniqua dodorum ex doniscom-
paratio.
Verl* 6. H*c autemtfratres, figura quadam tranfuli ad meip-
fum & Apolloi propter vos\ ut in nohs aifcatts, Jupra id quod
jcrtptum tft tion JaperCyMt nt altusfro ahotnflemtni adverfus atium4
Arg. 7,
Capuf quartumi i<jj
Argumenti 7. Nonlicet donorum cxcellentiflTmoium nomine, qua-
lia fimt in me Paulo Apodolo, & Apollo Euangelifta, quenquam Mini-
itrum extollere, iupraid quod fctiftum cft verlu pnrr.o hujujcapitis, ui
tfr,iupra dignitatem ccconomievehcre, & multo minus,tx pra\o judi-
cio Doctorcs fidcles dcprimcre,refpedu hujus vel illius doclor.s dcama.
ti. Cavcnda igitur harc iniqua doclorum ex donis comparatio : Hujus
irgumenti vun ut oftendat, apeiit prudentia: iux in hoc negotio artifici-
um, nempe, quod celatis ncminibus ambitioibrum doclorum, rem totam
tranftulerit ad nomen fuum & Apoilo, co ipib fine, ut dilcercnt Corin-
thii in horum perfom , qui cxtraordinariis donis , & dignitate cxcei*
lebant, modcftc de oinmbus minifhis (entire, & non fupcrlire , cujui^-
vis dodoris nomine, advcrfus quenquam , ut ab ullo denominationem
iumcrcnt.
Vcif. 7. J^uis enim te nb aliis difcerniti quid autem habes
quod non recep.rtsi quod Ji etiam accepijii7 quid gloriaris qua/i
non recepcris *
Arg. 8, Deus didcernit unum abalio, plus minufve donorum pro vo-
luntatc iua, tribuens huic vel illi, nemo vcrb feipfum diiccrnit; cum igi-
tur qiucquid donorum habeat unufquiique aDto acceperit,glonari &:
fuperbire de acceptonon dcbet, fed modefte de ie& aliis fentire. Ca-
yenda crgo h*c iniqua doctorum ex donis comparatio.
Veif. 8. lam fturati ejlis^ \am ditati ejlis, abfqne nobis reg-
rum adtpti ejlisi atque utinam Jane regnum adepu fitts, ui &nos
(trtjttl vobtfcttm regnemtts*
Arg p Hxc iniqua hominumcomparatio,conjun(fram habet *v$*Jk**t
ftolidam : Cavenda ergo hax iniqua doclorum ex donis comparatio.
Graviilima lronia perltringit Apoftolus hanc M+Mun 1 Quia Corinthii
Jlbi non minus placebant in doniscommunibus,& profpentatemunda-
ra , quam fi donorum plcnitudinem nacti cflent, quam iiplcna felicita-
te, & re^no potiti fiuflent, degentes ln pacata rerum profperarum fru-
itione , immemores crucis Chri s ti , & icgrcgati a mifenis, in quibus
hxrcbat Apoftolus : Hanc vani;atcm itataxat, utoptet illis fclicitatern
quam fbmniabant fe habere : ut ipforum fclicitas confolationcm atfer-
tct Apoftohi, qui in afllidionibus multis jaccbant.
Verf' 9. Deus enim, putot nos ultimos ^ipojiulos fjtttandos
T propojttif^
X/^6 Epift.- ad Corinth, I.
propofult , ut morti addi&os- Nam fyeclaculum fafii/amus mundo>
O1 t^ingelis & hominibus.
Exponit aftlicliones fuas, & Barnabat, qui Apoftolorum ultimi vocan-
tur, cjuia poft afcenfionem Christi vocati, & ad Gentes, fpeciali man-
dato, miili erant, (ut eft Att. 13. 2. & 14. 14) oftendens ipfos in
conff;edum omnium eile produ&osa Deo, ut cum omriis genens mo«
leftiis , confMarcntur.
Verl. 10. Nos ftulti propter Chriflum , vos auttm prudentes
in Chrifto , nos infirmi , vos autem validi : vos glortofi , nos ignc/»
tniniofi.
Deinde, comparat fiias xrumnas, cum ipforum profperitate , & ini-
quam opinionem ipforum de feipfis & Apoftolo, oftendit in trib.us : 1. In
Japientia-y nos pro itultishabemur, & amundo,& forfan i vobis, quod
nosin tantapericula,propterCHRi stum conjiciamus;vos videminivo-
bis& aliis fapientes , quod & Euangelio & rebus profperis fruammi:
3. In potentiay nos infirmi apparemus, atrumnisfra&i fcilicet; vos vide-
mini validi, & potentes, extra pugnam &teli jadlum conftitui : 3. In
honare y vos gloria, & authoritate fplendetis j nos interim ut ignominiofi*
& a vobis & ab aliis defpicimur.
Verf. 11. Ad boc u't<jue tem.fus & efurimus, & fitimus^ & nudi
fumus^ (jr colapbis atdimur^ & tncertisfedibus erramus 1
Vcrl. I2s Lt laboramus %operantes fropriis manibusv conviciis
tiffecli, bene precamur :fi qui nos perfequantur% fufferimus*
Verf. 13. iyi/Lalediclis affeclt precamur tanquam purgamentA
mundi facli fumus> & tanquam ommum ramentum ufque adhuc.
Alias fpecies acrumnarum iuarum recenfet, expofiti, inquit, fumus
penurix & injuriis, verf. n. nonnoftra culpainopes,quia manibusla-
boramus; non noftro merito injurias patientesj tantiim enim abfumus
ab injuriis, verbo vel faclo cuiquam inferendis , itt contra pro malo bc«
num reponamus, cum patientia, verf 1 2, i£.
V^rf. 24. Non ut vospudore fuffundam h<tc fcriborfed ut filL
#s meos diiecios admoneo.
Altera parte Capitis, claudit totam dY fchifmate reprehenfionem ,
primum hortationead obedientiam , & imitationcm iui, ad vsrf 18. Se-
«undo^ interminatione fcveriojis difciplin»* snfi admoniti refipifcant t.
Quodi
Caput quartum. 147
Quod ad primum attinet , quatuor affcit argumenta , qu* adobcdien-
tiam peiiuadeant.
AiL;umentum primum , In occupatione objt(ftionisproponitur,Nori
pudcfaciendi vos,fed monendi cauia,hxcfcripfi ; Ergo obedite mihi.
Hlios'] Arg. 2. Voshabco & dihgo ut hlios; Ergo boni confukntes
oicam adn.omtionem B obedite mihu
Veri. 15. Kam etji decem rniBi* ftdagogorum hahcalisinChrh
Jto$ at non multus patres habeu&: m Cbrijte enim njuftr Euan*
gehum ego vos genvi.
\ eil. 16. Treaw vos igitur imitatorts mti cjlote.
Arg. 3. Speciali modo, comparatione fada cum aliis do&oribus^
Pater vob.s fum,quia per meum minilterium convcrfi cftis; obcdite igi-
tur mthi, & imitamini meos mores,potiusquam ambitioforum doftorum.
Egoenim Christi fum mmilter in veltri regencratione, non doclores
illi ambitiofi, ^ui maximum paedagogi funt, patres non funt.
Verf. 17^ Trofterea mifi vobis limothcum^ qui cjtfilius meu:
dilc8usy& fidelis in Domino, qui vobis tn memoriam revocabit
an* ftnt vU mc* in C^rtJ/o, fnutubtque in omnibus Ecclejihdoceo.
Arg. 4. Eofine mifi Tirrotheum ad vcs, ut imitationem mei racilio-
rem vobis redderem; obedite mihi, & imitamini mc igitur,in quibus
prxluceo omnibus Ecclcfiis, pro ratione Apoftolatus mei, in do&ri^
na & vitce fan&itate.
Verf. i8« Caternm fcrinde quaft ego nonfimvcnturus advosl
inflati funtquidam.
Verf. 19. Sed vtniam cito ad vos , Ji Dominus volucrit 7 &
Ctgnofcam non verba ifiorum injlitorum, fcd virtutcm,
Quodad alteiam conclufionispartem attinet ; Quia aliqui inter eos
fuperbiebant, fpe impunitatis, quan Apoftolus ad eos non fuiffet venturus,
Minatur 1. ie venturum: 2, probaturum , utrum in illis do&ori-
bus fit vis illa Spiritus Dei, an mera verbofa eloqucntia, fine evi-
dcntia Spiritus.
Ver(. 20. Kcn cnim in vcrbis fitum eft rcgnum Dei} fedin Cpi*
riros j>$tcnti4,
Iktionerridstt cur eloqnentiam meram, aut humanff fapientiar oftenj
T 1 tationem
14? Epift. ad Corinth. L
ationem nihili fit fa&urus,quia regnumCHRiSTi, &falui homintmi
feu sedificatio, non promoveturverbis,fcu verborum fapieatia > fed vir*
tute Dn.
Vcrf. 21 . £uid vultis i cum virga veniam ad vos > an cum
ckar.it ate rjr Spiritu lenitatis i
Denique, ne fchifma foverent Corinthii ulli, (Tve doftores Civq difei-
puli eorum feclatores , optionem facit illis, utrum velint ipfum acce-
dere, ad ipforum corre&ionem , cum authoritate cenfurarum Eccle»-
fiafticarum, quod futurum erat, ft ftudia partium, & fchifma fove-
rent amplius: an potius velint ipfunv ad ipforum confolationem ve-
nire , in fpiritu dile&ionis & manfuetudinis , quod futurum erat > fi
reflpifcereut.
Atque ita tranfitum fibi facit ad excommunicationem inceftuofi.
Caput quintutn.
Articulus Jecundus de incetfuofi
excommunicando.
E vanam putarent comminationem , de qua fui
fincm fuperivrU Capitu , inceHuofum , qni novercam babc~
b-at ut uxcrem, cxcommmicari jubct , mdccim plus mir*.:
in eum fincm > fropofitis arettmcntis*
QtSMnino auditur elTc inter <vos fcortatioy & ejuf
veri. I* mQfo ^corxatio^ qu* ne i/,terGentes quidem nomina-
iur^ adeo ui qm uxorem patris b.ibeaf^
Argumentum primum, Quia inceftuofus ilie, eft notorio fcelere pollu-
tus, de qione Gentes quidem , fine deteftacione loquerentnr i excoin-
tnunicandns igitur.
Ven. 2- Et vos infl.iti effis > stcnon potihs luxifiis yut tollerc-
tur i wdio veflri qui facinus hoc patravitr*,
Arj« 2, Cum reprehcnfione Coriuthiorurn.conjunilum» Quia vos
Caput qtrintum. 149
jampridem lugere flagitium & flagitiofum excommunicare debuifk"
tis , noA vcro flagitiuin excufare , extenuarc , in materianji rifus conver-
, Sc quafi de fafto inflati, gloriari,
Vcrf. 3. Enimvero ego ut abfens eorpore ^prtfeus aulem Jpiri*
tfiyjdm u: prxfens judtc>ivit ut is cjui boc ita perpetravir'.
Verf- 4 Vobii & meo Spiritu tn nomine Domini nottri I JU
Chrifti congregatis^ cum potefiate rDomim noftri lefu Cbriffi,
VcrL 5. Ejurm*di inquam homo tradatur Satan<t ad inteti-
twn carnis^ u ( fj^ritus fa.vus fit die illo Domini Iefu.
Arg. 3« ^iil* jaui prarter ordinariam Poteflatem , quam habetis in
Scnatu Eccciialtko fcilicet , pcr hanc Epiltolam , etiam extraordina-
rii potcftate ad ipfum cxcommunicandum armati & obligati cltis;
fiquidem meam Apoitoli abfentis, quafi prxfens effem , mentem feu
Spintum , juiicium, fententiam, & authoritatem de flagitiofo illo ha-
betis: Ergoinlegitimoconventu Ecciefiaftico, Apoftolico hoc fcripto,
(in quomei Apottoli Spiritus, feumens, ku fententia continetur) &
Christi authoritate, (cujus nomine , cenfurae Ecckfix exercendas
funt ) muniti , iitiufnodi flagiuofuTi Satanx tradite, feu excommuni-
tate. Satw* traJt*dum dicit, quia qui pcr excommunicationem honore
Sanctorum Ecclefiatticoquoadcxterriam hominis conditionem dejectus,
& ex Ecckfia e jedtus eft, idem etiam , quoad externam homims condi-
tion-m, in Satanas rcgno, fervitio, & poteitatc efle declaratur. Civem
cnimerT: etiam in externa Ecclelia (qux Regnum Dei dicitur) ho-
nor eft mfignior quam extra Ecckliam regnare. Qui igitur excomnuini*
catur, Capitis diminutionem patitur maximam de ftatu, honore, exi-
(timatione caiit, & mfubditis Diabolicenfetur.
Exitinm cirms ] Arg. 4. A fine exeommunicationis, quafi per occupa-
tionein obfeclionis propofitum : quia excommunicatio > el\ medium re-
flpifcentiac, & falutis ; fiquidem hac cenfora carnis fuperbia mortifi-
cari poterit, & nova creatura fervariin die judicij. Excommunican-
dus elt ergo,
Vcrf. 6. Kon cfl kona gl riatio veftra» An mfcitis paulnlb fer-
Ttrenti totam majjam fermentari ?
Arg. 5. Ne contagione tanti fceleris infidatur & deformetur fo-
ta^Ecclefia^ ficut modico fermento ferrnentatur & accfcittota mafla:
ExcommunU
150 Epift. ad Corlnth. 11
Excommunicetur inceftuofus ille, hoc argumentum repetita Cotinthio^
nun reprehenfione acuitur.
"Verf. 7. Expurgate igitur vetus fermentum> utjttis nova mafi>
/a, fcut e/lSs jermtnti expertes. Etcnint Ta/cha noftrum pra nobig
facrifcatum cfl, nempe Chriftus.
Arg. 6. Continua allegoria propofitum , Quia non minori diligen*
tia, purgfcnda eft Ecclefia Chriftiana i fcandalis , imo & corda Chri*
ftianoium, ab omni vetens naturae pravitate, quam olim fub lege Ju-
d^orum domicilia purgabantur, a fermento communi, ante pafchaim*
molatum. Ergo, excommunicandus inceftuofus, &c.
Vtfitti ] Arg. 7. A commodo ; danda eft opeta ut fitis nova , & fan«
fta incorpoiatio, fan&a malla, feu ut comperiamini novx crf.atuiaef
aftu 8c fafto,ficut tdis obligatione, & profeflionc infcrmentati, feu fan-
fti: Ergo excommunicandus eft ifte.
Tafch* 2 Koc argumentum conflrmans addit oftavum ; Quia rcs fig-
niFxata pafchatis , nempe lefu Christi facrificium, non minus ob*
. ligat Chriftianos, ad orhcia , per fefti celebrationem & ceremonias
jepratfentata , ideft, ad curandum, ut fanftitas in nobis, & in Eccle*
fiavigeat, quam obligavit olim Judaeos, ad ccreraonias fefti obfervan*
das, quibus typicus agnus pafchalis immolatus proponebatur.
Vcrf. 8. Itaque feftum agitemm^ nonfermcnto veteri , necfer*
wento mditi* & nequiu<*\fed non fermentatis panibusjf/ttw/*-
tis & veritatis.
Hincinfertquafiperconclufionem hortatoriam,Argumentum nonumi
ut malitia & pravitate fcgregata , & a fe ipfis , & ab Ecckfia • & per
confequens, excommunicato illo inceftuofo , cultuidiyinohilanter in-
' cumbcrent in veritate moralium officiorum, utficfanfte E>io fcrvirent.
Vis arc,umenti hxc eft, Non poterimus vitam noftram fanfte & jufte age-
re, ficut fignificatio Epuli agni pafchaiis typici a nobis exigit, nifi fir-
mento vettrrs vitac, & pravorum operum , ex nobifipfis, & ex domo Du,
feu Ecclelia, expurgatojfinceritati & veritati, in nobis & Ecclefia confer*
vandx f-udeamus. Excommunicandus igitur ille.
Vei(. 9. Scrtpfe vobisin epjtola 7 ne cctmwifceamini cum fcor*
tatoribuA.
Arg. xo. Quia per Epiftolam , priusvetuerat cos, curri fcortatbribus
commerciuca
Caput quintum. 151
Commerciumhabere, & perconfequensintelligere poterant fcortatorcs
ab Ecclclu excommunicandosefTj,& multo magis inccftu pollutos : Er-
£0 jam excommunicandus ille inceftuof uS.
Verf. 10. ^At non omnino cum fcortatoribus bujus mundi^ aut
avaris , aut rapacibm^ aut tdololatris% altoqut» debetis (cilicet c
munio exirc^,.
Ne excufarent fe, oftendit pncceptum ilIud,non potuifle intelligi ab
iis, dc vitiofis hominibus, qui in mundo erant, fcu extra Ecclefiam ; quia
ficpr*cepi(Tet Apoftolusimpoflibile ; quoniam inter iftiufmodi vitiolos
ncccilario crat ipfis vivendum , vcl difccdendum de mnndo: vivebant
enimCoiinthijCUjuscives ( quibufcum ncceflarium erat fidelibus com-
citrciumcivile) maximaexpartc,manebant infideles#
Vcrl. 11. Nunc autem fcripfi vobis ne commifceamini , id cft ,
fi qui* quurn fratcr nominetur^ fn fi'ortator> aut avarus, aut idolo-
latrat aut conviciator, aut ebri&fus} aut rapaxi cum ejufrnodi, irj-
quam, ne cdatis quidem^j.
Arg. 11. Si non latis hac in rc inftrucli fuiftis prius , faltcm jam te-
nctis mentcm meam . quam exhac Epiftola audiviftis , non edendum
cum profeflorc , feu fratre fcortatore , & perconfequens, excommuni-
candum efle lllum fratrem , qui vitiorum ab Ecclefia convictus, manet
vitiofus, nec refipifcit : Ergo jam inceftuofum excommunicandum efle
multo magis colligere debetis.
verf. 12. ^uid enim mea interefl: etiam de extraneis judicas
re { nonne de iis qui intus funt , vos judicatis ?
Verf. 13 De extraneis vero Deus judicat^ tollite igitur ifium
fceleratum ex vobifipfis.
Alia ratio expofitionis datx, & Argumentum iu ad excommunican-
dum inceftuofum urgens , quia ex eo quod in eos qui cxtra Ecclefiam
funt, nec Apoftolus , nec Ecclefia, fed lolus Deus jushabeat judicandi,.
feu cenfuras Ecclcfiafticas exercendi , Colligere debuerant ad feipfos
pcrtinerc judicium de Ecclefiae membris, Erc;o inceituofus ille im-
probusper excommunicationcin tollcndus ex ipfis erat , qui fcopus ell
Xotius Caaitis»
Caput
I5Z
Epift. ad Corinth. I#
Caput fextum.
tdrticulw tertiux & quartm de fcrenfi conttnthnt,
& forntc.aione vitandtu.
OC Capite traciantur tertins & quartu* EpiftoU ar*
i ticHluA) ae vitwdi iitigatione corjm tribmali iijfidtiium , ad
verf. VI, & fornicatione vitarjj , ad finem.
\T f ftVfli&et alicfuis veftruw , negotrum has
* • hens adverfus alterttm ; juaicij expe-
riri fuh in.juflis , ac non fub fanftis;
Non efl'. Chriftianis litigandum fub Ethnicis j"udicibus , probat un*
decim argumentis. Argumentum primum. Audax eit & pudenduui
facinus, cum fuppetunt fandi judices , (ub infidclibus judicio expe-
rin . Eigo nonlitigandum fub judicibus infidclibus.
Veri. 2% C/tftf ignoratis fanftos mundum judicaturos ? cjuod fi
pervotde mundojud.cium feretur^ indigni eftJi minimis]udiciis$
Arg 2. San&i qui juiicaturi funt mundum , digni funt multd
magis de rebus hujus ieculi judicare : Ergo non fub infidelibus
litigandum.
Y'eri\ 3 <-4n ignoratis fore ut Angelorum judices fimus ? ne*
dum ut de iis qu<t ad hujus vtu ufumptrtment^ judices non ftmm /
Arg. 3. Sancti jadicaturi funt Angelos, nempe malos,in die judicii,
& multo magis digni funt qui de rebus tempovalibus judicent : Non ergo
^ub infidelibus litigandum .; dicunturfancli, mundum& Angeios j'udi-
caturi , quia lpfi jam judicio abfoluti, Chr i s to quafi aflefiores in judi-
jtio, fententix judicis in hoftes De i & Ecclefix acclamabunt.
Verf. 4 Itaque fijudicia habeatis de iis qu* ad hnjus viu u-
Jitmpertincnt ^eos <jui vilijfimi funt inEcclfia^ eesmq\umtnfub-
fellits coOocatc^j.
Arg. 4. Potius conftituendi funt aibitri, qui minimi in Ecclefia aeftiman»
jtur, quam ad intideles judices confugiendura. Ergo, &c.
Verf* 5. Vobis ad verecmdiam adduccndis hoc dico. Itanenon
efi inter vos fapiens , ne unm qutdem p jui pojfit judiciumferre in-
ter fratres fuos*
Koc arg#
Cnput fcxtum. 13'}
Hoc argumentum corrigit, oftcndendo fe vellc^non fimpliciter arbiuos
inepdAiinos intcripfos conftitui, fcd vclle fe hac compaiativa conceflio-
ne , ab eo quod agcba.it , pudore ipfos avocare.
lunc^ Arg. 5. Habetis inter vosfapientcs, & tamen confu ;itis ad
tribunaha proiana,quali deiint inter vos viri fapicntes , qui arbitri eflent
controvcrnartim: hrgo non amplius lic agendum.
Vcr£ 6. Scd jrater cum /ratre judicio experitur, idque fub
infidclibu*.
Arg. 6. Cum fratres fitis, non dcbetis inter -vos judicio contendere: Er-
go minime iub infiJel-bus.
Verf. 7 Jam tgttur omvino defe&us in vobis eft qubd judicia
habcatu thtcr vofmetif/os^ qttarcwn fotiw mjuriam patimini ? cur
ncnpotius damnum accipfti:
Arg.7. Litcs & contentiones probant, & prodautveftram impoten-
,tiam, dcfedus & delictuui: Ergo non litigandum praecipue nonfub
inridelibus.
Quaxc^ Arg. 8. PrarlTaret , a<5fe>res injuriam five damnum patipo-
tiiis , quam cnm fcandalo litigare : Ergonon litigandum prarcipue non>
fub infidclibus.
Verl. 8. At vos injuria ajficitis^ & fraudatb, }dque fratres,
Arg. p. Aclorum actio, inter vos, eft cum injuria, & fraudatione fra-
trumconjun&a, icilicet quia a&ores vindi&ae cupiditate, fuperbia, 5c
avaritia laborant ; Ergo litigatioinjuftaeft, & maxime iub mfidelibus.
Ver/f 9. K^inignoratis injufios non ejffe 1)ei btrcditatem pof1
fejjuro ? Nccrratt} ncque fcortatores^ntque idololatra^ncque mcc-
ibi , nequc molles , nequc qui concumhunt cum mafculu.
Vert. 10. Ncque. fures,neque avari, nequc ebriofi^ nequeconvt.
ciatores, ncque rapaces>regri Dei h<trtditatem pojfidebunt-'.
Arg. io# Hae injuftac litigationes ficut reliquae fpecies, iniquitatis Sc
abominandac impuritatis,qu£ hic recenlentur , aregno Ccelorum homi-
nes arcebunt: hrgononihigandum*
Vetf. ii. Et hac eratis quidam~>> fed abluti eflis, fcd fanfti~
fcati ejlisy fed jujlifcati cflis in nominc Domini lefu , & fcr Spi-
ritum Det nojiri.
V Arg. 11.
354 Epifc ad Corinth. L
Arg. iT. &uitimnm; Cum vos Corinthii , omnibus his aut pluribus
autfalteinaliquoex his vitiis prxdictis , olim fcedati fueritis, & nunc
quantum licet ex charkate de vobis jtidicare , remiflionem peccato-
rumiltisconfccuti&fanairicatiperSpiritum, & juftitia Chri s ti.
donati,Cavcndum vobis eft, (ex Ch r isti gratia & virtute hauttis viribus)
ne m eafdem fordes rurfum recidatis , five lites injuftas aiiis moven-
do, five alio quovis modo vos polluendo.
Verf. 12 Omma mihi Ucent^ at non omnia conducunt : omni&
rnihi liccnt, at eg& non redigar fub ulJisu rei potejlatew—,.
Altera pars Capitis , quartum Epiftolas articulum continens, de vitan-
da fomicatione fimplici, quae vocatur, quam Corinthii , ficut aiij ex gen-
tibus ,. pro re indirTercnti habebant : Aggreditur reprehenfionem , occu-
patione defenfionis quamin parato habebant : dicerent Cotinthii, ln-
differcntia omnia nobislicent ; At ficut cibus, fic & fcortatio eft indifte-
rens -, Ergo nobis licet. Rcfpondet primum in genere, per limitationem-.
majoris, licere fcilicet omnia mdnrerentia , quatenus conducunt, &
licerc ,. modo ne intempcranti libertatis ufu in (ervitium aftectuum noftro--
rum redigamur : In illis enim &. fimilibus cafibus , peccatuc in rerurrj.
indi&rentium ufu.
Vcrf. 13, E/ia vcntri deftinataefunt, & venter efcis: 1)rus
anlem & hunc^& eat abolebitx corputvero non Jcortdtioni, fcd Do*
mino,& Dominiti corpori.
Deiflde ad minorem refpondet fpecialiter ; difcrimen oftcndens cibo-
ffum & fornicationis j de cibis coaccdens , quodfit licitum cibo quavis
vefci , quia De us ai bonum naturx ordinavit efcas vcntri, Sc venrrcm.
cfcis, fed tamentemporaru connexioncjnam ficut efcas,uc vcntrem abo*
lebit Deus, quoad ufum quern nonc haoet venter, ita ut in gratiam gulae,-.
autventrisnondebeamus adaucere aeternam falutem noftram, aut alio--
rumin difcrimen, edendocumfcandalo :. Quod vero ad fcortationem
attinet , negat ulla neceftitate licitamefle, ficut cibus. licitus eft,fed
fimpriciter effe peccatum & fugiendum ; idque.probat fex argumcntis:
Argumentum primum. Quia corpus noneft conditum ad icortario-
nem , aut ad fcortationem ordinatum , ficut ventcr ad efcas & efca: ad
^entrem, fed ut fit membrum Christi Domini , qui ordinatus eft
ut fit caput hominis, ad totum corpus regendum; ut fanctum conferve*
tar ; Ergo fcortatio minime. licitaeli.
v«i 14-
Caput fcxtum. 155,
Vci f . 1 4 Veui autem & Dominttm fufcitavit}& rios fufcitabit po*
tentia fua->.
Arg. 2. Corpora in refurrecTione gloriofo funt iufcitanda , ficut fufci-
tatum eft Cn r 1 $ t 1 corpus : Ergo non debent fcortatio.ic foedari.
Verf. 15. An ignoratis corpora veflra tj?e membra Qbrifti ?
Kum tgitur tolltns memkra Chrijli yjaciam ut fint Jcorti wembrai
Arg. 3. FiddeS qui funt membra Christi , non /Iint per for-
nicationem fcoiti membra facienda , quod argumentum intcrroga-
Cione acuit. Ergo, &c.
Veri. i5. /m ignoratis cum qui agglutinatur fcorto , utium cjfe
corftn cum fcorto / Erunt enim^ inqun, qui duo erant, caro uncu*
Ut hoc argumentum confirmet , probat primo cx analogia rnatrimo-
nii , concubitum cum fcorto, unam carnem facere fcortantcs; & per
-coniequens fcortantcm , fieiipartcmfeumembfuin fcorti: Ergoicorta-
tio minime licita.
\ crf 17. J2uf vero agglutinatur 1)omino y unm cum eo $i~
ritUA ejl.
Dcinde probat fideles effe membra Chri s t i , Quia Rdc juncti, feu
agglutinati, funt unum corpus myfticum curn Chris to, unumfpiri-
tuale corpus, feu unus ipintus.
Verf. 18. Fugite fcortaiionem, ctnne peccatum quod fecerit bo~
mo^ extra corfus cjil (ed qui jcortatur, in froprium corpus feccat*
Thcfin convertit in dehortationem , & addit Arg. 4. ex comparatione
aliorum peccatorum: Aiiapeccata abutuntur obje&o extia pofito, pri-
iro&principalitcr , fcortatio veroipio corpore primo abutitur, deho~
neftatque corpus pluiquam ullum aliud peccaturn ; Ergo lcortatio il-
licita.
Verf. J£ Jln igncratis corpm veftrum e(fe templun Spiritus
[ancli) qui eft tn vobis, yuem babetis ct Deo } neque vos ejje %€%
jlri]uns ?
Vcrf. 20. Nam cmpti ejlis pretiot glorijicate igitur Deum in
corpore veftro^ & in jfiritu vcslro, qu<t funt Dei.
Arg. 5. Corpora nofaa funt Templum Sp iritus fancTi, qui efr. in
V s nobi^
l*
Epifh ad Corinth, I.
ncbi*, a Deo nobis donatus: Ergo non funt polluenrda fbrnicatione;
I^quf vos^ Arg. 6. Fideles non funt fut juris, fed pretio fanguinis
Christi einpti; Ergoijon tantum cavere debent ne le fornicationa
polluant , fedetiam ftudere, ut fancla corporis & animas converfatione
D£um redemptorem , cu;us funt pcculiuin *. giorificent.
Caput feptimum.
i^irticulus EpiftcU qumtm de cafibus
f^viatrtmonialtbus.
PoSolus de cdfibus Mat^imonialibus confu/tma Corin*
thiiSyhoc Capite rejpondet , ad' yuinque ipforum cjuajita*
~ " Q&terum de quibus mihi fcripfiflis^ bot.um
iuerli viro mulurem non atttn*ere.
Verf. 2» Sed prop^er fcortaticnes, fuam quifque uxorem habeto ,
& prcprium qu^eque vhum habetdt
Primum qua:fitum, de virisqui in cadibatu aut viduitate degebant,
an expediret ipfis uxorem ducere; rationes quaerendi erant dux, metus
rooLeftiarum , & metuspollutionisin matrimonio. Quod ad primam ra-
tionem attinct, meminerimus Corinthios jam in perfecutionis pericu*-
lb conilitutos fuifle,licet jam profpere agentes, plerrque nihil metuerint j
Refpondet Apoitolus, m tali calu conititutis , (i nulla matrimonium con-
tiahendfi incumbat neceflitas, bonum feu -Gommodum efle non duce-
ce uxorem: Sed ubi periculum peccandiex incontinentia adeflct, prof-
piciendumtfle adverlus fornicationis , & peccati, potius quam mok-
iiiarum periculum y & matrimonium contrahendum.
Vcri 3« Vxori vir dehitam kenevolentiam reddito \Jimiliter
autem & uxor viro%
Quod ad fcrupulum attinet, ne commercio matrimoniali inquinari
confcientiamputaretquifquam, pronunciat non folum torum conjiiga-
km immaculatum efle, fed etiam justoripetenti conjugfconcedidebere, ,
additis quat uor rationibus,
titbitmy.
Caput fqvimum. 157
I km0] Primaratio; Quiailla benevoientia dcbita cftex icge ma-
trimonii.
\ nf. 4 Vxor proprium corpus non hahet in poteflate^feivin
fimibter atttcm & vir propnum corpus ncn babet in potejiate ,
jcJ uxor.
Katio 2. Quia ex pacto conj ugali poteftae & j'us eft marito, in cor-
pus uxoiis: & uxon in coipus rnariti > ad vitandam fcortationcm
prxcipae.
\ crl • J. Ne frattdate alter alterum , ntfi fquid ex confenfu ad
tcmpm , /#*r vacetis je\unio & precibus , & rurfum fimulconvcntte,
we teutct vos Satana* propter in>:ontinent>iam vejlram~>*
Ratio 3. Quia ahoqui icquuetur injuftaf*audatio alterius partis, fi
commercium dencgetur, sbfque ratione.
Vt vacetu ] Hoc di&nm limitat exceptione fpeciali, nificum ex con-
fenfu utriufque partis conftitutum fuerit , ut ad tempus, jejunio & pre-
cibus vacarent.
2S^r tentct ~\ Ratio 4» Qum poft tempus di<ftum, fi ncgetur poftulata be»
nevolentia , pericuiumeft}netentet Satanas ad adultenuin partem frau-»
iiatam , propter ipfius incontinentiam.
Veif. 6. Hoc autem dico ex concejftone, ncn ex imperio.
Verf. 7. Nam velim omnes homines ejje ut & ipfe ium %.fedu*
nufquifquc proprium dcmum habet ex Deo^ alrus quidem ita} at/tay
autem ita^
Exponithanc fenrentiam fuam , de matrimoniocontrahendo & con-
jucali commercio utendo , non eile prarceptum univerfale. quafi jube-
rcromnesmatrimoniumcontrahere, ied concefiionem feu permiflionem
tantum univerfalem etle in cafu lncontinentiaz: fimpliciter enim, fi per
Dei voluntatem fieri poflet , Apoftolus optaret Corinthiis qui quaefto-
nem movebant, & continentiam & commoda ccelibfetus» quae Deus,
fibi largitus erat ; fed quia unicuique non eft datam continentix donum:
conceflifle fe dicit,quac conceflit.
Ycrf« 8. ^ico autem calibibiu & viduis bonum effc eis,fi fic
xnaxferint, ul & ego mamo.
Vctf« 9- £uod fi fe non continent , matrimonium ccntrahant y
sam nultui eH matrimoniwn contahere auam uri,
Hinc
158 Epift. ad Corinth. L
Hincfummam di&orum colligit , ut plane refpondeat iis quiin cce-
libatu aut viduitate degebant, commodum efle & expedire, ut in eo ftatu
maneant^i continere poterint; fin minus, ut matrimonium contrahant.
JS^dm meliui~\ Rationem reddit , quia cavendum ipfis erat potius a
libidinum ardonbus, qui peccato polhmnt confcientias , quam a matri-
monii moleftiis etiam illismoLfhis, qaae perfecutionis tempore matri-
monium fequuntur.
Verf. 10. lu autem qui matrimonio jun&i funt denuntio 3 non
eoOy fed ^Domiaus, Vxor a viro ne fefc ipfa feparato*
Secundumquxfitumeftdedivortiis; ejuspartes dusefunt : primaeft,
de utroque conjtige fideli, an divortium facere Chriftianis conjugatis fit
hcitum , extra cafnm adulterii fcilicet ? Refpondet nefas cfle. Utre*
fponfionem confirmet, ncgat fe quicquam novi, feu ex rerelatione fpeciali
prsecipere, fed pracceptum vetus autnoritate Domini repetere , quiin
lnatrimonii inftitutione fanxit, ut conjugati unacaro elTcnt# & proindo
illicitam efle feparationcm , aut divortium*
Verf. 11. ^nod fifefe fepararitymaneat calehs^aut viro rccon-
ciliaton & vit uxorem ne dimittito.
Quod fi vero uxor , ( neceffarias caufas d fcedendi , ut perkulum vi-
tx, vel fimile quid- prstendens ) difccfTcnt, jubet eam vcl reconciliari
marito, vel a matrimonio novo *bftinere,& per confequens multo magis a
fcortatione fibi cavere : Tdque praecipit , &in proterviae vel impatien-
tiar psenam, & in finceritatis probationem; ne h^c libcrtas in licenti-
am tiahatur ; Interim viro praecipit , ne vel dimittat uxorem , vel difce-
dcndicaufamei praebeat.
Verfi J2. Reliquis autemego dico^ non Domin^s, Si quts fratcr
uxorem habet irfidelem ; quce libcns confettiat ad habitandum cum
*o> ne eam dimittito :
Verf. 13. Et uxor qu* habet virum infdelem , qui libens con-
fentiat ad habitandum cum ea^ ne eam dimittito.
Aitera pars qusiiti , qua quxritur de conjugatis, quorum alter infi.
delis efr, an divortitim (it licitum ? Ad hanc partem refponfurum fe di-
cit , ex fpecialis revelationis authoritate , Quia in lege a De o non de-
terminatum er.at,quid CkriHiarm in ilio cafu faciendum fit, hoc eft, quod
dicit, non <jbominus> vidclicet ialege veten determinavit , fcdego , nempe
• • a Domi ko
Caput fcptimum. 152
i Domino ex fpeciali revelatione determinabo ; prima refponfionis
parte, vctat nc dimittatur pars inridclis, d ca manere cupit.
Vcrf. 14. CMaritus cnim tnfidclis (anclificatus cji in nxdre j &
uxor infdelu fanclijicata cji in viroi aliequi certl liberivcjiri im»
furt ejtint: nunc autem fancli pMt**
Rationcs rcddit quinque : Ratio prima ; Quia infidelis perfona fan-
ctihcatur , licet non in fe, tamen m ufum rtdclis; conjugis llcct non
fimr/liciter, coufquc tamcn ut conjugium parti fideli, & iibcrisj procrcatis
fanctum lit. Ergo ne dimittatuf conjunx iniidclis manerc cupicns.
iojui ] Ratio 2. Coniirmans priorcm ab abfurdo • Quia alioqui
Chviitianorum libcri, in tali cafu, non eflent nati lubfxdcre; non cflmt
nati Chriltiani , &Christo fanctitateconfecrationisdicati; Cu;us
contrarium vemm eft : Ergo ne dimittatur conjunx mfidelis mancre
cupicns.
Vcrf* 15. At Ji infidelis fefe feparet , feparatus eflo^ non eft
fervituti fnbjeclw, frater aut furor inhujufmodi rcbus: Jed ad pa»
<em vocavit nos Deus.
Priufquam reliquas rationes add;,t, alteram refponfionis partem pro-
ponit ; li pars iivHdelis cohabitarc noluerit,& abicrit; in hoc cafu,pronu:i-
ciat matrimonium fblutum efle , & partem fidclem libcram cfle.
jfa f.uem~] Ratio 3. Probans non dimittendam partem infidelem
cohibitare volentcm : Quiafidelcs vocanturad paccm, cum omnibus
colendam . Ergo fi pars inridelis xquas pacis conditiones admittit, noiv
dixnittcndacft.
\ crf. 16- Ecqttid erirn nosli ttxor an fs virtm fervdtura?
4ut ecquid nojit vir , an fis uxorem fcrvaturus*
Ratio 4. Quia pcr cohabitationcm, infidelis poteft lucrifieri.
\ erf. 17. Sed ut umcuique donum partitus efi Detts, ttt unum.
qutmque vocavit D, minus , ttaincedat* & ita in JLccleftis omni-
bus cvnfltttto.
Ratio 5 Quja finguli in qualibct conditione, vocationc honefta feu lici-
ta,inqua Deus ipfosprovidcntiafuaco.iftituit, manerc dcbcnt : ficut m
ommbusEcclciiisdoccbat Apoftoias: Ergo etiam in conjugio manen-
dum cum infidcl; cohabitare volcnte: Nam cum matrimonium in tthni-
cilmo contractum fuiffct,vocationem alterius ad gratiam Iesu Ch r ist i , .
noliut
i6o Epift. ad Corinth. !•
noluitDEuS fraudi efle parti nondum converfe. Eadem opera le»env
ponit Apoftolus fidelibus fervis, ne jugum excutiant infiddis heri , qut
converfurn ad fidem fervum non cupiebat dimittere.
Veri. i8> Circumcifus ahqun vocatus eft* ne attrahat pr#pu-
tium, in pr&tutio aliquhvocatus efi? ne circumcidatur.
Veri. ip. Cintmciftonihil eft, & pr^puttum nibil ejt, fed ob-
fervatio mandatotum Bei.
Antecedens illuftrat & confirmat indu&ione, primd, circumcifionis Sc
Incircumcifionis , quarum neutra Chriftiano curanda erat, fed hoc uni-
jcuique fpe&andum erat tantum ut in utroque ftatu,DEi praccepta moralia
-obieivarentur.
Verf. 20. Vnufquifque in qua vocatione vocatusfuit, in ea mmtat.
Hinc,quia in eno exemplo inductionis plenitudo facile apprehendi
potuetat, infcrt generaiem thefin, demanendoin eo vitae ftatu , in quo
Deus unumquemque vocaverat.
Verf. zr« Servus vccatus es? ne fit tibi curt.fed ft potes cti~
am liher fieri, pottus eo utere^,.
Deinde addit aliud membrum indu&ionis ,defervitute,Inquama*
nendum monet, nifi Deus ad libertatem oftium aperiret.
Verf* 22. Etenim qui in Domino vccatus eft fctvus^ libertus
Domini efl • fimiliter & qui liber vocatus efi: fervus eft Chrtfti.
Rationem reddit : Quia fervitus corporaiis non diminuit de fpiritiuli
Ch:iftianorum libertate,apeccatireatu, & ira, nec corporalis libertas
eximit afervitio Christj.
Vcrf. 23, Tretio empii eftis, ne effote fervi homi^um^.
Obiteradmonet, ut five liberi five fervi fint corporc ; caveantne ex
prarcepto, feu voluntate hominum faciant quse in fe illicita funt, quia il-
lud euet , hominibus fervire contra Chri s tum ,qui ipfos pretio emerat
Bt inomnibus,non hominum, fed redemptoris voluntatem facerent.
Verf. 24« Vnujquijque in quo vicatus fuit fratres yin hoc mam
reat apud Ve*m^>.
Unde ne quis temere a vocatione difcederet, denuo inculcat generale
prffceptum dtmanendo inprsfenti vitazftatu&conditionc apud Deum,
ideft.inobedientiaDzi, donec ipfi vijfurn eilet ipforum conditionem
mutars,
Verf, 25.
Caput feptimumr 161
Verf. 25. T>e vlrginibns nutem imperium H)omini non habeo\
fententiam verb meam hac in rc dico, ut cui Domintit per miferi-
cordiam dederit fidum ejjl^.
Tertium quorfitum •» de virginibus maribus & fceminis, matrimoniuui
nc contraherent, an non e Ad quod refponiurus prarfatur nullum fc habere
praxeptum fpeciale fcilicer, quo vel prxcipiatur, vel prohibcatur vrt-
giiiitatis ftatus, icd fideliter daturum fe conlilium, & fentcntiam de com-
modo, ut decebat cum cui DominuS pro lua mifcricordia fide-
lem efie conceflerat.
Vcrf* 26 Exiftimoigitur hoc honum eJJe propter inftantem neZ
tejfitatcm^ bonum hoc inquam ejje homini itaejje^*
Verf, 27. ^yilligatm es uxorii ne qu*re diijoluihnem./olutus
es ah uxore ? ne quxre uxorem^j.
Reiponfionispartesfunttres: Prima , Inpradfenti neceflitate, feuper*
fecutionis periculo, ficut con jugatos vetat, ne dimittant uxorcs fuas, ita
commodius efle dicit, fi coelibes vitam continuarent in coelibatu> nempe
(1 donum, ut fupra di&um eft, continentiae habuerint.
Verf. 28. Jguod Ji ettam duxeru uxorem , non peccafli: & Jt
mtpfertt virgo^non pcccAviK fed affliclionem in carne habtturifmt
c]ui funt hu)u\modi ego verb vobis parco.
Altera pars refponfionisin quadocet, matrimonii contra&ionem non
efle peccatum, fed moleftiis obnoxiam ; de cjuibus moleftiis non vult dif-
ierere amplius, ne difluadere videatur a matrimonio plus quam tu-
tuin eflet.
\ crf. 29. Hoc au^em aioy fratres, quoniam ofportunum iempm
tft anguftum in pofterum : ut & aui habent uxores , fint ut non
balentes
V*.rfi 30. Et quifent^ ut mnjlentes : & qui gaudentt ut non
gwdentcs : & qui emunt^ ut non obtinentes.
Tertia refponfionis pars, inqua prxcipit ut (\\t matrimonium contra-
xerint, five non , caveant fibi ne hu;us vitae brev:s commodis vel incom-
modis, voluptatibus vel moleftiis multum moveantur, fed moderate res
profperas, & adverfas ferentcs , feadfuturam vitam comparent* parati
femper triftiora ferre , & lartiora reiinquere, proDEi voiuntate, hcc
€nim eft ldem quafi uxorem non habeaiit, non fleant, &c% Cum con jugio
X, pruienter
\6i Eplfh ad Corinth. I#
prudenter utentes , non impediuntur in curfu fuo , ai regnum Cceloi um*
ied expediti pergunt, per fletum & gaudium,per wtx hujus counnoda
& incommoda ,negotiaomnia , &mutationesomnes.
Verf. jif^fft qui utuntur hoc mundo^ ut non abutentes: praterit
enhn fpecies iujm mundi*
Hujus ratio redditur ; Quia ut umbra evanida cito prartereunt & bo-
na & mala bu/us vitae : Idcirco debemus rebus hujus vitaeuti, tanquam in
tranfcurfu ; ita ut nos in curfu non retardent.
Verf. 32- Velim autem vo$ abfque folicitudine ejfe. J^ui calebt
eft 5 folicitm eji de iis qux funt ^Domini , quomodo pUctturm fit
"Domino :
Verf. 35« ^t qui duxit nxorem , folicitm eft de iu qi&x funt
Tftttndi) cjuomodo placiturm ftt uxori.
Confilii de virginitate fcrvanda daas dat rationes \ Prima ratio, ut
eximantur a folicitudme , quam metus perfecutionis , & neceflitatis pras-
fentis, poflet injicere conjugatis : Ratio2. Quia c^lebs vir commo-
dius vacare poftlt rebus divinis, feu exercitiis religioms atendere , 8c
Deo immeditate placere ; Conjugatus verotenetur , & cogitur exvo-
cations, rebus terrenis , & curis ceconomicis lempus impendere : & (ic
luori in llcitis placere ; qiux cura licet obedientia eflk poiBt , ubi ir>
D e 1 timore pnefta-tur , non tamen tam immediata eft obedien*
tia x & Deo propinqua > quam iila qux ia exercitjis rebgioms
pofita eft..
Ycri. 34. Difcrct& funt, ea qiu - eft uxor7 & ea qtu eft virgo:
quA eft c#iebs9 folicita efc de iuqtt* funt Dmini}utfit finctacum
corpore^ tum (piritu: qu*verb nupta eftfolicita ejt Ae tti qu£Jur>t:
vmrtdim quomodo pUcitura fit vtro,
Idem difcriinen ene indicat , inter ftatum virginu-n & nuptarum 1
Quod virgo poflit cufn paucioribus a.vocamentis, & minori difhcultate ,
kcris exercitiis , corpore & animo, quafi fanclior vacare , quia non ha-
bet familiam pro qua folicita fit : Ksec fmcHt^ dicitur non ut opponitur.
peccato, fedut opponitur civili feu communi; cjuomodo- minifterium
Euangeiii fa&ftius vocat i poteft, aliqua vocatione civiiis uxor vero, ciu s
^txconomicis , & ftudio placendi mariio fuo?- diftrahi iolet, nec tam libcre.
Ucris sxercitiis vacare potelU.
Yerf.3/,
Ciput feptlmum. i5j
\c\f- tK* Hrr autcm dico veJJro commodo : non ut laqveum
is injtciam* [ed ut decenter & apie adhxrtfcatis Domtnoy abjqtte
uil.i Jsj!ra8tonz^.
Totum hoc confilbm exponit Apoftolus , quod tendat horfum tan-
tiim, ut convenientiixs &co:nmodius, decenter & apte compofiti, fn.e
diftractione attendant Deum in exerciths religionis, fidonum conu-
nentix hibuerint , nonutlaqucuminjiciatneceilitatis, abftinendi ama*
trimonio, ii donum contmentix nonhabucrint.
Vcrf 35. Cxtetumjl quis Tcfe cx>Jiimat aliquid hdccorum ia
virginem juam committcrc , Ji Jljtem Aiatis excedat , & tta debet
jicri 1 qucd vult faciatj nort pcccat? jungantur matrimcn 0,
Quartum quxdtum ; de parentumorricio , in quorum poteftate funt
filix nubilcfj utrum confuitum (it, filias iuas virgines nuptum dare ani
non ? Refponiionis duae funt partes , Prima ex fuppofitione tripiici :
1. Si quis filiam fuam , lupra quam expcditet, a nubendo fe detinuifle
fufplcetur : 2. Si filia fiorem aetatis exceflerit , ideft, annum viceii-
mum attigerit, &^xa®- quafi dicas fuperadulta efle inceperit. 3. Si
videat , ad nupttas , animum virgmis inclinantem, fequatur voluntateni
virginis & fuam : jungantur matiimonio rilia dc gener, quem pater
deiegerit, nonpeccat parens ineo.
Verf. 37. Slui veroperjlat firmui incorde, nec adigitur ncceJJi:
tate, Jcd in potcjtate babet froprtam vohwtatcm> cjr boc decrevit
in corde juo^ ut ftvet fuAm virginemy kene facitr'.
Alteraparsrcfponfionis, exfuppofitioneetiam triplici : 1. Siparens
perfuaium habeat fe nulla injuria filiam afiecifls , a matrimonio eam
retinens : 2. Si filia donum continentiae habcat , & m,\h necef-
iitas ab ipfa ratris voluntatem movere pofiit, ut ei maritum quarrat,
ita ut ftatuere poftit parens dc fiiia , ficut ipii lubet : 3. Si decrevit
filiam fuam in caelibatu retinere; bene inquit, ilatuit, id eft , in filias
(ux commodum.
Veri. 38 Itaque quidat nuptum, bene facit} qui vero non dat
Ttuftum, mdiits facitr'.
Unde coi cludit in primo cafu parentem bens facere , ku ad filia- uti-
litatcm ; ir*altero verocaiu, paientem melius racere,ieu magis confu*
lere filiz fua: commodoj inteiim pronunciat neutrum peccare.
X 2 Verf, 39;
X^4 Epiflv ad Corinth, L
Vevf. 19* Vxor aUigata esl lege quandiu vivit vir ipjius s ajuod
Jt obhrmient vir ipfm D Uhera, eji ai cui velit nubendum : tan-
tum in Domino*
Quxfitiimquintum.: an fecundae nuptiae viduarum foeminarum licitse
fintannon? Refponflonisduxfunt partes: I. Licere ait cum limitatio*
ne, modo pio aftcctu hant rmgtiae , & cum perfona fideli , 6c cui per Dei
legem nubere licet ; hoc enim eft in <Domino nubere, ita nubere ut De r
benedicho expe&ari poflit.
\/crl. 40. Std btatior eft fi ita mane.t^ fecundum meam fzn»
tentiam : vidtor auttm mihi7 & ego Sptritum Dei habere^j,
Secundo refpondet, etiamii liceat, nontamen expedire plerunque,
prxiertiminperfecutionispericulo, feu neceflitate prxfenti ; qniabca-
tioreric flmanferit vidua, ldeft, tranquillius vivet , & moleftiis care-
bit , quas fecundx nuptiae ipfi eflcnt creaturae.
Hoc confiiium de commoditate, divinum efle mddefte infinuans , vali-
diflime aflirit , ad commoditatem certiflime facerej plus enim dicitur
«juain ii fine pawsu hop dixiflet.
Caput o&avum.
^Artlculus Jextus de Idolctbjtis vitandis.
Equitnr ftxtus Eptftda articulus , de Idolotbftisy
v?tandu9Caf?tibus 8> £, 10.
v_ „ QALtcrum de iis <\m idvlis immolantur^
"r*4 lt fcimtte nos-omnz* notitia ejje prtdttos,
Notitia infldt) charitat vtro - xdificair**
Difputatio qu* hoc capite continetur conflat folutione rrium objefti-
onum : unde apparet non licere fimpliciter Idolothytis vefci.
Prima objeAio ; Satis inftrii£tifumus(cientia,de licito idolothytorum.
ufu;. Ergo de iis licite poflumusedere. Refpondet, conceflione, & cot-
rectione , inhuncfenfum, etiamfi quis fciat libertatem iuam in ldolo-
iihynsuttaidis9tnoB£iificitfcieDtiaiiuda, njg in ufu & piaxr cum chari-
Caput oclavum. 165
fatc jungatur : Quia fcientia fine charitatc inflat , & fuperbos fratrum
orcs fciolos reddit:cumcharitatcvci6conjunft*acdifictt, ideft,
iccommodat fc in bonum aliorum.
Vcrf. :. X^ /;f«/J iibi vidctur aliquidfcire > nondum quic-
auam nrcit fcut oportet ncjje.
Yerf. 3. Sedji^uis dtligit Pctim, I ic co^nitus fitit ah eom
Dictum explicat , diltincticnc icientiscum fuperbia, & fcicntis cuni
charitate Cei & proximi : Ille, qui icientiam habetcum fupeibia jun-
cram, quia mHatur vana opinione fua fcientix,iolide nihil fcit ; hic vcio,
cuifcientiam cum dileclione jiinftam habetj dcut a Deo edoctus eltr
ita a De o approbatur ut verc iciens.
Vctf- 4« Pe cfu igitur eorum qut idolis immolantur 5 fcimus /"-
dolum nihtl clle in mundo, ejr nullum cfle 'Deum aUum ni/i ' unum.
Secundaobjectio; Scimus idolujn five externum five internum nihil
habere divinitatis , qux ab Idololatris ei inefle putatur , aut in eo rej r<e-
fentarifingitur : icimus etiam quod non fit Deus ullus pr^ter unum : Er-
go quum a figmentis hominum non poflint nobis poilui Dei creatune,
idolothytis licet vefci.
Vcrii 5. Kam etUmft fint qtti dicantur *Dii^ ejr in cxlo & in
terra (ficut funt dij muitiy ejr Domini multi* )
Veri. 6 N<jhis tamen untu eft Vem Patcr itley aquo omyiix^ &'
wos in ipfo: & unm Lomtnw Iefus Chrijlm^ < per aucm omnh9 &
nos per ipfuffL^.
Refpondet primo per concefTioncm & connrmaiionem antecedcntis
ab objicientibus podti, Quod ctiarnfi vcrbis& opinione hominum fint,
& vocentur dii codelles & terreltres, & Domini multi , unus tamui ,eft
Deus & Dominus , nernpe pater, (quo nomine ducimur ad 'relfquas
perfonas, Filmm vidclicet & Spiritum fanctum , qui func unus Deus^
principium omnium creaturarum aquo, & finis omnium adqwm , potifli-
miim reipectu noftrij qui fideles & in illius gloriam confccsati fumus ) &
unus Mediator Iesus Christus, idem cum patre 1 eus, per
quem ut per verbum Patris omnia creata funt, & nos fidcles per eum, fci-
licet redempti, qui ideoDoMimis dicitur, & crcationis , & re-
dtmptionis nomine.
Veri. 3P SeU mn in omnibM efi £^€^mtio9 nonnttlli enim
cum
\66 Epift. ad Corinth. I;
cum confcientia idoli ufque ad hoc tempw> ut idolis immolatitm e-
dunt\ & confcientiaeorum> infirmaquum Jit , inquinatur.
Secundo cefpondet per limitationem -, Negando hancfcientias men*
furam efle in omnibus converfis , quia aliqui veterem opinionem de
Idclis nondum plane depofuerunt , kd. reverentii quadam Idoli tan-
guntur, dum Idobthyta edunt , & Gc polluuntur confcientias infirmr,
dubitantes an recte faciant : idcirco Idolothytis non licet vefci fim-
pliciter.
Verf. 8. Ctterum efca nos non commendat Deo: neque enimfi
edamtts , amplius babcmu* : neqm fi non cdamus , minus babemus,
Tertia objeclio ; At ciborum comeftio eft in indifrerentibus , & ex-
tra religionem pofitis, in quibus libertas nobis datur > fiquidem Deo
non minus placemus edentes, quam non edentes; nam pennde efl: ad f$»
lutem , hve edamus hunc cibum, five alium : Ergo libertas hic nobisnon
eftauferenda.
Verf. 9> Sed videte ne quo ifiuiquod vobis licitum ejl^ impin*
gendi cau'a fi.it irfirmit*
Refpondet vetum quidem hoc efle, extra caium fcandali, peccare ta^
men eum, qui libertate utitur cum iniirmi fratris orYendiculo.
Vcii. 10 Ettnim fi quis viderit te%ilta cognitione prxditum,
in idoleio accumbere^ nonne confcientia ipfms qui infirmm cft> in*
firuetur ad cdendum ea qujs funt tdolis matJata^*
Hoc probat quatuorrationibus : Prima, quia in pr^fupponto cafiunfir-
musaniiriatur,& male inftruitur exemploedcntisinidobiocum fcientia
fine cruritate, ad polluendum fe idoiothytorura efu ; Ergo non licet lim-
pliciter idolothytis vefci.
Vcrfi ii. Bt tua ifta cognitione frater ille hfirmus propter
quem Cbrifius efl mortuus^ pertbif *
Ratio2. Qma tali faclo delbuitur is pro quomortuus eft Christu*,.
quantum fcilicet per operis intentionem & procurationem comedenti»-
um fieri poteft : Ergo, non licst fimpliciter idolothytis vefci.
Verf* 12 lta autem peccantes in fratres0& tulnerantes ipfo-
rum confivnnam infrmam^ in Chrtjlum peecatis*
Ratio 3 Qnia tali faflo peccatur non in fratres tantum, quorum con~
fcientia vuineratur,fed etiam adverius Chri s tum j ^uia facturn tendit.
eo ut
Cjput nooum. 16*7
eo, Qt fruftetur Ciiri s t u s fine mortis fu:e, qtttttmte fciiicet quem
Ci-.Ki sriis redemitut (ervetur, edenscumicandiloopeiam dat,qu:in-
tum in iploeft,ut pcrdatur : Ergo, &c
\ ejr(« 15- ^udpropter ft cfca offendiculo efi fratri meo} non ct
d.im cxnies tn aternum, ne fim offendiculo fratri meot
Ratio 4. Quia fatiiis eft privari libertate edendi carnes in perpe-
tuum , quam ederc cum fcandalo • quod oftendit Apoftolus^ in voti
i.ii cxemplo : Ergo , &c%
Caput liDnum.
E rgit de Idofothyt/s agere-, exemzlum fuum propondiat
fu'> finem fnpirioris capitis : kortatur koc capite ab exem\lo
fuo , ut fibi temperent in ufi libcrtatis fu* , potifimhm in
iiUs qu<t ouUm Jpe&abtnty & nomir.aiim in idulriliytorum efiti
Argimenti fumma bxc ejf , b'go yipojloltts non mihus liber
aium qnfjuim a!ius>r,cn foliim abjlinco 4 lic-.tis & commodU % fed etiaw mt
cmr.ium a:commo&o infirmitatibus , imo meipfitm macero Cfntinentia in bn~
hum Euar.cflii , fimiliter erga & vos faeite. jfniecedens kabeiur , ad vcrfi
23. corfeauens esl hortath, ad fintm.
r J\[Onxe fum Lsfpofiolw? nonne fum lv>er? Khne
\eil. I. lefum Chriflum ^Dominnm nofirum vidif rwnne
cptts meum vo$ eflti fa Domino ?
Verf. 2. Si aliis non fum ApMolus at ccrle vohuftm> n.im Ji-
giUum aposlolatus mti vos eslu in Domino»
Veri. 3. z&lea defenfio apud eos cjui in mc injui urt hxc efi ,
Antecedens per partes profequitur ; & primum, non poftremum fibi
deberilocuminlibertate Chriftiana,probat tribus ration bus : 1. Quia
Apoltolus erat : 2. Qma afpeftu Dom 1 ni honoratus, & immediate vo-
catus erat : 3. Quia in Tefthnonium Apoftolatus habebat Cointhicrum
converfionem, vcf^i. qui fructus,tanq<uam fi^illum, Apoftolatum confir*
niaret, faltem apud Corinthios, verf. 2. & defenfionem Apoftolo, faltem.
apud Corinthios, fuppeditaret admfus eos; qui Apoilolatum ejus in du«
bium vocargnt , verf. j.
Vcrf. 4.
16% Eplft. ad Corinth. &
Vcrf. 4. Annon hcet nohu edere & bihere^?
Verf. 5. ^yinnon licet mhis fororem uxorem circunducere yvt
& rcliquis ^poslolis & fratrihus Domini^ & Cepba ?
Veri. 6 An foli mibiejr Barnah* non licet non operari ?
Dcinde hanc fuam libertatemapplicat , Primum ad efculenta & po-
culenta, quibus libere uti poterat , fi xjuifquam, verf. 4. Secundo, ad ma-
trifiiOnium <:ontrahendum5ejufque beneficio utendum ; cjuod probat ab
exemplo alioium Apoftolorum, verf 5. Tertio, ad abftinendum a labo-
ribus manuariisj & per confequens>adftipendium exigendum ab Eccle-
fiis; quod luum jus probat feptem argumentis : Argumentum primum,
ab exemplo aliorum Apoftolomm ., & Miniftrorum 5 Alits Apoftolisli-
cet. Ergomihi& Barnabaslicct.
Vcii. 7* ^uis miUtat propriis ftipendiis unquaml quis plan*
tat viaeam^ & de fruiiu ejus non editi aut quis pafctt gregem 9
tjr de lacie gtegu non edif i
Arg. 2. A jure Gentium , in exemplo triplici propofitum , militum*
vinitorum, & paftorum ; Mihtcs, vinitores, & paitores pecudum, alnn-
tur ex frudtu laborum, in munere quilque fuo. Ergo & nos Miniftri Euan-
gelii ali debemus cx fruclu laborum noftrorum in Euangelio.
Vcrf» 8. Num fecunukm bominem k*c dico ? nonne etiam
Lex bdc dicit-*?
Vcrf 9. Nam im tfHoJis Lege fcriptum efi ^ Non ohligabu 0$
bovi trituranti^ num hoves cur* funt Deot
Veff. 10. dn fafc propter nos cmmno diciti propter nos enim
hoc firiptum eft ^mam fub fte debet is qui arat , arare : & qul
triturat fub ffe 7 fpei fua partveps ejje^,.
Arg. 3 A teftimonio legis , de pabulo bovi trituranti dando : quod
oftendit didumc(Ie,in gratjamomnium laborantium in aliorum ufum ,
potiiTimum in minifterio. Bos triturans alitur ex frumento quod pedibus
excutit: ETgoomneslaborantesjarantes,triturantes,& pcr confequens la-
borantcs in Euangelio, ali debent ex fruclu laborum fuorum. Narn fi c^ui
arat , & tiiturat (ub fpe praemii , particeps eft fperati praemii , quidni eti-
am laboranresinEuangelioparticipesfint frucTuslaborumfuorum?
Verl. 11. $i nos vobis Qirituatia feminayimw^ magnum ejl fi
nos viflra carnaha meffuerimtt*.
Arg. 4
I
Caput nonum. 169
Arg. 4. A regula juftiti*; Sinos miniftravimus vobis fpiritualia, Yi-
cem vix rependitis cum nobis miniftratis temporalia.
Vcrf. 12. S* ait\ fui in vos jttris [n,>t compotes , an non potihf
nos ! atqui non ufi fuimu* jure ijlo qrtod nobis iiccbat: fed omntai
M&imnty ne tntcrrumpjmus Euangelittm Chrifii»
Arg. /. Apari exemplo do&orum, qui Corinthi tum prxdicabant,
quorum cxcmpium m jutc allegat5fcd in Lclo negtt ie fecutum,ut Ei.an-
gclii commodum promoveret, Do&orcs illi veftn vcllris fumptibus
aluntur. Ergo arquum eft ut nos quoquc alamur, etiamfi dccretumfit
jure noftro non uti.
Vcri. 13 A\\ nefiitis eos qui facrit operantur , ea quse ex f*~
trario (unt edcre" & qut altati affidcnt, cum aLtari participare.
Arg. 6. ? b txemplo Lcvitarum , c^uibus pro minifterio dabatur alimo-
nia, & facrificiorum portio: viveba.it ex altari Levitap, Eigoex Luan-
gclio vivwre dcbemus nos Minittn Euangclii.
\ eri. 14. Jta ejr Domi,w io/finutt iisqui Enangelium annunl
tiantt ut ex Euanoelt$ tivantr**
Arg7- Christus mandatumdeditdcfuftinendis, ab Ecclefia Euan-
gelii Miniftiis : Ergo ex Euan^clio vivere dcbcmus.
Veil. 15 tgo tt*men huilo tjt.rum Jum ufw: Neque <vero haC
faipttut itafiit in me% natn bonum ejt mibi mori potim uuam ut
glurialtonem meam aiiqnU inanem rtddaf,
Jusfuum afleruit; Jam moderationem (uiiu, & abirinentiam aliberta-
tis prxdirlae ufu proponit, Prnnum iu ftipcndii negotio, & fimulcon-
ftans propohtum fuum de abftinendo in futuro oftendit : aquopropofi-
to , priuiquam cum dctiimento Euangelii divertatur, inedia mori malle
ie dicit ; cujm rationem reddit a rinc, ut gloriati poilit advtifuscalum^
niantcs, qui diccrent fbite Apoftolumitipendiicaufadocere.
Vcri. \S Etenim ji euangdtzcm , non e[i qnod giotier : necejfim
%*a cmm mihi tncumbtt. V<* autem mthi efi nt/i euangelizcm^
Exponit gloriationem hanc noncfle in meri Euangeliipraedicatione^
quia ad eam, ncceflitate oitioi & mandati, 6c metu ir* De i nihpraedi-
carct , adigebatur.
Veii. 17 Nam (i volensboc facUm> mercedem habeo\ ftn invi-
ttu% difienfiiiio credita eft mibi.
V Prxdicatia
170 Epifo ad Corinth. I,
Prardicatio (inquit) mea > fi voluntaria fuerit, mercedem habitura
eft, fin invita vero, a mc tamen eflet obeunda, propter difpeniationem mi-
hiimpofitam ex D-si mandato, eaque fine gloria voluntariae mes prar-
dicationis futura efiet, fi invitus prsdicarem, ficut lllis dccidit, qui non ex
amoreDEi, &ftudio convertendarum animarum, ied turpislucri vei
ambitionis f uas gratia , minifteriuin exercent.
Verf. l8» $>a& igitur mibi efl merces f ut euangelizando gra~
tuitum conjiituarn tuangelium Cbrijii^ ut m abutar jure mso in
Euangclio.
Nunc vcrd pro mercede abftinentiaefeu ftipendii loco, dicit fe haberc
glotiandi materiam , adverfus calumniatores, quod miniftravent Eu3n-
gelium Corinthiis, fine ipforum fumptibus j Cuifubne&it rationem ali-
am,ne fi ftipendium exegiftet iilic , ubi calumniatores infidias ftruebant
ipfius famse , quafi lucri caula pradicaflet , tunc abufus fuifkt iu&
libertate.
Verf» I£. Nam quamvis liber ftm ab omnibus 7 omnibm meif>*
fum fsrvum feci , ut plures lucrtfactam,
Libtrtatis fu* moderationem extencit ad totum genus reram media>
tum, in quib us non fibi, ied aliis iervivit, ut eos lucriraccrct.
Vci i. 20. Et fattu* fom Judtu ut 'judtu* y *t Judtos lucrh
facerem; lis quifub Lege [unt , ut fi eflem Jub Lege y ut evs %ui
Jub Lcge funt lucrifdcerem^».
Id exphcat particulatim in tribus ; Primum, Quod Judaris, ccremoni-
ali jugo , ( ut illi putabant ) Lgatis ie accommodavent , ceremonias
fcoylaicas , pro loco & tempore obiervans, tit res reqnirebat, quafi f uif-
fet fub jugo ceremoniarum. idque faciebat ex fcntentia Synodi Hiero»
folymitanx, qu£ Judaris fub jugonatis, ex quibus fuit Apoftolus,libe-
rum uium Ceremoniarum • ad tempus reliuquebat: Gentibus vero mi-
rime, jict. 21,21. 25.
Verf. ai Exlegibm ut exlex , (non tamen ut cxlcx Deo, fcd
fub/ex Chriflo ) ut lucrtfacerem exieges.
Secundum eft,quod gentibus quas fine illa legeerant, fe acconsmodans
i ceremoniis abftinuerit, ut a lege folutus; Legem exponit interim
fe intelligere non moralem, feu dile&ionis , quar eft Dn &Chri-
,s t x uerpetua Lex , a o^ua nonpotuit ioivi, ied Lejgem cereux-
fialcnrj
Capur nonurrn 171
nialem a qua reipfa folvebatur, ut libcrc m commodum Euangelii cere-
nioniis utcrctur, vel abftineret.
Ver(. 22 Paftus fum tnfirmis ut infirmui, ut infirmos lucrifacc*
rem \ omnibu* fa&ui fum omnia9 ut omnmo aliquos fervarem^.
Tertium, Quod dubitantibus delibertate fc accoramodaverit, abftinens
icilicet alicicis, ficut illi abftinebant : Denique in omnibus rebus me-
diis, fe omnibus accommodans,tres obcaufas: Prima, ut lucrifacetet
quam poil.t plurimos,veifaltem aliquos.
Yer(. 23* Hoc autcm facio proptcr Euangelium> ut confors ejus
fiaffL^t*
Sccunda C3ufa, Ut Euangelii do&rina melius audiret apud omncs, per
ipfius moderationem. Tertia cauia, ut ferviens Euangelii coinmodb,ipie
fervaretur, paiticeps faclus Euangelii cum aliis credentibus.
Verf. 24. <-4n ignoratis eos qui in fladio currunt , omnes qui-
dem currere^fed unum acctpere prtmiumific currtte ut compre-
bendatu.
Ha&enusexemplum fuum propofuit, tanquam antecedens argumenti,
fequiturcxemplivis, fcu confequens, feu conclufio hortatoria, fcili*
cet, ut Corinthii, temperantiae itudeant, & ne ita indulgcant gulac , ut
Idolothyta comedant , cum fcandalo : Hunc in finem currendum illis in
ftadioChriftianooftendit, in quo currentes fecundum D e i legcs om-
ncs (non unus tantum ut in iplorum ludis ufu vcniebat,) coronan-
di erant.
Verf. 25. Porri quifquii certat , in omnibus efi continens. lUi
quidcm ttaque ut corruptibilem coronam accipiant^ funt contiikn-
tes : nos auiem. ut incorruptam^.
Et quomodo lftud fiat oftendit, nempe, Ci exemplo certantium in ludis
illis nobilibus , (fivecuriu,fivepugillatu, &i>) propeConnthum ccle-
bran iolit s, gula & voluptatibus non indulferint , kd inomnibusconti-
nentesfucrir.t, omnia tclerantes, quibus coi ona vi&rix obtineri poflet.
In ludis Iithmicis feu Corinthiacis , Curiores & athlctse iolebant tempe.
rant'flima vi&us ratione fervata , ad certamina (e pr^parare , ficut nunc
parantur equi ad currendum : vicTores in hi* ludis , lauro vcl hedera co-
ronabantur,vcl(imilealiquodpra:rriium reportabant : Simihter Apoitc-
lus vult Chriftianos, moderatiflime uti rebus hujus feculi , & ab omnibus,
Y a qua:
i^ i Epift. ad Corinth. I#
qu.t curfum Chtiftianum remorari t pugnamve impedire poflent abfti-
nerc, idque ut mwrruptibilem, id eft , jeternam coronam , ( in Ccelo re«
pofitamiisquibene certavennt» & curium confummaverintj aflcquan-
tut : Argumenta hortatioms adjicit tria : Argumentum primum : Quia
nobilior corona»quam corruptibiiis dla iudentium in gymnafticis illis ludis
vobis athietis Chriftianis expectanda eft. Ergo 3c vos ctiam fic currite ut
comprehendatis.
Verf. i6. Sgo igitnr itn curro9ut nwin inccrtum: ita fngikm
4g$ ntnon aerem cadens*
Vcrf. 27« Sedcentundo c&rpm menm^ in fervitutem redigot
fie quo moUy qunm aliis prtdicarim, iffe rejefianeusjiam^,,
Arg. 2, Ab exemplo fui ipfius currentis , 3c pugilem agentis , tc ad-
-verfarium ferientis, certo, & icrid; Ego corpus peccatifeu veterent
hominem & carnis appetitus ferio contundo ut mactentur, & ut fervi*
at corpus propris di&um Spiricui meo difciplinx fpirituaiis vi cogp.
Idem ergo & vos facite. Sic eniin Apoftolus nutnvit corpus proprie
dichim, ut laboribus, vigiliis, tc jejuniis in orficio ipfura continuenc f.
ne adverfus Spuutum lafcivirct; corpus vcro peccati ( quantum
poterat) deftruebat.
2^ fio ] Arg. 3 . A fine, Ego contundo corpus peccati, fen vetcrem ho-
minem , ne fi aliter viverem, quam praecipio aliis vivendum, rejectane-
u$ eflem, feu ex numero San&orum tanquam hypocrita expungendus
eflem. Ergo idcm vos facite quod ego,& in eundem finem,
Non opponit hic ApoftolusReproburo elecfyied probato, nam ficut
Scriptura vocatreprobum ar^entum , quod verum & genuinum non eft,.
Sc probatum quod fynccrum : Sic Apoitolus reprobum , (eu rejeclane-
uin vocat, qui profcfiioni non rtfponctet,qui fincerus non eft,vel qui talem
fe experientia nonoftendit, qualem efle oportebat. Si fingeremu:» eum hic
rtp+obum ablolute fumere, nihil attendendum nobis eflet, prster connexio*
nis neceflitatem inter vitam profanam ( (1 prxfupponatur perpetuata ki
finem ) & reprobationem ; nam quicunque in peccans moritur reprobus
demonftratur. Abiurdum enim cft , & fcriptis Apoftoli noftu mmime
conientanwum , arfirmare, quxl Apoltolus deeleclione fua dubitaverit,
vel mutabik cxiftiinaverit decretum tlectionis fuae: Contra enim quia
perfuafum habebat , fe& elccT;ura& regenitum fuifle, peifuafionis tm
«ocumentuoa, & demo»iftrauonemdaxe ftatuebatinvita:l3ncutace, ftu-
diois
0L
Caput decimum. 173
diofe cavens ne mal£ vivendo, vel hypocrifcos fignain fc oftenderet;
nedum reprobationis,
Caput decimum.
A&entu de Idolothytis tx concejfione, quaji ejjent in-
£j& diffrentiay diffutavit : Hec Ctpite , Idolothytorum ufum du-
ptnem Hatuit , aiterum puilicHm i« ldoleio, & fimplicitet
illicitum^ ad verf. 23. yilterwn privntum in privatu <edi-
bus , <yw * r.v/T4 1 4/7</n fcandali , licitum facit , /* J i» rfl/7i
fcaneialiyillicitHm prouunciat» & ab eo dcbortatur>ad finem. Quoh adpnldicum //■•
ium idolothytorum efum in idoleio , ab eo di/fuaAety quinque trgumcntis.
yj r * ^fOlim aicem vos ignorare fratres , Tatres nojlros
*•' ^^omnes Jut sllanube JuiJJe^ & omnes fcr marc
tranjivijfe^,.
Vcrf 2» £* smnes in LMefcn baptizatos ejfc^nuhe & mari.
Argumentum primum :.Periculum eft ne incidatis in ea peccata
&: pamas , in quae inciderunt lliaelitae , fi Idolothyra eoncupifcere
& Idololatricis convivjis intereffc pergatu. Ergo Idolothytis , in ldo*
leio non eft vefcendum.
Ut paritas cxempii Iftaelitammappareat ; oftendit privilegia paria
habuille eos nobifcum:qui'a llraelitx patres fuerunt noftri 1 non J udaeorum
tantum , ied etiam Chriftianorum inter Gentes , fcilicet iri vene reli-
gionis proRflione , 6c propagati :>ne ad nosipforum pofteros: nam quem-
admodum Patres folent dici, quiantKpistemporibus, cum certa aliqira
ad nos propaganda? relriionis rclatione, vixerunt : fic Ifraelitas vocat pa-
tresnoftros, ^uiap-aCLileruntinejufdem religionis, in ejufdem fcederis,
& in Sacrimentorum analogorum participarione. Nam fub nube & ma-
ri, cju* capitibus ipforum immineb *nt , ambulantes, cjuali nobifcum bapti-
z&bantur in Noils doctnnam>& profcilionem externam falutis, per Me£
iiam ebtinendae.
Veri. 3 £t omnes eandcm cfcam Jfiritualcm edtJSe^*
Yerf. 4. Et omhts tundem poium (ptr,tUilem bitijje Bite^attt
mm ex {<.<i(4cntejt>tri(u*ii tetrA : Teira vcri HU erat Qknftus.
X74 Epift.' ad Corinth, I.
Verf, 5. Scd plerofqucillorum nonkafait gratosVcus: proftraii
funt enim in deferto.
Eadem etiam quafi caena Domini nobifcum participabant , edentes
manna & bibentes depetra, feu aquis ex petra fluentibus , quas fequeban-
tur caftra Ifraclitarum ( quse dicuntur ipiritualis cibus, & potus, quia fig-
nificationemfpirituakmhabebant, eandem Christi gratiam figuran-
tia, quamcasna Domiki ) & tamen, quia Deo difplicebant multi
exiis lfraelitis perLrunt in deferto.
Verf. 6. H*c autem typi nojlri futrunt , ut ne concupifcamus
res maUs , ficut illi concupiverunf
Deindc , peccata enumerat propcer qux plagas & mortem illis in ex-
emplum pofteritatia inflixit Dius : aquibus peccatis Apoftolus dehor-
tatur Corinthios, ne etiam pereantj & primo in genere hortatur, ne con-
cupifcantresmalas,ficutilli,ideft,neindulgeant carnalibus {uis cupidi*
tatibus, ficutveteresillilfraehtx, qui cupiditatibus iuis abripiebantut
extra metas a De o pofitas.
Veri .7. Ne igitur idololatr* fatts ficut quidam eorum , ut fcrh
ftumeft^ Sedit popultts ad cdendum ac bibendum 1 & furrexerunt
ad ludendum-j.
Verf. 8. Neque fcortemur , ficut quidameorum fcortati funt y &
ceciderunt uno die vigwti trta millitu*
Verf. 9 Neque tentcmm ChrisJnm 3 ficut quidam eorum tentJ-
tunt j & d ferpentihus perierunf*
Verf io# Neque murmurate , ficut etiam quidam eorum mur-
wurarunt^ & perierunt a difterditore^,.
2. In fpecie monet, ne (int Idololatns , vel fcortatores, vel tenta-
tores Christi (periculum facientes de Chri sti veritate, &
ju(titia,idque modis illicitis) vel murmuratores adverfus De 1 providen-
t am, ficut de liraelitis teftatur Scriptura. Hujus dehortationis fen-
iushiceft; Ne interfitis conviviis Idolatricis, in honorcm Idoli cuju£
vis agitatis,ne idem patiamini quod Ifraelitje, in honorem vituli aurei
facrificantes , quibus guLe& luluiindulgete, proreligione etat, wrfj.
Ne abtipiamini ftudio placendi IdoloUtris, ut in eorum gratiam, mifcea-
mini cum iis, in conviv:is Idololatncis,Jne etiam tradat vos Deus
^upiditatibus cordium veftrorum , ut cum animarum pollutione , fce-
detis.
Caput decimum. 175
dcfis etlam cotpora veftra fomicationibus,& adulteriis, & fic pereatis
Ciiui Ilraclitis illis, uerf 8 Ne tcntetis Chr i itum , abutentes ejus
:itioiKj, & l.bertatem Chriftianam prartexcutes vcftriscupiditatibus ,
quod nilnl cft aliud, quam Christum ad certamcn provocare : Sicut
Iiraelitx i.i dtierta, provocarunt Angelum fccderis, fcu Chri stum, qui
iis prxibat m ddrto, & a ierpentibus perierunt, v<-f 9. Denique nc
murmurens, quod non liccat vobis per religionem Chriftianam, a:nico-
rum vcftrorum Idololatricis conviviis in Idoleio intercfle, ne cum liraeli-
tis lnurmuiantibiis peteatis, verf 10.
Yerf 11. ti*c autem omnia tjpue cvenerunt eis : fcripta verb
funt adnj/Jri admomfionem , m quos fines (eculorum devcnerunt*
Verf- 12» ItaijW qui iibi vtdetur ffare , videat ne cadaf.
Horum cxcmplorum ufum , poltquam oftendit pertinere ad omnes
viventcs, reliquoique qui vicluri crant , indicat periculum incidcndi
ineadem peccata, & cafdem pxnas, 11 idololatricis conviviis (efe ("mmif»
cucrmt ; Vcllicans intcriin inanem conridentiam eorum , qui non metu-
cbant periculum , icd Idolothytis, inidolcio, fecure vcfcebantur.
Verf, 13* Tentatio vos non cepit> nifi bumana: fdelis autem
eft Leus 5 qui non finet vos tentari fu>ra id quod potcjlis , feduni
cum tentattone prcefiahit ctiam exitum, ut pojfitis fuferre^,'
Occurrit objectioni , a metu malorum, qu*ip(is imminebant, ab Ido-
lolatnsconcivibus fuis,fitantopereabeorum confortio abhorrerent , ut
nollcnt ipforum conviviis rcligiofis publicis interefle. Refpondet tentati-
onem lilam non alms gen-ris efle, quam qux ordinaria (it horninibus , a
qua potcrint fibi exitum fpcrare, propter De 1 fidclitatem qui non per-
mittet, ut lupra modum tententur, qui ftudent fc ab impuritate confer-
vare, maxime in calu confeflionis ; fedcum tentationc,liberationismo-
dum apciiculo,vela peccato faltem oftendere folet, ne iuccumbant.
Ex pratcedcntibus , a vcrf. 1 . fequitur : Ergo Idolothytis non vefcendum
in idoleio.
Vcrl. 14 ^stapropter dilefti mihi^ fugite ab idololatrio-,.
Arj. a. Dehortationisabldolothytisinidoleio. Idololatria conjuncxa
<ftcum publico ldolothytorum ciu, a qua idololatria fu^ere debetis?
Ergo, Idolothytis in Idoleiononveicendura.
Vcru 15. Vt intclligcntibHs fta?c sttcot judicafe vos quod aio.
Hcc
176 Epift. ad Corlnth. IJ
Hoc argtimcntum confirmaturus , appellat auditores, feu le&ofes prtfi
dentes, 6c jubet ut perpendant & argumentum jam di&um, & argumen*
ti confirmationein , quam fubjicit, additis quinque rationibus, quibus
probat hunc publicum Idolothytorum cfum Idololatrise reatu ob-
itringere.
Verf. 16* Poculum bentdiclionis cui benedicimus y nonne com*
wuniofknguinis Chnfti eji !? pani* qttem fr&ngirmu, nonne commH*
nio corporis Chrijli ejl *
Prinuratio; A pari exemplo Chriftianorum , cujus forma haec cft:
Participatio elcmentorum in c<ena Do m i n i , eft profeiTio communionis
noftras cum Christo, & icliquis Chriftianis ,* in vera religione: Ergo,
participatio Idolothytorurn, in convivio Diaboli unacum Idololatris,
cft profcflio communionis cum Diabolo, & Jdololatris, in Idololatria*
feufalfa ipforum rcligion^.
Acuit autem hanc rationem , &reliquas, interrogatione frequenti;
Poculum EuchartfticuTj, mquit, an non eit iymbolum , rrifera erricax,
Screahs profeJlio , falvificx commtmonis , quam in ianguine Chri*
sti , pro nobis cffufo habemas ? Item ficer llie panis, quemin coetu
noltrofranghnus, a:i noneftob'ignatio, & realis profefllo communio-
nis, quamorriius, incorpore Christ i, pro nobis cruciaxo. habemus?
Brgo fequitur a pari , participat;oncm facriiicii in convivio Idololatrico m
ScDhbolico, non minus efle obfignationem, tc realem profeflionem»
{in ie > & ex intentione operis) communionis cum Idoloiatris, &:
Idolo, cui facrificium oblatuni erat.
Verf* 17. J2uoniam unu* eft panif, unum corpus$ nosilli muL
ti /umus: rtam omnes ex uno tllo pan? participamus*
Explicat hanc rationem, in hunc fenium : Sicut nos Chriftiani licet
inulti, vi tamen facramentaliter obiignatas ibcietatis in eodem cultu, co*
akfcimus qua(i in unum panem , id eft, in unum corpus myfticum
hoc lpfo , quod ex uno facramentali pane , feu Sacramento commu-
nicamus: Sic commnnicantes cum Idololatris, in Idololatiicifacriricii
participatione , vi focietatis in eoiem cultu obfignatar per conviviura
Idololatricum in Idolcio , coalefcunt in unum corpus myfticum currt
illisj hoc ipio, quod ex uao lacrificio iacramentali , una cum illis
communicant.
Vcrf. xt
Caput declmum. 17?
Vcrf. iST Vidctis Ifraelcm qui eft fecundum carnem: hhnequl
tdunt viftimai) con{orte$ {unt altaris f
Ratio 2. Abexcmplo Uraclitarum pari; Ifraelitx edentes dc vi&imis
tcftabantur hoc facto, fe altaris & religionis Judaica: profeflbres, & parti-
cipcs efle: Ergo, quiiddorum viclimas in idololatrico convivio come-
dunt,teltantur fe in idololatna communicare cum Idololatns.
\ cit. 15? J^uid ergo diyO + tdolum aliquid ejje-y aui quod idolU
itnmolatum eft, aliqutd cj/e^, ?
\ cri. 20. lmb il ud dico, qua immolani Centes^ dxmoniis im\
tnoLint & n*n Deo: nolim autem vos aamontu con{ociari.
Racie 3. Pcr folutionem obje&ionis propolita; EtiamfiiioIum;nihiI
hab^at divmitatis, ut lupra diclum cft, nec idolothytum quicquam fit de
cultu L e 1, quem opiuatur, & intcndit forlan idololatra s ex naturata*
mcnopcris, facriflciuin ldoloiatricum eft Diabolorumcultus, 2 Oon 11J
15. Er^o paiticipatioldolothvticraflulima cit idololatria, i q«aabfti--
ncre dcbctis.
VvrU 21. Ntn poteflis pecutum "Domini bihere^ & poculum dt*
moniorumi non poteffts menjx Domtm participes ejje^ & menfe
dtmoniorum^.
Arg. 3 . Dehortationis ab idolothytis in idoleio : Participatio facra-
mentalis convivii Idolorum, feu D^moniorum, non poteft confiftcrc cum
participationc lcgitima & ialutari, Csnx Dominicx, quia hoc eflet duo-
bus Dominis , Deo & DXmoniiervitium ofTerre, fimul & utriufaue
fenntium publice profiteri: Ergo, non vefcendum Idolothytis, in
Idoleio,
\ cif 22. tsln provoeamm ad amulationem Dominum? num
vahdiores eo fum^s t
Arg. 4. Dehortationis ab Idolothytis ; Provccatur ad zelotypiafn
Deus ,(i quis Chnftianum fe profitetur, & de facris Dtfmonioium publice
participat. Eigo non vefcendum Idolothytis.
VAlidiores~y Arg. 5. Quod pergere in hoc peccato, tam manifcfto, fit
Deo btllum indicere» & expcriri an quis lllofortior fit: Ideoquenifi
quis infankndo pucet , ic Deo fortiorem efle,abftinendumeftabIdo-
lothytis in Idolcio.
Z SccundiLx.
178 Epifl:. ad Corinth. h
Secuadtu Tars.
Verf. 23. Omnia mihilicent , <*/ ^^ 0#W4 conferunt: bmnia
mihi licent, fed non omnia adificanr*.
Altera pane Capitis, ut deveniat ad privatum ufum Idolothytorum ,
proponit geheralem doftrinam, de rebus inediis, quxharc eft: Omnia
( indifterentia icihcet ) licira funt, niii cum non expedit iis uti, vel cuoi
non ardificant.
Veri. 24» Nemo quod fuum ejl qu*rat , fed quifque quod
alterius eft.
Quod non liceant cum non expediunt,non£dificant,fcuaedificationi
obfunt , rationem reddit per modum prscepti, quia in ufu libertaus no-
ftrx, potius aliena: falutU quam noftrae temporali utilitati ftudendum.
Verf. 2J. ^uicquid tn macello vendttur, edite , nihil difcrimh
nantes propter confcientiam^.
Pracmifla generali doflrina, refpondet de Idolothytis, Extra ufum re-
ligiofum, (ut cum exempli caula in macello venduntur,) fine hx-
fitatione confcientix , pofle quemquam iis vefci. Solebant enim vaena-
les in macello proftare carnes facriricata? , quarum prctium ad facer-
dotes redibat.
f V^rf. 16. T)omini enim efl terra & plenitudo ejus.
Ratio eft, quia in illo communi ftata, funt De 1 creaturx, in ufum fi-
delium fanclihcatac , & in liberum uium conceffe , a Domino Caeli
& Terras, &c
Verf 27. £uod fi quuinfidelium vos <vocatK& vultti ire^quic.
quid apponitur vohis , edite , nihil difcriminantes propter con-
fcientiam^.
Similiter, d invitetur aliquis fidelis ab infideli aliquo ad convivium
in privatis ardibus , fine fcrupulo ederc pofle Chriftianum dicit, de quo-
Vis cibo propofito.
Verf. 28» ^At fi quis vobis dixjrit , Boc idolis ma&atum efl
ne edtte, propter illum qui wdicavit^ & propter con/cientiam* Do*
znini enim cft terra & plcnitudo ejus.
Excipit in cafu fcandali, fi vel infidelis,veiinfirmus frater fignificave-
rit, ift um cibum I iolis efle lmmolatum, in quocaiu abftinere ; ubet , & ra*
tiones addit feptem. « .
Caput decimum. 179-
Ratio prifBSa Ne fi edas poft admonitionem, lardatur inMrmus fra-
qui admonuit, vel ne conrirmetur in Idololatria infiddjs , li for-
ti .idmonuit.
(Domihi 2 R^tio 2. Deus alios etiam fan&ificavlt cibos pmerillum,
in quo periculum eft fcandali, & quia Dominus ternc, nonconceflit
poteitatem, utcndi indifterenter creaturis iuis, cum alicujus kandalo. Er-
go Jii hoc caiu non edendum.
Vcri. 29 Cottfcienti.im autem dico non tuamy fed tUius alteri-
us cur enim libertu mea damnatur ab alia cGnfcicntia-, I
Ratioj. Siquisedatcum fcandalo, Chriftiana libeitas edendi con-
demnabiturab aliusconfcientia, tanquam profana licentia : Ergo, non
edendum in hoc caiu.
Vcil. 30. Jguodfi ego ftr gratiam cibum participo , cur in eo
ut blaffhemus accufcr7pro quo ego gratias ago*
R?.tio4. Pcccaretur in De i gratiam, fi quis abuteretur D e 1 dono,'
( quivis autera cibus De 1 donum eft, ficut in gratiarum aclione ante vel
polt cibum agnofcitur ) ita ut occafionera inde prxberet , male de feipfb
loquendi, quali alterius animx rationem nullam habcret ; Ergo, non
edcndum in hoccafu.
Vcrf, 31. Siveigitureditis^fivebibitii fivequid facitis,[omnid
in ghram Deifacite^
Ratio 5. Pcr modum prxcepti propofita : In omnibus actioni-
bus , & idcirco etiam in edendo , & bibendo , ftudendum eft
ut Deus glorificetur , quod non fit quando cum fcandalo comc-
ditur: Ergo, &c.
Vcrf. 31. Efiote fme offendiculo, & Jud&is, & ^r4cisy & Ec*
clefiji 1)ei
Ratio 6. Nulli eft ponendum /candalum , fwe profiteatur religkv
nem veram iive non; Ergo in cafu fcandali , non edendum.
Vaf. 33. Sicut & ego fer cmnia omntbm placeo nonquxrens
mcam ipfim utilitatcm ftd multotum ut /erventur.
Ratio 7, Omnestenentur Apoftoli exemplum imitari in omnibus
;>mediis, ferviendo non tempcrali emolurren^) iuo, fed aliorum
faluti seterna: : Ergo ficutille , in tali cafu nolebat edere, fic tenen-
tur omnes non edere hunc vcl illura cibum in cafu tcandali.
Z 2 Articidni
iSo Epift. ad Corinth. !•
Caput undecimum.
A, ticulus [epiimus de ordine
<& decoro.
TiftoU articulus [cptimut , de decoro, & ordine\ m
fublicu Eedefia conventibm , objervand*.
Cipitu parta ditrt Junt : i. (De dtcenti habitii virorum &
mulicrum, in Jcicm peragendis 9 ad verf. 17. jiltera 9 dc
recU Coeh* <Dominic# adminiitratiwe > ad fintrn*
Verf 1 IMitaiores mei fiatu^ ficut & 070 Cbrifli.
Vcrf. 1. laudo verl \ vos9 fratrts, quodomnia mea meminiftU
if& ficuttradidt vvbts traditionts retinetts4
Quod ad primam attinet, prarmittit praeceptum de imitationc fui, quc
ufquc ipfe fucnt iinitator Chri s t 1 , iimulque commendat Corin*
thios, Quod aliquovique Doctrinam, & precepta, partim fcripto:
partim vocc viva ipiis tradita, de religionc rebuique qux religionem ipc-
dabant obicrvarint huculque faitem , ut laudem mereantur aliquam.
Va'. 3. Vclim auttm vos hoJe{Jhnftum ej/e omms viri caput:
Capat autem nmlitris* virum caput vero Chrt/ii9 Deurn^.
Deindefubftcrnitfequentiadmonitioni theorema, dc ordine divinitu*
fancitoin Eccleda: corpore mjltico, nempe quod Christus proxime
fubordinetur Dio qua ert 8«w/«w ^-,mediator & caput Ecclcli* j & quod'
Chr 1 sto dignitatc proxime fuccedat vir : viro vad mulicr : quse quan-
tum ad icxus honorem attinet , virout capiti, feu iupercminenti fubor*
dinarur , unde intelligerent ordinem in conventibiis Ecclefrx necefla-
tio obkrvandum.
VcrJ» 4 Omms vir orans aut prophetans velato captc^dedcco*
f.at caput fuum^.
Kunc ordinem non fatis obfervafle apparet Corinthios *, Quia Ethnico-
rum more mulieres in publico coetu , vela deponcbant , vin velo ic ope-
riebant 9 Caput & faciem obtegentcs , ( Ubi orare & prophetare dicun-
tur, ouicunque publice convcniebant > & conipirabant , ad publicum
iiuncDEiciritumpromovendum,) Hocindecorum reprchendit , in vi-
lis pariter
Caput undccimum. t$i
>trrtet& frminis, nunc virum, nunc fccminam arguens indecori,
novcm argumentis.
(Drde(tr*t~] Argumentum primum ; Velamenviri, alienum eft a di-
gnitatc virilis fcxus , & contra dignitatem CbrISTI, cjuam reprxfen-
tire debet vir : lndecorum ergo.
Vcrf. 5. Omnis verb mulier orans attt propbetan} non velato
capite9 dedecorat caput fuum : nam id unum ac idemefl ac fi
rajaeffetr1.
Vcri. 6\ Nam fi non veUtur mu!icryetiam tondeatur: qubd Jf
turpe mulicri tonden aut radi^ vcletur.
Arg. a. Velamen deponere mdignum eft fexu fxmineo , & contra
dignhatemcumcapitisfuinatutalis, tum metaphorici , ncmpe viri, cui
fubje&ionem , propter fexus mafculini honerera debet ; cujus ratio-
nem reddit , quia iine velo efle fceminam , non rniniis turpe erat ,
<juam tonderi : Indecori hic arguitur. crgo foemina , quod corrigcn-
dum eft.
Vcrl. 7. Vir enim noh debet velare caput , quum is imAgo fit
& gloria Dei? at muliery gloria viri efl.
Arg. 3. Vir cum fit imago De 1 , & excellentiae ipfius gloriofx reprs*
fentatio,refpe<ftu fceminae, cui ut caput ftatuitur, vinliter f e gerendo ,
^leriam Deo exhibere debtt : Ergo indecoruai hoc> in velaminis ulU
Ci cavendum.
Aiutier] Arg. 4. Fcemina eft gloria fexns virilis, feu imago dignita»'
tis viri, in qua, ut in fpcculo, vin, in cujus bonum condita eft, excellentia
confpicitur ; cui , fubjeclionem proriteii debet, per firi velationem -. Ergo
cum fccus apud vos faciat focmina, indecoriarguitur. Nihil hoc impe-
dit, quo minus fcemina fit in De 1 gloriam, & ad ejus imaginem,una cum
viro condita refpe&u amma^ &: ftatus fpiricualis.
Vcri. 8 Non emm efi vir ex muliere, fed mulicr ex viro»
Arg 5. Vireft prindpium materiale fceminx , quia ex viri cofta
fa&aeft: hanc ergoorigmis prxrogativam decet marem & foeminam ,
in didi decori obfeivatione , teftari. Ergo indccori re; eftis , qui fe-
cus facitis.
V if. $>. Neque enim conditm eft vir propter mulierem^ (id
tnulier propter virum.
Arg.^
iSs Epift.- ad Corinth# I.
Arg. 6, Quum vir rationem habeat finis , fcemina vero deftiniti ad
finem: hanc excellentias differentiam, convenit, decori obfervatione cx«
primi: Ergocum nonobfervatur, merito reprehendendi eftis.
VerC io. Propter boc debet mulier poufiatem haberc in caplte t
propter <~/tngelos»
Arg, 7. Etiam propter Angelos infpeclores, & teftes decori & indecori
in Ecclefia, licet hominis afpecturn negligeretis , deceret tamen fceminas
fexus lui fubjeclionem, & virilis fexus poteftatem , capitis velatione tan-
quam figno teftari : Ergo indecorum admittitur cum contra fit.
Verf. 11, uittamen neque vir abfyue muliere^ neque mulier
abfque viroy in Domino.
VerC 12. Sicutenim mulier ex viro eft, ita & vir per mulie-
rem\ omnia verb ex ^Deo^
Hanc comparationem viri & fceminas, ne longius trahatur ad fce-
minae contemptum, triplici refpedu fceminam viro «quat *, primo, refpe-
clu Christi Domini, feu rationeftatusgratixin Christo; Vir
& foemina pares funt, eodemque pretio empti , Chriltique Domini
fervitio deftinati pariter: Secundo, rationc mutuseonginis, nam ficut
in creatione mulier ex viro eft, fic ordinaria poft cteationem propagatione,
vir per mulierem eft, Tertidj ratione caufae efficientis primas & princi-
palis, ideft Dei , qui condiditmarem & fceminam& omniaalia, pa-
res funt viri & fceminae.
Verf. 13- i^ipud vofipfos judicate : num dccorum efi mulierem
non velatam Deum orart^ i
\zxU 14« t-^# ne natura quidem ipfa hoc vos docet^ quod vi-
ro quidem comatum ejfe dedetori fif i
Verf. 15« Contra^ mulieri comatam ejje} decori fit? Nam comd
pro velamme data efi eu
Arg. 8. Senfascommunis&ipfo natura, feu naturalis inclinatio (fic
vocat morem jam flrmatum, & naturae congruentem ratione decon,)
di&at indecorum efle, fceminam non velatam orare, aut virum comatum
feuintonfis capillis incedere, decorum vero eile li contra. Ergo deco-
r.im non obfervatur cum iecus facids. Coma foeminae dari diciturpro
vclamine , quia eo fine datur , ut norit caput fibi obnubendum eile.
Caput undccimum. 183
Vcrf. 16. £>uod fauis videtur contcntiofm ejft> nos ejufmode
Con{ttetuUtnem non habcmus, ncjue tcciefit "Dti-
Arg. 9. Sj quis argumentis his fortc non cederet , fed rixarctur, ipfo-
IQm dcfenfionibus rixofis Sc contentiofis , Apoftolus opponit Judxorum,
& ecdeliarum reliquarum confuetudinem jam receptam & iirmatam :
Alix ccclefiae non habent hauc conluetudmcm, ut mulicres intertine
publicis ccctibus , non vdato capite, viri vero velato. Er^go confuetudo
veitra, cum a natutali.tum ab eccleiiarum confuetudine, & decoro rirma-
to dcccdcns , indecora efti
Secundtu Tars9
Verf. 17. Hoc vero ita denuntio ut vos non laudem , quod \Fi-
delicet non cum emofumento, fed cum detrtmento convenitts .
Alteia pars capitis ; de recla Ccenas Dominicrc adminiftratione, in qua
non laudat fcd vituperat Corinthios, primum in genere, quod conventus
cdebrando , proficiant non inmehus fed in pejiis potius.
Vcrf. 1 8. Trimum enim quum convenitis in eccfejta , audio
dijfidia inter vos ejje : & aliyuatenui cndo.
Secundo fpecialiter magis \ Quod modo, ad fovenda fchifmata, com-
poiito conveniant, ficut audiebat , & aliquam partem credebat etiam.
Vcri. i£« Oportet en~m ettam hxrefes inter vos eflfe , ut qui
frobatt funt, mamfeflt fiant inter vos»
Rationemreddit, curcredat fchifmata inter eosfuifTe, nempe, Quia
propter diaboli Z: hominum malitiam , jufto Dei judicio oriuntur
non fchifmata tantum, in ftudiis & aftcdibns: fed harreies etiam feu feclar,
quae & oportet efle, & eoconfilio a Deo permittuntur, ut probati & fin-
Ctri Chriftiani, id quod rectum eft in partium contentione tenentes, dig-
nofcantur, & ad majorem Dei gloriam, verseque religionis in puritate
confervationemtoti,mundofinceri efle manifeftentur.
Verf 20. £uum tgitur convenitis eodem loci^ hoc non efl Do-
tninicam cccnam edcrc^, :
Tertio, Vituperat fpecialiffime, quod facram Ccenam ita profancnt,
ac fi Domini Ccena non eilet; cum enim eodemlociconveniebant ,
in ccetu San&orum ita ie irreligioie gerebant, ac fiCcenam religiofam
non celebrarent.
VerCai
184 EpifK adCorlntKK
Verfai. Nam unufqui/que fropriam coenam fMccifii intiez
fcendo : ejr hic quidem efurit, ille vero ebrius eft.
Hoc demonftrat quatuor notatis in Dominicx Ccenae apud eos celebra^
tione, vitiis. Primum eft, Unufquifque cum fa&ione fua, exclufis rcliquis
Ecclelice membris, fchifmatice facram Ccenam capiebat. Sccundum,Sa«
cramento Ccen^ Dominicae propriam ccenam,feu communes fuas epulas^
quae agapce dicebantur, admiicebant. Tertium, Pauperiores cxcludcbant,
qui famelici relmquebantur interim, dum ditiores ccenarent. Quartum,
Epulando ad cbrictatein ulquc potabant»
•V-r^ 22. Enimvero num domos non hahetis ad edendum &
bihendum * ant Elcfwn Dei contemnitis rjr pudefacitis eos qui notl
habent? J@uid vshts dicam? Liudabo vosi in boc non la do*
Idcirco reprehendit moremiliun pu licc convivandi in Ecclefia pet
£y*irA6 qu<ae diccbantur, & qua(i indignum publico convciitu, ad prhataS
jedesrelegandumcenfet, addita objurgatione quod huc iuo faJro reve-
rendum ccetum fandorum vikm habcrcnt , & contcmptui exponerent
vacantes commeflationi, ubi incumbendum erat tantum religioni: ncc
non , quia in epulis illis fuis , pauperiore/s qui iumptus e jufmodi facere
non poterant pudefaciebant: quaeomnia vitapcrio dignaoftcndit.
Vei f 2 3* Ego en'm accepi h 1)omino quod& tradidi votis^ Voi
minnm lejum videlicet ea nocle qua proditm eft^ accepiffe pancm*
. Vcrf. 24» Etgrati/s aclis fregfje ac dixiffe^ Acctptte* editeit
hoc meum e/l corpus quod pro <vms fiangitur: hocfatite ad mei
tommcmorationem*
Hos erroresut corrigat, primo repetit facramenti inftitutionem , ad
verfi 27. dcinde hortatur, & inftruitad iegitimurn facraraenti ufum,
ad finem.
Quod ad inftitutionem Cctnae> in cjus recitatione oftenditur quomodo
Iesus Christus jam moriturus, teftamentario jure 9 fcedus
gratiae (perfuam mediationem, cum Deo& Ecclefiainitum) obfigna-
verit: quo & gloriofa memoria mo't;s fus celebraretur in mundo , ad fe-
cundumfuum adventum, &~ fimul hdebbus dasetur, & datum judiciali-
terconfirmaretur jusin perfonam fuam, & pcrlbntf paffiones, ic pafli-
jonum beneficia fru&us, & vitalem vimitem fuam, ab pfo moriente^re-
turgente & cxaltato promanantcm , ad Fidelium ianctificationem &
vitam
Capiit undcclmumr iSy
vitam xternam : Idque per fymbola convivii facri, & hcvx cnm Dio
6c lntcrfe, communionis. Inquem Hncm Christls in menfa cum
Dilcipulis fedens , poft agni paichalis comeitionem : Primo, fumptum
inma.iibus panenv & gratiis actis ianelihxatum , fregit & exhibuit di-
fcipulis, juoens,ut accipcrcnt tk ederent : deindc pronunciavit pancm
acccpturo & comeltum cllc corpus fuum iacramentali modo repndcnta-
tum , ut pro rcdemptione nollra traditum, & juiiciaii modo nobis appli-
Catum; & denique imperavit, ut difcipuliicuhdeles orrines hoc fa .turn
imitjrenturinccclciia, m commemorationem iui, qui redcmptionis pre-
tium pcriolvcratpercorporis iui palTIonem.
Verf. 25 Itidem (jr poculum, pofiquam coenjjjet, dicendo, Hoc
pocu(umy tjl Novum ittud paclumyper meum Janguwcm: hoc faci*
te quottefcunque biberiiis, ad mci commemoratiomm*
Quod ad altcram partemCcense: Ineadcm menfa, poft: Ccenam fci-
licct iJaichalem, & Pancm diitributum, Christus fumptum poculuna
cum vino, & gratils actis f mctihcatum, dedit Difcipulis bibendum : de-
inde de poculo pronunciaYit , Poculum iumptum & bibitum efle fccdus ii-
lud gratia: novum,inteiDEUM &Ecclciiam,per ianguincm fuum fancituro
lactamentaliter utnnque, id elt,ut a parte De 1 dantis ratum,hc & a partc
fidciis accipientis connrmatum, 6c judicialiterapplicatum iimul, & ob-
fignatum. Dcnique imperavit, ut Difcipulihocfa&umimitarenturfre-
qucntius in Lccleiia, in cominemorationem fui, qui prctium redemptio-
ms Ecclelix periolverat, pcr fanguinis fui eftulionem.
Verf. 26 Jguotiefcunaue emm ediritupanem lunc9 & poculum
boc biberitts, mortem Domini annuntiatUy ufyue quo venentr*.
Utque cx duobus clcmcntis, Pane Sc Vino, unam heri dcbere Ccenam,
fxpius m Ecclefia repetendam, agnofcamus,Apofi:olus perpctuari vult
inEccleiia, per hujus Sacramenti frequentcm repetitionem, publicam
mortisDoMiNi commemorationem j & propterea, quodCHRiSTus
corpore pntfcns non fit futurus in Ecclefia, ante ultimum judickuri, per
hoc Jacramentum vult ut memoria redcmptionis Ecclefice , per ejus
mortcm, fubinde recolatur & celebretur, donec e Ccelis adveniat in
noviilimo illo. dic.
V ri, 27. Itaque qwfquti cderit panem hunc , vel biberit pocu.
lum bocDomint indigne,rettotenebitur corporn& fanguinis Domint.
A a Pofl:
i86 Epifh ad Corinth, I.
Poft inftitutionem repetitam Apoftolus hortatur, & inftituit Corinthi-
©s ad rechun Saaamenti ufum, fex modis:. Pritno, Oftenfo pcriculo-
reatus quo tenentur profanantes hoc Sacramcntum : nam quicunque
abique praeparatione & reverentia,fecus quam dignum elt, tanta myfte-
riatraclat, Sacramento abutiturr contemnit CHRiSTUM,&fccleriseo~
rum qui Chri stum mteifecerunt, arrinis evadit.
Verf. 28 Exjslcrct autem cjuijqte Japjtin ^ & ita de pane illb
tdary & de iffo poculo lnibatrJ*.
Secundo, Oftenfa facilitate pra?parationis , ut digne communicet
unufquiique: Tantum (inquit) k examinet quitque , ut peccati ful
& mifcnae magnitudine peripecta , quanta fibi fit neceflitas re*
medii per Christum, videat, & qua ride, quo fanctttatis propo-
fito, accedere teneatur ad Christi communioncm isquifine Chri-
sto millics perditus eft , confideret , & ur>i fe probaverit, (ic edat
& bibat in facro Convivio : hoc eft, lic iibi applicet rem fignificatam,,
cum iigni participatione,ficut fe ea opus habere animadvertif
Veri 29. Nam aui tdit & kibit tndignl } iffe fibi judicium C~
dit & hvit non difcernens corpm Ttomini.
Tertio, Oftenia pcena indignas manducationis: Quod, qui fine*
probaiione fui participat externo iacramento , indigne edcndo & bi-
bendo, attrahat fibi judicium , ieu pcenas temporales, & arternas, niff
refipifcat , quia non difarmt iacrum hoc Convivium , & rem iignificar
tam, a vulgari cceua , fcd ad Domini meniam non alker quamad:
communein aliquam, acccdit.
ycrf. 30 tropterea inter vos multi funt dgroti & valetudi*
natij & dormiunt rxulti.
Quartb , Pofitis ob oculos exemplis temporalis irx De 1 3 in mor-
bis , phgis & n.orte jam infli&is in multos Corinthios , piopter Sa-
crainenti profanationem.
Ven- 31 ttemm fi ipfi nos dijudicaremus, nonjudicaremur*
Kanc judiciorum remporalium inrlieb'onem , a rigore purgat, PrimcV
ab aequitate, quodDsus non judicantesfe ipios feu refipifcentes, fed
fcciircinadmiiiopeccatojacentes, jufte puniat, quod ncn eflet faclu-
rus fi lefipiicentes ieipios /udicarent.
Ve ^ 3*« Seddum judicamur, x'i Domno erudirmir, ne cum
tmr.do tondemncmur, ^ . ,
Demde
Ciput undccimurxu 187
Dcfodej tjuod infliftio plagarum fit paterna cafligatio; qua fidelcs
id rcfipiicentiam ducantur , nc cum mundo pcrcant.
Vt.1l.33. Jtiqufy fratres mci , quum convcnitis ad vcfccn
Jum , altm alium expctiate^j.
Quinto , Apuitolus Cormthios ad re&e utendum Coena dirigit, dato
prxapto ad vitandunvichilma, ut alii alios expedent, & mnui&cm
Ctuia ptrticipent ; non (eortim iinguli ccenent, quia Domini oastm
ett coa munis actio Lccleiiae , in Cjetu publico , convivali modo
Cckbranda.
Vtrl. J4« J^uodjiauis efurit9domi edat: nc ad condcmnatio-
ttcm lonvcniatts. RJiqua ve>h , quum venero coniituam.
Stxto , Vetando convivandi illum morcm, in pubhco pcr *>«*«■
ante lacram iynaxin& jubcndo, ut (iopus futrit, comedant domi ad
famtm icdandam , repetitopericuloprofanationisCoenx, & judicii di-
viniT quuturi, Tandcin quia impoiTibile <rat, omnia qua?ad particula-
remaliquam Ecclcfiam ipeclant , peiipicere aut prafcriberc, ni(i prac-
fenstuiikt, rcliqua, de ordinc fptcaliter ln EccleliailJiobiervando,
curaturumiepollketur, ubivcnerit.
Caput duodecimum.
Artkulm oUavm , de Vfu dono*
rum jp.ritualiurrLj.
CTavus PpiJloUarticulus de Spiritualilus donureo-
rumane retto nfn 5 fribus proxime /ecjnentibus capitibuf.
D e donu Spiritualibm alii fuperbiebant , & alios pr* fe
contetnnebant, alii aiiis amfliorcm dunvrtim mer/uram invi*
Uebant ; donis abutebantnr plerique non ad mutuam tedijica-
tionem% fedad hifcordiami Scoput Aposlolie/l,abufu4 bdsCor-
*t%ere , ab iis dehortari , aci rettum ufum hortari, idaue argimentts fedecim : cjue-
rum alia evidentius concludw.t uium , ctlin aliud jcopi mcmbrum , omnia. vcri
frudcntcm ufum donorum nrgenU
Aai Verf . 1 .
i88 Epift. ad Corinth. I.
. JpOrro de {jriritmlibtis dotiis^fiatres^ nollm vos in igZ
r ' ' norantta ver/art :
Abufum omnem comprehendif ^Apoftolus, una ignoratione feu im-
prudentia ; rectum vero ufum , contiaria prudentia. Thtfis conhr-
manda crgo ab Apoftolo propofita eft haec, Non debetis in ignorati-
one vtrfari, vel imprudenter vos gerere in negotioipiritualium dono-
rum, fed prudcnter.
Verf. 2» Scitu vos (Jentes fuijfe , quJ ad idoU HU mutx , prout
rapi contigijfct abripiehammi*
Argumenturn primum , A comparatione priftini & praefentis ftatus,1
in hunc itnium : Non ita pridem » deftituti omnibus Spiritus iancti do-
nis, prolibituDiaboii , impuriiliius fpintiiN abnpiebamini , ut rtliquae
Gentes, in crafiidimum mutorum fimulachrorum cultum , feu in Idoloia-
triam. Ergo nunc converfi, & fpintualibus donis ornati , piudenter ver-
fari debetis , attendentes , ne a malo Spiritu rapiamini, ad non nunus
noxia vitia , in donorum ipiritualium abuiu,
Verf. 3 £>uapropter notum vobis facio , nullum per Spkitum
^Dei Uqutntem , dicere lefum anathema : ejr nemmem fojfe dicerc
lefum ^Dominum, nifi per Spiritum fanQum^
Arg. 2. Quam certo blafphemantes Christum, deftituuntur ip-"
fius Spiritu , tam ccrto omnes vos, qui fide fincera profitemini
Iisum Christum Dominum veftrum , Spiritum Sanctum ha-
bttis, feu Spiritus Sancri falvificum & potillimum donum, abfque
quo non pofletis eum iinccra fide proriteri : Ergo de aliis donis Spi-
ritualibus , quae non comitantur ialutem neeefiirio , non dcbetis alii
aliis invidere.
Verf 4« Dtflincliones awem donbrum funt , fed idem Spirirusz
Arg. 3. Licet fint diverfa dona, omnia tamen rluunt ab codcm fonte,
& uno Spiiitu fancto: Ergoin ufu horucn donorum debctisprudenter ver-
hx\t& arniceconipirare.
Vcrf 5. tt di/linStones-mnisleriorum tunt fed idem Dominus:
Arg, 4. Functiones,tdminiftrationes: & officia ccclefiaft ca funtplu-
•fa, fed idem Do mikus, cui omncs fervite debetis; Ergo prudenter debe»
t$ y^riari,& oj>us unius Do mjki promovcre.
Ycrf. 6.
.1
Caput duodecimum. \?f
Vcrf 6. Et dijlhtiicnu cpcrationum funt , fed idem efl Deiis,
ajcns om/jia in omnn
Arg 5. Diverfct funt operationes , diverfa opera , pro.iu^taa diverfis
hominibus ut inftrumentis ,fcd idem Deus eftoperans illaopera in di-
tiiUisinltrumentis.-ErgonuUade hisdcbet cfle lifcordia: £>0»a afcrip-
fit Spintui iancto , qui dooa & ordinana & extraordmaria, fccundum rte-
itatem ecclefiae dillribuit,^^/ j.fimBionei & officia aferip!;t Chri-
STo.qui iii domo ilu Dom inuS minifteria cpUB vult conftituit , quos vult
ad orhcia vocat, & in fiinciionibus vocato^ut vult adhibet,v. 5. Opcratfanti
veio,feu excercitia donorum cujufvis generis,afcribit hoc veifu Deo Patri.
qui nt eft primum omnkim principium, lta intime inomnibusoperatu::
nec i.i o hzc diftinguit poftolas, quafi doria , ctticia , & operationes , fic
fmt uOiiis p;i fonae, ut non h.it omnium perionarun , kd quo.i nos opus ha-
bcamus, ut per huj fmodi diftincUonem donorum, bfncioi um , & operati-
onum, qiu-ad idem opus proiucendum concurrunt, ai dlttinctionem per-
frnarum & uiitatem eflentia facilius apprchendendam manu ducamur ,
u-que arqualnatemperionarum facrofancte Trinitatis,earumquein donis
oiriciss& donorum excercitiii unitatem obfervaremus, & obfervantcs ,
concorditer m bontm eccletiac, & gloriam De i, omnes conijiraremus,
V?r! 7« Vnuu.cjue vera datur declauitto Spirit^ai u.ihtitem.
Arg. 6. Spiritualia dona,feu manifeftationes Spiritus,inquibusfcilicet
Spiritusmanifcftacu ,danturin unum finem, fcilacet inbonum,6c aedifi-
cationera totius Eccleii-e: Ergo difcordia de iis efle non debet.
Vcrf. 8. Mam hutc qu.dem per Spi>itum datur fermo fapientitl
dlij lero fermo cognhions per eundem fpirttum^ :
Hoc oftendit enumcrando ncvem genera donoriim, qujeomnia tendunt
inbonum Ecclefi<e : Primum, donum, SapienticC veibum datur u:ii,quo
poiTit dofhinam fanam ad au litorcs opportune applxare , qaoi paftons
donumcft : Secuniurn , Ahi datur verbum cogpiuonis, quod dofloris
donum eft • quo pofTit fenfum Scripturr, &gcn ralem dodnnam pro-
poaere perfpicue , iicct donum commoie applicandi non habeat.
V^ii, ^. -^ilteri vero fides,per eundtm Spirttum *• atij vero da~
mm fAnxtianum per eitndem Spiritum^ •
Verf. 10. ^Attj vero operatia virtutum 9 atij vtro profrbetfa *
*lij vera difcretio ftirituum . dheri vero genera lit?£uarum; altj
vero interpraatto lingKorum^ .
jpo EpifK ad Corlntri. I*
Donum 3. Eftfides, quac miraculorum infigniorum &pJurium (cilicet
dicituT3& capite fequenti yocmux omnu fido : 4. Bft donum fanandimor-
bos, quod erat unum tantum genus miraculorum, nt reliqua fequentia.
j. Donum edendi figna.& potentercompeicendi Daemone.s, & Ecclchx
hoftes, cujus exemplum habettir jfct> 1 3. 11. 6# Donum praedicendi fu-
tura,& revelandi fecreta: 7. Donum difcernendi lmpofturas a veris Spi-
ritus donis: 8. Donum loquendi variis linguis: o.- Donum intclligendi
varias linguas,feu interpretandi, iine donoloquendiillislinguis- Namut
patebit infra aliqui loquebantur l.ngais qui non poterant interpretari, dc
contra : fic enim vifum eil De o dona diftribuere.
Verf. 11 Sed omma h<tc agit unm illt &idem Spirittay diffri-
huens privatim illa ftngulis ficut vulf.
Arg. 7. Ad prudentem donorum ufum: H#c divetfitas donorum , Sc
diftributio eorum , eft fecundum arbitrium Dei facta: Ergo in eji£ *c»
luntate efl: acquiefcendum , iifque fine difcordia utendum.
Verf. 12 Sicut enim ccrpu* unum tft^ & membra habet mnlta]
omnia veroillt membra corports quod unicum eft , multajnnt ^fed
unum funtcorpud : ita & Chrffim.
Arg. 8. Christus myfticus , feu Christus cum Ecclcfia eft
unum corpus, ex plunbus membris, iifque initructis varietate dono-
rum, conftans : Ergo ficut in corpore humano , fic in corpore inyfti»
co , concordia debet efle in donorum ufu.
VeiG 13 Etenim per unum Spiritum nos omnes in unum cor*
pus bapizati fumu* & Judxi, & Gracr & fervi^ & JibeW&o-
mncs petati (umus in unum Spiritum^.
Arg. 9. Sacramento Baptifmi & Ccenae Dominicac omnes Fideles
connect-untur, feu omnium f ldelium coalitioin unam Ecclefiam,& unius
vitx participationem obfignatur in Sacramentis, in unum corpus & unum
Spiritum : Ergo non debetis propter diverfitatem donorum , a vobis
invicem diflidere.
Verfi 14» Ztenitn corpm nonefl unum membrum , fed multtL»
Veif. 15 Si dicat pes^ Sluta non fum manm%non fum ex corpo-
re : num propterea non eft ex corporc^,.
Verf. 16. Etji dicat auris9 Quta nenfumocnltu^ ncnfumex eor*
fore : num propterea non eji ex corpOK^s ■
Arg. io*
Caput duodeclmum. 10 x
Arg. io. Cum Mtio corporis requirat neceflario pluralitatcm membro-
rum,& perconfequens divciiitatem , fequetur inrima orhcia in minimis
donis tain eile dc corpore , quam excdlentiiiima orficia & dona : Et
quod li fe cxcluderent, non minus itclide fkcerent , quam (i pcs manum
fc ncgans , vcl auris fe oculum negaus, propterea concluderet fe non
etledecorpore. Ergo proptcr diveuitatem donorum , non debet efle in-
ter vosdiileniio.
\'crf. 17 Si totum corpux oculm } ubi auditm i fi totum audi-
tusy ubiodoniuis.
Ver£ 18. Nunc autem *7)eiis collocavit membra , fingula Jtgilla*
iirn in corpore ftcut voluir*.
Verf« 1$ J^uod (t eficnt omnia unum membrum, uH corpus?
Verf. 20. tiunc verb multa qutdem membta funt} unum ve-
ro corpus.
Arg. 1 1« Sicut fi totum corpus efTet unum membrum, fequerentur tria
incominoda : Primo, excluderentur reliqua membra, & fenius nobiiio-
res> verf 17. Secundo, mutatio fieret contra Dei fapientem difpenfa-
tionem, quialiterde multiplcitatc membrorum ftatuit, verf. 18. Ter-
ti6 , N'utatio fieret contra corporis organici naturam : nam corpus ipfum
organicum tollcretur, verf 19. Quia Deus corpus organicum fecit
unum, ex pluralitate membrorum , verf 20. Sic in functiombu* Eccle-
iiailicis, li lua eflet funcTio, fequerentur triaincommoda . 1. tolleren-
tur rdiqux funcliones : 2. evcrteretur De 1 difpenfatio : 3. Ecclefia
ipla organicj deftrueretur, qux nunc ex % ariis otticiis, m unum corpus co-
ajmen;atis confiltit ; Colcndaergo concordia.
Vcr/. 21« Non puteft autem oculus dicere m.inui , Ncn ejl mi-
»i opus te : aut rur^um caput pedibus , Non e(l miht vobis opus»
V3rf. 22. Imo multo putius^ua videnturmembra corports in*
firm'jjtma cfie , necefaria Juhtr'.
Arg. 12. Sicut in corpore Phyfico, membra fuperiora & excellentio-
ra , non poflunt inferioribus carere , inferiora autem & debiliora funt
maxime neccfiaria , ideoque inter fe amicitiam colunt; fic in funcTiom--
i>us Ecclefiafticisfereshabet : Idcirco concorditer confpirare debent.
\\il. 23 Et aua fuiamus mcoibra corporis maxbnlejfe in-
luncjhi y
xp z Epifh ad Corinth. I.
honefta 3 iis hontrem amphorem circumponimus ; & qu<* fiunt in nol
bi« indecoYAy copicfiorem d.curtm habent.
Vcrf, 24* Nam qu<t funt tn nobis decora^ iis decore non efl o*
pus ; fed Leus fimul temperavit corpus, ei cut deerat , copiofiore trh
buto honore^j.
.Arg. 13. Sicut iti corpore Pfiyfico, ut fiat concordia, honorantur
maxime quff infirmiora funt mcmbra,& neccflaria cx Dei voluntatc:
fic debet fieri , in funclionbus Ecclefiafticis. Ergo in Diaconis potius
quam Paftoribus eligendis, curandum ut cxtcris paiibus, lautioris for-
tunx homines, qui infimum hoc orricium ornent, eligantur.
Veti^ 25» Vt ne fit dijfidium in corpore > fed membra tdem
curent alia }ro aliis*
Arg. 14. Sicutrueretexfchifmatecorpus Phyficum, fi membra inter
fe contenderent , & fe mutuo non curarent ; iicin functionibus Ecclefi-
afticisj concofdiaergocolenda*
Verf. 26. Itaquc five patitur unum membrum , fimul dolent 0$
wnia membra : five hondre afficitur unum membrum* fimul gau
dent omnia membra^.
Verf. 27* Vos autem efiis corpus Christi, & mem\
Ira ex parte^.
Arg. 1 5. Sicut inter membra corporis fuperiora & inferiora, 4vuLir*<ru
eft in dolore & gaud>o, ita inter Ecclefiae Gubernatores, feu Miniftros
Ecclefiafticos eile debet ; Ergo& fu.-nmaconcordia : Rationemreddit,
quia vos, inquit, eftiscorpusCHRi sti & membrafpeciatim: id efti qui
Ut membra toti coipori Ecclcfise & vobis invicem confentire dcbetis;
Ethichabttur apodofis communis totius fimilitudinis , a corpore fum-
ptas averfu 12. ufque ad 27.
iVerf 28. Et alios quidcm confiituit Deitz in Ecclcpa, primum
t^pofiolos^deinde 'Tropheta*^ tertio doclores^ deinde coniriruir po.
tefiates, deinde do/iajanationum^ o^itulationes^ gubemattones^ge*
n°.ra linguarum—**
Jam recenfct ordine miniftros Ecclefiae, quantum ad armulatlonem &
invidiam inrer Corinthios compefcendam farficiebat : Apoftolorum Sc
Pauli nominarim authoiitas, ab argutulis & diiertis, apud Connthios
( ut ex
Cjput duodecimum. 1P5
f ut cx fccunda Epiftola iiquet) Do&oribus, labcfa&abatur. Idcirco Apo-
ttolorum dignitacem primoloco aflerit, & Apoftolos primum a Deo con-
ftitutos, quia llliomnibus ecclefiis fundamentum jaciunt. De Euangeli-
ftis & rrophetisextraordinarus/vd non erat inter illos quaeftio, vel
aflerti dignitate miniftrorum Euangeiii extra ordinem, in otficii Apoiloli-
ci vindicatione, etiam de authoritate & dignitate Euangcliftarum 2c
prophctaium cxtraordinanorum (quoruin minifterium erat ex atquo
omnibus Eccleiiis commune , & Apoftolorum u(ibus adjun&um ) ft-
tis conftabat.
Sccundoloco ftatuit Prophetas, quonomine, utpoftea patebit Cap*
14. intclligit Paftores, qui doclrinam ad uium pro concione applicabant ,
quorum donum erat icrmofapientix, iupra vcrf.S. Tcrtioloco nominat
DoCtorcs , qui Jicet eloquentia & prudentia ad applicandam dodrinam ,
in omncs u;us Ecclefiar, non pollebanti habebant tamen fermonem Sci-
enti* , ut poilent generalem doclrinam ad captum Ecclefis applicare.
H* funt functiones, qux in Verbo & Doftrina occupantur, ideoque in-
figniorcs. Quarto loco ponit eos,qui in primitiva Ecclefia, ad confir»
mationem fldci auditorum, donabantur poteftate miraculoium multa ge~
nera,& figna feu portenta,edendiin ampliilima menfura. Qmntoloco po*
nit eos qui morbos miraculofe fanare poterant, in quibus donum miracu-
lorum coarclabatur magis , & ad hanc unam fpeciem reftnngcbatur.
Poft hsc icxtoloco dona & orficia ordinaria norninat, ncmpe opitulatio-
nes, (eu funcliones Diaconorum, quorum opcra, de ftipendiis Miniftro-
rum & Sanctorum neceflitatibus profpiciebatur, & Ecclefiae publicac fa-
cuitates difpenfabantur, quod orficium licct infimum videri poflct,in ho-
nore non parvo videtur fuifle tamen, & viris non infimis impofitum, fed
viris,& fpedatac fidei, & potentioribus, fcu lautioris fortunac, iecundum
verf. 2 2, 23,24. Idque propter neceflarium ejus ufum, quia abique fun-
ftionis hujus opitulatione, opus Minifterii multum impedireturi nifi eni;^
opitulationes feu Diaconi fint , qui ftipendii colligendi curam in fe fufci*
piant , ut Miniftri liberius operi Domini vacare poffint, necefle eft ut
Miniftn cum Levitis, Klcbcm. 13» quibus portio defignatanon dabatur,
ad agrum & negotia fua fugiant, vel fccularibus negotiis , immo & con-
tentionibus forenfibus de ftipendio dcbito impliciti, perdantlaborandi
in Dom 1 n 1 vinca zelum $ vel laborum fuorum fruftum. Poft hos Cnili
forte quia dc hisorhciis infeiioribus , non erat contentio , de ordine am -
B b plms
i?4 Epifh ad Corinth. T#
plius non eft (blicitus Apoftolus , nominat gubernationes feu prefby*
teros gubernantes , qui mores Populi obfervant , & difciplinae praetides
cum paftoribus & docloribus td Senatu Ecclefiaftico fcandalis tollen-
dis invigilant : Ultimo loco ponit donum linguarum, fcilicet folitati-
um , quo quis vel loquebauir quae inteipretari non poteiat , idioma-
te populo cognito, vel interpretari poterat , loqui vero ignota hn-
gua non poterat : quod donum , quia admirationem prae aliis donis
cxcitabat , videtur aftectatum fuifle a Corinthiis aliis, & materiaro
fuifle gloriationis aliis*
Verf. 29' Nwn omnes , Afo/loti { num omnes , TropheU ! num
cmnesr do&ores * num emnes iunt pote/Utes ?
Vcif. 30. Num omnes donum habent fanationum ? mm omnet
llnguis lcquuntur t num omnes intevpretantur {
Quibus omnibus recitatis , vellieat & fugiliat acriter aemulatio»
nem & invidiam ktferiorum, quafi vellent omnes, dona eminentifli-
ma, & funcliones excellentiores habere , quod a ratione alienifli*
mum erat , prout interrogationes , repetitae ad pungendas ipioruny
confcientias oitendunt.
Verf* 3.1. Sed ambite dona potlora. Et porro iteradexcellentiam
vobts inUicabo.
Arg. 16. SuafTonis^ ne (it semultatio prava de donis : aemulatio me-
lius collocari potlet, ambiendo dona excellentiflima, nempe ialviri-
ca , ftu quae ialutem comitari iolent, quale donum eft imprimis Cha*
ritas Chriftianaj per quam fidcs ialvirica erhcax eft ( de qua diclu-
rum ie pollicetnr : ) Ergo xmulatio prava de donJU & orhciis Ec~
cleliaiticis, ieu fpintualibus cavenda eft,
Caput
Caput Decimumtertium. **
IamiUam cxceUentioremy dequa vcrfu ultimo fuperi-
orvs Capitis dixit , ojiendit ejfe viam Charitatis , & frobat
Cliarittfis donum dijttiijfimtim ejfe , qnod fnpr* omnia alia
ajfettcnt , argumentu qnatuor.
mTjr C^ Hngutt hominum toijuar, ejr angelorum , charita*
* cr ' tcm autem non hat?cam , fafifm fum as refonans , auf
fymbalum tinntens.
Argumentum primum. Dona quae vos ambitis nihil funt (inc Chari*
tate ; quinque autem dona enumetat , quibus Charitatem pnefert ; Pri-
mum, Donum ltnguarum infummogradu, fquale eflet , fiquis omni-
bus linguis loqui poilet, aut qualis eflet Angelorum loquendi ratio, fi
linguis loquerentur ) quod iine Charitate adfalutem nihil faceret, pLus
quam inutilis ibnus.
Veri. 2 Et fi hakeamprophetiamy& noverim m/fieria omnia%
cmnemque fcte/.tium: & Ji hubeam totam fidem , adco ut montes
transfrati^ charitatem autem non habeam, nihtl furn^.
Donum fecundum, efl: donum Prophetiae in fummo graducum fcien*
tia & fapientia conjundum , quod ad falutem Prophetae fine Charitatc
nihil faceret : Donum 3. eft rldei miraculofar in fummo gradu, ad operan-
dum qua? maxime impoillbiiia funt, quodfi daretur, etiam nihii effet
fine Charitate.
Vcri. 3. Etfi infumam alendu egenti omnes facultates mea*> &
fi tradarn cotpm meum mt combmar 3 cbantatem autcm non babe*
am, hoc nihtl ni\hi proJt/i-'.
Donum^. Efl: liberalitas m pauperes fumma , qus fingi potefl: : Do*
num 5. fottitudo N artynj maxima, quantam quis nnaginari poterit>
quac omnia (ine charitate , nihii prodeflent ad faiutem ; Ergo chantas
donum eft dig. uflimum quod affcctetis.
Verf. 4. Chariiai patitns e/i 7 comis e/l : Charita^ non invidetx
charitOA non agit perperam, non influtur.
Arg. 2. A proprietatibus ftu effechs Chaxitatis eximiis, quaiia quin-
decimenumerat; 1. Charitas patienseft: 2. Etbenigne agit : 3. Non
invidiofaefl; 4. Non eft proterva : 5»Non inflatux arroganti orinione
bonorum fuorum.
Bb 2 Verf. 5.
ip6 Epifh ad Corinth. L
Yctf. 5« Non agit indecore^ non quxrit qudfuaftnt, non IK
ritatur^ non cogitat malum^.
6. Neque dehoneftat fe neque proximum , indecore agendoiy. Non
injuite ftudet iuis pnvatis commodis , fed in aliorum bonum oculos
intentrs tenet; 8. Non irritatur ut malum malo rependat : o. Non eft in-
julie iufpicax.
Verj. 6. Nongauiet hjujlitia, gratulatnr autemveritath
Vetf. 7. Omnia fnjfhrt, omnia credit , omnia ff>erat,omnia (k+
Hinet^m
10. Non lartatur cum fit injuftitias 11. Laetatur fucceftibus alioruin
bo»is: 11. tortiterperfertlabores& ditticultates in otticio fungendo:
13 Optima qusque deomnibus credit, quantum patitur vcntas : 14.
Optima quacque fperat de omnium emendatione, quantum patitur pru-
dentia . i>. Omnes aliorum mtirmitates tolerat : Ergo charitas donum
dignillimum e(t quod afFecletis.
Vtru 8. CbaritaA nunquam exciditi & prophetix vero abole^
hunturx & lingu* cejfabunt : & cognitio abohbjur.
, Arg. 3. Charitas LUiiquam excidit : Ergo excellentinama eft Sc
digniiiima quam arfecletis : Hanc proprietatem iliuftrat comparatione
cum aiiis donis: primo cum prophetia & linguis; quae,quia non erit
earum uius in vita fequenti , ut media , amplius non neceflana ceflabunt 1.
2, Charitatem cum ipfa cogoitione comparat, & praerert eam cogni-
tioni , quia cognitio abolenda eft , ea fcilicet mediata , feu ratio cog-
nolcendi, qualis nunc habetur per Lbros, per auditionem , meditatio-
nem, &i. Ergo,Charitas cxcellentiilimum donum eftquod aftecletis.
Vcrf. $• Exparte enim cognojcimui^ & ex parte prophetamusi
Quod probat, Quia cognitio jam eft ex parte & imperfecla , non tan-
tiim rtfpeclu menfur^ , fic enim etiam charitas eft irnperfefta , fed po*
tiifimum ratione modi cognofcendi, per media fciiicet , quod genus-
cognofcendi quia mediatum eft , imperfeclum eu>
Verf. 10 Fqflquam autem advenerit quod perfeclum ejiy tun*
luod ex parte efi^ aboLbitur.
Hic rnodus cognofcendi, mediate fcilicet, plane aboiebitur, cum ve-
nerit cognitionis modus perfeclus, nempe immediatus: Charitas au-
tem iicetquo ad menfuram imperfeda fit5 quo ad modum diligendi
tamcn
Caput decimumtcrtinm., ipj
tarr.en perfecla eft, nam immediate fertur in Deum , & idcirco hic mo-
dib dilig^ndi nQnquam abolcbitur, fed augebiturpotius,
,ii. J^jtum cfiem infans^nt infins loquebar, ut infyns €<>•
:'>amy ut infans (entiebam \ pojlquam autem faclui fum vir, a*
bolevi qu* infantu crant-.
Oilendit praefentem cognitionis modum ab olen d um effe , perfimili-
tuiinem abolitionis ludicrorum & puerilium , cum adoleverit aliquis
in viium.
Verf. .12. Cemimus cnim nunc per fpeculum^ & per anigma'%
tun: autem cora?n cernemus: nunc cognojco cx pattet tuncverh co«
gnofcam pront edoftm fuero.
Alia fimiiitudine idem oftendit , comparans prxfentem cognofcendi
modum , cognitioni per fpeculum & «nigma» qui modus mediatuseft,
cognitionem vero futuram , cognitioni per afpe&um immediatum , quo
aliquis cognofcit intuitive, quia in vita futura mens noftra a Deo im-
mediate llluftrabitur , & nos immediate videbim.is feu cognofce-
mus De um.
\ erf. 13. Nunc vero manetfides^fpes^ cbaritas^ tria h&c* maxi^
ma autcm barum, cbaritas.
Arg. 4. Charitas fide & fpe ( quae gratiae funt falvifica? , & dona
«WaujMiT* jexcellentior eft : Ergo digniftima : Quia charitas nunquam
excidet, fed manebit etiam in vita futura, cum fides & ipes jam funclae
orficioceflabunt: interimmeminerimusaliisrcfpeclibus, fidem potiorem
cfle charitate, quiafides eli caufa dileftionis : GaL 5. 6, Fide juftifi-
camnr & pacemhabemus erga Deum, ^om. 5. 1» Et perfidem habi-
tatCHRnusin cordibns noftris, qui charitatem in nobisoperatur :
Ephef. 3.17. Sed Apoftolus concordiam, & Eccfefiae aedificationem re-
fpiciens , charitatcm Jure extollit , quantum ad propolitum fuum attinet:
iciebat etiam neminem ampbandas chaiitati Chritlianas ftudere pofle j
«juin firaul ftudeat augendae ridei , quae diledionis caufa eft.
tput
19$ Epifh; ad Corinth, I.1
Caput decimumquartum.
Tergit y de donis Ipiritualibus , &> eo~
rum reBo Vju agere*
Apitis du<* funt partes : In priori pr<tfert donutn
prophetia dono UngaaYum > ad verf. a6. In altera pr<e-
cepta dat dc hUfy* objervanda in Ccstihus Ecclejtatti-
cis y aajjncm.
C EcJamini charitatem, amhite autemfpiri-
V erl' l ' tuatia* magu tamen ut prophetetis*
Probavit fuperiori Capite Charitatem donum efle excellentiflimum ,'
Initio hujus capitis infert pro conclufione hortationem , ut eam afTe&ent,
& omnu tum dona tum officia fpiritualia , in honoie habeant: Sed
quia dono linguarum fuperbiebant aliqui , & pleriquc pr«e hoc dono, pa-
ftorale donum defpiciebant » donum ve.dlinguarumadmirabanturnimi-
um, Idc rcoconferthaecinteriedona, & donnsn Prophetias feu exhor-
tationis probat pneftantius efle dono hnguarum , ab interpretationis dono
fegregatum: Rationes reddit tredccim.
Verf. 2. Nam qui loqui ur Ungu*9 nbn hominihm loquitnr > fei
*Deo9 nulLu enim audit Jpiritu verb loquitur myttcrio-,.
Verf, 3. ^u/ autem prophetat, bomnjhus loquitur adificatio*
nem^ & exhortationem^ ejr ccnfelationem^.
Prima ratio, Qui lingua loquitur ignota , etiamfi ex dono Spiritus lo-
quatur myfteria L e i , tamen line fruduloquitur , quia a folo Deo in-
teliigitur , & non ab hominibus : Propheta vero feu Paftor cognita lin-
gualoquens, docet,hortatur, confolatur auditores , & ficcum fru&it
loquitur: Ergo praritantior eft prophetiadonolinguarum.
Verf 4. £ui Lquitur lingua , feipfum tdificat : qui vero pro-
phetat, Pccltfiam dtdificaf.
Ratio z- Qui lingua ignota loquitur , nullum aedirTcat praeter fe-
ipfam, Prophtta vero totam Ecclefiam feu Ccetum : prarftantior Er-
co prophetiac
k r r VerCy.
Caput decimumquartnm. *p£
VflfH 5. Vclim autcm omnes vos loqui linguU , ma?is tdmen ttt
j>rophcte:tst majjr cnim tft qui prophttat qua>n qui loqnitur UnguU
n>Jt fi in'crprctetur, ut Ecclejia adtficattonem accipiat-*.
Ut rcclius intelligatur , oftendit fe non derogare Jinguis , licet pro-
phctam pra:fcrat loqnenti lingua ignota.
Yerf. 6' Nunc vero.fi.itres, fi veniam ctd vos hnguii hquen^
^uidvos juvaboy ntfi vobis loquar aut per revelattonem ^aut pert
cogmiionem , dut per prophgttam , aut per doftrinam^.
Ratio 3. Afuoexemplo : Etiam iplius Apoftoli minitterium non efct
ipfis profuturum , nifiper prophetiam extraordinariam, ex revelatione
vel ex cognitione ordinaria, lingua cognita ipfis loqu eretur, vel pv.pbztando
fcuhortandout pallor , \ddocendeat do^or ; Ergo infenus ell donum
linguarum dono prophetix.
\ cri. 7. ^At qui tnanima qv* fonum edunt , five tibia fit ,five
citharx , nifi dt/linclionem toms dederint , quomodo cogno^cetur
qu.d tibia canttur aut citharO-?.
\ eil 8 Etcntm fi tncenum fonum tuba dcderit qu s appara*
bitur ad belium^
\ crf. o, Ita & vos nifi per linguam bene fionificantem firtm*
nem edidtrttts, quomodo intclligetur quod dicitwrl eritis emm in
atyem loquentes.
Ratio 4. Sicu' tuba aut inftrumentum aliud quodvis (ive ta&ile , five
fiatilc, mcondite fonans, inuuicm & ingratum ionum cdit , ncctiam
lingtu, non intclleda nihil pncter icnum inccrtum & inutilcm reddit;
Prophctas vero cognita lingua loquuntur in prophctia iua : Lrgo mfcnus
dt donum lin^uarum , dono prophetia:.
Vci / 10* lot^ prout inctUerit, gnera vocum funt inmundo > &
nihtl tft mutum
Ratio 5. Brutoruui voces plurimae funt, quamm nulla aded inarti-
culata cltj^um certam annnalis ipcciem audicntibus repndenta ; Tur-
pc eft crgo ,ta prodituere donum Spiritus, ut non plus profit, icd & mino-
ris xitiuutur^.uambrutusalicjuis balatus: Nonfic in prophetia : Ergo
iulerius cll donum linguarum dono prophetix,
Vcif. iu
ico Epifo ad Corlnth. U
Verf. ii. Nifi igitur fciero vim vocis% ero ci qui loquitUr for~
harus\ & qui loquitur^ apud mebarbarus fuerit.
Ratio 6. Quia loqui non intellecla , do&orem & auditores fibi in-
vicem reddit ut barbaros , qui fe mutuo non intclligunt : Ergo.
Verf, 12. Ita & vos quandoquidem Sptri>m ambttis^ *d adifi-
cationem Ecclefi* qu&meut cxccllutis.
\ Vcrf. 13. Jfhtapropter t[ui bquitur lingua, precetur ut inter-
pretetur.
Ex prardiftis infert hortationem , ut prophetis donum ad Ecclefiae
bonum ambiant , In eumque finem, ut qui donum lingux incognit* ha-
bet , precetur , ut etiam habeat donum interpretandi iilam linguam, t
Vtrf. 14« Nam fi precer lhigua> Sptritus meu* precatur^fcd /#«
telli^entu mcx eft ir>frwimrcL,.
Ratio 7. Si Deum alloquatur quifquam publice precando lingua
jgnota perperain facit, quia licet iple orans intell.gat , audientibus ta-
men& non intciligcntibus infru4uolus erit prccantis intellcctusi 8c
jnulto magis perpera n facit , qui publice homines alloquitur lingui
non intclleda ; Ergo inferius eft donum linguarum dono prophctia%
Verf* 15 Sluidefti^tui* precabor Sptritu, (ed precabor c-
tiim>ntcl)ig n'ia> T\allam Splritu tfed pfaUam ctiam intcliigcntttui
Elinc hortationem dcducit, Quia ex his quilinguarum exoticaruirt
dono inftruebantur , alii miraculofe differendi de myfteriis divinis fa-
cultate pollebant , alii facultate precandi valebant, alii linguis illis
cxoticis pfalkbant , alii denique gratiaium actiones concipiebant , &
diverfa erant hax dona & ad diveria ; omnia hxc ita exerceri jubet,ut ab
audientibus mtclligantur: nam fioret quis Spiritufeuex Spiritus dono,
quid proderit Ecclefi^ nifi oret etiam intelligentia , id eft ita ut audito*
res intelligant.
Verl. 16. Qmnddqutdem fi bcnedixeris SpiritUy is qui implct
hcumidiotA quomodo diclarm eji udmen ad tuamgraitarum a-
{fiontmi nam qutd dica* nefcitr'*
Koc confirmat & addit rationem oclavam ab incommodo : Quia
quando aliquis per donum Spiritus benedicit* illx qui privatorum locum
©ccupant inEcclefia, ideftVeliqui auditores in ccetu non poterunt fua
vota conjungcre aut comprecari , Yel Amen dicere, nifi cognita lingui
loquatur„
Caput decimumquartum. 101
loquafur, non fic in prophctia rcs fehabet,ubi omnia, lingui cognita
\t cuntnr: Ergo, &c.
Vcri. 17. Nam tu quidcm bene graiiaA agis , fed alitts ncn
* :fiuturt
V uufam reddit, Quia auditorcsin Ecclefia nOn intelligunt, ncc xdi-
ficantur, etiamii id quod dicitur , excellentiflimum fit,
Vert. 18. Gratta* aga Diomco% quud magis qttam vos omncs
lim uts lcquar.
Xrf. 9 Sedin Ecclefit malim quinque verba exinteU>gcn-
tia mca lcaui, ut & aitos infiituam3 quam dccem millta verboj
rum UugHJUm
Ratio 9. Abexemplo fuo, qui dono linguarum erat inftru&ifllmus,
& tamen malebat pauciflima verba proloqui, quae intelligerentur ab
auditoribus, quam plurima in lingua populo incognita. Ergo pr«(lai>
tior eft prophetia dono lmguarum,
Vcrfi 20. Fratres* ne ejiote pueri inteUigentia: /ed malitia
fttcri intetligentta vero adulti e/lotc^,.
Ratio 10. Pr-Eccpto veftita ; Qnod hic abufus doni linguarum exo-
ticarum fme utilitate audientium, iit puerilis &ftolida oftentatio, quum
dcceat cos pueros quidem agere , refpeclu innocentiic, non vero.
cognitionis
Verf. 21. ln Lege fcriptum efi^ Tropterea per diverfie linguje
liomincs, & atia Lxbra /oquar fopttlo buic ; ejr ita quoque me nen
audicnt, dtcit Domintts.
Verf. 22' LhgtiA igitur funt fignttm 5 non iu quicredunt7 fed
infiudibus : prophetia vero non tnfidelibuS) fed credenttbus.
Ratio 11. Ex IfaU 28. 11. & Jer. $. ij. Quia loqui linguis non
intelleclis in Eccltfa, procomminationc p^nx irifidelitatis a DEOpc
nituv, prophetia vcro fidelibus a*dificandis infervit . faccftant igiturex
Eecclelialinguarnon inteileftx, & pr^fcratur prophetia.
Vcif. 23. Itacjue fi todem convenertt tcta tcclefa, & cmnes
lin^uu loquantur 0 ingrediantur aittem tdiota vet infideles , ncnne
diccnt vos furere^,,
Ratio 12. A fcaridalo vitando: Infidcles, vel priva-tae conditionis
Cc .profcflores
102 Epift. ad Corlnth. I*
profetfores, alienabuntur a fide , dicentque & praxonem & populum
inlanire, fiteratur tempus publico cultui dicatum infermonis incognit*
auditione: Ergo inferiuseftdonum lmguarum dono prophetiae.
V ^ii* 24 Sedfi omnes prophetent, tngrediatur autem infidelit
quifpiam, aut idiota,arguitur ab omnibm,dijudicatur ab omnibus*
Verf. 25» bt ita octulta cordis ejus manifejta fiunt , atqu? ita
yrocidens in fachm 3 adjrakit Deum, remntians Veum vere in
vobis efii^,.
Ratio 1 3 . A fpeciali fru&u, qui fequuturus erat, fi miftis linguis exo-
ticis, omnes Piophetae icilicet nam Fidelesomnes in Ecclefia efie Pro-
phetas negavit, Cap. ii. verfi 29.) prophetaverint , id eft, Propheta*
rum oracula , & doftrinam in jedificationem populi propof uerint ; In .
hoc cafu enim, fi infidelis aliquis ingrediens* veL privatus Chiiftianus
ex auditoribus unus, audiat prophetantes, arguitur peccati , &r condem-
natur ex fententia Legis ab omnibus prophetantibus, & latentia in cor-
de ipfius peccata ipfi aperiuctur, quae ubi videt auditor» & (irrul De i
gra:iam,in Huangelio patefaclama Prophetisobfcivati prociditin fac>
em, Deum aio:at,& ferioteftimonium dat.de Dei prxfcntia cum Prc-
phetis 111 Ecclcfia : Ergo praeftantior cft ^rophetia dono linguarum.
Secunda Pars.
Verf. 26. £uid igitur efl$ fiatres? quoties convenitis quifque
vefirum cmticum habct, doclrinam babet y linguam babet, revelati-
onem habct^ interpretationem habet : omntaad adificationem fant^m
Alterapars Capitis, inqua prscepta dat de su7*J<«, leptem: Primum
eftyut fi Spiritus iuggeflerit alicuiex Prophetis piam aliquam cantionein
ad D e 1 laudem, vel doclrinam aliquam^ vel linguae exoticx exprefiionem
inufom Ecclefiae, vel revelationemreifuturac, aut myftcriinon priusob-
fervati, vel interpretationem lingus cxotic£,vel ScripturXj praecipit ut
exercitium horum omnium difponattir ad Ecclefiae asdificationem , ut
omnes abeant ex conventu aucliores quam acceflerant.
Verl. 27. Stve lingua quis loquitury fiit per binos , aut ad
pJurimum ternos» cjr vicijffim 1 mtu autem interpretetur*
Verf! 28- ^uodfi non fit imerpres^ taceat w Ecclefia qui lo-
quitiu ling[\s9fibjtpfi verolcquatw & ^&v
PT^eceptumi
Caput dccimumqusrtnm." io>
Prxceprum 1. Ut ex iis qui linguarum dono inflrufti erant, in urto con-
ventu non loquantur plures quain duo aut tres,idque ordine,aliuspoft
<alium,& non nifi adcilet interpres aliquis, qui cxponerct dicla : alioqui
filenduin crat illis in Eeclefia.
YcrE 25?. Tropheu autem duo aut tres loquantut\ & alii
di]ndicent^.
Prarceprum 3. Ut Prophetx ordinarii,id eft, Paftores loquantur in uno
conventu, duo vcJ tres, de quorum doftrina reliqui Prophetx judicent
examinantcs eam ad regulam Verbi.
Verf. 30. ^uod fi quid alii patefaffum fuerit ajjidentu pnm
or tacear.
Praxeptura 4. Si ( ut illis tcmporibus ufu venire poterat ) aliquis
alius Propheta Spiritu afflatus, extra ordinem audiri cupiebat, jubet ut
prior taccat, ut tempus altericoncedatur., ad loquendum.
Verf. 51. Poteftis enlmjigiilatim omncs prophetare , ut omnes
difcant, & omnes confolationem accipiarit-*.
Rationes prxcepti iubjungit quinque : 1. Quia in tali cafu plures ,
imo oranes PropbetaE: audiri poterant (non hic intelligit promifcue
Fideles, fed Prophetas, & quidem Spiritu extra ordinem arllatos ) in quo
caiu omnes audicndi erant, ordine tamen iervato*
Vt omnts~~\ Ratio 2. Quia (ic promoveripoterit cognitio, &confo*
latio Ecckli* , & ipiorum etiam Prophetarum , ii plures per vices
audiantur.
Verf. 32. Et Spiritus frophetarum Prophetis Juljiciuntur.
Ratio 3. Quia Spiritus prophetarum examinandi & dijudicandi
funt areliquisprophetis , qui de auditis poftea ferre poterant fententi-
am, utruin quis rempeftive altcruminterpellaverit, & anvcrbo Dei
conlentaneum fuerit, quod ab eo prolatum cft , ideoque non erat pericu-
lum fiprior loquens cederet modefte inrerpellanti, tk llc pluresordine
loquerentur. Cum Prophetis defcrt judiciuai de Spiritu, ieu do&rina
quam Propheta a Spiritu profert, non excludit homines (piritual^s, i.i eit,
rcliquos Ecclefis: gubernatores, qui in ipiritualibus eognoicendis ac diju-
dicandis eruditi iunt, quales debent clle omnes in Senatu Ecclef.aitico :
his enim, verf, $7. uua cum Piophetis, fcu Verbi Mjmftris prxcipit, ut
pro Ecclefiaftica iiia autoritate agnoicant, & dcfendaat iiiam doCtrmam
C c 2 ia Ecceiia
204 Epiflvad Corinth. h
in Ecclefia fua, ut fecundiim eam de imrnorigeris jndicent & (U-
tuant.
Vcrf. 33. iV^ £«/#2 ejl fcditioxis author rDeu^9fed pacis , //*
;'# omnibus Ecciefiis fanclorum^,
Ratio 4. Quia alioqui oriretur tumultiiSjdumpluresfcilicet loqueren-
tur, qui Deo odiofiis eft : Ordine ergo alicis poit alium in Cafu pnrdi-
cto, ioquatur. Vt iu} ^tio 5. Quia fic ufu receptum elt ln omnibus San-
crorum EcckfiiSj & idcirco fic kiter iplbs fierL debctj ut alius poft alium
ornine loquatur.
Verl. 34. zsMulieres ve(rr<g in conventibw fileant ' nec enim
fermijfum efl eis ut loaitantur^ fed imperatur ut /ubditx /int, ficut
& Lex duit.
Praxeptum ?. Quo prohibet ne mulieres loquantur in Ecclefia, £or
r/?, doceant publice- vd qualtiones agitent, quia fubjeclio naturaiis fexus
iceminei Verbo De i iaucita, GenJ 3. 16. illudexigit.
Verf 35» Sluad fiquid- difcere vo!unty clomi fuor viros interra*
oext^ nam turpe e/i muliertbus tn comventu loqui.
Ut occurrat objVctioni, domi jubet eas difcere privatim a maritis fiis^
vel aliunde, quod publice fcifcitari voluiflcnt, addita alia rationepra>
cepti, quod fit indecorum rr.ulierem loqui in Ecckfia.
Verf. 35. An a vobu fermo Dei proJeQus efi\ an ad vos foios
devcnitr' ?
Quia segre laturos fciebat fciolcs, fe cancellis horum praeceptorum
concludi, cohibet reiponfaturos quatuor modis: 1. Oftendendo, quod
ifti qui his preceptis fe non fub jiciunt , ita fe gerant , quafi fe Apo-
ftolis aequarent, a quibus prodiit Christi voluntasin rrJundum : 2*
"Quod ita fe gerant qnafi foii fint Chnftiani^ad quos mifli fint Apoftoli,
& ad quosfolos judiciuTi de crdine & decoro pertinest.
Ve 1 57. Siqttis videtur Propheta ejje% aut JJiritualis , agnofcat
quct fcytbo vobisy(ffe ^Xomini tnandata^.
Tertio.afnrmando hxc prxceptaefle Domixi, & jubendorutnonfb#
rum iili qui in Ecclcfia vere Propheta: funt, vel vere fpirituales, id eft r
qui tales iunt, & oificio & meritovagnofcant ea divina efle, kd etiam ut
jui propter orfieinm & dona quacdatn Spiritus,fibi videntur efle.Prophet^
-%-d /piatuaks, leu ernditi in fpiritualihas difcemendis, vel qui pro talibusi
hahentur
Cjput dccimumquartum. 205
hibeotur in Ecclefia, propterprcfecluram fuamin rebus fpiritualibuscu-
[cant fecundiim ctricii fui rationem fcilicetj harc praeccpta pia
e r conlequens, ut in contcmptores horum prxceptomm, ju-
Eccl icum exerceant, ut in eos qui Deo fimt rebelles. Quod
lomine fpiritualium infigpiebantuc Eccleliafticae difciplin* prar-
Kcli patet, Gedat* 6. 1 & 1 Co>\ 12. i.ubi Eccbfiaftica pmnia officia &
dona, nomine ipiritualium comprehendit.
\ erC ^S, Jfyti verb igkatm iily ignarus ejlo*
Quarto, Contemnendo judicium affcctatae igBorantiar, & pofl: prarce-
ptuin jam datum Ecclefix Gubernatoribus, ut illi agncfcant hacpraxe-
p:a D ivina, relegando ignaros, & contemptores horum prarccptorum, ad
bifciplinx Moderatores,- ut fecundum judictuiii Apoftoli, & Eccleiiai
ftac judicantis fecundum regulam Apoitoli, fuo pcriculo ignorcnt, vci
•temnant hxc praxepta.
Verf. $?> Itaqucfiatres , boc ambite , ut fropbctctis, & loauh
linguis ne prohibtt^.
Prxceptum 6. Ufum oftendens iuperioris doclrinx; ut omni ratione
fbveant, & ambiant donum Prophetias, fcd citra contemptum aut we*
gledum linguarum.
Vcrf. 40. Omnia verb decenter & ordine fianr'.
Pnrceptum 7. Ut dccorum obfcrvetur in perfonis ad publicum conven*
tum Ecclefiae accedentibus, & in rebus ad publicum cultum neceflariis: ut
omnia cum gravirate, & modellia, fine fuperftitione, & fordjbus peragan-
tur;&partcs cultus Diviniinterie ita ordinentur, & ttmponbus iuis di*
iponantur, ut Db 1 gloria?, & xdificationi Ecclefiae inferviant. rnaximc.
Cap
ut dccimumquintum.
<~sfrticulus nonus de Rcfurrcclionz^j.
Inus EpifloU articulus 5 de EefurrecJtunis doclrina
corfirmanday amm aliaui inter ipfos in dubium voca^mt,
Capitis tres funt fattes, In prima corfirmat Corir.thios in fi-
ke Euaitttelii , & nominatim artiatli d? T\cfnrreBicne Chi-
f?/,4^verf 12. (n fratnda,confirmat refurrtHionis ccrprrun
nofttGYRm docfrin^m,ad\erU 35. In terriarrfttjt objetttones
tdvcYjM h*nc fifc^ ut £ciei€S (onjimati conslantiorej fint, ad faem, -^g
20 5 Ep'ft.: ad Corinth, V
V f T? ^ce ^rr* vc^s decI*ro> fiatreS) Euangelium quod etian-
*-~geh%dvi vobtS) ejr quod accepi/its, in quo etiam slatis.
Quod ad primam attinet , Quia per refurrectionis negationem Euan-
eliumtotumfubvertifciebat, primo confirmat Coriuthios in fide Eu-
angelii in genere , tacite monens , ne ab dlo dehciant, adhibitis quinque
argumentis: Argumentum primum. Ego vobis Euangehum conftan-
ter prxdicavi : Ergo firmiter tenete meam doctrinam.
jkcepistu ] Arg. 2. Vos per fidem verkatem jam recepiftis : Te-
nete ergo eam.
ln q*o jlatls~] Arg. g, Tenuiftis hanc doctrinam ha&enus , &etiam-
numeamprofitemini: Teneteergo»
JVerf, 2. Per quodetiam.fi retinetis quo fermdne vobis euan*
gelizaverimy fervammi •' nififi fru/tra credtdifiis.
Arg. 4. Per hcc EuangeLum falutem eftis confequuturi, nifi fides ve-
(ha f uerit hypocritica : Tenete ergo
Verf. 5 Tradidt enim vobis in primis quod ejr acceperam,
Cbrifium viddicet mortuum ejje pro peccaits nofiris 3 fecundum
Scripturai :
Veri 4. Et fepuhumfuijfe, ejr excitatum tertio die, fecundum
Scripturat:
Arg. 5. Confirmans etiam prxcedens : Quia quod praedicatum eft, 5c
3 vobis creditum de Christi morte& relurre&ione , &c. Divinitus
revelatum eft : Tenete ergo.
Chiftum~\ Deinde fpecialiter confirmat ipforum fidem : Primo* de
iriorte Christi pro peccatis noftris , quia fecundum Scripturas praedi-
catur & creditur : 2. De fepultura Christi, quia etiam fecundum
Scripturas creditur \ & denique de rcfurrectione Christi confir-
mat ipforum fidem ocluplici Teftimonio : Primum teftimonium eft
Scripturarum.
Verf. 5. Et vifum fuijfe Ceph<*% deinie duodecim illis.
Verf, ©*• Pojlea vifus eji ampliks quam quingentu fiatrikm ft-
mel^ ex quibus pleriqne manent ufque adhuc 3 quidam autem ob-
dorrnierunt-'.
Verf. 7. Poflea vifus eft Iacobo} deinde L^pofiolis cmnibus.
2. Teftimonium
Caput dccimumquinttim. 207
*. Teftimonium eft Petri Apoftoli qai redivivum Chri STUM viderat.
5. Teftimonium eft duodecim Apolloloruin iimul con^regatorum.
4. Teitimonium efc quingentorum Fratrum, quorum multi tum vi-
rebtnCi
5. Tcftimoniumeft Jacobi.
6. Tcftimonium eft Apoftolorum omnium , quifecunda vici omncs
fimul Christum redivivum viderunt.
Yerf. 8. Vltimo vero omnium^ velut abortivo vifu* ejl etiam
mib;.
Verf 9 Egt enim fum minimu* \^Apoftolorum , qui non fum
dign&s voeari <*s4pottolw> propterea quod perfequutui fum Ecckfu
dm 'DEI.
Verf. 10. Sed gratia *~Dei fum id qwd fum\ & gratia eju* er
ca me non fuit inam^ fed amplius quam illi omnes laboravi : non
ego tamenyfed gratia rDeiqu& mecum eft*
7, Eftipfius Pauli Teftimonium, quod etiamfi ab aliquibus elevari
pofle videbat , propterea quod puft Christi obitum, & abitum in
Coelum, fubito quali fcems abortivus lpfe extmfus eflctinlucem Euan-
geli, (imulctiam, quod propter vitam praecedentcm in naturae ftatu ,
ininimus Apoftoloiumcenferimeritopoflet ; gratiae tamen in k coliatx
refpeclu, oftendit fuum Teftimon-um comparari polle cum Teftimonio
reliquorum : quiagratia Dt i tantoclauuserga ipfum quam erga alios
Apoftolos maniFeftabatur, quantoipllus converfio, reliquorum Apofto-
lorum converfione mirabilior fuit , & quanto gratia Dei , operatione
jn ipfo, & per ipfum, & ipfius ampliflimos labores in Euangelio teftatior,
& iilultrior erat illa, qux in aliis Apoftolis fe exeruit , erfeCrorum refpe-
ctu: Hujusexcellentiarlaudemtotam, in folidum tribuit Dei gratix,
iibi vero uullam gloriae partem.
Verf. 11, Et cgo igitur & illi ita %r&dicamm^& ita credidiflisl
Tcftimomum 8. Eft conlenfus Pauli & reliquorum Apoftolorum tn
prcedicatione refurre&ionis Christi, quibus omnibus teilimoniis, fuam
fidem pro Sigilio appenderant Carintiiiw
Secundtu
203 Epift. ad Corinth. T.
Secund/c Tars.
Vcrf. 12. £>uod fi Chrittw prtdicatur ex mortuis excitatus ejje>
quomodo dicunt qu. dam tnter vos non ejje refnrreclionem mortuoruml
Secunda pars Capitis, in qua probat doctrinam rcfurrectionis ipfis
prius traditam, veramefle,& dogma negantium refurrecrionem efle fal-
fum. Thefis proponitur hoc vcrfu : argu.nentaadprobationeiiiariert i£.
cjuorum kptem pnora ducuntur ab abfurdo feptuplici.
Verf. 13. Namji refurreclio mortuorum non eff} Chrijlns quo-
que non ejl excitatus.
Primum argumentum, & abfurdum primnm ; Ex ipforum dogmate
fequirur Chr i stum nonrcfurrexifle, Falfum ergoeft: nam inter Chr i-
«tum caput & fidclcs c.ui membra funt, eaeft connexio, ut negata re-
furrectione horuro, negctur etiam lliiirs rciurrectio , & contra.
r. Vtrf 14. £>uij (i Chriffus non eft excitatus^inarM videlicet
cft prtdicatio noftray inanu autem e(t ttiawfide* veftrtu.
2. Abfurdum & Arg. 2. per coniequens, Sequitur prxdicationem Apo-
ftolorum inancm efle, ex ipibrum dogmate : falfum eftergo.
Vam ] Abfardum 3. & Arg 3. (equeretur (inquitj fidemveftram inanem
efle, Ergofalfum eft dogma : nifi enim Christus refurrexiflet, neque
juftitia , neque vita aeterna, neque ulla alia refurrectionis CHRisiief-
feda, expectanda eflent.
Verf 15. Reperimur autem etiam falfi teftes Dei,quoniam de
Deo tefiificati fuwus, eum excitajje ChriSum ; quem non excitavit,
Ji videlicet mortui non cxcitantur.
Abfurdum 4. & Arg. 4. Sequeretur nos falfum teftimonium dixifle,
nontanmmde Chri sto , fed etiam de Deo fufcitatore Christi,
qui iufcitator Christi non cft, fi refurrc&io non eft, Ergo faliuin
eft eorum dogma.
Vcsf- 16. Namfi mertui non excitantur, Chrijlus quoque non
tfl excitatus.
Ratio eft, Quia fi doctrina refurrre&ionis noftra falfa eft, etiam &
do&rina de reiurrectione Chri s t i falfa eft, nec confiftere poteft.
Verf. 17. 4>uod Ji Chriftus non eft exctiatus, inanis eft fides
veftrdi adhuc efiu m peccatn vefirts,
Abfurdum
dpiit declmumqulntum. 10$
Abfurdum 5. & Arg. 5. Sequeretur etiamcxeorum dojmate , pTx-
tcrfidei veftr* vanitatcm vos adhuc inpeccatis jacerc,fine icderapti-
one , falfum eft ergo : nam nifi redemptus rciurrexcrit , redemptio nulla
eft, nectolluntur p^ccata.
Verf. 18. Kemfc & qui obdormierunt in Chnflo perierunf-
Abfuidum 6. & Arg. .6 Sequereturex eorum dogmate qui negant
refurrectionem Sanctos dcmortuos pcriiflc: Ergo falfum eiL
Vcrf. 19 SitnhacfJumvitafycramus 17% Chnflum^ miferrimi
tmnium hominum jumus*
Abiurdum 7. & Arg. 7. Sequeretur ex eorum dogmate Chriftianos
cfle rmnium hominum miferrimos: Quia non tantum in vita futura,
per hunc errorem praxiditur illis fpes bcatitudinis, fed ctiam in vita prae-
fenti,quiafeip(os volcntcs religiotiis caufa,itolidiiiimeplurimis incom-
iriodis objiciunt &: commoditatibus privant, li refuirectio futura non
tflet : fahum ergo & abfurdum eft dogma ncgantium refurrectionem.
Verf. 20 Nunc autem Chrijlus excitatus efl cx mortuis : ejr
frimitix eorum aut olrdormierunt f<<clus efh'.
Arg- 8. Ut primitiae pignora funt & arrha mcfTTs futura;, itaCHRi-
sti refurrectio pignus & arrha eft refurrectionis fancloium demortuo-
Tum omniurn*
Verfl 21. JZuia cnim pcr hominem mors, per hominem quoque
tcfurreclio m*rtuorums*
Arg. 91 Quia non minus convenit Dei bonitati & fapientiae, filios
graticomnesrcftituerc amortepcr Chrxstum hominem, quam con-
venit juftitix & Japienti* ejus, per hoRunemAdamum, mortcmintro-
tnittere in omneshlios natune, & contra, ficut per Adamum mors fuit, fic
per Chri stum refurre&io 2 mortuis futuraeft : Vera ergo noftra dc^
ctrina dc refurrectione*
Veri* 22. Sicut enim in t*Adam omnes moriuntur ^ ita ejr in
Chrifto omnes vhificabuntur,
Arg. 10. Quia ficut in Adamo mortuifunt omncs ejus pofteti, Primo,
judicialiter & tandem facto , Ita in Chri sto cmnes ipiius hlii fculi-
bcri, ideft, fidcks, judiciJiter refurrexerunt s & tandem facrorefur-
gcnt : Par enim ratio cft fentcntiae judicis , & executionis fentcntix
utrobique*
D d Verf. 25
mo Epift. ad Corlntii. K
Verf. aj- Vnufquifyue autem fuo ordinei primitU Chrijlut\
fojlea cjui Junt Qhrt&i m aiventn ipfius.
Arg. ii. Quo etiam occurrit quxftioni : Cur Chri sto fufcitatoj
mortuiilli quifunt Christi , nondum refurrexerjnt : rcfponlio eft &
argumentum undecimum, oportere ordinema Deo conftitutum obfer-
vari, ideft, utprimmn Chri stu* inftar primitiarum refiirgcret, &
poltea meffis Chriftianorum per Christum, infecundo ejus adventu:
Christus (ut primitix) refurrexit primus, Ergo ejus membra, id
eft, omnes tidcies ( ut meffisreliqua ) refurgent»
Verf. 24- Deinde erit finuy quum tradiderit regnum Deo ac
Fatri ^auum aholeverit omne imperium, & omnem potentiam &
virtutem^j*
Hoc argumentnm dcclarat, offiendendo ex inftituto De x, duo connc*
xa efle tempore cum fine mundi, Tradkionem regni fcilicet a . F i l io t
inmanus Patris, & Abolitionem omnis imperii, potentiae & virtuti$>
adverfariae : Cujus loci hic cft fenfus r Poftquam Chri s tus proftrave»
rit, & evacuaverit omnes adverfarias poteftat^s, ut ©iabolum, mnndum %
reiiquafque» cujufcunque demum ordinis tucrint, etiam eas poteftates
aboLcbit#eoufqueutipfius membris non poterint quicquam mali inferre ,,
omnibus in infernum detrufis fcilicet: deinde EccLcfiam omnibus nume-
tis abfolutam, quas dicitur Christi regnum a Patre ipfidatura5,
praefentabit Chri stus , & in manus quafi tradet Pat r i : Tertio, re~
gnandimodum, permedia qux jam adhibet in Ecclcfia colligenda , Zl
gubernanda deponet, quaii jam perfunctus orficio Mediatoris t
Quarto , Peracbs omnibus quse Ipfi peragenda commifla erant a P atre,.
commiflum etiam fibi regpum, in omnia quae in mundo funt, ad Redem-
ftionis opus peragendum , Regnum ( inquam ) medjatorium tra^
det, &rcrignabit iyEO-fuo* fccundum humanitatem, & PATRiiuo,fe~
Cundiim Divinitatem» non ut deiinat immediate regere, fed ut ceflet, me-
diate, &; fic regere ut prius : non ut deiinat cum P atre regnare, kd ut
ceflet taaquam deputatus a Patre regnare, cum hoftibus conflictarip,
aut kboriofaniv feu tumultuofam proviuciam incoLligenda.Ecclefiaam-
plius adminiltrare j,alioquienimregni ejus noneftfinis ? imo vero glori-
ofiorent quamnuncdt,regnandiratio*cum devictis adverfariis,fnie Mi~
niftcrio Angdorum veLHominum, una cum Patre & Spintu,iuce, diLecti<-
me9. vita, & viiuue fua immediate imgkbit^ 8c gubexnabit omnes luos.
Ycrf. 21
Cnput decimumquintrim. axr
Vcrf. 25- Mww oportet eum rcgnare ufqut quo omnes inimkos
fitjictth ^cdibm ejm.
Vcr • 26 Vhfwtu aatcm hoflis aboletur morsr
Arg, 12. Coufirmans feniurn datum, oportet Christuh regnare,
donec abolcatomnes hoftes iuos, &mortem ut hoftem ultimum • Ergo
abolebit mortem, &c per confequcns erit refurre&io.
Verf. 27. Nam omniafubjecit fub pedes cjus. guurn autcm di*
tii tmni* cjfc cifubjeffa, palam ejl hoc dici excepto co qui fubje*
tit ei omnia~>*
Ne quis cavilletur in voce Omnia, excipit Dbum e numero Omni-
um fubjiciendorum Christo, quia Deus eftqui reliqua omnia, prai-
ter feipium, Ch r i s to fubjicit.
Veii. 28 Toftquam verbfubjecta fuerint ei omnia, tunc & ipfe
Fihus fubjicietur ei qui fubjecit ipfi omnia %ut ^Deus fit omnia m
tmntbm*
Quod porro illuftrat, Quia tradito & depofito regnoCHRisTi me-
ditatorio, ut jam dictum , ipfe Filius eft fubjiciendus Deo, quifub-
jecit Jpfi omniofut Deus fit omnia fn omnibus, id eft, Christus
qua Homo, depoiitalegatione Mediatoria,manifeftabit pleniflime omnia
qux per fe,ut hominem9facla funt,DE 1 potcntia,authoritate,& nomine fa-
da cile, feque qua Homoeft,Patre minorem efle, & cum corpore (uo , feu
Ecclefiain fctemum adunatum, Patri iubjectum efle \ ut mediationc,
& mediis, & mftrumentis, & ad jumentis qux nunc adhibentur remotis ,
Dsus Triunus, Pater, Hlius,& Spiritus Sandus, immediate omnibus
Sanctorum neceilitatibus fubveniat , & viitute fit omnia media in omnibus
Sanctis, omninoque omnium mediornm, inftrumentorum, & adjumen-
torum neceflitatem plenifllme praefentia fua immediata , in perpetuum,
ab omnibus San&is depellat : quorum ommum vicem plusquam fupple-
bit ; & ipie erit, virtute & efrectu, plus quam omnia illa, & quarcunqu;
defiderari poffunt aiia ad felicitatem feliciflimam, in omnibus Sandtis.
Verl. 2$' ^lioqui quid facicnt qui baptizantur fro mortuu, fi
cmnino moriui non excitantur, & cur baptizantur pro mortuis ?
Arg. 13. Ad probandam refurrectionem f uturam, in hunc fenfum : Nifi
reiurrectio futura fit mortuoium , quem fructum reportabuut illi qui affli-
diombus pcrfecutionis merguntur, pro mortuis aiiquibus, U or/, pro
D D 2 CHRiSTOj
^12 Epift.' ad Corinth, X.
Christo, & Sanftis dcmortuis, quorum refurrectionem dcfendcntes
Chri sti rdurrectioncm jam factam, & Sanctorum omniurn futuratn
prohtentur & defendunN ( lta enim. Vevbain $akiz.m fumitur; Mart.
iq. 38. & Praspofitio /?r<? , Att. 9 \6) abfurdum autem eft Martyri.
um patientes pto derenlione refurrecrionis mortuorum, ftuftrariipe fua :
Ergo crit rcfurrecrio.
Vcrf, 30 Et cur nos periclitamur omnimomentol
Arg. 14. Conflrmans fenfum praecedentis argumenti: S\ abfardunv
• non videturoperam ludere alios Martyres,abfurdum cxiftimabunt faltern
omnes Chriftian!, nos Apoltolos etiamoperamludere, qui pratdicantes
& iperantes refurrectionem mortuorum , incontinuis vitas periculis ver-
* famur •• Ergo reiurreclio erit*
Verf. 51* lndies moriot r, per gloriationcm noftram, quam ba-
beo in Chrifto Iefu> Ttomino noftro.
Hoc argumentum confirmat fuae experientiae teftimonio, feribaffir-
mans,quam certo glcrlabantur ilic, & Corinthiiin Chri sto, tam certa
. feindies aliam atque aliam quafi inortem obire pro tuangelio, innova,
capitis pericula indies conje<?tum..
Veri 32- Si fecundum homimm adverfui bdjiju pugnavi £-
fhefitqux mihi utilttaiyfi mortui non excitanturl Edamus & bu
hamu6 ? cra^ enimmorimur.
;* Verf. 33 . Ne erratei Mores bonos commercia cdrrumpunt mala.
tn fpecie profert exemplum periculi notabilis, in pugna cum beftiis
Ephefi,infimplicifenfu, &ficut homines accipiunt hanc. phrafin ordi-
nario ; damnare enim ad bcftias ufitatum erat mortis genus, quo etiam
afFectos fuifle Chnftianos conftat ex hiftonis : hoc periculum adiifle Apo-
ftolumquid opusfuiflet ? quid juvifler, nili refurredio fperanda & de-
fendenda fuiflet ?
Omedamm'2 Arg. if. Si mortui non refurgunt , optima efTet gulofa
Epicureorum rcligio , edimtvs , bibamm , crtt moriemur , ficut ahqui inter
iplbs porci jam grunnire incfpicbant : At hoc abfurdum. Ergo mortui re-
iurgentv Yice aframptionis vetat : 1 . Ne attendant puridis iftiufmodi lo-
quutionibus , qux ipfos poflent, vei falfa doctrina, vel vitiofis mori*
bus infxere.
\tx[t 34. Evigilateju/ie, & ne peccate:. quidam enim ^eum
m» norunt^ jd pvdcrem vobh incunendmn hauor
- ' * - Deinde-
Cjput dccimumquintum, 215
DHnde infumando authoreshujus crroris & fautores intereos , fter-
tcre in i'rnorantiiDE 1 , & inintemperantiacum corporali tumfpiritua-
li, hujujmundi voluptatibus inebriatos, idcirco hortatur ut julte. ex-
pergiicantur , td elt , ut qui ad rem fuam fatis attenti erant, & fibi place-
bantin acumiiviuo, cxcutiant focordiam , ingeniumque adresbonas ,
& fanclas convertant potius, interim ut pitdendum omnibus objiciens
quod ferrent atheos illos erroris hujus do&ores.
Vcr/. 55. ^At dicet diqux, quomodo fufcitanturmortui i qnali
autem corpore prodeunt^l
Tertia pars capitis , in qua folvit tres obj"ediones advcrfariortim ; Pri-
ma, Vidctut impollibile ut refurgant mortui; quomodo cnim fiet?
Obje&io 2. Defcribere nemo poterit quali corporc (int refurredtun : Ob-
jedio 3. vtrf 51. Qutd rlet viventibus in adventu Domini, illi enim
quia non moricntur, non poterunt refurgere ?
Veri 35. ^Demens^ quad tu femina*} non vivifcit ymf mortu*
um fuenf.
Ad primam obje&ionem : Refpondet, non e(Te impoflibilem refnr-
rectionern mottuorum, quia femenquotannismoritur, & quafirefurgit.
V^ri. 37- Et quod feminas , ncn corpus oriturumfeminaA , fed
Vudumgranitm,prottt inciderit, iritici aut aticujus exreliquis granis.
Verf« 38, Sed Deus ei dat corpus ttt vo/utt y ey fingults femi»
nihu* fuum corpus.
Ad fecundam objeclionem, Refpondet, corpora fubftantia eadem,"
fed qualitate divctfa reiurreclura : id confirmat quatuor modis : Primiim
cxemplogranorum, ficut granum nudum, aridum , durum , &c. fufci-
tatur in fubftantia, & fpecie tdem, ied qualitatibus diverfum, fic etiam
corpora iubftantia cadem, fed qualitatibus diverfiilima reiurgent.
Veri. 39. Non omnts caro, cadem caro: fed aiia quidemcaro homi.
mm> ai/a verh caro pecorum^ atia vero pifctum alia vero volitcriunL^.
Secundo, Apari exemplocarnium : Sicut Deus potcfr, producere,
& quotidie producit non tantum diverfa femina, ied etiam , carnesdi-
verias fpecie , nam omnis caro non eit c jufdern fpeciei , fic carnem can-
dem cjuidem hominis potett, ref Jcitare , & qualitates ejus mutare.
Verf. 40. Etfunt corpora coe.ejlia^ & jttnt corpora terreflriav
Jedalia quidem txlefitum gtonayatia vero terreflrium^.
Yer£ 4i>-
214 Epifh ad Corinth. L
Vcrf. 4I# Alia gloriaSolh ,& alia gloria Luna^ & alia gloris
SteUatum.ftella tnim ajlella differt in gloria-,.
V^rf. 42. Ita & refurreftiomortuorum: feminatur corpu* cor-
ruptioni ohoxium^ excitatur incorruptibile^\
Verf. 43. Seminatur ignommofum^ excttatur gloriofum : fcmi*
natur irfirmum^ excitatur pctens.
V.^ri. 44, Seminatur corpus animale^ excitatur corpu* Jfiritua*
lei eft cotyus animalc, & e;t corpus Jpirituale^,,
Tertio, Apari ftellarum & corporum terreftrium differentia: Sicut
De u $ Cceleftia corpora Ccelefti , & terreftria terreftri gloria formata or-
navit, & Cceleftia corpora a fe invlcem glona differentia conftituit, ut m
fole, luna, & ftellis eft videre ; fic etiam in refurrcclione corpus, refurgens
gloria differet a corpore cadente , ficut incorruptibile a corruptibili , de-
corum a foedo, potens ab infirmo , & fpirituaie ab animali; animaU corpus
diciturquodabanima, animantium more , permedia ciborum,elemen-
torum, &c veectatur ; Jpmtnde verocorpus, quod retinens animam , i
Spiritu De 1 fuirentatur fine mediis , (icut Angeli.
\7ctC 45. Ita ctiam fcrtptum e/i , Fafitus efi prior homo Adam
anima vivcns: p9Jleriorautem^Adamfa£ius eftSpiritus vivificus.
Ultimam hanc differentiam corporis animalis & fpiritualis repetitam
expiicat, &probat, (quia phrafis durior videri poflet,) ducendonos
ad primum Adamum,ut ad origenem primi ftatus in corpore animali,& ad
Christum, fecundum Adamum , ut ad origincm fecundi ftatus in cor-
pore fpirituali , & comparat hos duos tripliciter : Prima comparatio, eft
inftatuoppofitocorporisanimalis&fpiritualis: Primus Adam fa&useft:
in animam viventem, non vivificantem, quae vitam quidem haberet,
fed fuftentatam ut in aliis animantibus, cibo, potu , &c. Non vero qux
vitam continuaret corporifine alimentis ; Sed Chri stus ultimus Adairt
facluseftinSpiritumvivificantem, qui virtutem poffet fus, per Spiri-
tum fuum communicare , ut fine alimentis corporis, animas cum ccrpoxe
nnio feliciilima confervari poflit,
Verf H6> At ftirituale non eft prius • fed animale , deindt
■ uale^.
Secundacomparatioin ordine; Primus Adam tempore prsrce/TTt in
urali feu animali ftatu corporis s Sccundus Adam pofterior fuit in fpiri-
tmli.
Caput decimumquifttumi ai?
twali Hatu corporis : imperfectior enim ftatus debuit prfccedere , fic enim
fclet Deus progredi ad perfectiilima . Nondicit quod (impliciter Adam
(it priorCHRi STo,fed quod animalis ftatus primi Adami,fit tempore
priorin Adamo, in Christo & innobis. Spiritualis vero ftatus qui
tft a Christo , pofterior cft.
Verfc 47. Primus homo c tcrratpulvereus\fecundus homoy ipfc
Dominas e coelo.
Tertia comparatioin ordine & dignitate perfonsc: frimus homo , mer-
us homo, de terra terrenus eft, cujus corpus de terra ortum, & in terram
icfolutum eft» & fubftraclis alimentis neceflatio refolvendum erat,unde
nobis nihil aliud praeter terrcnam vitam communicari poterat ; fecttn-
dui A<Lm veio, &c homoeft Sc Deus de ccelo, qui licctcorpus de ter-
la habeat, quia tamen etiam Deus eft de Ccelo,eoque nomine ccelellis
dicitur, ficut corpus fuum ( alioqui natura fua terrenum & in pulvuern
refolubile) poruit confervare, nc videret corruptionem, & (icut ex fepul-
chrofulcitatum» Immortalefcu Ccelefte , terrenorum fubiidiorum mi~
nime indigum , & omni ex parte gloriofum reddidit : Sic fimiliter etiam
corpora noftra poterit talia reddere.
Verf. 48. guaiis pulvereus, ta!es& quipulvereit & qualis lllt
toele(lis> tales & cceleflcs.
Ex his probat futuram mutationem qualitatum corporis, aterrenis
«jualitatibus ad Cceleftes \ ab animalibus ad fpirituales , quatuor
.argumentis.
Argumentum primum , Qualis erat terrenus Adam, princeps gene-
risnoftri, fecundum camalem propagationem , tales nos exterreno na-
tos efle oportet, nempe mortales : Ergoquaiis Adam Cceleftis , ( prin-
cepsnofterfecundiimregenerationem & glorificationem , ) poftrefurre~
ctionemeft, nempe fpintualis, gloriofus , incorruptibiLis* immortalis,
xales nos ab eo regenitos poft refarreclionem efle oportet.
Vcrt. 49. Et ficut geftavimus tma^inem utreniy gcftahimus e*
tiam imaginem Cceleftis*
Arg. s. De certitudine quodhocfitfuturum; Quam certo gtftavimus
imaginem primi Adamir in fubftantiae qualitatibus , corformes ei fa«5l:i
animo, & corporetam certoimaginerngeremus fccundi Adami, iniubftan-
tiac qualitatibus gioho&»
Verf. jOi
n6 Epifh ad Corinth. I,
Verf. 50. Hoc autem dico, ftjtrest camem & fangutnem nen
poffe rerni Dti ktreditatem c$nj^ui% neque corruptionem confequi
tncorrupta mtura ^reditatem^^
Arg. 3» Promifliones denoftris corporibus glorificandis , feudeno-
bis in regnum Dei gloriofum introducendis , compleri oportet. At
caro & ianguis , hoc eft , corpora noftra , ut nunc funt corruptibilia ,
reg/ium Dei ingredi, feuinregnum gloriofum introduci non poilunt,
nifi aptata ad Cceleftem lllum ftatum : Ergo corpora noftra mutaus qua-
litatibusaptabuntui, ut in legnum gbria» ingrediantur.
Cermptiol^ Hanc rationem conrirmans addit Arg. 4. Corruptio
feu corruptibile nonpoter.t h;.treditateconleq|ui,& poindeie incorrupti-
bilitatem : Ergo ceceiTe eft ut corpora in quaiitatibus mutentur a cor-
ruptibilitate ad inconuptibilitatem?
Verf« 51. Ecce% tnyfterjurn vobis dico, Kon omnes quidem ob+
dorm;cmus% fed vmaes mutabimur.
Obje&ioj. Quid riet viventibus in adventu Domini? Quomodo
refurgent, qui non morientu-vf-d vivi comperientur a Judice ine;usa<iU
ventu ? Reipondet aperiendo myfterium : nempe non omnes morituros,
nec omnes refurreduros , ted. extipiendos eile eos, qui fuperftites funt
futuri in adventu Dcmini , qui mutabunturomncsin ftatum immorta*
lemperpetu6duratuium,velingloria, vcl incruciatibus, quas mutatiq
futuia tl\vice mortis& rdurteclionis.
Verf 52- <5\tomento & \aciu oculi% ad ultimam tubam (ca~
wet enim tuba ) & mortui Jufcitabuntur incorrupti , & w*s
mutabtmur*
Modum oftendit , quod mutatio hsec futura fit in /aftu, vel in i&uL
oculi, hac eft» momento, omnibusvivis 3c mortuis horrcndo clailico
citatis ad Dei judicium.
Verf. 53» Oportet ertlm toc corruptioni obnoxium induere in-
ccrruptam naturam^ $ mortale bocinduere immortalitatenL^,
Hujus mutationis duus reddit rationes : Prima , Qma oportet
mortalitatem abiorberi ab immortalitate, & mortale crrpus induere
jmmortalitatem : Ergo mutabuntur qui vivi coiiiperientur iu adven-
tuD O M I N l.
Vcrf. 54,
Caput dccimumquintumi ai 7
Vcrf. 54. £>iium autttn hoc corrupttcni obnoxium inJuerit in*
comtptam naturam, <y mortale hoc induertt tmmor^a/itatern , tunc
fiet illud qujd fcriputm eji9 ^Abforpta ed mors ad vtcloriarrL^.
Vcrli 55 Vbi tua, Omors, vtcJortai ubi tuui y 0 fepuLbrum,
JlimultiA ?
Katio 2. Quia oportet impleri vaticinium Prophet* Hofex , Cap. 13.
t/«/. 14. c]ui pknam vicrorian cie moite& kpulchroreportandam prae-
dixit: Ergo mutationera patientur vivi in ad ventu Domi N 1 , qux vi-
cem mortis fuppkbit.
Vcrf» 56. tttmu/us verb mortU eft fcccatumi vu autem pec-
cati, Lex,
Ut hxc vi&oria major appareat, infinuat vicroriam reportandam efTe
etiam de peccaco & Lege , ablque quibus nihil poflet in no^ iepulchrum f
nihil mors; nam nifi Legi fatis^at, manet peccatum, manet lra, rranet
mors. Poftquam autem Legi eft tatisfactum pro nobis, tollitur iia & pcc-
catum, quo iol j ut aculeo armatur mors, ad lethakm punctionem nobis
iniligendam : exarmataautem iriors, triumphatur & aboktur.
Verl. 57. Sed DeoCugratta , qui dedit aobis vtcJoraimfer Do-
minum noilrum Iefvtm (Jhrtftum^,
Hujus vicroiLe dupliccm ufutn oltendit : primus effc, ut gratiar agantur
T£o,quiper Chri stum conceiTit nobis viclonam in mortem, peccac
tum, & Lcgem,in,6 vero Chri sti victoriam imputavit nobis, & fccit
noltram, nam pro nobis moituus eft, 6c pro nobis per refurrectiunem#
victoriam de morte confequutus eil, ut nos victores redderet.
Vcrf. 58 haque, fratres mei ditefti, firmi eflote , immoti ,
abundantes in opere *~Domini femper y quumjciatk Uborem Viftrum
non ej] inamm in *~Domino.
Altcr ufus hujus doctrina? cft , ut fub fpe prxmii gratuito donandi, in
d«e returrectionis, conftanttsperfeveremusin fide Luangclii,& gnaviter
incumbamus fructibus fidei ferendis, quia inrciurrecrionerettibuet no-
bis DoMiNus,quod apud homines deperditum eft, videlicct opeuua
bonorum pr*inium.
E E Caput
21S Epift. ad Corlnth. I*
Caput decimumfextum.
g^ Ltimi Capitis tres funt partes : in prima contlnttttr
ultimus EpistoU articulm, he coRetla in ufum pauperum Ju»
djorum ficienda , ad verfum $. ln fecunda habeturCon:lnfio%
continens res magr.a ex parte famiUares, ad verf 1 9, ln tertU
fdutationes Sanllorwn commemountw , ad finem.
VWf i P^rro ^e colle&d in Sanclos , quemadmodum con&itui Ec*
iffns Ga!at?<e, ita & vos facite^.
Quod ad colleetam attinet ; fames prasdicta ab Agabo, Ml. 11. 28.
& fimul perfjcutio, urgebant Ecclelias in Judara degentes, quapropter
hortati fu.it Apoftoii qui Hierofoiymis agebant, Paulum & Eamabam, ut
cclie&am fieri curarent inter gentes,ad neceiTitates pauperum judaeorum
iubievandas , Giiat, 2. 20, de hac coilecTa hic agit , jubens, ut Die Do-
minico, quo Chriftiani omnes vacabant a hboribus, & publice convenie-
bantad De 1 cultum, in aertriom publicum finguii perfeconferrent^.
abfque pompa, pro uniufcujulque facultate,
Rariones fuafionis funt iex : Prima ratio ab exemplo aliarum Ecclefia-
rum> nominatim eaium qu<e erant in Galatia, quibusidemorficium it>
cumbebat, eademque prarcepta data funt.
Verf. 2. Primo quoque die bebdomadis unufquifque veftruna-
pudfe reponat , recondens quod pro Dei benignitate Itcuent ; r>e
quuwi venero > iunc collecice fiant.
Ratio 2. Qma niKil requiritur quod ipfis fit grave vciiniquum, f^d ut
fmguiis feptimanis iemel, tempore & loco ad remopportnno,quifque
conferat pro fux profpentatis fquana a Deo obtinuerit) menfurajfacilis au-
tem erat ratio qua coilecla fieret pubiice diebns Dominicis,& tamen fin-
guli apud fe,id e!t, nemine de fumma conlcio, eieemofynam feponerent ,.
nempe fi judicaverimus imitatos efte excmpium veteris Eccleficc incol-
lectis facendis, pofita cifta perforata in aditu domus, in quaadDEi
cultum conveniebant.
2Y> rum vetiero f\ Ratio 3. Qu'a ipfe ad eos yenturus erat, cogniturus de
ipforum obedientia : Hic etiam habetur ratio 4» Ne fi rem neglexcrint*.
vel cliQulerintj imrcrati inveniantur* cum Apoftolus venerit, & tempore
minus idoneo colkclam faciant, maioricum diiticultate & difpendio.
Yerf. 5
Caput dccimumfexfrim. ai^
V^rf. 5. Poffquam autem accejjiro , quofcunque probaveritis per
Gpislolsi , /?./ mtttam , ut perferant bemfcentiam vejlram in Hi-
€7 u a feaLs,
Ratio ;. Obj'edtioni occurrens, quia ne metus fit de collefta recle
impendeuda, hcce defcrcndam .Hierololymas, colLclam committam
iulisprobatis viris, a vobiiipliseiigendis, quos ego una vobilcum mit-
tam cum Epiltolis.
V rl. 4 £uddji res digna [uerit ut> & ipfe prficifcar^mccum
pr fi ifcen ur%
Ratic 6 Quia res h.rc adeo mihi eft cordi , ut pararus fim non modo
kgatos vcftroi per Epiitolam commendare Ecclefiis qux funt in Judsea ,
fca fi opLrx prctium f utaum fuerit, etiam Clim iis quibus negotium com-
mikntis, proticifci ipfe itatui.
Secmdcu Tars.
Verf 5. Veniam autem advos quum sZMacedoniam tranftero±
(Macedjniam entm pertran/tbo* )
\ crl 6 ^lpud vos autem fortajje permanebo, autetiam byber*
'nabo' ut vos me profequamint quocunque profict[car.
Verf. 7. Nolo entm vos nunc tn tran/curfu videre: fed Jpero
temporis altjuantum man\urumvc\t apudvos, (iDominui permi/trit*
Secunda pars Capitis efb Epilogus EpiftoLc, con^inensmagna ex par«
te res ramiliares , qux etiam ad Corinthiorum aedihcationem fpeclabant:
Articuli hujus conclufionis func fex; Piimus articulus de iplius ad eos
adventu, cuj is fpem facit , verf 5. & fux apud coscommoiationis, ia
arnicitia: mLtuce confiimandas , & ipforum coiifolationis occaiionem, fi
voluent Deus , verf. 6, 7.
Verf. 8. Permanebo autcm Epbt/i> u/que ad Tentecoflen-j?
Verf. 9. Nam cjltum mthi apertum ejt magmm , & tff\cax%&
adverfarti multi.
Cur difterat adventum, & Ephefi pcrro fubfiftere cogiter, ufque ad Fe-
fli JuJaici tempus, qnod ineum ufque diem obfervabant Judaizarrttfs ,
rationcs reddit cuas: 1. QuiaDEus apertum ol\iummagnum,feuccca-
(ioncm amplam & pararam , multos lucrifaciendij feu ad EuangcKum
convertendi obtuleiat, & laboribus ipfius perfpicue bcnedicebat ,
E E 2 quod
220 Epift. ad Corinth. I.
quod vocat oMum effitax : Altera ratio , quia propter adverfariorufn tur-
bam ipfius prxfentia maxime requiretatur , & Satan ipio abfeute mul-
tum nociuflet.
Veri. 10. JSuvd ft vcnerit Tmctkeus , videte ut tuib fit apud
vos : opm emm Domtm opcratur, ut ejr ego.
Veil. II» Nequis tgitur illum pro nihilo haheat : fed pro/equL
rnini eum cum pace , ut veniat ad me ; expefto enim eum cum
fiatr/bus
Articulus 2» In quo ftudicfe commendat ipfis Timotheum, fi ad ipfos
veniet.tap.quam charifFimum filium iuum , (qui filius dicitur Apoftoli ,
quia in EttangClib praedicando infiftebat velhgiis Apoftoli, Deo fancle
ferviensj ficut llk) uteum abinjuriistutarentur,honorihcetra&arent,
deducerent reveitentem, cuftodirent a pericuhs in via , utad fe falvus
reverteretut.
VerU 12 Porrb de dpollo fratre multum precatu* fum eum^ ut
iret ad vos cum Jratnhun fedomnino non fv.it etvoluntas nunc eu?>*
di : venturus eji avttem qwtm tempus opportnnum habuerit-1 \
Articulus 3. In quo neaegritis ferrent Corinthii, quod Apoftolus dum
ipfe veniret, non milerit Apollo Euangeliftam, hominem ipfis f amiliarem,
qui rigaverat plantationem Apoftoli inter ipios, purgat fe, quod per fe non
fteterit, quominus venerit, kd fpem facitintenm ipiius adventus, cum
occafio opportuna oblata fuerit.
Vcrf. 13. Vigilate rfiate infide^ viriliter agite , efiote fortes.
V' rf» *4' Omnia vepra cum charitate fiant^.
Articulus 4. Jn quo hortatur ad officia Chriftianomm militum quinq;
I. Ut etiamfi neque ipie, neque Apollo venturus fuerit, interea perpetuas
excubias agant, ne Sataniocordes,velterreniscurisinebriatos,incauto&
opprimat : 2. Ut in fide conftantes fint, doctrinae veritatem firmiter te-
nenteSi & Christo per fidem agglutmati : 3 Ut fe viros prxftent
in-omni certamine adverfus advertoos fidei & falutis fuaj: 4. Ut in
De 1 virtute animi robur colligant , ne fiacli malis unquam fuccumbantr
j. Ut rerum omnium cum Ecclefiafticcr-im , tum civilium , inter fe
tnodvratricem ftatuant chantatem , publicas utilitati in omnibus fcr-
^ientes.
Vcrf. 25. Precor autem voS) fmresy nofth familiam Stephan*
ejf prhni*
Caput declmumfcxtum. 221
tffe primitiaA Acbai*, & fefe in miniflcrium fantti* addixiffc^,-
\ crf« 16. Vt & vos fubjieUmim talibui , & cmnibu* opciam
fuam ccnfenntibiH & laborahtlbu*.
-Articulus 5 . In quo commendat illis Stephanam cum familia ejus ,
qu.t iu Diaconatus munere exequendo ipium adjuvabat, ut in hor.oie ha-
beant ipfum & familijm ipiius : Pnmo, Quia inter primos nomina de-
derant Chri sto : 2. Quia ultro iuum fervitium obtulerant Ecclelix
Corinthiac* in Diaconatu, idquc ordine obfervato, qui iri Diacoms con-
ibtuendis rcquircbatur , (xut verbi vis infmuat : rogat igitur Apoltolus,
ut his fubjecli, honorem debitum 3 feu convenientem lpforum minifteriis
exhibcant ; Subjectionem hic non tam politicam,refpectu muneris,quam
ir.oralem intelligit , qua reverentes & obfequentes nos praebemus iis , qui
virtute prseftant •, interim non excludimus fubjectionem quae muneris cau-
fa dcbeturdiaconis , quiuna cuin reliquis ptefbytens res Eccleiiathcas
admini(rrant,in quibus rebus Stephanas cum familia fua ferviebat.
Vcrf. 17. Qaudco vcro de adventu Stcpkan<t Fortttnati & Achaf
ci , e/uoniam ab[entiam vejiram hi fuppleveruMr'.
Va^ 18, Re/eccrunt emm fftritum mcum ac vejlrum. Agno*
fcite itaque qui funt hujufmodi,
Articulusd. In quo laudat miilionem trium fratrum aCorinthiisad
fe , quia vices Corinthiorum m iplius vilitatione fuppleverant ; 1(rfoaiL:/fe
dicuntur Spiritum &: Apoftoli & Corinthiorum, quia ilcut gratum recerant
Corinthiisquieosmiferant, fic & Apoftolo etiam ad quemmiffi- iunt,
quapropter aeftimari vult tanto pluris & hos. & fimiles iptoruai,
Tertia-, Tars.
Verf- I?. Salutant vos hcclefx Afia^Salutar.t vos in T)omin&
rnultum Acjiiila & Pri[cifla, cum Ecclcfia qut e/i domi ipforum.
Verf« 20. Salutant vosjratres ownes. Salutate alij alios cfculo
fanUo.
Tertia pars capitis, fn qna poft falutatos Corinthios: 1. Nomine
Epheilorum & reliquarum Ecciefiarum in Afia : 2. Nominc PrifciilcE &
Aqudar &familaeipforum, ver(u 19. 3. Nomine fratrum comitum fuo-
rum, quiinipfius confotto dej?ebant. Jubet, prout orientahbus mos
erat, utfeinvicem falutantesofculo, ficut nos dextrarum conjundione,
flne
s!2 Epifh ad Corinth. L
finedolo aut diifimulatione , fande id pneftent, & reliqua mutuae di*
le&ionis figna.
Vcrf. 2£. Salutatio manu mea Pau!/f
Deindc Epiftolam hanc ab amanuenfi defcriptam , cum falutatione
fca, manu propria oblignat, utgenuina cognoicatur ; Quja cnim lpfius
temporibus hdx erant EpiLtolae Apoftoloruin nomine, 2 ihtff.z. j. |d.
drco oj. us erat ut (igno aliquo, Ecckfiis mamfetto,difcernerentur.
Verf 22 SiqtiU non amat ^Xominum lefum Chrifiumtfit ana-
ihema maran-albtu.
ln Epiftol* claufula , oforibus Sc inimicis Chri st i occultis, & aper-
tis malediot ApoftoLca authoritate , idque uiitads extrem^exccrationis
vccibus ■ hac enim iblenni formula, Marmath^ id eft, Dom inus venit,
Ecclefia teftata eft fe omnibus orticiifui partibuserga virum cjuimodi per-
functam efle : Deincepsabeo de communi confilioabftinere , eumque
Dei judicio extremo, feu adventui Domjni, ut deplorata? inter ho-
mines fpei, permittere *, Inttrim Apoftolus his vtrbis non excommunicat
hypocritas ab externa ibcietate Ecclefiae, fed minatur extremum exitium,
nifi refipifcant.
Verf 23 Gratla Domini lefu Cbrrflijtt vohifcum.
Ver{. 24« Cbaritai meacum omnibm vobn in Chrifio Ieftt. Amen,
Denique poft Apoftolicam benediftionem, pro authoritate fua Corin-
thiorum Ecclefise applicatam , fpecialem amorem fuumerga eosfignifi-
cat, ut apud fe ftatuere poflent, omnia quae in hac Epiftola defcripta
funt, fiveinipiorumreprehenfionem, five exhortationem,a dileclione
■profe^ta efle*
EXPOSITIQ
EXPOSITIO ANALYTICA
Epiftobe Tauli Pofterioris,
ad Corinthios,
Summarium.
ON caruerat prior Epiflola fuo frufiu apuJ Co*
rintbios p!erofcjue9 fea\ erant tamen aliqui, pr<efertim
vaniloquiTioctores , qui pcrfliterunt in fui contumacia,
& jfposioli autboritatem non tantiim ipfi co?,tenpfrunt9
fedetiam pubtice aufi funt fe cnm illo comp(trare0 &
feipfos iili praferre, Jlpoflolique dignitatem cum detri~
mento Euangelii y apuci populum quantum poterant im»
mimtere* Hos ut compeferet , & omnia in Crintbi*
or.im Ecrfejia mtlins conflituta inveniret in fuo adventu t fcripfit hanc ftcundam
EpijhLm> qu£ tota fere apologetica e&.
Tt£tcr exordium & epilognm , Epi/loU trts fur.t pdrtes : In prima , pof?»
auam removit fcanddum crucis [ibi impofitte , & fujpicionem alienati fui ani-
mi ii Corinthiis , Cap. I. & 2. defendit minifterium fuum, Cap. 2. &Cjp.^c
Sum.quc in MwiHerio conslantiam & fidelitatem probat , Cap. 4. rjr Op, 5.
addita bortatione ut Miniflerii fui jructtit ferunt , (fap. 6. deaue ftu in ipfof
b.nevolentia fibi perfu:deant9 Cap, 7.
ln fecunda partt EpislaU bortatur, ut coUeUam fuiant in ufum affliclo»
rum, fratrum Judrtorum, Cap. 8. ejr 9. r<
ln tcrtia parre anthoritatem fuam vendicat , a contcmptu & ajpcrjionibns
falforum dnlorum , qui ut Jlpostolm vilrferet, apua* Coriithw* lalorabant, Cap*
10. & fanUe adverfns eos cjoriatur , Cap. II, & 12. fuamque autloritatcrn
formidabiiemy fimul & amabiUm Corintbiis fludet reddtre > Cap. /3,
Caput Primum.
CApltis dux funt partes prtter infcriptiorjem EpiftoLtl In
priori removet fandalum crucis & affliUiomm^ cjuilus non iu pri-
dem premebatur^ ad verf. 12. ln feciwda parte , removet fufpicionem
dicnatifui aiami a Corinthiu > ad Jincm*
lrftriptU
224 Epift. ad Corinth, II.
lnfcriptlo EpiftoU au* vicem fupplet exordii, verf. I. & t, parandis
Cortnthiorum animvs ad rette auipiendwn autt Jlribebat , infervit > auinafit in
tum Jinem infiniMtis rationibm*
~j r "pAulu* Apoftolus Iefu ChriBi per Dei voluntateml
Verl. i* ^ Timotbeusfrater* Ecdefix Dei qu£ tft Corintbi 7
una cum fanBis ommbus quifunt in toia Achai<L>\
Ratio prima ; Quia Paulus author Epittolar, erat Apoftolus Iesu
Chiusti, & fummas in Ecclefia authontatis : Ratio 2. Quianonaf-
fiimpfit hunc fibi honorem ( ficut falfi aliqui fratres raentiebantur fe efle
fervos Chri sti , cum a Deo noneflent miili ) fed fpeciaii De 1 volun-
tate coniequutus erat hunc honorem. Ratio 3. Quia Timotheum fecum
teftem vocaverat adverfus tos^ nifi hanc De i vcritatem a fe icriptam
admitterent. Ratio 4. Quia quod fcripturus crat, non ad Ecclefiam Co-
riuthiacam tantum, fed ad omnes Ecclefias & Sanflos in reliqua Acha-
ia pertinebat, nempe afllrtam hanc quam fcripturus erat Ycritatera
cogno'cere.
Verf. 2. GratUft vobu & pax a Deo patre noftro, & Domi-
no hfu Chnflo*
Ratio 5. Infalutatione, feubeneddlione Apoitolica, comprehenfa:
Qma Paulas author Epiitol«e, dignitatcin Ecclefiae Corinthiacac , nole-
bat i.nminu' quovis modo, etiaiih torruptiilimos fciret homines, in lllius
Ecclefi* f ;cit:ate, non latcre tantum, icd et''am aperte fc ipfius Apoltoli
inimicos prodere: led Ecclefiam quae eiat Corinthi pro vera Ecclefia con-
ftanter hab-bat, cui pro authoritatc fua, Euangrlii benedictionem appli-
care, eique omnia boax comprecari non dabitabat. Jdcircoeaquae fcri-
bebat , Cvim ea animi iubmiilione & benevolentia qua par erat , acci-
pere tenebantur,
Trimcu Pars.
VerC 3. Rcn»dictw Dem ac Pater Dcmhi nofiri Iefu Chrifii \
Pater inq* m tile mifericordiarumi & T)etto omnis confolattonit
tyiuthor :
Piima pars Capitis, fn quaprobat Apottolus Corinthios non debere
ipfum, crucisvelmiferiarumriominedcipicere, idque argumentis duo-
dccim.
Argumentuin.
Caput primum. 225
Argumentum primum, In tinediif afflictionibus compertum fcabeo
Dehm Patrem ma\imc mifcncordem, & confolatione omnigenaabun-
dantiHTmum 1 adeo ut cauiampotius habeam benedicendiDEo, quam
quxrcndide calamitatibus , a Deo immiflis. Ergo aftliclionuni nomine
non debetis oftendi, vel me defpicere.
Vcrf4 4 Confolans nos in omni opprcjfione noflra, ut pojfmus
pofitos m q-tavts opprejfione con[olariyea ipfa cvnjolatione qua nos
ipfos Dem con(olatur.
Arg. 2. Per hanc in aftli&ionibus experientiam, aptior redditus fum
ad coniolationcm miniltrandam aliis affhclis ; Ergo non debetis in
me orrendi , &e*
Veri. J. Nam ficut abundant perpejjiones Chrifiiin nolis , itn
per Chrislum abnndat ctiam> conjolatio noflrcu.
Arg. 3. Aftlictiones funt Martyrii pars, & pro Euangelio, feuCHRi-
5to cumhonoremihiinflictx, ita utCHRiSTi afflidtiones dici poilint,
participative : Nam quae Martyribus infliguntur, Chr i stus ubiimpu-
tat, Ut Mt. Q. Saul, SauU curme perfeaueri* ? Ergo, &c.
TSo(ipfos~\ Arg. 4. Christus teilimonium tulit (ex tempeftiva &
fuperabundanti menfura confohtionis in meipfum, collata in afflictioni-
bus,) arrumnas, quas perpetior, propter Euangelii dcfeniionem in-
flictas efle mihi : Ergo non debetis , &c.
Verf« 6- Sive autem premimur D tdfit pro veflra confolatione ac
falute^ qu<* efficitur in tolerantia earundem perpejfionum* quibus&
nos ajficimur : five confolationem acctvimmbtd»Jit pro vejira confo-
latione ac falute : & (pes nojira firma ejl de vobu> :
Arg. 5. Illae afflietiones,, & (imiliter confolationes tendcbant adutili-
tatem Corinthiorum , qui in fide confirmari, & variis modis #d;ficari
ad ialutem , & nommatim confolationem capere , per experienti-
am Apoiloli poterant; Ergo non debebant in Apoitoli cruce orT^ndf.
Qu^rtgitveiejfi:aciterprodHc;t.~\ Arg. 6\ Quia falus Corinthiorum effi-
cacitcr promovendi erat, per ejufdem gener^. aftliclionumtolerantiam ,
per quas aftlictiones , utperviam, ad gratisdatain ia.utem, ipfis con-
tcndcndum erat : Ergo tencbantur Connthii Apoltolum propter afflicfci-
ones, quas patiebatur minime defpicere.
Et j}es~\ Arg. 7, Spes certa eft de vobis quod neque fitis nos dcfpe-
¥ b cturi
226 Epiflv ad Corinth, II.
duri, nequeaffliAioncsquasperpcticminimalchturi; Tenemini ergoi
noftram de vobis fptm non frultrare.
y&l\ 7» jZuod lciamus vosficut/bcii eflis perpejfionum^ ita ctu
am focios fore confolatioms*
Arg. 8. Novi vos & confortes faclos e(fc noftarurn affliftionum per
fympathiamJ& conlbrtcs futuros coniolationum noftrarum;£rgo tenemini*.
nos ob afflictioncs quas perpetimur minime defpicere»
Ver(, 8* Non enim volumus vos - i?norare fiatres 9 de opprcjfio*
ne no/lra qu* nohis evenit in iyifia , nos fumme gravatos fuif-
fe fupra vires} adeo ut prerfus animi pendcremus etiam quhd ad
vitanL-,,
Vcrf ? Scd ipfi apud ntrs decretum mortis hahmmus^ necon-
fidercmm in nobtjipfis, fed in 1>eo qui mortuos excitaf :
Verf. io. ^uiqne ex tanta morte Itberavit, ejr liberat, in quo
Jferamw nos aahuc etiam liberatum irit
Arg. $r. A fpeciali exemplo & nupera fua expericntia in • Afia , Tanturrv
abcft, ut me pudeat afrli&ionum mearura > ut cupiam earum magnitudi-
nem ab onmibus inteliigi , & meam etiam in illis infirmitatem , ut Deu£
ln^ is glorifketur : Ergo non debetis me ob affli&iones dcfpicere* Aifli-
clionis magnitudinem, &fuaminfirmitatem manifeftat in co, quod in
Ephclino tumultu» de quo Mi. 1923. vel fimili aliquo periculo , inops>
fuent confilu, quomodo vit* periculum evaderet, ut qui intus, & irv
animofuocertaro mortem expedhbat.
7S{eco7!fid£rtmm~\ Arg. 10. Didici ex hac experientia& fimilibus,mihi
ipfi dirfidere, & Deo foli inniti» qui ex pratfentifiima morte eriperc
jpoteftmoiientes, & mortuos etiam excitare, in quem ctiam finem „
Deus mc in penculum conjecit : Ergo non debetis meam affli&io-
nem defpicere.
Speramm~] Arg. ii. Experientia hac nupera , & fimilibus,excita*
vit in me Deus tirmam fpem, de liberatione mea intempore futuro,
<eti'am fi innovas calamitatcs incidercm : Ergo ob praeteritas affii&io-
nes non debetis me defpicere.
Vcrf, 11 Vobis etiam unh pro nohis operam conferentihus ads
deprecandum, ut donum ex multis pevfonis innos collatum , permul»
tos tdebretur gratiarum aclionc pr$ nobis»
Arg. ix
Ciputprimum? ^ 117
Arg. i i. Quia cognitio periculi & liberationis excitatura erat Co-
tinthios inter alios ad precandum pro ipfo, Sc fic ad impctrandum X De 3
iplius liberationein iil futuro,& per confequens etiam td gratiarum adfci-
onem ampliorem, per multos Deo leddendain : Quibus argumt ntis con-
iideratis non poterant Corinthii lJaulura ob afflicliones quas paflus crat ^
4contemneref iaiteai non debcbant in eo offendi.
Secundtu Tars.
Vcrf. 12. Kam glortatio noSra h*c e/I, uflimomum videlicet
confcientix noflr*y qubd cum fimplicitate & fimeritate 'Dei^non
cum (apientia carnali^ fcd cum gtatia *~Dei verfati fumus in mun*
do> potjjjimum autem apud vos.
Sccunda pars Capitis, in qua fuipicionem alienati fui a Corinthiis anU
mi fquam excitafle,& frivolis argumcntis fovifle videntur iplius adver-
iarii pieudapoftoli ) removct , & probatnon debere eosfufpicari morurn
ipfius mutationem, aut animum ab ipfis alieniorem, idque iex argumentis,
poft quae folvit obje&iones quae contra afferebantur ab adveriariis , duas
vcl trcs.
Argumentum primum , In quo fimul reddit rationem, cur ipfuts falus
debcat omnibus efle commendata , & fimul probat fe eundem manerc
quem Corinthii experti erant , tot menfium probatione , quot lpfe in-
ter eos commoratus erat ; In fimplicitate & iynceritate Janda , con-
ftanterita me gcfli, ut qui Dio & confcientix mex, & omnium homi-
num me probaverim . Ergo non eft quod fulpicemini morum mcorum*
aut aftc&us crga vos mutationem.
T^oncum^ Arg. 2. Confirmans fuperius. "Fons converfationis me«
eratgratia Dei, quaefibi iimilis & conftanseft, & non veriipellis illa
prudentia, qtu carnaks homines fuorum commodorum cauia fimulant
erga alios ftudium , quoplane deftituuntur. Ergonon fufpicandum vobis
eft dc meorum morum , aut aftecfcus crga vos mutatione.
Veri. 13- Kon enim alia fcribtmiss vobis quhm qua kgitis>aut
ttiam agno[citis. Spero autem vos etiam ad extremum agnituros :
Confirmat quod dixit, & fimui addit Argumentum tertmm : Quia
fatta iplius icriptis & didisreipondebant ( uiquotaxare vidauradvcr-
fcrios qui aliter fe gercbant, ut etiam in fupenori argumento) quod
F f 2 probat
1*8 Epift. ad Corinth. Ilr
probat teftimonio ipforum Corintliiorum , qui licet fufurris adverfar^
orum aliquantulum turbarentur. agnofcebant tamen ipfius finceritatera
& conftanriam , & porro poflea erant agnituri, ut fperabati Non ergo fut
picandum finiftrc quicquam de morum ipfius mutatione.
Vcrf, 14 Sicut & aliquatenus agnovislis nos gloriationem ve*
Jlram ej]e , quemadmadum & vos noslra efiis 5 in diem 'Uorni*
ni lefu.
Arg. 4. Quia aliqua ex parte fetiamfi non ea confidentiacontrn.
Pfcudapoftolos qua decuitj gloiiabantur Corinthii fe ab Apoftolocoiv*
verfos fuifle , & Apoftclus gloriabatur de iis , ut de Apoftolatus iui frucftu,
& gioiiaturum porro fe fpeiabat in die Judicii : Ergo nulla caufa lulpi-
^ionis de alienatione animi ipfius ab iis.
Vcrf ij, Itaque hac fiducia pisu volui ad vos vemre^ ut (e*
cundam gratiam kabcretu*
V^rf. 16. Et per vos tranfirein Macedoniam, & rurfum a Ma,-
cedonia venire ad vos^ & d vobu deduci in Jud^am^.
Arg. f. Quia ipfi propofitum firmumftabat proftcifcendi ad Corin-
thios in mutuas benevolentia: fiducia , uc conveifionis primum benefi—
cium cumulatet, confirmatione fidci, tanquam fccundo beneficio; &
ut indicia benevolentia^ ipforum erga fe ab iis, inorriciis qus enume-
rat , etiam acciperet ad dilc.clionis mutux increjnentum : Non ergo «
fuipicandum , &c
Verf. 17. Hoc igitur aitum deliherarem, nunquid levitate fum
xfus ? aut num c\ua dHibero ,/ecunaum carnem dclibero , ut fit a-
pud me Etiam & Non ?
Arg. 6, Per folutionem objectionis propofitum : Adventum meum atl
Tosdiftuli diutiusquam voluiflem , non ex kvitate animi invos mutati,
fed ut poftea patebit , ex dikctione erga vos, ut vobis parcerem 9 quos
ceniuris Ecckftafticis caftigare oportuiileti fi ad vos prius veniftem. Non
ergofufpicandumeft, alienatum meum a vobis acimumefle. Objectio
proponituriis terminis quibus adverfarii ipfiim calumniabantur , quaii
vanum , & levem, inftar irregeniromm & carnalium loqucntem , &
promittentem quae non ftatuerat pratftare , ficut qui leviter promit»
ttmt,. & kviter niutant confilimn ^cujus neque di<ftis , (& per con-
iequens-)
Caput primurru 229
Slqucns) ncque do&rinae conftiterit certitudo aliqua , & cui idcirco
fides non erat adhibenda.
Verf. iS. Imb fidelis Deus no\\t fermonem noflrum Apudvog
uon fuijje Etiam &- Nort^,
Reipondet objectioni, & quia plas cavet ne docftrinae imputcturquic-
quam, quamneiplius famse derogetur, refpondet primum de doclri-
na , & confirmat ejus veritatem quinque rationibus: Ratio prima : Quia
cum doctrina ipfius flierit Dei verbum, veramfuifle necefle erat: qui»
Deus veruscvfideliseft, cujus dictata folum apud eos docebat , non
vero modb arrirmans , modo negans idem , ficut qui fibi non conftant,
modo etiam , modo non. Idcirco de veritate do&rinx , non erat lllis
dubitandutru
\ er(. 19. Nam Dei filim Iefm Chrifim^ qui inter vos per nos
fnedicatta eft> id eft'f per me&Sylvar/um ac Ttmotheum y non fuit
£tiam & Non^ fed fuit Etiam in ipfo.
Ratio 2. Nihil aliud continebat mea docrrina, & collcgarum meorurtt
quam unum Iesum Christum , qui eft Dei filius immuf abilis , 8c
aeterna iemper fibi conftans veritas. Ergo de doftrina mea non cft-
dubitandum.
Verf. 20. j^uotqu?t enim funt promiffiones Dci>in ipfo funt E-
tiam , ejr in ipfo/unt <*stmen, td Dei gioriam per nos*
Ratio 3. Confirmansfupcriorem» OmnesDEi promiflionfsinCHRZ-
sto tk per Chrtstum funt ratavimmutabiles, & completa: partim
quatenus ell Filius Dei, perqnem omnia faeta lunt : partim quatenus
eft Medhtor 3M»3p«*©-,qui promiflam redemptionem noftri complevit,
& roeritoiuoimpetravit , ut bona promifla pradrentur nobis, & reipfa
nobis applicat. Ergopra^dicationoftra quaenihil aliud continet, neceila-;
rio firma eft, nec de ea dubitandum.
Ad fDei glo-iam ~] Ratio 4. Sicut promifliones Dei iunt etiam & jfmen >
in Christo, id eft , rata^ & completx reipfa ; fic ut etiam &
jiwen , id cft ratae & completar efle agnofcantur, & praedicentur per
ncs, velanobis, ad gionam Dei facit, qui non nifi in Christo pro*
imfiionesfuas compkri vult : Ergo tam firma eft prxdicatio noftra ,
quam certa eft Dsi gloriricandi i^atio in Christo, ncc de ea
dubitandum,
Vcrf. 21^
230 Eptfh ad Corinth. IL
Verf. 21. Torro qui nos confirmat vobifcum in Chriftum> &qul
mxit nosy Deus eft.
Verf. 25. J$h$i etianiobfiguvit nos , dcditque arrhaboncm Spi^
ritu4 in cordibus noftrts.
Ratio 5. Deus author eft hujus fidei noftrsein Christum, con-
firmans & noftram Apoftoloium praedicationem , & veftram Coiinthi-
orum, ( quotquot fynceri eftis ) fidem , partim communicando Spi-
ritus dona varia , quafi unctionem a Christo, partim figillum fuuni
quafi noftrx fidei viciilim intus appendendo , dum certosreddit de Eu-
angeiii veritate , & gaudium excitat ineffabile & gloriofum , quod eft
quali arrha futurae felicitatis : Ergo praedicatio noftra firmaeft, nec de
ea dubitandum eft.
His omnibus argumentis penfitatis , nulla ratione fufpicari pote*
rant Corinthii quod prsedicationi Apoftoli tot modis divinitus confir*
matae , quicquam falfitatis aut incertitudinis fubefle potuerit, atque
ita occurrit objectioni, quatenus ad doctrinas vcritatem labefactan-
dam tendebat.
Verf. 23. Ego verS te/lem Deum invoco in anirnam meam, mt
idc;rco nondam venijje Cerinthum> m vobis parcawu,.
Jam folvit objeftionem, quatenus ipfius aeftimationem & mores attin*
gebat , caufarn veram cur non venerit ad eos reddendo, nimirum ut da-
to refipifcentisE fpatio, Corinthiis parceret, ideft cohiberet fe a feveri-
ori ipfbrum tradlatione, quam praefens exercere coaftus fuiflet; & dictum
juramento confirmat , quia fic rei gravitas exigcbat, non ergo levitatc
morum diftukrat promifium fuum ad eos adventum.
VerC 24. Noa quod dominemur veflr* fidei% fedqwbd adminU
Hri firnw gaudij veflriy namfide ftatu.
Hinc oritur aiia objeclio : Ergo te ut Dominum fidei noftrae oftentas*
quafi punire poffcs quando vis? Refpondet negando dominiuro, & aftir-
mando minifterii poteftatem , eamque ad bonum Ecciefiae accommo*
dandam, ut ternpdrivis cenfuris, pro Chr i st i voluntate adhibitis, refi-
pifcentes, tandem gauderent. Negati dominiiin fidem ipforum, rationem
reddit3 quia fides tft vinculum con junctionis cum Chr 1 STo,per quam
fidem,ingratia Dei , in jure& titulo ad Chri stum , in pofleifione
praefentium , & in ipe futurorum bonorum ftamus , idcirco fides non
admittit
Caput fecundum. 231
*dm'ttitDominum ullum prxter Dium, homines vcro admittit dun-
taxat, ut Mimftros Dei.
Caput Secundum.
tTa
w*
»
1 ff^
l \\
2ft
Z2*
=isg
^/>///V </*/* yi^/ />*r/f/ : /// ^ r/094 ^Jg/f apo/ogiam
tt xere.de canslanti volmlate fua erqa Corinthios, *d ver*
fum 14. Jn aiten inchoat apoloriam pro minisJerio fuo»
ad finem.
ln prima , fuperioribus areumentu ah probandum animum
fmm & Corinthiu minime alienatum , addit indicia benc«
*volenti<e fua in eos, itto,
V f H^c Atltm wibi ftchnditm judhavl ± nc mrfus ad
e x' vos cum trijlitia veniam^,*
Indicium primum, Quod caufa mutati confilii , de adventu fuo ad eos
fijerit , ne ttiftitiam afterret Corinthiis, inadventufuocoactus fcverius
ipforum mores caftigare, cjuos emendatos cupiebat prius qu.im veniret.
Verf. 2 Nam fi ega triftttia vos afficiam , quU eft qui exbiU*
ret me , nift ipfe qui trtjiitia afficitur ex wo-
Jndicium z> Quod tanta fuerit ipfi cum Corinthiis fympathia, utne*
quiret nifi ipfis hilaribus gaudere, nec temperare fibi atriftitia, cpanv
diu quif^uam inter eos per eum contriftatus maneret.
Verf. 3. Et hoc ipfum vobis fcripft, ne , quum venero , trffiu
tiam capiam ex iis de quibtu cportebat me gaudere : conffm dc
vsbis omnibust tncum gaudium , otnnium ve(hum gaudiurn ejje*
Indicium 3. Quod ipfa fcriptio , non tantum fuperioris Epiftohe , (ed
etiamhujusfecundac Epiftolae,eo fine fufcepta fuent , ne fi veniflet ad
ccs, & impamitentes comperiflet praeter triftitiam de ipforum peccato ,
coa&us fuiflet accerfere fibi novam triftitiam , quara neceflaria feveritas
iilis, & fibi ipfi eflet creatura.
Co»fifus~] Indicium 4. Quodperfuafumhabuerit,gaudium fuum ipfis
ctiamCorinthiis^gaudiiraateriamfuifle, & ipforum gaudia iibi & illis-
communia effe*
Vcrfc
zp Eplft. ad Ccrinth. II*
Verf. 4" Kam ex multa opprejfwne &anxietate cordis \ fcripfi
vobis per multa* lacrhyma* ; non ut triflitia afficiaminiy fed ut co*
cnojcatis charitatem quam habeo abundanttffimam erga vos*
Indicium 5. Quod fupenor Epiftola, quse neceflario afperior erat }
noH fine lachtymis ab ipfo exarata fuerit, & eo quidem fine , ut teftatam
faceret fuam erga eos propenfiflimam voluntatem, non ut eos tiifti-
tia atficerct*
Veif. 5- J$uod fi quis triflitiam attulit , non mihi triftitiam
attulit fed quadantenw ( ne illum aggravem) vobis ommbus.
Indicium 6\ Benevoli fui animi erga Corinthios, Quod Apoftolus
nihili fecerit triftitiam q iam inceftuofus ip(i creaveiat,pra:maerore ilio
quemacceriiveratomnibusCorinthiis; Addit ( Ex pirte) quia cnftitia
haec jam converia eratin gaudium, per refipiicentiam inceftuofi , idcirco
mitigandi caufa k add diile dicit (ex parte) propter jnceftuoium jam
refipifcentcm , ne ei jam m fe gnivato, onus adjiceret , fi peccatum ni-
mis aggravaret
Veri. 6 Sufficit iftiufmodi homini ifla ohjurgatio a fluribm
pofeclo->.
Indicium 7. Quod jam paratus fit inceftuofum pamitentem,in gratiam
recipere, & iic documentum hnitatis iux , & manfuetudinis dare , ut
appareat priorem feveritatem non nifi a diledione, & ftudio utilitatis
Eccldias Corinthiacx proveniile. Jnquem finemhujus iuceftuofi caftiga-
tionem,authoritatemultorum ( id eft, Ecclefias gubernatorum, confcia
& confentiente Eccleiia ) infiictam, & haftenus incumbentem, poft»
quam jam conltabat cam refipuiile furficere pronunciat.
Verf* 7. Zt e contrario potim vos ei condonetis , eumque
ccnfolemini , ne qno modo redundante trijima abforbeatur vir
hu\ufmodi.
Ut ienftatem fuam erga inceftuofum paenitentem demonftret , fuadet
ut ab Ecclefia Corinthiaca rurfum in gratiam recipiatur > additis fex
rationibus.
Ratioprima , Quia~tenenmrrefipifcentiignofcereoftenfam, cumque
coniolari , non minus quam impcenitentem tenebantur excommunicare.
2V>(j«oJ Rctio 2. Quiaalioqui periculum erat, ne nimia triftitia ab^
for|?eretur , nifi jam reupiicentem m gratiam reciperent.
Verf.3.
Caput fccundum. 231
1 Verf. 8. £(hpropter prccor <vo* mt ratam faciath fa %U*m
{6j>itat<.ms.
Ratio 3. Quia (fic potiffiuium rogati ab Apoftolo) teftatum faccre
iuum irga eum amorem tcnentur, oftendendo icilicct ie excommuuicafr-
(ehominem illum, non utperdcrcnt, fcd ut pcr refipifcenuam falvuin
.cum facereut.
Vcii. 9 Nam in hunc fincm eiiam fcripji , ut cegnojcerem pro-
tationem veftri, id eit, an ad omma obedicntet fi u.
Ratio 4. Quia hoc modo fe in omnibus Apoftoli di&o obedientes
demonitratun erant , (lcut prius in cxcommunicando , lic ctiam nunc ,
eum ab excommunicationis vinculo folvendo, in quo obcdientiam ipfo-
rum pi obabat Apoltolui.
Veil. 10. Cui verb condonaw 5 & ego condono» nam ejr cgo
fi.juid condonavi.. cui condonavi^ propter vss id feci, in confjeclt*
Ckrijli^ *t ne fuperemur hSatancu.
Verf • 11. Non enim iUius machinationes ignoramm*
Ratio j. Quja ApoftolusingratiamCorinthiorum veniam illi conceP-
ferat, & cuivis condonaturus cratj jEquum ergo crat ut iliiproptec
Apoftolum huic ignofccrent»
SuptrcmuT ] Ratio 6. Ne per Satanz afhitiam damnum paterctur Ec-
clefia, nifi ei jam relipifcenti ignofcerent, nimia enim feveritate in
dcfperationem , vel in ieceflionem ab Ecclcfia adduci pollent pec-
catores , per Satanam , cujus artes & doli ad nocendum , noa
latent Ecclcfiam.
V-ri. 12 Porro quum venijfem Troadem ad pradicandam E*
njangcltum Chrifli , etiamfi ojiium mihi afcrtum erat per TiomU
numy non hahui rclaxationem tnjptritu meoi eo quodnon invenif
fem Titumfiritcm meunL^ :
Verf. 13 Sed quum iUis valedixijfem , abii in Macedom am^.
Indicium 8. Conftantis benevolentiac fbe in Corinthios, Qupd r.uf-
quam quiekere potuerit etiam ma^na fpe promovendi Euangeiii oblata,
ut in Troade , doncc ex Tito quem Corinthum mifcrat de iplorum rebus
cognoviflct, cujus conveniendi cauia profeclus cft in Macedoniam,ut cer~
tior de rebus Connthiorum pereum tieret, & anmaturum cilct adhuc
ycnkndi ad Corinthios terapus , diiccret ; Quibus omuibus indiciis
Q e* propenfe
*34 Epift. ad Corinth. 11«
propenfe fu* in Cbrinthios voluntatis > confidmtis , Apoftolus fibi gcx»
iuadet remotum iri fufpicionem alienati ab iis animi fui»
SecnndiU Tars.
Verf. 14, Deo autem gratia^ qui facit utfemper triitmphemm
i* Chrtffo; rjr odorem notititfu* manifejlum facit per nos cmti
in loco.
Secunda pars Capitis » in qua fuum Minifterium, defendit , & com*
jnendabile probat , quinque argumentis > obiter infinuans fe non fu-
ifleotiofurn, fed in opere Dominx cum fruftu occupatum , dun*
ab eis abeflet.
Argumentum primum, QuiaiptTusMinifterio Christus f & ipfe
\\\ Christo, dehoftibustriumphabat, eripiendoex poteftate Satana?
piurimos y eofque adducendo ad fidem Euangelii.
Odorem^ Arg. *. Quia per ipfius Minifterium quicunque randemfiie^
ritfucceflus, fuavitas Euangelii , & efficacia manifeftatacft ubique lo*
corum, dumCHRiSTi cognitiovitamvitakmfpirabat* qua vivificati
fontpeccatores, & ad Deum converfi.
Verf. 15. Nam Chnjli bon.i Jragrantiajumus IHo in iis qui
jcrvantury & in iis qui pereunrJ ;
Verk i5. His quidem, odor mortis ad mortem \ illis ver\ odot
vitd ad vitam : & ad tjcquis idonemi
Occupando obje&ionem , quod multis feterent Apoftoli, fimul 8c
ipibrum praedicatio r refpondet & addit Arg. J. Quod tamen ipfi
Apoftoli t cum ipforum Minifterioi Dso accepti fucrint, & pec
Christum gratum odorem Deo obtulerint, non miniis in convi»
ftione & perditione reproborum, quibus Euangelium per accidens
odor erat mortis , quam in credentium & iaivatoruro fide & falute ,
quibus Euangelium erat & natura lua, & effeftu proprio* odor vita*
lis ad falutem.
Quti ^3 Arg. 4. Quia cum pauci eflent idonei & fhffieientes
Miniltri, ( ut interrogatio oftendit) quorum Minifterium fecundet
& acceptet Deus , ipfe erat in numcro eorum qui ad hscc quar di&&
funt , idonei fa&i funt ; tacite perftnngens Pfeudapoftolos * qui noa
- «rant idonei Miniftri ad; pec^torum convcriioncm? quantumvis fe
Apoftolis prxferebant* v .
Caput fed&dum. %$j
VciL Vf. Nci imm% utflcri^cauponamur fermonemrbeUfedu
tx /fnccritatc, fed ut ex 'Deo, in confftclu Dcijefihrtjlo» loquimur
Confirm3t proximum argumentum , apcrtius notans adverfarios fuos
& xmulos, (unulque addit Arg. ?• a diflimilitudine fui , & multorum
prxdicatorum : illi fi non admiicebaat faliam do&rinam , verac tamea
dodrini admifcebant affeftus fuos , ambitioni & ivaritix fiix infcivi-
cntes, &in hominum gratiam do&rinam flcftentes: Apoftoius vcra
I. ln finceritate , id eft , neque falfam do&rinam , neque pravos affe&UB
admifcens; 2. Exfieo, ideft, cum fiducia & authoritate , cognofcens
undeveniat: 5, In confpeftu Dei, ideft, teftem adhibens Deux»
&Dbi gloriam intuens . 4. InCHRiSTo, idcft; in Christi vir-
tute , & virtutis ipfius agnitione, loquebatur * Ex quibus fequitur
cornmendabile fuifle ipfius Minifterium , & minime contemnendunu
Caput Tertium.
Ergit dMinifterium futtm adverfus ebtrcftatores Ae-
fender^
Tartes CapitU funt duce, In primn ptobat Minifteriurm
fuum commendabile effey auinaue jbrgmtntis% ad verfi 6.
T* In fecunda iUujirat & confirmat ultimnm arqamentum%
Mimierii Legalit feu FoeAeris Operum , & Euanglici, feu Fede-
jNcipimus rurfus noftpfos eommendare * num egemus*
Verl. I. ut nonmiij^ commendatitiu cpifiolis apudvos, aut £
vebis commendatitiis i
Argumentum primum commendationis Minifterii fui , continens
etiam purgationem fui ab inanis gloriae detiderio*
Adeo perfpecfta eft omnibus Ecclefiis Minifterii mei efficacia , ut opus
non habeam a quoquam , vel a vobis , vel ab aliis , ullis literis commen-
datitiis, ncquehatc dicoquod inani gloria: ftudeam, fed ut in veftrum
bonum , Minifterium meum adverfus inimicos meos detendam : Ergo
commendabile eft meumMinifterium.
G c a Vcrt 11
eomptrationc
rit GratU.
^6 Epift.' zi.Cqxmtht XI.
VcrH 2. EpiJIoIa noftra vos ejlii, infcripta in cordibm npjirk %
qu<t intclltgitur & levitur ab omnibm hominihus :
Arg. 2. Quia veftra converfio, O Corinthii, ad fidei profeflionem, pei
Mnifterium meum , furHcit m confcientia mea&veftra, pro Epiftola
commendatitia , quae apud omnes intelligirur & agnofcitur.
Verf. 3. *Dum pa!a~m fit vos ejje epi&olam Chrifli fubminijfrai
tam h nobu> injcnptam non atramento y fed $irm Dei vivi} non
4n tabulii lapideis, fed in carneis tabulis cordis.
Arg. 3. Per confirmationem prioris. Quia meum Minifterium fuit
'*fricax, non tantura ut vos adduceret ad profcflionem fidei , fed etiam ad
>eftri regenerationem ialutiferam, per Spirkus CHRisrr lpecialem
'Operationem, hoc eft quod dicit eos efle Epiftolam , quam ipfe Chr r-
sxus , per ejus Miniiterium exaravit, fcribendo voluntatem fuam in
ipf >rum cordibus , per Spiritum fanctum , multo excellentiori rationc
quara fcribi folet aliquid atramento, in catta vel tabulis lapideis.
Verf. 4 Fiduciam autem hujufmodi habcmus pcr ChriRum 4.
pud ^Deurn^ s
Verf. 4. Non quod idvnei Jimtu cx nobijipjis ad cogitgndum quic*
^uam, vclut cx nobifipps^ fed qubd idonei {umm ; id ex Deo e& ;
Arg.4. Quia ipfe, ut fidelem fervum decet, hanc gloriandi fidu-
ciam totam acceptam refert nonfibi, fed DoMiNofuo, Iesu
Christo , inDsi confpeclu.
Quod argumentum illuftrat , partim confitendo fuam impotentiam
mturalem etiam ad cogitandum bonum , feuadminimainitia boni ope-
ris , nedum ad convertendum Corinthios , partim agnofcendo gratiam
Der, ut fontem fnrfkientias fuse, quod aptusht, ad tantam gratiam
aliis impertiendam.
Vcrf. 6. ^ui etiam fecit utidonei ejjemus minijlri novt Tejlat
menti^nonliter&yfed Spiritm% nrm litera occidit* S^iritm au-
tem vivificaf.
Arg. 5. Quia ipfius Minifterium eft Minifterium novi foededs , non
legis feufoederisoperum. Hoc argumentum confirmat feptuplici utri-
mfque Minifterii compar atione^
^esundfo
Caput tertium. 237
Secnnda-j ?ars.
T^cn liter* ] Comparatio prima : Miniftcrium legis,feu foederisope*
rum cft litenc tantum icriptx , vcl voce prolat* , (Ine efhcacia , nnc
oinni fpirituah virtute ad prxltandum quod jubet : Minifterium vcro
tuangelii, feu fcedcris gratix per Christum , eft Minifterium Spi-
ritus, quia fecundum &z per illud miniftratur Spiritus fandlus , quo
viviricatur auditor , & vinbns donatur ad auiplectendum id quod
proponitur.
Occidit ] Comparatio fecunda , confirmans priorem. Minifteri-
um legis operum , feu litefJC fcriptsr , convincit de peccato tantum,
& occidit peccatorem , pronunciando in eum fententiam mortis. Mi-
nifterium vero Euangeln , ieu Gratisc in novo foedere , oftcndit
liberationem a peccato , abfolvit peccatorem, cV (ic ei afrert vitam#
Verf» 7 ^u od fi mertis minifterium literis informatum tn
faxit^fuit gloriofum> adeo ut ncn pofftnt intuerifilij Ifrael infaci-
4m Mofif) propter gloriam vultus ejus^ qu* abolenda erat^^
Verf. 8. £ui nonpotius mini^erium Spiritus erit gloriofumJi,
L4pldilui6~\ Comparatio 3. Lex operum miniftrans tantiim mortenv
( nam fecundum hoc fedus nemo juftitiam vel \itam confequitur) irt
lapidibus infculpebatur,ad fignificandum quodperipfam cor nonemol-
liatur , non renovetur : fed monnum maneat : Euangelium vero gra-
tix in cameis tabulis cordis fcribitur , hoc eft in cordibus vi Spiritus
fancti , vivificatis 8c emollitis , ita imprimitur, ut virtus divinas gra-
.tix, inomnibuscordis expreftionibus difcerni po>Tit,
Gloriofum ] ^Comparatio 4* Minifterium foederis operum , quod eft
Minifterium mortis in omnes qui peccarunt , gloriofum quidcm erat ,
ut in Mofe apparuit , ( nam etiam in puniendis peccatis gloriofa eft j ufti-
tiaj fed Minifterium novi fcederis , quod eft Minifterium Spiritus vivi-
iicantis , magis eftgloriofum, nam iitin Mofe legis maledictionem in
peccatores pronunciante , iplendebat gloria corporais: in Christi
vero facie peccatores ex gratia liberantis , fplendet O quanta gloria
fpiritualis l
Veri. 9, Nam fi minifterium condcmnationis fuit gloriofum ,
isnulto magit minifierium juJittU ahndat gloria->9
vComparatiC; :
1 3 8 Epift. ad Corlnth. I L
Comparatio 4. Legis feu Veteris Fcederis Operum Minifteriufi ] eft
Minifterium condemnationisob peccatum, & propterea gloriofuoi qui»
dem: fed Miniftenum Euangeiii, feu Novi Fcederis > eft Minifterium
juftitiasCHRiSTi , & abfolutionis a peccato, &propterea tanto glo-
riofius, quanto abiolutio & juftitia , iuperant coudemnationem & pec-
catum. Qupniam ex Foedere Operum omnes arguimur peccati , omnes
condemnamur, & morti obnoxii reddimur, ldcirco ejus Minifteri-
um vocatur Minifterium peccaci, condemnationis , & mortis.
Verf, 10. Etenim quod gkrificatum fuit ^ne glorifieatum qui-
dem fuit hac in parte, id eft,?W ad fuperantcm gloriam attineu
Comparatio 5. Minifterium Legis,licet gloriofum fuerit, tam longe
fuperatur a gloria Minifterii Euangelii feu Gratix , ut gloriofum non
mereatur dici, ied evaneicat prorfus in comparationc , ficut gloria ftel-
larum abforbetur apparente Sole : Euangelii vero Miniftcrium fimplici-
ter & excellenter ell gloriofum.
Veif. 11. Namfi quod aboletur ^fuit glorlofum^ multo maglt
eft gloriofum id quod manef.
Comparatio <5. Minifterium Foederis Operum,tefpecT:u Ceremoniarum
annexarum, gloriam ternporalis difpenfationis tantum habebat , quia tan-
tifper duratururn erat , dum homines in Ecelefix infantia convidi pec-
catorum, & impotentiaefuaeadfeipfosliberandum, adCHRiSTUM con-;
fugere docerentur , & quafi pxdagogi manu ducerentur , quae ratio do~
cendi Ecclefiam jam adultam, & fub fplendore Euangelii revclati de-
gentem, tollituifut inutilis : Minifterium veroNovi Foederis gloriam
habet permanentem,in gloriofum C h r i s t i adventum ufque.
Verf. 12 . ItaqHe quum ejufmodi (pew babeamm^multa inloquen*
do evidentia utimur : Nec fumta ficut ^Mofes qui imponebat ve-
lamen Jaciei fiu , ne intuerentur Jilij Ifrael in finem ejus quod
abuletur :
Comparatm 7. Minifterium Novi Fcederis planum & perfpicuum
eft, fta ut ejus'Vdniftri, plane & confidenter poflint praedicare viam
falutis, habentes Chri stum jam revelatum , qui venturus olim fpera-
batur : Minifterium vero legis , ut in typo Moiajcx minilhationis ap-
parebat, obfcuium erat, & typis involutum.
lr/iponcba* ] Hanc coinparationem perfeqmtur ad fincm Capitis, pofte-
riorern.
Gaput tertiurrn a>9
riorem ejus partem illuftrans, ad verfum ultimum , inhuncfenfum. Mo-
ics Minifter Legis averfus a Tabermculo , atTftltari, ab Arca , & Propitia-
torio, facie velata alloquens populum figniricabat , & typice refcrebat
Legalis Fcedens Operum,cjufque Minifterii a Christo feparati na-
turam, & flgurabat etiam csecitatcm populi ilib Legali Foedcre , quia
Chri stum non cernebant tinem cflclegis, & Cereinoniarum teinpora-
lium jam abolitarum.
Verf. 14. Itaqueoccaluerunt mentes illorum^ nam ufque ad diem
bodiernum^ in lecJione Veteru Tefiamcnti manet non reteclum vcU^
men illnd, quod per Cbri/ium tolliturl
Verf. 15. Sed ad bunc ufque diem quum legitur Uo/esy velamen
cordi eorum impofitum efi ;
Obfervat Apoftolus quod caecitas etiam nunc cernaturin Judans, qui
dum Vetus Teftamentum icgunt, nihil pr^ter velum^Cerernoniarum vi»
dent , quiavelum Ignorantiae & Infidelitatis manet fupermenteseommt
quod velum , per typum veli externi faciem Mofis obtegentis reprsfenta-
tum, inCHRiSTo aufertur ab omnibus fidelibus, qui m Christo
fimt ; nam juftitia, vita, virtus , & omnis denique gratia & gloria, in
lucem profertur, & fidelibus communicatur in Christo: verum fuper
corda incredulorum Judarorum , hoc velum manet huc ufque.
Verf. 16. Tofiquam autem conver/um fuerit ad Dominum^ tol*
Ittur veUmen->*
Spem facit converfionis Judaeorum , quando per Det gratiam cop
Ifraclitarum , vel Mofis do&rina jam velata convertetur ab iis ad D e um,
id eft» referetur fecundum fuam typicam fignificationem ad Chr istum ,
qui firris cft Lcgis: tum velum Ignorantiae, & obfcuritatis Ceremoniarum
tuferetur ab iis , ficut ablatum cft velum a facie Mofis, quando introiit
ad Dium inter cheiubinos fedcntem ; ut pcrfpicue Dominum Deuw
fuum, & Salvatorem videant Chr I stum, cumque verum efle Legis to^
v.tius finem agnofcant.
^eri. 17. Dominm vero Spirim ille eft: ubi autem Spiritue
tUe Domini illic Itberto*.
Hujrw ratio redditur, quia*. 3 . Ch r i s tus eft Spiritus, feu anima Ce--
remoniarum omnium , utpote res foiritualis per liias fignificata ; iv
.CxKUTut cll euam Soiritus feuanima Legis Mosaiis , quia eft
Legii
tqy £pi{K ad Corlhth. 1 1*
Legiscomplementum, inquo-iblo perfecta Legis jufKtia reperitur : jl
Christus elt Spiritus, quia vivificat credcntes m novamobedientiam,
& vitam 2eternam,eofque apeccato& miferialiberat: nam cumdicitur,
XJbi SpiritM Cbriiti fiomini est , fen nbi (^hrislm eft , ibi libertM , intelli-
genda eftlibertas, noa ab obedientia Praecept jrum , fed a Jugo Cere-
moniali, a feivitute Pecca i, &: Jujo Foedens Le^alis , omniumquems»
lorum quae ex ipfius violatione {equuntur • libertas inquam fidelibus d*-
turper Spiritum Euangelii, falccmquod ad jus attinct , licet nonfcm-
per quoad fenfum, nec unquam ante vitae rinemf quoad plenam pof-
{elTionem: licet enim alta voce proclamet Spiritus,apert4mnobis,efle
januam, ut ex carcere exeamus, nos tamen propter fidei imbecilli-
tatem fegniter eximus. Atque hsc eft explicatio prim£ partis compa^
j-ationis de Minifterio Legis.
Verf. 18. Nos autem emnes retetta facie gloriam eXomini ut
inff>?culo intuentes, in eandcm imtgincm tranfformmur ex gloti*
in gloriam> ficut a Domini Spritu.
Sequituraiterummembrum comparationis de Minifterio Euangelii iri
credentibus , quod in hunc fenfum proponitur. Nos verd qui per Mini-
fterium Euangelii credimus in Christum, remoto velo Ceremoni-
arum & ignorantiac; remoto vclo infidelitatis, & duritiei cordis,
libere admittimur ad perfpicue confpiciendum Chri s tum , Sc gioriam
gratiaeDEi inillo, lucentem in Euangelio, ut infpeculo; & fidein*
tuentes Ch r i s tum, fanctificamur > & magis magifque beati reddimur
in conformitate cum Christo, aucti indiesper gradus, abunamen-
fura glori*, feu fan&itatis in aiiam. idque per potentem operationem
Spiritus SamTi. Sanctificatio vocaturgloria, quit fanctificatio initi-
um eft glorrficationis , per eam eniin reparatur Dii in nobis ima*
go , quas noftra gloria eft.
Caput
Caput Quartum. a4*
Inifterium fuum pergit defendeic. Capit/s du& funt
p.irtes, ln prims probat fuam in MiniUtrio fidelitatem ,
feu finceritatem , feptem ^itgumentis , ad verfum 6. In fe-
cunda , eonfirmat feptimum Aroumentum , foLvendo ibjectio*
nes de fcmdalg CrncU fibi incumbentis , ad finem,
cpRofterea quum minifterium hc habeamus^proutmi-
Verl» I. fericordiam confequuti fumut^ non fegnefcimuM
Ar^umentum primum > Confcicntia adeo gloriofi Miniftcrii mihi
commifli ex mifericordia Dei , efficax redditur ad fuftinendum me,
ne fuccumbam malorum oneri inmunere meofungendo, utque invi-
clus pergam , pro menfura gratiiE mihi datx. Hinc crgo apparet me fin-
cerumellc & hdelem. Modeitije caufa adjungit alios,fed ipfeincerta-
mine potiiTimiim abadverfariis petebatur.
Verf* 2 Sed abdicavimus turpitudinis tegumentd^ non incedcn-
tes cum calliditate, neque falfantes fermonem Dei% fed declarationt
ferit.ttii commendantes nofi^fos apud omnem confcientiam hommum ,
in confpeclu Dei.
Arg. 2. Renunciavi ambitioni, avaritix, caeterifqne pudendis afFec1:i-
bus, quibus aliqui clam indulgentes , tegunt hoc dedecus fuum in late-
bris > fub aliis atque aliis velis & prastextibus. Ergo ego fidelis fum.
Tfcn cum~\ Arg. 3. Non ambulavi in aftutia dolo/e tractans De i
Verbum. vel illud ad hominum affe&us inflccTens & attemperans , ut
Pfeudapoftoli faciunt. Fidelisfum igitur.
(Dedarati r.e ] Arg. 4. Tam candide me geffi, inpcrfpicuaprardicati-
one Verbi Dei , ut cogantur omnium hominum confcientia:, jneam in-
tegtitatem agnofcere, cujus rei teftem etiam Deum rubeo: Fidelis
ergo fum.
Verf 3. J^udd ft teSfum eft Euangelium noftrumy iu qui perc
mt> teclum eH ;
Vcrf. 4. In quihus Dem hu]m feculi excacavit mentes , id cft ,
infidelibusy m trradiet eos lumen Euangelit glori* Chnfti , qui eff
imago 1)ei.
H a ObjecTio ,
242 EpifL ad Corinth. I I*
Objeftio , At qui fit, ut non intelligatur doctrina tita a tot fapientibui
& potentibus,fiadeo perfpicue docetur i^ Refpondet ignorautiam Euan-
gelii tam aperte ipfis explicati, Argumentum efie non obfcuritatis dochi-
ntf,fedincredulitatis in auditore, &: perditionis fequuturx, exincredu-
lorum a Diabolo (cui fervit mundus) exccecatione. D.aboliis enim
caecos infiddes porio excscat, ne Deum inCHRi*TQ fe nobis offe-
ientem vidcant; ne m Euangeho iplendentem, ad falutem afpiciant
Chri stum, qui Di-um alioqui invilibilem, doctnna fua, & manifeftatis
in carne, iuis virtutibus quafi in alpectum noltrum produxit, ut Deum in
Christo, veraDE 1 Patri s lmagine cernamus.
VerX j* Non enim nofpfos frtdicamm T fed Chriftum lefum
Dcmimm: nos autem^fervQs veflros propter Iefum^.
Arg, r. Eidelitatis Apoftoli. Ego ( inquit ) gloriam Christi foli-
us quasio, & Christum folum Dom i num in Ecclefia agnofco, me ve-
rc, & reliquos Prsedicatores, ut Miniftros non foliim Ch r i stx ,fed eti-
am popali lpfius, prsdicojUt Chr istus folusemineat ; Fidelem er-
go me oftendo»
Verf. 6 Sluoniam 'Dem qui dixit ut e tenehris lux filtndefce-
yet^ iseft, qui fjknduit in cordihm nojtrts^ ad prrXbendum lumcn
cognitiom tn /acie lefu Chrifli.
Arg. 6. confirmansfuperius, In quo compatat fuam converfionem i.
Pharifaifmo, creationi lucisextenebris; Deus qui omnipotenti Vcrbo*
fuo eduxit lucem extenebris, non minori eifkaciame perditum eruit
ex tenebris Pharifaifmi & peccati, & Luce giorioft E 1 l 1 1 fuiCHRi-
sti , cor meum illuminatum, adeo potenter permovit, ut non poi-
firn non communicare cum aUis,gloriofam hanc mihi datam cognitionem
gratiae Dei, in Christo manifefte lucentem * Jrideiem me ergo>
.oportet efle,
Verf. 7. Uahemm autern thefaunim hunc in teftaceis vafulu y
Mt ejm virtutu prgjlantiafit Dei* & non ex nohis:
Arg. 7. Deu s meam in omnibus exercitiis infirmitatem oftendcndo,
& fiir.ul fuum robur m me fuftentando fub afflictionibus crebris, & con-
ftantem mc hucufque praeftando, commendatamomflibus reddit meara,:
fideliutem. fidekm me ergo poflum affirmare.
Suun&tu
Cjput quarfum* a43
SecundtL, Tats.
HOC Argumentum itatra&at, ut interim folvat duas objecTiones»
ut jcandalum Crucis tollat.
Ttltaceti~\ ObjecTio prima, Interim mifera tna, & contemptibilis »
& abjecta eftvitar conditio, ut vafis cujufdam teltacei. Refpondetqua-
tuor modis : Primo, verum qitidem efle, fe vas teftaceurn, fragilc & con-
temptum efle , fed Thefaurum tamenGratix,feu Cognitionis Euangelii»
quo alii ditefcant , continere.
Sit (Dei ~\ Deinde refponder, D e i fapientia id evenire, ne gloria con-
^erfionis & falutis tot hominum afcnberetur Apoftolorum virtuti , kd
ut tota Deo cederet illibata, nam tanto magis confpicua cIIDei po-
tentia in magnis operibus, quantd inftrumentorum apparet impotentia
cvidentius.
\ eri. 8 T)um in omnibus premimur , at mn coarclamur\ h*.
Jlumui 3 at non prorjws h*rcmus>
Verf. 9. Pcrfcquuticmm patimurl Jed in ea non deferimuri
iejicimur , at non perimus.
Refpondet 3. Temperari fibi affli&iones omnes, & fiiftineri fe a De o
in omnibus3ut non deftituatur Di 1 ope,non f uccumbat oneri, non de-
ierat Dium, non defperet, non deferaturi DEO,nondeftituatur velpe-
jeat, nihil ergo refert quam inrirmus fit m fc. Jffli^imur^ inquit, atnon
tACYtlamw^ hoc eft, Undique premimurrebus adverfis, non tamenitare-
digimur in aiuuftum, utcomprimamur, fed De i ope fervamur in mediis
p rtfluris. H<ejitamnsy fdnon prorfm b<ertmu5y id clt, Dubitamus aliquando
quid facloopus fit m vitae periculis, non tamen adeo deftituti fumus, ut
on.nis coniilii inopes fimus.
ferfejnuticxtm pftimttr, fed non dtferimury id eft Permittit nos DlUS
ab hoitibus Euangelii agitari, & rr.aie mulcTari, fed nequepermittitncs
occid», antetempus abeo conftitutum, neque confolationes iuas a nobis
fubtrahit. (Dejirimur, at non ptrimus, id eft, Aliquando videmur ilico peri-
tuii, Deo tamen opitiiante cuilodimur, ne pereamus.
Veii. 10. guolibet mcrtificatunem Dcmini hfu in corpcre cir+
tunferentes^ ut etiam vita lUa ieju in ccrpore noftro manifcfafiat.
Refpondet4- In Christi gloriam cedere afflictiones fuas, eoquod
iii iisimago Chiu sti patientis» & morientis confpicienda fit, & qucd
Hh z infua
'244 Epift. ad Corinth. IL
n fuafub tot affli<5lionibus fuftentatiqne, Christi viventis,virtus &•
cificacia appareat , nihil ergo refert quam infirmus in k lit.
\erf. n« Semper cnim nos qui vivimns^ morti tradimur pro»
pter hfum-. ut etiam vila lefu mamfejlafiat in mortali earne nuftrtu.
Hoc confirmat, ex eo quod Apoftoli, qui virtute Spiritus Chr i sti
inmediis '«rrumnis vivebanr, pro CHRisncaufa quotidie adeant Ca-
pitis periculum, ut m ipforum infirmitate fuftentanda magis magifque
Chri st i vivifica virtus appareat, in catne ipforum^ mifera: illi condi-
tioni obnoxia.
^erU 12. Itaque mors quidcm in nohis agityvita veroinvobis*
Oljectio )-» At non neceflario,quia Chri sti fervus es, ideo etiam
jnifer & abjedus eiles: nosenim Corinthii Chriftiani /umus , & tamen,
profperius agimus $ Refpondet quatuor modis :
Pnmumconcedendo ita efle; Divinatamen fapientia evenire iftud ,.
quod in aliquibus Chriftianis adultioribus, ut Apoftolis aprareat magis,,
coram mimdo ialtem, imago Christi morientis : in aliis verd, ut Co- u
rinthils infirmioribus , apjareat magis, coiam mundo, rrucrus & erii-
eacia viventis Ch.ris.ti , Corinthios ne rnuitum arrligerentur cufto-
dientrs.
Verf, 13. Et quia habemm eundem Spiritum fidei fceundumiU
lud qitod /criptum eS s Crcdidi , & ideo loquutus [um\ nos quoquc.
tredimw^ quamobrem eliam loquimur*
Verl. 1 \. Scientes fou ut qui excttavit Dominum Icfumy nos
quoquc per lefum excitet, & fi/iat vobifcum^,
Refpondet 2.. Etiamfi affligantur Apoftoli magis quam Corinthii>,
eundem tamen efle Spiiitum fidei in ie& in Corinthiis., ex qua fide,.
cum Davidecredens, Pfal- 116. 10. Apoftolus audeat glorioiam re-
funecrionem una cum Corinthiis fibi polliceri, licet jam magis iub cruce
promatur quam ipfi.
V eri. 15. Nam b*c omnia propter vos ut gratia iUa copiofff.
fima, pluribui gtatfas agentibiis* redundet tn gloriam DeU
Refpondet 3. Se afiligi in ipforum confolationem, & confirmationem,
fimuletiam utex arrLctionibus & liberationibus fuis non tantumoccafio
precandi, & patiendi una cum Apoftolis pra^beatur Corinthiis, kd etiam
Qccafio gi atias Dt o ageadi, unaxum iliis pio eximiis ex anguftiis libeni-
tionihus,
Cnput qtiartum» 245
tionibus, quasfubinde Deus Cbi & reliquis Apoftolis concedebat, &
coneefturus erat.
Vcif. 16. Troptcrca non fegnefcimus : /W etiamft externus fo*
mo nofter corrumpitur , intcrnus tamen rcnovatur quotidic^,.
Refpondet 4.. Se non fatifcere , neque dcfatigari in fuis affliclionibus:
cujus fubjungit tres rationcs.
Ratio prima , Quia quantiim imminucbatur de bonis illis, qua? ad fta-
tum pndentis vitas tuendum faciunt , tantiim accedebat fan&itatis ad
fpiritualem vitam augendam.
Verf. 1 7. oSHomentanea cnim tevitaA opprejfionis nofira ex~
ceUenter aternum ponius glGrU corficit nobis:
Ratio 2. Quia ineffabile pondus futuras glorix, ( ad quam promo-
vendam, afrli&ioncs,ut inftrumenta & media mortificationis & fanctirica-
tionis faciunt ) erficiebat ut nulla ratio habenda fit aftlicTionum, imo ve-
ro utarrlivftionum momentanealevitasin comparatione cum-gloria futu-
ia-, plane evanefceret, & nihili fieret.
Verf. i3. 1)um non fpeclamus ex qux cernuntur , fed ea qts*
uon cernuniur , nam qtta ccmuntur temporaria funt • at qudc non cer-
mntur* aterntU:
Ratio 3. Cur non fatifcat in aftlicTionibus eft , Quia per fldem, inquit,
refpicio xterna & mvifibilia , pra: quibus tempcralia & vifibilia defpiciD,
hoctft, opes &? honores, & voluptates> &c. non refpicio, quia ad tempus
tantiun duratura funt ifta: fed iu Cceleftia bona &a:terna qua:DEus
promilit.animum intentum habco, propterca difpendium rcrum t,ampo-
raiiarum non moror, Ex quibus omnibusApoftolus confirmat Corinthios,
ne ipfius aftliclionibus offendantur.
Caput Qumturn.
}%Ergit fidelitatem fuam in Minifierio amplius oHendere,
V "j? tcmmemoTitti feptem caufis impeSentttus, quilus ati fidelitatem %n
^SL *&& miinere fw excqiiendo movebatHr.
Verf. 1- Scimws en-im nos 5 fi terrefiris bujus domus nofir*-
tabemacuium<
T>
i\6 Epift. ad Corlnth. I K
tafernaculum dijjolutum fuerit, *difi;ium ex Beo hahituros, T)*-
micilium videliccc non rnanufattuw, tternum in caIis.
Prima caufa impellens ad fidelitatem in Minifterjo, eft ipfius certa
confidentia de beata immortaiitate, qua? ipfum & reltquosfideles Chr i-
sti Miniftrosmanebat poft mortem , cujus felicitatis particeps futurum
ell etiam corpus in refurrectione. Perfuafum habeo inquit, poft d.fiolutio-
nem hujus mei fragilis corpulculi , felicitateanimae, & gloriofacorpo-
risrefufcitatiimmortalitate, me perpetuo fruiturum. Qui igitur fiddis
Iion eftem, quamdiu in corpore mortali habito ?
Yei>£ 2. In hoc enim fujjzramus , expetentes d$micilio nojlro,
quod e ccelo efi} fupeindui*
Hujusconfidentuefju perfaafionis foltditas, feptem indiciis confirma*
tur , qux omnia ad fidelitarem acuebant ejus animum.
Primtim indicium eft defiderium migrandi ex hac vita , ut immorta-
iitate potiretur, & immortali gloria vice corruptibilis corporis induere-
tur. Argumentum certe animi finceritatis fuae confcii, & de felicitate
futuracertiorati.
V^rf. ?♦ Siquidem etiam induti, non nudi reperiemur*
Limitat hoc indicium & privilegium, de induenda cceiefti gloria ^
Quod pertineat ad eos tantum, qui ex vita decedentes ad ftatum im-
mortalem , & immutabilem, non reperiunturnudi. id eft, deftituti lnte-
gumento illo vero, quo tegiturfceda noftra nuditas , quod integumen-
tum eft^HRiSTus, feuCHRisn juftitia , quas peccata noftra in qui-
bus nuditas noftra ccnfiftit , fola tegere poteft : Hoc ergo fecundumefl
indicium folidi defiderii ad migrandum ex hac vita, & animi de fidefi
admiuiftratione muneris fui bene confcii, quod fciat feeffeex numero
corum,ad quos folos pertinet cettftudo de fuperinduenda gloria , nempe
ex iis, qui jam induti funt illo integumento, quo f-ceda peccatorum
nuditas tegitur, id eft, juftitia Ch r i s t i , qua nifi quis induatur in hac vi~
ta, nudus comperietur in altera, & manebit nudusin aeternum.
Verf. 4. Etenim qui fumus in hoc tabermculo^ fujpiramus one-
rati: in quo non cupmus exui% fed fuperiaduiyUt abjorbeaturmor-
tditas cl vita^j.
Indicium 3. Quod dcfiderium migrandi ex hac vita , ortum;ex hac
fiduci2i,fanctum fuerit, id cft, non tam ex tardio natural s vttas, quam
ex fpe
Caput quintum. 247
c \ fpt mclioris vitar derivatum ; Hoc eft quod dicit, etiamfi gravetur , Sc
fubti iftis lit 111 hoc corpore , non tamen tam cupiat corpore exui , quam
immortalitatcm iupeiinduere corpori, 6c moitalitatem abiorbcri, ab
immortalitate.
Vcrt 5. torro Deus, is ctl qui nos ad hoc ipfum condidtt, qui
Ctiam dedit nobts arrhatcnem Spiritus*
IndiciLi.114. Quod defidenum hocnon fit naturale, fedopus Dei
fcpcrnaturale , a ipeciali De r operatione excitatum & formatum m cor*
dibusimrum, (Dens ejl qui r>cjad boc condidit>{onTiM\t>& creavit. Con-
rldentia fclida eft igitur.
Quietiam~] Indicium j. Quod fiducia h*c melioris vitx obfignata
fit pefc arrhabonem Spiritus, datoquaii illias vitse guilu& experimcr.-
to, m pace 6c gaudio ^pii itus, id eft, in primitiis venturac felicitatis.
Verf. 6". Confidentes tgitur femper fummyfckntcs nos dum ad~
fumus in corpure^ peregre abejfe a Domino:
Indiciumd. Quod hax fiducia folide fundata fit , in perfuafione
certa propinquions acceilus iui ad Dominum , concedendi fibi poft;
mortem , quando icilicet quafi in una domo cum Deo habitaturus fitp
-qui nunc in corpore quafi peregrinatur a Do m i no:
Veri. 7» ( Pcr pdem emm incedimus , non per rfpeclum^ )
Vcrf. 8 Confidmus autem , cjr prokamus potius migrare e cor*
pore , ejr ad Domtnum ire babitatunL^.
Indicum 7. Confirmans fuperius. Quod fciat fc in hac vita fide ince-
d^re, & non dipeclu vilionis beatificae , quae m vita futura mauet nos qui
noftro feniu abfumus a Domino, dum praientes lumus in corpore»
Idcirco & vehementius cupiebat, & confidentius eligebat migrare ad
Dom 1 num , potiusquam manere in corpore.
Vcr/ . p. ^uapropter etiam ambimus , & incolentes^ & migran»
tzs^ ei ej]e accepti.
Quod hxc confidentia , tot finceritatis indiciis confirmata > fuerit
caufa impellens ad fideiitatem in Minifterio. cxprefle jam declarat.
Quia quscunquemutatioverfusvitam velmortem ipfi accidebat , iem-
perexhacconridentia, non minon intenfionc quamii qui contendunt
dehonore , ftuiebat Deo placere , ut & in vita feu peregrinatione*-
Sc in morte feuad Deum appropinquatione, Deo acceptus redderetur.
Verf. 10*'
248 Epiflv ad Corinth. II.
Vcrf. 10, Omnes enlm nos cowparere oportet coram tribunati
Cbrifti^ ut unufjuifque reportet qu* tn corpore fecerit, congruen-
ter ad id quod fecarit> *vel bonum vel malurru*.
Secunda caufa impellcns ad fidelitatem in Minifterio , cft confidera-
tio psnarum & prxmiorum, quae expedlant fingulos fecundum opera, in
extremo/udicio, quoDEus impminfli&uruseftpcenas: piis vero (qui*
buspoftremjflapeccatafupcrfunc tantumbona opera) prxmia daturus,
Vcrf. n. Scientes igitur terrorem iUam Domini , homines ai
fidem adducimus , Deo autem mantf.fii fumus : & Jpero nos eti*
am confcientiis veftris manifeflos ijfi^,*
Quodhocargumentumimpulerit ipfum ad fidelitatem in Minifterio
oftendit, teftes diligenti«c appellans Deum & Corinthioru.n confcien-
tias: terribilis enimillius futuri juuiciiapprehenlio efrecit,ut omnes hor*
taretur ad reconciliationem erga Deum per fidem.
Verf. 12. Enimveronon iterum nojipfos cbmmendamus vobis y
fed vobh occajionem prabemm gloriandi de nobis .• ut habeatis quod
dicatis adveifus eos qui ex facie gloriam captant ? at non ex cordem
Solvit duas ob je&iones : Quje tantopere gloiianti de fua fidelitate ob-
jici pofient ab adverfariis : Objectio 1. Tu gloriolam captas Paule, fdl-
ceret aliquis ) dum teipfum laudas. Refpondet fe non eo fine harc dice-
re , fed ut Corinthiihabeant quod in defenfione ipfius reponerent vanis 6c
gloriofis fuis docloribus,quiauthoritatem Apoftoli inter ipfos ibantim-
minutum , & coram hominibus gloriabantur , fecus quam ipfbrum
confcientia, &: rei veritas permittebant; nam gloriabantur in eloquentia,
fua fucata, deftituti pietate, feugloriandi materiaincorde*
Verf 13, Nam five infanimus^ "Deo iofanimus, five fana menl
tefimw* vobis fana mentcfumus.
Ob jeftio 2. At infanis Paule, qui tam aperte perftringis tales doclo-
res : Refpondet fe non difputaturum , fed facli rationem reddjturum»
mUpienteir* decebat, nempefe lfta non nifi itudio divinae glorix, &
faht is ipfonim proferre : nam (\ meum ( inquit ) Minifterium laudo,
quol infaii videtur; in gloriam Dei facio, ne vilefcat Euangelium
jneum: i\ humilitcr de me loquor , ut fobrii folent, in "veftram uti-
Btatem facio»
Veif 14,.
Oput quintum. 24?
Verf. 14 Chdritas enim illa Chnfti confirhgit nos:
Tertia caufa impellcns ad fidelitatem, continens inperioris dicti ratio
incm, etl dik&io qua dilujebat Lhristum ,qu*eiqua(i vincuiainje-
cit(& conftrinxit p!um,ut fuiimn.emor, eatantum qu-e Christi glo«
riam, & Ecclefi* bonum promovcrcnt, diceret & fac^rct,
Verf. 15 Vt qui hoc flatutnmu* , fi unui pro omnihus mortuus
fuit^ ncmpe omne* futjfe mortuos, dr illum pro omnihm mvrtuum
tjje^ ut qut vhunt pofthac nen fibtvsvantjed ei qui pro ipft> mor-
tssm e/i & refur^txff*
Hujl.s diketionis rationem reddit, & quartam addit caufam impellen-
tem , ncmpe dilectionem Christi crga nos; Christus, inquit,
«juando i.oiomnes mortui eramus, meriti noftri & juftitiac De 1 refpeeru,
mortuts eft unus, vice noftra omnium , qui credimus in eum : ut nos li-
fcerati a perditione merita, non nobis, fedCHRUTO liberatori infervire-
raus. QuidniiguurinCHRiSTi negotio fidelis eflem ?
Verf. 16. Itaqut nos pofhac nemwem novimus fecmdum car-
9ttm\ qubd fi ttkam novimus Chrijium Jtcmdum carnem, nunc ta-
tnen non amplius novimus.
Occurrit objectioni , quam in eum finem videturoccupare,titratio-
liem rcdderet cur gloricios iftos Corinthiorum Doctores perftrinxerit,
nec pcperccrit fuae apud lmperitos «ftimationi , utCHRiSTi gloriam ,
& Ecclefiar ialutem promoveret. Dicerct aliquis, At parcere oportebat
dignitati rantorum inter Coiinthies Doctorum, quieloquentia,eruditione,
opibus, honore & nobilitate generis fplendent : Horum enim aliqui ex
Judaeis erant, & forte gloriati funt , quodde tribujudje faerint, & co-
gnatione Christum attigennt, ut ex (cquentibus verifimile eft .
Rcfpondet tnbus modis, fingulas iuas refponfiones quafi confectaria ,
cxwr/ 12. deducens»
Rtfponfio prima, Quod ron refpiciat opes, honores, genus, elo-
quentiam , & cartera, nec aftimaturus fit quemquam ex rebus exter-
nis, ex quibus asftimatio hominum augetur vel minuitur apud mun-
danos & camales.
Qu»d fi'] Refponfio 2. Quod non fit amplius j'udicaturus de ipfb
Christo , fecundum externumipfiusftatum, vel detraerurus de ejus
cxillimatione, propter paupertatem vel ignociiniam apud mundum, iicut
lj " clira
2jo Epift. ad Corinth. IT.
olim crrans arttimaverat, & idcirco neque pluris exiftimaturus quenqnarri
propter divitias, honores, genus, &c.
Verfi 17» Supris ig>tur cfl in Cbrifto* nova creatura eff: vete-
ra prctericrurt ' ecce nova facli funt ommO->.
Refponfio 3. Oftendens officiuin Fidebum,qui Chri sto Jnfifi funrV
hoc efle, ut tanquam novae creaturjs novitati rccti /udicii, & fancta: vitac
ftudcant : rcs vero mundanas quibus vetus homogaudet, non magnifa-
ciant: quod probat ex Efu. 65* 17 ubi abolitionem terum vcterum, novuru
Ccelum, novamque terram, i. omnia nova promittit Deu s fub Chri s t \
regnofe daturum. Unde iequitur, eatantumin aetlimatione efle debere
apud Chriftianos 3 qii£ novam creaturam feu legenerationem attingunt;
Omnia autem redduntur renovatis nova, quando lili Deo reconciliati r
omnescreaturashabentiibiquafi rcconciliatas , iaique nunc utuntur no-
vomodo, in Dei glonam, & fuam falutem y uniuicujuique rei preti*
umftatuentes, pro ut adregnum Dei in fe, 6c in ahis promovendura
facit, vel non facit*.
Verf« iS H<ee autetn omnia funt ex 1)e0y qui reconciliavit nor
jibi per lefum Chriftum, deditcfue minifterium recjnciliatienisx
Quinta cau(a impelfcos ad fidelitatem m minifterio,eltgratia&bo-
nitas De i erga fe, quam caufam,rediens ad inlhtutum aftert aicenden»
do ad Deum , nov* creaturx , ( de qualoquebatur proxime ) & gra<Y-
avuro omrrium, authorcm : quia autemgiatia Dei erga feipium contu~
ierat in ipfius finu.n duplex beneficium , reccncil .ationem iciiicet per
Christum, & delegationem rninifteriaiem ad reconciliationem alio-
rum. inde duplicem ortam iibi obLgitionem, ad udelkatciTi in mLiifterio,
sgnofeit, Quidni igitur fideleni ie praftaret ?
Vcrf» 15* N.emp3 quia IDeus erat in Cbriflo mundum reconci-
Ttans fibi% non imputandoeis peccata ipforumi pofuitque in nobi*
fcrmonem hunc reancihationis.
Scxta cauia impdlens, eit doftrinae predicandse excellentia, cujus
brevcm fummulam ptoponit. In qua: 1. Pater qui propter peccatum
pmcui a nobis remotus erat, declaratur prope ad nos acceiTitfe in Chrx-
sto, qiri verus 1 m m-a nue l eft . 2. Pater reconciliatus, quantiim ai
jartes iuas attinet, Jecto iuo mundo, dcdaratur id agerein Chri 5to>
ut Lkcti perfpectis iniinicitiis inter ie &'-D£.um, quantum ad apjorura
gaite»
Ciput qulnfum. 15 c
pirtcs fpectat , per Ch r i stlim redeanr tn gratiam cum De 6, & recon-
cilientur. 3. Oftenditur ratio qua in gratiam cum Deo rcdeant homi-
nes, iciiicct per remiilionem, fcu non imputationem peccatorum ,
quam Deus gratiofiilime offjrt. 4 Oftenditur mftruinentum applicandi
gratiam rcconciliationis a Christo partam , fcrmo (cilicet reconciha-
tionis commiifis Apoftolis, reliqu (que Miniftris. lnquotam excdlenti
Zc neceflario Mimfterio , non potuit non efle fidelis, cum i^a fibi ob ocu-
ios polita haberet,
Verf. 20. ltaque nomine Chrifli legatione fungimur . vclutDeo
vos precunte per r>o> : oramus Cbrtfti nomine reconJli*mlrn Deo.
Septima caufa impcllens ad fidelitatem eft, perfonje quam gerit excel-
lentia j quam caufam proponit, (imulque eam cum tota prarcedente do~
xlnna in ulum convcrtit, ip(b facto fidclitatis fuas ftudium oftendens: Ir*
hunc finem, cu;n aurhontate, ut Dei Legatus, (imnl etiam fubmifle &
amanter,qua'i Dei perfonam iuftinens>rogat omncs & diligenter urget,
ut rcconciliaiionem aDEo oblatam interius ad cor fuum (inguli admit-
tant,ut iublacis immicitiarum reliquiis, quas intusfovetincredulitas, ia
unum cum De o fpiritum omnes coalcfcant.
Verf. 2V Ferit emmutqui non novit pecsatum^ pro nohis pec-
catum ejfet ut nos tfficcremur jvftttia Dei in eo*
Denique, ut perfuadeat ad obedientiam fidei, & pleniorem reconcili-
ationis menfuram admittendam. oftendit viam ad reconciliarionem aper-
tam & expeditam cfle, quia Christus Mediator innocens, & purus a
peccato, ex conienfu & pactionc cum Patre, peractus eft judiciali mo«
do, rcus noftri pcccati ; imo veio fachiselt facriricium expiatorium pro>
noftro peccato, incum exprefle finem, ut nos credentesinCmusTUM,
juftitiae Christi juaicialiter participes per imputationemfiercmus,
& fic perfcctiflime jufti, & quafi ipfa juftitia quae De o iumme placeat »
iedderemur,per hanc exccllentem & divinam juftificandi rationem,quam
De 1 fapicntia excogitavit,& gratia noftram fccit.
Addit autem, ln lpfoy ut intdligamus neccflario fide nos inferendos
eflc Chr 1 s t o, quo h*c nobis juftitia obtingat, quia ex conjunctione no-
ftri cum Ch r 1 s t o per fidem,iequitur unio judicialis ncftn cum Ch r i -
STo,&exhac unione,adjudicatioobedientix & juftitiar Christi r.o-
bis, & tandem applicatio omnium donorum ejus ad perfcdam felicita-
Ii 2 um
i$% Epift. ad Corinth. IL
tem ufque. Quibus penfitatis quid eflicacius dici potcfl admbvendurrj
nos omnes, ut agnitis inimieitiis, & noftri neceflitate, oblatam in Chr i-
sto reconciliationem ampkctamur»
Summa igitur horum trium verfuum eft, Quod Apoftolus cum redem*
ptionishominum jrconomiam, & rationem adducendi eledlos ad recon-
ciliationem & faiutem perpenderet, non potuerit fe in Minjfterio fua
non ftrenue & hdcliter exercere : Namcumkiret in paclo, dc redem-
ptione ekclcrum , inter Deum & filium, fecundam Trinitatis peribnam,,
oiflcio Mcdiatpris & fponibtis veftitam, inito, tam abunde fatisfa&um.
efle Deo , ut Deus jam propitius erga Redemptorum feu Eledorutrt
jmundum fadtus, concurrat cuhiChri sto Mediatoread applicandara
impetratam reconciliationem omnibus redcmptis ; eofque in Chri s t or
& in fervis Chri s t i , Mimftris Euangclii,, non minus feria quam ipfe
Redemptorroget,oretque, ut fibi jam reconciliato fen propitio fa<fto, re-
concilicntur : Cum, inquam, ha?c fcifet Apoftolus, & fibi commifiam efle
provinciam, ut reconciliationem hanc promoveret , Quid mirum fi ob-
nixe contenderit , ut homines ad Deum converterentur fr Et cum fciret
cx paclo Christum in fe recepifte peccata omnia omnium Redem-
ptorum, & faflum eife victimam piacularem pra expiandis peccatis fuo-
rum ipfiimputatis, fub hacconditione^ut Redempti ( quales fe often-
dunt omnes fidcks) juftitia ilia Det, feu juftitia Christi amicri
pro juftiflimisin Dei mente haberentur, & per Spiritum fanftumtan-
dem plenc renovati, redderentur , Quid mirum fi confidenter & conftan-
ter profequutus fiurit negotium reconciliaiionis, 8c fidelem fe prarftiterifj
ia Minifterio fuo exequendo ?
Caput Sextum.
T Miniflerii fui exercitiam adhuc amplih Corinthio
Pfij rum confcientiis commendatum reJdatyopere & exemflo fidelem
miniiirum ob ocnlos iUis ponens, ex fuperioribm deducit horta-
tionem triplicem , ut minisferii ipfim frutttu fertnt. Capitis
tres funt partes, auarum prima ejl bortatio ad ferio recipien*
d&m trathm a- fe oHafom, ad verf» II. Secunda ejl bortatia ad xecipiendum
ipftm
Caput Sextum. 35 j
iffnm pn jfpostolo Chrlsli ad verf. 14. St tertU e/i,h$rUtfo ad vitandw
nntagidnem iddoLtrarnm, ad finem%
§FJ ejr , ut operam noHram eiaccomodantes^ hortamur
"r1, ,J ne frujird gratiam Dei vot recepcritis.
Prima hortatio eft , ut gratiam reconciliationis ferio magis & cuin
fruchi recipiant, nec permittant ut gratia Dei in Euangeliooblata,ipfo-
run vitio, frudku fuo pleno in ipfis careat,fed Ut juftitiam, pacem ,
vttam, omninoque omnia quce Christus redemptis impetravit , ob-
tineant ; Propofitio quam urget hxc eft. Non debetis gratiam Dei
fruftra recipere, li eft, excerna profefii<tne tantiun, fme interna ipfius
virtute, hanc probat argumentistnbus.
Argumentum primum , Nos Miniftri De 1 cooperarii, ut ejus opus \\\
vobispromoveatur, abeo vobis gratuito dono concefli, noftram ope-
ram pollicentes ad falutem veftrarn promovendam , a vobis obnixe id
petimus ; Ergo non debais fruftra gratiam Di 1 recipere.
Vcrf. 2- Dicit enim Deus^ Tempore accept* exaudivi te > & in
die /dlutis fuccurri tibi: ecce nunc tempus acceptum, ecce nunc die$
Jaltttis.
Arg. 2. In parenthefi interje&um , Quia jam tempus eft acceptum^
quo per Christi intercefiiouem , gratia Dei futura eft eifkax ad
fructus producendos , m omnibus qui cum ferio cordis aftecTu Enaageli-
umrecipiunt, & fruclum ferre cupiunt , quod probat ex Ifai^4P-8.
ubi Pater alloquitur Mcdiatorem pro fuis intercedentem , & in iis per
Spiritum (uum fufpirantem: £rgo cavendum ne fi£c giatix oppor-
tunitas fruftra vobis fit oblata.
Veil. 3 Nullam ulUw re pr&bentes cjfflnj/tonem, ne vitupere*
tur minitter:um :
Arg. 3. Cum verfi. connexum, NosMiniftri qui vos hortamur, &
cgonominatim Paulus, omnibus modis probati fumus, & comperti fide-
les in Minilterio Euangelii § nulium vobis obicem ponentes, quo nvnuS-
per Minifterium noftrum proficiat s , aJeo ut nihil praetendere poteiitis ,
quominusin Euangelii gratia promovcatis 2 Ego non debttis frultra
Dei gratiamreciperc, fed ad virtutem £uangelii imbibendam, & expri-
tnendam contend.re. Antecedcns conrirmat inducrione virtutum, quae
Miniftros fideles probant , quibus ipie imprimis per Dn gratiamorna-
batur?,
*54 Epift^ ad Corinth, II.
batur: Indu&ionis 5. funtmembra, In primo membro removet a fe ea
vitia , quibus ignavi paitoresoftendiculum Euangelio creare folent, mori-
busfuis in Dei aedihcio plus demolientes , quam doflrinaxdihcant, &
occafionem prsbentes nnpiis male loquendi de lplo Minifterio , k\x Mini*
ftrorum munere.
^ Vcr^ 4 Sed & in omnibus nos approbantes , ut Dei miniflri)
toleran'ta multa in opprejjioiibus , tn necejfitatious> in angufiiis^
I Verf. 5. lnplagis>in carcerihus^ tn tumuhuatiombus, in laoo?
ribus, in vigihi^ in jejunus :
In frcundo membro varia virtutum genera recenfct,quibus Minifterium
fuum ornatum eft , nominatim autem patientue facit mentionem, 111 no-
vem generibus malorum exercitae : in quibus omnibus fine murmuratione,
Miniltcrii fui munia patienterexequebatur : nam itinerum moleftiascum
inopia & periculis , perfequutorum plagas , carcerem , & tu nultus , ad-
verfus ipfum excitatos , & in prxdicando , laborem , vigilias , jejunia
fuftinebat fortiter , nec in opere Domini fatiicebat.
Verf. 6*. Turitate, fcientia> lenitate, bonitate^ Spiritu SanUo\
charitate non ftmulat^
In tertio membro, patientiae adjungit fex alias virtutesj Quarum prima,
eft Immunitas a pollutionibus mundi , duminter mundanosverfabatur:
3. Difcretioin tra;tandisauditoribus: 3. Longanimitas in provocatio-
nibus: 4. Manhktudom commercio cum di rricilioribus ; /. Spiritua-
lis in omnibus difpoiitio ; 6. Diledio fincera erga omnes.
Verf 7. Sermone ver,tatis7virtute Deiy armis fuflitia dextrh
ac fwljlrts.
Inquartomembroenumerat virtutcs quac ad officii fui munia attme-
bant: 1. Nihil prardicabat praetcr Dei veritatem: 2. Demonftrabat
infermonefuo SpirituspotentiaTi : 3. Dccertabat contra omnes hoftes
•rmisfpiritualibus, id e.r, mediis legittimis, in rebus proiperis a dextra,
&: in rebus advcrfis a 'iniftra , omninoque in omni mutatione , & rerum
t lciftitudine coaftans permaaebat , ne vel illecebris vel terroribus a reda
via deflecteret.
Veri* 8 Fer gloriam & ignominiam^ per convicia ejr laudesX
dtffeduftorest & caniiri veraces ;
Verf 9
Caput Scxtum. *J5
Vcrf. p, Vt ignoti)& tamcnnoti: utmdrientes}& ecce vivi.
mm% ut qtti ca/ht.imur^ nec tamcn occidimuri
Vtfrf 10. TJt aolentes,fcmper tamen gaudentes: ut pauperes ,
fcd multos ditantes : ut nihd habentesy jed omnia obiinentes.
ln numbro quinto, gloriatur quod recram viam femper tenucrit,
five ignominia & infamia, five gloria & fama inde fequerentur : nam
cum habebatur ut impoftor , verac^m fc pradtabat.
Cum habcbaturut ignobilis, & contemptibilis; fe faclis manifeftabar,
ita ut qui oculos haberent , lpfum cognofcerent fervum efle DeI fckifltmi:
Videbatur quali mortuus; & in media morte geftiebat tamen orhcium
pradtare ut vivus: Caftigatus verberibus fcre adnecem, cuftodiebatur a
De o ne moreretur : Ptopter mala quae ipfum premebant , nonnunquam
fpecie fubtriftis erat: fedSpiritu in Deofemper gaudebat. Inopshabe-
batur; Per Euangelium tamen, ex Dei benediftione multiplici, ditx-
batmultos, non tantiim contentationis modumoftendendo in Euange-
lio, fed etiam ad virtutem & pietatem , quae ad omnia utilis elt, homines
initruendo. Catebat pofleflionibus & reditibus,& tamen contcntus forte
fua , rerum omnium uiu , quantum opus erat , gaudebat.
Secunda^ Tars.
Verf. ii. Os noBrum apertum cfi erga vosy Ccrinthii7 cor n&+
firum dilatatum eff.
Sccunda pars Capitis, in qua habetur fecunda Pauli hortatio ad Co-
rinthios, ut ipfum redamarent Apoftolum fcilicet Chr i sti, quitantos
labores in Minifterio fuftinuerat in- ipforum bonum. Huic hortationi Ar-
gumenta prarmittit quinque.
Argumcntum primum, Candide, &apert'6, ut cum amicis parrefia
titor, libcrrime, corde dilatato, & oreapcrto proferens, quam intns
fbveo crga vos benevolcntiairu Quidni ergo vicem inihi repcndatis ?
Vcri. 12 Non habitath angtijd tn nohu\ Jed angufii ejlis h$
vifceribut vejliis.
Vcrf. 13 . Loquor auttm ut filiis de pari compenfatione: dilata*
m:ni ejr vos
Arg. 2. Non per me ftat, quo minus dile&ionem meam percipiatis r
W per vePri ipi-jrum coidis anguftias, qui noncreditis tantain mcam
«rga vos dilectionem.
»5* Epifc adCorinth. IV
T{on Mitatu ] Argi 3 . Redaraarc mc tenemini,qui impenfe anio vosi
Ergo tanquam ex aequitate vicera referte» me amando,& vos a me amati
perfuafum habendo.
VtfiliW] Arg. 4. Pater fum vefter, & vos filii mei: Ergoutfilii
mei , me amate ut patrem veftrum.
Compenfatione n Ar^. /. Jam debitum a vobis exigo : Ergo dilata-
mini, id eft, corde ctilatato admittite dik&ionis meae perfua^onem,
& paternas meas admonitiones ex dilectione profe&as, & viciflira
me diligite.
Tertltu pa*s CipitU.
Verf. 14. Ne impart jugo compuimini cum in$delihu5y quoJ
enim conjortium juftiti* cum in\ufti i\ i & qu<t communio luci
cum tenebrist
Verf. 15. Et qua concordia Chrijlo cum Belidli Aut qu*. part
fideli cum infideli i
Tertia hortatio , ut abftineant ab omni illicfta fbcietate cum infideli-
bus, quaimpediri ne DEofervirent, vel alienan a vera religione, vel ullo
modo poliui poflent ; hujus generis focietas quidem eft matrimoniumi
coutrahendum, quo facillime viri, velinulicrcs adimpietatisconfenfum
implicantur ab Idololatris, eo quoci omniuin focietatum humanaruin haec
fit at&iflima. Verum quam hic vidctur taxare imprimis, elt fideliam
Corinthiorum cum concivibus infidetibus, focietas feu communio in ex-
terna idololatria , quafe polluebant , unacum illi> vefcentes idolothy-
tisinidofcio, ut fupeJoi Epiftola, Cap. 8. apparet, inquaidololatria,
aut in quuvis alio p ccato , commune plauftrum cum ipiis , aut ju«*
gum impietatis trahere vetat. Hortationis argumenta funt quatuor»
Qmd enim ] Argumentum primum, Conditio & Profefliaveftra Chri-
ftianoriim ex una parte , & peccata quae palam profitentur jdololatrx ex
aiteraparte. non minusfibiinvicem opponuntur, quam juftitia &ini«*
quitas: lux& tenebrae* Christus & Diabolus, hdes & infideiitas*
Templum Pei & Idola , inter qux nulla poteft efle communio. Ergo
nulla communio vobis Chriftianis debet efle cum infidelibus in Idolola-
tria, velin peccatis ullisaliis, quaepalam infidelesprofitentur, vel in
wlla al:.a neceftitudine , ex qua oriatur dirriculter fuperabile periculum,
sommunkandi ipforum peccatis; Nam non vetabat in eadem civitate
habitare
Capnc Sfxturm 157
habitire cum iis, nec negotiati, nec cibum fumere, fi invitati effentad
prandium vcl ccenam.
Verii 16- tt qu.e confcnfio tcmplo *~Dei cum JimuLichris* nam
fos tcmplum ejlts Det vtvtnth , ftcut dtxtt Dcu* , Habttabo m
cii & tnambulabo\ & ero tliorHmDeus,&> tpfi cruntmibi^popultu*
Arg 2 Voscftis templumDEi fanctum, Quod probat tcttimonio
Volls, Lev. 16, 12. & 1 xjsth. 37. 27. Ergomn hcet vobis vofmetpol-
luere iocictate cum ini»dclibLS,potulimurn m eoin quoex profefbiiint
templa idolorum.
VcrC 17- ^ujpropter exite i mcdio eorum, & fcparamtni, dicit
DcminUA & impu^um ne attingite- tum ego excipiam vo* \
VerL 18. Et ero vo^ts Pattr> & vos eritu mihi fiht ac fili&t
dicit Domw** omnipotens
Arg. 3. Dnvs juflit frparationem fleri ab idoblatrarum , & mundi
pollutionibus, ne attingatis eas. Ergo cavendum vobis ab iis.
Eoo jufcipianT\ Arg. 4. A promifliombus quas deus fecit iis,qui pu-
rosk lccvant a mundiintjU;namcntis, nec participant aliorum peccatis;
pr*ftabit (c Deus ip(is patrem, hoc eft, in compenfationem omnium
iriCommodorum,& coniolationem plenam , advcrfus omnia n ala quac
cavcntes fibi ab alicnis peccatis {ufFcrre potcrint, Deus ieipfum lpiis
communicabit, & paternum iuum afTeclum crga eos opere manifcltabit.
Caput §eptimuiiv
\\x(. p^K *&4Si9ttur fromijfionesquum habeamut^ Tilefti^purge-
1. ^ajlLg*, wu nofipfos ab omm inqnimmento tarnis ac /fmtusy
1&Lj&* perficientes (atMificatioriemcum timore D El.
^TJErfns p*imui bujtis Capitts pertinet ad Caput prtcedtnsi in auc ex fu-
feruribus promijftonibui bortationem deducit> utnn modo caveant ab idoio»
Uttiay & externa ejmjfecie , Jed etiam ah omni inquiiamento Spiritus & cor-
forut boceJly kpeccatis^ ejn* vel n.entcm intra pnRuunt, vd mentcm ftmttl & corpuS
inauin*ntt& lontra sludeant ferficienact fanctimpnU, pergentes & proficicntcs in
meUas in timore flei, arvumento utens u-opro omnibm\ pnediEia promijfionej vobis
* fieo faiU^JHre merito 4 vabis id cxigunt. Ex^a in h<et ejfitia fcdttio incumbite.
Kk ' Verf. 1
258 Epift. ad Corinth. IL
Verf. 2. Ksiccipite nos : nemini injnriam fecimm\ neminem
corrupimuSy nemmem expilavimut*
REliquo Capite devincire iibi nititur Corinthioriim corda, iux dile&i-
onis erga eos allatis ind<eiis,in quibusexplicandis inliftitad finem:-
Propofitio confirmanda aperteproponiru-v DebetiS nos itcipere, O Co-
rinthii, hoc ert, Peifuafi dc meo crga vos amore, debetis redamare me. &
hoi tationes meas'in cordibus dilatatis reponere; ^rgumenta petuntur trifc
tx indiciis tnbus benevolentiar Apollolterga eos.
T^emwem^] Argumentum primum , Ut Apoftolum reciperent, & In-
dicium primum voluntatis minime malas in eoseft, Quia non male meritus
fum de quoquam,vel contumeliam inferendo,perveifa doftrina velexeirw
plo corrumpendo, vei quenquam ullo modo fraudando.
Vctfe 5 tsfd condemnationem vejlri non loquori nam antl
dixi vo> in cordtbm nofiris ejje% ad Jimul monendum^ & Jimul
Vivendum^.
Arg. 2.& Indic. 2 Quia cum haec quz prarceiTerunt mei purgandi cau/a;.
duntaxat dixenm, tantum abcil: at oblique condemnem,.aut perllringmn
Ecclcfiam IiJeliumCorinthiorum,utcontra ex dile&ione flatutum mih;
(it, vobis adhaerere in rebus profperis & adverfis, in vita & in morte, ut.
nulla mutatio amorem meum a vobis unquam divellaf
Vcrf. 4, dWutta mihi loquendi likertas apud vos* multa mihr
glonatio de vobis : impletw fum confolatione^ vehementer exundo
gaudio in omni ^ffliclionc noslra^.
Arg, 3. & Ind. 3. Quia accepto nuncio de veftra refipifcenti3 cor mcum'
In mediis afrlidionibus adeo perfuium cft gaudio, ut fecure eloqui aude-
am, animi mei de veftra perfeverantia.fiduciam apudvos, & devobis^
gloriari apud alios.
Yerf. 5* Etenim quum venijjemus in Macedoniam, nuUam ba-
huit relaxationem caro no/lra9 JtU in ommbas fuimm oppreJf%foris
$ugn&) intm terroresX
Vcrf» 6> Sed qut confolatur abjecJcs, confolatm eft nos 1)eu* f
gdventu Titi.
Koc experimentum (ux in eos bene volentte explxaturuSj proponit af-
Sicliones quibos in Macedonia5dum nuntium ab iisexpe&arct preme-
batur3
Caput Septlmum. i5»
batur,partim perfecntione hoftium, partim inteftinis Ecclefiae fnalis, par-
tim animi anxictate, fimul & corporis moleftiis ita conftnftus, ut extcrno
homini nulla data fit requies. Contra quas omnes moleftias, ex De r
mifcricordia, confolatio fiippeditata eratipfiper advcntumTiti, qui *
Corinthiis jam redicrat , & lxuim nuncium de ipforum ftatu retulerat.
Verf 7. Non/ilumautem advtntu Mitu^fed etiam confotatione
qium il/e ascepit ex vobis , quum renunttaret nobU vcftrum vthe-
mens defideriumy veilrum ejulatum, vefirum pro me %elum% adebut
magu gAvi[m fuerim^.
Apoftolus caufas Utitias fuac cnumeratocto,quorumpleraqueindicia
erant ipfius in eos benevolentij» ; 1. Caufa quia Titus falvus reverfus
^rat : 1. Quja Titus confolationera a vobis Corinthiis acccperat : 3*
Quia audiveram a Tito de veftro erga me pio affe&u, & mei confpiciendi
dcuderior de flctu ob admitfum intervos fcelus, & ob meam fuipe&ami
indignationen? : & de zelo adverfus inceftuofum, & adverfus mei obtrc-
clatores ; unde gaudium mihi longefupra prius conccptum hac de rs do*
lorem meum omncm, abundavit.
Verf. 8. Nam etia-np trtfiitia vos affeei per epiftolam* non me
fsenitet^ ettamfi poenitueritx video enim epiftolamillam, tametji ai
tempsu, trifiitia vos affctff^t
Antequam quartam caufam confolationis proponat , fblvit objecTio-
nem, cujus lolutio ad propofitum niagnopere faciebat, dixerint llli,
Juperiori Epiltola triftitia nosaffccifti.
Rdponiio quadrupicx eft : Refponfio prima, Coadus & non fine do-
Jorc vc s contnftavi , dolor autem hic pcr vcftram rtfipifccntiam evanuit.
Nam cum Apoitolus icripfit Epiftolam, incertus dc cventu fiftis erat,
hoc cft, quod pcenituifie fc dicit : cum vcrd eventum vidit doloce libera-
tuscft, hoceu,quod jam non parnitcre fedicit: Rciponfio2. Triftitia
illa ab Epiftola mea cxcitata , brcvisfuit*
Vv rf 4 9 Nunc gaudeo^ non quod triftitia affecli fueritis fedqusd
triftitta affecJt fueritts ad u/t> ifcentiam X nam trt/ti.ia affcclt fui-
Jits (ecundum Deum ut nulla tn re aetrtmento (itis affecJt per nosm
VcrL 10 Nam qui fecundh n Deum eft dvlor , // refiA(centtam
tfjpcit ad (alutemX cujus nuaquam poeniteat ; cu mundt dolor mor-
tem tfficitr*.
Kk 2. Refpondet
160 Epift. ad Corinth, II.
Rcfpondet 3. Triftitia ilia converfa eftingaudium,& Vobis, Sc miru%
quiacomperta jam eft pia & utihs ad rcfipifcentiam, quod probat : Quia
rclipilcentiam non pcenitendam produxit , fecus quam triltitia rnunda-
na ijkt, qu<e peccatum & mileiiam duntaxat auget, & roortem cum
animae tum corporib aftcrt.
Verf, 11. Ecce emm ifiuc i\fum%quod fecundum Deum trifliti&
affiicJi ftuftis , quantum in vot?is effecit tludium f imb dcfenfionem%
imo inUignation.m , tno timorem^ imo vthemens defiderium , imo
zeluw tmo vinUcationem, per omni* tejlatum Jecislis vos ejfe pti^
ros in hoc negotio.
Probat trittitiam ipforum fecundum Deum fuiffe, feupiam, quiapro*
duxitin iis leptem eftccta, totidem refipifcentiicipforum indicia. Quo-
run priirmm fuit, fccutitatis excuftio cum folicitudine corrigendi quod
peccatum erat. 2, Eit a>*)logia, quod icilicet jam nullo modo probent
vel factum inccftuofi , velnegligentiam fuam: ^. Eft indignatio adver-
fus peccatum, & inceUuoli, & luuin,in eo tolerando. 4. Eit metus ne ju-
dicio divino, vel novo pecc-ito lmplicarentur. 4. Defiderium cft tollcndi
fcandali, & bonis omuibus fath>faciendi. 5. Zelus & fervor deuderii ad
proie^uenda omnia media ad malum removendum & damnum reparan-
dum. 7. Eft vindictain caiiigandbinccftuDfo,& ipiorum etiam torporer
quibus omnibusCorinthiireiipifccntiamiuam declaraverant, & fe nulio*
anodo fctlere illo dcledaii , ied puros lc efte oftenderant.
Verf. 12. Nempeetiamji ftripft vobts^non (cripfivobis ejus cau-
fk qm injuridm fecerat\rteceju6 caufa qui injurta ajfeclus fuerat, [ed
ut avud vcs mamfeflum p-ertt jtudium tttuU noftrum po vofos^
m conT?eclu Det.
Refponfio quarta ad obj*ectronem eft, Non feripfi Epiftolam illam, yel
folum velprtfapue , ut in caltigatione iuceituofi iatisfieret patri ejus, cu~
yus uxorem ftupraverat hLus, vcl ut ipfe mceftuoius corngeittur, ( quoA
quidem noncratnegli^endum ) kd prarcipue in hunc finem , ut paterna.
mea cura de vob is, O Corinthii, fincera, & ln De i confpe&u apprabata*
©minbus appareret.
VcrJ. iji rVroptcrea confifatfonem accepimm ex confj/ationeve-
Mri fed Un^e plunmum gamfi tnimm ob gauditsm Titi > quod re-
fQCillatH* fit SfiutHS cjm ab ommbusvabki
Soluti
Ciput Septimum* 261
Soluta objecTioneqaartamaddit caufam fux confolationis ; quod ac-
tepcrim, inqiiit j vosboniconiuluiiVereprehenfionem ame, & jam con»
folationem tdmififle.
Titi~\ Quinta caufo confolationis, Quia omnes rcfocillare ftuduiftis
Spiritum Titi.
VcrC 14. Et fijuid apttJ eum de vohu gloriatus fum } non fui
pudeficlus : fed ut cmnia verllocjuuti fumus volns, ita& gloriatie
n/ira, cjuaufuscram apud Titum , vcra compertafit.
St\tacaufa, Quodreapfe comprobaveritis, quaecgode vobis glorw
ans, Tito confidenter praedixeram.
Verl. 15. Et vijctra tjus amplim erga vos affecTa fint y dnm
temintfcitur obedientt* omnium vejfrum^ut qui cum timore actrc*
morc tpfum exceperitts*
Septimacaufa. Quia vcftris officiis & virtutibus animum Titi vobis
devinxiftis, quod in lucro magno deputare poteritis : Reveriti enim funt
Titum,ut Euangeliftam , & £rvumDii extra ordinein ad iemiflum, &
fic Titi animum fibi conciliarant.
Vcrl. 16 Gaudeo igttur qubd penltm confiJam de vobis%
Oftava caufa confolationis,quod experientia hac animatus iropofteruni
audeam de vobisomnibus, & mihi & aliis, optinia quaeque polliceri.
Caput O&avunu
Ecunda pars EpiftoU in qna confirmatis jam Corinl
thiii de dilettione fua erqa ipjor , bortatur ad eUemefynas ala^
cri anim» larqiendM in ufum pdvperttm Judtorum , adhibi*
tis in hunc Jinem hoc capite 13 jirgttmentis , cpibm addit
pluray lapite fe^uentu
V f *pOrro notam facimns vclis y fratves , gratiam Y>ei
l' praftttam Ecdefiu Macedonunus.
Argumentumprimum. Abexemplo Macedonum, Ecclefiae Vacedo*
num contribuerunt: Ergo & vos idemfacite. Horum liberalitatcm com-
«nendat novem rationibus*-
Qt&tia j
2gt . Epift. ad Corinth. 11«.
Gntia 3 Prima ratlo. Quia donum erac De r ex gratia iti ipfos
profe&um , quod in uium pauperum Jui<corum quicquam contii-»
buerint,
VerC 2 Nam inmnlta probatione abundans gaudium ip/irum9'
& profunda eorum paupetta* redundavtt in copiojam fonignitatcm
ipforums.
Ratio 2, Quta datacft eleemofyna ab iis eo tempore , cum ipfi pro-
babantur gravibus amVtionibus,
G.udimn ] Ratio 3 , Quia cum gaudio contribuerunt.
(Frojur.dd ] RaLo 4. Quia in paupertate Uberales crant.
V.rf 3 Nam pro vhibxs (tefior) $ fupra vires voluntari^
fu runt.
Ratto j. Quja largius dar6 volebant , quam ipfbrura ferebant h~
£ult3tes.
Vcrf« 4. tSMultis cum precibut nos rogantet>ut gratiam & fo-
cietaten fubminijlrationis qu* in finffos lmpendicur , fufciperemusm
Ratiotf. Qma fponte, non provocati aliorum cxemplo obtulerunt*
fed autores, ^'.' potius erant , ne in hoc officio charitatis deeflenf
ftecibm 3 Rauo 7. Quia inftabant precibus, ut acciperctur quod
dabant.
Societttern ] Ratio 8. Quia rogabant Apoftolum , ut una cutfi
aliis provinciara fuiciperet coLbgendi & diipeniandi, quod ipfi & alit
daturi erant.
Verf. 5. dc non jicut fperabamus ita fecerunt fed femet ip/or
de^ideruntprimum Domino s deinde & nobuy per Dei voluntatem.
Ratio 9. Qura fupra quam Apoftolus fperare poterat » fe & fua oranist
Deo coufecrabant , & Apoitolo fe committebant,ut ab eo fccundum vo*
luntatcmDEi , inomnibusregerentur.
Vcrf 6. Vt adhortaremur Titum^ ut fcut ante Ccvpit , ita eti~
am abfolvat ap^d vos hanc quoqne gratiam^.
Arg. 1. Ad liberaknn eieemofynam ; Quia rogatu Macedonum , ego*
Tiuim rogavi, ut perficiendam eleemoiynam veflram curarct, quam reir*
jam agreilus cft : ldcirco curate ne fruitra (it hoc noilrum itudium.
V&L 7. Itaque ficut in omnibus abundaiu fde^ &fermone7&
cognitionc
Caput O&ivurru i6$
wmlthnt & omni ftudio, & v.slra in nos cbaritate > videte ut
jn bac quoque gratia abundttts.
Arg. 5. Quia cum aliis virtutibus cxcellatis, dccet vos dare operam
ne in hac dehciatisj vel cum abundent in vobis dona Spiritus,fides niira-
culorum , dona cogn.tionis, & eloqucntiae , ftudium de falute fratrum,
& chantas erga me , cavendum ne hoc donum deefle vobis com-
periatun
Verf. 8. Non ex imperio loijuor 3 fed dionm ftudio, veftra quo-
que diletlionis (inccritatem reddens exploratam^.
Arg. 4. Quia jam probanda vobis eftfinceritas Chriftianx dilec*Honi$-
vcftrx, in hac eleemofyna eroganda , cujus rei gratia fedulo vos hor-
tor, rogatu Macedonum , & nihil pro imperio pr^cipiens. Idcirco fpe-
icimen liberalitatis oftendite.
Vcrf. £. Noftis enim beneficentiam *~Domini noflri lefu Ckrifli ,
enm videlicet propter vos pauperem faclum effe^ qutm ejfa dtves*
ut vos il/ius paupertate ditefceretis.
Arg. 5. Christus pauperem fe fecit , ut vos ditefceretis s
Ergo ut ejus caula erogetis eleemoiynam , cum petitur a vobis
sequum eft.
Verf. 10 Et fententiam in ea re meam edo: nam hoc volis
tonducit , qui non folum^facere fed etiam velle ante cccpisTis anhO*
fuperioret
Arg. 6. Qiiia confultum eft, & utile vobis , & refpe&u famae veftrac,
& relpectubenedictionis fequutura;, ut in hoc negotio miniine de(itisj>>
jed collectam jam inchoatam tandem abfolvatis.
Vcrf. iic At nunc etiam illud tpfum facere alfolvite: ut ftcut
adfuit promptum ii/ud velle % tta etiam adfit ipfum pcrficere cx eo
c/nod habetis
Vcri. 32. Etenim fi prius adjtt promptus antmm , aliquis ac-
ceptus ejl pro eo qucd habet 5 non pro eo quod non habet.
Vcrf 13. Nonemmutaliis telaxxtio fu, vobis autem opprefftc%'»
fed pan conditione hoc tempore veftra abundantia iupplet illorum
defeclum^.
•^r§-7* Quia decoruHi eft & conveniens , utproinpta-veftra volun-
tas quam •
i6i - Epift. ad Corinth. II*
Gratia 3 Prima ratlo. Qu!a donum erat De r ex gratia in ipfoi
profe£tum , quod in uium pauperum Jud<corum quicquam conui- .
buerint,
V erf. 2 Nam in multa probatione abundans gaudium ipfirum,
& profunda eorum paupettM redundavtt w copiofam kenignitatcm
jpforums.
Ratio 2, Quia data efl: eleemofyna ab iis eo tempore , cum ipfi pro-
babantur gravibus affhftionibus.
C..udin,n ] Ratio 3 , Quia cum gaudio contribuerunt.
$rojurJa ] Rai.io 4. Quia in paupertate liberales crant.
V.rf 3 Nam pro vhibus {tejlor) & fupra vires voluntarif
fuTint.
Ratio /. Quja largius dar6 volebant , quam ipfbrum ferebant fa^
cult3tes.
Vcrf. 4. tZvlultis cum precibur nos rogantet>ut gratiam ejr fi~
cietaten fubminijlrationis qu*e in fanftos lmpendtcur , fufciperemus.
Ratiotf. Qma fponte, non provocati aliorum exemplo obtulemnt*
fed autora alii ^otius erant , ne in hoc orficio charitatis deeflenf
$ucibu~\ Rauo 7. Quia inftabant precibus, ut acciperctur quod
dabant.
SocieUtem ] Ratio 8. Quia rogabant Apoftolum , tit una cuiri
aliis provinciam fuiciperet coLbgendi & difpeniandi, quod ipfi & alil
daturi erant.
Verf. 5. dc non jicut fj?erabamus ita fecerunt fed femet ipfor
deJiderunt primum Domino % deinde & nobii, per Dei voluntatem.
Ratio o. Qua fupra quam Apoftolus fperare poterat » fe & fua oranix
Deo coufecrabant , & Apoftolo fe committebant,ut ab eo fecundum vo*
!untatemJ>Ei , inomnibusregerentur.
Vcrf 6. Vt adhortaremur Titum^ ut fcut ante ccepit , ita eti-
dm abfolvat ap"d vos hanc quoqne gratiarrt^.
Arg. 1. Ad hberalcrm eleemoiynam ; Quia rogatu Macedonum » eg»
Tiuim rogavi, ut perficiendam eleemoiynam veflram curaret, quam reir*
jam agreilus cft : ldcirco curate ne fruitra iit hoc noftrum it-udium.
Vctf. 7. Itaque ficut in omnibus abmdaiu ftde, & Jermene^
cognittonc
Caput 0<fhvum. 263
tomUhne & omni Jtudio, & vMra in nos charitate y videte ut
%ii hac quoque gratia abmdctts.
Arg. 3- Quia cum aliis virtutibus excellatis, dccet vos dare operam
jieinhac deficiatis; velcumabundent invobis donaSpiritus,fidesmira~
culorum , dona cogn.tionis , & eloqucntia? , ftudium de falute fratrum,
& chantas erga me , cavendum ne hoc donum deefle vobis com-
periatur.
Verf. 8. Non ex imperio loquor , fed alionm fludio, veftra qui-
que dile&ionis (inctritatem reddens exploratam^.
Arg. 4» Quia jam probanda vobis eftfinceritas Chriftianx dilectionis-
vcftrx, in hac eleemofyna eroganda , cujus rei gratia fedulo vos hor-
torj rogatu Macedonum , & nihil pro imperio pr^cipiens. Idcirco fpe-
Ecimen liberalitatis oftendite.
Verf. #. Nojlis enim benejicentiam ^Domini noflri lefu Chrijii*
eum victeiicet propter vos pauperem jacJum effe^ quttm ejjet dives*
ut vos illius paupertate ditefceretis.
Arg. 5. Christus pauperem fe fecit , ut vos ditefceretis s
Ergo ut ejus caufa erogetis eleemotynam , cum petitur a vobis
aequum eft.
Verf. 10 Et fententiam in ea re mcam edo: nam hoc vobis
tonducit , qui non Jolum^facere Jed etiarn vclle antc cccpiftis anno'
fuperioret
Arg. 6. Quia confultum eft, & utile vobis , & refpecru famac veftrx,
& relpeclu benedictionis fequutura:, ut in hoc negotio minime defitis*-
ied collectam jam inchoatam tandem abfolvatis.
Vcrf. nr At nunc etiam illud tpfum Jacere abfo/vitei ut ficut
adfuit promptum illud velle 9 tta etiam adfit ipfum pcrjicere cx eo
c/uod habetts
Vcrf. 12. Etenim (i prius adjit promptus animus , aliquis ac-
teptus eji pro eo qucd habet , non pro eo quod non habct.
Vcif 13. Nontmmutaliis relaxxtio jft, vobis autem oppreJfc%:
fed part conditione hoc tempore vtjlra tbundantta iupplet illorum
dejeclum^,.
^rS-7* Quia decorutn eft & conveniens , utprompta veftra volun-
tas quam •
266 Epifo adCorinth. IK
tas quam pravobistuliftisfuperiori anno, aclione compleatur, &turpe"
f uturum eft , fi fecus acciderit.
Quod hAbetu~\ Arg. 8. Quia nihil petitur nifi quod aequum efle ipll
poteltis perfpicere , rogatur enim ut pro facultatibus detis, ex arquo
fine veftro diipendio notabili, fiquidem txiguum a pauperiotibus i\ prom-
pto atumo dcdennt , acceptum erit Deo, etiamfi multum,quod non
habent, non dederint : C\ vero promptusanimus nonadfit,nihilrcfpici-
tur a Deo, quantumcunque dctur. Ne hic defitis igitur.
Verf 14» X t & iliorum abundaniia icftrum defeclum fuppleat%
tt! fiit ^quabilttas,
Arg 9. Quia vobis expeclandum eft , utfi opusfuerit aliquando retrU
butioreddendafit, &ecopia Ecckfiarumin Jjudaea fuccurratur lnopiae
veftrar, ut fic quod aequale eft, fiat.
Vcri- 15. bicut fcriptum e& , Slui tnultum collegit, non ba+
buit amptiu % & qui paulum , non habuit tmnus.
Arg. 10. Quia in iVannae exemplo indicatum eft > neminem abun-
dantiam fuam debere fupprimere cum aliorum media, fed eatenus fer-
vandam azqualitatem^utnulli defit quantum neccfle cft; nam ficut 111 col-
ligenda Manna fadum eft , quiique Omer fibi menfurabat, reliquum ce-
di bat iis qui minus collegerant , £xod. 16, 18. jp, fic in divitiis collc&is*
quod {upereft poft veftros uius, in ulum egenotum cedere debet.
Veif. 16 Gratia autem fic 1)eo} aui cordi Titi indtdit idem
fiudtwn pro vobis:
Verf 17 <g£od tum cxhortationern illam gratam babuit , tum
verh majote ftudio u!n b ad vos abuf.
Arg. 11. Quiafidcles, ftrenui & optimse fama* fratres aiiquot exci-
tati lunt a Deo , ( compar. verf iS. 22. j & mifii a me, qui totum
hoc negotium promoverent , non in colligenda eleemofyna tanrum , fcd
etiaminca perferenda ad manus Juda?orum mopum. Ex his rratribus
primus erat Titus , propter cuju* iolicitudinem & promptitudinem ani-
mi ad negotium hoc confiCiendum Deum laudac
Verf. 18 AJifimuf autsm una cumeo patremillum, cujus laus
cft in Euangelio per omnts Eccleftat.
Verf. 19 Nec id fvlum , fed etiam fuffragtis deleftus efi ab
JLccltfiis foiius peregrinationis noJir*> cum bac benejitentia qu* ad~
mtntjiratur
Caput O&avum. 267
mhi/lrahir a nohis ad ipfim Domini gloriim^ & comprobandun*
promptum animum veftrum^)
Sccundusdclegatus defcribitur, Quod fn Euangelio promovcndo dili-
genter laboravcrit , iive luerit Barnabas,five alius,non refcrt. Nam quif-
cjuis fuerit, ab Ecclefiis (fynodiceut vidctur conVocatis) delegatus
cit , ut fide dignus cui res harc committeretur.
Cloriam'\ Arg \i. Quia hrc eleemofyn* curatur & adminiftratur x
me & aliis ad CnMSTi gloriam;& promptitudinem animi veftri dc-
inonftrandam.
Vcr(. 20* Vitantes hoc\ne quis nos vitupcret in hac exuberantid
%H4 dJmirttftww a nobis.
VerU 2 1 ♦ Vt qm procuremm koneflay non folum ceram 'DominOj
fed etiam coram hommibm.
Rationcm rcddit , cur iibi adjunxerit tam fpect-atx fidci collega?,
inhac Mmi cratione benericentix, collectae in ufuin Ecclefiac Hkroioly-
mitanx, nempe ut anfam obtrectandi adverfaiiis fuis prxcidcret., qui
tlioqui de fumn;a pecunix collcctae interccptum aliquid calu.nniari potu-
ifient : Et utconfulcrctfamatiux apudomnes homines , iicut confcien-
tisc fux apud Deuh profpexerat , in ian&o propofrto integcitatis fuar>
inhoc negotio,confcrvandx.
Verf. 22 iTVLifimm autem cum eis fratrem nhflrum^ qucmfape
in multts prebavimus ftudiofum , nunc awcm mulid ftudiofiorem ,
cb multam fiduciam quam bateo in vobis.
Tcrtium delegatum commendat , five fucrit Lucas, five alius,nonrc-
fert , fedhincvis argumenti undccimi apparet, dum dicit feexconfi-
dcntia de Corinthiorum liberaiitatc mififk ad eostam egregios viros ,
quorum expcctationcm non vetetur, nc fruftrentur, unde fcquitur libera-
litcr contribuendum cfle.
Vcrf. 23. Sive de Tito quamrur, focius memcQ 5 & ayud ves
ddjuterX/we de fratribm noJlrit> legati fuat Ecclefiat um , & glo^
ria Chrijli.
Poftquam fingulos feorfim delegatos fuo quemque elogio orna\ it.
nunc Titum fpecialiter, & onunes commendat conjunctnn , quodfint
Apoftoli Ecclefiarum • id eft , dclegati ab Ecclefiis ad hanc clecmci-
fynam colligendam : & fecundo quod iint ^lom Cbristi , fic dicti,
L L quia
3 68 Epift. ad Corinth. IL
quia ipfius gratia gloriofe in illis fpkndebat , & per cos ejiis glora
jilultrabatur. •
Verl . 2 4. Itaque demonftratiomm charitatis veflr*, & ncjlr* <ie
vobU gloriationis edite in eos , in conjjectu Ecckjiarum~j.
Hortationerepetita, addit Arg. 13. Harc liberalitas ut futuraeftdc-
cumentumcharitatisvettrae, ficetiam confirmatio crit gloriationis meas
de vobisrninime vanx, in confpedu dekgatorum,cmi Ecckiiarum nomU
ne in hoc negotio prxfentes veitram liberalitatem ;confpicicnt, Ergo vo
bis liberaliter contribuendum eft.
Caput Nonuiru
Ergit de colletfa agere*. Capitis dua funt partes t fe
frima reddit rationes cur miferit ad eos tres fratres deiegatos^
ubi armment* interferit ad perfmdendum ut accelerent c*Ue-
Et*m , ad verf. 6* ln altera aidit argnmenta plnra ad me~
vendnmy ut dent liberaliter ficut fxnUos decebat.
]\J4m de fubminiflratione quidem qu& fitin JancJos9,
vert. I". ' fupervacaneum eflmihi Jiribere vobts.
Qitod ad primam partem attinet v Nc in deteriorem partem interpre-
tarenturmiflionemlegatorum , quafi iufpicionem de ipforum prompti-
tudme in hoc negotio foveret, caufam mittendorum fratrum cftendit
fuifle , non ut docercntur , neque ut redderentur voluntarii ad collcclam*
ifociendam, quia ob eam caufam fupervacaneum fuiflct fcripiifle, nedura»
ffatresad eosmifiiTe.
Verfi x. Novi enim promptum ammum veflrum\ quem de vobh*
ja&o apud Macedones y Achajam videlicet paratamejje abannofu*
periore: & ex vobis ortus ^elus provocavit complmes.
Confirmat diftum tribus rationibus.
*Slwi~\ Ratio prima, Quia ipforum promptitudinem animi probe.
ante noverat.
JaHo 2 Ratio &. Quia de illonim alacritategloriatiis fuerat*
Caput nonum. i%9
Zclm *] Ratio }. Quia ipfbrum (tudium in hcc nt gotio provocavcrat
ftiultos, td iimilem alacntatem & zclum.
Vcri. 5- tMtJi autem hos Jratrcs , ^ gloriatio noflra de vobit
inanis fiat hac in parte\ ut (Jicut dtcebam) paratl fitit\
VeilS vero rationes cur miferit fratres proponit quinquc : Ratio primf %
Ut pararent beneflcentiam ipforum co citius ad deportationem, & ut
jam collecla pecunia inveniretur a legatis , ficut pollicitus faerat ipio-
rum nomine Apoftolus.
2\e gkriatio J Ratio 2. Ne gloriatio Apoftoli de illis vana compe-
riretur.
Verf. 4# Neauo modo , Ji mtcum venerint Macedonesi & ojfende-
rint vos tmparatos , fudejiamus ( ut ne vos dtcam ) in prdfidente
sfta gloriattone^j*
Ratio 3. Ex iuperiori fequens : Ne & ego & vos pudefiamus , fi im-,
parati deprehenfi fueritis , quando ego una cum Macedonibus , qui glo-
riantem me de vobis audiverunt , venerimus ad vos.
Verf. 5. Itaque necejjanum putavi adhortari fratrety ut prU
m eant ad vos%& prius abjoiv ant antea indiclam beneficenttamve*
Jlram, ut ea Jit parata ita ut bcneficentia , & non ut extortum^
aliquid.
Ratio^ Mifiad vosfratres, utin colligenda pecunia i fratribus de«
legatis juvemini , quo paratiora omnia iint.
?\on ut extortum ] Ratio 5 . Mifi ad vos fratres , qui curarcnt intcr col-
ligendum, ncquis urgeatur ad plus quam vellet, contiibuendurn , 3c
ne in colligentibus avaritia , vcl in contribuentibus pariimoni* fe prodat,
led ut qui dant , libcraiiter & fponte dent, & fic tota colle&io liberaiis
quaii benedi&io, in meo adventu appareat.
Secundcu Tars*
Verf. 6. lllud autem dico , J^ui ferit parce, parc} etiam me-
tet t & cjui ferit benigh e , benigneettam metet^ .
Secunda parsCapitis, inquaut liberaliter , Sc ficut decebat fanctos
elecmofynam hanc erogarent , addit argumenta decem.
Argumentum primum , Quia quicunqne vel mhil, vel non pro faculta-
*um ratione, vel non ex cordis propofito dabunt ( quod eft p.me JenutoArt )
L l 2 parcc
270 Epifh ad Corinth. II.
parce ctiam mefluri funt , hoc eft,velnihil vel temporaneam tantum fte*-
ccdem reportaturi: Idcirco liberaliter date.
iBenigie ] Arg. 2. Quia qui Liberaliter , & ex dile&ione dabunt (quod
cft iri beme/d^tionihtu ferninAte ) libcralem meflcm habituri ftint. Libe-
ralitcrergp date.
\cvl. 7 ^3!f]ue fi':ut P** ftat coyde ) ita agat\ non ex trijti»
tia aut necefftattl nam htlarem ddtoremdthgii Deia.
Poilqu3in expolait quidiit libcralitcr darc , feiun benedidcionibus fe*
toinare* ( nempe ex aniim pcopoiitu dare , non ex triftitia vel ex necefK-
tate : Qui eninj fic dat , pa ce dat quantumcunque dat , & nihil datu-
ruse let ii aniaiifui propoiuuav fcqui liceret j addit Arg.^, De us dili-
git hilare n datorem , & pcr conicquens triftem datorem».& involuntari*
um non diligit, non approbat, non ci benedicit. Hilariter ergo & li-g
bcrahter date*
VerC 8. Touns efl auttm rDeu* efficere^ut omnis gratia invos
redundet l ut in ommbus femper ommno auantum Jufftctat pcnet
mo.s babentes , abundetis ad omne opm bonum^.
Arg. 4.. In folutione objectionis tacite pioponitur» Tantum abeft
(inquit ) ut metuatis inopiam, fi copiofius tribuatis,ut contra expe&cds
potius, Deum ex gratia & potentia iua largiturum vobis, quantum fatis
eiit rerum teuiporalium , ut non tantiun vettra forte contcnti (itis , fed
etiam ad omne opas bonum ,. in aiiis juvandis abundetis ; £rgo li*
beraliter date.
Verl. 9 (Sicut [criptum es% Dijperfit} dedit prauperibust b:nefi-
centia ejus manet in feculunt^.
Confirmat hoc argumentum ex ffal.112. o. Ubi dicitur juftus bona
fua difpergere > & pauperibuslargiri , & benignitas tamen cjus durare
fei perpetuum , ubi iniinuatur Arg, j. Quod ht propnetas viri jufti pau-
peribus bona fua largiri , &Ds.i in eum ordinaria benedictio (it,ut quav
porro largiatur , habeat : Idcirco liberalitcr dando juftos vos declarate.
Verf 10, Forrb qul fuppeaitat femen ferenti , is quoque panem
vobis ad efcum fuppeditet> ejr multiplicet fementem vefiram, & au*
geat fru&ut heneficentta. veflr*)
Arg 6. Voto & fimihtudinc inclufum , ficut Deus fuppeditat a^rico»
lvrr&fcmenantefemeittem. &pansmpoilmeflema. fic& robisfuppe^
ditabit:
Ciput nonum. »71
ditabit femen a J eleemofynam faciendarn , & fruclum ex femente lup-
pcdittbh, utque multiplcct vobis facultates ad bcnefaciendum , &ad
fcidusjuftitix& milericordix ferendum,opto. Sementem crgo in hac
cleemoiyna eroganda ne dubitate facere,
Vafc XI. Ucinquam abundetis, /;; omnibus ditati ad omnem
icnignitatem, qu* per nos effjclt% ut gratia agantur Deo.
Arg. 7. Vos gratia De i locuplctati , & abundantes od omnem libe-
ralitatem , efficietis ut per nos qui obiervamus charitatem veftram,gratix
a^antur Deo : Ergo vei hoc norcine liberaliter date.
Vetf 12. Nam fubminiftratio oblationis iftius non folum fup-
t>let fanclorum inopiam > fed etiam redundat in multat gratiarum
aSionts apud Deurn^i
Hoc argumentum confirmat ex eo , quod fun&io facrihujus Mimfterii
fufccpti de colligenda & contnbuenda hac eleemofyna, non tarrtima
fuppletura fit neceflitates ianclorum in Judsa, fed ctiam efteftura ut
per multos fanftosgratix agantur Ceo,
Vcrf. 1 3 ( Dum pcr hanc i/lius fuhminiftrationis cxperienfiam
rDeutn glorificant de confcntiente vcjira fubjzttione in Euangeliut?}
Cbrijti, deque btnigna infe^ & omnes commnnicatione^,')
Arg. 8. H«rc veftra liberalitas crit indicium fidei vcftrre , & fubfeclic^
nisanimiin obedientiam Chiusti , & confeffionis Euangelii ejus, Sc
gloriticandi Dei materia, & deniquc indicium iiberalitatis vtftrsc in
reliquosomnespauperes ubi datur occatio : Dateigitur liberaiiter.
Verf. 14. Et tUorum preces pro vcbis propenfo amorc vos dili-
gthtium fropter gratiam Dei in vobis exuberantem^.
Arg 9. Sancli in Judxa refocillati veftra iiberahtate orabunt Deum
pro vobis : Dandum lgitur liberaliter.
jfmcrt'] Arg, 10. Veftra h«rc liberaiitas excitabit in Judicis fandtis
dileftionem crga vos , & dedderium vos videndi , & exiftunationem ve-
ftri non exiguam fbvebit apud eos, propter cminentem invobisDEi
gratiam: Ne hic defitisergo.
Verf] 1? Gratia autem fit Deo fuper inenarr ahili fuo munere^jl
Quaii jam vcti compos, & profpiciens mukiplicem hujus liberaii-
tatis fructuan fururum , quem Dei giatia produ&ura e-rat , ex fra-
trum in =
17*
Epifo ad Corinth, II.
trum in Judaea refocillatione , gratias agit Deo pro dorib Dei Irr
liberalitate Corinthiorum , quod verbis pro dignitate fatis explicari
non potuit.
Caput Decimum
Ertia pars EpiffoU : ln qua ^poftolns fmm auto-
ritatem vendicat & Pfeudapoftolorum afterftonibus^ auibus
ipfttu aUthoritati apud Corintbias ktrabere Ubonbant ; Hoc
capite ', quia vitio vertebant fnulo9 quod prafens tntet Co*
rinthios bumiliter fc geffiffet 9 abfens vero autoritatis gra»
vitatem literis fuis oslentajfet , hsnc calumniam amolitur ,
fatfum defendendo.
Capitis du<e funt partes : In prima probat otto argumentis fe minime ctn»
temnendum9 ad verfuin n. ln fecmda modefte fe cum arnulis comparat9
gA jinem.
v r Q&terum precor vosper clementiam & dtjuitatem Chri-
fti^ ego ipfe Paulus^ qul coram quidem humilts (um
inter vos9 abfhns vero fum erga <vos confideus*
Argumentum primum , Contmetur in obteftatione per lenitatem 3c
sequitatem Chrxsti , nefa&um fuum fecus quam par erat interpre-
tarentur : quafi diceret , Humilitas illa mca erat ipfiflima manfuetudo
& imitatio manfuetudinis Ch r i s t i, quam vobis in memoriam revoco,
utinme Domini noftriimitationemrecognoicentes, demere&e ju»
dicetis. Non ergo defpiciendus vobis fum.
Verf, 2 Hoc autem rogo , ne, quum prafens adero 9 fim cenfidens
tafiducia qua cogito audax ejfe tn qwfdam, qui nos <effimantf ut
fi fecundum carnem incederemm.
Arg. i. Cavendumvobis eft, ne veftraculpa cogar audacrer potefta-
tem meam exercere in quofdam ex vobis , cum venero, (icut ftatui exer-
cere adverfas eos , qui de nobis exiftimant quaiimetu vel fpe dudi, in-
ftar carnalium & irregenitorum , mores noftrosmutaremus, non igitur
jdefbiciendus f um.
Veif. si
Caput Decimum» 27^
Vcrf* 3- M<tr» in carne incedentes , fccundum carnem non gcri-
wm bcllum%
. 3. Qnamvisnonimmunisabhumanis infirmitatibus vitam dego
\w fragili came ; in cxecutione tamen orficii mei, & Miniiterialis militice
mc*j non fecutus fum cjrnalcsafFectus, metu vclcupiditate dudlus, ut
jlh calumniantur, quando nunc humiliter , nunc pro orricii dignitatc Sc
authoritate , me gercbam. Ergo non conremnendus ium.
Verf. 4. t^frma enim milttU no/lra non carnaliafunt , fed di-
vinitus va/ida> ad (ubverfionem munitionum.
Arg, 4. Superiusconfirmans, Non opus erat mihi armis carnalibus*
nt in verfipclli mutatione momm,nunc adulatione, nunc jactantia, aliilve
fimihbus malisartibus uterer, ied fuificiebant mihi arma mca fpiritu-
alia , qualiafunt , tn veritate parre fia, difciphn^ Ecclefiafticx exercendae
autoritas, zelus , patientia, fortitudo Chriftiana> & cactcrx virtutes,
cjuibusiuftrucrus mili:iam meam milito : Eigo noncontemnendus fum.
Horumarmorum triplicem vim oftendit: 1. viseft , Quod virtute divina
valida fatis fint ad evertendum omnes fapientix humanaf munitioncs , &
ad demoliendum callUos prxtextus & confilia omnia , quibus, pro crro-
ribus & vitiis fuis, contra Euangdium decertantes, defendcre ie 4o-
knt , carnaies.
Veif. 5. Dum raiiocinationes evertimusy amnemque fuUimitatem
4M4 extollitur adverfus cogmtionem Dei : & captivam ducimus 0*
mncm cogitationem ad obediendum Chnslo *
Secundavis. Armaiila etiam valida effe docet , ficut ad fuperbiam
humanae mentis, & altitndinem fecularisfcientiacdejicicndam , Gc eti--
am ad convertendum/eu fubigendum fumma ingenia,ut obediant,& hu-
xnilitercaptivorummorefubmittant ie Christo pcr fidem, Intelligc
de eleclis & ordinatis ad ialutem.
Verf. 6. Et paratum habemus quo vindicemus omncm conlu*
maciam^ pojlquam impleta fuerit veslra obedientix^.
Tertiavis, Sufficiunt arma illa vcrbi Dei, &cenfurartim Ecelefiafti-
carum, c£v. Ad ulcifcendum rcbeiles & inobedientes , ut quae paratam
habiturafint executionem , partimin hac vita , partim in futura; quac
arma expediturus erat Apoftolus in adverfarios , poftcjuam Corinthio-
rum
374 ^P^* ac* Corihtb. 1 1*
rumgregem ab illis feduftum , in ordinem & obedicntiarri revocaflcti
ftatuebat cmm prudcntercenfuras Ecclefiafticas cxercere.
Veri- 7. £uf ob ocuks Junt ajfiutis i fiquu apud fe conpdit fe
Ckrifii ejfe} fac vicijfim cogitet exfefe^ quemadmedum ipfe Chrifti
efi^ ita & nos Ckrifti e-ife.
Arg. 5. Quo probat fe non contemnendum , Quia de Apoftoli
dignirate non dcbct fieri judicium ex facic , & externa humilitatis fpe-
cie: intcrrogatio cnira negaii ofricii vim habet, idcmque valet quod
rm debetin
Si quis 2 Arg- ^- ^ca humilitas nihil detrahit dc dignitate Mi-
jufierii mei , quinipfe fnn aequiparandus cuivis ex aemulis , & tot
nominibus Christo propirquus , quam quivis ex iis. Non ergo
defpiciendus fuin.
Veif- 8. Namfi ampliu* etiam quippixm glorier de potcftate n$~
Jlra quarn dedit Dcminus nobu aU «eaiJicatiQnem^ ac non ad fubver-
ftenem vejlrK nw pudefiam :
Arg. 7. Quia utcunque, nunc humiliter, nunc pro autoritate mc
-geflero, po0um tamen fine vanitate de Apoliolica mea autoritate glo-
riari. Interim ne poteftatis commemoratio mokftaeflct , d;cit hanc au-
toritatem datamfibi efle, ut ad f.lutem fbret illxs uuiis, non vero u^
jpforum fclutem impediret quovis modo.
Vcrf* o« AV videar feu perterrefacere vcs per epifiolas.
Vcrf. io« Nam epifloU quid:m (inqu'"J graves Junt & valiJg
Jed prafentia corporis infirma e&, & [ermo nihili*
Verf. 11. Hcc cogitet qui ifiufmodi efi%quales fumm verlo pe?
e^lfiolaA cjuum abfumus, tales etiam fore reip^a quunt aderimus.
Arg. 8. Nc vid^ar afteftare per Epiftolas authoritatem quam non ha-
hto^vtf. p. Sicut calumniarores mei infinuare fatagunt dicleriis fuis,
verf. 10. Facto oftenfurus fum , authoritatem rr.eam cum ad eos ve*
ncro eandem efTe , quam pcr Epiftolas oftendere foleo ; Ne ergo me
conteranite,
Secukda-, Tars.
Verf. 12 Konenim audemmnosinfercre aut conferre cum quh
lufdam qui feipfos ccmmendant : fed non intciligunt quod ipfi feji
f&pjts meiiuniur^ & fefe fibitpjts comparant.
^ecun*
Capnt Declmuiru ^7j
Secunda pars Capitis in qua vanitatem semulorum detegit, qui fc
ita crrerebant , quafi non aufus fuiflfet Apoftolus fe ipfis squiparare ;
Cumhisfe compant ApoftoLus in qumtuplici difltmilirudine.
Primadiiiimilitudo • Nos humLiter & modefte nos gercntes , cer^c
non fumus eorum (imiLes, qui ambitiofe & gloriofe nobis infultant,
fquafi cum iilis nonedemus corierendi,J commtndantes fcipfos,tupr«l
quam res ipfa eos commendan patitur.
Sednon~] Secunda diilimiiitudo : ILli inllpicntiamfuam produnt, me-
tientcs fecxfua ipforum aeftimatione, magnofque le facientes, exfuoJc
fui fimiliurn judicio: noivanitatcm hanc vitamus.
Vcri. 13. K^dt nos n» gloriahimur de tu cjtct menfu** noftra*
non fint, Jed fecundum dimenfionem regularem eju* menjur* qu.im
Deus nobu dtfyertttm e/l glonabimur nos peivenijfe ad vos etU
am ufque^.
Vcrf. 14 Non tnim utfi non perveniremw nfque advos , ex-
tendtmus nofipfos juprd modum ; nam ufque ad vos etiam perve-
fiimu* in tuangelio Chrijli.
Tertia diilimiLitudo: Nos non gloriamur ultra regulamfeu menfuram
donorum, & vocationis noftrae , quafi miiii eflemut ad pr^dicandum ii$
quibus miili non fumus , fed continemus nos intra meniurain Apoltuiicac
vocationis, aflignatani nobis a Deo , qu# pertingit ad praedicandum vo-
bis Corinthiis , qui noftraopera converii eratis ad ndem ; Non iic fe con-
tinent noftri xtn uli , fed currunt ad eos quibus miili noniunt; &fu-
pra donorum, & benediftionis divinae m labores fuos menfurarn ,
gloriantur.
Vcri. iy. Nonde iis qut menfur* noftr# non fttnt^ gloriantes,
id eft, dt alienis Uhonous , ftd [Jcrantes nos» anqejcente fids
*vt(ira, per vos admodum amplificatum iri in affignata no&ra,
mtnfura^
Vcrf. 16 Vt in lu regionibus 'qtt* ulfa ves funt euangeli-
zem : nonut in alteri ajfigmta menfura, de pr^eparatu gloriemur.
Quarta diilimilitudo: Nos non gloriamur in alienis laboribus, quad
convertiiTemus ad hdcm.quos non convertimus \ iicut aemuli, qui gio-
riantur in vobis Corinthiis , quos non convcrterunt \ fed fperamus
poftquarn vos confirmatiores in ride evajchtis , fore ut audeatis 9
Mm ctiaia
i-]6 Epift. ad Corinth, II.
etiam propagando Enangcio nollropperam dare, & ctim vicinis vefcris
ag^re , ut audiant me pra;dicant^nr. riam fpero certe abunde magis ampli*
atum uipcr vos MinUtetiinoltii fincs , idque fecundiin vocationis meas
regulam, cui Apoftolatus ad Gtntes committitiu. Spero inquam fore , ut
Euangclium praedicemus, etiam tn regicnlbus quse ultra vosfunt, ita ut
non (it mihi fururum opus irji aliena melj , per iabores alienos praepaiata,
gloiiam captare,ficut Pieudupoftoli jam faciunt, gloriantes in vobis,quos
ego ad falutem converti : non illi.
Verf, 17. Cgterttm qui gloriatur , in Domino glorietur.
Qulnta diflimilitudo per modum praecepti propoiita : Ego Apoftolufc
glonaturus fum tantum in Domino, non in lebus maiis, non in ridis,
falfifve , non in donis Dei quafi rneis, non m meipfo, iicutatmuli mei
in feipfis gloriantur; fed prout me approbatuius eil Dominus, in
D20 folo.
Veri. 18. Kon enim qui [eipfum cmmendat> is probatit* ejl ,
fed is quem ^Dominus commcndAf*.
Hujus rationem reddit, Quia nemo probatus eft, qui feipfum ex fua opi*
nione commendat , fed qui Deo probatus eft, & ab eo obtinet teitimonj*
um: Hujus regui& exaraen aemuli Apoftoli non poterant fubire.
*?&,
Caput Undecimum
Ontra Pfeudapojiolos ptrgit fanBl gloriari. Capitir
dud funt partesi ln prirr*\ *d gloriationcm futuram p4ta-
tafbi viA cum rcprekenfione Cortntkiorum gloriapionu rati-
«nes reddtt : Larvam obittr detnbtns fjeudapoftolu , *d
verf. 11. Jn altera qloriandt materUm adverffu amulu m-
fhjfimam aptrit , aa fincm.
«. P ^JTinam t&Ieraretis paulijper infifitntiam meam: u
er 4 mo eiiam tolerate m^j
Quod ad primam attinet, etiamfi ftatuerat non nifi fanfte & cafte in
Bomino gloriari, quiatamen prima facieproprialaus fpcciem habet
infipientix; idcirco optat & rogat, ut tanquam infipientem paulifper
ipfum tolerent, per conceffionem loquens (alioqui,reipiain Apoftolo
jam.
Caput LWecimurm 277
jam loquebatur SpisituS fanclus) ut prudcntis fiue rationesin hoc
iacto meiius lpfis patefaceret ; Nam quia cos a vanisquibufdain & aitu-
tis homioibua, non iinc Sttaiut fraude deceptos vidcbat, ipforum bono ad
hanc iiloriationcm coaftus cft.
Veif 2. K^imkio enim vos Dei zelotypia. Trtparavi enim vos
quos uni viro ( uc virginem puram ) fiftam ncmpe Chrifto :
Dccem autem affert rationes,quibusncce(TItatcmgioriandi demon-
ftrat. %*tio prima, Quia zclotypia faucta in caufa Christi ad hanc
gionatioaem adigor. Ergo gloriatio neceilana* Hanc rationem declarat,
quia ut para jymphus ftudebat , non fibi, fed Christo in conjugium,
tanquam caftam virginem, Corinthios adducerc , &: in ejus ibcictatc
^os retincre.
Vcrf. 3. Sed metuo ne quo modo /icut ferpens ille Evam feduxit
xalliditate fua, ita corrupta mentes veflra degencrent a fmpkcita-
ts quaejiin Chrifio.
Ratio 2. Mctuo, nc ficut Eva pcr cailiditatcm Diaboli feducta fuit, fic
\os a virginah (implicitate Euangclii Ch r i s t i, per Pfcudapoftolos cor-
ruptudimoveamini, pro fapientia Dei araplectentes fapientiam humanam,
&fermentum Legalmra Cercmoniarum admittentcs,adcorrumpendain
doctrinam gratia: Euangelii intcr vos. Neceflaria ergo hax gloriatio mea.
Verf 4. Enimverofi veniat quialium Iefum pr<tdicet quemnon
J>r*dicavimus> aut (i Spiritum aiium accipiatu quem non accepifiu^
aut Euangclium aliudquodnonaccepiflis^ recletum toleraverttis.
Ratio^. Merito fufterretis gloriantem Thrafonicum aliquem praedica-
lorem,fipoiletilleimpertin vobis aliumCHRiSTuM, quod impoflibile
eft> aut excellentiora Spiritus dona, aut alud pracftantius Euangeli-
um,quam vosnoftroMinifterioaccepiftis,& admififtis. Verumcumiftud
impoiTibde fit, merito dcbctis ferre me Apoftolum gloriantem, percujus
praedicationem, facli eltis participes &Christi,& donorum Sr 1 ri-
tus ipfius.
Veif. j. Tuto enimme nihilo inferiorem fuiffe fumm;s Apoftolh.
Ratio 4. Confirmans priorem • Non efte infcriorem me Petro, Iaco-
bo, & Ioanne (Apoftols illis qui maximi aeftimanturj putoipfos in-
iicias nonituros; quia communicato cum illis Euangelio, GaUhz.
Mm 2 nihil
178 Eplft.ad Corlnth. II.
nihil iili mihi contulerunt. Ergo necefiaria cft, & jufta gloriatio mci
adverius PL-udapoftolos.
^erf. <5. .§upd ft ruii* fum fermo-ne , non tamen fum rudis cb*
gnitione* fed om?inomamfefti \umws in omnibw apud vos.
Ratio 5. Quia licet de ornato fcrmone, feu eloquentia cum armulis
contendere noilem, in cognitione tamen myfteriorum falutis, nulli ce£*
furus fura, cujus rei teftes appellat ipios Corinthios, qui probe no-
yerani ipfius icientiam,
Verf. jT^Num peccavi quum meiffum demitterem utvosattoUe*
rtmrni* qubdjue gratnitb Euavgelium *~Det euangelizavcrim vobis f
Ratio 6 In qua occurrit objeftioni : Diceret aliquis , at dum Corin-
fchi prsefens eifcs exlabore raanuano vivebas. Reip. Mea humiliatio,.
tantum abeft ut vitio vertenda (it mihi , ut poriiis laude digna- (it , quia
in.commod.um veftrum cedebat, quorum ego ialutem tanti facicbam, at
commodismeispofthabitis, gratuito v.obis Euangeuum pr-edicavcrim z.
Ergo vel hoc nomine mihi licet gloriarw
Verf. 8. Aiiai EcclefoA Jpotiavi, acceptoab eis ftipendio^utvo*
bis infervirem: & quum apud vos ejjem & egeremynon obtorput
mm cujufquam incommodo*
Verf. 9. Inopiam enim meam fuppleverunt fratres qui venerant
l dMacedoniaX cjrtn omnibui meprxtliti vobis mtniwl onerofum »
& praflabo.
faflum fuum ciarius explicat mctaphora lepida, oftendens fe ab aliis-
Eccleuis pauperioribus , per Euangelium triumphatis, quafi ipolia re-
gortafle ftipendium ad ie alendum, ut gratis Connthiis poflet melius infer|
vire,r v.eri. 8. Nominatim a Macedonibus Philippenfibus, ne Corinthiis*
eiiet onerofus*
Verf, 10. Eft verhai Chrifliin me quod b*c gloriatio non clr-
Struetur contra me in revionibiu Achai*
Verf. 11. J^uapropter* anqubduondiligamvds? ^Xem n$virf*
V^rf. 12. Sed qnod fatioyetiam faciam, utarnputem occafivnem*
iis qui optant occafionem ut in eo de quo gloriantur reperiantur
quales $ rios.
Ne fafti fui ncenitere igfum videatur ^ftatuit pofthac onerofum fc non
futurum
Caput Undecitnum. 279
ram illis, feu (Hpendium non acceptattmi, quod confirmat jutu
to, vcri. io. & ne srgre ferrent qualicx defeAu dile&ionis, nollct
ftipendiuin ab ipfis rccijjere , profiteturex fpeciali diledfione ergaeos,
tt id (Utuiflc, Peum teftatusde fennonis iui veritate, verf 11. ldquc
in hunc fmem, ne in hac glotiatione fuperioresefle viderentur Pfeudapo-
ftoli, quibuscalumniandi anfam voluit flc aufern , qui alioqui dixif-
lent Pauium rei familiaris augendx caufa , Corinthiis przdicaifc.
Vcrf. 13. Nam iHivfmcdi pjeudoapofloli^ operarii dolofi funts
transformatt in Apoflolos Chrijti*
\ erf. 14. Nequt id mirumX ipfe enim Satanai transformatur
in augclum lucis.
Verf. x u Non magnum efi igitur ft transformentur ut wini8/i
JuflitU^ftiam ejus miniflri quorumfnis erit fecundum operaccrum.
Ratioy, Gloriationisneceflitatemoftendens, Quia scmulorum ipfus
nequitia ad hanc gloriationem impeilebat , llli enim mentiebantur fe
ApoftolosCHRiSTi, & operarios efle in Dei vinea, cum interea non
L>ei, fed fua negotia folum curarent ; Prasdicabant enim Euangelium
cmolumenti & honoris fui gratia: mentitbantur fe Christi Mini-
ftros , cum cflent tantum perionati hiftriones , verf. 13. neque hoc mi-
randum , cum eflent hi nebulones Apoftoli Satanae , imitantes Diabolum
(quifpeciemaliquandoinduit Cceleftis alicujus angeli, ut fnb practextu
zcli & pietatis, hominibus imponat) cujus mores fcqutbantur armnli
ipfius, prs feferenresftudium glorixCHR 1 sti :cum intenm vcntri.cru-
menae , & honori fuo, omne ftudium inum facrificarent , fufque deque
habentes quid de Apoftolis , quid de Ecclefiis fieret , mcdo ipfi votis iuis
potirentnr: qmbus propterea minatur Apoftolus mortem aeternam, fe-
cundum ipibrummenta.
Verf. 16. Kurfum dko^nequu me putet infipkntem fjfel atio^
quin etiam ut injipicntcm accipite me} ut paululum quiddam cjr ega
glorier*
Virfi 17. Quod dico, mn dico fecundum Dominum ^fed ut irfi-
-pienter, in prjfidente isla glortatione^.
RatioS. Quia fapienter facrum comperturierant, quod fic glorietur
jn hac tanta neceflitate i quod ut advertant , rogat ; f\ verb ipfius in glo-
riando neceflitatem juftam, & prudentiam, ni pncfentiaruro , mi-
nus-
280 Epift. ad Corinth. II.
nuspoffent perfpicere , rogat faltem ut patienter ferant aliquanthperr
quali injipienter gloriantem , ufque dum orationem & apologiam abfol-
veret,verf. 16. concedenstantum, non vero airiimans, fe gloriari infi-
pienter, ieu non utDEO dignum erat : alioqui enim Apoftolus fum-
lna cum Spiritus fapientia , ad Dei gbriam , & ialutem Ecclefi» juftif-
fime in hoc negotio toto gloriabatur.
Verfi 18/ Jguandoquldem multi gloriantur/ecundum carnem: 6^
ego gloriahr.
Ratio o. Quia falfo gloriabantur adverfus eum Pfeudapoftoli, ideo>
sequum efie contendit ut ipfe giorietur vere in defenfione fui.
Verf. 19 Libenter enimtoleratisinfipientes^ quum fitu [apientcs.
Ratioio. Sapientes tolerare folent eos qui ftolidiores videntur, ut
experientia noviftis : Quid ni crgo me neceflario gloriantem etiamfi
cjuibuidam ex vobisinfipkns hic videar , fufferatis ?
verf. 20. Toleratis enim fquis vos in [ervitutem adigaty{7quis
exedity fiquis accipit,Jiquis attollit fcfe^fiquis vos in facitm cadtt.
Ratioii. Quia toleratis multo duriora quam ftulutiam hanc (ut vi*
deri poteft) gloriatioms meas : nam primo importunos homines qui re-
diguntvosiniervitutem toleratis : tales erant Pfeudapoftoli qui domi-
nationem in ipfos exercebant , Ecclefiam Corinthiorum in fa&iones divi-
debant, & feipfos duces & dominos fuorum, inter Corinthios, fequaci-
iim, tanquam militum & fervorum > ftatuebant: 2 Toieratis eos qui
devorant vos : tales erant Pfeudapoftoli lauta convivia afteclantes & ex-
edentes Corinthiorum rem familiarem : 3. Toleratis fpoliatores, qua-
les etiam erant Pfeudapoftoli , qui ftipendia certe nolebant habere , in-
terim muneribus inhiabant, eaque a Connthiis captabant & emulgc-
bant ; 4. Toleratis veftri contemptores ; quales erant Pfeudapoiloli
quipropter genus,&nationem Hebraeam, & dona aliqua Spiritus fibi
data fupra Ecckfiam Corinthiorum , ex Gentibus illiteratis & ignobili-
buscolle&am, inimmenium fe efferebant : 5. Toleratis caedentes vos
in faciem, ieu qai contumeliofe vos tra&ant. Quid ni igitur mcam hanc
jutlam toleretis gloriationem.
Yer(. 21. Jguantum ad contumeliam dico>nempequia nos infir*
txijuimm; imh w quocunque audacia uti velit ahquis ( infipien»,
ter Loquor) andacia velim uti& egot
Exponjt
Giput Undccimum. t^i
'ere, ibtelligendum efl'.- , r.on de extcma violentls,
tumelistrefpe&u, cujulmodtnbhmhU ipfecum Corinthiis a faU
lis illisdodoribns expeftus crat ; cum Pfeudapoiroli Corintfms cxprobra-
i los inimiabjedionem , quod Pauloopiriciuin manuaic exerceati,
fe fubjeCeriftt : quld enitp aliud erat hoc, quam Corinthioa in os cedcrc,
& iancto Apoftolo iniultare.
Sccund&-> Tafs*
Jmo in qHocittfie ~\ Secunda pars Capitis , in qua via ;am fibi parata ad
rioriationem juilam, & gioriationis neceliitate demonftrata , compa-
rat fe cum gloriofulis iliis doftoribus, ex indiciis dignitatis iu.c qua-
tuor, probans fe illis non inferiorem , ied multis nominibus prasfi-
rcndum elle.
Primum indicium dignitatis in genere propofitum : Quod in nulkw
fuerit iliis infcrior , quocunque ie verterent in gloriatione fua : inte-
rim modefte concedit ipecicm ftultitia: in hac gioriationc , quam ta-
men fapienter prolequitur.
Vcrf. 22. Hebratfunt ■? fum & egol Ifraeliu [unt? fum ry
£90' /emen Abrahje/itnt f fum & ego\
Secundum indicium dignitatis fpecialiuseft, quod generis nobiiita-
te arquiparabilis fit illis : nam ii a Gente fancla gionam quxrcrent y
lile cx ea famtlia qux non fc comifcuerat , cum Gentibus oriundus erat •
cx parentibus HcbndsHebrarus eratjfiprofapix nobiiitate gloria i vellent,
iiie ex nobilioribus Ifraciitis oriundus erat, quia ex Tribu Benjamin erat
oriundus: fuit atitem Benjamin filius Rachel fceminae libera: : aliquae au-
teni tnbus ex anciiiis ongmem habebant : Sird.gionisantiquitatecer-
tarent, quod in fcederc manferint ut Abrahami-das ven' , hic etiam par
cuivis erat.
Vcrf. 25. Mtnifri Chrifli funt t (ut dcfipiens loquor) fupero
tgoX in fatigattontbus amp/tus, in vulneribm fupra ilios y in carce-
ribm, amplim^ in mortibut^ fape^,*
Indicium $. Si muneris dignitatc certarent , hic modefte utcoa&us
fe liiis prxfert reipedtu Apoftolatus, &orficiiextra ordinem ipfi concdli*
majorfum, inquit, quia Apoftolus ium.
hlaboribM ]] Indicium 4» Dignitatis 3 eft Sinceritas in officio fuo ad-
ininiftiaiidgj;
iSi Epifl> ad Corlnth. IV
miniftrando : hujus finceritatis Teftimonia affert Novem : In primo pro*
fert , labores feu diligentiam. In iecundo Pafiiones in genere, quac vale-
tudinem &libettatem corporis fpedabant , & capitis pericula.
Verf. 24. utjudais quinpies accepi quadragena* plagasyunA
mintts*
TertiumTeftimoniumarfert pafliones fpecialesk Judaeis, Quod pla*
giscsfusfit a Judxis quinquies , ad numerum plagarum fecundum le-
gem maleficis infligendarum , nam ) udaei licet crudeies , intra legem
tamen , De ut 25 . 3 ; fe continuifle videri volebant.
Verf. 25. Ter virgis c<*fw fuiy femel fui lapidatas> ter naufra*
gium feci, nolem ac diem in profundo egil
Quartum Teftimonium perhibent ipfius pafliones a Gentibus , quod
a lictoribus Gentkm , fuftibus ieu virgis ter fit caefus, & femcl iapidatus ;
y Quod naufagium terfecerit, mquorum uno poftquam viginti qua-
tuor horas in mari profundo undis agitatus efiet , potenti Db i manii
liberatus cft.
Verf. 26"* ln itineribus fepe fut 3 in periculis fluminum , periculit
latronum} periculis a meis gentiltbm , periculis in Gentibw 5 peri-
culis in civitate^ periculis in deferto , periculis in mari , pcriculis
intet falfos jratres,
Sextum unceritatis Teftimonium continet itinerum labores , & ofto
genera periculorum ; Quae variis in locis, & a diverfis hominum gencribus
ipfum exceperunt.
Verf, 27. In fatigatione & <trumna, in vigiliis ftpe , infame,
& fiti^ in jejuniisftepe^ infiigore & nuditat^i
Septimum , habet quinque moleftiarum genera , quibus dum Mini-
fterii opus perfequebatur , exercitus eft faepius , in quibus delaflatus ,
pro quiete coaftus eft novos labores capeflere.
Yerf. 28. Abfque iis qu* extrinfecus eveniunt, urget agmen il~
lud in mequotidieconfurgens^idefl^folicitudo deomnibn* Ecc/efiis*
Octavum Teftimonium, Invicra patientia in quotidianis negotiis pub-
licis, cum folicitudine animi de onmibus Christi Eccleiiis.
Verf* 19 ^uis ajfiigitur , qmn ego effiigar f quis offenditur^
quin
ego urar
Nonuui
Caput Undedmimi. 283
Nonum Teftimonium finccritatis, eftfympathiacumomnibuiafflidis,
& icandalo aliquo oftenlis.
Verl. ?o, St gloriari oportcat , dc iis qu<e injirmitatis mcf
funt gloriabor.
Retorquet obje&ionem adverfariorum : At omnia hacc contemptibi»
lern rcddiderunt te, & miieium homincm. Rcfpondct quod deditaope-
ra ftatuent tamen in hisgloriari. ut qux fincei.tatem lphus magiscom-
mcndarcnt, quam Pfeudapoitolorum rcs proipcr* ipfos ornarcut.
Ver ( 32. 1) cm & Tai cr Domtni nojlrt le/u Cbnjii% UuUandm tn
fccula, novit mc non mcntiri.
V cri . 32 ln urbc Damafci, gcntis prafcBm nominc Arctd reg&>
pr*Jtdio U nt bat Damafccnorum urbcms cuptens mc prebcnderc^,.
Vcif. 33« S(d ptr Jtncjlram tn JJorta UcmiJJUs Jui pcr mcsnial
& eju4 manw cjjugi.
Deniquc , quia incredibilia videri poterant quar commemoravit, quod
icilicet fuftinendis tot malis unus par eflc potuerit, praemiilb juramento
dc vcntate tam didorum quam dicendorum, commemorat ipeciale pe-
ricuium Capitis, ex quo nulius patebat exitus, nifi DEiisipfum incolu-
mem fervare in benum Ecclefi» voluiflet, & viam ad evadendum fpeciali
providentia iua aperuiilet, de quo vidc jici.9. 23.
Caput Duodecimum.
Ergit in fantfa GUriationei Capitis tres funt partts,
in prima Cceleilem vijionem fibi oblatam , un4 cum ejujdem
eventu explicat, ad verf. II. ln Jecnnda probat Corintbios de-
buiffe hac gloriationis neceffitate ipjum liberaffe 9 Jeu ipfum de^
JenAijfe9 aa verf . I^. In ttrtiajaujM faiuituainu Jux ajftrU
V f G ^-°r*ar* fart* non cxptdt* mih t veniam emm ad vi-
I. fiones,& revelationes^Domini.
Przmifla praefotione, quod non (ua caufa glorietur, quia nimiium illud
non expcdiebat ip(i , ( mjbi enira hic emphaticum cft ) fed Corint hiis &
N n EccLefi* ,♦
i?4 Epift. zd Corinth. 1 1;
Ecclefi* • quorum intereat Apoftoli autoritatem fartam te&am con-
fervari accedit ad revelationes extraordinarias , quarum unam ihcipit
hiftonce narrare.
Vcrf. 2. Novi hominem in Chriftoante annos quatuordecim^ (an
in corpore nefcio .- an exira corpus nefcio ; Dem novit ) raptum
in terttum ufque cxlum.
T^ovi hominem ] Huj us revelationis praeftantiam , fuamquc in certando
modeftiam novem argumentis infinuat.
Argumentum primum , Quod vix audeat nomen fuum edere in
hoc negotio, fed ne nimium fibi artogare videatur, in tertia perfona
de fcipf d loqui cogatur.
InCbrin^ Arg. 2. Qupd etiamfi videatur haec revelatio fupracom-
rruinem hominum fortem ipfum extollere , non aliam afte&et tamen ex»
cellentiam , quam in Christo, feu in Hdelium nuraero efle, qui
fibi ipfis renunciarunt , ut in uno Ch r i s to glorientur.
Qmnordtcim ] Arg. 3. Quod tacitus apud fe fuppreflerit hujus glori-
ofe revelationis mentionem jam totos. 14.. annos; nunquam eam pro-
laturus , nifi coacta fuiflet xmulorum importunitate , qui ipfius au-
toritati Apoftolics , in Euangelii & Ecclefiarum detrimcntum detra-
here operam dabant
${iftwn~\ Arg. 4. Quod raptus fuerit in Ccelum fupremum, fupra
omnia fidera , in locum beatorum Spirituum, ubi Deus luam gloriamma-
xime manifeftat.
jtn in corpore^ Arg. 5. Quod nefciat an raptus fit locali corporis
tranflrione in Coeltun , an anima extra ordinem ad tempus leparata , &
in Ccelum fublata , fuerit : de aitero tamen certus.
Verf 3.- Et novi hujufmodi homtnem (an in corporey an ex»
traccrpus, nefciol Dem novir )
Ver£ 4. Kaptum fuijft in Taradifum , & audiffe ineffabilU
verba, qu* non liceat homint lcqui*
ln parjM/um'] Arg 6". Qnpd certum fciat rem geftam , & fe raptum
in paradifum , ftuinbeatam iiiam fedem sloriae Dei , (propterea fe-
cundo repetit , novi bominem) & audiifleibi ineftabilia verba , quasnon
licebat homini loqui , ideft, quorum alia expiicari non poterant; alia
verd tes non erat ipfi exprimere^quae alioqui aift prohibitio impediviflet ex^
plicari
Caput Duodecimum. *Sy
pliciiipotui(Tent : fiquidcm qusc revelabantur , privatam ejusconhrma-
ti»ncm & prxparationem ad certamina qux iubiturus crat 0 ipeclafc
iecertum eft.
Vui. 5. Dc ejufmodi re gloriabor : dc meipfo vcrd non gbria.
bor> nifi de tnfirmttatilfus mcii.
Arg. 7- Qupd de hujulmodi homine, id eft, de fe, ut dc fervo Dex
cxaltato hunc m modum, in gloriam De 1 glonaturus qujdcm lit : non
autemdefeipfoinfefpectato, proptcrea quod in ienihilhabcretinquo
glonaretur pr«etcr inhrmitates fuas.
Vcrf. 6. Namfi volucro de iti gloriari, non ero infipiensX ve*
ritatem enim dicam 5 fed parci loquor, ne quis dc mc ccgitet fupra
id quod vtdet dfe in tne , aut cjuod audtt ex mc^,.
Arg. 8, Quodetiamfigloriandimatcriafatisamplacx hac revelatione
oblata iit , ut vere tk iohde fine vanitaf c , multo amplms gloriari poflct ,
flatucrit tamen parcc admodum hacdereloqui, ne nimiam fui aeftima-
tionem excitaret»
Vcrf.7. £' ne ^xceUentia revelationum fupramodnm efferrer^
datw cft mihi futeulus infixus carni , & angelus Satand , ut me
colapbii cxdat , ne fupra modum efferrer.
Arg. 9. Quod rcvelationis exceilentia tanta fuerit , ut ad pne-
cavendam iuperbiam , miflus iit Angclus Satanae , ad Apoftoli
huir.iliationem.
Surculus] Defcribitautemhumiliandifui rationemita, ut humiliati-
onis rationes infinuet tres.
Ratioprima, Quod materiahumiliationis, fuerit reliquiarum peccati
aliquid m carne fua , fcu naturacorrupta nondum pcnitus abolita, hae-
rens; motio fcil cet concupiicentix aliqua 3 ad porro peccandum ten-
dcns , quam motionemcomparatfurculoin c*dua filvareliquo , quia
non minorem moleftiam iancto Dei fervo cxhibebar, quam furculus
infixus pedi viatoriscrtarcfolct.
jingeiui~] Ratio humiliationis 2. Quod haec motio • adjunclam habti-
erit fpecialem tentationem , ad apcriendum aditum , Diabolo Sc
iocum dandum peccato.
.CoLphu ] Ratio 3. Quod hxc tentatio emifla a Diabolo adeo violen-
terad peccandum ipfum iolicitaverit , ut coactus fit opem divinam im-
piorare , ne tentationi fuccumberet : quod exercitium ut non miran-
N n 2 dum
i$6 Epift, ad Cortnth. II.
dum eft ) legenti Cap. 7. ad Rom. fic agnofcendum ex eodemillo
Cap. medium fuifle ad hiimiL«tionem Apoftoli erlicaciflimum : qui enim
magno animo omnes moleftias & pugnas cum hoftibus corporeis & fpi-
rituaiibus feirefolebat, infoia iudta cum carne fuaejulare auditur ,• &
cxclamare, Me mifen\my quis me eripiet y &c.
Verf 8 Super h$c ter "Domtnum rogavi , ut alfcederet a me>
Sequitur ipfa humiliatio Apoftoli , cujus indicia arYert quatuor ;
Indicium primum , Quod faepius Deum precibus folicitaverit ad fe
libcrandum a tentatore.
Verf. 9. Et dixit mihl , Sujficit tibi gratia mea » nam pa*
tentia mza per infirmitatem perficitur* LibentiJJime igitur gfori*
abor potius de infirmitatibus mets y ut inkabttet in me potentia
CHRISTI.
Indicium 2. Quod acquieverit in Der refponfione,. qua docebat
ipfum partim de furhcientia gratiae fux,ad fuftinendum luclantcm fervumv
fuum > ne a. tcntatore fuperaretur , & abluendam omnem pollutionem
quaminluctacontraheret: Partim de fine Confilii fui in fervorum fuo^
rum excrcitatione, qui eli ut quanto infirmior fervus aliquis Db i , in lucta
aiiq >a comperitur , tanto Dei virtus ineo fuftinendb, ciarius & per>
fe&ius fe demonftrareti
Libentiffime~~\ Indicium j. ,Quod; ex hoc exercitro fequuta fit con*
ftantior humilitas , qua jam ftatuerit in omnibus rebus infirmitatem fu*
arn, & defe&us fuos agnofcere , incumipfum finem, ut Christi vir-
turem inhabitanterri , tanto potentius & luculentius manifcftatam irr
fe experiretur.
Vcrf. 10. Propterea obleBor ln infirmitatibus^ in contunuliis ,'
in necejfuattbus , %n perfe^uutiombut 3 in anguftiu pro Cbrtjio :
auum enim impotens fum , tunc potens fum^.
Indicium 4, Quod jam didicerit , non modo fortiter ferre omnes
afTMiones pro Euangeho qux ipfum humiliorem redderc poflent, fed
etiam cx iliis voluptatem maximam percipere : quia cum ic infirmum
snaxime percipiebat, ad Christum confugiens, pr«Efentiorem ipfius
potentiain experiebatur, ad ipfum fuftincndum , confolandum , & victo-
rem jeddendunu
Secuadtu
Caput Duodccimum. 4?7
Sccundcu Tars.
Vert ii. Fui Injtpitns sn gloriando : ^/ w* coegifth \ mm ego
dibneram a vobte commcnddril nutia enimin re inferior fui fum*
wis ^ylpo[]oiis , tametji nihil funt^*
Sccunda parsCapitis contincns gloriationem in Apoftolatusfui, po-
tenter 6c Gnccrc adminiftrati mter Corinthios, manifeftatione. Hanc
gloriationem purgat ab infipientia > quam objicere poflent aliqui , con-
jeclain Corinthios culpi; ex. quorum negle&u oriebatur Apoitolo ne-
ccftitas gloriandi; nam illi dignitatem ipfius debebant aflcrere contra
Pfeudapoftolos. (Dcbucram a vobis commcndiri, stujuit, ieu veftrum erat
me derendere i hujus propofitionis > & (imul etiam gloriationis ratio-
nes afTcrt novcm.
2\uIIa crrim ] Ratio prima , Quia licet Apoftolus in fe nullus
erat , tamen gratia De i non inferior erat fummis Apoftolis , ipfis
ctiam Corinthhs teftibus ; Idcirco debuit ab iis dcfendi & com>
uiendari.
Vcrf. 12, Indicia quidem Apojioli edita funt apud vos per om*
nem totcrantiam j & Jigna & prodigsa tjr virtutes,
Ratio 2. Confirmans priorem. Quiainter vosfigna Apoftolatus mei
apparent, Partim inadmirandalaborum, moleftiarum & inj uriarum pa-
tientia : Partim in apoftolatus mei efteftis & indiciis , in proiigiis
fcilicer, miraculis, & potentibus operibus. Ergo debueram a vobis
commcndari.
Vert. 13 Nam quidefl in (\uo fueritu infcriores c<*ieris Ecclejsif,
vijs qubd ego tpfe non obtorpuf cum vejlro incomm^do f condonatc
wi ihi hanc snjuri.im^. -•
Ratio 3 Qura Corinthiaca Ecclefia tam illuftribus donis Spiritus fandi
dotata eft, permeum Minifterium, quam quaevis alia Ecclefia , iive ab
aliisApoftolis, five a meipfo fundata. Ergo meum Minifterium a vobis
defendi debuir.
2^Jfi qmd~\ Ratio 4. Quiazelus ipfiusin pfopagando inter illos Eu-
angelio^ tantus erat , ut gratis Corintruis pnedicaret Euangelium , de
quo fi injuria fit, urbana ironta veniam deprecatur, beneficium datum illis
intuiuans : Defendi ergo ab iis debuerat.
Verf. 14;
i8S Epifl ad Corinth. II.
Vcrf. x 4« Ecce, tertio paratus fum venlre ad vos^ne cum vtftto
incemmodo obtorpefcam^ non enim quaro qu* vejira funt , Jed vos 9
Non emm debent filii parentibtts thejauros congetere , fed pa~
rentes filiU
Ratio 5. Confirmans priorem. Quit idem adhuc Apoftoli animus
manebat erga fllos de ftipendioin poitcrum non accipiendo , cum ven-
turus eflet ad eos » nam jam tertio parabat fe ad ltcr, licet fecandus cona-
tus imptditusfuerit,ut, i. ad Cor. t. habetur.
Vejlra"\ Ratio c% Confirmans priorem, Quia quaerebat Corinthiorum
falutem , non vero ipforum bona in familiarem rem fuam convcrtere :
Dcbebant igitur ipfmn defcndere.
T^on enim ] Ratio 7. Quia l.xet Pater fpi itualis (it , qui ali debeat
a grege (eu liberis fuis , prae ipforum ftu Jio tamen imitari ttuduerat pa-
rentcs naturales , quithciaurizantriliisfuis , inttllige oidmanam agendi
rationem. Nam alioqui li opus habeant parentes , non eft dubium
quin liberos deceat mutua parentibus oiiicia pr«tftare, ipfofque alen-
do honorare.
Verf. 15- V.go vero Uhe*t?J[ime impendamy &expendar fro a*
nimibtM vtRrh: etianfi, abun e voj dJtgenSy mtnm diltgar.
Ratio 8 QuiaparatuseMt&bonafua, & vitam ipfam in eorum fa-
lutem impendere : Quam vch.mcntein diletiionem ampliricat ex Co-
rinthioru ^ingr.ttitudine , quiintenm v cem non reddeba it amoris,fed
semulos ipiius Pfcudapoftolos , rccipiebant, & plurisfacicbantcOsquara
ipfum Apollolum patremiuum.
Vejfl 16 Sid eftO) ego vos non gravavh fed quum fim caUidm%
dolo vos cepi.
Verf. 17. Numper quemquam eomm quos mifi ad vos^ ex~
piiavLvos ?
Verf. 18. Vreca^m fum Titum &cum eo mij! fratrem\ nunquid
vos expilav.t Tttmi rionne eodem Spiritu tricejjiww i nonne iifr
de<-r> vtftigtu <*
Ratio 9. Inquaoccupatobjeftionem, Diceret aliquis , etiamfi tuipfe
hon recepiftiab iliis ftipendium, fortafle tamen peralios emiflarios tuos
eos exuxifti. Rcfpondct ipfius comites& legatos , quos ad Corinthios
iruferat, fimili ftudio cavifk, ne Corinthios fumptibus autacceptismune-
ribus,
Caput Duodecimum ♦ 289
nbus gravarent. Obitcr autcm perftringit adverfarios » dum fe purgat ab
iisartibus , quibus dololi illioperarii utcbantur, qui cum ipfi nolle quic-
quam accipcrc vidcri volebant / alios iubornabant quiin ipfoium u(um
acciperent a Corinthiis quantum emungere poterant : Ergo Connthii qui
iftaoptime novtrant, Paulum defendeie debebant, & ipfius icco rciponiio-
nem ©btre&atonbus in os reponerc.
Tcrtitu Tars.
Vcrf ip Hurfum putatu quod nos vohis excufemmlin confjtcfiu
Dei, 1» Chijl$ loquimurX omma tamen h&c 3 chanjjimi pro vejlri
tdtficatione^,.
Tertia pais Capitis in qua per occupationem obj*ecTionis , defenfionis
fux adeo folicitar cauias reddit: Dicerct aliquis , quorfum ifta fcribis;
quorlum ila defenfio ; num alicujus mali confcius es, vel an glomm
apud nos captas ? Refpondet aflerendo tantae inx folicitudinis cau-
ias quinque.
Prima, Non eo hacc fcripfi , ut (quafi mali alicujus confcius eflem, atit
glorum captarem ; me apud vos purgem , aut excufem i Sed ex diledi-
one erga vos, ut vcftram icdiricationem &falutem promoverem, ne vos
fcilicet minus honoriftcc dc meo Apoftolatu fentientes, pcr Pfeudapofto*
los a fimpiicitate Euangelh d.jmovcremini: Incuiusallevcrationis mex
Teftimonium, mvocoteftes, DEuM,quinovit meum anhnum,& Chri-
Stum , cujus ncgotmm ago.
Verf. 20. Nam metm ne uuo tnodo s ^uum venero, nort quales
velim repe iam vos, & ego reperiar vobis qualem noliti* \ ne quo
wodo /iattitesy <tmulatmnes .ir* contemione$% obtreciationes^fufurri^
tumores^ tnmuftuationes ♦
Secunda caufa, Metno ne labefacl-ata inter vos, per Pfeudapolrolos,
meaauthortatc & Docrrina , cum venero conpenam vos quales nollem,
id eft, infeclos ilksmalis, quae fchifmata fequuntur ; qualia funt litcs fcu
:ontentiones in vcibisj armjiationes^eu invidia de donis De i • cxcandet
?ntix , feu irae ex mutuarum injuriarum apprehenfionc : rixa? feu mutu*
>rovo .afones: obtreftationes & lufurri,quibus aperte & clam ali» aliorum
Famam Iadere (oknt : tumores eV animi quafi inflationes ex iuperbia;
& denicjue Seditiones tumulDiofx.
300 Epift.- ad Corlntb, II.
Et ego] Tertia caufa, Metuo ne me feveriorem quam veiletis expei
riamini, nifi tempeftivc meis admonitionibus emendati, do&rinae &
autoritati mex in Dominovos fubmittatis.
Verf* 21. Ne iterum ubi venero, me deprimat Deu* meus apud
vos 3 & lugcam multos eorum qui ante feccarunt , nec refifuerunt
fuptr impuritate, & fcortatione, & frotervia quam patrarunt-*.
Quarta caufa , Metuo ne fi defpiciatur mea apud vos autoritasj
multi ex vobis impamitentes permanfui i fint in impuritate, fcortationi-
bus, & fimilibus peccatis, qux egoin priori Epiftola reprehendi,
9)eprim*t mi] Quinta caufa, Metuo ne me affligat Dominus, curri
venero ad vos , nempe ne pudorem, triftitiam & luctum mihi creent
peccata veftra, & icandala in vobis, qui mea gloria & gaudium eftij,
fificutfiliosdecetvosgeratis; pudorisvero& tnltitiae caufa futurieftis,
fi iecus feceiitis.
Uthismalisobviamiretur, & fcandala inter ipfos fcatentia auferren-
tur, neceflarium erat Apoftoli,& Apoftolic* doctrinx , autoritatem lar-
tam>teftam,imereoscorilcrvari , in eumque fanem neceflariacrathajc
Apoftoii apologia.
Caput Decimumtertium.
Afite hoc ulttmo pergit autcritatem /uam Afoftoli*
cam d contemptu vindiatre , etmque metuendam & amabi-
lem ipfis reddere i propofitio confirmanda esl, Reverend*
vobu debet effe autoritM mea% jfrgkment<t9 qu<e banc thefin
corfiimant /unt decem.
V f *Vc**i& &*c ^ice venio advos\ Ex ore duorum tejlium
> er • *• aut trium , firmum ertt omne vcrbum^,
Argnmentum primum, P;a?moneo,pro autoritate mihi data, de meb
propofito ad vos veniendi , jam tertia vice repetito , ut piaemonitiones
duas vel tres de meo adventu, duorum aut trium teftium lcco fint , ad hr-
mum meum propofitum declarandum , de judicio Ecclefiaftico intec
vos exercendo: Metuenda vobis lgiturautoritasmea.
Vctf. i.
Caput Decimumtertium. 301
Verf. 2. Tr.tdixi cjr fccundo pr*dlcoyut prtfens^ ej; abfcnsnunc
fcnbo iis qui ante peccarunt, & reliquis omnibut^ fore ttt. fi dcnui
vencre, n*n parcarti^ :
Arg. 2. A comminatione fcveritatis exercencU cumadvenerit, inim-
tcS, qni prius peccaverant, & non refipuerant : Perfuaium ha-
betemefevcre animadveriurum in impamitentes cum venero. Metuitc
& refipiicite igitur.
\ cri. 3. ££uindoquidern cxperimentum qu<tritis in me lcqtien-
tis Cbrtttt^ qut erga vos non eft infirmm^Jed potens eft in vobts.
Rationem rcddit comminationis tam fevcrx : Quia tentabant &
Christum & Apoftolum, dubitantes an Christus in Apoftolo,
v?l ApoftoluscxautoritateCHRiSTi loqueretur,&fimuI addit Arg. 3.
ad vindicandam (uam autoritatem. Christus potenter per meum
MinifteriumleintervosmaniFeftavit, partim gratia peccatoribus data ;
p3rtim donis Spiritus in Freibyteros& alios, collatis ; Partim mira-
culis inter vos editis ; partim caftigatione peccatorum pertinaciuui.
Metuite igitur.
Verf, 4. Nam etfi crucifixM fuit ex infirmitate, vivit tamen ex
potentia Dei\ nim & nos tnprmi fumu* cum eo} fed vivemus eum
eo} ex virtute 1)ei apud vos*
Arg.4. Sicut Christus in carnis infirmitate fuit crucifixus, fed
in Spiritu & potentia Deitatis fuae vivere comperitur , iic ego Ipecie
inrirmus fcm , & humiliter me gefti propter Christum, uc Chri-
sto confoimis eilem , fed vhtute Dei potens foi, & futurus fuin
etiam potens in Mimftcrio meo , ubi res poftulaverit : Metuenda er-
go vobis mea autoritas.
Verf. 5. Vofipfos tcntate annon Jitii inf/dey vofipfos probate^an*
non aoficfcitis vofmetipfos^ videlicet Jcfum Qhriflum tn vubts ejjh*
nifi reprobi efiis.
^ Arg. f. Omnes vos, poft veftri probationem, cognofcere poteritis
Christumhi vobis habitare per minifterium meum, niii aliqui ex
vobis fint rejectanei, & indigvii fidclium nomine, fal-em nondum rege-
niti. Ergo mei Apoftolatus autoritas r<:verenda vobis efle debet.
Verl. 6. At j}ero jore ut cognofcatis nos non ejje reprobos.
Oo Arz.6\
^oz Epiil ad Corinth. IT.
Arg. 6*. Quales quales vos jam fitis, fpero fore ut tandem verltatc
vifti , & indiciis mci Apoftolatus convifti , cognofcatis me efc gcnui-
num Ch r i s t i fervum, & Apoftolum non adultefinum feu reje&aneum:
Ergo reverenda vobis debet efle autoritas mea.
Ver(. 7. Opto verb A Deo nequid mali ifaciat/sX non ut nos pro-
hati comperiamuryJed ut quod bonefium e/l faciatis , nos vero vt*
lut reprubi [imus.
Arg. 7. Quo non folum autoritatem fuam vindic3t a contemptu , fed
ctiamex anirni fui moderatione amabikm icddit: lmpenfecupiovos
amaloomni abftinere, & bonum facere, ne (it opus autoritatis mex
intervosexercitio; ineumquefinem DEuMoro, nihil folicitus de mea
aeftimatione , five approbatus live reprobus ab hominibus juiicer, fufqtie
deque habens, modo vobis bene fit. Ergo revercnda vobis debet eflc
autontas mea,
Va f. 8. Non enirn foffumw quhquam adverfu veritatem , fcd
gro veritatc^j.
Arg. 8. Confirmans frperius , Autoritas mea non valet contra veri-
tatem , aut juftitiam, ut lllae deftruantur , fedproveritate confervanda,
idtoque fi vos nihil mali faceretis, atitoritas mcAcontra vos ceflatura effct.
Amabilis igitur ea vobis debet elTe.
Verl 9. Gaudemm enim quum nos infirmi fuerimm^ vos autem
validi fwriiis. Hoc autem ettam optamtt* 7 vejiram videlicet.
mfidurationsnt-j*
Arg. 9, Confirmans feptimum : Gaudeoquando fubtra&aoccafionc'
a-utoritatis exercendce , egp fquafi nullam haberem,) meam. potefta-
tem non oftendo , nihilmagisin votis habens , quam veftram integrita-
tem , ut rebus omnibus bene compofitis, Sc membris Eccleiix qux
|arn liixata funt in locum iuum reftitutis, nunquam opus habeam , me
ipfum extollere ad veftrum terrorem : Ergo reverenda & amabilis vobis
eiie debet mea autoritas.
Vcri. 10. Propterea b*c abfens fcribo%ne fr&fens ftveritate 11.
tar , ex poteftate quam dedit mihi ^Dominus ad tdificationem ? ae
%on ad de(lruclionem^.
Arg. io, Jam feverius per literas ago vobifcum -,-. ur refipifcatis, nc
jraefens cogar feverius agere in imDsnitcntes > fecundum potcftatem^
datam.
Cnput Declmumtertlum. 305
datam in veftrum bonum , non vero detrimentum : Idcirco reverends
dcbet efle mea apud vos autoritas.
Wrf. ii. j>uod [upere/l,fratres^vakteyin8auraminisonfolaii-
cnem habete, idem fcnttte, tn faceagtte , & Deiu cbaritatis acf**
tit author crit vobijcum^.
Verf, 12. Salmau alii alios fantfo ofculo, Salutant vos fan*
cli omnts.
Verf, 15. Cratia Dotnini lefu Chrifli, & charitai Dci.t&com-
municatio Spiritus /ancJi fit cum emnibus vobis , tsimenu.
Concludit Epiftolam appofitiilima hortatione fextuplici ; Prima , Vt
obtemperande ipfius monitionibus gaudium folidum gaudeant : a. Ut
perfeeti lint feu mtcgri, & remoto fchifmate interfe coagmentati : 3 Ut
dc malis cmnibus confolationem capiant ipfi obtemperando : 4. Ut
fententiis inter fe conveniant: 5. Ut afreftibus jun&i pacem colant:
quashortationesconfirmat prominione divinse prxfcntix m donisgratiae
ampiioiibus, quae Dbus qui pace & dilectione gaudet , pacis & dilettio^
nis ftudiofis concedere folet.
6alHtite~] Sexto hortatur , ut mutuae dile&ionis figna, fine diflimu-
latione , ut decet fandos , fibi invicem exhibcant.
Cratia Domini^ Poft falutem dictam nomme faruftorum , infmeper
bencdictioncm Apoftolicam applicat illis, Sc optat porroconcedi non
foliim jus ad omnia falutaria beneficiaCHRi s t 1 , led etiam agnitionem,
fcnium , firuitionemque ampliorem , primum gratiofae reconciliationis
factz pcr Christum, deindc amorisDivini , qui per Christum:
defcendit ad nos : & tertio, omms generis donorum Spiritus (anfti,
yotwm & fpemobfignansquafifigillo fuo. Amen.
Oo 1
ANALYTICA
ANALYTICA EPISTOL^
AD GALATAS EXPOSL
tio- Snmmarinm-j,
Alatia regio efi mtnoru t^rffa, in qux Eccleftat
ttudiofi plmtaverat jipftolm , jith i6> & i8 Huc
profetfi ex Judaia fharifei <juidam> qui fidem Chrisli
profejfione tenm amplexi erant, obfervationem Legis
Mofticaj , una cum fide Euaneelii ad falutem nectjfi,-
rio confuvgerMm ejfe docueranr, & pUrufftetJi non om*
nes iftim regionis Mcchfias^ errore fuo infectrant\ pr&-
tcndebnnt interim impoftpres iili, miffos Je fuiffe ab ApoSiolis Tetro^ focobo> &
loanne^ejr fecundhm eorum fententiam fe omnia fni doomata hcuiffe ftlfb af-
firmabant* Quapropter ihs tres jipofieios in immenfum extoUebant , iPaulo vcro
nomen & jtts jipojloli detrahebantye]uafi rion afciio in focietatem ApoHolorum
A Chriflo , nec pro Apostoh ab Jiposlolis reliquis agnite. Qune in hac Epitfola
(refuttita hac Tfeudipojiolorum calumnia) a?it Jipofiolm cum Qalatis% ut ad
fimitatem fidei redeant.
EpiHoU (pwter frccfationem & Conchfioncm ) tres funt partes prfciptict :
In Prima agit cum Galatis, ut renuncient errori quem rmbiberant; obitcr
vero ut calumniantibus occurreret, Apoftolatum fuum animofe allerit, ne
fummis qnidem tribus illis Apoftolis, in autoritate ApoftoJica cedens,
Cap, primo, & priori partt Capitis fecundi,
In Secunda parte dijputat ex profeffi^de JuMificatiom per fidem^deque tcm~
porario ufu> & abrogationc Legis AtoJaiccCyposteriori parte Capiiis fecundi >
Capite tertio, & quarto.
heniquc in Tertia Parte , pr&miffX hortatione ad ptrfievirmdum in liherta*
tt Chrijlianay prdcipit ut eareHe utantnr , & oUer.dit qurt fint CbriHianorum
veraexercitia , ne vel diffoluta licentia, vel fuperftitiofa Ccremoniarum olftr-
vatione, pxcecipua Chriftianorwn ojfiih negligcrcnt^ Capite qumto & fexto.
Capitis
Oput Primum. 3°5
B*?^p%A pitis tres funt partes : In Prima eji Pfdfati^ ad vcrf.
Pf^r^ 6. In fccunda ffMr]pj* ^r<r cumGalattSyttt redeait in viimaberr.re
fefc- Ar$,fuo > tn ^icrvailonc L<gu Leviticcty& imnginaria conjtinltior.e jufri-
tfbLdkfcjicatiQMs per op:ra,cum jitstificatione per fic!emy quafi hoc jtti/Jet prf-
fibile , propo/itis in eum fincm aliqnot oroumer.ti6y acl verf. I 3. ln tcrtia cottfi* mat
jipojloim nltimum Ar^umentitmy de dottrin<e fu<t divinitatc ex Jigw, adfinem*
. cpAuliis ^Apcftolus (non ab hominibasy neque pirho*
Vei1, x" minemy fed per lefum Cbrislum^ac Deum Tatrem^
qui fufcitavit eum cx moituis)
Prafatio tota comparatur ad panndum animum Galatarum, ut J)o-
clrina: fuac de Christi gratia obtemperent. Scopus , hac vcl iimili
in eund um fenfum piopofitione concipi poteft : Debetis mihicoaunonc-
facierti dc vera juitificationis & fanclificationis ratione , ridcmhaberc,
& optemperare : Argumenta infinuantur in hunc (copum , octo. Quc-
rum alia in infcriptione , veri. 1. 2. Alia in falutatione, veri. 3 Alia
in Christi deicriptione , verf. 4. Alia in doxologia contmentur*
vaf \.
jfpoHoltts] Argumentumprimum , Ego Paulus quiharcadvos fcribo
Apoltolus fiim , fupremae in Minifterio Ecclefije autoritttis. Credendum,
& optempcrancuui mihi igitur.
T^on ai> kominibus] Arg. 2r Munusmeum non eft humanannventionis,
feu non fundatur ih humana autoritate, fed Delim habet autorem, u£
Jine jnjuria Deo fa&acontemninonpoflit Docliina mea, Ergonitivd-
letis Deum qui mifit me rejiccre , aufcultandum clt mihi.
Hiqne per bomir,(m~] Arg. 3. Non mcdiate, feu hominum Minilterio
vocitus fum , fed immediate a Deo , Christo, fciiicet, eoque jain
luicitato a mortuis, &: a Deo Patre , qui TeiVimonium dedit lilii fui
Dodrinar, perfufcitationemipfius ex moituis. Ergo credendum & ob-
temperandum Docxrinx mea?.
Verf. 2. J^uique mecum funt cmnes fratres * Ecclejiii Gala.
tid\ gratia -jovcs & Tax h D EO latre^ & Lomino nojiro
ltSV CHRISTO.
Argi 4. Advocavi in focietatem hnjus aimoniticnis ad vos Scriptar,
oinnes fratres qui mecum funt 9 ^ui unimecum vos falutant, Teitimo^
niunv
3c6 £pi£ ad Galatas*
nium adverfus vos aliquando dicturi , nifi Doctrin» mei obediatis. Cre^
dendum ergo & obtcmperandum mihi.
Ecclejiis~\ Arg. 5. Etiamfi periculoib errore infe&i fitis,habendos vos ta-
men cenieo in Ecclefiarum numero.Mihi ergo vicem rependite,& ut Apo^
ftoload jEcclcfias mifio, credendum & obtemperandum eile agnofcite.
VerC 3% Gratia vobis & pax a 1)eo Patre & Domino noRro
Itfu Chrijlo :
Arg. 6. Ego pfo autoritate Divinitus mihi tributa , non dubito jus
adbenedictionem Euangeliivobisapplicace, & comprecari Gratiam,id
eft, uberiorcm agnitionem , fenfum , fructumque gratuit* DEimifcri-
cordix, reconciliationis, & remiflionis peccatorum , reliquorumque efTe*
dluum gratiae De i ad fanclitatsm facicntium 5 Vna mm face , fcu folida
cordium tranquillitate , rdiquifque bonis quas ad felicitatem fpedant ,
ut ad vos dcriventur omnia,a De o pacis & Dom 1 no Mediatore Chri-
sto , unico gratisc pacifque omnis fonte. Ergo aperienti mihi rati-
onem hujusgratix & pacis vobis communicandae , credendum &ob»
temperandum eft.
Vcr(. 4. J^ui dedit femetipfum pro peccatis noftris% ut eximeret
nos ex prafenttfeculo mdo%fecundum voluntdtem Det & Pdtru noftri X
Defcribit Christum ab opere redemptionis , utoftcndat totam fa-
lutem noftram, pcr ejus meritum, ex Dei gratia provenire: unde.
Arg. 7. Salusnoftra feu redemptio noftri, a perdita conditione inu
proboruin, quifunt de hoc mundo extra Chri stum, per folius Chri-
sti mortem impetratur : idque ex decreto & inftituto Dei Patris, qui
hanc folam rationem falutis gratuitam ordinavit. Ergo mihi commo*
nefacienti, ut hanc folam falutis rationem agnoicatis , crcdendum &
obtemperandum.
Verf. J. Cul fit gloria in fecula /cculorum* ^AmetL^*
Arg» 8. Deus dignuseft,& Christus ctiam,cuiprotantobeneficio
&ineftabiligratia, gloria tribuatur ab omnibus in xternum; Ergo mihi
vindicanti apud vos hanc grati* Chr isti gloriam, nc humanorum ope-
rum merito obfufcetur, vcl tollatur, credendum & obtemperandum eiL ,
Secuvda.» Tars.
VerC 6. Miror vos ita cito9 de/erto eo qui vocarat vos in gra-
tiam Cbrifti* transfeyri in aliud Euangel/um^i
Secunda
Caput Primurm 5 "7
Secunda pars Capitis , iti qua probat rcnunciandum c(Te errori, de
hnaginiria & impoflibili conjunctione juftificationis ex operibus , &
juftificationisexgratia, ieu fide in Chrutum: quo errore implicati
jamerant per Pieudapoftolos, qui docebantobfervationem Legis Mo-
iaicx, etiam credentibus in CHRisTUM,ad juihficationem & falutem
C& neceflanam , Argumenta quibus urget, ut errorf renuncient, funt no-
vem, quorum alia iniinuantur in reprehenfione i alia apcrtius proferun-
tur in lequenti difputatione.
iW/ivrj Argumentum primum, Admiranda eft defectio veftra, O Ga-
latx , a gratia CHRiSTiad meritaoperum humanorum,quodita cito
poft recens admiflam Chr i s t i ridem, & Gratiam in converiione veftu
acceptam deficiatis ab ea ; Renunciandum ergo huic errori.
<Dcfcito~\ Arg. 2. Defe ruiilis in hoc veftro errore Delim, qui voca-
vit vosinCHRi sti gratiam, & confugiftis ad operahumana: Renun-
ciandum crgo huic errori.
Transfcrri ~\ Arg. 3. Per hunc errorem transferimini ab Euangelio
Chri sti , m aliud nefcio quod ab hominibus conficrum Euangelium ;
Renunciandum ergo huic errori.
Vcrf. 7. Quod non efl aliud,Jed nonnullivos turbant^ & voltmt
invertere Euangelium Cl>rijli>
Arg. 4. Preter unum verum Euangelium , a me fnter vos prsedica-
tum , nullum eft aliud , {cd ficta & fucata eft omnis alia docrrina
Euangelii , qux cum doctrinst mea non concordat : Renunciandurn
crgo huic errori.
Turtant~\ Arg. 5. Docrores qui vos feduxerunt, hoftes funt pacis ve-
ftrce, quia pacem quam habent juftificati per fidem eif a Deum, vobis eti-
piunt : Renunciandum eorum doctrina? ergo.
lnvertcre~) Arg 6". Euangelii Christi fupplantatores & ever-
fores funt, feductores illi veftri, qui Doctores vidcri volunt : nihilenim
rnagis eft contranum Euangelio de gratuita juftificatione per fidem,quam
jultificatio ex operibus. Renunciandum ergo huic errori.
Vcrl. 8? Sed etiamji nos aut angelus e calo euangelizet vobis^
j>r*ter id quodvobis euangeli^avimu*, anathema efto.
Arg. 7. Quifquis fueritqui aliud euangeiizaverit , prster id quod
cgo vobis prsdicavi , isanathemati maledictionis seternx obnoxius eft,
meipium non excipio , imo nec Angelos , fi fieri poikt , ut cgo aliam do-
&riiiamy
3^5 Eplfi:. ad Galatas.
ftrinam docereiri l vel ut illi aliam proponerent quam eam \ quar praedi^
cata eftame: Renunciandum ergo errcn huic.
Verf p. Vt ante diximm» etiam nunciterum dico^ Si quis vcbis
euangchzaiterit prater id qucd acccpiftis, anathema eflo.
Hecargumentuminculcat, ut intdligerent non ex animi perturbati-
onediclum de maledidione prolatain eos , qui vel contra, vel praeter
doclrinam ipfius, Euangelioquicquamafluendum pradicarent.
Verf. l©. Nunc enim utrum hcmines an Dcum fuadeo ! aut
quaro hominibus placere; Enimvero fl adhuc hominibm plaierem7
Chrisli fervm non effcm.
Arg< 8. A comparatione fui cum Pfeudapoftolis : Mea do£rina non
audiendos homines fuadet, ficut iedu&orum veftrorum dodrina , qui
autoritatem tot Judarorum (emper crepant. Sed luadet doftrina mea, au-
diendumefle Deum: Ego non quscro ut hominibus placeam, ficut fedu-
floresveftrij quiinveftriiedu&ionegratum facere itudent Judaus non
converfis, vel iegis fuperftitioic zelotis : Renuncrandum ergo errori
quem illi vos docuerunt.
Enimvero"^ Confirmat hoc argumentum. Quia fi ftudcret adhuc
jlacere hominibus , ficut olim fecerat cum Pharifeus efiet, non
poffet eflc Christi fcrvus, fed hominum , eorum fcilicet quibus
placere ftudeiet.
Vcrf. ii. Notum autem vobis facio, fratresy Euangelium pr<e.
dicatum a me non effe fecundum hominem.
Vtrf» 12 Neque enim ego ab homme id accepi , neque edoclm
fum, fed paufaciente mihi lefu Chriflo.
Arg.p- Doftrina mea cceleftiseft, ex immediata revelatione Dei,
non ab homine conficla , nec per hominem merum ordinario modo a
DEoadmedeiivata, fed immcdiate revelata per Iesum Christum:
Ergo debetis perfeverare in ea, & errori contrario renunciarc.
Tertitu Tars.
Vcrf. 13» Audiftis enim quomodo verfatm fum olim in Juda*
ifmo y me videlicet fumme perfequutum ejfe Scc/eftam D £ 1 3 &
eam vaflajfc^,.
Hujus
Caput Prlmum. ;c^
Knjus rei figna dat fcx hoc Capire: Primum eft hoflili» animus
quem gercbat adverfus Chrijtum,& ipfius Ecclefiam , olim cum
rhariUus eflet; quem animum nunquam mutatler, nifi Deus de Coelo con-
\idum convertillet ad hdcm.
Vcrf« ii. Et profecife in fudaifmo fuper mttltos aqu.tfes meos
in gcnere meo , quum vehemcnttore jludio tenercr tradittoratm quas
A pjitribtn meis ac:eperam.
Secundum fignum cft, quod fcientii Legis, & zelo paternarum traditi-
onum taicmatus, Luan^ehi veritatcm nec vidcrc, nec ferre potuerit3iii(I
divimtus de ventate edoftus, nedum ejus wyiteria intin.a icirc &c
prsdicare.
\ erl. t5. Sed qu.wdo ptacuit *Deo ? qui feparavit me ob uteri
matris mcai, & vocavit fer gratiam fuam,
Vei/' io\ Ketegere Filtum [mm m me 5 nt euangelizarem ipfum
inter Gintes r.on [latmi ccntuli cum carne & fangutne^
Tertium fignum eft admiranda & gratuita ipfius vocatio ad fidcm 8c
Apoftolatum , ( cujus hiltoria habetur, Mt 9. ) potenter fluens a De i
prxdLitinantis conilio, Quam gratiam clariflime quidcm patefecit De-
us in ipfius legatione ad Gentes, viam vero vtd gratia: manifcftationem
iternebat providentia, ln cjus nativitate & educatione : Quod enim tali-
bus parentibus, taii corporis temperamento, eV conftitutione natus fit,
quod ad pedts Gamalielis educatus eflet, quod Phaniarus fuerit, quod
De 1 providentia de ipfo, in omnibus, praxipna obicrvatione digna com-
perta iit, cffccit ut dicerct ie ab uterofepraeparatum, & paratum, ad prar-
dicandum Euangelium Gentibus: adeo ad prarpararionem Apoftoli ad
hoc negotium , facicbant ex Dej confilio omnia.
2^on contuli^ Quartum iignum, quod de ccrtitudine oraculi,& voca-
tione fuaimmcdiata tam m&nifefte conviftus, & perfuafioms firma? fa-
tis iuperque habcns , non aufus iuerit ddiberare de re tam certa, neque
humanas rationes & confilia audire, quc poflent ipfum ab obedientia vo-
cationis avocare.
Verf. 17. Neque redti Bierofolymam ad eos fui ante me fuerant
Apoftoli^jcd abti in Arabiam> ac denud reverfm fitm Dama[cum„
Verf . 18. Dcinde trfvui pbjl annts redii Hterojoljmam^ ut vtfe*
rcm Vetrum : & manfi apud eum dies quindecim*
Pp Vcifip
3 io Epift. ad Galatas,
Verf. igt Alium autem ex apoHolis non vidi qutnqum , nifi
Jacohumfiutrem Domini*
Quintum ligiium , quod fatis inftitutus in myfterio falutis per Chrt-
stum ipium immediate;. non adierit Apoltolos ante fe vocatos, fed
Euangeiium in Arabia, & Damaici, priino triennio fui Apoftolatus
prcedicaveiit.
Et polt triennium, Hierofolymam profeclus, inviferit Petrum & Iaco*
bum iolos, paucos apud eos dies commoratus, idque famihantatis, non
cognitionis iute contirmandar caufa.
Verf. 20, In its porri) qu<* fcribo vobit ^ecce coram De* } non
mentior.
In cujus hiftoriar confirmationem, praeter teftes in vivis agentes, qui
sei tam notabilis ignari effe non poterant, juramentum adhibet,
Verf» 21* Deinde veni in regiones byria & Cilicia.
Verf. 22. Eram autem tgnotm jacie Ecclefm 'jwi**^ qu^cr^ni
m Cbrijio l
Verf 2]. Sed folum audierant qui dicerent, gui ferfcqucba*
tttr nos aliquando. mnc annuniiat fidem quam oltm vajtabair,
Verf. 24 tt gUrtficabant Deum de «O.
Sextum fignum, quod publice docuerit, idque Apoftolica autoritate ,,
inSyna, & Cilicia, approbantibus Apottclis, & tccleiiis ommbus,
& nominatim judsis hdelibus, qui ipium nunquam viderant, de ipii—
us tamen convcrfione a periecutore in prardicatorem ctrtiores fadi,.
Dsum glonrlcabant. Quas oinnia tigna, fidem faciunt de Doctrma&r
ipfius cceiefti origine.
Caput Secundum.
^^.Vj£funt Capitis partes , Jn prima perpt lifloriam
iJjjt ftrin* fa* yfigp* reliqua adaere , ad verf 15. ^eliqun ca-
te , jajlitym ijft tx.fide9.& nonexoferibtu le^is , confimun
'
pitt
Verfi z*
Caput Sccundum. ;it
f T)^tnde ititerjttfis annis quatuordccim^rurfum afccndi
Uierofcdjmam^ una cum barnaba > ajfumpto fimul
& Ttto.
\ crfi 2. ^/Ifcendi autem ex revelatione , & expofui ek Euan*
geitum quod prxdico inter Gentesi Jed privatim cum et* qni funt
i/j pretio, ne quomodo fritflrli cunoem aut cucurrijfem^.
Praxcflerunt iex iigna cceleftis & divinx docrrinx Apoftoli, fcquuntur
quinquealia figna : Pnmum> Quod Deus Mmifterii ipfiitt curriculum
fpeciaii rtvclat.one direxeiit, ur quo & quorfum proricifceretur icirct,
cr.jus exeinplum ponit m aiccnfu Kieiciblymam ex revtlatione; quac
rcvelatio erat Apoitolatus , & dcclrinoeiplius , divina approbatio.
Expofm^ Signum 2. Quod docb ina: iuz mter Gcntes traditae ratio-
rtcm cum Apoltolis communicaverit , ut ipfius conicnius cum illispa-
tefieret, & ncmmatim cum Petto lacobo & Ioanne, ne fruclu Mi-
nifterii fui , apr.d qoofdam privarctur , per armulorum caiumnias,
qui d ikntire Apoftoli Pauli doctnnam, a reliquoruin Apoftolorum
dodiina menticbantur.
\ eit. 3. Sed heque Titus qui mecum erat > quum ejfet GrAciu ,
coatlm fmt circur.adi*
Vcrf. 4» Nempe propter emffirios falfos Jratres qui irrcpferant
*d txplorandam hbertatem ncjtyum quam habcnw* in Cbrijio Jcju^
ut nosin Jeriitutcm adigercntr' ;
Vetf . 5 JPuihm ne ad momentum quidem ccffmm per fubjefti<*
cnem, ut vcrita* Emngelii permaneret apud vos.
^ Signuro 3, Q^iod coram Apoftols , hanc ipfam caufam de liberatione
Chriltianoruno ajugo circumcifionis, in perfona Titi egerit : eumque
defenderitne circumcidcretur , contra falios fratres , qui prarreptum
ibant fidelibus libertatem Chriilianam , ut in fewitutem redigeient Ec-
dcfias Chr 1 st 1 , quibus Apoftolus minime cefiit , ut finceritas doclri-
nae Etiangelii interGentes, & nominatim interCalatas, inviolara pcr-
mancrct -, quodevidens erat fignuin cceleftis & divinae ipfius doclrinar,
inqua Galatas inftituerat.
Verfi 6 Ab tis autcm qui putantur ejfe aliquid, qualefcunque
fuerint^ nihtl mihi difcrepat, perfonam bominis Deus noa accrpit :
ntm cjui funt in preiio, mhil mccum prxterca contuUrur.tr.
P p 2 Signum 4*
3 12 Epift. ad GalatasJ
Signum 4 Cujns 4. Sunt membra, 1. membrumi Quod ApoffoTt
prcecipui qui vocabantur,. Petrus, J acobus , & Johannes, audita cjus De-
clrina , nihil correxerint , nihil addiderint ejus cogmtioni : Jnterini
cccurrit ob jectioni dc eorum peribnalibus prarogativis , de quibus non
vuit agere , veluti quod viderint Christum in carne, quod priores vo-
cati fint ad Apoftolatum, quod confanguinitate Christum propius
attigerint, efr/Quia ifta & limiliaad do&rinam, ad Apoftolicam autori-
tatem, adcommendationem hominiscoram Dto» nihil faciebant, cum
DeuS peribnas hominum non acceptet.
Verf 7. Imo e contrario quum vidijfent mihi concreditum ■ fuif*
fc Euangelium prtputii: ficut ^Vetro circuncifionis ;
Verf. 8. (Nam qui efpcax fuit per Petrum ad ApoHolatum cir-
tumcifioniS) effi^ax fu:t etiam per me ergaGentes)
Secundum membrum , Quod Apoitoli llli tres, Apoftolatum Pauli
inter Gentes agnoverint , non minus autoritatis & erficaci* a De o ha-
feuifle > quam Petri ApoftoLatum inter Judaeos*
Vcrf. £. ^uumque cognovijjent gratiam mihv ddtam , lacohns
& Cephat & lobanncs r qui putantur effe cotumn*y dextras dedenm
wihi ac Barnaha focietatisX ut*nos inter <Jentes\ ipfi verb inter
eircuncifos, Apoftolatu fungcremur.
Tertium membrum, Quod tres illi Apoftoli perfpecri* donis & fignis
• Apoftolatus in Paulo , dextram focietatis dederint Paulo & Barnabse,
nt pari autontate fungerentur oiricio Apoitolico inter Gentes, ac ipfc
inter judieos.
VerC 10. Sofi&n monuerunt ut p.iuperum memimJJcmM : quod
& ipfumfludui facerc^.
Quartum membrum, Qupd tres illi Paulum & Barnabam rogaverint
utcollecram ptocuraient faciendam ab EcclefiisGentimn , in ulum pau-
|>erum J ud^eorum , id quod Paultis & Barnabas ftrenue pr^ftiterunt.
Vcd. II- ^uum autem vcnijfet Petru*. ^Antiochiam , in os. ei
reflitij eo qubJ condemnandw ejjlt-'.
Signum 5. Cceieftis & divinar ipfius doftrinac , nominatim in articdo
ele vitando j-ugo ceremoniali Moiis, eft. Quod Paulus lpfum Petrura
feclodeBcclentem abhacdofrrina , pahmreprehenderit,& in viam re-
niuxerit: quae res tota ur melius appareat obfervanda funt quae fequuntur.
Decreto
Caput Sccundum. 313
Pccreto Synodi Hierofolymitanx, AcL ij. Neceflltas ceremonialis
intet JudaDOS abrogatadt, & libertate relifta Judxis, utendicere-
rdtcmpus ! ab Ecclefiis Chriftianis inter Gentes arcetur pmnb
teviticarum ceremoniaruni bbfervatio , utpote quibus lex de ceremo-
niis nnllu modo, unquam data aut deltinata eft; Tantum jubentur iu
cieulentis nounullis temperare libi, ne libertare utantur cum fcandalo
jnhrmorum Judarorum,idque vi moralis legis , cjuia^ in rebus fimpiicitcr
medils Iiberratis ufum fcandali cancellis circumfciibit : Petrus Apofto-
lus Antiochiam defcendens, ex decreti bynodi Hierofolymitanae fcnteh-
tia,libertate fuautitur , & cibum lumit cum fratribus Gentilibus ; de-
ftendtmtinterea a Jacobo Antiochiam, nonnullr, qui tenaces crant ce-
remoniarum Mofis: debebat hic Petrus Chriftianam libeitatem quam
pridie prolitebatur minime diflimulare , fed in confortio cum Chriltanis
Geiltilibus mancre , & radum fuum , au*oritate Synoii dcfcndere ;
fed metuens Petrus ne incurreret in odium Judxorum, qcrdjacobo
defcenderant , fubducit fe a menfa Chrillianorum Gentilium, & non
ampliuseditcum ll.s \ Petri exemplum imitantuc alii : Serpit malum ,
'ad Barnabam etiam ineandem diflimulationem trahendura % malo hoc
. cxemplofcandalum ponebatur Judasis , ut confirmarentur iri Judaifmo;
neJugumMoiis ( jam authoritate Dti iri Synodo folutum , & confra-
dtum ) unquam deponerent \ icandalum etiam ponitur Gentihbus Chri-
ftianis , qui exemplo tanti Apoitoli coguntur, vel cercmoniarum Ju*
gum iufdpere , vcl Apoftoli focietati renunciare ; Paulus quid hic ex of-
ficio faceret ? certcficut deccbat , reftitit Petro in os,eumque publice
reprehendit.
yerf. 12. Nam antequam venijpnt quidam a-Idcobo, vtna cum
Gentihus edibat\ quum autemtvenijent, (ubduxit fefe^ac Jeparavit
ab eisy meiuens eos qui crant ex circuncifione^,,
Rationes repreheniioms funt tres : Ratio prima, Quia diflimulavit
Chrittianorum liberationem a jugo Molis , ex metu odii Judxorunv
aliquot, cum metuere oportuiflet potius , ne fcandalum poneret Jud*is
vel Gentibus.
Verl* 13» K^i c JimuLibant und cum co reli^ui etiam Jua\t;%4ta*
quc etiam BarnabaA Jim^ ahreptm fuit in illorum fimulationem^,.
Ratio 2. Qma- exemplo iuo trahebat alios in eandem fecum diffi-
mulationem.
Ratio^i
314 Epifc ad Galatas^
Verf. 14* Sed quum vidiffem eos non tecJo pede incedtre^ tttve-
YttAti Euangeiii congruebat , dixi Tetro coram omntbus y Ss tu%
quumfis Jud^m} Gentiliter vivu^ ac non Judaice^ cur Gentes cogis
juUai^iYC^j i
Ratio 3. Propterquam jure Paulus reprehendit Petrum, quia cum
praedicaflet hominem juftinciri fola fide, fineopeiibus legis, facto hoc
luo, confirmatat falfam doctrinam eorum,qui legcm Moiis ad ialutem
neceflkrio obfervandam docebant : quod erat claudicare in curiu iuo,
verius Euangclicx veritatis metam ; fcu rationem pcfiimam inire , ut
doclrinam gratiae puram confervaret. Qupd Pauli faclum trat fi.nuin
inanifclliilimum , doftrir.am ipftus quam Ecclelias Galatia; docucrat
de juftificatione per Christi gratiam, & de liberatione a ;ugo cere-
moniarum > furile adco Cceleitem & divinam, ut ex ea convicerit
ipfum Petrum erroris, quando coiilentanca huic doctrinas non faciebat.
Secunda^ pars.
Verf 15» Nos natura jud*t, & n«n ex Genvlus feccsttores %
Vcrf. 16 Scientes non]ufiipcatt hymihtm ex operibn* Legu^fcd
pet fidem lefc ChtiHi\ etiam nos tr.quam in Chrjslum Jefum credi-
dimits, ut jujiificartmur ex fiUe Chrilh, & non ex openbus LegisX
p>optctea quod non junifi.abitur ex cperibus Lgis caro ulla^ :
Ex occafione difceptationis fux cum Petro , dilabitur Paulus ad alte*
ram Partem Capitis , in qua ficut in Epiftcla ad 1\omanoj, conrhmat,
/uitificationem non efle ex openbus le^is , fed tantum ex fide, quam
do&rinam dum aflerit , fermonem iuum habitum ad Petrun repetit , ut
fcirent orants nonfe aliud docuiiTe Galatas , quam quod palam ( auii-
entibusplurim.s fidehbus ex Judacis & Gentibus ) ad Pctri convidio-
nem loquens antea docuerat & defenderat, nempe. 2\#s ttattsr* Jnd.ti^
drr. Quonim verborumfenfuseft, fi referanturad Petrum. Nosqui ju-
daei natura, feu propagaticne?exfcederecum Deo fancTi fumus , & non
peccatores,id eft, alieni a faedere, ut Gentes;nos ( uiquit ) Judaei & Apo-
■ftoli, fcieutcs hominem juftificarinonex o-^nbus lcgis , fcd per fidem
Christi, confugimusfidead Christum, in hunc finem ut juftiri-
£ecr.ur fide &nonoperibuslegis, ErgononfuntcogendiGentiles ad ju-
daizandum
Caput Sccundum. 31 >
dauaadum» & ad jugumlcgis fubeundum, quafi eflcnt ullo modo fub
fceaVre opcrum.
Si vero rcferantur hrcc verba ad principale inltitutum , propofitio c(l
doctrinx, & m fpecie illius > quam docuerat Galatas , & ad quam rever-
ti eos jx\n hortatur, ln hunc fenfum ; Nos )udx\ qui ex fcedcre
nafcimur Sancrus Db 1 populus , & non alieni a foedere, ut vos Gentes,
renunciare cogimur opcribus le^is in caula jultiricationis, tk julVitiam
quxrerw per fidcm in Christum. Ergomulto magis id vobis Gentili-
bus Galatis elt hcicndum : Hanc doctrinam deinceps conhrmat hoc
capite tribus argumentis, folutisinterimobiter objectionibus.
Argumentum piimuna , Nulia caro juftiricabitur ex operibus Legis :
fr^o neque Judxi neqtie Gentcs.
Vtri. 17. Quod fi y dum qu.tr imus jufltficari per CH R f-
STV My referimmr & ipfi peccatores, num Ihriflus peccati dfyli*
njlerefti Abfit^.
Converfaoratione ad Galatas, folvit objectionem adverfariorum ; Di-
cerent adverfarr, Si dirm quxritis per Chri stum jultiricari, & non per
legem ieu opera, comperimini peccatoies > ut ex veltta ipforum coru
feflione, & ore vcftro , licet dc vobis judicare; tum liccbit vobis Chrifti-
an s pcr ridem Christi juitiricatis, peccato indulgere ; & per vos,
Christus eritauthor, & Miniiler, feu Doct-or peccati, ut ej.:s autc--
ritate p<.ccetis.
Refpondtt averfando objeclum, ut blafphemiam : AJ>(it (inquit)
conhdenttr negans fcqui exdoclrina jY:fliricationis ; i.cere jaftificato per
hJem , indulgcre peccato , vel Christum peccati iviimlhum ieu
Doctorem dxi poile.
V r 1 8 Nnkfi qtut deslruxi , e a rurfum adifico , tranfgrcffo-
ttm meipjupi ccnll ho.
Rci onfionis^ationesredditquatuor: Prima h:rc eft, Eqo confugien-
do ad juftificationcin per hdem Christi, mivi folidam rationcm ad
deflrucndhm peccatum , quia confugi ad Christum , ut & remittat
mihi pcccatum, & gvatiam iuppeditet ad mortiricationem peccati ; Si
igitur rurium operam darcm. peccato (Ticut objicitu' ) & opus Diaboli
rprium adiricarem inme,mihi lpfi contranus efkm • tianfgredei»er ra-
tionem jam poiitam ad peccatum dcftruendum, atque ita (ToLdus &
inianus cikm , doctnnam juitihcationis per fidem minime fetjucns :
Ergp-
316 Epift. ad Galatas-
Ergo ex principiis jultificationis per fidem, impoffibile eft ut abutar gra~
tia, feuCHRisTi nomine, ad liberiuspeccandum.
Verf. ip. Ego enim per Ltrem Legi mortuus fumy ut DEO
viverem^.
Ratio 2. Ego per vim lcgis, interfectus fum jn Christi inter-
necionc, & relpe&u legis feu foederis legalis lnortuusfum legi, & fic
libeiatus a fcedere kgis,eo {iaQ9 non ut hidulgerem peccato , fed ut
yiverem Deo, & ipfi obedirem. Ergo ex hujus Doftrinar principiis pcc-
cato indulgere non pofljm. Vaiet argumentu.Ti, nam (i per Lcgemfeu
fcedus opcrum, Christus juLtificandorum nomine mortuus e(t , eo
fine ut juftificati viverent Deo •, Impoflibile clt ut jultificati qui
in Christo legi mortui, & a fcedere operumliberaticenferi volunt,
nonetiam agnofcant teneri fc vivere Deq, & per confequens fe non
debere peccato indulgere.
Verf» %o. Vna cum Chrifio crucijtxus fum. Vivo dutem* non
dmpl.uf ego , fed vivit in me Chriftus: &■ vitam quam nunc
vivo in carne 5 vivo perfidem Filii Dei, qui dikxit me 0 & tradi*
dit femttipjum pro m^
Katio 3. Priorem confirmans: Ego fide juftificatus , judicialitet
fanitusfum Christo crucifixo, & inillo, ad moriendum peccato,
& ad crucifigendum veterem hominem judicialiter obitringor: Ergo pec-
cato indulgere ex principiis doctrinx de jultificatione per fidem , non
pofiiivn. Ratio hdsceft; Christus Sponforin cruce, non tantum ex<
piavit peccataredemp.torum, fed etiaui ipforum nomine fpopondit fore»
tit morerentur peccato , & crucingerent corruptam fuam naturam. Er-
go qui per hdera apprehendit judicialem unionem iui cum Christo
crucifixo, agnofcat etiam necefleelt obLgationem fuam, ad morien-
dum peccato , feu ad crucifigendam veterem fuam naturam per
* yirtutem Chri st i.
Vivo autem~\ Ratio 4« Ego juftificatus fide, nova fum creatura per
Sphitum CHRiSTiin me viventem, ita ut non amplius ego, quo-
ad vetcrem hominem $ vivam. fed Christus , in me habitans vita
hac naturali utatur ut organo, & membro fuo, erhciatque utperfidem,
in vinuteipfius , vitam hanc agam regotia mea omnia curem, & uc
5piritum in De 1 obedicn.tia quafi ducam, idque ex eadem dilectione
fua
Caput Sccundum. 317
fot erga me, qtia mortuus eft pro me, Ergo peccato indulgere ex princi-
piis ridci juftiricantis non potlum. Argumenti vis brevitei h&c cft» juftifi-
catos nos per ridem Ch r i s t i Spintus animat ad fan&e vivendum. Ergo
juftificatio per ridcm non laxat habenas peccato,
Yerf. 21. Kon abrogo gratism Lci^namfi pcr Legem eft jufii*
Udy igitur Chriftus fme caufa mortuus eft.
Sublata eft ob/ectio : Sequitur Argumentum fecundum pro juftificati-
one per Fidem, & non per opera Legis ; Si jultificatio fit pet opeta Lc-
gis, huftra cft Gratia Dei, & irrita rcdditurj nam ii Juftihcatio ut pec
Opera, non poteft eflc per Gratiam, ut ^om. Cap. 11. verf 6. Abfit
auterri ut ego irntam faciam gratiam : Abfit igitui etiam ut Juftificatio*
nem ftttuam perOpera.
\*m fi^ Arg. 5. Sipcr Legem eft Juftificatio,CHM stus fruftraeft:
jnortuus, quia tum & aliter, & facilius obtineri potuiflbt Juftificatio,
quam per Christi mortem: At abfurdura eft Christum fruftra
mortuum efle» £rgononper Legera, fed per Fidem eft J uftificatio.
Caput Tertium.
\Mentes (jalatd, quis vos fafcinavit ^ne o&fequcremi*
Verf ^f^N ni veritati X quibus ob oculos lefm Chrtftm primfu-
1 ^>^Crdt ^ttaus* inter vos crucipxm {
QUiafckbat animos Galatarrtm raIfiopinioncpraroccupatos,iclcir-
co nead fequentem diiputationem languerent, gravi objurgatio-
ne vetmium m excutit,& quatuor quafi aculeis pungit ipforum confci-
entias, Prnroenim Jmentadc Stclidos vocat; quia, licet nonmalitii"
imprudentutamen iuaturpittr fc dccipi paffi funt : 2. lafdn*to> vocat'
id eft, praeltigiis impoftorum dementatos: 3. Objicit m Jtfeffionem J
wi^EuangeludeCHRiSTigratia ialutircia : 4. Amplificat crimen
ex eo quod tam evtdemer pr^icatm fit Chriftm inter eost & Chri s t i pa&
fiones, ciim caufis paffionum iplius, tam pcrfpicue explicat* fint .qUam
V ad cculum depitfa res tota eflet in tabelia.
QQw. Pranrufia
3i$ Epifl ad Galatasv
Przmifla hac prxfatione, pergit juftificatjonem per fidem3L& nonpct
opera Legis, confirmare argumentis vigimiquatuor.
Verf. 2. Hoc/aLum cupio difcerc ex vobu%Ex opcribmLefk Spi*
thum accepiftti, an ex fide per audttum percepta^ {
Argumentum primum, Vos non accepiftis Spiritum regcncrationis, re-
iiquafque gratias ( quibus inter vos Euangelii prxdicatioobfignataeil)
exoperibus feu exdodrina de Foedere Operum recepta, fed exfide,f-u
cx dodtina de Fcederc Gratix per fidem applicata. Ergo non juftifica-
mini cxoperibus, fcd ex ride.
Verf 3. Lsfdcc \amcntcseftk{ quum Spiritu inccpcrhis \% mnc
carne perfieimini i
Arg. 2. Licetvobis perfuaferint iinpoftores aliqui juftificationisinitw
um efleexfide, complcmentum verdhabenex opericus, damnandata-
men eft haec fe.nteqtia amentia ; propterea quod impoilibiie fit, ut fpirita*
alis ratio j.uftificandi per hdem,coniiftat cum camali illa ratione j.uftifica-
tionis per opera, nedum ut illa pcrfectionem fuain ab hac capiat. Ergo
non juixifTcamur ex operibus, fed ex fide. Dicitur autem juftitia ex operi-
bus Ctra* t. quii etiamfi j'am impoflibilis fithuj.ufnodi juftifieatio ■• carnis*
tamen, feucortupt.x naturx commune figmentum cft demens, juftificatio
haec per opera, & per fupcrbam, feu gloriabundam c*r*em pailim defendi-
tur. 2. Quia hominis irregeniti,(eu non juftihcati per fidem,opera ommai
per qu«t juftificatipnemquserit, funt mera .iaroyfcu corruptaecarnisefTectar
«juatenus proficifcuntur a non j*uftificatis: Tam abfurdum eft igitur ho-
minem j uftificari per opera juftiricationem ptxcedentia, quam julhficari:
per Legis continuam violationem , feu /uftitiam acquirere per pcccata..
Quodautem ad opera quae juftificationemfeu remiflionem peccatorum.
fequuntur, non poiiunt e(fc caufa rei jam ptaeteritar, antequam extiterunt ,
veiexiftere potuerunt, niti juftificationem accipias pro juftificationis jam
pronunciat* a Dio, deciaratione apud homines.
Vc rf. 4. Tam multa pajjt eflu fruSra-.f fi mcdo ethm fruflra^ 0
Arg. 3. Si in amentia veftra perrexeritis quaerere juftiticationcm per
c?pera, vel partun fide, partim opcribus jultificari*, amittetis omnem:
ftfctum conft.antiar veftnc haitenus, & arBidtonum, quas pro tuenda ;u-
(btiaper frdem jam perpefli eftis,fedfgerg meiiora. Ergernoaj-iiitifica.-
miti exoperibuSjied exfide iolum.
Oput Tertium. 31?
Verf. 5^ J^ul igitur /ubminiffrat vobk Spiritum > & tfficit vir*
tutts in vobts, ex operibns Lcgts an txfide peraudttum pcrcepta fub*
miniilrat?
Arg. 4. Miniftri pcr quos Deus Spiritum dat, 6c miracula & virtutes
opcratur mtcr vos, foh funt 1II1, qui docent juftiricationem non ex operi-
bus, kd ex fidc in uri s tum tantiim. Ergo juftihcatio ex hde folum •
di De o probata, non vero illa qux ringitur cx opcribus.
\ ci C 6. Sicut Abrabam crtdidit Deoy cjr imputatum efi ei ad ju~
Jlkiam^.
Ar^ 5. Abraham quairwis virtutibus maximc florebat, fola tamen fi-
dc )ulhhtatus ctt ; Credidit enim Deo, &c imputatum eft ei in juftiti-
im. Deqs cnim promifit benedicendas oinncs Genresinfemineipfius,
%d ett, in Christo. Jlle hauc benedictionem,otuJrinfe continet jufti-
tiam & viiam zternam in Ch r i sto, fibi applicavic credendo. Ergo j*u-
ftirkamur non ex operibus, fed ex hde,
Verf. 7. Ita nojlu nimpe eos cjui exfiJe/itnt^ effe filios Abrahal
Arg. 6. Soliilliquiexfidefunt , ieu quxrunt juitihcan per fidcm, &
non ex operibus, iuur hiii Abrahami. fcigo unica ratio juitihcationis
dt pcr fidem.
- Verf, 8- Trovident autem Scriptura Dcum cx fiJejnfHficaturum
Geutes, antc euangtlizavtt ^ibraba, Bencdicentur , inquiens^ tn tc
amnes Gcntes.
Arg. 7. Spiritus qui eft Scripturarum autor , novit hoc eflc confilium
Di i,ut juftiricentur Gentes per fidem, & pracvidens hoc futurum , prx-
dicavit Abrahamo doctrinam dc bcncdicendis Gcntibus in ipio, ut in Pa-
tre, exempio, 6c typo hdelium: in ipfo, in quo femen benedictum
Christus includebatur, utpote in ipfius lumbis jam quafi exiftens,
(icutdeLevidicitur, Heb. 7. 10. Ergo neccflarid fola h*c juftihcandi
ratio rirma cit.
Verf. 9. Itaquc qui cxfide [unt > Bcnedicuntur cum fideli itlo
i*Abrahanu**
Arg.8. Solifidcles, feuqui cx fide quarrunt j'uftitiam , benedictio-
nem cum Abrahamo fideii coniequuntur : Ergo umca illaratiojuftitia:
pcrfideraeftiohda,
- - QAJ* ' Verf.io
320 Epift. ad Gahtas.
Verf, io. Nam quotquot ex opcrrhut Legis funt, fubexecrationc
funt. Scriptum ejt enim , kxecrabil» quifauu non manfcrtt in 0-
tnnihm c\ux fcripta funt in lihro Legis ut fjctat ea~u
Arg. o. Quotquot exkge funt , feu juftificationem exoperibus legis
quatrunt, fub malediclione funt, quia operum fcederi adhxrent, nec
tamen conditionem hujus fcederis, ideft, perfedam obedientiam legi
prarftant ; Ergo juftilicatio non eft ex operibus, fed ex ride.
ocriptumcft~\ Confirrnat antecedens , quiaexScriptura , Deut. 27.
26*. N alediJtuseft quiiquis non lmplet totam legem : Quxrentesau-
tem juftificationcmexoperibus, non implent totam legein : Ei'£p funt
inaledicli.
Verft IX. Nullum autem per Legem jujiificari apud rDeum>
tnanifeflwn efit (ijuidem jufliu exfiUe vivet^ .
Arg. 10 Scriptura, jfbac* 2.4. Pronunciat folum juftum exfide, vi-
fturum: Ergo nutlus per legem, feu opera juftificabitur apud Deu*u
Addit apttd <Deum9 quia apud homines juftifictri nos exopeiibus non negat,
Nam juftificatio apud homines , nihil aliud eft quam jiiftificationis
jamfaclar perFidem apud Deuh, agnicio & declaratio, propter fru-
clus I idei maniftltatos.
Verf. 12. Lex autetn non efi exfide :/id qui fecerit ea bomoy
vivet in ipjis.
Arg. 11. Argumenti fupertoris probans confequentiam : Lex, feu
Juftificandi ratio peropera, non confiitit cum fide, feucum julHficandi ra-
tione per fidem, quia promiflio legalis eft dc vita danda facientiy & pne-
/?a?tf/Legemtfeu ei qui perfectam inhitrentsm j"uftitiam habet: Fides verd
afTert juftitiam nnputatam credenti ineumqui impium juHificat : ieu ;u-
ftitiam affert ei, qui propria juftitia deftituittr. Ergo (\ juftitia ulla
datur, ex Hdedatur, & ex Legenon datur> & per confcqucns Fidei
juftitia fola eft agnofcenda.
Ver(. 15. At Chrifliu nos redemit al execratione Legis ^dum
pro nohis fattus efi execratio. Scriptum eft enim} Exccrahilis $uif
aun pendet in ligno
Arg. 12 Chris tus redemit nos ab execratione Legis, fa£us execra~
tio pro nobis in cruce, feu mortem fubiens execrabilem in c uce pro no*
Jbjs, ut patet <x Scriptura, quae genus lUudmorns quod Cauusius ex
Cjput Tcrtium. 521
Df. 1 oonfilip fubiturus erat , ( fufpendium fciiicet in ligno ) maledi<£tum
pronunciavit. Lr<.?o non cxLegc,ied exlidcin Chki STuM,quliberat
nos a makdiciionc Legis, clt juttincatio.
\ erli 14. Vf N G:ntibi46 bthtciftio ^ibrahx extet in Chrijlo
Ieru, & ut prormjfum tllum Spiritum acctpiamut per fidem^.
Atg,!}. Christus cohnc faflus ettexecratio, utin Christo
perridem apptehcnio , bcncdi;iio Abrahx, ldeft, juttitia& vita seterna
in femiue bencdicto cmineret intcr Gentiles, qui opcia non habent, qui-
bus ie conhderc praitcndant: Ergo juitifkatio ctt pcr fidem, & non
pcr opera.
sicdperemiis ] Mutat perfonam , & jungit fe & rciiquos fideles Judaros
Gentibus fideiibus , addcns Aig. 14. Chr i stu* eo fine fadtus eft ex-
ecratio , ut omnes uos, conflati ex judaus tk Vjcntibus> iideles coaleicen-
tes in unum femen Abrahae , accipeicmus promiflum Spiritum adoptio-
nis perfidcm. £rgoperhderaeit juftmcatioomnium noitrum ,Gentium
& JudxOiUm, niUftatuamusCHR,iSTUM tine iuo fruftrari.
Verf* IJ- Fratrts, humano mo*e U<juor,tiominis licet paclhncm
authorttate cwfirmatam^ ntmo aorogat^ aut aliqUidei [iperaddir*.
Verf. 16. /ibrabjtverb dtct* junt piomtjjo^es , & jemini ejsu:
Kon dicit , Et fcminiba* 7 ut de muliu^ jed ut de uno^ Et femint
tuo: qui e/I Chrtllu*.
^ Verf, 1 7 ftoc autem dico , pa&ionem ante confirmatam a Tleo,
rejeclu Cbnftt, Lex qu* poft annos quadringcntos, &triginta cx\
yity non faci mitam^ ut aboleat prowffionem^*
His tribus veriibuseft Arg 15. Confumans fuperius. Rite Pacra &
Conventa, neinter homincs quidcm poflunt refcmdi • vel iuperaddi-
tione mutari, vcrf. 15. At ritc Paclum& Convcntum effc, inter Deum
& Abrahahnum, deunicndis omnibus fidelibusex Jud#is& Gentibus,
inunum femen Chri stum , facra incorporatione Christi capitis^
&omnium membrorum ejus, in unum Christum myfticum, pcrfi-
dcm , verf iS. Ergo hoc pactum non poteit refcindi, nec fuperadditi-
one legis mutari : atque ita TfaBlt juft&catio per fidcui : Hoc argumen-
tumur intelligatur, veri. ir. Apoitolus occupatobjectionem ; Diceret
aliquis juftiricandi xationem eflc mutatam , nec eandem efle rationem
jnftificaadiAbratamum, antekgem, & pofteros ejus , quious lataeft;
J22 Epifk ad GalaMsJ
iex. Nam pofler fora derogare folent prioribus: Refpondet in paoto ra-
to, cV Teftamentariis tabcllis /am contirmato , ne inter homines quidcm
refcindi pofle, vel mut3ri quicquam , ncdum in divino Pa&o, Teftamcn-
tario more , jam ftabiiito. Deinde veri. id, afliimit dc pacrum elfe
D b u m cum Abrahamo, de bendi&ione giatis danda credentibus in
Christum, ut ejus foboiem, quae ex Gentibus & Judxis conftat,
per pa&i verba in unum corpus coliigcret : Hocprobatex verbis pro-
miflionis , quia De us non dixit feminibU ( ac fi piura futura tflent terai-
na, nempe Gentes feorfim , & feorfim Judd ) Ld dixit, Semini tno* ut
deuno, nempe Christo rem intcliigens, inquo fideles cx Judaris
&l Gentibus coalcicerent ui mtun fcmen^ id eft, in unum Crnu stum
myfticum per tidcm.
Denique, verf 17» Concludit hoc pac"him,per facnficium tePamcnta—
rio morc contiunatum, & tatutn habitum a Deo, cum iclationcad
Chri stum, non potuiflc relcindi, vel inutilc redvii, per ltgtm quaepofl
annosquadiingertos, & trigiutacxtitit.
Tromiffionem ] Rationtm includit cur hoc pacrum non potuerit muta-
11 i Ltft 5 nempe, qu*a /><*#***, elt Dei a'fuluta promiflio, quae Dium
promitttntem quan obligat ita ut non poffit mutare eaimLtx vei6 mandati
naturam habet,qux non i giflatorcm,led lubditum ligar: Poteft tnim lcgifr
lator i-gcs mutarc ; abtolutas vero promifliones mutare nonpoteft. Ert^o
lcx poft tot annos iaia. pa&um cum Abrahamo, icu promiflioncm abio-
lute faftam Abrahamo, non potuit aboiere*
Verf' iS. Nam fi ex Lege eft h&reditat , non \am ex fromijfi-
€ne\ Abra1 averQptr promijjionem gratificatta e(l Deut hsereditatem»
Ne quis objiceret conjungi pofle legem & promiflionem : Refpondet,
Scaddit Arg. \6. Siex lcge fcu cx operibus elt hzreditas , tum non cx
prDmiflione gratuita , quia horum alterum toliit altcrum *, At hxreditas
gratis data cft Ab aha-pcrgratuitam promiflionem : Ergonon ex lege;
& per conleouens, quia haefeditas , feu vita asterna non cft ex iege , fcu
opentaa uilis, neque juftiiicatio eiit ex lege, fcd tantum ex gratia,
pcr fidcm.
Verf- ip. J2uid igitut LexfTranfgreJfionum gratia addit* eflB
ufquequo vewjjet Jemen illudcui fdfia eft prumij/iol Lex,inquamt
ordinataper Aflgelos per mamm internuntiK
Verf. ao
Oput Tertium. 325
Verf. 10. lntcrnukcivs Mutcm, uniai none(t:\£et+sverou*wclh
QurftionemmoYct dc ufu latjelegis, quatrens qucfcfum lcx lata fit*
Rdpondet & addit Argumentum 17. Lex data eit# ut tranfgreflione*
manifeftarcntur , & aliquoquaiifrarnocohiberentur, uique quo venirct
Christus , qui fcmen cft cui promiflio bencdictionis facta cft. Hrgo
cum pcr lcgem vcniat pcccati tantum rnanifeftatio, non eft juftiricatio per
lcgcm , fcdper Christum, icu per fidcm: opus autemerat adpeccati
niamfeftationem, ut kx renovaretur, quia pcccabant Judzi, & tamen
ncc pcccati vim, ncc fuam impotentiam ad obcdiendum lcgi agno-
iccbant. ldcirco urgcbatur lcx, ufquc dum diruta macerie inter Ju-
cUos & Gentcs furgerct plenum femen illud, coagmentatum ex Ju-
6xis & Gentibus , in unum corpus cum Capitc fuo Christo pcr
fidcm conjunctis.
Ordina/g'] Arg. 18. Terribilis modus ttadendi legem , per Minifteri-
om Angclorum , & per manum internuncii, feu Mediatoris , fignum fu-
it diiTidii pothis, quam pacis & concordiae intcr Deum & fiomines :
quia Mcdiator icu internuocius non foletcfle unius tanrum partis, (cum
nemoaieiptbdiiiideat ) fcdpartium, quarum una fcccflionem Kcitab
altera», Deus autcmunuseft &icmperiibi conftans : pars ergo dilri-
dcns eft homo , & id fignirlcabat & argucbat tradendar legis modus.
Argumenti vis hax ett , Quo dato non ponitur reconciliatio fcd mantt
diflidium inter Deum & homines , per illud non eft jultiricatio : At da-
ta lcgc non ponitut reconciliatio, fcd manet diflidium inter Deuiti &
populum a ut appartt cx modo tradendi Lcgem. Ergo per Legera non
cft juftiticatio.
A erf. 21. Num igitur Lcx addita eft: adverfw prbmijfiones
Deil Abfit. namfidttaJuiJfttLex qu* poffet vivifhart ', vere ex
Leg e ejjet jvftttttu .
Proponitaham quasftionem, Num Lex flt promiflioni contraria, con-
trariam juftiticandi rationem oftcndens hominibus ?
Rcipondet ncgando, & addit Argumentiim 19, Si data fuiilet Lex3
qujc pcccatoribus vitam , & vires ad rrxftandum qux prcccipiebantur,
communicare poruiilct, ccrte juftificatio fuiflet pcrLegem. AiTumcrc
licet » At talis Lex peccatoribus nsque data eft, neque dari potuit, 7{omt
8. 3. Ergo per Lcgem non cft juftiricatio,
Vcrf. 22*
3*4 Epift. ad GzhtaSt
Verf. 22. Sld conclufit Scriptura cmnia fub peccatum% ut pro2
fjfijjio ex ftde {efu Chrijti daretur tnredentihw.
Arg. 20. Lex'D e 1 , & tota Scriptura , omnes honnines , & quicquii
ab homine proficifcitur , conclufit fub peccatum, cV omnes hommes
peregitreos peccati, ut jam nihil aliud fuperefle poflet homini, quara
fides in Iesum Christum ; per quaracredentibusommbus promiffio
gratuitae benedictionis contingat ; Ergo non per legem , fed per fidem
eft juftificatio : nam (1 omnes funt peccatorcs , nemo ex operibus , ne-
mo nifi fide fervari poteft.
Verf. 23. Antequam autetn venijjet fides, fub Legis prafiJit
tencbamur^ conclufi in eam fidem qu* erat revclandtu.
Arg. 21 . A fine & ufu arconomiae, ieu externa; difciplinar, ante Ch r i-
s t 1 adventum in Eccleha Judxorum , qui quotid^e urgebantui fub pa>
na maUdicrionis , ad legcm fecundiim padum prarftandam . quotidie
per ceremoniarum impohtarum jugum & obfervatibnem, erudieban-
tur de obedientia prarceptis debita, de impotentia fua ad legem obiervan-
dam, deque multiplici iuo peccato; 'quotidic etiam inftituebantur ut
confugerent adaltare, ad facrihcium , adlotiones, utex hac difcipli*
nacognofcerent fe peccatores efle, nec pofle libcrari nifi peroblationem
Agni De 1 venturi, & per expiationera in ejus fanguine , fcu per fidem in
Me s s i am promiflum.
Hinc argumentum •, Ante Christi adventum, feu antequam ve-
niret plena revelatio doctrinaefidei, nosjudaei fub externa legalisfce-
deris difciplina, tanquam fub prarfidio cuftodiebamnr, cancellis quafl
circumfcnpti , ne quoquo nos converteremus a maledictione, nifi ad
folam eam ridem quar. erat revclanda , id eft , ad juftitiam & benedicxi*
onem quarrendam in promiftb M e s s 1 a ; Ergo tantiim abeft ut ex lege
fit juftitia, ut contraex legis difciplina , in angullias conclufa fuerit
vetus Ecclefia,& coacta ad folam juftificationem per hdem refpicere.
Verum quidem cft plerofque abaios fuiffc legis diiciplina in contrarium
finem, fed hic erat finislegalis difciplinx a Deo inltitutus.
Vcrf» 24. Itaque Lex ^da^ogtu nofter fuit in ChriHum refpi-
ciens, ut ex fide jvjlificarcmur.
Arg. 22. Supenus illuftrans & confirmans: Lex, feu fcederis legalis
externa forma^ inftar pardagogi nobis a Deo appofiti inftituebat noitram
puerilem
Coput Tcrtlum» 32 >
.lem Ecclefiam, CV manu duccbat ad Chri stum , ut ex fidc jufti-
pctremur. Ergotantum abeft ut pcrlcgem juluhcemur, ut contra, nifi
perfidcm /uftificemur, Lcx fuo hrie fruftretur. Qjjid cnim aliud agtbat
lcx proponcndo raoralia praxepta, quam ut in ipcculo oftenderet hc-
cIcIkc quam longe abeflent homines a jultitia ? Quid legalcs promifli-
ohei & minae, aliud loquebantur, quamflhascohditiones prxitarc non
potcris, fi jam eas omnes turpiter vialavcris, actum cft dc te, planc pe-
riiiti , nili aliain xationem ialutis quscrends iiuas? Denique eodem
tendcbant Ceremoui*. Quorium enim iacnhcia & ablutiones, nifiut
in ailidua fordium & damnationis meritae meditatione excrccrentur, k. m
jmagine innoxii animalis a.ite oculos iuosca:ii,i Lccflltatrm redemptio-
nii iuar, pcr MiSbiAM, (qui elt Agnus lllc Dei immaculatus) con-
tcmplarcntur, inque eum credentes juftificarentur ?
Vcrf. 25. M fojiquarn vemt fides , non amflius fub ptda-
gogo fumus. *
Arg. 23. Ab externae difciplinse federis legalis abolition? , quam
innuebat vaf* 23. Cum hujus difciplinae ufum ante temput Eu«n$elii> Sc
uique ad tempiu jidci Jruilic , determinabat; £k verf 24. Cum hanc dif-
ciplinam p<ea.£ogo, (cujus orhcium puerih tantum aetati deitinatur )
comparabat. jir^um. eft; Poftquam Christus patef actus eft, & tem-
pus Euangelii, tempus fcedens gratuiti manifcftandi , feu tempus fldei
j"am venit, non amplius iumus iub paedagogia fcederis legaks, feu di*
fcipl na illa externa qua excercenda erat Ecclefia tantum ufque ad
Christi adventum,-feoccft, ufquead,& non uitia tempus Fudei. £r-
gotantum abcft ut juftificemur pcr Legem, ut tota ratio difciplinae lc-
galis extemx jam iub Euang^lio «bolita fit. Non dicit Legem N*ora-
kin efle abolitam, icd dicit pxdagogicam illam rationeiu Urgendi fce-
dus iecaie, una cum ccremoniartim appcndicibus, abolitam efle. Nam
licet libcrcntur rideks a Lege paciiccntc. velquatenus paclum operum
importat , non tamen manumit untur a Lcge mandantc , vel quatcnus
regula morum eft, fcd potius ex fcedcrc gratix ad Legi obcdiendum, arcti-
ori & iuaviori ncxu, obllgantur.
Verf. 26. Omnes enim filii Dei eftis , per fidem in Chri.
fio lefu. J' > c j ^
R r Apoftolicat
3 i6 Epik ad Galatis.
Applicatarguraentum fuperius ad Galatas*fideles , 8c probat eos non
efk tub paedagogia legali , fed exemptos e Jugo ceremoniarum LevitW
canim , rationibus tribus.
Ratio prima , O.nnes vos fideles Galata? eftis in cenfu filiorttm, nempe
adultorum , propter fidem veftram in Ch r i s t um rnanifeftatum : £rgo
non eftis fub pasdago^ia puenli ceremoniarnm , vel legalis dilciplinx.
Verf. 27. N.im qMMaqj* hs ffirtfto bdfti^its eftis 3 Chrtftum
iniitiftiu
Ratio 2. ConSrmans priorem. Cafla jam fa5ta circumcifione , vos
perSacramentum Baptifmi, ita intfttitris Christuh filiumDn, 8c
coram De o nomen ac perfonam Ch r 1 st i ita geritis, ut in ipfo , &
non in-vobis iplis efle cenfeamini : Ergo filii De 1 adulti eftis, exempti i
pxdago^ia fegts.
Veri. 28. Noh eff Judsus neque Grjcus , nort eH fervus nequt
libcr^ n$n eft mtftculus ac fcemin&> emae* enim vos untis eftjs ut
Chriflo lefu*
Ratio j.. Occurrens tacitx obje&ioni , & oftendens quod non opur
habeant Gentiies Ceremoniis kgalibus , ut per eas jungantur, more
profclytorum , cuitiDei populo. Quia in fidei negotio nullum eft di-
fcrimen naiionis Judaeusne fis an Graecus ; neque conditioius, fervusne
fis an liber ; neque texus mafcuius ne C\s m foemina. Omnesenimvos,
^uicunque verafide prasditi eftis, velut unam perfonam in Christo
conlbtuitis : Ergo vos Galatae non minus filii adulti eftis , quam nos>
Apoftoli, vei j udxi alii quilioet fideles , ideoqueexemptieftisapuenli.
Ceremoniarum pasiagogia per Christuw.
V eri. 29. ^uod ji vos efris Cbnjh^ »empc Abrah* femen eftis>
& (ecundum promffioncm b<tredes+
Occuritaltetiobjecrionitacitx , innuenti quafi non pofient aliter (e*
srren Abrahx efle quam infitionein populum Dei per Orcumciiionera
(ScCeremoniarum obfervationera , & fimuL afTert Argumentum vicefi*
mumquartum , ad probandum juftificationem non efte per legem, fed
perfidem, quod dc fbrmari poteft, Qmperfidem Gh k 1 s-to iunt uni-
ti,. & fic femenilludbenedicrum Abrahas fact-i , 6c rueredes fecunduirr
promiiiionem , &nonfecundum legem feufoeduscperum futuri funt,
liii non juftificanturexoperibus legis, fed per fidem promiflionis. At
oftis Ch r 1 s to uniti 9 & Ajrahanai femen &cli fecundum promiill-
onem*
Caput Quartum* 317
cncm* & non fecundum iegem harredes i uturi : Ergo non ex opcri
bus legis, ied per tidcm promiflionis juiUticamini.
Caput Quartuni.
Besfunt Capites partes X In prima bottatur uift*
Jfotus ut renuncient Certmoniarum jugo9 ad veifutn II*
ln Jecunda, ejl blandai?.vit4tioyut redeant ad finam mcn-
ttm ejr ad fudm^oHrinum^ auam ipfos de Jujlitia per fidem
initio dotueraty acL verfum 2i. Jn tertia totam di/putati-
onem confirm.it t ■& iltuBr+t infigni allegoris, ad fincm*
Qu^d au primam Capitu pxrttm attinet, dijpntutionem convertit in hortatio-
nem ad GaiatM, ut renuwhntcs Jtrviii hgu jugo, Je ferant ut Chrijti liber-
i$s. Tropofitio hortatoria hac etf> Dtbetis Ceremoniarum ju$p rcmnciare*
t/frgumenta ad confirmasionem fu»t dceem.
f j^JOc autem dtco , guandiu fares eft infint , nihil
VerU i. J dlffert djervo, quamvis ftt dvmtnm omnium*
Verf. 2. Sed [ub tutoribu* & turatortbH* eji , ufque ad tempns
fucd pater pr<tfinierit-t.
Vcrf. 3. Ita & nos^ quum effemus infante*, fttb elementU wu&*
di eratnu* in fervitutem redacli X
Argumentum primum , A fcrvili & puerili externa conditione in qua
Eccleiia ameCHRiSTi advcntum conlbtuta erat. quam fimiltudinc
fcac illultrat. Quemadmodum haeresquandiu infans leu minorennis elt,
licet Dominus lit omnium Donorum patemorum quoad jus, refpectu
poflefiio.iis & exercitiijuristamen, feuquoadexternamlibertatem, non
dirlert aicrvo, v*#fu Scdiub tutoribus& curatoribus manct iubjuga-
rus, uiqucad tempusprartinituma Patre fuo, verf.2. SicEccleiia Dei,
cu;'us nos fumu> membra, quoad externum fratum iub tcrrenis figuns , &
mundanis dementis , feu rudimentis ceremoniarum legalium , quafi
Abccedaria, vel quafi hxrens in difcerncndis rudimentis, A 6 C. Du-
rarn iervicbat fervitutem 9 uf^ue adCHRisniM.
Rr 2 Hinc
3*8 Epifc ad Galatas*
Hincargumentum; Puerile & fervile eft Jugum Ceremoniarum le-
gaiium , Ecclefiae infanti Sc minorcnni ante Ch r i s t i adventum tan-
tum deftinatum : Ergo vos Gaiatas qui iub Euangelio eftis , debctis
ci renunciarc.
Vaf« 4. <-/// potfquam venit plenum tempm, emijit Deua Filium
fuum factum ex mufiere, faclum Legi obnoxium^ X
Vcrf. 5. vt eos qui Ugi erant obnoxii , redimeret , ut adcpti-
inem acciperemm.
Dixit de fervili & puerili conditionc Ecclefias antc Christum,*
quoad cxtemum hominem , ( nam quoad Spiritura & intcriorcm ho-
minem , fidelcs qui videbant Chhisti diem , liberi erant, & gau-
debant in Dominoj jani fcqmtur modus libcrandi Eccleham per
Chkisti aiventum.
fttmm tempm ] Arg, 2* Vcnit jam plenum tempus # quod Pater pra>
ftituerat paedago^icxaeconomixlegali , & finita eft tutela illa feupuenlis
psdagogia «lla Cererroniarum iegalimn ; Ergo earum jugo vobis Chri-
ihanis eit renunciandum,
EmiJit,filiHm^\ Arg. 3. De 1 filitis miflus eft in mundum , carnem a£
fumplit, & natus cft ex Maria virgine , & fubjVcit fe fcederi opc-
rum , Sc iegalium ceremoniarum jugo, uteosqui iegierant fiibjedpj
redimeret : Ergo vos Chriftiani redempti ab hoc jugo» ei renun-
ciare debetis.
Vt alytioncm ~] Arg. 4. Eo fine Chri stus fubjesftus faftus eft IfgJ,
utnosiub Euangclio cxhibitam adoptionem , fcu privilcgium filioruoi
adultorumaperte adircinus. Ergo nos iub Euangelio rcnunciare dcDc-
mus Ceiemoniarum ferviii & pucrili jugo, nifi caflum nobis reddcre
vcliemus benerici^m redcmptionis.
VerC d. £>uomam autem ejiis fiu, emifit Deus Spiritum filii
fui in corda v?//ra9 climmt^m ^ibba, td efi Tater.
Arg* r. In Teftimonium adoptionis reftrae, & evectionis in adulto-
rum fiiiorum privilcuium , donavitvos Deus Spiritu ianflo , perquem
una. cum aliis Dei filiis cx Judads &Gentibus, Deum m quavis iin-
gna confidenter vocare pofiitis Pa:rem vejlrum» Ergoniiivos gerere vel-
jctis tanquam indignos hoc priviiegio, Cerernoniarum pucrJi & kr-
vih Jngo renunciandum eft.
Caput Quartum. 32^
Yerf. 7. Ttatjue ncn amp/ius es fervus,fed filins\ qubd/i filius*
Ct/.im htrcs Dei f€f C >ndw>L^y
5, 6. Nonellis amplius infervili illa conditione fub Jugo Cere-
nioniamm , icd inStatu Libero, ut filii adulti. & hjercdcs actu jampar-
ticipes bonorum paternorum > feu gratiarum ipiritualium , in a:n-
rimenfura, quam Vetus Ecclcila, idque per Christum in car-
ne manifdtatum. Ergo fetvili ilh & puenli Jugo vobis jam renun-
ciandum eft.
Verl* 8. Imo tum quidem ignorantcs Deum ^ferv^ehtis iis aui
natura ncn Junt di/.
Verf p. At nunc cum cognofcatis Tteum^ imo potius edotfi fi-
tls h Dlo , qucmodo convert/mtni rctrorfum ad tmpetentia & ege-
na elcmenta, au/hus regreffi ad fupcriora fervirc vultis^
Ingratitudinem iis exprobrat cum reprehenfione propter obfervatio-
nem legalium Ceremoniarura, ut dierum & menfium &c , in quibus nec
nati, nec educati erant.
Sed tunc qnidcm ] Arg. 7. Priufquain efietis filii , in deteriori eratis
conditicne quam judaei , nempe Idololatrs eratis, verum Deum igncu
rantes, & fi&is idolis fervientesmunc autem polteaqua.n ab illa ignoran-
tia converfi, Delm cognoviftis, vel potius ex praevenicnte Dei gratia
cogniti k dilecti , aDio attracti, adeum cognofcendum , & in liber-
tatcm filtorum vindicati , eltis , quomodo de novo quaii nullam antea
fervitutem pa li, convertitis vosad ceremonialis fcrv;tutis aoolit* ju-
gum ? Ergo huic jugo rcnunciandum eft. Vis at^umenti hjrc eft, Minori
cumprxtcxtu excufatjonis , & cum ingratitudinis iniigniori nota,qua.n
Judaifub jugo nati cVeducati, jugum ccremoniarumgerec^s. Ergo huic
rcr.uncianduin cit vobis,
%etrorjnm^\ Af& 8. Provectis a i liberratem filiorum adultorum , in-
dignum cft rctroifum ad fcrvitutis j"ugum ultro redire, & Lrvire velle.
Ergo ju^o huic vobis renunciandum cit.
Egn* "J Arg.9 Ccrcmonije ll.c legalcs, quarum ju^urri j'am afrcctatis,
etiamil ufum luumpardago^icum hatucrintantequam i^HR 1 stus venir,
poft Christi adv.ntum tamen nullum habent ufum, ied infirma&
egena rudtmcnta /unt , quc nec virtutem habentad juftihcandum , nec
vim ad confolationem afferendam , nec ufum veterem ad prarfigu-
randum Chri s tum, Ergo huic jugo tam inutili renunciare dcbctis.
Veri. 10,
33® Epift- ad Galata$#
Verf. 10. Dies ob/ervatis & menfcs, & tempora, & annosl
Verf. it. Metuo devobis nt fiufirafatigatus fim apud <ves>
Arg. 10. Inchoata veftra fervitus in obfervatione Ceremoniarum Le*
gaiium, ex.gra* dierum , Sabbatoium , neomeniarum,feftorum anni-
vefariorum , & annorum Sabbaticorum &c, J uftam mihi caulam m«*
tuendi dat, ne fruftra vobis Euangclium de gratuita juftificatione prar-
dicaverim. Quia hoc indicium eft, vos a juitincatione per fidem, feu
Gratia Christc , deficere ad j"uflificationem quarrendam per ope-
ra legis. Ergo nifi Euangelio renunciace velktis, renunciandum efi
fauic Jugo.
Sccundtu Tars*
Ver/ . 1 2 , Ejlote qufi ego% nam ego fum auafi vos\ Jratrej, ra«
go vos* nihil rnihi /ectftis tnjuri*.
Sccunda pars capitis, in qua continetur amica hortatio ad redeim»
rlum in viam, & fanam fententjam de juftificarione ex gratia , per fidcra
abfque operibus Legis.
Hortationis propolitto hacc ftatui poteft. Redeundum vobis ad me-
*m docrrinam de juftitia per fidem abfque operibus Legis, Esiote, in-
quit, funt ego% feu in eadem inecum efto;e fentcntia : argumenta hor-
tationis funt duodecim,
fropterea qnod~] Argumentum primum, Quia ego licet olim Phari»
fauis, tcnacitfimus fucrim juftitix per Legem, nunc tamen Chriftianus
fa&us, fum ficut vos , & veftram vobifcum falutem quarro , non mi-
nus quam ipfi vos quarritis* Idcirco redeundum vobis in meara
fententiam.
Irattes feto ] Arg. a. Metus meus dc vobis, nec abenavit a vobis
animum metim , nec dubium fecit judicium charitatis de vobis , quin
liatres compellem, & ut fratres rogem, ut redeatis; Redttc igitur.
1S{ibil7] Arg. $. Afperior mea objurgatio, non ex ira vel odio orti
fft adveifus vos , qui nulla mc privata injuria aflecifiis, kd ex falutis
yeftrae ftudio. Redite igitur.
, Verf. %lm Nojtis autem jn* per in/irmtatem carnis vobis prius
iHangelizaJJe^j :
Arg» 4. tgo pro Euangelio yobis pra:dicato muita fum paiTus, no-
ftis enim mc per inhrmitates, &. ceiitemptibiiem cxterni, hommiscon-
ditionem,
Caput Quarrum. 331
dkfoncm, aJ quam per afrlicxiones reda&usfum, conftanter vobis Eu-
gngelium prardicitie. Redite ergo ad fanam Doftiinam meis perpcffi-
onibus obfignatam.
Vcvl\ 14. & experimentum mei quod fieb3C in carne ntc<iy non
fro nihilo habui} its, neque rej} utftis : fed me ut Angelum Deijit Cbri-
ftum lefum excepiftis.
Arg. 5. Olim caufam meanm afTli&ionum probaftis, nec contem-
pfiftis me, dum tentationibus in came exercerer, fed ut Angelum , ut
Christi perfonam gerentem excepiftis, Ergo & idem nunc facite,
& redite ad eandem mentein.
Verf. 15. J^u* iqitur erat beatttatis veftr* pradicatio? tefti»
monium enim reddo vobis, vos}fi fteri potttiffet ^ ocules vcftros cjfof
fos datufOs mibi fui(fi_s*
Arg. 6. Oiim p*r meum minifterium beatos vos cenfebatis: Ergo
fi beati efle vultis , meas doftrinx conftanter agglutinan opportet :
Hanc beatitudincm , quia videbantur obhti, Interrogatione vcllit
hs aurem.
Tejlimonium'] Arg 7. Olim ut mihi gratum faccretis, rcbus veftris
charilTimis non perxrciflitis. Redite igitur,& m<?o exemplo jugum
kgale rejicite. fi gratum mihi facere vultis,
Vcrl. i^ Itaque num inimicus facJus fum vobts , dum vobis
*vera loquor.
Arg. S, Tantum abeft ut acriori hac reprehenfione ofrenfi , inimi-
cum mc exiftimare debeatis, quem idcirco nolletis imitari, ut contra,
quia vobis vcritatem dico in vcftrum bonum, teneamini, me, & meaoi
hortationem majoris facere.
Verf 17. Vtpereunt vos non bene , imb exdudtre i>ot volunt 9
ut fe depereatis.
Arg 9. A difiimilitudine fui, & ftdu&orum. Pfeudapoftoli, inquit»
qui magno ftudiocontendunr, ut juguin legale fubeatis & geratis, ma*
le vobis coniulunt, & praepoftcro erga vos zelo feruntur, imd vefb re-
ipfa vos eunt perditum , cupientes vos excludere a me , meaque Do-
crrma,& a focietate Christi per confequens, ut ipios iectemini, &
ipforum diicipuii hatis. Rcdite igitur ad meara Dodrinam.
Ycrf. 18.
33 * Epift. ad Galatas,
Verf. 18. Sed praclarum eft vehementer amareinre bona fm*
per^ & non folum dum fr*fens fum apud vos.
Arg. lo. Zelus meus pro vobis bonus eft, & in re bona , & con-
flans dum abfum,non minus quam cum adfum : xmulorum meorum
de vobis zelotypia pcrverla e(t, & fimulata : Redite igitur ad meam
Doctrmam.
Vcrf. 19. FilU/i mei: quos iterxm parturio^ufqite jitbformctur
Cbriftus in vobls.
Arg ii. Christi imago, in cognitione 8c fidc veritatis deCHiu-
sto confftens, dcformatur iri vobis per veftram defectionem ad ju^uin
lcgis, & juftificationem pir opera : Ergo redite ad mca -n doctrinam.
$artuno~^ Arg. 12, Non minus ferio anxius fum dc veftra rcfipifcen-
tia , nec minus lolic te laboroderepatatione fidci vefttar^ & nrsaginis
Christi invobis-, qaam partunens in fetu enitendo , vel quam
ipfc laLo.abain olim in veftri converfione ad fidcm : £rgo ad me-
sm docrrinam redite.
Veif 20 Veltm autern nur.e adefe apudvos , & mutare vocem>
meam% queniam Lafito in vobis.
Hanc anuni perplexam anxietatcm confirroat , a figno > defide»
rio nempe fuo coiam eosvidendi & erudiendi, feque ad ipfoium ne*
cefiitatem accommodandi : deinde a caufa anxictatis , fcilicct quod
hseiifet iniis incerttis, leniter nean fevere,vel qua tandem ratione cos
traftaret : nam quam alte tadices egent error in illis, quot infecti,
quomodo finguli in hoc negotio affecti fuerint > nili prsefens fuiflct ,
conftare ipfi facile non poterat.
Tertia- Tars.
Vcrf. 21 *~Dicite mihi qui fub Lege vultis ejfe^ Legem nsn
Tertia pars Capitis in qua rotam difputationem confirmat & illti-
firat, ex hiftoria conditionis familix Arahami , in qua per allegoriam
typicam, Deus rem totam jam in difputatione pofitam prxhguravit :
Cujus funima hxc eftj Deu s olim praefiguravit,eos qui ex operi-
bus ieu foedere opcrum juftiricationcm qu£runt,in fervili, mifera &
maledicra conditione jam efle , & tandem a De i facie & foci-
ctate fanclor um ejicendos efle : eos vcro qui ex giatia quaerunt juiti-
ficationem
Capiit Quartuni* 055
jRcationern per fidem in Christum , jam e(Te liberoa Dei familiat
Yilios , & beatos , tandemque hsreditatem vit* xtemx plene adituros.
Quid igitur adco amentes eftis , O Galatae , ut ultro aftectetis hanc
fervilem, miferam & maledittam rationem juftificationis , per Legis
Opera, quacrendae?
In hunc finem, Apoftolusin hac ultima capitis parte, prfmdprovo-
cat ad Legem, feu libros Mofis, ut tota quaeftio decidatur, vcrf. »1*
Dcinde typicam hiftoriam conditionis familiz Abrahami proponit,
verf. 22, 23. Tertfo exponit typum & myfteiium aperit, verf. 24., 25,
26". Quarto confirmat expofitionem ex lfaia • verf 27, Quinto alle^o-
iiam (eu typum applicat ad Chriftianos vere hdeles, & confolatur fe
& reliquos advcrfus perfecutionem falforum fratrum, a gratia Dei
alienorum. vetf. 28, 2?> 30, 31,
(Dieite^ Qupd adprimamattinet,arguit Galatas duplicis erroris. Pri-
inus error eft , quod ultro aficctarint elTe fub legc, hoc eft, fub fcedere
iegali, feu fcedcre operum ; cujus hcc conditio eft, ut tu te altringas ad
lcgem perfede praeftandam, & Dhus tecum agat fecundum legis padum,
i J eft% Icrvet te,fi in nullo peccaveris, maledicat vero & perdat, fi intan-
tilloquod fcriptumeftinlibrokgispeccati reus peragans , feuanorma
deflexnTe compcriaris : nam alioqui , fub lege ut regula , feu norma vitac
£deles omnes funt , ut ci ftudeant fincere in omnibus obedire , per Gra-
tiamaCHRiSTO miniftratam. Secundus error eft, quod legisfeu li-
brorum Scriptorum a Mofe, fcnfum fcopumque plane ignoravcrint.
Vcrf. 22. Scriftum eft enimy ^Abrahamum duos filios hahuijjhi
mum ex anctlUy & unum ex libertu.
Verf. 23» Sed u quiex ancilla natuse&yfecundum carnemnx*
ih eflt qui vero ex hbera,per promijjionem-*,.
Secundolccoproponit , ex Getu iG. & 21. Typicam hiftoriam condi-
tionisfamiliaeAbrahami, in qua farailia duae erant mxms Matres, Agar
& Sara: cnrJitia raatrum duflex; Agar fuit ferva , Sara libera feu inge-
nua: <Duo filii Ifmael fervusexmatre ferva: Ifaac liberex matreinge-
nua: (Duplex frintifium nativitatis, nempc naturae vis fecundiim car-
nem, eminens-innativitatelfmaelisex juvencuia, & vis promiftionis,
feuvirtutisdivinxfupernaturalis, In nativitate Ifaaci exSara vetula, &
fterili confpicua.
S s* Hinc
3 34 EpifV ad Galatas,
Hinc dijjlmlfe fagenlum Tfmaelis & ffaaci, & diflidium rantum, ut
Ifi nael : perfequutus fit Ifaacum & dijfimilcs utriufque conditio in exitw.
Ifmael ejeclus ex fafnilia eit, Ifaac verd potitus et'l hsredirate. Quc
typo DEusfigurabatEcclefiasvifibilis & profitentium Dei cultum d{-
verfam conditionem , exdiveriis principiis, & caufis natam. Nam, i,
Ut dux uxores Agar & Sara , fic duo funt fcedera De i cum hominibus,
fcedus operum feu legale, & foedusgratix feu Euangelicum; 2. Utraque
nxor habebat prolem , (lc utrumque fcedus habet fuos cultores, & pro*
feflbres, ut fcederis prognxtos : 3 . Sicut Agar juvencula fccundum na-
turamfeucarnemgenuit: Sara vero fterilis & vctula, juxta vim divinx
promiillonis : Ita lex feu fcedus operum vim naturae ordinariam, feu
liberi arbitrii vires pro fnndamento habet; Euangelium vero feu fcedus
gratia?,fpecialem Dei gratiam,&fpiritualem virtutem pro fundamento
habet: 4. Sicut Ifmael fervili, & malitiofo fuitingemo, utquifra~
trem periequeretur : Ifaac autem liberali & pio ingenio praeditus , perfe-
quutionem patienter ferens \ Sic quotquot juftitiani funt , quasrentes ju*
[titiam ex operibus, fervili & perverfo funt ingemoi veroique Dei Fi*
lios exagitant : Vere Fideles vero, & Filiipromiflionis, ingenua pietatc:
Deum colunt, & perfequ uioncs, ut decet, patiuntur*
Verf. 24* Ter $ua aliud ftgnrawr. N.im hce funt du4 ill* pa±
&iQ^es y ttna quidem qtiA ejl Agar , ex monte Stna , generans pro-
km ad fervitutems.
Tertio loco Apoftolus typi ilsmificationem exponit , quantum adprae*
fensinftitutum attinet ; & pnmo, duas uxoresoftendit nguras efie duo--
ium fcederum > feu -padlorum , quorum alterum eft foedus operum, re~
prsfeiitatum per Agar : Alterum eft fcedus gratiae , feu fidei, reprsfen-
taiuixi per Saram. Quod ad Agar , feu foedus operum , docet Apoftolus
primo, hoc fcedus ortum habere aSinamonte; quia in illo monrc lat&
eti Lex, & fancitum hoc foedus inter Deum & populum. Secundo docet
fooc fcedus generare prolem ad ferviiutem , feu difcipulos & profcf-
foresfuosfcrvos tantum reddere, id fi?,mercenarios cul oresDsi , qui-
uihil agant ni(i externum opus: idque vel metu vcl fpc mercedis d»^if.
<quique lgnorantcs finem Legishunc efTe, ut agnofcentes peccata confugia-
adCHRiSTUM.abutantur Lege; quaerentespeream, impollibilem /u*
mus ftitiam, quam nunquam afleguunturjfcd manerK in peccatis fuisnon-
iiberati» raeri hypocritac».
Vertaj
Caput Quartum. 35 $
VaH 25. Sinacnlm mons efi tn Arabia^pdriautem [erh rejj?eu~
dc: ei Htcrufaltm qua nunc eit, (crvitque cumfiliu (uts.
Expofitionis convenientiam oftcndit : primo, ex coquodmons Sina
in Arabia iitus, & a terra promiila longc remotus, vocetur apud Arabes 6c
Caldxos sfgar, fpcciali Dxi providentia, Secundo, quod cognationem
habeat cum tcrrcna Hicroiblyma, (qualisjam erat Apoltoiitempoic)(eu.
cum Synagoga Judaica, infidcti nempc , quae firvire dicitur cum hlns iuis:
quia tcnax crat icedtris Operum, & in icivili fua conditione, alicnata i
Rcdemptore,& gratuitapet eum liberatione,cumdiicipuiibiuis,manebat.
Verf. %6, llla vero juilimu HierufJem > likera efl^ qn* eft ma*
ter cmnium noftrAn.
Exponit quid figuratum fit per Sara liberam, nempe fcedus Fidei feu
.Gratix, cujustenax eit Ecclcfia Chriftianorum vere Fidclium, quae ccelettis
l& fuocrnd cft Hieroiolyma, a Deo procreata,& rcrum cceleftium itudioia,
imatcr omnium I idclium ex J udxis & Gentibus evocatorum.
Verf, 27. Scriptum e/l cnim , Letarc fierilii qua non parit\ f
fumpe & cUma qu* non partnru , quoniam plurcsfunt hbcri de(er-
fa, quam ejm qu* babet virunu,*
Quartoloco probat Apoftolus expofitionem datam, ex Jfa. 54, 1. ob
Ecclcfia Fidelium, fufcriar Bicro(olyma% mater noftra,reprxfentaturper
^erilem & quafi viduam Sara : tynagof* vero Judaorum, infidelis & tcnax
taderii Operum,repra:fentacur per Agar fcecundam, cum marito habitan-
'em. Comparatur autcm Eccleiia Fidelium ante Chri STuM.fterili
buaii viduar, quia ejus maritus, fcedus Giatisc, ignorabatur fcre ab omni-
pus, exceptis paucis, qui difpcrfi huc illuc ccetum non faciebant*nec comr
parebat gratia, fed latebat inftar mariti abientisaut demortui iub cere~
-noniarum involucrifc Comparatur vero Synagoga infidclium juititiario-
um, uxou foecundi?, habitanti cum marito C\io9nemipe fadere Opemm,m ex»
:erna Legis arconomia,conipicuo. Et prsediatur a Propheta forc,ut Fideli-
Ecclefia, fcecundata pcr promjlliones Dei, plures liberos fit paritura, iub
Euangciio, quam Synagoga peperit fervos iub Lege, & proptcrea jubetur
etan, & Deum laudare.
Verf, iS. K9s igitur, fratres> fecmditm Ifaac , promiffonu fi-
\ii (umm,
S S 2 Ultimo
•
53« £pi£ ad Galatasl
Uttimolocoapplicat hanc typicam hiftoriani, & vere fideles Chritli-
anos partim admonet, partim conibiatur, argumentis quatuor ;
Aigumentum primum , Qupd juftificati pcr fidem fimus Filii Re-
dempti, & vere Liberi, vi promifiionum Euangelicarum regeniti,adfi-
militudinem Ifaaci, qui natu major eftaliis poft eum civibus ccekftis
Hierofolyma?.
Verf. 29* Sed quemadmodum tunc is qui fecundum carnem ge»
iitu* fuerat , perJt^uebatHr eum %ui natus erat fecundum Splri*
tum : ita & mrtCjk
Arg, a. Confolationis , Quod perfequutionem patientes afalfis fratri»
bus,liberi arbitrii & juftitise operum Patronis,nihil alienum a forte Tfaaci
experiamur : cum enim in Abrahami familia, is qui natura: vi ordinaria.
tantum genitus eft, perfequutus fit eum, qui divinitus & fpirituali ratione
eftgenitusjQuidmirum fi idemnunc ufu veniat nobis ?
Vcrf. jo. Sed qnid dicit Scriptsirai Ejice anciUam & filium
e]w. : non enim hxres erit fltu* anctli* cum filto liber*.
■Arg. 3- Quod perfequutores fidelium , & patroni juftitiae ex operibuv
quumliberati.non fint per filium, ejicendi fint a (ocietate Sanclorum , &
vitaeafternae haereditatc ; ficut figuratum fuit in De i fententia , de eje-
clione ifmaeiiscum matrefuaexfamilia,.& exciufione ab hacreditatc*
cum Ifaaco fuenda.
Verf. 31. Nempe^fiatret, non fummanciU^ filii, fed libera.
Quartum argumentum ex comparatione hujus verfus cum fuperiori*
Quod, cum dmus filii non aneiiise ied liberx , hscreditatem vitx arternac
certo (lmusconiequututi : quod argumentum cum faperioribus vim ha-
tret ficut confoiationis , fic etiam admonitionis , nc tarreant inerrorc
fiio de juftkia exoperibus quaerenda , & in/uper etiam hortationis, ut ju«
ftitiam ex gratia per fidem , in Christuj* mordicus teneant , niii vel?
tent 3b hsreditate leipfos excludere.
Caput
< 337 J
Caput Qaintum.
V/E funt Capitis partes : Jn prima ptrgit urrert ut
excujjo jugo foedtrU Operwn & Ceremoniarum Leqaliumt li-
bertatem Chrijlianam tueantur,ad verf. 13. ln altera prxce-
pta dat de retto ufu UbertAtis Chriftiance, ad finem,
yr 1 l^ dbertate igitur qua Chiftm nos Uberavit, per/late,
& ne e contrario impUcamint [ervitutis jugo*
Propofitio in priori parte confirmanda , aperti proponitur fub
hortationis forma. Perftandum vobis eft in libertate Chnftiana, quaC
fcopus eft fuperioris doctrina: &c difputationis , ex eaque deducitur
tanquam conclufio. Argumenta ad confirmandam hanc propofitio**
ncm funt tredecim.
Argumcntum primum, Libertas afervili jugolegaLisfcederis & Ce*-
remoniarum ipfius, parta eft per Christi fanguinem ; Ergo vobis
perftandum eft in ca*
Veri* 2. Ecce, ego Paulu* dicovobU^ [i circuncidamini , CM^
Jfum nihil vobit profuturutn^*
Arg. 2 Obteftatione Apoftolica fancitum. Si ex lcge Ceremoniali'
jam abolitacircumcidamini , & veiunamhanc Ceremoniam adgratui-
tam juftificatioium perCHRi stlim addatis; Christus, quem hoc
faclo imperfectum Servatorem declaratis, non eft vobis prof uturus ad ia-
lutem. Perftandum ergo. Nam (i juftificari non poterant nili una cunv
gratia Chr 1 st 1 iungerenf circumcifionem, dimidium juftitis fux fia-
cientes Chr i s-tum , perdebant totum *, imperfcctum Salvatorem fta-
Suentts , facicbant eum fibi nullum.
Vcrf. 3. Teftor entm rurfum omni homini qui circunciditur,
ium eJJ< debitorem totius Lc<iu [ervandt
Aig. 3. Eadem obteftatione fancituro, Abrogato fcedere operum &
legeceiemoniali jam abolita. fi quis redeat ad Circumcifionem / iacra»
inentum inaugurale hujus legalis fcederis, feipfum facit debitorem ex
paftototiuslegis, & per confequens obiigat fe ad «aicdicxionein , nift
legerrv
338 Epift. ad Galatas*
legcmptrfe^epfaeflitcritcx viribusfuis, qux efl conditio fcederisOpe-
rum. Res patet. Quia , iicet circumcifro ex Dei inftituto fidelibus
Messi am expccTantibus ufque ad Christum, facjamentum fuerit
juftitiar fidci, (quomodo Abrahamus circumcifus eft ) & licet toleratio-
nis tempore ufque ad Chriftianaelibcrtatis claram manifeftationem , Ju-
dxis natis , circumcifio fuerit in rebus mediis ; ( quomodo Timotheus ex
matre Judaea circumcifus eft , & Titus non eft circumcifus) Omnibus
tamen J udaeis , & Proiclytis ex Gentibus, juftitiam ex operibusfeulege
quaerentibus , Circumcifio facTa eft pars juftitiae tegalis , fcu obedientiac
foedens Operum : imo & Sacramcntum illius fcederis. Et hoc modo
Ffeudapoftoli urgebant Circumcifionem inter Galaias, quibus illicita
erat Circumcifio religiofa, omni modo. Non mirum crgo li dicat Chri-
s tum non profuturum iis , (i circumciderentur , quia circumcifi fcedus
Operum ample&ebantur ipfo £i<To.
Verf. 4« Bafti eftu tnams Chrifti , quicunque pcr Legemjufti-
ficamini) & h gratia excidijiis.
Arg. 4. Connrmans fupcnus. Quicunque ad citcumdfionem & le-
gales ritus abolitos reditis, juftificationcm quarrentes per Legem,CHlu-
s to, & fcederi gratiar, ipfo facTo renunciatis ; quia foedus operum & foe-
dus gratiae in Chr i sto, fe mutuoexdudunt, neque confiftere poflunt.
Nam fi juftificatio eft ex operibus , non cft ex gratia, & contra ; Er-
go perftandum eft in iibertate, nifi aCHRisio & Gratia fepa~
rari velletis.
Verf. 5* Kcs emm Spiritu ex fide Jpem ]u/liti<e expcftamus»
Arg. 5. Nos Judaei & Apoftok" circumcifi, poft noftram converfio-
nem ad hdem,per Spiritum edocTi, renunciavimus foederi operum 6c
ritibus legal bus , & expe&amus vitam aeternain , ut frucTum juftifica-
tionis per fidem : vos narura Gentiles , nequc poteritis aliter, feu per
Lcgem vel Circumcifionem juftificari & fervari» Idcirco in libertate
Chriftiana vobis perftandum.
Veri 6 Nam tn Chrifto Iefu ncqtte circmcifio quicquam valc4^
neque ptdputium^ fed fidcs per chantatem agens.
Arg6. Confirmans fuperius. In Christi regno, feu novo fiatii
Ecclefia: fub fcedere Gratiar , fublatum eft difciimen circumciiionis &c
prcputii : ad juftificationem nihil iiia prodeft , nihii iftud nocet ; Ergo
perliandum inljbertate a jugokgis»
Scl
Caput Quintum. 539
Sed fJti ] Ar<*. 7} Sola fidcs vera , (cu qu* percharitatem eft efficax ,
•biquc refpectu ad ciicumciiionem vcl prarputium, ad juft iricandi actum
rtlct, Ergoinhac juftificationisratione, vobisquiinCHRi sti regno
cttis , perltandum ett neceflario.
Ycrf. 7. CurrebatU ftilchrl) quis vos interpellavit , ut uon obfe*
queremini vcritati*
Arg. 8. In ftadio veritatis doiftrinae hujus currebatis bene non ita
pridem , nec poteft reddi ratio defedionis ab hac vcritate : Ergo per-
gendumadhuc, & perftandum inillo curm.
\ erf» 8. H*c perfuafto non ell ex eo qui voctt vis.
Arg, 9. Per occupationem objectionis. Etiamfi forfan perfuafum vo-
bis fit , vos redam viam adhuc tenere ; c*edulitas tamon i(ta ,
& perfuafio ad recedendum ab eo, quod a mc acccpiftis , non efta
D E o vos vocante, ted aliunde , fcilicet ab impoftoribus, a veftra
inconftantia, & a Diabolo: Ergo rcjicienda hsc pcriuafio & m liber*
tate pcrltandum vobis eft.
Vcri. £. TAHihm fermenti totam maffam fermentatr*.
Arg. 10. Per occupationem obje&ionis. Etiamfi videri poffet, nori
contendendum etTe de paucorum aliquot rituum introdu&ione, concor*
diae caufa , & ut Judari facihus lucriricrent j hoc tamen paululum fer-
menti legalis (eu Judaifmi , totam finceritatcm do&rin* fidei corrumpits
Ergo cavendum ab eo , & perftandum in libertate.
Vtrf. io. Ego confido de vobis in Domrno,vds nihll aliud effe
fen]uros\ fed qui turhat vos9 au/eret condemnationem , quifquis
fuerttr'.
Arg. 11. Etiam fi erroris periculum , f& veftra inconftantia fufpicicW
nemmihiinjiciunt deevcntu-, mcliora tamen fperare juber charitas, 6c
gratiae divinae conftantia . quam dum relpicio, periuafur* habeo vos rc-
dituros in eandem mccum iententiam de Legis jugo abjiciendo , & li-
bcrtatc tuenda per fidcm in Cmristum. Ergo expe&ationi me* fo-
tisfacere srquum eft.
Turba ] Arg. 12 Sedu^ores veftri, qui veftram fidem turbant, in
quacunque tandem funt apud vos exiftimatione , graves Dio iuent
panas, ne igitu^ & vos iiidem plagis implicernini ied refipiicite , &
in Ubcrtate perlHte*.
Verf. ixy
34e Eplft. ad Galatas.
V^rf* !!• Egt autem, Jratres,Jt circuncijfonem etiam pradkol
quid adbuc perfequuttonem patior * nempl abolitum eft offendicu-
lum crucis<
Refellit calumniam adverfariorum , & afTert Argl 13. Tuipfe doces
circumcifionem , quia circumcidifti Timotheum ; Ergo immerito nos
reprehendis : Refpondet ne^ando fe docere Circumcifionem , quia li-
cet Vimotheum ex Judara matre oriundum circumciderit , (nam Ju-^
dxis Ceremoniarum uius, poft fraclum jugum neceffitatis ex decreto
Synodi, ad tempus liber reliclus eftj nunquam tamen praedicabat cir-
cumcifionem obkrvandam , fed & Judaeos monebat de abolitione Cere-
moniaruin, & Ceremonias legalesnulla rationc inter Gentes recipien»
das docebat : Quod probat j Quia hoc nomine perfequutionem patieba-
tut a Judaeis, &quia nonoffenli fuiffcnt Judaei praedicatione Euangc-
lii feucrucis Christi , fedlibenter toleraffent Apoftolum, fi prOmo^
viffct rituum Judaicorum inter Gentes receptiouem.
Argumenti vis haec eft, Ego perfequutionem pati malo , quam cir-
cumcifionem prasdicare cutri Euangelio jungendam ; nam fi conjungc-
rem, ceflaret offenfio crucis, tolerarent Judad meam praedicationerrt
Christi crucifixi, Ego autem latum unguem nonaudeo recederea^-
Euangelii puritate, Ergo & vobis in ea perftandum eft.
VerC 12. Vtinam etiam abjcindantur qui vos inquletanF*.
Tandem ut claudat totam dilputationem , Spiritu Apoftolico, exiti-
um imprecatur, & denunciat impoftoribus , a quibus Galatae de~
cepti erant;
SecundcL, Pars.
Vcrf . 1 3 . Vos enim ad libertatem vocati eftis9 jratres , tantum
ne hbertatem arripite ^ ut dctis carni occajionem , fed ex chari-
tate fervite alii aliis.
Secunda pars Capitis , in qua reddita ratione imprecationis , quia
nempe feduftores ad jugum revocabant, & retrahebant eos , quos Dius
ad libertatem vocabat, fub hortationis forma , tria dat prascepta de refta
ufu libertatis Chriftianx*
?mtiim~\ Primum praeceptum, Ut carnem feu pravam corruptxna-
£ur£ concupifcentiam fraenantes ( ne illa eflraenis libertatem Chriftia-
tmm
Ciput Quintimu 34t
batt traheret in peccandi licentiam ) fibi invicem ferviant in chari-
tatis omciis.
Vcrf, 14. K*m tota Lex uno vcrfo completur i/lo7 vidclicet,
Ditires proximum tmrn ut teipfum^.
Rationes hujus prarccpti dat duas. Prima, Quja charitate impletur
lex, & non jejunis cercmomis»
V,>rf. 15 j3jodfi alii alios mordetis & devoratis y videte ne
vicijfim alii al? alus co/fumjmini^
Ratio 2, Quianifi charitati ftudcant , contentionibus fe mutuocon-
ficient , dcvorabunt & perdcnt.
Vcil. 16. Hoc autem dicoyJ>iritu inceditey & quod concupifcit
caroy ne perficitf^,.
Secundum prxceptum 111 fubfidium primi, ut ductum Spiritus fan-
cti (equantur, prout ipfe ex Scriptuta mcedendum iuggeflerit ipio-
rum cordibus.
Et quod') Rationes prarcepti funt fex: Ratio prima, Quia fic concu-
pifcentia carnis non dominabitur vobis, ut julTa ejus tanquam iervi exe-
quaminu Idcirco Spiritus ductuin fequimini.
Verf 17 Nam caro concupifat adverfa Spiritum^ Spiritus
auem adverfu* carnem. H*c autem interfe oppofita funt , ut tion
quxcunque volueritis, eadem faaatis.
Ratio 2. confirmans fuperiorem, Quia qui fequitur Spiritus ductum,
fuperior evadet in lucta camis & Spintus. Ut haec ratio plana fit, tria
pr^fupponit Apottolus : 1. Eum qui Spiritu ducitur, naturam haberc ex
parte renovatam, qus Spiritm dicitur: & ex parte corruptam, quse Ciro
dicitur. 2, Prarfupponit hxc duo principia contrariis (ludiis invicem pu-
irnare, ut neque bonum, neque malum fine oppofiiione , &mutuoim-
pedimento, pollit executiom mandari. 3. Prariiipponit Sp 1 riti.m fan*
&um, inlucta credenti auxilium afrerre, per Verbum & Gratiam. Unde
conficitur eum qui auicultat Sp 1 r itui, fuperiorem in lucra evadere.
Verf. 1$. £uod (i Spiritu ducimini, non efiis fui Leg^
Ratiog. confirmans fuperiorem, Quia qui Spiritus duclum fequun-
tur, non funt mancipia peccati fubfervili fceiere Legisi «juibus notitia
tantiim datur peccati, non veio victona, vel vires adveriuspeccatuin,
T t ied
342 Epifk ad Gahfas,
fed liberti Dei fub fadere Gratias, cjtii vires a Deo nancifcuntur, ut
peccato refiftant.
Verf. ip. TWtf manifefta funt operaurnis\ qua funt , aduL
tcrium, fcortatio^ impufitai, protervia^y
Verf' 20. IdoloUtriay veneficium^ inimicitiajis, amulationes y
ir*y contentiones, dfjfidia^ ktrefes,
Verf. 21. InvidtA) cades^ ebrietates^ comejfiitionss% tjr his fimu
lia t qua prsdtco vobis ificut pradixi , eos vidclicet 3 a»i talta at
gunt, Regni Dei non fore hgrcdcs.
Ratio 4» Quia ft Spiritum non fequantur, fed carnem potius', facien-
tes opera carnis, (qualiacnumerat feptemdecim) tumregniDEi non»
iunt futuri haeredes.
Verl. 22« t^itjraclm Spiritm^ eft charitat^ gaudium^paxje-
TiiUSy bentgnitoA^ lonitas , fides^ manfuetudo^ temperantia-» %
\ crf. 2} ^idverfus tos qui funt ejufmodi, non e[t Lex.
Ratioj-. Quia fi Spiritum fequantur,& fructus tales ferant (quales.
enumerat novem) non funt habituri legem fibi adverfam* id elt, ipfis
rnakcLcentera , & ipfos condemnantem : fed propter ipfbrum reconci-
Hationem erga Deum> legem amicam experturi. Idcirco Spititainiej
qui oportebat.
Veif. 24 ^ui etiim funt ChriHi^camem crucifixerunt cum affi-
ctibus & concupifcentiii.
Piobar non habituros iegem adverfam, Quia qui Christi funt, &
inCHRisTO judicialitercrucirixi, in fatisfactionem Legis, etiamjudi-
ciaLter obLigati iunt, ad Corpm peccati^ id eft, cortuptam naturam cum
ipfius an\jctibus: & concupifcentiis crucihgendum. Quapropter qui actu
ftudentjid pra^ftare, & fructus Spiritus ferre, non poflunt Legemfi-
bi adverfim habere , ucpote qui Legis hni & fcopo promovendo jam fe-
yia ftudtant..
Verf, 25» Si vhimus Spiritu. Spiritu etiam intedamus.
Ratio 6. Quia. habemus per Spiritum contoLationem, pacem &gau~.
dhrnij in quibus vitaconfiftit 1 Ergo Spiritus ductum fequi dcbemus.
Vct f. : 6. Ne fimm in<xws glort$. cupidiy aiit akos provocantes9
&lii aliis wvidentes-n
Tertiun»
Caput Quintum. 34?
Tertium Prsceptum eft fpeciale , de vitand» ambitione» cuin iftiw
vitiiafleclis, obtieLctationefcilicet& invidia, quibus malis Eccletia: m-
feftari iolcnt. Quia autem obnoxii iunt his vitiis imprim;s Ecckfis
Poctores; ldcirco ie includit in exhortatione cum reliquis, ut Ga*
latx exhortationem facilius admittant.
Caput Sextum.
1 Fficia Chrlftiana pergit qalath prtfcrilere , Ccremo*
nin tRis Itqaiibtii muito pr<£slantior4 , & digniora , in quibui fi
exerceant. Capitis dua? funt partes , in prima ad /upericra pr<e~
cepta addit aiia duo , ad verfum uvaecimum* /« aitera9 fe <um
Pfeudapotfolis eompAUt , & meriti fe Wu prtefett 9 ne ipfcrum admirationc
<kciptrentur Ggjat*t
r f JpEatres , etlam fi prtoccupatui fuerit honto in aliqu*
VCTI» 1« J offenfa , vos ffirituales^ tnfiauratc hujufmodi homi*
nem cum jfiritu manfuetudtnisi conjiderans temetip/um , ne & ttc
tenteru.
Prsceptum primum deleniter'tra&andis fratribus, quiex infirmita*
te'labuntur:ut in Spiritu manfuetudinis inftaurentur.ab iis qui confirmati*
ores Spiritu videntur , fpeciatim vero Prefbyteros alloquitur, quibus ex
officio incumbit lapfos In fcandalum percenfurasEcclefiafticas, ad re-
ilpifcentiam revocarc, & iuxata Ecclefi* membra» in locum iuum re-
ftituere: Hos jubtt leniute uti erga eos, quiex infirmitate lapii iunt,
nec feverius eos tradare, quod proculdubid pertinet ad eos. qui jus ani-
madvertendi in peccatores habent. Rationes prsecepti funt fex. Ratio
prima, Quia ideni accidcre poteft ex tentatione, cuivis, etiam fpi-
ritualibus*
Yeri. 2. Alii allorum onera fortate9 & ita completc Legevt
QBRI ST I
Ratio a. Qujacum prxiupponendum fit, fratres peccantes de lap^
fibusillis & peccatisfuis th^ari, & gravari: idcirco xquumeft utomni
Tt i a.nmi
344 Epift. ad Galatas#
animi moderatione & fympathia deje£i,& jicentes pcccatoresfuble-
ventur,& in onere fuo portando adjuventur.
Etita] Ratio j. Qaia id a nobisexigit lex dileclionis a Christo
renovata.
Verf. 3 Nam fiquis fibi videtur aliquid 3 quum nihil Jit ,
bunc (ntts tyfiiM anim t6 fallit^,
Ratio 4. Qui alios ex iofirmitate labentes defpicit, & fibiipfi vi-
detur robuitior , fallit ieipfum , & inter infirmiflimos ipfe eft , imcV
homo nihili eft.
Verf. 4. Of 0/ autem fuum probet unurquifique X fr tunc *n fe*
metipfo gi/riationem habcbit^ & non in alio.
Ratio s- Per modum praecepti propofita, adxV^ev^ retundendain
faciens, & contemptum fratris labentis evitandum. Quia fi unufquifque
ie probarct, & fecundiim regulam legisdivinae examinaret fuasaetio-
nes, non arriperet fibi qu'fquam laudem fanctitatis , exalienis peccatis,
fed exiuisre&e faftis tanriim, (1 quae laude digna inveniret» Di<5tum
hociniiiosr qui nuilum finexn faciunt cxaggerandi peccatum alienum».
ut ipli videantur faactiores»
Verf. 5. Nam unurqmfque onus fuum portabitr \
Ratiotf. Conhrrrans pnecedentem , Quia unufquifque reddet ratio-
pjrm fa&orum fuorum Deo, non coilatus cum aliis, fed per fe ipecTatus :
Ergodefpicerelabentesinpeccatum&efterri* quia tu non limiliter la-
pfus es , non eft tutum.
Verf 6. Communicet autem qui infiituitnr in fermone, ei qui
fe in/I/tptit, omma bonO-,.
Secundum praxeptum ad populum fpe£tat,de liberali^ate erga verbi
Miniftros exercenda , ut communicemus corporalia bona iis , qui ncbis
ex ofHcio commun/cant fpiritualia , & huic negotio vacant.
Verf. 7. Ne fatiimimX Dem non irrtdetur 5 quicquid enimfi-
minaverit homo. boc & mettf.
Ratfones Prascepti dat fex , qux omnes extenduntur ad beneficenti-
*m in genere, & prxceptum confirmant de benefaciendo Paftotibus, a
fortiori. Ritio prima fupponens eos qui rngrati funt erga Dofores ,
tenaces etiam efle? &c ad oinne opus bonmn tarios* quia tenacita-
tisexcuia
Caput Sextum. < 345
tis excufationes funt avarorum deceptiones j quibus ludificari fibi
non patictur Dius.
Qjticquid} Ratio2. Quia fecundiim facta feret frudum unufquifque ,
qui verba tantiim dederk, & qui giatitudinem rcipfa pixftare rccuiavent,
dtgnum ingratitudine recipiet prcmium « & contra.
Vcrf 8. Nam qui [emhat carni fu4,excarne metet ihterituvr.
qui verb feminat Spiritui^ex Spirit» mctet vitam Aternam^.
Hoc. argumentum explicat in fpecie: Qui bona feu facultates, & a-
ftiones luas ad carnis iuse cupiditatcs explendas refert, is ex fadlisre-
portaturus eft interitum : qui vero contra le iuaque omnia impendit
ad Dei gloriam, & opera Spintus promovenda, reportaturus eltmer-
cedem ex gratia, vitam aternam.
Verf. 9 Torro ne benefaciendo fegnefcamtss : tempore enim ftti
metemm^fi non elanguerimm.
Ratio 3. Quia quaecunque dici poterint de beneficcntia ab aliquo jam
pixftita, quafi fatisab ipfo jam adum fit, tenendum tamenelt, quod
nonfufticiant bencfacta praeterita , nifi perieveremus in bencfaciendo.
Tr*ttituTQ~\ Ratio4. Priorem illuftrans & confirmans. Quia (olis
perfcveran.ibus in benefaciendo , & non fuccumbentibus, \d deffc-
tigatis m bene agcndo, mellis prarmiorum certo futura eft , tem-
pore idonco.
Vcif. ic f Kempe igtiur dum tempm fcabemus 9Jtmm benefui
erga omnes^ maxime vero erga domejlicos fidei9
Ratio 5. Quia brevc tempus eft beneficentias exercendae, & ideo
occalioobfcrvanda, dum vita & facultates fuppetunU nam fatis kra
eft k^atio morientium.
Maxime ] Ratio 6. Commune naturae vinculum beneficentiam re-
qu'»rit erga omnes egenos : vinculum fraternitatis majortm benefict.n-
tiam rcquiriterga fkL lesdomcfticos fidci \ quantb igitur magis requirit
yinculmn gregis ad Paftores ut vcllere & lafte gregis alatur Piftor.
SfcUnda^ Pars.
Vcrf. ii. Videtu quam longu literU vobis fcnpferim mea,
manw*
Secunda
jT* Epift. ad Galatas*
Secunda parscapltis, inquapoft comparatam fuam do&rinam cum
. erroreadverfariorum, jan comparat do&ores cnm do&oribus » idcft,
ie cum ieduCtonbus Galatarum , idque in eoruin aedificationem , qui
in admiratione habebant perfonatosiftos do&ores fcdu&oresfuos.
Ante comparationem prsemittit commcndationem fux dik&ionis fin-
cerann Galatas, Quod hanc Epiftolam tam copiofam 9 manu propria,
fine opera amanueniis alicu j us dcfcripferit , in ampliftirnum teftimonium
folicitudinis fuae , de ipforum falute,
Verf 12. J^uicunque volunt Jpeciofi apparere in carne 3 ii cogutf
vos circuncidi, tantkmneobcrucem Cbri/li per/equutionem patiantur*
Ingreditur comparationem,& probat asmulomm hypocrifin ex 4 indiciis*
SpeciQfi'] Indicium primum, Qupd nihil aliud ftudeant, quam fpe-
ciofe fe gcrere coram hominibns.
Tantum ] Indicium 2. Quod, non ex dilectione , Galatas cogant
circumcifionem admittere, fcd tantum ne perfequutionem paterentur
ipfi a Judaeis pro doftrma crucis , feu j*uftificatione gratuita, pec
pafiionem C h r i s ti , & non ex operibus legis.
Verf. 13 Nam ne ipfi quidem qui circunciduntur , Legemferi
vant* fed volunt vot circumcidiy ut de veRra carne glorientur.
Indicium 3. Quodetiarafi ipfi circumcifi jam pridem eiTent , obfer-
vationem tamen legis , quam ab aliis requirebant, minime curent.
Sed volwt~\ Indicium 4. Quod quaerant occafionem in Galatarum
circumcilione gloriandi apud judicos , fe muitos Profelytos ad le-
gem convertifle.
Verf. 14. o^ me vero abfit gloriari, nifi in cruce Dotnini no*
■Rri lefu Chiflil per qucm mundmrnihicrucifixme(li& egomundo.
In altera parte comparationis, Apoftoli finceritas demonftratur in his
duobus. 1. Qujd glorietur tantum in Christi crucifixi gratuita
redemptione , & in paffionibus fuis pro hac do&rina. 2. Quod porn-
pam mundanam non afte&et , fed mundum qui ipftim per(equebatur,&
contemnebaf, propter dodrinam crucis, viciilim contemnat cum omni
pompa & gloria mundana, & per crucera diicatindies magis magifque
mundum contemnere.
Verf» 15. Nam in Chriflo Iefn> neque circunclfio quicquam va*
leti neque pr£putium}fed mva creatio.
Rationes;
Caput Sextum. 347
Rationes ftudii fui reddit 4, Qiiar totidcm funt finceritatisindicia:
Ratio I. Scio in Chbisti rcgno neque refpici a Deo circumcifio-
nem, neque prxputium , ied novam tantum crcaturam, hoc cft, Scio ne-
cefl> efte, ubi per hdem jam admiflus fit aliquis in Christi regnum,
cV jultificatus, ut magis magifque renovetur, & fanctificetur , reliqua vercV
privilegia nulJius efle pretii abique vits renovatione. Idcirco gloria-
bor tantum in cruce Christi, &c
Verf» i5- Et quicunque fecunditm hanc regulam Incedcnt , pax
€Y\t ftper eos & mifericordiay & fuper Ifraclem Dei,
Ratio 2. Inftituti mei regula eft fummatotiusScripturaeCanonic^,.
ad quam tanquam unicam r^gulam feu Canonem unicum, doctrina Qc
vita omnium lit conformaoda. Idcircogloriabor in cruce Chr i st i &u
fjx~] Ratio 3. Perfuafum habeo, quod quicunque fidem & vitam
fuam ad huiic Canonem compofituri funt, Tacem etiam , id eft * fenfiun
reconciliationis fuae ergaDsuM, omnimodam bencdictionem , ieu cu*
mulationem bonorum , & mifericordi*my feu remedium ad avcrrun-
canda omnia mala confequuturi fint. Idcirco gloriabor tantiun in cru-
ce Chri sti &c.
Ifuel ] Ratio 4. Soli fequentes hunc Canonem funt vcrus Ifrad
Dei. Idcirco ego rebus aliis, iuique deque habitis, gloriabor tantumin
cruce Christi per, &c.
Verf. 17 De c<etero, nequU tnihi molejlioi exhibeto ; ego enim'
/ligmata Domini Ie/u m corpore meo porto.
Poftcomparationem • ut viclor de aemulis triumphat , vetans ne ain-
plius faceflant lpfi negotium, fivc obioquendo ejus do&iince , five de-
trahendo ejus autoritati ; c6 quod infignia geftet fuae tn Christum
fidelitatis, itigmata falicet ie.vi Christo addi&ifiimi , hoc
eft, habeat omnia figna Apoftoli , & tidelis Kartyris aperte in k
conipicienda.
Verf. iS- Gratia Domini nojlri lefu Cbrijli fit curn Sfirituve-
8ro fiatres. K^imtn^,
ConfuetofignacuioEpjitolamchudit, optans, utin ipfbrum menti-
Bus, ccrdibus,& totavita, gratialE suChri sti , patehuta, credi-
3^8 Epift. ad Galatas.
ta , & opere efficax infideat 9 ut inde confolationern hauriant in vita &
niorte, cui fubjicitur j£men> in Teftimonium voci & fidei Apoftoli , &
inSigillum veritatis praxedentis Doftrinae.
m JD& «$& J&&. J)£L J)&^& .<XL-£ft&.8
W Wlitf t&T W w TSSTw W# s
EXPOSITIO ANALYTICA
EVISTOLJE PAULI AD
EPHESIOS
Summarium-j,
Kbs EfhefioYum Metrofolis fuit <^4[u minc*
ris , in qua Apostolus totum biennium Euangelium pr<f-
dicavit 9 A(fh 19, Et cum poftrcmo Bicrofelymum
afiencleret , EphefiU imminentem Ecclefia mutatioum
pr<edixit, A6t. 20. adverfus auxm ipfos munit pcr
hanc Epiftolam , cum jam %om* captivtu teneretnr^
deaue reditu fu* plane defperaret , animofaue eonm
in fide & veritate covfirmare fatacit.
Tartes Epi/loU , pr<eter ?r<efatianem & Epilognm , du& funt principales :
frima eff doUrinx Crati^fieclfans ad confirmationem Eidei> cd caput 4. jjltc-
u eff doEirina Grxtiludinisjtndens ad fintfitatem vita?9 ad finem,
Quoc\ ad primdm pmem attineti Trimo oftendit totam rationem fxlutis w*
ffr* grxtuitam effet & in Chrislo folide fnndttam, Capiteprimo. (Deinde am»
ftificat gratiam hanc * pritfina Ephefiorum miferia, Capite fecundo.
Tcrtio fuhUto fcandxlo Crucis fibi ineumbentis, per oloriofm CommerJationem
Mhifterii fuiy & expofitionem Caufe pro qui paticbatur yhortatur eos adCor,-
jlunikM) & Troercjfum fmtndum in Eide9 Capite tertio.
ln fecundd
Caput Primum. 349
In fccurJa parte fr(tcepta dat de Ecclefia unitate fervdnda ♦. ®e Vit<t fitn-
ttitate , cum in gcnere , tum in Jpecie , in vitiis jugendts , & virtutibut
Jed.it An, qinha vita Hnmfnjufaue» Cbrislianum in modum comfonatur, CapitC
quartu,tf* priori purte Capitis quinti.
/ $st h.tc defendit ad Officia ceconomica ; ad <ju<e & reliaiu emnia ojfii*
CLrijlian* ftajlandt^ Fideles armat , pvjteriori farte Capitis quinti, & priari
fosit Capitis fextu
Caput Primum.
Jpitis Partes poft Prrfationem du* fttnt, in prima eft
\oratiarum actio9 tendens cid dcmonftrandam totam rationem Jcdutis »
& Judceorum% & Centilium mere oratuitam, & totam in Ch2{lSIQ
•fundatam ejfiyad verf. 15. In nltera ejl commemoratio ajfidua gra-
tiarum affionis, cum precatiene ab Jpoftolo !Deo chlatte pro Efbefics% teitdens
&d Jidei confirmattir.em , de certitudine falutis ipforum} & amnium vtre fide-
lium pcrficiend* , ad finem*
Trtcfatio, duobui primis vtrfibns%in direUiont EpiftoU, & falutatione Epbe-
fiorum continetur : Eil autem ea brevis ahmodum , auia rtt ei hic cji non cum
amulis vel bojiibus , fed cum moriqeris , auibus brevis Jignificatio autoritatis
divirne $n EpiJloU bujus friptione% & benevolettia Apojioli erga ipfos , &
exijlimationis iffim de iis Jujficiebat.
yj , *p Aulm Apofolus Iefu Chrifti per voluntatem Deiy fan\
clis qui agunt Epbijt7 & fiacltbus m lefu Chrifto*
IN dire<ftione Epiftolae defcriptio eft primum Scnptoris , a nomine, of-
ficio& autoritate. Deinde ecrum ad quos fcribit, aftatuinquo erant
apud Deum,& a loco inquo habitabantin terra. Scriptor dt Paulus
Apoitolus «jui ex voluntate Dei a CHRiSTo,de Ccelo loquentc, ex-
tra ordinem legatus mifTuselt ad Ecciciiam Christo colligendain t
fatis hic autoritatis. Illiaiquc* fcribit funt fancri,- ridekfque t-heiii
in Christo, qui fcilicet per fidem CHRiSToinfiti, ad Deq fcivkn*
dum coniecrati erant. Satis hic xitimationis.
Verf. 2. Qratia fit vobU&pax d Deo iMte noflro* & Domino
hfucbnjlo.
Vv Infalu-
3 )0 Epift. ad Ephefios.
In falutatione continetur Apoftolica benedictio, in qua primo optat
Ephefiis gratiam, id eft, omnia bona cceleftia qua: ad fanctilicationem
& faiutem neceffaria funt. Secundo optat illis fpecialem fructum hu-
jus gratiae, Ttcem fcilicet, feu omnia qua ad felicitatem faciunt, impri-
mis verd animi tranqu^llitatem ex redemptione Christi ortam;
qux redemptio ipfis perVerbum & Spiritum Dbi ap^Licata, de re-
conciliatione erga Deum certos, &* de liberatione a malo fecuros, eos
redderet. 3. Fontem & canalem grati* & pacis optat* apent, DfiuMi-
nempe a tju^ & Chr i s tum Mediatorem, per quem0 & ftoptet ftem , gra-
ti3 & pax ad nos derivantur. Satis hic benevolentia? erga Ephelios»
Satis etiam argumentorum ad parandumipfbrum animos, ut docttinauv.
fequentem admitterent ea qua dccebat animi fubmiilione -& bene-
^olentia*
Verf. 3. Benedicltu 1)eus & Pater Domini noBri Iefe Cbrifti %
qui benedtxit nobis cmni beneditiione ffirituali in cAis in Cbrifto.
Poft prxfationem proponitur Gratiarum actfo, contincns propofitio-
&em probandam, ia priori hujus Capitis parte, quasharc et)i De 1 gra»
tia in Chriito cum benedidionisdivinar, erga nos agnitione ceie-
branda eft, in tota ratione falutis fideliuuv Nam noftrum benedicere
ad Deum relatum, nihil aliud eft quam Deum omnh benedictionis
fcu gratias erga nos authorem modis omnibus a-^nofcere.
In hac autem propofitione diftinguit Deum PatremablE suChri-
jto Mediatore ^y^^ ut melius appareant Mediatoris perfona &
©fticium : Et Deum patrem vocat DeumChristi: i. Proptergra-
tiam, qua prasdeftinata eft humana Christi natura ad unionenv
perfonaltm cum xo[» filio. 2* Propter fcedus redeniptionis initum
inter Deum & Mcdiatorem Chri stum. Deinde Patrem vocat Jesu
Christi, primo propter asternam Filii generationem , qua Patec
totam infinitam fuam eiTentiam ei ab arterno communicavit. 2. Pro-
pttr humanx naturae alTumptas perfonalem unionem, qtu filius homi*
nis factus eft filius Dei.
Argumenta ad probaniam propofitionem praedi&am principalia
funt tredccim.
tBeveclixit^ Argumentum primum, Deus & Pater CnRiSTibene-
dixit nobis fidelibus, feu gratuito cumulavit nos omnibus beneficiis
ipintualibus & coeleftibus in C&risto: Ergo benedicendus eft &
nobist
Caput Primum. 35 1
nobis , feu gratia ejus cclebranda eft a nobis; Ad hunc fcopum ut Dei
qratia apparcat & celebietur, tcndunt dngula hujus argumcnti verba»
qux omnia gratiam fpirant. Nam primo donator bencficiorum voca-
tur Deus, & fater IesliChristi, & per confequcns Deus & l}a-
tcr noftriim omnium, qui iumus in Christo ; idque ex fccdere inter Pa-
trcra & Christum, denobis inito: & per coniequens Pater nofter
qui ^<f/* paterno omnia nobis donat.
$enedixit~\ i. Bencficiorum donatio vocatur active Dei bene-
diclio, ideft, actualis fcu efricax gratias DEifecundum vcrbum iuum,
in opcre crga nos demonftratio. Qeneaixit nobis\ 3. Et hic gratia eft:
Nam T^os quibus bencdixit Deus , naturS filii irae fumus, & maledi-
ctioni Dei obnoxii,inquibusnihil eft, nec eiTe poteft, quod bonum ali-
cpod promercri poffet. Omni benedittione~\ 4. Ipiorum beneficiorum
natura & ratio involvit gratiam ; nam benedittio pailive" furapta , nihil
aliud eft quam beneficium ex gratia mera ortum habcns.
Senedittione JpirituJi~] 5. £t hic gratia eft -y Nam beneficia qnx no-
bis pras aliis donantur iunt fpiritualia, ai falutem sternam fpiritus,
fcu animar fpcctaiitu ,quae excedunt omnem commenfum proportionis
ad opcra teirena & tcmporalia , quac a nobis in hoc corpore noftro
prarftaa poMunt, & idcirco funt gratuita.
Omni lenedittione\ 6\ Et hoc ad gratiam fpectat ; Qmz omne doniim
{pirituale, quod ad lalutem animarum fpectat, nobis datur: cx quibus
<ionis nullum eft, quod non ex gratiae feu benedictionis fonte rluat , &
gratis donctur nobis, fine omni noftro merito, feu refpectu ad opera
noftra, iivc lit cognitioDEi, five agnitio peccati noftri, five refipiicen-
tia, (ive lidcs, iive fidci eftcctus aliquis, five fit opus aliquod bonum ,
five intentio boni opcris: omne illud gratis ab illo datur,qni owwiipi-
ritnali benedi&ione nobis bcncdixit. Ergo gratuita omnia iunt.
ln Ccelo~\ 7. Et hic gratias radius eft , Quia bcncficta harc, quibus
nos prx aliis bcamur, iur.t toeleftia) quar fcilicet a Ccdooriginem trahunt,
in Ccelo coniervantur, & in Ccelocomplebuntur, nec noftramcarnem
ullo rftodo fapiunt, fcd noftiam conditionem in teuancbiscondiunt.
In Chrijlo~\ Hic gratia? oceanus aperitur, Nam omnia hax benen*
cia, noitra iunt in ChriHoy qui Jpfe nofter eft, & omnia harc noftra fi-
unt in Uoy ut m radjce & fonte, Capite & Parentc nollro commu-
oii antequam perveniant ad nos, ut pcr Eum ad nos dcriventur: ln
YV 2 q>iOx
35* Epifc ad Ephefiot.
quo, prout ipfi uniti fumus, poflldemus qux habemus, & ti» ^ y\i$
habemus ad ea qux nondum accepimus, & per qnem poftea quae iu-
periunt fumus accepturi ', ftiaue ut omnia nobis acquifivit, fic in Se, ea
in noftaim ufum, 6c nos, ut iis utamur, fruamur,confervat. Ex quibus
fingulis Sc omnibus fequitur ornnia fpirituaiia beneficia efle gratuita.,
fcumeras gratix efTc.eta> & propterei celebrandam cfle Dfiigratiam
a nobisjUt fontem& cauiam omnium.
Verf. 4. Sieut elegit nosin ip/o9 antequam jacereniur fundamen-
ta mund; , ut fimits fantti & incuipati coram eoper charitaterrL^.
Arg. 2. Confirmans prius> Deus ae1:u in tempore, gratuito nobis
benedicit omnibus fpiritualibus benediclionibus in Chr i sto, ^ucmaiimo»
Aum ante tempora nos elepit ex gratia in Ipfo, ut omnia illa beneficui
tandem confequeremur. £rgo a nobis benedicendus eft: Omnia et>
am hums argumenti verba argumenta funt gratuitae electionis. •
Primo enim elecrio a Deo fuit Noftri ad vitam, pras aliis noftris con-
. fortibus in eadem conditione conftitutis, quibus praeteritis & relidis De»
us nos degit. Ergo ex gratia eltcti iumus.
Secundo, Eiegit nos in Chrifle, ut in capite primo ele&o, ut in com-
muni eleelorum parente, radice & fonte ? Tosi quem in momento di-
gmtatis & ordinis, 8c w quo nos, ut ejus corpus, membra & progeni-
cs, oidine naturx ppfteriores eligimur. Gratuita ergo electio noftri eft \
cujus nulla caufa m nobis t kd in folo Deo quaerenda eft.
Vertio, EUqit nos ante jitfa wtndi fundamentct* id eft, ab Xtemo^pri-
ufquam rnundusfuit>nedum antequam ullanoftra opera extiterunt- ele-
git nos antequam ulla ratio mundi conditi habita eft , nedum ante-
quam ratio uliorum noftrorum operum , feu operationum habita eft :
nam elegit nos ordme naturar, antequam mundus futurus decernere-
tur : Decretum enim de mundo condendo , fubiervit ut medium pro-
dueendi in erreclum falutem decretara jam ELeclorum ; Ergo ex Gra»
tia elegit nos, & non ex prarvifis operibus.
Elegit nos, nt tffemm Snnfti~\ Quarto, Non elegit nos quia eramus
Sancli, aut quia praevidit futuros banclos, fed elegit nos fine fancli-
tatis u^liius in nobis coniidcratione > imo ut non haoentes fanclitatem
ekgit , in eum hnemj ut jam ele«fti,fancl:i fieremus, & inculpati tan-
dem redderemui in confpeclu ejus, ideft, ut Deo confecrati, grada-
tim verc ac fincere ianclificaremur , Sc tandem plene, perfecleque ian-
di in
Caput Primunu 353
iRiin Coclo fifteremur : imovero etiam ut inculpati fine macula, fine
, finc veftigio, nonpeccatifolum, f.d etiaraomnis miferix, beaci
&* glbriofi compareremus tandem coram ipfb : Ergo eledio no;i eft ex
fidc : prsvifa aut prariiisoperibus , fedexgratia mera , quje fimul cau-
fa eft elecfconis , &fimuletiarn fanctitatis omnis, & fehcitatis quae lc-
quitur electionem.
ln chiritMe J Dile&io feu charitas mcre gratuita eft, in qua ficut elegit
nos, ut redderemur fancti Sc inculpati, ficetiam ut in charitate lllafua,
perficeret hancnoftram felicitatem : quam c.haritat:m Deus tum de-
inum pl-*ne exeret , cum fanctitatcm & felicitatem noftram plene con-
fummabit. Atque ita charitas De 1 , eft & de&ioniscaufa, &: bonorum,
qua; clectionem fequuntur complementum , & per confequens eleclio
non tautum eft exgratia,fed etiam ad poflcftionem perfeftam gratuitae
felicitat is, in confpectii De 1 .
Vccf- 5. JSjti fradeflinavit nos fjnos adoj/taret infilios per Iem
fum Ckrifturnin fefe, exbenevolo affeftu voluntatis fu*\
Arg. }. Sicexgratiaintemporenobis benedixitDsus, ficutexgr3tia
prardeitinavit nos ad hsereditatem filiorum obtinendam pu Christum
lnfefe, juxta beneplacitum voluntatis luae: Ergo gratia ipfiusanobis
cclebranda eft. Hujus iationis partes idem probant quod tota.
frtdtstinivit nos{\ I. Sicut fuit gratuita electio noftri antc
tempora, fic etiam & pr&deftjnatio fuit noftri ante fecula ad vitam
arternam , & ad omnia idonea media Qnae ad eum finem nos ducerent
erricaciter : Ergo prxdcftinatio Gratuita eft, utpote qu;c non tantum
finem & perionas definivit x fed &, media ftatuit , per qux ad finem
perveniremus»
Qiw< aAoptatet in fi!ios~\ 1* Etiam hicDEi gratiam' oftendit Apo-
ftolus. Pracdeftinamur non quia jam filii praevifi iumus, itd ut nonnlii,
cxgratiaadoptionemfiliorum confequeremur. Adoptio autem filioium
haccquatuorincludit : u Vocationem erficacem feu fidem ad ample-
ctendam oblafam comrounionem cum Christo filio unigenito: 2.
Indolem & ingenium filiorum , feu renovationem natur* adDEUM di-
Iigendum ut patrera : 3. Dignitatem feu honorem filiorum : 4 Divi-
tias fea rmeditatem fil.orum , ufque ad glorificationem corporum y
Rom. 8 23. Ergo Zc pradeftinatio & adoptio noftri eft gratuita, & non
tx alia^uo opere noftro.
jfe
354 £pifl> a^ Ephefios*
Qer Chrijlum^ 3. Et hoc ad gratiam illuftrandam facit, Pr£deitina>
mur ad obtinendam adoptionein filiorum per lefwn Chritfum , qui filius
eft primogenitus , & unigenitus , ut per ejus mericum & erhcaciam om-
ncs praedictos gradus adoptionis confequeremur ; Ergo prsdeftinamur
ex mera gratia.
ln fefe feu ad fefe "] 4 Ut appareat gratia, finem adoptionis oftendirJ-
Praedeltinavit nos Deus , ut hliorum adoptionem coufequeremur per
Chr 1 stum , adfefe , feu in ufum fuum, fcilicet , ad honorem fui prar-
deftinantis, feuCHRiSTi perquem nobiscommunicatgratiam, & glo-
riam illam filiorum Dei : Ergo praedeftinatio etl gtatuita, alioqui
enim non cediret honor ad DEUM,vel CHRiSTUM,exadoptione noftri.
Tro benevols ajfettu voluntatU fid 3 J» Hic caufas omnes excludit ex-
tra Deum, & gratiam Dei folam facit caufam. Nam prasdeftinavit nos
juxta beneplacitum voluntatis fuae. Sola igitur Dei gratia, fola vo-
luntas, folum beneplacitum Dei caufa eft praedeitinationis noftri, nul-
lum vero opus noftrum.
Verf. 6» i^4d Uudem gloriof* fii* gratUrfua, nos gratu effecit
Cibi gratos in illo dileBo l
Arg. 4« Deus eoipfo fine ut laudem gratix fiiaegloriofie confeque-
retur, elegit & prasdeftinavit nosin adoptionem filiorum. NecefTario fe-
quitur ergo Deum ex gratia elegiflc , & praedeftinafle nos : alioqui, finem
illum aflequi non potuiflet ; & per confequens celebranda eft nobis De i
gratia , & benedicenium De o , qui benedixit nobis,
Gloriofe~\ Emphafin etiam habent hujus rationis verba, fiquidem
% . Gratia hasc gloriam habet in fe , id eft , gloriofa eft omni modo , dc
digniflima in fe > quam maximi aeftimaremus, quam agnofceiemus, &
praedicaremus , quia Deus optimusmaximus nos pellimos & indignifli-
mos, dignatus eft ad dignitatem filiotum , & divitias haereditatis hlialis
evehere. AdLudem~\ Deinde Deus laudem hujus gratiae gloriofae, &
intendit & expecrat a nobis , ut beneficium agnofcamus verbis & factis,
& ut quibufcumque poterimus modis , hanc admirandam Dei grati-
am celebremus.
lnqua~\ Arg. 5. Hac ipfa gratia qua Dcus nos elegit & praedeftina-
qrit ad ianctitatem & felicitatehi ante tempora,hac ipfa ( inquam ) gra-
tia gatosnos acceprofque reddiditfibi, inhlio fuo dikcro, Ergo no-
bis celebranda eft harc Dei gratia. ln quaratione infinuat quatuor : t.
Dcum
Caput Primum. 355
Dfum ex graria falutcm intendifle noftram in clectione .& prxdeftina-
lione , a:tu vero & opere gratiam cxerere ccpifle in crficaci vocationc
noltri ad fidcrn. a. Christum non (olutn ut tilium > lcd ut Mediato-
rem fpondcntcm pro nobis , & pcriolventcm pro nobis pretium Re-
demptionisnoftrae» dileclum eflc cVgratum Deo , tn quo Patri pleni
noftio nomine complacitum cft. 3. ln illo, & per iJlum, removeripec-
catum, quod pofletgratijrcurfum erga nosinhibere : 4. Dcnique lnfi-
nuat, per Christum , & uiChristo, diiloluta pcccatorum nubc,
gratum Dei refplendcre crga nv>s , nofque complect-i & rbvere,ut rc-
Conciliatos, utgratos jam acceptofque iuChristo, quiut fpoiior, &
.communis nofter parens» in fc nos omncs coinprehendit.
' Verf 7, In qtto habemus redemptionem per fanguinem ipfi^^ re~
mrjfionemy inquim, pacatorum tx divite ipfius gratia^X
Arg. 6. In Christo exdivite Dei gratia, Redemptionem & remif-
fionem pcccatorum conlequimur. Ergo cclcbranda nobis iola Dei gratia
in falute noftra. In hunc fcopum tcndunt omnes hujus rationis partes.
1yc{eniptionrm~^ Primo, Fuimus nos in nobis perditi, & captivi de-
tcnti in cxcitatis, peccati , ir* & mortis vinculis, undc nofmet ipfos
libcrare nullo modo poteramus : unde nullus cxicus dabatur, niii gra-
tia, & cam apcruiflct , & nos eduxiflet : Ergo cx gratia ialus noftra.
ln tjuo'] 2, Christus folus fine ullo noftro merito au: adjumcnto
tios redcmit , redemptionis prctio pacto , & perLluto a fciulo- ne
lar.dis, quicquam dcccderct Dei gratix.
fer Sangmnem~] 3. Non redempti fumus argento vel auro, fed fan*
guine Christi rilii Dei , ut ipfum prctium oftenderet difcrimen
in quo vcrfabamur , & Dei gratiam commendarct.
%emijfi*~\ 4. PcrCHRiSTi (anguinem impetrata eft in fpecie re-
miflio pcccatorum noftrorum , in quibus jaccbamus polluti , quibus
iolis divitCb eramus in De 1 confpedu, & omni opere bono deitituti,
ut giatia De 1 in noltris pcccatis, & indignitatc magis fplcnderet.
ln Quo ~] 5, Hanc redemptionem • & pcccatorum remiflionem0
jam ridcles facti, habcmus non in nobis feorlim a Christo, (ed
in Christo ut Sponfore, Rcdemptore &Capite noftro, ipiiperii-
deminfiti& uniti. Ex &ivite~\ 6. Sola caufa & mcnfur^tanti bene-
£cii eft divcs 3>ci g-atia , juxta cujus onukntiam Christus , & re-
demptio
j5$ Epift- ad Ephcfios;
demptlo in Chr i s t 6 , nobis donantur : Ergo cclcbranda meritb foli
De i gratia,ut faiutis noftrx caufa.
Verf. 8. £ua redmdavit in nos emni fapientia& intclligentia.
Arg.7. Exabundanti hacgratiatanquamfonte, Christu^ feu Pa-
terinCHRiSTO,inetticaci vocatione noftri in fumma fut iapientia com-
municavit nobis perfe&am fapientiam & prudentiam , /. dedit nobis fi-
dem ialvificam, in cuj us obje&o omnis iapicntiae , & intelligentiae iumma
& perfe&ioconfiftit; nam licet iidesfalvirica in fe imperfecta fit, per eam
tamenCHRlsTUM , thefaurum omnis fapienriae & prudentiae falutiferse,
agnitum applicamus nobis m panaceam,feu remedium omnium malorum,
quod fapientix & prudentiae compendium eft : Jn hcc argumento iin-
gulaidem probant. /wT^oj] Primo, tys in nobis una cum reliquo
immdo, infipientes, irrprudeiites & ftulti errabamus, in carcitate &
vanirate mentis noftrae. bx gratia igitur eft quod nos donati fimus fapi-
entia* Itte exwdivit } 2. Christus author fidei noftra priorfuper-
venit, & donavit nos fide quxconfiilit incognitione & applicatione ia-
lutaris C e i verkatis,quae eft ve. a fapientia & ptudentia. Ex gratia igitur..
Qua fcilicet gratia^ 3- Aperte afleritur gratia , Ex gratia eftudit
in nos hanc fapientiam & prudentiam. Exwdavit ] 4* Ipic plenusgra-
tle, talem fe oftendebat inhoc a&u, ut qui gratam amplius intrafe
quafi nonpoffet continere, fuperabundans redundavit innos. Ergo in
erfkaci vocatione, & fidci donatione obtinet fola gratia, quae idcirco
merito celebranda eft.
Vcrf. p. VAtcfacio nobU myjlcrio voluntatisfu*, fceundum gra>
tuitamju.,m b.ievolentiam% quam propofuerat inffi^,.
Arg. 8 Patefa&io arcanas voluntatis Dei de ratione ialutis confe-
quendcC perCHRisTUM , ad fidem feucognitionem & prudentiam fui$
communicandam , eftex Dei mera voluntate , fccundum beneplaci*
tum ipfius , quod ln fe propofuerat ; Ergo & patefacrae vcluntatis De /,
& donatx fidei etiam nomine , DeI gratia muito celebranda eft. Hor-
fum tenduntomnes parteshujusargumenti. Myslerinm~] Primo, Vo»
luntasCEi de ratione falutis per Christum perficiendae , myfterium
erat fecretum ab aeteino in peclore De i , obiignatum , & quod in aper-
tam iucem produccre, neque hominum, neque angelorum ullus un-
«juam potuiilct , niii Deus illud reveiaflct ex gratia»
2\otw»
Caput Primum. 357
'Kotnm faif'] 2» Myfteriuat hoc curavit >Deus, non tantum ut pra>
dicarctur, fed& abhta cxcitate mentium vc cordium nollrorum , ex
gratia eftecit ut a nobis intelligeretur. Pfobul 3« 'j$°/>u prx ahis ma-
nifcftavit Curatix Euangelium.
GratHitam] 4. Gratis hoc prarftitit Deus , non inductilSi nonexci-
tatus a'o aliquacaufaextrafe,ied iecundum beneplacituin iuum, feugra-
tuitain prfcdeftinarionetn, & xtemum fuuai propoiitum m k. Merito er-
co celcbnuida nobis cft Dei gratia,
\rei f. 10 Nempc ut tn flem ternporis di(j>enfationere:otIigerct
smnia in Lbn/io^ tum qu* tn Cceli* fu t, tttm qus tn terra^ :
Arg. p. Ex Dei mera voluntate & arbitr.o pendet, tcmpusplenum
& opportunum piarrigere, quo mylterium volu. tatis ipfius in homi-
ntim notitiam v niat , quid , quantum, & quando, unicuique xtati,
vel homini iinguhri de hoc myfteno difpenfahdiim; frt. Ergo etiam 111
tempore przfigendo quorides danda ht, obtinet Dei volu^tas, eoqu^
nomine cclebranda elt gratia Dei.
Hi^c iplum inlinuant iingula qux hoc Arqumento continentur.
<Dij}>tnfitione~] Primo gratia agnofcenda eft, quia hic xco omia feu
LrbcTa Patnsfamdias de rebus fuis domefticis difperiatio eft, quaunuf-
quifque ficut vult de iiio ftatuit: quarhbertasficut unxuique PatrifamiLas
jure cpncedenda eft, Sicetiam& DEO,ut pro libitu fuo agat»
Jn plena ] Secundo,eft temporis matuia opportunitas, in qua fingulis
atatious & hominibus,qaid & quantum idoneum fit revelare de De 1 ar-
cana vcluntate , penes Deum folum eft ftatuere , & propterea quod-
cunque & quantumcunque nobis revehtuin eft, ex gratia eftv Nambe-
nephcitum Dei quod rn feipfo propofuerat , de qin verf o. nd fianc
de tempore diipenfationem pertingit: Merito ergo hic etiam ejus gra-
tia agnoicenda elt.
^fioUigeret ~] Arg. lo. Recolle&io, & Demonftratio recolleftionis
omnium Eleclorum, feuRedemptorum, palanrium alioqui, & aDEoie-
paratorum, in unum caput Christum.. fumma eft & finis revdati my-
ftcrii. Gratia etgo Dei qua nos cum aliis recolhgimur, a nobis celc-
branda eft Verum quidem eft pcr peccatum Angdorum & Hfominum s
totum muxium,tanqtiam lacerum & exanimc corpus, cujus membra a
fc invicem di\ul(a & diffipata funt, perditioni proximum Lcrum hiifle^
niiCHRiSTus electos Angclos conhrmaflet^&iruentem numdumfti-
Xx tiikti
3-8 Eplfl:. ad Ephefios.
tiffet ; fed hic potiflimum refpicit Apoftolus reftaurationem ele&orum
hominum, qua Ch r i s tu s homines ad fe recollecros D E o rcconciliavit,
Sc inunum quafi regnum Angelos electos, 6c fpiritus JuftoruminCcelo,
Judaeos & Gentes in terra, arftiflima inter fc unione, coiligavit.
Verf. ii. 1n ipfo, inquam,^ quoetiamin fortem afiti fumusy
quum effemus pradeftinati fecmdun fropofttum e^ut cyit omnUL
ejficit ex confilio voluntatis fu*.
Arg. ii. Cum applicatione ad Judzos : In Chr i sto vitas asternae
<*hxreditas datur nobis jud;cis eledtis, non ex opcribus, aut arbitrii no-
ftri viribus acquifita, fed forte, feu difpenfatione divina, donata nobis
pra:deptinatis, iecundum propofitum Dei , qui operatur omma fecun-
diim voluntatis fux confihum. Eigo gratia Dei a nobr, Judsis,&ab
omnibus ckbrandaeft. Ad gratiam oftendendam omnia Lic faciunt.
Sorte afdtl f%mm i» kenditatu pojfej[ionem~\ Primo, Vita xterna fea
glbrificatio eft harreditas, quam nos ipfi nonaquifivimus, fed quam /or-
te feu difpenfatfone d.vina na -tifumus. 2 lllam hxreditatem nonvale-
mus per nos, ne quidem accipere oblatam *, vel nobis jam delignatam
hxreditatem ipfi a.'ire non poflumus;fed forte fatfi fnmm haereditatis
pofltflbres; nam \nMf»^mv paftivum eft: quid igiturhic noftrumeft, &
nonex gratia?
fpr^d-Binati"] 3. Praedeftinati fuimus aDEO, ut vocaremur ad pof-
feflionem llhus h^reditatis: non adhibuit nos Deus in confiliuiii fu-
um , cum de noilra felicitate ftatuir.
Opemtur^ 4. Deus quiprardeftinavit nos ad hancfdicitatem* operdt**
tmnia, non feliciratem ipiam tantum praeparando, nec foliim nosadeam
adeundam formando,f<jd etiam omnia mediaefficaciter, quae ad noftri
introdu&ionem in pofleflionem faciunt , adhibendo*
Ix eovfilio] 5. Neque cgreditur Deus extra fe, adqujerendumcau-
fas propollti, feu operationis fux, ied omnia operatur ex confilio, feu ex
libera fapientiflimaque fua voluntate. ErgogloriHcatio vel falus noftra eft
ex gratia, & non ex operibus, nec ex liberi noftri arbitrii electione i nam
quod arbitnum noftrum feratur ad eligendum bonum & vitam, & quod
nos operemur ulla bona opera, ex mero eft ltbero beneplacito Dei t
qui operatur omnia bona ex coniilio voluntatis fux : Merito ergo ce-
fcbranda tft ejus gratia.
Verf. 11
Oput Prlmum. 35*
Wrf. 12. Z't wfimm LiuJi glorU l^fiu^ <jw prlores jjeravr
wua w Cbrijlo t
Arc;. 12. A finc ultimo vocationis Judaeorum pncdeftinatcrum m
pofeflioncm harreditatis. Sicut DEusnobis electis Judarishanc pradtitit
cratiam. ut priorcSi feu prius quam Gentes crederemus in Christum
venturum, & priores etiam crederemus in prarfentem , feu exhibitum
Christum, (ic etiftin fecundum pracrogativam datam ex gratiaGenti
noftrar, priores nos aicivit in jus haeieditatis coekftis, in eum ipfum finem,
ut gloriam gratiae fux in i.obis, & a nobis confequeretur. Ergo me-
rito Dsus benedictus agnofcendus eft , ejuique gratia celebranda a no-
bis Juda;is, & aliis omnibus.
Vcrf* 13. ln quo fpcrafti$ & vos audito fermone veritatu^ id
cft Euangelto Jatutis veftral w quo cttam pojleaquam credidijik 7
$hftgnati e/lti Spiritu tllo promijjivnti fanclo :
Arg. 13» Cum appiicatione ad Gentiles, nominatim ad Ephefios. VoS
etiam Gentiks, non ita pridem alieni a republica Ifiaelis, jam vocati &
afciti eftis in jus ad hanc ipfam haereditatem, in hunc lpfum fincm, fcilicet
in iaudem gioriofe gratiae Dbi. Ergo vobis Gentibus, & omnibusnobis
agnoicenda eV pr^dicanda eft Dei gratia. Probat autem Ephefioscon-
fortes h;ereditatis faclos eiie cum Judaeis, fex rationibjs.
Sper*/tu2 Ratio prima, Credidiftis in Christum. Ergo confor-
tes hxreditatis faeti eftis.
JuMto^J Ratio 1. Miiit Deus verbum Veritatis fuae, feu Euangeiium
falutiktum ad vos, ut audientes crederetis, & faiutem confequeremi-
ni : Ergo non ut oiim,tanquam Prokliti, fed pan honore , cum Ju-
daeis ornati , confortes hared tatis facti eftis.
0'figuti J Ratio 3. Ex arrha ialutis data ipfis, & ejus,ufuprimo.
Poftquam credidiftis, obfignati eftis in peculium 2)^0, per Spiritus fan-
cti donationem : Eigo confortes hcereditatis fadi eftis.
'lrcmiffio?tes ~] Ratio 4. Ab obfignafonis ufu fccunJo, PromiiTiones dc
harreditate obfignata? funt vjois a Spiritu promifio, qui proiniftio--
nes confirmat credentibus. Ergo in fortem aiciti eftis.
Verf. 14. Jgui eft arrabo h^editatu nojlr* ^ dum in libertatem
'vindicemur, ad hudm ghrU ipffu.
X x % JUtu>
3$o Epift ad Ephefiof.
Ratio $. Ab obfignationis feu arrhas falutis datae ufu tertio. Spiri-
tus fanfti donatiodt arrabo haereditatis, pignus fcilicet & pars fclicita-
, tia veftra? tandem confum nandae* Ergo , &c.
M obtinendim'] Ratio 6. A quarto ufu obfignationis : Ai confola-
tionem veftram Spiritus eft manfjrus vobifcum, & non difceflurus
priufquam redemptio pa:la plene fit perfecra & completa, in plena li-
beratione animarum & corporum veftrorumab omnibus peccati&mi-
feris vincuiis : Ergo in iortem rWeditatis afciti eftis.
M Imdem ] Denique finem indicat omnium horum beneficiorum eiTe
laudemgloriofegvatue Dei , utinhis & pnecedentibus omnibus bene-
dictus agnofcatur De us, & celebretur ejus graria, nempe in noftri EleeH-
one, Praedeftmatione , Redemptione, Vocatione, Hdcidonatione, Pec-
catorum remiflio ie , Adoptione , Recolleclione ad Chri stum,& (b-
cietatem populi ipfius , Adumpionead forrem hxreditatis adeunda:, &
Obfignatione per Sp i r itum ianftum.
Vcrf* iy. Propterea etiam ego , quum audivijfim eam qu* m
<vobi$ eft fidem in 'Domino Iefa , & cbantatem in omnes fanchs.
Tranfit ad fecundam pattem Capitis, in qua fidem Ephefiorum confir-
marenititur, Propofitio confirmanda hoc vd fimili axiomatein hunc
ienfom concipi poteftj Vo£ Ephefii m fide Euangelii corroborari debe-
iis. Argumenta ad pro^pbfeionem confirmandam funt quindccim.
Fiae i»] Argumentum primum ,. Veftra fidesinJESuM Christum
non eft mortua iijr& hypocritica, fedviva& efticaciter operansper
chaatatem, erga-omnes fanclos9& palam manifeftata mihi Apoftolo &
aliis : Ergo vos Ephefii debetis in tide corroborari.
Verf. i5. Non dcfino gratia* agere pro vebis^ mentlonem ve*
firifactcns in pesibu* meis:
Arg*2. Dignfcompertieftis,proquibus jugiterDEogratix ab omni-
bus agantur , ficut a me fit.: Ergo in fide Euangelii corroborari debetis.
Mentionem~] Arg. 3, Propter veftrsefidei manifeftatam iinceritatenx
in dilecrione San&orum, conftanter in memoria vosretineo, & mentio-
nem veftri in precibus meis jugiter facio , orans, ut confummctur 111
vodisDei opus> & confirmetur veftra fides : Ergo niii inftin&um Spi-
eitus, in me precante, ftuftra ciTe putetis : Corroborari in Fi-
d£ debetisa
VerC 17
Ctput PrimutTU 3*1
Vcrf. 17. Tt V(U6 Demini nojlri Ie(u ChrifH , Tdter itti glo.
ri*\ dct vobis Spiritum fapuhtioe & reveLaioms^ per agmtionem
Proponit precationis fus pro iis fummam , in qua reliqui conti-
nentur Argcmenta coiirirmationis Hdei ipiorum.
(Dct vtbu^ Precando ut Eeus det llis ^piritum fapienti£& revelati-
onis, mfinuat cos caalas conrirmationis Fidei fu# plures & gtaviorcs ha-
bcre (in Sciiptura iulicct, qnx fons eft fapitmtiA', 6c fumma revelationi»
falviricx» ) quam adhucintclhgant, quod Argumentum qua~tum eft. Ha-
betis vcftr^ corroborationis in ride Aigumenta tot Zc talia inScriptura,
ur nihii potiiis vob;s optanm ad Eidei contirmationem, quam latgioreui
irjeniuram operationis Spiritus Dei, ut ampliori fapicntia vobis da-
ta, & myitcnis Vcrbi clariiis recluiis, agnolcatis Christi & Dn
crga vos unimum ; Ergo dcbetis vel ex hoc meo teftimonio & votoj
in Hde conritmari.
S)ens Vomini J Arg. 5. A defcriptione DEi,a quo petitur hoc do-
riunn. Deui qui Spintum lidei, fcu Sapientix largitur Sanctis, eftDEus
&Pater gloriolus Domini nottri, 6c noftrum omnium Christi fer.
vorum, qui 6c ex pacto, ut Tiem r.ofter, & ex Paterno arrcctu, ut Tater no-
iler, vclit dareSpiiitumFidci vobis,comprecantibus nobis. Ergo velex
rdationibus qus inter Deum,& Chrjstum, & vos intercedunt C«r-
roborari in fide debetis#
^erf. 18. llluminatis oculis mentis <veftr*\ ut fciatis qn* fit
J}>es iila vocationis ig/itu , & qu* opes glortx hareditatis tpftm tn
Sanfth :
Arg. 6> Non pofliim fando explicarc , qua* quantaque bona Hnt, qus
De u s vo^ ad Christum vocando Ipctare jullit , vcl quam gloriote fint
opes harredhatis , qua: vobispraeparatur in Codi San&uatio, tantiun pre-
cor, ut illuminentur ocuh veftri ad llla cognoicendum : Corrobcrati
igitur in ride dcbetis.
Vcr^ 19. Et t]U£ fit excellens illa magnitudo potenti* ipfius i*
nobis qui credtmru, pro efficacitate fortts roboris tpfius.
Arg. 7. InefTubilis eft Jla De i potentia , quam in vobis converten-
dis, & haftenus in fide fuftinendis aetuexeruit, & quam quafi oppig-
neravit fe porro exertuium , ut pro infinita efricacia roboris iui > crc-
dentcs.
3^2 Epift. ad Ephcdos;
dentes ai falutem promoveantur , tantum precoi ut illuminatis oculis
eam fciatis. Ergo corroboran in fide dcbctis.
Hoc argumentuin conhrmat tripijci comparatione. Prima eft poten-
tiit Dei cum omni adverfaria poteftate, & cum Ephefiorum imbecil-
lirate , quo rcfpe&udicit fuperexceUenttm ede magnkudioem potenti*,
acru jaminillis demonftratx, ut intelligerent , nmlam efle potentiam
in Satana, mundo, peccato , inorte, vei ullo imp^dimento extra ipfos,
quod non fuperct, & fuperatura fit in immenium, rragnitudo poten-
X\x Dei : nec eainipfsimbeciliitas, quam hcec potentia non fit luble-
vatura. Sccundacomparatioeft potentijoperis Dei in converfione lp-
iorum cum operis fonte, id eft, Dei ommpotentia* , quo refpecra
mentionem facit ejpcacU roboris fortitnainU ejus , ut intellige rent opus
Db i in ipfis convertendis , fide & fanctitate imbuendis , omnipotentia
congruentem eflfe , & Deo omnipotente dignam expreffionem efficaciag
illius, quae procedit ab acluali 6c exerto robore omnipotentis Dei;,
opus fciiicct plane dignum Deo
Tertia compa^ario eft potentiae Dei jam a&u demonftratas in ip-
forun converfione, cum potentia illa quam dcmonftravit Deus in fuf-
ciundo Christo amortuis: Primb,ut intilligerent non minoris efle
potentU hominem convertete, regenerare , & ride, reliquifque graciis
iaivihxis ornare , ^uam mortuum & fepultum a mortuis remfcirare*
dzinde ut intclligerent eandem numero potentiam exerceri. in noftri
coaverfione, qua? fe exerebat in Christi fufcitatione : Denique ut
intelligerent , non minus facile Deum erreclurum reliqua, quae^td ia*
lutern perriciendam reitabant , quam fupradieta praeftint.
T( Verf, 20. ^uam exeruit in CbriJloy quum excitavit tum ix
WQttiih, & ceUocavit ad dcxiram [uiim in C&lis,
Arg. £. A fufcitatione CapittS noftri Christi. Deus Caput no-
firam Christum nomine noilro mierreifmm , uoftro nomine, & bono
fufcitavit a mortuis, ad vitam immortalem. Vos ergoejus membraeti-
am in mediis arrlictionibus, adeoque morte ipfa, in fide liberationis
veftrae corroborari dcbetis.
Collocavit^\ Arg, 9, AChristi afcenfione, & feflione ad dextram
Patris. Christus Redcmptor nofter afcendit in Cxlum, & regnat
cum Patre, conjors imperii fummi, ut redemptos in focietatem fcli-
Citajiis, &lociinquo eit a,.conioi;tes faciat. Ergo iii fide & fpe futuras
glorificationis
Oput Primum. 3^j
*lorificationi$ veftr» in ccelis corroborari debctis, nifi fruftra eff? Chr i-
sti regnum putetis.
\ crl. 21. Longe fupra omne imperium ac poteflatem* & poten*
t\$m%& Dominiim, & omne nomen ^od nominatur}non folum tn
fac jt\ufo} vtrumetiam in ju vuroX
Arg. 10. Confirmans fupcrius» Christus etiam in fua carne ex»
altttus eft longc fupta omncs (ive homines (ive Angelos, ita tlt nihil
fit tam iublime , yel potens, vd illuftre, (iveinterra, ieu icculo prx-
fcnti; live m Cuelo, leu feculo futuro,quo Christus non (it in im-
menLm fublimior etiam qua homo, adco ut nihil ti decfle pofiit ad
perficienda.n noftiam feliatatem, nequc iili quicquam rcfiftere poflit*
quineamperfkiat : Ergoin hde Euangdu corruboran debetis,
Veif. 21. Et omnia /utjecit cju* $edibu*% eumqm confittuit caput
fuper omnia Ipfi Eccleftx%
Arg. ii. Hoftes omnes noftri , Diabolus, impii in mundo, perfe-
cjuutores, hsretici & impoftores, peccati in nobis poteftas , carceres ;
exilium , & mortisomnegenus , fubjiciuntur Christi pedibus, ut
de iis omnibus ftatuat in bonum noftrum , fubjiciatque hax omnia pedi-
bus noftris ; Ergo in fide corroborari debetis.
Capnt~\ Arg. 12» Christus conftitutus eft caput fuper omnia ipfi
Ecclefix, id eft , plenaro rerumomnium poteftatem & adminiftratio-
nem iili commifit Pater , ut iple folus eflet Ecclefi#, catholica; caput con-
junctiilimum : ad ipfms Ecclefiar omniumqueejus membrorum illumi-
nationem, vivificationem, cxcitationem ad omnia fpintuaha omcia, &
vitaefpiriAialisinillisconfervationem, perSpiRiTus fui immedjataui in
tota bcclciia , & fingulisejus mcmbris praricntiam & o erationem . Ep»
go nid de Capitis veitn fapientia, potentia , & fidditate in orricio dubi-
tare vultis , in fide corroborari debetis.
\7erf. 2}. S>u* tfi ccrpu* if/ius^ & complcmentum ejm qui *-
rnnia tmplet in omxibui.
Arg. i$. Ecclefiaeft corpusCHRiSTi myfticuro , <5: finguli fuie-
lcs, membra iplius. Ergo dubitandum non eft quin veftrae faluti perri-
ciendae profpecturus, & incubituius fit, nih iidcles membra ejus efle
negetis.
Complsmentum ] Arg. 14. Ecclefia eft complementum Ch r i s t 1 ,qua-
tenus
36}« Epifk ad Ephefios;
tenns Christus eft caput myfticum, fta ut perfici fe & implerinorj
exiftimet* donecoranes & Jinguli elecfli in unum congregentur plene-
ipfi umantur, plenum incrementum , llngulis membris conveniens &
deftinatum , nancifcantur , & randem plena cum lpfo felieitate fruan-
tur : Ergo tam certi effe poteritis de ialute veftra perficienda , quam
quod Christlis non paflarus fit fe incompletum , imperfeftum aut
mutiium permanere*
Implet ] Arg. if. Christlis implet omnia in omnibus, ideft, fe-
cundiim iiniuicujufque creaturae menfuram , ut Deus naturae operatur
omnia , & ut capLit Jbccleiiae perficit omnia, qu* pei tinent ad vitam fpi- '
rktialem , ad fanclificationem & falutem rlklium , omnia membra gra-
datim iroplens : Ergonon dubitandum eft,quin inchoatum opus fidei,.
fanctlficationis, & falutis,in vobis impletuius fit. Adjectum aLitem cit
hoc, quod impieat omma i» omnibm^ per correctionem ieu expofirionem
fupcrions di&i, de Complemento Cbrisii per Eccletiam , ne puteinus Per-
fectionem Christc, vel noftri, pendere ab alio quam ab ip/o, qui
fibi hanc neceifitatem communicandi fe nobis ind«gnis homuncionibu*
ex iibira fja dileclione fecit s quihocnoftri defideriumin feipio excita.
vitjqui fuo defiderio fatisfaciendi poteftatem ipfe habet, & defiderium
fuum de nobis fan£tificandis,& falute plena donandis gradatim implet*
& lmplere perget, donec compleverit omnia ad falutem complendam
necefiaria: idque in omnibus fideltbus maximis,mkjimifque. Eifitglo-
ila Gratiar, Potentia: & Conftantiae fu£, in fecula ieculorum. Amen.
Caput Secundura
Ve-rn \&rguwentum frofeqnitur* prchans nttnc tn ly*
pctbefi fideles £pk<fios , mmc in thefi , emnes fidtles ex
cratia fervari. Iropefitio cerfirmanda esli Cratia ferva»
, ti (tfis ,0 Bpbefii , vel ex gtatia fervattur fcleUs. At-
' gumer.ta fiwt quwdedm , in quorttm uitimo vfifUt^ ad
firiem Cipitis.
T <t'os una vivifTcavir , quum ejjctis mortui in of-
Jenfis ejr feccatuveflruX.
Arr. i.
Caput Secundum. 3^y
Ar^umentiimprinuim, Si in commimt fiatu natura? eonfideremini,
O Hphciii > comperieturcaveftrafuifSrconditjo, ut inde aonnifi gratta
rtii potuifletis. Hujus argumenti feptem fant partes, quarum ii >
gulx priftinam ruifetiain oftendunt , & foUm gratiam falutis efe
cauiam prol ant.
A.ortui ] u Inftatunaturxnontantum jacebatis in peccato inqui-
nati, fed etiaui mortui: & non tantum mortui judicialiter , quia rei
mortis, feu morti obnoxii, icd ctiam reipfa in effcclu fpintualiter mortuij
ita ut non magis potuifletls vos inde liberare , vel quicquam boni ipiritu-
alisfaccre, quam moitui icipio, reiufcitare , vela&iones vivcntiumage-
re pofiunt :Ex giatia ergo fervati eftis.
Verf. 2» ln quibiu oiim verfati eftis , ut eji vita mundi hu-
jui^ fecundum prmcipem cui poteftas ejt aeris, & jfiritu* nmc agen*
tis in hominibus contumacibui*
Secundo, Quod ad vitam hanc naturalem attinet, eam totam tianfi-
gebatis in peccatis , toti occupati & ambulantes in illis, feu proficien-
tes m pejus ; Ex gratia igitur fervati eftis.'
Mu?M~\ Tettio, Mundanorum & carnalium hominum, qui vitam
hanc naturaicm tantum fapiunt, morcs & confuetudinem , tanquam
vitx regulam fettati eftis, & fecundum eam ambulaftis : Ex gratia
ergo fervati eftis.
Tri?lcipem~\ Quarto , Sequuti eftis ducem via: , Diabolum principem
impurorum bpirituum,qui cum fuis fatellitibus, ieu reliquis malis Angelis,
in aere circumvolans, rcgnat, & efficaciter imperinm exeicet.
Jttntis ] Quinto , ln vobis ante converfionem regnabat Diabolus , Sc
voluntatem fuam ifl vobis excquebatur , ut nunc in contumacibus exequi-
tur: Ergo ex gratia fervati eftis,
Wrf. 3« Inter quos ejr nos omnes converfati fumns olim in cu*
piditatibu* carnis' nojlrx , facientes qu£ carni ac cogitationibus
libebant\ eramufjue naturh filii tr*y utetiam reliqui.
Sexto, Exequuti eftis cupiditates carnis veftrae , & in illis volutati
eftis , quicquid vana mens didabat , quicquid corrupti appetitus , tk af-
fectus camis prasfcribebant , peragentes: His fe annumcrat Apoftolus
ante converfionem fuam , ut (ciremus argumentum hoc ia hypothefi pro-
pofitum , ad probandam theiin generalem facere.
Y y Fiiii n
$66 Epifr. ad Ephefios.
filii") Septimo , Natura etatis filii irar , id eir,rei mortis & irar divi-
naobnoxii, quam iram merito eftundere in nos poterat Deus ad extre-
mam perditionem. His adjungit reliquos omneshomines, quatenusin-
itatu naturae fpectantur. Gratiae ergo debemus quod fervati fimus.
Vei f. 4. Se d Detts qui dives eji mifericordia , propter mnltam
sharitatem fuam qua dilexit n$s*
Arg. 2. Deus ex divite fua mifericordia Sc diiectione a miferrima h3C
conditione liberavic nos fideles omnes: Ergo cx gratia fcrvati fumus. Hu»
jus argumenti partes idem probant.
(Deus^ Primo, Ponitur iibcrationis autor Deus foius, qui tanto
operi folus par eft. fiives^ Sccundb, Ut gratia appareat, Caufa ialu-
tis noftras datur, copiofa,feu dives mifericordia De 1 , qua Dius quafi
feniu miierix noftrae taclus uos liberavit. (Prcpter^ Tcrtio, Dilectio,.
qua Deus nos ab arterno dilexit, ponitur utcaufa& mifericordiae,& fa-
lutis. ^oj^ Quaito, Exgratiaeft quod Deu$ voluerit nos fr* ttiiis
compiecti, & eligere in filios : Ergo exgratia fervati fumus.
Verf. 5. Etiam quum per effenfaA mortui ejjemus > ma vivL
ficavii nos per ChriBum 5 cujus gratia effis Jervati.
Arg. 3. In momento redemptionis noftras per Christum,'& re-
generationis per CHRiSTr Spiritum, nos ut mortui in peccaris vivi-
ficamur una cwn CbrisJo, id eit, in Christo, & per Christum. Ergo-
ex gratia fervati fumus 5 Nam ex gratia eft , quod in pacto rederaptio-
nis inter Deum & Mediatorem inito, nos ut mortui in peccatis, tra-
diti fimHS Fiiio %eh<mptori defiqnat? , ut per eum ad vrtam reftitu-
cremur. Ex gratia eft, quod in pacli pretii rcdemptionis perfolutione,
vita in Chrijlo a mortuis vivificato, danda nobis, adjudicata fit. Ex gra-
tia eft quod in redemptionis ap^licatione, in momento regenerationis,
vita iny & 4 £brijlo actu nobis cammunicata fit, ut cum aliis Sandtis
Christo infiti, communi cum illis vita ipirituali frueremur , & a-
dolefceremus in illo; quibus rationtbus vita noftra a vita Christi
femper dependet, & cum ea. n?xu indiflblubili copulatur.
Vcrf 6. Vnaque excitavit , unaque coUocavit in coelis in
(Jhrifto lefu.
Arg. 4. Deus in fufcitato ChrISto uria fufcitavit nos , & iri
coliocato Ghristo iii-Caelis una coliocavit nos. Er^o ex gratia nos
jfcrvayit
Caput Sccundum. 36*7
(cmflt. Nam ficut noftrum cenfctur In D fi 1 j"udicio , quicquid
C rRisTus noltro nomine & loco vel fccit, vel paflus clt, fic etiam
noftrun ccnfetur quicquid Christus accepit nolrro loco & nomi-
ne. Ergo in refurrectione Christi , redempti uni refurrcxerunt ju~
diciahtcr, fcu modo judiciali, ex fcedere redemptionis ; In Christi
ifcenfionein CaUim,redemptijudicialiter una afcenderunt;InC.HRi-
sti leilione, (eu gloriofa poflJlione vitas stcrnac, redempti judiciaii
modo una collocantur & fcdent. Hoc jus redemptis a Christo
impetratum eft, ante fidem a&u datam : In converfione vero, per R-
dem , olim irr.petratum jus actu fpcciali nobis applicatur, ut ficut
afcendentiCHRisTolicuit dicereexfcedcreinter Deum & Mediatorem
inito, feu ex jeedere redemptionu , Ego afcendo nomine Redemptorum,
quibushcc jus impetravi, utinme afcendere cenfeantur; fic confugi-
entibusadCHR 1 stuh & credentibusin eumfingulislicet dicere , jara
mihi jus factum eft, Ex feedere faiuiis inter <Deum & Ecclefiam per Me-
diitorem imto , ut refuircctionem Christi meam jurecenfeam,afcen-
lionem Christi meam jure cenfeam $ & fic in cxteris. Quanta
hfc gratia e(i ?
Vcrf. 7. Vt ofiendiret feculis fuccedentibw fnmtnau efcs fu<t
grati*y lua ergd ncs teaignitate in Chrifto lefu.
Ar^. 5. Finispropterquemnosperditipeccatoresex Judceis&Gen»
libus dunati fumusfalute in CHRi$To,etiam poft tam flagitiofam an-
tcactam vitam . eft , ut qui poltenoiibus feculis victuri funt , videant
tc agnofcant gratiam Dei fupcrabundantem ; & ut in exemplo no-
ftro, dilcant accedere ad Deum , fontem falutis in Christo, ut
fimil tei gratiam , etUm it.digdjfwi confcquantur. Ergo cx iola gra-
tia fcrvati lumus.
Vcri. 8. Gratia enim efiis fervati per fidem ; idque non ex vo-
bis : Dei donum ejl.
Propodtionem probandam in terminisprofert, 6c addit Arg. 6. Pec
fidem fervamur, Ergo pergratiam. Fides enim renunciat meritis noflris,
& recumbit in gratuitam promiflionem Dei : & quod Deus con-
ftiruerit infttumentum falutis fidem9 (cujus- ratura requirit ut no-
flris opctibus , & vhibus •, noltr* fapientiae & ciignitati renuncan-
tes , excamus enobis, ut falutem quaramus in Deo ) etiam iilud e*
gratia cit
Y y % Ei boc~\
5^8 Epift. ad Ephcfios;
£t hoc "] Arg. 7. Neque ex nobis frvamar , neque ex nobis fea nc-
ftris viribus naturalibus eft fides, fed ficut falus , fic etiam fides, eft
donum De i gratuitum. £rgoex grat.a fcrvamur. Cum enim Spiri-
tus Dei incipit in nobjs converiionem operari, mortuos in pccca-
tis comperit n: s, qui nifi vivificemur ab ipfo, ad noitri regcnerationem &
faiutem conferre iiihilpoilurmis 5 imo ne fidem quidem Dei promifliom-
bus habere valemus,niii fuperne nobis fides, fideique actusconcedatur*
Verf. 9. Ron ex operib&s , ne quis glorietur,
Arg, 8. Non ex operibus fervamur. Ergo ex gratia , hzec enim fe
mutuo tollunt.
A^*?] Arg. p. Si exoperibus fervarernur» & non ex mera gratia r
gl -.riandi matcrianobisluppcteret, Athoc eft abfurdum ;Ergoex gra-
tia fervamur, ut Rom. 3.
Verf io. Nam ipjius fumus opus , ccnditi in ChiHo Jefu ad
fpera, bona, qu* prxpAravit De^s utineis ambulemus.
Arg. 10. Nos qu3tenus regeniti , quatenus vita fpirituali donati,
Christo inferimur, fumus opus Dei, & nova creatura, Dei folius
potentia de novo creati, priufquam ullum opus bonum edere pofTemus.
Ergo non lervamur exoperum merito, fed ex gratia mera.
CetjJhs~] Arg 11. In Chri jto fumus conditi ad bona opera eden-
da- , & cadem gratia qua Christo inferimur , deftinati fumu!
ad opera bona facienda, E*go nulla vi bonorum operum noftrorum
fcrvamur.
Traparavit'] Arg. 12. Ea bpera quae facturi fumus po(t regeneratio*
nem, pra?parata funt a Deo, ut ea agamus, & ad ea agenda pra:para-
tur noiter intclleetus , prarparatur & formatut voluntas, & praeparan-
tur vires nobis dandsc a DEo3quioperatur in nobis, & ut velimus, & ut
gerficiamus. Ergonon fervamur ex operibus fed tantum ex gratia.
Ambidemiu'\ Arg 13. Finii prffparatorum bonorum operum eft, ut
j&m viviricati, & Christo infiti, &: renati , & juftiricati , & jus
plenum coniequuci, ad iuiHtiam & faiutem tn Chrlsto cbtinendum,
ambuiaiemusiniis, tanquam in via regia ad pofleilionem falutis, jam
empts per Christum, & 1 obis jamconcefLr inCuRiSTO. Ergo non
iervamur ex o^eribus , fed fola gratiaV
Vcrf. 11.
Captrt Secundum. 369
Vjrf. ir. Proptcrca mementole vos quondam (Jcntcs in carnc >
ni Prsputixm ab c.t que vocatur Ctrcumcifio in carne ,
c\- agf m.inilus fir.
Arg. 14. Continens amplifkationem gratias faclae Ephefiis, refpcctti
peculiaris ipforum priftini ftatus iu Ethnicifmo. Si vos Ephcfii in fpe*
vcftroitatu, quatcnnsGentiles eratis , fpectemini , adeo mifeia $C
deplorata apparebit veftra conditio, utnonnifi gratia hbcraiiinde po-
tuilktis. Ergo ycl veftrae conditionis mutatio , demonftrabit faliitem
efle ex gratia. Miferum hunc llatum defcnbet in his octo: i. Eiant
h carr.e viVentes fecnrJum carnem , ita ut Deo placere ncn potueiint.
2. Eur.t incircumcifi% id est , in ignominia apud Jndaros, qui cxternx feu
maiiufafrx circuinciiionis honore gaudent.
Verf. 12. Vos inquam, iUo tcmpore furjfe ahfquc Chrifto , *8-
ctvs d rcpubltca fraei/s, & extraneos d paciis promijfionis y fpern
ncn habentes , & Dci cxpertcs in mundo:
3. Eiant fint Chrljloy feu deftituti omni actuali applicata commun:-
one cum Christo inSp iritu. 4. Alieni \ republiea ifinieiUyid fff, ex-
tra Ecclefiam De i. 5. alieni a pjctis promijfior>nm% U efi, a jure ai ap-
plicandum fibi pacla & promiiliones Dei. 6. Dcftitucbantur cmnis
tuturi boni Jpe cert*> 7. Erant iine Deo vero y id est, fine ejus cogniti-
one & cultu. 8, Erant mnnbanii feu pars mundi , qui /acet in malo,
& qui regnum eft Satanar. Ergo quod Uberati fint ab hoc ftatu tam mifero,.
non potuit non efle ex gratia.
Verf. 13. \^yit nunc in Chrifio lefu, vos qui olim eratis pre-
cul , propinqii fitli cftis > per /angutnem inquarn Chrtfti*
Arg. 15. Si felicitas prarfentis ftatus comparetur cum priftino fta-
tu, tanta eft , ut non aliunde quam a gratia ipfis corftingere potuiflet.
Hajus argurnenti octo funt partes, quae eodem cendunt. Prirna pars,
Ephefiiquilongeaberantafcedere & ab Ecclefia , ejufque bonis, jara
propirujHi facii iunt , aditu ipfis ai fcedus , & Eccleiiam patefado , cujus
bencficiicauia mcritoria d\ faKgnit Chisii\ inftrumcntaiis vero fidcs t
j?er quam infiti iunt in Chr i stum , & per confequens ex gratia.
VcfC 14. Ipfie enim ejl p*x no/lra , qui titraque Jccit unttm y
& intcrgerini pa)ietis feptum folvit^ \
Secunda-
37^ Epift. ad Ephefios.
Secunda pars argumenti confirmans priorem. Chri stus ncoticHiavit
Centes & Judsos (ibiinvicem; Mediatorpacihcus, & caufa Ipfe pacisj
conj unxit utrumque populum in unurn corpus, Suftulit legem ceremo-
niakm , quae tanquam maceries , feptum, paries lntergerinus , divi-
debat Gentes a judseis, & inimicitiarum caufam praebcbat. Per paf-
fionem fuam in carne , pacem hanc procuravit : Quomodo non ex gra-
tia omnia ifta ?
V erf* i 5 Inirricitiis , id eft , iege manddtorum qnx in ritiht
pofitaeft, $cr camem fttam aholitis : ut ex duobus iUis conderet in
femetipfo unum novnm bominem , faciens pacern^.
Tertia argumenti pars , quse fpecialius , & propriis verbis proponitwv
Christus abrogavit legem mandatoium in decretis fitam, ideft, le-
gem pofitivam ceremonialem , qux complementum na&a erat in ejus
adventu, ut illa lege fublata , per quam tnimicitia: crant mter duog.
populos , in iemetipfo capite communi reconciliatos fibi invicera ,
utrolque quafi unum redderet h«minem novum , compingens in
unum rr.yfticum Christum , feu ut unins myftici corporis rocm-
bra conjungens judaros & Gentes in unum co.pus , cujus ca-
put Christus ipie cflet. Et hic etiam fumma gratia confpi-
cienda eft.
Verf. \6. Ei utrofque in ttno corpore reconciliaret Deo per cru*
tem ? pcremptis intmicitii$ per ea>n^.
Quarta argumenri pars , in qua oftendit alium finem abrogatae legisV
nempe ut in uno fuo corpore , utrumque populum non fibi invicem
tantum , fedetiam Dfioreconciliaret, prctiumRedemptionis ipforum
a peccati^per mortem crucis perfolvendo, interfcctis inimicitiis inter
Deum & populum redemptum , per interfectionem fui, feu mortera
fuam. Hic amplius iplendet graria,
Vcrf. 17 Etvehiens euangeli^avit pacem vobis <jtsi procul cra-
tis 5 & H> qui prepe erant.
Quinta argumenti pars , in qua oftendit quomodo ha?c pax innotuerit
inundo, nempein prxdicatione Euangeiii per Iesum CHRisTiiM,qui
utauthorfuit pacis,iicctiam primariuseft prxco hujns pacis in Euan-
geiio, in coifolationem & falutem Judasorum ( qui propinqui dicti
erant, propter foedus) & Gentilium faiutem (qui procul efle dicti
erant,propur ipfoium alieuationem a fcedere ) Etiam hic fe exuit srarit.
^Vcrf,
Caput Sccimdurm 37l
Verr. 18. fluoniam utrique fer iffum h.ihcmut dditttm per
unum Spirtum ad Patrem^f,
Sexti argumenti pats, in qua rationem reddit prxdicatae pacis Utrift
que, quia per unum Christum perfolutojam pretio, unus aditus &
accellus datur & Jndxis & Gentibus, ut poflimus judati pariter &
Gentes, inuno Spiritu unum Patrem invocare , & idcirco judais 6c
Gentibus paxproedicatur. Nihil hic prxter gratiain.
Verl 19. Nempe igitur non amplus cjlis bojpites & inquilinl ,
fed concives Sanftorum , ac dotnefiici Dei :
Septiraa argumenti pars, in qua tanquam per corrolarium colligit
Ephefiosjam non amplius hofpites feu peregrinos, ied cives e(le civi-
tatis SanctoruJi , & domelticos familice De 1 , quod etiam noitriim om-
nium credentiumprivilegium eft.
Verf. 20. SuperHrudi fuper fundamentum Apoftolorumac Propte-
tarum , cujus imus angularis lapis cft iffe Jefus Cbttftvs.
OJlava afqumenti pars, inquaamplius explicans unionem Ephefio-
rum cum Christo, & fancra Ecclcfia, dtchrat eos cfle vivos lapi-
des Templi Dti , non miniis arcle cum aliis fidclibus & cum Chri-
sto conftrktos , quam lapides xdiricii uniuntur fundamento : & hic de-
pingit Ecclefiam graphice in Templi fimil.tudine , cuj is membra funt
3. Primum, Ecclclia elt hmilis Templo Dei , cujus fundamcntum cft:
Christus , non fbliim iultcnta^is totum ardificium, fed etiam diver-
fos parietes Judseos & Gentes in feipfo , mter le conjungens, arque
uniens: 2. Apoftoli aliiquepolt eos hdcles Mimftri architcfti funt, qui
Templi hujus unicum docent fundamcntum CHRisTum ( qui folus
mol*m totam.ut Redemptior.is, fc etiam' falutis, fultinere valct) &
docendo aediricant San<5tos Juper Ch r 1 stum fecundum docTrinam Pro-
phetarum& Apoftolorum : 3. Lapidcs hujus Templi funt ekcri , feu
vcre fidelesomnes, qui fuperttruuntur Christo, per veritatis pr#di«-
cationem, intcr quos erant Ephefii fiddes.
Verf. 21. ln quo totum ^dtfictum congruenter coagmentaium 7
Crcfcit, Mtjtt templum fanclumr~Ddmino.
PergitinallegoricadefcriptioneEcclefiff verx catholic*, & quatuor
conditiones ac proprietates Eccleiiae, ieu templi Dex explicat : 1.
TempluiD
37 £ Epifk ad Ephefios*
Templum hoc dicitur affabie faclum, feucongruenter coagmentatumi
quia fumma cum prudentia totum aedificmin Ecclefiae, ejufque membra
omnia congruenter coagmentantur , cum Chr i stu* & lpiius voluntas
prxdicatur , ita ut quiique fidelis convenientem habcat locum, & fun&i-
onem, pro qualitate donorum Spiritus iancli , ut aiii m munerc publi-
co, ahiinpnvatafuaftationead ardificatlonem totius Templi , pro fua
quifquepatteconcurrant: 2. Temrlum Iigc eft vivum , quia funda-
mentum vivum , & vivifieans, eft Christus : & veraejus mernbra,.
finguli fideles , funt lapidcsvivi, a Christo vitdi fundamento , vi-
vihcati , & in vita fpirituali confervati : 3. Templum hoc. vegetum eft
ficutarbor; quiatouim aedificium per acceftionem lapidum, feu con-
verforumfidelium, & pernutrimentum verbiDEi quod finguL lapidcs
vivi, utramiaradicetrahunt a Christo per Spiritum fanctum,
tenentes caput Christum , infixi rad.ci Christ o,quotidie crcfcunt
in pietate : 4. Templum hoc rationale & fpirituale elt, quia Templum
fancturaeft, ideft, focietas non terrcnorum , profanorum, & immun-
dorura hominum , fed focietas Sanitorum fpintualis , quafi domici-
lium ccdefte , in quo Deus vere habitet , vcre cognofcatur , amctur r
invocetur, & colatur»
Verf 22. In quo & vos mh (difiutnini, ut fitis babiuculum
Dei per Spiritttms*
Applicat ifta ad Ephefios , omnes partes argumenti contrahens irf
unum, ut fclicitas conditonis ipforum in Christo, appareat fimul
&femel, utfciant feefle habitaculum Dei, ieupartemhujus templi*
& communicare cum catholica Ecclefia ^ & per Spiritum Sancrum
habitantem in ipfis, participes efle proprietatum Ecclefisej ex quibus
©mnibusconficiturfantamfeiiciutem na&os efle Ephefios, quantam fo*
h gratia poterat largiri*
Caput
2
m
(373J
Caput Tertium.
Oc capite > Iphe/Tos x^poflolm bortdtur, ut fuperati
2fc fctndjo crucis Cbusti ftbi ipft incuml*ntisy pra Euangelii dc-
f fenftone, conilantcr pcfevercnt in oratiA Dci tnenda, bocett
ut firmiter credant , C aperte confiteantur > & in omnibtts
4nluftH* accttratc Jefentknt , nos effe per wratiam clctlcrs tn
Ckrisio , per eratiam redemptos» pereratiam vocatos , per oratinm juslificari,
fer eratittm fiae Aonari , per gatum reoenerari , per gratiam omnia bona in
nobts pcrficiy ex pratia foia nos Jervari^ & tandem olorificari in Cbrislo , pcr
fidem & non cx operibm ; & fidem n$n tffc ex nobts , fed (Dei donum ejfc B
ut in tota ratione falutis noslra Oci gratia fola glorificetur. Summa ejl , ut
tnoffenjo pede pergant , & proficiant tn fide Euanoelii,
Capitis partei funt dua : ln prirna ne Epbcfei ojfendantnr crucis & captivi»
tatis yiposioli fcandalo , Aiini/ierii fui & vinculorum fmrum gloriam oftcn»
dit ApojloltiSy ad verium 14. ln fecnnd4 parte continetur Apojloli precatio
pro Epbcfeorum perfeveran tia & projcctu in fide , ad finem* frimd partis
fumma hoc entbjmemate comprchenditur. Magna esl oloria Minijterii mei &
vi*cnlorum meorwrt , peto igitnr ne offendamini affiictionibta mcss ; Antcce-
dcns lubetur , ad verfum 13. Co^fqttens9 verfu 13.
v r T-JVjus rei gratia ego PaulM fum capivm illt Chri~
ver t . 1 . p ucu pr0 vohu qeniibm .
Argumenta Commendationis Minifterii fui afTert duodecim.
Hujus rei gatia~\ Argumentumprimum, Quia propter iupra defcri-
ptam veritatem a me pnrdicatam , de falute in Christo, judaris pa-
riter& Gcntibus per fidem obtinenda vinclus ium, & idcirco vinclus
Christi, ieu pro Christi gloria aflcrta captivus > & pro vobis
Gentibtus, fcu pro jure veftro ad falutem , una cum Jud^is, ailerto.
Commendatum vobis idcirco debet eflb Minifterium meum.
Vcrf. 2. Sicjuidem audiftjs difftnfoticnem grati* Dei t}U&i &Ata
eft mihi apnU vos :
Z 2 * - Arg; -S.
374 Epift. ad Ephefios*
Arg. 2. Ego Paulus a Christo peculiaris Apoftolas Gentium
conftitutus fum, fi modo probe intcllexiftis diipenfationem gratiae, fea
dochinx Euangelicae , qua? commifla fuit mihi , ut eam vobis Gen-
tibus prasdicarem; Ergo commendatum debet effc vobis meum
Minifterium.
Verf. 3. Dcum videlicet per reveUtionem notum mihi feciffb
mytttrtum illud^ (ficut antifcripfi paucu :
Arg. 3. Cognitio Euangeliiqua donatusfum, certiflima fuit, quippe
quam a Db-.o immediate pqc revelationem extraordinariam accepi , non
autem ab hominibus ; Ergo commendatum , &c.
Verl. 4, Ex qw perleftj poteflis intelligere qiu fit mea intelli*
gentia in myfteris Chrifti )
Arg.4. lntelltgentiar & cognkionis meac menfura, qua myfterium
gratia: revelatum fcio, non mediocris tft, ui exiisquasex primo& fe-
cundo capite hujus EpiftoU fcriptafunt a me,attentelegentibus mani-
kftum t-fte poterit : Ergo &ct
Veri. 5* j£uod aJiu gtatibus non innotuit filiii hominum^ut nunc
reteclum efl fdn&h L^pofiolis & Trophet&per Spiritum^x
Arg. 5. Myfteiium hujus Euangelii non innotuit multis, ncque ulli
tam perfpicue praeteritis feculis , quam nunc revelatum eft per Sp iri-
Ium San£1:um , nobis Apoftolis & Piophetis, quibus extra ordrnem Deus
cognitionem Scripturarum , & fuxdefalute hominum voluntatis, con-
ceflit ; Ergo commendatum , &c.
Verf. 6. Gentes videlicet ejfe cohdredes & concorports^ confor*
tefque prcmijfionis ejut in Chriflo per Euangelium^ X
Arg. 6. Pars illa myfterii,quas eft decomplementoomniumpromif-
fionum gratue in Ch r i s t o, & de vocatione Gentium- incircumcifarum
in focietatem hasreditatis cceleftisvut in unionem Eccleftae Ifraeliticae, &
participationcm Christi per fidem Euangelii, abfque circumciiione, &
ueliquis Ceremoniis, a Deo reciperentur, nonminus quam Ifraelitas;
Pars haec , inquam, non lta pridem manifeftata fuit. Ergo, &c. Neque
enim ipfe Petrus Apoftolus hoc admittebat , priufquam de ea fpeciali
levelatione edoclus fuiflet, Mt. 10.
Verf» 7. Cujtu fnBus fum minislet ex dono gratia Lei > quod
4atum ett mihi fecundum ejficacimew potenti* ipjiu*.
Arg.7
Caput Tertiurru 3751
Arg. 7. Authoritas ad difpcnfandum hanc De 1 gratiam mihi commif-
fa, conjuncra eft, & cum donis neccfiariis ad munus Apolloiicum,&: cum
eiiicaci Dei benediftione, ubicunque & quandocunque datur praedican-
di opportunitas. Ergo, ev.
Vcrf, 8. Cftlihi inquam, longi minimo omnium fanBorum , dd*
ta e/I Imc gratia , euangeltzandi intcr Q^ntes iwpervejligabiles
opes Chkisti,
Arg. 8. Gratia mjhi facTa in vocatione ad Apoflolatum tanto illuftri-
oreft,quant6 ipfe olim hoftis Ecclefia; eram inreftior, omnibufque San-
cris eo nomine inferior, quantoqucGentium multarumamplitudo major
cft, Cc tienique quanto gloriofior eit materia a me prafdicanda, nempc
grati* Chri s t i opulentia imperveftigabilis. Ergo, &c
Verf« o. Et m /ucem proferendi omnibui qwtfit communio mjr*
Jlerii quod erat abfcondttum a ftcults tn Deo^qui i>mma condidit
per Ie/um Chrittum^ t
Arg. 9. Fines minifterii mei gloriofi funt : 1. Utresoccultar,in Dei
confilio latcntes, in lucem proferantur. 2. Ut caeci jlluminentur ad vi-
dendum & intelligendum revelata. 3. Ut omncs fciant, participes fa-
lutis reddi pofTe homines per fidem folam Ie su Chri sti, fine circum-
cifione & operibus Legis. 4. Ut perfptciant omnes excellentiam Chri»
sti; non modo ut Redemptoris, ied etiam ut Creatoris, per quem
ut redempta eft Ecclefia, fic etiam & creatus efi: mundus, & omnia
quac in mundo funt : Ergo comrnendatum vobis eflc debet mcum
minifterium.
Verf. 10. Vt net a nttncfiat per Ecclejtam imperiis ac poteftati-
hm c]ua? in Ccelis funt mnltiformts tlla (aptentia Dei:
^ Arg. 10. Gloriofus cft ufus hujus mei Minifterii, quia per illud mul-
tiiormis De i fapitntia in apertione confilii fui de Ecclelia ex circum-
cifis & incircumcifis coliigenda , clarius quam unquam prius patefada
eft , eriam Sanctis Angelis in Ccelo, nedum hominibus interra. Ergo,
<Jv. Angeli enim nifi ex revelatione fatta Ecclefiae de myfterio falutis
bumanse nihil intelligunt.
Verfi 1 1 Secundum propofitum eteruum^ quod corffituit in Cbri-
fio Iefu Dcmino nofirc ;
Z 2 2 Arg. 1 \
37<* Epxft. ad Ephefior.
Arg» m. Totum hocnon fortuito fa&Limeft-, fed fccundum propbfi-
rum xternum De i , quod , ficut in Christo coulHtuit & fundavitj
iicetiam in eodem tandem reipfa complevit atque perfecit. Ergo.
Verf. 12. In quo habemus It&ertatem & aditum cumfiducia,
ptr fidcm ipftw.
Arg. 12, Fruclus fm/us Minillerii gloriofus efb , quiaper praedicati-
onem Euangehi credentibus in Christum Jud.ris & Gentibus, ex.
2quo conccditur libettas in Christo, adeundi Deum in fiducia , &
libere cum eo agendi , dc omnibus ipforum neeeilitatibus , ut cum.
Patre ainiciffimo. Ergo commendatum vobis cile debet Miniite-
xiuai meum,
Verf. 13. ^uapropter pcto nt fegnefiatis oh ajjliSiiones meas
pro vohijy qux c/i glcria vejlrtLj.
Exomnibus prscedentibus, tanquamex antecedente uno Apoftolui
infert confequens ieu couclu(ionem, Quod non debeant i pfius vincu-
lis ieu captivitate cfTendi, id elt, nec fatiicere, r.ec defatigari , nec fegni-
ores effc lncaufafidei ob affliftiones ipfius » fed potius perfeverare 6c
.orofectus facere conftanter. Cui hortationi annectit duas rationes : 1.
Quia paticbatur has aftliitiones proipfis, id eir,. oro lpforum pnvile-
giis in Christo aflertis, & profidei ipforum conhrmatione : 2. Quia
ipfius arTiictiones Ephedis gloriofit erant ; inde enim apparebat quanti
eos Dcus faceret, curn Apoliolos ad eos miferit, qui non foliim viam
faiutis eos docer.ent , fe.d etiam fuftinerent aftlictiones m teftimoniuin vfii
rdtatis praedicatar, & conhrmationem fidei ipforum.
SecundiU Fars.
Verf. 1.4. Uujtu rei orma^fiiclo gcnuamea ad ?atremT>omh
ni noftri /efu Cbrifli,
Secunda pars Capitis iii-qua continetur Apoftcli precatio ut Ephefu
perfeverent, 6c progreilus faciant in flde Euangelii. Quac precatio non
obfcure hortarionemincludit ad petfeverantiam & conttantiam in fide§
infertis in eum finem argumentis duodecim. Qucs omma probant con*
ftaoter lpfis pergendumin Hde.
Htytti rei vratial^ A,gumentum primum 3 Habetis me ficxis quotidie
gtnibus
Giput Tcrtium* 377
gcnibus comprccantem in eum finem, ut inorlenfo pede pergatis Ifl
hdc Pergendum igitur co itacrifa*
Jd Mtmm ] Arg. 2« Propicium habemus, & faciU cxorabilem Dn-
UM > qoi htnc vobis det granam , Patrem Domini noitri , & Patrem
noflrum omnium feivorum IesuChristi, qui pctfeverantiam com-
pcecantibus nobis > non recuiabit vobis laigiri; Sub hac fpe pcrgeo»
dum igitun
Vcrt« I). Ex quo tota fiwituin CocV.s & in tcrra nominatur,
Arg. }• Deus notter, perfi-verantixrarcutor, Patcr familiasefl: Ec-.
clelia catholicx in Chr isto adoptat* , qui Gcntibus 8c Judais fidcli-
bus ex xquo favet , eodemque \ aterno afrectu militantes vos interra
dbimfticosfuoscompleclitur, quo triumphantesin Ccdo, voiquefilios
iuos ur.a cumillisa ie dcnominari vult, veftram mfirmitatem & indi-
gnitateca in gremium fuum admitrere minime crubeicens. Animoie ergo
vobis in fide pcogrediendum clh
Vcrf 16. Vt det vobis, pro divi'e fta gloyia, ut furtiter cor*
robiremini pcr Sfiritum futim in interiore hominz^ ♦
Tro divite'} Arg. 4. Dives & gloriofa eft Dei mifericordia , &qn#
qaudet pro gloriofa magnitudine iua iliuftranda , proficicndi in fide gra-
tiam petcntibus abuncle largiri. Confidenter igitur gratiam petite, &
pcrgire in fide.
Vt fortitcr^ Arg. j. Etiamfi vos infirmi fitis & impotentes ad fu>
perandum vix dirricultates , fatis tamen cft robcris vobis communi-
candi in Patre veltro , ad veltri confirmationem propenfiiTimo , pro
qua gratia non fruftra Deum comprecamur; Ergo confidenter vobis
pergendum elt in fide.
In inttriorc 3 Apoltolus interim infinuat ne quidem in interiori homi-
ne & intimis aniras regt nita: facultat ibi s , uilas tfle liberi arbitrii viresv,
iuc ullum cfle boni operis meritum , vcl eificaciam , quas furriciat ad per-
feverantiam, fedopuscfle SpiRiT.uSancto,qui ipfis & vclie & facerc
fuppeditet, quirobur &pctentiam ad perieverandum fubinde fubmini-
irret , & ex gratia fua divire , prateritis ipfoium pcccatis , conllanter iii-
illisopusfuum fovcat & promovcat,
Verf 17 Vt <nbabitet Chrtfiw per fidrm in cordibm veflrts,
Arg. 6 Etiamfi vos infirmi fitis,& potens (it Diabolus contra vos dimJ-
cans, foitiortamenclt CHoasTusperfidcmhaDitans mvobis, ad iinai--
gineifcj
37$ Epift. ad Ephefios.
ginero Aiam vos formans, confirmaDs, & gubemans ad voluntatis fuse
•bedientiaoi ; qui ut conftantcr & plenius habitet in vobis , non
deerunt vota nollra & preces ad Deum : Ergo confidenter vobisper-
gendum in fide.
Verf. 18. U* te charitate rtdicati & fundatl , valeath affe-
qiii cum cmnihtts [anfitis* quafit illa latitudo & longitudo , & po~
fmdltoix cr fublimita* ♦
Arg. 7. Charitas De 1 ergavos imrrutabilis , flrmiter jam pofita eft
tanquam vivaradix& folidumfundamenturn falutis veftrae perficiendae,
nnde & ftabilitatem & incrementum capiatis \ de qua charitate perfuafi
conftantiflime in fide perfeverare poteritis , qu>e perlualio ut vobis detur
comprecor ego : Confidenter ergo pergite.
Latitudo"] Arg. 8. GratiaDsi in Enangelio vobis offertur compre-
hendendainimmcnialongitudineabsterno in aeternum pertingens : in
latitudine fua ad omnja fecula, & ordines hominum fe extendens : in prc-
fimditate fria fe demittens ad abyflum peccati & miferiae , unde homines
eruat; & deniqueinaltitudinefua fead fupremam in Ccelo felicitatem
erigens : imo verb oblata harc gratia vos jam comprehendit, cujus co-
gnitionem ampiiorem vobisopto, utfitis firraiores i\\ fide, donec tan-
dcm ln piena felicitate , cum reliquis omnibus fidelibus experimento ple-
ne cognofcatis , & comprehendatis hanc Dei dilectionem : Pcrgite igi-
tur & promovete indies in fideiobedientia.
Verf. 19. Et cognofcere charitatem iUam Chrijii omni cogni-
ticne fuperiorcmX ut impleamini ad omnem ufque plenitudintm
illam H>El.
Arg 0 Tanta eft dileciio Dei erga vos in Christo, & dileclio
Ckristi tanta eftergafuosomnes, & erga vos, ut fatisfciri nunquam
poterit, quippe qux fuperat omnium cu;n hominum, tum Angelorum
fntellectum > cujus ampliorem cognitionem vobis opto , ut firmi in
fide perfcverttis.
Vt ^HmmM] Arg. 10, Omnis plenitudo Dei, quae vobis implen-
cis, & ad ialutem plene perficiendis fufficist , in Euangeiio vobis 3pe-
ritur & communicatur, ut per fidem magis rnagifuue unici Deo in
Ckristo, magis magifque participesfiatis fancr.tatis, feu drvinfcna-
tarae, & magis magifque beaci leldamini perCnRisTi pleniorern
inhabitatioiiem
Caput Tcrtium. 372
inlubitationem , donec tindera impleamini Deo, in futuro fcculo, in
1 Delis crit omnia in omnibus , ad iummam veftram ianclitatem
& felkitltcm: Quod ut fiat D 1 um aiiidue oro. Ergo cum fiducia
VObiS pcrgendum efc
Vcii« 20. £i vctb qtti infinita. cumredundantia potefi omnia fa*
ccre jupra ca auf pctimm^ aut mente concipimus , pro vi illa agcn*
te in notif ,
Condudit precationem cum gratiarum aftione , addito argumento
xi. Delis & potens eft ad dandum plura quam petimus , & ad dan-
dum copiofc magis quam petere, vel deiiderare poflumus , & iimul
ctiam benevolus ell» ut velit quac poteft facere , Imo & jam poten-
tiam & benevolentiam a&u exeruit , in nobis convertendw , & ett-
amnum exerit in confervandis. Ergo animari decet vos ad conftan-
ter pergendum in fide.
Verf. 21. S\t gloria in Ecclefa per Chriflum Ufum in omnes
ittatcs feculi feculorum, ^mcn^.
Arg 12. Lausperennis benevolentiae & potentht efficacis Dei , aU
falutem fideliuin perficiendam per Christum , in Ecclefia perpetua
futura eft: Et huic veritati tencmini mecum Amen iubfcnbere , Ergo
in fide , ad finem Deum gloriiicantes pergite , Sz progrellus facite. Ex
his argumentisnonnulla probant etiam perfevctantiam San&orum folide
iundatam, & certam eile.
Caput Quartum.
Ecunda pars Epi/loU fequifur, ln qua de Vifirl
Mcrumcjue fmctitate pnecepta djt. Cafitk dua funt par-
tes\ %n priori hortatur omnes conjunUim > ad ftudium Pacis
& Concordice Cbriftiand in Ecclefay aa veifum 17. ln fe~
tunda prdcepta dat de vita <Singulorum feorfim fnmptorum fm^
&e comfonenda , ad Jjnem.
JpRecor itaque vos, ego captivw in Domino^ nt am*
bulctu iu ut dignum eft vctathne qua vocati eflis ,
.Verf. 2;
Vcr/. l«
gjo Epiftw ad Ephefios;
V^rf. 2< Cum dmni modettU ac manfuctudine, cum Anim kni-
tater tolerantes ahi ahos pcr charitatem^ :
Verf. 3 . Studentes fervare unitatcm Spiritm per vinculumpacitl
Quod adpnmam attinet, praemifla gravi obfecratione & hortatio-
ne generali ad fanctawconv:?rfationem, (quaecommuniterfpectat om-
rna fequentia) ncmpeut faneti eflent, dcut Deus qui vocavit eosfarw
&us elt, verf i. Defcendit ad fpecialenr hortationem ad ftnduim pa-
cis&concordis, propoHtis fcptem ipecialibus virtutibus quas ad unita-
tem Ecclefiit fervandata ntceflario requiruntur i -ut concordia in omni-
bus membris vigeat. Quarum prinaeft, Humilkas , cuiopponitur Su-
perbia : 2. Eil manfuctudo , cui opponitur ferocia : 3. Eft animi
lenitas^ciiiopponituriracundia : 4. Eft tolerantia , cuiopponiiur vin-
dicta; $ Eilcharitas, unde reliquas virtutes & tolerantjam pnecipue
oriri vellet , cui opponitur odium proximi» &.<?**»-"«, ablque quibus
virtutibus unitas Eccleiiae confervari non poteft, verf. 2. 6, Vhtuscft
UnitasSpiritus, in fide & m iententiisfuis , de rebasad rebgionem fpe-
^tantibus : 7 Paxfeu concordia extcrna : quiuus prxmiilis ipia Unitas
&clefiae& ipirit al s & ext rnaiuadctur, ut cum his virtutibus unafiff
eademoperarctincatura verf. 3»
Vcr/. 4 Vnum efl corpus tjr unw Sftritus %fuut & wcati e*
Stts in unam fpem vocartonis veflr* :
Argumenta hortationis funt 15. Argumentum primum, Ecclefia eft
iirium corpus ex variis membris conflatum. Ergo unitati & concordi»
EcclefiaftiCac ftudendum.
SpiritM~^ Arg. 2. Unus eft Spiritus ianclus,quo totum corpus vi-
vificatur & icgitur. Ergo unitati ftudcndum.
Vnam /pem^ Arg 3 Omncs vocantur in unam fpem vocationis,
id eft , ad eandem felictatem aeternam. Ergo concordias ftudendum.
Verf. 5. Vnus '~l)ominM%una fides . unum baptifmtu.
Arg. 4. Unus.ell Dominus omnium Chr i stus , cui omnes infer-
vire tenemur, qui in membris iuis non debec dividi. Ergo unitati
ftudendum.
Vm fidesl^ \rg ^. Una eft fides,, feu doftrina quae credenda eft,
& ejufdem generis eft ialvificum llludf donum gratia: , fides nempe
juftificans qua credimus. Ergo ridclium unitas (ervanda*
frptifnjal
Caput Quarfuiri; tft
§jptlfnu1 Arg" 6. Unum eft Baptifma, & quoad fymbolum & quoad
rem fignificatam , omncs in unius corporis myftici focietatem oblig-,
nans i Ergo baptizatis colcnda eft Ccncordia.
Vcrf. 6. Vnut Deusy & Pater omninm* qui efifuper omnia% &
j>er omniAy & in omnibus vobis*
Arg. 7. Omuibusnobisefl:nnusDEUS,quicultoresunanimesexigit,
& unus Pater omnium, qui Eilios fuos fiaterno amorc inter fe conjun-
gi vult, qui exccllentii infinite fuperat omnia, qui providcntia fua fuften-
tat tc. regit omnia, & qui fpeciali modo ex gtatia habitatin Elc&is omni-
bus. Ergo Concordiam inter vos colers debetis.
Verf. 7. Sed unicuLjue nojlrum data, ejl gratia pro menfuradi*
ni CHRISTI.
Arg. 8. Utcurxjue varia fint dona, non tamen inde rumpi debct Unitas
Ecdcfis, fcd foveri potius, quia unicuique data eft gratia pro menfura do-
ni quod Christus cenfuit dandum. Colenda igitur Concordia.
Verf. 8, Jguapropter dicit9 quum afctndijjet in fublime, capti^
ttam duxit capnvitatem^ & dedtt dona komintbm.
Hoc argumcntum de donis, & varia menfura donorum confirmat te-
ftimonio Tfalmi 68. ubi vaticinium habetur primo dc Chri sti afcenfi-
one, dcinde de triumphatis ab co hoftibus, niabolo, morte, & peccato ; 8c
denique de diftributione donorum in uium Ecclefia:.
Vcrf $ Caterum illud afcendit^ quid eft} nift quodetiam defcen*
derat ptim in infimOA partes terra (
£x hoc vaticinio de afcenfione Chr i sti, primdprobat ApoCtolus
Christi humiliationem prarcedentem praefupponi neceftario, id etf, in-
camationem, & demifiionem fui adcarnis infirmitates communes , ad
paflioncm tum animac tum corporis, & ad fepulturam: Unde ad unitatem
Ecclefiac fervandam fuppeditarur Argumentum nonum.
Ad Ecclefiam in unum colligendam, cV Dio uniendamCHRi stus
defcendit in inferiores partes tcrrx, ( hac ipfa phrafi (David fuam defcnbit
conceptioneminutero,?/*/. 139*18 ) &in eundem finem rurius afcendit.
Ergo unitas Ecclefia? coknda»
Vcr(. 10, £ui de(cendti% ipfe efi quietiam afcendit longefupra
imms calos% nt impkret omnia^*
Aaa Exeodcm
j§2 Epift- ad Ephcffos;
f Ex eodem vaticinio colligit Chiu stum Deum incarnandum dWceii!
dentem,ut carnem aflumeret, non ractum effe alium, feu aliam perionam^
quandoafcenditDEus incarnatus- neque humanam naturam afiuniptam,.
aliquid ad perfonam Fi l i i De i conftituendam, vel perficiendam addi- ■■
djile, fed in unitatem perfonas ailiimptam fuiff^ & idcirco Chri stum.
& defcendentcm & afcendentem eundem effe , ficut quivefteminduit, :
idemeft qui priuserat, non reftitus.
Finem porro afcenfionis indicans , addit Arg. 10. Christus in>
Coelum aicendit,ut compleret omnia, qu* ei complenda erant , icilicct
ad Ecclefiam colligendam & fervandam, eiqu? quarcunque neceflaria
funt , commumcaiiduQTi Ergo unitati Ecclefianmpenle ftudendum.
Verf. ii. Dcdit igitur ipfe alies quidem Apoffolosi alios verM
Tropbetaa^alios. autem^ Euangelijlai% alioj autem Tajhres &
doclorci.
Qupmodo compleverit omnia, oftendit ex parte , quantum ad in-
ftitutum furficit, enumerando varios ordines Ecclefiaftici Minifterii,
partim temporarios & extraordinarios , ut Apcftolos , Propbetas > Euan-
*eli&*s9zd fundamenta jacicnda omniurn Ecclefiarum, partim ordinari-
os & perpetuos,. ut Tulfores & (Dotforej, ad Ecclefiam perpetuandairj:
inftitutos.
Verf. 12. <^4d coigmentationem fanclornm9ad opti* Minijlerii,
ad ddificationem, inquam corp ris Chrifti.
Arg. n. Afine & ufuinquem Chri stus deditharcofficsa & dona:.
i. Utinftaurentur Sancii, tanquam luxata. membra in proprium locum
reducta: 2. Ut Miniitri otio & dominationi renunciantes , opus Mi-
nuterii facerent , quo finguli electi, ut oves palantes ad ChkistuM'.
Paftorem revocentur , & in eo maneant ; 3 . Ut exasdificetur totum cor*
pus Ecclefiar, & finguii proficiaiit ln fide & fanflitate , ad incrementum
corporis totius , unde Arg. Chri stus functiones in Ecclefia inftituit,
ut hominuin Minifterio omnes Sancti fic coalefcant , ut unum Ch r i sti.
corpus myiticum conftituant : Ergo unitati itudendum eft.
Verf. 13. Denec evadamm omnes in unitatcm Fidei ♦ & agniii*
onis Filii Dei ^ iwirum ptrfeclum , &d menfuram jlatura adulti
QHJLlJTIji
Arg. 12;
Oput Qnaruinn j5j
Arg. 12. A tetmino durationis Minifterii. Durabit Minifterium,do-
nos omnes eLdi perveniamus in unitatem fidei & cocnitionis
Christi , ideft, donec non folum uniamut Chr i sto per fidcm, 6c
ntionem ouje eft ex ride , fed etiam donec omn-s nos redempti, lcu
ekcti quotquot vivimus vel victuri fumus perveniamus (inquam) omncs,
iliiuoltalios, ad perfectam cognitionemin vilione immcdiata, feuad
perfeetamregenerationeu-i , & mcorporationem in Christo, quando
jam oinnes eiecli uniti & perfecli conitituemus unum Ch ristum myfti-
cum, quiomnibus numeris fit abiolutus , & plcnam iuam itatutam aflc-
qiutus, quod fiet in reiunectione : Ergo ut hic hnis promovcatur uni„
tati (ludendum eft.
Verf. 14» Vt ne fimus amplius pueri , quijfucJuemus & circun-
ftr.xmur quovis vento doclrinx, in bominnmalea% vcteratoiia acl w*
JiJio(c failendum verfutia^ :
Arg. 13. Ab aho fut inftituti Minifterii. lnftituit Christus Mini-
fterium, ne maneainus perpetuo pueri , ignari eorum quse icire debcmus;
nefluctuemusa^itati vento contraaarum doctrinarum , ne feparemura
Chr isto, & ejus Ecclefia cx inftabilitate in fide , ne decipiamur homi-
num corruptorum calliditate, aftutia , & infidiofa feduciione : Ergo ut
hic finis promoveatur quantum pet nos tieri poteii , unitati Eccleiiae
ftudendum eft.
Vcrf, 15. Sed veritatem feclantes cum charitate , prcrfus adole*
fcamus in eum per omnia* qui ejt caput nempi Cbriftusi
Arg. 14. Atertiofine inftituti Minifterii. Inftituit Christus Mini-
fteiiumin Ecclefia, non tantum ut vitemus feduelionem , ied etiam ut
veritatem doctrinas Ccelcftis cum charitate fectemur , & fic per veritatem
&charitatemadolefcamusin virtutibus omnibus in unum Christum
mylticum: Ergounitati Ecclefias, & charitati, in hunc finem ftuden-
dumelt, tit Chri stus ca^ut no trum, inter nos ermneat , &nosqui
non nifi in ipfo crefcere poterimus, in eo fbrtes & procen evadamus.
Verf. 1 6 Ex quo totum corpui congruenter coazmentatum , &
compaclum per omnes (up^eiitutOA commijjura* , ex vi intus agen-
te pro menfura uniufcujufjue membri , incrcm:ntum capit corpori
conveni€#s> adfui ipfins extruffionem per chariiatem^.
Aaa 2 Arg. 15"
384 EpifX ad Ephefios.
Arg. 15. A defcriptione Chri sti myftici, feu Chri sti &Ec-
clcfia: , iii qua defuriptione, per (imihtudinem capitis & corporis natura-
lis , illuftrat quod dixit de incremento faciendo , in veritatis co^nkione
& charitate , ad Ch r i s t i gloriam, & Ecclefiae bonum augencfum : in
qua defcriptione oftendit : 1 . Quod ex Ch r i s to ut capite , & fonte,
dependeartotum corpus Ecciefi* , Sc ab eo omne corporis fui alimen-
tum, ideft, omnisveritas falutifera, una cum vitali Christ/ Spi*
ritu in omnia vera membra dimanet , lta ut nemo quicquam fciat,'
nifi inftituatur a Christo : 2. Quod pro diverfitate donorum Spi-
ritus , & foa&ionum , & conditionis uniufcuj ufque membri Ecclefiae Ca-
tholicas , corpus congruenter fit coagmentatum, ieu ordine pulcherrimo,
& maxime concinno compofitum* & vinculo ar&iiTimo Spiritus, fidei
& charitatis alligatum Chri sto,& in fe compa&um, accedentibus variis
relatiombus, partim inter CnRiSTum 6c nos (quales funt Capitis &c
lnembrorum, fponfi, Patroni, fponforis, &c) Partim internos mu-
tuo ( qualesfunt relationes fratrum & fororum , cohaeredum, Paftorunv
&gregis, Parentum & liberorum, &c» ) quibus ar&ius cum Chri-
STO&internos indies vinciri poterimus: 3. Quod fint varia: jun-
clurse fubminiftrationis alimenti , perquas, tanquam per canales , &
CHRiSToderivaturveritatis falutiferae cognitio> fides, fenfus & effi-
cacia» in variis fundlionibus & oiriciis in Ecclefia : in quibus funt Apo-
itolatus, Paftoratus, Docloratus, Prefbyteratus, &c. 4. Quodmer&
adminiftratio feu Minifterium fit in membris : nam ipfa difpenfatio bene-
diftionis, efficaciae, & virtutispendetimmediatea folo Chri$to : 5:.
Quod inter membra diftributio fit neceflaria, quae propter finitam cu-
juique menfuram opus habent communicatrone mutui, ut mutuo fe asdi*
ficent : 6. Qtiod incrementum fiat per efficacem ejufdem Capitis
Christi operationem in Minifterio, & mutua membrorum mter k
communicatione : 7. Quod pro menfura ac ratione cujufque membri,
unymquodque membrum augefcat, & proficiat tn vita De 1 , in pietate %
in veraReiigione, ficut viliim eft Domino unicuique diftribuere : 8.
Quodaugmentumillud demum utilefit , &cxChristi virtute pro#
fectum , quod uiiiverfo corpori aliquidaddit, & Ecclefia: in communi
aliquid aftert , non vero illud incrementum , quod videtur accedere
pauciscumreliquorum membrorum detrimento , aut paucis aliquot Ec-
clefiis cum reliquani^ difpendio : p. Demque : Quod per charitatera
inembrorum
Cjput Qimtum. ?Sj
membrorum inter fe, hxc communicatio cognitionis & Doflrin* Chrifti-
inc , & exxdificatio corporis ha: , & fine charitate fieri non pofiit.
Hinc arg. Sicut in corpore naturali & organico (e tes habet : Sic in Ec-
clelia, Christus qui Caput efl Ecclefix, non eadem, fed alia atque
alia charifmata membris fuis infundit , (ingulis diftribuens, pro ut locus
cujufque quem in corpore habet , poltulat , ut hac ratione corpus totum
crefcat , dum fingula membra fuo quxque loco , dona fua in communem
utilitatemconferunt, quod non nili per concordiam fieri potelt : Ergo
concordix & unitati Ecclefi* in hunc finem iludiofe incumbendum eft.
Secunda-> Pars,
Verf. \J. Hoc itaque dico , & obteflor per rDominum , ne
Mmplim verfemini Jicut reltqn* Gentes verfantur in vamtatc
mcntit fu>e ;
Verf. 18. Cogitatiomm habentes obfcttratam > & abaliemtam h
vita DE I 'propter ignorstntiam qUA eji in ipfis^ ex obdurationc
cordis eorum^j.
Verf. I5T ^ui pofleatfuam dedolucru%t > femetiffos dediderunt
protervi*, ad certxtim patrandam impuYitatem omncnL^.
Secunda pars Capitis,inquaprccepta datfeptem de vita fingulorum*
feorfim fumptorum fan&e componenda.
Primum prieceptum> Ne amplius ambulent ficut reliqu* Gentes, fed
ficut decet eos qui a, ftatu peccaH, ad Christum efficaciter vocati
funt. Rationes prxcepti feti hortationis funt quatuor;
(Dico~\ Ratio-pnma, Ego Apoflolus ex autoritate dei mihi tributay
obtefior vos per Dominum, cui ratio reddenda eft vobis, fi hanc nieam ob-
teftationem contempferitis: Obedite igitur.
Vanitatt~\ Ratio 2. A mifera conditione Gentium, atque adeo omni-
um nonrenatorum; quaeconditio his feptem membris exprimitur. Pri-
inum , quod mens vana illis fuerit pro vix duce, quasnihil certi in
lebus divinis di&at , 6c in nulium utilem finem hurnanas actiones
dirigit, verf. 17.
Tencbris~\ jMembrum 2. Quod ratiocinatio non renatorum Gentili-
um, in rebus quas ad Deum & felicitatem fpectant , obtenebrata 8c
excaxatafit : 3. Quod alitnati fmt a vita Z>/#'fpiiituali>.& abomni cuin
Dso
32 6 Epift. ad Ephefics.
Deo communione: 4. Quodnullam falutarem De 1 cognitionem ha-
beant, fed plane igwent (Denm ad falutem, feu pro ut in Ecclefia pate-
factus eft in Christo : 5. Quod habeant cor induratum induratione
naturali , voluntaria, & judiciali : nam cum fe fponte in pcccato ob
flrmarint , etiam jufto Dei judicio porro obfirmati funt inpeccato,
& mentis Caecitate, vnf 18.
<Dedolticsiwt, ~\ 6*. Quod ftupore & indolentia fopiti, nonamplius me-
tuant peccare , nec icntiant naturaies confcienti^ morfus : 7. Quod
cffraeni libidine peccandi abripiantur Gentts, non ad concupifcendum
tantum, fed etiam ad perpetrandum omnem immunditicm cum avi-
ditate , & ad pergendum in fuis voluptatibus , cum inexplebili defi-
derio & itudio eis fatisfaciendi, verf 19. Hinc ratio 2. Kdferrima eft
reliqiiorum Gentilium conditio. Ne ambuletis igitur ficut llli.
Vcrf 2 o. Vos autem non ita didiciHu Cbnfium^ 1
\ev{, 21. Si modo eum audiflis, & per eum edocJi fuittis >Je-
€ut efi veritas in lefu t
Ratio 3. Cognitio Christi, feudoftrinafideiin CHRiSTUM,in
qua inftituti eiiis, & quam didiciftis, aliam vitae rationem quam fequunr
tur Gentes , exigit a vobis. Ne igitur Gentes imitemini, verf 20.
Simodo^ Limitat fuperiorem rationem, & reftringit ad vere renatoj,"
qui fincere & vere audiverunt Chri stum , & erncaciter edodti iunt
per ipfius Spiritum , qux fit llia in Christo vera fanctitas , qux
iit pnefcripta illa ab eo redla vivendi ratio, quanta fit virtus & vig
fpiritualis iniilo, ad cfficiendum ut ipfius genuini difcipuli vivant , fe-
cundiim ipfius inftituta , apud tales faltem valebit ( mquit ) fuperi-
qx ratio, verf 21.
\evh 22« Nernpe defontre quod ad priftinam converfationem
attinet, vetcrem ilium hominem qui deceptricibus cupiditatibut
corrumpitur :
Veif. 23. Rencvari vero Spiritu mentis veflr* ,
Verf. 24 Et induere novum illum bominem>qHi fecundum ^De»
um condtttis e(i ad juflitiam & fanclimoniam zeram-j.
Ratio 4. Christi doclrina expreile requirit a fidelibus, nt harc
tria prasftentur; Priraum, ut re/ipifcentiam fedantcs , magis magifque ho*
icinefli veterem, feu corruptam naturam, qux in priiuna ipforum conver-
fatione
Caput Quartum. 387
bttonefe prodebat, exuant, & dep©nant,quxcorruptanatura, feu ve*tus
hoino deterior &corruptipr indies ht,per feduclrices cupiditates, at-
ijue ita magis magifque hbminem corrumpit & perdit , verf. 22.
Alteium eft, Utienoventurmagis magifque in Spiritu mentis fax ,
id eft, utiidcles dent operam , per verbum &Spiritum Dei, ma-
gis magtfque fpiritualem reddere firara ipforum intellccTum, qui natu-
ri fua fapicntia: Divinae adverfatur, & contraeam difputat.
Tertium cft, Ut hdeles induant novum hominem , feu ftuieantcx-
hiberc, & reipfa oftendere tn ie acliones, & cjualitates novse creacurx
ad imaginem Dn renovatx,atque ita obedientiam legi divinae fedulo
praeftare miis qu* fpectant Deum & proximum. Hinc Arg. Chnfti-
ana doctrina cxigit a vobis ut exuentes veteris hominis mores , reno-
vata mente ftudeatis vosnovas cflecreaturas, in juftitia:& fan&imonias
exeicitiis facTo demonftrarc : Ergo non ambulandum ut reliqux Gentes.
Verf. 25. ^uapropter depojito mendacio , loquimini veritatcm
quiffue proximo fuo : nam fumus alii aliorttm membrcu.
Praeccptum 2. In quofpeciatim confuetudinem mentiendideponere,
& veritatem loqui jubet : Hortationis feu prarcepti rationem aftert
unam. Quia nempe fumus alii aliorum quafi membra ; ficut igitur in
corpore naturali, fi membrafe invicem fraudarent, monftri fimile cflcu
fic in Ecclefia haberi dcbet , cum ex iis qui fidem profitcntur, alius
ahum decipiu
Yerl» 26. Irafcimini^ & ne peccate \/ol ne occidat fuper iracun-
diam veffram^:
Vcrf 2 7. Neaue date locum Diaholo,
Prxceptum 5. De moderanda ira, ne vel injuftafit, vel diuturnior,
Ncpccatis iralccndo, id eft, ne vcl temerevel nimium irafcamim, ne
foveatis iram inanimis veftris, nec eam vobifcu.ti dormire finutis , fed
etiam in jufta ira modum fervetis, & f injufteirafci contigent,quod
-ufu plerunquc even:-:, ut iram quam ociflime deponatis iuadeo.
2\e< d/Mo~\ Pnrcepti ratio eft ab incommodo. bi ira foveatur, oi-
abolo locus dabitur, ut vos ad amplius peccandun fbltcitet, $c infti-
get, cuilocusdariminimedebet,nequeinhoc, neque in ullo alio pec--
£ato fovendo
V, r( 28 J^ui furahatur^ non amptim /uretur : fedpotitu lahorety
fiperando maaiSom^ quod fonum Jit xut ' pojj>t impertiri^cuicpui fuatt*
Pratceptunv
388 Epiftt ad Ephefios;
Przceptum^ De confuetudinefurandi, & fiaudulenteragendi de^
poncnda. Ratio praecepti eft , Quia ad labotem manuarium vos ipfos de-
mittere, q«6 & vdlris , 5c aWum neceflicatibus fuccurratis, quara fu-
rari longe fatiiis cft.
Veii. 29. Kullui fermo corruptut ex ore veflro egreditor 9 fed
fiquis eftcommodus ad gdiftcationis ufum^ ut gratiam auditoribu*
adferdt-',
Vcrf. 3©. Et ne contriftetis Spiritum ilium fanfium 1)ei
per auem obflgnati eftis in diem redcmpttonis.
Praeceptum 5. Ad cavendum vitium linguar. Ne loquamini turpi*
noxia vel inutilia , quac neque ad gloriam De i , neque ad ullam veftram,
veialforum utilitatem faciant j & contra» ea quae honefta funt, &fquas ad
scdificationem proximi faciunt , loquimini.
Et ne contrtfletis^\ Ratio prscepti additur, NcSpiritus San&us*
qui in vobis habitat , putridis& obfcxnis fermombus contriftetur. Hanc
rationemurget, & graviorcm reddit , exeo, quod obfignati fucrint in
diem redemptionis , a Sp irjtu San&o , & ipfius pradentia quafi no-(
tati,&infigniti,tanquamDEi peculium,ut indie redemptionisconfum-
roatae , qui eft dies refurredionis, introducantur in Dei domicilium,.
cui Spiritui gratiara meliorem referre debebant , quam fpurcitie fu&
cum ofFend<_re.
Verfr 31. Omnis amaritudo^ & excandefcentiat & ira, & cla*
tnor* & maledicentia^ tollatur^ ex vobis^ cum omni malitifu*
Prasceptum 6* Quo vetantur amaritudo, & aniroi rancor, & iracundia^
& clamor, & maledicentia , &omnis generis acerbitasj & malitia,feu
pcrverfitas adverfusproximum.
V^rf. 52. Sed eftote alii in alios benigni mifericordes , conde-
vantes vobts wutuo offenfas ,ftcut & Deu* in CHRSTO condo*
navit vobif.
Praeceptum 7. Quo in contrarium prarcipitur, mutua mifericordia
& benignitas, & offenfarum condonatio mutua. Cui additur ratia
prascepti graviflima, Quia DEusin Christo condonavit vobis pec-
cataveftra, & gratiam fccit vobismultiplicemin Christo. Ergo alii
in alios benigni & mifaicordes fais.
Caput
Caput Quintum,
Afitis partesjunt dtu^ prior contintt ntvern ge-
neuVu pracept* de /unctimenlt colenda, qu<e communiter owrnes
fideles attingunt , ad verfum 21. Altera ae ojficiis *'««*•
micis prtcept* flecialiora ccmtinet auatuor , ad finem%
\r r VStott igitur imitatores ^Dei^ ut Filii
Vcri. l^ dmu
Praeceptum primum , De fan&itate in genere» Ut ftudeantDEuM in
fanclitate imitari : Ratio praecepti eft, Quiaeftis lilii Dei dile&i. Id~
circo Deum Patrem veftmm; qui fan&us eft, imitari debetis.
Vcri. 2. Et verfamint curn cbantate , ficut ejr Cbriflw dilexit
nojy f} tradidit femetipfum fro nobU obhtionem ac viclimam ^eoy
itt odorem bone fr-igrantia*
Prasceptuma. Ut ambulent in charitate mutua : Ratio prxcepti ad-
ditur, Quia Chkistus adeo dilexit nos , ut (e in facrificium obtulerit
pronobis , ut nobis peccata a Deoremitterentur; Hujus facrificii effi-
cacitas declaratur ex co , quod D e o placuerit, eumque placaverit
erga nos : faciunt etiam hsc duo prarccpta ad conhrmandam horta*
tionem , qux praeceffit in fine fuperions capitis , de condonandis
mutuis offcnus.
Verf, 3. Scortatio vero & omnis imfuritas aut avaritia, ne
nominator quidem inter vos^/icut decet fanclos t
Prajceptum 3. De cavenda fcortatione , & omnis generis immundi-
tie & avaritia , ut fme deteftatione ne vel nominentur inter eos , nedum
perpetrentur: Ratio praecepti eft, Quia fic decet San&os (c ge;ere„
qui ad Dei fanctiflimi fervitium confccrantur.
Verf. 4 Et obfcoenitas , & flulttloquium % & dicacitaA y qu*
non conventunti fed fotius gratiarum aclio.
Verf. 5. Nam hoc noftu, nuUumfcortatorem aut impurum aut
avarum qui ett idololatra^habere btreditattm in reeno Q Li K ':
STI&rDEl,
Brb Verf. 6
jpo EpifK ad EphclTos;
Vcrf. 6* Ne quifquam vos/educat inanibus Jermonibas, propter
h&c enm venit ira Dei in bomines contumaces.
Prarceptum 4. Ut obfcxnitas fermonis, ftultiloquium & fcurrilitas vi-
tentur : Horum duorum prusceptorum rationes reddit quinque.
Quce mn ]] Ratio prima , Quia impurus fermo minime conve- .
nit f3n6Us. "
SeA potius^ Ratio u Quia materia l^titiae aliunde fuppetit, nempe
ex beneficiis Dei ad gratiarum acrtonem , verf. 4.
Hecnojits'} Ra*io 3. Quiaimpuritas & avaritia excludunt a re~
gnoCodorum, quod Dei Patris & Christi dicitur, quia com-
mune effc regnum utriufque.
Uohlatra^ Ratio^. Quiaavaritiaidololatria eft, creaturam in cre-
ato is locum lurrogans j Idetii etiam intelligi poteft de aliis vitiis, verf. 5*
2^emo J Ratio 5. Quia quicunque his vitiisdcditi funt , cenfebuntur
inter hlios inobedientiae , icu in Deum rebelles, & giavilltmam iram
De i ientient , quicquid contra feducrores gaLriant , verf 6.
Verf. 7. Ne igitnr efiote confortcs eorum^.
Tanquam confectanum infert Prareeptum 5« Qup generaliter de-
Iiortatur a conibrtio pradidorum vitiorum , & aliorum omnium quibus
filii inobedienti^e fe poiluunt. Rationes praecepti funt ocro : Ratux
prima praeceftit, Ne rierent participes iras in rebelies incumbentis ,.
& fuperventuras.
• Verf. 8. Eratii emm clim tenebr^^ nunc autem lux in Vominir
#t Fi/ii lucu incedite^, ?
Ratio 2. A mutato ipforum ftatu , Quia ante converftonem veftram
ad fidem, eratis mancipia ignorantiac & flagitiorum, nunc vero in Chri-
sto, fapientice & fan&itatis iuce illuftrati eftis, ut lumen aliis prarfera-
tis (unde infertur praeceptum idem atfirmative, fciiicet, ut ambulent
non tit filii tenebrarum, Ced ut filii iucis , obedientes verbo Dei , quod
lucem ad vitam recte inftkuendam exhibetj Idcirco ne confortes fitis
contumacium.
Vcrf. 9 (Namfruclus Spiritus firus cft in omni bonitate fy
juftitia ey veritate^)
Ratioj,. Quia frucrus Spiritus San&i, per quem tranOati eftis
i tenebns ad lucem* fituseil in bonitate, juftitia, & veritate: Ergo
fruclus
Caput Quinturrn 391
fiu&ns hos debetis profcrre, non vero confortes cflc contumtcium in
frucribus carnis.
Vcrf 10 Trobantes quid fit acceptum Vomino.
Ratio 4. Qua etiam prarceptum explicat de ambulando in luce, Qui*
ftudentes ut hln lucis ambulare, poteritis experiinento cognofcere &
cxploratumhabere , quid (it Dioacceptum > quidnon. ldcirco nc (itis
ambulando in tcnebns confortes contumacium»
Vcrf 11« & nc commcrcium habete cum opcribui illis infrugi*
fcru tenebrarum% fed pottus etiam arguit^
Ratio5« Quaetiam explicatur& repetitur prarceptum. Quia ambu-
lantes ut fiiii lucis # non tantum non communicabitis aliorum pec-
catis , ied etiam exemplo fanctx vitae veftraeredarguetis alioiumpec-
cata. Ne idcirco illorum cofortes fitis, fed ab ipiorum morjbuspo^
tius alieniflirai.
Verf 12. Nam qu<e occultl funt ab iftis jurpe cH <vel dicerc^*
Ratio prarcepti 6. Quia opera tenebrarum quae occulte perpetrant re-
liqui non converfi Ethnici , pr# fceditate indigna funt Chriirianis aunbusj
Ergocommerciumhaberecum lpfbrum pcccatis non debetis, fed po-
tiiis redarguere ta , ut filii lucis.
Vcr(. 13* Sed onnta , dum arguuntur, a luce manifefla funt^
lux enim tllud e/t qud omnia facit mamfefta^,
Ratio prarcepti 7. Quia reprehenfio occultorum peccatorum ,
qus fit per veftram fpectatam in lucc vitam fanctam , impiorum con-
fcientias punget , & manifeftum faciet quod opera ipibrum fint mala :
hocautemad ipforum converfionem magnopere faciet; fic enim ad-
duci poterint in iui cognitionem.
Lux "] Confirmat hanc rationem, & probat vitam fan&am cfTe lucem.
Quia lucis proprietatem haoet ,quatenusmanifeitat impiis, quod ipforum
opera mala iint.
Veii. 14, ^uapropter dicit> Excitarcquidormis^ & furge a mor*
tuis , & illucejcet tibi Chriflus.
RatioS. Confirmans priorem , Quia Spiritus Sancti vox in
Scripturis, fcu Prophetica & Apoftolxa dcctrina , fummatim furr.pta
huc tendit, ut dormientes & mortui in pcccatis excitentur ad refipiiceri-
tiam,& veniantadCHRiSTLiM per fidem, ut luce gratiae Christi
B b e 2 illiunincntur
3- 2 Epifh ad Ephefios*
illuminentut & ferventur : Ergo omnes filii lucis harrc do&rinam verbo
& fadis prsferre aliis, & propagare debent ad converfionem aiiorum, &
limul etiam commercium peccatorum vitare.
Vcrf. 1 5". Videte igitur (fuomodo accurate inccdatk^ non ut in*
fipientes , fed ut /apientest
Prsceptum 6. Ad obfervandum fuperius conducens. Ut adhibeant
ftudiumadaccurate incedendum, ficut decetimbutos iapientia Dei in
Euangeliorevelata, &nedevia defleftant decepti, licut quiignarifunt
voluntatis divins.
VeiU 1 6> Redimentes occjjtonem, quoniam dies ffiali funt-'.
Prxceptum 7. Eodem tendens. Ne finant tempus in otio & volupta-
tibus fibi eripi , & infru&uofc perire, fed ut cum jacturavoluptatum,
vcl inertis otii, vel inutilis negotii, captent, & quafi redimant occafiones
-bene agendi; Rationem reddit, Quia tempora periculorum plena erant,
propter maiitiam hominum , qui ipfis ( inceitum quam cito ) liberta-
tera , bona , & vitam ipfam ciuh bene agendi occafK>neomni, au»
ferre poffent.
Verf. 17. Prspterea ne eBote imfrudcntes ,fed inteUigentes qu&
fit voluntas nSomint.
Ex hac ratione infert conclufionem : Ergo (inquit ) prudentes efto-
te,& non infipientes , obfervantes quid a vobis De us requirat ut prsfte-
tis diligenter &finecunctatione , dumdaturtempus.
Verf. 18. Et ne hebriamini viflo > in <juo luxus eft, fcd im-
flemhi Spiritu%
Praceptutn 8. Vetans ne inebrientur vino vel potu quovis. Ratio
prcsceptieft, Quia in hac ebrietate perditio eft Fortunarutn, farax, cor*
poris, & anima*.
lmfUmm~\ Praeceptum 9. Per antithefin propofitum ut impleantur
potius, &ieexhilarentfalutariaqua Spiritus Saneti , ideft, ut fta-
dcantabundareinfenfulactitias, quxeft a Dui Seiritu: in qua re-
pletione non datur exceilus.
Verf. 19. L&quentes intev vo$ mutuo per Pfalmos & hymnos^ &
tantiones. fphitmlesX canentes & pfaUentcs in corde vefi/o , Domino :
Ratio praxepti a faictibus melioribus , quos gtgnit fpirituale gaudi-
um,j]ualcs furit omnis generis fpirituales cantus* prascipue illi qui in '
iacris-
Oput Quintum. 393
facris literiJ extant, quibus fc mutuoardificent , & ex cordefeufpin-
tittli iflcftu D e u m glorificent: Plalmus eft facra cantio in genere,
ptzfertim quae fitcitharje pulfu. Hymnus proprie Dei laudes continet.
Ode, leucanticum nomengenerale elt.
Ver(. 20. Grati&t a?entes fempxr de omnibtu In nominc Do»
tnini noflri Iefu Clrifti, Deo rjr ?atrt.
Ulum & finera fpecialem canrionum Chriftianarum oftendit , ut gra-
tiasfemper agamus per Ie s u j^, Christum DEO,&Patri noftro, de
omnibus fuis bcneficns , in quocunqu. Itatu fuerimus.
Secunda^ Pars,
Verf. 11« Snbjecli eftote alii alik^ cum timore Dei,
Secundapars Ca.itis, inquaut defcendat ad «conoinica precepta ,
prjcmittit hortationem de mutua fubmilTione in genere , ut fervito ordi-
ne qui a Deo pontur, omnes mutuas fibiprsftent operas, & orficia mu*
fua; nam ubicunqueregnat chantas,ibi mutuaeft feivitus : Addit inti-
more De i , quia ab hoc fonte fiucre oportet hujus prarcepti finceram ex
animoobedientiamingloriam Dei : folus enim timorCHRiSTi no-
ftiam ferociam domarepoteft, ne jugum recufemus , & fubigcre ano
gantiam, ne fervire prcximis nos pudeat-
Verf. 2 2 Vxores fropriis viris fuhjecldt efiote, ut Domino :
Sequuntur prarcepta xconomica. Primumeft, Ut uxoresfubjiciant fe
fuis viris , cafte , fincere , ex animo , & in rebus hcitis. Rationes prx-
cepti font quatuor.
Vt ftominQ Cbrifto^ Ratio prima, Quja Christus pnccipit ut uxor
fubjiciatur marito fuo , fubjc&ionemque illam,ut obedientiam fibipra>
ftit3m interpretattir, & fimilifcr uxoris rebellionem adverfus maritum ju-
dicatrebellionem adverfiis feipfum.
Vcrf. 23. Quoniam vtr eff caput uxoris^ ut & Chrifius efi ca-
pitt Ecclefia : & is eft qui faJutem dat corpori.
Ratio 2. Quia vir dignitate feu authoritate fuperioreft, ficut Caput eft
corpore fuperius. jEquum ergo eft ut Uxoreifubjiciatur.
Vt Cbriftm~] Ratio 3. Quia in viri autontate fupra uxorem extare vo-
luit Deus fimilitudinem autontatis Chri sti in Ecclefiam.
Et u eft~} Rati©4« Illuftrataeadcm fimilitudine, Sicut Christus
eft caput
324 Epift. ad Ephefios.
eft caput Ecclefiae in bonum ipfius: fic Vir eft caput Uxoris mbonfirri
Uxoris, quam defendere, alere, & confolari debet in omnibus ; Et ficut
Ecclefiae prodcft ut Christo fubjiciatur, ita Uxori prodeft ut Marito
fubjiciatur.
Verf. 24. Itaquefi.ut Ecclejia fubjecla eji Chrijlo ^ita & uxo*
res fuis viris f ubjedtae funto in omnibM.
Ex his rationibns infert conclufionem ; necelTarium fcilicet efle ut uxor
■Marito fubjiciatur in omnibus,quae fubje&ioriem dcbitam De o & Chri .
sto non impedjunt.
Verf. 25. Viri% diligke uxores veffras , Jicut & Chrijlmdilexit
Ecctefiamy & femetipjum cxpofuit pro etu\
Praeceptum fecundum, Datum viris de diligendis uxoribus fuis; Rati-
ones pnecepti funt quinqre.
Sieut^ Ratioprima ab exemplo dilectionis Christi erga Ecclefi-
am,quam dileftionem commendat Apoftolus ex his quatuor indiciis: 1.
cft quod Christus ex dileclione tradiderit femetipfum pro Ecclefia
jam perd-.ta.
Verf. 26 Vt eam fancJificaret^ ^offquam em purgetjfet lavacro
nqua per i-erbunu, ♦
Indicium 2. Quod dilexerit Ecclefiam, 8c tradiierit fe pro ea in eumi
finem ut eam fan&ificaret, feu e profana & impura fanctam redderet.
Zavacro ] Indicium 3. Quod Chr i stus eificaciter Ecclefiam raun-
det fanguinis lui, & promiilionis fu« gratuitae virtute, quam per ordina-
ria media baptifmi, & verbi,nobrs applicat,tanquam per inilrumenta Spi-
ritus fui , ad fidem confirmandam & viitutem commun«candam >
ordinata.
Verf. 27* Vt Jijteret eam fihi gtoriofam , id eft , Ecclefiam non
hahentem macutam) aut r*gam7 aut quhquam cjufmedi, fedut tjjet
Jancla & inculpata^.
Indicium 4. Qucd eo fine Ecclcfiam dilexerit, ut tandem fiftat eam
fibiincctlo glorioiam , fine ullo veftigio vel peccari vel miieri*,.fem-
per profequuturus opusfuum, donec efFectum reddiderit.
Verf. 28» Ita dehent viri diligere fuai uxoresy ut fua ipforum
corpora) qui diligtt (uam uxOrem^ jeipjum dthgit^.
Ratio 2.
Caput Quintum. 79;
Rttio %• Prccepti riris dati , de diligendis uxoribus fuis. Quia
uxores funt fuorum virorum corpora, fecundiim Dei legem illam.
Eru»t ano in unam carmm,
Qui Jiligit ] Katio 3. Quia qui diligif fuam ipfius uxorem , diligit fe-
iplum , & fibi ipli diledionis oriicium praeftat , iiquidem in viri commo-
dum ifta dileclio uxons propri.r, modis omnibus redundat.
Vcrf. 19 Xulliu enlm unytam fuam lp(im carnem odio habuit ,
imo enutrit ac fovet eam^ftcut & Dominm Ecclefiam^:
Ratio 4» Quia tam eft alicnum a fapienti & bono viro, uxorcm propri-
amnondiligercquam carnera fuam odifle , & rationi tam conlentane-
um eft uxorem alere & fovere , quarn carnem propriam curare.
Sicut ~] Hanc rationem confirmat& illuftrat exemplo Chr i sti ,quoct
fempcrnobisante oculos pofitum vult, tanquam peife&iflimum dik-
(fticnis exemplar.
Verf. 30. Quoniam membrafumw corporis ejus^ ex carne ejus ,
& ex offijm ejm.
PiobatCHRisruM diligere nos ut carnerafuam, nec oduTe polTc, fcd
cx dileclione quaii conftringi, ut nos nutriat & foveat : quiafumus mem-
bra corporis ejus ; caro ex carne ejus , & os ex oflibus ejus , id eft , tam
ipfi conjuntti, qium Evaconjunelafuit Adamo, nam quod Eva dtbe-
bat Adamo in corpore , nosdcbsmusCHRisToin Spiritus noftri re*
generatione,& amplius'multo. In Eva: formatione jactuiam fecit Adjm
unius tantum cofte: In Ecclefiae reformatione jacturam fecit Chri-
stus vitae fuas. Sola Evaj materia eft ab Adamo : a Christo veib
eft Ecclefix formatio naturalis , & refbrmatio Spiritualis reipeclu &
corporis & ammas uniufcuj'ufque membri.
VerC 31» Tropterea derelinjuet hmo Tatrem ac dM,itrem\ &
Agglutinabitur uxori futt & qui duo eratt fient una caro.
Ratio ^. Qua fimul probat Ecclefiam debere Christo originem
fuamjfimuletiam probat, dibgendas efle uxores a maritis, ex conjugir
nimirura inftitutione,quae requirit ut propter conjunctionem Mariti &
uxoris , relinquat vir patrem & matrem, & agglutinetur uxori ifii*, & hi
duouniantur m unam carnem , pervinculumconjugii, per quod jam mu-
tuum jus eftj& poteftas utriufque in fc invic^m; cujus inftitutionis verba-
typicum habent fcnfum :- nam Dbus , Gen. 1, 23, dicendo , Tu caro e^
ex carne-
$99 Epift. ad Ephefiosj
excamemea', &os ex oflibusmeis, intendcbat ChriVti & Ecclcfi*
unionem repnefentare , & doccre nos efle os exoflibusCHRisTi , &
carnem ex carne Christi, ideft, arcliffime nos uniri Christo*
quiain Adamifermone ad Evam pracfiguratum fuit, Christum (ut
effet una caro nobifcum , & nos etticeret unam carnem cumfeipfoper
conjugium fpirituale ) quafi derelifturum fuifle Patrem fuum ( fepo-
fita modo quodam gloria illa quam habebat cum Patre, fe exinaniendo
cuminformaDsi eflct , & formam fervi accipiendo.J Simiiiter etiam
praefiguratumeftCHRisTUM, Matrem fuam Mariam relifturum fuifle,
ut moriend6 fibi emeret Ecclefiam fponfam , cumquaeffvtunacaro.
Verf. 32* CMyfterium boc magnum eft\ loquor autcm dt Chru
Bo$ & de EccUfia.
• Hoc poftremum refpiciens Apoftolus, magnum vocat myfterium, non
conjuugium carnale, fed unionem Chr i sti cum Ecclefia : & ne quis
fecus intelligeret di£um> expreflis verbis figniricat fe non de conjugio
carnali Viri& Uxoris, didtum illud de myfterio hitdligere, fed de fpiri-
iuali Ch r i sti & Ecclefiae conjun&ione, quas Spintus non camis viitute *
fide, non aliquo naturali nexu> conftat.
Verf. 35. Itaque & rw finguliita facite9fuamquifque uxorem
ita diligat^ ut (eipfum X uxor autetu videat, ut revereatur virum^l
Mjffo myfterio, redit ad prarcepta de Mariti & Uxoris officiis, & ponit
ultimoloco Prasceptum tertium, In quo omnia officia virorum revcv
catad diledlionem finceram , qualis eft dileclio qua Vir diligit ieipfum,
& kanc diledionem urget ; Ex altera parte omnia officia Uxorum re-
vocat ad timorem feu reverentiam erga virum , ne cum oftindat , fed
ci in DoMinp placeat in omnibus.
Caput
Caput Sextum.
Ergit Pracepta dare de Ofificiu Chrittlanu Mconomi*
cu> & Commmbtu. CtpitU partes fnnt Ih* : frima contU
net auxtuor pttcept* Je Officiu aconomicu , *a* verfum io.
In tltera eji Conclufio EpiJtoU ;, contincnt communU ejfici*
ali.juoty *h finem.
r Jlberi^aufcultate in 1)omln$ parentibm vejlrhz'id
VcrU l entm eft juflvn^.
Prxccptum primum Liberis datum,de honorandis ParentibuS de ob-
i fervantia 3c obedientia pradtanda erga Parentes in oinnibus, quantum pec
i Dei voluntatem fieri potcft. RatiojjB prascepti funt quatuor : Prima ,
] Quia omni, & jureDivino, & jurdfl mtx juftum eft, ut liberi obedi-
ant Parentibus. Wm£ ■
Ver(. 2. Honora Patrem tuum & Matrem tuami ( quod ejl
praceptum primum cum fromijpone^j)
Ratio i. Quia expreue in Decalogoexigiturliberorumobedientia,
ut pars honoris Parentibus dtbjti, & In 1-ege prsfcripti.
Qwdett J Ratio 3. Quiahoc Prarceptum eft pnmuni, quod habet J}c-
tUiem promiflionem fpeciuiiter applicatam.
Verf. 3, Vt benc ttbi ftt, ejr fis longtvu* fuper terranLs.
Ratio 4. Quia obedientia liberorum erga Parentes in bonum libero-
rum cedit, & in benedi&ionem fpecialem, per vitae temporalis proroga-
tionem : quz promiflio vcl fimpliciter impletur, vel per commutatio-
nem hujusbencticii in multo majus vitae meliotis.
Vcrt. 4, Et vos patres, ne provocate ad iram liberos veflrosy
fed eutttnte eos tn doffrina & monitm Domini.
Praeceptum 2. De officio Parentum in libcros,ne veleocalterapartes
nimia m liberos fuos feveritate, abutantur patria fua poteftate, (ne
animos Lberorum a fe alienent ) vel ne ex altera parte , nimia mdul-
gentia juvenilem petulentiam in libtris fuis foveant; fed ut ftudeant pc«
tiiis vitia eorum corrigere, & bonos mores in De i timore, eos docere.
Yerf. 5. Servi, aujcultate iis qui vejlri Domini funt7 fecunctum
C c c earnem
3p8 Epift. ad Ephefios*
carnem cum timore ac trcmore^ cum fimylicitate cordU vejlriy ut
CH RISTO.
Pr*ceptum 3. De afficio fervorum in Dominos : cujus partes funt fe*.
1. Ut obediant Dominis fuis, agnofcentesfuam externamiervilem con-
ditionem, a Deo efk, & quod non exempti fint a fervitute politica per
CHiusmM,qui politias ncctoliit nec mutat. 2. Utmeminerint Domi-
nosfuos non eflc confcientiarum Dominos,fed carnis, feu externi homi*
nis, & in rebus quas hanc vitam attingunt. 3. Utferviant inreverentia*
& metu iras ipforum. 4. Ut fepofito dolocandide & firicere agant cum
Dominis fais. 5. Ut propter Christi mandatum iliis fetviant, atque
ita in illis obfervandis Christ® ferviaht.
V^rf. 6' Non ad oculumfervientes, ut quihominibu* flacereflu-
denty fed ut fervi Chrijli> facientes ex ammo qu* vult Deus.
Vcrf. 7. Cumbenevolentia (ervientes Domino,& nonb^minibmx
Sexta Pr^cepti pars , ut n\\z fraude aduiatoria , res dominorum fuo-
rumprocurentomnes, non minus cum Domini abfunt, quam cum prae-
fentes ipfos infpectant , & non tam in cum tinem ut Dominis placcant,
quam ut Deo placeant. Denique, Utferviant, non ex vk*v*i*> ve 1 metu
mero, fed ex benevolentia ut Deo non hominibus fervientes: Seivit
enim De o , qui praecipienti De o, ut ferviat hero fuo, obtemperat.
Vcrf. 8. Vt qut iiind fctatis^fingulos^ quicquid fecerint boni.
hoc reportaturos £ Dominoy five fetvus fuerit}five liber.
Praeter argumenta quac tacite in prioribns comprehenduntur , ad
preceptum confirmandum , addit fpem mercedis reportandas a Deo,
qui liberaliter remuneratur opera fuorum fervomm > five fint in carne
Hberi , five fervi.
Verf. 9. Et vos Ttomini , eadem facite erga illos, temijfs mi'
ms\ fcientes veflrum etiam tpforum Dominum ejje in Ca>/?s, nec
ferfona refyeclum effe apud cunt^f.
Praeceptum 4. De officio dominorum in fervos , ut eafdem virtutes fibi
ex proportione applicantes, Chriftianum in modum exerceant herilem
fuampoteftateminfervos; &in fpecie, ut temperent fibi in. minis ne
tyrannice lm.oeritent.
Sdentes~] Rationes praecepti addit duas • 1. -Quja Dominum habent"
£jgra.fe2 qui potenseft a,d ulcifcendum impotens ipforum imperium :•
a„ Qma
Ciput Scxtum* 399
*. QuiaDBuf juuusefr, qui non acceptat perfonam Domini yel feivi»
cauiam& opus utiiufque ipectat (ecunduui cqukaCem.
Secunda Tars.
Verf. to ^jiod fuperefttfratres mci^ corroboramini per 'DomU
ttumy & forte t(fitts robur:
Altera parsCapitis, continens Epiftolse conclufionem; cujus quatuon
funt articuli ; In primo hortatur ad conftantiam in fide & vitasfanclitate,
& ad induendam armaturam fpiritualcm contra omncs hoftcs , cum qui-
buspugnandum efl: nobis, quamdiu vivimus , Funtres (inquit) cnrrbora-
mini $n Domino. Argumenta hortationis iunt tria : Argumentum pri-
mum, Quiacommunionem habetiscum Domino, in quo eft potentia
& robur • mq'io(imaneatis per ridem, ejuiquc gratia utamini , habe-
bitisipfim pararum in iubfidium, cum potentia & erHcaci operatione,
ut audeati», & valeatis vos fortitcr opponere omnibus hoiUbus , & im-
pcdimentis. Corroboramini igitur in Domino.
Vcrf. II. Indutte univerfam iliam armatttram Dei , ut pojfitis
Jlare adverfus infidia* Viaboli*
Arg. j. Quia muniti eflis omnigenere armorum , quse ad beilum re-
quiruntur. Ad quje induenda hortatur cos ut poflint in pugna adverfus oi-
aboli iniultus & infidias ftare.
Vcrf» 12. Quoniam non eft nohis lucla adverfus fan^uinem &
earnem, fed adverfus imperiay adverfus pote/latesf adverfus mun*
dt dominos, rectorcs teneharum feculi httjus , adverjus Jpiritualef
maUttas quae funt in fui//m.
Arg. 3. Quia non eft nobislucla flmpliciter adverius homines, five
adverius noftram carnem, five adverfus homines foltim , (quar pu?na
videripoflet tolerabilis ) iedeft pugna nobis adveiftis omniun huum
malorum autorem , Diabolum, totumque exercitum impurorum fpiri-
tuum, qui non funt imbcciiles & gregarii milites f ied omnes funt princi-
patus & poteftatcs , feu Spiritus qtu dominantur in mundanos : Bc regunt
impios(quitenebr« hic & alibi dicuntur) cofqueexcitantadverfusnos:
quiqueutpotentiflimiiunt& a^tutilTimi, fic & pravifiimi: Et denique
fpirituales iunt , quos cculis diicernere non poilumus, & in toto apcrto
hoc aere volitant , ut poflint quando volunt nos aggtedi - incautcs,
nifi vigilemus-
C c c 2 VcrC 1 ji
^c# Epld. ad Epheflos.
Verf. 13. Trepterea ajfumite univerfam illam drmaturam My
Ut pojfiti* rejiflere tempore adverfo, & ommbm confecJu ftare^,.
Hinc repetit hortationem , ut armaturam D e i totam induant ,
ut & in die malo, feu die tentationis , & in die victoria? , pofiint
ftare , expectantes novashoftis imprefiiones , & tandem expugna-
tis hoftibus , triumphare.
Verl. 14. State igitur lumbii circuncinftU verltate^ & induti
tborace ju/liti*.
Similitudinefumptaa militiacorporali, fubfidia nominat adverfuSDi-
abolum , qux armaturas corporali refpondent , ad defenfionem , & ad
depellendum hoftem accomodatae ; & in hunc fincm ftare jubet unum-
quemque, ideft, invocatione fua generali, & fpeciali, fe continere,
& vigilare adverfus hoftem. Partes autem armatur* ad defenfionem
vcritati», funt feptem.
Lumbul Prima,eftconftantiain doctrina veritatU, quam balteo com-
parat, qui laxiores corporis partescontinet ne diffluant : nam cognitio
ne vacillemus ob infirmitatem , nos corroborat.
lnJHti^ Pars 2. Armaturae eft Tborax juttitU, quo nomine intelligi-
mus juftitiam Chhisti nobis applicatam, cui femper adnafciturfan-
ftae vitat, bonarqux confcientiae ftudium; quod munit quafipe&us no-
ftrum adverfus impetus adverfarii in ftdem noftram^eamque finceratn
efle demonftrat.
• Verf. 1 5. Calceatis pedtbns prtparatione Euangelii pacis.
Pars 3. Eft animi promptitudo ad Euangelium confitendum & pro-
tnovendum , pro vocatione noftra, contra omnia impedunenta , & di£
ficultates ; hoc eft, calceari pedes pr.-eparationt euangclii.
Verf. 16. Injupsr afjumpto fcuto fdei 3 quo pojjitis omnia jacula
inaU illitto ignita extinguerc^X
Pars 4. £& fcntuM fihei , feu fiducia irt Crristum , qua tanquam
fcuto excipiuntur, & refelluntur omnes venenatae tentationes Diaboli,
quas ut tela vibrat in nos hoftis ille.
Verf* 17. (jAeavi etiam falutarem accipitc^ & gladium ffiiri-
tualem, koc ejl verbum Tteit
Pars r. Eft Galea falutti , feu fpes ccrta de falute futurs,qua murritl
& de vivftoria certi redditi,in pugna confidentius perfeverare poterimus.
GUuai/a ~J
Caput Scxfum. 401
CUJm'] Pars 6. Gladitu S$irittisy feu vcrbumDn, quo diftri&o &
vibrato Diabolum ipium depellere & in fugam vertere poflimuj.
Verf. 18. Qmni prcce & fupplicatione ^precantes omni tempore
per Spiritum , & illi ipft rei invigilantcs cum omni prefeverantia
& (upp/icatione pro omnibus fwclisl
Pars 7. Eft Trecatio qua Chriftianus miles converfusad Imperatoreni
fuum Christum , auxilium ejus implorat, non lemel fed omni tcm-
pore , quo neceflitas urget , non frigide in labiis, fed in Spiritu arden-
li : non languidc , quafi hoftem non rnetuens, fed fummo ftudio in hoc
orrlcio vigilans , non tantum pro fe , fed etiam pro tota Ecclefia, feu
toto Dei exercitu, & pro fingulis fanclis, pro ut ipforum ncceilitas
ipfi innotcfcit.
Verf» i£. Et pro me > ut mihi detur fermo ad apettioncm oris
mei cum ttbcrtate, ut notvm/aciam myfierium Euangelit:
Artic. 2. Conclufionis eft » Hortatio ut precentur pro Apoftolo, ut
Deus det ei plene, plane & intrepide confitcri & pr-edicare Euangclium,
Verf. 20. Cujus cauja lcgatione fungor in catcna uty inquzm^
de eo tibere loquar, ficut oportet me toqut.
Rafiones hortationis funt tres. Ratio prima, Quia hujas caufa ego
Apoftolus legatus fum cum autoritate, ut Euangelium patefaciain.
ln vinculis~] Ratio 2. Quia in vinculis detineor propter Tetlimoni-
um datum , in quo vobis comprecantibus confirmari me a D e o ne-
cefle eft. Vt opcrtet~\ Ratio 3. Quiadecetme ApoftoLum Euangeliuni
curo parrefia, & libera agendi ratione praedicare.
Vcrf. 21* Vtautem fciatis& vos res measy ejr ^uid agam^om*
nia vobis notx faciet Tycbicw , charut frater , & fidus d^iinifier
in T)0 M INO:
Vcrf. 22 Jguem mifi ad vos ob id ipfum ut cognofcatis resnt*
£tr&> & confotetur corda vefirtu.
Artic. 3, Eft de miflione Tychici ad ipfos, cu;us rationem reddir>
afinc, nempe, ut lic Ephelii cognokcrent de Apoftoli rebus , & con-
iblationem caperent , propter Dei cu«i"ipfo in vinculis prsfentiam*
atcjue ita conrirmaientur in fi dc.
Verf. 2J. Pax iic vcbis fratribus ey eharitas cum fidc H Dee
latrc & Domino lefn Chritto.
VerC
tfil
Epifr ad Ephefios.
Verf. 24 (jtrdtia fir cum omnibm diligentihtu Dominum noftrm
Itfnm Chrittum ad immottahtattm, i^Amen~>.
Artic. 4. Eft benedictio Apoitolica in qua iub voti forma pronun«
ciat pacem in fratres hdcks , & charitatem cum fide , a D e o
Christo amplius in eos eflundendam & communicandam.
Deinde gratiam pronunciat in oinnes qui fincero afTectu diligunt
Christum : quas gratia fons eft fidei lllius quae operatur per charita-
tem, & per quam pacem habemus cum Deo in xteruum.
W 1b" tSQT w W -W w n*r Wta s.
EXPOSITIO ANALYTICA
EPISIOLJE PAULI ^£>
PHILIPPENSES
SummariunLj.
Hilippii Vrbs tSHacedon?*) tn <jua ut
fun&aret Ecdefam ApoHolm, ejr fecit infism*
& P0JJm ffti ut Acl. 16. pitet*
Occafio firibena* EpiBoU h<ec fnit> Mi-
ferant fhilippenfes VaUorem fuum Epaphrom
ditum ad jdpcjlolum cumpecunia, acl ejus egcjla-
tem fublevandam, dum ^omae in vinculi* dcti-
neretur : Hac arrepta occafiota fcribit banc Epi-
Holam Apr>Jlolui,ut confrmaret eoi in fide &
tietate Primo corda ipforum mmiendo cor,tra
fanddum crucis r .feu vinatlorum forum, &
ad ConHantiam hortarJo, Capite primo. Secundd > hortando kd (foncordiam
intcr fe% nliamfaue virttttes aua huc Jj>ectabant,Czpite kcmido. Tertio,hor~
tando
Caput Primum. '40}
lAnh ai it&Uitfcendam tnm gtudio in Chitti gratit & virtute\ Unatum ad
■iam ej ftuttm 4bunde fujficuntt ', utque caveant fibi 4 Tfeudapom
, dr imitentur jipofttlorum, & fanUorum Mtniftrornm Chriili exem-
par, Capite tertio. (Deniquet Totf pr.uepta dita de CbristUnis virtntibui^
gutitudinem ftvvn , pro ipforum ergt fe libcralitate , o/tendendo, Cap. ^
Caput Primum.
P^tter Epi/taU pr*fatio*iem, qU<£ verfu i. & it ctntinetttr. Capitis
tres fitnt partes : Trimt ejl confirmatio fhilippcnfium in fidc , in qu*
ctiam Apoftolus certos eos reddit de fm eroa ipfos dilectione , dd ver£
12. Altera ejl remotio fjndtli, ne offendercntut Thilippenfes afflitfionibu*
quihus ipfc txcrcebatur , ad verf. 27. TcrtU ejl bortatio ad per^cndum m
cwfu pietatis pcdc inoffenfo , 4d fintm*
v r p //«/** dr Timotheus fervi lefu Chrifli^ omnihat fani
VerI# Xt ^ in Chrifto lefu^ ^ui funt Thiltppu , *&* tt*tt*
epifcopis ac diaconis.
Pnrfatio continetur direcYtone Epiftolar, & falutationc Philippenfi-i
11 m. Direcftio Epiftotaeeft a Paulo & Timotheodi(cipulo,tanquam te~
fteApoftolx* diligentiae, tn hac fua ai Ecclefiam Philippennum pa-
racnefi, ejufque Epifcopos & Diaconos, id eft, Paftores, & alios remm
Eccledafticarum Moderatorcs, qui Paftoribus adjun&i erant, ad vitar &
morum,aiiirum^ue neceflieatum Hcclefiae, curationem.
Vcri. 2. (jratta vobis & pax a Dco Patre noftro , & Domine
lefu Chnfto.
Salutatio continet Apoftolicam benedi&ionem, qua optat iilis Gra-
t i'am & Pacem a D e o perCHRiSTuM, ficut optare (oiebat aliis Eccle*
fiisad quas lcribebat. Nota erat fatis huic Ecclcfias autoritas Apoftoli :
arllimatione enim & gratia apud Philippentes plurimum valebat; brevio*-
rem tdcifco efiV in ai.toritate fua apud eos confirmanda, & benevolentia
ipforum erga fe comparanda, confentaneum erat.
V rf 5 Gyatta* a^o Dco meo curn iumm.i memoria veflri ,
Prima pars Capitis, in qua confirmat Philippenfes in fide Euangelii, &
de fua diledione erga eos, argumentis feptem, Propofitio conhrmanda
eft> Debe ti§
404 Epi& ad PhilippenfesJ
eft, D*betiscorroborari,feuconfirmariinfide: Argumenttim primuftv
Status vefter in gratia De i dignus eft , pro quoDEO jugiter gratias agam,
quoties veftri meminerim. Ergo in fide corroborari debctis.
Verf. 4. ( Sernper in omni precathne mea pro omnibm vobis
€um gaudio preces faciens )
Arg. 2. Adeo perfuafum mihi eft de falute veftra, ut non nifi cum gau-
dio poflim pro vobis precari, Ergo.
Verf. 5« Super ve/iriin Euangelio participatienet h primo dit
ufque ad hoc tempus :
Arg. 3. Poftquam vocati eftis ad focietatem Euangelii conftantergef-
fiftis vos : ficut Eideles & Sanctos decebat , ut mihi femper iuavifiima
fuerit communioveftra& focietasin Euangelio. Ergo.
Verf. 6. Perfua/um habens hoc ipfum^ fore ut qui ccepit in vobis
$pm bonum, perficiat ufque ad diem lefu Cbnfti ♦
Axg. 4. Perfuafum habeo, Deum opus fpecialis gratiae inchoaflein
vobis y 8c non deferturum opus lllud iuum in vobis , donec illud abfol-
verit in veftra perfeverantia , & abfolutum oftenderit in adventu Ch r i-
5ti : Ergo conoborari debetis in fide.
Verf. 7. Sicut jujlum eji ut ego id fentiam de omnibm vobis\
fropterea quod animo teneam vos9 &in 'uinculis meis & tn defen»
fione & confirmatione Euangelii, vos inquam3 omnes una wcum
fuijfe gratid me* participes :
Arg. 5 Confirmans fuperius. jEquumeft ut ita de vobis fentiam,'
qpippc quiexcertis indiciis compertum habeam, vos verc fideles, &
viva Christj membra efle? Cujus rci fignum eft , quod animo 6c
operc participes fuericis , facrae mihi gratiae , (ideft, pafllonum
niearum, quas per Dei gratiam iuftinui pro Euangclio , quando in
vinculis jacebam ) & panitipes etiam laborum meorum, quos in
defendendo & propagando Euangelio exantlavi ; Ergo corrobora-
ri in fide debetis.
Verf. 8 Teftit enim mihi efl Dem quam propenfl amem vos
§mnes in vifceribw lefu C^ifti*
Arg. 6. Teftis eft Dbus , qui animum meum vobis agglutinavit, quan-
eopercinvifceribusCHRisTi, feu Chriftiana? diledioms aftedu inti-
mo, vos
Caput Primum. 40J
vos cGligtm \ vefti aque focietate frui cupiam : Confirmari igitur iu
fidc , Sc de mca erga vos dileftidne debetis.
Vcrf. 9. £* b°c precor^ ut charitaivejira adhuc magis acmart
gis redundct in cognitione* & omnt fenjhi
/\io. 7. Sicut agnofco in vobis non mediocrem fi4em & charitatem,
feniunujuc rcrum divinarum experientia confirmatum , ficfub fpe futuri
incremcnti oro,ut abundet magis magifque charitas veftraexabundantio-
ri cognitione & leniu dile&ionis Dei erga vos in Christo: Ergo nifi
mcam , dc vobisipem , k pro vobis, oiationem afliduam minoris fa-
ciatis quam par eft , in fidc corroborari dcbetis.
Verl. 10. Vt dignofcatts qua dijcrepant^ut fttis fynceri3& in*f-
fen/i cur[u pergatis ad diem ufejue Chrijh ;
Veri. 11. lieni fruclibus jujltti*, qui infunt yobis pcr Iefum
Chrifum ad gloriam rjr laudem Dei.
Fines oftendit hujus precationis fuas quatuor , & fimul tot alios pre-
cationisfujearticulos addit : 1. Ut valeant difcrepantia explorare , id
eft , diiccrnere verum a falib m doctrina , & bonum a malo in vita infti*
tuenda : & td quod exceilentius cfteligere: 2. Ut fint finceri fine mi-
ftuia humanarum traditionum in cultu & corde , fimul etiam , in vita
Sc moribus puri ; 3. Ut & incfFenfo pede, & fine ofTendicuIo aliis
pofito , ambulent & profectus faciant in fide in occurium Domini :
4. Ut repleantur fruclibus juftitiae, quioriuntur exfideinCHRiSTuM,
& m gloriam Dei tendunt.
Secunda-, Pars,
Vcrfi 12. Ve^im autem vos fcire^frAtresyqu4mihi acciderunt^
tnagis ad ptof.dum Euangelh evenijje^i
Secunda pars Capitis, in qua re^rovet fcandalum quod objici ipfis for-
te poffct ab aftliclionibus fuis, in quibus pro Euangcl o veifabatur; idcjue
prseitat propofitis Arc;. 9. Qua* probant nondcbere Philippenfes Apo-
ftoli afflictionibus offendi
Argum. 1. generalius: Afflictionesmear evenerant ad profectuna Euan-
gelsi, & no.i adejusimpediracntum : Ergo lis non debcr.s oftendi.
\ erf. 1 ;. /ldeo ut vmcuU m a in Chrtjio ceiabrta ftnt in to*
to prxtorio, ac rettquis omnibus loctsx
Ddd Arg« 2.
40<5 Epifl:. ad Philippcnfei.
Arg. 2. fpecialius. Caufa Euangelii pro cjua paffus fum, eft celebriof
facta, & in aula Neronis, & in aliis locis, ex aftlicTionibus meis. Er-
go lis non debetis offendi, (ed ex mea in vincuLs Conftantia corrobo-
raii potius.
Verf. 14. ht plerique ex fiatrihus in Domino , fietl vlnculis
meis^ magis audeant impavidl Scrmonem loqui.
Arg. 3. Pluresex fratribus animatifuntad Euangelium liberius proff-
tenduui & prsedicandum. Ergo non debetis cruce raea onvndi, fed alio-
rum exemplo edocti, confirman potius in fide*
Verf. 17. ^Ac noanulli quidem per wvidiam & contentionemy
nonnulli verb etiam propenfa voluntate ChriHurn pr<edtcant^9
Vcrf. l6> Alii quidem, inquam. per contentlonem Chrifiuman*
nttntiant non pureyextffimantes fefe affliclionem addere vineulis meis:
Vcrf. 17* \^iliirur[us ex charitate^fcientes me ad dcfenfionem
Euangelii conftitutnm effi^,.
Arg. 4. Occupatione objeftionis propofitum. Etiamfi verum fit ali-
quos invidere mcx gloriae,ex conftantia in vinculis reportatar, quales funt
Judad Pfeudapoftoli aliquot, qui litemmihi movere folent delegalibus
fuis Ceremoniis, & pnrdicant Christi Euangelium fermentofuoad-
mixtum, partim ut mihi moleftiam, & invidiam creent, ab auditoribus fu-
is, partim ne egoin quovisfupra ipfos eminere videar, partim denique ut
his rationibus affliclionem addant vinculis meis : Aiii tamen funt qui bo-
no animo Chri stum prxdicant, & meam caukm ex dilecrione fuftine-
re nituntur, fcientes me a Chiusto in defenfipnem Euangeliiconftitutuofe
efle Apoftolum, & jam vinculorum gloria ornatum. Ergo ob catenam me»
am non debetis erubefcere, nec cruce mea offrndi.
Vcrf. 18 > £>uid igitur { attamen quovis > modo^fivein ffeciem%
Jivefincere, Chriftus annuntiaturX de hoc quoque gaudeo , atque
ttiam gaudtho \
Arg. 5. Ego fiifque deque habeo quo fine vEmuli mei Euangelium prar»
dicent ; de hoc gaudeo, quod Christi nomen ex meis vinculis, 8c ex.
prardicatione aliorum, quali quali, inclaruerit, Ergo etiam & vos mecuin
latari debetis, nec vinculis m.eis oftendi.
Verf. 19 Novi enim fore* ut hoc mihi cedat faluti pcr vefiras
freces% & jubmwiftrationem Spiritus Iefu Ctyffit
Arg. £
Ciput Primum* 407
Arg. 6\ Tantiim abeft, ut ego hac afflictione animo dejiciar, ut contra
pcriuafum htbetra fore, nt hacc cuioque aftlictio mihi ad ialutcm ctdat,
le ctitm interventu precum velirarum Spiritus Christi copiolius
indies mihi iiippeditetur. Ergo nihil eft quod meis vinculis ottendamini.
Vaf 20. Secundhm nitehtam cxpctfationem <jr ftem mcam^qucd
%u!la in re pudejiam , fed cum omm UbertaU , ut femper , ita nunc
quoqu: magmficabitur Chrjhis in corpore rneo ^ftve per vitam five
pcr mortim—,.
Hanc perfuafionem explicat fpecialius, & addit Arg. 7. Exerto Ca-
pite fperans expccro, fore, ut non tantum nunquam pudetiam, tanquam
deftitutus au-xiloCHRi *ti , fcd etiam fore,utlibera pratdicationc, &
confcflionc Euangcliigloriricetur Christus inme, flve vitam produ-
xero, iivc Martyrio eam tiniero: Ergo non dcbetis ofkndi meis af-
fiicrionibus.
Verl. 21. MiU enim cft Chriflus^ & in vita & in morte lucruml
Arg 8. Paratus lum ad moricndum pro Christo, & perinde habco
fivevivam five moriar, (ive affligar, live non,modo Christus glorifi-
cetur* fiquidem ChristuS inihi pro lucro eft , fi diutius vixero,
quiavivus Christum prxdicaturus fum, & in lucro eft Christus
etiamli brevi moriar , quia tum Christum aditurus fum , & cum eo
pcrpctuo manfurus. Eigo & vos , nihil fpecrantes praeter id quod lnglo-
riam Christi cedat , mca catena non debetis oflcndi.
Vcrf. 22. Z)trum vero vivere in carne tnihi opera^rctium Jit %
fjr (]uid cligam. ignoro.
Hoc argumentum confirrnat ex eo quod difficilis eflet futura electio,
fi optio ipfi darctur vivendi vel moriendi; nam ad vivendum nihilal-
licicbat, prstcr frucrumoperisfui in Minifterio: ad monendum vero,
aliicicbat dcfidcrium potiundi Chri$to, lta ut non facile flatuerc
potuerit, utrum ex his eligeret. Unde pcrfpicuum erat Apoftolum
iuis vincuiis non moveri , quamdiu in Christi gloriam ce-
dere poflent.
Verf. 23 CoarcJor enim utrinque , dcfidcrans migrare ', & tjje
cum Qfoifto. nam td longe optimum eft ;
Veif. i\. Sed permanire in came, magis neccjjhrium eft pro-
ptcr vos,
D d d 2 , Idem
arte
408 Epift* ad Philippenfesi
Jdemampliusiiluftrat, oftendens fe coarctari maxime, ab altera part
defidfiria fruendi Christo; quo nihil optabilius efle potcrat, (i fu-
um emolumentum refpiccret, ex altera vcro parte in Ecclefi* utibta-
tem ceflluum videbat, (1 vita animalis ipfi prorogaretur. Manifcftum
igitur erat mortem etiam gratim futuram 3 non atflictionem tantum
pro Christo.
\ er(. 25. Et hot confifu*^ novi me manfurum efft , ejr uni
ptrmanfurum cum vobii omnibm , ad veftrum profeclum & gau*
dium Fidei.
Verf» 26. Vt ahundet gloriatio veHrain Chrifio lefu cU me^met,
rurfus apud vos prsfentitu.
Arg. 9. Ad amoliendurn fcandalum crucis ipfi incumbentis , in fape:
addit, Etiamfi paratuslim ad moriendum, cx revelatione tamcn nov
me nondum efle moriturum , led manfurum in vivis, ad promovendarn
veftram falutem, & fidei veftr* gaudium , & quodiim ad vos reditu-
rus, & vobifcum vetfaturus , ut gloriatio veltiain Chr i sto abundct
ex obiervata& fpectata Christi potentia in mci iiberatione, ik re
ditu. Ergo meis vinculis cffcndi non debetis , led in fide conni*
mari potius.,
Herticu Tars.'
VerE 27» Tantum ttt dignum efl Euanjelio Chrifti % vos gcritt
ut fivjt venero & videro vos , five abfens fuero , audiam de rebu
veftris, vos per/lare in uno Spiritu, uno pariter ammo decertantt
per fiiem Enan%elii.
Tcrtia parsCapitis, eontinens hortationem ad conftantiam in Fide,
Ut unanimes perftem in profeflions Euangclii, dccertantes pcr fidem,
a-dvedusoinnesadverfarioi. Argumenta hortationis cjuae probant con-
ftanter etfe perieverandum in fidei profeflione lunt novem.
Tuntum~\ Argitmentu-m. primum > Hoc unicum requiro a vobis, 4it in»
cedatis digne Euangelio, id eft , ut veftram converfationem ad nos*
ji7am Doetnnae Euangelicx componatis, veftrum oificium tantum re-
fpicientes, de rcliquo vcro fecuri. Ergo-quicquid vobis accidere po-
terit, peniendum conftanter in Fide Euangelii. m
®igu?2 Arg. 2. Dignitas Euangdii Chri^ti, & veftrum jus
in ciVitatean
Caput Piimum. 405
in civitatem Sanftorum ii poflulat a vobis : Perfeverandum ei>
go conftanter.
V% fivt ] Arg. 5. Ex veftra fortitudine & conftantia m fiJe confo-
lationem accepturus iura , iive abfens five prxfcns : Conftantcr et«
go vobis perecndum;
Verf. 28. Nec uffa in re tcrritos ah iu qui fe opponuntX quod
ilfts quiUem cft exitii indtcium^ vobii autem falutii ■ idque a 'Dzot
Arg. 4. Nulla caufa eft , propterquam terreamini adveriariorum mi-
nis vel potentia : Pergendum igitur fortiter.
Quod iUU~\ Arg. 5. Imminentis omnibus veftris perfecutoribus per-
ditionis prxiagium eft , quod hofhli fint adverfus veftram Eccleiiam
animo : Ergo iine metu perfeverandum eft vobis.
Vobii~\ Arg 6. Conftans vertra defenfio Euangelii adverfus oppugna-
iores, indicium eft Sc (ignum rirmiflimum vicfcqn* 6c falutis i DEO,vobis
Euangelii defcnforibus concedendac : Confidenter igitur perfeverandum.
ji fteo J Arg. 7. A Deo proceditex fpeciali confilio ad falutem ve-
ftrara qui defenditis Euangclium , quod cum adveiiariis committamini :
Conftauter ergopergendumeft vobis.
Verf. 29. J^uia vohu datum e(l in Chrijli negctio , nonfolum in
ettm credere^ Jtd etiam pro eoaffligi :
Arg, 8. Datum eft donum iingulare vobis , prx multis aliis fi-
delibus , idque propter Christi meritum , ut non tantum
credatis in Christum, fcd etiam jam pafli, vei poftea pafluri, ikis
pro lide Christi.
Verf. 3©. Idem certam'en fuflinendo quale vidiftis in me^ 6*
vunc auditis de me^,.
Arg. 9. Habetis me focium & commilitonem in afflicrionibus veftri^
qui, utnoftis, & Philippis, & alibi faepiiis , multa patfus furn , &nunc
Ilomae patior vincula ; Ergo vobis fine metu pergendum m Hde, &
profeflione Euangelii.
Caput
r
410 Epift. ad Philippenfes.
Caput Secundum.
UiUppenfes armatos contra hoHet > bortatur AtoUo -
lm ad concordiam cum fratribm»
Cafitis du<e funt pirtes ; frima continet hortationem ad
mutmm concordiam , ad verf. 19. jiltera continet ipforuvi
confoiationem* Ad Concordiam ftadendim jfrgumenta affert%
15. Qu<& omnia probant concordiam in fide , charitate^ & tfudio bonorum
operum colendam*
r $tyua zgttur confblatio efl: in Cbrifio^ fi quod folatium
charitatiiyJtGjua communio Sphitus^fi qu&vifera ac
wiferationes ,
Argumentum primum valde patheticum cft > Cu/us fenfus eft, Ego
vosobnixe rogo, ut concordiam inter vos colatis, per vcftra orhcia, &
omnia chariflima, vos obteftans ; Ergo, Si vd Apoftolica exhortatio apud
vos locum ullum habeat, vel li ullam experti eftis confolationem in
Christo, Si mihi vin<fto folatium aliquod avobis expedavi poteftj
Si vobis mecum aliqua eft Spiritus communio : -Si vultis aliquam mi-
fericordiam erga me oftendere , Concordia inter vos mutua co-
lenda eft,
Verf. 2- Explete tneum gaudium^ ut ttidan fitu ajfecJi, eandem
cbaritatem babenter% unanimes^ & fententiu uni.
Arg. 2. Gaudium mihi jara variis modiscreaftis, quod fupercft, C\ con-
cordiam colueritis, gaujdium meum complebitis ; £rgo ftudendum ut
eadem credatis, & eadem velitis, feu ut unanlmes in charitate idem
fapiatis , pariterque (itis affecTi , animis & cordibus inter vos uniti :
Atque hic expreffe habetur hortatio.
Verf. 3. Nihil gerite fer contentionem , aut per inanem %fori*
ftm^ (ed ex modeflia alium cjuifque fe preflantiorem cxiffimerJ.
Subjungit quatuor adminicula, quar hortationis iux obedientiam red-
dant facihorem , quasque pro membris hortationis numerari , (imul &
pro argumentis ad Thefin probandam , infervire pollunt.
Adminiculum priiuum, & primum membrum hortationis, Ut vitent
contentionem & inanem gloriam, quibus ii quis indulgeat concordiam fta^
timrumpet. Hinc Arg. 3. 5i contentioni, & inanigloria: renunciave*
ntis ,
Caput Sccundum. 41 1
r\us, concotdum colctis; Ergo nifi velitis hxc vltia profiteri , Concojp-
is colenda eft.
StJex'] Adminiculnm 2. & membruin hortationisfecundum, Ut ftu-
dcant tn humiiitate animi ulios fibiipfis ex animo praeferre, tanquam mdio«
rcs: c\\x quidcm cogitatio cum vcritatc, & fioe dcceptionc confiftere
potclt, q-iia noftra h*c de aliis noftris fratribus fententia, non requit it ab-
Jblutum judiciura, icd contenta cft partim fufpenfo, paitirn negativo ju-
dicic^quo vel dicitur, forte comparatiscomparandis ille me meliorcft „
vcl quantum de me & iilo mihi cognitum eft, nonilli me prarfeiOi ied
illum mihi, nempe quia ignoro occuita cordis iilius, ied met cordis per-
verlitatcm vidco. Hinc Arg. 4. Siex animi humilitate alios vobis prx-
ccllcre exiftimaretis Concordiam colere polTctis. Ergo nifi fuperbitm
veftram profiteri vclictis, Concordia vobis colendaeft; nam non aefti-
matur hominis pra:ltantia ex donorum meniura, fed ex fidelitatij, finceri-
tatis, & probitatis mcnfura.
Veri. 4. Ne fua qutfjue fyectesis , fed unufjuifytte etiam qu&
Junt aliorum—:
Adminiculum 3«& tertium membrum hortationis, tendensadhumili-
tatem fimul, & concordiam fovendam , Ut unufquifque confidcret , non
fuas virtutcs tantum, nec qus ad commoditatem fuam fpecTant tantiim ,
ied etiam aliorum virtutes, & quxad uniufcuj\<fque utilitatem ipecTants
fic enim alios pluris, nofmet vcro minoris arltlmaremus, & mfnus iniqui
inomnibus futuricflimus : Hinc Arg. 5, Si aliorum virtutes & commoda
ficut vcftra fpedaretis , concordiam facile cokretis : £rgo nifi iniqui
eflr, & haberi ftatuatis , C oncordia vobis colenda eft.
Verf. ?. Itatfue u fit ffeclui in vcbu qut fuit & in Chrifiohfu.
Adminiculum 4. & membrum quartum hortationis eft exeiriplum
Christi, quod lmitandum lpfis proponitur , ut humiiitatem difcant,
& fimul vjram chantatem ad concordiam excrceant, Hic primum inv
gcnere requirit ut idcm fit afrccrus iniis, qui fuit in Christo, Hinc
Ar-. 6. Tenemmific animo amcicrga vos mvicem , ficut ChristuS;
cft affecTuserga nos , tpfius modcftiam & morum fuavitatein imitantes.
Ergo dcbctis concordiar intcr vos impenfc ftudcre.
Verf. 6. J^ut quum effet tnforma Dei} non duxit raftnam^ pa*
rtm ejfe cum D E Q*
Arg. 7(
•qii EpMK ad Philippenfes; •
Arg. 7. fpecialius attingit exempli in Chri sto propofiti imitatio^
nem , verf. 6. & 7. iii hunc fenfum , Christus licet Patri cequalis,
humiliavit fe tamen ad mortem crucis , ut Pacem & Concordiam
interPATREM & nos conciliaret. Ergo multo magis debetis Concor-
diae inter vos colendae caufa , vofmet humiliarc Defcribitur autem
Christi excellentia hoc verfu : Hurniliatio verb ipfius , dur>
bus fequentibus.
lnforma Dci~\ Christi excellentia in fe ante alTumptam carnem
in his 5. defcribitur : 1 Quod fit perfona lubfiftens : 2. In forma De 1,
id eftt quod habeat eflentiam Dei, naturalibus proprietatibus Deitatis
imbutarr,feuquod(it verusDEus. 3. Qwpd fit imago Patris fubftantialis.
4. Qupd fit Patri asqualis peromniaj quiaeandcm habetcum Patre DeU
tatem : 5. Quod perfedle fciat fe nullam Patri injuriam facere, dum
jequalem fe Patri afrirmat,cV nullam eiinjuriam facturum fuule, (i non po-
fito decretode ipfius humiliatioue, voluiilet in* gloria fux Dcitatis cc*
tam mundofe oftenderc j hax eft Christi excelimtia.
Ver(. 7> Scd ipfe fe exinunivtt, forma fcrvi accepta fimilit ho*
tninibtu faclui :
Vcrf. 8, Et babitu compertut ut bomo7 ipfe fe fubmjtt 9 faclus
ebcaiens ufque ad mortem% mortem auttm crucis*
Sequitur Christi voluntaria humiliatio, quac exkanltio /m ipfttft
dicitur, non quod defierit efieinfe, quod erat, fedquodgloriac & ma-
jeftatis fuae manifeftationem iepofuerit , & abdiderit in forma fervi,
quafi nullam habuiffct, vel quali lta abjeciilet, ut nec amundo, imo nec
ab oculatis fuisfcrvis, nifi perrimas verborum & operumconfpicipof»
fet, quantum xconomiaoperis redemptionis poftulabat.
Gradus fcu partes hujus voluntariae humiliationis, feu exinanitionis
funt quinque, Primus gradus in eo conliftit, quod fiimpferit, feu ailum-
pferit formam fervi, feu veram naturam humanam, (qualis in fervis
viliftlmis, feu infiinae fortis hominibus repcritur) uaturamqug huma-
nam perfonali unione fibi univerit: hic ie dcmifit a ccslo ad terram.
Secundusgradas in eo confiftit , Quod in humana natura demiferir fe
infra ftatum liberorurn hominum , ad conditionem externam mter ho-
mines abjectiftimam, ideft, fervilcm : ailumpfit enim formam fervi.
Similu~] Declarat ventatem incarnationis, quod fa&us fit fimilis no-
bis j Scut unus exnobis* innaturaehuman* partibus cifcntiahbus, cor-
pore
Caput Secundum. 413
rore &: anima ; fimilisin proprietatibus naturx humanfc naturalibus , &
jtibus omnibus ; iimilis in inrirmitatibus communibus, qu* ipeciem
humanam fequuntur : Denique quod fit nobis in omnibus iimiiis,
cxccpto pcccato.
Htbitu invcntm ] Confirmat incarnationis veritatem , quod habitu
compcrtus iit ut homo , nam omnts quicum eo veriati funt , boni pa-
ritcr & mali , omnibus modis quibus quivis homo comperitur homo,
obfervarunt & comperierunt eum efTe hominem verum , & certo cog-
novcrunt, ex vera corporis humani forma & fubftantia, ex veris hu-
manx vitx adtionibus , verifque verc hominis proprietatibus , omniquc
habitu inquo invcnitur ullus homo.
Jpfe fi fnbmijit ] Tertius gradus humiliationis in eo eft , quod cum
|H9 homo facTus efTet , nec nifi ex pacTo voluntario ad manendum in
terra,veljugum legis (meris hominibus impofitum) fubcundum obliga-
tus fuent , fquippe non merus homo, licet vcrus homo , fed Delis in
carne , cujus caroeratcaroDEi, &idcirco Dominus legis, nonfub-
lexerat) ie tamen ipfi fubmtfet , ieuexvoluntaria srconomia, fe Patrc
minorem in humiliationis ftatu fecit. ( nam naturae divinae refpeclu,
quac cadem eft Patris & hlii,minor efle non potuit ) jugumque legis,
mcris hominibus deftinatae, in fe recepit, ncc id folum , ied etiam
abfolute fe fubmifir, ut faceret omnia qux Pater imperaret ad hominum
redcmptionem perficiendam.
facltis obedUns ufjuc^ Quartus gradus in eoconfiftit. Quod fufceptum
jugum totavitapatienter geflerit, in omnibns mandata Patris exequens,
nfque ad mcrtem, feu dcpoiitionem vitac humanae, pro ovibus fuis , ex
jiiandato Patris.
Crucu ] Quintus gradusin eo eft, quod ad violentam, maledictam, igno-
imniofiflimam mortem crucis obediens fuerit.
Vcri. 9« ghtapropter etiam Dew ipfum in fummam extulit fub*
Iimttatemy ac dgnavit ei nomen quod ejl /upra omne nomen^ ;
\crf« io« Vt ad nomen Iefu omne genu (tflectat y ctleflium ac
terreflrtumy & fuhterraneorum^, :
Verf. 11. Omnifque lingua confiteatur r~Dot?iinum ejfe lefnm
Chriflum, ad vloriam Dei Patrts.
Sequitur tribus his verfibus Christi propter nos humiiiati fccun-
dvim humanam naturam rcmuneratio, per ipiius cxaltatioiiem propter
E E e nos:
414 Epift. ad Philippcnfes.
nos: Unde deducitur Arg. 3. in hunc fenfum , Sicut Christus pofl>
quam (e humiliavit ad reconciliandos De o homines» pacemque inter par*
tesconnrmandam a DEoeftexaltatus,& gloria coronatus: bicetiam vo-
bis Concordia* in Ecclefia tuendse caufa, vofmet humiliantibus expeclan-
da eft exaltatio. Ergo (i verum iter adgloriam tenere vultis, imkamini
Christum, & Concordias fovendae caufa vofmet humiliate.
Qutpropter ] Senfus eft, Quia Ch ristus propter nos m noftra carne ul-
tro fefe humiliavit, obediens factus ufque ad moitem, De us eum proptec
nos, in carne noftia etiam in fummam extulit fublimitatem • Nam fufci-
tatoCHRiSTo a mortuis ad vitam glonafam & irnmortalem,elevato
ad /upremum Ccelum, & coilocato ad dextram fuam in dignitate & im-
perio, fupra omnes creaturas 5 dedit fecundum gratiofam iuam volunta-
tem, & difpenfationem negotii de falute noftra gratiofam , nomen fupra
omne nomen^glorificans Eum ea gloria quam olim habuitapud Patrem,
(patefacta fcilicet gloria Deitatts,qux prius occultabatur, & patefa.ta
hypoftatica unione humans natur* ) nnperans & efriciens,ut Chr i s t us
crucihxus, ubique prardicaretur, dominaretur* adoratetur, invocaretur ut
verusDEuSy&unigemtus Dei Eilius.
jfi nomen~2 Erficaciam & etfectum hujus exaltationis Christi fe-
quuturum oftendit Apoftolus, nempe ; Quod. omnis creatura tandem fub-
jicienda fit Christo, lta ut nifi fponte ie iubmittat, cogenda f\t tandem,
nomen, feupoteftatem,autoritatem, & dominiumejusagnofcere fquod
Metonymia Genuflexionis exprimitur). Quod ad Coeleffia attmet, non eft
dubium, quin Angeii, & Spiricus Juftorum eigenufieclant,hoc eft, eife
fubmittant ; nam Sptritus genua proprie non habent. Qupd ad terreftria,*
Omnes homines tandem conritcbuntur, li non fponte, faltem mviti & co-
aeti, Chri stum qui crucifixus elt, Judicem efle, & Dominum, & De i
Ii 1 ium. Demque, quod ad fubterranea attinet : f quo nomine intelli-
guntur Dxmones, & fpintus Damnatorum, qui jam funt in cai cere ) fi-
Itendi funt impun omnesfpiritus ilii, ad ejus Tribunal, nolint velint , &
fententiam Judicis cum agnitione Majcftatis, & Dominii ejusadmii-
fori. Atque ita tandem genuflecftent, etiam omnes ejus hoftes, quicunque
nunc k ei opponunt.
O/nnifque iir,gm~^ Denique, ne a^nitio nominis, & poteflatisCHRiSTi
tota dinvrri videatur ad ultimum ufque judicium, declarat £bre ut omnis
lingua, ieu ex omni gente & natione, gloriam acccpturus fit Chr i stus,
welin voiuntaria converforum ex Gentibus agnitione & profeilione, quod
Chbjstus
Caput Sccucfunu 415
ChMstus fit Dominus, idque ingloriam Patms (quivult honorari
inFlLii iiii Unigeniti glorificttionc) vel quia multi noii cmvertentur fb-
re tandem in Die Judicii , ut clariiliiiiC & plcniilime patefiat Chri st t
dominium< cum omnes Creatur* in Coelo, Terra, & Inferno ipfum
agnofcent Dcminum.
Verf. 12. Ttoinle, dile&i mei, /icut femper obedijlis, non utin
prxfentia meafolum,fed nunc multb magts in abfentia mea} cum ti-
n,ore ac trcmore njtflram ipforum fatutem conficite^,.
Arg. 9. Ad concordiam colendam, conclufionis forma ex fuperioribus
deductum: Semper mihi aufcultaftis haftenus , & cum praefensellem ,
obediviltis mus exhortationibus. Ergo huic exhortationi ad Concordiam
inter vos colendam obedire debetismultomagis inabfentia mea , cum
pauciora ad jumcnta ad a:dificationem,& plures lnimicos, qui vos in partes
xcindant , habctis.
Cum timore ] Arg. io» Curfus ad falutcm inchoatus, in ftudio juftitiac
conhciendus cttvobis in timore & tremore, ne offendatis invia, vel
Deum ullo modo provocetis ad iram : Ergo colcnda eft vobis inter
\os Concordia; nempe in Fide, Chaiitate, & Studio bonorum Ope-
ru.n. ut vcrfi 2. habetur.
Vcrf. 1 3 . 1)eu4 enim is ejl qul efficit in vobis^ ejr ut velitis^ &
MtejfaatUjprogratuita fua benevoleitttu.
Arg. 11. Confirmans (uperius, Nihil habetis in vobis propterquod
fuperbiatis, aut alii alios , in contentione contemnatis: Sedomnebo-
num in vobis eft a De o , qui & ipfuin velle bonum , & ipfum agere cifi-
cit in vobis , pro gratuita iua benevolentia : Ergo colenda eft concordia
infide, charitate& ftudio bonorum operum, & vobis conficiendus elt
inchoatus falutis curfus in tirnore & tremorc, neDEUMin vobis ope-
ra.item provocetis.
Verf« 14. Omnia facite abfqtte murmur.itionibu^ac dtfceptutionibu^l
Arg, 12. Hortationis forma propofitum, AlienidV. dcbetis tum ab
omni maligna & occuka fimuirate, tum ab apertis contentionibus &
rixis ; Ergo colenda eft inter vos concordia in ride , &c.
\ erf . i 5. V* fitis irreprebenfi & jtnceri, Filti , inquam , 'Dei ,
iuculpatt y m medio nationis pravt, ac perve^U % inter quos homn
ncs ftlendetis ut luminaria in mundo,
Eee 2 Verf. i5
415 Epift. ad Phiiippenfes,
Verf. r 6. Sermonem viu pratendentes X ut glorUri pojfim in
Jie Cbrifii me non fiuftra cucurri(fe9 nec in vanum laboraffl^*
Arg. 13. Studendo concordiae , & vitando contentiones (& nonali-
ter) pracftabitis vos vere Chriftianos in confpeclu impiorum; ErgO co-
lcnda eft vobis concordia , & vitandx contentiones: generalia autem quae
hic requirit officia Chriftianorum , aliis atque aliis expreflionibus
commendat , Debetisenim, inquit, hculpati e(Te , quijure aquoquam
argui non poflitis , & fimplices feu finceri , in quibus innocentia & candor
appareat , 5c ut filii <Dei incttlpati Deum patrem veftrum fanftitate 6c in-
nocentla referre , ut ne hoftes fravi & perverfi jure reprehendant , five
culpent quidquam in vobis; debetis tanquam luminaria fpiritualia maj"ora
&minoia, verbo & opere , exemplaria juftitiae vos mundoin tenebris
jaccriti oftcndere , Denique illuminati a Sok /ufbitiae in Euangelio, feu
fermone Dei vivifico, debetis hu/us fermonis lucem , veritatem &
virtutem verbis & operibus pereunti mundo pr^ferre Sc exhibere, ut
falventur , quantum fieri poteft.
Vt glorim^ Arg. 14. Siconcordes vixeritis f & vos, ut decet fide-
ks, geratis, gloriabor ego in falute veftra in die j"udicii, quando la-
borcs mei in Euangelio non fruftra fuifie , fed ad veftram falutem ce£
fiile comperientur : Ergo nifi & mihi, & vobis invideatis tantam fe-
licitatcm , concordiac in fide , & ftudio bonorum operum, vobis in-
cumbendum eft.
Verf* 17» guin eiiam fi pro libamento offerar fuper hoHia fa*
crificioque fidei vefir*9 gaudeo & gratulor omnikus vobis.
Verf. 18. hidem autem & vos gaudete , & gratulamini mihr.
Arg. 15, Confolationem includens, ne affltclionibus Apoftoli contri-
tlentur, in hunc fenfum, Ego per Euangelium adduxi vos adCHRi-
stum, tanquam facrificrum, ut maftatis affe&ibus veftris pravis, hof tia
fancta, & accepta Deo fiftaminii £t jamfiMartyriimeiianguine, tan-
quam Iibamento addito, perfici poterit mei Minifterii, & veftrx fidei
jpirituale facrificium, gauderem de meobono, & gratularer vobis omni»
bus de veftro : Ergo vos mihi vicem rependite, & in unanimi facrificii
hujus perfeclione gaudete , & de fru&u laborum meorum mihi quid*
qu\d acciderit gratulamini: Qupd idem eftcum thefi, verf 2. Gaudium
sneum explete, at tde.m > fepiatit, eandem charitatera habentes, &c»
Secmdfc*
Caput Sccundum. 417
Stcundtu Pars Capitii.
VcrC 19 Spero autem in Domino lefus me Timotheum hrevl
tnffurum vdbis* ut & ego bono fim anlmo, coqnito ftatu veftro.
Secunda pars Capitis , in qua confolatur Philippenfcs, cx commen-
datiooe Timothei ad eos venturi s ( addita fpe adventus fui) & Epa-
phroditi jam profecTi ad ipfos ; opus enim erat Philippenfibus his auxi-
ihis adverfus fedudtores , & male fcriatos homines , qui ipfis intidia-
baiitur, eilque negotium faceflcbant :
Vt & <go] Finem miflionis Timothci oftendit Apoftolus hunc efle,
ut & llli coiilblationem caperent ex nuncio libarationis fuiipfius a vin-
culis, ad eos perlato per Timotheum, & ut ipfe per rediturum ab W%
Timotheum confolationcm etiam caperct ex nuncio , de profpero
ipforum ftatu.
Verf. 20. Neminem enimhahec 1 pari animo prtditum } qui ger-
mane res veflras curaturu* fit-*.
Argumenta commendationisTimotheifunttria : 1. Quia flemofam
prompto & fincero animo aftecTus erat ad falutem , feu res ipforum ar-
tandas, & ipforum confolationem promovendam , quam Timotheus.
Vcrf. 21. Nam iimnes qu&fua ipforum funt qutrunt , non fU
Cfmfli Ie/k.
Arg. 2. ConnYmans fuperius, quia cum omnes fere alii qui cum
ipfo erant , commoda & quletem fuam fequentes detrecTabant tam longi
itineris fufceptionem ad Philippenfiumconfolationem 5 folus Timothe-
ns ad iter paratus fuerit , Christi & Ecdefia: negotiis > commoda
fua & quietem fuam, pofthabens*
Verf. 22, Tono prohationem eju4 noflh^ quod veluti cum pattc
jihus^ mecum Jervierit in Euangelio,
Ars. J. Commendationis, Quia non ita pridem Thnotheus eodem,
cum Apoftolo animo Philippis fervierat in Euangelio, quod ipfis ex-
perientia notum erat.
Verf. 23. Munc igitur $ero mc mi[furum Jimulatque videro rc-
rum mearum flatum^,
Verf. 24. Conjido aiitem i^TJomino^ me quoque cito venturum
*d vqs*
.Tempu*.
4I§ Epift. ad Philippenfes* •
Tempus"iniflionisTimothei oftendit futurum, quam cito fibi de fu*
ex vinculis bberatione certo conftiterit , Simul ipem facit adventus |
fui , fperabat enim forc piopediem per Dei bonitatem , ut e car-
cere liberaretur.
Verf. 2?. Sed necejjarium duxi, Epaphroditum Jratrem & colle-
gam ac commilitonem meum , vejttum autem legatum , quique mihi
(ubminiflr avit qmhx* mihi opws erat > ad vos mitterr^,.
Fuit fpes adventus Timothei, & ipfius etiam Apoftoli , fequitur re-
mifiio Epaphroditi Paftoris Philippenfium, qni pecuniam inPauliufum
attulerat , & Paulo in carcere ad tcmpus miniftraverat : Hunc commen-
dat quinque Epithetis hononficis ; i. Ut fratrem : 2.Cooperarium : 3.
Commilitonem : 4* Fidelem legatum Philippenfium : & 5. Publicum
Jvliniftrum neceflitatis Apoftoli incarcere.
Verf. 26 JfhtonUm expetebat omnes vos^ & gravijjlml ange*
batUY, propterea qubd audfjjetu eum AgrotaJJi^,*
Cauias remiflionis ipfius oftendit quatuor, quae & commendationis
funt Argumenta. Prima eft Epaphroditi in Phiiippenfes Paftoralis amor :
2. Solicitudo ejus de Philippenfium dolore , quia fciebat eos de ipfius
morbo certiores faftos,& de recuperata valetudine nihil audilTe.
Verf. 27. ht certe <egrotavit proximl mortem : fcd Deus mifcr*
tm eji ejtu, nec cjus folum , fed & mei % ne dolorem kaberem fu+
ptr dolorem-^.
Rumorem de Epaphroditi moxbo conflrmat,& cornmendat fpecialera
Dei gratiam facTam, &erga Epaphtoditum, 6c erga fe, qua Deus
curabat, reftituendum Epaphroditura, ad fanitatem ne Apoftolus ni-
mis aflligeretur.
Verf. *S. Eo ftudiojttu itaque eum miji , ut quum vidcretis
eum rttrfus , gaudeatis9 & ego magis vacem dclore^,,
Tertia caufa eum remittendi, fuit gaudium Philippenfium ; Quarta
caufa fuit levatio aegrituiinis Apoftoli, qui in Philfppenfium gratiam ma-
iuit fe privari Epaphroditi fervitio, alioqui pernectilirio, quam ferre ut
slli diutius carerent fuo miniftro.
Vcrf. 29- Excipzte igitur eum in Domino cum omni gaudio : &
iales tn preiio habeti.
Hinc
Caput Secund um. 4 if
Htnc hortatur ut cum excipiant /Tcut dignuserar, & tanquam gemmam
KK thclauruni, eum & fimiles Miniltros in pretio habeant.
Vcrf 3^>. Wj^ propter opm Chrijli accejjit ad mortem ufqtie %
uon hMto viu rationc^, > ut fuppleret defettunu* vefiri erga
me cfpcti.
Hortationis rationes addit quatuor : Piimo, Quia opus Christi
peiegertt in Apoltolo confolando: a. Quia cum pcriculo vitae Apo-
itolo miniltravent : 3. Qma iervitium fuiceptum prxtulerat vitae fuae,
'negligentior valetudinis iuae , quam rerum Apoftoli curandaium : 4«
Quia fuppleverat abientiam Philippendum, qui ( ficut ex debito tene-
bantur) itudioic cupiebant Apoftoii neceflitatibus mfervire.
nii
Caput Tertium.
Ci
tm/.
\0C CaPlte fJortdtur ^Xpcficlus^ ut acquiefcentes curn
3 ixtitia in folo ChristO t fett fila ejm justitia, gratia &
virtutettanauam ad fmditatem & felicitatem abwide fujfui*
ente , caveant ftbi * ffeudtpoflotis, & feauantur exempk Jpo*
Holomm% & fiddium Mtnijlrorum Chrijli.
UortutionU primd tria fttnt membra tribuA primis verjtbtis propofta : Tri-
mum , Vt gatideant in ttno Ckrijto. Cecumum, Vt cave.tnt jibi a Jal/is doctoribus
jud.ii^mtittis. Tertium , Vt imitentur exemplnm Jtpostolorum & fiMium9
mu flf'ft* t9t* udharent. Aronmenta hortationis funt novem , qut omnia ur-
(ent, ut adhtrentfi ChriHof imitentur ^po/hlortm exemplum.
r QVod fuperejly Fratres mei , gaudete in Domind. Eadem
V crl. -^-[Crlbere vofos, me quidem h*ud piget^ vobis autem
tuturrL^ efr>%
Primum hortationisrcembrum, utgaudeantin Christo, ideft, cum
lxtitia acquie^cait in ejus juilitia & virtute, nec fibi extia eura fubfidia*
quarrantadialutem: proponitur autem iltud quafi finis totius fupeiioris
doftrin£}& Chriftianorumomniumoiriciorum compendium.
E aiem ] Argumentum primum , Per occupationem objecrionis,
fcfque adeo utiiis v^bis eft hxc hortatio , ut mihi non fit mokitum
cam
4*0 Epift ad Philippeofesi
cam faspiu? repetere Sc inculcare , nec debet vobis efle moleftiim ^
candem farpius audire : Ergo hanc do&rinam de Christi iufficien-
tia penitus imbibentes, ip(i adhaerete.
Verf. 2« Cavete canes, cavete maks operarioj* cavete concifionem,
Secundum membrum hortationis , Ut caveant fibi a Pfeudapoftolis,
qui j*uftitiam ex operibus & ceremoniis legis cum gratuita jultificati-
one perfidem, nexu impoflibili , conjungebant.
€anes\ Arg. 2. Pfeudapoftoli ex Judaris judaizantes, juftitiam le-
gis cum juftitia fidei confundentes » & fic in juftitia Christi fola noiv
acquiefcendum docentcs, non funt fancli De i cultores , ut prae fe ferunt,
fed impm canes oblatrantes purar Euangelii doclnna: , &finceros Chri-
s t i fervos conviciis profcindentes; non funt bonorum operum Patroni ,
fed mali oferarii , non digni qui circumcifionis honore gaudeant , fed
concifionis & perditionis autores audiant , quippe qui falfa fua dodrina fe-
iplos & alios a Christo abfcindunt & perdunt, aquibus, quia peri-
culum imminet , vobiscavendumeft: Ergoin Chri sti gratia& vir-
tute fola acquicfcendutti eft.
Verf 3 Nos enim fumus circuncifio, qui Spiritu fiervimm Veoy
& gloriamur in Chrifto Iefu, nec confidimus in carne.
Tertiummembrumhortationis. In quo proponit exemplum Apofto-
lorum&fidclium, qui Christo toti adhaercbant ; Primo m genere,
deindefpccialius,fubinde repetita exhortatione, ufque adverf. 18.
TSos fumu*.~\ Arg. 3. Soli nosApoftoli, reliquique Fideles, titulo vere
circumciforum honorandi fumus, qui acquiefcimus in Christi jufti*
tia, qui nempe 1. interno & fpirituali cordis afiectu Deum colimus : &
3. fn Ie su Christo, ut unico & fufficiente Servatore gloriamur; 3.
Non autem fiduciam noftram in ceremoniis,in carnali circumciftone, in
externis privilegiis ulhs, autaliis ejufmodi praefidiis repofitam habemus.
Ergo vobis in fola Christi gratia & virtute nobifcum acquicfcendum
cft, Ci vere circumcifi haberi vultis.
Verf. 4. ^uamquam ego habeo de quo confidam etiam in carne*
Si quifquam alius videtur fiduciam habere in camet ego maxiwl
habeoj
Arg. 4. A fpeciali Apoftoli excmplo, pcr occupationem objectionis
propofitum : Ego Paulus, cui materia gloriandiin carnalibus, feu exter-
nis privilegiis,amplior quam Pfeudapoitolis ullis fuppetit, rejecla omni
conridentia
Ctput TertluflU ' *4*
confidentia in privilegiis vcl operibus meis, acquiefco in folo Chri»
sto, & in fanctitate ad falutem per folumCnRisTUM profkerc llu-
deo. Ergo etiam vobis uiChristi folius gratia & virtute mccumac*
quiefccndum cft.
. <$. Circuncifus iclavi die, ex gente Ijraela , tribu Benjt*
miriy Hcbrdtu ex Hebr^ rdigione Phartfjtut :
Verf, 6, ^uod ad zelum attinec, pcrfequcnt Ecclefiam\ quodad
jufiitism qu<* efi in Lege irrcprehenfm.
Suum hoc cxemplum explicat luculenter, enumerando octo glo-
riationis carntlis caufas, verf. 5. & 6. 1. Circumcifus fum, 6c in
populum Dn lelatus. 2. Circumcifus octavo die, fecundum Legerr*
prxcife,non ut Profelyt3 quivis, fcd ut natus Judaeus: 3. Ex nobilifli-
mo populo Ifaelitico: 4. Et ex nobiliori tribu Ifraelitarum , nempe
Benjamin, qui ex Rachel matre libera, una cum Jofepho natus eft, ex
cjua tribu primus rex Saul electus erat, ad cujus nomen datum vidctur
ApGftolo noftro noracn Sauli : 5. Hebracus ex Hebraeis fum, ideft>ex. ea
familia qux non commifcuit fe matrimonio cum Gcntibus : 6. Pharife-
us eram, ex Sec*ta inter Jud«os clariflima : 7. Zelo fupra reliquos Pha-
rifacos fervcns eram, ufque ad perfecutionem Ecclefiae ; hic zelus licet
peirimus fuerit in fc, in oculis tamen eoruoi qui zeloLegisgloriabantur,
-gloriofus erat : 8. In juftitia externa, qu« quidem ex Legc obtineri po-
tetr, irreprenfibilis eram coram hominibus.
Veri. 7. Sed qu£ erant mthi lucro, ea duxi fropter Chrifium
damnum eife»
Primo enumcravit privilegia fua, & glorfandi in externis ampliorem
materiam, quam Pfeudapoftolis fuppetebat. Secundo loco abjicithxc
ornamenta religionis, qusc magrii arftimabantur a Judaizantibus: Etli-
cet ea olim in lucro pofuerit ante converfionem ad Ch r i s tum, falfo exi-
ftimans ea plurimiim ad falutem contoliffc,nunc tamen poftquam Chri-
s t 1 cognitionem adeptus eft\ i Sp iri tu San&o cdoctus nihili ea facit,
imo verd propter Ch r i stum ifta omnia damnofa elfe judicat, quatenus
dCHRiSTi Fide abducebant ipfum, vel quatenus conftabant ei aliquo
negotio 61 labore, ut omnibns his renunciaret, purumque fe confervaret >
ne ifta fidem ipfms in Christum quovis modo impedirent. Dirficile enim
efthisqui in aliquoexceilunt,vel qui privilegia aliqua habent nuilatenus
iis niti, fcu conftdere,
E f f Yerf &.
42 % Epifr ad Philippcnfes.
Vcrf. S*. J£f*;* tfr/dw w^ duco omnfa dxmnum ejp propttt>
eminemtAm aognkfotA Cbrtjli lefa "Domfni msi\ propter quem Ou
mnibws iftti meipfum multavi , eaqae duco pro ftercoribw* ut CbrJ*
Stum lficrifaaa/?L-j ;
Tertio loco, prsftei ea quibus in Judaifmo aemulis fiils fuperior erat*,,
omriia i-tiamalia abjicit. Notum enim eft, quod millia multa animarunv
ad D£hm. converterit: quod multa egerit & paflus iitpro Chr isto^ in.
qtiibus fi quilquam poifl&t gloruri, ;ile magis : omnem ramen hancfuaov
j . titia n inha:rentem,feu opera oirmia bona, etiam poft hdem faera vel.
nJa in caufi juftificationis iimul omnia rejicit tanquam <r*u,3«*« &.
tiamna, non quod p.enitueiit eum laborum, vel quod nonexpectaiit pro-
miflUm ex gratia mercedem , (ed quod piiviiegia illa, & operuna fiducia,
prorius lmpediviiTc it juftit'» Christi applicationem, ii illa in cauia ju-
uiricationis attuiifletad Dei rribunai , ubi opera excludunt gratiam, &
grat a extDdit opera : nec pxnitet eum huj*us jactune ', quippe qux com-
peiif tur fuperabimdeper excsiientiam juftitis Christi imputatae, &.
per fidcm magis magifque fibi applicandar.
$fptr-.cptm~\ Sinceritatem propofiti fui de rejiciendisomnibus rebus
prae ftudio habendae jullitiae Christi probat duobus indiciis. Indici-
um i. eft, Quod j'am jacluiam fecerit amicorum,patiia:, & omnium, quae-
chara ipfi efle poterant in carne , quando primum le ad Christum*
pr&dicandum, & crucem ejusferendam contulit. Indicium 2. eft, Quod
jam rejecta contemnat tanquam quifquilias, prae juftitia Christi,
feu prae Christo per fidem in juftitiam applicato. Hinc argurnentL
vJs melms jam apparet, Ego qui privilegiis extemis & operibus poifcm
confidere fi quifquam, omnibus illis renuncio , ut in Christi jufti-
tia & virtute acquiefcam. Ergo & vobis una mecum in Christo
stquicfcendum eft.
Vt Chrittnm ~] Rationes fententix fuae fixae reddit vatias, qux pro
argumentis ad hortationem confirmandam faciunt.
Arg. 5, Egoomnibus priviiegiis , & operum meorum meritis renun-
cio, ut lucrifaciam Christum, qui (e fuamque juftitiam non commu»
mcat ulli, nifiei qui juititia: propriae renunciaverit,fiduciamque omncm .
in operibus 6c dignitate propria abjecerit. Ergo & vobis idem me-
cum facicndum eft? niii Ckristum amittere velletis.
tficrifadnm 1
Caput Tcrtium. 42 >
:m~] Argio*. Renunciandofiducixin operibuS & privilegiii
mcis,Chnltumqucipforunilocoamplectendo, Christum & Chri sti
nitlucrifacio , tan urrj abeft,ut quicquam amiicrim hac privilegiorum
M vru.n mc< rum renunciatione : Ergo & vos (i;niliter una mecum
omncm carnalcm fiduciam abjicite, & in Christo acquieicentes
ipium lucrifacitc.
Vcii. 9. Et comferiar i» eo , non bjbent mexm ju/litijm} ncm-
pc e/ud ctf ex LcgeX fed eam qu* per fidcm efl Qortfif^ id eft >//*/?*-
tum qua? eft ex Deo per fidim^.
Arg.7. Explicans fuperiur, Cumvenerit Dfius ad judicium , non
nifirenunciandomeis mcritis invcniri potero in Christo, deftitutus
omni fiducia in mcorum operum inhaerente juffcitia , & indutus impu-
tata illa Christi julriria, quac a Deo giatis datur, & pci fidem no-
bis applicatnr. Ergo vobis una mecum renunciandum cftveftris meri-
tis, &in Christi juftitia & virtuteacquiefcendum,ni(i extraCHRi-
stum inveniri vcllctis in die judicii.
Vcrf 1©. Vi co:>nofcam eum^ rjr vim refurrcftionts ipfius , &
cmmunioncm pcrfcjfimnm ipfm , dum conformis fio ipfim mortil
Pendet ientcntia a veriu 8. Conftructio hujufmodi cft. Omnem materi«
am fiduciarcxtraCHRisTuM profter<:oreduco;eoipiofine ut cognolcam
Christum , &c. Unde Arg. S. Quia non nifi raagis raagifque renun-
ciandoomnimateria? , kuobjectofiduciarextra Christum, cxperien-
tiafolide cognoicere potcro, ^uamverax, bonus, potens, &c. Chri»
stus fit, nec experimcnto percipcrc virtutem reiurrectionis ejus ad libe-
randum me a reatu & poteftate peccati , ncc cxperimento percipere
communionem & virtutem perpeflionum ejus; in quibus confifttt con-
formitas cum cjus morte ; propterta omnia proftcrcore habeo, ut hoc
fructu magis' magifque potiar; Ergo & vos una mecum , renunciantcs
omnibus excellu.tiis veftris , in Christo acquicicke, ut magisma-
giiquevirtutem & gratiam ejus cxpcriamini,
Vcrf. ix. bxpencns eccjuo modo perveniam ad refurrectioncm-
mortHOrum^.
Explicat quod dixit de communione perpeiTionum Christi &
confrnnitite cum ejusmorte, & addit Arg 9. Inhuncienfum, PoQ-
quam jam renunciavi omnibus privilegiis meis , & omni operum mc-
orura dignitati.tanquamfterconbus, ut lucrifacerem Cbristum, eti-
* * f 2 amfi
424 Epift^ ad Philippenfesi
amfi mihlin itinere ad falutem infiftendtim efle fciam ChrISti vc-
ftigiis, per continuas crucis auumnas, & communionem perpefiionum
ejus , bene tamen mccum adum exiftimo , f\ quovis modo deveniam
tandemad (anclimonias & felicitatis perfcd:ionem in refurrectione mox-
tuorum-: £tgo & vos unamecum idein fentite & agite^
Secunda^ pars CapiiU*
Ver£ 12« Nedum utjam metam apprehenderim , aut fam per-
feclwfim \fed perfequor3 cxperiens, an queque apprehendam cujus
etiam rei caufa apprehenfus fum h Chri/fo lefu.
Secunda pars Capitis, in qaa hortatur Apoftolns ut imitantes feipfum,.
& alios fideles Miniftros proficiant in ianctimonia , adhibitis (eptem
argumentis : & hic etiam feipfum in exemplum illis proponit, per oc?
cupationem objeclionis. Diceret forfan aliquis. O beatum Paulum, qui
omnibus renunciavit, ut Chri $tum cognofceret,eumque lucrifaceret,.
«juique jam adeo conformis effc factus Chri sto, ut nihil ei reftet, prae-
ter praemium immottaliratis. Refpondet non eifc hunc fenfum diclorum
fuorum: quafi diceret? Non eo harc dico quod fanclimonise perfecHonem
afcquutus fim , aut jam fim confummatus , kd perfequor metam per-
fe&ionis: Unde Argumentum ptimum , Egonon fum confummatus in.
fanclimoniafed pcrlequor pertedionem. Ergo & vos itidem imperfer
cli una mecum idcm agite.
Ab\>rekerAim~\ Arg. a. Apprehenfus fum a Chr i sto in efficaci vo-
catione, ineum finem, ut ego converfus proficerem in fide & fan&i-
monia, donec confummarer ; m eumque finem perfcquor hanc metam,.
j ut eam apprehendam : Ergo& vos una mecum idem agite.
Vcrl.- Ij' Fratres , ego meipfum nondum ariitrcr metam ap*
prehendije^j.
VcrL. i f. Tnum autem agO, ea quidem qux a tergofunt ohlivfa
fcens, ad ca vero qu<t afrjn\'funt contendens^ fcopum verfus fercr
ad palmam fnpern* vocationis Dei^in Chnflo le/u,
Verf. 1 5 ^uctquGt itaque perfecli fumus > hoc /entiamus : qucd
fiqutd' aliler /entitiSyhoc quoque vobu Deus retegef.
Arg. ?* Ei*o ex fenfo impcrfecYionis meas in fanclimonia, progreflus
oup. jamfecinonrefgicio, nec in mentem revoco , fed qiwnta conten-
^ tionc
Grput Tertium. 425
fione pofliim pe rcurro ftadium mihi propofitum, ut mctam in hujns vitae
, & prarmium vitar xtemx , ad quam Deus fupernc in Christo
rocivit me tandem aflequar: Ergo & vos omnes,etiam qui ;am adultl
tllis, ic maximos progreflus hsctenus feciftis vel fecifle videmini, llve aliis,
live vobis ipfis, unamecum idem icntite & ftudete ; hoccft, Abdicata
omni carnali fiducia , in (bla Christi juftitia gloriantes afpirate in
ejus virtute ad proficiendum in lanctimonia ; ut ad beaum rcfur-
reftionem fandem perveniatis.
QhoA //] Arg. 4. Si quid de petfectione Chriftiana aliter fentiatis, fe-
dncti a Pleudapoftolis, fperoDEuMqui vos convertit ai fidem Euan-
qdii> etiai» hanc veritatem vobisoftenfurum, & vel efrefturum utidem
ientiatis mecum de jultitia Ch r isti & virtute ipftus ad finctimonia: ve.
ftrx incrementum , vel periculo & magno malo veftro vos In aliam a mea
doctrina fententiam feceilifle,ievelaturum : Ergo yos una mecum idem
de perfeclione Chriftiana fentite.
Verf. \6, K^riuwien in eo ad quod pervenimus } eadem inced-a*
nausregulx cy itidem ftmus affetii.
Jli.icat fpem fuam de falutari revelatione veritatis, de qua agit ad ftu-
diofcs veritatis & pacis , per fpecialem hortationem eos incitans ad con-
ftantiam , & finceram concordiam colendam, in ea veritate in qua jain
confentiebant, de gratia & falute per Christum fecundum Scripturae
Canonem , bene fperare aufus de illis folis qui hanc regulam fequuturi
erant : quafi diceret, Nos qui veiitatis & pacis cukores fumus , & Scri-
pturam vcntatis falutiferaeCanonem amplexifumus, perfeveremus 10 eo
ad quod De i beneficio pervenimus , &: fecundum hunc Canonem ince-
dentes, eodem animo afTecti fimus: reliquos vero De o tk difciphnae ipu>
us in Scriptura politae relinquamus.
Verf 17, Ejlcte frnulimitatores mei^jrAtres, & eos conjtderate
qui ita inadunt^ficut habetis nos pro exnnplari.
Arg. hortatioms ;. Prxter me habetis alios Dei fervos, qui ean-
dem tencnt vi3m quam ego , in docrrinae & vitse degendas ratione, qui
nihii pmer fidemin Christum,& fan&imoniam per ilium obtinen*
dam fpirant : Ergo & vos imitamim hscc exeroplaria.
Verl. 18 Aam cemplures incedunt quos j<epe dfxi vobu,nunc:
Autem & fltns dico^ hojles cfie crucu Cbrt/ii ;
Arg.ft-
't%6 Eplft. ad Philippenfe^
Arg 6. Hortationis,confirmansfuperius: Multi funt docrores Pfcud-
apoftoli, 6c faifi fratres, qui lnimici funt crucis Christi, id eft, qui
alia ratione quam per folam Christi crucem, peccata expiari, &
homines fervari docem , & qui proliteri noLunt veritatem C h r i*
st i , ubi periculum eft crucis , feu perfecutionis : Ergo doctrinas
vitaeque meae , & mihi firoilium paftorum, rationem tanto diligen-
tius obfervate , & imitamhi.
Stepedixi"^ Hoc argumentum de vitandis impoftoribus (quiajufti*
tia & fanctitate , quxeft per Christi crucera, abducebant ) confir-
mat feptem rationibus : Ratio prima , Quja non jam primum, fed prius
faepius , de hujufmodi nebulonibus venturis , prscmonui vos.
l^uvcflens^ Ratio 2. Quia nunc flens admoneo de illis vitandisi
itno dolcns, quod Ltiufmodi iirepfennt in Ecclefiam, & pro vcris do-
ftoribus ab alkpibus recepti (int.
Hotfes 2 Ratio 3 . Quia funt Chrifti hoftes hoc ipfo nomine quod fint
virtutis pailionurn Chrilti hoftes ; & quicruccmCHRisT 1 pro veritati*
dcfenfione nolunt ferrc.
Verf. ip. J^uorum fnis cft exitium , tjuorum Deus eft vtnter%
& gloria in confujionc ipforum , qui terreflria curanf.
Qj4Qrum~) RatiD4« Quia periturifunt illi impoftores, & quicunque
corum viam fequuturi funt : Vitate eos igitur.
Venter~\ Ratio 5. Quia fervi funt & cuitores ventris fui, id eft*
nec Deum , nec hominum falutem curant , fed cutem & volu-
ptates (uas tantiim.
Cloria lt Ratio 6. Quia quam atfe&ant gloriam inter homines , cx di-
vitiis, profperitate, & carnalibus praerogativis, ipforum dedecus eft.
Tttre/hia'] Ratk>7. Quiaterrena tantum fapiunt, utopes, honores*
amicos, gulam, voluptates, & esetera fimilia : Ergo vitandi funt i
vobisqui fpiritualem& caleftem vitam expetitis,
Vcrf. 20. Ncs enim ut municipes cxlorum nos gerimun unde
gtiam Servatorem cxpetfamu* ^Donnnum lefum Chriftum^ :
Arg. hortationis 7. Caleftis admodum eft noftra conditio, qui fola
Christi gratia & virtute freti, contendimus ad profkiendum in
ftnctimonia : Nos veri furaus coelorum municipes , & in calo , aniffio
& affcctu vcrfamur, ubi aliquando gloriticandi furaus. Ergo noftrum
excmpluin imitamiiii. Fshcitas autejn vere fidelium declaratur 111
his quatuort
1
Cjput Tcrtium. 427
h\s quatuof. Primum eft , Quod jus in civitatcm cjeleftem habctmusf
qua jim animo & arVcctu veriamur, utcives rcgni Superni: Secun-
«ium cft, Quod lcientes Chiustum corporalitcr & locaiitci efle 111
ceclis, cxpectcmus Christum ex eo loco in die noviiTimo vcnturum,
vton judicem qui condcmnet nos, fcdServatoremnoftrum4 qui (alateai
noftiam omnibus numcris ablolvat.
Vcrf. 21. ^ui tranrftrmabit corpus noflrum humile, utconforme
ttrfori l'uo ghriofo^ pro cjficacitatc qu.i poteft etiam fietjiccrc
Jtbi omta>t->.
Tertium eft, Quod etiamfi corpora noftra jam fint corruptibilia, vilia
& mifera.ca tamen olim Christus immutabit prorfus, quo ad con-
dkionem in qua nunc funt, & a corruptibilitate liberabit.
C^r.formt ] Quartum eft , Quod Chri stus corpora noftra confor-
miarcddct corpori fuo gloriofo, ut (icut fecundiim iubftantiam, &" li-
neamenta, idem manet Chrifti corpus, quod prius in tcrra erat, fcd
qualitatibus nautatum eft: fic ethm & corpora uoftra mancbunt ea-
dem iubftantia, & quahtatibus vilibus lioerata, gloiions indu,-ntur.
<Pro fjjic&citAte ~\ Hujus conditionis futur* certitudinem confirmat a
Chrifli poteftate & eiricacia, qua potcft rnortem & fepulchrum abokre ,
omneiqueadeocreaturas fibi fub/iccre, & proinde etiam corpora noftra
quibus vult qualitatibus induere.
Caput Quartum.
Efiat confirmationis Thilippenftum in fide & fancfi*
mo»ia ratio ultima, per hortatimes aliquot , & liberaiitatis
ipfirum er^a fe commendationem.
Capitis dua fnnt partes prtcitua ; In prima hortatur ad
virtutes Chrislianas^ ad veri. io. ln altera gratitudintm fuam
ottendit erga fhilippenfej, cb honcrmum ab iu ad fe mifjum f ad verf. 20,
fofi qu* fequitur EpijJoU totim Conclufio.
Vcrf. ii lTaclHe'fidtres met chari & exoptatl, gaudium & co*
rona mea} ita fiate in 'Domino^ dihtli.
Hortationes
4*8 Epift- ad PhiUppcnfes*
Hortationes ad Chriftianas virtutes funtfeptem: Hortatio priina,lTt
fartatn teftam confervent do&rinam de Christi gratia &virtutc,
conftanter in Fide & Sanclitate perfeverantes. Argumenta hortationis
funt duo: Primum avehementi hortantis erga eos dile<?tione,quam va-
riis Epithetis explicat. Alterum , Haclenus adeo cbnftantes f aiftis , &
profeciftis in Fide Euangelii, ut mihi Do&ori vellroa & gaudio* & orna-
mento fiieritis. £rgo pet tiate.
Vcrf. %. Euodiam precor & Syntcchn frecor^ ut ftnt itidetn 4/1
fecJ^ tn DominoX
Hortatio*. efi; fpecialis ad duas fceminas in Ecclefia non obfcuras, qus
in rebus ad rcligionem fpeclantibus, ut videtur,nonconfentiebantcum
Ecclcfia,& interfeetiam diffidium fovebant, quas nominatim rogat, ut
pofitis diffidiis in fententiis & affectihus, Concordiam piam & fincerata
coiant, qualem Dominus approbaturus eflcti
Verf. 3. ht roge te quofue9 focic germane , cpitularc iffis^ ut
qu<e in Emngelio una mecum certarunt^ unhcum Clcmentc quoqve9
& reliquu adjutoribm meti, qtterum nomina funt in libro vita.
Hortatio 3* adnnum aliquem ex Paftoribus, qui Apoftolofamiliarisi
& prg altis cognitus erat, ut operam fuam accommodet ad has duas
fceminas iti viara reclam, & concordiam inter fe reduccndas. Ratiercd-
ditur^Quiaquum primiim Apoftolus Ecclefiam Philippis colligeref, h*
dm mulieres ftudiofe pro tuangelii negotio proraovendo, pro ftationc
(ua laborarunt& decertaiunr, una cum aliis aliquot fratribus, ex quibus
crat Clcmens, & alii privati aliquo.t fideies Adjutores Apoftoli m Ecclc»
■lia Phil/ppenfium coiligenda, quosomnes etiamfinihil opuserat nomW
pare, eorum nomina fcripta tamen effe dicit in Hbro vitse, id r#, e.x £k-
efcis eosaffirmat,quodfacis hs efle potuit»
Verf, 4. g.iudete in Vomino jemper : rurfumlnquatn9 gaudct^Jt
r Hortatio 4. Vt in rebus profperis & adverfis, oraninoque in omni
ftattw ipforum mutfitione$ ixtitte materiaminCHRiSToagnoicentes^
ioiidum gaudeant gaudium.
VaC 5. tMchcratio vtftta notafii omnibm hominibm* Vminm
ftofi tfr**
Hortatio j. Ne cum croximis ftrido juse. agant , fed potius conditi-
bnera prcximorjura conuderantes de jure fuo .remittant , utque omnes
hanc
Caput Quartumr 42^
fumc ipforum moderationem cxperiantur. Ratio redditur, Quia Domi-
10 rocdio noftri verfatur, per Sp iritus fui prarientiam, & non longc
ibcft adventus Ejus vifibilis ad judicium.
Veii. 6. De nulla re folictti eftotetfed omni in re precibxs &
fupphc.itionc cum gratiarum aclione petitiones veflr* innotefcant
apiui ^Deurn^.
Hortatio 6 Ut ftudent&s officiis fuis fatisfacere, cavcantfibia difE-
denti anxietate in" omni negotio, & curas fuas m precationibus & depre-
catiombus^cum Grariarum actione inDEi gremiumconjiciant.
Vcrf» 7. Et pdx Dct qux fuoerat omnem tnttUeclum > prafidio)
trit cordibu* veftris^ & mtntibuA vcHris in CbriRo lefu.
Ratio hortationis, quia fic fieret, ut Pax , feu animi Tranquillitas,
(fuperam omnem captum rationis natuialis) quae fidelibus a De o con-
ceditur , quafi mil tari prjefidio cuftodiret ipforum corda , adver-
(as Satanac & mundi tentationes ^ & mentes ipiorum ftabiles inCHRi^
sto co.jfervaret.
Veri. 8 £>uod reliquum efl fiatres, quxcunque fmt vera^qu*-
cunque veneranU% qu<tcunque jufta , qu&cunque pura, qu&cmque
amabilia , quecunquc boni nommts , ftqua virtut^ ejr fi qua laus efi p
b*c cogitate^, \
Hortatio 7. Ne abhorreant a virtute ulla, quam inter Ethnicos obfer-
vareitf, fed contra, poft feriam examinationem ample&antur quodcunque
verum, grave feu venerandum, juftum & purum, & quodcunque in mori-
bus amabik,velcommendatione dignum perfpicerent.
\eri, 9, J^U£ & Jidiciflis, & accepijiis, & audifiis, ejf <vidi~
fiisin me% h<tc, inquam,/ic/f*, & Dempacis aucor erit vobifcum.
Hanc hortationem confirmat duobus Argumentis : Arg. 1. Ab exem-
pio fuo , quod Apoftolus hzc & docuerit, & a&u fecerit, quando inter
ipios verlabatur, ut ipfi Teftes erant. Et<DeM~\ Arg. 2. Ab cventu
faiutari, quod hocpaclo pacemDEi, & communionem cum Deo Pa-
ciSjConftautiorem experturi efient.
Secunda-,. Pars Capitu.
Verf. 10- ^avifm fum autem in ^Domino magnopere^quod j*m
tandem reviruifiis in viftra pro me cura : qua de re tamen [olici-
ti eratis^ftd deflitudamini opportunitat^
Gcg. Secund*
4|0 Epift. ad Philippenfes.
Secunda pars Capitis, In qua ut gratitudinem fuam oftendat erga Fhi*
lippenfes, pro pecunia ad ipfum mifla per Epaphroditum, commendat
ipiorum fadum decera Argumentis: i. Quia gratum iibi fuerat illud
ab ipfis miflum fubfidium : 2. Quja miflum honorarium ex virtute feu ha-
bitu Chrittianae liberalitatis quae in ipiis erat, provenerat 5 qui habitus tan-
quam viva radix in hoc aftu reviruerat : 3. Quia hinc perfpici poterat
ipforum tarditatem admittendum hocfubfidium,noaexdefecluchari-
tatis, fed opportunitatis potius provenifle .
Verf« 11. Non quod penurif mcx refteclu hfuar% nam tgt
didhi^ in quibns fum} iis ipfis contentm ejfl^,
Verf. 12, Novi autem deprimt , novi etiam ahundarei ttbique
& in omnibus initiatus fum9 & adfatuYitattm & ad cfuritionem,
id eit, tum ad abundanttam> tum ad inopianL^,
Obiter occupando objeclionem, amolftur a fe fufpicionem^quafitri*
fticr fuiflet ante acceptum fubfidium, vcl quod fua canfa gayiius fuiflet
pofl: miflkm pecuniam : Argumento fumpto ab asquanimitate fua in omni
conditione, ut qui didicerat utramque fortem £quo animo ferre, iifque.
yitx fubfidiis, .quas prseito erant, contentus effe.
Verf. 13^ Omnia valeo per Cbrijlum qui tne corroborat^.
Hujus sequanimitatis, & moderati in omnibus auimi fui gloriam afcri*
foit Christo, cujus virtute ad hoc corroboratus fuit.
Vcrf. 14. ^yLttamtn recle fecsjlis , quod Jimul commmicafiit
we* opprejfioni'.
Quarto commendat facTum > quod eflet communicatio cum ipfir
us affliclione..
Verf. 15 Nofiis autem & vos,Thil/ppenfes, cum initio Euan*
gelit profinfcerer e dfytacedonia> nullam mihi Ecclejiam communi*
ca(fe in ratione dati & accepti, mfi vos fvlos%
Arg. 5. Commendationis Philippenfium : Quod fbli illi ex omni*
bus Macedonias Ecclefiis inde ab mitio pradicationis Euangelii, inra-
tione dati& accepti, cum eo communicaflent.
Verf. 16. Nam etiam.TheJfk/onicam femel & iterum quod opus
&yat mihi mififtis*
Arg. 6. Quod jam tertio liberalitatem erga k oftendiffent.
Veif. 17;
Captit Quartuffl. 42 1
Vcrf. I7# ^onquoi re^ttiram donum\ fedrCc[uho fruSium txu»
bcravtcm qui in rationem vcftram indatur.
Arg. 7. Quod hic fiu&us fuerit ipfbrum fidei, quem Deus com-
pcniaturus elt in die judich, quo fruftu profitetur k magis dcledarin
quain luoullo privato commodo.
Verf. 18 ^ccepi autcm omniaf & abundoi explettu fum^ in-
quam, acceptis ab Epaphrodito *u& a vobis mifla fuerunt» odorc
bon* fragranti* hoftta Ijeo accepta ac grata^:
Arg. 8. Quod iumma pecuniae dc qua jfcripferant ad eum, fatis
ampla fuerit ( ialtem refpecla aeftimationis & frugalitatis Apoftoli )
quam fiunmam totam & integram fibi redditam cffc per Epaphrodi-
tum agnofcit.
OJorem^ Arg* 9$ Quod hasc beneficentia Deo non minus fuerit gra-
ta & accepta , quam oblata hoftia quae lub lege oftern folebat cum
fragrantiiliino fumtu.
Verf. 19. r~Detu autem metu fupptelit quicquid optu fuerit vebin
fecundum dtvitias (ua* gloriofe, in Chrtjio le/it.
Arg. 10. Quod Deus etiam in hacvita remuneraturus fit quicquid
in eum contukrant, ldque non ex ipforumi mcrito, fed cx divite &.
gloriofa fua gratia per Cmristum.
Vcrl. 20. Deo autem & fatri noHro fit gloria in fecula fecul
lorum^ {^4merL->*
Reftat conclufio Epiftola; , Cuj us trcs funt articuli : In primo pro
omnibus antediclis beneficiis praeftitis & praeftandis, laudaturDEus,ut
Deus , & Pater Fidelium, qui cx Fcedere & Paterno aftedu largitus
«rat, & largiturus erat omnia bona*
Verf. 21* Salutate omnes fancJos in ChriHo lefu, Salutant vos
qul mecum funt fratres*
Verf. 22. Salutant vos omnesfandit maxime verb quifunt ex
Ctfaris domo.
In fecundo articulo ponit falutationes fuas, & Euangeliftariim qui fe-
cum erant, quos fpeciatim fratresvocat, refpettu ofticii Paftoralis, & ad-
dit reliquorum San&orum qui Romae erant falutationes, po(ita diftinftio-
ne inter fratres, in Euangelii Minifterio laborantes, & Sanftos alios,inter
Gcg 2 quo&
r„ *•.**•
432 Epkl ad Phllippcnfei.
quos fpeciatim defignat domefticos Neronis, ut intelligerent furfle etf-
ain Aulicos id aula Neronis, qui Chri s t i ndem, & cum Chriftianis ali»
bi diligentibus, communionemproriteriaudebant.
Vcrf. 23 tfratia Domini noftri lefu Cbrtfti cummnibn* vobis*
kjimttL-*.
In tertio articulo claudit Epiftolarn, ufitata benedi&ione Apoftolica,
favorein Chb 1 s t i ,& omnia boiu.qux inde fluunt Philippenfibus optans»
W%r w w "W
jKr^3>j
te
EXPOSITIO ANALYTICA
EPISTOLM PAULI AD
COLOSSENSES
!
Rbs Coloflenfium filta fuh in Afa mhorfy
nempe in e* regione cjUte ThryoU facatiana diceba»
tur , non procul Hierapoii & Laodicea\ tjuarum ur*
bium jipoHolus diferte in hac EfiJloU meminit,
Occafia fcribendi fuijfe apparet 9quod jfpottolut
ex Epaphra Coloffenjium faftore , & aliis teftibui
fide dionis , accepjfet Colojftrfes folicitatos fuijfe *
ffeudapoftolts , partim ad Judaicat Ceremonias , par~
tim ad Tbikfophlcai JJtemUtiones , de Anqelis adorandis , admittendas i Ucie*
eo , ut in veritate ipjos ftabiliret, evidenter oftendit' in foU ChRISto,
ejnfque Euanoelio univerfam divirid voluntatis co?nitionem , aaeoque omnia jh~-
htis aternce prcefidia fujficienter nobis ejfe expofit* , & proinJe in hoc ternm
genere nihilextra ChrISTUM , ejufjue doBrinam QHArrndum ejfe,
Ejufdem eft argnmenti h*ec Episfola wm jHaad Ephefios % & btc iUiuA^
jwnpwdiiW7dmerito dici fotesl*
firimifaUi
Caput Quartum. 433
fmctpalei firtti hujtu EpistoLe, prxter direttionem & epikf&m* (k <]**
f*'..t!i\sionei & res privat* anttnentur ) funt du<e. ln prima, ad fidem Co*
Uffenhum corfirmandam , commendat doctrinam in aua ab Bpaphra inftituti
funt, ijciiatim, veri CHRlSTUMram fuU beneficiis magnifice defribit j boitim
tur.jne ad Cmstdntiam in fide ChrisTI , & ad fugiendum comptelas fx-
m iMtut contwiuy Capite 1. & 2.
ln fecundt farte , Trtctpta c\it communia ad vitsm omninm Videlium re-
cle injtituendam Jpctfantia , admislu interim Jpecialibm fractptu , *d omnes
wrdincs in familia dirigendosy irfcrvitntibus, Capite £, & 4.
Caput Primum.
^t^Apite primo, pesl EpittoU diretfior.em, verf. I. & 2. confirmat
Jty^fldtm ColoJJtnfium , & funm in ees amcrem , auatuor mcdis. Tii*
* mo , eratias aoendo pro ifforum fincera convcrfiont , ad verf. 9«
Secundo, pro iu prtcando, ah verf 12. Tertioy Eucbariftice frrtdi-
tando , certitnMntm ^edemptionis nojtrce fwdatam in gratia <DE1, & ex<
lettentia Chrijti , ad verf. 23. Quarto7 HortarJo eot ad perjeverantiam p
4A finem Capitis*
V f "P Aulu* Apofioliif Tefu Chrijli per voluntatem Dei^&
VerL * Timothem jrater,
IN Epiftols direcrione defcribuntur primo perfonae falutanres, Paulus
& Timotheus: Paulus, ab authoritate legationis, aCHRiSTo im-
rnediatc, a Deo Patre vero mediante Christo conceflx : per cu-
jus voluntatem Apoftolatu fungebatuY : Timctheus vero ( qui ttftis dr-
ligentia: Apoftolicaeinconfirmandis Coloflenfibusailumitur ) defcribitur
i confortio cum Paulo, nt frater ipfius, nonpropter fidei. profeflionem
tantumfed etiaro propterofficium prxdicationis ejuldem Euangelii.
Vcrf. 2. lu ijui funt C°l(JFs - fiwctu ac fidehbus jratribm in
Chifio^ CratU lic vobts & pax a T)eo Tatrc nojiro , & rDomino
Je(u Chrtflo»
Deinde defcribuntur perfonac falutatsf, feu membra EccleHae Colof-
fenfis &vocantur , 1. Fratres, quia regeniti ab eodem Patre, in ean-
dem fpcn) hareditatis: 2» Sandi, quia Deo conftciatj, & a Sp-i^
RITU
434 Epift» ad CololTenfes* •
RiTuSanflofanflificati \ Sc 3. Fideles, quia per fidem Christo
infiti fuerunt: Denique,per benedi&ionem Apoftoiicam applicantur Co-
loflcnfibus Gratia & Pax : Gratia comprchendit omnia fpecialia De i
favoris ef?c<fta , quaeper modum fanclificationis ad fdicitatem tendunt:
Pax vero comprehendit omnes fclicitatis gradus , ufque ad perferti-
onem in Cceto; Autor & efficiens bonorum ftatuitur Deus Pater,
& Iesus Christus ,*qua Filius & Mediator, in efficiendo t Patre
fuo ordine ppfterior.
Verf 3. Gratia^kgimm Veo & Patri Domini noftri lefu Chri^
fli/emper pro vobis precantes :
VaU 4 Audita fide veikra in CbriHo lefu, , & cbaritate h
omnes favftds;
Primus modus confirmationis fidei Cololfcnfium eft per gratiarurn
acYionem, proipforumfinceraconverfione. Hujuimodi argumenta funt
feptem, qu* omnia probant corroborari in fide debere Coloflcnfcs:
Argumentum pnmum , Poft acceptum nuncium de veftra converfionc
ad hdem5amplam mihi materiam praebuiftis gratiarum aclionis & preca-
tionis ad De , m ; Ergo vel hoc nomine confirmari dcbetis in fide.
Cbmtate J Arg. 2. Fidei veftras iri Chri sto linceritas per dile&io-
nem etga omnes Sanclos , palam innotuit, cujus rei fama ad meas aures
pervenit , Ergo in fids corroborari vos confentancum eft.
Verf. 5« Propter $em fepofitam vobis in cxltsx qmm priw *u*
diflis per fermonem veritatis , id eft, Euangelii.
Arg, 3. Certofcio repofitam efle vobis in coelo fperatam felicita-
tem, &tanquam Dei beneficio jam vobis dato Dio gratias ago :
Corroborari debetis igitur in hde.-
Jiidijlis J Arg. 4. Confirmans fuperius , Pro fundamento fidei &
fpciveftrce, habetisindubitatumverbumDEi, verbum veritatis Euan-
gelii : In fide confirman dc betis igitur.
Verf. 6. ^uod pervenh ad vos^flcut & in totum mundum% &
fruclum profert, ficut apud vas quoque^ ex <juo die verl audivifiit
tjr cognoviftU Dei gratiam^ X
Arg. 5. Vetbum Euangelii, perquod vosconverfi eftis\ idem illud
Euangeliumeft, quod per Apoftolos perfonuit .in reliquo mundoean-
demque kabet efficaciam ad fiuehficationem inter vos, ab eo die quo per
fidern
CipQt Primurm 435
tldem amplcxi eflis De i gratitm , quam habct in reliquis Ecclefus Chri-
ihanis : Ergo In fkie corroboi ari vos Jtquum eft.
\ prf. 7» $:cut & didicijtis ex Epaphra diUlio confavo nojlro ,
t/ui efl fidus pro vohis miniHer QhriHi ;
Arg. 6. Paftor vefter Epaphras , non aiia docuit vos qium quod nos
Apoftoli pailim docemus , qui idcirco Epaphram noftrum qonfervum
fc Hdelem Christi Miniitrum, lubentes aguoicimus : In ride igi-
tur ftabilki dcbetis.
Verf . 8. J%ui & declaravit nohis veBramper Spiritnm charitatem*
Arg. 7. Speciale indicium fincers veftrae fidei dediftis , nempe Chri-
ftiana? dilectionis veftrar erga me dcmonftrationem , cujus rei teftem ha-
beo Epaphram vcftrum Minifhum. Quod ut reliqua fuperiora omnia,
& mihi gratiarum aclionis erga Deum , & vobis confirmationis ridei ia
Deum, argumcnta iuppeditat.
Veif. 9. Propterea & nos ex qttodie id audivimus^ non dejini*
mui pro vobis oraresejr petere ut impleanrini ornni agnitionc volun*
tatis ejur, cum omni fapientia & intelligentia fpirituali t
Secundus modus ccnfirmationis fidei Coloftenfium , & dikcrionis-
Apoftolierga eos, eft ardens & conftans ipfius prccatio pro ipfis exci-
tataper famam fideiipforum uiChristum, & dilectionis erga Sanclos;
precationis autem articuli funt fcx. Articulus 1. Precor ut amplam
meniurara cognitionis voluntatis divinas revelatae inverbo Euangelii de
Chr isto, ejuique beneficiis adipiicamini.
Jr, qttem~\ Articulus 2. Precor ut hx c cognitio in vobis abundet in
fapientia &: intelligentia fpirituali » id eft , in (ancla contemplatione
myftenorum fidei ipiritualium , & in prudenti applicatione cogniti-
onis data: ad praxin , in uniufcujufque virtutis exercitio.
Verf. ie>. Vt tnccdatis ftcut Domino dt^num eft , ut per ornnla
flaccatts, omni opere bono frtcium proferentes^ & crejccntes in ag*
ntUonem ^D E I,
Articulii 3. eft, Precorutincedatis,fcuvitam degatis, ficut dignum
cft Domino, feu ut decet converios in confpecluDEi, nempe utper
omnia ei placeatis.
Omni^ Articulis 4. Precor ut fru&ificetis non in uno tantum, fed
inemni genere bonorum pperura*.
&efutisi
43* Epi& ad Coloffeofes*
Crefiatu'] Articulus 5. Prccor ut crcfcatis in experientia, & vlv£
agnitione virtutis Divinx pcr oDedientiam volnntatis iplius , ftudentes
cum magis ma^ifque cognofcere diligcrc , eique adharere.
Verf. 11. Omni robore corrohrati , (ecundum gloriofamviw
iffius ad omnem tolerantiam ejr animi lenitatem cum gaudio 2
Articuluso'. Precor ut ea menfura roboris coeleftis , ex divitepenu
gloriofae potentiae Dei vobis fuppeditetur , ut quodvis onus affli<fti-
onis, feu perfecutionis fortiter pati, idque quamdiu Deo vifum fu-
erit , cum longanimitate fuftinere poflitis , non tantum (ine animi sgri-
tudine , fed & maxima cum delectatione 6c gaudio ; Ergo corroborari
in fidedebetis , nifi preces meas quas Sp iritus Sanclus excitat in cor-
de meopro vobis irritas putetis.
Vcrf. 12 Gratiai agentes Tatri^qui idoneos nosfecit ad parti*
apmdam fortem fanciorum in luce^X
Tertius modus confirmationis ipforum fidei, eft euchariftica pradica»
tio certudinis noftrse redemptionis , fundatae in gratia De 1 , & excel-
kntia perfonae Christi. Rationes *vx*?w feu gratiarum a<5tionis
funtquinque. Ratio ii eft, Quia prxparavit nosDsus Pater ad re-
gnum coelefte adaindum : hoc beneficium fpecialius perfpicitur in fe-
quentibus : 1. Beneficii donator , ponitur Bens Pate*-, omnis boni
autor , & fons primus , patcrnum erga nos gerens afTectum : 2. Curn
d -cimur tionei faeti, &c Miferia noftra pradupponitur , & quod natura
fimus inidonei, tenebriones nati, peccato mquinati, & filiiirac : 3. Eti-
amfi inidonei fuerimus , gratia Dei tamen n$s idoneos readidit , per
efricacem vocationem, & noftri regcnerationem : 4» Felicitas ad quam
•vocamur eft fcrmanens h*rtditMy «x»e;c qux forte aditar, id eft, uon
meritoaliquohumano , fed eleclione gratuita obtinctur, & data femel
nonaufertur: 5. SanHorum vocatur harreditas, quia in ea nobis focietas
futura eft cum folis Sanclis , quorum communio haereditatem nobis
faciet jucundiorem. 6. Hajreditas haec confiftit in iuce perfectiflima
nempe cognitipnis $ fanctitatis, gaudii , giorise, vita^que immorta-
lis (eu arterns.
Vcrf. n- j^sti, inquaTO, iiberavit nos apotefiate tenebrarum
&c tranftulit la regnum Filii fibi dilecli*
Secunda ratio gfatiarum aftionis explicans priorem, Quia Pater trifuit
nos &
'
Caput Primum. 437
nos e* potcftate tenebrarum, & tranjlnlit in regnum filii dile^lionis fuar:
\\oc bencf ciuin commendatur nobis ex his quatuor : 1. Quod
Adhibita (itpervcrfx noftrxnaturx, & poteftati Satanx, a quo vin-
fti, dctinebamur : unde Delis vi nos cripujt : a, Quod eripucrit nos i
tenebris ignorantix, piccati & miierix : 3. Quod creptos nos non
iiverit vagan & crrarc iine rege & defenforc , fine regimine & fbcie-
tatc , (edtranftulent in melius regnum , id eft , regnum lucis, cogniti*
oms, fandtitatis & vitx fpiritualis, ubi tuto & fecure poflimus agere»
nerelabamur aut revocemur in tenebras : 4« Quod regnum in quod
transfeiimur fit rcgnum rtlii lui ; regnum Deo amiciflimum, in quo
prxfidet & rcgnat filius De 1 , filius dileclionia , quem Pater intime
diligit, & qui diledione erga nos Patrem reprxfentat , cujus regnum
& res omnes iuntDfio dilediflimx, imo in cujus regno omnesfubdi*
ti funt filii dile&i.
Vcrf, 1 4. in quo habemus redemptionem fer fanguinem iffus^
id eji^ rermffonem pecc.ttorunL-,,
Tertiaratiogratiarum attionis eft beneficiumliberationis a Dei ju«
ftitia vindicatrice; hoc beneficium fpecialiiis apparet in his quinquei
1. Nos non tantiim vi dctinebamur in poteftate tenebrarum , unde ut
eriperemur requirebatur vis major , led etiam legis & jultitix captivi
fuimus, undc non nifi pretio perioluto emitti potcramus, quod pre-
tium ubi jam perfolutum eft , redemptio legitima j'am facla cft: 2.
Redemptionem hanc habemus noftram fa&am , ex confeniu partium,
jurc optimox 3. Habemus eandem in perfona filii, qui Advocatus eft
nofter , & qui nos noftraque omnia cuftodit : 4. Habemus eam pei fan-
guincra filii , quiin forma De i exiftens, ideft verus Deus aflumpfic
naturam noftram , ine3que obcdiens factus uique ad mortem crucis,
perfolvit pro nobis pretium redemptionis : 5. Redemptio hxc eftgra-»
tuira rtfpe&u noftri, qui nihil perfolvimus, & tamen peccatorum re-
miflionem conlequuti iumus,& per confet^uens etiam gratuitam libe-
Mtionem ab ira & inorte, qux periequuntur peccata.
Verl. i). Jlui eff imago Dei inconJjicmy frimogenittts omnis
rci creatd :
Quarta ratio gratiarum a&ionis, oftendens foliditatem fundamenti
redemptionis , in deicriptione excellentix Chkisti Redemptoris,
cujus defcriptionis Articuii funt duodccim,
H h h Imago ]
438 Epifk ad CoIoffenfeSf
lmdg<T] Articulus I. Ch r i s t us imago eft perfecTiflima Di \ incoi>
fpicui, non tantum quia elt fubftantialis character perfonsc Patns,
fubftant/alker Patrein repr.tfenta.ns, ita ut Pater non nifi in Filio &
fplendore ipfius confpici pollit , led etiamquia fihus incarnatus veibo
& opere , fanctitate , pocentia, roifericordia , Patris natuiam , volunta»
tem & bonitatem mundo reprarfentavit.
Trimogenitus^ Articulus 2. Ch r istus primogenitus eft omnis creatu-
rae, idcit, ab^terno genitus ante omnem crea uram, & propteracter-
nam gencrationemex Patre , jure Dominus omnium creaturarum e(t„
ficut in Lege pnmogenitus eft Dominus fratrum & familiav
Vcrf. 16* Nam. per eum condita funt omnta qu& tncoetis funty
& qu* in terray viftbilta & invifibilia^five throni,Jive domini^
five imperia, five poteftates: amnia^ inquarn, per eum rjr ejm re*
ffeclu condita funtr* t
Articulus $. lliuftransfuperiorem: Chrtstus eft efficiens feu Cre*
atcr omnium creaturarum : per eum enim omnia condita funt : hunc Ar-
ticulum amplificat triplici diftnbutione creatuiarum: i„ A loco w
quo funt, in coelo Sc 111 terra : 2. A natura fua, in vifibiles & invifi-
biles: 3. Divifione A-ngelorum a dignitate & orricio 8c nominibus
honorificis : ex qmbus apparet gloria Chri sti qui creavic omnes.
Rejpecin^ Articulus 4. Christus eftfinis omnium, propter quem
feu cujus gioriam omnia condita funt : nam quarcunque & qualiacun-
que condita funt, ea omnia in gloriam Christi 0i*rO-/>**« con-
dita (unt ; ille Alpha & Ouiega eft omnium , cujus glorice omnia in-
fcrvire necefle eft , fuo quxque modo, ut mcdia ad nnem.
Veff, 17. Eftque tpje ance omnta, & omntzpereum confiffunr',
Atticulus 5. Christus eft xternus, quiainfe ante omnescreatu-
ras eft, nec mutuatur ad fui fubfiftentiam a creaturis quicquam.
fereum^ Articulus 6. Christus non Creator tar.tiim, fed & coik
fervator & (uftentatoromnium eft.
Vcrf.. 18 Efique caput cotporis Ecclefu% prindpium & primo*
eeritw ex mortuis, ut in omnibud primOA teneaf :
Atticulus 7 Christus eft Caput Ecclefiae , id eft , fuicorporis,
undeinfiuitvitalis Spiritus, fenfus motufque fpintualis in omnia mem-
bra, quique regit 6c protcgit ea omnia-
Mwuipium^ Articulus^. Chm.stus eft principium, fons&fcatu-
rigo
Caput Prlmum. 43£
ri^o Tsccleu\t , novus fcilicct illeAdam, radix &: principiumregcne-
rationis Sanctorum , cujus virtute procreantur Sanfli omnes.
Trimoghitus ] Articulus 9- Cn Jii stw eft primogenirus ex mortuis,
&: primiti.reoruin qui obdormiverunt , quia folus virtute fua icfurrexit,
& caufa eft refurrectionis mo'tuorum ad vitam seternam.
n inter^ Articulus 10. llle in omnibus primatum tenet,& tenerc
debet in Angelos & ho.uines , in viventcs & mortuos: Et hic finis eft
fupeiioium graduum exccllentia: Chri sti.
VcrL \9 ^lto.utam tn eo placuit YdXxhutomnhplenltudoim
hnbitATit^:
Articulus ii. Confirmans primatum Christi, & primatus dig-
nitatem, quiaex Dei beneplacito in Christo hbmine habitat, non
tantum donorum S p ir i tus plenitudo, ied etiam dcitas ipfa pleniiiime
comprehendens omnem plenitudinem.
Verf. 20 Et pace per (anguinem crucu ejut fafla ^ per eurn rel
cofirfliare omma fibi 3 per eurn , inquam , tum qu* in terra^ tum
qux in coelis.
Articulus 12. CHRiSTusex Dei beneplacito, & propofito Media-
toreft, per quem voluit Deus expiationcm peccatorum fieri, pofita
cjus vita in cruce , & cxpiatione pcr ejus mortem facta, rcconcilia-
tioncm fieri , feu amicitiae redintegrationem inter DeuM & eos qui
iunt membra Ecclefae: nonminus inter Deum &eamembraquaefunt
in terra, quaminter Deum & ea membra quae (unt mcoelo: imo &
reconciliationem , fieri voluit in (e \n*«icv feu intuitu gloriae ipfius inter
Angclos cceleftes , & homines terreftrei, inter quos propter peccatum
naturale dillidium eft ; Dcnique conHrmari voluit eiectos Angelos, quo-
rum natura vana & mutab/lis jam demonftrata eft pcr U{ fum Ange-
lorum reproborum idque rccapituhtione fatta illorum adieipfum. Nain
Angeli quafi aucTarium additi funt Chr i sto in fcedere redemptioriis fci
ufum corporis fiii , id eft, Ecclcfiae , ut eflent Spiritus miniftrantes in
ufum Rcdemptorum hominum : Quaromnia ut loliditatem & certitu-
dinem redernptionis, fic fidem Coloflenfium in Christum magnopere
-connrmabant, & noftram etiamnum confirmare debent,
Verf. 2i. Itaque vos quondam abalter.atos & befie$} mente ot>e»
tibus mala iatenta3 nunc Jmereconciliavif^
H h h z \ctt
34® Epift. ad Coloffcnfes.
Verf. 22. 1n corpore illo carnis fu*, per mortem , ut fjieret voj
/anfitos & irreprehenfos & inculpatos coram /o*
Quinta ratio gratiarum adtionis eft Gratia reconciiiationis fa#a Co-
loflenlibus nominatim* Hoc beneficiu n novem Argumentis amplificat:
i. Quodaliquandoabalienati fu^ritis, inquit, a Deo , cxtranei a re-
publica Ifraeiis, & vitaDEi: a Extranei non tantum nati, fed magis
magifque extranei facti fuiltis per peccatorum confuetudinem : 3. Ne-
que idtantum, fedetiam quod hoites, & holHlianimo Deum averfati,
& profequuti fueritis: 4. Quod hoftes fueritis non appetitu fenfibili,
& afre&ibus tantum , fedttiamipfa mente veftra , quam opcrcuit tff:
praeftantiflimam ■facultatem, & aliarum Dominam ac ducem: 5. Quod
inimicitias mente concepcas operibus malis expreftentis . 6. Quod
nihilominus tamcn Chri stus nunc vos reconcihaverit : 7. Quod
in corpore catnis [ux alliimendo humanam naturam , nobis in omnibus,
cxcepto peccato, (imilem, reconciliationem impetraverit: 8. Quod
permortem redemptionis & reconciliationis veftrae, pretium perfolve-
rit : p. Quod Christus ftatuerit apud fe vos Sanclos in confpectu
fuo , & De 1 , tandem filtere, fine omni peccati & miferiaelabe, nempe
in die adventus fui ; quorum fingula apprime faciebant ad fidem ip-
lorum fulcicndam.
Verf 2jf Siquidem permanetu in fide fundati & firmi 9 ntc
dimovemini a (pe Suangelii auod audifiis , Euangelii , inquam »
praduati omni creatur* utt* fuh coclo efi \ cujws faftut /um ego
faulus minifler:
Sequitur quartusrnodus confirmationis fideiColoflenfium per horta-
tionem ad perfeverantiam in fide Euangelii, ad quam tranfit , addita
cautionein hunc finem ut fufpendat beneficium communitet illis ap-
plieatum , data quafi characteriftica nota eorum ad quos beneficium
reconciliationis pertineac, nempe q.uod quicunque /us habent ad hsc be-
neficia, peimancant in fide Christi, unde reliqui gradus perfe-
yerantiae depcndent : Argumenta hortationis praecipua funt tria.
Siquidem ] Argumentum primum , Eft in conditioue perfeverantias
pofitum, Conftantia veftra in fide Christi , &fpe Euangelii, indi-
cium eft non tantum reconciliationis factasper Christum, fed etiam
fanctitatis& falutis veftracper eum perficiendx : Perfeverate ergo- Irj-
terim ad ipforum perieverantiam requirit tria: 1. Ut fundentur in
fidc*
Caput Primum. 441
fiic , id eft , fundamenta hdei > in De 1 veritate , bonitate, cV potentia,
jacta folide apprchendant : 2. Vt finni iint, ideft, jam fundati ia
CHRlSTofedemfixam teneant, CHRpsToadhxrcant, & aggiutinen*
ttirventatiejiis : 3. Ut reliftantomnibustentationibus, quibus peflknt
nllo modo a vitac a:tem<e & bonorum in Euangelio promifljrum fpe di-
movcri ; Argumenti vis hstc eft , Prxdicta bona Ln veftram non venient
potldlionerr», nifi perfeveraveritis in fide , Perfiftite igitur.
fr.tdcati] Arg. 2. Hortationis ad perieverantiam ; Euangelium
qnod audiviftis a Paftore veftro Epaphra, idem eft cum Euangclio ab
aliis D e i iervis annunciato in toto mundo omni creaturae, feu omnis ge-
netis hominibus Judaeis & Gentibus line difciiminc» Permanete cr^o in
illa ride fundati & ftabiks.
fujtu ] Arg. 3. Hujus Euangelii Gentibus praedicandt ego ipfe Pau-
lus factus ium Minifler, magna cum De I approbatijne, & benediftio-
ne efrufa iil omnes qui ex Gentibus lunt Fidcles: Perfeverate ergo iii
iih ftdc.
Verf. 24. J^ui nunc gaudeo de iis qu£ patior pro vobit^ & r£
liquiaA affl/cJionum Chrifii vtctjfim expleo in carne mea7 pro cor-
p&re ipfiui, id cji EcclcJia^X
In hoc Arguinentoinfiftit,fuumque Minifterium illis commendat Ar-
gumentis 14. quar omnia glotiofum e jus Minifterium conhrmant : 1. In
hums Euangelii adminiflratione ego Paulus cum gaudiofero afflicliones.
Gloriofum ergo eft meum Minifterium ; 2. Pro vobi* ColouVniibus, feu
pro veftra confirmatione in fide eas affli&iones fuftineo. Gloriofum apud
vos igitur meum Minifterium : 3. Cum poft peribnales & aVoM^a-rjwrj
Christi pafliones, reliqux maneant pailiones Martyrum , in tefti-
monium veritaris doctrinae Christi, ego Paulus aliqua ex parte ha^
rum afflictionum meniuram deftinatam impleo ita, ut vri morte mea ob-
fignare hoc meum Minifterium paratus fim. Gloriofum igitur hoc meum
Miniftorium eft: 4 Ego pro Christi honore 6c cdtficatione totius Ecm
clefiac Christi, fcilicet utcoagmenteturinfide corpusejusmyfticum,
-affliflioneseas patior. Glotiofum igitur Minifterium meuoi. Hacc omnia
etiam ad tollendum offcndiculum crucis Apoftolo incumbentisfaciunt.
Verf 25 Cuju* Ecc\vfix fatfus fum minijier ex dijpcnfstionc
1)«, cjuxdata cjl rntbi erga vos 7adimpkndum Dci Jcrmonem^x
44* Epifc ad ColofiTenfes;
Arg. $* Ecclefiae Catholicae fum Minifter conftitutnJ, Sc fpeciali auto^
ritate, & difpenfationc Divina Gentium Apoftolusfactusfura. Giorio^
fuin ergo Minifteriura meum.
lmfUndurn^ Arg. 6*. In Apoftolatu conftitutus fum in eum fpecialem R~
nem, ut plene manifeftando Euangelium inter Gentes non tantiim munus
meum, fedetiamDEi decretum & prophetias de vocandis Gentibus
& de gratia Christi ad eas ventura, per meum Minifterium impk-
rem : Gloriofum lgitur eft hoc roeum Mimfterium.
Verf 26. Nempe miniflerium abfconditum a feculu& <ttatibw]
nunc autem tUud patefacium eft (antlu ejw%
Arg. 7. Sermo hic Euangelii adminiftratus inter vos , ejufque futura
inter Gentes annunciatio , olim fuerat myfterium : nunc vero planius
quam unquam ab initio mundi patefit per nos Apoftolos, fidelibus; Ergo.
Verf. 27. ^uibtts voluit 1>cm notum facere quA fint diviti*
gloriofi bujtss myfterii inter Centes, id eS , Qbrifli inter vos^ qui
efl /pes illa glori*:
Voluit ] Arg. 8. Revelatio hujus myfterii per meum Minifterium fa»
£la eft Sanctis, nen ex ipiorum mttlb, led ex Dei beneplacito : Ergo.
3)iviti<e~]' Arg. p. Glonofa cWives eft gratia hujus myfterii jam
revelati, omnia quas ad plenam felicitatem faciunt peripicue aperi*
ens : Ergo.
Chriftm ] Arg. 10. Summa huj us gloriofae & divitis gratiae per menm
Minifterium manifeftata , eft Ckristus per fidem receptus & habitans
in vo'ois : Gloi iofum igitur.
Spes iHa ] Arg, ||. Ch r i s tus i me pracdicatus & in vobis habitans
per fidem eft ipes illa gloriae i uturar , jamin arrabone & primitiis mani-
feftatas ; nempequia Christus eft author, pignus& complementum
omnis fpei noftrae : nullam enim aliam gloriam quaerunt fidsles , quara
ut Christo potiantur magis magifque in hac vita,&tandem ple*
ne in vita futura.
\ctf. ta8; Sluemque nos annuntiamm ^admonentes quemvu%
& quemvts erudientes omm faptentia 1 ut qucmvis fiftamu* perfe^
cium in Chrifio lefu :
Arg. 11. Finis mei Minifterii& prasdicati Christi hiceft, utom-
m generis hominesadmonsam ,& initituam in Euangelii docfrrina, quar
eft perfeftif-
Cjput PrimutTU 443
elt perfe&iflima fapientia , ut credentcs tandem fiftam ifl confpecTu
Dbj , oranibus fanctitatis & felicitacis numens in Chiusto j abfo-
lutos; GJorioium ergoefthoc meum Minifterium.
"Vjri. Jjfc ^Ad cjuod etiam enitor % decertans fecundum effcacU
tatcm itfius agcntcm tn me potenter.
Arg. 13. Strenue. hattenus per Dn gratiam profeqtiutu* fum meum
Minifterium, decertans contra omnes holtes & impediraenta quae mihi
objiciebantur : Unde gloriofum redditurn eft Minifterium meum:
Secundum vim~\ Arg. 14. Denique per Dei operantis inrae gratiam
&potentiam, Minifterium meura potena & erricax redditum elfc adef-
fcdum deftinatum , id eft , ad falutem ElecTorum & rchquorum convi-
ctionem : Que omnia , ficut commendationis Minifterii Paulini argu-
menta, ficetiamtotidem argumentaiunt hortationis ad Colofli nfes, ut
m fide Euangehi i Pauloprjdicati perfeverent: Ex omnibus enim fe-
quitur : Ergo in fide Euangeiii cujus Minifterium adeo gioriofum eft ,
conftanter permanete & promovete.
Caput Secundum.
Apitis trcs furrt partes , in prima parat fibi vlam
aa1 hcrtationcm> utuno Cbrifto contenti , fugiant corrnptelas
qua <i Cbrifto abduccrent , idqne ojienderjo jtudium fuum de
' ipfotum ccnfiantia in fide y ad verf 6*. ln fcmda borta-
timem profequitur, ut Cbrislo morhicm adhcereant , cavc-
antauc in eencre quicquid 4 Cbristo pojfet ipfos abdttcere ,
Ad verf. io\
ln tertit ,
i/tfj ad fincmi
J/Elim enim vcs fcire quantum ccrtamen fuflineam
pro vobiti dr its yui funt Laodicc£> & quotquot non
videruut faciem meam in carne^j :
Quod ad primam attinet, Studium fuum de ipforum falute, & corn
ftantuuin fideoftendit membratiin; membra fex funt. 1. Solicitus fuav
de omn>-
admonitio ejl Jfecialu » ut caveant fibi a corruptclts JpecUli*
Verf.
1
414 Ep'lft« *d CoWenfes.
de omnibus Ecclefiis quas me non viderunt coram , & nominatim , de
vobis Colloilenlibus, & vicinis rcftris Laodicenfibus, ne igitur vos ne-
glectos a me putate.
Verf. 2. Vt confolationem accipiant eorum corda ipfis charita»
te compaUis , & omni opulentia certo perfuafi* intelligcntia , ad
cognitioncmojnjftcrii Dei & Patris & Chrifti :
Membrum 2. Operam do , ut fcientes vos mihi non minus charoi
efle quam alias Ecclefias a me plantatas , confolationem capiatis in
cordibus veftris ex codem Euangelio. Charitate~\ Membrum 3. Percu-
pio, ut Ecclefix illsc omnes inter fe, & cum aliis Eccleiiis, evitatis ?el
iublatis difiidiis,& qua?ftionibus quae a Diabolo ipfiufque membris ex-
citantur, nexu charitatis compingantur.
Omni~\ Mcmbrum 4. In votis habeo, &nonmediocre certamen ft*
ftineo,ut infide & fpecoagtnententuromnesillae Ecclefice.Hoc explicatur
fpecialiiis , ftudebat enim ut inteEigentiant nanafcerentur : quia fides
caeca feu ignara eiTe non debet ; nec ut fidei guftum aliquem tantiim ha«
berent , fed **npw&*.v confequetfntur % qua hsfitationes ex iplorum
cordibus excluderentur • nec ut periuafionem tantum , fed etiam omntm
ojmlentiam perfuafwnU in hde haberent , ut fides in ipfis abundaret, inque
folida & tranquilla certitudine corroboraretur, & ftabileretur in omni
opulentia plene certiorataeintelligenti*: adhuc fpecialius/tudebat Apo-
ftolus,ut preficerent in cognitione my$lerii% feu Euangelii olim abfcon»
diti , fed nunc revelati , de Christi gratia quae extenditur erga
Gentes, nonminusquam Judxos: hisaddit, ut proficerent non nu*gwi-
tione tantum, fed etiam in agnitione myfitrii ex vivofenfu, & experien-
tia fuaviflim* gratix Christ i ,quae ab kominum captu naturali longifli-
me removetur. Denique operam dabat fpecialiflime, ut profiterent inagni-
tione myfterii de unitate ejfmti* diviv* , de diiUndione perfonarum &
orricii* Mediatoris Christi, & in ufum fuum ifta magis raagifque ap-
plicantes conquicfcerent in tanti boni cognitione, & piimitiis, donec per
Chr i s tum felicitate plena perfruereutur.
\cri. $• ln ijU9 /unt omnes thefauri fapientia ac cognitionit
sffcondiii.
Rationemhujus defiienireddit, ab excellentia Chri st i, qui Sum-
macft, & Fundamentum Euangehi, cujus glorian delcribit non tan-
turu a perfectione peifonx ipfit.sper fe fpe&at* ( in qua abiconditi iunt
omncs
Caput Sccundum#' 44^
sthefumfapientix&intelligcntiae, infinite quodJ divinam natu-
ram, & quantum capcrc poteft quoad humanam , iedetiam & potifli-
mum a pcrfectione pcrionx ipfiu$,quatenusoificioMediatoris vcftitir,
ijuatenusilleeft Christus uncfcusille Dei, ob»e<ftum, author&con-
iuramator fidci noftrse, fcuomnis cognktionis falutife*x : quo refpectu
in Chr 1 sto eft omni futficicntia ad faiutem xternam , ut non opus (it
,]uam nolle prxtcr eum , qui factus eft nobis a Deo Sapientia,
itit, Smctihcatio, & Rcdemptio i Hanc Christi iuiticientiam
vocat thefiurosy & omnes thcfauros, & abfconditoi thciauros , quos mun-
dus non poteft pcripicerc i quos perfciutari non poteft San&orum foga-
citas, n^c exhaurirc omnium neceflitas.
\ erl# 4. tioc autcm dico^ neyws v$bis imponat prohabilitatc
fcrmflnit*
Membrum $. Studii & folicitudinis Apoftoli eft, ne feducantnr Colof-
fenfes pcr Pfcudapoftolos, &utmuniantur adverfus omnes impofturas
Pfcudapoftolorum , qui doccndo quod Christus non docu^t, inftabi-
les & incautos a Christo abduccbant, partim Pa^alogiimis & So-
phiftis Argumentationibus, partim fucatacioqucntiaerrores iuos iniinu-
tntcs fc tegentes : ad quts Pieudapoftoiorum artcs digitum intcndit in .
VOClbuS v*?*\Gytt*rxi & cn3*ro^c>/*»
Vcrl. 5". Etfi enim corpore abfum , Spiritu tamen fum vobif-
cum , gaudcns ac ccrnens veslrum ordinem , & [olidttatem vcfiroe
in Qhriltum fidei.
Membrum 6. Studii fui de ipfbrum falutc cft, Gaudium quod de re&e
conftituta inter cos doctrina & difciplina percipiebat, non cx relatione
Epaphrx tantum,fed ex Spiritu Prophctico, feu infpiratione Sr 1 r itlis
Sancti dictantis hanc Epiftolamj namlicctcorporeabfensfuerit,Spiri-
tu tamen contemplatus omnia, perfufus fuitgaudioexobfervationeor-
dinis in omnibus r:bus Ecclefiafticis pulcherrimi , & ridei ipiorum in
Chr 1 s tum folids : adeo ut non potucnt non cfle folkitus de tam prs-
clari inter eos Divini operis confcrvatione , ne Pfeudapoftolorum 6c
Diaboliartibusperturbarcturordo,velcorrumpereturdoctiiua»
Sccundtu pars Capitti*
Verf 6. Sicut igitur accepijlis Cbrijittm Iefum 'Dcmimm^ ita
in c$ inccditc^, 1
hr Stcunda,
44 6 Eplft- ad Coloffenfes.
Secunda pars Capitis, in qua cx fuo de ipforum falute fruiio, & caufTs
fufceptx hujus difputationis adveriii* Pfeudapoftobs, infert hortationem
ad perfeverandum in hdc Chri sti,& ad cavendas corruptelas. Kor-
tationts membra funt quinque : i. Ut ride jam receptum unicum & ve-
rum Salvatorem Iesum Christum retineant, nec alium conficrum i
Ffeudapoftolis admittant. 2. UtinCHRisxo infjti pec fidem maneant i
& vitam fuam ad e jus praefcriptum traducant, fequentes Spiritus Chri-
sti durtum»
Verf. 7» Radicati & fnper/lrudi in eo^ /ic confirmati fide^fuut
edocli eflisy abundantes ea cum gratiarum aclione^,*
Tertium mernbrum, ut ar&iiTimx & rirmiilimas cum Chr tsto con-
junctioni ftudeant per fidci fu* corroborationem, fecundum doctrinam
Epaphrae: Hanc fidei fcliiitatem illuftrat fimilitudine iumpta partim a
hrmitate arborum, altas ladices jn terra agentium; partim aftabilitate
aedificiorum, folide fundatorum.
Exundantes~] Membrum quartum, Ut non foliim confirmcntur in fide,
verumetiam in ea profic:ant, & proncicndoabundent, per pleniorem my-
fteriorum Christi cognitioncm; idque cum quotidiana granarum
acrione erga Deum, hujus tanti boni authorem.
Verh 8. Videte neqw ftt ifui vos d?.pr*ditur per philofophim
& inxnem deceptionem, fecunium traditionem bommum ^fecundum
elementamuhdiy& non faundum Cbriftum^*.
Membrum 5. Hortationis, utcaveantfibi a ledu&oribus^qui impoftu-
risiuistanquam retibus. Dei populum veluti pecoracapiunt, &: m pra>
dam abigunt. Impolturarum autem tres fpecies receniet; quarumpri-
maeft fhilofophia} ku lranis dcceptio,(ic dicra, non fimplciter, fed qua-
tenus fuos iimites excedit , & ailurgit ad res ccekftes feu fpirituales,
• deque doctrina inDEi Verbo ftatuit ex modulocorrupti& carnalisju-
dicii ; quo refpeclu licet fpeciem Sapientiae prx fe ferat,inanistamen
deceptio compcriur: Altera fpecies eft Traditio Bominumy de vanis &
fuperftitiofis ritibus, ab humano ingenio conficris. Tertiafpecieseft /«-
jwHio LegMiumAtw Levlticimm ^ituum, qui hic dicuntur Elementn muusli9
quia funt mundana & camalia rudimenta veteris populuquibu^ tanquam
Bardagogo ducebatur ante Christi adventum, qusque poft adventurn
Cbrx st 1, canquam umbra: eyanuerunt.
Verf^
Caput Secnndum. 447
Ycrf. 0. R*Tn in eo inhalitat omnts plenituio dcitatit cor-
pora/iter :
Ar^umenta hortationis fubjungit decem, qux omnia probant non
cfle reccdendum vel latum unguem i Chr i s to.
Argumentum primum , Eruilra quatrendum eft cxtra Chsustum
quidvu ai falutem neceiTarium , cum in ipfb feu cjus perfona pleni-
tudo dcitatis Jiypoftatice unita humanae narurx comperiatur; aieo ut
DecefUrto cxtraDEuM quxrat aliquidad falutera, qui extra Christlm
quxrit quidvis falutiferum : Ergo non recedendum a Christo.
Vcrfi 10 £t ejiis in to completi , aui ejl caput omnu zmperii
ac potefiatU :
Arg. 2, NontantumfonsplenifTTmus eft Chr i stus in fe„ fedeti-
am plenc* complet omnes fideles in lpfum credentes, quatenus juftitiam
& v;tam atterntm quam infe habct, communicat ills, primum impu-
tatione > deinde gcatis pro eratia infufione , donec tandem perhcian-
tur • Ne er_o qiueramus aliquid extra eum.
Caput ]| Arg. 3. 1 l l e eft Caput omnis principatus & potefta-
tis , etiam excellentiflimarum creaturarum , & in terra & in Ccelo,
partim quia creavit omnia, & gubernat etiam ipfos Angelos; partim
quia influxu virtutis lu*, fuitinet etiam Angelos,nedum homines, com-
inunicatque illis quicquid habent: Ab eo ergo folo, & ne vel a pra>
ftantiflimis etiam Angelis expectcmus quicquam boni.
Vcrf. ii. ln quo etiam circuncfi ejln ctrcuncificne qu& fit ftne
tnaniitHi corpore ^eccatorum carnit exuto in eircuncifione Chrtflii
Arg. 4. Veritas omnium legalium ceremoniarum eft inCHRiSTo:
nam in eo fideles habent rem pcrillas praefiguratam, Verbi caufa* Spi>
ritualem habent circumcifionem , Sp jrituChristi factam in cor-
de, qua? confiftit in depofitione veteris hominis, feu carnis, feu cor-
poris peccati , qux circumcifioin manufacla carnali circumcifione pras-
figurabatur, Ergo non eft quod in carnali judaizautium circumcifione
quicquam quaratis extra Christum.
Verf. 12. Ccr.fefulti cum eo fer Baptifmumy per quem ctiam
cum eo re/urrexijiti, pcr fidem Det ejficaciter agentu^ qni excitazit
cum cx moYtuis.
Arg; 5. Baptiiinum cxternum internae circumcilionis legitimum Gg^
\ 1 1 2 num »
448 -Epift. ad ColofTenfes»
num> furro^atum in locum circumcifionis a Christo, habelis vos
fidcks in Christo, adco ut ncc res interna, imo nec extemum qii-
dem fignum rei intcrn#, extra Christum quatrendum fit. Non igi-
tur k Christo recedendum.
Canfeptilti'] Arg. 6*. Vos fidelcs jus habetis ad Christum mortu-
um & fepultum, & communionem cumipfb, in morte & fepultura>
adeoque jus ad omnia bcneficia & eftecla mortis, & fepulturaeiplius,
in baptifmo,& per baptifmum vobis obfignatum ; adeo ut nihil opus
fit extra Christum quicquam qujerere, quod ad pienum redempti-
onis pretium perfolvendum attinct t Non igitur abeo recedendum.
RcfurrexijlU~~\ Arg.7. Vos fidelcs per Baptifmum addu&i eltisincom-
munionem reiurrectionis Christi ± feu viftonae ejus de morte &
peccato feportata*, per quam non tantiim refurrexiftis ad vitae novita-
tem in fan&itate , fed etiam refurgetis refpectu corporum, ad vitam
gloriofam & immortalcm, ita ut ad fanctitatem & vitam aeternam,
extra Christum nihil defideranduui Gu Non ergo ab eo vel mmi-
mum reccdendum eft,
Ttt fidem 3 Carterum ne externo baptifmo nimium tribuatur,ex opere
(quod dicunt) dperato, requirit in baptizatis hdcm De 1 erricaciter
agentis, id-eft, ut credamusDEuMqui potentcr fufcitavit Chri stum
ex mortuis fecundum promilTiones fiias, eundem etiam cfficaciter fe-
cundum promiiiloncs rciufcitaturum nos ad orHnimodam vitae novita-
tem. Qmnto cnimarctiusamplectimur virtutem Dei quas fufcitavit
■ChrIstum Caput noitrum a mortuis, tanto proficiemus magis in
yltx novitate.
Verf. 1 s» Vofyut rnortuot infeccatu & prtputio carnis veftr? ,
tum eo vtv/jicavit, condonatis vobu omnifrw peccatu,
Arg. 8. Vos Colcflcnfcs olim mortuos in peccatis, & jacentes in natu-
rx irregenitx incircumcifione , Deus participes fecit vita: Christi,
far&x & immortalis, 6c quoad ;us,& quoad pofleflioncm inchoatam, ex
gratiacondpnatis omnibus peccatis veftris : Ergo ad plcnariam rcmifii-
onem pcccatorum , vitamque fan&am & immortalem , nihil" extra.
Christum quxrendum efr. Dicitur autcm hoc bcneficium vivificatia*
wia atm Chrijl* , licet Christus ante aliquot annos refurrexiflct; pri-
afquam illiconverfi tiTent 9 quia quo momento quis per fidem unitur
€HRiSTO,eodcm etiam jam regnanti in Cctlo, judiciali feuforcnfL
xnoJo ,..
Caput Sccundnm- 449
modo unitur, imo& morienti, &: fcpultoj & refurgcnti , adeoque 111
omnibus in quibus noftram pcdbnam fultinuit vel futlinet , non minus
quam (i Phyfico modo fuiflemus prxfentes,& confenfiflcmusin omnera
actum cj is pro nobis.
Vcrf. 14. <s4c deleto quod adverfum nos erat ritunmQhirogra.
fhoy quodi inquam, erat nobis contrarinm, ipfc vero cruci ajfi*
xum e medio /ujlulir* :
Arg o. In quo etiam explicat quomodo Christus remilTIonem
peccatorum nobis impetravcrit , noltrum Chirographum fcilicet tollen-
do, inhuncfenfum, Fcedus operum (cu legale , quafi Chirographum,
partim comminationibus, partim decretis poiitivis cercmonialibus, Gcn-
tcs ab Ecclcfia fecludcntibus, fancitum, advediis nos erat, & nobis
contrarium: Christus verb chirographum hoc fublatumc med:o &
airixumcruci dclevit : Ergo vobis non eit retrofpiciendum ad fosduslc-
galc, vfl ccremonialia decreta, ut iniisaliquid quzratis, nccvobis effc
aCHRisn, morte> (per quam liberati cdis «b 1II0 Chirographo)
vcllatum unguem recedendum : Hocfcedus opcrumcum appendicibus,
comparat C/;ir^r^o, quoquisfe obligat ad dcbitum perfolvendum; nam
per naturjcluccm quicunque convicti tcnentur pcccati, ex vi fcederis ope-
rumobnoxii etiamfunt ira:, & quotiefcunque arguimur peccati,tcties
ctiam pcr naturam mortis pctnam, lcu foedeiislegalisconditionem , con-
fcientia^nortraiententiaadverfus nosipfos, quafi calculo, feu Chiro-
giapho noftro connrmamus ; Multo magis id praftatconfcientia uniufcu-
juiquc qui lcgem fcriptam accepit, & pcenam violatae lsgis quotidie au-
dit. Maxime vero omniura coguntur huic Chirographo iublcribere jutii*
tiarii omncs, qui julhtiam nullam agnofcunt prarter inhaercntem, feu eam
qua? eft ex operibus : ex qu bus erant judaizantcs , & cercmoniarum ob-
fcrvatorcs , qui foeden huic adh.rrebant , quaerentes exopcribus & cere-
moniarum decretis, juftitiam: nara quanto manifeftnis hocmodoju-
ftitiam iuam ftabilireconabantur, tanto apertius mortcm , vioiatx legis
pcenam, vi pacli in fe denvabant : Ncmo enira fcedus init quin etiam foe-
dcris conditiones omnes admittat. •
Dicitur Cbircgriphum in decretii pofitum , vel potius Aecretis fitlfai-
ptum , quatcnus qui mandata ieu dccrcta illa legalta recipicbant iri
fe, perficienda, cbligabant ctiam fc , ad pceuam mandatorum viola»
torum fuftinendam»
Vocst
4J0 Eplfh ad CoIoTenfeS.
Vocat Chirographum aAverfits nos feucontrariumnobis/ partim quix
JudaeosaGentibus, &Gentes a judxis feparabat, partim quia erat ju-
gura , quod nec ipfi , nec patres eorum poterant ferre ; partim denfque,
quia quotieicunque opus aliquod legis five moralis, Ilve ceremoniaiis
juftificandi fui caufa exercebant , toties per impcrreetionem operis,& imr
perfectionis profertionem in exercitio Leviticae Ceremonia:, fe reos
peragebant, icu potius fe t eos agnofcebant mortis. Exempii caufacum
facrificia orTerebant, eaque repetebant, non tantum agnofcebant fe pec-
catoresadverfus Legem Moralem, fed etiam reipfa conritebantur repetita
facrificia non potuiiie conicientiam fuam a pcccato mundare, atque ita
Chirographum Fcederis Operum femper eiat iliis contrarium ; Scd
Christus hoc Chirographum delevit, & cruci atrixum e medio fuftu-
lit, quatenus in gratiam iuorum, per mortem crucis mulctam exChiro-
giapho debitam pro Redemptis perfolvit -, & decrcta pofitiva de Ce-
remoniis umbratiiibus rcaii Corporis fui facrificio femei oblato, comple-
vit & abolevit.
Verf. 15, Et expoliata imperia aq potefttfes traduxit palam
triumphAtis illis per eani^.
Arg, 10, Christus omnes Diabolos, poteftatem & tyrranidemin
Eieclos exerccntes, per pretium Redcmptionis incruce perfolutum re
ipia pioltrato.s. paiam etiam inconipectu De 1, Angelorum, & Hominum
quorum ocuii apeiti iunt, glorioie triumphatos , traduxit in ipforum
ignominiam , tk noftramliberationem. Nihil crgo reftatextra Chri-
STum qusrendum.
Dicuntur Cacoda>mones Principattvs & TeteBates : 1. Qvtiain mundo
potenter imperium exercent in omnes reprobos riiiosinobedientice, & in
omnes irregenitos, qui nihil ahud aguntfquam ut voiuntatem Diaboii
exequantur: 2. Qma f unt hctores exequentes De 1 judicium,captivos
detinentes eos qui Deo non reconciliantur in Christo; $. Quia
pugnaatcontra Chr 1 stum Redemptorem,nec dimittu.n Redemptos,
& Reconciliatos ex carcere tenebrarum, nifi a Christi fortioripo-
ufta.e coadi.
Dicuntu? Jpoliati a CU\lSTO in Cruce, 1. Quatenus Christus
perfoiuto pretio redemptionis, ex pacto a Patre obtinuit, ut omnes
Kedernrti excarcere tenebr3rum, ignoiantiar, peccati & mortis libera-
icntur; 1. Quatenus CkrilTus potentii innnitus, ubi femtl juftitiae
fatisfecerat
Caput Scciindumr 451
{"atisfecerat in cruce, clauftra &rctinacula peccati, judicii& legis#qui-
bus Diaboli conftrictos tenebant redemptos, efYregit ut ampliusnullam
vimpolHnt htbcrc. 3. Quatenus redemptos fuos fecit poflefiionem &
peculinm fuum, nc amplius cflent Satanar pecus.
Dicicur Christus <D'u6olos tradnxijfe , & de iis palam triumphaflTc
in cruce : 1. Quatenus omnes ipfbrum tentationes & venenata tela ,
iive immediate ab iis projeeta, adverfus fe in cruce pendcntem , five
per venenataslinguas furentium adverfariorum contotta, (ive perfuomm
difcipulorum fugientium ab ipfo ingratitudinis provocationem vibrata,
fortiter excepit , fuperavit & cxtinxit : a. Quatenus malitiam Diabolo-
rum, artes& machinationesomnesipforum ( quibus illi lplius vitam pe-
tebant, indcfinentcr infligantes mancipia fua ad ipium crucifigendum ,
donec in crucem egerunt ) conveitit Christus m Diabolorum pcrnici-
em , & apertiflimam dominii ipiorum tuinam : 3. Quatenus ie Cceli
terraeque Dominum,fignis & prodigiis demonftravit, ipio tempore cruct-
fixioms : 4. Quatenus palam exeruit poteftatem fuam per coiivevfionem.
ftmsillius addextram pendentis; & centurionis ad pedes itantis; 5.
Quatenus pretio redcmptionis jam perfoluto , vicror nonin confpechi
Db 1 tantum, & Angelorum, fed etiam in conibecxu ipiorum Diabolorum,
&auditu infuperomnium inipe&antium , clamavit opus fuum confum-
matumefie, idque in gloriam fuam aeternam , & hoftium perpetuam
jgnominiam : Exquibus fequitur a Christo non efle recedendum >
vel ut quicquam boni adipifcamur , vel ut ab ullo malo libereinuc.
Tertitu Pars Capitis.
Verf \6 Nequis igitur vos damnet ob cibum y vel potum , aut
rejjeciu dtei fejlt^aut novilunity aut fabbatboruw^:
Tertia pars Capitis , ln qua per coniectarium infert admonitio*
nem fpecialem de cavendis Pfeudapoftolorum fpecialibus quibufiam
corruptdis.
Admonitiones funt tres ; Admonitio 1 , Ne curent fententiam fcu cen-
furam ullius qui audebit eos condemnare,propter nun obfervatas ceremo-
nias Moiaicas, exempli caufa, propter cibum aut potum aflumptum,
vel propter ullura diem feftum, vel aliquam diei fefti partem negle-
&am, vcl proptef non obiervatum Sabbatum Jud^orum.
V-ri. 17 £*u* junt umbra rerum futurarum^ at corpM , eft:
?jz Epift. ad Coloffenfes;
Rttlo admonitionis eft, quia Cercmonifc ilU legales erant umbrsr
rcruin futurarum, duraturx tantum ufque dum corpus , feu vcritai
& fubftantia illarum Christus » veniret; qux idcirco poft ejus ad>-
yentum ceflare debent.
Vcrf. 18 NuUw voluntarius moderator de vohis ftatuat in fuh-
niJJ\4ne & cultu angeiorum^dctngercns in ea quje non vidit, &
temere turgcns carnis f*<* fenfui
Admonitio 2. efi: , Ut caveant (ibi a cultu & invocationc Angelorum *
Argumenta in hunc finem aflert feptem. Arg. 1. Quia quicunque hunc
cultum vos docet, reipfa dat operam, ut vos prsernio religionis» feu vita
seterna defraudet.
Vhro~\ Arg. 2. Quia non exDfii autoritate,fedcxfua voluntate &
libidine hanc doLtrinam tradit.
Suhmiffione J Arg. 3 . Quia qui cult um Angelorum docet , abutrtur hy-
pocritice prstcxtu humilitatis.
Tedem J Arg. 4. Quia qui Angelorum cultum docet, audacler ince-
dit fine luce verbi De i , imo hne lumine rationis redto*: nam nec in
facris literis, nec oculis corpore is, nec fanac xationis lumine quicquara
de hac dodrina unquam vidit.
Temere\\ Arg. 5. Quia quicunque cultum Angelorum docet, non
cft humilis , ficut prx fe fert , (ed carnali iuo judicio turgens vanilfi^
me inflatur.
Vcif. ip- Neque obtinens caput, ex quo totum corpue per com*
piiJJuraA & compages Jupfeditaium & compaffum , augtfcit 1)ei
augmento.
Arg. 6. Quia quicunque angelorum cultum docet , expers eft ve-
tx fidei, non conjungitur, non adhxret Christo: hcet fciat alia
oronia, ignarus tamen eft virtutis Ch r i s t i , & gratix quac elt in lpfo,
imoaCHRiSTo capite noltro divellitur, eique renunciat.
Exqu*~\ Arg 7. Quiain Christo ibiocit promptuariumex quo
xminis gratia, & quicquid ad vitam & vegetationem ipintualcm requiri-
tnr , abunde in omnia ejus membra derivatur, adeo ut nec (itopus ab
Angelis quicquam petere , ncc fineCHRisTi opprobrio quicquam pcti
poiiit, Angelos invocando , vel quoYis uiodo eos colendo. IdckcoCa-
yenda Angclorum invocatio.
Ir*
Caput Secuhdurri. 455
lnhocargumentocomparatione capitis hiimam naturalil dcTcribituc
Christus, fextuplicifimilitudine : i. Ut caput humanum naturalc
habct corpus (ibi fubjectum , fic Christus habet Ecclefiam fibi fub-
je&am , ut corpus iuum myfticum ; 2. Ut ex capite humano derivatur
fenfus motufque tn corpus totum,& omnia ejus membra , fic ex Ch ri-
sto fenius motufquc fpirituales derivanturin omnia membra Ecclefic:
5. Ut ex capite humano ptotenduntur commiflurae nervoruin & vinculo-
rum , quae totum corpus pervadunt, (ic a capite Chblisto ptotluit
Spiritus Sanctus, &fidesin Christum, & charitasi'i pioximum,
qux per totum corpus myftkum difrunduntur : 4 Ut per illas commif-
furas fuppeditatur corpori toti vitai mocus & (e ifus , fic per has conrw
mifluras , omms gratia fpiritualis fuppeditatut fidclibus ; 5. Ut per illas
compingunnirmembracumcapite&interfe, ficperhas, Christus
& membraipfiusuniuntun 6. Utperillas incorpore naturali; fic per
has, iri corpore Christi myftico incrementum fit priraum fingulo-
rum membrorum, deinde totius corporis myftici : 7. Sicutillicincrc-
mentum eft naturae , fic hic cft gratix, Di 1 incrementum , id eft , ma-
gnum & folidum , pro mcnfura doni uniukujufque.
Vcrf. 20. Itaque fi mortui cum Chrifio , Ubtri eftis abtkmen*
tis mundi , qnid ut vtventes in mundo^ ritibus oneramini {
Tertia admonitio cum reprehenfione , quod fe fnbjecerint decretis
feutraditionibushumanis , & doctrinis hominum religionem ftatuenti-
um in lis , in quibus Deus religionem non ftatuit ; Admonitionis feu re-;
prehenlionis argumenta funt quinque: 1. Quia liberati eftis per mor-
temCHRiSTi a quibulcunque carnalibus initiamentis rcligionis , qua-
les funt Ceremoniae Judaicne. ita ut cum iilis nihil amplius habeatis
negotii , Non debetis decreta & praxepta hominum admittcre,
quafi adhuc more puerorum rudimentariorum , iftiufmodi eleraentis
obnoxii efletia.
Prmu hujus arguroenti vis confiftit in his quinque:. I. Christus
implevit quod praenguratum fuit per Cercmonias Mofis , & morte fua
abrogavit Ceremonias illastypicas, & umbratilem illum modum do-
cencu Ecclefiam , &colendi Deum, itaut nihil ab lpfoexi^ere poffet
fcedcrislegalis forma , pius quamin ej'us morte perfolutum eft&per»
feclum i 1 Moriente Christo, j\idicialitercommorttii funt omnes
faderati, quorum perfonam fuftinuit Chri^tus, Nihil igitur amplius
K k k potuit
^454 ^P*11^ ac* Coloflenfei.
potuit fbedus legalc cxigere ab illis, quorum nomine Ch r i s tu s mor;
tuus eft, quam ieges hominura exigunt a mortuis : cenfentur enim
omnesinilloutmortui : 3. Ceremonialia omnia prarccpta refpecluau-
toritatispr£cipientisdivina,& CctlefHa erant ufqueadCHRiSTUM; fed
jamabolita per Chri stum, ceilarunt eile divina , & carperunt elTe
elemcnta feu rudimenta humana , mundana & carnaiia , non tam quoad
res imperatas , quam quoid imperandi autoritatem mundanam ; 4«
Quandiu Coloilcnles non erant converfi ad CHRisTUM,fed in mundo
vivcbant muniani , ut liberi a juftitia , fic mancipia erant D,abolorum
& hominum, obnoxii omnigenac fervituti, & omnis generismaio: j.
Nunc vero poftquam Christo concorpores, erant per fidem facl::
liberi, etiam erant ab omni malo liberati, nec fe ulli jugo fubmit-
tere debebant , n i(\ cui Christus eos fubjugari voiuit , & per
confequens non debebant hominum dograatibus & traditionibus ift
religionis negotio fubjici.
VcrL *.t- Ne attigertsp necjtte guflaris^neque contreffaris.
Arg 2. Quia fuperilitiofnUi dietatores veftri, & decretorum huma-
norumautores, praxifiiuaprohibitione rcrum iiberarum , tyrannidem
fimul & hypocriiin fuam intolerabilem produnt in rigida exaciione rran-
datorum iuorum , qualia u/^f>»* & cum indignatione recitat aliqua3
ne ghfltti) r.e attingue , & fimilibus, inquibus non folum legem Leviti-
camDEO invito continuare volcbanr, fed etiam fuperaddereiegiabolitx
ngidas exa&iones fuas ; Ne ergo illis vos fubjiciatis.
Veri* 21. £*<* omntA ipjo ufU pereunt , pr^fcripta ex manda-
tis & doftrints bominum^x
Arg. 3. Quia* res illae corporex a Deo inftituta» funt ad ufum, ut in
ufu tandem abfumantur &pcreant, &c. lniquum ergo eft fub fpecie
rcligiciiis prohibere illarum ufum , Ne ergohis inftitutis vosfubjiciatis.
Hominnm ] Arg» 4, Quja* decrcta iiuufmodi non funt mandata De re
fed mandata hominum ,lecundiim qux Dsus deciaravit ie nolle co-
li : Neergo admittitcea.
Vtff. %y j$>u* rationem quidem habent fapienti* in cu/m
voluntario & \ubmifpone ammi , & in e$ qubd corpori non
yarcant , non tamcn ulltns funt pretii, quum ad ea fpecienc,
<juikm faratur eatCj
Arg. Ji
Caput Secunaum7 45 S
Arg. 5. Cum refutatione objectionis , quia etiamfi hx obfervationes
fceckra habcant fapientiae , tanquam paites voluntani & non coacti cuL-
tus, tanquam humilitatiserga Angelos, & obedientix erga bcclefi*
gubernatores, exercitia, tanquam ad carnis mortihcauonem nonnihil
racientiai reipta tamen meram fpeciem tantum iapientiaerubent , &:
nullius (unt pretii vel «ftimationis coram Deo : Denique quantum cor-
pori detrahere videntur, taatumadjiciunt ad iatisfactiunera carm>,ieii
corruptx natura*, quae in iuis rigmentis circa rcligionera fibi iacisfa-
cere iemper avidilTime cupit.
Caput Tertium0
Ecunda pan EpifloU de fludik ChriBtitt* vitA. C*-
fitis durf /unt partes , in frima continentur bortationes ge-
ntrales; pcrti*entes ad veram pietatcm & *it<e fnttimoni-
am , 4d verf. l8. ln aitcrd fmt ficciaics bortationes ,
qua fpeciwt ad certai & farticulartJ btmimm conditionett
ad Jincnu
VerU I . chriftus & acj dextram "Det Jedens s
Hortationcs generales funt novem: 1. Eft ad ftudium rerum Ccele-
ftium , ne amplius terrcnis voluptatibus , honoribus , & divitiis ac*
quirendis operam & laborem lmpendant , fed ut quaerant Chriftianasi
virtutes,& quaead vitam xternam pertinent.
Si refpmexiftis~] Argumenta hoitationis funt fex. Quae omnia llu>
-dsndum efle rebus Cceleftibus prcbant : 1. In Baptifmo recepiftis in vos
ftudium refurrectionis , feu novar 6c fpirituaiis vitac profequendae , 6c
iniitiper fidcm in Christum communionem habetis cum Cbristo
refurgente ; qui nomine fuorum ad fpiritualem vitam, ut fponior re~
furrexit , recepitque in fe forc , ut fideLes refurgerent , viitute re-
iurrectionis iu* ipfo corairmnicati ; Ergo itudendum rebus Cce-
leftibus.
4T0 Epift.-ad G/oTcnfcs.
ZJbi Ckriftus^ Arg. 2; Jn fubiimi , id euy in Coelo qtioad locaierrr
pfjsefenthm corporis, eft Christus caput noftrum > & fons omms
feiiotatis noftrae: Hrgo ut eo potiamini fuperna qunsrenda fimt.
fbextfm ] Arg. 3 Christus ad dextram Dei fedet, etiam qua
hono, fuminam fiblimitatem naflus, & nomen fuperomne nomen, ut
rjoHfit nobis o.nnia fupecna concedere : Ergo fuperna quarrenda
fuht vobis.
VM. 2. Superna curtte^ non terreftritU:
Amplihcat hanc hortationem, jubensut fapiant res cceleflres, id eft,
ut cognofcerc ttudeant, m xftimatione habeant, curent, affectent, cum
defiderio profequantur qiiae ad vicam caeleftem pertinent, & nonquae
ad vitam hanc terreftrem : qux licet hcita & neceflaria fint r obiter
tamen curanda funt.
Verf. 3« Nam mortui efti/} & vita ve/lra atylwdita eft cum
Chrifto i» 1>*o.
Arg. 4. Per ftdem in baptifmo participes eftas mortis CwRisTr,
& obligati ad eommoriendum mmido &peccato, pervirtutem mortis
ipflus; imo mortui eftis illis , feu iiiorum refpectu,nempe judiciaii &
fpirkuaii modo, ne ilia terrena amplius- fapiatis , vel iis fcrviatis:
Ergo fupema & coeleiba, non terrellria fapere & feffcari debetis,
Et viti~\ Arg. 5. Licet vitaiiia veftra , id efb, adoptio veftra , jufti-
th veftra, baereditas veftra, plena fanftificatio , & glorihcatio veftra ,
mundo, imo vobis ipiis magna ex parte abfcondita fit ( jam enimeam
tantum per riient & primitiarum exiguam pofleilioncm percipitis ) con-
iervatur tamen in cceio in ftiis caulis , cum Christo, m Deo abfcon-
dita 1 Ergo iapere & quarrere debetis ea qu£ ad hanc vtam fpe&ant.
Vcrf. 4. Sluando Chriftmvita iiUn*jtra> patefa&ut/uerttjtum
& vos cum eo patefietis gljriort9
Arg. 6. Per foiutjonem objectionis,ex fuperiori argumento oriundar.
Quimvis vita veftra abfcondita jam fit, plene Staperte tamen aliquan-
do communicabitur vobis, & nos gioriofe producemur in confpecla
omnium Angelorum- & hominum, cum Christus manifeltabitur in
fecundo fuo adventuj cujus ratio redditur , quia Christus cft vm
mttn\ Sii dicTUS: 1* Quia vitam acternam nobis acquiiivit : 2. Quia
vitam iliam habet in fe nobis communicandam : 3. Quja aclu caep>t
aobi&vitam iiiam, per Sgirituavfuan communicare , qaam tand^m
plene-
Ciput Tertium* 457
plene confummabit; 4, Quia effc objeclum vitiB illitis noftrfc : nam
rvoltra felicitas confillit in communione cum lliojUt Eum cognolcamus,
cum to (nnus & converfemur, & Eo plenc tandein fruamur : Ergo (ub
fpe vitac nobis rcvclandas fuperna quaente.
Verf. 5. <J\tortificate igitur memora vejlra terrejlria , [cortati.
cncm> impuritatem ^ moUittem^cupidttatem malam, rjr avaritiam,
qiu eft idolotatriau.
Hortatio 2. Tanquam corrolarium , ex fuperloribns illata , qua ju»
bct mcrtihcare vitiofos motus , arTe&ufque corruptx naturae , per
quos deforme corpus peccati inhabitantis , tanquam per membra ,
operatur omhia actualia pcccata, inqu? membris corporis ita fe exerit,
uc illa reddatquafi fui iplius mcmbra, & vitiorum inflrumenta : Ha:c
mortificatio rit non folum externos aclus peccati non perpetrando,
Tcrum etiam pravos motus intcmos ad illa peccata incitantes in iplo
iimine necando.
Scortationern] Enumerat : 5 Vitia quibus Gentiles imprimis dediti
erant , quorum ultimum , avaritiam fcilicet nomine idololatrias vocat, ut
odiumexcitaret avaritiae : quia pro frugalitate eam fere omncs habenr,
6c in divitiis plurimi confidunr.
Terreftria } Argumenta hortationis funttria: f. Quia ha:c vitia, ter-
reftia funtmembra, fcu partes vitiofae illius naturar, quse tcrram tantuii)
tepit hominefque a coelo profus alienat.
Veif. 6. Ob qu£ venit ira Dei in filioj contumace/.
Arg. 2. Quia etiamfi levia videantut haec pfccata , iram Dn ta-
eien acceifunt, adverflis eos qui contumaces funt,nec rcfipifcunt.
Verl. 7. guibu* in vitiis & vos verfabamim juondam, quum
in iis vlvtretis*
AmbuL4jlti~\ Arg. 3 Quia olim fatis ferviiitis his tfitife, ambulanteS
<k viventes in iiHsnonminusquam illi qui jam in hoc camo volutantur»
Verf. 8 *~<4t nunc deponue etiam vos h*e: omnia^ iram ^ excan-
defcentiam, malitiam9 tnalcdicentiam^ verforum turfitudinem ab
§re veftro.
Verf. 9. Ne mentimini aliw adverfus alium , qnum exveritis
mtermiUum bomtncm cum faclis tpfimx
Hortatio
458 Epik ad ColoffenfesJ
Hortatioj] Ex proximo argumento dudra , in qua jubet exuefe , &£
ponere, & non reiumenda rejiccre fex vitia , qu« funt : x. Ira injufta:
2. Indignatio feu excandefcentia, quae fuperiorgraduseftirse: 3. Mali-
tia feu maligna invidia, & odium in quod convertitur ira peimanens, feu
pernodans : 4. Convicium feu biafphcmia contra alicujus famam:
j. Turpiloqaium feu fcurrilitas , & 6\ deniquemendacium.
£xufl^\ Rationes hortationis funt duse: u Quia in baptiirao facra-
inentali voto, obligatione & inchoatione exuiltis veterem hominera
cum actionibus fuis, id eft, renunciaftis veteri veftrae corruptae natutar,
ejufque fervitio : Idcirco his vitiis renunciandum eft.
Vert\ 10. Etindueritis novum illum^ qui renovatur inagnitiot
ntm congruentem imagini eju* qui ipfum condidit-*.
Ratio 1. Quiaexdono Dei, fide, voto,& inchoata vit* novitate
in regeneratione induiftis novum hominem , id eft , novas fpirituales
qualitates, quafi novam naturam* Idcirco his vitiis rcnunciandum eft.
Novum autem hominem defcribit in quatuorv 1. Quod fit fan&i-
tatis naturas noftra? in AdamoamiflicrenovatioinCHRisTo: 2. Quod
eonfiftat in agnitione myfterii Euangelii, idcft, in iftiufmodi illumi-
natione , qit£ cor ita mutet, & vitam fimul externam, ut a, nobis, mente*
affec1:u,& opere,gratia Di 1 in Chri STore ipfa agnofcatur: 3. QuoJ
archetypus (euexemplar fecundum quod conditur & renovatur ifte no-
vus homo fit imago Db i Creatoris , qui folus condidit hominem ut
eftet , & (olus etiam refingit hominem ut fit novus.
Vcrf. 11. Vit non eft Grtcus & Juddty, Cirtumcifio & Tw
futium^ Barbarw, Scjtha% (ervxt, liber 1 fed omnia & in omntbus
CHRISTVS.
; 4. Quod novohominifatisfitCHRiSTUM habere, (quodunum pro
omnibus ad falutem requifitis fufficit ) feu quod in hoc negotio reno-
vationis per CHRisTUM,externaconditio nequc obfit, neque profit,ne-
xjue in hoc opere ratio ulla habeauir apud Deum externx conditionis.
( Fit ne aiiquis ex Gentibus, an Judseis, circumcifus ne an'incircumci-
fus, ex hac ne an illa Gente oriundus , literatus ne an rei literaria? igna-
rus , fervus ne an liber ) quod appofite didum eft propter Ffeudapo-
ftolos, qui ceremonias legalss & hominum traditionesurgebant, quafi
reliqua omnia nihil eflent nifi quis judaizaret. :
Verf. is. Indulmini igtiur^ut ekcli ^eitfanili& dtiecliy
vifceribus
Caput Tettium. 4^
vifcerilus miferattonum y benignitatc , modesTu y manfuetudine%
knitdtcji
Hortatio4. Ad qoinque viittitcs, nempe: i. Ad teneram miferi-
cordiam erga aftlictos : 2. Ad benignitatem erga egenos : 3. Ad
humilitatem feu modeftiam in omnibus : 4. Ad manfuetudinem
ieu comitatem in converiatione cum aliifi : £• Ad longanimitatem
ubi injuriac inferuntur.
EleUi ] Argumenta hortationis funt tria : 1. Quia eftis elefti De i,
non tantum fpeciali vocatione a mundo iegregati , fedetiam sterno de-
creto a reprobis fcparati.
. S*ncti ] Arg. 2. Quia fancli eftis, &Deo confecrati.
Diletti J Arg. 3 . CJuia dilecli eftis a Dbo: Idcirco his virtutibus vos
ornate , ut dignos tantis elogiis vos praeftetis.
Verf. 13» Tolerantesalii alios^ rjr condonantesvobis mutub \ (i-
quis adverfus aliquem habuerit queretam ; ficut tjr Chriflus con-
donavit vobis^ ita & vos.
Hortatio 5. Ut non tantum ex longanimitate " imitud tolerent alii
aliorum lnfirmitates » & morum aiperitatem , fed etiam mutud
condonent injunas.
Sicut Chriftm'^ Ratio hortationis eft, quia Christus condonavit
vobis offenfas veftras multo graviores : ldcirco vos ahi aliis con»
donate mjurias,
Verf« 14. <sfd hdC autemomniainduimini charitate ^cju* esl
*vinculum perfe&ionis*
Hortatto6. Utcharitatem induant imprimis & ante omnes aliasvir»-
tutes, quippe quae a radice fidei orta. ut truncus arboris , reliquas omnes
virtutes tanquam ramos emittit ; eaique fovet & nutrit.
Quteft j Ratio hortationis eft , Quia charitas eft mutuum vincu>
lum pcrfe&ae colligationis, quo fideles omnes in unum corpus compin*
guntur , & quo omnes perficmntur , hoc eft,participes fiunt omnium do-
norum id Ecciefia vigentium , ita ut quscunque funt vel totius corporis-
privilegia, velalicujus membri dona > evadant etiam fingulorum mem--
brorum bona , quoad ufum ieu utilitatem.
Verf. i<f. ht pax Det tmperct incordibus z*c/tris9 ad auam etii
somvocati ettis in unum corpM%& grati eflote^»
Hortatio^.
4^0 Epift. ad ColofTenfes;
Hortatio 7. Vt d contentio oriretur aliqua inter jpfos, pax De i (latd*
cretur contentionis 5c omnium afreduum moderatrix, praemiumque qua-
fi habens in manu fua, decerneret quid agendum.
'JPaeem <Bti nominat, qux a Deo eft, qux Deo placet, &quaenec
veritatis , nec virtutis ullias , (ed afreCtuuin noftrorum carnalium
tanturn jaduram imperat.
jid quam~} Rationes hortationis funt tres : 1. Quia Deus vocavit
vos ad paccmcum feipfo, & inter vos colendam : 2. Quia omnes eftis
membraunius corporis: 3. Quia gratitudincm hanc debctis DEO,qui
paceminivit vobilcum, cum potuiflet tanquam inimicos vos tractare:
Idcircopaceminter voscolentes grati eftotc.
Verf. 16* Sermo Chrtfti tnhditet in vobis copiofl,cum omni/a*
penlia : docendo ejr commonefaciendo <vos mutub fjalmis , hymnis,
& cdntio/iibus /pirituatibu* cum gratia^canentu in corde veffro ,■
^DOM INO.
Hortatio 8. Ad ftudium & exercitium verbi Dei , Hortationis mem-
bra funt quinque : 1. U; fermo Ch R ist i,feu do&rina chriftiana in Scri-
ptura propolita accerfatur cx fontibus, & tanquam hofpes gratifiimus
animis & cordibus excipiatur : non ut inde recedat poftmodum , fed ut
ibi conftanter commoretur ; 2. Necontenti (int fermonem Christi
deguftafle, aut aliquatenus cognovifle, fed ut operam dent ad menfu-
lam locupktem & copiofam iibi comparandam : 3» Ut inde faperc
difcant , ad falutem fuam & utilitatem aliorum : 4. Ne fermoncm
Christi finant in fe otiofum efle , fed in ufum proximorum prudentcr
profetant : ut mutuis inftru&ionibus aiii aliorum cognitionem promove-
ant, mutuis admonitionibus alii aliorum mores inmeliusforment, fin-
gulique fuos ipforum & aliorum affc&us excitent cantionibus Pfalmo-
rum facrorum, hymnorum, 6c ipiritualium odarum, de quavis materk
fpirituaii per Spkitum compofitirum, & ad mutuam «dificationem fa-
cientium. 5 . Ut canant affc&ibus ad fanctimoniam compofitisj pro grt-
tiae menfura fibidata, itaut cantus Deo gratusfit, & gratiam audito»
ribus miniftret , in cordis fui fmceritate , Db i gioriam in cantu fuo
intuentes.
Vcrf. 17. Et quic^uid egevitis fermne aut fafto^ in nomint
*2>omini lef#fmte9 &raii& agentes Deo & Pttri, per eam^.
Hortatiop*
Caput Tcttium. i[gi
Hortatio 9. Ut omnia faciant in Cbritfo , id eft ,' e/us nomine &
aufpicio, per Eum feu ejus gratiam, &in Eum> fcu ejus gloriam: Et
quiaid fieri non poteft, quin iubinde habeant nova divinx bcnignitatis
in fe experimenta, ut grutias agant De o jugiter in omnibus per Chrijlum9
fine quo Dbus Pater ne laudari quidem a nobis vult, ncc nifi per Fi-
lium quicquam nobis concedcre , & in quo quxcunque nobis a Deo
iinmiltuntur, in bonum noftrum convertuntur» Atque hx funt hortati-
ones generales ad communia orhcia.
S-ecunda^ pars Cafith*
Verf. 18. Vxores , /nbjetU ejlote yropik virli ,*/ convenitin
rnoMiNo.
Sequitur altcra pars Capitis, continens fpeciales hortationes ad omnes
in familia ordines , hortationes funt quinqne.
Hortatio pnmaeft aduxores, aquibusincipit , quiaconditio ipfarum
eftdurior & dirricilior quam virorum , & idcirco non mirum fi easpri-
mb alloquatur Deus : ab his cxigit , ut fubjiciantur propriis viris,
id eft , ut obedientiam , honorem & reverentiam eis exhibcant , <ed
cum iimitatione in flomwo, ut in licitis fiat obedientia,& propter man-
datum Domini, cui uxores primo fubjiciuntur, & obedicntiam debent.
Vt conver.it ] Arg. hoitationis cft ab arquitate & decoro, nam quod
pracipiturconvenit cx ordinatione Divina,& ex Lege naturae.
Verf- 19 Vtrij diligite uxores 9& rie fitto adverfu» ca4 ama*
ruknti.
Hortatio 2 ad vitos, Qu/bus praecipit primo ut diligant uxores propri-
as, idque aftl-ctu fingulari & fan&o, qui conquieicat in una uxorc pro-
pria; deinde vctat ne fint amarulenti crga eas,vcl fermone,vel fadis,
licet ab earum infirmitatibus irritentur, led utprudentereasregant, fi-
cut decet viros.
Verf 20 . Liberiy aufcultate pircntilm in cmnibu&\ boc enim gra\
ium efi Domino*
Hortatio^. ad filios, a quibus incipit ficut prius ab uxoribus, & poftea
d fcrvis incipiet, quia condirio eorumeft durior, & opus habent Dei
inftitutione, utfponte faciant quod necefle eft facere : ab his exigit oBe-
dientiam cx animo erga parentes inomnibus, icilicct qua? Patcr ccelc-
ftis non prohibuit : Argumentum hortationis eft, Quia hoc omcium prx-
ftjtum Deo cft gratiflimum
L l l Verf.
iU
tfii Epifl ad Coloflenfes.
' crf. 21. Tatrestne irritate Itberos vejlros \nt defj>ondeat$
Hortatio 4. Specialiter ad Patres, qui fcveriores foknt eiTe quam
matres; ne convicib , injuriis, verb^nbus feverioribus, animos libero-
rusn iuorum a le alienent : praeter iationesquae in appdlationibus Pa»
trum 6c liberorum contmentur, addit expreilchanc unam, ne liberi le*
verius hab.ci tandem defperent de Patris dileclione, atque ita de-
fpondeant animum.
Veri. 22* Servi aufcultiie per omnia iis qui domini [unt fecun.
dum carnem , non obfequiu ad oculum exhibitis , ut qui homimbm *•
placere fludent^ fed cum pmflicitatecordis^ timentes ^Deum^.
Hortatio 5. ad fetvos, In qua diutias infiftit, quia eorum conditio du*
riflima : Hortationis membra funtfex* In primo, conditionem fervicu-
tis mitigat, ex eo quod tantum ad carnem, &rcarnalia hu;us vitae officia
pertineat, nee uilam inferat parendi necefTitatem in ilLicrtis. Infecun-
doimperat, ut inomnibus licitis pareant & ferviant,etiam cum manda-
ta duriflima funt. 3. Ut fideliter & ftncere rd faciant, c^in Dornino-
ruTi confpecln tantum, fed etiam quum ilh abfunt, ne negligentiarn
reprehendere poiTint. 4. Utintimore Domini ferviant in cordisfin-
eeritate.
Verf. 2yv Et quicquid feceritis, ex animo facitey tan^uam Do*
mtno, & non homin^bns.
5. Ut in fervitio omni , cxtsrna a&io originem ducat ex animo, & in-
tenoribus affeehbus, uride externa a:lio derivetur ad manum; 6*. Ut
imperium Dei agnofcant in mandatis Dominorum fuorum , & quod
faciant Oex voluntatem dumprsftantquod Domini volunt.
Verf 24. Scien^es vos a Hbommo recepturos mcrcedem hgredi-
tdtis ; D;>mino Chrtflo fervitis.
Hortationis argumenta f-int quatuor: 1. Quia Deus rependet illis
mercedem meliorem quam Domiui pacifcuntur vel dare poilunt, nempe
•vitam sternam , pro haereditate gratuita.
2^m ~\ Arg. i+ Quia certi etle poflunt de remuneratione gr3tui"ta, ex
Coquod Chr i sto ferviant, quinon poteft fervosfuos negligere.
Verf. 2,5, ^ui vero tnjuriam wtulerit , referet wjuriam t^uam
hJukrit t ne^ae eii pe/fommm re$e&4&*
Arg. &
Caput Terrltim» 485
Arg. %* Qui* D*u» vindicabit injurms i Dominis fervis illatas,
& fimul wjurias fervorum in Dominos, nill pnecepto huic fefe fub-
mittwt.
2s(fc ttt~\ Arg. 41 confirmans fuperius; Quia Deus ncc acceptat
jerfonam Domini, neque fervi in judicando, led juftitiam exercet
m puniendis malis.
Caput Quartum.
OC Capite foft hortationew ai *~DominBs quapertU
t ad pracedetis caputybabehtur generdes horKitiones^advQtC^
7. teliqno Capitc res privatrt.
y e J/OS Domtniy ajuitatem & aqvabilita-
tem (ervis cxhtbete>fctenta vos yuuque
habere Deminum in Ccelis.
ViciiTxm hortatur Dominos ad aequabilem & rationi congruam fervo-
Tum tractationem, hoc eft, utnon tantum viclum,amictum. & merce-
dem pa&amiilis perfolvant, fed etiam hilaritatem fervitiiiplorum,libe-
ralitatis aliqua demonftratione agnofcant, hoc enim cft, quod xquum e(t
iis tribuere.
Vt qui ] Arg. hortationis eft, Quia nifi fecerint qood aequum eft, Do-
minus coeleftis imminet ipforum capitibus, qui iis fecundiim opera
retribuet.
Verf. 2. lnprecibm ferduraie , invigilantes iiscum gratkrum
acJion^X
Hortationesgenerales funt tres: Primaad precationem,cu;usmem-
bra funt quatuor: i. Ne in hoc exercitio defetifcantur, fed conftanter
perfeverent, quia quotidie uiget neceffitas aiiqua: 2. Ut obierventfit
captent omnes occafiones precandi aDEooblatas,& (ine oicitantia fre-
quenter profequantur petitiones iuas: 3. Ut femper adjungant grati-
arum actionem precationibus fuis, fi moSo cupiant nova bencficia k~
bi a Dfio dari.
VcrC 3» Vrecantes ftmul etiam pronobis^ut Dem apcriat n*
Lll^ hti *
4&$ Epitti ad Coloffenfes«
lis, oflium fefmonis, ut loquamur myftirium Cbrffi, prepter quoi
etiam fum vinclu/ %
Verf* 4. Vty inquam, illud patefaciam> ficut oportet me loqui.
Membrum 4* Ut in precationibus fuis orenc De um , ut currat Euange-
Kumcum fucceiTu.per Apolloli& aliorum Dei fervorum Minifterium ■:
Jn hunc finem proponit hortationis tria Argnmenta. Arg. 1. Quia fic li-
beram facultatem praedicandi Euangelium,feu patefaciendi falutis my-
ftefiurxr in Christo Deus concefiarus erat,aperienioos-miniftri fui,
& cor Auditorum.
Vt loquamur J Arg. 2» Quia ego Apoftolus vin&uspro Euangeliipias-
dicatione, comcnendatam vobis volo hbertatem Euangelii potius quam
ineam ipiiuSe
• Situt oy*rtet~\ Arg. 3. Quia intereft maltum, ut mihi aperiatur os, ut
accommodate loquar ad perfuadendmn cum demonltratione potentiae
fpiritualis, quemadfnodum decet me Apoftolum loqui.
Vcrti 5. Sapienter vos gerite erg* extraneos , opportunitatem
redimentes9
Hortatio 2. Generalis , Ut vitam fapienter inftituant fecundumDE r
voluntatem ,- caventes iedulo, ne ipibrum converfatio mala vel impru-
dens orTendat extraneos , id eft, non converlos Ethnicos, eofque ar-
eeat a Dei civitate : Et ne ipfi infidehum corruptis fermonibus vel
jmoribuscorrumpanturj utque in hunc finemetiamcum jaflura rerum
miniis pretiofarum opportunitatem redimant bene agendi, & mali vi-
fcandi, <Sc fpeciatlm extraneos luciifaciendi.
VerJ. 6, Serma vejlerfemper cum gratia fic fale conditm , ut
>fciitit quomodo opjrtcat vos unicuiqus rejponde*z_,>
Hortatio 3. N^ fermo ipforum unquam fit futilis vel otiofus, qui
nullam auditori aftirat utiiiratem; fed ut femper fit cum gratia ad
sedincationem audttoris ; in eumque finem hortatur, ut fermo ipforum
femper fale fanclitatis fit conditus : Arg. hortation s- eft , ut ex per-
petua confu.tudine fancle loquendi acquiratur prudentia & difcreticy
ad apte & appolitc refpondendum unicuique de re quavis inteiroganti.
SecunJ.a
Capui Quartutn. 4$S
Secunda pars Capitis*
Verf. 7. Res meas omnes vbbu nota* fulet Tjchicus dilittu*
fiater, & fidus minijler* acconfervu* m t~Domino%
Veri« &. ffuem mift ad vos ob boc tpfum, ut cognofcat res vc»
ftras & corda vcjlra confoleturX
Veri. 9 Cum Oneftmofido & dtletlofiatre^ qui eft ex vobis:
Cmnia igitur vobis exponent qu4 hic aguttturi
Altera pars Capitis de rebus privatis fex habet articulos: Art. primus
fpeftat iegatos , Tychicum Euangeliitajn, & Oncfimum Colofleniem ,
qui unacumhac Epiftola miflitunt: 1. Ut certiores redderent Colol-
fcnfes quomodo res Apoftcli le haberent , quam fortiter ferret vincuta
pro Euangelio: <Sc qusecunque alia fcire eorum referebat, fignificarent.
2. Ut redeuntes certiores poltea redderent Apoftolum deftatu Colof»
fcnfium: 3., Ut confolarentur ColoiTendum corda^quem in finem utrumq;
commcndat, fedTychicum imprimis.
Verf. 10 Salutat ves ^iriflarchus meut in captivitate focius^
& dWarcus confobrinus Barnaba» de quo acceptjtts mandutaX fi
venerit ad vos, excipite eum^,
Articulus 2. De miiTis falutationibus , quarum prima erat ab Ariftar*
cho, qui in vinculis jacebat cuin Apoltolo, propter defenfam iidem Eu-
angelii: Salutatto2. a Marco confobrino Barnabx (dequo contentio
erat inter Paulum & Barnabam , ) quem nunc receptum in gratiam fpe-
ciakter illis commendatum vult , fi ad eos veniret, idque eo fine, ut in-
telli^erent eum in pretio haben ab Apoftolo.
V-rf. 11 ht lefus qui vocatur Juflw^ qui funt ex circuncifonel
bi foli adjutores in regno Dei fuere mihi folatio.
Salutatio 3. eft ab Iefu cognomento Julto,qui cum fupra nominatis dn*
obus in prsdicando Euangeho Apoftolum juvabat ;. & hi tres ioli eraut
cxjudads, qui Apoftolo iolatio erant.
Vcrf. 12. Salutat voi Epafihras, qui ex vobis eft, fervu* Chri-
8i , femper decertans pro vobis in prectbus, ut fietis perfecJi, &
Gompleti in omni voluntate Dei,
Veri. 13$
\U Eplft. ^ Co!oflenfc£
Verf* if Hoc enim de eo tejior , eum multo vefiri Jiudio ir
'dcre j & eorum qui funt Laodtcea» & eorum yui Hterapoli^
Saiueatio^. ab Epaphra Coloflenfiutn paftore , quem commendat :
i. A finceritate in orncio; quod fervus dt Christi s i. A ipeciali
cura gregis fui , proquoardentet Deum aflidue orabat, ut membra Ec-
clefiaeiftius, in cognitione , infide &obedientiadivin£ voluntatis, con-
ftanterperfeverarent.&incrcmentum ad perfe&ionem facerents 3, A
zeloipfiuspro Coloflenfium» Laodicenfium, & Hierapolenfiumfalute, de
cujus zeli ardore teftimonium perhibet fuum Apoftolus.
Vttf. 24. Salutat vos Ltcai% tJMedicus iUe tXi/efiut$ &
TBenw.
Salutatio ?. imfla i Luca Medico, & a Dema, quinondum ab Apcftoli
focietatedefe&ionem fecerat.
Vcrf. 15. Salutatejratres qui fmt Laodieea* & Njmpham>&
Mcckfiam <\u# in domo iUius efit
Articulusj. Continet falutationem miflim ab Apoftolo ipfo, quaju*
bet falutafi fuo nomine fratres Lajdicenfes & Nympham , cum Eccle-
fia qus erat domi ipfius. Sic vocat familiam Nymphce, quia tota pie infti-
tuta erat * & rite gubernata , ficut foknt efle Ecclefis.
Verf, 16 Et %uum perle&a/uevit apud vos Spiftcia, facite ut
etiam in Laodicenfium Ecciefia recitetur : & earn qu* Jcripta eB
ix Laodicea, ut vo$ qucquc legatis.
Articuius 4. De communicanda hac Epiftola cum Laodicenfibus, qui
opus habebant eadem hac do&rina propter fimile ipforum a Pfeuda-
poftolis peric.ulum: Meminit autem alius Epiftolae Laodicea fcriptae,
quam aliqui putant fuifle ab Apoftoio fcriptam, dum Laodices eflet ,
camque jam interiifle» Sed certum eft ab Apoftolo noftro fcribi non po-
fofflfe aliquam Epiftaitffi Laodicea, quippe qui teftatur, Cap. %.verf.0
nequc Laodicenfes,neque Coloflenfcsficiemcjfusincatncunquam vidi£
ie, fcu eorpore ptasfentem cunlpexifle* Verifimilius eft inteilsgi Epiftolam
&b ipfis Laodiccnfibus ad Apoftolum fcriptam , qu* ftatum illius Ecckfi*
ipfi ;fignificaTCt. Cui Epiftote per hanc Epiftoiam Apoftoius voluit r^
Ipoaiam & fatisfeftum efle. Qmcquiderat,cert'umeftinterfuifle Co-
lofleods
Ciput Qiiartum. 46*7
loflenfis Ecclcluc eam Epiftolam apudipfos legi, & hanc Laodicenfibu*
commuaicarii
Ycrf. 17- & clicite ^rchippo^ Vide ut minijlerium qtiod &c~
cepiftiy *n Domi/io implcat.
Atticulus 5. De commonefacicndo Archippb ColoiTenfium Miniftro ,
& Epaphne Collega, qui ( ut apparet ) negligentior erat, & opus ha-
bebat admonitione ab Eccbfiariiue Synedrio, feu Comprefbytens ; qui-
bus Apoftolus mandat, i. Ut excitent eum ad otficii fui partes, & mune-
ris fui gravitatem penlitandum : 2. Ut de ratione reddenda legationis
fibi a Christo commiflar,ad Minilterium exequendum commonefa-
ciant : 3. Ut ad impiendum officium fibi commifliim , propterea ferio
hortentur : atque hax i Coloflenfibus requirit Apoftolus, ut Archippus
moveretur magis cum advertcret non efle fine Apoftolica autontate ,
quod Ecclefia lpfum de officio exequendo admonitura eflet.
Verf» 18. Salutatio mea mxnu, Tauli. dMemore/ ejlote vtecula.
rum meorum. Gratia fit vobijcum. {^Amen^^
Articulus 6. Continens Epiftols conckfionemj quam folebat Apo-
ftolus. in omnibus Epiftofis, non per amanuenfem, ut reliquum corpus
EpiftoLe, fed fua ipfius propria manu fcnbere , in qua piimo falutat
omnes : 2. Epiftolaruin fuarum characlerifticam notam indigitat, ne ul-
lam Epiftolam genuinam agnofcerent , tanquam ab ipfo miflam , cui
jpfe propria manu non fubfcriberet : 3. Hortatur, ut precantesproipfo
in vinculis jam jacente, patientiam & fidem t3m illuftn exemplo invitati
difcerent : 4^ Denique,GratiamDE 1, (unde utex fonte omnia bo-
na adeos fluant) iis exoptat, & communicandam fperat: omnia qu&
ha&enus faipferat quali iigillo fidci obfignans : A»em»
EXPOSITIO
W w W W w W W W W Y
EXPOSITIO ANALYTICA
EPISTOLM TKIORIS, AD
THESSALONICENSES.
$ummarium->t
BeJJalonka Metrcpolis otim fuit totim Mace*
ionia, in atca fauluA & Silas (ut hahetur A&. 17)
multos ex JudaU Jimul & Gentibm ai fidem Chfi-
ftimam exiguo tempore convcrteruntl /ed pojlyuam
ab increAuluyfeiitione excitata , J>er vim Minc ejetth
fuijfent , ApoftoliU frimo Bera.aw , deinde Athenas fe
contulii : & primo quidem Timotheum aa* eos ableqat^
aui affliclos confolaretur. (Deinde reverfo jam Timo*
theat& inttUeHa Thejfalonicenfeum conjlantia , mittit hanc Epi/lolam, in qn4
coitfirmit ipfos in fide%& ad vitam favtla profejfione fua dignam hortatur.
EpiftoU partes principales fitnt du* : ln prima poftauam eperam dedit ut
in fide Cbrifti, & perfUapone Ae fuo ipfitu eroa eos affeclu corfirmarentur ^
animat ad Conftantiam , Capite \, 2, 3.
Jn altera inftrnit & hortatur ad vitam ftntfam, mterjeUa co»felatione dt
refurreciione Mortuornm , Capite 4, 5.
Caput Primum-
POft fialutationem ^ApoHolicam > verfu prfmo. Toto relicjuo
Capite confirmat Theffalonicenfes in Fidet Gratias agendo<Deo pro Jin^
cera ipfontm Converfecnc.
r J>Aulus & Sylvams & Timotheus Ecclejtt Thejfilo*
U nicenfium^ qu# cft in T>eo Fatre , & Domino lefm
Qhyifioi gratia fic vobis & pax 4 Deo Fatre nojtro^ ejr ^omino
Caput Primum* '<$$
Perfoni falutantes' fiint Paulus, Timotheui & Sylvanus,qui alids
Silas dicitur, quos ut Thcflalonicenfibus de facie notos, & qui prae-
fentes ipfos docueiant, aicilcit iibi in focietatem Teitimonii dc veri-
tate do&rin* hujus, & ftudii fui erga Theflalonicenies.
tcckfia falutat* defcribitur i fancta cominunione fua, non tantiim
curn Deo Patre, quem falfo /actabant infideles Judai fe cokre,
fed et.am cum P i l i o Christo, quem infideks Ethnici & Judsti
rejiciebant: prsterea piecatur iisgratiam & pacem, a Deo Patre&
Chri sto ; fignificans a gratia Dei proficifci veram felicitatem,
qux iicut merito Christi credentibus comparatur, fic per intecefr
(ionem & operationem Christi applicanda eft.
Verf. a, (JYAttaA agimud DcO fewpcr dc omnibus vobis^ men»
ticnem veftrt facientes in precibus noflru\
Reliquo Capite gratias agendo pro Theflalonicenfium fincera cort-'
verfione, confirmat ipfos in fide, Argumentis novem , quar & probant
corroborari deberc eos in ride • & tot etiam rationes continent gra-
tiarum adionis*
Argumentum primum, JucundifHma mihi eft memoria veftraecon-
verfionis ad fidem, de qua non pofTum non Deo gratias agere, &af-
fiduo precari ut perfeveretis. Ergo in fide corroborari debetis.
Verf* 3. Indeftnentcr memoita rcpetentes efficacem veflram fi~
dem% & laboriofam charitatem, & tolerantem illam fj>tm in 1)o~
mino nojiro Iefu,C6ram Deo Tatre noftro :
Arg. 2» Veftra fincera fides qua* vivam fe oftendit, & per opera
efficacem; Indefatigabiiis charitas veftra, fpectanda in ailiduis labori-
bus, & diligentia, potiftimumin beneficentia veftia erga Sanclos ; Et
denique viva fpes veftra in patientia & tokrantia aftlicrionum pio
Ch r 1 s to demonftrata, impreffionera fui reliquerunt in me indelcbilem
ut non poffim coram Deo & hominibus de iis mentionem non fa-
cere: Ergo in fide corroborari vos confentaneum cft. Vocat autem eas
virtutes £hri$ti , qiua a Christo oriebantur, ab eo fluebant,&
jn eum tendebant, Dicitautem toram QEO, quia ejufmodierant qux
in confpedu De i pro genuinis, feu minime fucatis comperiebantur.
Veri. 4; Vt qui (ciamus fratres dilecli , vos effe a Dco ele&os i
Arg. 3, E% indiciiscertis ccrto fcio vos electos effe3&genuinosin
Chrisio fratresmeos* Ergo eft quod in hde corroboremini.
Mmm Verfij,
4-o ^EpTfi; ad ThcfTaronlcerffes* E
Verf. y. Sluoniam Eua/geliumnoRrum conflitit apud vos non
hquutione duntaxat , fed etiam virtute , cum in Spiritu /anffo y
tum in certa ferfuafione mu!ta: Jicut no/iis quales fuerimta inter
vos vcfira caufk^,
Arg 4. confirmans fuperius , Perfpe&um habeo Euangelium meum
3pud vos <-u](]e erricax, fermonem enhn meum vobis pr2?dicatum co-
mttabatur : 1. Vis & potentia fpirituaiis ad fidem in vobis glgnendam s
2 SpaniTos Sanctus obhgnabat in vobis a^miflam vcritatem interno
Iuj t mmon.o, & donis infuper datis : 3. Multa certiotatio&perfuafio
fcquebatur in cordibus veftris, quse omnem hoslitationem a vobis fuftu-
lit: 4. lalis erat operacio, & prsfentia D e 1 in vobis audientibus,
quaiis erat vifenda in nobis Apofiolis docentibus, ficut ip(i noviftis:
Eft ergo quod4 iniide corroboremini.
Vcri. 6. Et vps imitatores nofiri facli fuiHis* & D 0 M '/•-
Nly recrpto fermone cum opprejfione multa, cum gaudio SPIf
RlTVS SanSi.
Arg. 5. iliulrans fuperius, Vos Euangeliam ample&endo, ipfumque
firmiter ctim gaudio retinendo, inmediis affliclionibus fimiles redditi
efti* & Domiuo Chri sto , & nobis fervis ejus praedicantibus il-
lud Euangehun cu.n gaudio, in mediis oppreflionibus. Eftergoquod
in Mc corroborcmini.
Verf. f. Lsfdebut fueritis exemplaria omnihus credemibus in
t%£acedonidf& in Achaitu.
Arg. 6 confumansfuperius, Fafli fuiftis typi , & exemplaria omni-
bus in vicinis regionibus habitantibus , fidei mvirtx, fummxque ala-
critatis & patientiat, in.recipLndo & retinendo Enangelio : Ergo eft
quod in fide coiroboremini.
VerC 8. Avohis eram non folum per/bnuit fermo Domini ia
Macedonia & in ^ichaia^ verumetiam in omni loco .fidesveflr^^
qu& e/t in DEVM^ dimanavit , ut necej/e non babeamut quic m
uuam tequi .
Arg. 7. Fides veftra evafit celeberrima , non in proximls regioni-
bus tantum , fed etiam in longe diffitis, ut non fit opus longioripro»
ba?iQne,.Eft igitur quod confirmemini in fide,
Verf 94
Caput P*imum# ^i
Verf. p. Sianidcm ipfi dc nobis dnnuntiant quahm ingrcjfum
habuertmas 4d vos , & quomodo convcrfi fUcritts ad Deum , rcli*
Etis idoltSy Ht fcrvtrctis Dto vivo & vcro :
Arg. 8. In converfione veftri apparuit Dei virtus adeo admiranda
ut iideles ubique locorura deprardicaverint converflonis Theflaloniccn-i
fium hiftoriam, quomodo lcilicct Apoftolus cum manirefto Capitispe-
riculo pisdicaverit Euangelium apudvos, &.quornodovos eo audito
mirum in modum renunciaveritis idolis fi&itiis 0 vofque, in lervitium
unius veri & viventis De i addixeritis. Eft ergo quod ia fide cor-
roboremini.
Vcrf. 10. Et exbcftiretis Fi/ium ejus i calis, quem cxcitavit i
mortuis* nempe Iefum qui libtratnos ab ira il/a ventmcu.
Arg. o* Converho veftra non fiiit ad Deum , finc Filio fuoCHni*
sto , ficut judaei inhdeles falfd converfionem fuam jactitant : fed ad
Deum in Christo, feu ad Patrem , & ad Christum, ut Dei
Filium incarnatum, Redemptorem, mortuum» & refuicitatum pro
nobisj qui h Coelo Judex venturus eft ad perdendum omnes infi-
deles , & ad liberandum fuos ab ira qux ventura eft in reliquos *
qu* fides unica eft faivifica t Ergo debetis haec Dei in vobis operi
rccolentes in fide «confirmari.
Caput Secundum.
Ergit ad Fidci ipforum Conftrmationcm » Miniflerih
fui Jinceritatent> tjufp* efjuaciam intet ipfos tommendare x
fmmi e%* '(/<>* bencvolmk ajfettum otfendere.
Opitu partes fnnt trt%% ln prima revocat iU in mentctn
manifcjta indicia divin* k^ationu fua ad roj, ad verf. 13*
In fecunda oBcndit mardfcBa vesligu tiviz* gratia in ipforum converfione%
ai verf. l?. ln Urtia confitmat btntvolum fum trgt tot affettum, ne putartnt
fe ab Jpoftoto t)on ftik cutarL
Verf 1 *NJm *?fi w8is ifiatruiiugteffum mftrum ad vo$
* ven. 1* mn.ptifft.vamwttuti
M ii i* x Indicxat
47^ Epifh ad Thcflalonicenfcs. * I.
Indicia fpiritualis (Tncerae & divinse lax legationis ad eos, & fidelis a3«-
minirtrationis ofnxii fui toto tempore quo Euangeltum inter eos pri*
mo praedicavit,enumerat tredechru
Indicium primum, Ipfi teftes eftis, nihil habuiiTe vanitatis ingreflurn
noftrum ad vos, nec frudu caruifle minifterium meum, cum inter vos in»
cepi prsdicare Euangelium.
Verf. 2. Imo etiam quum ante afflicli fmffemtu% & contumeliis
affe3i Thilippis ^ficut nofiis libertate uft fumus in Deo noftro ad
armuntiandum apud vot Euangehum Dei cum muito certamine^,*
Indicium 2. Perfecutio magna, quam ante non ita multd paflus fuerara
Philippis, non impedivit qno minus auderem vobis etiam in praefenti Ca-
pitis penculopraedicare : nam intrepide loquendi libertate ufusfum,fo-
la De 1 virtute frettb, contra omneshoftesftrenue decertans.
V^rf. 3. Exhortatio enim nojlra non fuit ex mpofiuxa^ nequt
ex impuritate, nequc cum dolo *
Indicium 3.confirmansfuperius, Doftrina, hortatio, &confolatio a
me admrniftrata, non eratfimiFis dotflrinse Pfeudapoftolorum , nam, 1.
Non erat adulterata & compofita ad deceptionem, fediincera,fine omni
impoftura : nec fovebam , nec tolerabam impuritatem ( ficut Pfeudapo-
ftoli in fua doftrina ) fed doftrina mea ab omni immunditie ailena crat»
rninime doloium in modum traftata , ut folet abiis tradhri, qui glori»
am fuam& commodum luum in prardicando captant.
Verf. 4» Sed ficut placuimus Deo9 qmbus crederetur Euangtlium
ita \!oquimur ynon ut homintbus placenies 3 fed "Deo qui approbat
.cordd noflrcu.
Incftciurri^ Ex confcientia ele&ionis, & vocationis meaeadtam ex-
-cellens munus, (in quo credita eft mihi Euangelii annunciatio,) (an&um
Dei verbum, fanda & fincera mente praedicare ftatui, & non hominibus.
fed Deo placere , qui fcrutatur corda , & teftimonium fert mihiut
fcrvo fco fideli,
Vcrf. 5. Neque enbnjsnjuam fsrmone ajjentrtario ufi fumus^
Jicut nofiis , nec avaritU caufa quicquam pratexuimus: D £-
VS tefiis eft->.
Indicium 5. Specialius explicans quod fuperiiis eft, Aflentatoriaora-
aione nun^uam apud vos ufus fum , cmjus rei teftes vos ipfos advoco.
Caput Sectmdum. 47}
s\tc~\ Indiciufti 6* Nunquam avariti* caufa quicquam fubfpecie pic*
iatis feci , ut Pieudapoftoli iolem; cujusrei teftem Deum invocat.
Verf. 6. Neque ex bominibus qu<trtntes gloriam , ntc h vob/s9
nec ab alus i quum pojftmus oneri e(fe ut Apoftoli Chrifli ,
7\ec ] Indiciumy. Tam longe abfui ab ambitione, fimul & ava-
ritia , Ht dcbitum mihi honorem , feu ftipendium honorarium , nun-
quam exegerim five a vobis, fivc ab aliisi cum tamcn oneri vobis
^flc jure potuiflfcm , ut Apoftolus Chri s t i.
Vcrf. 7. Sedfuimut placjdi in mtdio veflri^ ut fi mtrix foveat
fuos fktus,
Indicium 8. Ego dum inter vos verfarer, fvitata omni elatione,
inorofitate, & impcrio ; fepodtoque omni refpeftu, ad Generis mei no-
bilitatem , ad officii mei, &c donorum mihi concefloium excellentiam ,
©mniumque aliorum privilegiorum , quorum ratio in vita civiii habc*
ri folet) placidiilime me gcili, ut unum ex vobis, lmd ut infimis
cx vobis acqualem.
Verf. 8* Ita cupidi veftriy avebamus impertiri vobis non folum
Euange/tum 1)ei>fed etUm noftrat ipforum anima*, quod cbari
mbu ejftu.
Indiciump. Sicut marer liberos fovet, fuo Spiritu calefacit , lacre
fuo alit, & (fi poflet) animamfuam illis comraunicare parata eft : Sic
cgo cupide arripiens conventuum omnium Ecclcfiafticorum occafio-
nes , iumma cum animi complacentia , una cum Euangelio praedi»
cato , Spirittim quafi meum, prx vehementi erga vos amorc, vobis
impertiri cupiebam.
V crf. 9. ^Memimflis enim , fratres , laboris nojlri ac arumn^X
nocle tntm ac die operandoyne quem vejltum gravaremw prtdi-
cavimm apud vos Euangelium Dei.
Indicium 10. Explicans & confirmans fuperius , Totum tempus
quod reftabat mihi a praedicatione Euangelii impendebam in manii3*-
rium laborem,ne quifquam ex vobis gravaretur, praebendo mihi vi-
ftum ut Apoftolo.
Verf, 10. Vos teffes eftis & Dexsy quomede [ancll & jufle &t
• dtfculpate vobis^ui aeditiSyvixerimus.
Jndicium s-r>
474 Epift. ad TheflTalonicenfes. I. *
Indicium n. In omnibus jufte , fantte & inculpate me gerebaffi
apud vos : cujus rei teftesadvocovosipfos, quod ad externa attinet^
& Deum invoco teftem irrterioris mei finceri in omnibus affe&us.
Vcrif ii# Situt noft/s quomodo unumquemqut veftt&m ytart*
quatn pater liberosjuos^ hortabamur ejr confo/abamur :
Indicium 12. Sicuti meminifle poteftis, fingulos vos privatim hor~
tabar , confolabar, non fecus ac Pater folet liberos fuos hortari
& confolari.
Veri. 12* Et obteflabtmur ut ambularetts ficut dignum it£
Deo vocantc vos ad fuum rtgnum ac gloriani^,*
Indicium 13. Nihil reliqui feciebam ad fummam fidem & diligcntl*
ara, utvosvitamianflamdegeretis, utque in omnibus-placeretis Deo*
qui ex gratia vocavit vos ad regni fui & glorias cceleltis participatio-
nern : Hare funt indicia ccekftis legarionis Paulj , &. fideLtcr adinii%
ftrati ab eo uauneiis Apoltolici inter Theflaloniccnfcs.
Secund.i pars Capitis*
Verf 1?« Fr^pterea etiam nos gratisu agimtts 1)ea indefmenL
ttr qubd accrptum de ^Deo fermonem quem audtftts:ex nobis, tx*
cepnwj non ut Jermon.m bominum, fed ( ftcut eft vere ) ut 1)e$
Jermo^m^ qui t am a^it in vobu qui credttis.
Secunda pars Capitis , m qua continentur manifefta1 indicia divinar
erga Thellaloniccnks gratiae in ipforum converfione; quae poftquam curri
gratiarum aftione protulit, confirmat eos adverfus fcaudaium crucis<5c
ptrfequucibriis,quain ab Euangelil hoftibuscontribulibusfuispatiebantur*
Indicia gratiiC divinse erga Theflalonicenfes in ipforum converlione funt
iria; I Eft> quod iermonem (inquit) Euangelii a me prsedicaturav
attente audivetitis, non ut humanura, fed divinura, eumque vera 6-5-
de accepeiitis»
Qvj ttum ] Indicium 2. Quod fermo ilie Di 1 flde receptus in vobir
effkaCiterttiamnumoperefur, tefteturque fe divinumefle eificacia iu£
in vobis non minori , quam in aliis credentibus fe patefacit.
Veri. 14 Vos enim, fratres , imitatsres facli efiu Etciefarum
Dei qutifunt mjudea^ inChriflo le/u^ ut qui eadem pafti Jitis &,
vqs a prcpriis contnbidibm%ftcut & ifft a judxisX
Indicium ji
Caput Secundum. 475
Incficium 5. Confirmans praecedentia, quod conftantes ha&enus fueri-
tis in pcrfcrcndis perfequutionibus a veftris amicis , cognitis & con-
tribultbus propter Euangclium , iimilefque vos oftenderitis Eccle/iis
Chriftianis in Judaea , quas conftanter perfequtiones patiuntur a reli-
quis J udaeis intidelibus : Ex quorum numero aliqui , etiam vobis
iunt infefti.
V^rf. 15. J2ui etiam Dominum Iefum occiderunt, ejr proprios
Trophetai , & nos exegerunt , ne^uc Deo placent , ejr omnibus ho-
rninibwi adverfanturi
Ut fcandalum tollat pcrfecutionis, qua vexabantur Ecclefise Chrittt*
inx ab infidelibus Judaeis, qui fe fopulum <Dei vocabant, tktrahit lar-
vam perverlis lllis Euangelii hoftibus, ipforum pin^ens peccata acerri-
ma criminatione, cujus leptem funt membra : i . Infideles J udsi ipfum
Christum occiderunt: 2. Non pepercerunt propriis fuis & popula-
ribus Prophetis : 3, Perfequuti funt nos Apoftolosj quod dicitutcon-
folationem capcrent Theilalonicenfes ex confortio paftionum Chri-
s t 1 , & fervorum cjus : 4, Adverfarii funtDEi, & tum maximecum
putant (e Deo placere, in perfecutionc (ervomm ipfius: 5 Ut pub-
lici hoiteshumani generis impediunt,quantum pollunt,communem ho-
minum falutem.
VerU 16- Trohibentes nos Gentibus loqui ut ferve/itur.ut fem.
per , compleant peccata fua % occupavit emm eos ira ad extre*
mum U'C\ue^j.
6. Hoftes funt Gentium , prohibentes piovirili,ne Apoftoli Genti-
bus Euangelium falutis pradicent, ue Gentes ferventur, fipereos fieti-
poillrt : 7. Ifta & aiia multa perpetrando, mcnfuram peccatorum fuo-
lum quotidie magis magifqueimflent, Criminibus recitatis, fubnectit
judicium , iramque De 1 quac ad extremum ufque cos j.am occupavcrat.
Terticu pars Capitis.
Verf. 17. Nos veri fritres orbati vobis ad tempdrh^ momen»
tumy confpecJu% non animo^ co vehementius ftuduimus vtdere faci-
em veftrtm* cum multo defiderio.
Tertia pars Capitis , in qua ne exiftimarent negligi fe in a£»
fiictionibus iuis ab Apoftolo, quod ad ipfos in tantis miferiis verfan-*
tes-
r47* EPifk ad Thcffalonicefifefi 1.
te* noti accuScrit, eonfirmat fuum in ipfos benevoluin animuSJarg&i''
rocntis fex»
Argumentumprimum, Abfentia mea a vobis non minus mihi mo-
iefta luit, quam foietefle abfentia cuivis Patri & libens ftns; imo veia
eondolebam vobis,ut folet frater orphanus f ratribus fuis orphanis.
Admomentum0} Arg. 2. Abfentiam meam fpcro fore non diuturnarri
fcd ad momentum horae tantum.
^§n ammo^ Argi 3, Corde & affe&u nonaberam avobis,licet cor-
pore abfuerira. Mo tmplim^ Arg, 4. Quo xgrius fero abfentiam me*
am & vobis, eo vehementius ftudeo coram voa videre.
Verf* 18. Ifai voluimus venire ad vts ( ego quidem Paulus)
fimel stque iterum , fid impedivit nos Satanat.
Arg. 5. Inprocinftu ftabamparatus ad veniendum, femel atqueite~
rtimjut vos in fide confirmarem , fed negotium mihi faceflebat Satan*
& impedimenta objiciebat, ne venirera.
Verf 10 N&m qmeft noftra Sfes aut (faudium, aut Qoro^
04 de **a gtoriet i u4nnon & vos in confyefiu 1)omm nojiri
Jefu ChviHi in ejas adventu f
Vaf. 20. Iteque vos ejlis ghria noflra & gaudium^
Arg, o% confirmans {uperius , Spes mea de veftra perfeveranti* .
tanta eft.i Gaudium de converiione veftn tantum eft, Corona glori-
ationis mesc in Minifterii mei ftu&ibus, & in vobis ea eft, ut cum
pr^ecipuis EcclefiiSi per meum Minifterium ad fidem tonverfis, nu*
merandi fitis, £t nifi vos tales habendi efletis* de quibus qujgfo ben£
fperarera s gauderem, vei gioriarer ? Cert£ vos eritis inter praecipuos
per me eonverfosj in confpeftu Domj*u noftn, in ejus adventu. Id
qaod repetita afleveratione vobis confirmo. Idcirco de meo erga vp£
£wvoto affechi jerfuafiiiimi eltotc#
Capufc
f477)
Caput Tertium.
Etfit hoc C<tpite fnxm in tos Jilettionem ctnfir/nare , ebfA /«
fide quam eos Aocucrat flabilire,
. QVamobrem hoc deflcferium non am-
• I# ^^fliui ferentes % optimum duxtmu* fo-
li ^thenk rcltnijtti.
Argumenta ih hunc finem funt decem , Qux omnia probant Thef-
falonicenfes Apoftolo charillimos ede.
Argumentum primum. Prx defiderio vos confirmandi in fide, malui
inmultis perfecutionum procellis Athenis ioluscommorari,quam com-
mittere,ut vosdiutiuscoalolatione& confirmatione deftitueremini. Er-
go mihi charitfimi cftis.
Verf. 2. dMiflmufijue Timotheum jratrcm nbflrum , ac minh
8rum Det> & adjutorcm noftrum in tuangclio Chrtfli^ ad vosjta-
Hliendos & exhortandos fuger fide veftra^ *
Arg. 2. Mifi ad vos Timotheum mihi perneceflarium, qui etiamfi fra-
ter intimus,& MfniCter De i' ftrenuus,& Coadjutor meus fit, in Eu-
angelio Chiwsti , volui tamen ejus confortio privari , ut vos Confb-
lationem & Confirmationem caperetis infide. ChariiTImosmihiigitur
vos cffc oportct.
Veif . 3 . Vt nemo commovcatur in opprejjtoruitu islu ; ipji eaim
nojlis nos ad id ejje conflitutos.
Arg. 3. Plusmetuebam ne vos offenderemini afflicrionibus meispro
Euangclio, quam curabam meam ipfiusmoleftiam : Idcirco jam adver-
fiis hoc icandalum confirmari vos volo : 1. Quia didici/lis ex 'Euangelio
slDeo conftitutum fuifte, ut nos Apoftoli ante omncsalios, provcikate
Euangelii adveria multa pateremur.
\ eri' 4 Etentm quum apud vos eJTemm , p&dicehamu* vobis
Jore ut affligeremur ; quid & eventt, & noftis.
2. Quia prxdixeram vobis afflictiones pro Euangelio memanere,fi-
ci.t eventus comprobavit.
Veri« 5* ^v.amobrem etiam ego non amflius Jcrcns vcflri ciefi-
N n n derium
478 Epift. ad ThefTalonicenres* K
dcrium mifi eum, */ cognofcerem fidem vefiram , ne q&o modo ten-
tajfet vos tentator ille^ & manis redditus ejjet labor nofier.
Arg. dilectionis 4 Metujbam ne d labolus aliqua fua arte dimoviflet
vos a fide, &: fic peciiflet libor meus: quam obcaufammifiad vosTi*
motheum qui deveftta in fide conftantia cognofceret, Ergo.
Verf c5, Nuper awem quum vewJJetTimothcm ad nfaa vobis^
rjr annuntijjfet nobis jidem as charitatem veftram , vofque bonam
nojln memortam retmere , femper cupientes nos videre , Jtcut not
quoque i'0st
Arg. 5. Maximo gaudio perfufus fum ex nimcio, quod retulit Timo-
theus de veftra fide erga Christuja, charitate erga Sanctos, 6c veftro
me coram videndi defideiio. Ergo.
Verf. 7. Propterea confolaticnem accepimus yjratres9 ex vohis \
in omni ajfliclione & neceffttate noftra> per njejtram fidem^X
Arg. 6. Confolatio mihi miniftrata ex veftrafide condivit, 6c fupera-
vit omnem meum dolorem, quem capiebam exaffli(flion;bus& necefli-
tatibus mihi vel incumbentibus, vel imminentibus: Ergo.
Verf. 8. Nunc enim vivimm^ Jt vos perftatis in Dominoi
Arg. 7. Quali telicitas qusdara futura eit mihi, C\ vos conftantes in fi*
de permanfentis. Chariflimos igituc vos mihi eiTe neeefle eft.
Veji« 9 ^uam enim gratiarum aclionem pcjfimui Deo repen-
dere de vobis> Juper omni gaudio quo gaudemus propter vos coram,
D E 0 nojtro,
Arg. 8. conficmans fuperius , Sincere,& coram DEO,gaudcndima-
teriatantafuit mihi fuppeditaca ex veilra perfcverantia, ut quam gratia-
rum a&ionem De o. rependam, nefciam ; Ergo.
Vert. 10 Nocle ac die qu.imvebew.Ktiffimi, prccantes%ut videa-
mm vefiram facitms & qux dejunt fidei veiir^compleamus
Arg 9, AiTiduo- Deum oro; ut liceat mihi coram vos videre, & fidei
veftrs defedus corrigere, bdeique meufuram augere, vobis ex^licando
amplius myfterium Euangelii. Ergo*
Vcri. 11. fyfd vero Deui>& Pater nojier , &1jQminus oofier
lif&f CbniiiM drrigat viam noRram ad njos,-
Arg. 2.0. Quarn chari mihi litis,ex orationis meae pro vobis fum-
muli^
Caput Ycrtlum. 470
muUt colllgltc^ Prccationis articuii funt tres: u eft, Juc^itcc oro,
ut Dbu$ concedat mihi profperum iter ad vos, quo confinuem yos
in Fide.
Ver(. 12. Faxit autem Dominta, ut abundctu & exuberetU mu-
tiu inter vos charitatc, & in omnes, quemadmedum ejr nosin vos:
Articulus 2, Jtemoro, ut Deus vobii concedatincrementum & abun-
dantiam charitatis mutuac , &ergaomnes, quemadmodum mea chati-
tas abundat erga sos»
VerH 13. Vt eorda vcftra inculpata [iabiliat infanftimonia co-
ram Deo ejr Patre nofiro, in adventum "Dommi nojlri Iefu ChrtsJi^
cum omntbm (a- cla ejut.
Articulus 3, Denique o~o, ut Deus ftabilia reddat corda veftra,
& confcientias veftias crficiat inculpatas in vera lanftitate , qu« co-
ram Dho & Patre noftro requiritur, ut tandem in adventu D o-
mini noftri, un£ cum omnibus (andis ipfius, (ideft, Anplis Sc
hominibus ,J abfque pudore confiftere poflitis; Nuiii igitur dubitatc
quin mihi fitis 'chariflimi.
Caput Quartum
Trecatione ad 1)eum in fine fuperioris Capitis, tran-
fit ad fetnndam partem MptsloU 9qntf contimt bortationes% &
prtcepta ad fmslimonU ojficia , injpetfa obitet dotirina de
refnrrcciione , & ultimo juAicio.
fartes Cspitis funt du-a, Trior etf hortatoria^ ad verf. 13*
jilteta confoUtoria , adfinem,
V i QV0^ (uPereft l&iur » fr*tres) rorarnw voj , rjr preca*
^- mur per Dominum Icfum , ut ficut accefifik a «#-
H quomodo oporteat v<T$ inccdere^ & p/acere Deo, maqh exceEatu.
Prima pars Capitis , continens hortationes feptem 2 Hortatio prima^
cft generalis, Vt eorum qu« (,% Apoftoio audiverunt (int memores,
H ut indies magis magifque proficiant in frudio fan&e vivendi , &
Dio plac^ndit ut quotidle fe ipfos quafi iuperent : Rationes ior-
N n n 1 taticnis ,
480 Epid ad ThefTalonicenfes. I.
tationis, addit quatuor: 1. Ego Apoftolus in nomine DbMiNiid
amicc a vobis flagito. Oporteat vot *] Ratio 2. Juftificatis hoc necefiiri-
um eft : nain oportet vos (ic ambulare.
Verf. 2- Noftis enim <ju£ mandata dzderimus vohis per Domj~
num lefums*
Ratio 3. Jam accepiftis in hanc rem a Domino mandata, 3c
accepia noviftts.
Verf. 3. Namh<eceJl<voluntaA nyei> nempe fanclificath ve/lra %
id eft, ut abjltneatis a fcortationc^, 1
Ratio4» HarceftDEi voluntas, ut fanclificemini animo pariter &'
^cprpore, cuivoluntatiquiftudetobedire , DEophcebit.
j:bj}'weatis~\ Hortato 2. eftfpecialis , Cujus tna tunt mernbra : r.
Vt abllineant ab omni fcortatione feu fceda libidine.
\JepL 4. fct (ciat vejltUtf unufyuifjuefuim va4 pojjiiere cum
fan&ificmone & bonoye^, ♦
Membrum 2. Ut unufquifque edoflus a Deo, corpus fuum ut vas
Domino confecratum comlanter confeivet in caftitate & honore, ad
ufusa Deo fanclificatos , nec fe ipfos polluant.
Verf. 5. Noncum morko cupiditatis ^/tcut (jcntes qua mon no*
verunt D EV M*
Membrum 3. Ut extinguere ftudeant internse concupifcentix fcbri-
culofos ardores & flammas; cujus hortationis ratio redditur', ne fint
fimiles Gentibus quas Deum non noverunt , & ut per honeftatem feu
put itatem difcernantur ab iis.
Verf ♦ 6 Ne quis opprimat aut circunveniat in ntgotiojra^rem
fiuumi nam ultor efi Djminm omnium iftorum, ficut & ante dixL
wm vobis, ac tiftificati fumus.
Hortatio 3. De cavenda avaritia ; ne fraude, vi, vel malis artibus ex
aliorum damnis commodafuacomparent, oppiimendo vel decipiendo-
fraires fuos. 7\(am virJcx^ Ration:s addit quatuor : 1. Deus ulci£
cetur ejufmoii injurias : 2. Sicut prius monui, iic etiam rurfummo-
neo vos, cV obteftorper Deum, ut caveatis.
Verl, 7. Non enim vocavit noi "Dew ad mpurhatem , fed ad
Janclificationcm^^
Ratio $*
Caput Qpartum. 481
Ratio 3. A fine vocationis noftrx ad gratiam Christi , qui non
cft ut polluamus nos ullogenere peccati, fcd ut fuuctihceimirin omni
gencre virtutis.
Vcrifi 8. Troi/ide aui hxc reficit, non rejicit hminem^Jcd Det
uwy qui etiam dedit nolis S piritum fuum Janc7um^t
Ratio 4. Quia qui non obcdit huic hortationi reus pera^etur re jecTas
autoritatis divinx : Chaet'um~\ Ratio j. Quia nobis veris Chriftianis
dcdit Delis Sp 1 r itum Sanctum, quo djfccrnamus quid d Deo fit ,
quid ipfi abominationi fit , & quae immincant jiidicia peccatoribus.
Vcrl, 9. Cdtctum , de jraterna cbaritate non necefje habetis
ut fcrlbam vobis : iffi namjue divinitus dccli eftis, ut diltgatis
alti alios.
Hortatio 4. Ad fraternam charitatem & beneficentiam erga omnes
in futuro exercendam : Rationcs funt tres : 1, Quia jam propcndctis
adco ad fratcrnam charitatem, utnon necefle fit multum urgere htic
orncium.
Ratio 2. Edofti j'am eftis, ut diligatis alii alios.
Ver/. 1©. Nam &/acitis boc erga cuncios fiatres qui funt in
tota Macedonia\ obfecramus auttmvds* firatres^ut magts exce!!ali>\
Ratio 3. conflrmans priorem , FacTo jam oftendiftishanc bcneficen-
tiam erga cunelos fratres vicinos: Pergite ergo, & exccllite in hoc ofricio.
Verf. 11. Et contendatis quictt ejjc , cjr *e* V&fiS& agere , ac
operari propriis manibus vefiriS) ficut vobis denunttavimus :
Verf. 12» Vt vos geratis honefti erga extramos > & nul/a te
'vobuflt opus%
Sequuntur ali«t hortationes tres brevker copulatsc his duobus vcrfibus.
Hortatio 5.- Ne fitis ^ow^^yuom ingcrentes vos aliorum ncgotiis ,
kd quiete & placide vos gerite.
Operari ] Hortatio 6. Ne fitis otiofi ventres , fcd res veftras privatas
curate , & ncgotia ve/tra agite , & manibus veftiis operamini fiodt
prius pracepi.
Vt vos~\ Hortatio 7. Decentervos gerite erga eos,& coram iis qui
non funt m Ecclefia ; & in his ommbus officiis, mter vos qiiafi de honoie
certate ; in hunc fpecialem finem pr^ter alios , ne opus habeatis vd i
domefticis fidei, vei ab extraneis quicquain inendicarc
Sccunda
%H <J2p!(fc" ad Tb^ffolofllceoftfi K
Secunda fars Capitis*
Vcrf X|i Holim autem vos in ignorantiaverfari^ fixtres^^nod
dd eos Minit ani ohdormierunt, us n$ dckatisffmt & e<ttert fii
fyent non babentr*.
Secunda pars Capitis, confolationcm continens adverfus imraodicum
lu&um de obltu amicorum , qutm difliudec duobus argumcntis.
Argumentum primum, Luehis immoderatus pertinct ad Ethrdcos &
infideies , qui ipem refutre&ionis nuliain habent. Non igitur vos decet
luctu* immodicu*
Verf. 14. Ndw fi credimm 1ESVM moriuum ejfc , &
rejurfixiffe^ ita etiam & D EV S tos qui obdormterint in 1 E*
S V , adducei cum eo.
Arg« s. Quam cert6 credimus Chiustum rcfurrexUfc amortuis,
tam certo ctiam icirc potertmus fidefcs m C»ai s to mortuos,refurre&u*
ros, & vivos fiftendos eflein Chmstx comitatu, in dic judicii; Cg«
yendus ergo iuftus immodicus.
Verf. i^e Hoc enim vobis dicimus verhU *7>omini , fore ut nos
wivi qm ret <jnl erimus in adventu Domini, non praveniamus eos
qui ibdormhrtnt**
Vt hxc confoiatio firma fit, e% revelatione Dominii prgdicit adven-
fUS Ch m s t i, & refurre&ionis raodum>qui his fex articuUs continetur,
Adculus primus , f "ideles quicunque vivi erunt in adventu Dqh 1 n i,
iion antevertent refurreciionem deinnftorum inCHRXSTo»
Vvil 16 Nam iffe Dminus cum hortationU eUmore^ & voce
tsfrchanoeii di Dci iu£a$ defcendet i Q&slo 1 & $*i mortni fuerint
in Chujloi rifurgent fssimhn^ j ,
Articulus z. CHftlf tui defcendet de calo* cum omnibus Angelis.
Cm vMi^] Artlculusj. Modus veniendi erit cum Imperii & M*-
jeftatis multa figmficauone» nam ut fummus Jueix mindabit pro
imperioj ut unumqoodqtie eiementum reddat mortuos fuos, unde
omnes raortui ctffigregabuntar ad ipfius Trifaunal, Promuiggbitur au»
l^rn mandatum per prscipuom siiquem Angeism» Cianget Tuba, feu
vok vicem Tubc foppleoi , fonuique audktur ubicunquc terrarutn
Morcui reiirfcitflndi c£um.
Capitf Qiiarttim;
w
tt qui'] Articulns 4. Mortui in Christo refurgent prius quiro
nautatio riat viventium.
Verf. 17. DtfW* iw vivi , f 0/ jv///jf«/ erimus > rapiemur fit
mnl cum ets in nubes, tn occurfum Domini, in aera^ & ita femper
cum Domino erimus.
Articulus 5. Fideles viventes in adventu Domini, repente momen-
to,in oculi iclu % a mortaiitate ad immortalitatem m«tati , una cuin
rcfufcitatis Sanclis rapicncur furfum i« occurfum Domini iniera.
JEt it*~\ Articulus 6. Poft judicium migrabunt San&icum Dom i no
in Ccelum, & cum Eomanebuntin artemum. De reprobis nihil dicit9
quia ad hos Confolatio non pcrtinetj nec de his, ubi ntoriuntur, con-
folatio ulla capi poteft.
Vcif. 18. Itaqu: eonfolamini alii alios iftis fermonibus.
Prophetiam applicat in ufum Theflalonicenfium , ut ex refurreftio-
ne, unufquifque Fidelis doloris fui folatiuin quanreret , & aiiisFicteii-
bus ctiam miniftraret.
Gaput Quintum.
N eodem Argumento pergiti CaPstts faries tres
fnnt r In prima continuat doctrham he adventu ChrI-
STi, ad judicium uuiverfale , ad verf. 6. In fecunda af-
fert variM Hortationes , ad omnvs genetu virtutes Chri-
ttiwM , ad verfum 13. In tertia continetur Epihgus te^
tins EpiftoU,
r porrb de temporibw & opportunitatibus ^fiatres t non
veri. I. €ff 0pus ut vobis fcribatns.
De adventu Domini adduntur quatuor alii Articuli : i. Tempus
Sc hora adventus Domini non revelatur, fed in fecretis Dei latet v
neque exptdit de ilio curiofe quicquam fcifcitari vel fcribere»
Verf. 2. Ip/t enim penitus fcitis diem m illitm "Domini ut furem
in no£ie% ita venturum ej/c__j.
Articulus 2. Continens rationem prioris, Non minus ex improvffo
venturuS'
4S4 Epift. ad TheGTaloniceftfeS. L
venturus eft Chr i stus , quam fur no&urnus in alicnas sdes inopw
nato irrepere folet.
Vjgrf» 3, <gjtitm enim dicent, Pax & tuta omnia^ tunc repcn*
tinum cis immmzt exitium^ficuti doior partns mulieri utcrum fc-
rcnti : nec effugient-'.
Articuius 3. Expiicans priorem, eumque ad impaenitentes applicans»
Sicut ex improvifo certo & neceflario dolores partus occupant prae-
gnantes, (ic etiam dics irx Domini inexpe&atus de impioviib im-
paenitentes fecuros in peccatis occupabit.
V^rf. 4. Lsft vos j fiatres % non eflu in tenebrit^ ut dies iUt
vqs Xanquam fur deprghendar',
Articulus 4 In quo explicat hanc doftrinam porro , Sc ad confola-
tionem fidelium applicat: Vos Fideles, non necefle habetis diem
iilum formidare, nam cjuia mos non jacetis in tenebris peccati, <5e
ignorantix, dies noviflimus non poteft vos ( ut fur noclurnus )
oejprehenderc.
.- Verf. 5. Omnes vos filii lucis efis9 acfilii diei ; nm fumm uo+
Sfis% nscjue tenebrarttvL^.
Rationem reddit, Quia omnes quotquot in Chrsitum vere cre-
dunt , Filii iucis, & diei funt." verfantes in luce Fidei & Pietatis :
Et ideo non poteftuilusexnobisignorantiasvelpeccatimancipiumefle*
SecundfU pars Capitu.
Verf 6. Nempe igitur ne dormiamas ut reliqui^fcd vigilemus
& fobrii -jimud,- ■ ~
Secunda pars Capitis,continens tredecim hortationes,ad officia Chri-
ftiana : 1. Hortatio ex dochina judicii extremi ilhta, ad vigilantiam
& fobrietatem , ut diem illum fine formidme expeclemus : Ne iecure
(inquit) dormiamus, aut peccatis induig^amus iicut inhdeies , ied
.contra iludentes moderationi in omnibus terrcnis , fanclis operibus
incurobamus.
Ve;rf. 7. Nam qui dormiunt, noftu dormfantx & qui faehri*
antu*, nocJu funt ebrii.
Ilationes hortationis funt fex : x. Quia qui fecure dormiunt , &
quicunqae
Caput Quintum. 485
•quicunque crapulac Sc cbrietati corporcxfe dedunt, noftii & in tenc-
bris id agcre folent, quod vos non decet.
Verl. 8- c/tff nos uui fumus dtet, fobrii [mus > induti thoract
fidei & pro galea, (pefialutis.
Ratio 2. Quja Chriltiani quifilii funt diei, & luce fidei verfantur,
ibbrietati &corporis, & mentis ftudere tenentur.
bJuti^ Ratio 3. confirmans priorem, Quia Chriftiani ut inmiiitia
verfari debent , armati fpirituali armatura, induti fidt & chmtate 9
tanquam Thorace : 6c Jpe S*lutis tanquam galea , JFidei addit Ch*~
ritattm, ut fidem pro thorace agnofcamus eam foiaoi, qax per charitatem
cft erficaxi *
Vcri 9. Nam noncon/lituit nos Deu* ad iram , [td ad/alutem
cbtinendam, per Dominum noftrum le[um Cbriftum—,,
Rack>4. Deus non pr-edeftinavit nos adiram: Ergo ne indulgeamus
cupiditatibusi 6c vitiofis defideriis, propter quae ira De 1 venit fuper fili-
os inobedientiae.
fer 2)omitwm~] Ratio 5. Deu* elegit 6c prxdeftinavit nos ad falutem
perlESuM Christum. Ergo adfalutemcontendamusin viisDomini.
Verf. 10 3ui mortuut efl pro nobu% ut Jive vigelcmus , Jive
dormiamm% fimul cuw eo vtvamus*
Ratio^. Quia Christus in eum finem mortuus eft pro nobis , tit
non cum Dtabolo& mundo in peccatis,fed cumipfo in viis (anfhtatis
ambulemus & vivamus, five vigihntes, five dormientes, idett, dies no-
cteiquc tranfigentes inejus obcdiei.t a, & monentes in communione vi-
tx ipiius viv.fic*. Esgo non indormiendum p^ ccatis, ied invigilandum
openbus Sanctis.
Vtrf. 11. Jguapropter adhovtamini alii aliost& adificate fingu*
ltfingu!os, [icut & /acitii
Hortatio 2. ex p-rionbusillata, Ut fe mutuo hortentur, ccnfolentur &
sedificent in fide & pietate : Laudata interim prseienti ipiorum diligentia
in hujus prccepti obedientia.
Vcri. 12 hcgamm autem vos , fiatres , ut a^nofcatis eos qui
laborant inter vos, & prafunt vobis in "Dommo, & admonent vosz
Hortatio 3. ad populum fpe&ans, Ut obfervent Paftores & Preiby-
teros, & totum confeilum feniorum docentium & gubernantium, nempc,
O o o & e'o$
s%6 Epift. ad Thcfftloniccnfai I.
& eos qui* laborabant intcr ipfos in verbo & doftrina , & eos qui prarerant
in Domino, gubernantes in rebus Ecciefiaftias, & ex ofricio admonebant
ubi opus erat : de hi« praecipit wt Sancti , ficut non ingratos decebar, cor-
de , verbis , factis , Preibyteros omnes agnofcant , pio Miniftris Chr i»
st i ad falutem ipfommconftitutos.
Rationes hortationis funt tres, Ratio prima, Quia ego Apoftolus
amanter & ftudioie id rogo.
Labombant ] Ratio 2 Quia digni funt Miniftri hoc honore, utpote qui
laborant in vobis aedificandis, & praelunt vobis , feu vos gubernant m
Christi nomineinoainibusrebus EccLefiafticis , &quxad Dei cui-
tum fpectant, vofque de orficiis veftris admonent cum authoritate*
pnvatim & publice.
Verf Ij Et quam maxime cbaros ducatis , propter opmip/ot
rumt & pacem celite inter vos mutub.
Ratio 3. QuiaopusDEi defalvandis fidelibus, cuifideles Miniftri
incumbunt , exigit ut dnguLarem in modum diLigantur a Populo
& in pretio habeantur.
Et pacem 3 Hortatio 4. ad popuLum potiflimum , Ut pacem colant
&inter fe, &ctim Paftoribus, aquibus foLet Diabolus alienare animos
Populi, etiam cum Paftores optime de eo mercntur.
Verf. 14 Trecamur autem vos9 Jratres , monete inordinatos
confolam:nt eos qut fuftUo animo funt, fublevate irjfirmos .patients^
cHote erga omnes.
Hortatio $ . ad Prefbyteros, (quos fuperiori vetfu a. Populo diftinxir2
& hic ex orficii', quae (peciali ratione ad gubernationem EccLefiae ex mu-
nensipforumauoritate (pectant, deicnbit,) ut diligenter exequantur
lTiunus fuum , diiloLute viventes de orficio fuo admonendo, puiiLUnimes
confolando,infirmos charitate fua fubLrvando, Denique manluetum ani-
mum erga omnes oftendendo : Ne ii (ecus fecermt autontate abutentes,
opus Domini quod intendunt , lmpediant.
Verf. it. Videte ne cjutsmalum pro malo cuipiam reddat% fed
beneficentiam fempsr feclamini , tum inter vos mutub, tum cr-
ga omnes.
Hortatio 6. Promifcue erga omnes, ut a privata vindicta abftinentes ,.
profequantur beneficentiam cum inter ie mutuo, tuin erga quofvis
etiam ex;raneos*
Verf.irf.
Caput Quintum. 487
yerf. 16. Semper gaudete^,.
Hortatio 7. Ut fide radicati in gratuita Dei erga fe dilectione (lude-
ant in Chri sto, & ejus juftitia imputata ad vitain aeternam , in rcbus
profperis & adverfis, laetari, & animi tranquillitatem fovere.
\ erf. 17. Incie/tncnter or.it e^,.
Hortatio S. Ut in omni conditione p-ofpera & adve rfa, & in omni ne-
gotio fe ad Deum convertant, pretantes prouc res poltularet.
Vcrf. iS. In om,>ibw. gratuu agite\ b*c tmm eft voluntat Dei
per Chriflum lejun erga vos.
Hortatio 9. Ut cum iciant diligentibus Dbum, omniacedere, in
bonum in dnni cond tione, etiaui maximc advcria expifcentur mate-
riam gratias agendi Dbo.
Htcenim } Hortationisratio eft, QuiaDEus hocofficium ab omni-
bus exigit, & potiflimiim a Chnftiams , in quos gratiaro fuam & di-
lectionem efrudit in Ch r i $ to.
Verf 19 Spiritum ne extirtruite^, :
Hortatioio. Ne dona Simritus San<fti qualiacunque, five negli-
gentia,hve male agendo fuflocent : Sed ut contra aflidud labore ,
precibus , aliiique mediis omnibus a Deo fanctificatis , ea fuicitent
& indies augeant.
Verf. 20. Profhetia^ ne pro nihilo hahete^ ♦
Hortatio li. Nc exercitationes facras publicas, in qui6us Mini-
ftri Eccleiiarum Scripturam interpretantur , contemnant vel negligant»
Verf. 21 > OmntA explorate\ quod honum fuent retinete^,:
Hortatio 1 2. Ne temerc quicquam in negotio religionis amplecrantuf,
/ed ad regulam verbi divini , ieu analogiam fidei examinent fingula , &:
quod fanum, bonum, &Deo acceptumcomperitur,conttanter tene-
ant, & ftrenuc defendant.
verf. 22. ^b omnt jpecie trnli ahftinete^,.
Hortatio 1 3. Ut non tantum quod malum eft, in cultu Dei vel morir
bus caveant, fed etiam quxcunque fpeciem mali habent: cujufmodi
funt phrafes periculofe in doclrina, & indifterentia inpraxi, quae pro»
pter mali fpeciem oftendiculum aliis prxbete poflent.
O o o 2.
Tertia-*
4SS Epifh ad TheffaJonicenfeSf I.
Tettia pars Capitisf
Verf. 11* Ipfe autem Deus pacu author fanfiificet vos totcs%
ut integer veftcr Spiritus , & anima & corpm inculpate in ad*
ventum De-mmi noflrt lefu Cbrifli /erventur.
Tertiapars Capitis/Continensepilogum, cujus articuii funt lex, Iri
primo precatut Deum pacis/eu fontem fanflitatis & felicitatis,ut eos fan-
clificet magis magiiquc : i. Q^oad Spiritum feu mentem a. Spiritu
Dei jam coliuftratam , quatanimxrationalis fupreraa facultas eft : 2.
Quoad animaaTfeu volumatem & affettusj &, 3, quoadcorpus, feu •
cxtemas acliones, itaut m adventu Domini, quandq perficienda eft fan-
«ftitas fideiium, nihil in iilis rcperiatur nifi inculpatum & laudabile.
Verf. 24. Bidelts eft qui vocavit vos^ qui etiam id efficief.
Articuius 2. In quo dc praecedentis precationis exauditione apud Di*
um , certoseosreddit, 1« ExDei pra?cedenti vocatione efficaci : 2,,
Ex Dei hdeiitate, quapraeftat idinfuis a ad quod ipfos vocat, & in*
choatum bonum opus non deferit.
Vtrl. 25» Frttres orate pro nobis.
Articuius 3. In quo Apoftolus non dedignatur votorum &precatio-
nurnfubfidium, a minimis inter fideles rogare.
Verf. 26 Salutatejratres omnes curn efiulo fancJo.
Articuius4. Inquojubet falutarinominefuo omnes fratresper hanc
Epiftolam , non mmus amanterquam (1 coram ipfos ordinario falutatio-
nis figno ( id eft, ofculo minime fimulato, ab afte&u Chriftiano prode*
untc) eos faiutafllt.
Verfc 27. Adjaro vos per Dminum^ut resitetur h*c Epiftola^
€mmbu& lanclu fratnbus.
Articulis 5. In quo Det nomine mandat , & adjurat, ut Miniftri feu
Ecciefiae gtibernatores (ad quos proxime hanc Epiftolam mifiiie apparet)
hanc Scipturx partem in ufum coaoiruscin Ecclefis prorerrent & le-
gendampublice curarent , minatus divinam vindiclam , ni(i eam toti
Bccknx publicarent
Verf. 28.. (jratU Dcmininofin lefi* Chrifti fitvobifcum, Amen.
Articulus6\ Etuitimusinquo totam Epiftolam concludit , optando
IJlissratiamCHRiSTi, quz omnkbona infe continet, Amen.
exposuio
(#9)
EXPOSITIO ANALYTICA
EPISVOLJE SECVNDJE, AD
THESSALONICENSES.
Summarium~>,
Ccafto fcribendi hanc Epifl$lam fuijfe videtur ,
ejuoA datfrina de adventu Chri/ti inopinato^ altqui ex Thcf*
Jalonicenfibm abufi Jint ad negligentiam in JuU vocationibus^
ejr ad rei fu# JamiliarU prejujionem, auaft r,on fuiffet opui
rem fawiliarem ampliui curare , eum Chriftut venturut tffct
forjan crai , forfan perendi£% Ht putabant , alii vtro Jimflici»
tate & errore nonnuliorum abutebantur , & de aliorum bonU vivere fiatagen-
tei , cpenri definebant. Fervebat inttrim pcrjecutio hoslium , & concumbxt
ad errorem hunc fovenaum, Quare ApoHolu* firipta ai eos hac Jecunda Epi-
stola, Jolvit nodum, ejr primt co»folatur ipfos adverfth perfecntiones Jeu rffii-
Ukntot Capite Primo.
Secundo explicat docirinam de Chrisii adventu , non frius fuiuro auam
sAntichxisliana defectio * vera fide CHRISTI fieret , & patefieret mun*
*o , Capite fecundo.
0eniaue hortatur ad Chrisliam officia, & nominatim ad diligentiam in unh
*fcujufiiHc vocatione , Capite tertio.
Caput Primum-
Verf.
J)Aulw rjr Syivnntu & Timotheu* Ecclefi* Thcff*lo-
nicenftum. qu# eit in T>eo Patre , & 'Domino 1E-
Verf, 2«
400 Epift. ad Theffalonicenfes. I I.
VcrH i* fyatia fit vcbis &pax b Deo Patre nofiro, &Domlnr
IESV CHRSTO.
In Epiftol^ directione iidem falutant ThefTalonicenfes qui in fupe-
riore ; De autoritate Apoftoli nihil hic , nec in priori Epiftola dicitur,
quia fatis erant omnes in hac Ecclefia de Pauli Apoftolatu confirmati,
tantum communionis ipfbrum cum uno vero Deo & Filio ipfius Iesu
Christo mentionem faciendo , difcriminat hanc Ecclefiam & ab
Ethnicorum & infidelium Judasorumccetibus: & optando illis gratiam
& pacera 3 certos reddit de omnibus, qux ad falutem setetnam & jufti-
tiam faciunti a Deo per Christum inipfos, derivandis.
Verf. 3. Gratia* agere debemws Deo jemper, de vohis ^fratres %
ut dignum eft , quod vehementer augefcat fides veftra, & abundet
WHtua Httiufcujufque omnium vejlriin charitatx
Rehquo Capite gratias Deo agendo de ipfis, fimul confirmat
eorum ridem , & confolationem iis miniftrat adverfus omnem per-
fecutorum rabiem qua vexabantur ; Argumenta confolationis & confir-
iwationis fidei funt oclo : Qux omnia probant debere eos in fidc cor-
roborari^&confolationem capere fub perfecutionibus fuis»
Argumentum primum, Feliciftima eft me judice veftraelxelefiae con-
ditio in confpectu De j,in qua omnes (nemine excepto quantum fciri po-
teft) Dominum Iesum fincera ridc, Sc alii alios fincera diaritate am-
pkcnmini, & in utraquevirtute promovetis, & magis magifque de die in
diem abundatis. Ergoquaecunque fn conditio vcftra in confpectu mundi,
confolationem capere debetis, & in fide cerroborari.
Yerf« 4* Aded ut noftpfi-de vobn gloriemur apud Ecclcfiat Dei^
id eft , de tolcrantia vefira & fide in omnihws perfequutiomkut
vefiris & opprejfionihut quas .toleratiu
Arg. 2. Veftra fidei ccnftantia 6c patientia inmediis perfecutionibus
& arTiictionibus quas fuftinetis, tanta tft, ut cogar vos coram aliis Ecclefiis
laudare, & in excmplum aliis proponerc : Ergo conioiationem capere
& in fide corroborari debctis.
Vcrf. )♦ Qucercs mamfe/Io e& indicio jufti judlc i 1)eii ut
digni cenfeamini rewo Det> pro quo etiam i;ra patimini %
Arg. 3. Veftnr aftlicliones quasfuffcrris ab impiis perfccutoribus ,
manifefto iunt itidicio fore tandcm univerfale judicium; inquo malis
male
Caput Primun^ 491
male erit, & bonis bene, quando vos idonei pronunciandi cftis, qui digna-
tione divina regno De 1 potiamini, quippe quiproDEi rcgnopromo-
vciido tot tantaque mala pafli eftis.
Vei f. 6> Siquidcm jutfum eft apud Leum , vuijjim reddere iis
qui afflipunt ios> afflicJionem^ ;
Vcti. 7# Vobis ieyo qui affligimini > relaxationem nobijcum
quum patefiet ^Dominus lejns de C*l$, cum angelis potcnti<* fu.e^
Vcri. <?* Cum flammeo incendio , irfligens ultionem iis qui De.
um no/i noverunt , neque aufcuhant Euangelio Domini noHri leju
Qnftit
Vcrf. 9* ' £u\ pcenam pendent aterni exitii , damnati aprajtn-
te Domino, & potente ipjius gloria^, :
Arg. 4. Explicans prius : Deus proma j\iftitia perfecutores veftros
puniturus eft in die judicii, & vos liberaturiis ab omni inaio : Ergo con-
folationem capere , & in fidc confirmari debetis.
2ypbifcwn~] Arg. 5. Una nobifcum & cum reliquis Martyribus Chri-
sti tanquam commilitonibus veftris, relaxationem ab omni malo &
miferia tandem eftis confequuturi : Ergo & una nobiicum confolatio-
nem capere debetis, & in rlde corroboran.
ln rtvektiont~\ Arg. 6. Ab iis circumftantiis judic-i extremi qux
terribilem reddunt vindiclam in impios fumendam; Dominus Iesus
|. manifeftabitur, & de Coelo vifibiliterveniet JudexcV uitor injuria-
rum : 2. Comitatum fecum adducet potcntifllmorum Angelorum, qui
fententiam Judicis exequentur^r/^. 3. ignem flammantem accen-
det, quototus hic mundus conflagrabit : 4. Ulcifcetur eos omnes qui
cognitionc falutari (qux cumfide & obedientia conjuncla eftj defti-
tuti comperientur , & qui non obtemperaverunt Euangelio verf. 8.
Quinto> tum luent impii fupplicium a:terni exitii : 6. Infligetur hoc
fupplicium ab irato Jud i c e , qui a facie fua cos rejiciet in aternum.
jffacie] 7» Dominus quam gloriofum robur fuum fit , oftendet
omnibus , in iis potenter paniendis : Ergo confoiationem capere, &
confirmari in fide debetis.
Vcrf. io4 J^uum venerit ut glorificetur in fanclis Juis^ejr ad-
t/iirandui pat in fideiibus omnibus , (quodfides habitafit tejlimo*
nio nojiro apud vos ) in die iUc*
Arg-7*
4^i EplfL ad TFieffalonicenfes. I E
Arg* 7. Confolationis, ab iis circumfrantiis judicii extfemi » qu»
gloriofam & lastam reddent liberationcm piorum: nam, 1. Eodemdis
quo Christus perditurus eft adveriarios, liberaturus eft fideles fuos,
ic vos fpeciatim : 2. Gioriam iuam cum San ftis iuis communicabit, &
in eotum glorificatione gioriam fuam manifeftabit : 3. Supcrabit gio-
ria illa omnem noftram ipem, & apprehenlionem; nam admirandus
erit Christus, in glorias communicata? amplitudine : 4. In omnibus
credentibus gloriam fuam oftendet, ita ut nullus futurus (It fidelis,im
cjuo Chri.stus nonfit admirabilis futurus, obiter ra-tionem coniolatj-
onis illis applicatae reddit, quia Thefialonicenfcs crediderant teltimo-
nio Apoftoli jprasdieantis Euangelium , ideo ^onfidenter audet prac-
di&am coniolationem iliis applicare, quam reipfa compeituri erant,
in illo die ; Ergo &c.
Vcrf. 11. Cujus etiam rei gratia precamur femper pro vohis} ut
vos dignetur ifia vocatione *Deus nofltr , & eompleat ommm fu<*
bonitatis gratuitam benevoientiam% & opus fidet potenter 1
Arg. 8. Confolationis & confirmationis ipforum in hde. Habetisnos
afftduo compiecantes , ut ad.metam fcliciter perveniatis : Ergo confo*
lationera capere in aiH.cliombus & in fide coiroborari debctis: Preca-
tionis articuli iunt quatuot : Articulus primus; Precor,ut Deus qui ex
foedere gratuito nofter eft , exfua dignat.one idoncos vosreddat advo-
catjonem , feugloriam adquam vocatieftis, poilidendam : Hic arti-
cultis Dei gratiic, feu dignationi afcribit, cum gioriam ipiam ad quam
vocamur , tum o Jinem , quae ad eam ducit , prasparationem.
Et iompleat~] Articulus 2. Precor ut Deus ornne bcneplacitum bo-
nitatis iux s feuomnimodam fuam benignitatem , progratuita benevo-
lentia fua in vobis compleat ; in quo articulo non ialutem tantum ,
fed omnia media ad ialutem fundari oftendit in Dei beneplacito,
nihil nifi De 1 gratiam agnofcens in toto ialutis curfu, & in omnibus
cjus partibus.
E t opm fidci ] Articulus 3. Oro ut De us compleat opus fidei in
vobis potenter, fn quo articulo fidcm alfcrit De i opus eile, quod ille ope-
ratur in fuis, & fidei initium,incrementa,& compiementum partem bene-
placiti ftatuit : Denique fidem oftendit non tantum non tflc opus noftra-
rum virium, fed fupcrare quicquid in nobis cile potett, & potentiam Dei
requircre , abfque quaneque inchoari» nequc coniiftere poflct, nedum
aupeuvel cornnl^i. Verf% 12.
Caput Primum. 4Pj
VerC l%* Vt gloriftcetur nmen Dom/ni no/lri IES7J
QH R IST I in vjbis > & vos in eo, ex gratia DEl nofiri , &
Vomtni lefu Cbriftt.
Articulus 4. Prccot ut & in hac vita, & in futura, Christu*
invobis,ut in {uismembrisgloririceuir, & vosglorihcemlniin Illo, tan-
quam in veftro Capite, qui rinis eft {upcriorum aiticulorum: Ncquc hi
hoc articulo gratiam Dei reticeri vult, ied totarn gloriam quam ac-
cipit Christus afuis, vci quamluis communicat , loli gr^tix DEt
& Chkisti , aknbendam docet : In quibus omnibus TrauY.oni*
cenks non exigua conlbiationii lu*e> & iu ndc contirmationis firmamen-
ra habebant.
Caput Secundum.
Verf.
Equitttr f lutio dubii de ChriBi fiibito adventu.
Capitu du* fmt fa^tes , in frima refut.t errorem ae fntu*
ro advtn^u Chrijtiy dum vivetent Thejfilonicenjes iili 9 ad
vcrl. 13. ln aiuru confirmat Tbcjfdwhcfijmm fidcm.
J^Ogamu* dutsm v$s > Jratres , per adventum 'Domini
nofirt lcfuQhrifti & nojirt tn Eum aggrcgat/onem:
Irrefperat error inter Theffalonicenfes , de adventu Chr i sti ftatim
ilumipii viverent , futuro, quemcrrorem fovebat Diabolus, ut ob alias
caufas, fic ctiam ob hanc , ut hltem poft illain a:tatem,doctiinam Chrilli-
anamtotam iimuicum hcc articulo iudibno exponeret, idcirco horta*
tur Apoftolus,ne pariantur fe a fano ienfu> & Hdc hujus a ticuli dimoveri.
lnterim arfirmat duas resccrtiilimas dfc , de quibus noicbat ipfos dubi-
tare : pnmaerat, tcnturum quidem CHRiSTUM,ficut ante docuerat,
itatuto fuo tcmt orc : Aitera erat , fore ut omne> ndc les in occurfuro Do-
roini congregarentur, a quatuor plagis inundi : verum obteitatu> ipios,
fi coniultum fibi vciient in liio dic , ut cavercnt ab ifto crrorc, de
quo diccbamus.
Ppp Quia
W\ Eplft. ad TheflTalonicenfes. II.
Verf. 2. Ne citba mente dimoveamini^ neque turhemim%nequt
pcr Spiritnm, ncqke per (errncnem > ncque per Epifio/am tanqu.im
per nos fcriptam, qunfi inftet dies ille Chrifti.
Quia importores jaclabant partim rcvelationcs a Sp i r i tu , partim
femoncai aliquem Apoftolt; quem fe audivifle arfirmabant , paitim
conftare diccbantper Epiftolam priorem ad Theftalcnicenfes ab Apofto-
loconfcriptam , cjnaficapitte 4. & 5. docui(I:t venturum Christum iplis
viventibus, jubet Apoftoluscavete, ne hac vel aliqua fiffiili impoftura
deciperentur, turbarentur, velullo modo a fide dimoverentur.
Vcrf. 3 Ncquis vos feducat ullo modo ; non enim advenietdi-
es Chrifti quin vcnerit defe&io frius% & retettu* fiierit homo ille
fcelerttm.filius ir.quam ille perditiom^
Rationemreddit dehortationis, quia Chri stus nonerat venturus,
priufquam Antichrifthna defectio rierct, & revelaretur Antichriftus ,
pr^cipuus hujus defectionis dux & patronus. Praecedere ergo oportct
cuo antequam Christus adveniar, defectionem areceptafide, (de
qua , 1 Tim-. 4. 1.) & revclationem Antichriftiillius prttcipki, (eu magni:
Quod a i deFeetionem attinet > non intdl?git defedionem unius aut
paucorum > aut multorum in multis Ecckuis: Siquidem dc die in diem
iilis temporibus transfugse erant non pauci a caftris Christi , p-r
pmnes fcre £cclefias ; & errorum plurimorum i:<fbtores plurimi; icd
defectionem intelligit univerfakm externsfeu vifibilis Ecclefi&, adco
ut falfa Euangelioque contraria dogmara ab iis qui Chriftiano nomine
gloriaturi erant , reciperentur, & cicreuderenturpalam, & communiter
in viiibili Eccleiia Chriftiana-
Qupdad cum attinetquifuturuseratcaput hujus apoftailae,pntdici£
forc ut revdetur a De o,pa:tim pcrmittendout regnum fuum in Ecclefia
erigeret , feque Aiitichriftum aperte , ieureipfa oiienderet ; partim per
Euangelii doctrinam , ( qu.c ipiius impofturas perfpicuas, apeitafquc
redderet iis cmnibus, qui dccipi nollent ) Antichriftum conipicuum
reddcn.io. De qno Antichriito, feu Capite Apoftatarum , ut meliiis
poflet ab ccuhtis difcerni tempore iuo, proponit Apcftolus articuios
accurate obicrvanios, fcptem.
Articulus primus, Continet defcripticnem & notas Antichrifti no-
vem, qjue omnes <Se fingulx nullimelius, imonulli alii quam Pontifici
Romar.Q quadrant, ut apparebit obiervantibus.
Caput SecuncJum; 495
Hemo'] Nota I. Erit hcmo , contra eos qui in gratiam Papar, cacc-
dxmonem fingunt Antiehridum iftumfuturum dicitur: idcirco*V9f.v -
ratura & fpecie , & 0 *ri?*vze iRe bomo in lingulari numero , ut infignemi
& prarcipuum , fte magnura Antichriftum, in fpecie (ic dictum, dclcribi
oftendat, nontamen mfinuet individuum aliquem hominem , feu per-
fonam finguhfcm , fed feriem /uccedentium in una fcde neDulonuin,
ficut Hfb. 9. 7. 25.0 *!xws totam PontifictfM teriem fivefueceflio-
nem dcnotat, & 0 *>y«M»'3- -r«®t*, i Tim .3. 17. non unum ^aitorem, ied
> i .ift.orum fidorum fcricm fignificat: idque fecundum Piophetaiu.n
ftylum,cum de leue regum loquuntur , ut T an. 7, 2.
feccati ] Nota t. erit H imo feuati y tum quia peccator infignitcr,
imo tnaxhnc addictus peccat^; tum quia aliis autor mfignis ad tj eJ
candum , qua rraudt 6: impolluns, qua vi & tyrannicacompulujne,
futurus erat.
Filius tUe~\ Nota 3 . Erit filius perditionis, feu fucce/for Judx proditoris:
Nam hoc titulo Christus Judam in Teftamento fuoinlignivitolim,
foh. 77.12. quem Judam Antichriftus partim Apoftolicsc vocationis titulo
afTumpto, partim diflimulatione,ava[itia,fa£vitii,pertinacia,& finaliper-
ditione reprarfentat, multis afTercns perniciem, & (ibi inaximam,c«^9MJ/»',
& rtw/fcv/M»©-, alios perdens, & ipfe perditus.
Vcif. 4. Sefe opponens & efferens adverfm quicqnid dicitur
T)eus , at$t numch \ adeo ut in templo Dii tanquam Dem fcdcat ,
pr* fe fercns/e effc Deum^*
Nota 4. erit *vW"ft69Q- adverfaritis , qui reipfa & faclis fe opponet
Deo ipdufque ordinationibu , quicquid aperte pras fe feret, adveiiarium
reipla fe prsebebit & probabit,qui etiam mfundamentalibu-. (e opponct
Chr isti Euangclio, quales indigitat aliquosejus prifcurfores Apolto-
lus, i Cvr. \6. 9. Erit eniin ipfi Christo advedarius, quoad mores, o£
ficia, & beneficia Chbisti, qi.akmjam vid.uuis Pontificem Roraa-
num , qui plus, & in plunbus, & crudelius, & lubtiiius, & diutius fc
Christo oppofuit, quam quifquam unquam.
Ejfferens~\ Nota 5. erit Cm*j*lt yif^i fua luperbia tlatusfupraomncm
qui vocaturDEus, feuomnecui veneratio cxhibetur, /*/<//, fupra~cm s
Ivlagiftratus, Pfincipes,Reges, (te Imperatores, qui in Scriptaia di 1 .. -
cantur? vel coluntur tanquaai v*C*sti Au^ulti , ut Mton 25. 21. 25. &
fii/. Sa. x
P P P 2 ln temfle ]
t$6 Epift. ad Theflalonicenfes. ) II.
In temph\t\ templum'] Nota 6. crit in templo Dei, fett in vifibili Ec-
clelia externa Chriltiana, qux prorltebitui quidem Chri sti hdem, &
le templum Dbi venditabtt.
fckat~] Notay. Sedebit in focietate iila,quac feTemplumDn pro-
fittbitur, id eff, munus pubhcum Ecclefiaiticum, fedem feu cathedram
Epifcopalem tenebit»
Nota 8. K*9w-«j g«f«atjprasficict fe tempLo, fedebit fperincumbem Ec-
clefiar,fummamfibi fedem, prxfecTuram, Epifcopatum, Pontificat um in
Eccleiia Chriftiana arrogans. ¥r<e ft ftrtnr^
Nota 9. Oitentabit feiplum, ac fi Deus elTet, koctffyT\on. facis habens fe
extuliile fupra rem publicam, & fupra Ecclefiam Dei, tanquam ejus
Princeps & fummus Gubernator, conabitur etiam fe gerereur Deum ;
partim falfo jacrando fe habere omnem Chr ist i poteftatem libi com-
municatam, fe efle per dclegationem Christi Vicarium, hoc *#,feeflc
Vice-Chriftum, feu 'iWJfjjfiWj fecundum fignificationem praepoiitiofiis
•flh in vocibus *7]i35©-, Deo fimilis, Deo arqualis, & dm,2*9ti»i Pro-
rex: partim alTumendo titulos qui. proprii De q iunt,quales funt Ptinceps
Paftorum,Pomifex nofter, Caput Eccleiiae, &c, quitituli foli Chri sto
debentur. Deniqtie privilegia fibi anogando in Ccelo, Terra, & Infer-
no, quae foli De o competuntvqualia jam in R.omano Pontifice fine pudo-
re agnofcunt Pontificii. De quibus fufius in controverfiis de Pontifice
Romano, apud controverfiarum Scriptores, legere eft.
Verf. 5. ^innon memtniftss me ^quum adhuc ejfem apud vor,
hoc dixiffe vobu*
Articulus 2. Continens certitudinem hujus Prophetias, utpote quam
Apoftolus docuerat priiis, & de qua praefens Theflalonicenfes inftitue-
rat ; & nunc abfens repetit , ut Yeritatem eonfirmet , eorumque me-
inoriac infigat.
Verf. 6. Nunc vero qutd ohHct noftis , ut h fuo tewpore
rctegatur.
Articulus 3* Continens impedimentum revelationis Antichrifti, cu-
jus fpiritus j.am mokebatup thronum Iibi erigere , verum non potuirs
quia nondum fedes vacua erat, throno Antichrifti recipiendo deftina-
ta , in civitate illa fepticolli ^owa, ficut eam Sp jr itus De 1 defcribit,
Apocai. 17. 9. Auferendum enimeratRomanum imperiuminocci-
dente : aufcrendus erat Caefar ex illa civitate, priufquam revelari poflet,
Antichriftus
Caput Sccundum. 4^7
Antichriftus : In quo confentientes habemus etiam Pontificios : i)o
hoc lmpedimento Apoftoius nolter, difertis verbis, coram mpnucrat Tluf-
falonicenfes , & fciebat ipfos novifle* & mcmoria tenuiiT , fed g.aves
crant caufa propterquas Dei Sp iritus nolcbat inhac adeos Epiitola
illudimpcdimentum exprimete : narn m eorum rcm , non crat ut cx-
primeret, imo tacitum cfle oportuit hoc uiyfterium a mundo : Partim uc
fkcilius compleretur aDio dccretapermifllo myfterii iniquitatiS} Par-
tim ne perfequendisChriftianis^hinc anfa daretur ulla:nam ii Impcatorcs
intcllexiffeot futurum aliquem cx Chr i st i profefloribus, qui Thronum
libi erc&urus eflet Rom^e, utque locus ei daretur tollendum c medio fu-
ifle imperium, & Imperatorem Romanum, exiftimaflent omnes jure
uierito lxviri potuifle in totum Chnftianum nomen.
Vcrf. 7. ']<*& enim pcragitur myfleuum ini^uitatu : tantu?n
qui nunc obftaty obftabic ufquedum e medto fublatm fuerHr* \
Articulus 4. Continens , una cum obftaculo revelationis Antichrifti,
initium etiam defccricnis feu Antichnftanifmi , qui hic myftenum im-
quitatis vocatur; Quia ficut totus Chriftianifmus, cujus Caput eft Chr 1-
stu$ eft magnum myfterium pietAtx, flctotus Antichriftianifmus (cu-
jus caput eft Antichriftus) eft magnum myftermm inicjuititis. Hnjus my-
fterii femina in ambitione, avantia, nequitia Doclorum, in cercmoniis
humanis,erroribus,& falfa docTrina,abinitiopraedicati Euangelii Diabo-
lus pnus fparferat in Eccleua, & de die m diem jam tum fovebar. fedulo
navans operam, ut Antichriftj rcgnum fub praetextu pietatis m Eccleiia
cxterna palam tandem aliquando erigeret, fed obftaculum a Deo pofi-
tum mancb3t dum haec fcriberentur. Tenebat Romam fcdem futuram
Antichrifti, RomanuS Imperator, quam poftea vacantem invafurus erat
Antichriftus, & ad fe rapturus (imul, & hominum & De 1 imperium .
Veif. 8. bt tunc rett^etur impim ille, qmm Doninm confickt
Spiritu oris fui> & illuftri adventu fuo abolcbit.
Articulus 5. Ccntinet Antichrifti apertum regnum, feu regni ini-
tium, medium, & flnem.
Quod ad regni initium attinet , Quamprimum Romanum imperium
feu Romanus imperator tolletur a fede futura Antichrifti, id cft , ^w<*,
tum inurbe llla criftas eriget Antichriftianifmi patronus, qu. iupra omncs
leges fe efterendo, & fe nullis, neque civilibus, neque Eccldiafticis legi-
bus<cneri y & etiam in divinis difpenkndi goteftatem fe habcre , aperteY
ptof.tcndo
49% Epift» ad TheiTalonicenfes* 1 1.
^rofitendorelpfafeefle Toy«Veu«y, feu exlegem illum (dequo pr^dixe-
*at Dei Spiritus ,) indiciofuoprodet, hiceritejusrevelandimo-
^us, ®ni aperte cccupati initium. Talem , ab eo tempore quo
^oma impeni iedes efle defiit, hucufque feoftcntat Papa Romanus,
^M legum repagula impudenter efflingit, fupra jus &leges fe extdlit,
leges a De o latas refigit,deque iis difpenlat , ut dicunt^aliafque ipfarum
k>co figit , fuam voluntatem pro ratione ponit, ficut abunde mamfcftum
^ecerunt 01 thodoxi in controverfiis luis : neque hxc Pontihcii de fuo Pon-
tifice, aliaqu.3 multa ifiiufrrodi , verecundantur profitcri , fcnptifque
publice defendere, ita ut nihiicpus fit ai>plius inquirere,quis fn ille qui in
Templo , feu externa titulo tenus l:cclefia , fedu Antichnftus , cum fci-
amusnomen *vn/jt>9- duo figniricare poffr, pro prarpofitionis *V*vari£
acceptione : Nempe Cbritfi vicarium , & Chrijli adverjfhrium , Paparrq.ie
Romanum audimus /aftantera ie Antichriftum in altera fignificatione ,
ideft, Chr i sti vicarium fe profitentem, interim veioquafi v&ntm*
eundem deprehendhrr.s inter Chrilt-anos apertc aflerentem,fe ncque civi-
libusmeque Ecclefiafticis legibus fubditum , fed omnibus fuperiorem fe
efle profiteri minime erubefcentem : quumque jam mundo conftet Pon-
tificis Romaniautotitatem abipfo, & ailechs fuis extolli fupra Scriptu-
■ra. n»fcu legesdivmas, quoad Canonisconititutionem , fenfus determi-
nationem , controverliarum judicium & decifionem, difpenfationera
(quae dicitur) de divinis pr*ceptis>^, An dubitabimus quis fitille qui in
Templo De i , feu inter ChriUianae rcligionis profcflbres, fedet 6 *»•/<©• ieu
exlex ilie? Quod ad fccundum,ieu regni pofleflionem attinet,non poflide-
bit Antichriftu? regnura iuum fine bcllo$ pugnabit adverfuscum Chb.i-
STusgladiooris iui, idt/t, per praeciicationem verftatis in Euangcliore-
velata:, & per potentiam 4 p iRi tus fui,cum Verboconcurrentis.
Qupd ad tertium, De regni Antichriiti fine, feu dc belii & regni e/us
exitu : Christus Antichriftimendacia, fraudes, fcekra, tyrannidem»
falfas interprctationes & allegationesScripturarum deteget,coufutabit ,
ejufque regnum gradatim demolietur, confumct & conteret,tandemque
deftruet & abokb.t, illulki manlfeftatione facti adventus fui appropin-
quantis, ad ultimum /udicium univerfale.
Verf. 9 Illum> inquam, cujns advcntus eft ex ifficacia Satan*>
cum crr.ni potentta & fignts, ac prcdigi* mendAcibws,
Articulus 6% In quo rciuffi.it, &porro defcribit Antichtifti ortum,&
progreflum ,
Caput Sccnndum. A99
progreflum, afma, artes & adjumenta, quibus regnum acquiret,& fulci"
et cjuantum poterit.
Primum Adjuinentum eft, SdtanM, qtii multipHcibus fuistechnis An-
tichriltum inttruet, & pcr ipfum, tHft**» fuam foititer exerturus eft toto
dominatus Antichrilli tempore.
Sigiis] Ad jumentum 2. eft, Simulata facultas feu potentia edendi qux-
vis niiracula, cum (ignis & prodigiis mendacibus, ad confirmationem fal-
forura dogmatum comparatis : qualia in legendis , quae vocantur,Pon-
tificiorum,legas aliquot millia.
Vcrf. 10. Et cum omni fraude in]ufliti<&in iis qui pcrcunt: pro
eo qubd amorcm vcritatis non receperunt^ ut /alvi ficrcnt-'*
Adjumentum 3. eft , Omnis dcceptioinjuftiti.-c, (euomnis fallacia
injufta" & fraudulenta, quales funt falfa^fucata^feu blandientes doclrina?,
difputationes Sophiftica:, lllecebra: opum, honorum & digmtatum hujus
icculi, unacumminis & terroribus; cujus deceptionis apex & faftigi-
um ih eo erit , quod non palam & aperte, feu dirccle Christum op-
pugnabit, fed occulte, & quafi per cuniculos aelos rern aggrt dietir,umu-
lans te Christi caufam agere, cum eam labefactat quam poteft maxime.
Troptcna qricd~^ Articulus 7. De Antichrifti lubditis, eorumque per-
ditione , & perditionis caulis ; Deicribuntur autem afleclas Ant chnfti
proprie dicfti domeftici & familiares ejus, qui obftinatis animis perti-
paciter adfinem ufque ei adhxrent , &in quibus, maxirae erHcax eft
Diabolus : 1. Aproprietate reproborum , peitmt , iurit e numero jere*
untium : 2. A perditionis caufa meritoria, oblatam veritatem juDei
vcrbo 7io?i reciviwt tkm amtre , ut falvi ficrtnt.
Verf. 11* Tropterea rgitnt rmtnt illis Vctts cfficaciam dcce[*
tionts, ut crcdjnt mendaciol
Defcribuntur 3. A Judicis juftifllma in eos vindidta, peccata
peccatis puniente , & il!os Diabolo excacandos tradtnte, utquifucem
afpicere recufarunt, & veritati divinx renunciarunt, fidem etiam haberent
erroiibus , praeftigiis 0 hominum commentis , ciafliffimis fabulis, &
mendaciis , atqueita perireut.
Vcri. 12*. Vt damnentur omnes qui non crcdiderunt veritati ,
fed a.quievcrunt in itijitftitidu.
Deicribuntur 4. Ab ipforum conditione noviftima , & caufa merito-
ria condemnationis repetita. jEtemum damnabuntur omnesin novifli-
mo illo
500 ' Epifo ad Theflfaloniceofes* 1 1.
mo illo judicio , quia non crediderunt fimplici veritati De c in Euangelfo
patefactoe, fed pkna voluntatc , injuftifiime acquieverunt in fide men-
daciorum , & obedientia f uarum cupiditatura carnalium : Et hic elt
exitus eorum qui PontiHci Romano ipfiufquc erroribus pertiaacitci adhae*
rent, aSpiRiTu DEi,praedictus.
Secu/aa pars Capitis,
Verf. I J. Nos autem dtbcmus gratiaA agere Deo femper de vo«
his, Jratres dtlech h D 0 M I N O.. amtd ekgerit vos DEVS ab
imtio ad falutem per Janclifcationew bpirittts , & Fidem hahi-
tam vcritatil
Altera pars Capitis , in qua Theilibnicenfium fidem , nc hac tiifti
Prophetia commjverentur, co ifirmat, ldquetribusmodus; I. Per gra-
tiarum a£tionemipibrumnomine : 2. Per hortationena ipiorum ad con-
(tantiam ; & 3. Pei precationem proipfis: Quod ad pnmum modum,
m gratiarum acTione tria Argumenta conrinnationis fidei ipforum afkrt.
Fratrtj ciileHi~^ Argumentum primuuij Vos eftis f ratrcs no(tri,eadem
Dei dileclionc nobifcum comprehenfi: Ergo non eft quod metuatis
vobis, ne cum Antichriftana iecta pereatis.
FUgit J Arg. 2. In decreto, de fine & mediis fslutaribus, Deus ele-
g?'t vos,ut ialutem coniequamini perfidem & ianctiricationem a.ypi«
r itu SancTo, tanquam per media qmbus perveniatij. ad ialutem, gratui-
to vobis deftinatain, Ergo.
Vtr£ i^* ^uh vocavit vos per Euingelium noftrum^ *d ohtinen-
darn glonam Demini nojiri Ic/u Chritfi>
Arc^. 3. Deus jam vo^avk vos erficacitcr per Euangeliiim a me prae-
dicatum, ut obtineatis gloriam a Chri sto partam. Ergo non eft quod
.tnfti hac prophctia commoveamini.
Veri. ijf Nempe tguur ^fratres^ perflate , & tenete traditam
dcQrtnam quam cdotlt ejiis t Jive per fermontm% Jive per Epi*
Jtoidm nofiram^.
Sccundus rnodus confirmationis fidei ipforum > per hortation^m ad
Conftantiam in I ide,ut pcrftcnt,& contra omnes hoftes fortiter retineant
traditioneSjieudoCtriras ipfistraditasab Apoftolo, qnas doctnnasdrdi-
cerant,vcl viva voce dum coram adcilet Paulus^ vel iciipto, ut inpriori
& hac Epiftola, reliquaque Scriptura acceperant.
Verf. 16*.
Caput Secundum., 501
Verf, 16. Ipfe verb ^Dominus nofter lefus Chrifluf, & ^tus ac
Tater noftcr , qttt dilexit nos , & dcdit confolationem atcmam &
Jpem bumm per gr.itia//L^9
V-ri. 17. Cunfoletur vejlra corda, & ftal>iliat vos in omni [er*
ment & operc btno.
Tcrtins modus Confirmationis fidei ipfo-um eft, Precatio ad Deum,
ut confoletur iptbrum corda erficaciter, & itabiliat in fide Euangelii, 1 u
omnis far.se ducrrina*, & in ianctitatc vitar. Argumentaprecationis,&:
conrirmationis fiiei funt quatuor. Argument. 1. A rchtionc Chr i-
sti &Dei ad iplos, IesuS Christus ell Dominus noiter, & Ue-
us Pater, eft Pater nofter. fcrgo in fide confirmabit nos,(eu vos nobif-
cum (Ubiliet. $)iiexit~) Arg. a. Qu^a Deus dilcxit nos.
Et dedit"] Arg. 3. QuiaOfius deditnobisfjlidasrationesperpetua:
confolacioms, & jus ad ea omnia, qu* confolcntut nos m aeternum
Et Jpem~\ Arg. 4. Quia Dfiusdedit bonam fpem, U c/l, non tannim
boax fpei objectum optimum, & rationes feucaufasbene fperandi opti-
mas, icd etiam ipiius lpci, ut habitus, amplam meniuram, &quiacoi>
ceflit ea omnia ex gratia & favore fuo mero, nullis noitris meritis bonis,
qux nulla funt, induitus ; nec malis noltris meritis , qn<e magna & mul-
ta funt , impeditus : ldcirco confirmabit vos una nobiicum,ne etro-
ribus Antichnfti decipiamini, & pcreatis.
Caput Tertium.
OC Cdpitt hortatur partim expre(fi% partim indL
^ retic ad ChriftianM Ojficia aliqua . fojt qu<e Episiolim
clanait, H<<*tatijhc> JH»t feptcm»
v , QVod jupercji^ precamivit Jratres , pro
1 # ^ nobis , ut fermo Vomtni currat % &
gl rificc ur , Ji ut ejr apud ves l
Hortatio pri na, Ut perant a Deo harc duo : 7. Ut per Apoftoli Mi-
nifterium,cum frufru celeriter propagetur Euangdium, & lnagni fiat
intet alias geiKcs, ficut inter ipfos magnihcbat.
q^o^ Verf. a
5Ca Epill ad ThcfTalonicenfer. IL
Verf. %, Et ut trlpUmut a potervis ac fcelerath hcwinthu/,
non enim omnium ejt fides>
Secundum, Ut Delis Apoitolum cuftodiret, & liberaret ab infidiis ho»
ftium, qui abfque omni fpecie rationis perverfe ie ipli cpponcbant : ho»
ftilisammi rationem reddit, quia fide vera deftituti erant mulri, a quibu.s
idcirco ut liberaretur, opus erat divinc auxilio.
Verf. 3# Sed fidelis ejl DOM 1NVS7 quifiabiliet vos cjr tue-
hitur a mara.
Hortatio 2. Indirecta^ ad fiduciam 8c robur animi, Ne prarmoniti de
infidelitate & apoftafia aliquotum, vel mentione jam facH periculorum
Apoftoli, perceilerentur , vel infirmiores aliquo modo redderentur. In
qucm finem certiorari & confirmari ipfos vult de Dei erga ipfos propo-
(ito, quod fcilicet ftabiliturus fuerit eos in bonomoc eft,inride & fanftita-
te ; 8c defenfurus a malo, feu a periculis & tentationibus Satanar,
& organorum ejus ; cu;'us rationem reddit, quia Deus qui ipfos effi-
caciter vocaverat, Conftans & Fidelis eft ad opus fuum promoven-
dum , & complendum in ipfis.
Vcrf. 4-1 Corifidimus autem per Vominum de vobis y vos , qtvt
denuntiamm virbis^ & facere & fafturos ejji^,.
Hortatio^.Ad obedientiam pneftandam Apoftoticis mandatis, quae
nomine Domin i illis dederat, aut daturus erat. Hanc hortationem in-
dUecte proponit per commendationein promptitudinis ipforum, ad obe-
diendum, de quaalacritate ;am fibi periuaferat.
V^rf. 5. Porrd ^Domimu dirigat corda. vsfira adDei charita*
trm^ & Chrifii expc£i*tioriem—>*
Hortatio 4. ai dileclionem De 1 & patientiam, ufque adDoMiNi
adventum, involuta precatione ad Sp iritum San&um, quem 2)omi-
r,um vocat,orans pro i;s, ut Dom inus vjam lllis praeeat, & inrecla femi-
ta eos retineat & dirigat.
Vrrf. 6 Venuntiamui autem vobk f, fiatres^per nomen Tiomfai
noHri lefu Chr/fti^ut fiibducatis vos ab omni fratrcqui inordmatl
(e ^erit^ & non ex tradita doBrina quam accepit a nobis.
Hortatio 5. U.t otiofos ventres , & fucos alveariadepafcentes, cen-
iuris Ecclefiafticis coercerent , & idoneismodis corrigerent omnes, qui
uullo hoaelto labore, feu negotio occupau, alienis bonis inhiabant:
Ceniura
Caput Tertium. yoj
Cenfura hornm eft ( poft adhibita admonitionum, & leviorum ccnfur3-
rum remedia ) excommunicatio : Vetat enim, ne iis faroiliariter utan-
tur ; fciiicct , poft rejeclas privatas admonitiones , 6c publicam Ec-
clcfi* icntentiam : & utfeab illis fubducant, nec in conlortium fuum
admitrant , quod eft confequens excommunicationis : Rationes pra>
cepti funt quinque : Ratio prima, Quja hoc vult Christus, cujus
authoritate iftud prarcipir.
lnorAinate J Ratio 2* Continetur in peccati defcriptione , quia qui-
cunque vivunt inordinate , & non fecundiim dodrinx regularo > Ec-
clefu traditam i rne,excommunicandi lunt.
Verf 7 Nam tpji (cttu quomodo opotteat nos imitari: quonU
dtn htn inordtnati nos gejjirfu* intervosl
VxrU 8* Neque gratu panem edtmm acceptum h quoquam.fed
tutnlabvre & arumna nocle dieque ofcrantes , ne quem vejlrum
grwaremw.
Ratio 3. Quia, qui inordinare vivit, nongerit fe fecundum exemplum
fneum, qui diligenter laboravi diu nodtuqae, ne cuiquam eflcm oneri.
Verl. 9. sson qubd nobu id non liceat , fed ut nofmetipfos pro
exemplart exhibeamn* vobu ad nos imitandis*
Confirmatio rationis per occupationemobieclionis, exeo,quod Apo-
ftolus uti potuiflct jure fuo, & debitum ftipondium ab iplis exigere, &
tamen iponre ccflerit hoc j*ure, ut illis exemplar proponeret, Eigo tcne-
bantur inertes fuci illi, & nemini utiles laborare : ut (i nollent aliis
tttc utiks, faltejn aliis non eflent oneti.
Ver(. IO' Etemm quum ejjemus apud vos , hoc denuntiabamus
vobis, qubd fi quis nMt operari, etiarn non edito,
Ratio4. Quia aequum eft ut viclus ei fubtrahatur, qui fehoneftola-
bori lubtiahir, ficut prius monui.
Verl. Ii^ <*s4udim*s entm quofdam verfari inter vos inordi*
nati nibtt operis factentesy fed curiofe agenUs*
Ratio 5. In qua caufam cur urgeat hoc prseceptum profert.quia otiuro
iners alit curiofam «MMwfaJuo^vW » ficut aliquorum exemplis teftatum
habcbant intcr ie : aliqui enim ipfis jam (atis cogniti, in fuis rcbus iiii 1
honeiti operabantur, fcd curiofc* vagantes rcium aiienarum ad fenihfl
pcrtinentium fatagebant*
QjjLiO YerOia,
504 Epift. ad Theffolonicenfes* I L
Verf. 12, lls autem qui funt ijliufmodi% denuntiamtu & eosob*
Jecramui per Domtnum nofirum lefurn {fhrtjium 3 ut cum quiete
cperantrs, fuo pane vefcantur.
In hu juiinodi otiofbrum gratiam hortationem repetit & applicat,
Verf. 13 Vos autem, fratres^n* egnefcitr ra benefactendo.
Hortatio 6. Ne interim defatigentur benefaciendo egenjs ( verc
paupcribus qui non per inertiam,fed per calamitatem adpaupertatem
redacli funt ; & ne fegnefcant in ulhus viuutisactioaibus, fed ftrenue
pergant,quae pritclara, feu pulchra (Unt agete.
Verf. 14. guod fauis non aufcultat nvftro per epiflolam fermo*
ni , hitnc nutate, & m conerctum habete cum eo9 ut eum pudeaf.
Hortatioy. Ut notam inurant refraclariis, & ftigmate inhgniant, noa
obedientes doclrinae Apoftoiicae, hoc etf, ut excommunicent eos, quod
patet ex eo, quoi mandet ne cum notato commercium habeant, quod
cft confeqnens excommunicationis, & in eum finem mandatum, utex»
communicatus ab aliorum confottio fegregatus, pudefactus infedefcen-
deret, & refipifceret.
Verf. 15. Neque ut immUum ducite,fed admonete nt fratrern.
Exponit mandatum, ne hofhli ilnt animo in excommunicatum,aut
eun habeant tanquain hoftem, fed ita oftendant fuumodium,inipfius
peccatum, ut lntelligat excommunicatus fub fevera illa corredione, fub-
effc fraternam charitatem, & fic adducatur ad redeundum in gratiam cuui
Deo & Ecclefia, per refipifcentiam.
Veri. 16. Ipfe autem rDominu>s pacis author femper det vobk
pacem omni modo^ Dominvs ftt cum ommbiis vobis*
Reftat Epilogus, Cujus articuli funttres, Inprimo precatur Deum
pacis, ut ita dirigat ipforum vias, & ita framet immorigerorum turbu-
lentos foiritus, ut erga Deum , & inter fe, & cum exteris, pace frui
poflent: quodopiis» divinammanum requirebat : Deinde precatur,ut
Deus gratiofapraefentia fua,femper adfitipfis omnibus.
Vcrf. 17.- Salutdtio^ mea manu Taulii, quod eft fignutn in omni
Epiflola t ita fcribe*
Articulus 2. Continet obfignationcm Epiftoke , per fubfcriptionem
jpfius Pauli, qui maxima ex partc utebatur opera amanuenfium in
uniufcujufquc Epiftoix corpore defcribendo >ted propria manuiubfcri-
1 bebat
Caput Tcrtium. 505
bebatin conclufione, ut genuin* ejus Epiltol* dignofcerenturabadul-
tennis & ementitis, qux Pauli nomiue circumfertbantur & obtrude-
bantur Eccleiiis per impoftorcs.
Verf. 18. OratU ^Domini noflri Iefu Chrijti fit cum omnibm
*vobi$> t^irnctLj.
Aiticulus 3. Continet votum Apoftolicum propria manu defcriptum,
quo optat gratiae Christi (ut fontis omnium bonorum) perennem
crga eos fluxum , ia ipforum iancliricationem & ialutem.
_ (r w w w w w m
v& a
EXPOSITIO ANALYTICA
EPISTOLM PRIORIS, AD
TIMOTHEVM-
Surnmarium-j.
Phefo difcedens in Macedoniam ^poRolm. non
fitvs bdbttit Ecclefiam Ephefimm jarn publice) conHitu*
tamy Taffornm ordinarierum cwcf committere , fed eti-
am roeavit Timothettm Eunnoelifb.im , ut aliquintijjtt
ibi commoraretur^ ad Jbibilier^am Ecclefiam in omnibttA
quce ad (Difcipiinam & Dotfrinam Jpetfabant : ejuaope-
re confefto, jfpo/lolti4 e«m ad feipjum revocaturtvs erat,
& ejus epera nfurus, aa ali<u etiam Ecclefidi corfirman*
% _
das , ut ex fine EpijlaU pojterioris , & aliti locts apparet, Jnterim cjuia Ja-
venit erat Timothetvs , ne autoritate non fatis inftrutttts videretur> ad proter*
vos homines cohibenc-osy tjui co*tra cum fofan irfuroerenty Jcripta hac ad tum
Epiftola, non tam monet ipfum ojfi.ii ( tttpote auem probe inslrutfum jam no*
verat) quam Ecclefias omnes, earumcjue Gubernatorts de autoritate Timotkti9
& ipforum oJfi:\isy commonefacit,
EpisfoU partes Jpeciales funt fext fecundum numerum CopUum* Capite pri-
mo ostendit rationem pncdUandi legem^ & Euar>?elium rite} & cum Jrutfu.
Capite
5og Epifl:. ad Timotheum. I. *
Capite fecundo , pr^ftibit autmodo in publicis precibm & eonventtbus
Ecclefiafiicis%fe recte gerere debeant faftores & aucMtores^viri & mulieres.
Capite teitio, traiiat de rct& inftituendts fajloribut ejr (Diaconis , & de
doclrina articulis ab iis Jpecialiter cttrandis.
Capite quarto, aoit de vitanda apofiafia vcntura, & de diiicentia £ vigi-
Unti Patfore aa^hibenda, in eum fimm,
Capite quinto, infiituit de Qrivatis admonitionibus a fresbjteris adhiben* -
dis, & auomod§ fe getere dehcant, Tresbyteri ergi viduas, & Tte byteros alias.
Capite iexf o, Twcepta dat Timothto^ auibus inslituatur quid de ojficiis Chri~
fliams , cum priv<itorumt tum Minislrorum^ doccre debeat*
Caput Primum-
P^ater infcr^tioftem qu<e continetur duobtts primis verfihts : Tres funt
Capitis partes, In frima prAcipit Timothto, ut retlam docendi ratjonem
corfrveti& ut cotrceat ferverfos Legis doc~tores>ad veriur* i 2.
ln feiunda ajfirit fuum Apoflotatum> ut cum aut^critatey auod jujferat^ pra-
Baretur a. Timotheo , ad verfum 18. ln tertia Timotheum animat ad Jtre-
nue fe qcrendum in minjltrio Juo%
f J>Aul>* Apoftolu* Iefiu Crhifii ex ordinatione Dtlftt»
* cr{' * vatoris nofiri & Dornini lefu Cbrifli fjei noftrd ,
Tpiftolae infcriptio , in qua , i. ad conciliandam autoritatem huic
EpiftoU, Paulus aflerit fe in ea fcribenda apoftohca legatione fungi
pro Christo, 2. ApoPtola^um confirmat ^fpeciali mandato Dei
Patris( quem Servatcrem v^Ci',qu!a falutis noftrae Author eft ) qui
ad orhcium Apcftolatus lpium vocaverat , & ad muneris exequutio*
nem in prafenti quod agebat negotio adhibuerat : 3. Apoftolatun con-
firmat, mandato Domini nolW Iesu Christi, quem Jpem noflr.<m
vocat , quia fpei noftras Auhor, Caufa mentoria, Obje&um, & Con-
fummator eft.
Verf» 2. Timotheo gtrmano filio in fide , gatia fi: vb\ytniferi»
cordia ejr p*x a D^o Tatre noftro , & Chrifio Iefu Domino noflrol
Timotheus, ad qtiem fcribitur , vocatur germanus filius Apoltoli,non
fimplhiter; led infide, quia ipfius diicipulus eraf, & ficut filius Patrera
reprafentat facie 3c moribus, (lcTiaiotheusdoctrini dcfancta convcr-
iatione Paulum referebat. Infalutati-
Caput Primum. 507
In falutatione optatTimotheo, 1. GuiUrn% id eft, inftaurationcm
imagiim Dei, ex fonte gratuitas bcnevolentiae Dei: 2. MifericordUm%
ideit , remiflionem peccatorum gratuitam, quia iciebat fancTum /uve-
nem,ieniupeccatorum fuorum afteftum,multi?cum lachrymis quotidic
coram Deo proltratur» fuiflc: 3* Pucem optat, id eft , tranquil-
Itratemconfcientbe, & laetitiam ex fenfu Divini favoris : &denique,
pienam felickatem in vita futura , quae fub fue comprehenditur.
Verf, 3 . jHuemadmcdum te fum precatuti ut permaneres Ephefi
quum proficifc.rer in zMacedoniam, pcrmaneto^ ut denuuties aui*
bujdam m diverfam doclrinam doce.inf :
Piima pars Capitis , de recta docendi ratione ; in qua poftqnam con-
firmavit Timotheo , non Epifcopatum ordinarium Eccleli* Ephefinar»
kd commiflionem fpecialem temporariam & extiaordinariam , repctit
inandatum ei datum, decoercendisperverfisquibufdamkgis zelotis, &
de lis commonendis , ne ■diverfam ab Apoftolica , doftrinam ullam do>
cerent. In quibus praeicribendis , maluit Apoftolus rogandi & precandi
verbis uti , quam pio lmperio loqui , ut vicem rependeret Tiaiotheo qui
etiam Apoftoli precibus vix folvi potuit ( ne ad tempus quidem ) a focie-
tate Pauli lucundiflima.
Verf. 4. Nec attendant fabulis & genealo*iis infinitis, qtt* poti-
trs queftiones prxbent, quam ^dificatjonem Dei> qu* lU pcr fidern^,
Pro exemplo, Vitari jubet fpeciatim fabulas & genealogias Judaicas,
hoceft, dogmata commentitia ffive traditiones pneter facras Scriptu*
ras ) & cunofas fpeculationes , de non neceflariis , quales funt Talmu-
dicae & Cabalifticx quamplurimx , quales etiam reperias multas in
Scriptoribus, qui Scholaftici audiri volunt.
T^tmquim ] Rationes admomtionis iunt fex : Ratio prima , Quia
jnanes illae lpeculationes otioia: funt , & interminatas » quarum nec
ulus eft, nec finis.
Qu* poiim ~\ Ratio 2. Quia gignunt curiolas Sc contentiofas quaeftio-
nes, nec promovent cognitionem pietati>, qus adDEuMducit, dqui-
dem sdificatio non rit per probabiles & incertas opiniones , fed per ioli-
dam fidem fermonis Divini.
VcrC 5 Porrofinis mandati efl charitOA ex puro corde> & con-
fcientia bona> & fide non-fimulattu*
Ratia
508 Epifk ad Timotheura* I.
Ratio 3. Quta dofroresilli qui toti funt in difcutiendis minutiis,qu£ in
legc captan pofl.int, licet zelolegis Mofaicxdaci videantur,uontameu
referunt lcgem ad verum fuuin fincm ^ ieu ad icopum genuinum totius
Scripturae , qui eft ut homines per legem adducti ad cogniuonem
peccati & miieri£ meritce , ferio conb^iant ad Christum per fi-
dem non ficram.
Cbarit*s~] Hanc fidem defcribit atriplici eftecTu : 1. Quodfides
veraconickntiambonam ieutranquillam, & quietam reddat iu Chri-
s t 1 ianguine propitiatorio : 2. Quod pacata jam conicicntia^fidcs non
pcrmittat, ut cor in malo delectetnrjed contendat potius ut mundetur,&
aj omnibuspravisaffectibus purgetur; 3. Quod fides vcra otiofa non
fitin bono, fed hominem excitet ad operancium gnaviter in uniufcu-
juique prascepti obedientia, pcr charitatem erga Deum& homines.
Veji 6. ud quibm quum quidam ut afcopo ab.rrarcnt } defle*
xerunt ad vanthquentianL^ •
Ratio 4. .confinnans priorem , Quia experientia aliquorum compro-
batum eft, nifi Doctores abinanibus fuis commentis abltinentes, oculos
intentos habeant inaedificationem hominum,in fide & in charitate, non
pofle eos non abripi a iimplicitate doclrins, m loquacem vanitatem : ubi
autem eft vanitas, non cft ibi veritas.
Verf. 7. Sjium vtlmt ejje Legis doclores^ nec intclligant qu&
loquuntur^ neque de quibu* ajfeverant.
Ratio 5. Qma expcrientia aiam compertum eft, ambitiofbs illos
docTores dum afL\ tarent novam docendi tationem, & la.tdcm ex cogntti-
one legis captarent, ignorantiam fuam prodidiiTe. dum nec quaeftiones
de quibu&t nec argumenta ex quilmi diiputabant , intclligerenr : Hrgo evi-
tatis otiofis ipecuiationibus, curandum erat Timothco, ne in ApottoLca
doctrina vcl ejjs docendx ratK>ne,quicquam novaretura quoquam.
Verf. 8. Scimu* autan bonam ejjc Legem >fiquu ta leguimt
utatur,
Refpondet obfectioni : Ergone legi divinx adverfaris, qui tam ftu»
dioie cjus docrorcs vellicas ? Reipondet Apoltolus nirul fe dctrahere
legi, reprehendendo eos qui lege abutuntur, fed comnuniar* & do-
ceie potms rectum iegis ufum. ~
Vcii. p. Nempe/«<7W Legem jufto pofitam non ejfe % fed Le-
gii contem-
Caput Primurrn 5:*
gli ccntemptcribm , cr w f*i fuhjici ncfciunt\ impih & peccatcri*
kus^nffAriu & profanisypatrtadis c matrictda%homieidu%
Vcif. 10 ScortaiCrjrus, mafculorum ccncuutoribt&y ^lagiariis %
& mendajbw >perjuris> & Jifuid dliud eti quod fanx dotftinx.
Jit opofittttTLs :
Veif. ii Quar eft fcundum gloriofum Euangclium beati Dei 9
quoi cohcredttum eft mthr\
Confumat tefponfioncm tribus tationibus: Prima cft a flnc lc-
gis fcu lcgalis Icederis, quatenus opponitur Euangdio, Lex lata eft nou
ut hdclcs jultificati jam pcr ridcm in Christum , juftificarentur pcr
legem ( dcut pcrvcrfi kgis docrorts intendcbant ) ledut iojufti & infi-
dclcs, quaks ftint omnes tfagitioh & profani per kgcm condemnati, fu-
am irijuititiam & inerifamcond mnationem agnoicerent , relipikerent,
& ad Christum confugerenr, : Nihil igitur Apoftolica doctrina ie-
gi dctruhir.
6ecwidum~) Ratio 2. Omnia peccataqusc prohibentur aiege,prohiben-
tur etiam a fana docrnna gloriofi Euangelii, & omnia orficia quae lege
pra?cipiunUir,ltudioie docentur, & urgentur in Euangclio,cmantum fcili-
cet ad obedientiam Deo pncftandarn, ad gratitudinem erga lpfum
oftcndendam furhcit, & ad fidci finceritatem in fru&ibus ian&itatis
probandam attinet. Nihil crgo doclrina Euangclii detrahit icgi.
Concreditum~] Ratio $• Ego Apoftolus cui concrcditum eft Euange-
lium Dei , (in fe beatifti ni, & omnisbenedi&ioniserganos Antho-
ris) non minus urgeo hancfanam dodtnnam de ian.titatis, & omnium
bonorum operum quas inlcge praecipiuntur, ftudio, quam quivis legis ze-
lota , licet non codcjn iinc : Eigo ApoftoLca docttina lcgi ne quic*
quam dctrahit.
Secttndsu pars Cjpitis.
Vcrf. 12. (jraiiaw igtturci babeo% qui rre rohuflum ejfccit , ij
cft, (^hrifto hfu t~Domino noflro . quod rne fiddcm duxent^ ut qui
mc in mtmfreno conHuuerit^ \
Stcunda pars Capitis in qua autoritatem fui ApoRola^us vendicac
advcrius cos , quiveleam negarcnt, velpropter antcaclam vitam cx-
tenuarent idque gratias agendoprogratia ubiconcdk, Gratiaium a:h-
Rrr oius
510 Eplft. ad Timotheurru
onis rationes funt feptem , quasomnes probant nihil detrahendum au*
toritati Apoftolatus Pauli.
Ratio prima, Christus me infiwnum > & olim mancipium pec-
cati, Diaboli, & Mundi, Apoftolum a fe conftitutum, gratia Sp fiu-
TusSanctiroboravit, ut tanquam Antefignanus pro Euan^elii dcrenfiore
invicto ftarem animo, contra omnes mundi, carnis, & Satanas infultus :
Ergo de confirmatione Apoftolatus meiDEO gratiae agendas funt, tan-
tum abcft, ut me.x authontatfquicquam detrahi debeat.
Vidam duxerit^ llatio 2. Christus me Apoftolum conftitutum*
donis fui Spirjtus imbuit, & eoufque honoravit, ut amicum fuucn
fidclem me & faceret & haberet, cui thefaurum Euangelii iui commit-
tcret ,. difpenfandum pauperibus fuorum electortim ammabus : Ergo au-
thoritati me£ njhil detrahendum.
Con/lituitJ Ratio3. CHRisTusipfe Dominus meconftitult in Mini-
fteno, ideft, in oftkio Apoftolatus, ut prsdicationi Euangelii totus
incumberem fegregatus a mundo ad hoc negotium : Quis ergo eft qui
mea^ autoritati detractum ire audeat }
Vafi 13, JPui friu* eram biajphemm & ferfequutor^& injuri-
ojtt ; fed mei mi^ertm efi9 nam ignorans id Jacicbdm fidei exfers*
Ratio.4. Per fcelera & peilima merita vitarmea? anteaclar Dnusnon
eft impeditusme affumeret me in fervum (uum,qui olim eram hoftjs. Quis
igitur meae autoritati detrahat 00 prioris vitae fcelera ?
jS^am igm-nns J Occurrit objectioni, Diceret enim aliquis quomocta
fienpo:uit, ut tam apercus Christi hoftisconfequeretur veniam?
Refpondet peccatum fuum fuifle ex ignorantia : atque ita probat
peccatum fuuifi non fuifle irremifiibile illud peccatum in Spi-
$ jtum San&um, feu malitiofam illam mfurrectionem adverius Chri,
st lim , qua Diabolici hoites Euangclii hoftiliter, fcientes, voientes fe op-
ponunt regno Chri sti co^nito, fed peccatum ex ignorantia admif-
fum, dum adhuc infideiiseflrt.
V-rf. 14 Superabur/davit autem "Domini noftri cum fide &
diledione in Chrifto leju
Ratio5. Non mediocrem feu ordinariam menfurain fidei , & dilecli-
onisconccuit mihi Deus , fed iuperabundanter gratiam fuam cftcndit
ineximiadonorum falvificorum collatione : Idcirco non eitquod cuis
autoritati mex propter anteaclam vitam meam quicquam detrahat.
Veif, 1 5.
Caput Piimum 511
VCrC r j, Vidtu cft hic [ermo, & moJis omhIIus cU?lus quem
ampUBttnur, Chriflum Iefum vcnijje inmundu.n^ut pcccatores Jtr»
varet, auorum prjrxus fum ego.
Ratio 6. CniusTusexiinia liiainme mifericordia erTecit, utexpc-
rientia edochis fententi* illi Euangelicse, de Christi petfona, orti-
cio, adventu, virtute , merito & eiricacia ad iervandum peccatores
primus (ubfcribere cogir, tanquam peccatorum meo Judiciodux , ita
utillius fententix ventatem & utilitatem non po(fim,quinpalam toti
muudo deprxdicem. Nam expertus dico: Certm tsl hic fermo , &c.
Nihil crgo autoritati meae detrahendum, qui non tantum quod commif-
fum mihi eft, ipfe credo, (cd etiam quod expertus fum pr*dico.
Verf \6. Vcrum tieo m fertus cft mei , ut in me primo often*
deret lefiis C^rH^HS omnem clementiam , ut ejjcm txemplo creditu-
tis ipft in vitam stewam^.
Ratio 7. Dom 1 nus pofuit me in exemplum fuae longanimitatis, mi-
fericordi<£, bonitatis, & gratise admirabilis, ita ut peccatores in finem
uique mundi, qai meam converiionem admirabiiem, & De i erga me
bemgnitatem audient, conrirmari pollint abwndc de Christi miferi-
cordia, & bene iperare de (iimlitrgafe bonitate oftendenda, ccuiosdi-
rigentes in me,tanquam typum & cxcmplar incfraoilis mifcricordrx. Er-
go maxime idoneus fum, quem Christusiujs gratise praeconem confti-
tueret, ta.itrim abeft ut quidquam dctrahatur autoritati me*, proptec
priotem converfationcm, duin mridtlis cflcin.
V^ri. 17* Rtgi au:em Mrno ^immortali } invifiiiliy folifipz-
enti Deo^ honor tu & gloria, in fecula [ecuLrum. Amen^,.
Apoftolus beneHcii magnitudine /am arrlcrus, ncc fibi in ejus ampli-
ficatione latisfaciens, gratiarum a&ionc pathetice fernionem concludit ,
cuminfignicelebratione Christi, cujus quatuor epitheta obiter addu-
cit, qus fic Che i sto conveniunt, ut Patr i etiam, & bp i ritiu
Sancto conveniant: i. Epithctum eit Deus ieu Christus qua Deus,
cti Rcx ftculorum, id eft, per Hcbraifmum,Rex ssternus, ut diitinguatur a
mundanis & mortalibus regibus: 2. Epithctum iworrnptibilu, «joia De-
us cmnis alterationis, mutationis, & comiptioniseit expers, & femper
eft idem ioie fui fimiiis ; 5. Epithetum hivijibilut quia neque ocuiis ,
neque ullis lenhbus comprehendi poteit, quippe quorum facultates fuot
Rrr 2. corporeas
$12 Epifo ad Tnnctheum* V
corporeae, & anguftis finibus terminatae: 4. Eft {olus Sapiens% quia folus
novit omnia» non pcr objecia, neque per Mpt^ fed in feipio,perfe-
ipfum, & a fcipfo, utpore in quo omnia funt, ut in eificiente primo, & ut
tn fine ultimo. Hinc Apoltolusafcribit Deo ^^r?w,ieutekihcationein
eminentiXj & oloriam^ qu<e eft chra fama cum laude, qux Deo debentur
in aeternum 9 appendens ^w*»w, tanquam fidei & voluntatis fuas impenfrc
ad DsuMgloriricandum, ligillum.
TcYtitu pars Capitii.
Verf, 18 Hoc mandatum commendo tibi ^ fili Timotbee } nem-
pe *tf fecundum pragreJJoA de te prophctia* }milites per eai bovam
iUam miiitiam^j^
Tertia pars Capitis,in qua h/>rtatur Timotheum ut ftrenue fe gerat in
Minifterio , nempe ut militet bonam militiam , feu ut contra omnes ho-
ftes, & Qmnia impedimenta fe paret ad pugnam , omnemque hdem &
diligentiam adhibeat, ne quid detrimenti Dej Eccleiia capiat k
quoquam.
Se{Hndum~\ Argumenta hortationis funt duo : Argumentum 1. Quu
•ie te quxdam Prophctice divino quodam inftindtu a viris piis prs-
dicla funt, quacfpcm mfignem faciebant rerum a te praeclare gerenda-
rum, ( ut apparet ex Ati. 1 6. 2.) Milita igitur bonam milttiam,
Verf 19. Ketimns fidem & bonam confcientiam 3 qua repulfa^
nomtulli ftdei naujragium fecernnt-'.
Hortationem explicat , oftendendo militandi modum , nempe ut
fanam doftrinam firmiter tueatur & proHteatur , & fimul fan&e vi-
vendo fecundum praedicatam a fe ventatem , bonas confcientiac lucem
Sc pacem confervet , qux ipfum interius admonitura erat de ofricro
erga Deum & homines, fi ioquentem audiret , & coniolationem mini-
itratura, C^ pro veritatis defenfionc quicquam pateretur.
Qua expulft ] Arg. 2. Quia niii ftrenue te geras, & hanc miUti* le«
gem de jungenda bona conicientia cum fidei profeflione obferves, pe-
riculum eliyne amifla bona conkientia naufragtum fiuae doelrinas, ieu
profefiionis fidei etiam facias,ficurjam fecerunt nonnulli : Idcirco rrik-
tabonam m»li iam: Intenm hic non injficit Timotheo fcrupulum de per-
fcverantis ipfius incertitudine , fed adhibet optimum argumentum &
gfBcaejffimum stJ pei rfua dendunntf.pQrie.vcr.et ; Nihil enim refert in hy-
potheticis
t \
Caput Prmium. J13
potheticis propofitionibus, quod e/us partes feparatim, & categoricc
lumpta (int falfae vel impoflibiles, fatis cft ad connexi axiomatis vc-
ruatem, quod connexio partium fit certa.
VztL 20. Ex qubui tymciuus & AlexanderX qttos tradidi S.i*
tane^ ut difcerent non blajfbemare^.
Proexemplo Apcftolus nominat duos Apoftatas,Hymenarum & Alex-
andruin , quos nonita pridem tradiderat Satanae, ideft, cxcommu-
nicavcrat: namquia facie Dei luccnte in Ecclefiaejiciuntur,cadunt
in Satanx regnum, quo ad externi hominisconditionem, feu quoadpri-
vilegiorum Ecclefialticarum poiTeftionem : Hujus excommunicationis
fincm oftendit hunc e(Te, ut potnitentia ductideiinerent doclrinam fidei
blafphemare, utque humiliati ad veritatcm redtc cognofcendam, & pro-
fitcndam reverterentur: nam dc ipfbrum fide in Christum plane de-
perdita Apoftolus non pronunciat, fed conna, fpem fovet de ipforum refi-
pifcentia & falute poflibili, & futura.
Caput Secundum.
nyy OC (fapite pr<ecepta dat quatuor y quihus tnflituantur
Nn AM?/7Z K% emnes PideUs» qaomoda in publicu Eccieficc conventibm fi
rctte gererc dcbeant, viri pariter & feemin**
v - Aphortor igitur ante omnia , ut fiant
"• l' deprecattones , prcccs , pofhlationef^
gratiarum acliones pro quibufvis homtnibus ;
Prarceptum primum,Ne in conventu Ecclefia: potiiTimum,negligantur
preces, kd ut fiant deprccationes pro malis avertendis, & precationcs pro
bonis obtinendts,& interccffiones pro aliis hominibu?, & gratiarum acti-
ones probeneficiis acccptis inpublicis precibus,q'ias tota Ecclefia pra?-
eunte Paftore conciperc debet, & quidem pro quibuilibet ( cujufcunque
fint conditionis vei fortis ) hominibus.
Verf 2. Pro regibus & cjuibufvis in emincntia conftitutis \ ut
tranquillam ac quietam vitam degamu- } cum omni pietate 3 &
honeftaic^,.
Explicatf
5 14 Eplfl*. ad Timotheum. *.
Expiicat prsceptum fpecialius, & ptecari jubet nominatirn pro regi-
bns, &quibuivis magiftratibus in eminentia conftitutis , qui quoniam
ad chvum reipublicae fedent , nobis debent efle chariflimi , eorumque
mentio in Eccleiiae precationibus eoipfo nomme a nobis , dcbet fieri.
Vt tranquMam'] Rationespr*cepti lunt novem : Ratio prima £ Hne
utili, quia magiftratibus falvrs, & in pace orhcium fuum adminiftranti-
bus, liccbit fidelibus pacatam & fanquillam vitam degere , in pictate,
feu obedientia primae tabuUj & homsiate% feu obedientia fecund* tabuU:
Ergo pro iis orandum.
Verf. 3. Nam hoc bonum ejl & acceptum coram Servatore n*
Jlr*€7)B.Q\
Ratio 1. Precari pro regibus & cujufvis ordhiis hominibus , bonum
effc icu acceptum Deo; hrgo pro quibuivis orandum, Dicitur Deus
nojier Scrvater% quia ctiamli Chr istus Scrvatorlit, ofriciofpeciali ope-
ranone tamen in orficii executioiie non niiicumPATRE & Spiritu
i>aaclo nos a&u fervat.
Vcr). 4* ^ai quofvis homines vult fervari, & ad agnitionem
veritatts vewrc~>»
Ratio 3. confirmans priorem : Deus vult omnis generis homines,
(&proinde aliquos ex regibus & magilrrat«bus, &cujufvis ordinis ho-
minrbus ) fervari, & ad hdem Euangcliipervenire. hrgo etiam vult nos
pro omnis generis hominibus prccati, & nominatim proregibus, & in
eminentia conftitutis, de quibus tenemur bene iperare.
Verf 5. Vnus snim Deus^ unus etiam Mcdtator Dei &homi-
ttum^ homo Qhrtfus IefttsX
Ratio 4. Etiamfi multis modJs a fe invicem diftinguantur, & dif-
crimintnturintei fe homines, multique ordines fint , quorura multi aii-
eni funt a fide , & multi iniuper fidei etiam hoftes , fatis tamen
eft ad precandum pro quibuivis , quod Deus fit unmi iub cujus po-
teftate & imperio omnes continentur , & quodDEus fit pariter Deus
'Judaeoruw & Gentium line mrpjmmn^ict: Ergo pro quibu(vis orandum.
Vnm etiam MeJiator ] Ratio 5. Quaccunque iunt inter homines inter-
valla & diftantix, quious a fe invicem ieparari pofknt, fatis tamen eft ad
precandumpro quibulvis, quod omnibusGentibus, & omnisccnditionis
hominibus , micm Mediatcr pofitus fit inrer Du um & homines, per
quem
Caput SccuncJum. 515
quem acceffus patetomnibus ad eumaccedentibus. Ergo pro quibuf-
vis cft orandum.
Homo ] Ratio 6. Satis eft ad precandum pro quibufvis hominibus ,
quod unns ille omnium Mediator lit Homo, per incarnationem Verbi,
communi vinculo naturas humanx, hominibusomnibus conjuneuis,nem-
pe 1e sus CHRiSTus,qui proquibufvis, hoceft, pro ovibus fuis, ex omni
hominum g*nere collechs intercedit. Ergo pro quibutvis eft orandum.
\rcri. 6 jQui fcmetip\um dedit redempttonir pretium pro quim
bu(vis , Cnriftus inquam , teff/monium illudfuis temportbus de-
ftinatum-
Ratioy. Christus dedit/emetipfum plenum & futticiens pretium
redemptionis, proomnis generis hominibus : Etgo pro quibulvis, teu
pro omnisgeneris homimbus-prccandum eft.
Tejlimonium'^ Ratio 8. Euangelium feu tcftimonium deCHRiSTi
redcmptione omnis generis hominum, quod Deus idoneis temporibus
revelare deftinaverat , jam patefaelum eft : Ergo etiam pcr preccs fufas,
proquovisgenere hjminum , fn Chriftiams Ecckliis proferenium elt
hujus veritatis Teftimonium.
\crf. 7 Cujuf ccn/litmw /*•» ego Pr*co & ApoHolus (verita»
tem dico pcr Chrijium 9 non mcntior) Doclor, inquanij (jinlium
cum fide ac veritate^,.
Ratioo. Prxiicatio hu/us Teftimonii feu Euangelii , & docrrin* de
pretio Redemptionis proomnisgeneris hominibus, a Chrri sto per-
foluto, fpeciahtercommiflkeft mihi , ut fim Doflor ctiain Gcntium,
ad ea? inftituendum in fide , & veritate omni, qux ad vitara aeternam du-
cit, Cumergoego fciam fervandos efle multos exGentibus, idque jani
publice vos dcceam, precationes pro quibuivis homuiibus publice fieri
ciebent in Chriftianis Ecclefiis ommbus. Intc-rim, quia noverat aliquot
ex Judtfis aegre iat jios mentionem Apoftolatus fui, & legationis ad G.n-
tcs, confirmat cfc.ium de miflione fua ad Gcntesgravi afkveratione,
ne quis dubitaret.
\c;l. 3 Vtlim igitur viros precari in qujvis loco 7 pura* ma*
nus attoUentes. abfcjus ira & dt/cept.ition^
Rcliquaqticcfequunturfpeftantad circumftantias publici cultus, Se-
quitur ergo praEceptum 2. De perioms ad pubiicas preces iri Eccle-
fia cott-
5 16 Epift. ad Timothcum I.
fia concipiendas , idoncis: Item de loco & difpofitionibus, cum ani-
«ac tum corporis, ad eam rem accommodatis.
Qupd ad pcrionas attinet, Jubet viros tantum in Ecclefia loqui, &
csttui in precibus prarcedere , non fceminas.
Qnovti Uco^ Quod ad locum attinet , difcrimen locorum quoderat
inveteriTeftamento (quandoad Tempium Hicrofolymitanum terquo-
tannis conveniendum , 6c facics convertenda erat ad Sandhiarium ,
five propius*five lo giiis abefknt a Tcinplo,) oftendit iublatum jam
effe iecundurn prxdiciionem Christi, lo.in 4. & libertatcm /am
conceftam efle , ut quovia loco Chnftiani honefte & decore ccetus
fuos celebrarent,
MtoUmes~~\ Qupd ad corpus attinet , Requirit ut geftus iftiufmodi
fit, oui teftiiicetur reyerentiam Divini Numinis , ardoremque precandi
accendat , qualis gefius, Exempli gratiaeft, uianuum elevatio, five illa:
expanft, (ive jundtas fu-:rint*
'£utc~^ Quod ad totum hominem , animamque imprimis fpecTat , re-
quirit, primo, vitae integritatem & innocentiam , quam permanuum
puritateui intelligit; 2. Ut abfmt irae, ilmultates , omnefque pravi af-
feclus , ut lu.*5vt**A*v intcr fe confentiant omnes : 3 Vt abiit difceptatio
feu dubitatio, an Deus audire velit, feu concedere qux iccunduin
jpiius voluntatem revelatam petimus ab Eonos, quicunque accedimus
ad Ipfum per Christum.
Vc.rf. 9. Itidem & mulieres amifiu honefio, cum vereuwdia&
modeclia ornare fefe^ non cincinm , vel auro , vcl margaritis, vel
pretiofo vejittu :
Pracceptum 3. Ut mulieres dum und cum ccetuprecantur, facrifque
reliquis interfunt, ln veftitu , reliquoque omni habitu « componant fc
ad honeftatem, verecundiam & modeftiam , quse majori futura iunt ipfis
crnamento, quam fi cincinnis , vel auro, vel margaritis, vel pietiofo ve-
liitu amicte prodirent in publicum : in quibus ii iuxus appareat, ornatus
jllicitus eft,& hoc loco prohibitus.
Verf. 10, Sid ( quod decet mulierts pietatem Jpondentes ) ope-
ribm bontt.
Requirit prsterea ad ornatum mulierum, & privatum & publicum,
fit bonis openbus inclarefcant : cujus ratio redditur a profeftione Chri-
ftiaua ,
Caput Sccundum* 517
fliana > qua in Baptifmo fpoponderunt fe vanltati t & pompx munda-
dx renunciaturas.
Vcri- II. d^tulier cum fdentio difcito cum omni fubjeclione^l
Pratceptuin 4. Ut mulieres in Ecclefiafticis conventibus difcentiuin
partes obeant femper j docentium nuncjuam : & ut difcant cum filen-
tio, idque in agnitjone infirmitatis, & fub;eftionii na*:u<:alis fui fexusj
iicet dutibus perfonalibus , multis Viris quxdara Fceminx fuperiorcs
dfc poflint.
Verf. 12 Mulieri enim dicere non permitto7 neque authorita-
tem ufurpare tn virum, fed ejje in fdentio.
Explicat prxceptum fpccialius , & pro authoritatc prohibct. fceminas
publice docendi partibus.
T^lfu autoritatem ] Rationcs prohibitionis funt tre$ : Ratio priraa in
poftcriori parte prohibitionis continctur, quia fi mulier doceret publice,
autoritatem etiam haberct multer in virum ; prareflet t & mftitueret vi-
f um illa, quae fubefle, & fubjici viro debct cum iilcntio.
Vcr(. 1 {. ^idam emm prior formatm efl , detnde Sva^
Ratio 2. confirmani priorcm , Dftmioreft vinlis fexusquam mulic-
•bris: Nam Adam Wasprior formatuseft , & non propter Evam fcemi-
iiam* fcd Eva fcemina pDfterior propter rnarein Ad3inum formata eft;
£rgo arceridebct fcemina a docendi officioin Eccleila.
Verf. 14* Et Adam nonfuit fedutfm X fed mulier fcducJa cau-
fa trangreJJionU ' Juif^
Ratio 3. Seduftio prima , &pcccttum primum non fuit per marem,
feu Adamuin primo, fcd per Evam, qua? deccpta a Diabolo maiito
fiafit , ut tranfgredcretur mandatum s Idcirco aDio conftitutum
eft , ut poftea viro cflet fubdita , non vero virum publice docerct i
Atquc hx rationes fufliciunt ut (altem in Ecclelia,ubi de animabus agitur »
non praefideat fcemina.
\cxi. 15. Servabitur tamen liberos gignendo, fi manferitin ji-
de ac charttate, & (anftificattone cum modeflicu.
Solvit obje&ionem, & contolatur fceminam advcrfus feclufionem, ab
officio Paftorali Eccleilaftico , adverfus introitum peccati in munduin
per eam • adverfus fubjectioncm fexus, & adverf&s reliqua quae fcemi-
neum genus confequuntur , incommoda , ex eo quocLncque hxcpco-
Stt hibitio
5i«
Epifl ad Timotheum. !•
hibitio i Paftoratu Ecclefiaftico , neque roala haec recitata impe dituta
dfcnt mulieris , feu mulierum ialutem, modo verafide pr«ditaE fue-
rint > &in ea permanferint , conftanter colentes chatitatem , fan&ita-
tem & modeftiam, cceterofque verae fidei fru&us in vocatione fua do-
meftica, qnz plerunque, & ordinariciexercetur in liberis pariendis,
alendis, & educandis , ffub<]uo orficio , mctOBymice continentur
officia ornnia reliqua» quaead familiam pertinent, ad qua: dcftmata efl
fcemina, ut ea curet pro munere fuo in priiratis acdibus) & piomittit
Apoftolus fore, ut vere fideles fceminae, non minus quam fideies viri*
vei fidcles Paftores Ecclefiae, filutem confequantur aeternam inhac ip-
farum fubjectionc, tam certo & faciie , quam fi ad Ecclefiafticum do-
cendi munus admifi* fuiiTent; in quo m«ncre non poffent f alvari , nili
etiam praeditae eflent e/ufmodi fide cjux pcr dileclionem^c operabom
verarn & efficacem fe demonftraret.
Caput Tertium.
Afitk dua funt fdrtes: In prima de Minlffrorum
Sulefit* elettione agitur , *W verf. 14. In altera de prtci-
fuU kottrin* articidis in EccUfia tenendis » ad finem*
Ojficia Ecclefiaftica dividit Apoftolm mftert Rom, IJ.
in Trofyhetiam & tDiaconiam , fub Prophetia compreben»
=. dens faslores & (Dottores , aui hoc capite Epifcopi vocan-
tttr fi& Diaconia comphttens^ut hicy & Seniores eos aui mores Ecclefid cu-
rtbant* & fDiaconts proprie dittos, om% curabant bona EcclefidsJic*& pauperes*
Vcrf.
Ipldu* eft hic fit mo^ Sicjuu Epifcopatum appetit , pr*.
clarum opu4 defideraf.
Hoc verfu ut viam paret ad defcriptionem proprietatum Epifcopi ,
commendat paftorale munus ( prarmifta gravi aiTeveratione ) tanquam
fundhorrfm prxclarifiimam & officiura laboriofum , quod qui appetit
co fine, ut in Etiangelio laborando deducat homines ad falutem «ternarn,
per redum De r cultum , elogfo dignus eft.
Vcrf. 2. Oportet igttut Epfofum irrefrehenfum efe, uniu*
Hxoru
Caput Terium. 519
usdtis virum, vigilantemyfo&rium, compofitum , bojjitalem, aptum
ad docendum^ 1
Dcicribit oificium , dotes & prCprietates Epifcopi , id eft , Paftorts
& Doftoris , partim arfirmative\ partim negativc, praefcribens quafi
ccrtos canones in electione Epifcopt obfervandos*
lrreprehenfnm Q Proprietates feu rcquifita Epifcopi, funt nurnero
fedecim: Primo , Oportet Epifcopum efle vitae inculpatae, id cft,
a fcandaiis alienum , ita ut jure ab hominibus accuiari non poilit ,
non qui omnino expers fit peccati , fcd qui fit fine vitiis.
Vrdus~\ 2. proprietas, Oportetefle powfyxop ; qux proprietas non
ponitur praeceptive, quaft neceiTe fit Paftorem effe con jugatum , fed limi-
tative,quia fi inanimammduxerituxorcm ducere, oportet uxore uni
contentuir? efle, quamdiu ea vixerit9 &a polygamia? vitio (quod illis
temporibus frequens erat) liberum efle.
VigiUntem\\ Oportet efle in orricio fuo vigilantem, qui profpicere
valeat quid fibi incumbat ad gregis fui aedificationem , & confervati-
onem, ab hoftium fpiritualium infidiis.
Temperantem~\ 4.. Oportet efle in vittu & aini&u fobrium , adeo-
que in rebus gerendis moderatum, qui omnia cum re&a ratione ad*
mintftret , nihil leviter aut temere fufcipicns, kd graviter omtiia fua
dicta librans & ponderans.
CQmpo/itum~} ^.Compoiitum efleoportet,feu moribuscompofitisotnatum^
qui ncque rufticitate fua, neque ftoica feveritate contemptui (e exponat.
BoJf>italem~\ 6+ requiritur, Ut fit hofpitalis qui pro facakatibus fuis
paratus fit ad Dei fervos, egentes potiflimum peregriuos & exulcs
rcfocillandos & fovendos.
jtptum~\ 7. requiritur, Utaptusfit ad docendum , id eft , ut noa
folum fit theologiae confuitus, & in do&rina Chriftiana probe inftruclus,
fedetiamis quiverbum Dei re&e fciat fecare , &: ad auditoriscaptura
fcu a*diricationem appofite proferre & accommodare-
Vetf. 3. Non vwofum* non percujjorem , non turpis lucvi cu~
pidum : (ed maderatur?^ ahenum h pugnis, alienum ab avaritia^ :
8. Requiritur ut non (itvinofus, feu potationi deditus, vel qui pi-
tiflando & forbiilando diem producere ioieat.
7s(on percufforem ~\ 9. Ut non fit percuflor feu plagofus , qui proclivis
fit ad peTcutienduaij five famulos kios, fwe alios quoivis.
S S S 2 2\or, turpem ~\
?,20 Epift* sd Tltnottaum. rf
ty» /«rpj io. Ut non faciat turpem quxftum, vel ut non fit turpis
liacnpeta, quilucrum quarrat cum dignitatis Minifteni difpendio.
ts4L<jitHm~] u« Ut iitaequus, feu moderattis \q contrattibus (uis, &
qm cum opuseft de fuo jure remittere paratusfit.
jiliemm~} li. Ut fit alienus a pugms,& eontentionibus verberum
vel verborum.
jib avmtia'] i?. Ut fit alienus ab avaritia> qui rei familtari augenda:
non mmium Itudeat.
Verf. 4» Qut/i* Aw« forf /r.*/fr, £*; /rfrr*/ contineat in
fubjeclicne cum omni honefiate^.
14. Ut familiam fua m, ideft, uxorem, libercs & domefticos (fimo-
dd habeat) norit benc regere, feu in obedientia, &: in honefto exer-
citio continere..
Verf. 5 ( Nam(tquis proprU dcmui praejje nefcit , quomoda
Ecclejiam Dei curtbitr' { )
R3tionem hujus requifiti reddir, quia qui propri* domui, aut parvat
familiac praeefle nefcit, Ecclefiam Dei prudenter regere vclcurare non,
poterit..
Verf. 6 No» novitium , m hfiatm 7 in criminationcm incL
4at DiahlK
1/. Requirit ut non fit Novitms, feu nova EccleuV plantula, ideft9
qui recens ad veram religionem fit converfus,non fatis in myfteriism-
ftructns, vei experientia conrirmatus, non (atis fubactus & humiliatus»
per Chriftiana exercitia: Cujus ratio redditur , ne (i fubito evehatur
ad. culmen Ecclefiaftica;- dignitatis,. infktus incidat in crimen & con*
demnationcm Diaboli, qui przfuperbia non manfit in ftarione lua, Sc
propterea iDEO rejedtuseft.
Verk 7. Qportei auttm cum etum hnum bahere ttftiwonium
ab extraneu $ ne in probrum incidat ejr laqueum nziabcli.
\6. Et ultimum requifitum, Ut habe at bonum teftimonium ab extra*
neis, fcu iisqui alieni funt ab Ecclefia, idejly Utfit bonx famasapud om-
nes, cujus morcs etiam inimici non poflunt jure catpere: Cujus iatk>
rcdditur,ne in probrum & igneminia-m incidar,-&- iolaqueum Diaboli,
qui non tantiim ex ea occafione pcrfonam, & orricmm ipfius criminatiom-
bus vel caiumniationibusoneret, fedetiam perfri&ae frontis hominem,
& famafuae negligentem, & tandem moribnidiflolutum ipfum erriciat,,
Veri. 8.
CapiitTirtiam, J2J
¥clf« 8. Viacaos itidem /o*el!os} non bilinguc^ nsn muto v:<
*; dedttos, non tnrptter lucri cuptdosl
Quod ad Scniorum, & srrarii pufclici curaronim electlonem a*tinet ,
Virtuces in iis requirit novem : i Uc fint graves, ideft, honellis tttbfft us
ornati: 2. Ut no.i lint mendaces.bilmgues aut iraudul mui : ;. Ut non
iint vino deditit 4. Ut non aftl-ctent tinpe lucnun, quod ipleium^iU-
mationi apud bonos aliquid detrahat.
Vjrf, p. Tcnentzs myfterium fidci ' com pura conrcicntlj-*,
5. Utinfide feu do^rina Euangeliifuperne revelati rite lintinilittt"
ti, eamque firma profeflionc retincant,una cum vitte fanditate, quar. pu-
ritatem conicientix, & fmcentarem ridci lpforum teltetur.
Vcr/. 1?. i^ljuc hi etiim proke/tlnr prim t deinde minifirenS'
Jf fint inculpati,
6. Ut non tannY.n Paftores, & Candidati fuperiorum munerum, fcd
etiam Diaconi probentur; priufquam ad funchoncm admittantur, boc
cff, ne temcre & fine dclectu obtrudantur Ecclefiae quilibet, fed ut illi io-
li cligantur, quos anteafla vita commendat-, ita ut examine habitocoor
ftet efle ldoneos, & qui jure culpari non poilint.
Vtrl. 11. Vxorcs tidem hjnejla*. noncalumniofa* 3fobri*!. fi.
da* in omnibtu*
Quia uxorum & liberorum mores diflbluti in probrum Virorum verti
poffunt, requirit feptimo, ut Uxores & Paftorum, & Diaconoium iint
gravcs, & honeflis moribus prxditae: noncalumniatrices, feuquxpro-
ximorum famas detrahant: ihidiofar fobiietatis,& dcnique inomnine-
gotio ridse.
Vtrf« 12* Diaconi ftnt nuius ttxoris mariti, qui Itbcris recli
pr<*(int & proprtts domibus*
8. Requirit, ut Diaconi iint uxoris unius marit», id cft, apolygami*
vitio alieni: 9. Kequint, Ut fciant hmiliam iuam recle regere , & fto&f
difciplinae cancellisfuosdomelticos continere.
Verf. 1 • Nam qui bene mimfiraverint ^gradum fibi bonum%
Mqutrunt, & multam \$hert%tem pcr fiiem^ qust eft in Cbrifto lefu.
Ne quis Diaconatum tanquam ofHcium vile ipernar, docet eos qui be-
ne fundi fuerint hocorricio, & honoredignosefle, dum inmunereillo
yeifaMur,&fuiidaaoentuinetiam. ponere^uYaiakioremgradum itvEc-
clenV
J2 2 Epiftt ad Timotheuttu
clefia promoveantur , Et denique acquirere fibi amptam materiafti '
confirmandae fuae fiduciae erga Dsum per fideoi in CHRi$To,quau*
<itfelis adminiftratio Diaconatus, ut teftimonium & indicium finceri-
tatis fidei non mediocriter confirmare debet»
Secundsu pars Capitis,
Verf. 14« H*c tiU fcriho,JJerans fore ut celerius adte veniamt
Verf, 15. £ubd Jitardttu venerof ut noris quomodo oporteat ia
domo Dei verfari> ^ua eji Ecclejia Dei vivi , coiumna & Jla&ili-
mentum veritatis.
Altera pars Capitis, in qua tres praecipuos doctrinae articulos in Ec-
clefia tenendos proponit. Articulus prinius continet doctrinam de fine
fcriptae hujus Epiftolae, & fpeciacim prarcedentium praxeptorum, qui hic
eft, Ut regula rcgendae Ecclefiae, per Apoftolum exorata,pra2 oculis habe-
atur, qnam Apoftolus adveniens porro explicaturus & confirinaturus erac,
prout opus effet ; & per quam ( fi tardius veniret Apoftolus ) dirigere
poflet Timotheus gubernatores Ecclefiae, quomodo inDBi familia, feu
Ecclefia regenda verlari debeant.
EccUjta(De$2 Articulus %, Continet doctrinam de excellentia Eccle-
fias 2 1. Qupd fit domta Dei , in qua De us habitat , & familiam alit , 5c
in qua colitur : 2. Qupdfit Ecciefia (Dei viventu , feu coetus evocatus
exmundoper Deum viventem, praetcr quem omnes illi dii quosEth-
nicicolunt, mortua funt idola; 3. Quod ficut Ecclefia per veritatcm
evocatur > generatur , alitur, & confervatur a De o, ut fit Ecclefia De 1
viventis & vivifici s Sic vtritm per Bcclejiam fuftentatur , ut per columnam
& ftabilimentum quoddam. Quia Ecciefia veritatem tanquam in archi-
vis collocatam confervat , In Ecclefia fola veritas divina mundo proftat *
fedemque fuam & domiciiium habet , & fola Ecclefia eft quae per Mini-
ftros fuos. hanc ipfam veritatem , ubique prxdicandam , promulgandartv
& communicandam curat , eamque tuetur & defendit, idque propriis;
veritatis armis , contra omnes adverfarios.
Verf . 16. Etjine controverfta m&gmm ejl fietatis wjifterwrn t
Dem conffticuwfaftus cft inc&rne,]uflificatu* eji in Spiritu , com
fJcBm efi ab angelts, pradicatm eji (Jentifou^Jkes tUt habita eji in*
mundo^Jurfum. receptus ejl in gloriam^r
Articulus 3*
Caput TcYtium.1 525
Artrcutus;, Continet magnum pietatis myfterium, & totius veri-
tatis Euangehc* coluranam & ftabihmentum , feu prima Euangehi furu
damenta , quibus reliqua tota falutaris dc&rina innititur , qu* funda-
jnenta oportet Paftores Ecclefise omni ratione tueri.
Fundamertales autem Doctrinae , qux hoc articulo continentnr; quae-
que neceflario, communi, & unanimi confenfu, omninm vcrc Chnilri-
anorum agnofccndac funt, propununturfeptem : Pcima haec eft , Summa
Euangelii etf myfterium ficutti , & iflud qtiidem majmnm. Euan^elium au-
tcm Myfterium dicitur , quia naturali rationi abfconditum eft, nec fine
divina patefa<ftione , feu revelatione fupernaturali a quoqium intellig*
poteft: adeo utrationi noftras in hoc mjjierio minime fidendumfit, fed
D * 1 verbo unice inharendum : utque D £ 1 verbum inteiiigamus ,
Sf iritus San&i illuminatio a Deo expetenda eft. Myfterium pie-
tatis vocatur , quia pro fcopo & Materia habet Chriftianam pietatetn»
quac infide &obedicntia mandat<mimCHRiSTi,(ive in ride per cha-
ritatem operante , confiftit.
Mtfwum votatwr~\ Quia de Dno, de Christo, de redemptionis
magno negotio, de gloria juftitiae, & gratiac divin*, & de noftra ia-
lute , quac res oronium maximac funt , agit.
iDeus^ Doclrina a. Eundamentalis hacc eft, ln Chrifti pcrfon* , $>*m
wJpicHM fnUm efi in nrnt. ffout^ Nempe unigenitus Dii Filius
ac proinde verus aetsrnufque fl)tra. Cotrjjrknuj faUm $j% ] Toti icili-
cetorbi, vifibilis, palpabilis, & audibiiis exhibitus.
ln cArnty ] Scilicet in humana natura , & quidem mortali & fragili,
fed a peccato aliena fe cowfpiciendum obtuht verum I m m a nue l e m ,
£ nobifcum Deum. Et hic defignantur duae naturae , diviva qus a£
(umpfit, & humtxa qu* aiiumpta eftf & tota Cwristi exinamtio
im carne hic continetur.
fuSfificatus 2 Doclrina 3. In Ch R i s t i perfona, Deut wmifefiatHi in*
44r»et juftificrtus e& per Spiritmn \ hoccft , Chri s Tus per divinam il-
km emxaciamfuam ( qux inuniverfa ipfiusdoct-rina & vita , itemque
inmiraculis, & prsfertim in gloriofaaruortuis refurredione le(e exe-
ruit) nonmodo Juftus & Verax, fed & Unigenitus Dei Pilius,
& porrofirpremus Ecclefiae Piopheta, itemque Rex & Pontifex aetemus,
abnnde declaratus , ac conhrmarus eft, & ab omnium Judaeorum <Sc
. hoftium calumniii» & obtrectationibus abiolutus.
5 2 4 Epifh ad Timotfieum « I.
^ ^fte^ DoftrirU4. Q)eiu coiJpicuM fatim incatney conffe&ui tjt
ab jinqelitt ideft, agnituseft Christus ab Angclis, & per clariorern
Ma./eftatis fuas,iimul & voluntatis Divinac patefa&ionem,CHiusTus cla-
rius confpectuseft ab Angclis Deus incarnatus ; & idcirco Angeli ut ido-
nei,aDso adhibiti funtteftes, deCHRisTi conceptione, nativitate,
paflione, & refurrectione ; qui hqcmyiterium etiamnum admirantur,
novitatc &r excellentiatei perculfi , cupiuntque akius in illud penetrare,
dimittentes fe , ut intueanturea qu* per Spintum Ecclefiae revclantur ,
x. Tct. i. 12. Efhef }, io. Nam de modo redemptionis ccelatos
oportuit etiam ipios Angelos, adtempus,quo plus admiratjonis habc^
tst Dfii bonitas.
§>t<edic4tM~\ Doctrina 5. T>eut conjpicum fa&ut tn cttrnet & prtdictfus
Centibtu majttum esl myflctium : Nam mirum & ftupendum eft,quodGen-
tes (quae haetenus in carcitate mentis erraverant) dignatus iit Deus
r-cvdatione Fi l 1 1 fui, quae doftnna ipfos Apoftolos initio, & cceleftei
ctiam Angelos latuerat
Eides^ Doctrina 6, Mjjlerii magni n<yn txigua pars elf, quod in rrmn*
do, (qui in maio eft pontus, & piane Deo contrarius) opera hgmi*
mm ^bjeHsrum y & nnUo hum«no Jfienaorc temmenhbiiium ejficacia Emntelii
rania fuerir, ut cum atitus omnes ptaclufi & objerati effent , fides Chri-
sti obtinueiit & peromnes diificuitates eluclata, incredibili victori*
gcnere victrixevafv4rir,adeo ut Christi nomen creditum, & agnitum
iit in mundo, quocunque pervafit Euangeiii praedicatio.
Surfum ] DoJtrina 7. Mjslerium magnum efi , <jr adm\rati$ut dienum9
cjuod Chriftui atii in carnis i*Jwmitatt , & abjeUiJfma Jervi conAitiont , ttt
annos in mwdo iatueratt & tandem in mcem attmy vitam fuam finire mifer-
rime vifus erat » nihiiominus aa1 dextram Patris , & in communionem glorue
$)ei evetfui fit : Ihide miflo Sp 1 s itu Sando,& donis datis, hominibus
in hunc uicjue dicm gloriam Deitatis (uac manifeftat, 6c quod tantam ha-
beat poteftatem in Cgeio,<k i\\ Terra, ut omnia fub/ecta (int pcdibus ipii»
ws aperte demonftrat. Hae funt doctrinse quas firmitertenere vult Ecclc»
iln* uadc omnes tcii^u* iuam originem trahunt & ftabiiimentum.
Caput
Caput Quartum.
ErgitTimotheum inffttuere9 quomodoin Eccleftx* fu
(Deidomo reclc verfaridebe4t* Capitu dn<e funtpartes^ lnpri»
WA pramonet de Apoftafis 4 fUe rectA) ultimis temporibtvs in Ec-
tlefia futura , 4<i verf. 6. ln altera , cffida drfcribit boni
Qaftoru , & Cubernatorum Eccltfiat auibus fe & fefnlum
fuum l ifcHione immmcs confervare foffint.
CFiritw autem diferte dicit fore, ut fofierioribus tem-
vcri. I- foribm defcifcant quidam a fide, ffuitibus decepto-
ribu4 attendenm ad doSrinam damoniorum^,.
Qupd ad Pt ophetiam de Apoftafia futura i fide , feu fana Euangelii
do&rina,quatuorpr*mittit, cjuorum primum eft defectionis ccrtituda,
quia Spiritu* San&us non obicur£, feu in «nigmate, fed expreffe
prcmonebat de hac Apoftafia , & de fequuturis ftatim temporibus prae-
dicebat, cjuibus defeftio £ fide fieri inciperct , & invalefceret in vi-
fibili Ecclefia-
Secundum continet* caufas defec^ionis tres: Prima caufa* funt jpi*
titm deceftorts% id cft , Diaboli, autores omnis generis errorum & un-
pcfturarum: Caufa .*• Sunt U)oHores falfi , qui per in/pirationem Dia-
boii fallas doctrinas, feu do&rinas Dajmomorum , a Diabolis ex-
cogitatas in Ecciefia doc^uri , & propugnaturi erant : Caufa 3. Elt
attentio , aufcultatio, & Edcs liiis do&oribus , & Diabolis a mi-
fcris hominibus adhibita.
Vci£ 2. ?er hypocnfin falftloquornm , quorum confcientia cau-
tcrio refecla eft>
Defcribit tertio loco Diabolicos ilios do&ores, feu dxmoniorum inftra-
menta, per qu« daemones falfas ilias doctiinas in Ecclciiam invechui , &
ipaifuri erant, adu&busproprietatibiss: 1. Erunt^;/3rr//^fimulantesfe
tfle veritatis cuitores in omnibus;etiam tum cum faifa iua dogmata Ecck-
(i# obtrudur.t. San&imoniamementientui,dumiua figmenta DeicuI-
tum eile venditant i 3. Coniciemias cauteiio inuitas habitmi funt,
quippe cjui contra confcicnti* di<ftamen , mulu dicluii & facluu
T t x funt >
526 Epift. ad Timotficum L
funt , nec tamen fenfuri ullum dolorem , poftquam facrilegiis , fia*
gitiis , falfis fuis doetrinis Dium oftenderunt , & animas homi-
num perdidcrunt.
Vcrf. 3. Prohibentiurn contrahire matnmonium jubcntium ab*
flinere & cibis, quos lleui creavit ad partic/paxdum cum gratiarum
*c7ione,fidelibu*,& iis qui cognoverint veritatem^.
Quarto loco harum docirinarum Diaboiicarum exemplain rebusin-
difterentibus proponit duo, per quas do&rinas tanquam per certas no-
tas, Diabolicos illos doctores , cum Apoftatis Secftatoribus ipforum
dignofcamus. Prima eft, prohibitio matrimenii , qui error quofcunquc
poft Diabolum autores habuerit , non refert , defenfores naclus eft Pon»
tiricios , inter quos jam diu obtinuit , & etiamnum obtinet , ab eo tem-
pore quo clericisfuis omnibus ccelibatum indixerunt. Altera doclrina
Diaboloiumeft, de deleclu ciborum habcndo , & abftinendo a quibu£
dam cibis, tanquam irrpuris, qui errcr inter Roroanenfes magis reli-
giofe urgetur , obfervatur & dcfenditur , quam pleraque pietatis &
juftitiae prasfcripta a Deo exercitia.
Quqs <Deus2 Pofteriorem hanc dodtrinae fpeciem de prohibitionc ccr-
torum ciborum religionis caufa, probat efte falfam & daemoniacam,
fcxrationibus : Prima, A fine creationis, Quia Deus omnis gencris
cibos creavit , eo fineut participentur, ideft, comedantur. Diaboli-
ca ergo eft doctrina quse de vitandis aliquibus cibis praecipit , quan-
do Dblis eos aftert & ufuseorum opportunus & utilis eiTct.
Gratiarum^ Ratio 2, Vult Deus omne genus ciborum pro benefi-
ciis agnoici , & cum gratiarum a&ione , idcirco accipi. Ergo do&rina
de vkandis & rejicicndis aiiquibus cibis, quando Deus eos ofert*
& ipforum ufus opporcunus & utilis eftct.
iMibm ~\ Ratio 3. Ufus creaturarum fidelibus pracipue ( feu iis qui
vcritatem tuangelii cognitarn habent, & Deo reconciliantur per Chr 1-
s tum ) quandocunque utilis efc poterit, a De o conceditur : Ergo pro-
hibcre ulhs cibis Chriftianos, quibus jus imprimis datum eft in eos3
quandocunque ipforum ufus utiiis, & naturse conveniens efic poflet,
dochina Daemoniurum eft,
Veri. 4. Nam quicquid crcavitDeujy bonum^^nec qukquam
rcjiciendum ejl} J! cum gratiarum-Aclione fum.itur.
)&tio
Caput Quartum. 527
Ratio4< Generalis, prohibitionem con/ugii fimtil & ciborum attin-
gens , Quicquid Deus crcavit bonum elt, in legitimo fuo uiu,ut cibu^,
conjugium , rcliquxque creaturae omnes: Refpexit enim Deus quod.
creavL-rat , & ecce valde bonum erat. Ergo doclrina prohibens lcgiti-
mum ulum naturalern creaturaram DEi,eit oiabolica.
2\ec tjuic£fuam~] Ratio5. Nihil rejiciendum eft exDEi creaturis, fea
ordinationibus, li ufurpaur legitime. & cum gratiarum actione. Ergo
do&rina rejiciens conjvigium vel cibos, quura ipforum ufus legitiinus &
utilis cfli poflet, Doctrina efl: Daemoniorum.
Verf. 5. Sanclificatur enim per verbum Dei, & preces.
Ratio6. confirmans priorem , Omnis Dei creatura, ut cibus, conju-
gium,e£v. fanftificatur nobis ad legkimum ufum,cum bonaconicientia
conjundtum, per Dei Verbum & Preces : (namperDfii Verbum,feu
Divinam Ordinationem , libertatem & j'us nobis reftitui in Christo
intclligimus, &c perpreces Dei donum agtiofcimus,& bensdidionem
ejus expetimus ) Ergo Do&rina jubens abltinere a D& 1 creaturis, eafque
nobis impuras reddens, quando Dbus eas fanctiflcavit, Sc ad (anftum
uium prasparavit > & nobis obtulit , Diabolica eft.
Secundtu pars Capitis.
Vcrf. 6. Wac (i fubjeceris jratrtbm , bonus eru miniHer Iefh
Qhrtfti ,wnuiritu* w fermombm fidei^ bontque doftrtr/a7 cjuam
ajjeclatus es.
Altera pars Capitis , continens officia Timothci in praefenti fua lega-
tione prarihnda. Hortationes funt quatuor»
Subjeceru^ Hortatio prima , Ut admonitiones haclenus expofitas
fratribus proponat, iifque fubinde eafdem m memoriam revocet : Rati-
ones hoitationis iunt duae. $onuj~] Ratio prima , Si feceris , oftendes
teipium prarclarum Cheisti Miniftrum, &ftudiofum ut omniafiant
in domo Dej ex fua ipfius voluntate.
Imutritum ~] Ratio 2. Demonitrabis teipfum haclenas innutritum
efle fana do<ftrina, tanquam falubri cibo, quaui ine docente (a ctijus
latere nunquam difceflifti ) afledatus es.
Verf. 7. Cfterum profana* & aniles fabulas rejice X fed exerce
teipfum ad petatem^.
T t t 2 Hortatio
5^8 Epift# ad Timotficum*
Hortatio 2. Ut re/e&is humanis traditionibus, & commentis homi-
num, ad traditiones fuas fuleiendas excogitatis ( tanquam profanis fa~
buhs quibus anus & pueri capiuntur potius quamprudcntes viri) exer-
cear fe in virtutibus lolidis, qua?a Deo praefcribuntur ad pietatem, £u
Dei cultum promovendum , & ut alii in iisfe exerceant, curet.
Vcrf. 8* A/4W corgoraU* exercitatio pauiulum habct utilitatU ;
*/ ^>/V/<& ad omnia utilis eft, ut qu<t promijfionem babeat vitd pr**
Jentis ac futura.
Rationes hortationis funt quatuor : i . Quia corporales illae exerci*
tationes in vigiliis, abftinerrtia a cibis, & fimiles fpontaaear afflt&ionis
fpecies, quas hominum praxeptfs praefcribuntur , ad pauca utiles funt,
id eft, utilitate fua non compenfant laborem, feu plane inutiles funtr
nam rc&e ufnrpatae quando Deus extraordinem nos ad has exercita-
iioacs vocacyprofunt utadjumenta; imperatas vero ab hominibus, ut
luperftitiones * rrocent.
Tiet<ts~^ Ratio 2. Chriftiana pietasqu» divinispracceptisexigitur,ai'
omnia utrfis eft, five nofipfos, (ive aiios , five praefens hoc farculurn
(ive futurum fpeclemus, quippe quae divinam promiflionem felicita-
tis in pracfenti & futura vita habet.
Verf o. Fidm cft hic ferma^ ejr dig^m qui omnibus mpdk*
recipiatur.
Ratio 3. Confirmans & hortationem, & prarcedentem rationem :
Quia haec doclrina de rejiciendis hominum commentis, vc fequendis
exercitiis ver^ pietatis, eft certus fermo, qui neminem decipiet , &
docfhina plane lalutaris, ideoque docTrina quam omnes ampledi &
tueri debent.
Vcrf. 10. Nam idcirco etiam fatigamttr & probrU afficimur^
quod [peremus in Deo vivo , aui efl confervator cmnium hominum >\
maxime vexbfidelium~s>
Ratio 4» conhrmans etiam rationes priores , Quia propter reje&a ho-
minum comnaenta, 6V defenfam veram pietatem, quae in exercitiis fidei
8c obedientiaeconfiiKt.afTIi&iones &aerumnaSj laborum fatis & infamiae,
ab injuftis perfequutoribus patimur, eafque fortiter perfenmus, ex fpe
j romillionum qua: nobis hancviam tenentibus factae funt. Idcircoreje-
<ft|s hominum commentxs pietati ftudeamus.
Vivo^
Oput Qpirtum. ai>
Piw ] Hanc r.rtionem amplificat & confirmat ex duabus proprictatt-
bus Dei, inquofperamus: Pnma eft, Deus eft vivus,nori iolum fubjc*
etive aetuofui, fed etiam effjclivc, fcu refpeftu noftri vivifms, qui nobis
promifiaita prcdtat, ut fciamuseum veritatis& vitacantorem ede. 2. De-
u s eft Servator omnium hombimi, ficut dicitur in P s a t . 36. Tm /<r7//« /0-
MMrni & jumentum; generali fua bonitate alens & iuflentans omnes>So-
Iem luum oriri faciens fuper J uftum & injuftum : Maxime vcro & fpe-
cialiflima ratione Servator eft ridefium* qui ipfiuspremiflionibusde feli-
citate in futura vita fidentes, humanis commcntis & placitis, etiam in pe-
riculo perfequutionis rcnunciant, & pietatis exercitia ieclautur.
Verf. 11. Hac denuntta & doce^,.
Repctit & amplificat hanc hortationem, ut Timothcus pro autoritatc,
utilem har.c doflrinam commendet fratribus doccndam, & urgendam, &
ut ipie iedulo eam inculcct, rogat.
VaC 12« Nemo iuam juventutem dejjiciat , fed ejfo exemflar
fiddium infermone} in convcrfatione , in charitate , in Sfiritu^ m
fid^ in puritate^.
Hortatio$. Ut confervanda: autoritati ftudcat, inque hunc finem ,"
Ne quis juftam haberet caufam defpiciendi in eo juventam ; jubet ut in
db&rina & vita , in verbis & faftis , fe exemplar , & quafi lcquentem
regulam cxhibeat , in quoeluceant charitaserga Deum & proximum,
Spiritualis affcclus , fidelitas in officio , & caftitas , feu purkas ab
inquinamentis , quibus ie poliuere foient , qui carnalibus volupta-
tibus dediti funt,
Verf. 15, tnterim dum venio^attende leclioni exhortatiom doclrir.^
Hortatio 4. Ut munus docendi ftrenue excolat & augeat : Partim
afliduaScriptutaeleclione, partim crebra concionandi exercitatione ,
potiilimum quandiu confifterepofletunoinloco: & nominatim quan-
diu eflet Efbefi : occafio enim iftiufmodi , poft Apoftoh adventurry
propter peregrinationes m Apoftoli comitatu , non erat facjle
iperanda.
Vcrf. 14. Ne nepligito donum quod in te eft- quod datum eji
tibi ad prophetandum cum impofitione manuum presbyterii.
Rationes hortationis, farpius interim repetitac , & inculcats , fur.t
quinque : 1. Quia facrum iilud munus Euangeliftas ad quod vocati.s
ts, Dei eft ex gratia-donum, &ideononnegiigendum.
jp Epifo ad Timothcum* I.
<Datum~\ Ratto *. Quia datum eft hoc tibi munus praedicandi Euan-
gelium,per revelationem fpeciaiem Propheticam, quam Deus injeciC
Prophetis, ut aflumeretur Timotheus in mmifterium Euangelii. Non er-
go negligentius in eo verfandum tibi eft.
Impofiiione ] Ratio 3. Quia etiam ab Ecclefia vocatus cs ad hoe mu-
nus3 per impolitioncm manuum , feu faultam precationera Preibyterii*
id esf, Collegii Prefbyterorum. Inter quos pracfidebat pro tempore ipfe
Paulus,nomine Prefbyterii, & una cum alhs Prefbyteris, manus ei im-
ponebat, ut ex comparatione 2 Timotb. 1 6. apparet. Per quam manu-
um impofitionem figmficabant hominem Dso iactum & dicatum : Er-
go munens adeo folenniter his modis demandati, executio non eft tibi
negligenda.
Verf. 15. H*c exerce, in bti cjlo- ut tuus profe&us mamfeftus
fit inter omnes*
Ratk>4. Qtjja Minifterium hoc ita curandum eft, ut profectus tuus
in doctrina, fimul& vita, feu omnibus Mmifterii partibus , eviden-
ter appareat omnibus : Ergo ferid & non perfun&orie ex deliberato
confilio & meditatione adhibita, huic uiuneri incumbendum, & u>
hjerendum eft.
\/erf. i^» Attende tibiipfi & do£lrin& t perJF/Ie in ifluy id enim
Ji fecertst & teipfum fervalisy & cos quite audierint-**
Ratio 5. Quia fic & te & tuos auditores adducesad falutem a»ter-
nam, ut caufa inftrumentalis: Ergo in hoc tuo Minifterio , vit* 6c
dofhinas tuac conftantcr attendendura eft.
Caput Quintum.
Imotheum koc Capite infituitj qumodo in privatis
admonitionilms jerga omnesy <& quomodo erga ViduM elee»
mojynariaiy & fretbjteros, fe gerete debeat» Opitis fartes
{mt tres : In prima aaitwt de privatis admonitionibm
h ter-
Vcrf. I
verfum 3. ln fecunda de Vidui* [,d verfum 17.
tia de Trestyteris , adjinem.
^Eniorem neincrepato >fed hortare ut Patrem^ junio-
res. utjratres :
Quod
Caput Quintum. 531
Quod ad primam praecepti partein attinet de pravitis admonitiorr-
bus, quatuor funt ejus inembra : 1. De natu grandioribus , quos
lenitcr vult traclan , modefta; hoftationis potiiis, cjuam acerbae incre-
pationis modo , ut honor ipforum aetati, fecundum quintum praceptum
haberi perfpkiatur : 2. Ut natu minoresadmoneantiu, cum fratcmae
dile&ionis fignificatione.
Verl. 2* Mulieres natu grandiores ^ut Matresi juniores 3 ut fb-
rcres> cum omni puritat^.
Membrum 3. Ut foemina: natu grandiores , cum honoris aetati ip-
farum dcbiti fignificatione, admoneantur , ut fic gratior effet admo-
nitio. 4. Ut fceminae /uniores , tanquam iorores admoneantur. Sed
addit cum omni ciBitate , feu caftitatis fignificatione , ne privatorum
coiloquiorum occafione , lnter admonendum, Diaboluspoflct pudicitiae
vtl fam# , five admonentis Timothei, five admonitaefceminae inhdiari.
SecmdtL* pars Caprlis.
Ver£ 3. Vidua* honora cpt£ vere vidudfuYrr*.
Secunda pars Capitis, Inquafeptem praecepta dat, de viduis elee-
mofynariis, quae publicis Ecclefiae fumptibus alendac erant.
Praeceptum primum, Ut honoiarctviduas veras, id elt, publfcisfum»
ptibus Ecclefiae alendas curaret , atque ita ipfarum aefhmationi confute-
ret ; neobinopiam deftitutar, defpeclui haberentur.
Verf. 4* J^uod fiqua vidua Uberos aut nefotes halet , difcant
in primis in proprtam domum pietatem cxercere , & vicem rspen*
dere parentibus : hoc cmm eft horteftum & accepium ccram Deo.
Praeceptum 2. Ne gravaret Ecclefiam alendo viduas llks^uie a liberis
vel nepotibus fuis ali poflent, {td cuiarct, ut liberi, & nepotes pietatisoiii-
eio defungerentur, impnmis erga domefticos iuo5, matres vel avias fuas
«kndo. Rationes pnecepti funt duxi Prima, Qma fic vicem repen-
derent parentibus fuis , qui liberos fuos educarunt in eam fpem , ut libeii
f (i opus eflet ) poflent ttilim*<*zfci , feu ciconiarum more parentes iuos 3
«tate & viribus efErtos , & re familiaii deftitutos , alere & fovere»
Hoc enim~\ Ratio 2. Quia hocofricium ergaparentcspraeftitum, Dno
eft gratum , utpote ab ipio imperatum.
\/erU 5. Porrbqu* vere vidtta ac fola eft ,fferat in 1^eoy &
permamt in fupplicationibus & precibus nc&e ac di^.
Pratceptum 3,
11% Epift# ad Timotbeuw^ I.
Frfcceptafc* j. Ut in Eie&fcmeyiduamm obfervcr,ne vJdua.eligend*
deftituatur verc vidua?, feu vidug Chriftiansab Ecciefia aienda?, pro*
prietatibus; quarum hic enumerat quatuor : i. Requiritur ut foia fic,
t& eft* deftituta liberis & nepotibus, &omniope humanas *. Ut fit
fideiis, in Dsum iperans, nuUis artibus malis fibi viftum comparare ftu-
dens, fedi D-go pendens.* j. Ut deditafitexercitiis pietatis aflidue»
Vcrf. 6. At qu& in luxn vivit, ca vivens wortua efl.
4. Ne fit de numero lafcivientium viduarum* qu* otieTuo & vo*
luptatibus tantiwi ftudent, depietatis exercitiis fecurar.
*M&tu<e 1 Ratio hujus requifiti redd itur , quia iite inutiles mulier-
cul# tot ftnquam mortuae dum vi.vunt, & refpe&u Dbi , ciu nonfer»
viunt , & reipe&u fqcietatis humanse ? eui nihri ulU fua opera pr.o^
dqfle ftudent.
Verf*7, H«c igitar demntUtO) ut fint irreprehenf^
CUudit prffceptuai de urgendis proprietatibus verarum viduarum ,
ratione reddita a fine, ut omnes viduaequscunqucdemumfintjdiicant
vitam agere mculpatam.
Verf» 8# jguod $ quis fuis* & mtximl domefhU non frovidet^
Jldem ahegavst} & eti infidtli deterior,
•PfiTCeptuai 4. De judicio habendo in eos qui viduas matres vel
&vias fua; alere recufant, ficut prascepto fecundo hujus Capitis pr«-
fcdptum eft, nempe ut excommunicentur ab Ecclefia , & ut habe«
«ntur proChuftia-ae dofUirwe ddertoribus, pro Ethnkisfeyinfidelibus,
dontc refipuermt, quod eft coniequens e&communicationis.
Verf, g* Vidua eligmr nrn minor mnu fexaginta^ qu* fuerit
mht* virt *x$f%
Pr#ceptum$* £>e obfervandis tribus aliis requifitisinadmiflGonevi*
duamm ad communcm ipenfam, ut fuftententur £% pnblxisfumptibus.
Frimum eft, u$ Vidua fit annorum fe%aginta minirnum, qua srrate defer*
vere foknt cupiditates camis, $c homines ad viftum comparandum n>*«
pi^rio aliquo exercitio impotentas funr. s. Ut univira i uerit, feu qu«
Matrlmonii leges n@n violaverit » ex quo fpes fit pudic^ , & conti-
OCntki foemin^
Vcii» ic> h opetibus honU idento uJHmcnii orn^u%JI lifam
edutavit *
Capuc Quinturru 533
tdutavlt^ fi fuit ljo$iralisy fi fanclorum pcdes lavtt^ fi ajjlitfisfub
vcmt^ ft omne bonum epiu efi affidul fectata-,.
Requifitum 3. Uc tcftimonium habeat pietatis, factis & opcribus de-
claratx, potiflimiim in his quinqiie, quae lerviencfs pauperibus aegrotis
ideneam demonftrent : Nempe, primo, Si libero^ honcfte cducaverit :
2. Sihofpitalitatemexercuent : 3. Si ad inHmaorficiacharitatis, etiain
inlavandis pedibus,ubiopus erat,le dimiierit, vel dimmcte parata fue-
rit . 4 Si affli&is ex commileratione fubvenerit : Denique, ii omne ge-
huj bonorum operum iedata fuerit.
Veil. ii. Porro juniores viduas recufal pofquam enim lafivL
re coepertnt adterlu* Chriflum, nubere voluhf :
Pr<eceptum tf. Ne admittant in collegiuin viduarum juniores viduas.
fPojl(\u.im~}L Rationes redditduas: Prima, CJuia pericuium eft, nt fa-
ginat* panc Ecclcfiae lafcivire incipiant advciiiis Christum ( fkut
aliqu*- juniotts vidu* jam fecerant ) & dt*fpera ites de connubio in
Ecclefu, meditentur apoftaliam a fide Chri sti; & pofteaaperte de-
iciant, ut inhdeli alicui extra Eccleiiam nubant.
V ". tz* rx eo damnthd* qubd primam fidem rcjecerint-'.
Hujusgcneris aiiquas apoftatas viduas notare vidctur, quarum condi-
tionem miieram 6c damnab.lem oftend;t, ex eo quod fidci profeflionem
in baptiimo pnmum editam rejectrint,
Verf. 1 (. Sin<ul autem ettum ottof&, difcunt circumire domos
imo non \01um otio^Jed etiam nugaces & curioft^garrtentej fi<e
non oportef.
R tio 1. Quia vidux juniores, (ut experientiaetiam tumcom-
probatuui fuiSe vidctur ) evadent otioia: , vagx , u^gaccs , curi-
oiar, loquacts, diicuiiantes pcr alienas domcs , in altena negoaa cu-
liofe inquircn/.s, Sc ga.iientes quas nonopcitet.
Veri. 14. Veitm tgitur junto?es nubere\tiberos g;gxere_ domum
adwimjlrare, riulljm occafionem dire adverfarto ad maicdiccndurh.
. Prarceptum 7. vcl conceflio.Ut juniorcs viduar nubant in Donuno,pot!>
iis quam Eccicii«r iint oneri, & ut domtftica orhcia cucebt^quc dccent
uxores. ^ T^uliam^ Rationes praxepti addit duas : Prnr.a, Ne advcr-
fanisfeu infTdelibus aniam malc loquendi de Euangclii profc(Ionbus3per
iuam inconftantiam & pcccata alia prsebeant.
V v v Verf 15
554 Epift. ad Timothewm. I.
Vcrf. IJ. Jam emm nonnutt* deJJcxerunt9pquut^ fatanarmS,
Ratio 2. Qaia experientia jam compertum elt ahquas junioresvidu-
as a vera rcligione derlexifle, & in Satan.c caftra extra Eccieiis pomceria
ultro recefiiile.
Verf. 16. £>uod fiqtds fidelis aut ficjua fidctis habet viduas > cis
fuhvenito , & non onerAtor Ealejza , ut tis qu& vere vidua fuut
Juhvemar* .-
Inculcat praeceptum fecundum, de qno verf 4, de alendis viduis kfuis
liberis vel nepotibus, additis duabus rationibus; 1 Negravctur Eccletia
non neceiTariis fumptibus: 2. Neuon iurficiant fumptus aleniis veris
viduis Und# patet , quod fi nuliae fuinent in Ecclefia iexagenariae
pauperes & probx viduae, non neccile fuiflet ullas viduas alere i & pcr
confequens minifterium fceminarum in diaconatu non e(T;r neccflariumj
nifi per accidens cum publico fumptu aiencU iunr^ne planc fint inutiies.
Tertia^ pars Capiiis*
Ver£ 17. £>ui hene prafnnt presbyterijufilici honore digni ha*
hentor: maximi qni hihorant in/er?n<ne ejr do£trina->\
Tertia pars Capitis de Prefbyteris » de quibus praecepta dat quinque :
Primum, Ut honorarmm,feu lUpendium cum honoreconjun&um ornni*
bus Prefbyteris, qui pafcendae Ecclefis bene pntfunt, honefte exhibeaturo
Dicitur autem Digni hxbentQt^ Quia fi forte in ahquibus Ecclefiis, ut
pauperieribus, facultates non fuppctant, vel fi Prefbyteris quibufdam fu*
as ob rationcs vifum fuerit Ecclefi* gratis fervire, in tali caiu aequum
cit , ut digni fdtem habeantm duflich fe& hberali ftipendio , five exi-
gant, five non.
Maxime ] Horum Prefbyterorura duos facit ordines: Alterum eo-
rum qui laborant in fermone & do&rina-.quaiesfunt Paltores& Doclo-
res. ALterum eorum qui bene quidem praefunt, 1. gubernandae Ecclcfix m
vita & moribus incumbunt, & non laborant in fermone & doctrina, qua-
lcs funt SenioresquiGubcrnatores vccantnr, 1 O. 12 23. 1$om 12. 8,
Utrumque genus Prefbyferoram recle fuo munere fungentium honore
infigni dignos liaberi vult, kd maxime fcu potifttmiim laborantes infcr-
mone & doctrir.a quia ilii toti iegregantur ad termonem &.prec3tio-
ncm. Idcirco ut illi liberaliter fuftententur, aequum eft. Vocat autem #*-
fen&ium
Caput Quintum. 53J-
ber.atum ipfis datum fotioru nomine, quia tanti momcnti labor non poteft
pretio ullo arftimari : Et quia quod datur ftipendium , non mercedis »
ied honorarii uomine dandum eft.
Vtri. 18. DiJt enim Scrtptura, Bovi trituranti non obliga*
bts os% Et, Dignu* efl operariu* mercede /ueu.
Rationespr^ceptidat duas; i. Eft ex S)euter, 2 $ . 4. Ubiexallego-
ria bovis triturantis , & pedibus triticum excutientis jubet Deus ali Pa-
ftores Eccleii* ; a minori ad majus, argumentatione facla.
Qif»u5~] Altera ratio ex Levit. 9. vcl Luc. 18. 7» Ubiexprxcepto
dc mcrcede debitareddcndamercenano, colligitur a minori ad majus,
honos multo magis rependendus ei, qui 11011 eft raerccnarius , fed Pa-
tcr, & Paltorlaborioius.
Verl. 19 ^dvet/us presbytetum accufationem ne admittito$
nifi fhb duvhns aut tribtM telhbus.
Praeceptum a. Ne accufatio admittatur, feu pro veta recipiatur ad-
verfus Preibyterum ,nifi ex Tcltimonio trium, aut ialtcm duorum teftiuni
fide dignorum, confirmetur : quod autem hic dicitur uni Timotheo,
dicituromnibusin Prcibyteno iedcntibus, quia alibi, toti Prdbyterio
Judiciumcommendatum eft, lmo vero quod hic Timothco dicitur, toti
Prefbytcrio Ephcfino dtcitur,de adminiftranda tota Ecclcfis diicipiina,
Mt- 20. 28. Potuit lnterim Timothius Euangeliftaextraoidinanam po-
teftatem exercere, qua Euangthfta & Legatus Apoftoli.
Vcrt 20 Los qui peccant , coram ora/nbus areut, ut & relu
qui timeanf,
Praceptum 3. de fcandalis fitandis, Si palam peccaveiint Presbyte-
ri, vcl quivis aiii in fcccleiii, ut publice arguantur & reprehendantur.
Ratiorcdditur, Ut reii^ui timeant eorumexemplo moiuu, caveantque
ibi ne peccent.
\t\\ 21. Cbttflor in cor?fj?eclu Dei , & Domhi iefu Chrifti^
ejr eleclorum aig>lo>um ut h$c ferves ab/que eo ut unumaltert prg*
ferju nihil faaens in altetam pattem declinando.
Pra?ceptum4 In quo (quafiper Epiphonerra ) gravilfime Timothe-
um, & in eo omncs Eccleritftkos judices obteltatur, nc quid in ceniuris
vel rebus Ecckfialricis ftudio partium ab ijs fimt, vcl m hifce pi axeptis ex
aiiqua Proiopokpiia, quicquam immutctur,
V v v 2 Vei f. 2 1
$$6 Epift. ad Thmtheum. I.
Verf* 2 2» d?A,aniM cito ne cui imponito y neque communicat&
peccatis alienit* temetipfum purum fervtu.
Pra-ceptum 5. Ne temere quenquam adiacrum minifteriumrecipiat ,
aut fine maturo confilio, & pr*via examinatone habitacuiquam manus
imponat, quoderat ordmationis fignum. Rationes addit duas.
T^fcjue^ Prima, Ne fi ineptum ordinaret, hoc ipio commupicaret
illius peccatis, & poems per confequens.
Temetipf,im~^ ilatio 2. Quia in omni re caftum te purumque ab inqui-
namentis coniervare debes» Etpropterea etiam abordinatione indignL.
Si fortc aliquando reliqui Presbyteri ftatueiint admittendum ad miniltc-
rium ineptum aiiquem, aut non comprobatum, ut te purum ccnferves, nec
cqnfentias, led ituieas omni modo caftitatem & puritatem ita conicrvare
■t ab arHnitate omnis peccati abfis, qu3m poteris longiilime , & in hoc,
& in omni alio negotlo. Hujus praceptipartes explicat duobus proxr,
me (equentibus verficulis, fenium pofterioris partis de puritate fervanda-
verf. 23. & prioris partis fenfum oftendendo, vtrf 24.
Vcri 2^ Ne amplius ejlo abftemiwX feU vino pauculo utere ,
propter flomachum tuvm & crcbra* tuxi irfirmttates,
Quo i ad pofteriorem partem , depuritate fervanda , attinet ; Quia
Apo:toius noverat Timotheum pra* puritatis , feu caftitatis ftudio, va-
letudinem fuain jam Isefiiie: idcircoobiter admonet,ne fic Pracceptum
de confervanda puritate accipiat , ut v<detudinem fliam negligat, feque
ad orncia^vocationis ineptum reddat , fed prudentia utatur fan&a , &
in fraenaido corpore per aquas bibitionem modum fervet, & pauciiio
vioo quaii pro medicina, & neceflitate valetudini? utatur, ne fi perge-
ret debilitato jam ftomacho & inrirmitatibus crebris laboranti corpori
luo non paicere , ftatim rueret corpufculi ipfius tabernaculum , atque
ita utili inibumento defiaudarctur Eccletia.
VtiTm 24. £>u6Yundam hominum pecc/tta ante manifcfla funt %
prciuntu dawntfiorti: (juifdarn vere fttbfequ-Hntur *
Qipd ai fenium prioris partis pr&cepti attinct , necommunicaret
peccat s alienis^oftendit ie loqui d? percatis manifeftiSj qucr ccgnofci &
cavenpoiiuntmon de ocuitisqua: obiervannonpo(Iunt,quod autem cavere
poftic , ne alicmis peccatis communicet, & ne tenere manus alicui impo-
nat oftendit ex eo , quod adhtbita examinatione, manirefta peccata cujuf-
visindigni dignofci pjffint ; ficut etiam manifcit* virtutes idonei vi-
u qui
Carwt Quintum. 537
ij qui ad MinifteriUHl Euangelii admittatur. Nam aliquoruti candidato-
rum Minifterii, peccata adeo manifeftafunt , ut Examen & Juiicium.
Eeclefii* autevertant, lta ut facile rejici poflint : Priutquam enim ju-
dicium EccL-fiairicum dc iisftatui poflit, parata eft materiain manife-
flis ipiorum peccatis ad damnationem ipforum , fru re jeclionem a Mini-
ftcrioex fentemiaSenatus Icclefiaftici : aliorum vero peccata praemiilo
examine & judxio Eccleiiaftico de iis habito, in lucem educuntur.
Vcrl. 25. liidm cjr bona opera ante manijefta funt ; & eaqiu
fectu habent* occultari non pojjunt^.
Sim liter & quorundam candidatorum Minifterii viitutes, Sc opera,
bona adeo nota iunt, ut facile fit Ecclefias de illis judicare cjuod aA-
mittendi fint. Qnorum vero opera fecusfe habent , vel examine habito
& inquifitione facta non patefiunt , vel adeo iunt occulta,ut fciri r,on pof-
ilnt ab hominibus , relinquenda lunt Deo, nec pofliint tamen diu latere,
quin fuotempore inlucem proferantur , ut (i Ecclefia cavere non pollit,
quin admittantur hypocnt* ifti ad Miniuerium , curare tamen pote-
rit ubi jam manifefti fafti iint, ut pro tatione difciplinae Ecclenu-
ftic* tra&entur.
Caput Sextum
Verf. I
OC Qapite Prtccpta dat Timotheo ftptem , qtiibut
inttitnztur in docirina de offidii privatomm , & de cfficiis
Minijtrorum , tjuomodo fjr troa Pojtulum , & ergi Tresby»
teros fe gtrere debeat,
(JVscunque (ub jugo funt fervi, fuos dominos omni ho*
~^~nore dignos ducunto^ ne nomen D £ I & dcclrina
bla$hemetur>
Primum prsceptum de inftituendis fervisChriftianis, qui conditione
funt fervi , & abcno jugo fubditi, eft, Ut fuos Dominos, etiam in-
fideles. omni honore dignos adtiment , quibus ipfiferviant, tanquam in
altiori graduex Dei providentia collocatis.
i\e®ei~\ Ratioprceceptx eft , Ne fi feciis fecerint, male audiat Eu-
angdium ,
5]8 Fpifh ad Timct>eum. I.
angtlium, & conviciis inceflatur ab infideiibus , fervorum Chriftiano
rum immorigerorum vitio.
Vcrf. 2 Jgai <verb fideles habent 'Xomrnos , u* eos defiic/ant
qubd fiatres fintx fed pot/tu infervtant , quod fideles fint ac dile&i%
nt tjui fint beneficii 1)ei part/ctpc** H<*c doce & exbortare^,.
Sin vero fideies fint Domini , retorcjuet quod objicere parati erant
fervi ; 6; quia fraternitag Chriftianorum non tollit diverfitatcm conditio-
numinpoltia, vetat nefervi Dominos fuos eo nomine , quafi paresin
Christo, contemnant, jubetque ut tanto promptius iis ferviant,
propterea,quod, Domini ipforum fide praediti, & Deo diieclieflent,
& hancobcauiam tantd magisdigni , quifervitii ipforum fructum per-
ciperent j ha?c utipfe Timothcus dcceat , & aiios Paftores hortetur ad
tdenvdocendum, praxipit.
Ver1. 3. Stquts diverfam docet dtclrinam . neque accedit fanit
fermoniom Domini nojiri leju Chrifti , tjr ci qu* fecuhdum p/eta.
tem efl do&r/nd^
Prasceptum 2. De vltandis perverfis do&oribas, id eft, a Minifterio
vtl arcendis, vel ejiciendis , vei ab Ecciefia excommunitandis : qua-
les muiti erant tum temporis 4t^o/]//i^x«ao/ , qui vcl» a veritate Apo-
ftolica in fermonum materia , vel a limpiicitate Apoltolica, in ratione,
docendi difcedebant,docentes velalia, veiaiiter, quam Apoftolii infim-
plicitate Chriftianx pietatis non acquiefcentes . a quorum Itudiis &
moribus, tanquam caufis meritonis hujus caftigauonis , Rationes
kx afrert
\on accedit "] Ratio prima , Obftinati funt , qui fe non fubjiciunt fanis
Christi fermombus , fcu doclrin«s fanae, qua: in matcria & modo
docendi eft lecundum pietatem.
Verf. 4. // iU'gct, nthtlfcicns fed infanitns c/rca qujftiones ac
vcrhrum pu%na4\ ix quibu& najc/tur tnvid/a t lis ymaled/unti4 y
§u[pui<nes male,
Ratio a. Quia fuperbi fint & inflati vana opinione fcientias fu£ ,
cum nihil folide fciant in inyfteiio Euangeiii.
hfmiem^ Rat o 3. Quia adeo funt criftico ingenio , ut infaniant
circa ineptas quxftiones & h^yo^yut;,
Ex qftibus^ Ratio 4. Quiafuis cavillationibus invidiam , contenti-
onem, maledicentiani , & iufpiciones pravas excitant.
Verf.
Caput Scxtum. 539
Yerf. 5. Perverfe exercitationes homlnnm msnte corruptorum %
& qui prtvati (unt veritate, & quaflui habent pi(tatcm} fcceUeab
iu cjui ejufmodi fwnt*.
Ratio 5 . Quia fuis perverfis exercitationibus produnt fe perverfa efle
& corrupta mente , deititutos veritate , & ftudiofiores quadtus quam
pietatis, imo eos qui pietatem quaeftu vendunt* Unde infert ccniuram ie-
ceiTionis ab lis, quod confequens ett cxcommunicationis.
Ver, 6* EJl autem quxftus magnus ^ptetoi cum antmo fua for-
te contento,
Preceptum $, De fe&anda pietate, tanquam quarftu maximo & vi-
tanda avaritia»
Rationes prsecepti funtocto: Ratio prima, Qma pietas eft c-jufc
modi quaeftus , qui fibi quau furficiens , animum m omni conditione
contentum reddit, vel quaellus cft qui kcum afrcrt fuiricientiam veram.
Vcrf. 7. Nihtl emm mtulimtu in mundum , videlicet nec tffer-
re quicquam p ffumus.
Ratio 2. Quia divitiae in hac vitatantum, & non poft mortem ufum
kabent : Idcirconon inhiandiim opibus.
Verf. 8# Sed habentes atimenta^ & quibus tcgamur^ his
fontenti fimus*
Ratio 3. Quiadivitiis etiam inhacvita carere pofiumus, & vi&u
& ami&u quali quali contenti efle debemus.
Verf p, £htt autem <uolunt ditejcere^ incidunt in tentationem
& laqueum^ & cupiditates multOA amentes, ejr damnofas, qua de~
mervunt homines in exitium & interitum^.
Ratio 4. Quiaqui divitiis congerendis maxime intenti (ijnt & de-
ftinatoconlilio iis inhiant, peccatis maximis , animi cruciatibus, amen-
tiar, & mileriaeinhoc mundo, dc perditioni aeternae, proximi iunt.
Verf. 10. Siquidtm radix omntum matorum eft amor pecul
ni<t' quam quidam dum appetunt% aberrarunt a pde>.& (eipfes
tranfixerunt dohmbws mu/ta,
Ratio 5. Quia amor pecuniae eftradixomnium malorum, utimpi-
ttatis, mendaciorum , perjurii, crudelitatis , &c.
Quam cjuldam ] Ratio 6. Ab experientia aliquorum,qui pecuniar avi-
4itate deiccerunt a rehgione Chnltiana, &. ic milcrrimos reddidcmnt.
Vcri. n
54^ Epift. ad Timotheum* I.
Verf. ii. Tu vero, hcmo Dci, iftafugc: feclare autcm juHitl-
am^pieutem* fidem, cha^natem, teterantiam% knitatern^.
I Ratio 7. cumapplicationefpeciali , Qiua indignum eft hoc vitium
Kimftro, qui eft homo <Dei ? &ad Dei negotia ccelcftia feparatus, qui
idcirco debet fugere avaritiam & mundanas cupiditates.
&&are] Ratio 8. Quia decet Dei hoiiiinem , feu N'iniftriim Euan-
gelii divitias virtutum aftcctare , & ex his alias aiiis cumuiare, qua-
ks enumerat fcx.
Verf. 12* ^Decerta pr<tclarum certdmen fidei X a/,-prehende vitam
atcrnam, cuj;** cau{a ey vocatas es , & profejfm prtclaram protf-
fiohem coram mnltit tcfii'ous>
Pracceptum 4. Ut omnibus legitimis mediis adhibitis, pro Euangelio
propagando, & veritate dc&rinae dcfendenda , foititer & Cunltanter
contra omnes adverfanos Sc impedimenta quaecunque decertet..
PracUrum] Rationes hortationis, feu prascepti iunt quatuor: 1. Quia
hoc certamen bonum , laudabile & utile eft.
Pitam] Ratio 2. Quia fc vitam aeternam apprehenfurus es.
Aa aium] Ratio 3, Qina ad dcrenfionem Luangclii, & participatio-
nem vitae, feufidei, vocatus es. frojtffm ] Ratio 4. jam praeclaram
hdei conreflionem coram multis teltibus tdidilti : Per^eergopraxlarum
illud ccrtamen fidci decertare.
Verf- 13. JDenuntio tibi coram Dee qui vivificat omnia^ & lc-
fu C^rift°) Vlt teflatam fectt Coram t ontio tdato bonam illam
profej onern^ l
Vcrf. 14 Z)t ferves hac m.wdata^ macuU cjr culpt omnu ex*
ters. ufque ad illuftrem iDum advenfum D^m m ncftri hfu Chrijii-
Prarceptum 5. Cum gravifiima & vehcmentifiima obtciiatione co-
ram Dio& Chri sto Mediatore , ut Timotheus, & omnes pofteum
Paltores , aliique omnes quibus Eccledae cura incumbet, quos in ejus
perfonaalloquitur , ufque ad Christi adventum, haec mandatailiiba-
ta confervent, ieu ut munus dbi commifllim ita exequantur, & has de Ec-
fia regenda regulas fideliter obiervent , ut in do&rina & monbus incul-
pati, 6c irreprchendbilescompenantur; & quia dirhcile erat id adquod
hortati.r opus, Argumenta obteftationis , (cu prscepti addit fex, quae
omnia probant iuperiora mandata fumma iide krvanda.
Vivificat ]
Caput Sextura. 54*
Vivificat~\ Argumentum primum, Et ad fuftinendam infirmitatem
tuam,& ad te contra pericula ab hoftibus tuis defcndendum, latis eft fub-
iidii in Deo vivificantc omnia : Ergo nihil obftat quominus hdcli-
ter obfeives hare omnia.
Coram^ Arg. a. Chr i stus exemplofuo tibi praeivit , qui doctrinam
fuam fideliter expoluit m ialutcm Ecclcfiae , & tandem eam coram tribu-
nali Pilati aflertam, obeundo mortcin roluntariam oblignavit : Ergo fnni-
litertibi & Ecclclue Vaniilris obiervanda funt fuperiora mandata.
Adventum~\ Arg 3. Chb i stus venturus eft Judtx viventium &
mortuorum , ut unicuique iecundiim optra retribuat. Fidelitcr crgo
obfcrvanda lupcriora mandataomnia.
Vcrl. 15- ^ucm temforibm JuU cRendet ille beatus , & folm
Trinceps, hex regumy ejr Domirtus dominorum^:
Commoraturinhoc proximo argumento , & ne quis feftinaret, aut
moram adventus Christi xgnusferret, oftenditeum conftituto &
maxime ldonco temporc venturum.
Bcattu 2 Arg 4. Ckrijhu, feu <Dem fater, Film, & Spirittufon&us* cujus
14inifterium agitur, folus ett in le beatus, & potens, qui iuos beare,&
hottes perdcre poteft, ita ut omnium regum amicitisr vel inimicitia: ad
cjus gratiam aut iram comparatar, liihtl fint- quia omnes Reges & Impera-
tores impcrium mutuantur ab eo , pendent & regurrtur ab eo, ejufqut
nutu ftant vel cadunt : £rgo harc iplius mandata obfervanda funt.
Verf. io\ J^ui foliuhabttimmortalitatem, lucem hahtans mac-
ccj/lim, quem vtdit nemo hominum^ neque videre poteft: cui honcr
& robur in ctcrnum. Amctu>.
3ohi6~] Arg. 5. Quia vita aeterna eft inCHTUSTi manu, qui unus
eft cum Patre & ^piritu Sanc~to Deus , quippe qui lolus a
ie immortalis eft , & folus immortalitatem habet in iua poteftate ,
ut communicet quibus vult : Ergo iuperiora mandata fidelitcr fer-
vanda funt.
Qiiem vidit ] Arg. 6 Etiamfl rationes mandatorum ipfius nobis
non conftarent , ad obedienthm & fidem noitram tamen fuf-
ficit fcire , quod in fc i^eus (it inacctfla lux , & kcreta ma/eftas ,
eflentiam (uam propnam ac pecuiiarein habcns , qurim capere non
poteft nofter intellect-us , nec beatifica vilione in hac tita mortali
cernere u Ergo ejus vcluntatem adorarc , obiervare , & la.-
X x x iiarc
54* Epif*. ad TimocfKum L
dare potius quam in eam fcrutari nos dtcet , ipfi fit honor & po
bentia in ceternum.
Verl. 17. lis cpri drokes funt inhoc fecuh^ denuntra ne ejftran*
tur animOj nequ? fi>em ponant w divitiis incertts^ fed ttt Deo vivo- ,
qui prC'Ht /jobu omnia copiofe ad fiuendum^ :
Prarceptum 6. De admonendis dkioribus de officio fuo duplici : Pri-
mum eft , ut quod ad int^riorem hominem attinet , ne animo elati pro -
pter divltias , pra; fe contemnant pauperes, nequeopibus fuisiedDEo>
viventiconfidant. Hujus officii rationes reddit tres : 1. Quia di-
fifciae incert«e funt : 2. Quja non|opuientia, fed Deus vitaeAutoc
eft iis , qui in eum fperaut : 3. Quia Deus dat & aufert pro ar-
bitrio iuo divitias, & rtliqua oronia.
Verf. 18. Vt atiii benefiiciant* m divites ftnt opcribm bona^ fa-
ciies ad impertiendvm, facilts convtclusl
Aiterumofficium divitum > ut quod ad externa opera attinet, be-
neficentiam er^a egenos exerceant , adeoque generatim bonis ope-
ribus abundare ftudcant , faciles ad uiiim fuarum facultatum cum aiiis
eommunicandum.
Verf 19. Recondentes fibiipfis fundamentum bonumin poflerum^
ut apprebendant <tternzim vitarrt^.
A-gumentum ad otficium eft , mercedis gratuitae promifTio, quia iar-
giendo de bonis inftabilibus, thefaurum durabiiem Sc folidum repo-
feturi funt fibi in ccelo , 6«: mcedendo in via bonorum operum vitam
seternam apprehenfuri.
Vcrf. 20» Ttmothee, depofitum ferva* & averfare profanos de
rcbus in.imbM cUmores^ & oppo\ition:s falfo nominaU fcienti* ;
Prarceptum 7* & uitimura,- Quo feria commendat Timotheo do-
dtrinam Euangtiii ha&enustraditam,ut eam velut depofitum quoddam
ejus fidei commiflum, fideiiter cuftodiat , & ut profanas Sophiilarum
deciamationes & rixas de rebus Divin s compefcat, Rationcs reddie
tres: 1. QuJ.a do&iin* veritaseft pretiofa inftartheiauri : 2, Quia ri-
xoGc difputationes smx funt , & indignas nomine Philofophiae vei
Scitntiae.
Vcri. 21. guam nonnulli pre fefirentes^ circafidi.m aberrarunt
dfeopay (jratsa fn tecnm* ^imerL^
Ratio 3
Caput Scxtutrn 54*
Ratio 3* Quja experientia compertum efl nonnullos profcflores fci-
cntiarum Philoiophicarum , dum vcritatis & fimplicitatU Euangehi pec-
t«rfi oltentarent fuam peritiam , aberrafle a fcopo EuangcLii,jmb defe-
cifle afide. Tandem Apoftolico voto Epittolam concludit, optans Ti-
motheo Christi gratiara , abique quanulliim ipintuale opus incho-
ari vel perrici, nulla tentatio Diaboli veimundi fuperari potett.
&J&
EXPOSITIO ANALYTICA
EFISTOLM SECVNDM, AD
TIMOTHEVM-
Summarium-j,
Vem bu]m EpiftoU fcopm qui priorls > non fo»
h\m ut inftruatur & confirmetur limotheus in prtfdi*
catione Eumgelii , fe a\ etiam ut in ejtvs perfona Taslo»
res omnes difcant , quomodo Euangelii Minifierio rit?
Aefungi debeant. ln auem finem , confirmata fwt eroa
Timotheum voluntate , admonitiones fubjictt quatuor .
Capite primo, & Utidem Capite iecundo. (Deinde
confirmaty & conjolatur Temotheum adverfus faljos fra»
tres , & adverfm ajfHtliones, qud ipfi in deferfione Euungelii toleranda erant,
Capite tertio iDenique corJito auaft teslamento gravijfime obtestatur-, ut wu-
neris fui partes fideiiter extc^mtur , variis in hmc finem propofitis rationibus*
Capite QjUarto.
P
Caput Primum-
Ofi prtfationem, epua tota ad perfuaJendum Timotheo d* jfpofioli i*
etim />ptima voluntate ctmptrata cjts veri. 6. Subfuit ^uatnor admo-
nitioneS) ffiikti ad Jidelem MiniHerii ipfius executicnem animettcr.
X X X 2
Vcrf u
544 Epift. ad Timothcum. I T.
V f jP Au^u* ^poftofas /efu Qhrifti per voluntatem D E JJ
fecundu n promiffxoncmviu, qu? efl tn Chri/Io lefu*
Ut dofcrins huic iua conftaret apud omnes autoritas , Apoftolu*
Epiltolx iuae. prsmittit nomen iuum , ofrkium , vocationem , & au-
tontatem fibi datam a Deo immediate : & denique fummam doftrinae
Euangelii quam praedicabat, qux eft, promiffio vit<t <etcrn* , credentibm
w lejum Chrijlum fecmdnm promijfwnes frophctarum , inveteri Scriptura.
Verf. 2* Timvtheo dileclo fi/io, gratia y mifericordia , pax a Dej
Tatre, & Chriflo IefuDomino nojlro.
Ut Timorheumad quem ieribit Paulus omnibus Ecclefiis commen-
daret, Vocat eum dile&um filium fuum potiflimum , quia doftrinam
quam aPaulo didicerat, fideliter mftar Pauli pratdicabat, Paulumque ut
patiem in tota converfatione iua referebat, \ ideoque a Paulo diligeba-
tur, & in acltimatJone habebatur ut filius, cuiomnia optima a Deo*
optat ficut in fuperiori Epiftola.
Verf. 5. C/ratiam hakco Deo, cui fervioa majorihus cum ptt-
rd eonfciemia% nt ajjiduam tui memoriam teneo m precibus meip
nocle ac die^, t
Aliis tribus argumentls perfuadcre nititur Timotheo de fuo in
eum afrectu.
Memoriam ] Argumentum primum, Quiaafliduam recolitTimothci
memoriam in precibus (ms. Grati<xm~\ Arg. 2: Quia meminifle Ti-
mothei aeftimat pro beneficio fibiipii a Deo dato, proquo Deo agen*
das gratias agnofcit, & gratias agit : beneficium enim eximium eft, &
folis Sanctis datum , diiigere Sanctos, feu quos Deus diligit. Hacc
1 duo argumenta explicat & confirmat ex eo , quod fincero & non fucato
animo , & precetur pro Timotheo, & gratias Di o agat pro eo 1 finceri-
tatemautem pcobat ex co;quod non tantiim intota anrea&a vitafua,
femperftuiuentconfcientiam inviolatam coniervare , ne quid ca relii-
ctanteraceret,fed etiamqucd poft converfionem iuam ad fidem,in pura
sonfcientia >.,. id eft ,~ illummata a Spiritu San&o , & fanguine
Christi purgata, ftuduerit iervire Deo vero, Deo Iiraehs ,. ieu
Abrahami , Ifaaci , Iacobi , reliquorumque hdelium majorum luo-
rum Deo : nam qui Christum colit fincera mente, etiam Sanclum
iiraclis colitj P at r em , &S»iritui4 Sandum colit , Triununi:
vcrum
Caput Primum. J45
*erum Dbum colit, & eandem vetam religionem cufn omnibus San-
clis Patribus tenet.
Veif. 4. Defiderans te videre , mtmor tuxrum lacrbjimaram^ut
gaudeo replean
Arg. 5. Quod defiderioTimotheum videndi coram teneretur, ut ejus-
confortio frui poflet. Hoc argumentum illuftrat a tribus caufis defiderii
iui: quarum prima eft memorialachrymarum Timothei, feu tenerrimt
ejui aftedus , cum erga Dbum , tum erga fe ptoptcr Deuni , a quo di-
fcedente Timotheus nonpotuit divelli,nifi ciim lachrymis: alteraerat
fpes gaudii non mediocris obtinendi ex ejus afpedtu.
Verl. 5. Revocans in mcmoriam meam que in tee(l% non ftmula*
tam fidem , que babitavit prtus in avia tua Loide , & matre tua
Eunica : pcrfuafus fum autem quvd in te quvquc^,.
Caufa 3. Defiderii,erat memoria fineerx fidei ipfius.qualis erat in ipfius
avia & matre , quae in fide Mediatoris obierunt ( utrum priu? quam reve-
latuseftiisCmusTus , DEusin carne manifeftatus, incertum eft , fei
\n Chr 1 stum venturum fecundum promiiliones credidifle eas, certum
eft ) in qua fpe Timotheus a puero educatus erat per matrem, & in Scri-
pturis ab ea inftitutus.
Vcrf. 6. Sluam ob caufam fuggero tibf> ut exufcites donum Bei
quod efl in te per impofitionem manunm mearum^.
Poft praefationem fequuntur admonitiones quatuor. Primaeft, tarW
quamconfecTarium,cx (uperioribus illata, ut igniculos facultatis Euaa-
gelii prasdicandi,& donorum in eum collatorum,in hunc finem,per preces
Bcclefiae, quando nomine Prefbyterii Paulus eum in praedicatorem or-
dinabat , jam excitaret in fe , & vim donorum fibi conccftbrum fortiter,
& prudenterinMinifteriifuiexecutioneexplicaret, contraomnia impe-
dimenta, quae earo, mundus,& Diabolusopponerent.
Verf. 7. Non enim dedit nobis 1)eus Spiriturn tinriditatis%/id
rcboriss & charitatis^ & fanitatis animi,
Admonitionis rationes funt duae : 1. Quia Spiritus timidiratfs ( per
quem quis non audet dicere & facere idquoddebet, & quod di&urus
vcl fadturus eflet in Minifterio fuo, nifl timor fubefkt ) non eft a
Pi-o, nec decet Miniftrum De i.
^oriij Ratio2, Qma Spiiitus^donurn > quod Deus fuis genuinis
Miniftri*
54^ Epifh ad Tirnotheum. 1 1.
Jvhniftris dat, eft , i. Spiritus potentisc & efficaci* , qui omni altitu^
diniadverfumCHRlSTuM infjrgenti, audeat, & valeat fe£e opponere,
& 2. Spirituscharitatis, quizelonon abripiatur a vera dileftione ho-
minum, & 3. Spiritusfanitatisanimi, cjui n<c praepoftero zelo, nec
charitate ftolida £eu carnali tranfverfum ripiatur a fanx dodhinae veritate,
icd qui animum fanum in doctrina fidei, & cor charitate refertum reddat ,
& zelum remm pro Christo fortiter gerendarum in corde ac-
cendat , & omnia h^c dona fua con;undione facra , inter fe
colligata contineat.
Vcrf. 8. Ne igitur te pudeat teftimonii Vomini nojiri % necjue
te pudeat mei, qui/umcaptivtts ipfius: fed efto particeps ajfliQi.
cnum Euangelii ex potentia Dei:
Admonitk>2. Ut Timotheus nec erubefcit (Implicitatem veritatis
Euangelii , nec crucem Christi in fervo fuo Paulo, fed cru-
ci & afflictionibus pro Christo ferendis fe accingat, & feren-
cibus crucem fe afiociet.
Ix pottntUQti J Rationesadmonitionisfuntodo: 1. Quia fi quid fit
ferendum fupra vires noftras pro Christo , Qei pottntia adent adjutrix
& liberatrix , cujns \irtute freti, & auxilio fuki audere , & enitifupra
vires noftras tenemur.
Verf. 9. J2ui fervavit nos , & vocavit vacatione fancJai non
€X operibtts noftrus fed ex fuo propofito & gratia, <jUa data quL
dem efl nobu in Ckrifto Iefu ante tempora fecularisu :
Ratio 2 confirmans priorem, Quia falutem aternam concelTit nobis
Deus& fancta vocatione feparavit nos a roundo in hunc ipfum finem,
mChristum confiteamur. Ergoerubefcereobejus teftiinonium aut
crucem non debemus.
J^onex'] Ratio 3. QuiaDEUS gratis haec omnia facit, non refpici-
ens opera nottra, fed gratiam fuam & gratuitum propofitum fuum,
Ergo non scquum eft ut nos pudeat teltimonii Christi , aut crucis,
feu afrliCtionum pro eo.
jtnte J Ratio 4. confirmanspriorem, Gratia dataeft nobisinCHRi-
sto , ante tempora feculana , antequam nos vel noftiaopera exilterc
poflent, id eft, antequam tempora fluere inciperent ; Ergonon*quum
eft ut nos pudeat teftimonii vel crucis Christi. Dicitur in Chrisi%
iff\tU nobis data9 quia licet nos nondum exiftercmuS, Christus ta-
men
Caput Primum. 547
men defignatus Mediator, fecunda perlbna Tiinitatis, ab *tcrno fubfi-
icebac, qtnpronobis in ruederdredempcionis ance temporafeculariacum
Patre inuo, pro eleclis iuis pactus eft illud quod poftea in tempore
periolvit pretium redemptionis, & noftro nomine accepit aflignatam
nobis gratiam, perquam intempore nos vocaremur, juftincaremur , &
jinguli ialvaremur gratis, tcmporibus idoneis.
Vcrf. 10. Sed patcfacla nunc eft per illaftrem rUxm adventum
Servatoris nofiri lefu Qhnfti , qui <jr mortem abokvit, ey vitxm
in luccm produxit ac immortalitatem^ per Euangeliun^, :
Ratio 5 , Thefin probans , & fimul etiam beneficia omnia nobis datai
oftcndens efle gratuita, Quia mortis abolitio, vita, & immortalitas,&
reliqua quae lalutera fpeclant, incognita erant nobis,donec aCHRi sto
funt revelata, fn lucem producta, acla, &peracla omnia. Ergo velob
grariam hanc nobis fecTam, erubeicere non decet nos ob Euangelium ejus.
Verf. 11. Cujui conjlitutus (um ego Prgco & 'Apoflohs , ac Dq-
Slor GemiunL^.
Rato6. DEustanti aeftimat Teftimonium Euangelii , ut ad ipfum
toti orbi , & Gentibus fpeciatim annunciandum , conftitucrit Paulum
Apoftolum. Ne ergo pudeat Timothcum, vel quenquam alium Eu-
angelii hujus, vel Pauli Miniftri e;us, licet aflli&i pro Teftimonio
Euangelii.
Verf. 12.' ^uam ob caupim & h*c paiior* ndjue erube\ct¥novi
enim cai crediderim, & mibi perfrafuw efi eum poffe dcpvfiium ,
mcum in illum diem jervare^.
Ratio 7. ab exemplo Apoftoli , Ego ipfe patior vincula pro Euan-
gelio, nec pudefo tamen ; Hrgo fnniliter decet foitem efle rimotheuin,
nec pudefien in caufa Euangehi.
Novi~\ Ratio8. Etiam ab exempb Pauli, confirmans priorem, Ego
Paulus, animampariter& coipus, DEoficleli & potenti commifi, ut
krvet mihidepohtumhocin diem Judicii: & periuahim habeo meab
co fervatum iri : Ergo nequepudefieri debco ego, neque tuTimothee,
qu^rcunque nobis acciderinr, propter Teftimonium Euangelii.
Vcri. 13. Exemplar temto fanotum fermormm , auot a> rne au.
dijli cumfide ejr charitate qua tsl tn Cbrifto Jeju.
Admonitio3«
54S Epifh ad Timotheum* II.
Admonitio 3. Ut retineat & fequatur eam rationem docendi , (&
quoad dogmata , & quoad docendi modum,) quam a Paulo didice-
rat , & eam quam proxime poflfct ad vivum expritaeret , addit in fide
& cbaritate qtt* eft in ChrijU , ut fummam docTrinas oftendat, quac tota
ad fidem & charitatem , ex Christi cognitione profiuentera , re-
yocari poteft.
Verf. 14. Prddarum depofitum ferva>per Spiritum [anUum cjui
inhabitat in nobis*
Adrnonitio^. Generalior, ut Minifterium & donaSpiritus, & inte-
gritatemdo&rinsChriftianaj ridditer confervet, ne inertiafua, vel ti-
miditate quicquam de ea periret, fed adverfus infidias, &vim hoftium
Euangeiii conieryaretur.
Argumenta hortationis funt quinque ., Quae omnia probant for-
mam faoae doctrinae tenendam efle : Argumentum primum , For-
irrahiec , depofitum illud eft , quod Dsus tuae fidei commifit, ali-
quando rationem depoliti a te exafturus. Tenenda eft ergo.
TrtecUrum ~J Arg. l. Praeclamm hoc depofitum fanae do&rinas
omnibus rebus mundanis , & ipfa ctiam vita hax mortali excellen-
tius eft : Tcnenda cft ergo haec doctiinae forma.
$er tyirUum~] Arg. 3. Etiamfivires propriac in defenfione docTrina?,
te deficerent, paratum tamen erit tibi auxilium Sp iritus Dbi
habitantis in te , fincero ipfius fervo , fi e jus auxilium imploravens :
Tencnda ergo haec fanas doctrinse forma.
Verk 15. Nofli^hoc averfatos me fuijfe omnes %ui funt in A.
fia\ ex attibm e(i Ihygellu* & Hermogenes.
Arg. 4. Ex altera parte pantse funt tentationes, quibus incautus abripi
pofllsab Euangelii defenfione & profeiTione , ficut in exemplofratrurn
Afianorum didicnti, nominatim Phygelli & Hermogenis \ qucrum ex-
emplo monitum te, & omnes rciiquos Euangelii Miniftros, vigilare
oportct. Ergo.
Vcrf. \6. Pr*ftJ mifericordiam ny&minus One(tphori familU%
qutniam fepe me recreavit, & catenam meam n<n tYubuit^.
Arg. $. Exaltera parteinte& fidelibus aliis,, adco prarvalet Dei
Sp 1 r 1 tu*& gratia, ad conftantiam, in probationibus, ut fi vigiletis, non
i3t quod*metuatis, ne fanaip doctrinam amittatis: Sanas igitur dodn-
xix forrxjulae retinend^ invigilandum eft. '
Verf. 17.
Caput Pfimum. J4*
Vcrf. 17. Imb qmm ejjet Rom* , ftudiofijjiml qutfivit me%
tjr invenif.
Vcrf. 18. £# rf Ttominus ut inveniat mifericordiim apud
rDominum in die illo\ quan multa etiam Ephefi fubminijlrartt%
tu opti">i nofti.
Hoc argumentum proponit & confirmat in exemplo Onefiphori, qui,
inqu.t , fortiter profeflus eft fidem , neque erubuit vincula mea , nec
metuitfua, kd Ephefi, & Roma.eundem fe praeftitit in profeflione
Euangelii ; pro quoDEuMoro, ut miiericordiam inveniat, & ipfe ,
& tota ejus familia in die Domini : Hujus exemplo animari vult
Timotheum, & omnes Paftores ad Conftantiam in Fidei profeflione, &
confervatione prseclari illius depofiti,&: Euangelicae doctrin* defenfione;
id quod etiam hinc deducit Apoftolus initio fequentis Capitis.
Caput Secundunv
yr CC CaP*te propofitu aliU quatuor admonitionihun\
m P'%** Timotheum ad miniUerium recie obeundum inHrutre*
V f 7 ^ *&**** fi^ met 5 CCrr°borare per gra*
VerI* *• tiam qu* eft in Chrt/Jo lefu:
Admonitio prima, Ut ftudeat propagando Euangelio, non folum per
fe, fed etiam per alios qui fucceflun erant in Minifterio, nihili faciens
labores ullos, qui ad hoc prxftandum requircbantur. Admonitionis hu-
jns tria funt membra. Primum, Ut adopus Minifteriiarmetferobore»
mduat animi fortitudinem, & accingat fe fubinde ad res praeclare ge-
rendas , Argumenta fubinnuit duo.
liii 2 Arg. 1 » Quia filium Pauli decet robur induere, & fortem eflfe.
fer gratiam ] Arg. 2. Quia gratia quae eft inCHRiSTOlESu iolo >
non eft tibi accingcnti te iplum ad opus, defutura,
\erf. 2. Et qu£ aud/fti h me inter mulios tefles^ h<ec committe
fidelibui bominihui, qui funt idonei ad alios quoque doctndos.
Mernbium 2. Ut non tantum pro concione doceat populum, fed eti-
Y v * a*i uC
jy 0 Eptft. ad Timotheutru 1 F.
am ut fcholaftice inftituat candidatos Theologis, feuut ad facriminifts*
rii nrictionem deiignatos inltruat, docTrinam Apoftolicam eis patefacien*
do, &committendo, tanquam ridtsdepofitariis, quieandem docTrinara
aliosetiam docere ppflent , ut fic Euangtlii do&rina de manu in manum
tradeyetur & propagaretur. Argumentum addit ab exemplofuo, qai
Timotheum, 6c multos alios ejus condifcipulos in hac docTrina infti-
tuerat non tantum una cum populo pubiice tos docendo, kd etiam fecr-
(iin a populo icholaftice inllruendo.
Verl. 3 Tu igHur firat laborem^ut bonm nriles lefu Cbrifli.
Membrum 3. Ut neque laborem qui ad duplex hoc opus requirebatur,
neque aftl icTiones ieu periecutiones qux hunc laborem fequuntur , metuat
feu refugiat , kd fortiterexcipiat & toleret.
Vtmiles^ Argumenta admonitionis feu hortationis funt undecim ,
quae omnia pcobant rortiter militandum in Minifterio Euangeliu
Argumentum primum , Quia miles es Iesu Christi, cui tc uC
imperatori quafi militari facramento obftrinxifti, decetautem militetu
Ohriftianum ad exempluro Christi cum adverlariis non ftrocia certare ,.
fed patienter cruci aflueicendo, & inopere fuo peragendo contra dirfi-
cultateslucrantempergere; Ergo tibi fortiter militandum eft in Euan-
T>elii Minifterio.
Verf- 4* Nemo qui militat implicatur vita negotiu ut ei pla*
ceatf a quo deteclus ejl miles.
Arg. 2* incomparatione propofitum , Quiaaliter non poteris impe*
ratori tuoCHRiSTO placere , nifi pofthabitis omnibustuis neqotiis quas-
poflent te avocare a Christi negotiis, te totum Christj fervitio
addicas : Ergo forticer tibi mihtandum eft.
Verf. J* ^ubd ft certet etiam aliquU t non coronatur niji legU
timl ctrtavenfi
Arg. 5. In comparatione ludorum, & certaminum inter Ethnicos
nobilium propofitum ., Quia non poteris coronari , fi primo conflicTu
fatigatus ex campotead quietem iubduxeris , fed oportct te legitime
certare, & profequi ceitamen , quoufqelex praefcribit, ideft» perfeve-
rare quandiu vivis in hac militia Chriftiana , ut tandem vicToi coroneris:
Ergo fortiter tibi militandum eft.
Veri. 6* ^rlgriQolam oportet prius lahorando fruftut ptrcipere^4
Arg. 4.
Caput Secundum. yji
Arg 4. In fimilitudine ctiamut priora propofitum, Quia,ut priiisla-
boies, necelTe eft,fi fructus percipere velfs, quos ut Agncola haud dubio
percepturus es, fi ftrenue labori tuo incubueris. Ergo.
Veii. 7. Con/tdera qu& dico\ det tgttur ti'oi Dominus intelli*
gentiam tn omni^m
Ut plus colligat ieu concipiat Timotheus ex his fimilitudinibus quam
faciledeicnbi, vclpoterat, vel explicare opusciat, coliigendas rclin-
quit Timotheotimilitudinuin harum apoc^ofes , &iniuperoiat Deum, ut
aperiat ei oculos ad videndum quae hinc, & aLiunde , cdifci poterant
de ipfius oiiicio praeftando documcnta ; nam infirmiores erant has com-
parationts , qnam ut ad militiar Chriltianae pradtantiam , & laborum in
Minirterio mcrcedemiatisoftendendam , iurhcerent.
Veif. 8. zMemento hfum Cbrtfium re(urrtxi(fe ex mortuis j
fa&um ex femtne David, fecundum tuangelium meum^:
Arg. 5. QuiaCHRisTus Imperator & Duxexercitusomnemadver-
fam poteftatcro , & ipfam etiam mortem pertulit > & fuperavit virtute
deitatis iuae, pro nobis refurgens a mortuis, m eadem carne, quam ex fe-
mine Davidisfactam aflumpferat,prout ego praedicavi. Idcircofperare po«
teris, O Timothee,emeriurum te etiam ex omnibus malii>>& ex ipfa morte
per virtutem Ch r i st 1, vere De i & vere homims. In quem etiam finem
rnemorem & tenacem Timotheum efle jubet, hujus docTrin», qucniam
hoc eft fidei,,fpei, <te confolationis Chriltianasr primum fundamentum.
Ver/. 9. ln <$uo, ut facinoro/ta^offligor ujyue ad vincula \Jedfer •
mo Dei non eft vin&u*.
Arg. 6. Ab exemplo ipfius Pauli, Ego vincula & de<tecus lubens pati-
er in labore minifterii. Ergo & tu ad idem patiendum te compara.
S?d fermo~\ Aig. 7. Omnes conatus adverianorum Euangelii,dum
perfcquuntur ncs Christi fervos, etiam ad vincula, irritus plane eft ;
quia licct vinciant nos Euangclii Confcflores, non vincunt tamen, nsc
ipium Euangelium vincire, ncc curfum e;us impedire poflunt. Ergo mili-
taudum tft nobis confidenter.
Verf. 1 c4 Ideo omma /uftineo propter elecios ut & ipfi falutem
torjfecfuantur qu<* eft in Chvifto leju^ cum gloria jternO-,.
Arg, 8. EkcTi Dei digni funt, pro quorum aedificaticne & con-
firmatione in tide, ad ialutem aeternam per Christum partam
Y i y 2 omnis-
5/* Epift- ad Timotheum. 1 1.
©mnis generis mah tolerare debemus omnes nos,qui fideles Miniftri
Chr i st i fumus : Ergo fortiter railitandum eft nobis.
Verf. Ii« Fidus elt hic fermox nam fi cum eo mortui fttmui*
cum eo ettam vivemx* \
VerU i ?. Si toferamus, etiam cum eo reznabimus t (i abneoa-
tnuty & ille abnegtbit not:
Arg. p. Etiamfi dirficulter a-dmittatur acarnis fenfu hic fermo3 cer*
tum t3Fr.en elr> Communionem eum Christi morte in toleranth
crucis, connexam effe cirm communione vitae Chr*sti,& certum
eft regnaturos efle eos cum Christo , qui pro, vel cum ipfo pa-
tiuntur. Ergo fortiter militandiun $ ut vivamus & regnemus cum
Christo.
Si autem~\ Arg. 10. Quieunque perfequutionisterrore , vel mundi
illecebris decepti, confeflionem nominis Christi abjiciunt , etiam
a Christo abjicientur, ut pereant. Eortiter ergo militandum tibi eft
ki Minifterio Euangelii.
Verf» i?. Si tnfidi fumus , ille tamcn fidm mamt% negarefe-
ipfum non poteft-.
Arg. ji. Qui infidi fant, afferant licct fibfexitium, nihif tamen de-
trahent veiitati vel gloriae Christi , qui tutabitur fuam veritatem
contra adverfariorum vim , & Apoftatarum perridiam , & rata faciet
omnia quac dixit, pro fervis fuis, & contra proditores. Ergo Minifterii
cmciis tibignaviter ircumbendum eft.
\fetl. 14. Hac fuggere, cbteftam coram 1)omino ne verborum
fugna* fequantur t quod nuUam adfert utthtatem , imo audito-
tes fubvertit-<
Secunda admonitio. Ut Timotheus non folum urgeat quac dicta
funt, fed etiam cuet prudenter tractandum Dei verbum, cum abaiiis,
tum a ieipfo in aliorum exempimn. Hujus admonitionis tria funt
membra : Primum ut m nomine & autoritate Christi compefcat
loyoutxt*' 5- fen contentione? imitiLes : Quales folent efle difputationes
eorum qui venantur acuminis laudem in Sophiftica fua.
l»utiUbM~\ Rationes hnjus membri funt d ae: Ratiopri-ma, Quia
Iftiufmodi contentiones nullam afferunt utilitatcm.
Subverfonem~] Altera ratio, Quia fubvertitur aliquorum fldes,qai
altercandid
Caput SecunJum. 553
altercando vcl altercatiombus fpinofis aurem pracbcndo, arnittunt
veritatem.
Veri. 15. Stude teipfum probatum fifleie D E 0 , operarium aui
non erubejcat^ & qui recie [ermonem veritatis feccf.
Membrum 2. Ut fe exemplum przebcat in prudente Vetbi Divir.i admi-
niftratione , StudcndoDEO feiptum approbare , cum alii plaufum the-
atri captant : oftendendo ie prooum operarium, cum alii fe ofttri-
tant otiofos difputatores , Operam iemper dando , ne quid indecori
faciat vel dicat, cujus ipfum pudeat poftea corarn Deo , dum alii
ccrtant inter ie acriter, tantum quia pudet eos vinci» velnon haberi
pro doctis : Denique feipium occupando inter praedicandum non iir
verborum cortice fecando, dum medulla intacla rtlmquitur, fed \\\
ientus planc redditi prudenti diitributione, 5: applicatione ad audito-
rum profe&um in fide & obcdientia veritatis.
Vaf« 16. Trofanos autem derebus mambm clamores colnbei ad
majorem emm procedent impietatem^
Tertium membrum, Utinflatum & fophiflicum loquendi modum,
phrales novas , mufitatas & prophanas compefcat ; Rationes hujus
membri lubnedtit tres.
Profaros ] Ratio prima , Quia ficut infolentes iftiufmodi fermones
proficifcuntur a mentis profanitate & impietate , ita impietatem \xi
aliis fovent & augent.
Verf. 17. Et fermo eorum depajcet ut gangr<tna: ex quibus eji
Hyndmeus & Philetus%
Ratio 2. Quia docmdi modus & doftrma fophiitarum depafcet
Ecclefiam, ficut corpus excdit ganonena, quae ( ut docent Medici ) nifi
iquam ociilime curetur ad contiguas partes ierpit, ofla ipfa occupat, nec
- grallandi finem , nifi homine extin&o facit.
Vcrf. 18. Jlui circa •ventatem aberrarunt A fcopo, dicenits
refurrettionem jim ej]e faclamX ejr fubvertunt cfuorundam fidem^j.
Ratio$. Quiaexperient-a jam compertum eft hoc rralum , in perfo-
m duorum haereticorum : ( quos infamise caula , & ut ieopulos vitan-
dos nominat ) qui allegoricam returreclionem tantum agnoicentes ,
abberrarunt ipli a veritate do&rinae , & fidem aliquorum fubverre-
runt , & dum perverfnm fuum dograa perfuadebant aliis , in caufa
crartt
554 Epift. ad Timotheum. II.
ermt cur aliqui in fidei profeilione non radicati profeflioni Chriftian*
religionis renunciarint,
Verf. ip, Solidum tamen fundamentumTtei flaty hahens figil-
lum focy Novit Dominus qut fint fui , & Dijcedat ab injufhtU
emnis qui nominat nomen Cfoijli.
Admonitio$. De retinenda dodrina perfeverantix vere fidelium,
etiamfi aliquorum fides fubverla fit : quae admonitio per modum conio-
lationis & confirmationis fidei, adverfus fcaridalum Apoftatarum pra>
cipue dodorum nobiliur» proponitur: quorum levitas& perridia debet
quidem omnes ad vigilantiam excitare , ied non debet fidci Sanclorum
certitudinem labefactare , Doftrina tenenda Timotheohaeceft, Etiamfi
fides aliquorum fubverfa fit , firmum tamcn manet ceMficiutn falutu Elettoram,
feu vere fiidium , Seu Certa es~i perfeverantia Santlorum y Hoc probat
fex argumentis. Selidum'} Agumentusn primum , A comparatione
aedificii, jEdificium fidei , & falutis ekctorum lolidum habet fundamen»
tum a Deo pofitum quod immcbile conftat, hoc autemeft, gratuita
fDei tlectio) cujus conftantiam & ftabilitatem comparat ardificii funda-
mentofupervetram pofito: Ergo San&orum peifeverantia certa eft.
SigiUum~\ Arg. 2. A comparationey/£*7/i, In hunc fenium ; Sub ar-
cana De i cuftodia , tanquam fignatorio annulio, <:ontinetur falus Ele-
&orum ,itaut etiamfi mundo non patehat qui fint iiliomnes qui elecli
funt , certum tamen eft ex nobis , Xeu numero vere fidelium, non f uifle
eos, qui a nobis vere fidelibus exierunt feu a noftra focietate defece-
runt. Ergo perfeverantia Sanctorum cetta eft.
T<(ovit~\ Arg. 3. Novit Dsus eos , qui fpecialiter fui funt , feu ad
fe pertinent, ut proprium fuum peculium, novitipfos, £{ eorura nomi-
m&numsmm, eofque fpeciali favore iuo complexus eft , ita ut a
fe divelli ipfos non finat : Nofle; enim ut fuos , eft fpeciali dile-
dione acquiefcere in ipfts , ut in peculio fuo % Ergo Sanclorum
perieverantia certa eft.
SigMum'] Arg. 4. Tanquam figillum alterum , legendum ab homini-
bus dedit De us hoc praceptum, quod eilicax reddit m omnibus Ele&is.
QmcwQMC nominat nomen Qomini difcedat ab iniquitate , hoc ett9fimul re-
tiuett fidew & frofejjionem lefu Chrijti , fimul etiam tecedit per refipifcen-
tiam , ef vit<t fanttitatem 4 viis peccati: Ergo Sancli quos Deus, hoc
quafi figillo obfignavit pro fuis , & in quibus erficaciter praxepti hujus
obedientiam
Caput Sicuncuim. 555
obe.tientiam operatur, non ppribunt in Apoftafia , kd petfcvcrabu.it ,
& vitam rinient m ride & obc dientia Chr isti .
\ cri« 20. Cxierum 1» magna domo non tantkm funt vafi au*
rea rjj argente.it fcd etiam lignca ac teslacea: & alta quiJem ad
4ecus> alia va b ad dedecus.
Arg. 5 Que madmodum in magna , & bene inftruera domo funt alia
vafa pretiofiora ad uius honeftos \ alia viliora ad ufus inhoneftos , feu ad
dedecm : Ita in Ecclefia alii lunt reprobi, qui ibli cum iordibus , quibus
mquinan poterat Ecciefia , ex Eccleiia diicedent pet Apoftadam: Aiii
vero electi funt & fanetiricati sLDeo, qui ad De j gloriam , & fuum ipfo-
rum decus perieverabunt in fide & obedientia Christi : 1'erieveran-
tia ergo Sanclorum eft certa .
Verf. 2 1» Siquis igitur feipfum ab kis expurgarit, erit voa ad
decus. fan&ificatum^ & accommodum ufibus Domini , cr ad omne
Opus bonum co/rpiratum^*.
Arg. 6. Non iolum certum eft perfeveraturos Electos, led etiam pro
vero tenendum eft,certos eos efle polledefua electione & perfeverantia :
Nam fiquis per Dei gratiam feipmm a motibus hypocritarum , & in-
quinamentis peccatorum, ( quibus vafaad dedecus deftinata replentur )
feiptum ftuduerit purgare, manifeftum faeiet & hbi & aliis, quod ipfe lit
ex numero vaforum pretioforum ad (anclitatem & gioriam, pncparato-
rum. Ergo perfeverantia Sinctorum certa eft.
Vcrf. 22. Juvertiles auttm (Upiditates fuge : fed fecJare jufliti-
amy fidem 5 charitutem ^pacem cum iu> aui mvocant ^Domtnum ex
puro corde^j*
Admonitio4. Ad moderatlonem animi, & ad vitandum omnes ju-
veniles motus, & quarcunque poiknt contentiones excitare,aut aliorum
animos irritare. Admonitionis tria funt membra ; Primum, Ut vitaret
omnes cupiditates, feumotus animi juvemies, quales iunt non foium vo-
luptates,1edetiam temerita^,contentio fuperbia, manisgloriaecupido, &
iimiies piavi afrecTus, quibus laborare foient juvenes, qui vei docendi»
vei difputandi munujfufceperunt.
teciate^ Membrum 2. Ut contra fectetur. u jVtitiam , quxneminein
lacdit : 2. Eidem qus fine difceptatione hilariter recipit myfteria a
Di-0 revelata: 3, Charitatem, quae non aemuiatur , non inflatur, non
eft arabu
5 T 6 Epifh ad Timotficum 1 1
eft ambitiofa , nec quae fua funt, quamt ; fed ea qux ctiam in bo~
num" aliorum tendunt : 4. Pacem cum iis, qui invocant Dominum dc
corde puro, id eft, cum veris De 1 cultonbus.
VerU 2 3. Stulta^ autem ejr tnerudtta* qu${liones rejice 9 fiienf
ea* gi^nere pugnaA.
Membrum 3. Ut devitet quaeftiones , ex quibus ad veram fapien-
tiam & Chriftianam sediricationem nulla fit acceflio. Rationes admo-
nitionis funt tres. Sciens~J Ratio prima, Quia rixas & contentiones
pariunt , non fine difpendio pacis & charitatis Chriftianae.
Vcr(. 2\. Servum autem Domini non oportet pugmre , fed placi»
dum ejfi ergx omnes, aptum ad docendum tolerantcm malo>\
Ratio 2. Quiahtigatio non decet Minifirum CbrisJi, qui ipie mo*
deftiflimus fuit, & Dominus pacis.
Afarfaetum ] Ratio 3 . Quia decent Miniftrum ccntrarix virtutes*
quales enumerat quatuor; 1. tft manfuetudo erga omnis generisho-
mines , quas comitatem & arTabilitatein contmet : 2, Aptitudo ad
docendjm, ieu animus pfonus ad docendum potius quam ad cogendum:
3. Patientia erga malos, ut a veritate averfos acprotervos, maniue-
tud.ne vincat , iiqua fpesfit (alutis eorum.
Verf 25 Cum Umtate erudtentem eos qui contrario animo fhnt
ajjecli, ccquando det eu Dem ut refipifcentcs agvoftant veritatemz
4. Mod^ftia In corripiendis diverfa fentientibus , ne eos ftatiin
afperioribus verbis excipiat, fedcum manfuetudine do&rinam iis pro-
ponat faiutarem, & fic corripfat, ut intelligant fuam emendationcm
Sc ialutem quxri. Rationes cur ftudere debeat huic ultimae virtuti,
feu modeftiae in contentionibus , reddit tres : Si forte~\ Ratio prima,
Quia poiiibilh eft obftinatorum converfio , nec de ea temere deiperan-
dum. <Dei~) Ratio 2. Quki Dei donum eft refipifcentia & agnitio
veritatis 6V omnis tidei actus»
Verf. 26 Et e/apfi ex ~Diaboli laaueoy h quo captivi tenentur
rnentis fanitatem recipiant ad prgflandum illitM voluntatem^.
Ratio 3. Quiamiferatione digna eft eorum conditio, nam in iaqueis
Diaboli jacent captivi fecundutn Diaboli voluntatem adi, quam diu
yiium fucrit Deo, iiiud permittere.
Capat
Caput Tertium.
\0C Caftte pr^mu/iit 5 & confirmat Timctbeum, & in e*
omnes pajiores , adverfis falfos fratres , fchifmatices & hteretices ,
$* adverfm molcttias , ^** /JK creatuti tffent ,/ncem <Dei fcrvisl
I. DefriberJo ipforum tngnia & mores , <*rf veri% 8. 2. fow-
fokndo & armmdo eum adverfvs faljorum dottorum impetm & artes% ad fi*
nem^ qu.f ^iU fnnt capitii partes,
, TLlud autem fcio,fere ut extremis dicbus hflent tem*
VcrLl- pora molefttu.
Prima pars Capitis , & primusmodus prffmuniendi , eft praemonitio
de falfis rratnbus exorituris , & jam tum exorientibus : & de mole-
fliis quas ilh daturi erant, ut minus Lederent praevifae; Extremi dies
funt tempus quod reftabat poft Christi afcenfum ad ejus fecun-
dum adventum: Priemonitionisfummaeft, Tempora difEcilia& mo-
lefta funt , in quibus difficile flt confilium capere quomodo te grererc
debeas adverfus iftiufmodi monftra , qux ex medio Ecclefiae flnu pro-
dibunt , & cum quibus confli&ari, eft moleftiffimum : opus iguur
eft ut te armes.
Verf. a. Srunt enim homints /ui amantes^ avari, glorhfi^fr-
perbi, malediei, parentibm immorigeri9 ingrati^impuri^
Vitia quibus dediti funt plerunque , falfi fratres enumerat 19' ^rf"
muiD funt amantes fui , id eft , privatis ftudent commodis pofthabiu
ialute & utilitate aliorum: 2. Sfvari funt > feu amantes pecuniarum:
3 . lrfoltntes , faftuofi , feu gloriofi , qui internam animi fuperbiam faftu
produnt: 4. Suptrbi praeferentes fe aliis, eofque prarfe contemnentes:
5, Maledici , qui bonorum famam non morantur laedere ; 6. (Parenti-
lus n$n oke&ientes , id eft , defpicientes legitimam autoritatem eorum
qui parentum loco ab illis dcbent honorari : 7. Ingrati quos ne be-
neflciis quidem demereri poteris, ut vicem dileclionis tibi rependant :
8. Trofani, feudeftituti verofanclitatisftudio.
VerU 3. Charitatu expertes , nefcii fcederu , calumniatores , in*
ttmperantes, immites^ mtniml amantes bomrurrL^^
Z z z ?. A&a
558 Epift. ad Timotheum** 1 1*
p. Adeoetiam alieni k thtritxte ut ne naturs vincufa refpiciant : 10;
TerfiM, qui paetorum ik foederum non habent rationem, fed ea vio-
lant : II, Cxlumniatores , qui confietis criminibus aliorum innocenfiam
onerant : 1 2. lntemperantes , qui in quodvis genus carnalium volupta-
tum fefe effundunt: 13. Immites , qui ingenio funt feroci , & inhu-
mano: 14. ji bonk virU aliehi , qui ob morum difcrepantiam abhor-
rent ab amicitia bonorum, eofqueoderunt.
Verf. 4 Proditores, pracipitest tnflati^voluptatum amantes poti-
us tfuam amantes Dei ;
15. froditoresy qui amicos bene meritos periculis yitae objiciunt 1
16* Trotervi feu praecipites , qui feruntur quocunque rapit impetus cu-
piditatum: 17. Irfliti, qui fibi placent maxime ex vana opinione iux.
excellentise : i3. Qm fuis voluptatibus (Dei voluntacem & prarce-
pta poftponunt.
Vcrf. 5% Bahentes formam pietat&,fidqui vim ejwabmgarinu
Etiam iffos averfare^,.
19. Habentes ftecum pietatls , quam verbis & cultu pras fe ferunt :
cujus virtutem leu veritatem in operibus adeo non curant, ut abju-
rafle eam videantur : Hos jubet devitare , hoc eft, poft admoniriones-&
correptiones per cenfuras Ecclefiafticas leviores, tandem per excom-
municationem exclufos ab hcclefia , cavere & coercere, & qua pollet
'alia quavis prudenti ratione reprimere> ne quid detrimenti ab iis cz»
peret Ecclefia.
VerC 6. hx his emm funt ijli quiirrepunt in famiiiaty & cap*
tiva* ducunt mulierculat, onuHas peccatts yaclas cupiditatibut variisx
Pergit falfos fratres depingere, & in exemplo ahqucrum fui tem-
poris nebulonum, quafi intabella ante oculos eos proponere , qui ven*
tris fui caufa , callide ie fnlinuabant in alienas familias, & leviores
in genere mulierum captivas ducebant, & eas onultas jam peccatis,
adeo non exonerabant , aut llberabant, ficut promtttebant , ut etiam
majort fervitute grava?*ent , & peccata peccatis accumularent, Caufas
cieceptiorom harum muliercularumipperit duas : 1. Quia fosminaeifts
variis affeftibus & defideriis, quas rroderari non poterant, ferebantur.
\/'erf. 7> Semper difcehtes jj ftd qm uun{uam ad cognitionem
vsritatii vtnire pojpnt^.
Alieraj
Caput Tcrtium» 5J9
Altera, quia non contentae do<flrina ab Apoftolis accepta, prae curi-
ofitate & inftabilitate animi femper nova & ddideriis fuis nccomo-
data quarrebant, ideoque quamvis diicere velle videbantur , impofli»
bile erat eas ad fcientiam falutifer* veritatis pervenire.
Secundtu pars Capitis.
Verf. & ^uemadmodum autem Jannes & Jamhres refliterunt
Mofi, ita & bi rcfijlunt veritati , homines mente corrupti , repro*
bi arcafidem^..
Secunda pars Capitis, inqua confolaturTimotheum,feufidelem Pa-
ftorem adverfiis mali hujus erricaciam ; idque argumentis 10. Quae
omnia probant coniolationem ab eo admittendam efle in mediis cer-
taminibus. QHfm^dmo^urn] Argumentura primum, Quia idempatiuntur
veii Paftores ab his impoltoribus , quod oiim Mofcs & Aaton pafli funt
a Magis Egyptiis fub Pharaone : Quorum nomina, Apoftolus ex Spi»
ritus Sancti infpiratione edo&us defcribit in ipforum ignominiain
perpetuam , & aliorum tcrrorem.
Vmtati~\ Arg. a. Quia iftiufmodi homines veritatis funt adverfarii,
& paftorura verorum etiam propter veritatem hoftes.
Compti^ Arg. 3. Quiacum fint mente corrupti , qaimentis Judici-
um vitiofis affe&ibus habcnt depravatum, & reprobi circa fidem, qui
anirai fui obftinatione , & corrupto Judicio viam fibi ad fanam fidei
dodrinam prafduferunt , jninus debent veri paftores eorum Judicium^
& fententias morari.
"- Verf. o, Sed mn procedent amplita : nam amentia ijlorum evu
dens erit omnibus ut & lUorum /uit^.
Arg. 4. Specialiter fpeftans eos impoftores de quibus exempli caufa
loquitur , quia amplius non ferent res fuas clam Ecclefia , nec fic profit
crent ut hypocrifi fua imponant omnibus , ( quafi orthodoxi efleat ) fi-
cut prius fcxerant. Statuerat enim Apoftolus excommunicationis nota
ipfos infigniendo , amentiam eorum omnibus mamfeftare.
Veri. 10, Tu verd affequuttti es do&riaam meamy viu me&
rationem% propofuum^fidem^ lenitatems charitatem, tolerantiam^X
Ycri. 11. TtrJeaituthneS) affitcliones qu& mibi acciderunt AntU
Zzz 2 nhi* *
5#o Eplft. aJ Timotheum» II.
- cchUt /cottii, Lyftris : quaj perfcquutionej fuflinuerim : fcd exomai-
bm erifuit me Dominm.
Arg. 5. Confolatioiiis & confirmationis Timothei adverfus hos im*
poftores, Qvna Pauiumhabebatvivum dc familiare exeroplum , Primo
virtutum qu<r requiruntur in paftore , in doctrina, vita, & fpecialibus vir-
tutibusiilis quatuor, quascnumerat.
Secundo in perfecutionibus , quas nominatim in tribus oppidis fufti-
nuit pro Euangelii defenfione. Tertio,in lstoexitu, & liberatione ab
omnibnsillis moieftiis , per Dominigratiam.
Verf. 12. &ed & omnes qut volunt pie.vivere in Qbriflo Iefu^
ferfeqmtionem patientnr*
Arg. 6. Quia eft communis fors non foliim paftorum, &d & omnium
Chriftianorum , ut propter Euangelium moieftias, & perfequutiones
patiantur.
Vcrf. ij. Improbi autem bomines & impoftoresprocedent in pe.
jus, ttim [educehtcs- alios^ tnm feducli ipfi.
Arg. 7. Quiacaveri nonpoteft^ quin obftinati impoftores , & faltl
fratres ptoriciant in pejus , feque ipfos & alios erroribus fuis in perditio-
nero ducant}quodTimotheum icire & confiderare referebat,ne fe nimium
torqueret, fed alta De i Judicia revereretur, & feipfum confolaretur.
Verf. 14*. i^it tupermane in tis qua didicifii,& <ju* tibicon*
credita funt\ fciens a cpio didicerii :
\Arg-.8. Per hortationem propoiuum , Quia curandum erat ipfitan-
fcura ut fldeliterfungeretutofficiofuo, & depofitmn Euangeiicae doftri-
caspro vniii cuftodiret.
Saen^ Arg. 9. ConfirmansTuperius, quia d^ veritate docTrinarCce-
leftis fatis edo&us erat per Apoftolum Christi , quem pro Apoftoio
probatum <3f compertum habebat.
Verf. 15. Teque a- pitero facra* litera* novijfe, quate poj/unt fa-
pentcm reddere in fdute^per ftdem qu<t eft in Cbrtfto Isfu.
Arg. to* Confirmans hortationem propofitam verfu fuperiori , &
fimul etiam thefin probans , DocTrina quam didicifti i me , & defcn-
dendam jam habes tibi commiilam ,. Scripturas facrs & P&pheftutiai
dodlrinac confentaneaeft. Ergo tu maneto in iis 4 Connxmator in vc-
sitatc & confolationem habeto.
Oiae
Caput Tcr::im. J6*i
Qtue te pcjjkht ]] HoC Argumentum difatat ex quinqj his confiderationi-
bus : i. Scio ce inftitutum, & familiariter verfetum m Scripturis i pu
2. Scriptura potett. tibifapientjam lalutarem mtniftrare, quar in cogtli-
tione 6c fide Iesu Christi confiitit.
Verf. 16. To:a Jcnptwa divinitm efl ittfpirata 5 d* itfito *^
docirinam ? ^ redargMtionem , 4^ correclioncm , W inttitutio»
nemy qu£ eft in juflitia-/.
3. Scriptura tota eft divinitus infpirata , ideoque divinam plane au«
toiitatom habet. 4. Scriptnra tota facit ad vera docenda, & falfa redar-
guenda in iis quae ad fidem pertinent , & ad lnalorum morum cor-
tectionem , & in bonismoribus inlhtutionem.
Verf. 17* IV* perfeciu* ftt homo T)ei , rfd omnc opw bonnm
perfecle inftruclus.
5. Denique Sciiptura, hominem ©<?/, feu Paftorem Ecclcfiae perfecfce
ijiftructum reddere poteft, ad omnes muneris fui partes, & ad brone
bonum opus, quod ab ipfo requirit Deus, five ad fuam,(ive ad alio-
rum falutem vcl Dei gloriam. Ergo manetoin his qus didicilh fe-
cundum Scripturas ame, cum Scnpturam habeas admanum3 ut prom-
ptuarium , unde defumas quaxunque te perfsctum , & perfecle inftru»
dnm adomneopus bonum reddant.
Caput Quartum.
V£ funt Capitis partes , In prima quafi Teflamen^
to condito gaviffimt hortatnr Timolheum , ut mweris fui
pxrtes fidiliter obeat, ad verf p. ln fecunda poHamm dz
tcbm privatis egit, aux itfnm & Timothcum fo&akam s
condudit Epijlolaw*
Verf. r. 0BuRoy Wtur eg° coram D*<> & Domino lefu Chi-
m M0* qui judicaturu* eH vivos & mortuos^in tllu^
Jlri iilo fuo adventu & regnofuo.
Hortatioui ad muneris fui partcs obeundas prarmittir obtefhtionem
gravem iU qua Tuaotheo ponit ante oculos : Primb , Dei roa-
jdhtem 1
%Sz Epift. ad Timotheum4 1 1.
jeftatem : *« Dominum Iesum Christum: 3. Tribunal Chri-
sti , coram quo redditurus erat rationem Minifterii fui, una cum
reliquis in novillimo illo die judicandis : 4» Gloriam illam Ch r ist i9
quamin illuftrifuo adventu, ®m fui plena manifeftatione omnibus
oftenfurus erat,
Vcrf. 2« Pradica fermonem injla tempeftivl , Intem^eftive %
AYguey objurga^exhortare cum omni lenitxte ejr dsclrina.
Ipfa hortatio in qua quinque requirit orficia : 1. AHiduitatem in
praedicando: 2. Ut Itrenue contendat contra omnia obftacula : 3. Ut
fequatur non tantixm occafiones pradicandi, quaccum ipfius commo-
ditate, vel cum torpentis populi otio confiftant , ied ut nullis parcens la-
bonbus exftimulet feipfum; & populum ad vanas mundi occupationes
nimium properantem quafi manu injecTa , fiftat , omnes folicitans ad
unicum illud quod neceilarium eft > quaerendum : 4. Ut omncm lapi-
dem moveat pro concione , ad populo perfuadendum , ut proficiant in
fide & obedientia Christi , non iblum veram do&rinam prxdicando,
Sc falfam doclrinam redarguendo, fed etiam malos mores increpando
& comgendo , & hortando feuobfecrando ut pie , juftc & fobne vivant:
5. Utzclum& fervoremin reprehenfionibus temperet , & condiat le-
tiitate: cefutationes veroerrorum muniat & fulciat folida do&rina, ne-
labor fit irritus,
Vcrf. 3. Nam erit tempus quum fanam doSrinam non tolera*
bunt, fed auribxx prurientes, ipfi fibi profuk cupiditatibm €oacer-
v/abunt doclores,
Rationesfubrungit exhortationi quatuor: prima, Quia inftabat tem-
pus, quo multi defe<$uri erant a docTrinae finceritate, idcitco neceife
erat ut Timotheus diligentiiis incumberet officio fuo : Dcfeclionem au-
tem hanc a fuis quinque partibus , feu gradibus defcribit. Gradus
primus, Sanam do&rinam non fuftinebunt Christi profeiTores, nori
ferent vitiorum fuorum reprehenfiones , aut ad virtutem hortationes»
nec quicquid falubre & falutiferum ipfis efle poilet : Gradus 2 Defi-
deriis feu cupiditatibus carnalibus mordicus adhxrebunt : Gradus 3*
In cordibus fuis odio habebunt veros Paftores, tanquam communes
hoftes , & ut ipfos coerceant multos coacervabunt fibi dodores , qui
populi cupiditatibus adblandiantur: Gradus 4. Non fapiet ipiis anti-
<oua Dbi veritas ad pietatemJ& vit* novitatem faciens* fcd excuri-
oiitate
Caput Quartum. 5$j
ofitate femper aliquid novi audiendi, qua:rent fibi palpones, qui pru«
rientes aiues ipforum fuaviter fcalpant, ac demulceant, prae fe inte-
rim ferentes Chriftianae doc~trina?,&" religionisftudium non mediocre.
Verf. 4. Et aventate quidem aures avertent y ad f&bulas ve«
ro convertentur.
Gradus 5. defecTionis; Aperte profitebuntur fe impatientes eiTe au-
diendi feveros docTores veritaus, qui ipfis nihil canant prsterquam quod
ex facra Scripturadidicerunt, & convertent fe ad audiendum eos qui
commenta hominum , fbmnia fua, hiftorias, hominum fententias 6c
flofculos , figmenta * frbulas & legenda, pro concione proferent.
Verfi 5. i-At tu vigiU in omnlbus 5 perfer , opar perage Euw*
gclift*» minifterii tui pleriam fidem facito.
Hinc infert & repetit hortationem , ut Timotheus tantd magis invigi-
let , & omnes partes orficii faciat , in laboribus & afflicTionibus fe obdu-
rans » nec adveriariis, nec pericults ullis eeder.s.
Eu<mgtliit<z~\ Hortationi repetita? mifcet alteram rationem , Quia
decebat eum Euangeliflam agere , hoc eft , plus quam ordinariuin
docTorem , & nihil omittere eorum qua? a fldeli Euangelifta jure
exigi poflent.
Verf. 6* Nam ego jam lihor t $ tempus me<* refolutienh infljt^
Tertia hortationis ratio, Quh ha*c eft qua(i teftamentaria hortatio Pau-
lifenioris, cujus confortio Timotheusnon erat diu ufurus, (nam hax
profert quafi jam moitem pro Chri sti Euangeiio obiturus, & brevi
iolvendusexmundi&corpufculi carcere , ut libcr ad Deum evolarct;)
ideoquehortatio hxctanto altius imprimendaetat Tirnotheianimo.
Verf* 7. Certamen illud pr<tclarum decmavi , curfum confum-
mavi9 fidem fervavi.
Ratio 4. Ab experiemia Pauli hortantis^ qui Minifterii fui curfum
;am fere abfolverat , & certamen in eo decurrendo non modo non
moleftum, fed etiam confolationis & bona: fpei plenum expertus erat, &
qtiod fupererat decurrendum , in hoc ftadio confidebat gloriofum fu-
turum. Hoc argumenturn quinque ipfius membrispropohtis, explicat.
Membrum primum, Certamen iufceptum ia Apoftolatu & jam pene
abfolutumjVocat bonum ccrtameny ur-Timotheus fcirct fe non erubefceie
labores, a-fflicTiones 6c perfcqtiutiones quas fuftinuerat.
Membrum 2.. Gratulatur fibi de curiu confummato , qnafi voti
compos
5 $4 Epift. ad Timetheum. II.
compos Jam faclrus, & metam jam prope alTequutus eflett Membrum 3,
Laetatur quod duci fuo Christo fiddem militem, per Dei grati-
am fefe prsftiteut in doctnna , & vita, jufiurandum militiie fax
obfervando.
Verf. 8. Sluod fupereft, repoftta eft mihi juflitig corcna, quam
reddet mihi T)ominus in tllo dte , jujlus ille judex : r*on fofom
autem mihi , fed ey omnibus qui expetivertnt iUuftrem ilium tpfi-
us adveniurrL^t
Membrum 4. Quoad tempus futurum profitetur fiduciam fuam d&
gratuita mercede , quam Dsus gratis promifit omnibus fidehbus , 8c
ut juiUis judex, juile fimul& ex gratia rependet, non ex merito ullo
noftro, fed priora dona fua gratuita pofterionbus gratuito cumulando,
Membrum 5. In quo Apoftolus exemplum ad u(um Timothei,& omni-
um fidelfum accomodat, quod corona jufcitiae non eflet reddenda fibi fo-
li , fed omnibus etiam qii iludendo ea facere quae placent Domino, de-
clarantfeexpeclare, & diligere Domini adventum.
Secundd-» pars Cipitu,
Verf. 9, Stude venire ad me citb:
Secunda pars Capitis , In qua de rebus fuis privatis , qus inter
Tirnotheum & ipfum intercedebant , & qu^e Timotheum fcire de
ipfius negotiis referebat, agit.
Articuli autem hu jus partis iepte-m funt : 1. Eft de adventu Timo-
thei, quem ( li Ephefi jam eraty revocat Ephefo, poiiquam fatis ibi
\\xki\z vifus efr.
Verf. 10 Nam TSewM me dereliquit^ amplexus pr^tfens fecn-
lumy & profeclus eft TheJ/alonicam: Crefcens in (jalatiam, Titus
in Dalmttiam^t
Verf. 1 1« Lucdsmecum ejlfohts, dM.arcum ajfumptum adduc te~
cum t esl enim tnibt perutilis ad winifteriurrL^ :
Maturandi adventum Timothei rationes reddittres: Prima a pau*
citate comitum Sc adjutorum, quibus jam deftkuebatur : Nam De-
maspertarfus penculorum & afilidionum,quibus Pauli comites obnoxii
erant, & crebro exercebantur iui otii & fecuritatis gratia, & hujus
vits commodcrum amore duftus , Pauii & Euangehi ab eo ;am pub*
iice
Caput Qiurtum. 56*5
Iice defenflcuram privatis commodis poftpofuir/TheiTalonicam profectus
ubi fecurius poilet agere. Crefccns legatus inGalatiam profecftus fuit, <5c
Titus m Dalmatiam, Euangelii propagandi cauia: Ita ut folum Lucam
medicum in comitatuhabciet -> Advenientem autcm Timotheum jubet
fecura adducere Marcum Barnabae coniobrinum, vel nepotcm ex iorore ,
qui ufibus Apoiloli commode inlervire potcrat.
Vcri. 12 Tonb Tychtcum rntfi tphefum^,
Ratio 1 Quia Tychicum miferat Ephefum, quod dicitur fine relatione
id Timotheicommorationem in eooppido>unde dubitari poteft *n Ephe»
fi tunc fuerit Timotheus,dum haec fcnberentur.
Vcrf. jj4 Tenulam auam reitqnt Troade dpnd Carpum % adfer
0U*m vemes% & iibros mixtme mewbranae*
Denique, rationem adventus tertiam reddens, jubet advenicntem Ti-
rcotheum, pailhim, ilve arculam in qua aikrvabantur Jibri, vel membranjc
fecum arftrie, quibus tum opus habebat. Utrum vero pallium, an arcuhm
intcliigamus,nonmuitum mtereft, modo iciamusDEuM, nec dedignari
res iuorum iervorum minimas cuiarc, neclocum in quo mentio ipfarum
fiat, in libro iuo, recufare.
Vjrf. 14. ^Lxander faber trarius tnulta mala mibi exbtbuiti
reddat ei Dommns /ecttndttm fatia ipftus,
Vcri. 15. Sluem & t* cave , vebcmenter enim rejlith fermo-
nibtu noftrit,
Articulus 2. Alexandrum fabrum Euangelii hoftern fpecTat, qui Apo-
ftoio prsdicantivchementer rcftitit, Apottolumque vexavit,cui cx zdo
recJte compohto, ia SpirituDEi, imprecatur divinam ultionem, ut ho(U
mahtiofo & obftinato ; Timotheumque mcwet, ut caveat fibi ab co, nc
fimili ab co injuria amceretur.
Veri. i6t ln prima mea defenftonenemo miht adfuit} /ed omnes
tne deferuerunt: 1 nc 1II1* imfutctnr)
Articulus 3. Commemorat notabilia tria, qu* fibi contigerunt in prima
fua defcnfione, quando primam omnium ad Tribunal Ncroms caufani
dixit : Primum eft, quod nuilus in Romana Ecclcfia lit auxil.atus (it>i, aut
patrocinium dbi prarllitent (quod indicio efle pcteft Pctrum nonibifu-
iile, nedum Epifcopum Roma: fuifle,) quam defertionem fuiex inhrmitatc
Romanorum profcttam mterpretatur, ideoque fe interccflorem apud Dz-
um opponit pro iis, ad veniam iliis impetrandan?.
A a a a Vcrf 17
566 Eptft. ad Timotticum* I L
Verf. 17. Sed 'Uominus mihi adfuit ^ & corroboravit me% ut
per me feret fides prtconii quod audirent omnes Qwtes ; & ere-
ptm fui ex ore lconis.
Alterum eft,. quod Dominus ei auxilio fuerit, in defenfione caufar
fua*, & gratia fua etim adverfus omnes accufationes fuftinuerit, cujus ra-
tionem reddit, ut fic Dom i nus prxdicationem Euangelii apud Gentet
illuftrius confirmaret, & commendatam dareu
Ex ore~^ Tertium eft , Quod eripuerit eum Deus ex praefenti pericu-
lo mortis, (feuex crudelitate Neronis, & adveriariorum, quiipfumac-
tufabant,) tanquam ex otc Leonis.
\eri* i8# Et eripiet me Vomintu ab omni opere mah^fervabit*
que re<rno juo celefli ; cui gloria in fecula feculorum. ^m /z_.
Quartum eft, Quodhoc experimentoconfirmaveritipirfidem Dniis^.
fore ut confervaretur,ne periculo qnovis territus, uLlo malo opcre fe poi-
lueret, ufque dum in cceleftem gioriam Deus iplum tra. sferret, quo no»
inine De o gratias agit cum fiducia.
Verl. 19. Saiuta Prifcam & Aquilam, rjr Onefiphori ' familiam.
Yej-f. 20» Eraftut manfit Qonnthix Trophimum autem reliqtd
Mileti ^grotantem^,.
Verf. 21, Stude venire ante hyemcrn* Salutant te Eubulus ejr
Tudens, ejr Linm& Claudia, ejr Jrutres omnes,
Articulus 4. Continet iaiutatione* miflas ad Prifcam, feu Prifcillam, &
maritum ejus Aquilam, & ad Onefiphori familiam.
Ttofbimum ~] Articulus 5. In quo ad maturandum iter Timothei, facit
mentionem ablentia? Erafh & Trophimi, qui ipfi miniftrare, & Timothei
vicem fupplere potuiiieut
Sa!uut~] Articulustf. Salutationes continet miffas ab aliquot Sanftis ,,
<jui Roma?,& cum Apoftoioerant dum ha*c fcriberet.
V cr!» 22. T>cminu* Iejus Chnjlut fit cum Jpiritu luo. Gratia
qus fit 'vobifcum. i^me?i^j,
Articulus 7 Qaudit Epiftolam optans prafentiam Christi cum
Spiritu feu Anima Timothei : & gratiam comprecatur toti Ecclefia? ,
cujus mteierat icire doclrinam in hac Eprftola defcriptam, ut m3jori cuiri
leverentia Tknothei minifterium admitteret, & autoritatem agnofceret.
EXPOSITIO
EXPOSITIO ANALYTICA
EPlSrOLM PAULI, AD
TITVM-
Summarium-j,
VM /«Creta Infuld^qu* & Candia dkttut\
Scdfji* furdamenta taitum jeciffet Taulm, alio prope-
rans , ficut Gentium Apojtolum oportebat^ Tito profe-
cjttendi operts partes, tanquam Etungelislce mandavttat,
Verum quum faulm firet eum a quibufdam contemni,
& in contemptum a refratiarivs adduei porro potuijfe ,
tanqttam aliquem ex vulgo Taftorum, Vaulm autorita-
tem ei conciliat, & fuam ei quafi perfonam imponit, tam
in cremdcs viinisiris , quim in tota reliqua Ecclefi* adminiftratione , eumqut
ad optcs Domini peraoendum inftruit & animat. EpiJtoU , prctUr Vr<e-
fatior.em & Condufionom^ tres funt partes , pro numero Cipitum. Prima ejl
de electicne Minislrorum , Capite primo. Secunda ejl de cjficiis fingulorum
erdinum in familia^ Capite fecundo. Tertia esl de commmibm ojficin om»
mum Cbriftianomm f Capite tertio,
P
Caput Primum.
08 7r4fationem, ad verfum quintum, inftituit Titum de
fattorum deletla balendo ; ojtendem qui fint admittendi , ad verfum
deciilium : qui vero repudiandi, ad finem.
cpAulin fervu* 'Dei , Apoftolus autem lefu Chrifli fc*
cundumfidem ele&orum Dei>& agnitionemverita»
Verf.
tu qu<* e[i fecundum pietatem^ X
Pra:fatio tria continet : Primo , Defcriptionem Scriptoris, verfi i,
2, 5. Secundo defctiptionem illius ad quem fciibitur j & tertio ,
^alutationem cum benediclione Apoftolica, verfi 3, 4.
A a a a 2 In defcri.
568 Epift. ad Titum,
In dcfcripfJMM fcribemil Pauli, «aforstaire/iis aflbtitur exhiso&o;
I. Quod fit ftrym 2>ei7 idque aiiitmatur contra Jud«co>, qui dtfer*
tqfcm Patrix relfgionk eum calu nniaban.ur : 2. Quod fit Apojlolus
I e su Christi , qui immediata legatjoric ad omnes nationes , (upre-
mutn Minifteni gradum i:j Ecclefia tenebat : 3* Quod ipf-us dodtrina
congruat cum fide Abrahye & Patrmn, omnidmque Eledtorutn, quam
nemo Electus non reciaeret, nemo nifi rcprobus rejiceret, qiippe qux
nihil pne ter agnitam & compertam ab Ele&is veritatem contineat, quas
hcminesad pietatem, & purumDEi cultum mftituit.
Verf 2 Ad $em viu &tern& , quim fromifit "Dem ille men*
tlri nefcius^ ante tempora feculariaypAtefeat autem temporibm fuisl
Doctrinae fuas elegia & fux authoritatis argttmenta rdiqua adiit :
4. eft, Quod vivam.j}em vitas aeternae afferat credentibus* f. eft, Quod
nititnr ttilimordo <Dei t qui Kffiit mn.tiri , feu quem impoflibile eft men-
tiri, five dicendo quod non eft, five non eifjciendo ut fit quod dicit ;
6. Quod antianijjima fit hujus veritatis origo, quatenus Deus promifit
vitam actern3.m , non tanriim initio mundi pradicando eam primis p&-
rentibus in Paradifo, fedetiam pacifcendo deea ante conditum mun-
dum cum F.iio defignato Mediatore noftro , in fxdere redemptionis:
7. Quod pmdentijfime revelata (it hxc veritas , hoceft, quod gradatim,
& prout temporibus accommodatum Deo videbatur innotuerit , nunc
vcrd in apertum produ&a fitper praedicationcm Euangelii*.
Verf. 3 VideluJ fermonem iUum fuum^per prtdicatiomm qu*
toncredita ejl mim ex mandato Servatorii nojlri Dei ; Tito germa*
no filio in communi fide^,.
8. Quod hujus dowirinas prsdicanda2 provincia ex fpeciali ordinatt-
onc & delegatione Servatons noftri Chri sti , concredita fit fibi\
Atquehazc defctiptio eft Pauli fcriptoris Epiftolat: Sequitur defcriptio
Titi ad quem (ctibitur , qut filius germanus Pauli vocatur , non fe-
cundum carnem , fed Prtmo fecundum communem fidem , quam
haufit ex Apoftoli do&rina , cujus etiaro difcipulus fuit , & in iphus
comitatu quotidianus Auditor: Deindc, quia impreflionem fidei ab
Apoftolo pr*dicatse, &plene> receperat» tkin Dodnna iuaad vivum
expretlerat 1 denique,quia vitae inftituto * & moribus,. Paulum quafi in
iraagine referebat.
Caput Pfimum* $te
VcrC 4 gratU fic tiW, mifericordia, & pax k Dea Tatre> &
J^omtr.o len Chrijlo Servatofe nofl*o.
1 11 falutatione bcncdicit Tito , a Deo pcr Christum , optando
& appltCtndo ipfi, Piiino gratiam>i& clt, dona Sp i ritus Sanch, &
3dlaiutem, & ad vocat.oncm in Miniitcrio neccffina : a. Aiiffricor-
diam , id eft , rcmiliionem peccatorum , feu dcfcctuum in exercitio
donorum ipfi datomm : 3. Paccm , id rft , fclicitatem gradathn cx
fonte gratiae per dona (alutifeFa, pcrficiendam.
Verf. 5. Hujm rti gtaia rel/qui te tn Creta, ut que reliqua
fiwt perga* corrtgcre, ey conRitua* oppidatim prejbyteros y jicut e-
?o tibi mandavi t
Prxmirta hac prarfatione , ut de eligendis Miniftris inftituat Titum,
primo loco repetit mandata tria qifce difcedens a Creta Tito dederat
in genere : 1. Ut Titus abfolvat in Eclefiarum conftitutione , quod ab
Apoftolo inchoatum erat 2 Deinde ut oppidatim in unaquaque civi-
tate , in qua fideles nuper converfi habitabant, conftituat Prefbyteros,
id eft, omnes Ecclefis gubernatofes ordinarios: 3, Ut inhocnegotio
non agat pro libitu fuo, kd regulam fcquatur ab Apoitolo priefcriptam*
ficutille ordinaverat.
Vcrf. 6 Siquis ejl inculpatatj mius uxorii vir , liberos habens
Jide/e/9 non obnoxios crimtni luxtu, vel qui non fint rejra&arii
Secundo loco Prefbyterorum llve Gubernantium tantiim , fivepraete-
rca docentium, requifita ponit tria: 1. Ut nulla infamia notentur,
quacillisautoritatemderogaret, Deinde ne Polygamias vitio (iistem-
poribusnimisfrequenti) laborent : Et dcniquc, ut totam fuam domum
habeant honeftse , & caltae difcplinse fpeculum, id ell, liberos in flde
educatos , temperantiz & frugalitati afluefactos , alienos a luxu profufo,
& qui obedientrsc exemplana cftcnt : ad componendam enim famil:am
Prefbyteri multum facerc exiftimabat, fi uxor & hberi mteliigerent,
ex ipiorum malis moribus conjeclura fa:ta,atceri pofk Patrem familias ab
omni Ecclefiaitico munere.
Verf. 7 Cportet enim kpifapum incutpatum ejje, tanquam Dei
difpenfatorem : non (tbt pertinaciter placentem , non tracundum 9
Bon vinofum, non percufforem* non tnrpiter lucri cupidu^- .
Jcrtiolcco, Quia exPrcfbyteiis^illi «jui laborantia Verbo& Do-
ctrina
57° Epift# ad Titum.
ftriua prarcipuum tenent locum: proprietatcs hu/us prefbyteri , quem
Epifcopum vocat, recitat duodecim, de quibus in Epiftoh prioti ad
Timoth. x. Opoicet i criminatUne jnfta cfle immunem > ne autoritate
deftiruatur, imo vero adeo immunem, ut nihil in eo reperiatur in-
dignum xconomo Dei, qui tanto longius a crimine debet abefle,
quam alii, quanto fan&ius eft hoc ofiicium: 2. Oportet efle minimi
pwfrAttum , vel qui fibi pertinaciter placeat ; quia qui fibi nimium pla-
cet , paratus eft ad aiiis omnibus difpiicendum s 3. Oportet mn effa
iractwdttm, quia inrlrmitates popwii Dsi non poterit ferre, vel curare
is qui iracundus eft ; 4. Oportet aiienum elTe ab ebrietatt & compo-
tationibus : 5. Et aiienum i contenthnibm & pugna : 6« Et alie-
num eb avaritia.
V^rf' 8. Sed hojpitakm ybonorum amantem 3 temperantem^ju*
Uum, pium9 contmentem~>k
Boc conhrmat, quia requiritur ut pro facultatibus paratus fit excipien-
disperegrinantibus, aut exuhbus Dei fervis; 7. Ut bonos feu probos,
qui prag aiiis eminent in pretio habeat. Indicium enim eft hominis mini-
we probi , qui probos quovis pratextu odit : 8. Ut fit in omnibus mo-
deftus, fobrius, fanarmentis feu prudens: 9. Ut fit juftus ; qui uni-
Siiique iuum cupiat reddere : 10. Ut (it pius & fanclns , qui vita & con-
verfatione fan&itatem aiios doceat : 1 1. Ut fit continens & temperans,
qui dominiura exerceat in fuos affcctus & appetitus»
Verf, 9. Tenacem fidelu iliim fermonk qui ad doBrinam facit%
ut pojfit etiam epchortari per doBrtnam fanam , tjr contradicen*
tes convincerc^j*
12. Ut non tantnm confuitus fit Theologi# % fed ut per fidem veritati
firmiter adharreat , utnon tantura pafcerc poilit gregem , fed obtu-
rare os iupis oggannientibus,
Secmdcu pars Capitis.
Verf. 10. Sunt enim multi refia&arii, & vaniloqui , & men-
t'mm dectptores% maxime ii qui Junt ex Circumctfionc^,*
Altera capitis pars, in qua fimul rationem reddit tantae diligentiae
.& curse , in eiigendis Paftonbus habtndae, nempe, quia abundabant tuti
sem^oris faifi docioics : fnnuietiamdcicribit eosquos rejici vellet ab
hoc munere,
Caput Primum. 571
hoc munere, ex quibus funt: 1. Jmmori^eriy feu refraclarii , qui in
ordinem fe cogi nonfu(tincnt,& fubjecTionis jugum excutiunt* five Irc-
stjterii, (tve alius alicujus legitimi judicii, vel qui fe fubtrahunt autorita-
ti five naturali, fivc politicx , cui fe iubjiccre in DoMiNodebent :
a. rdr.Uoqui, qui ambitioia? oftentationi dediti, inanes tantiim argutias
iecTantur, vel fpeculationes frigidas & nugatorias, qux ad pietatem, &
De 1 timorem nihil eonducunt. 3. (Dcceptores9fei\ mcntium feduclores,
qui vel corruptaiua dotlxina EuangeLium adulterant , vcl illeccbrisfuis
rhetoricis & icholalticis, mentcs hominum ita demulcent,& quafi incan-
tant , ut non amplius admittant falubrem docendi modum : Cujrs
generis , Exempli caufa, Doctores Judaros indjgetat , qui Cretae iu-
tiUgcnx erant.
Verf. 11. J^uibtu oportet ot obturare: qui tctw durnos fubvcr-
tunty docentes qua ndn oportet^ turpis lucrt grati^,
Hos non refutandostantiim monet, fedetiam prohibendos, ne publice
vel pnvatim doceant. Rationesreddit feptem; Ratio prima, Quiafamilias
tctas afana doclrina alienabaiV, & in perditionem devolvebant, idque
vci docendo errores, vclgeneralem doclrinam male applicando ad homi-
num cupiditates fovendas, idque turpis lucri caufa.
Vcrf» 12 Dixit quidam ex ipfir , proprias ipforum propheta^
Cretenfes (emper mendacesK maU ftr&^ ventres pion.
Ratio 2, Quia ingcnium Gentis fu» fequebantur, mentientcs, otio de-
diti, ventri & gulx iervientes., ut bcllix- Quod probat Teftimonio
Poetae Creteniis , Callimachi vel Epimenidis, cui Teftimonio Paulus
ipfe funragatur.
Verl. i^ Teflimonium hoc efl verum% quam ob caufam cos re*
darguito pracift, ut fani fmt in fide^ i
Ratio 3, Quia fevera calhgatio iftiufmoii Doclorum & Difcipu-
lorum Cretenfium eis adhxrentium , conducebat ad hnitatem fidci
ipiorum procurandam & confervandam. Ergo arguendi & fevere ca-
(ligandi erant.
Vaf. 14 Non attendendo 'judakis fabulis , & mandatis homi.
num averjantium veritatem^^
Ratio 4. Ne alioqui Cretenfes attendcrent traditionibus fabulofis , Sc
«ommentis judaicisde iegaiibus Ceremonhs, & prsceptis iftiuJmodi
hominum^
57* Epifl^ ad Titum*
hominum , qui puram C h r i $ t i doctrinam non poterant ferre , fcd fer-
mento iuo corrumpere eaiu ftudebant.
Veri. 15. Omnta qutdem pura pttrhi pollutis autem & infide-
Ubus nibil efl purum% fed polluta e(l eorum& r*en> & confctentia.
Ratio 5. Quta Chriftiana ventas contraria ftatuit doctorum Ju-
daizantium prxceptis, pronuncians lcilic^t, puris omnia efle pura, id
eft , Chriftianis purgatis per tidem in Christum 2t peccatis fuis •
omnes cibos reliqualque creaturas, qu« lege cereinoniali immunds
erant, jam poit Christi exhibitionem hcere , ut bona confcientii
poflint rideles iis uti.
Tollrttu 3 R*tio 6. Quiaeadcm veritas docet , nihil pure ufurpari
poffc ab iis, qui pertidem m Christum non j'uftificantur,ied poilnta*
efle etiam iplorum mentes non renovatas, & confcientias, qua: failo
iplo* aDfolvunt 5 atque ita vanitatis arguit eos, qui cx ceremoniarunrt
obfervatione fmctitatem ftudebant comparare.
Verl. 16. "Deum profiuntur /e fcire , fed fa&is negant , quum
jint dhminandi) rjr re&cBes, & ad omne opm hnum rtprobi.
Ratio 7, Quia etiamfi Doctores illi profiterentur fe cuitores efle jDe I,
factis tamen negabant , quia jtiftitiae quae eft per fidem , & fruetibus
Spiritus adveriarii erant , abominandi quippe hypocrita:, advcrius Dei
veritatein rebelles, & inepti , per quos ullum opus bonum pcragere-
tur. Ex quibus rationibus conficitur falios iftos Do&ore« coeicendos,
ne publice vel privatim docere poffent.
Caput Secundum.
OC Capite a^itur de inculcanda falubri doftrintu ,
omnihuA fecunaum atatem^ fixumy & ordinem, uniuftujufi
ejue in famitia, fjr per qxam formari debeat ipforum? vita ad
fanctitatem, ad verf. II. Et qna firmari pofftt ipfortm
fides inDSl gratU^ ex qaa (tanquam ex fonte ) pmnanare
vult fruttui obedientU in ipforum co»verfitione , aa finerru
Verf. I. J\T tu tocjuere qiu decent fmam doftrinam.
Ut Doctorum vanitati facto (e opponat, precipit in
gene^-e ,
Caput SecuncJum, i 573
generf , ut Titus inculcet doctrinarn qua ad fanclitatem & faluter»
conducac.
Verl. 2. Vt fenes fobriifint, venerandi^ temperantes % fani fide%
eharitate, toleranttaL>.
In fpecie quinque prxcipit ; PrimO, de viris artate provecTis, ut doceat
feniores, & setate /amgrandes hax quatuor: 1. Ut virtutibus iux artati
convenientibusfeneftam luam ornent, nempeut Sobrii fint,ktemulentia
fibi caventcs : 2, Ut fint graves& venerandi, & a juvenili laicivia alieni 2
3. Ut fint temperantes, prudentej, id cft, ut in orani aclione moderate
fe gerant : 4. Ut in fide, charitate, & fpe per patientiam manifeftata,
fiM & miinme fimulati finr«
Vwrl. 3. K^dnm ittd^m y ut fint habitu qui [anftimoniam dece*
at , non calumniatrtcesy non vino multo fervientes f honejlatii
nugiftr&y
Secundo de foeminis natu grandioribus prarcipit, ut doceat matro-
nas hxc qiunque oiricia: ut, 1 . in amicTu lnceflu, & toto corporis geftu*
decorum iervent : 2. Ne calumniatrices fint, quae aliorum fam« iuis mets-
dachs noceant : 3 . Ne bibaces fint «.4. Ut Juniores doceant non aniies
fabulas, fed ea qust bona & honefta funt.
Vcri. 4* Vt ad (apientiam tntlruant adolefcentulas , ut maritos
fuos diligant^ ut liberos amenf :
V.ri. 5. Vt temperantes Jint9 purd^ domi manentes} bon<ey(ub-
jecl<e [uts viris : ne ferm» 1)ei blajpbemetur.
Orhcium 5. Ut uxores junioresfad quas accedere poflent familiari-
iis, quamMiniftri) doceant prudentiam & modeftiam, utque diligant
viros iuos, & liberos iuos amore ordinato & Chnttiano: Utque fint
tempeiantes, caltae, domus cuftodes, non vagantes extra familiam ,
benignx, & iuis maritis obedientes, ne do&rina Chriftiana male au-
diat proptt,r eas.
Vcrl, 6. <^4dole(centes itidem adbortare, ut fint temperantes*
Tertio loco, De adolefcentibus praecipitTito, ut hoitetur adoleicentes
ad temperantiam.
Vcri* 7. Per omnia teip/um pr&bens exemplar bmorum o/erum ^
in docltin*) tniegntatem, gravitatem-,*
Vcri- 8. Setmonemjjinum , ijui damnari nonpcffit: ut tjui. fe
Bbbjj ex ad.
574 Epift ad Titutn.
ex aJverfo oppomt , erubffcar' , rMl habens qucd de vobis Jim
cat mxh*
Quarto loco,T)e Paftqribus in perfona Titi> ineum finem, Ut meh-
us reciperetur ipforum do&rina , pracipit ut Titus feipfum praebtat n>
omni bono opere exemplar, ahis imitandum • fpeciatim vero, ut in dc-
drina oftendat integntatem purae veriutis, gravitatem autoritatis, & lo-
quendi modum aediticationi auditorum accommodatumttneat,ne advec-
(arius poffct aliquid in ipfo cacpere merito.
Verf. 9. Servos fiortare ut fuii Dominis fubjiciant fjfe , ut in
mnibwfint t:\%accepti% nonreffonfatores:
Verf. io# Nifil intervertentes , fed omnem bonam fid m o/len..
dentes, ut doclrinam Servatoris n&flri Dei ornent in omnibm^
Quinto loco de fervis prarcipit , Ut fervos inftituat d« orficiis : 1 Ut
fuis Dominis (, licet intidelibus ) fe fubjiciant, in omnibus licitis eismo-
rem gerentes: 2. Ut feryj ftudeant heris fuis placere, feu grata faccre,
nec illis refponfent, quando mandata ipfis dant duriora, aut fe verius quaro
jrqimmtilet ipfos cbjurgant : 3, Denique, nequid fufrurenturab heris,
fed Fideles fe prasltent in omnibus. Cujus rationem addit, ut dodrina
Euangelii ornetnr abiis inomnibus, & agnofcatur efle divtna, utpoce
xpx adeo erficax fit, ut ctiam homines rn duriflima conditione fervi-
tutis pofitos, conditionis fuae patieutes,& in vocatione probos & fideies
reddat.
Secundtu pars Capitis,
Verf. II, llluxit enim gratia il/a 1>ci falutifera omnibm b<h
minibus.
Altera pars Capitis de do&rina Frdei* quam fubnc&ft quafi fontem ,
ande hauriatur virtus ad praettandum prsdi&a orficia : nam orficia Chri-
ftianaeile non poflunt,nifi ex Christo per fidem haunatur gratia ad
prasftandum ea. Hoc enira intereftinteropera materialiter bona renato-
rum, & irregenitorum. Quod horum opcrafianta Dei inimicis, ex h-
beri arbitrii corruptis viribus, propter fines carnales, abfque voluntatis,
vel gloriae Divinae intuitu : illorum vero opera fiant a fervis Dn per
fidem reconciliatis, ex fonte falutaris gratise ChRisti ,cognitione &
virtute ad agendum haulta. Proponitur autem h*c fidei do-ftrina, pcr
jnoduin confirmationis prseceptorumy feu do&rkiae de moribus. Ratio-
nes au-
Caput Secundum. 575
ones autcm funt quttuor, qux omnes probant pradiftis virtutibus
ftudendum efle.
iSuxie^ Ratio prima, Quia Euangelium gratiar Dei afferens falu-
tem omms generis hominibus, promulgatuui fcu patefavtum, illuxit
omnis generis homimbus. Ergo xquum elt, ut omnis ordinis hoimnei
gratitudmem erga Dium in lancta converfatione oftendant, prxdictis
virtutibus ftudendo.
Verf. 12. Erudiens nos ut abnegata impietate & mundxnis
eupiditatibus , temperanter , & jujti, & (ii vivamus in pr*fertm
ts jeculo:
Secunda Ratio, Quia hoc Db? Euangelium non folum docet nos
qus orficia pradtare teneamur, fed cti3m inftituit o^uomodovireshauua»
mus ex fonte gratiae Christi, e* fontemortis& relurrectionis ip(ius,
ad abnegandam impietatem, & mundanas cupiiitatcs,& advivendurn
temperanter, quod ad nofipfos attinet, juftc quodad proximos,& pic
quod ad Dium (pectat: Ideo his orhciis praeuandis accingere nos
debcmus.
Verf. 1?. Expeclantes leatam illam jpem & iUuflrem illum ad*
<ventum glort* magni itliut ^Dei ac Servatoru noftri , nempe /£-
SV CHRISTII
Ratiog. Quiaexpeftamusvitamasternam infecundoadventuCHRt-
STi,quieft magnusDEus,unuscum Patre acSp miTuSan&o, &
Servator nofter. Ergo animari &excitaridecet nosad ttudendum, piae-
dictis &■ omnibusboius opcriDus,quae Deus requirit a nobis
Vcrf. 13- JZui dedit (emetipfum pro nobis , ut redimeret nos
al omni iniuuitate^ & purificavit fibitpji pipulum peculiarem flu-
dio/um bonorum overum^.
Ratio 4. Quta ideofe obtulit pronobis Chr 1 stus, ut nos redime-
ret erficaciter a pcccati (ervitute,& acquireret nos fibi quafi in peculi-
um , ut (tudiofi cflemus bonorum opcrum : Ergo niiiredemptionem vel-
lemusirritam efteerganos, neceflario renunciandum cft peccato, & ftu-
dendum praedicris virtutibus, & omnigenae vit£ novitati.
Vcri. 15* Hdtc loquere & exhortare, & argu: cum omni impe-
riot nemo te deftiaat-*.
Bbbb: Rcpetit
jfS Epift. ad Tltum.
Repctit mandatum de do&rina curanda, jubens, ut in his infi(latr
& immoretur, id eft , ut aculeos addat hortationura & objurgatio-
num cum autontate: Quam autorttatem ne defpiciat quifquam e*
Profefloribus, vetat, & ne ipte Titus quicquam admktat quod eum
contemptui exponeret*
Caput Tertium.
Ergtt Titum in officio inflituere^ in quemjincm ad-
dit alia ocio manaata.
v r SVSSere *?$*• ut Ke ftfyciant princh
patibus, ac potejiatibus^ ut obtemperenty
ut ad cmne oput bonum fmt parati ;
Primum mandatum, ut prascipiat Chriftianis omnibus , ut placidfc
cclant ordinem politicum , id eit , Ut fubjiciant ie fupremo Magi-
{Vratui*& Poteftati infenori , fect magiftratibus inferioribus a ut obe-
diant edictis & legibus politicis , & ad omne opus bonum , cui pra-
movendo conftituuntur Magiftratus,alacresfe pradtent & paratos.
V^rf. 2 A7£ cujusfamam ledant^ut fint a pugnis alieni , mode^
tati^ omnem exhibentes lenitatem erga qttofvis homtnes.
Secundum mandatum deoriiciis charitatis erga quofvis extra Eccle-
fiam, vel lntra eam: ofricia haectunt quatuor : i. Ut aliorum famae
confulant neminx maledicentes: 2, Ut fint i contentione & pugnis
alieni : 3. Ut moderationi & ^quitati ftudtant, parati (ubi opuseii}*
cedere defuoprivato jure : 4. Ut manfuetudinem & lenitatem olten-
dant erga quofvis homines etiam peflimos*
Verf» 3, Nam eramus qncndam & ncs amentesy rebdles^ erran.
tes y /erzientes cupiditatibut ac vci-iptatibus variis, in malttia &*
& invidta degentes> odic/t, alu atios odio profequentest
Rationes manluetuiinis exercendae erga quoivis rediit duas.
Pvatio prjma , Quia nos qnoque ante converfionera tales eramus,
qiiales nfiricfuht illi, nempe eraumsomnes per naturam multis nomi-
nibus adpandi inteiim tamen cupiebamus humamter 3* kniter tractari
ab omnibus 1
Giput Tertium. 577
ab omnibus : Ergo pari rationc agamus cum iis qui nondum convcrfi
funt. Morbos natuf* enumerat qunque : I. Eramus amtntes t qu a
mera vanita* efttotl hominum l3picn:ia, quandiu Dbum non cogno-
fcimus, ignoramus enim re&am rcgulam, & fontcm verum , & debitujn
tinem a&ionum noftrarnm ; 2. rebeUes , Quia nihil corum qux vel De us,
vei conicientia pr^cipit , faciunt homines per naturam, fedquod (ibi,
ip(is placet tantum ; 3. Errant es nempe a vera via qua: ducit ad vitam
a:ternam,& erroribuscteceptilongius a Deo indics receder.tes 4. ±cr~
vientes cum dcledatione cupid»tatibus & voluptatibus variis, quie re-
gnant (imuU & quafi per.vices imperium ortentant in omnibus irregcni-
tis: 5. tDejlitnti cramusvera diledjone Dei &proximi, degentes in-
malitia 6c invidi3, Utantes de malo , & trifhntes de bono proximo-
rum •, alii alios odio habentes , interim omnes & finguli odio De i
digniflimi eramus.
Verf 4. Sed poftquam honita* & erga bomines amor apparuit
Servatoris nojlri Dei,
Ratio 2. Quia nos quantumvis perverfi fuerimus, tandem per Dei
gratiam tamen converh fumus. Ergo debemus knitatem erga non con-
verlos exercere, & bene dc iis fpera-re, qui eadem divina gratia po»
terint fimiiiter converti.
&e»i£nitat~] Hanc rationem explicat, & gratiam nobis raelam in con-
verfione commendat , & probat undecim rationibus : 1. Ex caua re-
motiori bor.itate ledicet & bcnignitate Dei , quae in corrmodum no*
ftrum gaudet fefe exejceie & nobis bonum communicare* 2. Ex caufa
propinquiori, qtiae e(t ^a*;^*^»» leu dile&io iila qui Deus proicqui-
tur humanum gcnus (upra omnes alias creaturas : 3. Ex iplr.rument.Ji
caufa, (eu modo revelationis Euangelii, qucd non miniis graticie nobis
illuxit, cV fine noftra procuratione, vci opera editum e(t , quam ^ol
(unde nmilitudo liLucefcendi ducitur) oritur fine opera noitra fupet
ncs ; 4. A caufa ptoxima converfionis , qus eft eificax maiiifeltatio
De 1, ut Salvatoris, facla nobisqui fimul accordibus nollris (e minirC»
fiat, ronut judicem nofttum qui nos condemnct fcd ut Servatorem no-
fttum, qui nos (alvos prarltet iliico, per hanc fui nianifeftationem tiahit
cor noftrum ad fe, & convettit nos.
Vcrf» 5. Nen ex operibus jufiis qu* fecerimus ncs, fed ex fua
nu/ericorWm
578 EpifL ad Titum«
tntfericordia [ervavit nos per lav&crum regeneratims , & ren$
vationem Sptritus [anfiti :
Racio quinta a remotione omnium operum noftrorum, & omnis roc-
titi in nobis, aut noftris operibus, quse vel tempore praecefferunt erfica-
ccm vocationem noftri, vel qux praevideri, & quafi feciffcmtis, confidera-
ri poterant : 6» ExprelTe arrirmando mifericordiam efle :aufam (alutis :
7. Deum Autorem ftatuendo Sacramemorum, fcu mediorum Salutisex-
ternorum, & fiinul etiam Autorem regenerationis, feu renovationis no-
ftri; atquc ita medkorum falutis internorum, per quae perducimur ad
faiutem (idem intellige de aliis mediis) qu« non funt a nobis, fed i
Sp 1 ritu San&o, {eu De o folo Autore : Qui folus fine nobis lavacrum
Baptifmiinftituit pro Sacramento,& gratiam obfignatam per Baptifmum
( nerape ablutionem a lordibus peccatorum, & renovationem imagmis
I)Ei,infanctitate& juftitia ) folus operatur in nobis.
Verf. 6\ J^uem effudrt in nos copiofe per Iefum Chriflum ferva*
torern noftrum^ :
8. A gtatiarum Spiritus Sancti in nos copiofc efrufarum caufa
rneritoria, quae eft , 1e$us Chri stus Servator nofter : & fons aquo,
6c canaiis perquem, gratia Dei ad nos derivatur.
Verf. 7. Vt jufttficati tfftus gratia> haredes efficeremur fecun*
dum fpem vite tterna
9. A natura juftificationi? gratuitx , fiquidem non ex operibus /u-
ftihcamur fed ex Christi gratia: 10. Amodoadeundi vitam arter-
nam , ad cu/us pofleflionem , non ut emptores , feu mcrcatores , fed
ut haeredes conftituti, admittimur : 11. A cauia inftrumentali , fpe ,
feu fide • quae promiflionibus Dn gratuitis nititur, ( non meritisullis
noftris) & opera noftra prorfus excludit, fiquidem haeredes erricimur
vitac, lecundum fpem, quam De 1 promifliones nobis fecerunt.
Verf. 8* Ftdus eft hic fermo , & hac volo te affirmare^ ut ftu-
deant bona opera tueri qui crediderunt 1)eo > id ek <\ua funt honc»
fta & hominib^s utitia->.
\ erf« 9 Stulta4 autem quaflionesy & genealogias & contentio.
nes ac ^uojioa tegates cohibe ; funt emm-inutites & van*.
Tertium mandatum , Ut cum do&rina fidei cohjungat, cV proautori-
tate urgeat, doclrinam bonorum operum ex fontibus fidei educendorum,
curetque
Caput Teitium. 5:79
curetque ut fiddes, Patroni fint bonorum opeium, fiquidcm gr.,tis donati
iunt vjta. Rariones mandati addir duas : Ratio 1. Quia k.inodc hoc
mandato hde di^nus cit , & maxime neceflar.us, & verus leu fidihs, qui
obedientcs minimi fru(tretur,aut fallat.
$ona ] Ratio 2, Qufa hujus generis doclrina bona eft\ & utilis ho-
mimbus, quia ad Deum glonricandum , & ad fciplos corurmandu n ,
de ceititmaine (alutis, & ad ahos in fide a:dific3ndum, & ad inhdeles
convcrtendum , cbnducit.
StuitM "] Mandatum 4. Ut compefcat curiofas quarftiones , quibus
homincs foknt fefc intticare & impedirc, ne quid rlxum m veritatc
agnira teneant : quales (unt quarftiones Gencalogica;,tai Chronologicx:
& Eriftica; difputationes, & pugnae de legalibus ccremoniis, & flmilcs.
5unt enim~] Rationem addit. Quia etiamfi ilhc quxltioncs (jpien-
tiam pra? fe ferant, ftultas ramen iunt & vanae &c mutiles, fiquidcm
td ffdificationem in fide & fanctitate vitae nihil conducunt.
Verf» io, H<treticum hommtm pofl unam & alteram admonl-
tionem rtjice^j :
Mandatum 5. In quo prxcipit Apoftolus Tito,vt hxreticum homi-
nem, feu eumqui fanac doctrinae contrarium tenct, 8{ in Eccltdafectam
fa^itat, feu unitatem Ecclefiae errore aliquo fuu rumpit (publice con-
vicTumwww Fusbjtcrioy&c admonitum femel atque iterum j perexcom-
municationem tandem rcjiciat,nec fe & £ccle(iam plus quamfatiscft
iftiufmodi hominum difputationibus fatiget, vcl /empus dcccndx Ec-
cleiiae deftinatum amittat , frultra cumperverlis hominibusdifputando.
Verf. XI. Vt qui noru everfum ejje tum qui fit ejujmoUi > &
peccare, rjr qui fuo prf/udicio fit condemnatta.
Ration^m addit, Quia fruftra diiputatur adverfas pervicacitatis jam
con\i<ftum; namaventate cccidit, & everfus eft: ua, ut non patiatur (e
«dificari ampliiis, & refpuendo lucem inadmonitionibusoblatam,con-
fcientiae fuat vim (e facere manifeitum facit.
Veri. 12. ^ uum mtjero **sirteman ad te aut Tychicum 3 fudt
venire ad me Ktcopolin X nam iliic decrevi hyberna) o»
Mandatnm 6. privatum eft, Quo revocat Tirum ex Creta, & ju-
bct cum Nicopolin venire , ubi Apoftolus non videtur fuifle, quum
ha>c fcriberet (ficut adfecho imperiti librarii alicujuspolt Epiftoiam,
ftatuit ) fed ibi hiematurus erat.
Vetf.aj.
5S0 Epift. ad Titum. *••
JVerf. 15. Zenam legifperitum & ^follo feduto educito , ni~
qmd iUis defir*.
Mandatuiny. etiam privatum, Ut viaticum fuppeditetur Zenac &
Apollo> viris Scripturarumconfultis, fedminimeopulentis.
Verf. 14» Difcant autem & nojlri hna opera tueri ad necejfiit
fios u[tM) ut non fmt infrugiferi*
Mandatum 8. Utdoceatnonfolum fideles de popuio, f^d etiam Eu-
nngelu prcedicatores, feu eos qui Paftoralis Junt ordinis , ut exemplo fuo
aliis praeeant cx facultatibus (uis contnbuendo , ubi neceflitas requirit :
Cujustatioadditur, ne dumalioshortantur ad bona opera, ipfi fru&i-
bus carere videantur.
. Verf. 14. Salutant te qui mecum funt omnes, Saluta eos qui di-
ligunt nos in fide4 (jratia DA Cu cum omnibm vobii* Amett->.
Concludit Epiftolam : 1. Miflis ialutationibus a fratribus ad Titum :
3, Salutationibus k fe miflis , ad Hdeles Crctenfes: 3. Benediclione
Apoftolica, quanon ritumfolumcomple&itur, (ed Ecclefias etiam in
'quarum ufumScriptaefthaec Epiftola, votumfuum, & veritatem totius
doftrinae obfignans luo , Amen,
EXPOSITIO ANALYTICA
EPISTOLjE pauli, ad
PHILEMONEM.
X Taflovibu* ColoJJenfibtu unm Pbilemony fiervum ha-
bebat Or.efimum , aui furto admijfo^ fugitivm ^omam venit,
& Jpeeiali (D E 1 providentia 9 audito fattlo aui in viniulis
tftpmrt fnedicabat Zuange\ium% converfm e/t ad fidem. Hunc
Onefimum remittit Aposlulm ad (Dominum fuum fbilemonem ,
& mnltU jirotwentis venhm illi dnndam precatm. coniendit% ut in gratiam re*
siperetur. Quoniam autem Spiritm SanHm in Onefimi negotio Jpedmen exta*
re voluit > & divin<t diietiionU fu* > & offidi r&sjrt erga, fowitcntej, licet
fortu
Epift. ad Prulcmonem* 5S1
fortu intet l$mines ahjettijfim* , idcirco in communem & perbttuAm Ecclefia
aAificationem , iocum huic Epi/toU inter reHaum canonicai conad. voluit t)et<A,
fartes EpiJloU funt tret ; Trim4 ejt prcefatio accommofata ad propojtum ,
ad verium o&avum, Alterd continet petitionu Aroumenta , ut reilttu-itur
One/imttiy «W.YCriu.n ai. Tertia esl WpiUgm.
v ^ pAulds CAptivw lefa Chrifti , fy Timothcm fritcr %
PHlcmoni diUclo^ & adjutori noftr$y
Dire&io Epiftola: eofdem habet falutantes cum Epiftola ad Coloflfen-
fes, quae una cum hac, fcripta & mifla efle videtur per Tychicumf
& hunc Onefirautn, quem Apoftolus jam conveifum ad fidem, coin-
nendat Ecclelix Coloflenfi, Cap, 4. verf. 7, 8. o.
De Pauii Apoftolatu non dubitabat Philemon, ideode eohicnonlo-
quitur Apoftoius, fed de vinculis fuis , piopter Euangclium Christ i
honorificis \ ad/ungit Timotheum fratrem , ut focium pctitionis futu-
rum. Vocat Phiiemonem primo Dilectum ; deinde Cooperarium ,
lcilicet in Euangelii praedicatione , ut viam pararet ad demulcendum
Philemonjs auimum.
Vcrf. 2. Et Apphia ditecl*, & Archtppo commititoni noftro^ &
quf domi tu* efl EccUfic :
VVrf. 3 G>atia fit vobu cjr pax a 1>eo Patre noftro , & T>»-
mtno leju Chrifto. *
Uxorem Phiiemonis Appiam ut in Christo dileclam falutar, quip-
pe cujus negotium commune cum marito agebatur in recipiendo fervo
fugitivo, addit & totam famiiiam, quam Philemon, ut Eccleiiam rege-
bat : Et Archippucn Paftorem Eccleda?, & Coliegam Philemonis, ut piu-
res haberet qui inpetitione auxiliarios fe pradtarent, quosomnesin ialu-
tationc (imui compleclitur Apoftolicae benedictionisgr*mio,
Verf. 4» (frAtia* ago Deo meo^ fempev'mentton:m tui faciens in
precihm metit
Conciliat porro Philemonis benevolentiam > reliqua procemii partc
quatuor argumentis: 1. Quod fimul gratias agat pro donis Spiri-
tus Sanfti Phiiemoni «latis , fimul etiam preccjfur pro denorum
incremento.
C c c c Veif $
$?* Epift, ad Phifemoners,
Verf; 5* Qubd audiam tiium charitatem, ac fdcw qudm habti
erga Domtnum /etum} & er^a omnes fanilo \
A;g. 2. Spccialius a commendatione fidei ipfius in Chri stum,,
& charitatis inde profluentis ergaomnes hominA , pra^cipue veioerga
Sanctos; qu* duo totain hominis Chriftiani pcrfectionem- continent,
£^h&c eft gituYum actionis pro Phiiemone materia.
Verf. 6. Vt cvmmunicatio fidei tu*,efficax fitt> ut agnofcatnr
quicqwd boni cft tn vobis per Qhriflum lc/unt^.
Arg. 3. <Lvoto, Ut, fides,ipfius<per bonos. frucrus emcaciam fuam
ita demonftraret, ut in honorem Cjlr.is.ti ab omnibus magis ma*
gifque agnofceicturiuicera gtatia Chju sti in ipfo , & uxore ipiiusla-
tens, & hxc eft pmatioms proPhilemone, materia*
Ver£ 7. Gaudmm enim> habemus multum , & con(oUtionem
Jkper dilefttone tu*y quod vijiera JanBowm rtfoatlata funt pe?
te>fraicr.
Arg. 4^ I^x laetitia quam habebat ex eo quod Philemon piorum ne-
ceflitatibus opem ita tulerit , ut omnesfe ab ipfo recreatos exintimi«
«^uaii vilcenbus agnoverint.
SecuncUu paru
Verf. 8-. £>uapnpter quamvu multam in Qhrifto tibfrtatem
habeam mandandt tibi quod offic^i tuJ ejli
Secunda pars Epiftol* , in qua Apoftolus petit, ut Phijemon in gr&*
tiam recipiat One.fimum , fugitivum Fefvum fuum. Argumcnta umtin
kunc finem 14: Argumentum primum., Pro jure Apoftolatus impe-
rare pof&m , qiiod tui eft orficii : Ergo recipiendus eft in Gratiam
Onefimus, ubi orficium in hcc negotiotibi oftendero.
Verf. 9 Tamen propter cbaritatempotiHt precor, qutm talii ftm^
nempl Paulw fensx* nunc autem etiam capttvm lcfu Chrtjli.
Arg. 2. Etiamfi poflem tibi hnperare in hcc negotiopmaio tamerv
txdilectionc tujVimperio abftinere, & humihterte rogare : Ergo con?
cedendum eft quodpetodc Qnefimo.
TilisJ Arg. 5. Seni jam Puulo, & Gkrjsti in vinculis.captivo3
& kumihter atej)etenti idquod honeftum cV facru.faciic eft^ annuerc
dcbes r. & quod gratuin^ ei efle poflet, faccre. ConcedendurxL ago.quod
4t .Qnefimo reouiro»
YcrC 1,
Epift. ad Phflemonem. 5*$
Verf. io. Trccot autem pro filio mco$ aucm ^cnui i* vtecutk
mU, OnefimoX
Arg. 4. Petitio mea eft pro Onefimo fervotuo, qiem in vinculiff
jacens, ex vinculis Satanae per Euangelium ad Chhis ti fidem libe-
ravi, & quem non minus charum habeo , qtnra genuinum nlium
meum. Ergo eum recipe.
Verf. ii- gupndam tibi inutili% nunc verb tibi & mtU fttk*
tiii, quem remtfi:
Ar§. 5. Licet olim tnte converfionem, inutilis tibi fucrit Onefi-
mus, poithac tamcn fidus & iedulus iervus , in orhciis fervitutis pra-
ftandis , ¥uturus eft; Ergo,
Verf 11. Tu autem eum%id eft, vifcera mea, excipc^,.
Arg. 6. Humaniter recipiendo Onefimum met vifcera refocillatu>
rus es , fin minus , in mea vifcera (aeviturus es. Ergo.
Verf. »13. J^uem ego cupiebam apud me rctimrc , ut pro U tni*
-nlfirarct mihi tn vinculis tuangclitX
Verf. 14 Scd abfaut tua fententia nihil volui facere l ne velu$
<r* nccejjkate (J> beneficium tuum, fedjpontaneum^^
Arg 7. Tanti facio Onefimi fidem in miniftrando, ut e/us fidelitati
commiflurus effem me, & negotia mea,& ufurusopera ipiius, nifimal.
lem bcneficium illud i te obiatum, quam perme extortum necefiitate
aliqua confequi: Ergo. Vt pro te^ Arg. 8. Tuipfe Philemon te-
neris nYihi in vinculis infervire, nedum meo rogatu fervumtuum,in be-
neficium tuum proprium, recipere : Ergo.
Vcrl. 15* Nam mirumnt jccejfit adtempus^ ut perpctuum
eum recipercst
Arg. 9. Per Dei providentiam , Onefimi fuga adtempus, conver-
tenda elfc in bonum tuum , per O.xfimi in pouxrum confta-ntem per-
manfionem apud te. Ergo.
Veri. 16» Nonjtm ut fervtany fed ampliw quam fervumfia*
trem di(eclumy maximl mihi% quanto autcrft magis tibt & in carns
ejr tn ~Domino +
Aig 10 Onefimus non eft redirurus ad te lervus tantiim , fcd etiam
fratcr m ChkisTo tidelis, & idcirco diligendus tibi, tum in came ,
C c c c 1 <juU
534 Epift- ad PhiUmonem.
quia domefticus tuus tft i tum in Domi no, quia Chriftianus eft: nam
cum dikgatur a me,quiejus operanonfuin uiurus,quanto magis diligi
debet a te, qui utilitatem fadci cjus cs percepturui, Etgo,
Ver(. 17 Itaque Ji putoi nojtra ejjt communta, excipe eurn
tar/quam «o-
Arg. 11. In hcc probaturus fum «juanti facias meam focietatem,
confortium & amicitiam i Ergo.
Veri- 18 Jfhtbd fiawd Uftt tey ant deht, hoc mihi imputato.
Arg. 12. Per (olutioncm objeclionis, Damnum furti per quod de*
bitor «uisalieni conftitwtuseft Oneiimus, Ego Paulus praeftare p3ratus
ium , in cujus rei tcftimonium , vok) ut damnum tibi ab One(imo illa»
tum in mtas rationcs rcferatur, in eumquefinem pro fyngrapho hanc
Epiilolam piopria manu exaratam habeii volo.° Ergo recipiendus eft.
Verl. 19 Ego Paulut fcripfi mea munn* ego dependam: ut ne
dicam iibi te etiam teipfum mihi in/uper debere^,*
Arg. 13. Teipfum dcbes mihi, quippe quimeo Minifterioconver-
fus e* , & mihi fcrvicndo te tuaque tcncris impendere y multo magis
tam arquis conditionibus (ervum fug tivum recipcre: Ergo.
Vcrf. 20* Et /am^ frater y hunc ego frutium at>s te confeauar in
jDt>mino . refocilU mea vifcera in Domtno.
/irg. 14. Truetum tua? fidci percepturus fum in Doinino, fi mihi ar>
nuendo, Onefimi vifcera & mea refocillaveris.propter Cmri stuh. Ef~
gorecipicndus in gratiam eft Onefimus.
Verl* 2 ? ♦ Scripji tiii, confifus fore ut aufcuhes^ ut fui norim te
tilxm amplim quam dico fac7urum ejfz^.
Tertia EpiftoU pars, Epilogus, in qro quatuor funt Articuli : Inpri-
mo profitetur Apoftolus fpem fuam de impetrationc veniac Onefimo
dandsej imo & amplioris grattac Onefimo conccdendac, quam poftu*
lata fuit.
Verf. 22. Sjmul autem etiam para mihi hoflitium l fyero enim
mc per pteces vejfrAt do/andum vobu.
Articulus a. In quo p3rari fibi hofpitium rogat. ut Philemon fciret
Apoftolum venturum, in ma/orem ipfiusconfolationcm, fi obtemperaret
huic EpiiloU. lnterim iiberationis fuae ex vinculis, caufas intcrfcrit du-
as, (juac funt donuoi vel gratia De x, & fratrum preces.
Verf. %i
Epift. ad Phileroonem. 5S5
Vcrf 23. Salntant te} Efafhrat ± ( mcw> in captivitate ffoper
Jefum Chnstum (octit* )
Verf. 2\* Marcu*y ArtRarchus^ Demat, Lucau, adj tores mei,
Articulus 3. ln quo lalutatio mittitur ad Philemonem,ab iis qui m Paa»
li conlortio erant, cjux omnia faciunt ad propofitum Epiltolae icopum, (1-
cut & cjujt in pr«fatione poiita funt, nempe ad permovendurn Phikmonis
auimum, ut m Gratiam reciperet Onclimum.
\ cr(« lU <jrdtia 'Domini nofln Ieju Chrifti fit cum Sfirii*
vetlrOy ^imen^j.
Articulus 4. In c]uo benedi&ione Ap0ftolica compleftcns Phile»
monem & Appiara, claudit Etjiftolam.
EXPOSITIO ANALYTICA
EPlSrOLjE PAULI, AD
HEBR/EOS-
SummariuYn-Jt
^gTiamfi Paulta , eum fciret fe omnihm Hdrsis
nondum converfts exofum , & fidelihtu etiam rr-nttis
inftrmioribm^ legalinm rituum obfrvatio»i mmium ai-
diciis JufpeHtm , maluerit nomen Juurn in EpiftoU inim
tier fupprimere , ut ftne prajudicio veritttem po/fet.t fa»
ciliui admittere ; extra lomfwerfiam tamtn elt eum
mj SJ Pjttyui* dliauot Ecdefis, & fimixiu aliau.t jntri «j
S^ Qj^pJ^?^ >§? •* ejuomm mxntn Epi/toL k*c jvim+m ptrveniw< r+
nomen fuum per tabejlarios fanificajfe, & coonitum fuffe , ut ex fine pifl J
fatet •, Sed nobis poft ejufdim Spintm . in hac reli<iuij<jue Efi&olu fanti ,s
demonslrationem Jatisfccre poteft fetri Apo/toli *mfytt& 9 a*i finfulari i ci
frovidenm , Capite tertio iecunda: Epiftolx fid , aa\ cojaem Sfftrfbs
jS<5 Epift. ad Het>r*os.
Hcbrtos, TeHatur de EfiJkMWzxAA etd eefdem fcftpta , qud ttim in nun&uf
ipforum terebatur , & faulina falam afnofiebatur ', quam Epift-olam commen-
dat ibi Petrus , uni cum reliquu Tauti EpifbolU , ut diviritui ab eodem
bv l kitu, fapientk <injfirat4m , ut in canonem Sifiptura jam reUtamt & ab
Ecclefia umnimiter cum aliU ejus EpijlolU agiitam & receptam. H*nc igitur
ipfiffimam ejfe necejfe tft agnofcamui^ nifi minus honorifici de Ecclefi* fide,&
providentia Dei , jn cuslediendo Scriptwr* canone , & otamlU Ecclefi* tra-
ditUy fentiremus0
Scopui EpiftoU eft » ttt Hebrtos infirmot infide, & magna ex pstte ri~
tuum Lejaiium nimium ten*ces> nec fittU de Chtisli exceUentia inftruttos ; f r<t~
terea etiam ab infideiibm paffim pcrfecutionibm exagitatos , confirmatet ; cjr
ad perfeverantiam in fide & obcaientia Euangelii § contra omnem metum ,
animartt.
Tartes EpifboU (ut & aliamm EpifioUriim Tauli) dut fnnt. jilteta ai
fidem formandam & confirmandam , ad Cap. 12. jfltera ad . fanEHmoniam f
feu fruttm fidei in vitce convetfatione proferendos Jpettans , Cap. H, & i$.
Quod ndfidei dottmam attinet , docet Hebraos quanta fit excedentia lefu
Chrisli , in munere ipfim fraphetico & Sacerdotali.
Quoa^ ad excellentiam TrophetU Cbrifli, incomparabilem eam iffe% & fupra
omnesydr homines & jinoelos longe eminepe dacetur ., Capite primo*
Trtbus -ftfxime feqnentibus Capitibus ufus quadruplex bujus dotfrin* in
quadruplici exhertatione deducitur. frima hortatio efb , 2^e deficiant 4 fidt
Chriftiana* Sccunda% 2%t auid detrabtmt txijlimatiohi Cbtifii , prapter ipfius in
carne piffiones , Capite fecundo. Tertia, Vt confianter retineant profejfionem
fidei Chtifiiame , Capite tertio. Quarta, Vt feslinent fagredi per fidem r*
promiffam S>El rea.uiemy dum audimt vacem CHf(lS2-I, Capitequarto.
Quod ad excellentiam Sacerciotii S)omini noflti lefu^hrifti, 2>{e Jud<ei ni*
mtum tribuerent Levitico Sacerdotio> & in cjtu ceremenits pertinaces hare-
rent frobat Chrifium effe fummum Sacerciotem* *mni typico fcntifite excei*
lentiarem 4 utpote verum iilum Melcbifedtcum , correfta interim Hebroeorum
ienountib , a%i ne capere auidem poterant qu<z de Chrifii exceUeraia dicenda
babcbatt Capite quinto. Vnd* deducitur hortatio ad progreflus faciendum in
sogmtioney & fide Enangelii, Capite iexto.
Chrifii eminentiam fupra Levituos Sacerdotes pergit demonslrare , cum re-
Jfectu Perfona, tum refficitu ojjficn SacerdotalU , Capitibu» 7, $, 9* & par-
10 priori Capitis XO.
fooUtinam
Caput- Primurm 587
tooUrhim^bincin ufiun dtducir^ bcrtwc\p$ ttt in vtrt f%clo1cwAfttttdio&
fcfijctfionf.cevfiilenter&p.uittitcrpcrgintt imitihtei fiaeta.CoyfejJorcs & Mar»
tjrcsy qui antc Cbrijkwn *dtnm in fidc. citcejfitnnt , pp/tcriori p4rtc Capins
10. & L.apitc ir. ln fccmidit EpiftoLe ftrtt vari<e babtntm borttttiotiet
aj ojficia Cbrijlian.i , qu<t etiam intet fuperiorh.clpCtrinrt'. ufui cotnrriuwres
numerari ptffnr.t , Capitc U, 13»
Caput Primum*
HOC Capite PropbetU Cbrtfti excelleniiam- incowparabu
lem, pr*cipu&,propter ipfiu* (Deitatem , probit navem yfrgnmentis,
quorum uitimum %Uq ntionibut confirmatMC*
v ^ J\EVS multisvkibus* multifque modis olim lo^uutut
'fatribus per Tropbetas, uitimis diebus bijce.Lqu*
tus eft nobis per Fihum^^ ,
Argumentum primum,, Christus De,i Fiiius praeftaQtrot efli
©mni^us Prpphctis, per qucs. Deus veteri Ecclefi*, leu Patribu* loquu-,
ti.s eft ; pi«ftantioremque reddidit condicionem noftram fub Euange-
lkyquam erat lllaPatrumiubiege: Nam>primd, Iilj Prophetae per in-
ipirationem craat, non quum volebant, fed. tantum prout afU erant a.
Christi Spiritu: &, ut Dei Mihijlri loquebantur ; Chjustus
vcro fiiitu esl Dei^, & Princeps.Prophetarumd qui./*<4 ipfitis autoritate,
non minus quam Patjis. nomine, lpquutus. ell : 2. Prophetaei illi multi
crant,, per qups ,olim mulUs .. vifihm, vaxiis, revelandi modis , per p.rte /,
graiatim , .ialutaris doctrin* claritat,em; Dius Ecck(i* manireftavit 4
Klius vcro um eft , pcr quem Pater femel pieve., ,pk^> Qc^ulrima. totam
fuam voluntatem nqviilimis mundi temporibus ««//or/wWenairavk no-
bi*, qui lub Euangelio vivimus. Ergo Prophetias ipiius exceUeutiaiu-
comparabili$..e(h
Verf, 2 1 ^uem- conjlmit , b*Kedem.omniumf ptr qtiwetiAm
mupdum cop4i4LtrJ;
Arg: 2. CH/usTus.ficufcper riaturam eft harre6 ^enitus : fic etiam
«ternaDfi ordinatione ad orricium Mediatoiis, & ex pacuone ipcci-
ali conltitutus eft haeres, feu Dominus proprietar.us omnium crcatu-
-larum » in caelo & terra. Idcirco e;us exccllcmia incomparab.lis eft.
fer quam ]
5$8 Epift. ad Hcbr^os^
fer quem~] Arg. $. Percumjam abarterno exiftentem Patermnn-
dum , & omnia quae in eo iunt, non uc per inftrumentum, fcd ut per
verbura , & lapientiam fuam condidit. Ergo ejus exccllentia incoui-
paribiiis eft*
Verf. ^ £ui quttm fit fplendbr (fhr:<e, ejr cbaracler perfoff* iU
litts ^fuftineatque omnia Vetbo UJo fuo potente , purgatdone pecca.
tornm noftrorum per [eipfum facla^fedit ad dextram Maje/lattt //-
tttts eKceifijffima.
Arg. 4« Christus , quantum imperfecra fimilitudo aperire poteft,
eft ctV«yjritcri«afplendoriUe'giori« Patris, ieu gloriofae e jus naturae in lace
inacceffa, refulgentis, effidgentia : in, & a Patre, ex Patris fubftantia
ipwtQ' genitus eft, qui licet fine eo Pater nunquam foerit , neceife po-
tuerit , a Patre tamen ett diftincrus, & in aternum indivulius , per quein
Pater revelat , 6c gloriam fnam communicat , ut Sol p er (plendorcm iu-
um nobis tit confpicuus : Ergo incomparabilis eft ejus excellentia.
Cb<LraUtr~\ Arg. 5. CnRiSTuseit charactcr,feuexpreua imago Per-
fonaePatiis, id eft, (quantum dc eo impcrfeCta iimilitudo docere nos
poteft, ) diftincra eft a Patre perfona , Patrem in omnibus rcferens, uni-
us ejuidemque formae feu eftentiae, qui Patremnobis ai vivum repras-
fentat, ut qualiseft Filius,talem & Patrem efle agnoicamus: Ergo in»
comparabiliseft ejus excellentia.
' Suftineata.ue~] Arg. 6 Christus omnes creaturas in Ccelo &terra
fuftentat, tuetur , confervat , nutu feu vcrbo divmo iuar potenti*, ieu
virrute Deitatis fux: Ergo excellentia ejus incomparabilis ell.
furificdtione 3 Arg. 7. Purgationera omnium peccatonnn noftrorum
pleniftime impetravit, acquifivit, & fecuvquatenus pontirex, & e^*^-
eft , non adjutus a quoquam , non per vi&imam ullam legalcm , ied per
femetipfum in cruce femel oblatum : Ergo excellentia ejus ineompa-
rabilis eft.
Sedit ~] Arg. 8. Poft expiationem peccatorum noftrorum pcr fe f>-
ium iemel factam, confcdit &*&$?**& ut Rex Ecclefiae ad dextram Ma-
jeftatism excelfis , aequali honore ficpotentiacum Deo Patrc regnans,
& gubernans omnia : Ergo incomparabilis cft ejus excellcntia.
Verf/4. Twib prajlantior facJut AnielU , quantd excellentim
prajUU ftortitm ejt nomen^.
Arg. 9*
Ciput Primum. 5°P
Arg. 9. Christus tanto prxflantior eft Angelis, quanto nomcn
filii Dei piseftantius efl: noinine Angeli, feu nuntii 1 Nomen autem
filii <D E I Christo compctit, & fccundum di\ initatem , ex arterna
generstione , commuoicata ipfi tota eflcntii divina; & infuper fecun-
dura humanitatem , nonper adoptionem, fed per unionem datum eft
ei hoc nomen , fiquidem eadcm perfona, quae fuit filius Dei ikeatnm»
dur , cft ;am tilius Dei incarnatns , humana natura in unionem & uni-
tatem perlonx fecundx, ailumpta & cvecta.
Vcrf. 5. Nam cui dixit unquam t^ngclorum^ Filitu meta es
tu > ego hodit genui te ? <^Ac rurfum , Ego ero et Tattr , & ip/e
erit mibi Filim ?
Hoc argumentum ultimum Apoftalusconfirmat octoration:' us,qua-
rum feptem priorcs cx totidem teftimoniis ScriptHrsc petuntur..
Ratio prima, ex Psal. 2. 7, De Christo cticlt •
Filittt metu es> ego bodie gcr.ui te. Ex quo lcco piobatur Ci-rj STI Dei-
tas, eo quod alio , & altiori modo fit Eilius,qu2nn a ~ iorum quifquam ,
Eiliusnempeperxternam generationem : id (juod confirmatur ex Aci.
13. 33. & ${onu 1.4. Ubi hiclocusapplkaturad manifcttationem Dei-
tatii Christi, quam h-bebat ab jtterho , ante manifcftationem fa-
ctam per refurrectionen a mortuis. Nam nifi Christus in fe fuifljt
Filius, non potuhfet dec!::ari mundoliliub. Etlicet in Scriptura ali-
quid dicatur tum fieri cikn patcrit , Et fic Hodie gewi t*7 erit Muwo
ffcdie Vniger.ium meum declaravi tt\ debet tanien (kodie) non tantum
notare teinpus declarationis Christi e**9$***/pt. filii , fed etiam
«ternam & condanter immutabiiem t jus generationem fignificare. Nam
oeternitas optin^e denotatur adverbio, hodie , quo pra:lens dies figmfi-
catur; quia aeternitas quafi unus dies cft , idemque totus femper prar-
fens, in quo non eft fucceflivum quidquam , feu aliud po!t aliud, ficut
in noftro tempcre , fed una conftans imnrutabilis permanentia. Et hic
ctiam utituf verbo praetcriti tempons , ut Lcet pracfcntem audias, per-
fectam tamen intelligas generationem , (icut fplendor Solis perfccius
eit, & tamencontinuo emanat ex ' ole: E^-go Christus Angclistan-
to eft excellentior, quanto eft Eilius nuntio prafiantiur.
Eqo ero ] Ratio 2. Ex 2 Sam. 7. 15?" Ubi in typo Sclornonis prrw
mirtit Deus mifiionem Mcflia:,. quem Filium f.ium palam agftiturus,
& mundo dcclaiaturus eflet.
D D D D Vul. 6
ypo Epift, ad Hebraros*
Verf. 6* Rurfum autem tjuum inJucit primogenltum tn oyhem
terrarum, dicit} Et adorent eum omnes ^ngeli Dei
Ratio j. Ex f/al. pj. 7. Cura Deus quafi jam introduorurus effrtr
Filium MPj mundum per incarnationem ( ut Ptimogenitum fuum , feu
Hxredcm omnium, proptcc ipfius nativum jus in omnia ) communi-
cat cum co , ficut cfientiam , (ic gloriam (uam ibli Deo propriam ,
imperando , ut etiam Angeli omncs eum adorent. Ergo Chrutus
Angclis excellentior.
Verf. 7, Et de angelis (juidem dicit , Jghti uingeks fuos facit
Spintus, & miniftros fuos, ignujlammam^.
Ratio 4, ex TfiL 104. 5. Angelos feclufit Deus aDivinae gloria?,.
fru adorationis & cultus coramumone. & conftituit cos Miniftros fuos,
qui ipfi ( ficut venti velrlammaej adnutum ferviant. Ergo Chri stus
Angelis cxcelkntior eft.
Verf. 8. Ad Filiumautem, Thronus tuus % Dtus^in fe.ulum fe*
culi : virga reBa^ virga regni tuz\
Vcrf. p. rDi/exiftijuJ}itiami& odifti initfuitatem^ propterea sm-
xit te 1)em , *~Deus tum^ cko exultationu^ ultra confortes tuo\
Ratio 5. Ex f/4. 45. 7, %. Dfiurper os Prophet* teftatur de Filioi
1. Quod (it Deus; 2. Quod thronum feuregnum habeat inEledlos,
seternum: j. Quod omnipotenti gratia S p 1 r i t us fui, in juftitia pec-
ficiat fubditos; per fidem juftificatos in via reditudiois dirigensad vi-
t3m xternam : 4. Quod Filius De i Cbristus- ficut eft Deus, ficeti-
am homo futurus fuerit, cum haec pratdicebantur ; £. Quod fcedcri*
Gratix cum Patre initi, altera pars foederata fuerit, qua homo & princeps.
faederatorum, Patrem fuum,Dfi um fuum habiturus : 6. Qupd oko S * 1-
ritus Sandi ( per quem omnis lxtitia & felicitas communicatur ejus iub-
ditis ) abfque meniura perfundendus fuerit, ut de ejusplenitudine umnes
confortes, fcederati& eLefti De 1, quantum fatiseft,fortirenturt E;go
Christus Angeliseft excellentior.
Verf. 10« Et 7Tu in initia Domine, terramfundaj}i ; & ojrcrat
manuum tuarurn funt cceH :
Ver(. 11. Ipfi perihntitu aulcm$erm*nesl& omncs ut veftU
mentum veterajcenr1 J
Vcrf. U
Capiit SccuncJum., 591
Vcrf. 12- dc velut amicJum circumvolves eos3 & mutabunturX
tu autem idem cs, rjr a*ni tui non deficient-*.
Ratio 6. ex Pfal* 101. 25. 16. Filius eft ^ov^cfTentia Dsu$, unui
cum Patri & Sp iRHuSando: a. Et Cre ator omniumcreatura-
um in Caelo & Terra : 3 . Et ln fc immutabilis in «ternum , fcmper fibi
conftans : Ergo Angelis excellentior eft.
Vcrf. 13* Ad <j*em autem Angelorum dixit unquam , Seie ad
dextram meam , uffuedum pofuero inimicos tuos /cabellum pcdu/*
tuorum^ +
Ratio7« cx ff*U 110. Nulii unquam Angelorum communicavit Pater
cam quam C h R 1 s t o , Mefliae, Filio fuo, Mediatori, & Ecclefix Capt*
ti 1 conceflit arqualitatem Honoris & Potentiae » & Vi&oriam in
omnes communes holtes Patris & Filii: Ergo Christus ex-
celcutior eft Angeiis.
Vcrf . 14. Nbnne omnes funt miniffratores Spiritusy aui mini/lc.
rii caufa mittuntur propter eos qui htredes erunt (alutts ?
Ratio 8. Omnes Angeli funt fpiritus miniftratores, qui non tnntum
fervire tenentur Chri sto, fed etiam omnibus Ele&is, feu Fidelibus»
qui h«eredes vita: aetern* dcllgnantur a Dbo: Ergo CiIristus tanto
jilis excelientior , quanto nomen Filii Dei exceilentius eft nomine
miniftrtntium Spirituum.
Caput Secundum,
7yperioris doclrln* (de PropketU, & perfona. ChriHi
a cceSentia ) fetjuitur ufm duplex. 1rpnu5t ne Jeficiant k ve»
r tate dottrin* ipfitu, ad verf. 6*. Mter^ ne quid Oetrahan*
xiftimationi CHR 137 1 , propter ipfins paj/iones in car-
nc , ad finem.
r tpRopterea oportet nos eo maotA attendere iu qu* au-
1. divimus , ne cjtt<\ndo perfluamus.
Primi ufus propofitio hcrc eft, Oportet nos attentius aufcultare (ideft,
credere & obedire) doclrinarCHRiSTi,feu ejus Euaugclio.
D d d d 2 Argumen»
J9* Epift. acf Hebr^os,
Argamenta ad probandam hanc propofltionem funt frx : Argumcn-
tum prnnum in verbo trop.ereo continetur , Qma fcilicet jam den.ou-
thara eit,Capite fuperion, Prcphetia? Christi c~xccllentia. Idcirco at-
teutiusoportet aufcultare ejus do:tnns.
?\e qmrdo ] Arg. 2. Nili fedulo attendamus e/us doctrinar, perl-
culumclt ne aliquando perfluamus, ne clabatur nobis ejus ventas & ne
nos dericientes ab eo, pereamus: Ergo attentius aufcultaie nos opor-
tec ejus docrrh -x.
Vcri. 2 Etenim fi p.r An^tlos dicJus fermo fuit fifmns% omnK(]s
tranfgrcj/fio & contumacta j-tfiam mercedx retributionem retulit:
, Hoc conHmat a comparatione Legis & Euangelii, in qua varia
alia Argum^n^a coutinentur.
Arg. 3.. Si lcrmo legis pronunciatus per minitteriurn Angelorum, feu
nunciorum, quorum minifterio DeusuIus elt, firmus, ratus, authenticus,
divinus, & inviolabilis habitus e(t, multo magis (ermo Euangelii per Fi-
luim Christum prolatus, talis haberi dcbet ; Ergo aufcultandum cft
doctrinae Chri^ti Fdio Dsi.
OMhifipK~\ Arg, 4. Si omnis tranfgrefliD & contumacia adverfus
legem ( qua? doctnna etF mortis merit* ) juitam mercedem , leu re-
tributionem capitalis fupplieiiretulit; Non poterimus nos efrugcre per-
ditionem , fi Euangelium falutis gratuka" neglexenmus . Ergo au*
fcultandum attentius Chr i st i Euangel.o.
Veil. 7* ^uomodo nos effugiemus^ fi tantam neglexerimtts falut
tewi ? qttf cjuum primhn enarrari coeperit per ip/km 'Dominvm »
ab iis qui lpfum audhrantyfuit nobis ccnfi^mata^:
Vcrt. 4 Te/iimonmm illis pr&benie Deo & fignis & prodigiis ,
vtriifcjue viriutibus , ey Spnttus [anttt djjiributtonrbus ? pro fiiA
voluntate^,*
Anj. 5. confirmans fupcrius , Yerbum Euangelii immcdiate publica-
tum cft ab ipk> Iesu Christo Domino, in terris agente, & cum
autontate pradicarum cft Ecclcliac per Apoftolos, qui oculati & auriti
erant Teftcs doctrinae ejus : Et dcnique, omnis cenens donis Sp iri-
tus, & variis miracuiis prxdicationem Apoitolorum comitantibus *
quafi divinitus addito ligillt Divini teitimonioconrlrmatum eft. Ergo
nifi attentius auiculcemus e^us doctrin.x % impune ferre non potenmus
taiita; ialutis nobis ita couiirmatae \ neglectmn. ,7 f
0 Veri 5,
Capat Secundum. 593
Verf. 5, Non cnim Angelis fuhjecit mundum illum futurum , dc
q*o loqntmnr
Mundi nova conditio futtin fub MeiTa, feu mundus refraurandus ,
jn gratiam Meilke, dc Cjno loquebamur , a vcrf» fexto iupcnons Capi»
tis^ non fubjicitur Angelis,kd Chri to De 1 Vilio. Ergofi An^e-
lis (qai fcrviiunt,) ncxi attente auiclcare nefa-s fuit, quanto mags
capitale crit potentiilimum rrundi inllaurati regem afpcrnan Et.UJia.
Quafi novus mundus, pcr Eiangchum colligenda, feu nova creaturs
conditio fub Messi a , vocatur Ahm&is, C^uia tota glona quj? m omatu
univerh jam apparet , gloriofius iplendct quando in nottrum uium con-
vcrtitur per Christum. Dicitur fntunu mur.dii*, propter renovationia
perfectionem , non nifi in futuro ieculo perfecle futuram : Incepit jam
quideinCHRi stus nova omnia facere tn fuis , <k propter fuos, fed
c;uod incepit , non nifiin die noviilimo cx)mpktum dabit, quandocre-
aturaafierctur a fervitute corruptioms m libertatem glcVi* ftlioruin De w
Secunda^ pars*
VcrC 6. Teft>i'Ui eft autcmqtiidem alicuhi: diccns> ^uid ejl h*.
mo> ut memor /ts tjus\ Aut filws hominis, vtt eum refiicias 1
Hocargumentum conrirmansad fccundam partem Capitis dilabitur,
ut croba nihildeccderede Christi exccllentii velaeftimatione, per
incarnationem, vclpaflionts ejus in carne: quod erat icandalum He-
brarorum. Argumenta in hur.c rinem lunt quatuordccim , ex quibus iriert
concluhonem prcbandam , verfuprimofcquent/S Capitis , pcr admonitj-
onem ad confidcrandum , quis nam f t C h r istus , id cft , quam excd-
lens (it in orficiis Apodolatus , feu Prophetiae & Sacerdotii iui» in quiDuS
humiliatus & pafluseit.
Argrmentum primum , ex Tfal. 8. ve>f 5. In hunc fenfum ; Apud
Deum inpretio& honoreadmirabilihabctur homo Cbristus , & alii
homines cjus fubditi propter Eum , ti D1-.1 Vajctlas, & opuum e.-us
rragnificcntia, cum humaraenaturx vihtate comparcntur, veiiiquan-
tus Deu5 < t,& quam eximiacjus aliaopera , & quantulus homoilt, con-
fiderctur; Ergonondcbet Christi qua homo clt, arttimano apud
nos dcminui propter human* natur«c o^uam aflwnplit , inhrmhates
& paflione»,
Verf. 7
5?4 Bpidi ad Hebr^os.
Verf. 7. Fecifii CMtn paulijfer inferiorcm Angelui gloria & hot
nore coronafti cum9 & conflituifii eurn fuper opera manuum tuarum.
Arg. 2. exTfaLS. vtrf 6. Etiamfi Christus tempore humiliatio-
nis , inferior faclus fuerit Angelis , refpcftu pafiionuin in carnc ; Non
tamen fuitillahnmihatioperpetua, fedad brevetempus, & ex parte
tantiun, humanae naturas patientis refpe&ti 5 Quia pretio rcdemptionis
perfoluto , refufcitatus eft a mortuis, cveclus ad Dei dextram , &
gloria & honore coronatus, Dominus & Rex declaratus fuperopera De 1
omnia .* Ergo nihil detrahi debet de ejus aeftimatione , propter paffi*
ones in carnd
Verf. 8. Omnla fubjecifli fuh pediltu ejuc. Enimvcrb per hoc
quod ci fubjecit omnia , nihtl cmifit quod non fit ci fnhjeclum X at
nunc nondum vtdcmm ci omnia ejfe fukjefftu.
Verf $. Sed lefum illum cernimu6 glorta rjr honore ccrcnatum»
qui paultjffer fuit inferior Angclis fafttu , propter mortii perpejjio-
nem% ut beneficio *~Dei pro omnibu* mortcm gujiarct^ :
Arg. 3. Ex f/U8. verf 7. Angelorum Dominus eft Christus,
ctiam qua homo > Deus enim fubjecit ei omnia opera manuum iua-
rum,fine exceptione , & fic inter alia Angelos. Ergo nihil detrahendui»
Christi aeftimationi, propter humanae natur* aflumptae infirmitates.
At mnc"] Arg. 4. Pcr lolutionem obje&ionis propofitum, ttiamfi
rondum cernamus omnia fubjici Christo, refpedu membrorum fuo-
rum, quibus quotidie feopponunt hoftes quim plurimij Videmus ta-
men non oculit Fidei tantiim , (cd etiam lationis lumine per indicia
multa,6Y miraculorum multitudinem convicti, Christum pofthumi-
liationem infra conditionem Angelorum , jam glona & honoic coro-
natum, in fua pcrfonain Ccelo, & fedentemad dextram Patris, donec
omnes hoftes ponantur in fcabellum pedum ipfiusi atque ita vid^mus
vicloriam Christi inchoatam. Ergo nihil detrahcndum aritimati-
oni Chrjsti propter ejus patfiones, five ln perfona propria, five m
membris ipfius.
Taitiijper ] Arg. 5. Ex prasdictione humiliationis, Pfal 8, v. 6% Ex
decreto Dei, & ad complcmentum Piophetiarum de Christo , o-
portuit eum humiliari, & morrena pati, & m hunc finera, inferiorem
sdiqua ex parte Angelis reddi, ut n-ortem paterctur. Ergo non detra-
faendum ejus «ftimationi proptcr ipiius pafiiones*
Cuftaret ]
Caput Sccimduiru 595
Guftaret'] Arg. 6. Non temere nec neccflitate coactus, palus cft
CHRiiTns fcd ex gratia,fcu gratuita voluntate Dei erga nos, mor-
tem ad breve teinpus de^uftavit , non pro fe , fed pro omnibus nob s
fiiiu aiiduccrdis *d falutem fcilicet, ut ver(u fequenti exponitur. Ergonon
minuenda ejusexilimatio, propter carnis afliimptx paflioncs.
Vcrf. io, Decebut enim ut ipfe proptcr quem (unt k*c cwnia,
ejr jm (fuem funt h*c erm,ia% mnhos filios in ^loriam adducendo ,
principem falutis ipforum ptr sffl/fiiones confecraret-*
Arg.7. Conveniebat gloriaj Dei, qui Autor& Finis eft refum omni»
um, cum per Chrtsti pailiones maxime mamfeflaripotucrint,ejus ju-
ftitia. miiericordia, (apientia, potentia, reliquaque attributa,ut Chri-
stum Principem (alutis noftrae, per aftlictioncs confecraret, inaugura-
ret, confummaret, & omni ratione idoneum redderet, quo decentius
nnultos filiosad vita^n elcctosin gloriam peraftlictionesadduceret, non
do&rna fua tantum, nec exempb vitae tantun, fed etiam merito igno-
miniofa: fu* mortis pro ipfis redimendis, obeundae. Ergo non minuenda
c/us exiftimatio, propter carnis aflumptae pafiiones.
Vcrf. II. Nam ejr aui fanclificat^cT quijanc7tficahtur9 ex um
furt omncs\ quam ob caufam non crubefcit firatres tpfos vocare^,
Arg. & Redemptor & Redempti, Sanctiticator & fan&ificati, noq
tantum ex Db y decreto, & Scnpturae prardicHonibus, (ed eti3in ex tpfl
juftitia, unius e/uficmque funt naturae, ejufdem naturalis maflr, ab cc-
dem Adamo derivati : Juftitia enim & Sapientia De 1 requirebat, ut in
natura humana qusr peccaverat, ple&eretur peccatum : Et idc»rcoexi-
gcbatut Redemptor hominum vere HoMOcfiet. Ergopropter humanae
iiaturx infirmitates aflumptas, Christj Filii Dei exiihmatio nouelt
minuenda
Quam ob~\ Arg. 9. Conflrmans fuperius, Meftias voluit incarnari ,
ut poflet nos fhtres habere, & nobis (e fratrem exhibere ; & lscet lit
Dei Filius > non erubclcit tamen Redemptos ieu Electos vocare Fra-
tres fuos. Ergo non minucnia eft cjus exiitimatio, propter pafliones
ipfius in carne humana t ied gloriari nos dccet potius iu efus con-
fanguinitate , & ipium , paflionum pro nobis nomine , tanto magis
gloriricare.
Veif. 12. Dicens , Annuntiabo rt&mtn tuum jratribus meu 3 in
$nedt$ tulifu ttbi bymnos canam^.
Koc
$$6 Epift. ad Hcbnros.
Hoc argufitfntum probat tribus Scripturx tclrimoniis. Primum pe-
titur ex T/al. 22. verf. 22. In quo Christus & fulcipit 111 fe kvt?*
pcrfolutionem 3 & pollicetur fe juftitiam partam per fuam obedienti-
am, predicatuium fratribus fuis Electis , leu Ecdefiae Fidelium, in
quoiuin ccttibus , etiam poft afcenfionem , Sptritu fuo prsefens eft,
fidem, gaudium , & gratiarum actioneai in cordibus Eidelium per pra>
dicationem Juftiti<e> excitans.
Verf. 1 Y Et rurfum, Ego Jrctus ero fyfo} Et itcrum, Eccc ego
& pueri quos mihi dcdtt Deus.
Teftimonium 2. ex ffd, 18. 3. Unde Chri $tus probaturhomo e(fc,
quia in numero fcederatorum, a Deo per fidem pendentium, ponitur.
~Et iterum^ Teltimonium 3. ex Jfi. 8. 18. UbiCHRisTus induci-
tur a Propheta , aflbcians fe pueris , ut fratribus fuis ; quos Deus eic-
gerat, & ei redimendos, feu lalvandosdederat, quos una fecumfilik
Patri , in fervos tandem glorificandos.
Vcrf. 14. S^upmarn tgtiur fueri pdrticipes funt carnis & fan-
guinis, ip\e quoque confimiliter partsceps faftus efl eorundem , ut
per mortem &bolcret eum qui mortis impenum hahtS 3 hoc eft$
Dtabolum-j :
Arg. 10. CHRJsTUsex dilecrione Electorum Dei Filiorum, cjuf-
dcm humanae naturar cum ipfis particeps clTe voluit, wt poflet pro iis
cioriendo fati^facere , & ita Diaboli potentiam in eos abolere, quam
ille, ut lictor vel carnirex habet per lcgem , in omnes pecc3torcs :
Ergo non eft minuenda exiltimatio Christi propter aflumpta: car-
nis pafliunesV
Verf. 15. Et lib.tr os redderet quctquot metu mortis, per omnem
vitam obnoxii erant ferv:tuti*
Arg 11. Intermortis Christi fructus & fmeshic eflr, utCHRi-
stus iiberarct iuos i metu mortis , & temporarise & # tcrn* : cui
inetui obnoxii tota vita fua tenentur orr.nes peccatores, donecapertis
oculis per fidem in Christum , videant (e rnanumiflos a peccato &
inorte^ ptopter moiienris pro ipfis Chri sti meritum : Ergo non eil
iranuencaexiilimatioCHR 1 sti propter «iflumptas cajiritfpafliones*
Vcrf. 16, J\'on tn.m utique Apgelos ajjumpftt «Jza/emen Atrs.
k* ajjumpjif.
Arg. 12
Caput Secundum. J97
Afg. !i. CimiSTiis afluraendo femen Abrah*, feu hfimanam natu-
wm inunitatcm Peiiona: fuae, inquaabxternoiub(iftebat,naru<-am hu-
manamreipeclu Privikgiorum,dignitatis,& honcris, evexit fupra natu-
raui Angelicam,quam non aflumpiit. Ergo proptcr aflumptx carnis paf*
fionesnontft deminuenda Christi cxittimatio.
Yerl. 17. Vnde debuit per omma fiuiihus ftmilisficri^ nt ml-
ferkcrs ejjet & fidelts pontijex^ in iis qu? apud Dcum agenda fo-
renc, dd exptandum peccati populi^
Arg. 13. Dcbuit CHRiSTuselc&is fratribus fimili* fierinatura pro*
prietatibus, afrcctibus, & infirmitatibus omnibus, exceptopcccato, ut
poflcnt ejus fratres de ridelitatc & miiericordia ipfius, in iacerdotii exer-
citio, & perpetua interceflionc apud Deum pro ipfis, certiorcs& conft-
dentiores t(fc. Ergo propter aflumptae carnis pafliones nihii deminui de-
bct dc excelkntiae Christi exiftimatione.
Vcrf« 18. Aia» (x eo quod perpejjus fuit* quumtentatus eff>po-
tejl & ti* <jui tentantur /uccurrcrc^>>
Arg. 14. confirmans fuperius , Chr istus cx eo quod perpeflus fit a£-
flicriones, & tentationcs in naturahumana,idoneus permalorum experi-
cntiam facruselt, cui confidamus, quod nobisfimilia patientibus iuccur-
rere & poflit & velit, Ergo non minuenda «ft cjus exitliroatio propter
aflumptar carnis pafliones ; Atque ita ficut fuperiori Capite demonitra-
vit Chr istum efle verc De i Filium , dc hoc Capite demonftravit vere
cflc liiium hominis; Unum, verum 0-:*t'9p*»o» •, Simulque lnfirmitatuin
& paltionum CjiiusTiin carne icandalunj, ad quod lmpingebant He-
brxi omnes infideks, e medio fultulit.
Caput Tertium.
Jndicata Propheti* & perfon* Cbrifti excellerttfay eth
am Jub omnibus affumptot carnu pajjionihm > Cifite Juperiori t
(Xioito cjmJi intento ak hujm ExcettentU confiderationcm , ^or-
t<itwr) ut fitmiter retineant profejfiorem fidei Cht)fturue%*t$0k
ea deficiant}addutfis in bmt fintm Argumtntis ouindecim.
E E fi B Vcfli l
5$$ Eplih atfHehrgos*
V f £/M& , jfctfr r/ /4«*/, vocationis ctkttis parthipes%
coafideratc is*pofto!um dr Vontificem profejfioni*
noflrt Cbfifhm lefum^;
Propofitio de firmiter retinenda profeffione fidei continetur in horta-
tione ad feriam confiderationem Chrhti, Apoftoli & Pontiricis pro-
feiiionis noftrae. Arg. i. Sanctificati eftis& erhcacis ad cceleftia voca-
tionis, ccelitus partxipes per fidem faeli eftis* Ergo firmiter retinenda*
vobis.eft profeiiio hujus hdet.
Apottahm'] Arg 2. Habetis Ibtum Chr/stum Eilium Dir Apo-
flolum,(eu Doctorem veftr* hujus hdei a Deo miftum , & Pontiri-
cem noltrum , qui fanguine iuo expiavit peccata noftra : Habetis-
( inquam ) hunc Autorem hujus profeilionis. Ergo ea firmiter cft
retinenda»
Veti. 2 Fidelem ei qm ipfum eonftitmt\ ut & dMofes fidelis
fuit in tota domo iffiiu,
Arg. 3. CnRiSTusin adminiftratione Apoftolatus & Pontificatus,
feu Saceialorii fibi commiflij non minus fidelis cft quam Mofes, qul
teftimonium obtinuk a Dio, quod fidelis fuerit ki tota domo ejus,
Ergo ChriftianaE fidei profefiio firmiter vobis tenenda eft. Quia Moft
miniftro plus quamfatis erat, tribuebant Hebra^ & a ceremoniis Mo-
faicis aegre divelli poterant, utad Christum tranfirent, Idcirco h:c
Uedita opera comparat Christum cum Mofe.
\ erf« $♦. Tarto namque ampliore gloria pr<t Mofehic digntu
eft habitus , quanto majorem habet honorem ts qui conftruxit do»
mum~ quhm domus ipftu.
Arg 4, Chri stus tanto excelientioreitTvlofe>& totaetiam Eccle-
fia, quanto conditor domus exccllentior eft ipfa domo, vel aliquaejus
parte i Chrtstus 3utem Ecclefiae totius, qus domus eft De 1 , condi-
tor cft» Vofes vero membrum tantum eft "illius Ecclefiae, & pars il-
lius domus tantuin ; £rgo profefiio fidei Chriltianae rirmiter reti-
nenda eft.
V rf. 4. Omnu enim domm confiiUitur ab aliqm \ porro qui
condidit omnia bac> ^Deu* ett.
Arg. j. confiimans fuperius fiib cadem comparatione , Sicut nulla
domus , nequepars domus canditur a Je ijfiiedab alio , ita neque Ec-
ckfia>-
Capuc Tertium. 5$p
clefia, nequeMofes, qui membrum eft £cclefix, conditur a fe, fed de-
bet archiucto fuperion fui ardiricationcm. Christus verb qui Deus
jam probatus eft , Conditor cft Ecclefia?, & fingulorum ejus mcmbrorum,
& rerura infuper omniuin. £rgo & excellentior eft Mofe, & dodtiina;
iphus fidcs & profcffio firmkcr rctinenda clt»
Verf. J. Et Mofes quidem fidelu fuit in Uta domo ipfm y ut
ut famuius^ ad teflificanda qu* poft dicenda eranf :
Vcrl. 6. At CkriHus^ ut Filtui domui fua prsefi : cujus domm
fumus nos ^fifiduciam & $em illam de qua gloriawur * adfinem
ufque ftrmam tenuerimu*.
Arg. 6. Mofcs hddis fuit , ut fervu» in familia aliena ad teftifican-
dum, & id quidem obicure, quod poftea pleriius & apertiusdicendum
erat dc CHRiSTO,ipfiufque dominio. AtCwRiSTus cftfidclis, ut I i-
lius & Hxrcs , qui piseeft domui iuse , & loquitur ex autoritate iua%
Ergo Chri^tus Mofe excelkntior eit > doctrinarque ejus profcflio fir-
jniter rctinenda eft.
Cujus domus ] Arg, 7. Si firmiter retineamusfiduciam & fpemvita?
arternae, per Christum nobis partx & communicanda: , (inqua (pe
ttunc gloriamur ) declarabimus nos efle domum ejus , feu veram ejus
Ecclefiam, in qua Do m i n us habitaturus eft. Ergo profeflio fidei Chri-
ftianx firmitcr retinenda cft.
\cxl. 7. J^uaprvpur ficut dicit Spiritm iUe Sanfiui > Hodiefi
*vccem ejus audtfiritis%
Vcri. & Ne obdurate corda vefira, ficnt in exacerbatione in die
ttnthioms illius in deferto :
\e\l' 9 Zbi terJaverunt me patres vefiritprobaverunt me^ &
*viderunt cpera mea quadraginta annis.
Arg. 8. ex TfiL 95. $, p, &c. Nifi firmiter retineatis fidem ChRi-
sti, futuri eftis inobcdkntes Spiritui Sancto , qui in Scriptur»
vetat obdurare corda, cum auditis Dei verbum , fcu ne loquemem
Deum rcjiciatis , vel ne verbo ejus vos iubjicere recufetis. Ergo
firmitcr retinenda eft fidei Chriftiana; profeilio.
Sicut in^\ Arg. 9 ex 17. ExoJi , Cavendum vobiseft pravum exem*
plum Patrum vcftrorum, qui cx infidclitatc in dcferto tentarunt Di-
um , qui potcntiam & bonitatem fuam, operum luorum teftimomo toros
E e e £ i quadi agin-
6oo Epift. ad Hebrsos.
quadragihra annos , in ipforum confpe&u probatam deierat. FirmJ»
terergovobis Chriitiana hdes retincnda eft.
Veri. 10» £fuapropter injen(us fm nationl ifti: & dixi, Semper
errant corde» neque co^novemnt via* meat,
Arg. 10. ex veibis ffil, 95 . nifi in fidc firmi pcrftiteritis , Hxrede* fiz«.
turi eitis irag Dsi,in Gentem incredulam deaunciat«c, &condemnandi
eftis ejuldem pravitatiscum Patribus veftris, qui in cord.bus fuis arTe&a-
runt errorein, nec voluerunt Dsi vias cognoicere. Ergo in ftde vobis
firrniter perfiftendmn eft.
Vcrf. u, Itafy juravi in ira mea, Si tntroibunt inrequiem meim.
Arg 11. ex eod^m Plalmo, Nifi firmi inrideper.nankritis, perictr*
lum eit ne juramento irati De i fecludammi a regno Coelorum, ieu a re-
quie D e 1. Ergo in fide conftanter vobis eit permanendum.
Verf. 12. Vidtte ,fiatres, ne quando fit tn ullo vejlrnm cor ma~
ium & injide/e, defictcndo a 1)eo vivoX
Arg. 12. Ex applicatione citati exempli, per hoitationem propouV
tum, Nifi hnguli caveatis vobis afliiuo, a nativa cordis pravitate 5c irxre-
dulitate, defecluri eftis procui dubio a De.o viventc Ergoinfide V:gi-
lanter perfiftendum eft.
Vcr(. 13. Sed exhortamini alil afios quotidie, ^uoad appeHatur
dies hodiernus : nequis ex vohis induretur fiaude peccati4
Arg. 13. Singnlis incumbit, ncn vobifipfis iolum cavere ne deficiatij ,
fed etiim per mutuas hortationes,quamdiu occaiio datur, cura* e, & ope-
ram dare, ne quis ex.veftro numeroper fedudionem peccati obrirmet
animum in quovis vitio, ne dercdfio in rdigionis negotio iequa:ur,ex
corruptela ir.crum: Ergo ut omnes & iinguii in ride perltent, Ubo-
randum eft.
Vcrf. 14, Chrifti enim participes facli fumus} fi modo princlfi.
um illud quo fuftentamur, firmum ttnuerimu ad fidem ufyuc^i
Arg. 14. Nemo yere particeps eft (e-su Chkisti in pradentij qui
non firmiter ad finem ufque retinuerit pnncipium illud per quod iuftenta-
mur, id eft riaem per quam iubliitimus m viti noltraipintuah. Ergo in
fide firmiter permanendum eft..
Vcrf. 15. inrtnm dum dtcitur , Hodie ft * vocem ejns audietitis,
mQvduyatecQrd&rVislrA) ut inexacerbatior^.
\cxUr6
Gapuc Tettium* tfoi
Vcrf \6» Nam quidam cjuum audijpnt , cxactrbtrunt Dorai*
rmm5 non omnts tamen ti cjui exi rant tx jBgJpii per Mo[tn~*
\ erl, i % £>u$bus auiem tnfenjns futt qutdTaginta annu * *ott*
ne tfi qui peccaveranty quorum torpora anciderunt in di.erto*
Veil. 18 J^uibus autem juravit non irsorejjuros in re^memju*
am} nifi ik qut non obeditrantr* f
Veri. 19, tt vtdemtid nonpotuijfe ingredi [rtpter incredulitafem.
Arg. 15. Exconfidcratione circumitantijrum tcxtus Plalnn citati, in
hunc fentum , Ex verbis PiaLmi citari , vcrL 15. colligere Ucct non
omnes, ied aliquos tantumDEUM exactrbafle, (aliqui enim in rldepro-
mifllonum petievej;3Tunt,verf. 16.) qui autem D bum exacerbarunt, fo-
li erant illi qui ab exitu Egypti ad vitac iux rinem permanfcru:>t mcrc-
duli : quique ita Deum provocarunt , ut in iraDEu* eos occiderit in
dclerto, vcrfq. & incredulitatis jara damnatos juramento kclulerit
i requie iua , verf 1 8. Quos cum ex hiltoria videamus non potuiftc in-
gredi m De i requiem propter incredulit3tem, verf 19. Sequitur necti--
farib vos quotquot curn ridclibus (qmabira & excluiiOiie a DEirequie
excipiuntur; iervari cup ti?, & cum incredulis, a Dei requie feciu»
fis, arcennon vulcis , in ride Chr jsti nrmiter perilare opoitcic»
Caput Quartum.
"fc^htuarHUt igitur nequando derel Ba promijfcne inf
Verl. I. iroeundi in rejuicm ejxs , vtdeatur aitqua ex vo-
bu fntfft JruRratUi0
4f - 0 y r/
m
Ndfrens in loci ex fJjZ. 05. citati, expofifione Sc ap-
plicatione , hortatur ut rcftment , per riduciam in
Christi!m , ingrcd in reqiiiem Dti. Pcr recjiiiem
&E 1, intclligit ipici^ualcrn illam & cceleltemrcqui-
em y qua ccflamus a pcccato, & trancuilliratem ha-
bemus in corlcnntia . cx pace erga Deum & tuti
hiabitamus iub umbra Dej , cujus mitium cit in hac vira, <x comple-
anentura in vita ruuua : in hanc requiem pcr Hdcm magis magilqiw m-
grcdimur»
€oz Epift» ad Hebr^os*
gredimur, donec tandem confequarnur plenum,refrigeriurn inadventu
Domini. Argumenta hortationis funt undecim.
fDereltita ] Argumentum primum , In gremio comminationis , verfu
ultimo ffai. 5P5 . relinquiturnobisfidelibus promiflio introeundi in re-
ejuiera Dei. Ergo feftinandum vobis ut per fidem in requiem illam
ingrediamini.
Metuamus~\ Arg. 2. Nifi feftjnetis in curfu fidei , ingredi in pro-
miflam requiem , periculum eft, ne nimium tardando excludi videamini,
vel exciufi inveniamini ; Segnis enim & otiofa fides merito fufpeda
eft. Ergo cum timore qui acuat diligentiam, vobis feftinandum eft,
yt ingrediamini in requiem.
Verf. 2. Etenim nobis euangelizatum ejl ficut ejr iUuX at non
profuit illis auditHt fermo , ut qui fidci mixtus non fuerit ipjis
qui audteranf.
Arg. 3. confirmans utrumquepra?cedens, Cum eadem ilia Euange-
licapromifllo, eadem conditione prsedicetur tam riobis quam iliit, &
non profuerft iermo auditus jiiis, qui fide admiftum non iufceperunt ,
fed folum iis quiper fidem eum amplexifunt; Sequetur neque nobis
profuturam hanc promiflionem introeundi in requiem , nififideample-
dentespromiiTionesftudeamusin requiem ingredi; & contra, fequetur
promiflionem nobis profuturam > fi per fidem ingredi curz iit : Studen»
dum ergo ut ingrediamini*
Veri. 3. lntroimus enim inrequiem nos qui credimus . ficut di-
xit, haque juravi in ira mea fi tngreffuri ftnt in requiem meam :
Itcct opertbu* a jaflis fundamcntis mundi perfeflis.
Verf. 4. Ita enim dixit quondam in loco de feftimo die} Et
quievit *~Deus die feptimo ab omnibus operibm (uis,
Verf. 5* Et hh rurfnm^ Si inttoibunt in requiem mearn^^
Arg. 4. Nos qui credimus in Chri stum aditum in requiem habe-
imus apertum nobis per fidem : £rgo feftinemus per fidem progredi,
donecplenam requiem confequamur.
Juravi~] Arg. S' confirmansfuperius, Dominus in ira jurans exclu-
^dendosinhdeles arequte3 a contrario jurat admittendos eite fideles ja
requiem ejus: Ergo juranti Deo fidern habentes , fettinemus magis
aaagifque ingredi in ejus requiem*
Operihu ]
Caput Quartum. 6oj
Operifou ] Expiicat hujus argumenti vim , ad verf. 10. Tribus tnodis:
primo oftendendo reqniem *Dei in juramento exprcflam , '////. 95. II.
Nonefle requiem De i die fptimo, quo Deus rcquicvit ab operibus no.
vis crcandis, Quia operibus illis jaminitio mundi rinitis, ver/.$. Cjclc*
brata eft feptimi diei requies , ut patct ex Gtv> 2. atque ita illa requics
Dn Drxtenit, verf 4. inPlalmo autemQ). 11. David de aiia requie
mentiSfem facit : Ergonon hicintclligiturillaprima Db 1 requies, per
Sabbatilmumfeptimi Diei ckbrata, vcrf. /•
Vcrf 6* J^uia igitur rettquum eft ut atiqui introeant in eam 9
ejr quibuA prius anmmtiatum fuif > non introierur.% piopter
incredulitatem^ \
Secundo, Argumentum explicat declarando confequens, quod fequi-
tur ex eo, quod excludantur infideles propter infidelitatem, ne intro-
irent in requicm; neccflarid reiinquiturfinquit ) colligendum fore, ut
altqui* id eft , rideles lntroeant m eam. Nam aut fideles introibunt iur
regnum Dei, aut infidcles : At infidclcs non introibunt , fed exclu-
duntur Dei jurameno. Reliquumeft igitur ut aliqui , id eft, fidcles
introcant.
Verl. 7. Rurftm quendam pr<tfinit dlem, H&die , apud 1)avi*
dem dicens^ tanto pbjt tempore ( prout ditJum eft ) Hodi-: fi voam
ejus audientif ne oldurate corda veftrtL;v
Tcrtio, ottendendorequiem Dei in juramento expretfam Tfal 9$:
11. non eile requicm typicam in terra Canaan» Quod probat, Quia
David Pfil. 95. verf 7. 8. quendam prxfinit diem kodie tanto tem-
pore polt requiem feptimidiei, & poltpopuii ingreflum intciram Ca-
naan, nempe diem patienticeT)* 1 : quandiu, vh& audimus vocem Db h
quandin admoncmur ne indurcmns corda, quandiu Deus ,hominibiS
ipfiusvocem audient.Bus offert ingreflum in rcquicm fuam , niii per
inndclitatem induraverint cordaiua, Ergo per requiem Dei nonintel-
ligitura Propteta Daviderequies in terraCanaantypica.
V.rf. 84 Nam ft eos lejm in requte collocajjet , nequaquam de
alto pofthac die loquttus fuiffef :
Vcf 9 Itaque rdiquis efl aliquis fahatifmus populo Dei.
Cujus rationem reddit, Quiafi jofua, feu lESustypicus collocaifet
populum in requie illa Dbi , quam David promittit , tum David
nequaquam»
6oq Epift. ad HebraroS.
nequaquam de alio poft hac die loqtiutus fuiflet in Pfalmo, At loquutuf
cft verf 8. fcrgo rcliquuseft aliquis Sabbatifmus, feu alia reqtuespo-
pulo Dei promiffa a Davide , quam typica requics in tena Ca-
na3n, verf. t?.
Verf i of Nam qui ingrejfus efl in requiem ipfius,sequievit, &
ipfe ab operibus fais t quemadmodum a (uis DEPS. M
Verf. Ii. Studeamm tghur ingredi in illam requiem>ne quis in
idem tncidat contumaci* excmplum^.
Arg. 6\ Requies D.ei eft ceflatio ab opcribus noftris, fcut Deus
ceflavit ab operibus fuis, feueft ceflatio a peccatis, a molelliis a cuns
diicrucrantibus , feu anxietatibns, & mileriis cmnibus noftns: Ergo
feltinemus per fidemingredi in iliam reqiiiem , ne quis noftrumexre-
quie Dfci,cum comumacibus Iiraelitis exciudatur.
Verf. 12* Vivus e/i enim (ermo ^Dei & effieax , & penetran-
tior quovts glario ar.cipni , ac pertingit ufque ad divtfionem ani-
m& fimul ac Spiritus, compagumquc & medullarum } cr dtjudical
cogitattones & conceftiones cordis.
Arg. 7. confirmans iuperius in huncfcnfum, Sermo ille Dei, qui
vocat nos ad requiem ejus > cum intcrmtnatione ux nift obtempere-
mus , non minus erricacia? jam habet & ad icrvandum fideles, & ad
perdendum intidcles quam olim habcbat ; Fcftinemus ergo per ilncc-
ram fidem ingredi in illam requiem, ne pereamus ficut olim infideles.
Epitheta .autemverbi tria iunt; 1. cft vivum, Quia vim iuam non
amittit cum mortaiibus prophetis , quiillud pradicant, nequc cum ilLis
mortalibns, quibus primum dicitur, fed perpetuamvim virtutemque re-
tinet per omnes «etates, Z<tch. 1.56» 2. Ejficax eft, Quia eft pctcntia
& brachium Dei ad operandum qtiod prouunciat > fivc in coniolatio-
nem , five in terrorem s 3 Eft penetrantim quwu gladio ancip.it i; Qtiia
ficut gladius anceps penetrat in intimas, abditiilimas, & durifiimas
£orpoiis partes, iic verbum D.ei penetrat perfccta lucis manifcl+ati-
one in intimos cordis receflus, qui per meduila.s in oilibus & per oflium
commifliiras intclliguntur, & in intimas animas facultates omnes , ut
diicernat quid moliatur pars animae ienfltiva ., quid pars ftitelieaiva,
quid intendat , quid pratendat quid cupiat . unuiquilque , & qu^bus
iRediis ac rationibus itudeat quod intcndit ailequi: Pcrvadit,inquam,Dn
Verbum*
Caput Quartum. 605
Verbum," omnes humana? Animx facultaes, ut palam faciat unicuique,
(i qua hypociilis, fi qua radixamaritudinisaut mridelitatisinipfolateat,
utquediicernendum, unicuique proponat fecundum normam, non folum
quid intus. ipfe cogitet in cordefuo, verumetiara qua intentionecogitct
ac valit ; ita ut qui mtus meditantur apoftafiam, vcl apoihfce in ie femi-
na rovent, Verbi Divini vim, nullisfuis artibus>aut fophiitica poflint clu-
dere, vel iftum ipfius declinare.
Vcr(# 15. Nec eft utta res crcata qu<t non confficua fit : corarn
iffo imo omnia funt nuda & fatcntta ocutis cju* qut eurn nobis
ejt negottum^,
Arg. 8. confirmans fuperius , Deus quibufcum nobis res eft, quando
cum verboejusnobis res eft^omnia pe fpicit, fi quid intus infidclitatis
latcat fub laiva profeiTionis externa:, quiaomnia etiam Tntima cordis
pcnctralia . nuda& apcrtafunt in e jus confpectu, licut cum aniinal per
cervice.n & ipinam dorfi itadividitur, ut vilcera omnia pateant. Ergo
Itudendum ut per finceram fidemingrcdiamini in ejus quietem,ikc putetis
cludipofie vim coinminationum ejus fi fccus fecentis.
Vcrf. 14» Habentes tgitur Fontficem magnum . qui fcnetravit
coetos^ hfum Filium Dei> teneamui hanc frojeJJioKems^
Arg.p. Habemus Iesum Christum FiliumDEi, Pontificemjfeu
Sacerdotem magnum, qui jani penetiavit Cctlos & ingrcflus ellregnum,
ut spciiat nobis aditum» Ergo rctinendo profcilioncui fidci ftudcamus
introire.
Vcrf. 15 Nonenim habemus Tcntficemy qui non fojfit afci
fenfu infirmttatum noftrarum , jed tentatum tn omnibu* Jtmtiiter ,
abjque peccato.-
Aig. 10. peroccupationemobjcclionis, Etiamfi Chrtsti Majefraster-
rere nos pofllr, ne audeamus nos indigni peccatores alpirare ad rcquicm
illam cceLttem, ubi ejus ianctitas habitat, mifericois tamen ett Pontifex
noIt.cr, & aliquando expertus in f ua carne eaidem tentationes quas nos ex-
perimur, fed iine peccato. Ergo poflumus, & audcre dcbemus per fi-
dem ad euin contendere,& iiuJere , ut ingrediamur in iilam rcquiem.
Vcrf. \6' <^/iccedan>U! tgitur cum fiJucta ad thronum graiia-
ut cortfeijuarrjur mifericordtami& gratiam inveniamus ad o-portu-
num auxiltufft-.
"F f f p Arg* xi»
&c6 Epift. aJ fti&nm*
ftfg. II. In hunc fenfum , Nonfcdct Deus in thr-ono juftitiar acce-
dentibus adCHP. istum per fidem, fed inthronogr-itia^ut in omnibus
ncceJlitatibusauxilium nobis fcratopuortunotempore. Ergoaccedendurri
cuin fiducia nd thronum gratije, ut fub alis propiuatorii quielcamus :
quo3 i'jcm cir ac m requieiii Dei per tidem ingredi.
Caput Quintum-
Vit excellerttia Propheti* Ufu ChriHi , & necejfitM
«dhctrendi ipji, doctrinte^e ejm qni ejl Apostolus & maonut
Tropheta frofeffionis nojlne. Seqtiitnr exceilentia Sacerdotii
ipfiits, Ofitu dns junt p xtes^ In prima pr.bat Cbrijlurn
effc fontificcm^ fiu jummiim 6ace^dotemt omni tppico Ton*
tifice ex-ellenticrem, ut Hebraos -doceat rnoderate fintire de
tevitico Sacerctotio , qnod illi in prcejndicinm adverfis Cbrijlum , nimis ma^ni
fadebant) ad verf, II. ln ficmda eft obJHtgttio Jegnitiei Hebraiomm^ ut at*
tentiores readat ad feqnentem dtttrinam. Excelienticm autem fontijicatin
Chrisli fuptct Leviticnm> probat Arqumentis novem.
"Klam omnis Pontijex ex homimhus ciffumitur, & pro
vei1, *• hjminibus conjtitnitur tn sa qu* apui ^Dtum ugen-
da funt : stt oferat dmaria & viciimas pro peccatts.
\7ct[, 2* mjjPtfi quantum (ntis sfi7 poffit mijerart vicetn ignorarJi-
#m & aberruntium ? qubd & ipfe circunUatus (tt infirmitAte^j X
Verf. ^ Et propter hanc dekatyjicut pro populo, tta & pro fe>
ipfj offerre viihfliom pro peccaii*.
Arc,umentum primum , PerfetYiones quae requirebantur in Leviticis
^Sacerdotibus , verf. r. 2. conjunclae erant cum notis imperfechonis,
& cum peccatis Sacerdotum, vcrf 2. 3. ErgoCHRi STus,qui Pontifex
abique peccato declaratus eft, in fine fuperioris Capitij, exccllentior.
eft Sacerdotibus Leviticis.
Ex hominibus ~] Levitici Pontificis perfecriones funt qnatuor : I. Levi-
ticus Pontifcx ex hominibivs aflumebatur , unus ex multis ehgebatur .- 2.
ConfHtutuserat pro hominibtu iniis quaeapud Deum agenda erant, id eft,
tt po^uli vke & nomme adminiftraret cultum Ds. i,De um orando pro
populo,
Caput Qiuntum. 6^7
populo, populum Dei nomine docendo, & ut omni qua poflfjt ratioirj
honorem Dti , populiquc falutem procurarct. 3. OrFcrcbat domruxt-
rum iuanimataiumi & J.urifcia animalium : nunc Llocait/la pro peccatis
generatim , nunc p.uificj pro jmpetrandis beneficiis, nunc Eucbariftu*
pro bencfidlS acceptis , nunc Jurifi.u pro ptuatis JPecialibuiy QuibuS
omnibus virtutes facriricii Iesu Christi leviter adumbrabantur.
Mifetsri 3 4- P-rfvctio in omcio (acerdotali requifita , eft fympa-
thia proportio.iata ad miferix populi magnitudinem , qua tan^i opor-
tebat eos erga petcantes , Hve exignorantia iive ex errore voluntatio
& confiiio ddiberato dclinquentes.
Qtnd ipfe ] Notae impcrfedionis funtdu*: 1. Qujdipfi obnoxiifu-
erint inhrmitatibus ufiem , hocelt,iguorantia?,& etroribus, miferiifcjue,
cjux peccata coniequuntur.
lta & prj ]] Secunda nota imperfeclionis , demonflrans priorem, quod
ex oiticio obligati fint non miniis pro iuis ipforum peccatis ofterre
viclimas, quam pro peccatis populi. Hoc primum irgumentum eft.
Verf. 4. Neque [ibiiffi quijquam fumit hunc honorcm , fcd qui
voutur a 'Deo, jicut cjr Aaron^.
Verl. 5 Ita & Chnfiui nonfibi hunc honorem tribuit, ut fieret
P$ntifex,fed u qui dixerat ci, Filiui mem e/ttt,ego hodiegenuite*
Arg. 2. Sicut legitimi facerdotes vocati funt ad hujus muneris ho-
norem , Sic Christus non tantum lcgitime vocatusefta Patrc, ut
Aaron, fed etiam infuper filius Dei unigenitus, agnitus, & declaratus
eit, inhoc munere iacerdotali: £rgo Leviticis facerdotibus multo elf.
cxccllentior. Probatur autem antecedens ex 7fL a. ubi Parer Fili-
um alioquens, verf 7. vocat eum Fitium fuum ouem eenuit , prius quam
jubeat eum, ierf 8. petere ab eo fines terrsr , ieu intercedere pro ho-
minum fakite, quod eit lacerdotis partes exercere. Ergoexhoc Pial*
mo non tantum vocatur ad orricium facerdotaka Patre, fcoyetiam Ji-
lius agnokitur, & iic excellentior eft Leviticis Sacerdotibus.
\ erf. 6 Sicut & altbi dicit^ lues Sacerdjs in atewum > fe*
cundum ordinem zSA/lei hifedec.
Arg. 3. ex Ifai 110. Christus a Patrc conftifuitur Saeerdos in
aeternum , cujus facerdotii non eft hnis , iecundum ordinem typi Mel-
chikdeci. Lr^oelt excellentior Leviticis pontificibus.
FFFF2 Verf. 7
£o§ Epift. ad Hcbr*<>f »
Vcrf, 7. JQhI in dhhm carni fujt% qutm deprccationes & fup*
flicationts apfid eum qui pt.terat tpfum Jervare i mttte , cum
cLimore valido^ & lachrjimb obtulif]et%& exauJttm effet ex metu ,
Arg< 4 Quinque membris conftans, opx tctidem pofl-rnt efle Ar-
gumcnta: 1. Christus hc eit Filius De.i , ut etiam fit homo, feu
hlius in carne noftra , cujus iuiirmitates fine peccato ilte aliqtundo
expertus eft , & (ic excellentior homo eft qnam tillus ex Leviticis S-cer»
dotibus : 2, Obtsiit deprccaticnes & fu^plicationes, feque ipfum ai
mortem ufque , pro populo itio ; atque ita excellentius Lcriricium obtu-
lit quim Lcvicici: 3. Majori cum fenfu miicri<e noftras, & reatusnoitri
interceffit , cum Clamore vaiido dr \achjmU\ & fic in iympathia faa crga
iuos excellebat fupra Leviticos : 4. Majori cum fiducia caufam egit
noftram, quam quivis ex typicis poflet y etiam tum cum in angultiis
mortis , & ienfu irae (eu maledictionis divin^, peccatis noftns debiiae^
fancta humana natura ipfius cum terroribus mortis conrttriabatur: 5. Ma*
jori cum efncacia & fruc^u,quam ullus typicus Sacerdos oravit: narn
liberatus eft iecundum precationem a metu, ^uem fenfui , & fanebe ra-
tiont injiciebat irati De 1 afpe&us, quia jam perfoluco pretio futti
cienti pro nobis, irx , metulque caufa fubhta eft Ergo Christus
eft Leviticis Pontificibus , Sacerdos longe excellentior.
• V^rf. 8 ^uamvis Films ejjet 9 tamen ex iis fu paffts ejl di*
diclt cbeheniiarrL^ :
Arg. ^. ex prioribus dedicto-n , Quod fimul removet fcandalum
crucis, fimul excellenttam SacerdotiiCHRiSTi oftendit. Chr i stjs>
non oceupabatur in fpectandis victimarum occifiontbiis , ipie interim
immunis ab omni paiiione , ut Levitici Sacerdotes iri victimis csrdendis ,
fedetiamfi liliusDEi fuerit , rcipia tamen in curporis & animde iliae
iandjc pallionibus expertus eft , quam ardua res fuerit peccata noftra ex-
p^are, experientiS edoftus quam fuerit dirticrle expiatoriam obedienti-
am ufque ai mortem crucis, ad Patns iram placandam , & juftitia; iatik
faciendum praeftare: EftergoCHRi stus Leviticis iacerdotibus. multd
cxcellentior.
Verf o Etcor}fecratw9facluicJlautorfalutu atern* omnibus
tiui ipft aujcultcintr* \
Arg; ^. C hr 1 s,t u s fammus Sacerdos , fuit omnibus numeris dom -
pletus
Caput Quintum. 609
pletus& perfcftus, inquonemimaiutn quidem d efi d?r ar i poteft. , quoi
in Sacerdocc requHtur \ poltquam ennn ]am ianchiicatus, icu in faci ih>
Ciu-n propitiatorium Patrioblatuselt , totum pretiuui redempt.on.s coin-
pkvit, ieuquod rcitaba^ in ultimhiuispailionibus pcriolvir, cujus prc-
tii nulla pursa Levitias periolutaeil ; ErgoLeviticis 6c umbratiLDus lL-
lis Saccrdotibus . inulto eft exccllentior.
Jutf>r~^ Arg.7 Christus jam pretio redemptionisplene perfo-
luto, mento & elricacia, evaiit & dcclaratus elt Author, Domiuus ,
Dator & Confummator vit* setern* omnibus in ipfum crcdcntibus, $c
fc ipli iu difciplmam tradcntibus: Ergo Chr i sTns Lcviticis bacerdoiibus
multoexcellentiorelt.
Verf. lOi Coghominatut a "Deo Tontifx fecundum ordimm
Mekhfidec,
Arg 8. Confirmans fuperius , Chri STusa DeocuJus diftum erticax
cft ; cognominatus clt Sacerdos fecuudum ordinem MclchiiedeCl, qui
ordoexccllcntioreltmultoordine Lcvitico: Eigo Christus ctt ium-
xnus Pontifex, Leviticisomnibus multdexcellentieF.
Vcr(. 11. Le quo nubis multa (unt dicenia , eaq-ue difficiliu ex~
plicat»\ quandoqutdtm /egnes facli efiis auribits.
Arg p. Docrrina de Sacerdotii Christi excellentia , prafertiixi
prout in typo Melchiiedeci repnrfentatur , copioftoi & altior eit quau ab
ApoitolopoiTitadipiorum captum facile explicari: E;go Leviticis Sa»
ccrdotibus multo elt excellentior.
SecundcLj parr*
Secundapars Capitis , in qua inrert ex docrrinoe de Christi facer-
dotiiexcellcntia , reprehcnliunem ignorantiae & tarditatis mgcnii He-
braeorum , ad myueria Euangclii diiccnda. Propofitio rcpichenioria
hic clt, Vos Hebraci reprehcndcndicitis ob (egniticm ad capienduin
iriyiteria Euangelii, quaie elt, Christi Sacerdouum.
Vcrf. 12. Vos enim quo* ofriw.t pro tcmioris rationt * doffores
ejje , rur(um opu& tft aocen qu# (int eUm nta initn elvqunruw
*T>eh facljque eft s ii qutbu* lacte fv opw, & n nfdioo ab ,
Rationes reprchenfioni> reddit quatuor: prnv.a eft, v^uiaopus liabe-
tis ckmentaricy catechctico & pueuh gencrc doctuiwe, ctum -am
goltquauv
£io Epift. ad Hebraos.
poftcjiiam pro temporis in lucc Euangelii perafti rationc j multa ipfi
didicifl^ & alios inlhtuere potuiilctis.
Fdhque~] Ratio 2. Conhrmans fuperiorera , Quia pueri & infantes
cftis in cognitione Euangelii, qui lacte, feu qui in rudimentis doctri-
nse inftitui opus habeans , potius quam cibo folido, Jeu doctrinas
perfectione.
\Jcxi< 13, Enimvero cui cum lacle res eftyis rudis ejl fermOnis
juflttit: ( infitns eum efl )
Ratio 5 Probans luperiorem, Quia rudes eftis fermonis juftiti*, feu
non bene intelligitis doctrinam jultincationis per fidem Christi;
fed parati eftis ceremonias lcgis cum fide Chiusti conjungere. ld-
circo & infantes eftis, Sc ob ignorantiain reprehendcndi.
Verf 14* Sed adultorum tft jolidm cihm^ eorum videlidet qui
propter hafotum^ ^fen(ui hafant excrcitatos ad difcrettonem boni
ac mali-
Ratio 4. Explicans poftremam partem rationis fecundx, Quja de-
ftituti eltis proprietatibus adultorum ; Adulti enim gaudcnt cibo foli-
do, feu anvctant perfectiorem doctrinam : 2. Gaudertt crebra exerci-
tatione. 3. Per crebram exccrcitationem fui in doelrina Euangelii ha-
bitum contraxerunt cognitionis lalutaris non facile mutabikm , &
Jenlus feu facultates animi expeditiores habent ad judicandum de ve-
ritate & falfitate doetrinae propontas; de utilitate veritatis, & de er-
rorum periculo, ut pollint bonum pvofe^ui , & malum evitaie. Tales
uon eftis vos Hebm, licet per tcmpuspoit veftram hdei profefiionem
tales cfle potuiffetis. Ergo reprehendendi eftis.
Caput Sextum.
lauiiur ex pricri reprehenjione fegnitiei deducla horfg-
tio adperfevtrandum, ejr jprcvifftvs faciendum in Jde Emnpeiiu
V f QVapropter cmijjb qui in Chrifto tudes
* — inchoat , fermone , ad perftclior/em
w ias^w^» feramur : non JAcientes rurjum fuzd-mentum rejipt-
fcenti* ab opertbm mortuh . ej) Jidei in Ijeunz^.
Propofi-
Captit Sexttitnt 6u
jhropofttio primts verbis continetar , DJj . tis prtlerftai*,
grcfftas fttcre i.i ficte Euan;dii, Nani vmhtne ftttrwmm cateci
qui rudes in Christo indiotft, ell prxiivponcre, 6«: pio c<*J
habere, quod ea r.idimcnta jam teneant , Aliquo modo , idcirco uon
opus dle icnbenti ad eos , his immoiari, fed catccheticis omillis, ai
perfectionem, id elt,aa pcrfcVeranauni, & piogttfldfi in fide facien-
dum, eos promoverc*
Argumenta hortationis fmt quindecim l Argumentumprimum, Sicut
fundam^ntum dorrms, fic fundamentum religionis rjon eft bis ponen-
dum , ied fundamento femel pofito pergendum in xd ficio extruendo.
Ergo vobis perfcverandum &progrediendum elf, m fide Euangelii ; Fun-
damentales autemfeu catecheticas doctrinas enumerat iex: pnma, Bft dc
rtfipifcentil ab operttus mortuU , feu a pcccatis : Hoc fundamentum con-
tinet initialem do&rinam de lege Dei, de agnitione peccati, & me-
titac damnationis confcquentis, dc dolore ob peccata, &c defidcrio iibera-
tionis a peccato & a mortc, 2, Fundamentalis doctrina eft ds fde in
H) f V M ) qua: doilrinam continet redemptionis per Christum, &
de juftitia 6V vita per eum parta, deque hde in eum ad ialutem.
Vcrf 2 Bapti/matHmdoftrinA,acmariuitmimpofitionisy& refur*
recJionis utortJtorum, & judicn <tterm.
5 Ett doctrina baptifmatttm> continens rationem confirmandi fidem per
Sacramentum Baptifmi , & doclnnam fanctificationis, & afflicriopis ,
ieu crucis ferendae pro Euan^elii defenfione , quas doctrma per Baptif-
mum (ignificatur: 4. Eir. doCtrina impofitionii manuum% qux in coila-
tione donorum Spiritus lancti , ad confirmationem divinz verita-
tis Euangclii olim faeta eft, modoextraordinarioin primitiva Ecclefij;
nunc vero modo ordinano fit in ordmatione Miniltrorum Ecckfix,
de quorum autoritate & orricio, ficut ad omnes catechumenos ulim
fceclabat, fic jamadomncs ipectat fideles relle inllitui, ut De 1 ordi-
nationi ie alactius iubjiciant m Ecclefiailicasdifciplinaeubedientia.
5. fyoctriha ett de refu.rettictie m^rtnorum in dit noviilimo: 6. Eit de
judicio extrcmo, quopcr Christum fidtlibusvita 2etcma,impiis veio
mors.aitcrna adjudicauda ctt.
Vni 3. /itque id faciemus, fiquidem permiferit Veus>
Arg. 2 ad perfeverantiam & profectum in hde Euangclii , Fgo
Apotlolus per Dei gratiam > ut in cognitione Euangclii promovea-
tis ope«rn
6it Epifh ad Hebraos;
*\s operam daturus fum pro virili, quantum Deo vidcbitur meis in
lninilterio laboribus benedicere : Ergo vobis opera danda, utperfevc-
retis , & progrediamini in fide Euangelii.
Verf. 4 Nam fieri non pdte/2, ut fui femel fuerint iUuflrati^
gujiaverintuue donum cselefle } ejr participes facli fuerint S p l-
RITVS Sancli,
Vwrf4 5. (jufiaverint^ue honum Dei verbum > ao virtntes fut*~
ri feculi.
Verf. 6 Si prolaluntur , ut denuo renovemur per refipi/centi.
arn 3 ut qui rurfum cructfigant jibimctipfis Filium Dei> & ad ivno-
miniam expenanf
Arg- 3« Quicunque poft talem animi convictionem de veritate Eu-
angelii, qualem hic deicriptam habetis, non perieverant , ied a ru-
dirrentis hdei rehliunt, & prolabuntur in peccatum iilud irremillibile
in SpiRiTuM ^anclum, non pofl mt refipiicere nec iervati : Ergo ne
in hoc peccatum incidatis, perfeverandum & progrcdiendum Yotisin
fide Euangelii.
Deicribuntur autem illi adverfus quos Hringitur hxc comminatio
ex his fex notis : 1. lHuminati funt per co^nitionem Euangeliij per
cujus lumen mifera conditio hominis , & ratio redcmptionis per
Christum poteft etiam irregenitts aperiri: 2. Guflaverunt donum
calefte, quod fieri poteft per contemplationem Christj , & rerum
coeleftium in Euangelio revelatarum, omms enim veritatis vel levifli*
ma delibatio ienfum aliquem excitat iui , licet non femper folidum
& peraianentem : 3. Participes fatti funt Spiritus Santti, quod fieripo-
teft per dona aliqua regemtis & irregenitis communia : 4. Guftaverunt
bonum (Dei verbum, quod fieri potelt per fidem hyftoncam Euangelii,
&: per apprehenfionem poflibilis fu£ ipforum ialutis , quam ut aclu
adipiicantur non yrofcqunntur : 5. Gujiarunt virtutes futuri feculi in le-
viufculo gaudio de futura vita , quod fieri poteftper fidcm tempora-
riam in iis qui recipiunt verbum in terra petroia cum gaudio, Math.
13 20. ex apprehenfione non poffinlis tantuin , fed etiam prgbdilis , &
apparenter futurae fj^ialutis: quam ut lubenter cum Balaamooptare,
& cuni fatuis virginibus fperare poflant , etiamfi mundo, & pravis
iu:s cnpiditatibus non renunciaverint ; 6. Poft omnes hosgraduscon-
vicliouis
Caput Sexturrw 6i$
victionis Je veritate relgionis Chrhtiar* jiSpirituDei produclos,
proUbuntar^ fcu laptu totali, voluntario, ck malitioio, ut poltca apparebit,
dcfectionem faciunt a Christo.
f)fA«oJ Pccna quam minatur hufufmodi apoltatis, eft quod ipfbrum
rtfipife,.tia , & per confequens flus, iit nnpofliblils; quia poit peccatum
hoc, nunqi;air, tequturreiipifcentia. Cujusrationesredduntui dua: i, A
irahtiaipkrumaJvcriusCHRi STuM.quia hlium Lei iemtl crucifixutn
malitioie aooe^ando,nolunt i«ilvari p^r ejiis u ortem.abliorrcnt ab eu rati-
oire laluiis coniequendas, ex qua iola dependet rchpitcentia & falus, uuo
verbquantinn m ie eit Chr/stum dc iolio cceleitis ^lona: dauruatum,
fi fieri po.ict, & denuo crucifixum vellent.
Exponunt ] Altera latio afcandalo dito,Quia Christum ignominja:,
ludibiio& (annis inhdclium ultrbexponunt* *dqujatrouoriicd.:ie,quara
ilh qui priuno Chr istum iguorantes in crucem cgcrunt.
V^ri. 7 Xam terra qu* imbrem ftpiu* in fe venientem cowbi-
berit^ ejr fro?em>.rit bcrbarn accomodam eis per quos excoli.ur> recu
pit ben dtclionem a ~Deo*
Arg. 4. ad perteverandum , Sictit terra frugifera recipit benedi-
ctionem a Deo fic pericverantes , & progrefium facicntcs in hde&
obedentia Euangclii bencdictionera i Ueo recipmnt: Ergo vobis per-
(cvcrandum eil.
Vcif 8. o*f qu* prorert fpinoi & tribulos* reproba eft> ejr tn*-
leiicliont affinto: cujw exitwi r^nrlit ad exu\\tonenL->.
Aig. 5 Sicut terra culra, & faepius inigata, qu& nihil profert prxtet
{pinas & tribubs, rej^ctanea , malcdictioni proxima , & tandcm exu-
rcndaeft: Sic Apoitatae qui jam laepius lmbrem verbi Divii i in fe veni-
entem corobibcrunt , & tamen njllum bonum frudtum proferunt, fed
prolabunttK, omninoque dericiunt, rcprobi funt & roaledidtioni proxi-
mi,piorius perituii,ut quoruni couverfio& telus elt dcfperata.
Vcrt £♦ Sed veriuafimw nobu> de <vob<s, dilecli 3 zHU meUora y
tjr tum ja ute e<<njt4>cli% etitmfi tta loquawnr.
Coniol tur Htb-arosfidclcsadveriusalperitatem dietorum>& ipforum
apoitalia futura? fufpicioncm, quain mtus de iis fovcre videri potuiflct
Apoitolus, nifife pureaficr,& addit Arg. <% Etiam(i peiiculumapoltah»
propoiuenm vobis, pciiuatimus tamen nrbis mehora de vefira fide vera>
G c 6 g & obe-
6u± Epift, ad Hcbr^os»
& obcdientia (Tncera, & peifcverantia, alnfquc graths, qux ciam falure
aetcrna necdlanam habent connexionem» Ergo voi?is pcrfeveiandum
cft animofms.
Veif* iof Non enim inju(lu* eH Deu*, ut oblivifcatur operu ve-
firi. & Ixbmofje charitaiu quam exhtbutftis ipfi.u nomtm , ut qui
miniftraverius fen&h & mjnijhetts.
Arg. 7. conrirmans (uperius, Juftitia &VeritasDEi non patientur
ut gratia De i falvifica vobis jam data,~& in crticaci conitantique chariia-
te veftra erga vere Eideks , feu Sanclos, opere demonftrata, oblivioni
tradatur, fed gratiam pro gratia tnbuens perieverantiam & vitam aetec%
narn promifiam etiam vobis dabit. Ergo robis aniraofeperfeverandum
Vcrf. ii, Cupimm autem } ut u.wfyuifque ruefliun idem ojlen*
dat sludtum ad plenam (pei perfuafionem, ad finem ujq^c^,:
Arg. 8. Perieverantias ftudcndo magis magifque certam reddetisve-
ftrar ipiorum fpei perfualionem : Ergo unicuique veftriim danda opers
ut perfeveretis. Atque hic ipia hortatio ad perievcrantiam exprdle-
pcnitur.
V.r(. 1 2. Vt ne fitif fignes , fed imita^oret eorum qui per fi*
dem ac patientiam ebtinent promifam h&red tatem^».
Aig 9 Excutiendoieguitiem incomparandaaltkxicognitione Euan-
g. lii, & pergendo in ftudio charitatis, debetis unitan iantfos Patres,qui
in nde & patientia perieverantes^piomiilam hsreditatcm obtinuerunt :
Studcte lgitur perieverantiar.
Vcrf. 13, D.m emm poiliiitiu t^4brah<&y quum non tojjet per
qu:n qu \m majjrcm }urare . j».ravit ptr (eipfum^j
Veii. 14 DicenSi Certi ienedtcens ven:dicam tibi } & muLi»
plicans mulnpiicabo /o«
\ eri» 15 ^tque ita quum patienter expeflafet, ajfeqitutm efk
fromijfum
Arg. 10. Promiflio benedicfronis fafta fidelibus , in perfona Abra-
fcami, Patris Iidelium, & per juramentum Dej optimi maximi con-
firmata, experimcnto ipeciali comprobata eft Abrahamo, patienter in
fide & fpe pcrfevcranti. Ergo in ride promiflio.iis , & ip^ bene-
dictionis fmilitcr vobis eft patienter perfeverandum. Hujus argumenti
¥•1% ut ap^axeat, raeminifife oportet hanc piomiilionein Ftettoi Abr&-
hx> de
Caput Sextum. 615
hx, de benedictione , intelligendam etfe non de nafcituro Tfaaco tan-
tiim , fed de Christo , cx Ifaaco oriundo , & dc juftitia gratuita
6i vita xtcrntin Christo danda, non Abrah^tantum, fed ttitinut
credentiun Patri, tc crcde ltibus omnibus ra ejus perfo ii reprxfcntatis,
id eft , veris ruredibus ifhus promiflfc benedidionis , iicnt Apoftolus hoc
loco, & alibi pro conceflo habet, & nominatim CaU 3. $?, 10, 13
C?c expreflc docet.
^crf. 16* Nam kominrt quidem pcr eumjurant qui fit mfor ,
atque iijdem omnis comrovery$ fi#is , eji jusjurandum ad co,.fir~
mationem adhi /itun%
Arg. 11. ex fuperiori deductum, Sicut cum homines jurant perma-
jorcm, &: jusjurandum ad confirmationem adhibitum,e(t finis controver-
Ux intereos; Sic promiflio benediction>$, ieu julhtiae3c vitx gratuitd
in Christo dandae, per j"uramentum fuprcmi Dei confirmata omni-
bus fideiibus in Abrahamo, finis debet cfle controveriix inter Deum
& rideles , ne titubent in fide promiiTionis : Ergo vos Hcbraei fidcles fic
confirmati , ccnfkienter perfeverate in fide.
Vctf. 17. ^** in re Deus volens ex abundanti heredibus promifi
Jionis oflendere immutabtlitatemconfilit fui ^fidejuffitjttrejurando :
Arg. 1 2. Etiamfi furficiens fuifle t nuda promillio benedictionis, De us
tamen cx abundanti intcrpofuit j'uramentum ( quafi vadimonium ) ut .
Kacidas, fllios & harredes promiflionis , id eft* fideles omncs , certi-
ores redderet de immutabilitate conlilii lui, de jpfis benedicend:S. Er-
go vos rTdeles Hebrai ex abundanti confirmati, perfcverare debetis iu
fide Euangelii.
V:rl. 18 Vt per dva* res immutabiles , in quibus fioi no?i po «
te(l utmentitus fit Deust validam cou\otationem baheamus nos, tjui
curfumeo corripuimus^ ut ffem propcfitam obiineamus \
Arg. 13. inhunc fenfum, Deus co ipfo fine juravit, ut fideles c\v.'t
peileverare ftudent , cx duabu, rebus immutabilibus hauriant confola-
tionem & fiduciam validara, cV gaudium in Deo lolidum , advcrfus
omnem mctum & miferiam : Frgo vos fidclcs Htbraei, hac confola-
tione animati, perfeverare debetis confidenter. Defcribit fidtles hae-
redes promiflionis, qui perfeverare ftudent, ex ipforuin proprictatc ,
quod ex contcientia peccatoium, & \tx meiit*A corfuguint adChriftum^
G g g g 2 utfperatam
6x6 Fplfh ad Hebr#os,
ut fperattm vitam arternam in eo propofitarn obtineant. Duas res immiT-
tahles intdligiti i. P.omiflioiiem Dei: 2, juramentum Det, per
qu* ccrti reddintur fideies dc tertto immutabili , id eft, de confilo
ieu decreto De t de ipfis faivandis.
ficrimn pvttft^ Rationein rcddit immuta':ilitatisi!iius durlicis,qtxia
impofiib.lc citut Ueus mcntiatur, hoc elt , ut non praHtet quod pro-
mifit fimul & juiavit.
Verf. 19. £j*4m velut mtm( ancJ oram habemus tutam ac fir-
tnam, & tngredtemem ufcjue in ea q $ (unt tntra vtlum
Arg. 14. Nos ndeLs habcmus fpem vivam , vdut tutam & firrnam
anchoram anima? flufruantis f jaflam intra Ccelum , cjuod per velum
Templi figurabatur. Ergo ad portum faiutis conftantcr cum fiducia
vobis eft contendendum.
Tuta vocatur arxbora Spes , quia tutos confervat fpcrantes : nam fpes
nunquam pudefacit: Flrma vocatur , & quia nunquam difrumpitur pe-
nitus, & quia firmiter dchxa & fundata cft in rupe, nitenfc omnipoten-
tia, ventate, & bonitate Dei , & merito Christi.
Vtrl. 20 ^ ub pracur[or pro nvbis ing ef/us e/i Icfus, fecundum
ordinem cM,dchi\tdec* Poatt/ex f*8w in xtcrnnm
Arg. 15. (esus Chri stus pro nobis fidelibus ingrefTus eftccelum,
quod rigurabatur per Pontificis ingrrfllim intravclum in Sanclum San-
ttorum, Pracurfor pronobis paraturus iocum , & pro nobis intercei-
furus , ne in curiu dcficiarms, conititutus a. Patre in setemum Sa-
cerdos , fecundum ordiiKm- Mttchiiedeci. Etgovostideks.Hebrai de*
bctis cum tiduciapericvcrare in hdc Euangelii»
Capur Septimum,
_T WstS^^ Eefetjuitmt tnfliiutum f rmonem de Melclnfedrco hoc
vt! t^k^WVP Capite, & fimu etiam dotirir.am c\e excellentia CB\IS1 I.
Ca^itis dm fn> t partesi In prin.a ^robat excelier.tam
Chi/ti fupra Levitioi Sa.erdotes refytttu terfona \ ad vcri.
II /» fecmda exrellentiam Cbrisl, Jupta eojdtm rcjpednof*
fiii Sa.etdrialis > <d finem. iropomtur dipita* ftrjana. Cbrijti , eartim *U
deJsriptioM
Caput Seprlmum. 617
defcriptione typia \telch'fc{eiiypartim in Arfumcntis hde JeJuttis* Omnes autem
partes ckfcripiioncs de Metcbi/edeco typi<e acapierU* Junt% de Cbri/ta Autem V9*
re & proprj ime&igettdji nt ex finc verfm nrtii app^ret, '/fyt* cxce.hnti*
peifuhx ibiijti ijpiii' propjjit.e , Jnnt treuetim,
r J\TAM htc oMeUhifedec rcx er.it Sal m , Pontifex
Verl i. \^ r^^ atttffiwi) qui ucurrit Abrab* nvertenn d
C*.ie regum^ & benedtxit ei:
Nota piima, Ut Melchifedecus R*x crat ih typo , fic Christus
rex clt propne. Suerdos~\ Nota i. Uc Melchifcdccai Sacerdo:» Dei
akiflimi erat typice, Sic Ch&istus Sacerdos Dei altilfimi, pro*
pne & Deus ipie altiflirtius e't.
Occnrrit J Notaj. Ut revettenti Abrahamo a cacde regum occurrit
Mdchifcdecus, &benedixit ei,ut typus Chrfsti : Sic Chri^tus is
cft qui loius potclt eificaciter beuediccre credentiDus m eu:n.
\/crf« 2* Q$i d decima^ ex ommbu* tmfattiim tji yibrabam
qui yrtmum quidem ex tnterp* etati&ne di itur nx jujtut* , dande
vero etiam rex SaUmi quod ei rex paa ,
Nota 4. Sicut Abrahamus Melchifedecum a^novit per oblationem
decin a un, j.i Deo proptie debentur, Sacerdotem & Chri sti vcn-
turi typum fu lie ; Sic etia.n in eo agnovit Christum aacerdotem De i
efl.j & Db m lii tvporep^ientatum,
Tnmum^ .^ota 5 Sicut vielchifc ecusin typo, fic Christus m ve*
ritate , cn priii»u;n Rex Juibtix, donans juthtiam (naai id {iguiricat
Melchifcdec R^x ) deiude Rex Salem, i i cd, pacis, feu donaus paccm,
quad'. ^uitur julticiaui per hdem nnputatam.
Vcijt 3» ^ne fatr-yfim Ma're , (ine generel ncc initium dte.
rum jKftf* v,t* fin m b ibem \ fed ejfimiUtus Fiko 1) E 1 , manet
Aacetdo* in perpetu^nL^
Nota<5. S:cut Mclcmicdecus \ttfkiU typico , & in efe bifiorico^ eft (1*
ne Patrc: Sic ChrI STuS (^mhomo ex virnjne nittu vcic c(t ii ie Patre.
Mare ] Nota 7. Sicut Melchifedecu* in typo, (ic Chri stusiu rei
veritate ut T) S V S . tit fine matre.
Gtnere ] \ota 8 Ut NkljhlicdcCUS in ejf fno hi/Uuco & ty^ico ; (!c
CtiRiSTUS.it DejS iii rei vcritate, clt line Lj^iere iru gcucuio^ a,c\pus
oauus cogiiutiouis, c^. coaiancuiiiitatisnaiuiali^ lcu tcircua:.
2S^c tn~
4> 1 8 Epift. ad Hebra:os.
Ncc ittitlum"] Nota p. Sicut Melchizedecui in fratu hiflorico & fy-
pico; Sic Chri STuSverexternuseft, (ineprineipiodierum. & (inevitae
termino Quamobrem nimis cutioie & audacter agere videntur, qui
gcnealogiam Melchizedecia Deo deinduftnaccehtam , icrutari & de*
rinire auient , etiam ex Scrfptura.
Affimilatm~\ Ut comparatio hsec folida agnofcatur, Apoftolus has
omnes dcicriptionis partes, typice, 6c m aflimihtione illa qua reprefen-
tabat Filium Dei Sacerdotem aeternum oftendit efle concipiendas.
Vcrf- 4 Speclate veio quantui hic fuerit-* 9 cui etiarn ^Decima^
iorum dederit Abraham patriaYchcu,
Nota 10. Sicut Abraham,licet vicror in pradio aiverfiis tot Reges, $c
Patriarcha , feu princeps Patrum nobilifllmus , in ipolioruin decimis per-
iolvciidis , agnovit tamen Melchizedecum fuperiorem fe efle,nempe qua
Mcichizedecustypnserat Christi. Sic Chri stum typoilio repras-
fentatuin multo ie iaperiorem agnovit neceflario.
Verf# 5, Et H quidm qw funt ex filiu Lzvi , facerdotio fua-
gentes, praceptum babent decimarum accipiendarum a populo fecun-
dum Legem> hoc eff^a fratribui fuu> licet egrtffs ex lumbu Abrab$.
Hanc notam efle excellentia* , probat Apoftolus exeo, quod Levi hoc
jpfonomineiupctior lit fratnbus iuis , quia fecundiim Dei mandatum,
acceperat decirras a t ratribus : htgo propter eandem rationem fuperior
e(t Melchiztdec Abrahamo , qui uitro decimas ©fterendo fe inferiorem
agnovit Meichizedeco.
\Jt rf. 6 Is vero cuim genm ad ilios non refertur , decimaA ac-
cepit ab Abraham. & habenti fromtjfimcsy bmdtxit^^
Notau. Melchixedecusqui in Levitarum genere non eft cenfendus,
non tartum accepit decimas ab Abrahamo , fed etiam ut iuperior ,
Abiahamo benedixit , ipfl finquam ) Abrahamo , qui omnium lideli-
um nomine, primus accepit promifliones: Ergo Chrjstus ( cujus
Uie typus & umbratantum fuitj rnulto eft excelientior & Abrahamo,
& Lcviticis omnibus Sacerdotibus ab ipiooriundis.
Vcr(. 7 Porrd fine uttx controverjia^ id quod minm esl } ab e$
qmd rnajM e{l^ bencdicitur.
Hanc efle notam excelienrias probat , ex eo quod extra controverflam
fit,benedici minorem. a majoji.Qupd non iuteiligendum cft de benedicli-
one
Caput Sjptimum. 619
onc/rW;>quabenedicimus Dto, nec de benedicrione ek&tutu, qua alii
lliisbonap ecamtir, fed de benedicxione poteftitu , quaDEus emcaci-
tcr i.iis bcncdicit , vcl antoritatu (ive ordmariac , qua Pattorcs & parcntes
exorhcioroww/);;//^, iivc extraoidmari<r, qua De i lcgati extraordinem,
ex fpeciili kgatione fpeciaiiter precando applicant D e 1 beutdicli-
oncin alicui : In hoc ^encre bttnedicens qua talis , uujor eft co
cui bcnedicitur.
Vcrf. 8. Atque hU quidem homines qui mcriuntur, decimasac*
cipiant t illic autem is de quo te/Utum tft qudd vtvat^.
Nota 12. Mclchizedecus, licetnecin ttatu phyfico , nec in Ratu ci-
vih , bi (iatu tamentypico & fcripturaii, decimas accipit, ut jemptr vivens,
ut Dei lmmortalis imago i Levitse vero decimas recipiunt, ut homines
moitaks. Ergo Christus per Melchiztdecum repraefentatui , qui na-
tura cfl Deus vereimmortalis,cum Lcritis comparatus, multo iis ex*
cdkntiur cih
\ crf. 9. Et f ut ita lcquar ) in Abraham decimatus ejl etiam
Jpfe Levh qui decima* folet acciperc^,.
V,r(. 10. Nam is adhuc in iumbis patris erat% quumoccurreret
Abrah* Mehbtfedec.
Nota 13. Melchizedccusqua typus Christi, & perconfequens ipfe
Christus qui veritas , crat in Jv;tkhizedcco n. prnfcntata, acrepit
dtcimasnon tantum ab lpfo Abrahamo, ied ttiam a Lcvi, qui fu t in
lumbis Abrahae , kcundum rationem naturalis gentrationis , quando
dtcimasobtul t Abraham Mtichizedeco, & Christo per ipfum rtpre*
fcnta^o: ErgoveiusN ekhizedccm,CHR istjs, & infe. & cum LevitJJ
compa>atus,muLd eitiliis txcciitntior, Vcrum quidtm tlt Christum
ctiam cxfemine Abrahami oriundum fuifi-, quando Abraham dccunas
obtuiit MclchUcdcco, icd non erafab eooriundusfecundum rationem
jrtern. Sactrdotii N ediarous, de quo hic agitur, ncc (ecundum ratio-
nem naturaiisgenerationis, requc (ecuuduTi rationem pcrionaefimpiici-
! rer. fed tanturn f.cundum humanam naturara , lecundiim materiam
carnis, iu qua iicet Christus Sace-dorium adminiitraturus e?at, non
tamen ut horno merus , initar Levitauim , fed ut €>iAvfymv& Abnhami
Deus,& Mediator interDEUM & Abrahamum, quo refpectu Chri-
j stus oon continetur in Abrahamo, ied opponitor in typo NWdtffce&ci ,
3c Abiahamo
6 ? Epift. ad HebrarosJ
&. Abrahamo , & omnibus aliis ab eo oriundis, ut fupcrior illis & cx*
cdientior. tenet ergo Argumcntum firmiter.
Verft II. 'Porw fi confummatio per Lcvitkum Sacerdotium
er ty ( nam fu? hoc fancita Lex eft populo ) quid ampltus erat 0»
fus a tum exortrt Sacerdotem fecundum ordinem ^MJchi^edcc, nec
ficundum ordin> m A^ronis dtci ?
"Fuit excelkntia perfona: Christi, Sequitur altera parsCapitis, ia
qua probatut cxcelientia Sacerdotii Chr i sti fupra Leviticum,idque
Argumentis kptemdecim. Arg. t. Perfeetio, ku erlicax coniumma-
tiocukorum DEi,quoad peccati expiationem, jultiricationem, fanclifi-
cauonem, & vitam aeternam, nonpotuitobtmcri pec Leviticum Sacerdc-
tiu.n. Ergo imperfcdtum eft Lcviticum Saceidotium i neque tam ex-
celkns quam Christi Sacerdotium.
Quid amplim J Arg. 2 confirmans fuperius , Si perfcctio obtineri po*
tuiflec per Sacerdotium Lcviticum. non opus fuiflu alium praltantiorera
Sacerdotemoriri,ncmpe Christum fecundum ordinem Mclchizedcci,
& noiiiecundum ordinem Aa onis. Aflumptionem nobis rclinqut colli-
gendam, quae hsec ett, At opus fuit ut orirctur prattantior Saccrdos,
ut patet ex ffilmo no: Ergo perfectid p^r Saccrdotium Levrt;cuia
obtincri non potuit, led per Sacerdotium Christi, quod idciico ex-
ceiient us ett.
Populm enim~\ Ratio confirmans majorem connexam , Sub hoc Sa-
C^rdodo Lex dataeit & p pulus in eius d*tc piina exercitatusett : Sc
quicquid v;num Lex.fcukgak £cedushaocbat,huc totum collatum eft
a Legis zdotis , ut cuitorcs per hoc Sacerdotium pcrncerentur, fed rru-
ftra. Ergo fi per hoc Sacerdotium, vcl per Legem, ku lcgaie I ceV us cum
eo junctum cbtineri potuifkt pctkctio cultorum, non opus fuilkt Sacer-
dutio praeftantion,& Lege alia: cum vcro perfectio per hoc Sacetdotium
0btincnnon potuent,opusfuit alio praeftantion necetlario.
verf. ii. dfyLutato tgitur Sacerciutto % nectjje quoque ejl ut fiat
wutatio legis*
Arg. 3 Simul etiam probans Chri Stum exonturum Sacerdotem,
fecundum ordinem Melchizcdcc, nou cknc minandum fecundum ordi-
nipro Aarords, neclegi Leviticae obnoxiurn. Sacerdotii Lcvitici mutabili-
tas $i muiatio, fe.cum traxit legis Lcvuic*, ieu foederb legalis cum eo
conjuncti %
Caput Septlmurm 621
conjuncti, mutabilitatem & mutationem, ut fuccedcret aliudSacerdo-
tium, & alia lex, feu aliud fcedus immutabile. Ergo Leviticum Sacerdo-
tium mutabile non tam excdlens eft quam Melchifedeci, feu Chr i st *
Sacerdotium lminutabile.
Vcri. 15. Nam is de quo h*c dhuntur, ad aliam triburn perti>
nety de qua nullus aitendit altari.
Vcif. 14, Ta/am cft emm e tribu Juda exortum cjffe Dominum
noflrum: cujus tribut rejftclunihi/ deSacerdotio lo<*uu:useJl Mojes^
Arg. 4 Simul probans mutato Sacerdotio Levitico mutandam etiam
efle legem Leviticam. Christus dcquo haxdicuntur in 'Pfalmo 110.
Pertinet ad aliam tribum , camque principem & digniilimamjnempe
judah, ( unde conltat Dorpinum noltrum ortum efle) ex qua nullus
attendit altari, nullus praxeptum habet a Mofe de exercendo Saccr-
dotio Levitico. Ergo introducto Christi Sacerdotio abolendum eft
Sacerdotium Leviticum , cum Lege Ceremoniali Levitica , & per con-
fequens Sacerdotium Christi, de principe tribu oriundi, pncltantius
elt Levitico.
Verf. 1 5« Itaque etiam magis patct tx eo qubd adinflar Me/chim
fedec -exontur Sacerdos altus<
Arg. 5 . Ex verbis, ffi 1 1 o. ldem probans quod prius, Ch r i s tus eft
alius Sacerdos a Leviticis, inter quem & Melchiiedtcum ipfius typum eft
fimilitudo. Sequiturergo& nonpendere Christi Sacerdotium alege
Levitica , & fimul etwm quia Melchizedecianum eft, Sacerdotio Levitico
longe praeftantius efle.
Verf. 1 1. J^ui non ex lege, cujus mandaium ft carna/e , fxclut
tfl Sacerdos [ed ex vi indtffolubtlis vit*.
Arg. 6, C h r 1 s t u s factus eft Saccrdos , non fecundum legem quac
dabat mandata infirma & camalia , de corpoialibus Ceremoniis , ficut
Levitici Sacerdotes, fed fecundum virtutem & potentiam vitadmmor-
taiisfeuindiflolubilis, quaCHRiSTus in aEternum ipfevivens, & vitae
autor poflet Juis vitam anernam efticaciter conferre : Ergo Christi
Sacerdotium cxccllentius eft Levitico.
Verf. 17» Tejitficatur e/iim ad hunc modum> Tu es Sacerdos in
aternum^ ycundum erdinem Melchifedec.
Hhhh Hoc
tn Epift. ad Hcbr«os#
Hocargumenrum con/irmat , ex T/tl. uo. Tu quo Pster prommriat
liliiuniuum Sactrdotem in £ternuni fecundumordmemMelchuedeci,
& pcrcojfequens declarat vim Sacerdotii Christi, adarternam vitam
cultonbus ipfius furriccre.
Vcri- 18. Nam mandatum prtccdent akrogatur^ qubd nuUU vi-
ribtu fit praditum, & inutik^
Arg. 7, ex eodem Pfalmo deductum. Lex feu foedus legale , (cum
mandatis ceren?omalibus,totoque Sacerdotio Levitico fctderi ifticon-
junctis,,) propter wnrmitatcm & inunl.tatem ipfiusin le, ad peccato-
rum expiationem, ad jutlificationem hominum, & vitam artcrnam-con-
ferendam , aboletur per introdurtionem Sacerdotii aeterni, Christj
vidclicct. Ergo Chri s t 1 Sacerdotium praeftantius eft illo Levitico.
Verf, ip Nihil enimjdhclificavit Lex,fcd adfcitajfes melior ,
ptr quam appropinquamtM Ttcc.
Arg, 8. confirmanspiiorcm. Lex feu fcedus legale , fub Sacerdotio
Levitico, licet pasdagogus fuerit quidem ad Christum; per fe ta-
men nihil perficiebat , nulium jultificabat fanctificabat, vei fervabat.
Sed Sacerdotium Christi, fpes ilia melior, fcu Euangelium, bo-
num iilud praefiguratum , & fpeiatum a fidelibus fub itgev in locum
Sacerdoth Levitici, feu legalis foederis , jam introduftum: Hoc, inquam,
perfectionem aircrt Dei populo& bonam fpem vitar nobis facit, Ergo
Christi Sacerdotium eft excelientius Levitico.
feramm^ Arg. 9. Per. Sacerdotium Christi, (feu perfpem iliam
lege & Sacerdotio Levitico mcliorem, ) ncs qui per naturain ionge ditta-
mus a Deo, prope accedimus omnes ad Deum, ad Thronum gratiar
ejus j quod priviiegium erat Saccrdotum tantum , vcl fummi Sacer-
dotis potius, iub lcgalibus typis, Ergo exctlkntius eft Christi fa*
ceidotium Legali fcu Levitico*
Vcrf. 20. Et jam quatem&non abfque jurejurando.
Vcrf, xi. Nam illi quidem. citrajusjuyaudum Sacerdotet faBi
funt% ( hic vcrb cum \urejurartdo yper eum qui dixit ei , Jurav t
Dominu* , & non pcemtebit eum^ Tu es Sacerdos tn aiernum,fcun.
dum ord>nem MeUhizedec )
Aig, io. Sacerdotcs Levitici, citra jufjurandam per \ejem ex volun-
tate icgiilatoris mHtabilem, facli funt Sacerdotes: Chrj stus vero utex
Or/iL 110.
Caput Scptimunh 62$
PftL l!o. conftat , pronunciatur Sacerdos tttrnnt ex jmmento Dzi
Patris: Ergo Sacerdotium Christi excclientius ell Levitico.
Vcrf. 22. Tar.to paioris /aeitrts fportfor Jlx&us efl lefvs.
Arg. 11. CHRlSTUsin Sacerdotio fuo tantb prsftantioris foederis Jpon-
fcr ell , quanto Sacerdotium juramcnto confirmatum, pradtantius ell
Sacerdotio imperato ad tempus, & mutabiii , Ergo ejus Sacerdotium
cfi: przltantius. Nam ubiSacerdos, ibi eft faedus, cujus foederis fpon-
for elt Sacerdos j foedus legale & umbratile , iponforem habebat Sa*
cerdotem typicum & umbratilem , qui praefigtirabat verum Sacerdo-
tein Christum venturum : Fcedus vero gr^tias habet Christuk
vcrum Sacerdotem fponior em, qui primo fe obligavitad iatisfactionem
divinae juftitiae prxltandam pro debito noftro, deinde fore ut tanquam
Dei amici in fcedere gratiae ambularemus, advitam aeternam. Ali«
ctiam fuiit iponhonis partes , fed hx furhciunt ad prjefens argumen»
tutn explicandom.
Vcri. 23- Et illi auidem^ phres Jatfi funt Sacerdotes , qv:d
rnors probibetet eos permanere^, :
V^ri • 24 c/tf/ ifle propterea quod in aternum rnaneat^ perpein.
um habet Sacerdottum^. *
Arg. 1 2. Sacerdotes Levitici fimul plures erant , & fucceffive alii
aliis morte fublatis furcedebant : nara unus omnia fubire folus non
poterat, & mors prohibebat, ne diu ullus in officio permaneret. Sed
Ckristus folus Sacerdotio fuo praeefi: in aternum % mllo Collega vel
Sucttffore veLiubftituto indigens ; Ergo Sacerdotium ejus pr*Uantius
eil Levitico.
Vcrf. 25. Vrtde ejrjervare prorfm potefi eos aui per ipfum ac\
ccdunt ad Deum, femper vivens ut ir.terpellet pro eu*
A*g 13. ex priori tanquam confectariiim deduclum, Nofter Sacer-
dos Christus, femper vivendo, & odore perpetuo fui facrificii in-
tercedcndo pro iuis , prorfm fervarc & ptrficere potefi , feu omnibus nu-
meris abiolutam dare, ianctiricationem , & falutem omnium Fideli-
um , ieu accedentium ad Deum per eum. At Levitici Secerdotes ii
non potuetunt. Ergo Sacerdotium ejus prarftantius efi: Levitico.
V-d. 26- Talss emm nos dccebat Ponttfex , piws , innvcens , im*
pollutus^fegregatma peecatovibny & Jublwnor Ceelts {aftu* :
H k h h 2 Arg. 1 4
€%4t EpUh ad Hebf&oi,
Arg. 14, Christus Sacerdos > ficnt decebat imicum noftrumRc*
deasprorem pertonx ii\x quaiitaces exceiientiorcs, & ftatum feu condi-
tionem excelientiorem habet , quarn ulius exLeviticis. Ergo ejus Sa-
cerdotium eft exccilentius : Quod ad qu «litatj^ perfoncE : r» SanUmeft^
& natura fua, &voto fuo, in Dzi Patris honorem totus confecratus :
z> Inhaxns eil qui nuili homini nec ulli creaturx faciat injuriam: 3 lm*
foflpftw eft, Primo a pollutione feu iabe omnis peccati , & fui & aiieni
immunis: 4. Segregttm <t peccatoribm > ideft, nulio modo obnoxius pec-
cato, vei adeo remotus apeccato, ut peccator efle non poflitr
C^uod ad ftatum feu conditionem perfonae attinet , iubliroior effc
ccehs omnibufque fn ccelo creatuns, nam etiarn corpore fuo cvectus
iupra Cceios afpe&abiies , ad focietatem Throni cum Patre exal-
tativs eft»
Verf. 27 £W nonfit quotidie neceffi, cjuemadmodum illii ponl
tificibm 5 pritu pro peccatis propriis vittimai ojftrre , deinde pro
pcecatis populi : id cnim fecit femel quum femetipfum ohtulif.
Arg. 15. ex priori confequens , Non e(t Chr 1 sto impofita necef-
fitas offercndi vicTimam pro peccatis fuis , quas nuila habuit » nec ofte-
rendi vicrimam fepius pio peccatis populi; nam (emel obtuliffe ieipfutit
iurricit v Sacerdotibus vero Leviticis necefie erat &c pro iuis pecca-
tis , & peccatis populi quotidie orTerre 1 Ergo ejus Sacerdotium pr«-
ftantius eft Levitico.
Selpfum obtulit^ Arg. i& Sacrificium Christi non erat pecu.
dis vei animalis bruti alicufus , ied if>fi obtulit feitfum & ad hoc fa-
crificium ofterendum » nuilusidoneus & dignus iacerdoscffe potuit prac-
ter ipium, ipfi filtu fieipjum o'tdit ;Levitici vero Sacerdotes ofrerebant
pecudes, quibus offerendis iurficiebant homines. Ergo Christi Sa-
cerJotium Levitico excelLentius eft»
Verf. %% Lex enim homines conflituit Tontifices infirmos : at
fermoiurisjurandi po/i Legem concepti, Ftiium conftiruit qui i»
Atcmum ejl fanclifitatui
Arg. 17- A fextuplici differentia Leviticr feu legaiis Sacerdotii , &
lEuangeiiciieu Chr 1 s t 1 : Differentia prima, Conftitutio Sacerdotis
Levitici rluit a /<?£<•, qua? mutari poteft: Conftitutio vero Sacerdotis Euan-
gelici ieu Chh 1 s ti % fiuit i iermone iunsjgrandi 9 qui mutari non po«
teft, ptoptet
Capot Scptimum, **5
fcft, pruptcr jusjurandumDEi immutabile l Dirrcrentia a. Lcx Le»
viticaadmittithomines m plurali; Euangelium unum tantiim Chri-
stum : Diricrcntia 3. Lcx admittitut aliujpoft alium fucccllor fit. bu*
angelium vero admittit, nnicwn tantum Ime fucccflbre, ncmpe Chri-
stum MliumDEi; Diffcrentia 4. Levitica Lx admittit Sacerdotcs
homines , hfirmitate labarantes , id eft , pcccato obnoxios , qui iaci irxiuni
fuum non poflunt erficaxreddere ad Deum placandum , vcl bencdictio-
nem quam pronunciant , reapie conferre ineosquibus benedicunt: Eu-
angelicus vero fermo conftituit Clriftum? qui Filim est (Dei omnipotens, qui
Sacerdotium fuum iu omnibuserficax potcrit reddere: DifTcrentia 5.
Lex conftiturt Sacerdotes tcmporarios, qui confccrantur tantiitn in breve
tempus vitaefu*. Euangclium verb habet unicum filium qui in czternum
coniccratuseft : Diffcrentia 6. Lex Levitica prsceflit , nec fuit lcx :
iententia, De 1 uitfma, de Sacerdotibus : At Euang.lium fcu fcrmo juril-
jurandi poft lefem fucceflit , nt Dei fententia ultima : Ergo Sacerdoti-
umCnRiSTi exccllcntiuseft Levitico. Huc omniatendunt ut Hebm
fiddes, peripeda Sacerdotii Levitici infirmitate, & abolitione, & Chr i-
sti Saccrdotiiexccllentia, legalibusritibus tenunciarent,& Christo
firmius adhjererent.
Caput O&avirm*
Tem ar^umentum profequitur. Capitb dua funi
partes : ln prima probat excellcntiam Sacerdotii Chuifti fu»
pra Leviticum ; jfrfumentis qudtuor, ad veif. 7. ln fcurdjf
probat novum fcedm prattantim effe veteri. (De tote au*
tem capite priffitur , quodin eo fmma totim comparationii
inter Leviticnm^ & Chrijii Sacerflotium contineatur.
fj/£terum eorum uu& dicimus h#c fumma eft ,Ta/em
r# nos habere Pontifieem, aui confeditad dextram thro-
m Majeffatis illtus m Ccelis,
Argumentum primum, Christus nofter Pontifex talis, 8c tantx
dignitatueft, utconlideatrexad dextraiiiThroniNiajeftatisDE 1 Patris
jncctli$>
Verf.
6-1-6 Epift. ad Hebraros,
in ccelis , parl cum Patre poteftate 6c gloria : Relinquit nobis alteram
comparationis partem , ut fatispetfpicuam, de Pontifice Levitico, quod
nonfittalis: Ergopraeftantiuseft Christi Sacerdotium Levitico.
Verf. 2. Sancluartt mtni^ar^ ac veriillius taberntcult quodfixit
Lomtnus) ejr non bcmo,
Arg. 2* Christus Minifter eft illius Sancruari in Ccelis,ubi fedct Rex
inThrono, & rerum fanctarum omnium qua?ad cultum Dei , & falu-
tem hominis pertinent, non otiofus Sacerdos,fed Sacerdotis partcs ftrenuc
agens in ccelis, licet pontifex rcgalis proptcr, perfonae dignitatcm;& mo-
dum adminiftrationis, ut Minifter tamcn propter orriciura Mcdiatoris. Ta-
lcs non funt Lcvitici Sacerdotes interri, icd tantum Miniftri: E;go
Christi ^acerdotium eft excellentius Levitico.
Veri tabernaculi~\ Arg. $. ChRISTus incalis eft Miniftcr veri iJliwi *<*•
farnaculi) qnod fixit Dominus & nou homo, nempe corporis fui ( quod
ipfeCHRiSTus comparavit tabernaculoj & quod per typicum figura-
rum eft : quod Tabernaculum verum corporis fui, formavit & aptavit
illi permiraculum Spiritus Sanclus in utero Virginis;CHRisT u$
autem jam in ccelis miniftrans repr^fentat Patri corpus lllud , & hu>
inanitatem fuam, in qua paflus eit : eique oftjrt continuo iu iilo cor-
pore pro nobis intcrcedens. Sacerdotcs vcro Levitici Miniltri fiint
tantum typici Tabernaculi, quod homo aedificavit. ErgoCHRiSTi Sa-
cerdotium excellentiuseft Lcvitico.
Verf. 5. Omnis entm Tontifex ad ojjerenda dona <fr viclimat
eonftituiuir\ unde necejje fitit hur.c quoque babere uuod offerret**
Probat Chri stum conftanter offcrre tabernaculum verum corpo-
ris fui Deo Patn, rationibus tribus : 1. Quia cum omnis Pontifex ad
ofT^renda dona & vicrimas conftituatur, mxeile cft etiam ut Chri-
stus habcat quod cnvrat, At prxter intercefiionem, & corpons fui
facrificati exhibitionem Patri, in Ccelo nihil habet Christus quod
propitium reddat Deum. Ergoverum illud tabcrnaculum corporis fui
iolum eft, quod CHRisnisin Coelefti Sanctuario Deo cftert.
V;erf. 4 Nam fi ejfet in terra y ne Sacados <juidem effety ma-
ti&mibw illU Saccrdotibui^ ifui /ecundum Legem ojfnmt dona^.
Ratio 2. Quia (i eflet in terra, non poflet per lcgem efle Sacer-
dos ad offerendum fcilicet qti£ lcx offcrenda pra^cnbit Saccrdotibus,
dona nempe & facriticia typica. Erga verum illud tabernacuium cor-
poris
Caput Ochvum. 6zy
poris fui folum rcftat , quod Chrjstus in Ccelefti SanSuario
De o ofcrt.
Vcrl. 5. Vt aul exrvjp/ari & umhrc dcferviunt rerum cxlefli-
um^ficut divmitiu di&um e[l Sfofi, qtiam effet ajfolutunu taberna-
culum. Vide enim* irtfuh^ utfi ia* omnia ad excmpUr qnod often-
fum eft tibi in mojitc^,,
Ratio 3. confumans etiam priorem. Qu:a Sacerdotes fecundum le-
gem3mterra deferviunt tantim cxempiari, & timbrx rerum ccelcfti-
um; nam eorum Minifterium slligatur Tabemaculo, vel Templo Hiero-
folymitano, & exercetur ln figuris & ceremoniis tipicis adminiitra:i-
dis, (lcut probatur ex lege Levitica. £rgo Christus cum per legem
non poflit typica uila facrificiaoflerre, ii eflet in terra, neque poflet efle
Sacerdos per legein , & nunc in coclo cum (it, incoque Sacerdotium
fuum exerceat, necefll* efl: ut rem illam ccekftem per umbras lllas le-
gales riguratam, nempe Cereinoniarum omnium corpus,& fubftantiam ad-
miniftrtt. Id quod facit veruin Tabernaculum c^rporis fui conftanter
Deo repraffentandoj& beneficia fpirituaLa per corporis fui oblationem
acquifita nobis difpenfanio. Tellimoniu.n ad probandum antecedenscfk
Exid. 25 40. exqmfib nomine Tabernacuii, Deus vult non Laber-
naculum tantum , fed etiam omniaqtiaead Levitlcum facerdotijiT) per-
tineba.it, reprxfentationes efle rerum cceleftium , nimirum facerdotii
Christi,& bencfciorum ejus.
VcrC 0% tslt nuHC n )ft.i' ille P^nri^x co excelleniius mini*
fterium fortitus eft, cjuo prjflantiorueft foeJeru intercefor, quoAprc*
ftantiorihu* promffis (ancitum efC.
Arg. 4 Ad probandam excellentiam Sacerdotii Christi fupra Le-
;viticvim, a pra?ftantia Fcederis novi , pras veteri. Quia Christus tanto
excellentius Minifterium fortitus eil prx Levitxis , qua nto fed us cujus
Christus eft Mediator prarftantius eft , & prxftantioribus promiilis
fancitum , quam fuit foedus fub Sacerdotio Levitico: Nam foedusfub
,Sacer4otio Levitico, quoad externam ejus formam, erat fcedus opcrum,
'promiflis conditionalibus retum externarum fancitnm : fbedus verofub
fCHRiSTi Sacerdotio oartu;n>eft foedus ^ratiac hdelibus, (eu fcederatis,
Christum cumomnibu b neficiis, gratispionittens. Sacetdotisautcm
;otticJum eft mtercederc mter Deum & hon,in~s,6< pa:ta inter eos conven-
ta oblato iacrificio connrmare, tum opcram dare>ut divinis promiilis ho-
mincs
6it Fpift. ad Hebrieos.
mines potiantur. Quarequanto pa&a meliota fuerint , tanto Sacerdo*
tjum ipfmn majoris cenferi dignitatis , confentaneum eft.
Secundtu pars4
Vcrf. 7. Nam/i prius illud tak fuiffety ut nibil in eo poffet re*
quiri^ hwd quaquam fuijfet (ecundo quafitu* locw .
Secunda parsCapitis, inquahoc atgumentum confirmat per partes
& primum probat pneftantius efle novum foedus Euangelicum vf teti illo
iegali aboiito , fex rationibus.
l^am (i~\ Ratio prima prxfuppofita in connexa propofitione , Prius
foedus iub Sacerdotio Levitico fuit lmperfectum , in quo aliquid defi-
derari vel reprehendi poturt , non refpcctu fui quidem , fed refpeclu
erflcacisc & virtutis , idque vitio non fcederis, fed fcederatorum impo-
tentium: Ergo minus excellens erat prius fcedus,quam novum hoc fcilicet.
HahcI fiiqmrn'] Ratio 2. confinrans pnorem , Quia abolendum erat
yetus fcedus,& novum foedus ejus loco furrogandum,quod non contigiflet
F.ifiimperfe&umfuiffet: Ergo illud prius cft imperfeclius , hoc novum
•vero exctllentius.
Veri. 8* Nam incufans eos^ inquit , Ecce > dies venient, dicit
n^ominus , qmm par<g<im cum dvmo Ifrael & cum domo judafce»
dut novutrL*:
Ratio 3. confirmans priores , Quia prius foedus propter infirmitatem
fcederatorum ad pTceftationem lcgis, quae erat federis conditio , non po-
tuit reddere fcederatos lrrepreheniibiles , vel ab accuiatione De 1 eos li-
berare , fed oportebat melius foedus & eiflcacius aDEO excogitari ai
populum D* 1 juitificandum , fan(ctificandnm,& falvandum. Ergopri-
«s foedus minus excellenseQ: , novum vero exccllentius.
Vcrf. 9. Non fecundnm fardu* quod feci cum fatrilus ipforum ,
ejus die prebendi manum ipforum^ut educerem eos ex J£gypto\nam
ipfi ncn perflsterunt in illo meofcedere , & ego defpexi eos y dicit
rDO M INV s.
Ratio 4. Quia novum fcedusnon eft flmile foederi , quod Deus pepi-
git cum populo in monte Sinai, cum eduxit eos ex«Egypto, dequo,
Jer. 3 1. 51. Nam illud etiamfi non carebat aiiqua obfcura fignificatione
gi-atiiecbtinend* inCnRisTo, per iacrificia rcpracfentato, externain
tamen
Caput O&avunv 6:5
tamenformam habebat Foederis legalis,67 conditionem expre(Tam plena;
©bedientiat omnibus Di 1 mandatis pr*ftandae, utpatet exejus formula 9
E xod. cap. 19« & 20. & fer. 17. 23. 3 1, 52, &c, Novum vero fut ftatim pa-
tebit ; ab(olutum a conditione opcrum, & refpeclu e jus qui fcedub initu-
rus eft, & reipeclu c jus qui jam pepigit fcedus.
Nam ipfi J Ratio 5. Foedcrati fccttndlim vetus fcedus deficere pofljr.t,
& dcfecerunt, & urituin fibi rcddere pofljntillud foedui>,& reddidcrunt.
Novum vero ut ftatim patcbit, clt pcrpctux gtatia:, iccundum quod verc
fcedcrati,(cu fidcles nunquam dcfecerunt, nec deficcre propter Dei gra-
tiam , nec irritum fibi rcddere poflunt novum fcedus, proptcr timorem
qucm Deus indit ipforum cordibus, ne diicedant abco, jtrem, 32. 40«
Ergo fcedus novum pra ftantiu> eft.
<DeJfi<xi j Ratio6. Fcederatifecundum vetus fcedus abutentes maritali
Dei clementia,& adulterium cum ahenis diisin idololairia lua perpe-
trantes,(ccunduin De i mantalem, & Dominicam ine^s potcliatcmjde-
fpici, rejici, & condemnari poilunt a Deo : Non (ic fcedcrati fecunduoi
novum fcedus. Ergo novum fcedus pra:(tantius cft, cujus ChriStus &
Mediator cV Sponfor eft:.
Verf 10. ^uamebrem hoc efl focdus quod pacifcar domui Jfael
fcfl dies illos , dicit Diminus. Indam Legts mcaA me*ti et>rumy
& cordi eo>um w[cniam^\ & tro ip/is DEVS^ & ipfi erunt
mihi pcpulus*
Jam probat alteram partem argumenti, Qucd fcilicet fceJus no-
Vum fancitum (it mclioribus promiiHouibus, idque quatuor promifiio-
nes abiolutas, Electis kufidclibusfactas,eniimeiando. IndamJ Promif-
(lo prima cft regenerationis • Quae nihil aiiud cft quam Legis Dei in-
(criptio primum in mente, confiftens in animi rcnovatione ad imagi-
nem Dei, in lapientia & cognitione. Deinde in corcle , quae fit cum
cor renovatur ad imaginem Dei, fccundiim jultitiam & iandimoni-
am veram. Et ero ipfis 2) £ F 6~] Promiilio 2. eft perpetua: cum Deo
communionis, 6c juris matrimonialis ex confcederatione erti, quopopu-
lus fcedcratus cedit Di o in polkiVionem dilccrionis peculians, Deus ve-
ro ccdit popuio (uo inpofljflionem beatif!cantem,&utrumque hicp o-
mittit Deus ; Ego me iis praliabo Deum, (inquit J ecf^ue prasitabci
populum rneum, & habebo pro porulo meo.
liii Vert n.
6$i Epift. ad Hehra?os.
Vcif, ii. Neque docebunt /inguli proximum fuum 7 & fwguli
jratrem fuum% duentes^ Cognofu Dctmnum ; num omnes cognofcent
me> ab eo qui puftllus fuerit i/Jer tos.
Promifiio 3. eft, lnftiiutionu continux a Spiritu Sanclo, ita ut
non haufturi (int coguitionem Dei ex decretis & pl citis hominum,nec
fulpenfurifidem fuam ex autoritatehominum docentium, nec haefuri in
nuia contemplatione iliorum qux prsdicataaudient, ( ficut iis contm-
git qui extra novum foedus degunt irregeniti , ) Sed per docendi media
divinitusinftituta , imbuendi (intomnes ( minimi pariter & maximij
viva , affcduoia , erficaci 6c falvirica coguitione De i , amore & obler-
vantia Dbi , ita utneque in fe, neque tn aeftimatione credentium , is
qui plantat, vcl is qui rigat fit aliquid futurus, fn comparatione cum Deo
icilicet : fed Dius futurus lolus do&or, qui docet eincaciter, & dat
incrementum.
Veii. 12. Ero enim propitius insquitatihus eorum , & peccato-
rum ipforwn & iniquitatum ipforum non recordabor amplius.
Promiffio 4. Eft perpetm remifjionis peccatorum , qua Dhus proptet
obedkntiam Ch iu s t 1 propiuian fe femper fidelibus confcedera-
tis oftendit.
Verf. 13. Dum novum dicit , antiquavit prius; porro quod an-
tiquatur ac fenejctt, pro-l efi ut evanefcatr*.
Ex verbis jeremis citatis infeit confeCtarium dtiplex. Primum eft*
fodus legale lcu Leviticum, propterea quod vetm eik declaretur a Pro-
pheta , in Epitheto 2S(ovi, confenuit & antiquatum elt.
forro 2 Altcrum confeclarium hinc derivatum , Temporibus jere-
miae Prophetae,ptope erat ut moreretur. & evanefcetet fcedus legale ieu
Leviticum, & per confequens poft adventum Ckristi, fub quo nova
facta funt omnia , expi-avit. Quo nihil efticacius dici potuit ad mo-
vendum Hebrzes, ut renunciantes Ceremoniis Leviticis^ioli Crnu s t o
ie totos confccrarenr*.
Oput
Caput Nonum,
Roftquitur comparationem Sacerdotii Levitici cum
daccrdotio Cbritti% & Sacerdotii ChrijU txctUenriam forro osltn-
Ait, Ctpitif du*e funt parttJ, In prima Sacerdotinm ChrIsT i
excehntim iffe Levitico , ptobat Arqumtntu quindecim , ad
verfu n io\ i« fecunda toilit fcandalnm Cructi , y?« Mortis
Christi, ntccffitatcm & fufficientiam ejud oflei.dcndo , *</ ^"«w.
r Jtfttur babebat quidem etiam pritt6 foedus conftitutos
veri. ♦ reUgtonts ritusy& fanffuariuw mxndanuvL^.
Quod ad primam partem attinct, feptem priora Argumentafunttoti-
dem impe?fectionis Levitici ^acerdotii indicia> ex quibus commendatur
cxcellentia Sacerdotii Christi.
Arguinentum primum, Primum Foedus ad Leviticum Sacerdotium
pertinens, habebat umbratiles juftificationis ritus, & Sanctuarium terre-
num tantum, Sequitur crgo Chr ist i Sacerdotium, (quod habet veram
juftificationcm fecunduin novum fcedus,& ccelefte Sanctuarium, ut pri-
us oftenfum elh) efle multo exccllentius*
Verf. 2* Tabernaculum enim conflru&um fuit : prius quidem im
quo micandelabrum >& men(at$ propofitt panes quod faniiavccant.
Hcc Argumentum explicat, Primo defcribendo Sanctuani partes , 6c
<pue inillis erantiacra -} deinde juftificationis ritus typicos. Tabernacu-
lum quod erexit M.fcs. habebar duas partes ; Antenor pars vocabatur
danttum, interior pars Sxnttum Santtorum. In priroa parte feu anteriori, fuit
candchbmm:in parte domus mendionaliingredienti ad finiftram pofitumo
Ex oppofito, in paite domus leptcntrionahcrat mcnfa cuui panibus pro-
pofitionis, fic dictis, quia coram Deo proponcbantur : qmbus figni-
ficabaturaccedcntibus ad Deum^ lucem,& vitain miniftrari. Eratetiam
in hac parte, altare futfitus antc aditum intenoris partis collocatum, quo
precum oblatio iignilkabatur.
Ver( 3. Poft medtur/i autem velum erat Tabernaculum quod
vocant Sanffa San&urunL->\
Velum quod peudebat in aditu hujus partis, hic intcUigitureflepri-
Iiii 2 iuuux
6p Eplftt ad Hebrxos*
roum Velum : Altcrum velum quod dividebat partem anteriorem a S3n*
cto San.ro; um, vocatur Ivic mediuin vrlum : & intoiius domicilium quod
polHUud eratjSaiVwtuin Sanctoium diatur : prior pars hgurabat Ecde-
fiam in tcrns, poitcrior figurabat ccelum, ku locuffl in quo Deus tnum-
phanti Ecciefiae ic manifeitat.
V^rt. 4 s^iwcum babens iburibalum , ey avcam Fcederis undi-
aue circunteclam auro in qu* um<s aurea habens manna^ & itrga
x^aron qtis germmavit^ & Tabul* foed'>f\
In Sani-o Sanctorum , r. erat aureumthuribulum, quod in ufun Pon-
tirlcis ingrcffuti femel quotannis iniervirc potuit, aptuvnad ligniricandurn
intercefliouem Christ i precantis pro nob.s, & noftras prcces a.ceptas
Deo rcidenris: 2. Erat Arca foederis undique tcctaauio, undcDiu$
vocem edebat. Idonea figura Vcrbi incamati, & confiIiumI>Ei nobis
aperientis: 3. Erat urna fubens Manna, abditum illud Manna ( quod
Deus vere fidelibus in Christo ad vitam aeternam vefcendum /ar)
commode figurans : 4. Eiat virga Aaroriis3qua? germinavit, apta ad figu-
randam benedictionem eiticacem, quam Chri stus miniitrorum iuo-
rum laboibus concedit • 5. TabuLe fcedens in aica pontae, qu* Legis
impktionem.non niii in Christo nobis quaerendam docebant.
Verf. 5. Supra kanc autem Qhsrubim ghrirfi* ohumbrantes ' pre<
pitiatormm de quibtu- non eft nunt di endum fingnlatim^j,.
6. jErant Angeli Cherubini, alU ad fe invxcm converfis, operculum
Arc* obumbrantes } lnter quas alas Deus qeafi fedcbat, & confulentibus
reiponfadabac ; quominifterium Angcl oruflj Christo ( magno pi.ta-
tis myitcrio, & inluce maccefla babitanti ) inlervientium in typo pro-
ponebacur. Et quia latis hic dictum de gloria externi Tabernatuli, feu
de loco terreno, Apoftolus abrumpit amphorem de loco terreno di-
fputationem.
Verf. 6 His autem ita brdinatujn ptiu* qnldemT Abernatulum
quovu reitipore ingrediuntur Sacerdotes qui ritm obennt^ :
Fuit iocus i proxime defcribit umbratiles juftificationis litus, & pri»
mb qnotidianos,.qu^s quilibet fac jrdotes quotidie exercebant m anterio*-
rt parte Tabernaculu fuixitum adolcntes, panes ad meniaminilruendam ,
©leum adcandeiabrum, reliquaque fccundiim legem cuiantcs.
Vcrf 7
Caput Nonum. £53
Verf. 7. ln fecundum autem femel qttotannis folu* Pottttfcx,non
fin* fanguine cjurm off rt pro \etp(o^ & pro popult er*atis.
Dunde dcfcribit ntusarnivcriarios,qui hujufmodierant : x. Pontifetf
fclus finc comite ; 2. Semcl quotannis, non i*pins: 3. Nunqiain (ine
oblatione ianguinis vituli, & hi.ci in pelvim cxcepti : 4. Sanguinem hunc
cfhrcbat pro luis p^ccatis, liiaximis & aamimis & pro peccatis popuLi.
Ha-c autcm omnia txterna, n.undana & umbratilia, & inlc minnnecrri-
caciacrajit.PraerigurabantcnimCHRisTi ingrefliim lnccelim pcriangui-
nem luum vere propitiatorium. Hoc primuin elt argumcntura, terrcnce
imperfechonis in Saccrdotio Ltvitico,
Vcrl 8 tii,c dttiarante sptrttu fanftn, nondum patefaclam futf-
fc viam ai Sacranum, priore Tabemaculo aU ' uc confifl» «fo-
Arg. 2. per cxpohrionem myftcrii proximi propoiitum, TemporeLe-
vitici Sacerdotii , dum ltatum obtineret Tibernaculum , 6c cultus ilie
ceremoniaiis circa SanCruarium , via ai Caelum, feu ad verum Sanftua-
rium non erat manifefte declar3ta , ficut jam manifeita facta eft iuD
Christi Sacerdotio. Id quod Sp iritus Sancrus docebat pcrexcluli-
oncm Sacerdotum ex Sancruario intimo : per admiiiioncm Pontihcis fe-
melinanno claufo mancnte Sancluario , reliquototo anno : Ergoex*
cellcntius eft C h r i s t 1 Saceruotium Levstico,
Veri- p ^uod crat exemplar pro tempore iUo prxfentt quo do-
pa facrt/ictajue offeiuntur, aua.non pojjunt in confdentta /ancltficam
re cuUorcnt^^
Arg 3. Ritus expiaf0r.iipr2edi.fti., & reliqua iftius genens exercitia
Pontihcis Lcvitici , eranr typica , parabolica > & merum exemplaieo-
rum quae per Christum prrcftar.da erant : Er^o tn cxCvilenaa cum
Chri^t i Sacerdotio minime arquiparandum eftLeviticum.
Tempen"] Arg. 4. Qu* hebant a Pontiricc & Sace. dotibus LcviticiS
inferviebant rartiim pra tenti tempon lcealis paedagogi^ icilicct in Ec-
clefia? ruditate & mfaiitia , quo dona & lauifiaa typica ofleruntur ;
Ergo Lcviticum Sacerdotium lonsc elt infcrius SaccidotioCHRJ st 1.
2^on pojjunt J Arg. 5. Dona & {acrificia quac o ciebantur a Lcvitrds
Sacerdotibus , non poterant in conicientia ianctificare cuitorem, vcl ma-
lam confcientiam peccatorum adrridotum toliere: Ligo Saceruotmm
Leviticum cum Cr 1 s t i Sacerdotio non eftcomparandum.
£54 Epift. ad Hebr^os*
Verf. io# In cibh duntaxat ejr potionibm, ejr divcrp dblutiol
mbu* *c ritikw carnakbm^ ujque ad tempus corre&iona impofntu X
Arg. 6. confirmans fuperius , Quse donabantur & ofrerebantar a Le*
vitico Sacerdote , tantucn in cibis & potionibus, & diverfislotionibus,
& carnalibus ritibus conuftebant, quae non commendabant hominem
De o, i Cor. 8. 2> fed tantum ut in carne fanctificati ceremomaliter rnun-
dihaberenturcultores, faciebant : Ergo nihil elt Saccrdotium Leviti-
cum ad excellentiam Sacerdotii Chri sti comparatum.
Vfque ad~\ Arg. 7. Impofitaerant dona & facrificia, reliquaque Sa-
cerdetum Leviticorum orricia, ut jugum & onus, uique ad tempus cor>
reclioms ttntum , id eft, ad Christi advcntum , qui correcturus
crat veteris Sacerdotii facrificia & dona imperfecta , liique aboliris do-
num & facrihciumpcrfectiusintroduclurus: Ergo perfectiuseftCHRi-
st 1 Sacerdotium Levitico.
VcrL II* ^dvcnien* autem Chrifius Tentifex futurorum fo~
norum^ per majus & perfectiu* Tabernd6ulum non manufaiium , id
ejl) non ku\ut> ftruSura,
Arg. 8. CHRiSTUseftPontifcxnon typorum, fed bonorum fpirituali-
um , ut juftihcationis , (anctificationis & ialutis , quae per typos figura-
bantur : Ergo Ch r ist 1 Sacerdotium eft longe excc llentius
^erwdjlusj Arg. 9. Christus majus & perfeclius tabernaculum
habebat, non manufaitum , noncommunisftru&uras, nempe taberna-
culum corporis (ui , quod aSplRiTo Sancto fpeciali modo fabricatum cft
in utero virginis, (inc peccati originahs labe: in quo tabernaculo plenitu-
do Deitatis inhabitat : Ergo ejus Sacerdotium longe excellentius
eft Lcvitico.
Verf4 12, Neque per ftnguinem hircorum & vitulorum^ fed
per proprium fangufaem ingrejfus eft femel in Sacrarium* *ternam
redemptiwem naftm.
Arg. 10. CHRtSTiisobtulit non fanguincm taurorum , feu hircorum,
ut Levitici Pontifices, ied languincm pfoprinm, faclufque eft idem &
Sacerdos & Sacrificium : Ergo ejus Sacerdotium eft exccllentms
Levitico.
Semel'] Arg. 11? Chri STUsingreiTuseft fcmel in Sacrarium verum,
ideft,in ccelum, ibiquemanet, nonixpius ut Levitici Pontificesin ty^
picum: Ergo excellentius eft c jus iacerdotium Levitico.
Caput Konum. 6*3 j
ts£ternm~] Arg. 12. Christus aiternam redemptionem fuo fa-
crificio comparavit, quod Leviricis crat lmpoflibjlct Ergo ejUf ^acer-
dotium longe exallentiuselt, Lcvuito.
VciC 15 Nam fi (anguts taurorum & bircorum, rjr cinis ju*
venct a[f>ergens incjum itvr fbyffiffihi ai car^fca puritate7i_jy
Vcri. 14» J^anto magt* fanguis Chrifti qui per Spirit um eter.
num fetpjum obtnlit incul^atum ~D E 0 p trgaUt cohfienttam ve*
JJram a mortuis operihm ad :ervten>um Dlo vivoi
Emmdabit~\ Arg. 13 confirmans fupcrius, Christi faiguis pur«
gat confcientiam, paitim qjatcnuscoufcientta videns plenam pro fe ju-
Ititiac divinx fatisfa;rionem f*a:tam ia Chri,tj palii-ne, abfoluu-
oncm fuamperfcctam amolectitur, & in ea conquiefcit : partim quate-
nus vis fancbticans corad Deo {*rviendum,ab eoprolluir.
2\am /7 J Hoc argumentum contirmat a n lnori. Sanguis taurorum re-
liquique typi prauiterunt id ad quod erant inflituti, nempe purilicati-
onem externi hommis Hccletialhcam , ut /anttus habcri polkt ad opera
cultus externi ; Quanto magis prxlbbit fanguis Christi antitypus
id, quodper typos elt figniticatum , nempe purincationemconlcicnr.ar,
a peccatis, ad Ueo ferviendum. Peccata vocantur opeta martm , cmia
mortem merentur, & mortis reos reddunt pcccatores.
Ta S'jiritum~] Arg. 14. Inoblatione Chihsti, bpiiUTjs aeter-
nus, feu CHRiSTusqua Deus , prsecipuas baccrdotis paites agebat ,
& feipfumut hominem immaculatum pro (acri. cio t ff jrebat s Ergo ejus
Sacerdotium Lcvstico tanto exccilentiuseit , quantb DEushomme, &
iancla ejus humamtas, pecude pradlantiordt.
VerU 15 ttaque ob id novi Foedens Medtator c fl , ut morte in*
terceJente, ad red\mptionem earum prtvaricattenum qut (uerant
fnt priere ~Xeftaimnio , i-ecati promtjjionem ac.iptant *tana
Jpareditatis
Arg. 1 5 . Sub veteri foedere nec remifllo peccatorum , nec vitar aeter-»
nae hdereditas data efb vocatis, nifi propter t hri^ti mortem intcrce*
dentem fub novo fcedere, mquem fincm ille jam Vediatur npvi fceoe-
ris conftitutus eft in gratiam omnium Vcc3torum. Etgo prjeitantius eft
illius Sacerdotium Levitico ilio iub vetea fosdcre;
Sccunda
6 $6 Epifl:. ad Hebr^os.
Secundtu pars*
Vcrf. i6* Nam ubi ttslamtntum tfi ^tnors intercedat, necejje
tft teftatoris.
Secunda pars Capitis, in qua ad tollendum fcandalum crucis, probat
primo neceiritatemmortisCHRiSTi, Argumcntis fex, ad verf. 25. De-
indc {ufricientiam oblationis femel facraun cruce , Argumentis quinque,
probat ad finem.
Argumentum primum , Novum fcedus Christi , cft novum
Teftamentum Christi: Ergo intcrcedere mortem Teftatoris Chri-
sti neafle erar.
yerH 17. Tcftameztum enim in mortuis ratum efi , quandoqui-
den* nondum valet quum vivit tejiator.
Arg. 2. confirmans fuperius* Nifl mortuus fuiflet Christus, fce-
dus lcu tdlamentum non fuiflet ratum : nam etiam intcr homincs non
yalet teftamentum, dum teftator vivit, fed tantiim poftquam mortuus eft:
mutari^nim poteft viventisteftamentum, fed non demortui: Ergo ne-
cefle erat ut moreretur Christus.
Verf. 18. Vnde ne prm quidem iUud ab(que fanguine dedica*
tum fuift
Arg. 3. Sicut vetus teftamentum non fuit Di o dedicatum, flne
fenguine typico : Sic ncque novum t^ftamentum , fine veri Mcdi-
atori^ Christi vero ant.typo fanguine dedicari poteft , feu offerri
in iatisfa^ioncm^ro hominibus peccatoribus : £rgo Christum mo-
ri necetlarlum fuit.
Veri- 19 Siuum enim dfytofes omnia mandata fecundum Let
gem recttajfet toti populo , fumpto fanguine vttutorum & hifcorum ,
curn aqua & lana cocctnea & kyjfopo , fimut & tpfum Ubrum &
totumpopulum a[fcrfir%
VetL 20 Ijtcensi Hic ejl Janguis tejlamenti quod mandavit
vobts -DEV*>
Argumentum hoc explicat & prcbat ex hiftoria, Exod. 24. de dedi-
catione i/rimitabernaculi perlanguinem; ubi librum fcedens & popu*
lum afpetfitMolesfanguine Vitulorum & Hireorurn; limul figniricati-
onem & uium ceremoniae exponens , quod fanguis illc eilet fanguis fce-
deris,
Caput Nonum. £37
deris , feu fymbolum foederis rypice lcti in illis ccremoniis, & veri com-
plendi in Christi fanguinc.
\7erf. 21. lnfuper autem & Taberntculum 0 & omnia vafa fa+
crorum^ fnguine fimiliter afperftf.
Ver(« 22 Et omniafere fecundum Legem fanguine purifican-
*ur9 & abfcjuefan^uinis cjfujione non fit rewijfio.
Arg. 4: Sicut fub lege onania pur^abantur vcl (anguine , vel lotionibus
ex iaccinchs vim purganditrahentibus, adeo ut abique ianguinis effufi-
one typica nulla fieret remillio peccatornm. Sic innovo fjedere nulla,
pofletefleremifliopeccatorum, ninex fanguinis Chr i sti veraeffufi*
one: Ergo Christi morsfuit neceflaria, Dicuntur (anguine alpeigi
tabernaciilum,& va(a facra quae in fe impolluta erant , quia reipectuno*
ftrinifiper Chr/sti fanguinem nos purificemur , omnia cedunt nobis
in pollutionem. ldcircofanc1:ificari.oportet nobis rerum fanCtiflimaruir*
ufumperCHRiSTuM; alioqui immundis omnia funt immundaj qua-
tenus in omnibus, & per omnia , fe polluunt infiddes.
Verl. 23. Itaque ncceffe futt exempiaria qutdem eorum qua funt
in Coelis 3 htfct rebus purificari , tp/d vero cglefita pctiortbtu quam
k* Jtnt vt£timisK
Arg. y Si typos oportuit purgare fanguine typico , res cceleftes fpiri-
tuales lignificaras per typos oportuit coniecrari melioribus victimis,
hoceir, (anguine ipiius Mcdiatoris, qui virtute fua omnium victimarum
1 vim continet , & pcr Con(equens Chri sti mors neceflaria erat.
VerK'24. Non emm in mamfaclum facrarium tngrejju^ eftChru
fius, quod fit exemptar, veto idQtanore/pondens : [ed in ipfum coe-
lum> ut appareat nunc in confpecJu Dei pro ncbtj*
Arg. 6. confirmans fuperius. Christus non eft ingreflrs inmanu-
factum Sacrarium typycum, (edinccelum per Sacrarium fignificatum,
: ut conftanter pro nobu apparens intercederet. Ergo tanto digniorem vi-
1 ctimam ( id eft, Seipfum oportebat ofterre) quanto ccelum (uperat terre-
j ftre facrarium. Et per con(equens mors ejus neceflaria fuit.
Vcri. 15. Neqw ut [*pe offerat femetipjum .ftcut Fontifex U*
greditur tn facrarium quotannis cum /anguine alicno \
Jam probat furficientiam unicx oblationis Christi in cruce, Argu-
mentis qumque.
K K K K Argu-;
<3$ Epifo ad Hcbr^osi
Argutoentum primum, Chri stus non eft ingteffiis San&uMium teiv
reftre fspius, ut fcpe offerret feipfum, ficut Pontifex Leviticus, qui non
faum fed alienum fanguinem quotannis offerebat. Sed cceiuin ingreflus
eft femel. Ergo furficiebat unica illa oblatiofui in crute,per quam in
ccelum admiflus eft.
Verf. i6. ^Alioquin oportuiffet eumj&pe pajffum fuijffe a condi*
to mundo ( fed nunc femel in confummatione Jeculorum ad abolenZ
dum peccatum per immoUtionem fui ipfim patefacJus cft.
Arg. 2. Nifi fufficeret unica Christi oblatio in cruce, oportuiflet
cutn faepius fe offerendo, fxpius mori ab initio mundi ; nam fi fepe debe-
at fieri oblatio corporis Chr i sti pro peccato, certe neccfle fuit ut ince-
piflet oblatio, quo tempore primum peccatum c*pit & commiflam eft 7
hoc eft, initio mundi, & ab eotempore oportuiflet eandem obiationem
toties rcpeti > quoties pcccata nova poft oblationem commifla lunt , re-
petitis vicibus abfque numero: At hoc abfurdum eft. Ergo fufficit unica
oblatio ejus in ciuce facta.
2^mc /emel^ Arg. 3. CHRiSTusin plenitudine temporisapparuit eo>
fine,ut unica fui oblatione aboleret peccata fuorum in prxfenti, praeterita*
& futurotempore ; namadimpetrandam & applicandam renuflionc rrt
peccatorum , ad mortificationem & abolitionem peccatorum, omnium
Redemptorum feu ELedorum, fatis eft valoris in inorte Ch r ist i . Lrgo
furfick unica oblatio.
Verf, 27. Et ficut illud flatutum tfi hominibut ut femel morianr
tur^fofied verb judtcittm^.
Vcrf. j8* Ita & QhriHm femel oblatus> ut multorum peccata
tollcret, alter* vke abfque peccato conjjicietur iu qui ipfum expe-
iiant ad falutem^.
Arg. 4. Sicut a De o ftatutum eft,ut omnes moriantur femeL & ut pofib
mortem fiat judicium. Sic ftatutum eft a Dbo, ut ChrisTus femcitan-
fcum fe offrrret ad expiandum peccatamuitorum,idell, Electorum dc
ut f.cundo veniret judex Vivorum & Mortuorum. Ergo iufficit unica
cjus oblatio in cruce.
Secuhdo~\ Arg 5. Christus fecundavice veniens in die/udiciima-
nifcftum facict toti mundo, ie unica oblatione fui pleniiTime fatufecifle
pro peccato, peccatique imputationem, &pcenasieumiferiam, &qux-
cuuque
[Captit Dccimum.1 6j^
cunque alia funt veftigia peccati> & i fe ut Sponfore, & i fuis pro quibus
fpopondit removilTe,&(alutem impetralle Fidclibus, qui adventumcjus
cxpectant. Ergo fufricit unica illa oblutio incruceadredemptionem ncK
ftn plenam. Dicitur Christus in fecundo adventu appariturus , fnt
peccttoi refpcctn primi adventus, in quo licet i peccati pollutione inhx-
rente liberrimus fuerjt, non taraen liber fuit a peccato alieno, feu noftro,
quod ei irnputatum eft : Et proptcr quod infirmitati & miferix obnoxiu*
factus eft, donec pro peccatis noftris fatisfecit. Indie autem /udiciiap-
parebit in gloria, quxpeccati abolitionem omnimodam teftificqbitur:
& per confcquens demonftrabit unicam illam oblationem incrucead
peccata tollendum abundc iuificientern eile.
Caput Decimum.
HRISTI Sacerhtium pergit fupra Leviticum ex-
tollere. CafUis d*e funt parter , ln priori probat pr<e/ran-
titit effe facrificium Chrifti micum% omnibus viclimis lega»
libtis 9ad vei(. ip. ln pojlenm doHrinam banc dedttcit in
ufum, hortatione adhibita adifiduciam & conHantiam in fi»
dei profejfione^ & viu fanUitate%cum patientiay adfinem.
lEX enim umhram ehtinens futurorum honorum, non
Verf. x« exprejfam formam rerum , iu bofiiis qua* fingulis
Afims eafdem continenter cjfirunt, mnquam potefi acctdentes fan-
£tificarc^„
Argumenta excellentia; facrificiiCHRisTi fupra Leviticas viaimas-
funt duodecim. Argumentum primura , Prarfciiptaj in Lege Ceremo-
niali Levitic* vi&imae, umbrara tantum facrificii Christi,& bcnefici-
orum ejus continebant, non vivam rerum ipfarum reprasfentationem ^
qualts redditur jn fpeculo Euangelii a rebus jpfis, prout lamexhibitar
in ieipfis confiderantur : Ergo longe infenores erant Christi iacri-
ficio lllo repraefentato.
T^unauam^ Arg. 2. Etiam praeftantifllm* hoftiae Leviticae qnotannis
repetitae, per Pontificem, non poterant juftificare vel (anftificare eos pro
Kkkk; quibus *
t^o Epift. ad Hebraeos„
«juibus, vel i quibus ofterebantur. Ergo deteriores erant Chkisti
facrificio.
Vcrf. 2. ^lioqui defiijjent offerri , propterea quod cjui facrifi-
cajffint} ac femel purgati ejjtnt> nullorum ptccatorum amplim ejfent
Jibi confcii :
Arg. 3. confirmans fuperius, Vi&imae Leviticae, ipfa fui repetita
oblationc, prae fe ferebant imperfedioicm (uam & impotentiam ad jufti-
ficandum peccatotes , pro quibus orlerebantur. Ergj deteriores erant
Sacnficio Chrhti.
jflio<iui~] Ratio redditur antecedentis , Si viftimar illae juftifica-nfent
cultores, iaepius offerri defiiflcnt, quia cultores purgati a peccatorum
reatu & quieti in confcientiis redditi , per unicam oblationem,non opus
habuiflcnt repetita obLatione. At vi<ftirr»je illae Leviticae non defierunr iae-
piiis ofrerri, quia lex repctitioneitt mandabat. Ergo non juftificarunt cul*
tores (uos, illc victimae*
Verf. 3. Atqui tn iflisrepnita fi menth peeatorumquotannis.
Arg. 4. confirmans idem , Etiam nobiliJTima? ex iis nempe anniver-
ferixvictimae quotannis (ecum fjrebantomniu n praeteritorum peccato*
rum repetitam mentionem ; quod fruftra fuifTet , (1 pcr priora facrifi-
cia abolita fuflent: Ergo longe- detenora erant h*c iacrincia Chri-
sti facrificio.
Vcr/ 4 Non enim poteft fanguis taurowm & hircorum auferrt
peccata-»
Arg. 5- confirmans etiam fecundum ; Vilioraerant haxfacrificia (ut
pote beftiarum ) quam ut auferre poflbnt peccata. Ergo Ch r i sti facri-
ficio longe erant inferiora.
Vaf 5* Jfhtaproptcr ingrediens mundum* dicit, Sacrificium &
fib/ationem nolutfi, corpu* autem aptafti mihir
Vcri. 6 HJuautomata ejr bjftium pro peccato non approbajli,
Veri 7* Tunc dixi » Ecce aofum ( in capite libri fcriptum ejl
de 19 e ) ut fatitm^ 'Dea^, voiuntatem titcWL^\
Vetf. 8 £j«um fuperim dixijpt , Sacrifcium & ohhtionem^ &
hoUcautomxta & bofltan pr$ peccato noluifh^ neque approbajli
( quajuxta Legem offauntur)
Vcrf ?
Capuc Decirrmrn. £41
Verf. 9 • Tunc iixit , Ecce adfum nt fitciam, Deu* , voluntatem
tuam^ Tollit prtu4y ut poflertus flutuar',
Hoc argumentum probat ex Qfal. 40. Inquo introducitur ChkistuS
^ Propheta, quotempore homo factus eft, & in carne apparuit , pro-
rmncia/sfublata eiTe a lJatreiacriftcia lei>alia, & ftatutam ciL: iplorum
loco iuam in corpore obedientjam, aJ mortem ufque crucis, in eo quod
&'\ch,aures fibi perfQratat^vcicorptit fibi Aptatum a <Deo , qua utraque phraft
intelligitur Filium Dei incarnatum , formarum f.ufle ad oblcquium ,
& obedientiam Patris. Nam cum repu iiata vidjt facrificia lcgalia, ut
indigna qu.e expiarent peccata,ofFeit lnpfum ad moriendum ex Patris vo-
luutate , iecundum Propheti^,quJc deipfo lti volumine Bibliorum con-
finentur; Atque ita tolht iacrificia Levitica , ut ftabiliat iacnficiunr
Christi.
\'erl, 10. J$>j<d votuntate fa/)& ficati fttmutyper obUtionemcorpo>
ris lefu chri/it fcmel faCtan ♦
Arg 7. Per oblationem corporis Christi ex vdnntate (Dei juftifi*
camur & ianclificamur nos,qui per facnficia legalia fan:lificari non po-
teramus EqoCHRiSTi iacrihcium etiam ex mlhtutione divina , ell
przftantius Leviticis.
r Veif« I Ommt igitur Sacerdos adttat quotidie o^erant, fr
tafdem f<epius cffetens bo\tio4 qux nunquam pfjfint auferre prccatax
Veii- 12 Hc i>erb vn* pro ptccatis oblata vtfttma i in perpem
tuum f'det ad dcxtram t$i%
Arg. 8 Sacerdotes juge facrificium orferentes quotidie ftabanC , ut
rniniftri , laborantcs & offcrentes eaidem hoftias,ad peccata aufercnda
inerhcaccs: Christus vero una victima fcmel ollata, ut Doromus
cceli & terr#, in perpetuum confedjt m confo tio gioria; cum Patre
regnans. Eigoe^us facrificium prseftantius eft Leviticis.
V v. 1 5 ld quod Jupcre/i) tx^tclans9 domc tnimkt iffitut fca.
lel.um pedum ejus fianV
Arg. 9 Poft iacnficium ChrIstt nihil faciendum reftat pro expia-
tione peccatorum impetranda hdclibus fcuclcctis, fcd ioU tupereit de-
beilatio Diaboli , mundi, peccati inhabitantis, mortis, cV rcliquomm
noftrorum & Ckrist 1 inimicorum piena iubjectio ut rcdcmpti ponan-
tur piena felicitate, ab hoftibusomnibusLiberati. Ergocxcellcntai&eLt
ejus facrificium Leviticis.. Ycii: i^
tyi Epifb ad Hebntos*
Verf. 14. Vnlca enirn ohlatione confecravit in perpetuum ev
qui fan&tficantur.
Arg. io.confirmans fuperius, Oblatio Christi femcl fa£ht,vim
habet mfinitam, non tantum fatisfaciendi propeccatis Ele&orum feu
Kdelium, qui in fanftitatis voto fcipfos dedicarunt De o, fed etiam em-
caciterconferendi in eosomnes,quifuerunt,funt,& erunt, fan&itatem,
& falutem, pergradus perficiendam,& in perpetuum duraturam. Ergo
& excellentior eft hasc oblatio Leviticis , & ea /am oblata nihil re-
ftat prxter abolitionem hoftium , & applicationem beneficiorum per
illam oblationem partorum , in Eleftorum bonum.
Verf. i). Tejiijicatur autem nobts & tpfe SpiritttsfanSmxnam
pofieaquam pradixify
Verf, 16- Hoc eji fcedus quod pacifcar cum iis poff dies iIIosy
dicit r~Lotninus9 Indam leges rneaa cordibus eorum, & eorum men-
ttbus eas injcribam^X
Verf. 17* Et peccatorum atque iniquitatum ipforum non rccor*
dabor amplitot
Arg. 11. Fceius novum fundatum ln Sacrificio Christj, abfolutei
nulla pofita conditione promittit eieftis omnibus plenam fan&ificati-
onem. lndam legem meam, &c$ & remiflionem peccatorum eorum non
recoMar amplins, ut teftatur S p 1 R I T us Sanctus : Jer. 31, 31. tjrc* Ergo
Christi facrificium quo fancitur hoc foeduseftprxftantius Levitico.
Verf. 18. Torro ubi ejihorum remijfio, non cft amplim oblath
pro peccato.
Arg. 12. Unica illa oblatio Christi a Deo plenam remiffioaem
peccatonim impetrat fidelibus fub novo faedere , ut neque relinquat lo-
cum fuae ipfius repetitioni ; neque ulli alii pro peccato oblationi. Ergo
pr*ftantior eft oblationibus Leviticis.
Seeundcu pars Capitis,
Verf. 19, ^uum igitur^fiatris , habeamm libertatem ingredi*
cndi Sacrarium per fanguinem lefu,
Secunda pars Capitis, in qua doctrinam przcedentem deducit in
ufum, per hortationem ex variis membris coritantem, ut cum fiducia in
Dto, adiw/T 23. Sanctitatis ftudium inleiphs figillatim, & in omni-
bu*
Caput Decimurru t\\
bus Eccfcfae membris promoventcs, ad vtrf 26. confidentcr & patienter
perfeverent in fide, adfinem. Brevitatis autem caufa, hortatiotota, hac
propofitione comprehendi poterit,, Debetis cum fiducia in fan&itatis
itudio,confidcnter & patienter pcrfeverarc. Argumenta hortationis quse
propolitioncm hanc probant & urgent, iunt novemdecim : Quorum ali-
qua, alluiione facta ad typos ira proponir, ut interim ad rei figmficatx ex-
celientiam animum Hebraeorum attollat.
Habeamiis ] Argumentum pnmum , Habetis una nobifcum libertatem
pcr fidem m precibus veilris in hac vita, & plenam pofleflionem poft hanc
vitamingrediendiin caelum ,& ad De um ipfum accedendi. Ergo debe-
tis cu(n tiduci3 perfeverare m fide.
fer fanguinem^ Arg. 2. Per fanguinem feu mortem Iesu, tanquam
fer fUmJfimum pretittm ledemptionis & reconciliationh noftrae , paratur
^obis hoc privilegium, ut inomnibus neccflitatibus veftris, libere ienia
inimi De o proponatis. £rgo confidenter vobis eft perfeverandum.
Vcrf. 20. E* via quam dedicavit mhii recentem & vivam } per
ielum> hoc eft psr earnem ftumu, ;
Aig. 3. inhunc fenfum , Christus homofaftus, & communionc
naturae fe nobiicum uniens, carnem fuam feu humanitatem dedicavit
in hunc uium , ut vos nobiicum hoc communionis vinculo adjuti ( per
cjus mediationem, tanquam per viam recentem, planain, tutam , &
viventem , quas ambulantes in ea vivificet , & delaflatos refocillet )
-ad Deum accederctis, ficut Leviticus Pontifex per velum ingreflus
•cft in Sanctuarium. Ergo cum fiducia m Deum vobts perfcverandum eft.
Verl. 21« Quumque habcamns Sacerdotem magnum , />/*/*•
Sum domui Dei :
Arg. 4. Habemus Christum Pontificem no^trum feu Sacerdotem
magnum, qui praeeat nobis invia, gerens iniquitatem inferiorum Sa-
ccrdotum, ne quas a nobisperperam fiunt in noftro •imperfecto colendi
modogaditum nobis ad Deum praecludant. Cumfiducia ergoinDaiui
vobis ett perfcvetandum.
Tr<efettum~\ Arg. fiducue 5. Habemus Christum noftri amantifli-
mum, praefcctum domuiDfii, qui potcftatem habet intromutendi m
ccelum quos vult , locumque aflignandi ingreflis, quem vult, & cxthe-
iauro gratiic tribuendi ipfis quantum optari jpotcft. Ergo curn fiducii
vobis* una nobiicum peiieverandum eft»
Vctf. ia
6$\ Epift. ad Hebr#cto
Verf. 22« ^iccedamm cum vero corde7 & certa perfua/tcne 7jt-
deiy puru cordibu* a confcientia malau :
Verf. 25. Et abluto corpore aqua pura, teneamus confeffionem jjei
non vaciUantem: ( fidelts emm eft qui promtfifj
Arg. 6. Fidclibus datum eft jus ad novum & iincerum cor, ad ple-
nam perfuafionem ridei, & ad quieram in Christo confcientiam ,
Sc ad vite fanctitatem , quas per lotiones legales fignificabatur : Vos
ergo per ridem nobifcum apprehendentes jus veftrum & afpergentes,
feu applicantes vobis vim ianguinis Christi , per fidem certiorati in
vita? ianclitate debetis una nobifcum ad Deum accedere propius, tt
adhaerefcere De o, ut confidentius perfeveretis.
Fideiisl Arg. 7. Deus qui promiiit omnem gratiam fperantibus in
ipfum,utin fanftitatepciieverentad falutem,fideliseft. Ergocumfidu-
cia vobis perfcverandum eft.
Verf. 24. Et objervemm alii alios , ut nos acuamus ad cbarita.
tem & bvna opera~> ;
▼erf. 2J- Xon deferentes aggregationcm nofiri mutuam , fieuti
mosejl quibufdam, fed adhortantesal/i alios\ tdque eo magis quod
videiii diem tllum appropinquare^,.
Arg. 8. Niii diligentiam adhibeatis utomnibus modis & mediis qux
vel ad propriam fingulorum, vel ad Ecclefiae in communi perfeveranti-
aminfide & obedientia Euangelii faciant, ( nempe alii alios obfervan-
do, &exacuendoad charitatem & bonaopera, coetus publicos obfervan-
dos 8c unitatem Ecclefiae confervando, &c) periculum eft ne feparatio
vel fchifjiia fequatur,& tandem apoftafia a fide, ficut in aliqiiorum ex-
cmplo experientia tcftatur. Ergo in fide perfeverandum eft.
£0 rnagu ] Arg. o. Dics judicii appropinquat, in quo perfeverantibus»
& a fidcdeficientibus,retributioiecundiimopcra eltdanda. Ergovobis
ftudiole perfevcrandum eft.
V cti. 2 6 . Nam fi ultrb feccaverimus poft acceptam cognitionem
'verttatis^ non adhuc pro peccatis reliqua efi hnRia^ ;
Arg. 10. Nifi perftiteritis in fi<ie, vel (i poft agnitam Euangelii verita-
tem , fponte , ultro , ieu dcftinato animi propofito, defecrionem fece-
titis ab jEuangelio ( quod eft peccatum admittere in Spiritum San-
4tam ) non rcftat pro peccatis aliqua hoftia , neque per confequent
peccati
Caput Decimuni. f\%
percati remifT!o,fiquidcm malitiofc rc jccto Ch r i s t o, cV ( jus facrificio,
ieliquum tft nullum lacriricium pro pcccato, Ergo r.c inciditisln hanc
abyflum lludioie perfewandum eft.
vaf. %y» Scd horrenda qutdam expccl>\tio \udicii% & frnif
ftrvor, qui dcvoraturus tft adverfarios*
Arg. U. Apoltatas, qui Christum agnitum ultro abiiciur.t, cV in
advcrfaria caftia malitiole tranicunt, manct metus horrcndi judicii Dei,
& ignisxterniccrtodcvoraturi omnesCHRisti hoftes^ intu primos,
apultatas. Ergo perieveiandum in fide.
Veri. 28. £j*i vtolarit dMoJis legtm y abfque mijericordia , ex
duorum aut trtum teltimonio meritur.
Verlt 29 Jiuanto ( putatis J aarbiore fupplicio dignus cenfe*
bitur% cjui Ftlium Dei conculcartt , fa Jtnguinem (oedtri; per uuem
fuerat JancJt/icatus} projanum duxerir', tjr Spirttum grattx contu*
rnelia ajflcerif f
Koc Argumcntum confirmat fex ration ibus : 1. Quia contemptor
lcgis Mofaicae lcgitime convictus, capitale lucbatlupplicium,line mile-
ricordia. Ergo multo magis apoftata pcrdenduscft.
Concultavtt ] Ratio 2. Quia apoftata non minori contumelia Chri-
stu m africit , quantiun in ipfo eft , quam fi pedibus conculcarct ipfum
de Throno detra&um. Sanguinu^ Ratio^. Quia fan&iiTimum fangui-
nemCHRiSTT, (perquem kmelquokdextemum hominem,fcu carnis
extemam fancrificationem Ecclefiafticam , feparati funt a mundo, Sc
Deo confccrati inBaptifmo,) quafi de vulgo hominis cujulpiam fan-
guinem aeftimant. Spiritumj Ratk>4> Quia S p 1 r i t u m Sandum qui
ipfos convicit de Christi Deitate, & Divina virtute, contumeiia arti*
ciunt quali mendacem.
\ eri. 30. Novimut trtim eum qui dixit% tSMeum efl ulcifci f'
ego reptniam , dtcit 'Dcmtnto* Et rurfum, Domtnus judicabit po-
fulum (uum^.
Ratio 5. Quia Deus profitetur fe Ultorem omnium peccatorum , &
Vindicatorem mjuriarum populo fuo factarum , fDeuter. 32. 3/, 36. Et
multo magis tam atrccis pcccati adverliis Filium fuum, fimul & Eo-
clefiam totani-, admifii
Vcrt. 3 u tiomndum ejl} inctderc in manm Dei vivi,
Llu Ratio
6<\6 Epifh *cf Hcbraros.
Ratio 6. Qma apoftatis negotium eft non cum miferis mortalibu?,
fcd Cuoi Oeo vivo, tefctfft, Omnfjotente , & ad ultionem femper pa-
ratp, in cujus manus, ut in J aiics irati, inciiere horrendum eft, Ergo
apoitatis nihil expeclandum prafter horrendum De i judiciunn.
Siu/ul hic habetur Argumentum 12. ad perieverandum in fide. Ultro-
nea apoftafia a ficje, conjuncla eit cum tot atrocibus inCHRiSTUM 5c
S p 1 r 1 t im San /tum contumeli:s. Ergo ab apoitaiiacavendura, & coa-
ftanter in iide perfeverandum eft.
Verk 32* Revocate vero in memoriam fuperhres dhs , quibus
poffqudm il/uftratt fwftss, ingens certamen affliclionum fujiinuiffu .•
~ Verf 33« Partim quidem , */##* C^ <"#«* prcbrky& cum opprejji-
enibus in tbeatrum cjtis prodicli : partim vero , dum Jocii Jafti
ejlii eorum qui eo Jiatu ver/antur%
Vctf. 34 Nam&dsvinculis meumecum doluijlis, & dircptio.
nem facultatum veftrarum cum gaudio accepiftis, nt qui fciretis vos
babere apud vos potiorem fubftantiam in Ccelis% & qux permaveau
Arg. 13. Perfequutionem patiendo pro Euangelio,edidiftis jampridem
conftantif veftras in fide prceclarum fpecimen,in fpe mercedis vobisin
cctlis repofitae. Ergo in fide conftanter vobisjam poftea eft perfeveran-
dum. Hoc Argumentum declarat, revocando illis in memoriam quo-
modo ftatim poft receptam fidem Chri sti, exiiluminatione Verbi &
Spiritus Dei commiili (int quaii in certamen cum aftliclionibus
ingentibus, verf 32, Partim dum ipfi pnblice ignorainia afticerentur ab
Euangelii hoft;bus, 6c opprimerentur omnis generis injuihtia &violen-
tia. Partim deniquedumle ex Chnftiana tympathiaicciosadjungebant
arrlict-is & opprellis pro Euangelio, vtrf 33. Id.quoi expcrientia manife-
ftum facit* quiadum Apoitolu* vinciretur pro Euangelfo, Htbraafideles
condoluerunt, & facultatum fuarum diapcionem cum gaudio accepe-
runt, nihil curantes terrenas divitias pr^codcfti &x:teinah;neditatein
ecelis fibi repofiea> vzrf 34.
V.ri. 35» Ne igitur abjicite fduciam veflram, qu* magnam ba*
bet pramii retributionem.
Arg. 14 Conftans perfeverantia in fide magnam habet prcemii retri-
bucbnem.. Ergo non abjicknda» fcd rctinenda .eft vobis conftanter fidei
gcasfeffio».
Vcil. 16
Caput Dccimum. 6*47
Verf. :6, Kam patientia vobts opus e/!\ ut uhi voluntatem Drf
prsflitcritis, reponetts promijjiohem^.
Arg. 15. Si patientcr perfeveraveritis , vitam arternam vobis pro-
miflam reportabitis, alioqui non. Ergo conllanter & patientcr perie-
verandum eft vobis,
Vcrl. 37. ixddbttc enim tantillum y tantiUum inquam, cjr qtti
venturus cfi ventet, neqtte tardabif.
Arg. \6. Laborum itatini finis erit , & modicum tantum reftat ad
victoriam : ftatim aderit Deus vos liberaturus ab omni moleftia : ( ut
Fropheta admonet , HMak, 2. 4.) Ergo conftanter perfeverandum.
V cri. 58- Juftus autem txfide vtvet : at fi quis je (ubduxcrit %
non probat eum animus meus.
Arg. 17. Juftus non praefenti lpei fuae poffefTione, {ed fide vivet :
juftitiam iimul & vitam , non nifi fide apprehendens. Ergo in fide vo-
bis perfeverandum eft, ut juftitiam & vitam confequamini.
Jiquis'] Arg. 18. Qui abjecta fide fuperbit in hducia carnali viri-
um iuarum, vel ullius creaturae virtuti mnititur, odiofas eft, & Deo
& Sanclis lpfius : Ergo vobis in fide perfeverandum eft.
Vert. 35?. Ls*t nos non ii fumus qui nos fubducamus ad cxitL
um^fed qut credamus ad anim* falutem^.
Arg. 19. Perfuafum habeo nos qui vere fideles fumus , non effe dc
numero hypocritarum rejeditiorum , qui in dk tentatbnis folent de-
ficere adlui perditionem, fcd denumero Eie&orum , ex quibus nullus
iion perfcverat ad animae fuas ialutem. Ergo vobis confidenter perle
ytrandumeft in fide.
Caput Undecimum-
Efgit ccnfirmare /uperiorem bortationem ad perfevez
tcmdum in fide , variis arcumentis deAuttis * fidei proprieta-
tibm & effeclis , muitipUd experientia SinHorum , illuHror
tis, jirgumenta bortztionis fani viointi tjuatuor , Oh*
omnia probant fovendam effe fidem , feu perfevev&nduni in
fide , feu vivindum ex fide i» mediis affiiHionibut*
L 1 l i 2 V c rf.
6$ EpifL ad Hebraeos.
V f Es^ AUtem fi^es, iVud quod facit ut extent qu* jj>e~
rantur% rjr q%od demonjitat tjts* non vidcniur
Argumentum prirnum, Fides amplexa promiHionem de rebus fpe-
randis., eas nobis fiftit tanquan praefentes"^ iifque quad fubfiftentiain
quandam tribuit , quatenus veritatem & potentiam Dei promittentis*
( in cujus virtute res promiflac conrinentur ) nobis applicat , & in
gremium injicit, nofque tam certos redditdc eventu , quarn fi pro-
mifla jam prasftita eilent : Ergo in fide perfeverandum & viven-
dum eft.
^ Et r/(od2 Arg 2. Fides aroplexa De i verbui» eft demonftratio con-
vincens de veritate rerum pr#teritarum, pradentium , & futurarum qux
non videntur, velnobis apparent ,& tamenprocertiiTimis jtire a nobis
habentur, propter indubitatam autoritatem verbiDivim, Ergo ia fide
perfeverandum & vivendum eft.
Verf» 2. Ob eam enlm teftimomo /ant ornati majores.
Arg. 3 Per fidem, a Deo teftin*onioornantur,laudantur, juftifican-
tur, & beati praedicanturfideies , ut in antiquorum exemplisin ^crip»
tura pqfitis appafet. Ergoin fide perfcverandum eft, & in mediis affli-
clionibus vivendum,
Verf 3. Per fidcm intettigimus conftru&um fmjfe mmdttmver*
ho *~D h l^ut qu£ cernimm nsn fint ex apparenticm fada^>h
Arg. 4. Tidts fibi fatisfacit \\\ Verbo Det emnipotentis , de corv-
ft.ru Jtiorie mundi exnihzlo, feu de creatione omnium qux cernimus ,
ex nulla "apparenti , vel pr^exiftenti materia/ Ergo ex hde vivendum
eft, in eaque perfrverandum , etiamfi nihil ternaimis eorum qu# m ver-
bo De 1 nobis promittuntur: Siquidem poteft Dbus. non minus vdfbo
fuo prpmiilam nobi.s ialutem ex non appaientibusproduc^re^quam po«
tuit mundum ex nihdo creare-
Verf. 4, ^Abd p&r fiJem majvtib pretii facrfpcium ohulit *~Dco
quan Qri&S per quam teflimonium abunuit quod ejjtt jtijtm teftt-
monimn perhibente Deo ds dinU ejtui $ per hanc mottum ad-
kuc loauitur,
Sequtintur proprietates fidet , quas illuftrantur fpeciali experientii
Sanclorum, quos m quatuor quaaelafles ord niscauUi difpefcit. Prima
ciaiHs eit eorum qui vrxcrunt aute •■ diLuviuiii> ad v^rium 8.. Sxcunda
eft coruoi
Captit Undccimurru t\9
cft eorum qui a diluvio ad defcenfumlfraclis in Egyptum vixerunt, ad
verf. 23. Tertia elt eorum qui fub exitum ex Egypto vixerunt,ad verf.
32. Quarta eft eorum qui refiquo polt tempore vixerunt, ad rinem.
In pnmaclaile primus clt Abel , qui dititur pracftantius facrifkium ob-
tuiifte per fidem quam Cain , non iolum qu;a fides eft.xir ut dckctum fa»
ceret prarftantiflimi iacrihcii , quod per De 1 mandatum licuit iph offer-
re , fed maximequia per fidem inrem fi^nihcatam,id clt, in Mes si am,
immaculatum illum Agnum De { promillum , qui fublaturuserat peccata
mundi , conjecit oculos , &in Spiritu Deum coluit ; cum Cain in nu-
da ceremonra fuperficiali tantummodo htftcict. Atque lta declaratus eft
Abel juftificatus perfidem, Deo teftimomum pvrhibente de praeLtantia
facririciiab ipiboblati: Per quametiam fidem licet mortuusfit, loquitur
h.icuique tamen,exemp!o fuo docens omnes in Ecclefia, in Chri STuH
ccedere, fidemque fuam ianguinis Maityrio, fi Deus voiuerit, obfi-
gnare. Hinc Arg. 5. Per fidem declarantur fidclcs juiti, acceptantur
ipibtum munera, cuitus DEOcblatusrTobafur , & polLri aediiicantur fi-
dclium exemplo, ut Abelis expenentiamanifeitum elt, hrgo lnfide
perfeverandum eft.
Verf, 5* Ter fiJem Enoch fmt tranjlitm^ ne viJeret meriem\
nec fuit inventm , propterea qnoJ tranftulerat eum 'DEVSx
frtufquam tnim transferntur , tejitmcnium obtinuerat quod
flacuijjtt D EO.
Verf 6. Atcjtte fieri non poteft, ut (inc fide quifquam ei placeat*
nam qui accejit aJ Deum , hunc creJere oprta ejje Dtum^ ej pr<t-
tnia Ufgiri tu qui ipfum rcquiruntr'.
Sequitur ftcundo bco Ehuch, qui per Eiiem dicitur trarflatus m
vitam immo;taicm, non interveniente uiortefru ieparatione annnae a
corpore,fed mutatione tantum facla a quabtatibus mortahbus ad im-
mortaies. P-obat autem quod hac trarftauo fuent fructus luiei, quja
Enoch Deo piacu''r, ieu approbituseft ante craiiflationem iui. Placere
autem Dr:o impoifibile eft,. niii pcr fidem:cuj is lauo rcdditur, q.uia
pemoad Deum accedit, ku in iocictatem cum Deo admutitur , nifi
Dei omntiurhcienrix cV bonitati pcr Iidem fuliciibat, >ta ut etiaui
flbiipfi oliatamDEi boivtatem appl cet, &: acceJatad De-.im, coinniu»
nicnemque eum Deo colat. Soia enmi fidescl^ qux homincm omni di-
gtutate [ropiiaexuit, DEoquc milcncordi &bcnrgho agtjliitinat, Hinc
4$o Epift. ad Hebra?os.
arg. 6. Per Rdem obtinemus «ternam vitam, ficut Deus teflatutti no*
bisfecit per tranflationem Enochi, qui nifi fide praeditus fuiflet , non pla-
cuiflct Deo, neque ad Deum acccfliilet, neque in Ccelum admiflus fu«-
iflet. Ergo in Fide perfeverandum eft.
VerC 7- *Tcr fidtm divinitus admonittu Noe de iit qtu non~
dam videbantur , vtritus apparavit arcam ad ftrvandam domum
Juamt per quam arcam condemnavit mundum 9 & eju* qu$ cx Fids
efl jujiitt<tfaclm ejl barts.
Tertiuseft Noach, qui divinitus admoniius de deluvio poft multos
annosventuro, credidit, & metuit, arcamque paravitex Dzi mandato
ad familiae iuae confervationem. Quo fafto convicit incredulitatis re-
liquos in mundo fecum tum viventes, & declaratus eft harres illius /u-
ftitise, qux eftper fidem in Christum, qui per arcam repuefentatus
cft: Hinc Arg. 7. Per hdem cavemus nobis aDn ira, mediifque ad
falutem inftitutis diligenter utirr.ur ., per quam djligentiain mun-
dum arguimus infidclitatis & focordiae, & veritatem teftaraur hdei
noftrae, per quam credimus in Christum, haereditatemque juftitiqr
in illo confequimur, ut in experientia Noachi manifeftuiri eit. Ergoin
fide perfeverandum eft.
Veif» 8 Per Fidem^ vocatus Abraham aufcultavit Deo» ut
Abirctin locum quem accepturus erat in h<eredttatemX & exivit^
ntjciens qud effet venturus:
r Vcif^ 9 Ter Ftdem cctnmeratus efl in terra promijja ut aliena^
eommoratus eji in tabtrnatulis cur» ljaac & jactb coharcdibus
ejufdem promtjjionis.
Vaf. 10. ExpcBabat enim uritm hahtntem {undatntnta , cujus
artifex & conditor eft Dcus4
Sccunda claffisFideliumjqui a diluvio ad tempora defcenfiis Ifraeli-
tarum in Egyptum, vixerunf.. In quo ordine primus eft Abraham,qui
per fidem renunciavit patriae fuae, & Deum fequutus eft in teiram alie«
mwj nixusDfii promijTione de harreditate fibidanda, incertusinterim
ubi teiratum ipfe commoraturus eflet, veri. 8. Perhdemetiaminteira
promifla agebat in tabernaculis, ut Advena & peregrinus aliquis, ficut
etiam ifaac & Jacob ejus pofteri fecerunt, quibus eadem pronuiflio hae-
reditatis fa&a.eft, verf. p. Typicam enim iilam terram Canaan> non tam
refpexit
vut Unciccimum. 6jl
rdpexit, 'quam repra:fentatum per illam tcrram promiflionfs eoclutn,
quod cft iimiie mun^rrv 6Y firmirtimaj fundatar civitati, aDEO&nonab
hominibuscondita?: Hinc Arg. 8. Per fidem vocati a Dbo renunciamus
rebus terrenis omnibus, 6c lorte pro Dei benephato qualicunquc in
hoc mundo conteuti pcregnnamur,iub ipe hajreditatis firmiflim* incce-
lo d nobij poflidenda: , ut in exemplo Abrahae peripicuum cll. Ergoin
ride perfevcrandum eft.
Vct(. ii. /Vr Pidejn & iffa Sara vim ad concipiendum femen
accepit , *f prater atatis rationim peperit 9 quod Pidekm judicu*
rit ium qui promtferar*.
Vcrf. 12. J^uapropter & ex uno, eoquejam emortuo, nati /un£
poftcrii cfuanta ejt a/horum Cceli multitudo^ & qujfi arena iBam-
numerabitts , que. eft ad oram maris.
Antequam abfolvat qu£ dicturuserat de Abrahamo, memionem fa-
cit fidei uxoris ipiius Sarx, cujus fides concurrebat cum Abrahami
fide ad apprehendendam promiflionem de numerofa fobole ab ipfis
"oriunda. Sarah per fidem nixa veritate promiflionis D e i fidelis &
omnipotentis , fterilis licet & vetula , fupra natur* vires idonea reddita
fcft ad femen concipiendum , 6$ filium Ifaacum pariendum cx Abrahamo
jam efTccto, & refpeclu proltficationis quafi emortuo, atque ita Dei
promiflio de fobols mnumerabilitate effectum fortita eft. Hinc Argu-
mentum 9. Per hdcm idonei reddimur ad ea prasftandum, qua? longe
iiiperant humanas vircs, & ad promifiionum, rationicamali incredibi-
lium, complementum recipiendum , ficut experiemia Sarae comprob*»-
tum rfb Ergo in fide perieverandum eft.
Verf. 13. Sccundum fidem mortui funt ijli omnes , non ade-
pti prom/JJa 9 fed eminm ea confptcati , poftquam 'credidtQentr* ,
& amplexi ejjtnt , ac profejji fuiffent fe hvfjites & advenas ejfe
in terro-,,
Arg. 10. Omnes hi proxime recitati , nempe Abrahan? cum uxore
Sara, & Ifaacus, & Jacobus, perfeverarunt in fide , ufque ad mortem,
neque potiti funt bonis a Dbo promiflis in hac vita : Tantum per
( fidcm cemebant rerum promiflarum certitudincm , deque ea perfuafi
eminiis falutarunt promiila bona, extendique quafi fidei ulnis ea am-
pkxi iunt , iatis habentes quod efient iis polt hanc vitam potituri pro-
fitentes -
6$i Epift. ad Hcbraeos*
fitentes intcrim dum viferent , hofpites fc & advenas eife in terra.
Ergo etiam & vobis ln fidc pcrie verandum , & ex fide vivendum eft.
Vcri. 14, Mam q*t b«c ikmt% palim oftetrdmt fs patriam
qu<trere^\
Vert. 15* giibifi illttu memores fuifjent ex qua exier/int y ha*
bwjjcnt tempus ad revertendum^ :
Veri. 16. Nunc autem meltoremexpetunt> hoc efl^ cceleftem: qua-
propter non erubefcit ipje T) EV S> vocan *DEVS eorum% parave*
rat entm eis uibem^f
Probat eos quandiu interris agebant non adeptos fuifle bona promifla,
duabus rationibus* Ratio 1. Quia profitendo (e hofpites in terra eflet
palam oftendebant (e patriam quaerere, verf 14. non autem terrenam
patriamquaerebant, quiatempus habebant revertendi ad eam fi illara
qu*fiviflent > veri. 15. Ergo coeleltem patnam a De o promjflam
quserebant.
Quivropter~\ Ratio 2. Deus non erubuit Dfius iplorum vocari,1
nnde fignificavit, & fe urbemparatam, id eft, ccdum lis paratum ha-
bere, & ftatuifle eos a mortuis iufcitare , ut tam corpore quaro anima
patriam illam dcfidcratam poilidcrent, nam ut Deus ipforum urbem
illam paraverat eis , fic denominari fe ab lllis voiuit <Dem i\>fomm , ut
fciant omnes non feparandos fuifle fan&os hos a Dei focktate quam
qusrebant,
Vcri. 17» ^Abraham cfuum tentarctur , obtutit Ifaac per fidem ^
migenitum, inquam ,///#«* ohtulit is qm promtffiones exceperat.
Vcrf. 18* Adquemdiclum fueratylnlfaacvotabtturtibt (emertl
Ver£ 1$. ^uum tllud ftcum perpendtj/tt9 'Deurn vel a mortuis
ixcitare pojje •• unde etiam itium Jimilitudine quadam recepit.
Fuerunt argumenta ex communi efte&o fidei patnarcharum. Sequim*
tur argumenta ex fidei eiie&is finguiorum propriis. Primum com-
inendat ridem Abrahami, quod cum Deus probaret ipfum, an fidem
habitiifrus eflet promifllonibus, adeoque anin omniDusobediturus eflet,
nihil reiiqui fecit ad offerendum liaacum in holocauftum , licet uni-
genitum Filium fuum, licet immediate accepiflet Abraham proraifiio-
nes de muitiplicando femine in hoc ipfo ilaaco, verf. 17. Licet di-
iertc didum fuerit ipfi dehoc ipfo Ifaaco, quod femen bencdicTjm
(inquti
"
CapuC Undecimum. 653
(in quo orrmei Gentes benr dicendar erant) cxcooriturum eflcr, verC
l8. Pcrfidcm cnim Abraham ratiocinatus elt DEuj4,quiexefroctis pa«
rentibus Ifaacum produxerat , potent.a ctiam pracditum cflc ad exci-
tandum eum cx cinenbus. Atque ita c~ faucibus mortis Ifaacum cre-
ptum teccpit in fimilitudine quadamquafi amortuisfuicitatum, verf. 19
Hinc Arg. II. Pcr fidem m tentationibus iuperantur omnia Inapedi-
mcnta, qua: obedicntiam Deo prseitandam ullo modo poflent remo-
rari, idque fdiciilimo cum fucceilu , ut Abrahami experientia mani«
icltum facit. Ergo in fide perfeverandum eih
V cri . 20 lJerfidem dt/mtm u btnedixit Ijaac filio Jacob & Efau*
Proxime nominat Ifaacum, qui per fidem pronunciavit dc futuris be-
nedidionibus, ac fi eas praricns conipexiflet: Unde Arg n.Pcrhdem
futurar benedictiones quafi pra-fenus ftatuuntur , deque iis ctititudo
non minor habctur , quam ii coram ieniu aipicerentur, £rgo in fide
perievcrandum elt.
Vcii. 21. ttr fidem% Jacob moriens fingultofiliti Jofcfb benedi-
xit : & adoravit baculo tnmxw^
Secjuitut Iacobi exemplum, qui moriens, & fe, & filios fuos confolatut
eftper hdem, de bcncdictionibus fccundum Dei promiiTioncm venturis
in nrpotcs fucs, & eorum pollerc s , ldque tanta cum perfuafione, ut prae
gaudio adoravent Deum , baculo innitcns prae corporis infirmitate :
Hmc Art% 13. Ptr iidcm moricntcs coniolarionem capcre poflunt, &
non feip.os iolum , icd etiam alios de benediclionibus promiflis con-
firmaie, Ut m extmplo morientis lacobi videre eft: Ergo in ride pet-
fevcrandum eft.
\ crf. 22* Per fidemy Jcfepb morient de egrejficnc filiorum Ifra-
el meminit^ deque fjjibm fuu n.andavitr'
Patriarcharumuiumus nominatur Jofcph, cujus animo nec,ue pote-
ftas, ncque bonorum aftluentia qua potiebatur in EgyptOjoblivionem,
aut negkdum inducere potuit promifiionum Dei, quin periuafus de
egrtfiionefilicrum lfracl cx Egypto, dcque introduclione eorum ( licet
pofl: multos anncs^ in teiram Patribm> promifiam, mandarct ofla iua (1-
U)ul afportari , in tcftimonium quod rcm fignificatam pcr tcrram pro-
miflam omnibus rebus tcrrcnis prjetulerit. Unde Arg. 14 Fidesjuperat
temporis diuturnitatem, ante promifiionis compkmentum mterceden-
tis, unaque cumvitas hujus commodis morti* lc icpulchriputrevlinem,
Mm m m & mala,
6 54 Epiff. ad H&rxcM
& mah; & futuram refurreclionem cum Sanftisconftanterexpe&atjUt
in Jofephi morientis exemplo videmus. Ergo in fide perieverandum eft.
Yerl. 23. Ver fidem^^ Mofes qmm natus ejjtf , occultatu* efl
nfenjes tres a parentibus juh9quod vtderent venufium effe pueru*
lum | ejr non ttmuerunt edicium regts,
Sequitm; tertia claflis exemplorum, a temporibus prope egreflTum Ifra-
elis ex kgypto, ad tempora Judicum. Primum excmplum eft Parentum
Molis , qui colligentes ex pucri Mofis pulchritudine, Deum dciignaftb
ipfum ad lingulare altquod opusjper fidem occultarunt lplumtres men-
Jes, toto illo tempore non pafli, ut metus edicti Regii obltaret, quo minus
vivum confervarent eum, quem Rex.ut mafculum in profluentem abjici
edixerat : Uade Arg. i£. Per fidem iuperatur metus, quem tyranni in-
juitls edi&is fuis, hdclrbusinjiciunt, ut in exemplo parentiun Mofisma*
nifeftum clL Ergo in fide perieverandum eft.
\%rfi 24. Per fidem, Mofts jam grandis renuit vowri FiVm
Fili* Thaaronif.
VerT. 25. Potim ehgent fimul malis afflci eum fopuio "DET^
quam temporar:is ccmmodis peccAti Jrutt ■
VefC %S Majores arbitratu* divitiaA probrum Qhrifli y quam
MgyrjUorum the^avros* Intuebatur enim m prcemii larrttionem^*.
Secundum exemplum eft Mofis, cujus fidci actus plures numerantur ,
qui plurium Exemplotum & Argumentorum vim habent. PrimusaCtus
fidei Jv'oiiseft, quod jam adultus, rationis& confiliipotens, perfidem
contempferit cognationem reg;a.n , malueritque Hebrxus v^eari,quam
nepos Pharaonis t quod fecit non tam verbis quam faclo, quando.<
ielicla aula regia egreflus cft ad fratres fuos Hebr^os in aftlidione vi(i-
tandos, nec ad aul« delicias ultra eft reverfus, verf. 24. actum hunc Apo-
ftolus commendat tripbci nomine^. Primo, quod elegerit potiusafflidfi-
©nes omnes in exilio, & fervitute dura pati,ut popub Dei tandem ali-
qnando prodellct, quam deefie orficio fuo, & momentaneis dcltciis3uU-
ascum pecC2to,feu orficii ncgiectu, frui, verf. 27. Secundo; quod con*
teinni, uni cumpopulo De i,propter fidem in Christum venturum >
atque itageltare crueem, fea probrum Chri sti (in quera utcaput^
Injuri^ fad« ipfius^ membris, refiertuntur ) majores divitiasacftimaTerit,
quam ^hviauros Egyptiornm in aula Pharaonis pollideie, Tertio, quoi fe
iuftinaerit
Capnt Undecimum. 6$ $
fuftlnuerit fye libcrationis popull Dbi, cV cxpcftatione gratuiti prccmii,
quod Dius promidt iervis iuis (c rcdditurum: Uuda probarurtotum
quod de Moie dixit, fideiefle cfrectum, verf. 26. Hinc Arg. 16. Pcr {]>
dcm vilefcunt honorcs & diviti*,aliarquc illeccbrjc mundancc, quibu* ca-
piuntur incauti homincs ad iuam pcrditiuncm, & fplendeicunt aiYlictio-
nes, Christi nomine toktatx, proptcr Communioncm cum Sanctis,
& Christo ipfo, in peiiecutionibus obfignatam» & cxpectationem
proemii arfiictis Dei fervis promifli, ut in cxcmplo Mofis pcrfpicue ap-
parct. Ergo in fide pericverandum cft.
Vcri. 27 Per Fidem nliquit j£°fptum , nibil timens iram ret
gis : nam ut aui videret eum <\ta eft inviftbtlis 3 ita forti
animo /uif.
Secundus Altus fidei Mofis eft, quod fretus promiflione De 1, Pharao-
ni dcnunciaverit,fe vel invito ipfo, populum Ifracliticum ex Egyptoedu-
cturum, & raeto reliquerit Egyptum, una, cum univerfo populo,cui ad di-
icedendum Author & Ducloi fuit. Hic actus duplici noroinc commcn-
datur : Primo quod non metuerit iram Regis, qui timidum & imbeikm
populum abeuntem, colleriis copiis armata vi, vcl occidcre, vel in gravi-
-orem icrvitutem rctraherc potuiHet, niii Deus fe oppofuiflet. Secundo,
quod fide intuitus fitDEi invifibilis vcritatem 6V potentiam,feque in
dirficultatibus omnibus hoc afpcclu fe iultinuerit, unde probat acxum
hunc, fidei efrectum fuifle* Hinc* Arg. I7. Per fidern promiflam libera-
tionem popuii D e 1 ex regno tenebrarum ptofequimur, & iuperamus
omnem metum, quem tyrannorum ira, & armata potentia contendenti-
t)us ad jjromiflam fmeditatem injicetc poflent, oculis iemperinDEi
invifibiiis promiflum auxdtum, intcntis, ut inMofis exemploprobatum
,cft. Ergo in kde perfeverandum eft.
V^ri< 2S. Ptr fidem peregit Tafcha, & effufionemiUam fanguim
nis : ne, qui perimehat pnmogenita ipfos tAngertf,
Tertius Aclus fidei Mofis elt, quod exDEi promiilione certioratus
cV perfuaius, cckbraverit in Egypto feftum Paichatis, efTuioque Ajgni Pa-
ichalis fanguine, aipergenda curaverit oftia iftaelitarumomnium: Dn
nommc omnibus promittens fore ut liberarentur a plaga Angeli, ( illa
nocremtcrempturi Pnmogenitos Egyptiorum) quicunque xdes habercnc
agni immolati (anguine mfignitas. HincAig. 18. Per ftdem, Sacram.n-
ta in Ecckfia, p ublicumquc Dei cuitum cekbramus, in teftimonium fpci
M Jrl M M 2 noiti*
6%6 Epift. ad Hebraeos.
noftnc de liberatione ab intcritu, quo involvendus eft reliquus mundus,ut
apparetinMofisexemplo. Ergo infideperfeverandum elr.
V^eri. 2p. Ter Fidem tranfi^runt rubrum marc , veluti per (!($
c>tm terram: cujus faclo periculo JEgjiptii obforpti fu/if^
Tertium Exemplum eft credentium lirachtarum, una cum duftore
ipforum Mofe qui per fidem,ficut auh funt divifarum aquarum apertas
fauces ingredi, & iter per umbram mcrtis fatislongum capelfere, dc in-
columes tranlierunt rubrum mare, vtluti per aridam tcrram: Egyptii vero
abiqueDEi promiilione periculum facientes, an poflent eos iequi , ab-
iorpti funt. Hinc Arg. i£. Pcr fidem rcs humanaerationi impofiibiies ag-
gredimur, & perkula in quibus pereunt infideles, pcrvadimus, ut m
popuii tranfitu per mare rubrum manifeftum eft, krgo in fide pericve-
randum eft.
Verf. 30. Ter Fidem Moenia Jericho conciderunt cnunm <a cir»
cuiviffent ad dtes feptem^.
Exemplum 4. Eft Jotux& Ifraelitarum credentium,qui pet fidem
cxpe&antes ruinam murotum Jenchuntis, ad feptcm dres m.-rnia cir-
cumierunt cum arca fcederis, & tubis SacerdotaLbus , nec fpe fruftrati
funt. Hinc Arg. 20. Pcr fidem , Credentes precibus fuis abiqm opc
omni humana munitifTimas arces & urbes koftium iiiorum dejiciunt, &
expu^nant -3 ut in exemplo Ifraditarum ingredientium in terram pro?
nnflam probatum eft, Ergo in fide perfeverandum cft.
Verf. 51 Pcr Fidem, Rabab merctrix ilh non periit ma cum
iis qui nonobedierant . quum pacfieeexccpijjet b<fpniocxpUratores.
Exemplum 5. Eft fidci Rachab mcrctricis, Sc alienigcnae, in quaftu-
dium fcrvandi exploratores reipicit Deus ut effectum fidei , menda-
cium vero ab humana infirmitate profedum abluit , &pr£teritfed non
probat; nam qui fidem habent non agunt omnia ex fide. Mulicrcul*
h*c per fidem ln Deum Ifraells , pacifice excepit , 5c clam dimifit
exploratorcs Ifracliticos , & fervata cLt, neperiret cum mcreduhscon-
civibus fuis Jerichuntinis. Hinc Arg. 21. Nulla peccata przcedentia
impedirc poilunt, quo minus qui pcr fidem confugiunt ad Deum & con-
fortium verx Eccleli.e , ferventur, ne pereant cum infidclibus, ut ex-
emplo meretricis Rachab converfae ad fidem apparet. Ergo in fide
perieverandum eit.
VerX 3*
Caput Undecimum. *J7
Verf^ 32. Et quid pr/ttcrea loyuor } dcficiet cnim me tempu*
commemorantcm de gideonc, de B:irsc% & Samjonc, & 'jephthe, &
VdVfdct & Samuefe, ac Irophetu %
Vcrf. 33, £>ui per fidem dcbcUimnt reg#af cxercuerunt jufliti*
dm9 aj/l-.juuti Junt promjjiones^ ocduferunt ora Uonum^ :
\ crl. 34, Extinxirunt vint tgnr.i^ ejftgernnt acics gladii, vx.
lili facli funt cx tm'jecillis> effc:fifum roiutfi in hello ^ exercitus
extcrorum in fug.im vertetunt^ ;
Verf. 35* — AUdicres acceperunt cx refurreftione mortuos fuo-s*
Scquitur 4. Claflis excmplorum, nempe fidei eorum qui r^liquo poft
Jofuam tempore vixerunt,quorum nomina rccitat aliquot, numero fcx, tic
his adjungit in cumulo, Prophctas aliofque fanctos , qui ante Chr istum
vixerunt : ex quibusalii , Quid non valuerunt per ridem efricere ? Aifi
vero quidnon valueruntper hdem psiti ? Factorum autem gcneraenu-
merat decem: i. Alii perfidem dcbellarunt regna , ut Judices norrii»
nati & David rex : 3. Alii exercuerunt juttitiamincaiibus dirricilhmij
probati, ut cum David bis peperot Sauli hoitiliter ipfum pcrfcqucnti:
3. Alii iuperatis dirficultatibusconltantcr perdurarun, donec (^cciales
ip(is facte promifliones praeftitae funt, ut David prominum regnum per
fidem adeptus eft ; 4. Aiiiocclufcrunt per fidem ori Leomm, lit Sam-
pfon > David , Daniel, vtrfc 3$: 5. Aiii pcr. ridem cxtinxerunt vim
ignis, ut tres focii Danielis : 6. Ahi efrj^erunt acics gladii, (eu pr£-
fentiilimam mortem , ut Eliasfugiens minas jezabelis: 7 Alii corro-
borati funt in infkmitate & convaluerunt ex morbis lcthalibus , ut
Ezechias : 8. Alii cfrecti fiiut robufti in bello, ut Sampbn& David :
p. Alii excrcitus exterorum in fugam verterunt , ut Gideon verft 3.^
10. Aliiacceperunt ex refurrectione mortuos iuos» ut Vidua Sareptana-
hoipita Eliae. Et Shunaraita hofpita Llizsci verf ^.
Verf — 3 5 Alii vero difleati /unsy neglefta Uberatione^ ut poti •
orem refurreciionem nancifccnntur.
Atque ruec funt genera aclionum illuftrium , inquibu* cxcelluerunt
fancti per fidcm, Scquuntur etiam dccem genera padionum , 111 qmbus
fortiter ferendis, iuperioresperfidem evaierunr aiu Sanch Dei icrvi,
quorum nomina non recitar, (ed an ejuimodi fuerint dubitare nefas,
cum autorem habeamus Spirituja Saucfcum, qui amanucnlem iuuia
Pauium
$5$ Epifo ad Hebra?os.
Paulum de veritatc didlprum certiflimum reddidit , tit nullus reftet no*
bis dubitandi locus,imoneciocus qusrendi curiofc, exquahiftoria de*
iumpferit ifta, cum fciamus hanc ipiam narrationem omni exceptione
xnajorem efle. Primum genus paffionum , alit diftenti funt per tortores
fuos, quemadmodum corium in tympano diftenditur , & fuftibus per-
cufti ut tympana, donec intumefcerent & morerentur , quibusoblata eft
liberatio ii fldcm abnegarent ; fed liberat.onemei condirioiie promiflam
contempierunt, fubfpe rcfurredionis ad vitam meliorera.
Verf $6. ^dlii rur/u* ludibria & JJagella [unt experti> infuper
& vincuia & carcerem^X
Secundumgenuspaffionum, Alii paffi funt ludibria : $* Aliiverbe-
rlbus affcdi : 4, Alii infuper vinculis aftri&i: 5. Et alii etiam carce-
dbus inclufi.
Verf. 37, Lapidatifient 9di(fec?i funt tentatl funt\g!adio c<*Ji
cecuiuerunt: oberraverunt cum ovillii & caprim pellib&s ; dcjli»
tuti^ opprej/i, rnall habitii
Vcrl. y8 ( ^uioui indignm erat mundm ) in deftrtk erran*
tesy ejr monttbu* ac (beluncis^ & cavernu terrdt.
Cenus6. Alii lapidati iunt : 7. Aliiierra diCdifunt; 8. Aliitenta-
ii, nunc ilLccbns allccli, nunc minis ternti, nunc impartunitate ami-
£orum folicitati j nunc difputationibu!» & £ jphiimatis ad oppugnandam
^idem comparaus, vexati: Quod genustormerti morte ipia acerbius
efti imbecillitatis fu* confciis, & metuentibus ne fuccumbant in ten-
tationibus :o Aliigladio cxfi occubuerunt: 10. Alii quinecem efFu-
gerunt, oberrarunt, certas fedesnon habentes, ob perfequutorum fac-
vitiam loca iubinde mutare coacti i prac inopia veftimentorum amicli
ovillis & caprinis pcllibus ad nuditatem tegendam, deftituti ope &
auxilio hominum , ad varias anguftias rcdadi , & a mundo roale tra-
^tati quocunqut venirent, jidc 6 ut elegerint m rrvontibus , in defertis,in
fpduncis & cavernis terrar, intcr feras potius quam inter homines agere.
Qui ne a Deo dcfertiin his malis videri poflent, pronunciat Apoftolus
genus humanum, ( quod ipios tam mifere traclabat) indignum fuifle
iftiufmodi preticforum Dn feivorum confortio. Exhisomnibus brevi-
tatis caufa unicom tantum Argumentum ducemris.quod memoriae cauia
ftatuimus. Arg. %i% Quid cft quod per fidem non vaiebimus erricere
eotum
Caput Undecimunu i">9
comm c\ux a nobis Dh us rcquirit crncienda ? Quid cft quod pcr fidcm
non vakb.mus pati» feufufkrre eorumqua? Deus nobis imponit fercnda,
ficut Deus Fidelium SanCtorum experientia nobis comprobatum rcddi-
dit : Ergo fovcnda fidcs, ex ea vivendum, & in ca perfcvcrandiim eu:.
Verf. 39. ^tqne hl omnes tejlimoniurn aciefti per fidem , »0#
gbtinucrunt promtffum^ :
Arg. 23. Omiws (dc quibusdiximuj) fancti pcr fidem a Deo appro-
bati, jultificati, feu teftimonio Dei ornatifunt, quod Dbo placu-
erint; ncc tamen roagnum promiflum illud de incarnando Messi a, fcu
de femine illo mulieris venturo ( in quo omnes promiiliones funt Etiam
& jimen,) completum habuerunt, dum in vivis agerent: Cum igitur
illi qui m obfcuriore luce vivebant , perfeverarunt in omnibus perfc-
quutionibus, conftantes in FidcCnRjSTi venturi, quanto magis de-
bemus nos> qui promiilionem illamcompletam videmus in Fide ChR i-
5Ti jam exhibiti, perkverare.
Vcrf. 40. ^ubd Dcus de nobis metius quiddam providerat , m
abfque nobis confecrarentur.
Solvit quxftionem , Quaereret aliquis cur Deus diftulertt Christi
adventum? Aut quare non (it editus prifcorum Patrum temporibus ; lle-
fpondet, & addit Arg. 24. Vjfum eft D 1 o hanc nobis beatitudi-
nem concedcre , ut oculis cerneremus omnium oraculorum 6c typo-
rum complementum ; fionorem vidcndi diem Christi , & £u-
angelium audiendi, Patribus non conceflit , fed reiervavit nobis 1
Ergo tanto ma^is tenemur pcrfeverare in Vide ChrIsti , & con-
ftanti profelTione fidei , Christlim aonorarc.
iSj> abffit nobti 2 Aperit coaiiiium D e i , de refervato honore
Christum exhibitum vidcndt , adnoftra tempora, cV addit Arg. 2?..
Noluit Deus infantilem conditionem Ecckfiae ante Christum ex-
hibitum perfici, abique adulta conditione Ecckiiae polt Christum
cxhibitum; ut tota Ecckfia , ante, & poit Curistum tflet unusquall
perfectus homo in Christo; nec voluit Dsus fidcies fab typis le-
I galibus viventcs alitcr pcrfici, quam una nobiicum iutuendo ad rem
, fjgnihcatam, qu«c noilris temponbus exhibetur. Cum igitur llli in
conditione Ecclefiae infantili , perfectam juttitiam & ialutem confe-
quuu fmt, petfidera intuendo nobifcum in rcm fignihcatam per ty-
posiegaici,
66o Epiir. ad Hebraeos*
poslegales, id eft in Christum cxhibendum tanquam exhibitum»
iuque ea ride patienter per omnia adverfa pericverarunt: Turpe crit
nili 6c nos ia ride Christi exhibiti conftanter perfeveremus.
Caput Duodecimum*
Ltera pdrs EpifloU^ in qua vari* continentur \bortatio-
nes ai ojficia Cbrifli*na% Hoc capite babentw- tres: frimt
bortatia confuiatoria ejiy ad patientiam & fidei conjiantUrn
in adverfis , dd veri. 14. Secunda e/i ad pacem fanttam y
verf 14. Tertia ett , ut retineant Grati* abtfrinam , nec
t% abutantnr^ ad finem, fropofitio primt hortataria, in qua Aposiolm Jeipjumt O*
alios fideles involvit , b<ec eji , fyebetit afflictiones , & muxime enA qtae fidei
cauja vobu obvenimt% patienter tolerare, yfrgumtnta yUrt ctnfirmat hanc propofi»
tionem, fmt wAeam.
r , ^DKoinde nos quoque, quum tan^a nos circunfiet tejlium
r " x nubes . abfefto omm pondere & peccato ad nos ctf-
cuncingendos proclivi , conjlanter propojitum nobis Jladium det
curramm 1
Infertur autemhtfc propofaio ex prrcedente Fiieliumcatologo, fi-
militudine arhletarum in ftadio currentium veftita , Debemus omnibus
impedimentis abjectis, propolitum nobisftadium con tanter decurrere.
Quum tanta ] Argumentum primum, Hibemus exempla Fidelium
omnium , ante Christum exhibitum defunflorum, qui nosinftadio
currcntes coaioia muititudme inftar nubis condeniatac circu nftant, te-
ftimonium diccntesquiique iuum,de promiilionum Divinarumcertitu-
dine,de Fidei excellcntia, & Dei bomtatete,qui etiam teltes adverius
nosfutun iunt,nni conftanter pcr proipcra & aiveriaomnia perrexerimus
incurfu Ch-iitiano. Ergoconftanterpcradverfaomnia pcrgere debemus.
A'->jecto~\ Ut hortationem raciiiorem,& eos ad curium hunc expedi-
tiores rcdderec Apoftolus j de dnoDus impcdimentis, altero externo,
ait-ro hterno, vitandis admonet- Externum lmpedimentum eft,quod i
rebus externis, divitiis, honoriDus, rcbuique aliis mundanis objicitur ,
quac
Caput Duodecimumt 66i
q*z non dcbent tanti d nobis rtftimari.quinparati fimus iisrenunciare,
quando & quatenusretardantcurium noftrum in obedientia Fidei : tunc
cnim pondera hunt}qu:eabjici jubct. Intcrnum impedimentum cft ab in-
nato peccato,(eu concupUccntia in carne habitante, qu* natura nobU ad-
h^ret racillemcque incautos irretiat, nifi cavcamus. Dicimur autem hoc
peccarum abjicere, cum carniscuram non habemus ad explcndascupi-
ditates ejus, neque vitx hujus mortalis (tudiotantotenemur, quin cma
Dbus nos vocat.paran fimus ad vitam deponendam, fic enim abjicirur
pcccatum innttum, nc nos in fidei probationibus irretiat, alioqui cnim
nullis conatibus omnnx) reprimi poteft, quandiu in carne vivimus.
Verf. 2» Intuentes in Fidct ducem dc perfitforem le/urn^ , qui
tice fibi propfti gaudii pertultt cruccm> tgnominia contempta^ &
ad dextram tbront Det confediV.
Arg. a. Habemus non proexemplotantum, fedetiam pro adjumento
ittaximo, Chri stum Ibsum fidci nollrae Ducem,qui ut Autoreft,fic
& Pafcctor fidei noftrjr, in qucm oculis fidei intuentcs ftadium pcr-
currerc valcbirous: Er§o conftanter pcr adverfa omnia nubis petgen-
dum eft.
Q*j pro ] Hoc Argumcntum confirmat tribus rationtbus: Prima ratio»
Dux nofterpr* defidcrio ialutis noftrae, pcr Crucem pervenit ad Gio-
riam , paticntcr pertulit Cruccm , & contcmpfit contemptum.pro ni-
hilo habuvt ignomhiam pati, ut dos redunefet, Vidorque rediret ad
Gionas iux pcfkflioDem , & nos eadem via poft fe ad Gioiiae fux con-
fortium ducerct: Ergo { Duce Christo) per Crucem, & Mundi
contein^tum nobis pergendum eft.
Vcri. ?« Rtpuute igitur quis ille fit quitatem fuftintiit a pec-
tdteribus advetjus feje c9ntradi8iQnem> ne avimts dejsaenies ,
fattfcatis*
Ratio 2. Tanta eft Christj excellentia fupra nos, rantas e/us paf-
flones, quaspro nobb (uftinuit ab advcriariis indignitfimis, ut noitrx
pafliones in miltia noftra Chriftiana , ( icria comparationcfacta noitri
cum Chri Sto ) cvaneicant. Ergo ejus ixem^lum intuendum nobis •
& per advcria oumia pcrgcudum eft. J\> vejhi^ Rario 3. Nid ^
Christo luccm, animos, vireique per fidcm fubinde muruc-
tis iu cnrfu veftro, periculuju eft ne m mcdio certaminc aniimin cfc-
Nnnn ipoadcat". *
66 z Epifh ad Hebraros.
fpondeatis,& pereatfs. Ergo conftanter oportetintueriCftR/sTuM Du.
cem, & per fidem in ipium, in curfu pergere.
Verf 4 Nondum ad far/guinem u[que refiitifiU^ adverfus pecca-
tum deanantes :
Arg- $. In ceit3mine contra peccatum fad quod vos cogereconan»
tur perfequutores) nondum vitam & languinem profudiftisproCmu.
sto, ficut tenemmi , fi ita ejus glotia polhilaverit t Ergo conftanter
pergite per omnia adverfa parati etiam vitam ponere potuis , quam
peccato manus detis.
Verf, ?, Et $bliti eftis exhortationit, qu<e vobis tanjuarn filiis
loqmtnr^ Fili rni ? m negltgito caftigationem ^Domini* ncque deft-
cio4 awmo quum ab eo argueris*
Arg. 4. cum reprehenfione eonjunctum , Amica Dei hortatio , irv
Scriptura, vos, ut rillcs compellans , exigit a vobis , ur neque contemna*
tis Dei ferulam in cordis veftri duritie, nequcanimo deficiatis cafti*
gati pr* cordis mollitie, id quod nunc facere videmini, obliti horta-
tionis divinat : Ergo patienter & conftanter toierandas vobis funt
aftlicliones.
Verf. 6. Quem enim diligit ^Dominm , caHigat: & fiagellat
quemcunque filium recipif.
Verf 7, Si caftigationem fufiimtk, Deut fefe vobh ojfert ut fi~
liii : qm emm e/i ftltw quem non cafliget pater ?
Arg 5 . confirmans fuperius , Caftigatio eft erTj&um dile&ionis di-
vinae erga eum quem Deus caftigat : fiquidem caftigatio pertinet ad
emendationem ejus qui caftigatur : Ergo patienter tolerancta vobis
lunt affliifriones.
FUgellit~] Arg. 6. Affli&ionespatientertolerare, fignum eft adopti-
©nis 5 neroinem agnofcit DEGSpro fkio adoptivo, quem non excrceat
etism afperioiibus aftliflionibus > nec quifquam eft qui excipitur : Ergo
Ht adoptionisteftcramgeftare comperiamini, vofque Dsi hiios probe-
tis, afilietiones patienter tolerare debetis.
Verf. 8 J^uod /7 eftii abfque cafltgatione^ eujtu participes fiunt
omnesy nempe fbuni efiis, & mn filii* .
Arg. 7. Quiimmunes funt a caftigatione, vel qui parternam Dei
laftigaxioncm . nonferunt, non funt gjnuirti ■ D&i Eiliij extemam &
vifibikm
Caput Duodccimtim. 663
vtfibilcm Eccl-.fiam uni cum hypocntis, matrem habere potcrintj Dbum
vcro,patrem habtre non poflunt. Ergonifl hypocntar & hlii iuppoit-
titii haberi vultis , aftlictiones paticnter tolcrare debetis.'
Verl. *;. 1)einde corporum nofirorum patres habuimm cafligx*
tores} cjr eos reveriti $umu* : annon multo magis fujicternur la-
tri [firitutimi & vivcmu* c
Arg. 8. Patres corporum noftrorum jus habent caftigandi nos filios
fuos, eorumque calhgationes fcrre arquumeit, imo eas cum revcrentia
folcravimus. Quantomagis jus caftigandi nos habet Paterfpirituum no-
ftrorura Deus , nofquchujuscait,igationes arquoanimo fcrre tenemur.
&ivfmu*~^ Arg. 9. Vitam xternam confequemur, fi Paternas Dei
caftigationes patientcr tulerimus. Ergo eas patienter tolcrare dcbemus.
Vcrf. 10. Nam dli ad pausos dies , ptout ipfis videbaiur , nos
\iaftigubantl hic autemad commodumnojtrumy ut parttapesfimHS
/ancljmonU ipftuv.
Arg. 10. Si toleraviraus caftigationes parentum noftrorum , qui ad
brevetempus intuitucommodi uoltri temporalis pro arbitrio fuo, faepe
non fatis jultenos caltigarunt, multo magis tolcrare deberous caltiga-
tioncs DEi,qui noscaltigat ad breve tempus prudentifHmc *8c julliiTi-
me in commodumnoflrum ipirituale, ut nos fanditatis fuas participes
rfaciat» feuad vitain atternam fan&iricet.
Verf. 11. Omnis autcm casligatio in prtfens auidem non vide-
tur ejfi gaudtiyfed triftiti&x at pejieajru8um tranqutllum ]ufiiti£
reddtt tts qui per eam fuennt excercitati.
\7erf» ia. J^uapropter manu* remi(fa4y rjr ^enua foluta furrigite*
Arg. 11. cum folutione obje&ionis, Licet in pndcns ex carnis judi-
cio nulla caltigatio vkiearur tfle matcria gaudii , fcd trillitise tantum ;
poitea tamen lis qui per eam exeicitati, probati, & fubacti fuerint,
iedatis & tranquillis ipforum animis h^c difciplina profuifle compcri-
■etur, & fanclimcniam , fcu fruftum juftitiac promoVifle demonftrabitur.
Ergo aftlicriones tolerare debet% & infnper animos & robur coihgcre,
voique ad conftanter progrediendum in viis Domini componcre, (^uod
pcr erettiohem manuum remijjarum^ & foiv.Urum oexuHm, tignificatur.
Vcif. 13. Et yettoA orbita* Jaate pedtbu* wejttisl ne qucd
claudum ejt abducatur a via, (ed ut fanetur poiih**
N N N N 2, AQJ. II
€SSf EpifK ad Hebr*o$«
Arg. ti. Nifi affltcTiones Euangelii caufa obvenientes patienterto*
lerttis, & lnfrado animopcrgaus in fidei profeilione, in viis Domini
ieu orbitis rettis, pcriculum cit ne claudicantes, & ad dcfechonem in-
clinante* propter afflicriores , quas ridei cauia patimini, ftatim planc
dericiatis, & omnino dcflectatis dc via» feu ne hdei renuncietis. Ergo-
fanationem pcr medicamenta fidei & coniolationis Chriitian* admit-
tite, patienteraftlicuones tolcrate , animofe in viis Doraini, rectiiquc
crbitis ejus, pedes vdtros firmatc , &pergite«
Verf* 14« Pacern feclamini cum owaibm & fanftimoniam ^Jt»C
qua nemo videbtt 1)0 M l NV M\
Hortatio 2. Ut ftudeant paci cum omnibus colendx , cumti iis qui
intra Ecclefiam funt , tum iis qui extranei funt , quantum lnipfis eit,
fimul etiam ftudcant firncHmoms, ita ut dum paci ftudent, fandimoniam
non negligant , feu ne in grariam pravorura hominum peccent?malua>
faciendo, aut bonum omictendo.
Sine cjua~^ Ratioacm conjungendiftudii fanctiinoniae cumftuliopa-
cisrcddit: quia abique pace erga homincs > ialutecn jctemam coniequi
poiknt , verum abique fanclimonia , fervari non poftent > fcu vidcre
Dominum, in cujus afpectu, fbcietate & fruitionc ia ccelis confitht
vita asterna,
Verf. 15* Trojf?icicntes nec\u;.s dftciat Agratia Dei , nequa rtt
dix anura fuppullulaxs vbturbct , rfr per banc ir/quinentur multi.
Hortatio 5. Ne quis deficiat a gratia, vel ea abutatur ad profanitarero,
qiic-cad fingulos fpccW , potijlimiim ad Epifcopos leuGubernatores Ec-
eiefiafji (icut res & verba inimuant , quiaficutomnium, iic horum prae-
cipue orfrciumeft ftudere purgandx Ecclefi* a corruptcks dodtnnae &-
morum, per hortationem 3d mutua charitatis omcia, & per difciplinam
Ecclefiafticam*. Quod ad corruptclas dodtina*,profpiccrc jubct ne quis
dcficiat a doclrina buangelii, fcu a fana dodtnna gratiae : fcu ne quis rai-
niis afcribat gratix quam sequum cit (atque ita dcficiens a veritate, a ter-
go rcliclus ab aliis in fide progrodwntious, quibus affcntiri in docVina
grat'a? vel-non potuit, vel non voluit ) fiuftretur gratia, atquc itu percat.
2\e-^traaix2 Rationeshoitatioms funt fcx : llatio prima fpeclans ai
we.mbrum primum , Qu a dcfeclio a gratia, fcudoclrini aut\x per infi-
dcljtatera in aliqua merubio £cclefia;Aett inikr.an^aiinjimar radicis fuppul-
lulantifi-
Caput Duodceimurm ' ^S
luiintis io 0*1 Ecck-fia (qu* cft vinea fcu hortus Domini) qua
luulri in Ecclelia turbari & lnfici poteriut.
V^ri. 16. Nejuts /tt Jcortator , aut profanw , velut Efa* , f </
*«/C0 edulio vendidtt fuum j*s primooemti*
Qttod ad corruptrlas morum attinet, ( aquibus etiamad defeclionem
ifide proclivis eft via) vetat,ne quis fit inter eos fcortator, hoc ell, nc
toler3rent, fcd ex Eccleiia cjicerent fcortatores & profanos, qui cctldba
privdegia , & bona fidelibus & fanctis promilla contemnente», gulx ,
vertri/& vitiolis voluptatibus fe dedunt, inftar Eiauqui jus primogc*
jiiturac uno vendidit edulio : Atque ita oftendit pluns fe fecile gulanv
fuam, quam primogenituram : quae xtemaeh*reditaus, ex gratuita Dei
promiflione confequend* credeniibus , pignus erat, 8( fpem ipfius fove-
bat in Patriarcharum familiis,
Verf. 17. Scitis enim eum ettam poflch quum vellet bxredita*
rio jnre beatdiftionem aj]equi> reprobatum futJfi^X non enim repe*
rit pcenitenti* locum % quamvis cum lacbrymis bcnediCtioncra //*
lam exqrffijfcr*.
Ratio 2. hortationis, mcmbrum fecundum fpeclans, Quia ficut cx hifto
na iacra notum eft Eiavum (cum pcenitentia dudcus poftea lachrymans,fo-
licitaflet Patrera iuum, ut haereditario jure benedi&ionem afl-*querttur )
repuliam pafliim efle,.& repudiatum a primogeniturae ben^dictione j Sic
jnetuendumcft profanis, gratLe Dei, & ianftimonkvcontempturibus,
( qui dum audiunt Dei Vocem, obdurant corda, nec relipHcunt, cum
orlertur occafio ) ne excludantur a De 1 milericordia , nec rdipilcen-
tia? locum inveniant jam excluli : P ur^a nd a ergo ettEcclefia abejujy
modi coiruptclis.
Verf. 18 Non enim accejfijlis ai contreffabiiem mwtem , &
incenfum ignem^ ac turbinem, ejr cahgtnem ey proceliam^ .•
Vcri. \g Tubsque ronttum & vocem verborum\ quam qui an.
dierant^ deprecnti (unt ne amoliut ftbi fieret \ermo.
Vcif. 20 ( Non enirn ferebant quod tmperabitur % Si vel beftia
tetircrit montem> lapidabitur, aut jaculo configeiur.
Vcrf. 21- Et CMofes^ adeo ternbile erat vifumquod apparebat>
dixa> ExpavefacJui Jum ac tremebundus )
Ratio
6£6 Epiftt ad Hebra?os.
-Ratioj. in huncfenfum, Non vocati eftis ad fcedus legale, cjufque ;'.
terrores, ad verfi 22. fed ad fcedus giatis» & focietatem iuaviilimarn
Chruti, 6V Sanclorum ipfius , ad verfum 25. Ergo prolpiciendum
ne quis deficiat a gratia,vel iie quis profanus (it , id eft , ne quis infi-
delitate fui detrahat D u 1 gratiae , vel profanitate fua gratiam con-
vertat inprofanam licentiam» Qupd idem eft cum Apoltoli cenclu-
fione > quam infert vtrfu 2/. Videt* ne recufitis eumy ideft, Chri-
stum j qui loquitur, &c Vis Argumenti haec effc , Si jam (cumnon
Timor fed Amor,non Juftitia fed Gratia, non Lex fed Euangelium, Du-
cem fe vobb oftert ad Ccelum proficifcentibus ) dcfeceritis a gratia, vel
ea ad profanitatem abud fueritis, futurum eft ut Chri stum loquentem.
de Ccelo» & vos ad communionem fuam, & Sanftorum placidiflurie,invi-
tantem recufare, & repudiare comperiaminj, quod vcbiscavendumeft*1
Pro Federe Vptrum fiu Lrge, ponit defcriptioncm tcrribilismudi quo tra-
ditaeft Lexicufus deicriptic nis mcmbia iunt oclo: 1. Iri fcedereope-
rumfeu legali pargendo mons erat contrtttabilis fc u terrenus, {cuioppo-
1 nitur Ccelum, feu ccel< ftismons Zion, thronus Gratiae ) quafi diceret ,
Poftquarn credidiftis in Chri stum, non accefliftis ad montem illum
contreetabikm & terrenum, cu/us ipfeafpedus terrorem incutiebat,&
perquem reprsrfentabatur thrcnus Juftitias in quo fedet Deus, cumei
res eft cum homine irregenito, confidenti in iuis viribus, & operum fuo-
rum merito nitenti : 2. In illo fcedere pangendo, mons i%ne incendebttw ,
quo reprafentabatur ira Judicisarmati, & parati ad coniumendum pec-
catoresjfuismeritisjfeu openbus confidentes, & exfoederecperum cum
ipfo agentcs: 3, Inillo fcedere pangendo erat turbo, caligo,& preceSa,
quibus reprsfentabaturanimi conditioperpkxa, confternatio,& horror>
quibus conftringitur peccatoris anima, quando j udex ex iege feu fcedere
cperum, juftitiam, iramque fuam, fecundiim conditionem violati fcede-
ris ipfi demonftrat : 4. In iege tradenda erat Tuba fonittcs, quo iignihca-
baturcitandos& fiftendos eile neceffario omnes violatifceierisoperum
reos,ad Dei Judicis fupremi Tribunal, nec evadendi locum reliclum iri
cuiquam. 5 . lil illo fcedere pangendo erat Vox vtrborum> per quam reprse-
fentabaturlitera Lcgis,officia debitarecitantis,vires vero ad pradtandum
invperata minime ccnferentis: 6. In illo feedere pangendo, illi qui vocem
verborum audierant> dtfttcati funt, ne amflins fibi feret fermo , C^uo figni-
ricabatur intolerahile pondus multipiicati reatus , ex viclatione ie«is
contradi , fimul etiam defperationem de lcge in pofterum praitanda
conlcienti*.
Capuc Duodecimum. 66*7
confcient/ar iucumbcre, quando ex focdcre openfm Dbus cum pec-
catore a^it ; Id quod Apoitolus hic infinuat» cuin dicit, 2^*» tnim fcrc-
bant ftod imperdatur ; 7. Inillo fced cre pangcndo , Si vtl btUii teti'
efjftt monttm^ lapidarM 3 aut jacul» co^foendA trat. Quo flgnificabarur , Pri-
mo, Excludi a Deo peccatorem ab omni acceffi, nec licerc cuiquam
pcccatoriad DfuM appropinquare, ex hujus fcedcris conditionc: Se-
cundo, Abommationi cflc Deo, & peccatorem ipfum , & omnia quaa
ad iplum pcrtinent , jumenta & pecudes : Tertio , Miferrime perden-
dum eifc peccatorem , ex hoc foedere, id cft, cum contemptu & igno-
ininia, quah lapidibus & jaculiseminus contortisin cjus dirum & abo-
minandum Caput,$t In illo focdere pangendo *dtb urribile erat vifum quod
tppmbat , tit Mofes expavtfatfu* tottu contremuerit , & horrorem fuuin
confcfliis faerit ; Quo flgnificabatur etiam juftiflimos ieu fanctiflimos
mortalium non poflc confiftere coram Deo, fi fecundum fcedus ope*
rum cum ipfo agatur, ut Tfd, 143. 2. dicitur, InetnfpeUutuo nufla ccro
juHificabitur : Hsrc prior eft pars argumenti , cujus hapc efl: fumma , Libe-
MvitvosDius a tcedere operum , & ipiius terroribus.
Vcrf. 22. Sed accejjijiis ad montem Sion , ejr civitatem ^D EI
vivi , Hierufalem Coeleflim^ & myridiai angelorum^%
Vcrf. 23 Qonventum & concioncm primo^enttorum qui cdn»
fcripti funt in Coelif,& 'judicem umverforum 'Deum 3 & Spititu*
juflorum confecraioru ?i~>9
Verf. 24. Et ad novi teftamenti mediatorem lefum 9 & fangul.
nem afperfi nis pralhhtiora toquentcm quamlcqueretur [anguis Aoet.
Sequitur fecunda Argumenti pars, de Fcederc grati*, quod pepigit
Deus cum fldelibus in Christum credcntibus; Conditio autem &
fclicitas hominis credentis in Christum , & fub fcedere gratix, de*
fcribitur parnbus quafl fuisr 1. Poftquam credidiitis in Ckristum,
liberati a. monte Smai, &a throno ju'tici<e accefliftis ad mo*tem Ston%
quo reprarfentabatur thronusgratiae, in quo Dhus propitium fe often-
d.t omnibus ad Christum accedentibus: 2. Poftquam credidiftis i:i
Christum, poftliminio revocati ab exflio & erroribus in dcferto
hujusmundi, recolligimini adcaput veftrumCHRisTUM, & ad civita-
j tem perfagii , ad itatum quictum poflidendum in Chri sto; libcrati
ab ira & morte , & Deo reconcil.ati, donati eftis civitatc De 1 viven-
tis; libcrati aterroribus juiti Judjcis, admktiraini in Hieroiolymam ,
ideft>
tt% Epift. ad Hebrao**
id cft , £> b i Ecclefiamin qua vifiones picis videatis : liberati abinfer-
yio , ctiam liberati eftis a ceremoniis Leviticis, quitus inferior & ter-
rcftris Jerufakm jamfervit cum hberis fuis,& admittimini ad privik-
gia ccekftis Hieruiakm Ecclefias Fidelium, cV rcgni ccelorum : 3. Poft-
quam crcdidiftis in CHRisTUM,iiberatia iocietate Daemoniorum,pec-
cato cV cruciatibus obnoxiorum , adroittiminiinfccietatem innumera-
bilium Mjriadum Angelorum beatorum : 4. Poftquam credidiftis in Chri-
stum , evocati & iegregatia focietate rcproboruin > impiorum cV pro-
fcriptorum hominum, icu ab haereditate vitac seterna» feciuiorum , accef-
fiftis & admifli cftis in iocietatem cathclica: EcclcJwr, ad Conventum
unive^filem , ad aetumy concionemaue ElcBcrum , qui ad Primcgeniturae ;us
ic privikgia reftituuntur, ut fitis Dno facerdotes , & portio Dei
felecta, ex hominibus : 5. Qui agebatis oiim inter mundanos,quorum
portio cft in hoc rriundo, & quorum uomina icripta iunt in terra, nunc
comperti eftis cx Ekctorum numero cfle, & ex m qui olim (cripti funt in
CceliSjin Libro Vitce,inter ELertos,& Pra*deftinatos ad gratiam,& gloriam
obtinendam: 6. Qui in mtmdo cratis fme DEO,hoftcs Ds i,DEuMque ifi-
fcniuro judiccm habuiftis olim, nunc Ds o reconcibati, j udicem habetis
propitiuro, quivos abiolvat, hoftcique veftros potei tcr pcrdat : 7. Qui
ohm in catalogo damnatorum, & ceniu perditorum nuraerabamini, con-
fortes.cumfpiutibus iropiorum, qui jam iunt in carcere ; ex foedere gta»
tiaeperCHR istum fratrts facti eftis eorum qui jam CceLum pollidcht,
Jpiritufjmfttss cen/umnutas habent in ccelo,*. qui libcrati a peccato & miie-
ria in ipiritu iuo fanctiricantur plene & glorificantur : £. Libcrati a fce-
ctere operum, quod Mediatorem non admilit, & iniuper a jugo Ccrcmo-
niaruro, admifli ettis ad Iesum Servatorem, qui novi lcederis Mediator
&Sponfor eft,qui pro \obis ipopondit ie efrcdurum, ut prarltctis quod
ex fcedcre a vobis exigitur^idque proculdubio erfrciet. 9. Vos qui in vobis
] uftiua Sc Sanrtitate deftituti, & omni genere peccatorum poliuti eratis,
nunc viitute novi Fcederis admiili eliis ad confterfonem fwguinu lefa
Cbrifti, Agni immaculati, ( quo jultiricemini, & fanrtiriccmini, cV ab
Angclo interrcmptore coniervemmi) cujus fanguis iicet , per nos
noftraque peccata fufus (it, non clamat tamcn advcrfus nos, ficut fargiis
Melti clamavit adverius Cainum interfcrtorem , kd ^ronobu intercedit
apud Deum , ut ipic propitius crga nos omnia nobis concedax , quas
pretio ianguinis ipiius cmpta funu
Verf. 1$
Caput Duodeclmum. 669
Vcrf. *<>. Vtdete nt aj}ememini tum aui loquitur\ nam fi iUi
non ejfufcrunt <jui averjabantur tum ijui ioqutbatur 1)ei nominc
in terra^ multo magis nos,fi eum qui de C^^5 eft* averjtmur:
Sequitur conclufio Argumenti hortatoria , Ne fub prxtcxtu excufa-
tionis cujulvis recufent obedire Christo, ipfos allo^uenti in Luan-
gclio, & invitanti ad Grttiam & Sancritatem.
2\amfi2 Hortationis ratio 4. Si Jfraehtx contemptoresMofisloquen-
tisinterra, potnas non effugerunt ; Multominus eftu^ietis poenas, fi con-
tempfentis Christum Mediatorem loquentem de Ccelo. ldarcoca-
vendum cft vobis, ne dcficiatis ab ejus gratia, & ne yatia ad profa-
nitatcm abutammi.
Vtri. 26, Cu)tt4 vcx tunc concujfxt ttrrami nunc antcm dtnun-
tidvity dictns, ^ddhuc jemtt ego concuttam non fotum terram^
Jtd ttiatn CceLunL^.
hanc rationem conflrmat a. potentia Christi, qui oiim voce fuS
concuflit tcnam.leu montem Muar, & in die Judicii femel concutiet
& Coelum & ttrram, ficut prardixit per Prophetam Haqgekmy 1. 6. quod
fie^ quando Coelum& Tjrraigne conflagrabunt , & quicquid intfabile
vtl corruptibilc habent aoolcbitur, ut Ccelum novum, & Terra no-
va fucccdai t , in quibus habitct julutia, id eft, Sancti immortales reuV
diti, perpauo lnaueant.
Verl- 27. Porro illud ^Adbuc femcl dtclarat inftabtlium rtrum%
$tt puta faclitiarum, amotionem, ut maneant qu* funt fiabtltaL,.
Ut huncfcnfum admittamus. exponit verba Prophetaeficinteliigenda
eflej propterca quod, qui dicitur fcmtl concullurus Coelum & Terrarn
& uon tepiiis, dicitur co ipio amoturus res omncs inftabilcs & facticias,
ftu crcatas, quoad mutabilem ipiorum conditionem, feu quaiitates muta-
biks, ut Uabilia & immutabilia fuccedant, qualia futura funt omnia in
xegno Christi giorioio.
Vcrf. 28. J^ttapropter regnum affumentes quoi concuti nonpo*
teft, teneamu* gratiam* ptr quam tta feriiamua DEO}ut ei pla-
ceamu>) cum rererentia efr rtU^ione^,
' Hii.c deducit hcrtationis rationem quintam, Jusdatumnobis eftad
regnum glorioium , quod concuti non poteft, & fide jam a nobisacce-
ptumtft. Ergohrmiter tenenda eft doctrinaGratise & Sanctitatis ftu-
O o o o dium.
«7° Epiftr ad Hebra?os«
dium,feu quod idcm efl, tcneamus gratiam per quam ita fcrviamus D*o,
ut ei placeamus,cumverecundia & icvercntia.
Vcrf. 2p. Etenim Dem nofter^ confumens ignls eftr*.
Ratio hoitationis iexta, Adverfus eos qui gratiamDEi velnonte-
nent, vrl ea abutuntur ad profamtatem , Deus nofter eftignisconfu-
mens : Ergo teneamus Gratiam cum ftudio Sanclitatis. Qu.i licet (c
Dium Rdeliuro prbfiteatur; non fcret taroen inultoseos, qui rldem
mcntiuntur quam non habent , vel qui doctrina gratias ad liccntiam
profanam , cum Efavo abutuntur.
Caput Decimumterttum*
Jlfitis iu<e funt partcu In priori continentuY hortationtS
Jeptcm^&d vcrf. 18. In alteu eft Epilojrus IpiftoU*
Vcrf. x. pRaterna charitat niantaf*
Hortatio prima ad Conftantiam jn Gharitate crga fra-
tres; In qua tacite eos commendat, quod ha&enur
quider», hdeiesfeu fratres fide & rcitgione fincera conjun&os, com-
plexi fint,& fublevannt propter Christum, & apettc rogat,utcon*
itantcs, & indefatigati pergant in virtute illa. Mancat, incjuit, fmcr*
m cbmtas*
Vcrf. 2' Hojpitalitatis ne fitis immemoresXpet hanc emm quh
dam infcii exceperunt tsfngeles hoffitio^.
Hortatio 2. fpecialior, Ut colant hofpitalitatemj & beneficentiam erga
percgrinos, advcnas hofpites,qui fubfidio cV conlohtione egent imprimis»
Pcr hanc^} Argumcntumadhortationisobedientiam unicum eft, Quia
nonnulli hofpitalitatem colentes, Angelas recepcrunt, cum putarent ho-
mines a fe receptos, ut Abrahatn & Lot, Genef 18. dc 19. Vis argumenti
£&> Quia P^us Doru in n°c genere pracftatur, quam putaiet aliquis facile 5
nam & ipfe Dominus aceeptum fibi fctt quicquid ipfius nominc egenis Fi-
delibus^Prophetis vel Difcipulis praeftatur.
\ctl* 3- ^icmores efiote vwttorum, tanqutm una cum illis
vinbli v eorum qui malis premmtur j ac Ji spji quojue iorpore
tffli&i tflktiu
Hortatur
Capnt Dccimumrcrtium: *7I
TJortatio $. Uterga fratres qui funt in vinculis potiflimum religio-
nis nomini captivi, lic afhciantur eilqe ita fubvcniant, ac uipfi panter
vindi cflcnt, & jn codem carcerc, eiidemquccum iisvinculis jacerent.
Nec id foium , fcd etiam hortatur ut tanquam mcmbra e/ufdem cor-
poris my(tici, iiatrum quovis modo aftliclorum malis ita arficiantur»
ficut arrici vcllcnt aiios, (i res ipforum ageretur ; fiquidem quandiu iri
vivis agebant , gerebant corpus mortalc liidem malis obnoxium: Quod
cnim cuiquam accidit, cuivis ctiam accidcre potelt % & cominifctati-
©nem movere debct coinmunis intirmitas*
Verf 4 Honorabile eft inter quofvts conjugium t & cubile im-
follutuml fortatores auem & adulteros damnabit Dcua.
Hortatio 4. ad caftitatcm tuendara , duobus argumentis, prarceptum
Jioc conrirmantibus, involuta : Argumentum primum, In hunc ienium, Si
quis donum continentiae nonhabcat, paravit Deus remedium & fubfi-
dium, conjugium icilicer, pronunciavitque hanc vitae conditionem ho-
norabilem in omni gencre hominum, & torumfeu lectum conjugalem,.
iecundum Dn inititutum ufurpatum, fan&um ciTe & immaculatura.
Colenda ergo efi caftitas.
Scoitatores ] Arg. 2. Si quis neglexerit conj*ugium,quod cft incontinen-
tisc remedium, 6c fe polluent, vel fomicatione , carlebs vel adulterio
conjugatus, fciat ( iftc quilquis fucrit ) Dbum fornicatorcs & adulteros
damnaturum, Colenda ergo eft caftitas,
Vcrf* 5. Sint morts atient ab avaritia: fitis contenti prtfcntfo
lu!; dixit enim ipfe, Non te deferam^ neque te derelinquamJX
Vcrf. <*• t-ddco ut conftdenti animo dicamm , ^Dominm mihi
auxiliator, nec timebo quid faciat mihi homo.
Hortatio r. Ad vitandam avaritiam, nc vitium hoc ipforum morc*
I corrumpat. Rationeshortationis iunttre* : 1. Sub forma prarcepti pro-
ponitur. Surriccre vobis dcbent quse habetis, feu quic vobis in vocatione
1 aiiqua honefta occupatis, divina bencdi&ione obveniunt, iifque con*
tentos vos effe decet , ncc plus habendi cupidine turbari : Ergo ava-
ritia cavcnda.
<Dixit cnim "] Ratio a. ex Jofut^ verfu 5. Tn illa promiilionc quarn
Deus recit Jofuae in vocatione ipfius, propofuit Deus generalem conio»
lationcm omnibus fervis iuis in vocationibus ipforum: Nernpc qv.od
Ooooi D*u*
-€j% Epifh ad Hebneos.
non fit in ulla re neceflaria fuppeditanda, ipfis defuturus 9 feu ipfos de-
ieiturus. Avaritia ergocavenda.
Adea ut~\ Ratio 3. Non minus cuivis fideli quam Davidi,in ffal 118.
vnf 6, Licet cum fiducia fibi polliceri , non tantum fubiidia neceflaria
ad vitam przfentem , Ld etiam auxilium De 1 paratum adverfus omnes
malorum hominumimpugnationes , qui una cum faculratibus vitam eti-
am Db 1 fervis auferre moliuntur. Ergo vitanda avaiitia.
Vert. J- dM,tmores eftote ducumveftrorum^ qui lotjuuti funtvt*
<bis fermonem Dei\ quorum imttAmini fdem> confideruntes qui fue*
rit exiius convevfationuipforum~*.
Hortatio 6. Ad cuftodiendam puritatem Euangelii abfque fermento
do&rinae Judaizantium. Rationes hortationis fuat fex.
lmlumini fidtm "] Ratio primaj Do&ores veftri Apoftoli, aliique fideles
Christi Miniftri nihil prardicarunt vobis, praeter Db 1 verburn , nul-
lumque fibiin converfatione fua finem propjfuerunt, praeter eum qui fi-
dis do&oribus proponi debet, gloriamDfii fcihcet,& veftram falutem:
Ergo imitantes ipforum fidem , & intucntes finem converfationis ipfo-
rum cuftodite Euangelii feu doftrinae fidei puntatem.
k V^rf. 8 lefus (Jbrtftus heri & hodte idem e(t,c^/« fecul^u,
Ratio 2. Iesus Christus , cujus doclrina vobis ab ipfius miniftrrs
prardicataeft* noneft varius, fed unus, idemquefemper fibi conftans
ab aetcrno in aeternum. Ergo cuftodite puritatem doclrinas ipfius, 6c
unitgtem fidei cum do&onbus illis veftris, qui vobis praedicaruot ver-
bumOsi.
Vcrf. $. DoclrinU variu & peregrinh ne circumferimini>bo-
num enim eft gratta con/iabilirt cor, mn ctbis , quibus non junt
4td)Uti qui in ipfts verfati funtr'.
Ratio 3. (ub forma pracepti propofita. Variae 8c peregrinas dodlrinx,
Apoftolis ignot£> & quae Chr i s tum non habent autorem, u* iis aufculta-
veritis, ficut ventus paleam ln terra, veX fluctuantes m mari navesagi-
eat , fic vos circuroferent huc iiiuc t ne quicquaoi fixum teneatis. btabi-
les igitur eftote m doclrinx puritate confervanda.
Bonum e/i J Ratio 4. Praeftat ( Immo fimpliciter bonum & falutarc
cft) ut cordisfeuconfcientiae tranquiilitatem, ik ftabilimentum quaera-
tis in Ch r ist 1 gratia , quam folam ipfius Euangelmm vobis commen-
«dat,& nonin Legalibus cefamoniis, non in oblervatione ciborum,di-
eruni
Caput Dccimumtertium. 673
*riim,& fimilibus: in quibus juftitia miniuie confiftit. Puritatem ergo
ridei line fermento doctoium Judau.antium cuftoMifp
VrJe mllam~\ Ratio 5, conhrmans (uperiorem ab experientia Juia-
izantium, Legules ilL^ obfervationes nihil profuerunt ad juititiam vel
faiutem, iisqui in taiibus muituin verfati lunr, iniifque conienuerunt.
Ergo fidein Euangehi puram cuftodite ab omni iftiuiinodi fennento'
Verf 10 Hibemw altare ex quo non habcnt jus edendi qui ta*
tcrnaculo defervinnr'.
Ratiotf. Qui tabernaculo Judaico deferviunt poftCHRi stum jam
cxhibitura , feu qui Leviticis Ceremoniis pertinaciter adhaercnt, non pof-
funt participes efle Chr 1 sti , qui nobiseft res illa figniricata per altarc
&facriticia, & reliquasumbrasLeviticas, <5c verum umbrarum omnium
corpus : Ergo cuftodienda doctrina fidei i fermento /udaizantium docto-
rum, qui harum ceremoniarum obfervationem cum Euangelio jungen-
dam putabant. In quem fenfum dicit idem Apololus, GaUt, 5.2. Si cir«
cumcidaminiCHRiSTus vobisnihil prodeft. Cujus rei ratioeft hzc ,
Cercmoniarum legaiium obfervatores , fcu umbrarum jim aboiitarum
renovatores , in praeicripta ciborum diftinctione, aita tum , feftorum,
jubiieorum , aquse luftraiis , veftimentorum Sacerdotalium & fimiliuiT*
Ceremoniarumobfervatione , reipfa praedicant nondum ortum efle io-
lem juftitia?, nondum venifle Christum , nondum antiquatam efle pa>
dagogiam Ceremonialem : fed hucuique durare tempus umbrarum &
fignorum,quae tantum ad ChrI Stum prasrigurandum, ufque ad tempus
correcrionis > inltituebantur.
1 Verl. 11. ^uorum enim animalium fanguis infertur pro pecca-
to in Sacrariu/L^ per Tont ficerrL^, hurum corpora exuruntur ex*
tra cafira^.
Verf. 12. ^uapropter & teftu^ ut fanclificaret populum per pro.
trium fanguinem, paffut e(l extra portam^.
Probat exciudendos efle a C h r 1 s t o omnes qui jUftiriam, vel j"uftitis
partem qusrunt m iegis umbrisvei operibus , Quja Deus hoc pra-figu-
ravit in typo vicrima? piacularis. Nam, Levit. 23 27. viCtiinae piacula.is
fanguis a Pontificc inferebatur m facrarium, ejus vero carncs intee;i x exu»
fbantw igni, ncc quicquam inde cedebat Sacerdotibus, ficut ex aius vi ti-
nois dandum erat lis. Apoftolus aflerit hbc (ignirkafl ncminein ex is oui
operuja foedcn adiment Chri siuu edcrepufie,icd ab ejus cominunio >c
cxclu4
<74 Epift* a^ Hcbr#os.
excludioranes, quotquot non in folidum CHRiSTOadh^rent, fed /u»
i\itiso v*l ulUm £«rticulam in Lcvkicis umbris, vel operibus quasrunt.
Extracaftra j Per hoc fignificari voluitDius, Primo, ChristuM
paflurum extra portas Hierofolyma_ , id quod reipfa fadum eft : Nam
CHRisTUsextraportamcrucifixuscft» Secundo , Quasrendaxn eflecx-
ptationem vcram in fanguine Messi_€, extra Hicrofolymam ffeu locum
confecratum Levitico cultui ) pafluri. Et hoc etiani intendifle ipfum
Christum docct Apoftolus, (quandoin fua providentia ita deretort
difpofuit, ut extraurbem pateretur ) nimirum Chriitum excuntem cx-
traportasadfcoflerenduriyipfofa&o fignificare voiuiflcnon qu*rendam
cfle juftificationisaut fanclificationis virtutem ullam in ullis ritibus lega-
libus , fed in proprio fuo fangmne tantum , feclufis illis lcgalibus riti-
bus omnibus.
Vctf> 13* Exeamus igitur ad eum rxtra ca/lray ofprobrium
ejus portantes.
Verf. 14, Ncn enim habemus hic tftam civiwem , fed futuram
incjuirimuso
Verf. 1 J. Ter ipfum igitur affdul offeramus T) £0 farrifie{um
luudtSy id eft^frufium iabtorum confttentium nomini ejw9
Verf. 16. BcnefcentU vero & commumcationu ne cllivifimi*
itii talihm enim vitfimu deleffatur 1)eus.
Hincdeduciturhortatiofexta, adprudentem imitationem Christj
cxtra urbexn cuntis , & fe Patri ofrcrentis. Imitatio autem haec in ttibus
confiftit : 1. Sicut Chri stui extra urbem proficifcens mundorenun-
ciavit,ut Patrisvoluntatenifaceret, Sic nos e/us caufa rebus mundanis
©mnibusrenunciaredcbemus, parati patrem , matrem, familiam, & fa-'
cultates noftras relinquere , nifi indigni ejus confortio habenvellemusv
3. Sicut CHRiSTuscruccm fuam portavit, cxiensin locum probrofum ,
Golgotha: fic nos oportet opprobriam Christ 1 feu crucem noftram
poft eum portare , ideft, adcxilia, perfecutiones , contumelias, & id
genus aerumnas , ej"us caufa ferendas nos comparare, & paratosefle.
2S{om evim "J Hujus membri rationem reddit , quia nos fideles novimus
gncmentanea omnia efle harc terrena , nec nobis commorandi locum
cfle interra, fed quaerendam efle civitatcm , ccekftem lllam haeredita-
te_n : ad quam obtincndam, prompto animo dccet nos cx mundo cxire,
§l rebusir,undanisrenuntiarc«
__ 9e» iffutnj
Capuc DcdmumtcrtiurTU 67$
feripfnm^ Tertiuminquoimitari debemus Christum patientein.
cft ; ut nitcntcsinterceflione, mcrito,& dignitate e;us, ofteramus Deo
hoftiasipirituales & acceptas , hoc eft , Sicut Christus , ut paflione
fiia typos Leviticosomnes iinplcret & aboleret , fcipium Oeo obtuiit ;
fic nos ( quos unicoiuo (acriricio confummavit, quod ad juftificationcm
attinct , & ut Sacerdotes Dbo confecratos fanctificavit , ut abolitu lcga-
libus iacririciis ipiritualia facrificta ofrerrcmus) oftcrre debemus nos ipios
ut hoftias vivas, ad Dio fervicndum : & (imul etiamoftcne facririci*
laudis , precationis , & gratiarum actionis, quse fuat noftrx frugum pri-
mitU , noftri vituii & ipiritualia illa facrificia , quae aflidue dcbemus
ofterre Dio per Chriflum , cujus merito nos Deo gratiiumus, & per
quem accepta redditur obedicntia noftra.
Benefiie»tU~\ Praetcr vitulos labiorum, jubet etiam beneficenthm ex»
ercere, hoceit, omnia charitatis ofticia erga omnes, potiflimiim ve«
10 erga fidelcs fcu domefticos, fidei praellarc.
7dlibns~] Hanc partem hort3tionis urget jationc valida, quia hujuf
gcneris facrilicia Deo placent, feu accepta funt , ut luaviilimus fru-
ctus fideinoftrjeinCHRjSTUM , & evidentiflimum teftimonium (incerae
dilectionis noftrjrerga Dbum &proximum.
yeri* 17. Obedite ducibws veflri/, & ohfecundxte^j^ vigilant
enim ipfi pro animabtu ve/iris , tanquam ratioaem redditurt: ut
cum gaudio hoc factant, & non geme/jtes, idemm e[l vohi* inutile.
Hortatio 7. Ut orficia erga Paftores, & Gubcrnatores debita^fedulo
prarftent;ut De 1 miniftros reverenter cos excipientes, amore,propter
opus De 1 m ipiorum manibus, proi quentes, iis obtemperantes in omni-
bus qux Dfi 1 nomine pro ornch fui racionejCredenda & facienda, ex De I
verbo prarfcribunt , labores iyforum& curas, qua pouent gratitudinc *
compenfare ftudentes.
Vi^dnnt~\ Hortanonis argumenta funt quaruor: i. Miniftri £cclc«
Haaici ductores veftri txcubant pro vobis precantes, ftudentes , diipu-
tantes pro vobis, pratdicantcs Euangelium, 6c difciplinam Eccleiialticam
cxercentes veftrobono intcrvos, Ergoobedite ii$.
Itationeml Arg. 2. Rxiget Diusiationem abiisanimarum veftrarura»
fi vcl unica earum t ipioruin cui oi perierit. Obedite ergo iis qui in
sarn penculofa &duia provincia inter voslaboranf
Vt Mmgudue^ Arg 3, Sj Qbedieritis,utdecet,gaudebunt Paftorcs
veftri %.
4^6 Epift. ad Hebraos*
veftri, alacriu(que incumbent opcri (iio: SinminuSjfacicntquidcmof-
ficium iuum, fed *gre & cum gemitibui , atque ita vos qui grati e(fe
debuiftetis, tortores Paftorum veftrorum, & crudeles in eos evadctis.
Ergo obeditc ipfis.
iJ enim"\ Arg. 4. cum occupationc obje&ionis (fifortc quis intcr
cos Paftorum moleftias, dolorem,&gemitus non cuiaret ) Veftromaio
cedet, fi veftraculpa Dei miniftri ingemifcere cogantur* Exaudiet Deus
gemitus eorum , & contemptum fuoruii) Legatoruru feveriter vindica-
bic« Ergo iis obcdite.
Secundcu pars\
Verf. 18. Orate pro nobu : confiiimm enlm nos bonam confcienti*
am baktre^ ut qui in ommbm cupiamus hone/ii converfarl:
Altera pars Capitis , in qua eft Epilogus Epiltolaj, cujus articuli fant
fex; in primo , quiaorficium eftomnium commilitonum inexercitu Ec-
clcfix militantis, profe mutuo precari,Apoitolus morefuo fub finem Epi-
ftolae commendat fe precibus fideiium Hebraorum, quos orare vult, ut
Deus ipfi benedicat m omnibus,ipeciatim vcro, ut libere, & cum fru&u
Euan^elium praedicare poflet. Loquitur autem de fe in plurah numcro,
ut liquet cx lequentibus, quae adipfius perfonaro pertinent, exquibus
pcripicuum eft non latu fle hdcles HebracoSjPaulum EpiltoU Scriptorem
Fuifie, ld quod etiam Petrus nobis conrirmat, licet propter inridelcs
Hebrxof quos lucnfacere ftudebat , Epiftolar huic nomen fuum ilhs
exolum non pr*fixent : Rationes cur Paulus orare eos velit pro fc
ipfo, funt duae.
Confidimu6~] Ratio prima, cum occupatione obje&ionis, Quia etiamfi
Ixdatur fama mea per calumniatores , qui hoftcs iunt Euangeiii, nec
me praedicantem de Christi gratia, & libcratione a foedere operum,
&c ceremoniarum Leviticarum ferunt, mihi tamcn confcius fura officii
bene adminiftrati, & vitae adeo innocenter adae , ut de nemine male
mentus fim. ModeftifTime autem hic loquitur de fe, ne cavillandi oc-
cafionem daret ullam.
simfliuA ] Ratio 2. Quia fi pro meoraveritis , futurum eft ut citius
qnam expeeiatu»& quam caufae iecundas permiflurx videntur , copiamei
vobis concedatur, & reftituar tcclcfiis vcitris, aquibusdiutiusquam vel-
lem variis impcdiuientis lmphcitus y diftineor,
Verf.lpi
Caput Dec!mumtcrtium# €'j
Verf. i?. uimplim atstem obfccro vo$tut id faciatk} ut CtUri*
tes reft/tujr vobu%
Veri. 20. *~Deus verd pacis nurhor, qui magnum illum ovium
ftv fangutnim fxdiris aterniT>iJlorem >'~I)otnimm nojirum lc/um9
kmortuts reduxit^y
Vvrf. 21 Perjiciat v$s in omni cperchno , ad prtftau/um ip(i *
m voluntatcm : ejficicns in v^bis auod acceptum fitin con^etfv/uo,
per lefum Qhriftum: cui fit (jloria injecula feculorum Ameru,*
Articulus ». In quo praf miilis argumentis fiduciae dc exauditione,pre-
catur Apoltobis pro Hcbrxis, ut eos Deus plene fanctificct , id elt ,
aptct coagmcntct , perriciat , ranquam unms corporis membra compo-
nat, & ablolutoi reddat in omni opere bono , ad praeltandam ipfius
voluntatcm. Quoinlinuat ineptos nos cfle ad omne opus bonum, quippc
qui utluxata mcmbra, neque poflumus,quod noftrum elt,facere , neque
cum aliis concurrcre ad praeitandum vcl promovendum ullum bonum ,
doncc Deus nos ad ie trahat propius,& nos nbi conjungat, nifi volunta-
tem no^ram movcat, cY incitct ad bonum volendum; erhciens ,ut vetimm
& pcrfiaamui) feu ut praeftemus bonumquod ipfe voluntatc prasceptiva fa-
ciendum imperat. ld quod Apottolus plenius explicat, addendo moduru
quo Db us pei ficiat eos, Efficiens^ inquit, in vobis cjuod dcceptum fit in con/pe-
Itufuoj per Iesum Christum, hoceft pcrgratiamiuam e/puciter ope-
ram in vobiSy& pcr vos, opcra hbi placentia 9 & ctriciens omne bonum in
quo-ci placcatis.liib quo bono,puncipia adtionum bonarum neceflario con-
tincr.tur, <5c nomimtim ipic aflcnfus voluntatis ejufque cooperatio. Addit
autem per Je/um. i. Quia merito mortis Christi omi.ia illa bona
nobis emuntur : 2. Pcr eum ut per canaLm derivantur ad nos:
3. Per eum crficiuntur illa bona opera; 4. Pcr eum purgantur, &c
accepta reddmrur; Idcirco Deo & Christo Gloria tribuirur in
scccrnum , Amin, Fiduciae fus tn prccando Argumcnta habet qua-
tuot , verf. 20.
(Deus puu~\ Arg. i.cum rel?tione ad EccleficEConcordiaro, DEuseft
i&etis picu- Ergo confidcntcr pctcndum elt a Deo, ut dct vufeis jiuaium
fuu irtervos & erga Dtum, in fsnctttatecoknda.
Qni rehxit^ Arg. 2 Reduxit Deus Christhm a mortirs. Ergo
& potclt & vult vos oves iplius,cV mcmbra corporis ipfius pcriicere in
Pppp omni
£<?4 Eplfh ad Hebr*as#
oirni opere bono, propter quar Christus & mortuus,& fufeitatus eft.
Ma^.um ffhrem~\ Aig. 3. Christus eit bonus ilic, & lummus fa-
ftw oviam % Er^o expectandum ab eo ut fanchficct , & plene perficiat
vos o\ts fu36.
Ter fanguinem~] Arg. 4. ts£ternum fzdus iclnin eft de ovitun redem-
ptione, id eit,de fanelitate & ialute carum perficienda, idque fanguine
Christi fancitum elt ; Ergo vos ex fcedere perficiemini in cmni
opere bono.
Veil 22. Vretor autem ves,Jratrcsy[ufferu fermonem confola^
tionis\ etcnim brtvtbm fcripft vobis*
Articulus 3. In quoHebi#os oraf, ut non tantum boni confulant,
quicquii in hac horratoria Epiftola acrius aut aculeatum videri poffet ,
led etiatn ut exhortationis ftrrrionem, quo lfta ipecialiiis dilataturi, &
jpfis applicaturi etant ipiorum Paftores ordinarii, fufferant, & in opti»
niam partem accipiant.
i\7«w pjucis~\ llatio petitionis eft, Qtna brevius ifta confcripta funt ab
Apoftolo, abfque ullis condimentis,quar rtprchenfiones lentre potuillent ,.
& opus habent explicatione, oratione copiofa, applcatione ampliori &
magis aculeata^ab cidinanis Paltoribns.
Veif. 23. Seitote faittem noitrum Timothettm folutum eff<^jv
cum quo f (i celeriui venerit) rifam vosy
Articulus 4 Elt laetum nuncium de Timothei comitis fui afiidui,
quem ipfis gratura fuifle noverat, liberatjone: ut quem captivum detmeri
audiverant & dolebant, fcirent nunc liberatumeHe5& recrearentur. Lr
cundem finem fpem facit adventus fui ad eos, una cum Timotheo'
Verf. 24. Salutate omncs Uuces vejlrosi& omnes Janclos* Sa-
lutant vos ItaliJ
Articulus 5, In quo falutationes continentur : Nam primo falutem
jnittit omnibus Paftoribus & Gubernatoribus Ecclefiarum in judara:
Deinde reiiquis Ficfelibus, ut omfces a fe pariter amari fciant. Tertio loco
Sanctorum in Itahanomine jalutatos vuit fideks Hebraeos.
Verf. 25 <jr<Jtia fit cum omrtibus v&bis.
Articus 6* Jn quoPaulus, confueto fuo fignaculo , 2. Thejf 2. 1
claudlt Epiltolam , om ni bus oratiam optans, id eit , omnia dona fah
raria, feuquascunque adipfos perfickndos ex fonte gratuitas beneficen-
m Db.i ncceilarid reuuiruntux. *
Quoc
Oput Dcdmumtcrtium.
679
Quod ad vwoyw ; quar pofl Epjftolam ad jicitur , non eft quod ci
fidem habeamus: Nam exhujus Capitis vcrfi 23. conftat Timotheum
abfuiile cum fcripta fuit h«ec epiilola : A libiavio igitur aliquo impento
adjeda: videnturfubfcriptiones. ldeoqueeas nnflas facimusomnes.
EXPOSITIO ANALYTICA
EPISfOLjE IACOBI.
&wnmarium-j,
Acohus Apoftolus^ cognornenio Alph*i9 ex rjfi*.
cio Apoftoiatm fuit Htbreos fideles graviter cammone-
facit de vxriu officiis Cbrislianis , quibm ornari poffe
fidem Chriftianam^ & promoveri ipjorum falutem projfi-
ciebat : eas virtutes quibm opm b abere videbantur> ma*
xime in eum finem ipfis pruaenter proponens ; & vitid,
ad qwe prociiviores erant, vel quibm jam iaborabant a-
criter corripicns. Singuia capita fuum babent numerum ad-
monitiomm% prout in fin$ulU expiicandis Ipecialius eJlerMtur. Qu& omnes ctd-
monitiones, etUmfiin Ecciefi*e Catboiic* ufum frjpt* funt, apparet tamen Apo»
Sfoium voluiffe eat iegi pr<tcipue ab emnibm di/ferfis Jfiaeiitcs & convtrfis ad
J^idem^ & nonconverfiscujm confiiii Indicia funt tria, primnm^ generaiis Epi~
floU infriptio ad omnes duodecim tnbm, Sccnndum eft , communis ejr civiiis
falutandi fcrmuU '• & tertium eft, docendi oenm quod ad excutiendum tcrporem
corfcientidtum , & refipifientiam excitandim maximk ex parte compantur , fi
forte ex errantihm aliquis hac dottrink inviam revocari potuiffety idquod vtrju%
nitimo Capitis uitiminanobjcurcab Apostoio intendi fignificatur*
P
Caput Primum-
Oftinfiriptionem EpisloU, verf, lyhoc capite, loci commwes feu ddmo~
nitioneS)habenturtres\ Trim* admonitio de retle ferendu perjequutio^i"
bm%feu tentationibm<xtcmiiy ad veri 13. Secunda, dc retta tflirtkitio-
Pf PP 2 tie tcntttiof
68 o Epift. ad lacobum*
re tenUtiwmtm intcmarum, ad m£ 21. TcrtU , de religione /alide exertefu
da, adfioem.
JACOBVS 1)ei ac Domini Iefu ty"ff? fcrvM , du~
ver1' ll cdecim tribuhui di/ftrfis. /alutcm^:
In Epiftolx infcriptione defcribitur Scriptor, lacohm firvm Qei, &
i)omini lefit Chri/li , icilicet in Apoftolatus mnnere , quo pofTet oinnes
tribus Hraeliscum autoritate docere , & de officiis fuis monere , (Dei
fervttm fevocat, utoitendatfe Patrio Deo fervire, ferviendo filioejus
Iesu Christo, 6c fpeciaii autoritate De 1 , & Christi , fe hssc
fcribere. lili ad quos Epiltuia fcribitur , funt Ifraelitae , pra:c;puc fideies
ejecti ex Terra Sancta, & per regiones difperfi, fed ( quod ad fpem ccelv
pcr fanftam terram repraefcntati ) ad fervatorem 1e sum cciiecti. Hos
jubet folide ( 6c ut Chriftianis eft conceffum ) falvere vd gauderc , rnu*-
tuata falutationis forma, ex communi Ethnicoruni ufu, fcd in Chrifti-
«num fenfum converCu
Vcrf. 2, Tro fuwmo giudio ducite^ fiutres mei^ quoties in ten>
tationes varia* incideritis X
Prima admonitio, Ne aegrius & impatientius ferrentafTlictiones ex-
ternas, & perfequutiones pro Euangeho, fed ut corrigerent carnis judici*
um de externis illis exercitiis, quibus Deus tentabat, feu probabat
ipforum fidem & finceritatem. inhunc finem thefis itatuitur carnis ju-
dicio contraria, nempe , Omnis, ftu fummi gaudii matcria acftimanda
eft, cum Dei providentia mciditis invanas perfequutiones vel affli-
ctiones, quibus probemini an veiitis etiam in rebus advertis Dio ad-
h*rere , hanc Thefin confirrnat argumentis fcpteui.
Verf. 3 Illud fcien\estprobationem fidei veflr* parere patientiam*
Argumentumprimum, lliae teutaticnes funt fidei vdtrae explorano,
expoiitio, & productiom apertum. Ergo iummo gaudio ducere debe-
tis, cum invanas tentationes incident-s.
Parere ] Arg. 1. Quia hoc exeicitium pariet vobis patientiam , quat
majoris eft pretii, quaui ut arHictionespojlint.in comparationeui cum-
ea venire: Ergo, &c.
Verf» 4* Cttttum pAtientia opus perfccium b*beat %ut fitis per*
fdclt ejr integri, ita ut nibil aefur'.
Arg- £. cum hortatione conjuneTum^. OpusellvariisafTlijiionihus,
& ut
Caput Primcra. 6^t
Arut cum aliqua mora incumbant vobis, (nempe quandiu Deo vifuoi
fuerit ) ur t< lcrantix opus perficiatur , &c ut vos qui habetis alias dou s,
habcatis etiam paticntiac donum , atque ita compkatur imago Chr i-
sti in vob s , ut ad integntatcm fcu pcifectionem Partium fanetita-
tis nihil vobisdefit. ErgoarllLtioncs iummogaudioducere dcbetis.
V-r(. y. £uod ficui veftnim deefi (apientiay pofiulet a Ijcq ijui
dat cam omntbm beriignh nec exprobr.it, ejr dabttur ei.
Arg. 4. peroccupationemobje&ionis propofitum , Parata cft, & in
promptu poJlta fapientia, quae & gaudii & patientis rationes ia his
cxercitiis eiiicaciter fuppeditct cmnibus sftlictis, donum hoc a Deo
petentibus. Ergo gaudendum in afflidionibus.
Qia dat ] Hoc Argumentum confirmat ab abundanti gratia De i, qui
pctentibusomnibus gratis, abundantcr, & flne exprobratione indignita*
tis vel ingratitudinis ki precante, refipifcenti dat quodcnnque pctitur
ipiritualc donum, quantum ad ialutem furricit.
Vcif. 6\ Scd poftuiet cum fide nihd difcevtans; nam qui dfcep*
tat , fimilis e(l jlu&ui maris , qui zentis agitatnr ey jaclatur,
Jdcm Argumentum explicat a parte prccantis>requitens ut orct in fide,
feu fiducia fundata in promiflionc De i, de dono dando, (ine diiceptatio-
ne, & neadmittat dubitationem , an Diusiit illudneccfla;ium donum
iibi promiflum concefluuis j Cujus requifitx fiduci*, & prohibitse ddce»
ptationis rationes reddit tres.
A^rw qm j Rauo pnma , Quia difceptans qui huc illuc jactatur in
precibus, dubius an Deum vcracem & miicncordcin fit experturus3fi-
milis efl fluctibu* marinii, «mi a vento huc llluc line fruclu agitantur,
& evaneicunt. *
Verf. 7 Ne igitur exfftimet homo ille fe quhquam acceptutun
a Demino*
Ratio 2 Quia difceptatio illa, qnae non definit in concluficnem fidei,
preces reddit lrntas, quibus De us uon annu t.
Verf. 8 Vtr ammu duplici , Inconjiartj ft tn onmibv* viis fuis.
Ratio 3. Quia iftiufmodi dilceptatpt inndcLis, vcl djubius qu/d ?fatuat,
inPabilis cfl & lncoiiflans in con: 1 is6\: actionibc.stuis, c\ non minus na-
ratus ad diictdcndum a DEo^quam ad manenduu cufccojfiquidem mhil
fixi vclririnitcnct mpra.lcutircligiouiinegutio^uod^rjtuiaiiilu-, habci:
Vcrf p
€U Epifh ad IacofctfW.
Verf/ 9. Torrofrater qui efl abjeclus,glorietm In/ublimitate fuai
Redit ad inftitutum, & addit Argumentum qtiintum ad probandum ,
quod in exercitio Crucismateria fitgaudii, Qui per Crucem (eu affli-
cliones eft humiliatus i DoMtNO,gloriaripoteft /n exercitio fuo,tan-
quam nota adoptionis, & exaltationis fuae ad dignitatem hlii De i ado-
ptivi, & adprivilegiaSan&orum; quac fublimitas opulentorum divitias,
£c regum tfaronos longe iuperat. Ergo in probatiouibus per Crucem
factis, vobis gaudendum eft.
Verf. 10. Centra, qui dives eft, in ahjedione fui^ quoniam ve-
Intiflos hah& prtteribir',
Verf. i i. Nam \ elut exorto fole cum aflu^ exaruit herba, & flos
illius decidit, & gcclabilis decor ipfiusperiitx ita & dives m viis
Juis marcelcet~'.
Arg. 6, Qui:hveseft& inta&us adhuea perfequutoribus &afflittio-
nibus , nuLam habct gloriandi materiam in prolperitate fua , fed in di-
miflione animi fui , feu in pratparatione ad Crucem & affliftiones feren-
das , cum tcliquis affli<5ti$.
Qmnum J Ratio rcdditur, Quja qui non fic fapit, fed confidit
in divitiis iuis3 eftvanus, & evaneicet % ficut flos hecbas arefcet &
peribit cum omnibus iuis confiliis.
Verf. 12. Bea.utvir qui tolerat tentationem: quoniam quu
probatus tnt accipiet coronam vita, quam promifit "Dominus ti
A quibus dtligi ur .
Arg. 7. Quipatienterfertaffli&iones, &probatusin fide cofupertu
eft, jam beatusert, & promiflam c^ronam vit<e sterna? tandem confe
quetur , ad quam per exercitium Crucis jam paratur : Ergo materia ga
jdii asftimanda eft excrcitatioperCrucem.
Verf. 13. Nemo quum tentdfiury dicat fe i *Deo tentaril n
rDetu tentari malts non poteft, nec quenquam tentat^^
Admonitio 2. Dere<fte xftimandis tentationibus internis, ne qui
violet Dei ianclitatem , ne quidem vel cogitationum fuarum fenten
tiis, quafiDsus folicitaretquemvisad peccandum, id quod Adami fi
liis elt familiare , nempe ut culpam rejiciant in Deum quafiautorc
Argumenta admonitionis feu dehortationis funt o&o, quje omnia probant
tentationes ad malum non aicnbendas De o.
7S{wi <Dm']*
Capuc Primuuv 6$}
J^tm $tus~\ Ar^umentnm primum , Dbus non poteft folicitari vel
permoven ad peccanduin : Ergo ncc iolicitarc potcft aiium quenquam
ad peccandum : & per conkquens tentatio ad pcccatum non aicri-
benda eft Deo.
Vcrf. 14. Sed unrtfqnifjue tcntatur} dum a fropria atpiditate
tbftrabitur & inefcatur.
Arg. 2. Propria uniufcujufque concupiicentia cft vera tentationis
caufa. Ergonon afcribenda eit Deo. Antecedensprobat, merhodum
fcdu:lionis ad peccandum quinque fjis gradibuscxplicando. Nam primo
per concupifcentiam depravatam abftrahitur homo a bono vcro , ne in
co conquielcat : Deinde incfcatur a falia iptcie boni , ad profequen-
dum malum.
\ ■ cri. 15. T>einde cupiditM , pofleaquam concepii , parit pcccat
ium * peccatum tcro petaclum gigmt mortcm^,.
Tertio , Voluntate & corde concipit piopofitum ad peccatum aftu
perpetiandum. Quarto , Peccatum adu perpetrat, Etquinto, Pecca-
tum perpetratum incrito iv.e quaii parit & procuia: mortem. Atque
ita originalis pravitas gignit a&uale peccatum, & per gradus ad ium~
jnum incrementum perducit.
Vcrf. 16. Ne errate,jritres mei dilectf..
Arg. 3. Errabitis, & faifum blaiphemumque dogma tenebitis, (i
caufarn veftre ad peccandum impulfionis Dh o aicripferitis.
Vcrf. 17. Omne wunni bonum^ & omne donum efi pe>fecl*m >
fuperne dejcendcm eft a Tatre ti*n,tnum , apud quem non tra#[mn*
tdtio, aut coni e> [wnis obumbratic.
Arg.4. Deus cft Fons & Autor iolusomni? boni (quod in nobisefiy
vel quod nobis conceditur, (ive in itatu naturx hve gratix ) 6c boni tan-
tum , quippe aquodefcenditomnebonum 7 8c omne donum quod ad
noftri pcrfeftionem ullo modo conducit: Non ergo dicendum quod
Dsuj fir caufa peccati, vel mali in nobis.
Lumi«»m Arg. 5. Dbu* eft Pater luminum , cognitionis, intel-
ligentiar, fanftitatis, & fclicitatis : Ergo non eft Pater tenebrarum
oppoiitarum , fcu peccati.
jifui ] Arg. 6. De us eft immutabiliy , natura fua expers orrmis vari-
ationis ic melius vel deurius ; ab omni &rernitate fui fcinper in omnibus
luxiiiiu
f 84 Epift. ad Iacobutiu
ftmilis Ita, ut non frt ipfius a feipfo difcrepantiae fundamentum uHumj i*cc
inotus, feu mutationis ejus , vd leviffima obumbratio; Ergo eftiui-
poiiibik ut Deus fit Autor peccati.
Vcrf4 18. ls (juta volait, progenuii nos fermonc vcriutis > ut
efftmus. primtti* fuarum creaturarum^*
Arg. 7. Deus voluntate fua fola permotus , per verbum Euangelii rc-
genuit, & convertit nos a itatu peccatiad fanchtatis fuae imaginem :
Brgo non eft uliius peccati in nobis autor*
Vt ejfemu6~\ Arg. 8. FinU regent rationis noftrae intentus aDEoeft,
ut limus fan&i, & toti confecrati inftar primitiarum iubi"ge, m ipfius
gloriam. Ergo non debemus biafphenias ulias cogitationes de eoadmi*-
tere, quafi permoveremur ab co ad malum ieu peccatum.
\crf* 19. Itaque^fiatres mei dtlucli% fit omm homo vclox ad
studiendum, tardiM ad loquendum, tardsn ad ir*m_ m
Tertia admonitio ex commemoratione regenerationis ipforum per
verbum Veritatis illata, ut folidam rationem ineaut,quareipia& factis,
rehgiofos ie & vere rcgenitos demonftrent. Trimembnsautemhaecad-
monitio eft: Inprimo, docet modum audiendi & recipicnii (crmonem
DEi,quo pneparentur ad praxin, ad vetj. 22. Iniecunio ;ubctingenere,
tit vexbum ad praxin refcrant, ad vcrf ig. In tcrtiojubct infpccie,ut
fermonis fan&itate, & chantatis openbu* maniwftam faciant rcligionis
fux virtutem»
In primo membro admonitionis defermone audiendo requirit quinque:
x. Uc dociies dnt, & doctrinae avidi : 2. Ne temeie pr*cipitent judi*
cium fuum, fcu ne iubito fentcntiam rerantde rebu^potiilimiun fidci. 3«
Nec iracunde excipiant cos, qui prima facie ab iis diflcntiie videntur.
Vcrl. 20» Namtra vtri\jujitttam Dei non extquiiur.
Ratior.tm rcddit hujus partis, Quia pafliombus & pcrturbationibuf
noftris,vel carnali notiro zelo & fervore, non promovetur Dei opus,
ieu juftitia ilia quam ille requirit.
Verf. 21* J^uaprofter ahjgSis omnihtn fcrdibm & excremento
malttU, cum temtatc recipte tnjitnm fermgnem^ ani ftjjit [erva-
re animjfr vefira*,
4. fn verboaudiendo requirir, ut abjiciant fbrdidas voluptates carnis,
& pravkatera iliam naturalem qua omnes abundamus, refipifcentiar &
njortiricaiioni
Caput Primum. 6t$
mortificationi (tudentes , ne impediatur fermonis Divini in ipfis/^mi-
tidtio vcl plantatio: 5 Ut in lcmtate recipiant verbum, ii eft , ani-
mo humili & rehgiofoin cordis (inum admittant icrmonem infititium^
qui inleritur , & radiccs per fidem agit in corde, & cum co quafi co-
alcicit; Cujus ratio rcdditur,Quia fic receptus De i ferrao, ialvas poteft
reddere ipiorum animas.
Verl. 22* Ketpfa vero prtffate fermonemX nec fitu auditores
folumy fallentes vofmetipjos.
Infccundo rDcmbro admonitionisrequirit in genere, ut nonfintaudi-
torcs Verbi tantum, fed etiam fa&ores , hoc eft, in praxin redigant quod
praecipit Di 1 Vcrbum : Cujus rationcs reddit trcs: Prima, Quia aho-
qui dcciperent fcipfos, putantcs fatis ellc ad vcritatcm fidci probandam ,
audire Dei Verbum,licet ei obcdire nonftudeant.
\\l(. 23. Nam fiquis audit (ermonem, & eum non pr^flat^ U
Jjimilis eji iiro confiuerantt fdciem (uamnativam in JJcculo.
Vcrf. 24 Conjiaeravu emm Jeipjum^ tjr akit , & Jiaitm oilitm
auaits tJ]tt-J%
Ratio 2. confirmans priorem, Quia non magis prodeft audire Dei
Verbum linc itudioin praxin illud redigendi^quam (1 quisnativam raciero
in f^cculo ot;oic intueretur,fine uiuvtlfructualiquo.
Vcrl* 25. 4t tjuiintiojjexetit in perfeclam illam Legem libertd-
tu^ & in ca permanfem^ <fuia non fuertt auditor obliviojus, (ed ef
Jeclor operis^ beatus ertt tn opere fuo>
Ratio 3. Quia contra ,qui quatuor hsec facit: 1. Qui accnrateintro-
fpicit in Verbum Dei, ltudiofe inquirens m oinnem Dei voluntatcm
revclatam, quac dicitur Lex} feu doHriha Libertatux quia docct vcram
rationcm libcratioms a pcccato & ira, & veram rationcm ingenue lervi=
endi Deo, ut dccct Dij hbertos, qui dileclione & gratitudine con-
ftringuntur,ad Deo placcndum : 2. Qui perfcvcrat m ttudiOlanetae do-
drinae permancns: 3. Qui cavet ne oblivioni tradamur quae diick : 4^
Deniquc, Qui opcre ftudctin praxinredigere,quocl jubct Dbi fcrn.o :
Nac ilie in opcratione fua bcatuserit, quia licet impoiiibdc lit, ut opcri-
bus mereatur fchcitatem, openbus tamen declarabitur coiam omnibus
eflebeatus, & in opcrum bonorum exercitio, tanquam in v.aad cxlum
Q-Q^ ambuiando'
€%6 Epft Jaeobi.
ambulando, beatitudinem Sanftis promiflam certo confequetur; & fic
beatus erit in operatione fua.
Verf. 26. Stquis videiur religiofus efje inter vos , non fitnsn*
twgudm /uim . fed {uum tpfius cor feducenss hujus vana eft religit.
In tertio membro admonitionis requirit duo : Primum, Ut quireli-
giofi efle velint, & vere haberi, frsenent linguam fuam, & attendant, ut
quodloquuntur (it prarceptisDfii confentaneum, & DEoprobatum. Ra-
tiones hujus requifiti reddit duas: 1 Quicontra facit, & fe reiigiofuai
putat, decipit cor fuum : 2. Hypocrita ett cui religio iftiufmodi nihil eft
prorutura; fiquidem cum exabundantia cordisos loquatur,cor minime
curare cenfendus eft,quilinguam non frxnat,
Veri. 27. Religio pura & immaculata apud Dettm & Tatrem >
h#c efl, invifere orphanos & vidua* in afflfclione ipforum, rjr ir*~
maculatum fetpfum fervare a mundo.
Secundumquod requirit,cft, Utoperibuscharitatis, & fan&a conver-
fatione manifeftum faciant, fe vere religiofbs efle, fcu fuam profcffionero
fidei Chnftiana?puram, finceram, & iramaculatam eilc,vel quarnonde-
honeftet fidcm illara quam profitentur, & quam DEusnofter,& Pate*
nofter approbet.
Quod ad opera charitatis exempli caufa, rtominat mifericordiam eroa,
orphanos & e$enos in aftliftione : nam vifetare eft miferiam & necefTIta-
tem benefice fublevare, fub quo orficio fynecdochice comptehendit re-
liqua erga proximum ofticia.
Quod ad fanclam converfationem attinet, eam comprehendit fub
ftudio confervandi , per De i giatiam , nos ipfosimmaculatos a mundo >
feu ab inquinamentis , quae inmundograflantur, & a contagionealieno-
rum peccatorum , ita ut nec ipli nos polluamus fcelenbus , nec pollu-
entibus fein cceno peccatorum communiccmus.
Caput Secundum.
OC CaP*te conHnentur du* admonhiones ♦ Prlma de <vi.
tanda profopolepfid , potiffimum in rebui Ecdefeafticis> ad vCrf 14.
Altcu de vitanda inani jaftantia Iideit ubi dejjint btna opera*
Veri. 1
Caput Sccundum; $87
\7 r T?R*tres mci, ne cum reffeftupirfonarum babete fdem
Vcrl* l- Domini nojiri lefu Cbrifti gloriojt.
Primum vitium de quo vitando admonet , eft Profopolepfia •, quae
tommittitur , cum in eadem caufa pius vel minus tribuitur alicui quam
«quum eft , propter aliquid in ipfius perfona , quod ad caufam illam nU
i hiipertjnet. Sic peccabant inter Hebraeos, qui fidcm in Christum
magnifaciebant in ditioribus : m pauperioribus vero eandem fidem nihili
facicbant, ufque adeo ut etiam divites infideles inpretio magno habe-
rcnt , pauperes vero fidcles in nulio numero aeftimarent , fed cor>
temnerent. Ab hoc vitio dchoitatur , Argumcntis adhibitis deccm.
Argumcntum primum , Iesus Christus eft gloriofus , & fw
de$ in ipium in omnibus arque glorioia eft. Ergo a perionarum accc-
ptione cavendum.
Verf. 2. Nam ftquis in ccetum veftrumingrediatur^ aureum ge»
ftans annnlum , vejlejplendida, ingrediatur autem & pauper cum
Jordida ieftc^j%
Verf. 3. Et reffexeritu ad eum qui <veflcm geftat Jflendidam ,
& dixcnth ci, Tu Jede kic putcbrif&pauperidicatu} Tu tta Mic}
aut/ede hic/ubter fcabetlum mcum^:
Verf. 4 Nonnc difcrimen fectftis apud vos 9 & facJi eftis judi-
ces perveifi deUbc rantes c
Arg. 2. Ha?c perfonarum acceptio etiam a confcientia ve/tra con*
demnatur , ( Quod in excmplo facti ipiorum manifefhim facit ) nam
divites infidcles in Ecclcfias vellras , curiofitatis forte gratia tantiim
venicntes , ita pubiice honoratis lolo divitiarum refpe&u, ut kiteriin
pauperes fratres neglectui habeatis > vtrf, 2. 3. Hoc confcientiae tefti>
momum intcrrogatione urget.
Et faHi^ Arg, 3* Qui perfonas acceptant, funt perverfi Judices,
quorum cogitationes perverf* funt , non quod honorare Divites vcima-
gis honorarc Divitemquam pauperem iniquum fit, fedquod honorarc
Divites, etiam lmpios, propter Divitias cum contemptu fidclium, &
piorum pauperum , quia pauperes funt , iniqi>um fit. Sic enim Divitiaj
habentur folacaufa xftimationis; pietas verd fine divitiis contemnitur.
£rgo perionarum acceptatio vitanda eft.
Vtri. J. ^Audite^fratrts mei diieSti^ nonnc Tteus elegit paupe-
Q^qji rej T/tundi
€83 Epift. Iacobi.
res mundi hujus ut fierent divites fide , & htredts regni quod
pronrift tis d ^uihus diligitur i
V^rf. 6. o^ vos contumclia affecifiis pauperem. tionne dh>i.
tes per tpanmdem opprimunt vos^ & trahunt vos ad tribunalicu i
Vcif. 7. Kbnne ha(j>hemant pr&clarum illud nomen d quo efth
cognominati*
Arg. 4. Hac profopolepfia dedecore afficitis Pauperes, quos Deus
honoravit , eligendoeos in haeredes regnifui, ornandoeos divitiis me-
lioribus quam funt hac mundanx ; divitiis nempe fidei & dile&ionis
Dn, & promifiionibus haereditatis coelorura , quar gratiae funt falvi-
ficae. Ergo profopolepfia vitanda eft.
2\onne <Divites~] Arg, 5. Quia per hanc profopolepflam , eoufquc
mconfiderationis prove&i eftis, ut honoretis publicos Euangelii hoftes,
( qui neque Magiftratus refpectu, nec ullo alio quam Divitiarum nominc
honorabiks fiint, fed tyrrannice ufurpant in vos jus non datum ipfis,
opprimunt vos, deferunt veftra nomina ad judices , & corpora ad tri-
bunalia trahunt, & blafphemant Chr i sti nomen gloriofum, unde vos
denominamini Chriftiani) qua; fumma eft ftultitia. Ergo proiopolepfia,
cft vitanda,
Verf. 8 Siquidem Legem regiam prajlatii fecundnm Scriptn*
rdw> Diliges proximum tuum ut teipfumy hene facitis.
Verf. 9 Sin verb perfonam iefpicitisy peccatnm comittitls7 & re.
darguimini a Lcge* veluti tranfaefjbres.
Arg. 6. Per occupationem objedionis, Quja in hac profopolepfia
redarguitmni a lege , ut tranfgreflores. Nam U refpe&um illum civi-
lem , qui communiter debetur unicuique, fccundum conditionem ex-
ternam & civilem, & fecundum merita uniufcujulque diftnbueretis,
excufari pofletis , filautioris fortunac hominibus , quod xquumeft, da-
retis , & fratribus veftris fidelibus , quod aEquuin eft , non detrahere-
tis , fervientes regiae legi De i regis rcgum , fecundum communem
regulam dilectionis menfuram communicando aliis,ficut ipfi juftam men-
furam expectare potfetis ab aiiiSjtum quidem abfolvi pofletis, veri. 8.
Sed cum indebitum honorem dati> divitibus ; paupcribus vero fidelibus
debitum refpedtum non datis, jam perfonas accipitis, & peccati rei
tegcfmni, & legis tranfgreifores eftis : Eigo proiopolepfia yitanda eft.
Yeri» 10»
Caput Sccundum- 6?0
Verf. 10. Quifquis enim totam Legem fervaverit^ ojjenderit
autem in uno, ownifou temtur.
Arg, 7. confirmans fuperius , Si indulgeatis vobis in una hac Profopo-
lepfia, in paupemm fiddium contemptu, rei peragendi errtrs totius Le-
gis,ctiamli prx vobis feratrs obfervationem omnium reliquorum prarce-
ptorum, excepto hoc unico , Quia quifquis offenderit in unico prarcepto*
tenetur violationis omnium reus, non quod m uno peccato concurrant
omnia, fed quia efl copulatioprsrceptorum omnium in una jumtiar rcgula,
& eadem authoritas Dei in omnibus vioUtur in aliquo uru ; & ita reatus
generalis omnium legum.feu maledidioDi 1 attiahitur per unius legis
violationem,etiamn in fpecialibus gradibus reatus & malcdi&ionis difcri-
men maneat. Ergo Profopolepfia vitanda eft.
\ 'erf. 11. Nam qui dixtt, Ne mcecheris, dixit etiam, Ne o:cs-
da4 £>uod fi non fueris mcechattu , occideris autem , facJus e?
tranfgreffor Legis.
Confirmat hoc Argumentum in exemplo fexti & feptimi mandatf,
in quorum altenus violatione, violaturautoritas mandantisutrumque.
Verf. 12. Ita loquimtnt ej) tta factte ut per Legem libertatis
judicandi.
Arg. 8. pei modum hortationis propofitum t Sic loquendum & faci-
endum vobis eft erga paupcrcs fidcles prarcipue , ut judicandos vos ici-
atis fine acceptione perfonarum, fecundiim doftrinam Euangeln quar pro»
fbpolepfiam prohibet : Ergo.
Verf* 13. Nam damnatio ahfque mifericordia erit ei qui non
frjftitertt mijericordiam, & glortatur mtfricorUia adver/us dam-
nationent^.
Arg. 9. Nifi mifcricordiam exerceatis, prxcipue ergi fratres veftro%
panpercs & afflictos, metucndum vobis ent judicrum fine mifcricordia ♦
Brgo cavenda Profopolepfia-
Gloriatur^ Arg* lo.&ultimum, Si mifcricordiam exerceatis, prae-
cipuc" crga pauperes & afflidos fratrcs , prout Euangelium requirit,
non erit quod mctuat s iram ftu judicium fme mifericordia, fed de mu
icricordia Dn ex hoc figno ccrti cllc potcltis, qua freti gloriari vo-
brs licebit contra judicii meri kvcritatcm , u^potc a qua ytx mileri-
coidiam Dn liberati eftis4 Ergo niii mifericordia; renunciarc . &
judiuo
t$6 Eplft. lacobi*
judicio vofmet obnoxios rcddcrc vultis, cavenda vobis eflh*c cum
crudelitatc jun&a profopolepfia.
Secundtu fars\
Verf. 14. J^tf* utilitaA% fiatres mei, ftfidemdicat aliquis hahe-
rt fd opera vero non babeat* nntn potcjl fides iUa enm /ervare^j ?
Altera admonitio ad vitandam vanitatem jadantia: de fide otiofa;
Propofitio ftatuitur primis verbis , Quod lnutilis feu vana fit profeflio fi-
dci, quae deftituitur operibus. Hanc probat Argumentis novem. Arg.
I. Quia fides iftiuimodi quae deftituitur frudibus, non potcft j'actantem dc
fide hac inani fervare. Ergo vana eft ej"us profeflio.
Verf. 15* £uod fi frater aut foror nudi fuerint , & egentes
fu»tidiano viclu%
Vcrf. 16 1)icat autem eis aliquis veflrttm^ {yilite cnm pace\
calefite & faturaminl : non tamen dederitis tit qux funt aptacotm
fori} qua erit utilitoi *
Arg. 1. a pari , Verbalis profeflio charitatis otiofa?, eft inanis & inuti-
lis,& profitenti,& famehco : cui verba pro cibodantur. Ergoetiam 8c
profeflio fidei otiofae, inanis eft.
Verf. 17. ita quoque fides , fl opera non habeat% mortua eft per [e+
Ar^. 3. Charitasqu*confiftittantumin orali profeflionc, mortua eft :
Ergoetiam& fidesquae conuftit inoraliprofeflione,iincoperibus>mor-
eua eft & inauis.
\tv{. 18. £>ninim* dicet aliquis^ Tufidem habes, ejr ego opera
habeo\ ofiende mthifidem tuam ex operibm tuisy & cgo ojitndam
iibi ex cperibus mets fidem meam^j,
Arg. 4. Talis fidei profeflio convincitur vanit3tis cum ad examen ven-
Cum rucrit, ut apparet in fuppofitione Dialogi inftituti inter verc fidelem,
qui fidem poteft fuam ex openbus oftendere, & jadabundum hypocri-
tam, qui ex vita & operibusnon pottft fidem fuam demonftrarc. Ergo ifta
fidei ja&antia eft vana & inutilis.
Vcri. 19. TucredtjpDeum unum e(fe, rtftlfacisX ejr damonia
cndunty & forre/cunf.
Arg. 5. Fides qiue dicitur hiftorui, qua creditur veritati articulorum
fidei de unitate D*i & firx)ilibus,licet haftenus bona fit, non furficit ad
falut«m ,
Cipiit SccunJura. 6f\
falutem, non cft fulviftca Rdes; quia Sc D-rmones veritati Verbi Divini
credunt, & contremifcunt. Ergo multo rntaaspro< ad falutem, va.ia
tiici proteflio, quas openbus deflituitur.
Vcrf. 20 Vis verb noJJey homo vane^fiiem UUm qu:e eft ahfc
que operik.iS% mortuam ejje^?
Arg. 6. per colioquutionein propofitum , Qui nititur vel qloriatur tali
fide quxotiofa e(l> ignorans eam efte mortuam, homo vanus elt & inanis,
iicut vas,quo magis vacutim eft, eo majorem fonitum edens : £t hic fibi
paratviam ad Argumentumfcptimum.
Verf. 21» Ahraham pater iile noter, ntnne ex operibu* jujltfi;a~
tus efl quum obttdtfpt jfaic filiwn fuum fuper aftare^,?
Arg. 7. Probans fidem fine operibus efTe mortuam, & per confequens
vanamefle profeilionem fidei quar caret operibus,ab exemplo Abraha-
mi, qui in caufa praedifta de fide demonftranda , vivane an mortua efler,
juftus compertus & declaratus efl: ex openbus, & hic per incerrogatio-
nem urget confcientiam hypocrita?. Abraham Pater Fiielium juttifica-
tus eft coram toto mundo, quod fides ejus non fuerjt mortua, fed viva, ex
operibus ejus, cum obtuliflet Ifaac filium fuum fuper altare, in telti»
monium fincentatis fidei ipfius, feu quod viva hdt crediderit m Di m,
&c non placuerit fibi in vana profeflione otiofc feu mortuae fidei, ficut
multi faciunt. Ergo fides quac eft fine operibus effc fides mortua Sc inanis.
Atque ita lacobo optitne convenitcum Paulo; xiam ^w 4. 2 Pau^us
fic ratiocinatur, Si Abraham juftiricatus cft ex ope-ibus, habuit de quo
gloriaretur, fed non coram De o,fuhaudi, habuit de quogloriar tur, Ergo
coram Deo pon efl: juftificatus operibus. Jacobus vero fic ratiocinatur,
Abraham juflificatus eft ex operibus coram hominibus, qui dicerentei,
Oftende mihi fidem tuam peroperatuajfeu,Demonflramihiqnodtuafidcs
nonfit mortua, ied viva : £x quo Antecedcntc iequitur non tantum, Er-
go fides fine operibus efl: mortua, fed etiam Conclufio confentiens
eum Pauli Conclufionc. Ergo Abraham juftificatus eftcoram Dio.non
fide illa mortua, & operibus cafla, fed fidc viva, & inoperibuserficaci:
atque ita-optirre convenit inter Apoflolos.
Vrrf. 22 Vide? fidem admimjiram fuifie operitm tpftus s & ex
cpenbus fidem perfeifam fuifjc^, ?
Hanc cfle mentem Iacobi ipfe declarat convincendo j*aclabundum
liypocnta^m gloriantem de m©rtua fide, ex eoquod Abrahae fidi\s una
cum
t9t EpifK Iacobi.
cum profeffione fidei j"unxerit opera, ita ut exoperibus fidesejus perfc-
&a,non inanisfeumortuainventa, & declarata (it.
Vcrf» 23* Itaque tmpleta e\t Scriptura qu* dicit , Credidit au*
tem Abraham 1)e0y & tmputatum ejt ei ad jujiitUm > & amtcns
Dei vecatut eff.
Hinc ctiam infert expofitionem Scriptur* , quam citat Paulus iri
cau<a j'uftificationis per ndem > atque ita confenfum fuum cum Pauio
plene demonftrat» Cum fides Abrahae perfe&e declarata eft ex ope-
nbus , (eu fruclibus ejus , tum phna declaratum eft quam vere Scri-
ptura dixerit, Credidit,^v. Atque ita cum dicitur fides imputata efle A-
brahamo ad j'uftitiam conftat, intelligendam efle fidem non mertuam, icd
vivam illam , &operibus erficacem , & hanc expofitionem Scripturac
eile implet»onem , feu hunc efle plenum fenfum ilhus Scripturx, lacobus
hicoftendit; Dicit Abrahamum vocttum effe ®ei amicum, ut intcil ga-
rous (olidam cum Deo reconciliationem, per fidem crfici, & veram ami«
citiam , per hdei manifeftationem in operibus obedienti* , demonitrari.
Vcr(. 24. Vtdetu igitur tx opertbta juUtficari bommem^ &
tfcn ex fide tantums ?
Ex hisfequitur conclufio, contra j*aftantiam hypocritarum, de inani
fua ride, quod omnes fidem profitentes coram hominibus, juftificentur
cx openbus, & nonex fidei profcflione tantiim,icu non cx mortua &
inanifide, quamvos hypocrirar jaclatis.
Vcrf. 25. Similittr autem eiiam Rabab iUa meretrixy annon
ex opertbtu juftificata ejl , quum exctptjjet nuntiosy & alta via
emiftjfet-' ?
Arg 8. Rahab meretrix j'uftificata eft (coram Ifraele, fcilicet, quod
vere credidcritin Deum,& vere converfa fuerit ) ex operibus* cum
exc.epiflet holpitio nuncios lfraelis, 6c ialvos dimiiifct. Ergo inaais tft
profeflio otioix fidei. Qupd lacobus juftificationem non aliter acci-
piatquam cfjximus, apparetexeo quod Rahab meremcemvocct9U\i fce-
dis libidinibus proftitufam, quam idcirco impoflibile fuit coram Deo
juftihcari ex openbus, ied tantum ex fidevera qux optiibus fj veram
oftendit.
Veri. 26* Nam ficut corpm abfyue (piritu mortuum eft> ita &
fidcs tUa qux eit abfqm opexibu*y mortud e(V\
§ Arg- *
Caput Tcrtium. f>3
Arg. 9. Qucmadmodum corpus animalis, fi non fpirat, mortuum tft 1
ira fides, li non producit opera, mortuaeit 1 Eigo inanis eit iiiiuimodi
iidei mortuac jactantia, in qua f.bi hypocritx placent.
Caput Tenium,
OC capitt habentur dut admonhionesX Trima^ , de
gubcrtunda lingua> ad verf. 1 3 . Mtera de /4pier.ti4, qtu mi-
U lincua compejcit) & rixaA feu conttntiones vitat, ad finemx
"K^E/itumultimAgislri.fratresmei fcienm
V erN I* ies ^ore ui gtaviw judaium auferamus^
Quodad primam admonitionem, frarnari linguara& cohiberi jubet
nominatim ab invectivis 6c rigidis alienorum vitiorum , vtl infirmita-
tum cxaggerationibus. >(f e(lott> inquit, multi m^i/bi, id eft, ne ar-
rogate vobis ma$iflcrii in alios autoritatem, & nimiam qu«evis carpen-
di licentiam,ut multi faciur.t,fed frarnate iinguas veftras. Admoniti-
onem confirmat argumentis decem.
Scicntes^ Argumentum primum, Quia iniqui cenfores gravius /udi-
cium auferent a Deo Vindice injuriarum: trasnanda igirur lingua,
nifi gravius aufcrre judicium vultis*
Vcri. 2- Inmiiltu enim la<oi#mr omnes* Si quis in fermone non
labitur,htc pcrfetfus eii va^ ut aui poffit frxno modtrari tctum
etiam corput.
Arg. 2. Cum cmnes obnoxii fimus multis lapfibus, ciementius decet
nos agere cum aliorum inhrmitatibus , nec judicandi autoritatem arro*
gare Tme vocatiene , necinj^udicioini^uioresnosoftendeie.
Siquu~] Arg. 3. Si quis modum linguae pontre novit , argumentum
habet perfe&i , feufincerihominis, quimodcrari poteftomncs acftiones
iuas, &contta, qui linguam fuam non poteft cchibere , quin Cir-
pat in omnibus, aliorum mores , indicium habet hypocritae : Irx-
nanda ergo lingua.
Vcri. %. tcce, eqaisjrtna in ora immittimus7 ut ebediant nobuy
& totunt iorpm torum ctrtumagimui ;
Rrrr Verf. 4«
*$>} Epift. lacobu
Verf. 4, Ecce, naves qucque , ^««i» tanta fiut, & i ventis /4*
vis dgantur, ctrcuma^untur a mtn*mo guberuaculo tjuocmjue libi*
do ?ubernatori$ volu.rir* :
Verf. ^ . Ita & lingua pufillum membrum ejl, & magna \aBat±
Jbcce^ exi?uu* ignit quantam matemam tncendf^
Verf. 6 Ltngua ettam flamma cfl, & mundus in;quitatis\ ita
inquam ltn*ua conftituta e/l tnter membra nofira , macuUns totum
corpm> irflammans orbem conditum, & tnflammata a gebenna^,
Arg. 4 confirmans fupcrius, Sicut fi regas fraenur*, etiam regas equuin,
& fi clavum regas, etiam & navim ; Sic etiam fi Unguam recle gubcrna-
veris, etiam totum corpus, & extemas acliones gubernabis ; licet irt»
ftrumenta pufiila fint illa, & pufillum membrum Ungua. Framanda ergo.
Et ftfe ] Arg. 5 . Lingua etfcrt ic magnihce, & jactat fc glonofc quoct
potfit in utramque pajtem, & muitum boni in veracitate,conftanti3,ta«
citumitate, urbanitate, & fimilibus praeftare; & multumetiam mali,irv
mendaciis, convicixs, calumniis, & fimiiibus. Ergo (umma cura rcgenda-
& cubernanda e(L
UnU ] Arg. 6. Quia ficut ignis exigiius quantumvis materiar accen»
derc & depaiccre potcftj ^ic lingua nift compekatur, & frametur,
mundum maiorum excitare, intinita peccata procreare potcrt; cV cum
corporis exigua fit pars, potcft reliqua omnia membra, & totum corpus,
fcekribus iiivolvere & fcedare, & rotam naturahum facuitatum omni-
um, fuis vitiis inflammarc. Ergo fttMioie gubernanda cft.
A Gthftm'] Arg. 7. Linguas mal* cum inferno 6l Diabolo affinitas
quaedamcft, cui lingua fervirc parata eft , & ab eo fiammam mendg-
ciomm, calumniarum, & rixarum adtotumorbem accendendum trani*
mittcre : Magno ergo ftudio ad eam regcndam opiu euv
Verf. 7» Cmnis entm natura & ferarum & volucrum , /irpenti»
umuue & marincrum, domatur^ & donrita eji anatura buynana^;
Vcr(. S Ltnguam autem nullm hominum doware poteji malu.m
cfl: auud coercere nca puffi< : vkna eft veneto mortifsro^
Arg. 8. Nuiium eft genus animaifum quod domari non poffit ab hu-
ariana ratione , feuarte: &cxperientia dccet omnis gcneris aiiqua , ab
hominibus cicurata efle , verf. 7 Verum iinguam nulia humana rado,.
ifiWQ cicnrarc potcft i <juia maium inquictum & indomitum fua natura
Caput Tcrtium; 697
tft, plenaveneno mortifero, quoali.s lethales noxa* infert, & infcrre
parata eft. Ergo ut ^ratia Dei fupernaturali fratnetur lingua Hudi-
oiius curandum cft.
Verf. o, Tcr ip/am benedicimu* Deo & Tatriy & pcr ipfam ma»
lcdicimtn homtnibtu qut ad fi^ilttudimm rDct condut /unt-1 '.
Vaf* 10. Ex codem erc prccedit beneditito & makditlto. Kon
Cportct) hatres rne;f l*c ttd peri.
Arg. *>. Lingua varia , fubdola, ver(ipell;s eft, nunc fe fimulans opti-
mam , Deo benedicendo; nunc naturam luam apertc prodenj, expreflc
imkdiccndo hominibus, Deo vcio obiique, ad cujus (irtilitudinein
homines factilunt, cx eodemore cmittcns nu, c bcncdictionem, nunc
fnaledidionem , verf. 9. At hoc abfurdum cft, U monllri fimilc , quod
minimc tolerandumclt, veri. 10 Ergo gubernanda; lingu«c ncccflario
ftudendum eft«
Verf. 11 Nunquid fons ex ecdem fotaminc vundt dulcem ejr
<amaram aquam /
Verf. 12. Nunquidpoteft^ fratres mei,fictts oIcaa edere, autvL
tis ficus ? tta nulim fons falfam ejr dulctm aquam poteit ed>re^,.
Arg. 10. Confirmansiupcrius, per quadruplex fimilcfontis, ficus,
Vitis , & mans. Argumentatur autem ab eo, quod cft impoflibile fe-
,cundum naturam , ad abfurdum in moiibus: Quemadmodum naturt
1 non patitur, ut ex eodem fontis foramine , emanet dulcis aqua & amara,
ivel ut hcus uvas fcrat , & vitis hcus , vcl idem fons marinus ialfam &
' dulccm aquam rcddat : ltaratio nonfinit ut credamus eam efle reno-
vati hominis hnguam, quxbcet aliquundo benedicat, eftrxnis tamen
; fcrtur alias ad maledicenduni: Arbor, enim mala non fert fru&us bonoSo
Ergo dccet regenitos fimplicitatem ian&itatis in fermone iect-ari , fe
i f raenand* lingu-E operam dare.
$ecunda-> pars^
Verf. 13* £>uis fapietts & fcicntia praditm cft ittttr vesp de-
tnenfiret c* bona cenvcrjattene cpera /ua~> ^ cttm manjuetudint
japtenti*.
Alrera admonitio, inquahortatur ad fapientiam, cum manfuetudine
conjunclam , cp& malis iingua? & aemulationibus afferat rereediunr
R R rr. 2 PropoGti*.
£>9& Epift. TacobL
Propo/itio ponitur hoc verfu, Si quis fc prudentem Chriftianum vuk
oftendere , innocentix & manfuctudinis openbus id oltcndere debet,
Argumenta lunt fex,
Vcif. 14» J^uod fi invidiam amaram habetb, & irritationem^
in corde vejiro, ne glortamini , ejr ne tnendaccs ejiote aUverfut
veritatem__j.
Argumrntum primum , Si quis omifli manfuetudine, foveat in corde
contt3tia viria, asmulationem 6c contentionem, non eft qaod glorictur
de tali lapientia , fed quod pudetiat porius. Ergo {apientiae manfuetar
ftuiendum,
MerMca ] Arg. a. Qui omiila manfuetudine in cordibus fovent
smulationem & contentionem , mendaccs funt adverfus veritatem,,
id eft, falfo jaftitant feomnino fapere * vd Chriliianos efle , qui opere
fe improbos demonftr3nt : Eigo fapientU cum manluetudiue juncla:
ftudendum eft.
Vcrf. 15. Nott eft enim i/la /apientia fuperni de/cendens^ fed
terrena\ animalis^ d^moniaccw
Arg. 3. Sapientia rixandi, invidendi, fnjurias privatas vindicandi,.
noneftilla quac c-jelitus dcfcendit aDEO, fed terrena , animalis, Di-
abolica, a corrupta natura , & Diabolo originem habens. Ergo lapientiae.
lmnfuetse lr.udendum eft.
Vcrf 1 6 Vbi cnim invidia efl fjr irritaiio , ibi tumultuatioy
ejr cmne Qpw pT.ivuvts.
Arg. 4.confirmans fup er f u s, Uc inoneft fapientiacum manfuetudine,
fed 1 ividia & contentio, ibi tumultus,fcditio:ies, <Sc omne fcclus regnar».
Ergo lapientia: cum manfuetudine ltudcndum eft,
Veri. !;♦ J£f* autem (upemi eft fpientta pritnum quidem pu*
ra eft^ dtindspmificd. mider.ua, tra&Jbilu^ plena mijeriCorUix &
jrucfouw benorum, ahfque Uijudicattoner fine /imulaisone^
Arg 5 Ab o:to proprietatibus ccelelhs fapientiac illius , qia: cum
manfikJtuJine conjungitur, Sapientia cum mantuetudine conjuncta ■
I. Pura tk caila crt, U term veritatis & fanditatis, ne quovis modo pol-
luatur : 2. Picihci, & abhorrens acontentvonibus • 3* /Equitatisltudi-
oia : 4 Facile c~d.n:. rationirecta: ; 5.. Pkna miienccrdiacrga cnantes
& pccca:.tes; 6. Picna. bonoruaa . fruxtuani, nihil omntens eoruirs quae
bonum
C'put Tcrtium. 69J
bonum & pium virum decent: 7. Non inquircns inaliorumnsvos fu-
fpiciofc; 8. Sme fimulatione,qui camalis iapientia deledatur maxime.
Ergoiapientiae cum manfuetudinc junclae ftudcnduin eft.
Vcri. i8f kruclut auiem jujtttt* cum pace (erttur lis qui dant
opcram pa:i.
Arg. 6. Qui huic fapientiae cum manfuetudine junclae fludent, dum
ftudentpacem facere, (cu paciriciefle ipii: 1. in pace funt : 2. jufliti-
am operantur, fen (anftitatem (uam augent : 3. Sementem faciunt fibi
lpfis in tempus fururum, & in vitam arternam, ut fruclum juititia? mctant
tempore dcftinato : Ergo huic iapientiae itudendum eit.
Caput Quartum.
3f
Sl
0
Res hoc CAfite connnentur admonitiones\ Trima^^
ad cnrundnm morbttm carnAium tupiMtatum , ad verl II.
Secur.dd, ad dcmir.utionem & Ufionem famt fratrum vitan*
dimy ad verf. 13, Tertia, ad corriger.dum cohtem^tum di*
vina providentia} in r.ewtiij & corifiiiii exeanevdn*
\i ( TJNde te/ld> & Utes intervosl nonr.e kine
Vcr • voluptatiim vc/lrtS) qu.t mtlitan: in membr
ntmtrum ex
■oluptatitua vcftris% qu.e mtlitant in membns zeffris.
Quod ad primam attinct, Argumenta dehortationis a carralibus cu-
piditatibus iiint novem: ex quibus,fex piiora malum oliendunt,
tria poftrcma remedia continent.
Ar^umentum piimum, Ex cupiditatibuf, quaeintus in vifceribus inter
fe quali digladiautur, & militant adverius ialutem & corpcris Cx animae ,
oriuntur rixa*, cortentiones, 6c bella inter homines, quales cupidirates
funt avariria, ambitio, hbido, & iimiles, Ergoab liscavcndumeft.
V^rf. 2. Qoncupifcttis^& n n habetts% tnvdetts & (tudtofijfi
feclatif^ nec poteftis ajjequt- pugnatts & bebatts, noniamen obune-
4is7 propterta qubd non pttits
Arg. 2. Cupiditates fatigant voslaboribus tnutilibus. cruciant vefrros
animoi, in difcrimen vitar mult plex impellunt, a Leo kgttimiique me-
dits , quibus aiiquid obtinere potiufletis, avellunt ; Ergo ab ns vobis
cavcndum eft, ' Yerj-
tf *8 Epift* lacdbi/
Vetf. 3. Tethte) & non accipitis , eo qtthd wate petdtis , ut in
voluptates veftrdt infumatis,
Atg. 3. Si quando licitis & probatis mediis utimini ; Exempli caufa ,'
In prccatione ad Deum , cupiditates kfe pro fine precationum veftra-
rum obtrudentes, preces veftras, & omnia reliqua media vitiant, pollu-
unt,& fructu omni vos privant. Ergo ab iis vobis cavendumeit
Verf. 4 uddulteri & adulter** nefcttis amicttiam mundi, ini~
tnicitiam e(Je cum *~Deo ? ^uicun^ue ergo voluerit amtcns ejff^
inundi* inimicus 'Dei conftituitur \
Arg. 4- Cupiditates amorem hujus mcmdi in vobis cxcitantes, in fpi—
rituale adulterium animas veftras pertrahunt , adulteroiquc, & adui-
tcras reddunt yos, qui fphituali connubio Dlq coniecrati eftis. Er-
go ab lis cavendum.
Qwmque 3 Arg. 5 . Camales cupiditates intcrnsc dum vos in amorcm
Sc amicitiam hujus mundi trahunt, conjiciunt in odium & mimicitiai
De j; (iquidcm quicunquc hbi placerc in animum induxerit , vel mun Ja^
nis hominibus ipforum moribus k confo-mando gratum facere ftatue-
dt, bcllum adverfus Deum iulcipit, & militat in adveiiariis caftris*
Ergo ab iis vobis cavendum eft.
YerC 5. isfnputuit Soipturam inaniter dkere% Ad invidiam
fertur Jfiritw qui habitat in nobu $
Arg. 6. confirmans fuperius , Spiritus ille veteris hominis, (unde
omnes ca^nalcs cupiditatcs excitantur 1 qui per naturam habitat in
nobis, naturali fuo impetu, & Diaboli impulfu, fertur in invidiam feii
odium , & De 1 & proximi , ficut non fruftra multis in locis docet
Scriptura, de corrupta hominis natura, loquens. Sequitur ergo amicos
rnundi, infervientcs cupiditatibus carris efle, inimicos Du , Sc cupi-
ditates etiam illas carnales apravoipirituortum ducere,
\Tcri. 6. Sed wajorem ojfht gratiam , ^uia dtctt, Dttt* fuper-
iii refiftit, modeHis autem d*t gratiam-j*
Arg. 7. Dsus jam , {poftquarn ffcilicet renati & converfi eftis ad
fidem Christi) dat majoiem gratiam quam ut veteri inhabitantc
ipiritu feramini ininvidiam , feuodium Dn & proximi. Quod pro-
bat ex Scriptura, doccntc, quod fieut Deus jrregenitis, fuperbis, 6c
vetcri Spiritu aclis , reiiltit, &feopponit adverianutti : fic etiamrege-
nitis
Caput Quammv 699
nitis rcfipifcentibus& humilibus dat «ratiam # auxilium , ut cupiditatea
carr.aLes poflint cohibere. Ergo carnaks cupiditatcs vobisiunt ru^ieu»
dx, Hoc primnm adveifuscarnalescupidhatesremedium eft.
Verf. 7 SubJ/cite tgitur vos 1) EO, rejijiitc 'Diabolo , ejrfk-
gict a vebis*
Arg. 8. Hortationis modo propofitum, Si *t regenitos decet , ami-
citiam Da 1 ambiatis, & humiliati tosDEO regendos fubjiciatis, &
DiaboLo refiftatis, qui ducitagmen carnalium cupiditatum adverf iu ani*
mas veftrasmibtantjum, futurum eft, ut Diabolus dux cupiditaturn in
fugam conjiciatur , atque ita cupiditates ei mditantes diflipentur.
£rgo carnalcs cupiditatcs vobis cohibendae funt s Hoc altcrum cft
reraedium.
Verl. 8. i*j4ppropir<auatc 'Deo, & appropinjuabit vobisl ernun*
datc manta, vos peccatoresl(jr purificatc corda %vo^ dup/tces animo*
Arg. 9. hortationis modo propofitum 3 Sirefipueritls, 6V ad Djum
(tit fideles dccet) acccderitis , implorantes ejus auxilium, Deus ap*
propinquaturuseft vobis, & auxilium vobis laturus in hac pugua ad*
vcrius cupiditatcs veftras, & in ommbus alus neccrflitatibus , Ergo uten*
dum cft hoc reuiedio concra carnales cupiditates, cjuod tertium cft
remedium,
Purijicate~] Profecjuitur hoc remedium fpecialius, hortando ut agno
(centes lc peccatorcs efle,ftudcant m3nuum feu actionum fuarum pu>
I ritati : & agnofcentcs ic hypocntas per naturam efle, ftudcant pu*
!'ntati cordis.
Vcrl. 9 t^ffltgimini & fagetey& fietet rifm vefierin luHum
\ convertatur, & gaudium in ntcerorem^,
Profequitur adhuc fpecialiiis hortationem ad refipifccntianft , prcc»
i fcribendoexercitiarefrpiicentiatextcrna, jejunium , fletum > <3c reiiqua
qu« minimc fucatam refipiiccntiam oftepdant, & cju« reipfacjusales<
-cupiditates mortjficent.
Vcri* 10. Suwmutite vai in toflffeffu Domim% & exteffet vo$*
Deniquc, nc iti exmni* cxercitiis acquiefcant , cxfcortationein ad hu»
militatem inc.uicat , additaprornifiiona de exaltationc gratiofa, in qua
vicloriam adverfus eroncs heftcs.» & infoper, pudiura & gk>rianv
rcportaturi fmi»
SmtmJ^
«foo Epift. Iacobi.
Secundtu pars Capith,
Ver£ II. Ne alii adverfus alios loquiminl>fratres\ qui loquttut
Wntra fratrem^quique damnat fratrem fuum, lcquitur contra Le»
gem% & damnat Legem f quodfi damna^ Legetn , mn es obfcrva*
tor Legis, fed judex*
Specialis hortatio de cohibenda libidine detrahendi fams fratris : Ar-
gumenta dehortationis funt quinque.
Obloquitur^ Argumentum primnm , Qui betnbit famae fratris fui •
judicat eum, & damnat cum : quia talcm cumpionunciatac fi j'udex
cflet ; Ergo non detrahendum hmx fratrum.
f>imnat~\ Arg. 2. Qui detrahit ftatns famae, & judicat fratrem feu
condemnat eum , etiam detrahit iegi , & jud>cat, feu condemnat le-
gem. Ratioeit, Quia lex , temeraria judicia & obloquutiones prohi-
bet & damnat : detraclor vero contii , iplo faflo dum detrah.t al;o-
rumfamae, aftionem lllam probat quafi bonam , & hc contraria legi
loquitur 6c facit , Icgemque nec bonam nec dignam cui obtempere-
tur , pronunctat.
0'ferv4tor~] Arg. 5. Quia qui fratri detrahit , noneft obediens legis
obfervator, iedljgis & violator, & condemnator , ut patetex iupeno-
rifaus : Ergo non dctiahcndum famae fratris.
Vcrf. I2> Vnus eft LegtJIitar qut poteji fervare & perdere\tn
quis es qui judicaA altum^ <*
Arg. 4. PertinetaiunumDEUM Judicis partes exercere, quidefter-
go homuncio, qui partes Judicis Db i non datas invadat.
Solu4 ] Arg. 5 . Deus lclus , ut poteft fervare , fi detraftor refipuerit.
ita & ctiam pcrdere i nilide hoc & aliis peccatis reilpiicendo, Dej ad-
monitionibusobtemperaverit. Non igiturindulgendum huic peccato.
Terti<Lj pars.
Vcrf. 1 3 f^ge nunc qui dicttis , Hodie vcl crdt ibimtu in
illam urbcm^ , & agemus ibi annum unum , & mercabtmur^
& lucrahimur :
Teaia admonitio ad mercatores potiflimum,decorrigendo focordi
Divinse ^rovidenti^ negiedu in negotiis (ufcipiendis. Pcccati hujus ipios
couvincit ex dictis />W^ptopciitis. Argumenta hortat^onis iunt (ex.
Argumentum
x.
m
Caput Quirtum. 701
Argumentum primum, In formula citationisad TribunalDEl conti-
netur, J$i, &C Qujti dicetet, hic profanus & lmpius dclibcrandi mo-
dus,qui De I providcntum nonagnoicit, nec potelt ferre examen De r,
nechominum rc£e judicantium,quafiemm vos Dominicfl.tis vitac ve-
ftrx,& virium veltrarum, & iucccflus laborum vcftrorum, ita loquimini,
non audetis hunc morem coram Deo dcfendere. Ergo propter hujufrao-
di loquendi formuias a vobis ufurpatas, profanitatisrcitenemini.
vcri. 14* gui ignoratis quid tatuxam/tt po/ttro dic^,% qua tft
tnim vtta veftra t VApor tmm tjl qut ad txiguum tcmptis appa-
rety & dtinde evanefcit-*.
Arg. 2. Stolide ftatuitis de futuro, cum ignoremus omnesquiddic
craftino futurum lit : Profanitatis ergo arguendi hic eftis.
Qjud enim'] Arg. 3. Oblivilcimini veitrae mortalitatis, & {jagilita-
tis vu«e veftra?, qu* eft inftar vaporis, qui ad modicum tempus ap-
parct, mox vcnto diiiectus evaneicit; Profanitatis crgo mento hic
arbuendi ettis.
Vcrf. 15. Pro to quoJ dictrt dthuijlit y Si 1>omi/itts voluerit *
& vivamta. facurt.m hoc aut t/lud.
Arg. 4. Non confideratis vobis pendendtim efle a Divina voluntate,
quae rerum omnium ert fons, regula &meniurat In quo Argumento (!•
mulrtmedium pradcritit adverliu hoc rralum , ut fciiicet "kmper non
tantum Dei voluntatem impuantem, iea revelatam (quae, quid, &
quomodo agendum fit nobis praicribit ) icd ctiam voluntatem Dei ar»
canam, gubernaivem, &crficaciteroi,erantem innobi, & per nos,quidf
& quantum, & quandiu vilum cft ipti fcrid agnoicamus : cujus voluntati
nos a^tiones nottias. & carum fucccflum, & vitamipiam noftram iubmit-
tcre dcbemus, in corde fcmper coniidcrantcs ncs line Dei voluntate
cfihcaci nihil pofle : & ut formuhs hujufmodiaflueicamus. ( Si<Deus vol*§-
rit9 Si i/iVdWjrdiquaque ad adionem neccflana fuppeditava t ) Quantum
a<i Db 1 gloriam iatis eit : Nam non injicit Apoitolus religioncm exter-
norum verborum,quafi nunquam has formulas omittcrefai cflct, fcd con-
tinuam Divin* providentiae in corde 3gnitionem requirit , & externam
in verbis profcflionem talcm,quac a profams nos dittinguat.
Veii. 16* t\ut.c auttm g/oriar/uM de arrogantta vtjlra: Omnls
tjujmodt gUriauo* mala ejf.
S s s s Arg. 5
7« Eplft. Iacobi*
Arg. 5;, Admoniti defenditis hunc profanum loquendi modurw, &
quali gloriamini in vana veitra jachntia*perquamftuporem cordisim-
pium ptoditis apcrte.
Veri. 17, Igim uui noverit reflefacerc^,> nec facit , bic pecca-
to tenetur.
Arg. 6. Per occupationem objectionis , Si omnia veftra negotia Divi-
n* piovidentias committenda efle fcitis, & tamen non tantum contra
facitis , fcd ctiam ne fandis quidem loquendi formulis in externo iermo-
nc providentiam Dei agnofcitis, nonne quanto magis officium ve-
ftrum fcitis, tanto graviorem reatum,& pcenam vobis accerfms ?
Caput Quintum.
Vinque hoc capite continentur admonieiones X Pri-
mayad divites dirigitur, de imminente in MosDei ira, ad ver£
7. Mtera admonitia eft pauperum ad patientiam, adwQvl XI.
Tertia admonitio efl omnium^ne temere jurentyad verf. 13.
Quaita ejb ad Affiittes & xqrotoi, ad verf. 1 9. Vltima eft aa\
omnestut errantes in viarn revocent , verf. 19,20.
V f jffiite nunc divites ^ficte , ilulantes fuper miferiis
V eri. I ♦ veflrts fuperventuris.
Admonitio prima ad divites abutentes divitiis fuis, qua excitat eos ai
ieriam conditionis fuas conlidcrationem, iifque luctus & lachrymarum
caufasexponitnovem. Prima, Qufa rmicriae multas vobii imminent,&
brevi lupervenient.
Veri. 2. Divitia veHr<t putrefaft* funt , veftimenta veftra oh*
noxia tineis fa&a funtr'.
Caufa 1. Perdite avari eftis,qui nec divitiarum ufum fruclum ipfi ha-
betis, nec aliis conceditis, fcd malktis corrumpi apud vos divitiasve-
ftras, quam de iis in paupcrum uius quicquam erogare.
Vesiimenta^ Caufa 3. jamincepit Dei vindich quafi leprt depafce»
re veftrum idoluni mammona , ut apparet in putredine , tineis, «rugine,
quz tanquam li&ores a Deo miiTijaminvaieruntinutiles vcilrasopes*
Verf.3,
Caput Quitmim» 703
Verf* 5. Aurum ejr argentum vejlrum trugine vtttatum *$JJ&
arugo eorum tejlabttur adverfus vos , & ixedet carnes vejlrdwe.
lut tgms : the/aurum congejjijlu in ulttmos dtes.
Cauta^. Jamparanturadvtrtiisvostcftes, arrugo, tinex, & putre*
do , qux vobis convincendis & condemnandis , de abuiu divitiarum in
die judicii iurticientT
Exedet~] Caufa 5. Vertendi funt hi teftesin tortores poft Judicium
extremum , quando cremandi cftis in inferno , in quo animse veftr*, in-
felictt , & corpora cmciatibus exedendacrunt , tanquam igne.
Jhe/jurum ~] Caufa 6 Cum puratis vos m Lnedam & potterorum ufus
thelauros congcflilte , irx thciauros congiflittis m ultimum diem>quan-
do revelanda dl De i vindida m omnts injultos.
Verf. 4. Ecce nerces operariorum qui mejjuerunt regiones ve-
flrat , a vobu intercepta , clamat . & c/amom eorum qui mejjue*
runt, in aures Domini Sabaoth introiermf m
Caula 7. Crudtlittr dtfraudaftisoperariosmercedefua, quarumin-
juriarum voxaicendit ad Deum Judicem , qui exercitus Coeli&Terrx
in vindidamparatoshabet, & promeritisvostraclaturuseft.
Verf. *♦ ln deliciis vixiftis (uper terram, & lafcivijlul enu»
trii/Hs corda vefira ut in dit maclationis
Caufa 8. Luxuriofi eftis epulones , voluptatibus fecure indulgentes,
quafi dies finguli eflent dies feftivitatis, ieu madationis , quibus ad con-
vivia maclari folent pecudes.
Verf« 6 C6n(^emrtAMs\ occidiftis jujlum \ non reji(lit vclis.
Caufa 9 Quia injutte & cmdeliter curatis condemnandos in judi-
ciis, Sc occid^ndos innocentes & impotentes, qui vobis reilftere non
potucrunt. Ergojuftas cauias habetis flendi & e;ulandi fuper arrumnis
in vos propediem venturis.
Veri. 7. Tatttntes tgttur eRote }fiatres% ufijue ad Domini ad"
ventum Ecce, agricola expeclat pretiofum fiucium terr*9 pxtjenter
tum expeftans, dum accipiat pluviam maiutinam & ferot/nam^.
^dmonitio 2. ad pios oppetlos, ut patientcr tolerent injurias Di~
vitum improborum. Argumentahortationisfunt ofto. V/fie ad~] Argu-
xnentum prhiuiro • Adventus Domini terminus ent afllidionum ,
S s s s 2 cfcrens
704 Epift. laeobi,
cfferens vindidlam in adverfarios, & confclationem affli&is. Patien-
tes ergo eftote.
Agricola~\ Arg. 2. Agricola moram longam inter fementem & meffemj
inter pluviam matutinam, qu* caditpolt femen jachim , & ierotinam ,
quae cadit iub tempus meiTis, patienter tolerat ipe meilis ieu pretiofi
fructus terr*. Ergo vos decet patienter tobrare moram, ufque m adven-
tum Do m 1 n 1 fub fpe fructus patienti<e, ieu liberatiunis c c eIo ventune.
Vcri. 8 'Tntientes eflote & vost & Jiabtlue corda vojtra, qu*.
niam adventus Hbomini appropinquaf.
Arg. 3- Propinquus eft Domini adventus, ad uniufcujufque foluti-
onem ex hoc tabernaculo : & breve elt tempus ad ultjmum judicium
ficomparetur vtl cum tempore elapfo, vel cum vita aeterna futura,
Obfirmanda ergo vobis funtcorda, & per iidcm itabilicnda, ut patien-
ter moram feratis*
Vcrf. £. Ne tngemiycitt alius adverfus alium , fiatresX ut ne
condemnemini : ecceyjuacx ante Unuam adftatr',
Arg«, 4. permodum hortationis propofitum , Patienter ferendx vo-
bis funt in jurias , ttiam ab iis qui intra Ecclefiam iunt, fine murmura--
tione» alius adverfus alium. Ergo multb magis fercndae iunt patiea-
ter injunae ab impiis Divitibus vobis illat*.
Vtnon J Confirmat hoc argumentum , Quia alioqui metuendurjj , ne
& vos ipli culps alicujus rei condemnemini a Deo Judicc, qui prs.
foribus ftat, paratus ad judic3ndnm, fi vei accuiatone quidera inge-
roiicatis , aiius adverius alium.
V.tX 10. Sumite, fratrts mei , po txem\lari afflitiionis ac pa$
tientia, Propheias. qim Uquutt (unt m nomine Ttomini.
Arg. 5 - Etiam Prophets, De 1 legati ad Ecclefiam, injurias ab impiis
patienter pafli iunt. Ergo & vos patientecdccet pati.
Vcii, 11 Ecce, beatos promntiamm eos qm a^flidionern fuftu
mnt* Toletanttam.Job audijtts, & finem ^Domini vtdt(iis\ nam
valde mfericors efi Dominus ac commiferanl.
Arc;- 6 Patienter ferenres injurias bearos prsdicamus. Ergo & vos
patientes eftote. Job ] Ar^. 7. Sicut Job non tantiun aftlicliones ab
holtibus patienter tulit , fed etiam amicorum injurias iummas, & tanr
dem iaetum exitam ex inaiis invenit, Sic vobis patienter fexentibus in »u-
riai ketus expeclandus eil cxitus.
jiburM 2
Caput Qnintum* 70 j
JSunsUt"] Arg. 8. confirmans fuperius, Dius erga affliftos, potiili-
miiin injule vexatosab hominibus crit valde mifcnco<-s9 & ad dandam
veniain pto iua tmitncordia propenius, proptcrea quod ipioiuin maiis
aiticiatur: Ergo parientei fcrenda: vobis funt Mjuna;.
\ eri. 12» ^ydntc omnia autcm , Jrutres met . nt jurate n<que
ptr cce?um> neque per terram> neque altud ullud }us)urj.ndum\ //#
auti m veftriiw ejl tfty & non> non^ne tn condemnattonem tnddatis.
Admonitio 3. De noo temcre jurando, aquo vitio fpccialiter, 6c
ttnte omnid caverc jubet9 CjUia ipecialiter mdecalogo vetitumdt : & He-
braus vidctur nirois famiiiare fuiilj ; & ne ambagibus fe deluderent t
vetat pcr creaturas jurare , qu^vel inCarlovcl inTcrra funt. Ratio»
nes addit duas.
Sit fcrmo ~] Ratio prima , Quia iufficit vera arlirmatio, & vera negatio
in quotidiaio iermonc : (1 quid fupra lit, nifi vobis cavcatis, peccabitis.
Viium 2 Ratio 2. Quia alioqui ir.ciduis in Dec judicium, & con-
demnationem, (kut in lege comminatur Dbus.
ve f 13. ^ffligitur aliquis inter vos? orct y aquo animo
tfl ahquis ? pfal/ar'.
Admonitio 4. De ratione refte gerendi fe in adverfis & profperis ;
fpecialiter vero in morbo. Hujus quatuor funt membra: I. Deaegns
animo, ob aliquam afflidionem, ut Deum orcnt, hcc eit, utin Dfum
fuam folicitudinemexonerent : 1. Membrum de hilanbus animo , nc ie-
Curitate diffluant, & Dei cblivifcantur , fcd hilaritatern animi corj-
vertant in iaudcs Dei, & granarum actionem , hoc eftj ut fpirituali
aliquo exercitio foveant U&i/pi*», ne l^titia ipforum degeneret ia
carnalcm laiciviam.
Vcrl. 14. Injirmatur quis intit vos? accerrat ytefhyteros b€-
cLfi&% & orent pro eo> un^entes eum oieo in nomwe ^Domini^
Tertium membrum de a?gris corpore , ut anteqnam ad medicos confu*
giant, convertantfe ad Deiim,& M>niftros EccLeiia' advoccnt,quiin ipfis
refipiiccntiam , hdem & coniolationcm cxcitarc & fovcre potennf 1
Demde ut Prcfbyteriorcnt Deum pro ie^roto Tc;tio, ut (i quis inter
Prcibytcros cujufcunque ordinis , donum fanationis habcat, { quod in
Ecclcliatcmponbus Apoitolorum vigcbat , ) nomine & autorra c Do-
mini i e sli Christi, quihocdouum dedit, utaturdono, & rx^n*
pxo diicipulorumCnB isti , a^ui Mare . 6. 13. poteftate a Christo
accc^ti
yo£ Epift. Iacobl.
accepta, unxetunt oleo multos acgrotos , & fanarunt eos) ungatargro»
tumilium, de cujus fanitate reftituenda Spiritus Sandus certiorem
eum reddiderit: Nam certum e(t Prefbyteroi qui dono fanationis prsditi
erant , non unxifle quoflibet aegrotos , ied eos tantum , de quorum fani-
tate reftituenda certiores reddebantur a S p i r i tu Sanfto.
Verf. IJ. tt orattofidei (ervabttlaborantem} erigetque eurn Do-
minus : qubd fipeccata commiferit \remtttentur ei.
Hujus un&ionis & orationis , duplicem cfiVclum fequuturum docet;
I. Si is qui donum ianationis miraculofa?, fpcciali revelatione fidem ha«
bens de iucceflu, oraverit , oratio hsrc a fide hi jufmodi proveniens,
fervabit aegrotum acorporali moibo : Nam Dominus , inquit, reftituet
ei fanitatem, & erigeteum: AUer trTedus, Siipecialia aliqua pecca-
ta argroti morbum attraxerunt, Dsusrogatus abagtoto, & Prefbyteris
ea remiflurus eft
V^rf. 16* Confitemini alii altis cffenfa^ & orate aliipro altis,
ttt (ancrxin?* multum enim v^let depncato jujli efficax*
Quartum membrum admonitionis , de mutuo fe juvandis in confci-
entis vulncribui & oneribus , ut five admoniti a fratribus de peccatis,
five intus oncre pcccati vexati, confiterenta alii aLis peccata,& orarent
aliipro aliis, mutuo alii alios fubievantes & confilio & oratione apud
JD e um , ut fanar cntur. Rationes hu;us membn funt quatuor*
Vt fammini J Ratio prima , Quia fic fanari poterant vulnera confci-
entiae, & erroRS vrtae, cjuibus \anquammorbislaborabant.
McowT\ Ratio 2. Quiaoratio atdens, feuexcitata cxfide & dilecri-
onejulti, icuhominis vere fidclis, multumconducit, ut ipeciaie medi-
um iDEO fancrificatum , ad obtinenda bona quae nobis funt neceflaria.
Vcrf. 17. ELoa homo erat iifdem quibus nos obnoxius , & Pre*
cibws preeatm tS ne pluerei: & non plutt fuper terram annos tres
tjr fex merfes :
ycrf« 18 Et rur/um precatm efi , & Qcelum dedit pluviam^
& terra ptotuht fiu&wn fuunL^.
Ratio 3, conhrma is priorem, Quia Eliae precatio efficax fuit, nonid-
circo quod alicnus fuerit ab infirmitatibus & pailionibus, quibus alii fide-
lcs obnoxii funt, nam etiam ille fuit ^tw««*^, fcd quia ardentcr ex fide,
kcundiim Dej voluntatem fibi revelatam, precatus eft, ut clauderentur
Cceli
Ciput Quinrum. 707
Cali & aperirentur. Ergo (i vos oraveritis alius pro alio ardentcr.valicurs
erunt , inquit , & veftr* prcces.
YvTl( ip. Fratre.^ fi quh inter vos aberrarit averitate, & con.
vcrtcrit eurn quifpiam^^
Verf. 2*. SctMt ettm qui <tvertcrit peccatorcm ab crrore vix
fu4, fervaturuw antmam a morte , & cbteffurum multitudinem
feccatorum-j*
Ratio. 4. Quia fialii alios admonerent, & alii aliis peccata confitc-
rentur, &precibus aliuspro alio apud Deum infifterent, & initrumenta
De 1 fe praeberent, ad cujuipiam crrantis pcccatoris converfionern: tuvn
inftrumenta etjam futuri eflent fervandi animam proximi iui i morte ,
ad quam errans properabat, & fimul inftrurnenta futuri operiendi, 8c
obtegendi multitudinem peccatorum fratris errantis 5 qui nifi refipuiilbt,
i peccata ipfius fuiflent producenda injudicio Dsj, ad condemnationem
6c mortem : quae jam poft admonitionem erranti^ & refipilcentiarn ad^
monitij obteguntur.
EXPOSITIO ANALYTICA
VKIORIS EPISVOLM PETRL
Summarium-j,
Zj^S&^?*^ TiftoU fcopta eft ut Hebr&os per Gcntes dffir-
£v f^^Jv ^ p fos* & a^ ChriHum converfor confirm#rct in fidt Cbrir
fli , eofque exdtaret ad perfevertndum , & progrejfus
faciendum in fide & vitte fanttitate , Jecundnm uni-
ufcujujque vocatimem , ut apparet ex fir.e Eoiflola
, Cap f. verf. 12. ln quem finem Cratiu attis <Deo de
^Jj ipforum converfione, hortatur in gtnere ad fanttam con»
^ef verfationem , <JT charitatem mutuam exercendam. Ca-
pite pnmo, & ptim parte Capitis fecundu iDeinde dejcendit in Jpecie ad
"jfid** fubditvrum erga, MtgftrAtum j iervorum crga <fiominos\ ad ntutua
ojficti
708 Epift. Petru I.
efficU ConJf/gUMf & Fratrum in Chrifl*\ cum inter fi , tint erg* ptrfiadult*
res , reliauo Capite fecundo, & Capite tertio, <& Capite quarto. Ean<*
demcjUf aoctrinam pmfequitur , Capite quinto. freshjteros in Ecclefiap junio~
ret cttatt i & cujujvu ordi»u homines in effiiiu fuu injlruendo.
Caput Primum«
Cjfpittt dua funt fartes% prater inftriptianem Epi/loU. ln prlma pt
modum fratiarum a&ionti de ipforum converfione ad fidem , commcn-
dat veritatem doflrin* Euangelii , fen $rati<£ in aua ftabant , & i *-
celientiam conditionu *d auitn evecti fint per ficlem% ut fic eos in fide con~
jirm<iret> *d ve»( 13, l* ficunda cx cemmemoratione /firitualium beneficio*
rnm in Helrxos fideles coHatorumy deducit hortitionem ad fludinm pietatu h
eentre , & <p<Aew.«Ac/ap in Jfccie*
VEtrus Jpojlolu* Jefu Chifi, advem dtfierfis per Tcn.
Verl. I. tum% GdLttaw, Cappadociam^ Afiam ey bithyniam^ :
Vcif. 2, '"Ltltftuex prtnottone Dei Patris aU fahfiificiMonen
Spirttm per ohcdientiam ejr afptyfionem /anguinu hju Cbrtfit
crutia vohtA & pax multiplicetur.
In irkriptione priroo defcribitur Petrus fcriptor EpiuMa?, ab ofrlci<
Aportolatus.ut Epift^U huc fua conitaTCt autoruas; Dcinde deicri-
buntur Hcbian ad quos (cnbitur , Primo ab externa conditione humi
li, quod pereorini fuerint difperfi per re^iones nomiiatas, non exclufis
rtliquis qui aiibi degtbant. Secundo , ab interno (pir tuaii & exccilenti
flarU* quod nimirum fuerint eieUu pr&co$niti% fanliificati , partuipes obe-
ditnti&y & afierfionis far.guwis Jefu Ckrisli^ Nam tli^i per fa icti. catio-
nem Spiritus ad obedientiam, & afpcrfionero Iesu Chr 1 sti4 e(t eligi
ut per viam (anctificationis perveniamus ad plenam paiticipanonem hu-
clruum obedientiae Christi,& afperfionis ianguin s e;us,(euimputa-
ts robis juftitis Christi, Patri fuo pro nobis obedientis factif
uiqte ad mortcm cruciss Atque ita exceUentLs conditionis hdrltum
l^cbrxorum, icu lUtus noftn lpiritualis»cau(*e ponuntur quatuoi : Pii-
ima ell elccrio Dr.i Patri s.con prthcndens & elccHoncm illam atcrm
n w, qud l eus ab setcrno illos pra alns (cgrcgatos voluit ad ialutem ob-
t.iundaininCwRiSTO : & llium tcmporaitm, quapcr trricucem vocatio*
ncm Deus
Caput Primum. 70*
liemDius a<5lu illos fcgregavit abaliis. Alteracaufaeft Tunotio Dex ,
per quam intelligit acxum Divinae prscdilecTionis,quoin fe itatuit, (eu vo-
luit ex mero iuo bcneplacito omnibus (uis ovibus, Sc illis nominatim, be -
ncraccrc. Cau(a tcrtia eft fantlifiatio tyiritw, per quam intclligiturtJ-
tus progreflus commutationis ipiritualis Itatus noliri a converfionis initio
id perrectam u(que fanctitatem , & gloriam. Quarta caufielt obediettm
ti* Christi , & a/perfio (anguinis ipfius : pcr quas inteliigitur jultiti*
Christi activa & pafiiva (ut nonnulli diftingunt) imb totum opus
Rcdemptionis una cum e/us applicatione ad jultificationem ip(orum 6c
reconciliationem erga Deum: quce cau(ae (alutis illu(trantur,nominando
tres per(onas Divinas, quibus diftin&e qutdem,fed abfque divifione,(eu
icparatione perfonarum, caufae illa? aicribuntur eo ordine, quo per(onarum
diftinctionem, grati3m,virtutem,& opcrandi ordinem policmus facillime
percipcre : N3m Di o Patrt akribitur Prsnotio & Electio, ut fonti rc-
iicitatis noftrae. Christo, Reconciliatio ut Mcdiatori promerenti, <Se
mercanti fclicitatem iilam: &Spiritui Sancto^ut cxequutori ap^licanti
eamnabis. Atqueita juftitiae&talutis noftrae caulac, Scaturigo,Impetra-
tio, & Applicato in lolidum ponuntur in (olo bcneplacito unius Db it ex
gratia mera nos cligentis. Unde fluit erficax vccatio noftri, & vera tm*
dihcatio, ut ceitus fruflus ekctionis: Medium vero lllud unicum quo ele-
ftionis vis & erficacia ad (anctificationem & (alutem noltram derivatur ai
nos,ponitur mediatio Chr isTi,ku ieconciliatio nollri facta in Cji r isto.
ln bcncd dionc feu vo;o fiiintatorio optat incrcmentum, & multiplicatic-
nem eriectorum Divini favorisergaeosinomnibus,quaeip(brum iancti-
ficationem & (alutem complere poilent.
Vvri. 3. Eeneatftui Deu* & Tatcr , ^omini nc/Iri Iefu
Cbriftt^ tjut ex mttta fua mifericQrdiaregcnuit nos w [p<.m zivam>
fer refurreclionem Ie/u (f,krt(lt ex mortuts.
Prima pars Capitis, in qua ut confumet eos mfidc & gratia Christi
in qua ftabant,gratias agit Deo ut Patri lisu Chri sti, pio ipintua-
libusbeneficiis conccfiisin CHRiSTo,illis in hocftatu gratiarcoiiocatis.
Rationes gratiarum acxionis, & (imul hdci confirmationis funt icdecim ,
qu# omnes probant dcbere eos Diobenedicere,& inhdeconhrman.
ftos'] Ratio prima, Deus non minus vos quam reliquos Sandos ,
imo non mious quam iplos etiam ApoftoloSi regeneravit. Brgodcbctis
Dio benedicere* & in fide corroborari.
TlTT Tnter 1
1 io Epift. Pctri. f.
Taier^] Ratio 2. Regeneravit vos utDEus, jfclP.Vfijfc DominTnoft-u
Iesu ChrisTi , id eft , regenerando afcivit vos in tccietatem faederis
Christi, & in focietatem riliationis Chr i sti pcr adoptionern re-
cepit. Ergo dcbetis > dv.
jfr*i$rj R^tio^. Ex muitafuamifericordiarcgeneravit vos, id eft, non
jno.io i?uliis mcritis indu:ru*, kd etiam nuila vcftra indtgnitate3 nullis
niaiis veftris mefitls impeditus.regenerationis beneficium vobis conceflit..
Ergo debetis Deo benedicere,& in fide cortoborari.
ln Ipem ]] Ratio 4 De us ad vitae aeternae fpem certam, vivificam,ope-
ribus vitae lpirituali* le exerentcm regeneravit vos. Ergo, &c.
Fer^ Ratioj. Deus veftra? fpei vivacem certituoinem fundavit fo-
lide in Chr ist 1 reiurrectione ex mortuis, qus eft & cauia & pignus veV
ftras refnrrectionis ex mortuis. Ergo debetis, &c.
Verf. 4. In h^reditatem au& nec perire potef}, nec contaminarir
nec marcefccre, nobis in Qvelis fervatam^X
Ratio 6. Deus regeneravit vos ad vitam arternam, qux gratis vobis,
concedenda eft, ex teftamento Patri s veftri, ut h^reditas nullis veftriV
cieritis parta, & quas non ferrcna, fed cosleftis, incorruptibilis, incori-
tammabiiis, immarceflibilis eft,omnes poflcfliones mundanas,& ipfanv
etiam co.»ditionem vitarqua.ni habuit Adam mnocens,antecellens : ut-
pote quas nulli mtitationi obnoxia eft, & cui nihil ad (ummam perfedio-
nem dceft. Ergo debetis De o benedicere, & in fidc corroborati.
Verf. 5 Slui itrtwe Dei cnjlcdimur per fidem^ adjalutem qu±
parata e/i pateheri tempore ultimo,
Ratio y< Deus regenitos perfeverantia donavit , donumque ftabili*
vit 5 tanquam praefidio armato vos cuftodiens ad falutem, & fidem ve-
ftram fuftinens, rc deficiatis a via iaiutis,idque firmifllmo decreto fuo*.
quo & falutem iftam vobis praeparavit, & certum etiam tempus conftitii-
k ad eam communicandam, nempe diem judicii. £rgo debetis Dio be-
oedicere, & in fide corroberari.
Vtrf. 6 £>ua in re exultatis^trifluia paululum nunc ( [i opm
tfi ) in varits tentationibu» affeGti :
Vcrf. 7. Vt explvratiio fidei veftr* multo pretioflof cxpl >ratr-
Ofl.e mrit quodperit>& tamen $er ignem exploratur3 comperia-
tut vobis
\
Oput Primum; j:i
ttir yobls effc laudi & GlorU & Hovcrl , quum patefiet
IESVS CH R ISTVS.
Ritio 8. Conditio fidci & gratix CHRiSTiin qua (latis, fulida cft
vobis matcria gauctii & exulutionis.
2\unc ft~\ Ratioo. Gratiain qua ftatisvobis miniftrat gaudium,etiam
cum variis atflictionibus agititi, aliquando ad tnltit.am gravamini. ioUda
coniolationis argumenta iuppeditans v,bis ; qualia lunt hac quatuor ;
I. Brevitas aftlidionum : 2. Jntermiilio afflictionum : 3. Er necelii-
tas earum , Nam TriJJitia tffeUi tftu ad exigunm ttmptvs , ntmc fi oportet,
4. Utilit u affliotionum, cpx cil exploratio & purgatio ndci ut purior eva»
dat, tanquam aurum probatum ad laudem, horo em, & gloriain vcftram ,
quibubCHRisTus vos omnes probatje fidei fanctos, inadventu fuo oma-
bit. Ergo dcbetis, &c.
Verl. 8* ^ucm quum rton videritis^diligitist quem quum nunt
non cernatis, ei tamen credentes , exultatis gaudio ejr mjjabili
& gloriofo \
Ratio io. Gratia in qua ftatis fupra fenfum tollit veftros animos, ad
fpiritualem contemplationem, & dilectionem Christi fuaviiTimam :
Ergo. ifl^ttwf 3 Ratio 11. Etiamfi necpriiis videritisCHRisTUM,nec
jam cernatisi fides tamen in qua ftatis , erricit ut exultetis gaudio in-
tffabiii & ghr i ofi, quod fuperat omnem explicationem verborum noltro-
rum, & captum etiam noftriim;& dequoii jamgloriamini^poftea vos>
nunquam pudcbit. Ergo.
Verf. 9 Reportantes merccdem fidei vefir* falutem animarunL^.
Ratio 1 2. conhrmans prtorem, Per fidem in qua (ratis , etiam in hac
vfra percipitfs fiuctum, mercedem, & fincm fidei veftrae, ihchoatam
ic licct reiicitatem animarum vcltrarum , in mediis corporum veftrorum
afflictiombus. Ergo debetii , &c.
Vcrf. io* De yua /alvte inqutfierunt , & quam fcrutati fur»t
7*ropbtt4, qui vcn tirarn in vos gratiam prg lixzruntri
Ratio 13. a Teftimonio prophetarum , Haec gratia rn qua ftatis, A
illa ipfa falusde qua Prophctae omncs olim prophctarunt , noilris his
tempori6u*ventura. Ergodcbetis, &c.
\trU 11« bcrutantes in quem aut cuju(modi tcwporis articmi
lum frimntins illc qui in tpfis erat Spiritm Cbnsli^ declararet
T t t t 2 evencuras
7* * Epift. Pdri, l.
evetmras Chifto perpejjiones , & gtoriam illat confequuturam^
Confirmat cettiruiinem hajos tellioioiiii , ex his quatuor , Primum,.
Quod non ioliim Prophttas praeiixerint dc falute hac ventura , fed etiam
in hancgratiam & lalutem diligentiilime mquifiverint , eamque fcru-
tati fint,ut prsedicerent nob;s : Secunium, Quod ncn iolum lciutati iint
de gratia Euangelii reveianda, fed etiam de articuio temporis, quo
effet vevelanda. Tertium, Quod non pependerint ex incertis conjecturis
inhocicKUtinio, {^d Spiritum Christi , omnium rerum praefci-
um & pi^enuntium, ( qui in ipfis fiiit modo extraordinario praffens)
confulucrint. Quartum, Quia doctrina ialutis Prophetarum tcmporibus
& noltris eadem fuit, & fummatim comprehenditur humiLationc feu
perpeflionibus Christi: & exaltatione feu gloria confequuturi in
cftecris perpeflionuio Chr isti : Ergo dtbetishocnomine Dso benc^
dicere , & in fanfta fide ve/rra corroboiari-
Verf. 12 Quibws patcfafium eft eos non fiki fed nobis ea ad-
miniJlrarerfv.A t.unc annuncfata funt vobts per eos qui vobis pr<tii-
CArunt SnAngehttm ptr emtjjum i Coelo Sptritum janclum , in yu*
cfeftderant angeit introfpicer^.
Ipfum teftimonium proponiturinrefponfione Spnrkns: qux refponfio
cxhibet Rationem 14, a Pr^rogativa Fidelium poft Christum ex-
hibitum fupra fortem Prophetarum, quibus patefaftum eft , Quod eti-
amfi fructuni fidei nobiicnm eflent percepturi, complementum tamen
& finem Prophctiarum fuarum non tflent ipfi vifuri , fed nos qui poft
Christum exhib.tum nati fumus; quibus Prophctix pronunciatae funt in
eum finem , ut conferentespraedicationem cum complcmento , confir-
maremur in fide. Ergo debetis De o benedicere, & in fide corroborari.
Ter eoi ] Ratio 15, Quje Prophetsc prophetabant per praenuncium
Christi Spiritum miphsloquentem, Apoitoli enunciarunt vobis per
emiilum eCceioSp 1 r itum Sancrum. Ergo certi efle poteticis quud
hsc fit vera gratia in qia ftatis, eoque nominc Deo debetis benedicere.
jfngli Ratio 16. Fidei & gratiae in qua ftatiS t3nta- eit pradtantia,
ttt Angeli etiam ipfi cceleites in eam cupiant introipiccrc v partimut in
eam porro jnquiiant, partim ut in ea perfpecta ie magis oblectent ad-
mirantes gloriara D*i in gratia fidehbus data. Ergo in fide corroborari
debetis & D&o benedicere; Hic autem aliudit ad typum duo-um Cheru-
bim,.qui arcse fxderis.uiliftentes,, facies fuas verius operculum liiius con-
vertebant
Caput Primum. 713
tcrtcbant,tanquani introfpiccre defidcrante*. Quo praeter alia fignifi-
caoatur dtgntim eflfe Myfterium Incarnationis Filh Dbi & Redempti-
onis hominum,inquocontemplandocuin admirationc occupari pjtimt
ipii Anjjeli.
Secunda^ pars CipitU,
Verf. 13 ^ua^ropter fuccincli Umbis mcntis veflr<t^ fobrti^ ir&
tegrt (f>tr>\te in e*m qu* ad vos defcrtur gratiam in patefaclione
Jefu Chifii.
Alterapars Capitis , Inquaex coromemoratione Spritualium bene-r
ficrorum , & dcmonfu atione veritatis gratia: in qua ftabant , deducit hor-
tationem ad ftudium pietatis,& ad pergendum m gratiaDEi. Hortationis
membraiunttria: Primum, ut ficut illiquivcl iter ia&uri , vel operis
altquid aggre{I.iri funt, quo expeditiores fint , lumbos (uccingunt 1 Ita
illi fuccingant lumbos mcntis, id clt , rerraenent ac rcftringant mentes
iuas ab omn-i cupiditate , qua impediri polfent , ne expeditc & libere
DEofervirent : Membrum 2. Ut (int fobni, non (oliin caventes in-
temperantiam cibi & potus, fed etiamomnem immoieratum retum de-
lectabilum ufum : Membrum 3. Ut firmiter & conftanter fperent, &
cxpeftent illam gratiam, quar jam revelatur , & porro plene revelabitur
in adventu Chr 1 s t 1 . In qua hortatione totus fidei & (an&itatis curfus
,comprehcndirur. Argnmenta hottationis funt tredecim , qux omnia
ptobant in pictate & fidc do&rinx de gratia pergendu.n effe.
QKjfnopter^ Argumentum primum , Ex connexione hortationis cum
prarcedente docrrina, cxpreila in voce ^apropter. Exconfiderationegra-
tiarinquaftatis& beneficiorum fpiritualium per fidem Christi con-
cefiorum vobis , excitari debetis ad omne ftuiium pietatis. Ergo in pie-
tate & gratia in qua ftatis conftanti profeflione pergendum eft.
^eveUbitur~\ Arg. 1 Gratia jam rnanifeftata , 6c quac tandem plcne
mai ifeftanda eft in appropinquante Chri sti advcntu, vos excirarc
debet adpietatemcolendaiB&DBi graciainretinendani . Ergo, &c
Verf- 14. Vt filii obedlentest qui vos non conformetis prijtinis
aua in i?notantia vejlra viguerum cu&idttatibu&%
Argrf 3. jure adoptionis ut filii obcdienties, pietatis ftudiuw & gra*
tix profeiHonem profeqi.i tenemini. Ergo.
l^pn cerfynretv J Arg 4, Cum filiorum obedientia confiftere non po-
tcit,ut
7x4 Epift. Petrw li
teft , ut priftinis cupi J itatibus, qua: in vobis ante confrerfionem regnabant,
vos conformetis : Ergo pietati & De i gratias ret/nendac oportet ftudere.
Vcii. »J> Scdficut is qui vos vocavit fanftus cft , ipfi queque
fanfti in omni cenverfathne rcddamini.
Vari, 16 Profterea fcriptum eft fantfi eftoie t nxm ego fanclui frm.
Arg, 5. Santfbsvocationi refpondere detetis in omnis gcneris csrn-
verfatione fancra : Pergendum ergo.
Sicut 3 Arg. 6. confirmans fuperius, Similitudinem in fanctitate 111—
tercedere decet intervos, & Dium iancrum qui vos yocavit. Co-ifor-
mitati ergo hu|c ftudendura eft. Hoc argumentura confirmat teftimonio
Scripturae, Levit> 11. 44. M*tb 5. 17.
Vgrfl 17, Itaque fi patrcw cognominatu eum qul citra ferfona-
runt reffeftum judicat ex cu\ufcjue oferc^,^ cum tmorc verfamini
commorationu veftt* temforx^ :
Arg. 7. Deus eft judex ot/erum uniufcujufque , & feverius exigit
fancTitatem ab iis qui appropinquant ad eum , & cognominant lpfuna
Patrem fuum. Ergo in Dbi timorc tranfigendum eft tempus commo*
lationis veftrannhac viti.
\cx(* 18 TJt qui fciatis ves non caducU rebus» argento vel an*
ro}fuiJfe redemftosex vanavcflra convcrjatione 7 cx fatrum tradi*
tiombm accept^u %
Arg. 8 Redemptieftisab omnivana converfatione in legalibus puri-
^cationibus iliis a re fignificata feparatis, & in traditionibus humanis
pofita, quar nullius eft pretti , quamvis Patrum noftrorum exemplo, &
traditione vobis commendetur: Ergo nifi redemptionem frufttaneam
reddere veiletis, pietati ver* ftudendum , & vanac converiationi renun»
ciandum vobis eft.
H^ilempti^ Arg. 9. Per redemptionem eroptitiifcrvi Dei eftis»
ut non ex veftra vel mundi9 vel Diaboli voluntate amplius vivatis ■
ied ex arbitrio redcmptoris : Ergo in fide & obcdientia Christi
yivendum cft,
Vcrf* ip. Sed fretiofo fanguine, utpote agniimmaculati & in*
centamtnatt, nempe £Vi/r7;
Arg. 1.0. SanguismorierjtisCMRisTi filii DEi,per agnum typicum
icpi^feutati , tantae cft prxftantiac, ut pretioiiflima, quaeque in hoc mun-
do longc
Capuc Primum. 715
.'doiongtHypcr^t : -ErgoinGratiaCHRi.ST* ftandum , & fanJutatiftu-
dcndum eft , nili vuletis hoc pretiuui yitipchflerc,
Verf. 20. fraordixatt quidem ame. ja&a mun^i fundamentiU
patefacii vcro ultimtt temporih^ pro/rter vosy ^
Ar^. n . ^uamvis Christus ab seterno prasordinatus fuerit a&
opus redemptionis, non tamen niii ultimis his tcmporibus manifefta-
tus cft, idque praecipue veftri caufa, qui veluti perditxoves Ifraclis eftjs.
£rco vos maxime teneminipcr Sanctitatisftudium Deum glorificare.
Verf. 21. J^ui per cum creditu rD EO , qui excitavit eum a
nsortuis, & gloriam ei dedit^ ut fides ac fpes veftra in Deo ejjef.
Arg. 1 2. Non tantumin bonum veftrum, qui fideles eftis,man.feltatus
eft CHni-STUs,fcd etiam per Christum, ieu Christi meTirum &
operationem, fides ipfa qua creditis inDE^M impetrata, & produexaeft
in vobis. Ergo arquum ett ut Deo in fanctkate vivatis.
Sufcltavit J Deus fufcitando Ch r i stum Redemptorem \ mortuis, &
glonficando cum ea glona quam habcbat apud Delim , sb aeterno, demon-
itravit vobis & toti niundo Christum vcre Vilium DEi,feuverc Db«
um ella Ut fidesveltra qua creditis inCHRisTuM,comperiretur tfle
fides in Oeum ; atque ita foliditas veftrae ridei innotefceret vobis, in ve-
itram majorcm confolationem & gloriam. £rgo vos fideles Hebnsi,qui
polt Christum reiuicitatum vivitis: Tenemmi tantoraagis in tidei
& ianctitatis ftudio, ut DEoplaceatnftuder*.
Verf. 22 i^Ahimahm vefirts purificatts9 aufcultando veritati
per Spiritum, cum charitate / aternay fmulmonis expe.te ex purfr
corde alii alios diiigtie impenfi -
Secunda hortatio frecialior ad charitatem fraternam inter fe colen.
dam, ut ie mutuo dibgant. Hujus hortationis membraiunt tria, Mem-
brum primum,ur impenfe diijgantnon frigide.non rerai(le5quafiparati
cffent, etiam exguamob cauiam, odifle : 2. Ut purocorde diligant,alii
aliorum bono lhidentcs,non privatiscommodistantiim inhiantes. 2, Ut
finc hypocnti ^neUur^i^ iequantur,ailigentes non verbo cY lingua tantum,
kd operc diicctionem oftendentes, finc fuco, fine dolo.
jinimu ]] Argumenta hortationis iunt tria. Arg. 1. Pratfuppunendum
eft quod ju uficati pcr fidem, voto, propofito, & inchoato ftuJio, per
>p iritus baiic^ivirtutem,punricaveritisanimas veftrs ad flnceram fra-
trum
7i£ Eplftt Petri. I.
trum dilc&ionem, in obedientia do&rin* Euangelii. Ergo diligere alu
alios debetis impenfe.
Vcf{. 23. Remti non ex femine corrnptibiti t fed ex incorrupti*
b/li} per jermcnem Dei vivi, & manentis tn <tternum-j.
Arg. 2. Fraternitas hac Fidelium prarftantior eft carnali illa, utJpots
qux non ex naturali generatione, iedexfpiritualiregencrationeorta (it,
quffque dile<fh'onem mutuam firmiorem & pra>ftantiorem requint ; Ergo
alii alios impenfe diligere dcbetis.
$ermonem~\ Arg. 3: confirmans fuperius, Fraternitas haccFidclium t
ficut ocitur ab incorruptibili piincipio, ita nunquam intentura elt. Si-
quidem fertDo Dei qui femen eft regeneranonis noftra?,non eftcorrupti-
bil.s inftar feminis naturalis generationis. Ergo impenie & conilanter ahi
aiios diligere dcbctis.
Verf. 24. Nam omnit cart eft ut gramen^ & omnis gloria h$*
winis utjios gramimsi exarutt gramen* & Jios ejus aecUif*
UTamque partcm comparationis conhrmat teftimonioScripturx , &
primo corruptibilitatem ieminis naturalis probat, ex lfa. 40. 6. qui pro-
nunciat goriamomnis carnt>, 6V per confequens omnem rclationem fra«
ternitatis iti carne fundatain, efle ingenere cortuptibilium.
Vcrf» 25» Sed verbum Domtni manet in aterrmm: hoc autem
tji verkum tUud quod euangelizatum eji vobis.
Qupd femen regenerationis fit incorruptibilc, probat e;ufdem 7f*U
teftiinonio, Quia Verbura Domini manct in «ternum. Hcc autem de
Verbo Euangclii di-frum efle arhrmat, uri res eft, quia prardicatio vctitatis
de (alute per Chr i stum ridelibus concedenda,emcaxcft ad vitam jeter?
.narn fidelibus tribuendam & coniervandam. Ergo cft incortuutibile.
Caput Secundum.
Ervit hottari ad officU pietatit ejr JinUiutis* Hcrtatione,
hoc Cabite kibcntur qnituor.
<pRoinde dtftfita omni malitiA, & cmni
Yeri. 1. ■ dolo ^& \muUuombm& invidtnti^
is ) ejr omnibits obtre£iatt(.nibus%
Hortatio
■
C«put Sccundum- 717
Hortatio prlma eft ad amorem & appetitionem Vcibi Dlvini,quod
nuper commendaverat. Hoitationis membralunt duo : Primum de ca-
vendis & deponcndis naturx corruptx faroiliaribus vitiis, quae delidcri-
um Vcibi Divini poflent vel extinguere,vcl diminuere, qualia cnumerat
quinque, Quorura primum elt malitU> quaquisdataopcra nocet altcii:
2. ©o//«fquo artiriciofc quis proxnnum decipit inipfiusdctrimentuin :
3. dimuUtiaves feu mendacia in facto,cum qinsbcnevolentiam vultu prac
fe fert ,quam i?on habet inanimo: 4. lnvientU^ quibusde aiiorumbo-
nodolemus: 5. OutrettAtiones, quibus proximi fama beditur.
Veif. 2. Vt m,do nati tnftntesy lac tllud frmonisjincerum ex-
f.ttte , ut per tllud adotefcatu X
Hortatioms fccundum mcmbrum % Ut fanam Euangelii doctrinam cu-
pidc unbiba t , ut lac fincerum.
Argumenta hortationis iunt undecim. Argumentum primum , Sicut
lac matcinum cft aptum nutrimentum alendis infantibus naturaliter
genitis: Sic dodlrina Luangelii eftidoneum nutrimentumalendisipiritu-
aliterregenitis* Ergocxpctendum & imbibendumeft.
fer i.ind ] Arg. 2. Sicut per lac mfantes augefcunt, fic per docrrinam
Euangcln, 67 trapliorcm cognitionem Verbi uivini fidcles adolcfcerc
poflunt, id clt, n agis ac magis in vit* novitatc progrcflus faccre. Verbum
crgo L>e 1 vobis v xpetendum eft.
Lac j A/g 3. Verbuin Dei eft quafi lacfpirituale^rationale^fince-
rum , pu.um, & ab omni errore alienum , quod neminem deciperc
potcft, ad palcenduin a.iimam accommodatiiiimum. Ergo Vcrbum Dn
vobis expetenduna cft.
Vcii. 3» Si qurdem gu(l afli* quod lenignu* fit Tiominus.
Arg. 4. Vcrbum De 1 nihil continet putcr bonitatem Dei, cV Ser.
vatous noftn Iesli Christi crga crcdcntes , cujus dulcedinem qui
^uftarunt , non poterint iilud non cxpcure. Ergo fi guftaltis quod
Deus fit bonus, cxpetendum vobis eft De 1 Vcrbum.
Verl. 4. ^yid quem accedentesfqui eft lapa vivut^ ab homini*
btts autdim reprobatu*,apud ^Deum verd ekcJj* ac prettofa.
Arg. $• Imbibentes fanam Euangclii docrnnam, ut lac fincerum, pro-
pius indicsacccditi> ad Christum,& fanctam cum ij-io communioncm
tr&iorcm coniequimini. Ergo Vcrbum Euangehi expetendum vobis &
Vv vv & avidc
718 Epift. Petri. I,
& avide imbibendum eft. Hoc argumentum variis fimilituiimbus iilu,
ftrat, & in iis aiia argumenta hortationis fuperaddit.
Lipis ] Arg. 6. conhrmans fuperiu?» lmbibcntibus vobis lac veritat;*,
& fecundum De i vcrtum accedenubus vobisad C hristum, Chri-
s t.is prxliiturus efi ieipium firmum, & vitale fundamentum ialuti?, fum-
mx Jihmationis& pretii apud Deum, ( qui aliud fundamentum ialutis
non admktit) etiamfi reptobi homines eum contemnant & rejiciant. Erga
expetendum & imbibendum hc vcritatis Euangehcas.
Vcrt". 5» If/i quvque velu i ztvi lapides^ adtficemini dowu
Jpivitualu jacerdotium far.fium , ad ajfircndum f/irituales ho/lia* ,
ACcepax 1)co per lefum Qhnftwn—*
Arg. 7 Accedentes fecundum Euangeiii fermonem,non tantum com-
perturiellisCHR i stum fohdumfundamentum,.(edetiam vosipfi virtute
Christt magis,magifquc fnperadificandieliis Ckri STo,in unumcor-
pus rryfticum, cum reliquis fidelibus , ut fitisfpirituale templum in qua
I^eus nabitet : Ergo hc verbi vobis expetendum eft,
SAcerdotlum~] Arg. 8. Accedentes ad Christum fecundum Evangclit
(ermonem , nonrantiim confecramini & dedicamim Deo, ut ejus Tem-
plum , fed etiam fandum Sacerdotium nancifcimini , ut mehorcs ho-
lfjas quam illa> typicas, fpirituahs obedientise ftuctus icilicet quotidie o£-
feratis, qui cultus Deo phciturus eft , & gratus acceptuique futurus
Deo perCHRisTi interceflionem : Atqueita majoremgloriam confe-
quimini, quam urrbratile templum per fe fpccratum habebat : Lac
ergo f- -rmonis Euangcliiexpetendum vobiseft.
Ve;f 6. guairopter ettam centinetur tn Scriptura ? Ecce pono
in Sicn lapidcm in imo angulo^ eleclum^ prettc/jum ; cui aui credit,
hcn pMdefitf.
Haec argumenta confirmat teltimoniis Scriptur^ varils , eaque tcfli»
rnonia in u'um prarfentem accommodat > ad acuendum itudium Hebrae-
crum erga do&rinain EuangeLi. Pnmum tettimomum , Jfa. 28 16,
proban^argumenTim fextum perpartes; 1. Quodicilicet Christus
podtusfit a Deo infundamentum Ecdefias . inlapidem an^ularem, qui
Sc aedificium conrineat &• ornet , qni honoris& prasttantias ht plenns,
ciedus, & pretiofus in asftimatione Dei , & qui primo in Sione feu
Eccleda Jud.torum manifeitandus eiiet, ut e Zion exirct Lex 6c Ver-
bum DDinmi ex Hierufaleuu Et quod credeiitibus fe praHtttn-us fit
fciidua*
&lidum fundamcntum $ probat cx eo qucd crdentej in illum non
. f udefient.
Verl. 7. F^/ /^//tfr efl honori qui creditt*\ immorigcrU %ter$
Ufit cpuem reprokaverunt adtpcantcs > hic ficim e/i caput an^uls %
& lapit <~jfnotiiult% <fr pctra t-ffcnfi nis \
Vorl. S. Nonjv /// qui nffiniufli ad ferwonem^ immorigcri3
*d auod ctiam cortditi fueruriC.
Confirmat pouVemummembrumfcxti argumenti, quod fcilicet non
debcant moven pcr fcandalum pofitum at? lmpiis, qui Chri stum reje-
ccrunt ; partim, quia iatis eftquod fidtULus Christus fit pretiofus ;
partim, quia mcreduli nonpollunt houbrem Christo a Patre datuivi
aufcrre , Jn eam rem citat leciwdum teliimonium Scripturae, ex ffsU
liS. verf. 22. Unde probaf ur ; 1. Oportuifle CHRisTUMrcjici ab iis,
qui regimen in Ecelcfia obtincbant. Secundo inanes fore iplorum co-
natus. Tertio futurum, ut quinon credcrcnt in Christjm , fcuquiim-
pingerent ad hunc lapidem , ruerent & perirent. Et hic citat tertium
Tcitimonium icnptur*3 ex Jfa. 8. 14« Quarto nuiios efle qui repuclia-
turi funt Christum prster reprobos , quos Dsu$ deltinavit, per &
propter fuam ipforum obltinatam incrcdulitatcm ad exitium meritum
perventuros. Et hic continetuc Argumentum 8. hortationis ad ftudium
o^&rin# Euangelicae j &ad fugcndumiac veiitatisde Christo: Quia
incredulitaso^impaCtioin fermonem vctitatis de Christo , mdiciuui
d\ rcproborum& perditorum homhiym, icu ad perdiuonem dcitinato»
rum. Ergo nifi rejccHtii haben vcUetis,Sermonem Euangelii expetitc.
Vtif. ff4 Vos auttm eenus tU&um^ regale jacedotium* gcns
Janfla> pofiilw quem iibi Deus ut projrium vstiuicat .- ut itrtu-
tes frtdtceiss tllws qui vos vocavii i tentbru in admirahi/em
(vam lucerru,.
Arg, 9. Honor Gentis Hebr&orum , quem Patribus veftris c*>nceiTt
Deu$ , £W. 19. & alibi, coniervatur in vobis fideiibus Hcbrseis, qui
creditismCKRisTUM : Ergojenerr.ini dociri.nam fidei Chnitians ftu-
dioie appetere & imbibere, Vocantur autem re^ile Sacerd^tinm, quia funt
&rcgnj Christx & Sacerdoth pamcipes, itr.o pcr Christum Sa-
Cfrdotcs., & rcgcs conftituti, Vocantur, G(mselectum> c;uia Deus cos pffe
aius populis iibi aooptaverat. GemfncU^ quia eos libi uicavciat D*us i;i
Vvvv 2 vit*
720 Epift. Petri. I.
vit* puritatem. Topultu in acquifitionem, quia Deux cos redement, &
(ibi intheiaurum & haereditatem afciverat.
Vocavit j Atg. 10. Deus ve> vocavit ex tenebris peccati, miferia^ ic
ircreduiitatis ad cognitionem veritatis Euangclicae , & pamcipatioiiem
iuminis gloriofae iftius vcntatis , ut De i iapicntia, bonitas , juftitia, rc-
liquaeque lpfms virtutes,in vobis , ut ki imagine, fplenderent. Ergo
decet vos Euangcl cae doctrjn*: iacexpetere, & avide imbibere , ut id
valeatis praeftarc.
Ver'* lo Jjhtt quondam eratis non populm , mnc eftts populm
1) E / : <fui non tuh/equuti mifericordiam , nunc eftis mifcricordi «
am confequuti.
Arg. ii. confirmans fuperius , Repudiatcc Gentis Hebra*« recolleclio,
& reconciliatio prardifta per Ho/eam, Cap* 2. verf. 23. impicricaepit m
vobis Hebraeis fideiibus , & illa quidernex meraDsi in vosgratia. Ergo
hortationi prasdnfrx tenemini Itudiofe obedire.
Veri. Ii 'Dilecli, precor ut tanquam advcn* ac peregtini , *k*
Bineatiii carnu cuptditatihm% qn& militant adverfa animams.
Secunda hortatio ad fanclitatem bimembris eft: Memb. 1. Ut abftine-
ant ab omnibus carnis fcu corruptac naturae cupiditatibus, (ive io mente ,
five io corpore fe exerant ; Memb. 2. Ut honefte , id eft, fan&e , inno-
center & jufte fe gerant coram hominibus.
Itjgjmlm'] Rationcshortationisfuntquinqae, quae probant a carnaii-
buscupiditatibusabftinendum illisefle: Ratio prima , Advenae feu in-
quilini eftis, non tantum quod a Patria etuletis, fcd etiam quia filiiDBi
ubicunque cerrarum agant mundi funt hoipites ; Ergo vobis ablhnendum
a carnalibus cupiditatibuSi
Militant'^ Ratio 2 Non poteftis carnis cupiditatibus morem gere-
re, ni(i in vcftram perniciem , (iquidein vctens hominis corrupti affe-
ctus faiuti ittemae adverfantuv & advcriiis animae ialutem militant. Er-
go ab iis vobis abftinendum elt.
Veri. 12* Et converfatienem veflram habeatu honeflam inter
§entesyut pro eo quod lo juunt*r adverfus <vosy velut maltficos , ex
bcnu operihus qua? ff>jclarrnP^!ort/icent Deum in die vifitationis
Ratio^. Nih obtempersveritis ho tatoni, infideiibus Euangciii ho-
ftibus, qui captabant occafiones vobis obioquendi, ut facinorofis, auiam
dacuri eltis. Ergo hortationi obtemperandum eft. .
Capac Secuncfum. 71X
%onu ofmbiu ^ Ratio 4. Non fatis eft ut veftra innocentia anfairt
fuaiedicendi holtibus pr.tripjaris ; kd ctiam bonis operibus convincen-
d/a vobis iunt adveriurii>& obturanda eorum ora 9 ne poilint obioqui
cura vcllent maxime. Obtemperandum ergo huic hortationi»
Glorificent~\ Ratio^. ldoneum & accomodatum hoc medium eiit ad
convertionem inridtiium, & ad gloriam per eos Dbo dandam, quo
tcmpore Deo viiinn fueritex gratia ipios vifitare,& ad hdemCnRi-
sti wcrmovere. fcrgo hortationi obtemperaniumett.
Vcrf. 13. Proinde (ubjeftt eHcte cuivis human* ordinationi pro*
pfer Domtnttmz five regi ut qui fuperemivcat-' :
Tertia hortatio, fpeciaiitcr dedu&aex fuperiori, ad obedicntiamer-
ga Magiftratum, Quem vocat ordinationem humtnam.quia licet omnis
poteftas in generc iit ordinatio Dt 1 , tingularis tamen moius guber-
nattonis potius per MonaiChiam quam ullam aliam rationem, aut Ari-
ftocratiam, aut Democratiam, aut aliquam ex his miltam ratiouem ,
non eft a Deo dctcrminatus,(ed unicuiqae reipublic* rchnquitur de-
terminandus,quicum dcterminatur, vocatur ordinatio humana,qa* ra«
ta habetur a Dio, quati ipfius ordinatio. Etiamti cnim in ttcietiatti-
cis & ipiritualibus , Christus iolus dominiuw & poteftatem domi-
nicam Fabeat, cV fibi retincat: nec dominium ullum, ied meiuro Minifte»
riumfibi (ubordmatum in ipirituah regno patiatur. in civdibus tamen
dominiumiuboriinatum conltituit, & homines vocavit2)^j, iicet non
abfoiute Quaecunque ergo fuent gubcrnandi forina , jn quam con-
ienfcrit regnum, five reipublica, jubct hic Apottoiu* Hebraeos fidclei
iubditos ie pracbere^ & rc^i ut iupereroinenti » & praefidibus, qui ab
ipio mittuntur.
'iropttr <iomhum~] Rationes hortationis funt quinque : /. Dominus
hanc fubjcdionem requirir, nempc quateniis non adverliis Dominuna
jrarcipiuntquicquam : nam propter <e , noncontraie potcltatem impe»
tandi dedit hominibus Deus ; Subjccli crgo eitote.
Verf. 14 Sive pr*(idtbw ut qvi per eum mhtantur^tumad
uhionem maleficoruu^ um ad Uudcn reiie a e tium^ ;
Tumad~] Ratio 2. Finis oriinationis eft ai repnmcnJos malos» &
bonos confervandos (eu foyendos ; Ergo hujus ftnis gratia & intuitu
iubjecti tfle debeuj*
Verf, 15*
pi Epift. Pctri» I#
VerH f J. &&Mim ita efl valttntst 1>ei, ut hene tgndt) eapim
tlt* frtmtis amentium fomtnum ignorantianu» i
llatio$, Dsus vult per fubjecHonem Hdelium Magiftratibus prscfti-
tam , quafi capiftro fratnare ora brutorum hominum , qui fine ratione
infaniunt adverlus Ds* populum, quafi Magiftratibus adveriarium.
Ergo fubjcfti eftote.
Ycrf. xtfr Zt IUeri$ ac non vtlnti mafitte idmen habentee
veritatem9fid u\ \ fervi ^ei.
Ratio 4. percccopationemcbje&ionis, DEusnonpcrtmttitutqui&
quam libertatem ChritHanamprartendatfuacmalitue, feu rebellionUuae,
quafi libertas Chriftiana eximeret quen<juam l (ubjeftionis civilis ofticio*
ftd mandat, ut liberi ipeccato liberc ierviatis juftitis Dai promo-
vend»f cujus Minifter eft mad/lratus. Ergo Magiftratibus lubjici, &
poiiticucn ordincm obfcrvare debetk.
\exl. 17. Omnes hmrate ijrauwitatem diligite9 leum ti<
mctti Eegim fonwatc^,
Ratio J>« Conjun&a iunt quatuor harc officia Chriftianorum : j. Ne-
ir.inem defpicere , fed omnium rationem habere iecundiim ftationem in
qua eos locavit D e u • ; 2. £os qui funt de familia fidei intime d*lige«
fc; 3# Deum timerei & 4. Magifttatui debitum honorem &cbedU
cmiam praftare > ita ut qui poftremum ex his officium non prarfti-
cerit 1 nec reliqua fincere prseftare ccnfendus iit ; Ergo fabjerti
cftote Magiftratui.
V.rf. i8. Pamuii, fnhditi eflete eum mnt timore dominis%
wnfilm hnis cr (juit9/edetiam prnvis.
Quarta hortatio ad fervos Chriftianos , Ut fuis Herfe non tantum
taquioubus & humams* fed etiam afperis & iniquis, cumomni reve»
rcntia pareanf*
Verf* J£. #M eriim gratum efr* %fquls frtpter m[cientiam
Dei (hffert mclefiidi tnjuHi affiiQ-ye^
Argumenta hortationisfimt duodecim, quaiprobant fervis tolerandas
^ffe bi/ofHta a Domims futs illatas.
Argumentum primura, Hac eft gratiafeu gloriofum opus fpecialis
gratiae Dn, fupranatur* vires in homine operantis, i\ quis eo con*
iiiio ut Dio placeat, patienter toleret injurias fibifaftas. Er go iervis
okrand* iunt injuri* i Dominis. Ve f 2
fol
Cipjt Sccun.Jiun. 72 j
Vjrf. 20 ^ue fW* r7 /j^ /s axum pescsntei cohphii c.tdimi-
ni tolcraiis t JeJ fi ctuum tsne/acjtis j tam:n aJjUcli toUratis , )b<r
//7 gratum apui Dluitl*,.
Arg. 2. conrirmans fupcrius i contrariq , Qujt nulli eft gioria , fcd
opuscommune matefafroribus verbera pati ob raalcfafta : in/urias verd
patioboenefa.Ta , eft glori )fu n opu$ gratix , Dbo acceptum & appro-
batun. Ergofecvistolenndjsiij.it, tfv.
Verf. 21. Afaw <**/ /w vocati eHit, quonUm & Chrifiiu fajfis
ejl pro vohis , relii[u:ns votis exsmpUr > ttt infejucremini
vefligia ipfius :
Arg. 2. Vocatieftis adcrucem gcftaniam , & injurias propter Dn
gloriam ferendas, Ergo tolcrate &c Chriftm J Arg. 4. Christus
paiVas eft pro nobis ab hoftibus fuis multo graviora mala. Ergo tcnemini
vos pro Db 1 gloria injunas a Djininis veftris illat3s patienter ferra.
a\ftitif»en/ ] Arg, 5. Chri stus in paflionibus fuis reliquit nobisex-
empUr patiendi injuriasJ& vult o.ianes fidele? fibi conformcs cflfei & fuum
exemplum imitari. Ergo vobij tolerand* funt injuriae a Dominis ve-
ftris illat*.
Vcrl. 22. J$toi peccatum non fccerar-* , mc invsntm eft dolus
in ore iofius.
Arg 6, confirmans fuperiu? * InCHRisTo nullu*nomninopeccatura
fuit j Vos vero fervi etiamfi alieni a cuipa litis in eo , ob quod affligimini
d Dominis , non tamenalieni eftis ab omni peccato, ab omni dolo in
labiis vcftris. Ideoque tenemini eo patientjus ferrc injuru* vobis ab
hominibus iliatas.
Vcrf. 23 ^ni convitiis fficlui, nonvicijjin convitiat.iturz
quum malis ajficeretur7 nors minahaiur l fed committetat vindidam
ei qut }u(ic ^uJicar-*
Arg.7. Christus abomnitalioneabftinuit, necconvicia nec mi-
nasconviciantibus, & vim ipfi inferentibus regerebat. Ergo vobis fer-
vos rraenandifunt animi ireftri,ne malum pro malo rependcre appetatisf
&toLcrarH«in>jrijr a Domimis.
Committebat^ Arg. 8. M exemplo Christi patienter ferentes fnju*
ria> cauUrn vetram juto Juiicico.nmiferit.s, habituri eftisDBUM. vm»
«licem injuriarum.vobisilhtarivii- Tolerate ergo.
,Verf, 24.
7:4 Epift» Petrit I.
Verf. 24* £ui pcecatcu noflra pertulit iu eitper^j fue fupet
Ugnum ut peccatis mortui , jujlitta viveremus , *•*/#; vibtcibm
fanati ejtss.
CumCwRiSTus &reatum& pjenas peccatorum noftrorum, in Crucc
pendensi iiutinuerit realiterin corpore fuo, & (uftulerit, non eft vobis fu-
lpicandum, quod Db us, dum per rnanus dominorum injuftorum vos affii-
git,vindictam de veftris praeteritis peccatis, ut iratus Judcx cxigat. Ergo
3e expiatione peccatorum veftrorum certiorati f dcbetis aequiori animo
afTlidtionum exercitia perferre.
Vt fecutm J Arg 1 o. Eo rine Chri s tus abftulit peccatorum noftro-
rum reatum & poenas,ut mortificatio peccati in nobis, & vera juftitia
pcr lpllus mortem pa;ta, promoveatur omnibus modis,& pcr conie-
quens ut temperantes vobis a vindicta, ftudcatis patientix: Ergo to-
lerandrr vobis injuriac, &c
Cujus'] Arg. 11. In plagis, verberibus, &vulneribus>CHRiSTi para-
ta cft confolatio & ianitas, adveifus omnem animi aegritudmem (piritua-
iem, & omnes plagas, (euvulnera corporis, quar vd inHixerunt,vd infli-
cturi (unt vobis iems fidclibus m jufoi veftri Domini j quod verbis IJkue,
Cipit 53. conrirmat : Ergo tokraneLe panenter vobis limt injunx a
Dominis*
vcrf. 25. Nam eratis velut cves errantes , (ed cenverfs nunc
ejlis ad paflorem & curatorem animarum vejlraruvL^*
Arg. 12. Alia nnnc vitx ratio vobis ineunda eft ab ea, quam olim te.1
nebatis. Nam oiim in ignorantia & peccatis, ut pecudes errabatis in ve*
ftram ipforura perniciem, nunc recoile<fti ad Epifcopum & Pallorem
animarum veftrarum Ibsum Christum, debetis Duccmveftrum fequi,
& vos, veftraque omnia, animalque imprimis, ipfiuscommirtere curse&
cuftodi* : Ergo paticnter vobis fervis, tolerandas funt a Dominis vc-
ftris iujuris.
Caput
(!*<>)
Cap
ut
Tcrtium.
Vcrf. I
jfpitts dtt<t fnnt ftrtcs: frimi de Vxoris & Mariti rffi»
ciu\ Au\ta de commHhibm virtutibM ytu ad omnu gene-
m komir.cs Jpcttaut,
^lmiliter ttxo*es [uhjccta fint [uis vi-
ris ut etiam? ji cjutnon obed/unt ser-
mont^ per nxorum converfationcm ab/quc (ermone lncrifiant~ :
Prima par? Capitis, In qua primiim prarcepta dat Uxoribus de offici-
is fuis erga Mantos fuos, lrcet inhdeles. Primum Prarceptum . Ut
(ubjiciantur fuis viris, & obediant iis, non vero refragentur , imperi*
mn dctreclantes.
Similittr ] Rationes prarcepti funt tre$ : Ratio prima, Quia fimiliter
cx Legis obligationc , tenentur. Uxores ad (ubjeftionem erga mari-
tos prac,;anda»n, licut tenentur fervi ad Dominis iuis fe fubjiciendum ,
licet nonad tundein g adum fubjechonis , fcu adeadcm otticia in (ub-
jeetione. l't ctium ] Ratio 1 Quia intidcles mariti ex (ancta conver-
(atione uxorum hdclium pra^arari potermt ad iermonero fidei audien-
dun>,& ad arrpkxandam Christ i ridem luciifieri eatenib,ut antequam
audiant Ue 1 Vjrbum, dihganc ip(uin propter ipfius erYecla, quat in uxo«
ribus fuu obfervant.
Vjii. 2, Z'bi Jpeclannt cum reverentia onjun&am caflam coiC
vcr'aionem ve(Ir«prL^.
Ratio 3. confirmans priorem, Quja pura & cafra converfatio fideli*
um uxorum, inrideles mantos permovere potcrat, ad confidaationem
exallentrae Chriltianiimi, pcr qucm ad puntatem & timorem difcijuli
ipfius inftituuntur.
Vcrf. 3« ^uarum ornatus non (tt externus ille in nodis cap>Uo-
rum, & cinunpoftto auro, vel pallio^um jmtclut
Prarceptum 2. De uxcrum cultu feu ornatu,nc dnt nimfs curioras in e>-
terno cor^oris ornatu nimiura ribi indulgcntes, in nimiae tlega.^tiae &
iuperfhu iplendoris arTeCtauone.
X x x x
Vcri.4.
7%6 Epift» Pctru l,
Vvrf. 4» Sed occuLus ille cord.s hovo fitUS in incorrufione U*
nis ac quieti Spiritw^ qui tjl cvram Deo pretiofits
Piaeceptum 3. ex atititheli propolitum , Ut orncnt inttriorem homi-
nem , id eit , animam ijam jam renovaii cceptam , ornmi vututurn,
nominatim maniaeti & quieti ipintus , c^ui eiriciat, ut modehe ie ge-
rant in omnijus-
Q«left~\ Rationcs pr^ecepti funt qulnquc : Ratioprima, Quia hic
ornatus ctt incorruptibil.s, rdpecTu aninnx immortalis, 6V rcfpeclu
virtutis non periturx. In conj]>ectu~\ Ratio 2» Quia ornatus hic ell
pretbfus in conipeclu Dn , gratus , acceptuique m oculis ejus, cu-
jus ranonem decet fceminas habcre, potius quam cculorum vanoru^i ho-
minum infpe&ai,tium.
Verf. 5 JP* +nm otlm ey fafiftxilU muUeres f^eran:e, in Deo$
i>) nabant ((fe /ub\ecld /uis virtt.
Ratio 3. Ab exemplo fancTamm mulierum in veteri Teftamento, quae
laudem habent in Scriptura, non cx ornatu corporis externo, fcd ex tids
in Deum,& fubjecTionc praeftita maritis (uis.
Veif. 6. Sicut Sura obedtvtt <^Abrahje , domixum eum vocdnsl
cujus fi.cle eflis fiii* dun bene /Acitts , etiam quum non terremini
ullo pavcrr^j*
Ratio 4. Ab exemplo Sara? , qux Abrahamo manfuete obcdi-
vit, & dominum (uum agnovit cum, etiam dc co loquens.
Cujus 3 Ratio 5. Quia fi pictatcm & modeltiam Saras moribus fuis ex-
primerent, neque ullo mctu mundano fe aftudio pictatis abduci pate-
rentur, fanclsr hujus mstrons fiiias fc tflc dedararent.
Vcrf. 7- Viri fimilitery una vcrfentur ut (cicntesdecet^ vafi r*m
liebri ut in/irmiori tribuentes honoremy ut^ote tfuum una ettam bf.
redes fitis grati* viu, ne tn'errumpantur preces vt&r&.
Exaltera parte praecipit viris, ut cohabitcnt cum uxoribus fuis, id eft,
humaniter eas alant, & fovcant fecundiim notkiam,id cft, ut (apientes
decrt, prudenter uxores fuas regant.
Similiter ] Rationes praecepti (unt quatuor : Ra-io prima, Quia^mi-
titer ex obliganone Legis Div nce tenentur viri erga uxores mutua of-
ficia prarfbre,non minus quam uxores erga viros.
Jhjjmiori Q Ratio a< Quia prudentia recjuirit ut fexus fceminei tan-
quauj
C.iput Tcrrium. 727
quam fragilioris tanto ma/orratiohabcatur, quantofamiia infirmiorcft,
cx iulpicari alioqui potelt ie dcfpici a viro. Httredes^ Katio 3. t^uu
Uxorcsnon ranrum participes iunt honoris& bonorum tcncnorum^qux
ad mantos iuos ipectant, ied etiam cohjeredcs lunt cum fuis mantis ftcie-
libus,gratije ialutaris. .T\V ] Katio 4. Quia alioqui onturx c flfent rixa:
& /ur^ia , quibus preces, & domeitit* & iecrctae, cuui ci^ariti tuin
uxoris , mterrumpi poflent , vel turbaii.
Secundcu pars*
VcrP 8. Dcnique cmnes cftote concordcs , mutu$ moleRiarum
ftnfu affccli -fratei na p> tdttt charitaie, wtfertcordes, co» c> \
Sccunda pars Capitis, I n qu a hortarur ad ftudium fan&itacis, licet cum
Cruce ionjuniium^ku ad communia iarxfritatis otficia, & virtutcs quae ad
cujulvisgenerishomincs ipectant, quales enumeratiex* Quarum prima
elt Comordia, tinc qua omms vita perpetuis turbis ac rixis inquictatur. Se-
cundaeft Sjfr.patbid, quas facit ut proximoium & moieltiis& bonis, (icut
dccet arriciamur, dolentescum dolentibus, & gaudcntcs cumgauden-
tibus. Tertia eft Fratema Chnritai, qua Chriftianos utpote fratrcs in iio-
iiiNO arde comple&imur. CJuarta eft Aiifeticordia> qua egcnis 6c pere-
grinis (ive cxuLbui iuccurrimus. Quinra eft Comitat , qua affobiks 6c
humanos nos prazitam us erga alios , ad bonum publicum , & aLorum
acdificauonem.
Vci 1 o Non reddentcs mAlum pro malo^ aut convitium pro con-
litio.Jtd contra^ bcnedtctr>tes\ ut qut f.iutis vos ad hoc vicatos
tjjey ut bened tliuMs hxreclitAtem peJJiJeatis.
Scxtaeft TatfcntUi qua injunas abains acceptas3 five faclo, (ive ver-
bo xquo animo toleramus , imo qua pro malcficiis bcncfcia repenuim cs.
Agumenta hortationisad Itudium haruin virrutum potiflimum paticn-
tiae. iunt irpttmdtcim , Qua; oirnia pfdbanf his virtutibusitudenduin
efk , ctiamli tolciandac proptcrea eiknt srTlictiones.
Vt <[ui ] Argumentum primum , Qu>a ad hanc conditionem a De o
furrus vocati, ut conltanter bcne agendo, ac maia forntcr pcrfcttndo
viram xtcrnam, vclut haereditario jure couccflim adeamus. Ergo Uu-
dcndum his vi.tuuDus, cV nommatimpatientiac.
Xxxx 2 Vcrf.
20.
72 S Epift. Petri. I.
Verf io> Itaque qut vult vtitam diligere, & videre dies httts^
(oerceat linguam fuam a rnalo, & labu fua, ne loquantur dotum,
Vcrf> 1 1. "Declinet a malo} & factat bonum ; qutrat pacem^ &
perfcquatur ea>n-><
Verf. 12. Nam oculiDomini funt interri tn /ujto/, & aures ejus
in deprecationem eorum : vultus verb "Domini adverfum eos qui
faciunt mala^.
Arg. 2. A teftimonio Scriptune,ex Pfal. 34. verf. 13,13, 14,15, \6.
Ubi docetur viam proxima^ ad hlicitatem efle , ut Dei rihi (tudeant
bonis operibus,& tempcrent fibi ab impatientia & ommmaleticiojum
gencre : utque cx altera parte Ipe benedichoms divinae, exaltera vero
xmtu divihs irae , hinc atquc hinc fepti pergaut in curfu ianditatis.
Ergo his virtutibus & pra?cipue patientise ftudcndum eft.
Verf i$. Et quis eji c^ut affiigat vos , ft bomtaiis amulato*
res fueritis i
Arg. 3. Quia hxc ratio optima eft, qua ftudiofi harum virtutum
liberentur ab incommodis multis, quorum infcrendorum occafionem
caprant impii ; adeo ut monflro fimils lit , cjm innocentes , & omnis
bonitatis fludiofos Udcre veht, Ergo lludendum his virtutibus & no-
minatim patientiae.
Veri. 14 Sed ejr fi quiJ perpetiamini propier ju/litiam, ieati
tamen eftis« C^lerum timorem eorum ne ttmete? neque turbamini.
Arg. 4*. Quia fi dum his virtutibus ftudetis , juftitiae caufa ma-
la patiamini, beati tamen maniuri eitis coram Deo, utcunque fon
veltramifera videiipoteritinmundo. Ergo his virtutibus itudendum efti
\ erK 15. Sed Domtnum Deum /a„ffificate in wdibus vejfris:
Eftote autem femper parati ad nffondenuum cmlibet pettnti rati
e#em efus Jpeii qu£ in vobis ejf cum lemtite & revere-ata^X
Arg. 5. Non deb^tis vos Chriftiani a fiudio harum virtutun dcter-
reri tmpiorum minis- & terrore,imb ne velanimo quidem fcurbari, ted'
contra, debetis D-eum in corde vettro fanctthcare j hoc ett,DEi tcrro-
rem & benevoientiam, De 1 mandata, minas, promiiliones » potenti-
am, auxilium , coniolationes, liberationes & exitus , q.os iile dare &
potclt& pr# labit, tanti ^jftjm »rerut rlocci taciatio>; & dtlpiciatis quic-
^jid hoauncs fitcere cocCia vot ^otcrinu
Tarati^
Caput Ttrtium. 71*
Qtrtti] Arg. 6. Tanto abeft ut a ftudio virtuttim deterreri oYbeatis
metu hoaiinum, ut contra prae fiducia in Dei bonitate & omnipo-
tenth parati debcatis.cfle ad ian:titicandum Deum in apcrta confeilio-
one fidei Qmftianx , nihit erubcicentcs verbum Dei, pro rationc &c
fundimento fidei veftrag profcrre, qnoticlcunque pctitur ratio fidci a
vobis, ita, ut ad Dei gljriam, icu ian;hricationem noounis ipfius ten-
dere pollit relponiloi quae exigitur. Interim jubet hanc confeilionem
edi cu n maniuetudine erga ho nines, & timore , ieu revcrcntia erga
Deum , ne noftris aftectibus ullo modocontaminctur Oe [ ventas.
Vcrf. 16 Co/jjcientl.im bo.?am ha^entes: ut proco quod loquun.
lur adverjUm vos ^tanquxm ma/eficosy pudejiant qui incejjunt ve.
Jlram bonam in (Jhriflo convcrjitionem^,
Arg. 7. Confcientiam bonam exftudio harum virtutum habituri eftis,
quas in omni conditione potent vobisbonum teltimonium intus praebere.
Ergo his virtutibus ftudcndum.
Pudefiwt~] Arg» 8 Per ftudium harum virtutum obturaturi eftis ora
hoftium Euangclii, qui veftrs fam# inlidiantur , vobiique tanquam ma-
leficis obloquuntu^.
\ er(. 17 CMeliiu enim eft at benl agenU'sy fi ita vclit *Dei
vo!u»ta4y malii ajfiiiavini, quam wa/e agentest
Arg. 9 Qu>akngc praeftat ut ftuientes his virtutibus ob benefacra
aftligamini, (nta ferat Dei volunras , quam ob malcfacta : lllic enim
eft gratia & laus*, hic vero judicium & dcdecus. Ergo his virtutibus
ftudendum.
Veii. 18. Nam & QhrifitM femel pro p:ccat;s pafjw fult^ \ufim
pro twufiis : ut nos ad l^eum adduccret , mortificatus quidim cak-
ne} vivificatm auttm Spiritu :
Arg. i-o. Christus femel pro peccatis expiandis palTus eft. Er-
go vos fidcles exempti a pcena peccatorum , tenemini , fi Deus ita
vult > pa^i moleftias ob ftudium harum virtutum.
Jufim] Arg 11. Christus paflus cft prorius juftus , & inno-
cens pro nobis injuftis. Ergo nos fidclcs, qui non prorfuS inroccntes
fumus tenemur obftudium ju'Htiae non renucre patiqua? DeusvuU.
Vtnoi^ Arg. 12. Christus juftus paflaseft, ut juftificatbs n^s,
& patientes mala , (ibi coformarct, & ad Deum adduceret, Ergo in ftu-
dio virtutum& paticntia aftliclionum ob benefacta iequi eum tcnentur
fadcks.
7$o Epift. Petrw I.
fidcles. Fivificatus*] Arg. i$. Cum felix fuerit exitus pafliormm Chri^
st 1 ( quippe qui licet propter carnis noftrae quam gtftabat , inrirmita-
tem , mortuus fit , rcfurrexit tamcn a morte , pervirtutem & potcnti-
am Spntus (eu Deitatis (uar ) vos etiam fidtLs n ala patientes pro
Christo & ejus juftitia , pioculdubio lartum etiam exitum ex paili-
onibus vcftris , & ex morte ipla confequuturi eftis. Ergo ftudendum
his virtutibus etiamii propterea affligammi.
Verf. 19 ?er uuem ettam ffititiim qui funt in mcere prcfe-
£}t*s pr&dtcavit^.
Verf. 20 Olim immcrigeris, quum femel expetfabat 1)ei pati*
entia in dtebm Noe, quum appararetur arca l in qui pauc* ( td eji
4&0) anima fervatd funt m aqua^,
Veri. 21. Cui rei correjper>dens exemplar Bapttfmi* ncs quoque
fervat ( non quo carnu jordts abjiciuntur , fed quofit ut bona con
fctentia *~I)EV M imerroget ) per rejutre&tonem lefu Chriflt>
Arg* 14* Jam funt in carcere feu inferno, fpiritus feu anim* incre-
dulorum iftorum & inobedientium hominum, qu,bus C hristus per
i>p 1 r itum fuum ohm in Noacho Prarcone juftitiae , prohciicens prae-
dicavit refipiicentiam , & ftudium juftitiar, eo quod olim nempe tempo-
ribus Noachi immorigen fuerint, abutentes Dn erga eos ienitate,
dum pararetur arca. Ergo huic hortationi ad virtutum ftudium obedirc
cxpedit vobis Hcbrads, nc cadem poena involvamini.
fattc£~] .Arg. 15. Sicut paucae illae aniiTiaequx erant in arca fervatas
funt in aquis diluvii per arcam; Sic ornnes fkkles baptizati iervantur,
ne pereant uliis afflictionibus, perbaptifma.quod typoarca;coireipondet.
Ergo nihil metutndum vcbis /ufiitia ftudiofis , etiamfi ob jultiiiam
patiamini.
2S{on ftt> carnis frcbs^ Explicat hcc argumentum* oftendens fe
non intelligcre Baptiimum cxternum, qui confftit in abluncne lordi-
tun corpons , fed baptifmum internum ,qui confiftit in ablutione pecca-
torum , feu lordium animae, cujus fignum & crTecluir propnum , -eft
Itipulatio borar confcicntiar apud Deum. feu illa conhdcntia, quam
bona conicicnt.il pcrhdem purgata, habet apud Deum , per & propter
leiurrcclionem Christi. Shrudldciit Arg. 16. ]am ciiibiir.buti llli
confidcntia, cjuani bona confcientia per fidcm purgata habct apud De-
um, pet
Capuc Tcnium.
73*
\ma , per & propter refurrcetioncm Chjusti. Ergo non rfl quod in
iiudio Viitutum btrum afilictiones mctuatis. Addit per rtfurreciionem
Cl.iisti , partim , Quia ip rciurrecSioac Christi ipfo facto d<.clara:a
fu.t lenteuttt Oe i aoiolventis nosin Christoi p,jccato& morte
partim, quia Chrutus rcfuicitatus a mortuis perfkit ea potcntcr
in, & prohdcliblla, qujemorte fua illis mentuscit, & impet/avit.
Vc.f. 22. ^ui ejt ad U xtram Dei, profefim w Calum, (utjc-
ftis ififi a .geln cr poteftatibus gc vt>tutil?iM.
Arg. 17. Confirmans fuperius , 6c fimtiletiam hortationem ad flu-
dium virrutum , lxct fcrencU cffcnt afflitiionesob cam cauiam,CHRi-
Stus falutis noftric Autor evecrus eft in Ccclo , ad fummtm regnan-
di m omnia gloriam; iupremamque, & fempiternam potellatem ob-
tinct inomncs creaturas , nc Angelis quidem ullis cxceptis. Hrgo vos
ndcles d.-bctis ftudium virtutuns profequifortiter advcrius omma pe-
ricula &: terrores, ccrti dc falute veltra, cjuia takm habetis in Ccc-
lis Salvatorem.
Caput Quartum.
Vem Ar?umcntum cjuod fuperhri Qaplte tratta ' at
bic ttofeanituY. Capitis du* funt pdrtes \ In prima kaben~
tur htrtationes ad fmHimoniam ad veif. I 2. jflter* con»
folatorU eftt adverfm perfequutiones, ad finem. Bortationei
*d ^anltimonUm fnnt fex ', frima ^enerJicr esi , adsziU
7. reliju* /pecialicres.
QVumigrtur driflu* paffi* fit pr$ nohis carne, vos
Vctf. I. * — quoque eadcm cogttattone armamini\ ncmpe quod
aui paffm eft in carnc^ defiiut apeaato.
Argumcnta ad fanctimoniam in genere funt fcptem , quae ut melius
concipiantur, tenendumeft Chri:tum incruce pendentcm , quatuor
modis rem.noftram eeifle : FrimcY enim ut nos repraefentans judicia-
litcr, feu perfonam fuftinens noftram, rcatum peccatorum noltrorum,
& poenam pcccatis noftris dcbitam portabat j& aufercbat ; 2. Ut Spon*
ior pr©
«73^ Epift. Petri. I.
forpro nobis fufcipicbat in fe mortificationcn , feu crucifixionem vcterif
noftri hominij, futuram virtute crucirixonis fuae : 3. Scipfum exemplit
crrkax proponebat nobis , cui nofmet conformaremus in uoitri abnegati-
one , & renunciatione omnium quas nobis a i coelum tendentibus poffcnt
efleimpedimento: 4. Ut Spontor, Advocatus , Patronus, Pater, Ma-
ritus > Caput, & Perfona communis nos mulnplicibus vinculis juris con-
ftringcbat , 6c obligabat ad moriendum pcccato , 6c ad utendum omni-
busmediis, quious td rien poilet : His pr«efuppo(itis Argumenta quaefe*
«punturconftringunt fortius.
Argumentum pri.xum, Christu9 paiTus eft in carnc pro nobis, 6c
rcm noftram egit publice modib tupra di flis. Hrgo vos fideles Webrxt dc*
betis vos armare hac ineditatione hdei contra omnes tentationcs, ut
carnis conuptie deiideriis moriamini.
jQ^ii paflivi eji j Arg. 2 Co.mrmans fuperius a /adiciali nexu fide-
iiumcum Chr 1 sto morknte, in qao paiio in carne fiddes , cenien-
tur tanquam pafti etiam in carne: Sicut crgo qui palH funtincame, vcl
mortui tu.it, delttterunt i peccato pro quo paiTi iimt 6c juitifica.rtur,
tum a peccato, tum a paena peccati,qua jam deruncri iu lts Sic vos fiielcs
Hebraei quoshabeopro jadicialiter paifis in carne,kupro mortuis, dc-
fiftere debetis a peccato, & mhil ampiius cum eo negotii habcrc.
Veri. 2. Vt non amptim cnpiditatibts hominum% Jtd voluntatl
Dej, quod reliquum eji tem^orisin carne vivat^,
Acg. 3. JudicK.lis liberatlo Fidclum a pcccato/afta in morte Chr 1«
sti, in eum finem fit, ut qumdm vivimus m fnc mortali vita,tempus
impendamus, non fe&andis cup^etkatibus carnalibus fecundum voiunta-
tem hominum , fed implehdi Db 1 voluntati. Lrgo ut voluntan Dn
conformes fuis vobis iabo.andum cft.
Vcrf. 3 Satts emm eft nobis quod anteafte vit{ tempore^,
Ubidinem Gcwium pxtravertmm , quum inederemus in proter-
*viis , cupiaixatibus vmoientiis , comejjattonibus , compotnttonibus
(& nefarHs jimulacrorum cultibus.
Arg. 4. Satis& plus nimium peccatura eft adverfus Deum tempo-
re vit«t prxtentae, cum vitia quae ia Genttbus regnant contrafecundam
&: primam tabulam in ignorantia 6c incredulitatc ieCtabamini; Te m-
pus Lucis Euangcl.cas jam alios poituiat morcs : Ergo San<flitati ftu-
dendum eft»
Vcii.4.
Caput Qijatium. 733
1 ^ycrf. 4. S^Amohrcm illi hon concurrcntibus vohls ad eandem
hxus profufiotnmy perc{>rirjan fiji vidcntes^ M*fyhim*nt\
VerC 5* Jgui ndditnri funt rationm ei cjui paratus eH adju-
dicdndum vivos & mortuos.
Arg, f. Ptr occupationem objeclionis , Etiamfi infidcles ofTendan-
tur velha abihncntiaa puftinis vitiis, & blafphement vcftram religio-
nem, blaiphemiatum poenas daf uri in d.e judicii, non tarru n oportet vos
propterea moveri, quia li noii in hac vita, ialtem in die judicii Delix
exacluius eff, rationem contumcliarum iihuimodi. Pergcndum ergo in
ftudio fanclimoniae.
Verl. 6. Nam idcircb mortuis quoque pr<edicatum eft Euange*
lium> ut damnstrentnr quidem (ecunciuw homtnes , id eft, carnez
vtvertnt autem fecttnaum Deum^ id eft. Spiritu:
Arg. 6 Faciensetiam ad tollendum fcandalum pofitum ab infideli-
bus i qui tlaiphemabant Sc condemnabant Chriftianos ob morum dif-
fimil»tudinem : Fidelibus qui jam mortui funt , five non ita pndem,
f;ve pnonbus fecuhs, Euangelium prardicatum eft eodem fine quoad
ian&itatem urgendam , & eodem fuccedu quoad judicium mundano-
ruiu hominum, & deniqne eadem ftidlus ieu utilitatis ipe , ut fcilicet
condemnati ab hominibus, & calligati a Deo, iecundum carnem ieu ex-
ternum hominem , vitamipiritualcm inanimabus iuis, feuinteriori ho-
minc, imo& vita-w aeteinam apud Deum confequerentur. Ergo asquum
ell ut vos Hcbrsei fidelcs (imiiem vivendi rationem, & conditionem non
recuietis ampk&i , icd ut t adem conditione iaocrimoniaelludeatis»
VcrL 7* Omninm a«ttm pnis immintt* tjlute tgitnr jobrii &
vioilant s ad orandum^*
Ar^. 7. Iniiat judicaim tiltimum,quod commodis Sc incommodis
hujus vuae on nibus impoiiturum eft hnt m. Lr^o nihil morantcs vitac hu-
jus conunoda vel incommoda, ian&unonU vobiscH; iiudendi.m.
Ejtoie hitur } Ex his argumentis & potiiTin,um cx ultimo infert hor«
tationemad ianclitatem, & ipecialitcr ad fcx virtutcs Chnitianas.
Ai fw«] Piin a (peciahs honatio tft ad ieduio precandujii , & in
eum finem, ut iobrii cV vigilantcs fint * quoaptiores eiient ad piecandum,
obkrvantcsomnem occaiu-ncm prccandi , & ut in ommbus iuis ncgptiis
itaie gerantj ut adprecandum non inepti redderentur^
Yuy Vert
734 Epifh Petri. L
Verf. S* L^nte pmnla verb charttatcm alii in dios propenfam
babsntes: nim cbarita* ope/iet multitudinem peccatorum^4
Hortatio 2. Speciahsad charitatem, quam primo fingulari cu~a pro~
fequendam ante omnia vult, deinete ut fcrvida & mtenfa iit, requirit.
CharitM ] Hujus rationem fpecialem reddit, Quia charitas pracveni^
& pracvenicndo operit iras, rixas, opprobiia, contentiones eV odia, ne
excitentur inter homines, & in apertum prorumpant, & ne ierpant, .
erumpentia haic mala reprimit; condonat, & tegit , ideoquc ei imprimis
ftudendum eft.
Verl. 9. Hojpltales eftote alii erga alios , fine murmuratiombw^
Hortatio 3. Ad hofpitalitatem , quam vtluntariam & non coactam
jubet efle: namquaecum murrauratioae conjungitur benehcentia chari-
tate dtftituitur.
Verf. 10. Vt qui/que accepit donum > ita alim in alium illud
fubminifirantes, ut boni dijfenfatores varia Dei gratU
Hortatio 4. Ad mutuam communionem omnium donorum De i,
Rationes hortationis lncluduntur dux. Prima, Quia dona iunt exgra-
tia, & a Deo in ufum communem conceduntur.
Vt$oni~] Ratio 2. Quia quidcnum habct noneftejus doni Domi-
nus, fed difpenfator.
Vcrr# II* Si quts loquitur , loquitur ut eloquia Dei Ji quis mL
niflrat) miniftrct tanquam ex viribus qua* fuppeditat Deu* ; ut in
amnitm glorificetur Tieus per le{um Cbrtjfum , cui eft gloria &
imferium in ficuia (eculoru^* t^merLu.
Hortatio?. fpecialior, Ut qui loquitur verbum Dei ((iveexoffici
fpeclali, ut Paftor vei Doctor,five ex ofriciacornmuni,ut alii Chriftiani
in mutua fui aediricatione) loquatur cum ea reverentia & fide,quaede
cet Dei Verbum, hoc cft, ut loquens rede conceptum Verbi Divini
fenfum ex fide, cum reverentia quam Dei vaitas requirit, profeiat,ae
De 1 nomen fumatur iti vanum.
Minijhit Hortario 6. Ut qui vel ope, vel facultatibus fuis, aliorum
neceiTitatibus munftrat, illud praeftet prompte & h.lanter pro viri.us ,
quas ei Deus (uppednavit, Rationes hortationis funt duae.
Ptinj Ra~io prima, Ut Deo Ctdat gloria, & ex opere noftro &
cx agendi modo.
Ttr Ufum
Ciput Quartum; j]f
ferhfum"] Ratioa. Ut Dio cedatgloria perCHRisTUM>cujusfoliuj
gntia & virtute orticmm praeftatur. Cui e/t ] Has ho tationcs cUudit
M*oyi*t ad quam cx confideratione digiutatis Du, rapitur.
Secundtu pars%
Verf. 12* Cbar^ffimi^ne tanquam hofpites, exploratione iffa per
igncm qu&fit in vobis ad veftri expir.mc.itum^ perceUimini 7 ut fi
percgrinum ali u d vobu acctdetef*
Altera pars Capitis, Inquaadverfus perfequutiones animat fidcles &
ho-tatur ne oftendantur, aut perturbentur pericquutiombus tanquam rc
nova. Argumenta hortationis lunt tredecim , c\ux omma probant nou
metuendam perfequutionem ob Euangelii proteflionem.
Exploratione ] Argumentum primum, Perfequutio non eft vos laefura ,
fed exploratura & purgatura, quemadmodum ignis explorat & purgat au-
rum & argentum. Ergo non metuenda eft vobis peiiequutio.
Verf. 13- Imb in eo qvdd confortej cfiu affiiciionum Ckritti ,
gjudete ut & quum patefiet ejus gloria, gaudeaiu^ exultantes.
Arg. 2, Gaudcndum potiiis & Utandum in aftiictionibus ob Euangelu
um. Ergo non metuenda perfequutio. Vt & ] Arg. 3. confirmans
fuperius , Perfequutionem patientes participes eftis aft]i&ionum3CHRi-
sti membris deftinataruin,& conformes reddimini CHRisTo,qui fi-
milia paflus eft ob confeflionem veritatis. Non metuendaergo perfequu-
tio. Gaudeatis ] Arg. 4. Quiacommunionem gloria: &gaudiicum
•Christo habituri eftis in e;us adventu. Ergo.
Veri. 14. St probris affiamini in nemine Chriflil beati eQis.*
qutniam ej? ille gfarU & ilie Tet Spiritu* Juper vos requiefat,
qut qucd ad tllos qutUem attinet blajphematur > quod ad vo$
autem i gtorifca^ur*
Arg. j-. Qui vlI probris afficiuntur propter nomen Chr isti. beati-
tudinis lua habent & medium, &- indicium ; multo magis ilL quigravi-
ora patiuntur : Ergo vobis mctucnda non eft perfctjuutio.
Qu*nhm~] Arg.6. Tolerantia crucis Chr ist i elt rttdJcium Spiritus
Christi glorioh qtiiefeentis fupcr vos, & nuniuiam a vobis diicd-
fun : Ergopcrfequutio vobis non eit metuenda.
Y Y Y Y 2 QuoJ uVQ
73 £ £p?ft« Pttyu L
jgW**f*] Arg. 7. confirmans fupenus, D e 1 Spiritus licet a parte
perlequentium blalphemetur j a fi.telibus tamcn perfcquutionem pati*
emibus gloiificatur. Ergo vobis non ett rnetuenda perlequutio.
Verf. 15. Nequu igttur vett.fin affligatur ut homkida ^aut
fur^ aut wultficud) aut aliemrum rerum enjptclor X
\e f. \6 Sedfiut (fbriflianu&yne pudcfiat, imb glor-fket 1)e-
um hac tn p.irte^,*
Arg. 8. Etiamii omnisaffliftio, &nominatim ob maleficia, non (Tt
gbrioia, cumtamen quis non (uo merito arricitur malo ((ed Chri-
sti nomine /eu quia & quatenus eftChriitianus ) afflictioglorioia euy
ntc dcbet ita ptrtuibari) aftiictus,quafipuderetipfum nominis Christi,
fed Deum potiusgiorrficare tenetur, qui manyrii quoiibet gradu lpluna
honoravit, Non ergo vobis metuenda perfcquutio.
Vcrf. 17. Nam tempns eft quo inciptat judicium a dorno 1)ei
aubdfi primum inci^it i n&bu^ quts erit finu eorum qui nonpannt
Dei Euangelio?
Aig. 9- Judiciumquod Dfiusexerciturus eft in hominum peccata,
inchcatur in Ecclefia, utinfamilia Dei, in domefticos fuos ; quorurn
pec:ata caftigat Deus, & crucifigit per crucem Christi. Ergo vo-
bisnoneft metuenda perfequutio.
Quis cyU~\ Arg. 10. Afflidtiones quas patiuntnr fidelcs, argumentt
funt fore ut infidcles & perfequutores tandem graviHime puniantur
£rgo non metuenda vobis eft perfequutio.
Vcrf» 1$, Ety fi juftw vix (ervatur, impitu & peccator ui
ccmparehif f
Arg. 11. fuperiusargumenttrm dcclarans, Cum fidelium conditioade<
fitdura, utnoniine d»rricultate & pcr affli&iones fetventur, intolera-
bilis proculdubio erit conditioimpiorum. Ergoncc a fide deficiendum,
ne peteatis^ neque aperfequutoribus metuendum,quia illi penturi (unt.
Verf. ip Itaqite qui affliguntH* ex voluntate D EI, tanquam
fideli Condittori commendent animOA fuat benefaciendo,
Hinc infcrt hortationem confirmandam una cum argumcntis ducbus
aliis. Arg. J2 e(i Qui malis afficiuntur nomine Christi , proprie
affl;guntur non ex voluritate hominum, (ed tx vclumate Dei ; qui ptr
afflictione*
Caput Quintum. 737
irflisftionesoptu fuu.n in fuis pcrficcre flatult. Etgo nr ) eft vobis mc-
tuenda pcricquutio.
Fiaeii ] Arg. 13. Qui pttiuntur in carne tliquid pro Christo,
&: cui 111 taneiimonia pergcre ltatuerunt, quod bonum eft faucntcs,
certi & iecun cfle poterint dc ialutc animarum tuarum, & quia DeuS
omnipotcr.scft, & quia ridclis citad ptasftandum ouinia quo: iuis uro-
milit. Li£o vobis non eft metuenda periequutio»
Caput Quintum.
EFtant bortatitnes tres9 cum Epilejo , Trima ad ftcfytros%
altera aa jmiorcs. Tertia commumt, ad omnes%
V ( tpRefbyteros qui inter vos (unt% precor e*
go una pre/lyter , ac tefti* affl»cltonum
Chrijli^ atque tdem glorix patefuienda confots.
VerC 2 Tafiite Dei gregem qui penes vos ejfcuram tiltui agen*
tes non coacle , fcd Itbenterl non turpit2r affecluntes lucrum>jed
prowpto an>mo \
Hortatio 1. ai prcfbyteros priiro in genere. Ut munus iuura exe-
quantur, paicendo grtgem fibi commiflum. RationcS hortatioms a pit-
ibna hortantis praemittuntur quatuor, frecot J Ratio prima, Quia
Apoftolus id precatut & iubmifle flagitat ab iis. Vva pref yter 3 Ratio 2.
Quia ut confors , & lccius in munere Preibyteratus , hortatur.
Teslu ] Ratio 3. Quia teftis erat afflictionum Chri s t i, quas
Chr ivtus in munersluicxecntiooe pafluseftJ& particeps aftlicrionam
pro CHRisTOcum aliis martyribus. Gtori*] Ratio f. Quja per fi-
dem part ceps eratgloriae veris paftoribus olim communicandae in ad-
ventu Domini. tafite~\ Ipia hortatio modum paicendi gregem prat-
fcribens ipccraliter in qu3tuororriciis.
hJfe&Um ~\ Primum, Ut vacent diligenter infpectioni gregis, non Ie-
viter & pcrfuncrorie rcm agcntes : % Utcfficium faciant, noncoaclc
fed libentcr : 3. Non turpis lucri gratia, ied anixno prompto3 & liberali
ofticio fungantur.
Veif 3.
7}S Epift. Petrw I.
Verf. 3. Nejuc ut dominantes clerls^ fed ut *ui fttWtxessu
plaria grtgU.
Quarto, ut fine ufurpatione dominii in Ecclefiam, doflrina , & exem-*
plo priirenr Eccle(i;r in omnibus virtutibus*
Vcrl. 4 £t ijuum apparuerit iUe Ta/Iorum princeps > reporta-
hitis immarccjjibtlem itiam glori* coronanL^.
Subjungit hortationi rationes alias tres. Trinceps^ Ratio prima, Quia
I&sus Chri stus ut Paftoruoi prmceps aliquanio manircltandos eft, qui
i fiib jeftis Ubi paftoribusrationem exactuius eft adminiftiati orhcii.
tfcpcrtahiw^ Ratio 2. Quia pro prasmio daturus eft coronam gloriac
fidelibus Palionbus Amdr*htinim~\ Ratio^. Qu;a coroua jUa futura
elt florida &: qua: nunquam marceicet, ncdum peiibit.
Ve.rf. 5. SimtUter juntores Jubje&i e/lote fenioribu*% & omnes
vicijfim fubjicimini zM,odcfii ejtote inttu ornatiX nam "DLVS
fupe*bu refi;fit} bumiltbtss autem dat gratiavL-,.
Secunda hortatio ad gregem fcu populu.n , qui nomine juniorum in-
(ignitur , qua ficut ordinario Prefbyten maxima ex parte clcdi trant
,ex ienioribus statc, fic rraximapars greges conftabat ex junioiibus.
Subjstki~] HortatiOi is membra iunt tria. Primum ad iubjectionem
fpecjalem erga Prcfbyteros, ut ficut Epiicopatum mjunxerat Obu- Pref-
btyteris, fic fim liter iub/ectionem mjunxerat gregi, feu junioribus,ut Pref*
bytlris 6fficituh facientibus, & nomine De i recta jubentibus, obedirent.
Et cmnes J Sccundum meinbrum hortatioms eft ad lubjectiorem com-
launemfcu mutuam, ut viciflimfubjiciantur, ncmpe ad ofrich chari-
tatis humilLima mutuo praeftanda, E.g. ad privatas admonitiones viciflim
recipiendas, & ad inrirmitates mutuasuleiandas.
Submijfione ] Tertium mcmbrum hortationis ut ftudeant aniroi fubmik
fioni, ieu huailitatiChriltiaux, abfquc qua, nec poiknt Paftoi lbus, nec
{ibi invfcem rite fubjici. Rationcs hortationis iunt feptetn.
Omati] Ratiopnna, Quiahuirilitas icu iubmiflio ornamentum eft
ipeciale •©«**"] Ratio 2. ^uia Deus fuperbis reliltit. ^ubmijfis ] Ra-
tio 3. Quia humihbus Deu* dat gvatiam.
Verf. 6. Submittite igitur voftpjos potenti manui Dei, ut vos
in tempore txtellaf :
Ratio 4. Quia fubmiflio illa rautuo requifita, non tam homines quam
Deum
Caput Quintuni. 739
Diuu refpicit , qui illam fubmiJIoncm prxcipit. T^mft* ) Ratk>5.
Quia robur & porc.ta* Dei ad fubjeclionern movere vos cfcbct :
V% ci/1 Ratiod. Quia fubmiflbs & humiles Dbus opportunotem-
pore exaltaturus eft ad gloriam.
Verf. 7. Omnt cura v^ira ij eum cor,jecla\ nam illi cura eft
de vobit.
Ratio 7 per occupationem objecTrionis , Quia non debetis moveri
incommodis illis qus difluadere potLnt ab hac i.ibmirlione animi, icd (o»
licitudinem dc evcntu obcdienti*, huic mandatopraeftandae, & omneni
infupcr curam vcftra n, qux hanc vitam fpeCtat in Deum con jicere de-
betis. 2^im J HujUSiatiorcdditur,quia Dfius rcsfervorum fuorum,
& «jur vobis irj obedicntia lpfius ambulantibus accidere potfunt, curat
diligenrer, ne quid detrimcnti vobis accidat , & nc quid boni ne-
Cvilani vcbis cfcfit,
\/erf. 8. Sofrii eflote\ vigttaHt nam aJverfarim veHer Diaho*
Itn tanjuam leo rupens ob.imbuiat, (jutrens quzm d.vorttr*^
Tertia hoitatiogeneralis fcu communis omnibus , Ne carnis fecuri-
tati i.idulgcant, icd ut compofiti ad vigilantiam in omni lobnttate»
contrioumem tentationem pergant in gratii quam acccpcrunt.
Rationes hortationis ad Chnftianam hanc militiam funt novem.
A&verfrhu ~\ Ratio prima , Qtva res eft vobis cu m adverfario. toiabo-
lui~\ Ratio 2. Quia vobisreselt,cum Diabolo hoftium pelTimo. Vt Uo\
Ratio 3. Qtra oiabolus crudcliter ut Leorugiens gradas i.ihiat. 0'jam-
W#J Ratio 4 Quia ut vulpes circuu;fpicit & captat obau.bi-lans
omnes occahoncs nocendi, ut incaucos vosopprimat & abiorbeat-
Verf. £♦ Cui refijitte firmi per fiJem.a faentes eafJem sjflitftot
nes a tetfra qu& tn rnundo eft fruter/Mate imp'e*i*
Ratio 5, Quiadefugaab advcriarionon eft cogitandum, fcd de ci
refiftendo tantum, idquc pcr Hdem firmam.
Vt qni : Ratio 7. Qua non ioli ccrtatrs in hoc certamine aftVcSti»
onum contra Diabolum,icd omncs ubique fratrcs ridclcs m fcxciciia mi-
litante habcii: commilitones, & una vobifcum patientes, quorumcon-
ditionem non dcbetis averfari, aut aliqua mcliori quam lllorum con-
4itione frui vclle.
Vcd. 1Q. Cdterum Lem omnis gratl* autor ^aui vocavit not
ad <z>trnAt&
7-]0 ' Epift. Petri. I. ""
ad (ternatn fuam gloriamin Chriflo lef&y pduliffer ajflstfos, i^in-
quam^ abfo/utos vos reddat, /labiliat, robi-ret* fundet",
Ratio 8, Quia me Apoftolum veftrum habituri eftis una vobifcum ,
certantem in precibus, ut conftanter pergatis in via caepta. Precatur
autem pro iis haec quatuor : Primo, Ut Deus perficiat quod inchoatum,
&nondum perfe&um eft opus gratiae: 2. Ut jtabilLit quod rectumdh
3. Ut roboret quod infirmum eft : 4. Ut furdet% feu ut coharrere faciat
firmitercum Christo quod aedihcatum eft. Argumenta fiduci* duo
funt. Arg. 1. Omnriutfictcntia gratias m Deo: 2. Vocatio fiddmm ad
aternam t^loriam per Christum.
VaHti/per'] lntjrim limitat orationem fuam, ut Deus ifta praeftet ipfis
paulnlutn aftlt&is, & (ic addit Rationem nonam hortationis ad Chri-
luanam niiitiam: Quia tempuscertaminis vdtti nontft futurum lon-
gum,{ed breve^, <5c afili&iones non intokiabiks » fcd in comparationc
ad glonam , leves.
Vcrf. 11- Ipfi gloria & robur in fecufa (eculorum^. ^slmeru*.
Hanc & reiiquas hortationes claudit infigtr, djxologia,afcribendo Deo
gloriam omnis gratU & roboris , quo opus grati-c proieqiutur Sc
periiciat.
Vwjf. i2- Per Sylvanum vobis ( ut opinor) fidc/em fratrem pau~
cis fcrip/t, adhorians vos 9 & tejiificans hanc ejje verarn gratiam
Dei in qna (fati*.
Epilogus Epiftolas cujus tres funt articuli.
Atticulus primus ttia continet , Primum Tabellarii nomen & com-
mendationem ab ipfius fidelitate ; 2. Epiftolae commendat;onem i
br^virate : 3. Scopum & iummam totius Epiitolae, nempe ut confir-
rrientur Hebraej de veritate doflrinae Euangciii, feu gratia Christi
qtiam profitebantur, & ut animenturad conltanter pcrgendum w ejus
fide & obedieptia.
Verf. i^ Salutat vos ea quf eB Bafofone vobifcum elecia Ec-
cUfHj & Marcus Ftlius mtm%
Art. 2. Continet felutationem nunciatam ab Ecclefia Babylonica
& Marco EcangdUta , ( qui proptcr ftdei, morumque fimilitudmem R^
lius diCitu: Pctri, ficut Timotheus Pauli) ad rchquos Hebiseos etuf-
dcm grati£,& ekction s m Christo participcs. rabylonem hic
intelligicwis proprie dictain quae m Chaldara erat, ubi poft exacios
70. Captivitans
Caput Quintunu 741
70. Captivitatis annos manferc multi Judari qui domum nondmt re-
verfi, & m qua fynagogas habeoant, ficutin ahis civiratibus,quorum gra-
tia Petrus cx pacto cum Paulo , ut Apottolus Hebratorum profedus
cfl Bab)loncm, ubi frequentia Judaeorum major eratj undchancepi-
(tolam ad reliquos difperios icripfir.
Vcrf. 14. SJutate aln aIios charitAtis ofcnlo. Tax vohis omni-
bus qui eftis in Chriflo Jefu. ^imttu,.
Articulus 3. Continet, 1. Salutationem prarceptam ab Apoftolo, qua
jubet Fidclcs oiculo, icuordinariisfignischaritatis, finefimulatione(e in-
vicem ialutare : 2. Votum Apoftolicum, quo iub nomine f acis falutcra
fidciibusomiiibus,omniaque qux ad fanftitatem, & felicitatem faciunt,
cx gratuiti favoii* fonte exoptat, comprecatur, applicat, & obfignat.
EXPOSiTIO ANALYTICA
?Q$?E%IORIS EFISTOLJE
P E T R I. $ummarium->.
Orti jam vicinu* Apojlolu* extremunt hoc vo*
luntatis fua tefiimonium , ( ut apparet ex Capke
primo. veri. 12, l$,d*<. ) in u/um omnium ubitpue
fidrlium, maxmetjut Hebr<eornm7 auorum doBor ju-
erat) cjuofe tejiamentum condens in hac Epifiola
confeqtiat. farces Epifiol* pnecipua /unt tres, pro nw
mero Capitum : Jn piirr.it hortatur ad Sluaium pro*
ftciendi in zerafede & fietate Chrifiicma, Capite pr>
mo: ln Jecnndz dtbotiutur ab aua)iet.dis ffeudoprophetis , auos in Ecclefea exo*
fituros pr<edicit, Capite fecundo. Jn Tcrti* profanos irriferes.qui adventum
Christi ad judicmm pro fabuld habent s ferio cavendos effe montt ,
Capite tertio.
2 z z z Caput
74*
Epfft. Pwtri. II.
Caput Primurrv
CJpithlres Junt pirteu In prlma est EpiftoU exordinrn , dd vcr(. f.
ln fecundi) horUtio aa1 pycficier.dum in fide & pietate, ad verf. 10 \%
tertia^ digeditw in commer.ditiQiem Sctiptur* frcpketict, ad finem*
r $l'ineon Petrui fervus ejr Apoflcluslcfu Chrifti ^ its qui
^er • l* *aui pretiofam fidem nobifcum fortttt funt pcr jufli-
tiam "Deinpflri^ & fervatorit lefu Qhnfiix
Infcriptio Epiftolx tiia continet : i. eft defcriptio Scriptoris a nomi-
ne communi Simeon^ cognomine a Christo ei impofito, ?eirusy una>
cum officio ln Ecclefia generali Setvm : Et i\. ecialij unde autoritas ad fcf i-
bendum data, ApoftolM hfu Clrifti. Secundurueft, dcfcriptio Fiddium ad
quos fcribitura fidei qua donati funt, prsftantia : cujus excelkntia ai
diftinctionero fidei hiftoricae proponitur: I. Quod pretiofa fit : 2.
Quod fit Eleclorum propnamon hypocritica : 3. Quod aeque pretiofa fify
atque erat fides Apoftcbrum; gradum & quantitatem non comparat, !ed
qualitatem, <5c naturam donrquiaabeodem Sp iritu Sanilo, ab iiidem
Chri sti meritis, & ad eadem bona, Chri stum fcilicet & ejus bene-
ficia apprehendendum, erat data : 4. Qupd profluat i Dei juftitia, feu>
fidditate , gratuitas promifliones Patribus facras fideliter prxftante
& per Juftitiam Iesu Christi Dei noftri, una cum omnibus aliis
bonis ad nos derivetur.
Verf. 2. Gratia vohii &pax multiplicetur per agnitionem Dei
& lefu ^Domini noflri ;
Tcrtium in Epiftolac infcriptione cft Salufatio,in qua votum &voti
confirmatio. ln voto optat omnibus Hcbracis ridelibus ampliorem ma«
nifeft&tionem, multiplicationem, & incrementum omnium falutariu/
donorum Sp 1 r itus Sancti,& multipiicationem Pacis, feu ommu n bo-
norum, quze ad felicitatem praefentem, & futuram promovendam & per.
ficiendam facmnt. idque per incrementum fidei falviriae, feu agnitionis
Dei & CHRiSTj,prout in Euangeiio revelantur.
Vtfrl 3. Vtpite quum dizi^a <vi$ ipfm omnfa nohis donirit*
qu£ ad vitam & pietatem pertinenr, pet agnhionem tiitu* ftti vo-
uvit nos ad gluriam 4S virtutem^z
Spem
Caput Primum. 74}
Spe m voti confirmat forencmpeutgratnm & paccm multiplicet ilsDa-
us, per fidcm, quinquc Argumentis. fiivin* vu~] Argumentum primum ,
Potcntia, feu erhcax gratia potentcr operans, omnia impcdimenta qux
ad pietatem feugratiam>&: ad vitam feu pacera pcrtinent,vobis largita
cft, per agnitionem ieu fidem iplius, & quoad jus,& quoad inchoatam
polLHiopem : Ergo dona illa augebit , & multiplicabit Deus, doncjc
perfeclionem vitae & pietatis adipiicamini ; Par cnim eft ratio initii&
progreflus, quod ad Dn favorera attinct. V%uvit\\ Arg. 2. Deus
vocavit vos ad virtutem feugratiam,& adgloiiam iea pacem. Ergo
perficiet ea, ad quae vos vccavit.
V erl, 4. Ex eo qvthd maxima nobis ac prctiofa promijfa dona.
ta finty ut per bac iffctrtmmh divin* confortes natur<t 3 elapft ex
corruptione qua e/l in mundo ptr cupiditatcm^,
Arg. 3. confirmansfuperius, DEusdonavit vobis promitfiones Eu-
angclii , quaeut maximaeiunt, ( quia rerum maximarura juftitix, fci-
licet & vitaeaeternae) ficetiamiunt prenoix & vobis ad vitam confe-
^uendara fumme ncceilaria% Ergo promiifiones illas pr^ftabit, multipli*
cando ad perfectionem ulque,illa quac promi(it.
Vt per h*c "~\ Arg. 4. Eo fine & promiiliones , Sc initia rcrum pro-
roiflarum dedit vobis , ut eificcreminiconfbrtes divinae natur#,non quoad
Eilentiam , fedquoad Yittutcs & Perfe&iones > qua? naturam Dei m
ccelciti <3pientia , fanciitate & felicitate, tanquam in viva imagine,
repraeicntant. Ergo multiplicabit vobis gratiam & paceai , ut fine luo
tn vobis pernciendispotiatur.
tiapfi ] Arg. 5 . J am elapfi eftis ex rcgno mortis & peccati ex fcedere
libcrati ab interitu , in quo jacet mundus per cupiditatera feu concupii-
centiam. Idotco gratiam 9 quar opponitiu peccato, & pacem, quae oppo-
nitur interitui, vobismultiphcatiteadcm Dei gratiofo voluntas.
Veif# 5 . tsfd boc ipjum vtro vos omnt pftterea coliato Jludio%
adjictte fidei veftr* virtutem, virtuti vero fcieniiavL^.
Poft praefationem hortatur ad ferium ftudium proficiendi in fide, &:
pietate , virtutcs Chriltianas praecipuas per gradationem enumerans.
Quarum prima eft fider, quae nobis pnmum ad Deum aperit acitum:
Huic adjungcnda virtm , ieuftudium juititi;egencralis, quippe fine qua
fidcs cft mortua 6c incrficax. Sequitur Scier>tU vel prudentia W) pleniori
Co,4eitium myiteriorum cognitione. & ad praxin applicatione.
Z z z z 2 Vcif.d.
744 Epifl. Pctru II.
Vcrf £. SclentU vero temperantiam , temperanti* wrb tole-
fantiam, tolerantta vero pietatem^,9
P Jit hanc requirit Ttmp'mntUmt qua quis continet fe ab illis iilecebris,
quibus avocan podct ab orricio. Tempcrantix anne&i vuit JPttientiam ,
ieufortitLidinemtqu3econfi(litin fuitinendisrebus adverfis, & non cef-
fandoab orhcio propter mala q.ie inlequuntur, & hat viitutes quatuoc
fant, quae vulgodicuitarcardmales. His adjun^i vuit tres aiias : i. Pic*
Utem , quar in lpfo De j cultu potiflimumconiiiiit.
Verf. 7. Ptetatt vero, animam in fiatres propenfum} animo ve+
ro M frMrts propeufo, charilatem^
Aliavirtus, qnam addi vult eft ?>/aW1i*?<« , quafratres feu domefticos
fidcicompledtimur. Uitima virtus s&Cktri&M, ieu diie&io communis*
qux ad omnes homines ctiam inimicos extendenda eft.
Veri- 8. H<tc enim/i vobis adfunt & exuberant , non inertes
nec infruttitfGi vos efficient ad ^Damini nojlri lefu QHRUTl
iognitionem,
Argumenta hortationis funt quatuordecim, Quae omniaprobant hi*
virtutibus conjunclim futnptis itudendum.
Argumentum primum , Si obediveritis hortationi > ftudentes ut &
habeatis has virtutes, & ut ia iis abundetis , probabitis fidem veitram, feu
agnitionem Chri sti in vobis non efle ottoiam vei infruduoiam , ied
eriicacem, quae a-d bene agenduin agdes vos reddit, Obedlendum ergo.
Verl 9. Xam cui h<ec non adjunty is ctcm eftinthilprocul cernens^
oblittM je/e h veteribm.peccatis fuu fuiffe purgatum^s
Arg. 2. Si deftituti fueritis his virtutibus , deciarabitis vos nihij
eminus cernere , itd rebus hujus mundi tantum intcntos efle , caecos ve-
ro eiieinrebnsdtvims, feu fpintuaiibus, & ingratoserga Deum, a quo
vetera peccata condonata voDis erle proticcmini. Studendum ergo his
virtutibus.
VerU. io ^uapropter, fia^rss, potitts /tudetevocattonem & tl*~
&ionem ve-iram prmam ejjicere^z hac enim Ji feceriiu% nun*
quam impingtttsm
Arg. 3* cum repetira hortatione, Per ftudium harum virtutum , pro-
babitis voseifc erficaciter vocatos, & eie&os , & voimet ipfos in ha<
periualione ioiide contirmabitis. Studetc ergp his virtutibus.
Boc enim
Oiput Piimum. 74J
H*t enim'] Arg. 4. Si ftudueritis his virtutibus, confcrvabimini ab
apottatia teu dcfcctione, nec luccumbetis bl tcntationibus. Ergo his
itudendum.
Vcrf. 11. Ita enim ccpiofl fubminiftrabitur vohh tntrolttts in
dUrmm rcgnum 1)omini nojiri, & ServatorU lefu Chrifli.
Arg. 5. Sic miniftrabitur vobis amplior introitus in regnum actcr-
num Christi, ideft, fclicitas & vita llla arterna amplius pandct 8c
explicabit feivobis,utliberius& copiofiiis pcnctrare poftitis in rcgnihujus
partes interiores, & frui vitx illius feniii m ampUori meniura: Stu-
dcnduni ergo his virtutibus.
Verl. 12. Jguapropter non negftgam vos dc ifls* fimper commo*
nefacere, tametfi periti & confirmati fitu in prafenii veritate^*
Arg. 6 cum occupatione obje&ionis , Etiamfi ftabiliti litis in prae»
fcnti verkatc : Ego Apoftolus tarncn prac ftudio veftrae utilitatis jain
ceniui hortationemneccihriam, & minimc negligendam : Studete ergo
bis virtutibus.
Verf. 13. Jujlum enim arbitror , quandlu fum in hcc ubtrn*\
culo^ excitare v.os ptr commonefa^ionem^X
Arg 7. Ipfa juftitia ex ratione officii mei Apoftolici exigit a mc,ut per
hottationcs & commonefactiones hujufmodi, quandiu in vivis agam, vos
excitemad ia.ichmoniam. Obcditcergo.
\ erf. 14. ^iium fciam brevi futurum$ ut deponam hoc taher»
naculum m um. ficut Demimto nofttr l:f*sChrifius dectaravit mihf^.
Arg. 8. Sicut pracdixit Dominus , expeclo fbre, ut brcvi glonolb
martyno vitam riniam. Ergo ut mihiiucumbit vos hortari &d virtutea
has: fic vobis,Jiortationi aufcultare, incumbit.
Verl. 15. sed & /ludih*} ut voi jubhae po/1 mtum mcum pof/f*
tis horum memionem faeere^*
Arg 9. Hortatio hsec, fcripto commifla utilis vobis futura eft ad me-
moriam orriciorum vcftrorum, etiam poit meum obitum: Aufcuitatc
mon»tis igitur.
Verf, 16. Nonenim arte compo/stas fabula* ' fequuti , notam vo*
Us ftcimwi Dowwi n/j/tri Iefu Qhiifii potentiam & adventnrn :
[ed ut qm oculis nofirts ajftxwm illm mnjcflaiern^^
Arg. ioi
74* Epifi. Petri. II.
Arg. 10. Qus ego docui vos dc Christi incarnatione, feuprimo
adventu adorhcium Redemptoris exequendum , deque ejus Divina na-
tura,potentia, iurricientia, & erfkacia ad falvandum Dei populum;non
funt fabuis artificiofe confi&aei qu«e delpici, vel negligenter fine ulu 6c
fruclu pmeriri poflunt: Sed res feriae & certx. His admonitionibus igitur
meis aufcultandum eft vobis.
Sed ut qui^ Arg. ii. Per nos Apoftolos Christi oculatos & au-
ritos teftes ventatis /arn demonftrats edocti eftis, adeo ut cemtudo hu-
;us Euangelii, etiam humanitustanta fuerit, quanta poJlibilis eft derc-
bus geftis & praeteritis. Nos enim Apol^oli tantam Chb i st i Majefta-
tem ieniibus percepimus,ut non potuerimus prohibere,quin ex afpectu ra-
peremurinextafin, prout habetur in Hiftoria Matk 17. de Christi
transfiguratione : Obedite igitur meis hortationibus.
Vcd. 17 ^cceperat.enim a "Xeo Patre henorem & gloriam%
<voce ad cum delata huju/modi a wagnlfica gloiia> Hic eft ille FU
liui meus dile8u*yin quo acquidco-
Arg. 12. CHRisTusin cujus fide & obedientia ut proficiatis hor-
tamnr, audibilivoce Patris de ccelo loquentis, teftimonium glorioium
accepit a magnifica Patris gioria, quod fit Filius Dei , in quo
ut inMedi3tore & Spoulore pro populo redempto, Deus acquiefcit in
ipfius mediatione & \\np» abunde iibi fatisfaciens. Diligcntiiis igitur
obedite huic hortationi.
Verf. 18 Et ham vocem nos auiivimm l Carlo deUtam^uum
effemus una cum eo i/i monte fanfto.
Arg. 13. Adeo fancra funt ifta quae pertinent ad Christi regnum,
Ut locus lpie in quo declarabantur ca quaek nobis pratdicata funt, aliquo
modo fanctus factusfuerittnempe propter extraordinariam Dei vocem,
& Divinam Christi gloriam ibimanifeftatam: Majoriergoreveren-
tia hortationibus noftris aufcultandum eft.
Verl. 19, Et babcmus firmijjimum [ermonem prepbcticumLs :
cui refte facitis qubd attendatis , velut lucerna fflendeati in
okfcuro loco > ufyuedum dut iUucefcaf % & luctfer exoriatur tn
cordibus veftris ;
Arg* 14. DoArina de Christo, in cujus Bde & obedientia ut
pronciatis hcrtamur, confirmatur Teftimomo Scripturae, ieu fermonis
Prophetici
Caput Primufln. 747
Piophetlci firmiffimi t Ergo horrationi mcx fbdiofe obcdiendum cft.
]n hoc i^umento pedem figitj ccrtitudinem Scnptur* Propluticae
confinnans ieptem rationibu*.
Firmifiimum } Ratioprima, Quia Scriptura comparata cum aliis re-
vclationis modis, mediumeft firmifiimum longiflime politum extia &
fuprdexceptionts, quibus alia media reveiationiSj no:i minus vcia &
clara, obnoxia funt: potiilimum autcm valcbat haec ratio apud Hebraos,
qui vifiones & reveiationes Apoftohs faclas examinaturi erant pcr Scri-
pturam vetcris Teltamenti. Naui in ipforum animisab aiiquot retro k-
cuiis divina veteris Scripturar autontas erat confirmata.
?rcpheticum~) Ratio 2. Quod teftimon/um prsvidcntis veritatem fu-
turam, majorem habeat in ie Divina* operatio.nis evidentiam, quam te»
ftimonium t jus qui teftatur,quod pracfens vidit vd audivit : nam prajvi-
dere veritatem hanc non potuit ullus pra:ter Prophctam, videre verita-
tcm completam poterat quilibet fidelis.
Qufm "2 Ratio 3. Quia dignus tft fermo Prophcticus, cui fideles atten-
derent, in cujus {enfum lnqmrcrent, cu jus veritati & aaoritati confcien-
tias fubjicerent, & quem appiicarent, ad fines & ufus quibus infervif.
Velut"] Ratio4. Quia in caligine & tenebris verlaturi erant,r:ifi at-
tenderentScripturis,qux funt in le, & fidelibus, ut Lucerna iplendenjin
obfcuroloco,ad dirigendum inomnibufjquid & quomodo agendum.
Vfque dum~\ Ratio $. Quia religiofe attendentibus Scriptu^, tandem
appariturus eft Ipfe Sol juftitia:, Ie sus Christus, in gloria vitacfutu-
T£ plenum diej lumen, (ineoccaiu kcum aliaturus; &LuxSpiritus
Sanc~ti,tanquam Stella matutina oritura eft incudibus ipfcrum,nurc pa-
tefac. ens unum fidei articuiura,eumque quad figilio fuoin inteuoribus
fenfibus confirmansj nunc alium articulum conhrmans,atque ita gvada-
tim fideles diicipulos Scriptura iiluminaturaiquas illumir.atio Sp 1 r itus,
quia perfici non poteft in hac vita, & quia dics plcna: prarlentia: Ch r i st 1
iolis noftri, non nifi in futura v.ta futuruseiU idco in tota vita ncftra Scri-
pturx atttndendum eft in omnibus.
VcrL 20. Si iliud primum noveritis, nullam Trbpbetitin Scrl-
ftur* fjfe propri* explicattonis*
Ratio6, Quia pro principio credendi, &primo credibili firmiter te-
nendum eft5Scripturas non cffc humanar inventionis, fed Divinr revciati-
onisjnon e* propna ScriptorU mente,feniu feu cxpiicatione,fed ex mente,
fcniu*
74« Epift. Pctri. II.
fenfu, Sc explicatione De i,profectas efle, quae idcirco non ex explicatic^
ne quam homines (ive pauci* five multi conflngunt, fed ex cxplicatione
cujus ipfe Dei Spiritusauctoreft, inteiligendasfunt.
Verf. XI. Non enim libidine bomtnis allata eji olim Tropbe*
tia, fed afti k Sptrttu fantJo, loauuti fjunt fanclicDei bomines.
Ratio 7. confirmans priorem. Quia iViScriptura funt Prophetiae qu;
€x libitu hominisfeu ex hnmano Prophetae fenfu vel afte&u edi non po-
terant: iednecefle eftut Sp iritus San<fti inftindtu loquuti fint San-
cti illi viri, qui divina oracula Scriptis configna^a nobis reliquerunt.
jEquum igitur elt,ut Sp ir itus Sanctus fuorum verborum per alia Scri-
ptura: fuae loca interpres fit % & ut fiddes attendant Scriptuiis, eafque
inter fe comparent , ut fenfum Sp iritus Sancti pefcipiant.
Caput Secundum,
Vcrf.
VO meliUs morem gererent fuperiori hortationijno*
mt , ut fibi caveant a floclortiw falfts in Ecclefia exoritu*
ris , & jim tum exorientikii , fimutque mjres & vitxa ip-
forum hefcribit & redarquit , mde veiuti ex notU auibufi
dam ditnojci pffmt & caveri»
pverunt auttm & pfeudapro ht£ in p^pulo., ut etiam
li imer vos tiunt falli doclores, qui fubintroducent ba*
refes exitiaU* f ettam Dominuw quiiilos mercam eft abwgantes>
stccerfentes jibiipfis vefox sxitiam^
Notar falforum doctorum, quae fimul rationescontinent,propterqt»as
caveri debcnt, lunt novem 1 Non quod omnes in uno aliquo harretico vi-
iendae fint, fcd quod alis, aliis atque abis haereticis conveiuant.
Fuemht etiam ] Nota prima , Quales erant olim Pfeudoprophetae in
populo Dei , tales erunt falfi doctores in Ecckfia, nimirum eximii hy-
pocritas, fimulantcs k veros e (Te Prophetas , & in populi gratiam fe in-
finuantes. $ubintroduc*tit~^ Nota 2. Callide fubintroducturi funt hce-
lefcs exitiales, & hcet non exprefle,per confequens tamcn, ieureipfa ,
Christum in aliquo laltem articulo fidei abnegaturi, id eft, crunt
Christi proditores. ^ . _
r vominnm J
Caput Sccundum- 74P
Qorninum^ Crimen amplilkac quacuor modis : I. Ex eo quod abne-
^aruu linr Dominum icu Hcrum qui ipios mercatus tlr, Quod dicitur
Iil Itylo Eccieliae vilibilis , in qua veriatu^i lunc , & L pio redcmptis vcn-
djtatun , & quos Ecclciia pro redemptis habitura crat , id quod in ftylo
etiam juditiuli , icu foienti , vcrum eit ; per quem , quicunque Chri-
stum, Redemptocem iuum efle ore piofitetur , & mterea facloipium
abnc^ar, exoreiuo judicatus , dicitur abnegare Domtnum > qui ipium
mcrcatus erac ; quia ad mcntum criminis pTinde c(t ac ii rcipia cinptus
fuilU t, ii putat & prohtetur ic emptum,& agnitum emptorcm iui abnegat.
Aaerfentes ] Secundo ampiirkat crimen, excoquodpcr has haeufcs
fjbi ipiis mcritoaccenituii lintiubitum exicium.
Vcrf. 2. Et mutti fejuentur corum exitia> fcr quos via verita-
tii bUihemahithY^
Tcrtib ampliricac crimen, ex eo quod multos difcipulos fedu&uri , &
inexmum iecum ducturi iint. fer qnos ] Quaito, Ex eo quod ipij
& ipiorum alkclar, & bUiphematuri fui; wiaoi vcncatis,icu ianain Euan-
gelii doctrinam,& autorcs fucnri, ut alii contumelioie de ea loquantur.y
Verl. 3. tt per avaritiam fi£}x fermonibm v^s ne?o iabunturx
qnihii^ dAmnatto jam olim nm ouatur , & quor/Am ex>tium non
dormitat^.
Nota 3. eft Avaritia, qua? radix multorum malorum, & hscrefium ple-
ruique comes, 6c matcr cih f*&u ] Nota 4. £U icrmo falfus & fictus,
artiticioie compoiltus ad ieducendum : fucata cloqucntiaerrores obdu-
ccns & perioadcns. 2\^otidunur~\ Nota 5. Nundinatioammarum,
tc raeia mercatu a, qua inodo quaeitum (uum piomovcre pocerinc h#re-
tjci dc vltpendio animari:m nihl erpnt iolkiti. QuiIhvs ] Crimen
redarguit ex damnationc & cxitio ccieritcr infequutuii* , iicut olim
praeparacuin erac.
Vcrf. 4. Nam fi Vem An^elu qui pecca^ant non pepercit, fedin
tartarum detrufos cattnx ca'i?inu tradtdtt damna'iont fervatos :
Poenam probat iequuturam triplici excmplo : Primum eit,, Angclorum
lapiorum,qu;bub fi DeuS non pcpccic, fcd duurbaCos a lucc fupremi
Cceli, adloca mfcnora ccncbroia dccruiit, dccruioique pocenci manu vin-
ctos in craieria dccinec ad ulcimUm aeterna? damnationis fupplicium affer-
vandos : Cerce De us faliis lllis Doclonbus non parcet.
A a a a a Vcrf. f.
7?o Epift. Pctri. 1 1.
Verf. 5, Et prifco mundo non pepercit> fed oclavum Koe ju/lis
tU prtconem fervavit^ diluvio in mundum impiorum induclox
Secundum exemplum elt prifci mundi, qui (i jultc totus periit (ex-
cept:s feptetn illis, & Noe odavo Prascone JutoU, quem praecipue &
cujuscaufa reliquos fervavit Dbus) diluvio in mundum impiorum m-
dudo : Ccrte peribunt etiam falii illi Do:tores.
VerG 6% Et civitates Sodomorum ac (Jomorrh^ in cinerem re-
da8a4fubvcr£one damnavit^ fecit^ ut ejjcnt exemplar impie viBuris.
Verf. 7. Etjuftum Lotylihdmofanefariorumconverjationefati-
gdtum eripui^
Verf* 8. ( jUffaa enim ille quum hahitaret inter eos indies
dnimam juftam iniyuis tUorum fadis , & videndo & audienio
cxcruciabat-' )
Tertium exemplum, Si Deus Sodomam & Gomorrham perdidit in
exemplarimpie vicluris,& juitum Lot enpuit vexatum & excruciatum,
videndo & audiendo nefariorum lcelelle fach & difta. Nonne Deu$
confervatis fervis fuis, puniet lmpios Docfcores, qni Euangelio jam clare
patefado tam proterve adhuc lafciviunt.
Verf $. Novit TJominw pios e tentatione eripere, injuHos aum
tem in dtem judicii jervare ipfos pumenios^
Confirmat hujus Argumcnti vim i fapientia & potentia De i, qua po-
teftDEUS utrumque facere, nempe tum pios eripere ex tcmationibus&
afflictionibus , tum impios ad diem ukimi judicii rciervare fuppliciis
«ternis puniendos.
Vetf. io» zMzxlme vero eos qut carnem fequentes , in impura
cupiditate incedunt , & dominatum dejp icimt ; qui* inquam» uc
funt audaces & fibi placeutes , non horrent dignitates conviciis
incejjere^, X
Nota hsereticorum fexta, Eft: luxiriofa & libidinofa vita, propter quam
re&c colltgit extmpla juititise De i praedicta, minari lllis «ternmn exui.
um,maxime,quia carnem feu corruptam naturamducem iequuntur & per-
gunt in impuritate,vitae fuae curfum producentes in cupiditatibus faedis, &
voluptatibus carnis indulgentes. ^ominatum^ Nota 7. Eit contem-
ptus dominatus , ieu irgitimas autoritatis , quam fublatam c mundo
veilent,
Caput Sccundutru 751
vellenr,ne effent qu! ipfonim vitia punirent. Hoc vitium deplngit &
ampiiricat fex rationibus.
2)ejpitiurjt~] Ratioprima, Quod nenfit nuda fnobedientia mandato-
rum illicitorum Gubernatoris errantis,icd Cmttmptws Magiftratus ojficium
pr*ttantis% contemptus iffim pote/latu cV ordinationis Dei.
Audnces~^ Ratio i Quod (it Auclacia cum contemptu conj"unc"ta«
£t ft')i j Ratio 2. Quod lit audaca in contemptu cum Complacet.tid
in peccato ilio conjuntta. frobris ] Ratio 4. Quod fit Audacia, in
conteirptu, ad maledicentiam, convitia, & probra lnMagiftraturo ja-
cienda, prorumpen^.
Verf. ii« £fuum iffi s^/ngeliaui funt robore ac poteftate ma*
joret, noaferant adv:r\t*s e<u apMf Dommum \udtctum malcdicum*
Ratic 5. Qaod ciim (int v;les hcmu; cioncs audeant maledicere Ma-
giftratibus, quibus Angeli qui eminent fupra Magiltratus, maledicere non
au<ient: nam etiamfi adhibeantur ad puniendos aliquando Pnncipes,
feinper tamen Principatum, Magiftratum, & Poteftates, earumque
seftimationem cuftodireiatagunt Angcli \ Contra cjuam Haeretici quidaui
faciunt, 6c factum vellent.
Vcrf. 12. At ifti, veluti animantia rationis expertia qu$ natu*
rali impetu feruntur^ fadta ad eum finem ut capta intereanty ea vfo
tuperantes qu* igntrant (ua ipforum corruptelainteiibunf :
Ratio 6\ Quod Haeretici (int brutis feris in hoc vitio (imiles : Nam (1-
cut rerar, 1. Rationis expcites (unt : 2. Feruntur impetu, non confilio :
3 Capt* intercunt. Sic Haerctici ilii, qui Magiftratum inter homines,
velin hcclcfia nonferunt: Sed huic ordinationi maledicunt, 1. Judicii
cxpertes, Dei ordinationem ignorant ; 2. Pravo impetu fcruntur ad
blafphemandum, ku vituperandum quod ignorant : 3. Sicut ferae fibi in-
teritum acceriunt, & iua ipiorum corruptela peretxnt.
Veri. f£« Reportaturt mercedem injulhita ^ ur qui pro votupta.
tatt ducant qvottdtana* dehcta*% labes ac macuU^ qui jraudibut ju-
isfe obltftant, vobifcum epulandom
Verf. 14 Oculos kabentes plenos aiulterii^ & qui a peccando
ccjjare ne/ciant: inejcante* antmau intlabiles^ cor babentes acl ava*
riitam excercitatum^ execrandt bomines\
A a a a a * Repetit
*tfi Epift. Pjtri- II.
Repetit comminationem meritar ipforum condemnafionis, & addit
notam octa-vam in tribusimpudentiae iplorum demonitrationibus. Pri-
ma eli lri aperto luxu, quia etiam tempore diurno, nec Euangctii, nec
Solis lucem mcrtuentes animos (uos luxui dcd.tosoltendcnt inconviviis
deliciantes. Sccunda impudcntiae demonltratio, in aperta impudicitia f
quam ceh^e mimme Itudcbunt, (ed adultecia coidis iui, oculis prodent ,
fuamque in libidine impotentiam pras ie fcrent 5 atque ita non ic pollu-
cnt tantiim, (ed etiam ammas inttabiles dcititutas iolida & (alvihca fi-
de, decipient & inelcabunt. Tertia impudentia conliltit in Avaritia ,
cujus artes & methodos ita meditatas habebunt , & cor vjtiofo ha-
bitu adto exercitatum , ut non diilimulaturi fint (uam habendf cupi-
ditatem; Quas vitia in fumma cc4pplectens, execiandos vocat homi-
nes illos nequam.
Verf? 15- *!*i nliEta r*3a vtaf aberrarunt .fequuti viam Ea*
Uam Fihi Bejor, qui mercedtm laiquitatis arftavir %
ytrf. \6 Sed redargutionem fu£ tranfgrejfionis [uflinuit : tiam
[uhjugis aftna multu > bumana vuce loauuta prob.bmt yrophet*
dementiam-s*
Impudcntem horum hominum avaritiam comparat avatitiae Baalam,
cujus hiltoriamex T\um. 22, breviter repetit, qui cupiditate merccdisi
devia quam prorelliis eft (e fequuturum, aberravit, & lmpietati apertas
(e tandem dedidit: in qua tam (tupidus ruit, ut ab aiina ma iubjugi
meritus fuerit reprehendi & caitigari \ ld quod (imiliter merentur tai-
fi do&ores, turpis lucri cauia, falia docentes.
Veif 17. Ijit funt fontes ujui caremes nebuU a turbine agitat
t<tl quibto caligo tenebrarun in atemnm flrvata e/2.
Nota 9 Ett vaniloquentia cum raltu & hypocrid conjunfta : cujus
refpectu comparat eos fontibus aqua carentibus, & nubtbusa turbine
agitatis 6c diilipatis, ita ut pluviam quam promittere vidcbantur , non
dent. Tales fum fal<i Do&ores, qni dcbent e(l.> Stcllae lucentes, & Lux
Mundi,& nihil habent interim prastet tenebras, & errorum caligmem;
Quapropter ad judicandos eos aeternis in inferno tenebris pronunci-
at Apoitolus.
Veri. 15. Nam prttumidam vanitatem loquendo percamis cupi-
ditates lafcivas 9 eos tne/cant %ui vere cffugerant eos qui in errore
verfantmX .. ..
J Yaniloquentiam
Capuc Sccundum. 7 "3
Vaniloquentiam eorum proponit pcrfpicieniam m tribus : Primo m
prcctumido doceildi ftylo, & m/lato orationis genere ; lp qao verbo-
rum ampullis perftringurtt (impiicium oculos, ik incautos in ai nira-
tionem rapiunt.-quod genus dtcendi tei»en iis amba^bas valcie eft aj-
pofituin, Secundo, in eo cjuod doctrina iua patrocinenfur carrialibus
hominum concupifcentiis , quafi non eflet opus co itra ea^ i c^.cj. re ;
atqueica inetcant aliquos carnis iaictviis , qui prius c >nvi h de erro-
libus, in qubus veriabantur dura incer munianos ciienc, ii eft, extra
EcCiciiam, rcnunciaveiant eorum focietati, Sc veieieu deitinato conti-
lioab lis aufugerant ( quod vi naturaiis iummis contcienti.c , fieri po-
telt) feque codtulcrant ad confortium Ecciefix Chriftiaoae, quoi cti-
am iiwe ipirituali regeneratione rieri potclt.
Vei 1- ip» Libertatem ett polltcendo, ^uum ip$ fervi fint corru-
ftionis Jijuid.m a auo quis (uperatM eft, hnic etiam tnfcrvitu»
tem a(l add/cJu*.-
Tertio,in diiiimilitudme inter ipfos cV ipforum promifla. Promitte*
bant enim iiberratem aliis, cum ilios m fervitutem peccaci trahebant,
& ipfimet eflent iervi corrupteis, & iecundum piaxin iuam,&: iecun*
dum Doctrinaslux pvincpia. Mam nonelt alia libertas Chriltiana, quam
qux manu miflos a pcccato, & lervili jugo tjederis operu.n, in libcrum
juititiae obfequium ipios adducat.
Siqnidem ] Probat libertinos hos cum fuis difcipulis mancipia cfle
peccati ab/ectillima & miierrima , quatuor rationious. SupentM J
Ratio prima, Quia devkti funt & iuperati a peccato; cujus fervi-
tuti fe addicunt, deceptionibus faliJt Doctrinae inducli* Ergo verc
fervi funt.
Verl. 20, Itaque Ji pofiquam inquinamenta mundi 3 per agni*
tionem *~Domwi & servAotti IESV C^^1^1^^ effuoertnt ,
hi& rur/um implicatt fuperentur fafta efl uttima eorumcondttto de-
terior priore^,.
Ratio 2. Quiaipfi& difcipuli ipforum per apoftalam a fanctacon-
verlatione incidunt in detenorem conditionem , quam erat ea in qua
deecbant priuiquam nomen dederunt Christo; nam poftquam in
Baptifmo renunciaverunt inquinamentis mundi , & per agnitionem
Christi, quaiem qualem, aufugerunt ab iis recipientes te in gre-
mium ahcujus Ecclefi* Chkisti 9 fi denuo implicati fuerint iliis
inqumamentis ,
7J4
Epift.Prtri. II.
& vifti dederint tnanus ,
fa&a cfl ultima conditie
jnquinamentis ,
deterior priore*
Verf. 21. Sdtim enim fuiffet eu non cognoviffe viamjujlitid f
qutm cognita il/a, reqredi h fancla doftrina ipfis tradhiu.
Ratiog. probans priorem , Quiafcientes, volentes a cognita via /u«
ftitiae , & fancto mandato femel illis tradito ut transfugx in adverfana
caftra retrocedunt ; quod multo gravius eft peccatum & durior fervitus,
quam (1 nunquam cognoviffcnt viam juftitia? ; melior enim futura ftiiflet
ipforumconditioin lgnorantia quam in apoilafia.
Vcr(. 2 2* Sed acctdit eis quod vero provcrbio dici fclet , Canh
rtverfm efi ad fuum ipfius vomitum \ & Sm lota , ad voLta*
brum coeni*
Ratio 4. Faciens ad f ollendum fcandalum quod ab eorum apofl afia
oriri potuit j Quia ex apoftafia lua ttftantur fe nunquam i uifle exveris
ovibus Christi, fed in Baptifmo & apparenti vitae fanctitate , quafe
aliquando pro fanctis venditabant, dcmonitrant ic fmfle fuescV cancs,
line fpirituaii & interna naturje renovatione , femperque lues & canes
manfiiTe : ldeoque non mi.andum fi eis accidat qucd vero proverbio dici
iolet, Sicut Cayiu iicet puroatus p*r vomitum , reforbet tsmen quod vomueratt
ejr Sus lota licet , revertitur tamen ad volutabrum cosni : Sic Apoftaf ae> licct
refipiicentiam a peccatis , & fidem in C hristum, & obedientiam
mandatorum ejus pronteantur 9 data occaiione tamen revertuntur ad
priftinos mores.
Caput Tertiam.
Verf. u
nem cxcito :
Rdhfit ad aliam commonefafiionem de cavendis ir~
riforibus , cjni adventum Chritti negabant% cjudrum bkjpke-
miam refutat , ad verf. II. ln fecunda oftendit u/um
& fruftum fu* dttfrin<e de adventu CH^JSTl fo-
tijfimkm , ad finem*
\JAfce\am alteras vobis llterdA fcribo ^diletfiy qui-
bui/tnceram mentem veSram per commonefacJio.
VcrLi
Cnput Tcrtium. 755
Vcif. 2, Vtmemoreffituverhorum qu* pradifta funt h fanclis
frophetu , & doclrin& noftrx qui [umui <~dpoftolt9 ^Domini &
Servatoris.
Utfibiviam paretad ea qux feqtiuntur , fcopum utriufque Epiftols
proponit,nempe ut mentes verc fidelium commonefaciendo excitaret ad
conftantiam in fide & obedicntia doctrinxEiiangebcae, quam ex Scri-
ptura Prophetarum, & inftitutionc Apoftolorum didicerant.
Verf. 3. lllud prtmum fcientes, venturos extremis diebm irri>
fores , ut qui in fuis ipforum cuptdttatibxs incedanf X
Ut caverent fibi ab Atheis &illu(oribus pietatis, dcfcribit iftiufmodi
monftra quatuor modis : Primd , Ab antccedenti praedictione S p 1 R itus
San&i, admonentis de adventu & frequentia impiorum irrilorum lub
finem mundi tanquam hoftium Euangelii capitalium , qui temporibus
Euangelii omnem pietatem ludibrio erant habituri : a. A vitiofa
ipforum vita , quod vitam acruri efTent fecundum cupiditates fuas.
Vcrl. 4. Et dicant , Vbi efl pollicitatio adventw e]M ? nam
ex auo dic Tatres ovdormterunt , omma ita pcrmanent ab initto
crcationis,
Tertio, ablafphemis dicris, quod aufuri eflent etiam Domin/ adven-
tu.n ad judicium impudenter negare , & promifliones Dei faliitatis
aperte infimulare : 4. A perttnaci defenfionc blaiphemia: fuac, quud au-
derent diiputare contra adventum Domini , quaii non venturus eflet
omninb , ied mundus inaeternum du*"aturuseflet, idcircoquia tot rctro
feculis no idum venit J adcx, & quia res omnes ita fe habent noltris tem-
ponbus, ficutfehabebant ab initio creationis •, fenium /uum carnaiem,
menfuram fidei iuae facientes,& ve> bum Ds 1 poft tergum abjicientes.
Verl 5, lud enim /ponti ipfos laxet , Ccefas fam eltm extttifft
per *~Dei lermonem , & terram ex aiua & in aq<a con/t/ientenz^i
Refutathos blafphemos canes quinque Argumentis, Arg. priirum,
Quia rcipuunt oblatam fibi cognitionem ex veibo Dei , & f~onte igoo-
rant quod cr^atus iit mandus per De I iermonem ; nam fi creationem
a^nolcerent per Dei verbum fuifle; finem mundi prsdictum in Dn
vcrbo oporteret etiam agnokere.
Et utf*m 3 Arg. 2, Sponte ignorant & claudunt oculos ad conftans
iniraculumterr*^mcrgentis ex aqua, & coniiilentis per aquarn, per
quam
■r
756 Epift.Petru II;
quam folida reddif ur ne diffluat in pulverem , cum terr 3 natura fua in-
fcmura elementum iubfideret tota,& aquis tegeretur, & abforbcretur.
In quo miraculo peripicere poflent naturam regi & firmau lulius Dei
vcluntate, ut iic vel iccus ie habeat prout Deo placuerit.
Vcrf. 6. J^uarnobrem is qui tum etat mundui aqua inundai
tu* periir X
Arg. 3. Quod terra praeter naturam emineat ex aquis, & quod omnia
non maneant jneodcm icmh>ei liatu, eviacnscliex hiftona Diluvii.quo
prion ordmc mutato , mundus ieu humanum gcnus, quod tunceiat,
aqivis mundantibus periit. Noneftergoincrcdibile mundum decurren-
tcm eam mutationem paflurum , quam Del verbum praedixit.
Verf. 7- SLm ^ero nunt Junt toelt ac terra^ eodem fermont
repcfiti 9 fervantur ignt m diem damnattonis , & exitii ir*j?io.
rum bominum-j.
Arg. 4. Coeii, quinuncfunt, &terraqua: nunceft, per idem Di 1
verbum & efricacem ejus vcluntatim confcrvantur ad L*nem judicit ex-
tremi,quando condemnabuntur, & pcnbunt impii & iiriiores adven»
tus Domini maxime.
Veri. 8. Vnum autem hoc ne vos lateat, dilefli, Vnum diem
apud "Dominum peiinde tflft ut mtUe annos > & miile annos
ut diem unum^>.
Diluitobjectionem, Dicerent impii, Cur diffet adventurr.? Rcfponfio
triplex eft, Prima, EtiamiidifTcrreadvcntum videatur Dominu^, dilatio
haectamcnnon dcbct efle ofrendiculo cuiquam, qria nora ron dtbet
aeftimariex noftfofeniu,iedexaeternitate Dei , cui dlud ipatium tcm-
poris, quodnobis videturadmodum bngum, elt inftar unius diei , &
a^ud quem unus dics & mille anni non difleiunt , quod ad piopcrtio-
nem attinet meniura.
Verf p« kon tardat Dominus qui prom-ftt , (ut nonnulli tar-
ditatem hanc elfe ducvnt , ) /! d pat ens c/t erga nos , Kohnsutlos
ferue, fed omnes ad rt/ipifcentiam tendere
Refponfio 2. Haec dilationon provenit ex tarditate, ut /udicant nonnul-
li, kd ex patientia De 1 erga nos cledns fcihcct, quoium multi nondum
convertuntur, & quojum nullos vult De us peiire , icd omnes fuotem-
pore ad relipifcenuam pervenirc , quod fieri non poflet niil in tempus
maturum
Cnput Tcrtium. 757
»aturum difTerrcrur Christi adventus. Nam C\ Deus inticij
judicii tempus a ie dccrctum , aliqui eorum pcrirent quos ab stciiig
tlegit ad ialutem.
Vcr/. 10 Veniet autem b ficut fur in r.otte dies j/le ^Tomini »
quo Qali cutn flrtdore pr&tcribunr , elementa verb djlu.mtta (ol-
ventuf) terrajue & qu<t m ta funt Opera cxurentur.
Rcfponiio 3. <3c Arg. $. rcfutatioiusirrifurum amodo adventus Do-
rruni > qui deicnbitur in tribus: I. Ent hominibus improviius , quo-
modo furcs vcnire iolcnt, quo tempore fciunt fe miniine expectati:
2, Eritcum univerfi totius maxima mutatione, & 3* Cuin abohtionc
©mnuim , inquibusathei fehtitatem (uam in hoc mundo qu#rcre iolent,
fiquidem cceli cum ftndore practeribunt > elementa «ftuar.tia folvcntbr,
lerraque & qu* in ea funt optra exurentur: adeo ut folicitj dtbcant
ouine9 tfle ad kmetipfos parandos , potius quam quicquam cutiofe
de modo vcl tempore advcntus (ciicitari, vel dc tarditate coaqueri.
Secundcu pars*
Vcrf. tt. Sluum igitur l*c omnia (olvantur quales oportet ejfe
*vcs tn fa<clis conver^tombui & pietatis ojfiaisl
Secunda pars Capitis > in qua doctrinam hanc trahit in ufum per hor-
tationcm ad fan&itati? ftudium, & ad perfeverantiam in eo. Argumenta
hortatiomsfunt o<5t;o : Argumcntum primum s Per poftulationem teiti-
ixonii aconfcientiisipforum : Hacc omnia viiibilia prasfertim opera qux
in tcrra funt , diflolvenda iunt. Ergo fancritati ftudcndum eft.
VcrU 12. txpecJttmes & properantes ad adventum diei
^Dei , tn (\uo Qceli coojiagrantes folventur > & elementa «tftmnua
Uauefcent* i
Arg. 2. Quiaficdecetvos, quifpe«xpec*tatit, & defiderio propera-
tis inoccurfum Domini adventantis , ideft, opcrtct vos ipe adventus
ChrJST! patienter laborare invocatione veftia,& fancritatiftudere.
ln f4§2 Arg. 3. Quia Domini adventus ad judjcium adco tcrrjbi-
iis futurus cft , ut cccli conflagrantes iolvcndi iiiit , &'tlcmenta asftu-
antia liqucfacienda fint.
Veri. 13 Stot Ccelos novos ac terram novam fecundum promif
/um expicJamm^in- quibw jujiitia inkabtiatr'*
Bun Veri. 14
758 Epift. F.tri. IL
Vtrtt *4. J^uapropter, dtlefli , h*c expeclanfes , fludetc ut lm
maculati & hicont&mtnati ab eo rcptnamm cum pac^.
Arg. 4. Quia iecutiduin De£ prom.fla Ifa. 6$. 17, & g6. 22. Ex-
pectaimis ncvos ccelos, & novam terram, in quibus ioli jiriti habitabunu
Ergo ianctitat: & jultitix '(tuiere debemus, cjui hanc fpcm rnbemus.
Nominat autem & caeios & terrarn habitaculum jatorum, quia totus
munduserit po.lcilio & Palatium , ®nutn eiectorums qui comita-
buntur Christum quocunque proficilcetur.
Stukte'} Cum repetitahottatione adianctitatem, addit Arg. 5 Stu-
dentes ut fitfs immaculati, & lrreprehcniibiLs inventemini a Christo
inpace, id eft , reconciliati Deo & pro amicis Christi , ab eo ubi
ad judicium venerit , habebimini.
Verf* iy, ^Domintque no[iri patkntiamy falwem arbitreminiX
JiiUt & c^wrm fr.itcr nejler 1'aultt* prQ fifo dzta faficntia jcru
pfit vohis l
Arg 6. Cum occupatione obj.ecTionis, Tantum abeft ut txdio fran-
gi debeatis, quia Christus difFerre videtur kdventum, ut contra pro
figno falutis danda? oranibus vobfs exiitimare debeatis, hanc non mo-
ram , fed toltnntiam potius Domini & tarditatem ad iram,
Sicnt^ Arg. 7. Paulus in fua Epiitola ad vos Hebraeos fcripta, (pro
non extgua iapieutiaefibi datas meniura) diligenter kortatus eit aditu*
dium fanclitatis, & ad patientiam fub (pc adventus Domini, ut multis
locls, fic pr*ecipue in rine Op. 10. virf. 36, Ergo fan&itati 6c patiei>
tia: ftudendum eft.
\tr{. \6> Vt qui in omnibm fcre epiflolu loqnatur de iflis :
inter qua funt nonaulla diffictUa intelle&H <ju<e i^docli parumque,
Habfes dctcrquent, ut & rcliquoi ScriptuvaA* fuo ipforum exttto*
Ex mentione facra Epiftoke Pauli ad Hebraeos captat occafione-rj
commendandi reliquas Pauli Epiltolas pro Canonicis , & rollit icanda-
lum diifkuitatisquorundam Locorum in ipfius Epiitolis, ex eo, Quod
non dctorqueantur nec Pauli dicta, nec alice Scripturae uiiae nifl ab in-
docbs vci lnftabiiibus, vei perverfis homimbus, idque in perniciem fuam
ipiorum , qui pervertunt eas.
Ve:t 1 ]. Vos igitur^ dilecli% qui h$c prAfcitts cavete ne illorum
H?futhrurn crrore abdncii^ cxcidatu d propiiajlabilitat^i
Verf 18,
Caput Tertiura. 755
Verf. 1 $ Sed crefclte in gratid & tgnitionr 1)omini neftri &
Servatorts lefr Chrifli\ citi gloria & nunc & ad tcmptu jempi>
ternum^t tsimcnL.
Arg. 8. Hortationis modo propofitu;n , ad carnis ignavhm excuti-
cndam. Prxmonitidc faUorum Docforum erroribus , quibusdiicipul. 9
iuos icducunt a via ventatis ik faiiefitatis, non rantum cavere vobis
tanto magis dcbetis, ne excidatis apropria ftabilitate, (idctr. > a fide
& obeditfiitia doctrinx Chr isti , in qua fixo animi propofito jatn
ftatis ) fcd etiam ftudcre debctis ut proficiatis & aefcatis in gratia icu
fanetkate, cV innotitia feu fide Domini noftii Iesu Christi.
Cui giorW} Claudit Epiftolam doxologia iniigni , qua Christum
verum Deum agncicit; nam Deo loh debetur glona; Chjustum au-
tera Scnwic, dum in hac mundi militii vcriamur, glonricandum p:opo-
nit % & ctiam in futuro fecuta, quod vocat d<em aeternitatis , quia tota
^eternitas una dies eli. Iuii iit gloria , Am e n.
w ww w w fwwlil
EXPOSITIO ANALYTICA
FKIMJE EPlsrOLJE IO-
A N N l S. Summarium-j.
Oannis Apo8«li (q*/i & Eit.wgelium fcripfit9
& jtpocaljpfin) tres exf*nt Epi/toU. Hujus qux pri-
mi e/t Jcopus ejl docere qui ratione haleamm commu»
nioh>m cum <2)eo , & quo patto de ea communione certi
ejje pcjfitmm, ad plenarn cot.fdationem in vita & in
morte. ln qutm fnem froponit fummam dofirina zh-
angelic*, Capite primo. Vfum bujm dotfrin* ojten-
dit in variis kortationibmy nempe ad llndium fanUita»
tU , ad dilectionem fnttrum , ad odium mundi , & conjlantiam in Jide , Ca-
pite iecundo. frofcjuitur bortationem ad jludium jusiitU & Jratern* di-
Uttiot\ii% Capite tertio
B B B E B 2 tin.iiite
7^o Epifh loamis, IV
Similiter^psli hortationem ad avendum a fedutioribm , p*rgit in bortatione
*h ddlgendum fntres , Capite quarto. Qenique, Vt credentes fciunt fe vitam
baere, & fcientcs muis magifjue credant in Lefum Chrijtum3 notai Fideiifim^
& Argumenta ad credendum abundi cumuat > Capite qumto.
jirtifichfi vtlde ejl btijas EpisioU Methodm , IS^m ad modum caten^
Cbiiiiana Fidei myfktrii , & axiomata connettuntur .. ^empet enim ex Jinc
pnecedentcs docirin* feftentem traciatianem ordituu.
Caput Primum
HOC Cxpite fummam ®otfrin<e "Euanpelic* 4 /e & reliquis Apottolts
prttdicatte, proponit. Capitis du# junt pxrtes , ln prima confirmat
pr<e/t4ntiam fu£ ptxtdicationis , & objecium fidei falvificte ojlendit %
Ad vetfum iextum. In altera mttt>$ dat homirns vere fiielis > ad auem gratU
Euanjjtlu pr&dicati vere pertinet, ad finem*
V f QVod erat a principiot quod audivimtM , quod vidi-
* ^—mm ochIis noffrt** qttcdjfteSAvtmM, & manus no*
JlrA contrefiarunt de Sermone vtt<t,
Prasftantiam Euangelii a fe prxdicati connrmat octo rationibusr
©* Sermone ] Ratk) prima continecar ultimis hujus verficuli verbis, fci-
Iicet, quod ipfius Einngelium tractet de prxftantiilimo obje^ro, nempe.
de Vcrboy fea Sermone Vitx, id eft, de Fr r 10 Det Ie su CHRisTO,qui
dicitur foy& Setmojit diltinctionem Periona? Fi l n a Patre,& ordincrn
operandt coricipiamus, cum Sermo fit alicujus, nempe Patr is Sermo s
Et ut.doceat generationis Fi l 1 1 modum ipiritualem , & lmmanentera >
& infeparabikm ede ejus fubfiitcr.tiam a Pat r b, & ut ejus orricium prae-
cipue rerpiciauius,quod.eit Deum & Dei confilium de noitra falute de-
clar3re. Deiode dicitur Sermo ViUi i. Quia vicam habet in ieipio, &
Ipie Vita eft : 2. Qiiia comparavit vitam nobis, eamque oftendit • Et
denique, quia.eam applicat nobi$,erlicitque ut vitarn Jtternam vivamus.
Quoient \ Ratio 2. Pr*ltantiae pisdicationisfudr, Quod veritaspra>
dicataantiquafit, nempe qux erat ab initio : partim, quatenus nulla
«nquam erat alia ratio falutis praeter unicam hanc in CHRisTofolo,
qui elt Agnus occifusab initio mundi. Partim quia Christus prxdica-
tusab Apoitolo , quoad divmitatemrante incarnationem fubiiitebat ab
inicio
!
Capur Piimum. ~6i
inrtio mundi, idem Dei Filius cV Vediator ialutis noftrx : &
mundi initio erat , ciun rci crcata: nondum iubtiitcrent, fed ineipcnnt cft: »
icu qui ab aeteroo idem in «ternum cit. Subjectiim ergo Euangelii nollri
cxc.iLntiflimum elt.
QuoA vidimus ] Ratio 3. Quia vetitas prsdicata eft certa & comperra
Apcfiohs, quippe quiinf4iibili ieniuumteflimonio, Chri stum ipfum
iiiistemporibusmanifcilatum incame,(eu mcarnatum, oculati &autiti
teftes obitrvaverant. Partim auribus de die in diem doclrinam Chm-
sti, iancH & audibiii voce prolatam, hauriendo : partim e/us facta $z
ordiparia & miraculoia, & paflione-s in carne, & gloriricationem in tiani-
flguratione, & tciurrectionem i mortuis, cculis videpdo; & poft penitilTi-
mam inquilitionem in rei veritatem, chnflime perfpicierhio : Partim de-
niqueejus carnem, feu humanam naturam afljmptam manibus palpando
& contrectaodo. Unde certitudo tcflimonii ipiorum de Chri sto ex-
hibito ita conlht, ut in dubium vocari non poterit. Excellentiflima igi-
tur efl veritas a nobis praedicata.
Vcrf. 2- ( Nam vtta patefaffa e/i, & vidimus & teRamut &
annuntiamu* vobis vttam illam tternam, qu^ erat apttd Patrem,
& patefacla efi nobis )
Ratio4. in parenthcfiinterjectaconrjrmans priorem , DeCHRisro
novimus , 1. Quod fit viuiBa^ vems J ehovah, quiinie vitaeit ejfen»
tlditer , & refperiu noflri caufiliter : quippe Autor vitae noftne , non na«
ftirabs tantiim, icd ttiam lpiritualis & stera?» Autor lucis & lliuminati-
onis, Autor gratiae & omms.pii, ieu laudabilis motus : 2. Quod divinitus
talis manifeftatusfit.cV nobis pat^faetus & perpatefaitionem vifus & agiri-
tus a nobis etlc vitaiUa : 3. Qucm eile vitam revela:am Vidimus & ajno-
vimus, eum tettamurenc vitam, 6c pr£dicamusvobis,nempeeum eife, &
aetemura Deum , & artern^ vitae nobis corr.municandae Procaratorem,
Datorem , & Coniervatorem : 4. Novimus Filium Dei, fecundain
Xrinitatis perfonam diflincram, qu» abxterno erat apud Patrem, cV a
munio condito agebat rem noftram apud Patrem , & jam revelata
eft nobis poit incamationem per divinam patefactionem : Idcirco
& praeftantiflima & ccrtiflima eft haec noflra veritatis & vitae prsdicatio.
Vcrf. 3* <£JfW,inquim, vidimw & audivimu*, id annuxtiai
7KU4 vcbis% ut dr vot ccmmunionem habeatis nobifcum : ej? cQmma*
nio noftra fu cum Patre ejr cnm Bilio leju Qbrifto*
Ratio
n6i
Epift. Ieannls* I.
Ratio ?. Per veritatem praedicatam a nobis Apoltolis oculatis & auri»
tis teltibus , hdcles ejufdem relicitatis,& eorundem bonorum nobiicura
erricientur partiapes. £xccllentiflima eft igitur veritas a nobis prardicata.
Bt communio'} Ratio 6. Qui nobifcum uniuntur in fide prsedicatse a no-
bis veritati^ , etiamcum Patri & Filio IesuChristo per Spi-
R ri"us Sancti virtutem unientur. Ergo.
Verl. 4« Et hxc Jcribimas voks^ ut gattdtum veflrum fit plenum<
Ratioy. Praedicationis noftrse iumma ad vos icripta pro finehabet,
ut gaudeatisgaudium vcrum acfpirituale , certi redditi de eleetione cY
glorificatione , utque gaudium illi.d vcftrum conftet & perficiatur : Mc-
nto ergo exccltentitfima habcnda eft.
Veri, 5. Hoc eft igtur nuntium cpuod audivimus ex ipre, & re.
nunttamm vobis^ 1)eum lucem ejfe, n.c tenebra^ in eo efje uIIoa.
Ratio8. Summa praedicationis noftrae eft , quod Deus fit Lnx , (eu
adverius mala ignorantise, errorum , falfitatis , vitiorum & mifc iaj ,
quae iunt in nobis , prseientiflimum & perfectiflimum remedium : &
quod in fe Deus fit ab his malis alieniilimus , adco ut impoflibile fit
accedentesad ipfum decipi , non illuminan & duigi : a peccatis & mi-
feria* non liberari , & aeternam ialutem non confequi : Ergo excclkntefll
ciTe prasdicationem mcam, & reli^uorura Apoftolorum necefle ett,
Secunda-, pars Cipittt*
Verf. 6. Si dixerimus nos foctetatem habere cum eo, & in /?-
nehrts incedimus, mentmttr^ mc Jincete agimu*4
Altera pais Capitis » in qua proponit pattim negative, partim affirma-
tivenotasfeuindiciavere fidchs, qui particeps futurus elt bonorum in
Buangcho r.romiflorum. Notar autcm iunt quinque.
Nota prima , negativc proponitur cum fui confirmatione , Vere fide-
lis non ambulat in tenebris , non eft deditus pcccato , vitam agens iccun»
dum cupiditates carnales ♦, quia (1 quis profitetur fe cum De o , qui lux
& fanCtitas ett communionem habere, & interim ambulat in peccato-
rum iuorum tentbf is , hypocrita & mendax eft , utpote qui non facit
quod rectum cft , ied quod ore prohtetur , openbus negat.
\ tri. 7 jSjtod ji in luce tncedimus, fuut tpfe eft in luce , com.
muniomm habemus cum eo mutuam 9 & fanguis lefu Chrtfii Fi-
Lti ejm purgat nos ab ornni peicato,
Nota
Ciput Priinum. 76}
NotaV Affirirsativd pro;^>nitur, Qui ambuhtin luce , feuqui fan.li-
tati itudet, ut confgr mis lit Dr. 0 , qui lux feu p:rte:ta ia*:titas -rlt , is
clt vere riielis, vere com.nunionem iubens cu n Deo & fan:t-is, &
ad quem frutus uiOitis Christi ad peccacorum remiiiionem fo»#
lide- pertinct.
Veri. 8. tf dixmwM no< peccatum non bxbcre% nofijfos fal/imus,
& veritat tn no')is non tft+t
Nota 3 negativa. Vere fidelis, nonitaeft jufhis in oculis fuis, ut vel
verbovel fa.to neget fe peccare pf/iie. vel p.xtaikpoft jtytificatioucin,
velqui (cjuafinon egeret quotidiana v.^RibTi interce.iione, meriti-
que ipfirn applicatione quotidiaoaad confcientiaea novo reatu libera-
tionem)non taigatur peccati feniu, ita utai Christum liberatorem
iubinde confugiat. Qmfquis enirn five v-rrbo^fwe opere, & reipia (ic
negatie pcccatum haoere inprxfenti, ieipfum docipjt^ & hypocrua eit>
inquononeft finceritas.
\Gtu 9- Si confiteamur peccata noflra , fiiclis eft & juftus> uf
ren<ittat n ;bis peccata noftra, & purget nos ab omni iniquitate.
Nota 4. Verc fidelis tali ienfu peccatorum fuorum iubinde affici-
rur, ut ea ag K>.cat coram De o, & conhteatur ex aniuio, mortem fe me-
reri aeternam^nec potie ex^.ari rsatiui iuum aliter, quam meritofan-
guinis Filii De 1 nec nifi divina Spiritus Christi virtnte, pofie fe
fanotificari f:ua peccati immunditie liberari.
Fihlu~\ Eicjui fic confitetur peccata Apoftolus promhtit ex fidelita-
te & jultitia Dei fbie, ut abtcivatura peccati reatu, & purgetur. feu
fancbficetur a peccati labe : fidelis enun eit DBus,quii!ta promifit, &
juitusett Deus, qui iatisfaftionem na&us a Christo Spon.ore , non
exigat dcbitumabeo, proquo fatisfecit CHRiSTus,fcd contra praeflet
fideii omnia bona, quae in lpfius falutem Christus emit.
Vcii 10. Si dixvnmus nos non peaaj]cy mendacem facimus c*
um & fermo cjus non eft tn nobis.
Nota 5. negativa. Qut vere fidelis eft, nec negat, nec extenuat pec-
cata praeterita, qua(i vei cum Pharifaeo iiio o.nnia De i mandata pne-
ftieiflet a juventute ; vel quaii onginaie peccatum vel nu!Ium eflet, vel
Hiorte minime dignum: Nec impasnitenseit, qualiqu* admi.ferit, levi-
ora peccata 8ftt, feu venialia, qu^ expiatione fmguinis Christi non
opus-habeant, vel qaaii in natura iplius non cflet tanta corruptio, quin
hbcro
f6$ Epifl:. loannis. I.
liberofuo arbitriofead gratiam difponere & gratiam mereri, vel faltem
coniequi fe pofle, (uis viribus conhdat< Nam qui vei (ic, vel ullo alio
modo dire&e vel indire&c negat fe peccafle,& per confequens negat
Bioitis adeo reum fe efifc vel fuiflfe , ut opus fuerit tanta expiatione ,
quantaeft morsfiliiDEi, biafphemus eit m Dbum, (eum arguens men-
daciiquiinverboiuopeccatore.s, 6c mortis.reog omnes peregit , nccul-
lam efle remiilionem peccatorum nifi per fanguinem Filti fui aifirmavit >
necfermoDsi per fidem unqnam receptus cft in ejus corde ; id eft ,
nunquam fidem habuit do&rinac legis, ncdum Euangelii.
Caput Secundum.
Rget ufttw fuperioris dottrina tota rsliqua Epiflola,
in quem finem proponuntur hortdtionts quintjue hoe capite.
(Prima, aa verf. 9. Sttunda , ad verf 15 Tertw ad vcrf.
18. Qmrtaad verf. 2p# Qmnta> ver/14 ultimo.
V f JpM°h mci j foc fcribo vobhy ne peccetis. JlPuod fi fuis
cr*' Im ' peccaHt }advocaturn apud 'Vatrem babemus> le{um
Chriflum jujlunus.
Hortatio prima eft ad ftudium fan&itatis ne pcccarent, Rationes hor-
tationis prxtcr a>nicam compellanonem (unt undecim.
Ratio prima, Quia hic finis*& ufus eft do&rina? Euangelicae& fcriptio»
nis Apoltoli. Bcec fcribone peccctu , inquit, fcrgoftudeteianftimoniae.
Qnoh fi2 Ratio i. Si ftudueritis fan&iraonide , peccata in quse forte
incicktiS; perinterceilionem IesuChrijjTI Advocati,& Domini noftri»
aurcrenfur, Ergo fai ,&imoniz operam date. Cum wum Advocatum no-
miiiat , aiiosomnes exciudt , alioqui enim Christus eflet non fimpli*
citer Advocarusnofter, frdex Advocatis unus»
Jutfum^ Ratio 3. confirmans euaro priorem; Christus Advocatus
frftm eft, id eli, non tantum idoneus qui intercedat pro peccatoribus,
propter juftitiam perfw* iax , icd etiam juftus in officio f uo , qui nihil
poftulet i Patre nomme noftro , niiiquod ex pa&o& mortis merito, in-
tercedtnti pro nobis juftedebetur. Juftus etiameftut nos juftitiafua
imputata tcgat. tt julhis denique » qui ex pacilo Redemptionis nos in-
juftiti*
Caput Sccundura» 7^>
juftitiac ftuJio promoveat , a lapfibus refufcitet , & plenc tandem Juftos
feufanetos reddat. Ergo&debent ridelcs fanetitati ftudere, & (i fortc
labantur in peccatum, virtutcm intercelTionis Chr ist/ fperare.
Vcrt". 2. Et ipfe eft propitiatio pro peuatis nojiris \nec pro
noflris flum fed etiam pro totius munUi peccatis.
Ratio 4. confirmansetiam rationem fccundam, MorsCHRisn vi-
cYima exjjiatoria, fuit oblata, non tantum pro nobis ex Judjcis ele&is
(cilicct, & adtidcm Chri sti converfis, fed etiam pro peccatis omni-
um Eie&orum, feu redemptorum in mundo, Ergo cavere debetis a pec~
cati rnalo , quod non nid Chri s t i morte expian potuit : & fi peccetis,
cxpiationis adeo divitis & interceilionis Christi virtutem confiden-
#ter expecjtare.
Verf, 3. Et per koc fcimns nos eum noffte^ >fi mandata ipftu*
obfervamuf.
Ratiohortationis ad ftudium fanctitatis, quinta. Perftudium fincere
obfervandi Dei praecepta, tanquam perfirmum indicium , cognofcere
poteritis fidei veftrae veritatem, leuquod vere credatis in Deum, eumque
fincere diligatis* Er^o ftudcte fan&imoniat , feu ne peccctis.
Verf. 4 Siui dicit , Novi eum , ejr mandata ejus non fervat %
mendax eft , & in eo verita* non eft :
Ratio 6. Qui prohteturfe nofle Deum, id eft, credere fn Eum,Eum-
que diligcre, & (andiratinonftudct (nam fecundum Euangclii ftyium,
lincere operam dare (anctitati, eft mandata lcrvare) hypocritaeft, in
quo non eft fincerius, feu ridei vcritas: Ergo Sanctimonias ftudete.
Verf. 5. £hti auem (e*vat fermomm e\u$, veri in hoc charita*
Dei expleta eft: per hoc fctmus nos m ipjo ejje\j.
Ratio 7. Qui ftudet fanctitati, probat fwceritatCBi dilectionis fux er-
ga Deum, qua: dilectioimpletur, (eu fincera eflc deciaratur, ex ftudio
cuftodiendi fermonem Dei, eiquxobcdiendi. Studendum lgitur San-
flitati. ¥erhoc~] Ratio 8. QuUtudet fanctitati, (eu non peccare, (eu
(ermonem Dei cuftodire, indicium habet (u£ cum Deo communio-
nis , & fcit fe iu Chri sto pcr fidcm haoitare, Ergo, &c
Vcif. 6 £ut dtat fe in eo habitare% dcbet> ficut ille amhla-
vit, ita & ipfe ambutare^.
Ratio 9. confirmans priorem. Quicunque profitetur commun'onem
C c e c c (c habere
7<5<5 Bpift. loarmis. I.
fe habere cum Ch r isto , debet fan&ttari ftudere, fen in vita & convet»
fatione Ghri stum imitari. fcrgo Sanctimonias ftudendum eit.
Vcrf. 7« FratreS) novArn doclrinum >ion fcribo wvts^ fed do.
Urinam vttenm^ , quam videhcet habutftts jarn irdc a prin»
ctpio ; <vem h*c dodrma^ , fermo ille eH qttem audifla jam
iricte a principio.
Ratio i o. Nullum novum officium a vobis cxigo , cum urgeo fancrt-
tatisftudium , (eu mandatotum Dei obfervationem , fedvetus roanda»
tumrepeto, quod non folum a Christo & ejus miniftns, ab initio
audiviftis , ied etiam ex Lege & Prophetis vobis commendatum habui-
ftis. Ergo Sanclitatiftudetc.
V-rf. 8» £ contrario doBrinam novam fcribo vobis y qwd ve-
rnm eft in ip(oy & in vobul quia tcnebrx pratereunt, e} >vera illa
lux fa m lucet-*.
Ratio 1 1. Mandatum hoc non cft vetus in vetuftate litersr, quale oiim
crat quandiu fub fctdere operum irtegenrti degebatis , quando lex jube-
bat , 6c vires nullas ad praliandumconferebat , fed novum eft in novita-
te (piritus: ad quod prarftandum Christus gratiam lubinde novam
fupp^ditaturus eft vobis. Ergo fanctkati ftudendum eft»
ld qnod~] Quid fitnovum mandatum ipfe cxpc nit proxiinis verbis,
affirmans mandatum novum, efle & refpe&u Christi, qui fcilicet
mandatum vivificat, & refpectu ipforum , qui novae creatunc jam facxi
erant perregenerationem, ldeft, quibusgratiaiuppeditata & poirolup-
peditanda erat ad obedientiam.
Qma tenebr<e J Ratio redditur in hunc fenfum , Quia non eftis fub le-
ge, ied iub gratia; noneftisinftatuirregenerationis, fed renovati, Nam
tentbr* nempe fcederis reoalis , & ftatus irregenerationis , tradiesunt, &
jam Christus qui vitam & gratiam affert iecum , & vera eft lux , vobis
fidelibus ut Sol juftitiae ortuseft, & lucemhmul 6V calorem vita=, vobis
communicavit. Ergo pracceptum vobis novum cft^ut animari debeatis ad
fiudium fan&itatis alacrius profequendum.
Verf, p, J^ui dicitfe in luce effe} & fiatrem jmm odit^ in ft-
nebrit eft ufque adhui\
Secunda hortatio contrahens fuperiorem ad diieclionem Fratrum :
Arg%iiiienta hortationis funt decem, prseter ilia duo qu« proximc
recitata
Caput Sccundum. 7*7
redtata funt, & huc ctiam rcferii poflunt. Argumentum primum, Qui-
cunque proriteturie inlucc eUe,ieu regcneratum, & odit fratrcm 9 ad-
huc in tenebrib ignorantia: & peccatijacct irregenitus. Studendum ergo
dilectioni fatemx.
Vcri. 10 ^ui dtligit ftatrem fuHm} in luce manet, & ojfcnii-
culum in eo nn tfr**
Arg. 2. Qui diligit fratrem fuum,manet inluce, &perfevcrat 111 via
veritatis , fortem & conditionem San&orum aliqua ex partc poflidens :
Ergo Itudendum, &c*
Et offe7idiculwn~\ Arg. 3. Qui diltgit fratrem, nec ipfe impingit in via
fanctitatis ( icmper vidensquo vadat, nempead Deum exhdeper viam
obedjentiae ) nec aliis onvndiculum prqbet, quo vel inducantur in pecca-
Xmn, vcl indurentur ia peccato. Studendum ergodile&ionifraternx.
Verf. II. £>ui autem odhftatremfuum^ in tenebru c(l , rjr in
tenebru ambulat: & nefcit qud eat , <juia tenebr* oculos ipfttts
cbctcarunt-'.
Arg. 4. Qujodit fratrem, totus in peccato jacet & perfeverat, &
defleftens de via recta, quae ad ialutem ducit, fcrtur in praecipitium,
ignorans quo tendat, quia pcccato occacatur ejus mcns : Ergo dilc&ioni
iraternae ftudendum.
Veti. 12 Scribfi vobis filioli^ quoniam rcmijja funt vobis pecca.
ta^ proptcr ncmen ejus^
Arg. 5. O Fideles filioli & De i,& mei,gratis remitfa funt vobis pecca*
ta veltra propter nomen Christi , id cftj propter Chiusti meri-
tum, quod vobispraedicatumeft, & fide apprchenium avobis; Scripta
crgo hachortatione ad ianclimoniam & fraternam dilectionem obftncti
tenemini ad obedieiadum ei.
Vcil 13» Scribo vobis , patres , quonUm noftis eum qui aprin-
cipioeft. Scribovobis, ado/ejcentes, quomam MalumiUumvisiJlts.
Scribo vobis3pueru/i, quoniam noftis Patrem-<
Arg. 6. Ab omnis xtatis & ordinis fidelibus fine exceptione , requiritur
ftudium fanciitatis, & fraternse dileclionis: nominatim a fenioribus, qui
propterea tenemini obedire, quia admilli eftis ad co^nitionem Anticui
dwi um,feu attemi Filii De 1 ; cujus cognitio vos beatiorcs red didit, quam
omnis illaveftra exufu& cxperientia multorum annoium hauftarcrum
C c c c c 2 cognitio.
7^8 Epift Ioannls. I.
cognitio. Ergo ftu iendum, &e. Mol^fentes'] Arg. 7. Quia ficutomnes,
fic adokfcentes tenentur obedire, propterea quod victoria data fit illis
contra Diabolum in Chri s to. In quoetiam vires ad quotidie vincen-
dum (uppeditantur, quae vi&om bdlicas omnes laudes iuperat.
TunuW] Arg. 8. Quia ficut omnes, lic Pueri fideles tenenturobedire
hishcrtatioiiib';s, quia qnamvis rerum mundanarum nondum peuti iint,
J^eus fcipfis Patremin Christq demonitravit , & dedit ipiisutDEuM
Putrem iuum agnofcerent : Ergo
Verf. 14. Scrrpfi vch:sy pitres $ quoniam r/c/lis eum qui eft i
frincrfio Scriffi vohis, Jddefctntes *, uuia fortes ejlisy ejr verhum
1)ei bahJtat w vohtst & illum Malum v/c/ftis.
¥.\tres~] A:g. 9 Nova vi repetens fextum Argumentum, Quiafieut
omnes, ficimprmis feniores fidcles tenentur obedire hortation^ quod
ipfts potiusquam aliis datumfit cognofcere sternum Dei Piliumtquod
bencficium etiam atque etiam in conliderationem venire dcbet.
Mdefcentes~\ Arg. io. Nova vi repetens Argumentum feptimum ,
Qaaficut omnes, ficetiam Adolefcentes fidcles tenentur obedire horta-
tioni, quandoquidem DeliS ipfos in C'HRisTo,prim6j ex alto indue-
rit robore fpintuali,quod naturali longe prsftantius eft. Secundo, Et fer-<
monein fuum ipfcruin animis per ^piritum indiderit, ut per fidcm
conftanter in iis maneret : Tertio, Et deditipfis etiam ut per Ch Rr-
stum vmcerent Diaboluar* Faciunt etiam h*c Argumenta ai fequen»
tem hortationem.
Verf. 15 Ne diligite munduw> neque ea qu& in munio funt, fi
quis diligit mundum, non eft cbarita* Patris in eo.
Hortatio 3 Ad cavendum amorem mundi, & coium quoe in mundo
funt. Per mundum intcitigit conditionem hominum lrrege nitorum , in
qua fibi placent, felicefque iibi vidcntur. Per ca an* in rnundo funt, intelli-
git lllccebras, feu e/uumdi bona quibus hormnes irregemti capiuntur,
quales fiwt voluprates, divitia?, honores. <Diit%ere3 eft in prctio habere, af-
feclare. Argunenta- hortationis funt quatuor.
Si fiis "] Argumentum primum , Dileetio mundi ad res mundanas cor
alligat, & exciudit dilectionem Dei, feui atris, fiquidem cor non
poteit fcrri ad contraria itudia, vel oppoikis oominis iervire : Ergo ca-
venda dilectio mundu
Verf 15
Capur Srcundum. "6)
• Verf. 16* £u*niam quic^uiU tfl in mmdo , cubUiitu carnis ejr
lihtdo oculorum^ ty fasln* vit.t, non efl txTatrt, fed ex mundoelL
Arg. 2 conhimans fuperius , Studia murHanorum hominum ad qux
feruntur homincs pkno impetUi quales funt Copiditdi carnis, feu voluptas
feniualis, gulae & libidinis4, Cnpiattd* oatlorum, ku avaritia inordinate ap-
petens utilia ; 8c Ja/riis vittt, leu cupiditas honorum inordinata, in vi-
vendigenere j h#c, inquit, ftudianon funtaDEo, fed acoriuptelis ho«
uninum irregenitorum, £rgo cavenda.
Verf. 17 Porro mnndu* prtterit , & cupidita* ipfiw< Jgjti verb
prtftat votuntxtem ^Det^ manet in &ternurrL^>
Arg. 3. Conditiomtiudanorum hominum , & qu* in hac conditione
dclectabilia videntur , variaiunt & moxtranlitura. trgo non iunt dili-
genda. Q*^vero~^ Arg. 4, Qui rcnunciat voluntati iuae peiveiix, &
voluntati hommum pravorum , & ftudet Dei vcluntatem faccre > vivet
inaetemum. Cavenda ergo dilectio xnundi. faciun: & hax ad ca qua:
fequuntur.
Vcii. 18. lutruli^ uhimum Umptis ades7i& ficut audiflU an-
tichriftum venturum , ttiam nunc anticbrifti wulti cce^erunt ejfe,
unde fcimtM ult n.ttrn temptu adeffe^,.
Hortatio 4. Utcaveant (ibi aieduotoribus , &ne deficiant a vera fi-
de , icd ut conftanres maneant in fcde & obedicrt a verifatis.
fneruli \ Raticnes hoitatlonis funt cuindccim : Rarioprima, Ut pn-
eruli ppus habetiscautiune. Idcirco cavcre tcnemini. Jtmptu~\ Ratio 2.
Nunctcmpuseft , quo periculum eft a fcducloribus , ultima fdlictt hora%
& ultimtm mundi tempus, in quo Diaboius maximc mfanit, lciensquud
tempus breve iit, & inquo vigilare, & k para^e dcbentoiMies ad j.di*
Cium in iecundo C hr 1 sti advenru futuium, hiqp.
Et fuut ~\ Ratio 3 confirmansprioieni , Stcundum pnrmonkior.em
a Christo & Apoftolis fa&am^ de vcnturo 1II0 Aritichrilto mfigiii,
venerurt multi prarcuriores Antichrjfti, qui (ub ipecie DocTorum,fcdii»
cunt homines aCHRiSTO,& Christi advcrlarii iunt . Ergotempus
eftultimum,in quo periculum eft a feducTonbus, aquibus vobis fedulo
cavendum cft.
Vcrl. l£. Enobii egrejfi funt^ fed non erant ex nohu\ nam (i
futffent ex nohiA% pcm<ahfij]:nt uticjue nobifcum\ fed huc hftum
dry «f patefieret nun omnes effe ex nobis. .
770 Epift. Ioannfo I.
Ratio^." Apoftat* difcedentes ab externa communione veire Fideii-
um, non funt de numero vere Credentium : Ergo ab Apoftafia & Sedu-
doribus cavendum vobis eft.
2^am fi fmjfent ex nobit ] Ratio y . confirmans priorem , Qui funt ex
numero vcre Fideliumieu Eledorum, manent in focietate verae Eccle-
Jias, & in communione do&rinas Apoftoiic-e : Et fic fe declarant effc
vere Fideles: qui vero deficiunt, Illi ( quatenus Dei confilium re-
fpicitur ) difcedunt a do&rina Apoftolorum, eo fine ut manifeftetur ip-
iorum hypocrifis, & ut declarentur non efle ex nuinero vere Fidehum.
Ergofi veiletis cenferi a DE0,vel hominibus vere Fideies, feunonex
numero hypocritarum, ab apofta(ia& fedu&onbus, vobis cavendum eft.
Verf. %o, ^At vos unttioncm habetts a Sanclo illo profcc~Um,
& noflis ornnid-».
Ratio 6t Donis neceflariis & auxilio Spiritus San&i inftru&i e-
ftis, ut falutaria dogmata omnia cognofcatis, atque ita evitetis fedu&i-
onem Apoftatarnm. Cavendum vobis igitur.
Veri. 21. Nonfcriffi vobis icctrco jmd veritatem lgnoretis\
fed quia eam noflis, & nul/um mcniactum ex veritate ejfe\^x
Ratio 7. Occurrens ob/ectioni, Hortando, feu fcribendo ad vos, non
arguo vos ignorantiae, fed ideo hortor ad conftantiam, quod fciara vos
ventatem nofle, & ea dcledari. Hortationi ergo vobis aufcultandum eft.
Et mllum mendadum J Ratio 8 Admoniti de veritate , fatis poteritis
mendacium difcernere , quod fciiicet ad verttatis regulam examinatum,
cum veritate minime congruat. Ergo hortationi meseeofinc ut exami-
netis & rejiciatis mendacia, aufcuitandumeft.
Vcrf 22. Sluis ejl mendax nifi qui negat lefum effe Chiflum ?
hic e/1 antichriRttA negans Patrem & Filww^.
Ratioo Seduclores a vera do&rin3 Euangeiii funt, fuo quifque or-
dine, hominum mendaciflimi (ficut interrogatio infinuat ) quippe qui
aiiquo modo negant Iesum efle Christum ; talem enim Christum
nonagnofcunt , qualem eum Pater in Euangeiio nobis oftert : naw vd
ejusperfonam vel naturas, velproprietates naturarum, vel officia, vel
vututem , ieu efficaciam , vel gratiam , vel ventatem , vel gloriam ,
aperte, vel a<to cuniculis oppugnant : Ergo cavenduin eft vobis a
fedudoribus.
Caput Sccundum. 771
Jiic esl 2 Ratio 10. Scducrores finguli, qui auditorcs abducunt a
Christo inquovjs articulo , funt Antichrilli > negantes & Patrcm &
Filium ; & ficrciigioncm veram , & religionis fundamenta , mcndaciis
fuis evertentes, quippc cum extra Christum nullus (it vcrus Deus:
nam in Eo habitat tota plenitudto Deitatis : Cavendum ergo a fc-
ductoribus.
Veft 23. J^uifjuis ncgat Villum^ is ne Tatrem quidem Mef<
Confirmat hanc rationem, ex infcparabilitate Patris & lini, ut
non poflit quis habere Patrem pro De o fuo, qui ncgat Viiium quovis mc-
do, quiaDsus ic totum nobis inCHRiSTO fiuendum dcdit, & fruitra
alibi quarntur, aut alio modo,quamquo Deus fe manifettav it nobis ua
Christo : qui nobis ut Patris imago repraefentat, & cxhibet quicquid
dePatread ialutem cognitu clt nccefiarium vcl utile; & contra, Qui-
cunque CHRiSTout FilioDsi dcbitum honorcm exhibent, 3gnofcen-
tes eum, qualem fe in Scripturis patefccitfetiam Patrcm agnoicunt, &
pro Dio fuo habent.
VctI. 24. £uod igitur audtflis d principioy in vobis maneat*
Si in vobis manjerit quod audiftis d principioj \os qucque w Filio
& patre manebitis*
llatiou* Veie antiqua & unafibifemper conflans veritas De j,cft
ha?c, quam ut teneatis vos hortor; quam fcilicet audiviftisab initio Euaa-
gelii, non tanttim praedicati per Chr 1 stum, fed etiam promiiii, & de-
clarati in Scripturis pcr Prophctas. Ergo rerinenda vobis eftea veritus:
& hic fcopum feu hortaricnero profert in apertum.
Si in vobis manferit~\ Ratioi2. Si doctrinam a Christo & Apo-
ftolis fecundtim Scripturas vobis traditam retinueritis , permanebitis in
focietate & amicitia Dei Filii, & Patris: Ergo cavendum vobis a
feducroribus.
Vcrf. 25. H<tc avtem iSa efl promijjio quam ipfe potticitus tft
.nobisy ncmpe vita illa xurna^
Vcrf* 26. H*c fcripfi vobis de iis qui feducunt vos.
Ratio 13. Hac conditione nobis promiht Deus vitam aeternsm, i re-
tinucrimus doctrinam Christi conftanter ; Ergo conftanter perma-
nenduin in flde, & obedientia doctrinas Chr isti, & cavendum a fedn-
croribus, qui operam dant ut vos a veritate feducant : & hic rurium ico-
-pum horum Argumentorum apeite prohtetur Apoftclus.
Verf.
772 Epifh Ioannis. T.
Verf* *7* Sed un&io quamvos accepijlisab eo, manet In vohis%
ncc necejje babetis ut qutfquam doceat vos ; vcrurn Jicut eadem
mclto docct vos de om\nbus 3 qu£ & vtrax esl , & non mendaxl
& (icut docuit vos, manebitis in eo.
Ratio 14. Ut cuftodiamini a feduetoribusmultiplict pracfidio muniti
eftis: Primo enim ad externarn docrrinam, etiaro undionem, ieu Spc-
ritum San&um, qui vos intus doceat & confirmet in doclrinxCHRi-
sti veritate, accepittis a Chri sto, in fua quifque menfura. Secundb,
Sp iritus itlc manet ip vobis qui fideles eft/s,& nor. aufertur a creden-
tibus. Tertio, Non habetis opus aliquo, qui doceat vos aliudquicquam
praeter id quod Christi Spiritus in Scriptura docuit, & in cordibus
veftris confirmavit, tantum opus habetis horcatione, utmaneatis in
Chri sto, ficut Spiritus feu Un<£tio in Scripturis loquens, & id quod in
Scripturis eft, in cordibus veftris co.inrmans, & porro inltituens ex Scri-
pturis in omnibns ad ialutem neceflariis vos docet: qui Spirit us VeritM
f/^,ideft,ip{iiIiulaScriptur^; c{M veritas efl , confirmatio, & non men-
dmums fed mendaciorum refutator & oior : Ergo conftanter vobisma*
nendumeftinCHRisTo: ficutSpiritus fecundiim veritatem Scripturae
vos docuit , & cavendum vobis a fedu&otibus.
Veri. 28 Nunc igttur% Ftliolt* manete in eo\ ut quum patefa-
Bus fuerit, habeamm fiduciam^ neque pudejtamm coram to tn ipft-
m adventu.
Ratioj/. Quicunque non perfeverant in fide Chrjsti , necinejus
communione manent , quicunque demum iuerint in hbminum asftimati-
one, pudefacti difcedent i Christo inejus judicio ; Contra vero^ Per-
feverantes in fide, confidenter coniiftent coram eo. Ergo conftanter vo-
bis eft permanendum in Chr i s t i fide, & cavendum a iedudoribus.
Verf. 29. Si fcttis eum ]ujlum tjje9 noftis 7 quicunque excercet
juftiiiamy ex tf/i natum efit^,.
Hortatio 5. quam proiequetur in prbri parte fequentis Capitis, ncmpe
utoperam dent juftiti*, feU ut ftudeant San&itati. Argumenta hortatio-
nisfunt quindecim. Arg. 1. A teltimonio conidentias ipforum confirma-
tum, Qui operam dac juftiti* , natus cx De o eft» qui ipie jultus eft, & te-
ftimonmm habet iux adoptiouis & regenerationis. Ergo operam date
Juftitiz
Caput
C773J
Caput Tertium.
Artes CaPitis Cant du*> te prima profequitur hor-
tAtionu Arqumenta relicjua, ad verf Ii# In fecH"dtt fibnc*
ttit alt4m fortttionem ad dilcctionem Fratrnm , ad finem.
v - ^Jldete qualem charitatem dedit nobis
Fatery nempe, ut Filii Dei vocemurX
prcptcrea mundus non novit nosy quoniam non novit eunL-j.
Arg. 2. Hortatioms ad ftudium Juftitia?, Ex merafeugratuita dile-
ctione Deus vos ridcles honore adoptioms infiiios ornavit. Tenemini
crgo Patrem veltrum juftitiae ftudio refcrre.
IS^on novit~\ Arg. 3. peroccupationem obj e&ionis , Impedire non de-
bet ttudium Juftitiae rn vobis, quod mundus non agnolcat vos proFi-
ius Dn^quandoquidem hic contemptuscommunis eft vobis cum Deo
Patre veftro, qucm etiam contemnit mundus ; (ed potius ad unio-
nem & conformitatem cum Deo in juftitiae ftudio colendam, vos inci-
tare dcbet: Ergo.
Vcrf« 2 ChAijJimi) nunc filii 1)ei fumw^ (ed ncndum pattfa»
&u>n efi quod enmui* Scimm autem fore ut quum ipfe putefaclus
fuent, fimiLs ei fimut ; quoriam videbtmi* eum ficuti eflt,
Arg. 4 Pcr occupationem alius fimilisobjeclionis, Nondebctimpe-
dire Itudium juihtix in vobis, quod nondum appareat gloria ve{'tra,fa-
tis eft, quoi iciamus jus Filiorum Dei jam nobis datum eflj, nofque
adiruros pollcflionem, quando Christus manifelhbitur, fimilefque ei
in i^loria & fclic tate futuros, & beatifica vifione iplius in aetemum frui-
tuios; Dcbctis crgo juftitias operam dare.
Ve f 3. Et qutjquis babet hanc ffem in eo fium , pwificat fe%
ftcut & ille pu>UA ejl-
Arg. 5. Qnicunque habet fpeiti vivam conformitatis cum Chr i sto
in gioria,punhcat ieipium, ut Chri sto in hac vita, inpuritatis & ju-
ftitias ftudio couformis lit. Ergo juitiiis ftudcndum.
Verl- 4« ^utfquis committit peccAtum , ettam Legcm trarigre*
dttur: nam peccatum efi Legis trmf^cjfio.
D d d d d Are 6,
774 Epift. Ioannis. I.
Arg.6. Quicunque non ftudet juftitia?, fed operam dat peccato,et{~
am Legis tranJgrefiioni operam dat, quia peccatum nihil aliud eit quam
Legis tranfgreiTio , cui fi quis operam dat, Deo bcllum indicit : £r^o
ftudendum juftitiae.
Verf. 5 Ex fciis illum patefa&um ejjc^ ut yeccata noftia tclle»
ret, & peccatum in eo non effe^>.
Arg. 7. Eo fine manifctlatus eft CHRiSTus,ut rcatum peccati lue-
ret, & tolieret a fuis (cjuod confirmat ex eo, quodCHRisTus nullum
in fe habuerit pcccatum pro quo lueret ) unde fit, ut qui peccato operam
datj eo ipfo contrarium Christo faciat, prctiumque redemptionis
vdipendat : Ergonifi Christo coQtrarii videri vclktis , ftudcnduov
eft Juftitiar.
Verf* 6 J^urfquis in eo manetf non peccat * quifquis peccat, non-
<vidk eum9 ntque novit cum^t
Arg. 8. Proprietas eftomnis fidelis, feu manentisinC.HRisTO , non
dare operam peccato,fed Juftitix. Ergo Juftitiae ftudendum eft.
Qujjqttis ] Arg. o. Qmcunque peccato ttudet aut indulget, falfo pr#9
renciit CHRjSTihdem, fcu notitiam, quac fineftuiio novitatis vita?je{fe
non poteft. Studendum ergo Juftitia?»
Verf. 7* Filioli, nemo v&s jeciucat: qui excrcet juflitiam> jujlf^
*3, fi;ut iile ju-ius eft.
Arg. 10* Quicunquenon itaftudct juftitiae, ut operibus &acrionibus
fuis teftctur novitatis vitas iludium, feipium decipit, vel decipi fe patitur.
Fruftra enim perluadcnt iibi homines fe habere fepultam in cdrdibusju-
ftitia.rt, dum pedes, manus. linguam, & oculos palam occupat iniumtas.
Studendum igitur eft Juititiae.
Qui exercet^ Hoc Argumcntum confirmat, defcribendo Juftum feu
Juftiflcatum ex ride,a proprictatc ipfius infeparabili, ncmpe praxi Jthri-
zisy & conformitate cum Deocu» itudct juihricatus, ut juftitiam iuam
opere mamfcftet ; Nemoju ciiicatus eit,qui iv>n lta4et juitoDfio eon-
formiseiTc, feu qui opcrc juftitiam non cxcrcet ; Decipit crgo ie quiU
quis aliter exiftimat.
Verf. 8- ,%ui committit peccatum , ex Diabolo efl: quoniam £
principio "Diabolas oeccat, CAUhoc jaiefadtti e/i FUin* "De , ut
dijfolvat opcra rDiaboiu
Arg. 11.
Caput Tcrtlum. 775
Arg. 11. Qulcunquc operam dat pcccato, Dlaboli filius eO, patrcm
fuumttudiis fuisrerercns : Hoccontirmat a Diaboli in peccando vctufta-
te, qui ttatim poft creationem peccavir, & ab eo tempore peccanJi autor
fuic homi;iibus ; Ergo nili Diaboli Hiu haberi vultis, Juftitiar ftudenJum
eit. yidhoc^ An;. iz. Eo rine Chr i stus manifdtatus eft, ut opira
Diaboli lolverct, ij clt, dominium peccati deftruerct in fuis, & peccati
inhabitationem abokret gradatim, per lanctiricationem. Hinc fit ut qui
opeiam peccatodat, aedihcet idadquod deftruendum Christus inaiu-
fcltatus cit. Studendum igitur.
Vcif 9 % uiiquts natui efl ex Veo^peccatumnon committit, qua.
mam/emen tpjiu* in to manef : ntc poteji peccare^,^ eo quod ex
D tO natus e/t.
Arg. 1 3 Licet rcgenitus prffoccupari poflit a peccato, operam tamen
dare peccato non potelt , propter regeneiationis naturam, fcu proptcr
Dei femen mancnsin iplo ( id eft, quiaDsi Vcrbum & Spintus, vel
v.talb Dei gratia in regeneratione communicata elt in iilorum donorum
numero, quorum Deum nonpcenitct) cu/us vi regenitus perpetuore-
trahitur, a peccatis, & impcilitur ad /ultitiam fectandam; nec poteft
peccare, feu pcccato induig^re. Ergo nifi vos irrcgenitos probare vel-
lctis, ftudendum vobis elt Juftitiae.
7v>r poteft 2 Arg. 14. Regemtus non poteft operam dare peccato, quia
genitus elt ex Deo, qui natum cx fe non deierit , (ed ita gubernat&
movet fui nati cor, ut conftanter n.ilitet adverfus peccatum, & du-
clum Sv 1 r itus fequatur ; Ergo fi a De o natos vos probare vultis, J u-
ftitiae Itudendum eit.
Vcri. 10. ^Ter koc rnanifefti funt filii Dei & filii DiaMi, quif-
quis non exercet juftittam9 non ejt ex 1)EO, ejr qui non aibgit
Jratrem Juum—*
Arg. 15. In hoc differunt regeniti & irregeniti; Filii Dei & fllt
Diabcli, quodii quiiuntex Deo3 ftudcant juititiae; illi vero, qui non
ftudent juititix excrcend*, & nominatim fratrum diiectionii non funt
ex DEO,fedcx Diabolo. Jufhtiac ergu, & imprimis fiatern* dilectioni
ftudendum vobiseit*
Secundtu pars
Vcrf, 11. Jgucniam hoc eft nunttum quod audiftis a principio^ ut
diltramsh altt ahos* ^
^ D d d d d a Hinc
77^ Epift. Ioannis. I.
Hinc aci alteram hortationem dilabitur , fcilicet ad diligendos fra-
trts; hoitatior.isargumenta iunt quindcciun Argumentum pnmum, Pra»-
ceptum de diledione fratrum ab initio vocationis veltrx datum.eit.vo?
bis a Christo. Ergo fratres ddigite.
V&U n Nonjicut Cain^ qni cx tilo Malo erat^ & occidit fi\i-
trcm fuum* Cuju autcm rei gratta occtdit eum? quia Qpera ejas
mala eyant^fratns autem efas fu/iaJ+
Arg 2. Dillimiks debent eflc fidelcs Caino, Diaboli fiiio & fratrici*
dx. Lrgo CujM ] Arg* 3« confirmans & iaultrans fuperius, Qui fia-
tres non diligunt , fed odio habent , odiile Dei gratiam rn fratnbus
comperientur, & in hoc fimiles eile Caino, qui imaginem Dei in
fratre iuo odio perfequebatur ex invidia. Diledioni fratrum ergo
ftudendum eft.
Verf. 13. Ne miremini^fratus mei^fi odit vos mundm^
Arg. 4. Per cccupationem , 6c retorfionem objedionis. Tanturrt
abeft ut ftigefcere debeat charitas inter fideles , propterea, quod txo-
fos fe videant a inundo » at contra tanto iro^enfius debeant ic mutud
diligere. Ergo.
Verf. 14* Nos fcimus nos trarflatos effe ex morte ad vitam^
quia dtligimu* fialrcsX qui non diligit fratrem ., manet in morte^*
Arg. 5. Ex diledione fratmro, feu diledione imagims Dn in illis
certiores reddimur tanquamex indicio certo,quod nosipfi regeniti fu-
mus, & tranflati a morte in vitarn.
Qtu non^ Arg. 6 Qui non diligit fratrem , manet in ftatu peccati
& mortis irregemtus , Ergo ut regenitos vos probetis, diligite fratres.
VerL IJ. J^utjCjuis odit fratremjuum ^homictda tft : & nojlis
nttUum homicidam habere vitjm <*ternam in [e manentem^. ♦
Arg. 7. confirmansfuperius, Quinondiligitfratrem odiohabrt eum,
& ideo homicidaeft, & per conieqnens, nec habet initia vitae artcrnas
in (e , nec jus ad vitam aeternam , ied manet obnoxius morti aetem<e.
Ergo niii talcshaberi velletis^diledioni fratrum incumbendum eft.
Verf i^» Tw ^oc cognovimm charitaiem , qucd ille anmam
fuam pro nobk pofuitr ; nos igttur dehmM pro tratribus animat
fuhere*
Arg. 8,
1
Cipue Tcitium. 777
Arg. 8. Chr 1 STUsnosimpenic dilexit, cuin f itam iuam pro t.o s
pofuit, nos igttur dtbemus aln alios diligcre, exeraplunvejus iuiifa us.
lyos. tf itur 7] Arg. 9. Gratitudincm hancdebcmus CHRlSTO,quipro
nobis & riatribus poiuit vitam, ut parati fimus vitam notlram profuode-
re in bonum EccLfia:, feu fratrum noftrorum: Ergo multo ma^;s aik-
ctu iincerb dwbemus lpios piofcqui, & inferiora oiticia dikvtio.us er-
ga eos prasftare.
VcrU 17. J^ui verb habuerit mundanaA facuttatcs , fy videtit
fatrem (uum ezentem^ & ctauferit vi/cera (u.i coram eo y qn.moUo
charitOA Dci manet tn eo ?
Aig. 10. coniirmans iuperius, Qui non fic diligunt fratres, ut egenti-
bus, communiccnt de facultatibus iuis, idque ex miiencordiae vifccribns
permcti, hypocrita: funt, & longe abfunt ab illa dilecrione quae vitam
impendere pro hatribus parata eft.
Vtri. 18 FiLoh mei^ne diligamus verhitisfte lingua[o\\\vc\,
fed opere & verttate.
Hihc infertur ipfa hortatio : ut opere & veritate, mutuam dilectionem
teftentur, & non verbis, ieu lingua tantiim.
Vuf. 19. tt per hcc cognojctwus nos ex veritate efe^ ej; coram
ipfo fecura redUemus corda noslra^^
Arg» 11. Per dilec1:>onem fratrum, tanquam per frucxum fidei finceroe
cognofcimus nos finceros tfle, feu vere fideles, & cx De o genitos ; Ergo
dikcrioni fratrum ftudendum cft. Coram ifjo~\ Arg. 12. Per dilcctjo-
nem confirmabimus hduciam noftram apndDEuM>& confcientiam in
lncla fidei juvabimusex hoc efTccru fidci, ad dandum nobis tcftimoniurn
abfclutionis, ieu /uftihcationis per fidcm. Ergo.
Veif. 20, Nam fi nos condtmnet cornofrum> potentior efl Deus
corde nftro% rjr novtt omniO-,
\eri. 21. Qbarijfimi /t cor nojlrum nos non condemnety fiduciM
am bahemus apud 'Xeunt-* :
Hoc Argumentum confirmat per collationem vigilantis, & malae con-
fcientia?, hoc veifu, in eftecris condemnationis ; cum confcientia bona,
verfu icquenti, in efflctu abiclutionis ; Sicut quando mala conicientia
condcmnat eum qui plane vacuus elt fraternasdikcTionis, icntentia con»
' dcamationis a Deo iupremo Judice omniicio rata manet, doncc ad
Chb istum
77S Epift. loannls* I.
Christum confugiant. Sic ex altcra parte, quando bona confcfentii
(quas ut ut imperfeclionis nos arguat) nosnoncondemnat, quafi plane
deititutos hocfrudu, vel ftudio profiaendi in dile&ionefraterna; fiduci-
am retinemus adeundi Deum, uc Patrem noftrum in Christo. Jdcir-
co ex ftudio fraternse dilechonis lecura reddemus corda noftra coram
Deo, ut verf% 19. habetur.
Verf. iz- Et quicquid petierimus, accipimus ah eo , quoniam
fraeepta ejus cu/lodtmus> & ea qu<t ipfiptacent fxcimus.
Arg. 1 3 . Facit confcientia dilcdionis rraternae ad fiduciam impetran-
di ea, c]use fecundum Dei voluntatem petimusab eo bona: quia ratioci*
nari poflumus exftudio cuftodiendi mandata Dei & faciendi ea , qu*
ei placent , nos efle ex numero vere Fidclium f qui per fidem in Ch r i-
stum , fantin gratii apud Deum , & quorum preces Deus non rejicir,
ficut hypocritatum & impiorum preces averfatur. Ergo diledioni frater-
nse ftudendum eft*
Verf. 23. Hac eft igitur ejus do8rina> ut crcdamus nomini Fi*
Vri ejus Ic/u Qhnjti, & dtligamus alii alios^ ficut mandavit nobis
Arg. 14. confirmans fuperius , & o6je6t>oni occurrens, ncquis fu-
pradictisabatereturad meritaoperum, aut juftiricationem ex operibus
tuendum. Praeceptum de dikctione fraterna includitur per confequens
in praxeptode hde ialvifica,in Christum collocanda. Nam cum Dius
prsrcipit fidem in Chr ist um, quae oueretur per chantatem, umul prarci-
pit ur alii alios diligamus, fcrgo h quis praecepti de hde in Filium De 1 ra-
tionem habet,rationem etiam mandati de dilcvlione mutua habeat necefle
cft, ut ei obedire ftudeat. Srudendum ergo dilectioni fraternae.
Veru 2^ Nd*n qut fervat ejus mandata, in eo havitat , &
ipfe in eoy& per hoc novimus tum habitare in nobis , nempe ex
Spiritu quem noifis dedtt-*m
Arg. 15. Inquoett ftudium obediendi praeceptis Dei , & nomina-
tim praeceptode fide ln Christum quae per dileCtionem fratrum em>
caciter operatur, is commumonem habet cum De o , & communionem
fe habere novit per S p 1 r i t us San&i gt atukam pradentiam : quam Spi-
t;tus pradentiam dignofcere poterit ex ipfius erteCtu » nernpe ex ftudio
cbediendi Dei mandato, de viva ride inCHRiSTUM per charitatem
cperaiite : Ergo dileCtioni fratrum ftudendum eft.
Caput
Veif.
X.
(77PJ
Caput Quartum.
OC capite *^4poflolus totas e/l in flabilienda ipforum
fiae, & in dilectione ergi /ratyes excitandL Cyitis dn* fimt
partes : In prima hortatwt ad difemendos Sfiritm , ut cave-
tnt fibi ab in.pofioribus ad vcrf. 7. ln altera wcet mmt jf*m
ternam diletfienem, ad finem,
Jf)lhtti, ne cuivis Spiritui creditey fed probnte Spirt-
tus an ex ^Deo fint , nam multt Pfeudoprophet* ve.
nerunt in mundum^.
Ex occafione mentionis factje, deDEi Sp 1 ritu verfuultimocapi-
tis fuperio-is, hortatur ut nulli fpiritui , feu dodlrinae a quovis fpiritu
profiiifcenti prius habeant fidem , quam examinaverint & probavennt
an a Deo fit. Argumenta hortationis funt fex; Argumetum primum,
Multi Pfeudoprophets ieu haeretici exorti funt , & in mundum aperte
jam prodierunt. Ergo non nifihabito examine, ulli doctrinae, fidem
habere debetis.
Verf. 2. Ex hoc cognofcite Dei Spiritumi $uicunc{ue ffiiritus
tonfitetur lefum Chrijlum in carnem vemjje% ex Deo efi ;
Arg. 2. Paratam habetis regulam, ad quam tanquam ad lapidcm lydi-
um examinare poteftis omnem ipiritum, feu fpiritus cujuivis doctrinam ,
an cx Deo fit. Regula3 prima pars h<EC eft , Quicunque Spiritus Chri-
sti perf>nam fecundum Dcitatem in qua exiftebat ab sterno, & fecun-
diim humanitatem, quam verc adumpfit in incarnatione ferlo & reipfa
confitetur, & fenoetiam agnoicit EumefieCHRisTuM illum,fecundiun
omnia ejus cfticia, Eique (oii plenam gloriam perfecli Saivatoris tribuit »
Is fpiritus, ieu hsc docirina, a Dbo eft.
Verfv 3 ^tt quicunque fpiritus non conftttur Iefum Chriihim %
in carncm veniffe , ex Deo non efi : fedhic eft tUe (ptrttus KAuti.
chrijii) de quo audijlis eum isnturum fuijfe $ ejr jam nunc in
tnut.do tfft^-
Altera reeulaepars negativa haecelr, Qiiicnnque Spiritns, feu qua>
cunque dOxTrina non confiteturreipla & fciide Christum Iesum, ad
euui modum fcilicet qui jam diclus cit , ied detrahit quicquam cjus per*-
ion*
7go Epift. Ioannis. IJ
fonae, vel ofHciis, vel virtuti & efficacias ad falutem inchoandam&, ple-
mflimeconfummandara; is noneft a Deo , fed Spiritus elt Antichrifti ,
qui Spiritus jam nunc eft in mundo, licet nondum invalu.ntita, ut
ThronumfibiaperteinEcclefiaerexerit : E£go cum hanc habeatis regu-
lam, non debeiisullam do&rinam admittere , nifi prxmifloexamine* _
Verf 4, Vos ex ^Dco eftis>fiUolii& viciftis eos^ quoniam ptentior
eft*qui efl in vobis^ quam qui in mundo efl.
Arg. 3. Parata eft vobis vidoria de feduftoribus non minus certo,
quam ti res tranfaJta fuiflet. Ne igitur mctuatis habito examine , cum
iiscontendere. Bx ®eo~\ Hocargumentumconfirmat tribus rationibus
cx Deo : Ratio prima , Eiefti & regeniti eft is a Deo : Ergo ccrtb vin-
cetis fed uetores. ln vobis J Ratio 2. Habctis Spiritum Dei ha-
bitantem in vobis , pcr quem diicernatisimpoituras, & caveatis : Ergo
certo vincetis fedudtores. Major J Ratio3- Spiritus De i habitans
in vobis potentior eit d abolo , feclu.tore iiio Spiritu qui in mundo efl; t
lcuinimprobisimpoftonbus : Ergocerto vincetisieductores.
Verf 5. Ipfi e mundo funt , idco mundana loquuntur , ejr mun-
dus eos auiif.
Ar^, 4 per occupationem objeclionis , Non debctis perturbari, quod
mendacus ledu&orum mundus mendax aulcultet ; fiqnidem iili fedu&o-
res de roundo funt , & mendacia quae mundo [ hccant , docent : ied
contra tanto ftudiolius cavere, & averian debetis fedudores , quanto
mundus illis eft addi&us magis : Ergoprobandi vobis funt Spiritus an a
Deo fint, nec ulla do&rina nili habito examine, admittenda eft a vobisi
Verf. 6. Nos ex Dco fumust qui nozit Deum , audit nos ; qui
non esl ex Deoy non audit noss ex hoc cognofcimus Spiritum verita*
tis^ ejr Spiritum errons.
Arg. 5. per occupationem etiam objectionis,Cum nos Apoftoli & finceri
Doclores a Deo habeamus doctrmam noftram, efhcacemque vocatio-
nem,& ad fidem Christi>& ad fideiprxdicationem, fatiscilquod
Ele&i Dei, & inftituti a De o audiant noftram doctrinam, ut ut forian
exiguus fuerit ipforum numerus Ergo audite nos, & ipintuscrioris, fa-
clo examine rejjcite, h fti rm ejil^ Arg 6, Proprietas eft nonre-
novati hominis, & cui cum Deo nondum ulh eft communio, Non ad»
hajreie doftrinae noftrae Apoftolicx, fed fcduclonbus fidem habere.
Et koc
Caput Quartutt. 7S1
Et hoc indicium eft, unde difcernatur aliquis utrum Spitimerroris.an
vcritatisducatur: Nam fi Apoftolorum do&rinx non aufcultaverit quis,
crroris fpiritu ducitur : (i vero quis errores averfctur, & Apoftolorura
doctrinz conftanter adhxferit, Spiritu veritatis ducitur : Ergo probin-
di & difcernendi vobis lunt Spiritus, ut caveatis feduftores.
Secunda-, pars Cipttu
Yerf. 7, Dilccli^diligamus alii alios ; namcharitavt ex Detcfl,
quifquis ditigity cx Deo natus eft^ & novit Deum^.
ALtera pars C3pitis, In qua hortatur ad fraternam dile&ionem. Argu-
rccnta hortationis funt viginti. Argumentum pnmum , Dile&io erga
Fratres eft a Deo, nempc, ut fpeciale donum, quod Ele&is folum datum
eft. Ergo ei ftudendum. jQ«j/^*0 Arg. 2. confirmans fuperius,
Qui charitate prxditus eft erga fratres, qmjratres, e numero regenitorum
cft. Ergo charitatiftudendum. T^ovit^ Arg. 3. Qui dile&ionem ex-
crcetnovitDeura, ideft,credit in Euui, Eumque dihgit. Ergo dile&i-
oni ftatrum ftudendum eft.
Verf. 8. £ui non diligit} non novit DSV Mi nam "DEVS
ejl charita*.
Arg. 4. Qui planc deftitutus cft charitate; erga Fratrespnec creditin
Deum, nec DEum dilgit. Hujus ratio redditur,quiaDius eftChari-
tas, totus amor quoad eifcntiam, totus amabilis in Se, & in Imaginc
quaque (ua. Totus amans noftri, & omnis charitatis Autor feu EfTe&or in
omnibus Filhs fuis : ade6 ut qui deftitutus eftchadtate, Dbum nonpo-
terit novillc. Studendum ergo charitatL
Verl, $ Tcr hoc patefacJa ejt charit04 Dei in nohis , quod Fili*
um illum fuurn unigenttum mijit DEVS tn mundum* ut vivamus
per ch*l^<
Arg. 5. confirmans etiam praecedentem rationem, Deus ita dilexit
nos, quicjuspopulusnunc fumus,ut Fi li um fuum umgenitum miicrit
in Mundum, ut nos per ipiius paillones liberati a morte, vicam xter-
nam confcqueremur ; Ergo nos dcbemus c;us Filios aioptivos, feu Fra-
tres noftros diligere*
Veri. 10* in hoc eft charitas,non quodnos dtlexcrimns Deum9
fed qubd ipfe dilexertt nosy & mifcrit Filiumfuum ut ejjet propi-
tiattopro peccatu noflrts,
Eeeeh Verf, u«
-gx Epift. Ioannis* I.
Verf. ft; Diletfi>Ji Dtw nos ita dilexit} debemm & nos alii
alics dt/igerc^*
Arg. 6. confirmans& illuftrans faperius, Deus gratis dilexit nos in-
dignos, & immerentes, etiam & hoftes, qui amorem e/us non taruutn
non meriti fumus, fed ne quidem amorem ejus prius deftderavimus, fed
Deus nos prior dilexit, & impenuflime dilexit, mittendo Filium fuum ,
qui le in vidimam ofterret proexpiandis peccatis noftris, & impetran-
disommbus donis,qu£ praeparandis nobis ad vitam xternam poiliden-
dam, necellaria funt. Unde iequitur nos debere fratemam dilectionera
mutuam colere, vetf. II.
VcH. 12» Deum nemo fpeclavh unquamX fi diligamus alii alios,
Dem in nobn babitat^ & cbarttat ejus expleta eft m nobis,
Arg. 7. EtiamliDEUS fit invifibilis, qui fenfibus corporeis a nemine
unquam confpici potuetit in elTentia fua, n* tamen nos alii alios diligamus,
communionem habemus c»m eo, & ipie habitare in nobis comperitur ;
Ergo dile&ioni ftudendum eft. jidimpleta~] Arg. 1. Ex dilectione
Fratrum« dilectio noftraerga Deum perfecra,feu ilnceraefle demonitra-
tur, qualemDEUs acceptat & probat. Ergo.
Verf. 13. ?er boc cognofcimm nos in eo habitare> ejr ipfum i*
nobls) auid de Spiritu fuv dedit nobis,
Arg. 9. Nos non tantum habemus communionem cum De o, fed eti»
am in cognitionem certam, & perfuahonem ducimur de communione
noftracum Dbo, & mutua quafi inhabitatrone, ex eo quodSp iritum
fuum,ieuSpiRiTuM diieclionis nobis dederit : a quo Spiritu Ipfe
fepararinon poreft. Ergo.
Verf. 14 Nos vero (petfdvitnMi & teffamurPatrem mijijji Fi-
iium qui ejjet fervator mundi.
Arg. 10. Ab experientia Apoftolorum,in hunc fenfurn, EtiamfiDE»
um nemo fpeftavit unquam, nos tamen Apoftoli fpecravimus effetftuin
fummae dileclionis in £0, nempe, quod Pater mifcrit Filium fuum,ut ellel
Salvator Mundi, feu Univerfttatis Eledorum fuorum Filiorum, per to-
Cum Mundum difperforum, nec poflumus celare homines tantum bo-
miin, fed ex dilectione Fratrum ele&orum qua2 in nobis eft, teitamurin-
trepidc de dilecrione illa De i erga homines : £rgo omnes Fideles idem
pro foo cjuifque modulo debet facerc»
Verf.is
Captit Quartum jSj
Vcrf. 15, £uif]uU confejfus Jucrit lefum effc Fil/um TV/, De-
us in eo hahitat, & ipfe in Deo.
Arg. 1 1. Ex fuperiori illatum , & fupcrius confirmans; Quia non
Apoftoh tantum, fcd etiam quicunque ruerit qui cx ddeftionc Dei & I ra-
trum , Vcrbo & Opcrc confcflus fuerit exccllentiam & virtutcm Iesu
Chr i$ti lilii DEi,licut nosfacirnus,ipfi nor. minus quam nobiscom-
inunio cum Deo, ex mutua inhabitatione intercedit. Ergo dilecrioni
fratema: Itudendum eft.
Verf* \6 Et nos cognovimus & crcdtdimus charitatem qudm
bahet Deui in nobts. 1)lui chariia* eft: cjr qui manet incharitate^
tn Dco nuncti ejr Ueus in eo*
Arg. 12. Ab expcrientia etiam Apoftolorum, in hunc fenfum, Nos
Apoftoli experientia & fide perfuafi de De i charitate erga nos, cogimur,
& teftimonium ei dare, (quod fit ipfa Charitas, & inSe,& erga fuos)
eumque & ejus libcros amare : Ergoomnes Fidelesquiidemcredunt,
& expciti fiint, fimiliter facere debent,
(DE VS Charitat~\ Arg. 13. C um Deus fit Charitas ipfa, quicunque
in fide chantatis Divinae erga fe, & ftudio charitatis exercendas erga De-
um , & Fratrcs, conftanter permanet, conftantemhabetcommunionern
cum Deo, & Deus cum ipio. Ergo ut fixa maneat haec communio, dile-
clioni fraternae ftudenduoi eft.
Verf. 17. ?ev hoc expleta efl charita^ in nobis , ut fduciam fe-
beamu* in die judiciiX uuod «ualu ille efl ^tales & nos furnm in
hoc mundo*
Arg. 14 Et illa De 1 erga nos Charitas quae credenda eft, & illa Dei
Chatitas, qux nobis exercenda proponitur erga Deum & fratrcs, comple-
ta 6c lincera efle cognofcitur, & unplendaurgecur a ncbis eo fine, ut in
die Judicii coram DEO,intrepideftemus: utque nunc deeo diecogi-
tantcs confidamus, quafi jamad Dei Tribunalfifteremur: Ergo Chari-
tati ftudendum eft. Qmlii ] Arg. 15. Rationem rcddens iupcnoriy,
Ex charitate Dei in nobis comperta colligimu* folidencs inhac vitaa
Deo diicclos, & in hoc mundo elle fados conformes Deo, qui Charitas
eft: ideoque perfuafi cfle pbterimus, tanquam excertillimo figro, nos
fore irinumeroeorum qwbus non eft condcmnatio m vita futura. Er^o
ftudendum ftaternx diledioni.
Eeebe z Vcrf, jS
784 Epift. Ioaonii. I.
VcrC l8. zMetu* noneft in charitatei expleta charitai fotat
ejuit metum\ quoniam metut cruciatum habet ; qui autem mctuit ,
r/on eft perfeftus in charitat^
Arg. 16. confirmans fuperius, CharitasDEi per fidem apprehenfa, &
charitacem accendens erga Deum &fratres, perfuafionem de falute no-
ftra ita confirmat, ut non metuamus nobis ab ira& judicio. & quanto
perfuafio de Dei erga nos charitate ardentius in nobis Itudium excitat
diligendi Deum & proximum, tanto fortius ejicitur metuscondemna-
tionis, faltcm ille qui cum cruciatu jungitur. Ergo Charitati Fratrum,
ex perfuafionc Charitatis Dn innos,ftudendumeft.
Metuit~\ Arg. 17. Tanquam aliud confeftarium ex fuperiori Argu«
rnentodeduclum;Quifquismetucondemnationis agitatur, non cft fatis
folide confirmatus in hde Charitatis De 1, & in exercitio Charitatis er-
ga Deum &Fratres, fed eget incremento& hortationibus, ut proficiat
in Charitate ad foiidam certitudincm : Ergo omnes qui imperfc&io-
nem hanc fentiunt in fe, dile&iom fratrum ex perfuafione Charitatis
Dei erga fe ftuderc debent.
Veri. 19- Nos dtligimuf eum> quoniam ipfe prhr dilexit nos.
Arg. 1 8. Dileclio qua nos diligimus Deum , non eft cauia dilectionis
qua Deus nos diligit,fcd effe&us pofterior. Ergo ftudeamusex perlua-
lione diledionis Dei erga nos, Deum magis magifque diligere , &
quanto impenfiu? ftudebimus Deum diiigerein Se, & in Filiis fuis fe
nobis diligendum cffcrentem, tanto confirmatiores erimus de ejus di-
leftione erga nos. Studendum ergo charitati.
Verf. %o. Siquis dtxertt, DUigo Deum, ejr fiatrem fuum oderit,
tnendax eft. £>ui entm non ddigit fratrem ftwm qutm vtUit, Deum
quem non vidit quomodo potejt diltgere^, t
Arg 19. Vanaeft dile&ionis ja&antia erga Deum, ubi noneft dile»
lectio fratrum, quia gratia Dei non operatur dilecflionem Dei fine
dilecftione fratrum. Ergo, &c. Qui enim j Hoc argumentum connrmat
hac ratione, quiacum magis moveamurad amandum afpectu,quamau-
ditu: is qui fratremquem videt, & Dei in eo imaginem non diligit,
Deum quem non videt non poteft diligere. Vanaeft igitur dilectionis
erga Deum ja&antia, ubinoneft dile&io fratrum.
yeri. zi. £t hoc mandatum habemus ab eo^ ut qui diligit De*
um% dtltgat & fratremfuunu,.
Arg. 20
Caput Quintum. 785
Arg 20. Eadem autoritas Dgi fimul utrumque mandatuai conjunxit,
requircns ab omnibus qui O e u m diligunt, ut fcatrcs etiam iuos dih-
gant, Ergo fratrura dilcctioni Itudendum cft.
Caput Quintum.
cofus principalis totim EpifloU^ & hu]m potiffimum
Capitis t vcrf. 13. proponitur, fcilicety ut credentesin Chri-
STUM fciant/e babere vitam atemam$& ut fcientesfe Uabe-
re vitamycredant in Chriftum magu mapfaue* Capitu ciuce funt
purtes : In prima defribit notai vere FMiumfeu ^natorum^
qnibm jm datur ad vitam #ternam> cum inchoata pojfejfione, acl vcri. 6, ln /e*
(Hfidt argumenta proponity ajite moveantut credamm in Christlm.
V f QVifquii credit Iefum ejje Qhriftum^ ex Deo natus
cr • x. K^ejj. £, qmjquii diligtt genitorem>diligit etiam eum
qui ex eo genitus eft.
Notae vere Fidciium feu Renatorum, & fincere* Agentiam, funt fex.
Nota primahaeceft,, Vere Fidclis, feuex Dbo genitusierio credit Ib»
sum efle Chrijlum promijfum , fcilicet Redemptorem mundi ; nam qui-
cunquc hanc vcntatcm (olide imbibit, & corde agnoicit libi ilhm ap-
plicans, ficut Scriptura requirit, ex DEonatuseft : bt cjuifarm^] No-
ta 2. vere Fidelis. Sic diligit Deum , ut etiam fcatres fcu gemtos ex
Dfi o, diligat.
Verf* a. Per hoc cognofcimus nos diligere filioj D£F% auum m$
Deurn diligtmus, & mandata ejus fervamus.
Nota 3. Vcre fideles fic diligunt fratres, ut firaul ditigant Deum,&
ex dilectione Dei ftudent ejus mandata iervare.
Veri. 3. Hac e/l enim chantas Veit ut mandata ejus fervemus %
$ mandata ejus giavia non [unf.
Nota 4, explicanspriorem, Vere Fideles demonftrant charitatis (\n*
ceritatem » in ftudio obiervandi mandata cx dikcriont Dei , adeo ut
ejus mandata quantumcunque dirficlia, & carni uigrata, illis tamen
non funt gravia , ied quat lubenuflime cupiant praeftare.
Veii.4.
7$5 Epift. Ioacnis. I.
Verf. 4. Quohhm quicquid natum efi cx Deo, vincit mundum
& h<*c eft viftoria qu*e vicit mundvm, netnpefides noflrcu^
Nota 5. rationem reddens prioris , Vere Fideles feuRenati vincunt
mundum,iieft>fjperantquicquidfeopponit Dbi Spiritui,nempe, falla-
cias , illecebras , & terrores mundi, & omnia obftacula, quar poflent eos
aftudio mandatorum Dei in?pedire,adeb ut etiamfi conflictusfit quoti-
dianus , n©n cedant tamen fed certi de ttiumpho , ut vidores opponant
fe & perfequantur hoftes. Bt k<tc~^ Nota 6, explicans priorem, Vere
Fideles , non nituntur fuis viribusin bello adverfus mundum; ied per
fidem innituntur CHRiSTo,quimundum fuperavit ipforura nomine,
quique viresfuppeditat ad.vincendum mundum, Quod eft vincendi ge-
nus certifiimuar, praeclaiifiimum & plenilTimum.
Verf* 5. £uis eji qui vincit mundum f nift qui credit lefum
effi Filium Det >
Ratio redditur vi&oriar reportatae de mundo per fidem, Quja impofli*
biie eft ut quifquam vincat mundum , nifi qui fibi diftidens recumbit per
fideminfolam veritatem, & virtutem Iesu Christi, ut Omnipoten*
tis Filii De i , qui non folum vicit mundum pro fuis , fed vidores reddit
etiam bmnesfnos.
Secundau pars
V^rf» 6. Hic iUe cft qui venit per aquam & fanguinem^ nem-
pe lefus QhYtfius ; non per aquam foliim, fed per aqnam & fangui.
ncm : ejr ffintus i$ efl qui tefiificatuY (piritum veritatem ej/i^.
Altera pars Capitis, In qua probat credendum efle in Chr i s tum ,
ut Filium Dfi 1. Argumenta funt quatuordecim.
Argumentum primum , QuialESus Christus eftille, quiveniens,
fccum attulit folidamlegalium ceremoniarum fubftantiam , quod ad pec-
cati abolitionem attinet prasfertim ; nam venit cum aqua , feucum ea fan-
ctitatein Se , & virtute ad fan&ificandum fuos , quae per aqmm ejr abluti-
cnesin veterilege fignificabatur futura in Meflia cum veniret. Et venit
cwn fwguine , feucum plena expiatione peccati fuorum, per propitiato-
rium iacrificium fanguinisfui, ad tollendum peccata populi fui, in Cruce
oblatum. 2^on fer a^uam ~\ Id confirmat ,<Quia venit Christus, non
cum una proprietate Mediatoris, qux eft fanctitM ptrjonx fua9 & fan&iri-
candi fuos virtus pertquam , feu ablutionesiegales, fignificata ; Sed venit
etiam
Caput Quintum 7^7
e tiam cum altera proprietate , qux elt cxpiitio & plem vcoruiliaiio , pec
; linis afperfionem feu mactatas peciuics fignificata, Cujus porUuncTi-
onis admirandurn fymbolum erat fluxus aqux Iimul & fanijiiinis ex latcrc
ejus in cruce , (lcut Apottolus nofter ftudiofc oblervuvit in Euangello fuo,
Caf» 19 34 Utomncsfciamus Christum quos juftificat eoidem euam
fanCtincare , & contra, quofcunque fanctincat,eofdem etiam jultiiicare*
Ergo in Christum credendum eft.
Sfiritus2 Arg. 2. Spiritus idcm teftatur,id cft, Spiritus manifeftatio
irt variis luis donis fuper Christi difcipulos , efYuliy, teftatur & ob-
fignat Chri STiiM efle Filium De i , fuoque dictamine hoc in vere fidei
liumcordibusfixum rcddit. Ergo inCHRisTUM eftcredendum.
Vtrit<xttm~\ Hoc argumcntum confirmat ex eo^quod Spiritus in his
operationibus iuis verax fit & ab omni impoftura aheniftimus , quippe
t]ui nihil pncter verbum De i,feuipfiflimam veriratem nobiscornmendat.
Verf. 7. Nam tres tunt qui tefltficantur in Ccc/o, Fater Sermo
rjr Spintus Janftus-. & hi tres unum funt^.
Arg. 3. Quia trcs perfonae Deitatis, Pater ,Sermo& Spiri-
tus Sancrus, iicut unum funt EfTentia, fic etiam conieniu teltandi con-
fpirant ad hoc unum conhrmandum ; Qnod Ufm Ch isim ftt Fiiim &ei.
NamPaterdeeo tcftatuscft: Primo, vcce audibili in Christi Ba-
ptilmo, & m transfiguratio e pronuncians eum eilc fitium fmim SfoUuvi
$n qnoncfiiefcit. Secundoo^eribus, qu£ dedit CHRiSTO,ut ea perficerct,
Joh. 5, 19. 36. Deinde, Scrmo , ieu Verbutn teltatur de Christo,
hoceft, Chrj stus ( qua Deus eft ) teftaturde feipfo incarnato, quod
fit FiIiusDei, pattim vivavoce arnrmansidfa:piiTime, partim in tota
doclrina manjfeltum faciens,quod is ipfe iit qui e finu Patris prodiit, &
ejns confilium de hominuui ialute patcfccit. Oui fupeme venit , qui e Calo
venit fuprct omnes eji , Jch. 4.31. Teitio, SpirittufinEim teftatur Iesum
Christum cfte filium DEi,partim defcenfu fuper eum in Baptifmo
ipfius ; Partim defcenfu iuper ejus Apoftolos& Diicipulos indie Pente-
coftesi uartim doctnnam CHRiSTi,Scripturae Amanuenfibusinfpiran-
do, eamque mundo coinmendando, ut homines doceat,iisperfuadeat,
& eos confiimet de illa ventate, ut veredivina: per eamcolligat Ec-
clefiam,quam in omni veritate ducat ad vitam stemam. Dicuntur hi
tres teftari in Coelo Primum,quia ex O/otanquamcx foho proimperio
immediate teltimonium dicunu Deinde, quia majeftas horum teltium
pr«cipu«.
788 Epift. loanms. I.
przcipue in Coelo fplendet. Tertium, quia non nifi ab animis in Coclufla
fublatis auditur, obfervatur, agnofcitur hoc teftimoniuro. Denique,quia
hoc teftimonium m Ccelo maxima ex parte perficitur, etiamfi in terra
omnino non reciperetur : Ergo in Christum propter hoc teftiroo-
nium eft credendum.
Verf. 8. Bt tres funt qui teflificantur in terrtu, Sfiritus &
<^4qua, & Sanguis • cr fo trss m unum confentiuntr'^
^ Arg. 4. Quia tres teftes in terra confpirant in hocunum,utprobenc
Christum efle Eilium Dei» Sfiritia> A<\uat & Swguti : qui teftes dicun-
tur in terra ; Piimo, quia teftimonium hoc mediatum eft, 6c exx>peribus
in terra fpe&andis profertur. Secundo, quia /n hominibus, qui in terra
funt, hujus teftimonii dictio fcribitur fc agnofcitur in Ecclefia vifibili ici-
licet. Denique, quia non tantirm in Ecclefia fonat hoc teftimonium,ied
etiam vocem edit inter mundanos , & auditurab lis , ad ipibrum con-
vi&ionem : Nam pnmo Spiritus , feu Spiritus roanifeftatio partim in do-
nis miraculofis , quae in Ecclefiam eftufa funt ufque ad mundi ftuporem ,
ad fatis multosannos poft Christi aicenfioncm: Partim in donis or-
dinariis, quae &in Ecclefia etiamnum^vigent, furricit & ad teftandum 1
quodCHRiSTusquiinter nos eft prardicatus, DEusntj & ad extorquen-
dam confeflionem ab iis , qui extra Ecclefiam funt > quod De us fit in no-
bisfqui in Christum credimus, 1 Cor, J4. Deinde Spiritus operatio
in cordibus fidelium ita vivificat verba Christi, & per ea inftru-
it, coniblatur, & confirmat electos, ut nullum relinquat dubium de
Christi Divinate.
Quod ad aqmm attinet , qux eft Christi virtus fan<ftificans fuos, ex-
preiTeadedde Christo loquitur, ut cogantur etiam , qui extra Ec-
clefiamfunt, videntesinChriltianislucembonorum opcrum, gloiificare
Patrem noftrum, & Patrem Christj , qui in ccelo eft , itautetiamin
foeminisperfpecra, mantosinfideies, qui verbum De 1 initio non agno-
yerunt , ad Deum adduxerit « 1 fV/. 3. 1.
Denique quod ad fanguinem* attinet, qui eft pretium redemptionis,&
Christi virtusexpianspeccata, & reconcilianshominesDEo; loquitur
iile faoguis meliora quam fanguis Abelis, ut confcicntias Fidelium
tranquillas & pacatas reddat,aditum adDEi Thronum aperiat, 6c cor-
da ipforum advcrfus mundum , omniaque quac in eo funt adveria ita con-
firmet, ut audeant & valeant , etiam ianguinefuo teftimonii hujui di-
dionem
Capuc Qulntum, ;8p
^ionem ipfis etiamaudientibus hoftibusin rnediis tormentis cum cau*
dio , rcionare, jfptc. 12. II, Ergo dcbemus in Christum ut lili-
um D e 1 credere,
Ver£ £♦ Si teflimomum hominum accipimu^tefiimonium Dei,
tnaju* ejf: nam boc ejl teRimonium 'DEI, quod teftificatut ejl
de Filio fue,
Arg. 5 . Propter teftimonium veroruna hominum credimus eorum afler-
tiooibus : Ergo propter majus teilimonium De i , de Filio fuo teftantis
crederc debemus in C h r i s TUM,ut Filium Dei»
Verf io* J^ui credit in Filium Dei^ hahet teffimonium infe-
ipfoX qui non credit Deo% mendacem eumfcity quia non credidit
teftimonio quod tejlificatus ejl Deu* de Ftlto fuo.
Arg. 6. Quicredit inCHRisTUM ut FiljumDEi # tantam comperit
certitudinem (ibi fa&am , ut in teftimonio Spiritus, veritatem hanc verbi
divini intus confirmantis acquiefcat , Ergo , &c.
Qunon credit~] Arg. 7. Qui non credit in ChriStum ut Filium
De i,reipfa Deum accufat mendacii, quia e/us teftimonium de Filio fuo
rejicit, quafi falium efiet. Ergo credendum in Christum ut Dem,
Filium,
Vcrf 11. F.JI autem hot tefiimcnium, nempe, qucdvitam per-
nam dedit nobts Deus ; & h<tcvita in Filio ejus eji.
Arg. 8. Crcdentes in Filium habent jusad vitam sternam, quas eft in
Filio, ut in Fonte, Procuratore, Datore, Confervatore, fibi datum ex gra-
tia, & confirmatum per ttftimoniiDEi conftantiam. £rgo,efr.
Verl. 124 j$ui habet Filium , habet vitam\ qui non hahet Fili-
um Dei, vitam non babef.
Arg. 9 Qui in ampkxibus vere fidei habet Fi lium, habet etiam vi-
tam aeternam, nontantiim quoad j'us, fed etiam quoad inchoatam poilef-
fionem>& qui non habet Fi ljum per fidem, vel quarrit in alio quam in
Eo vitam, deftituitur & kcluditur ab omni vita ipirituali. Ergo creden-i
dum in Christum ut Filium Dei,
Verf. 13. H*c Jcnpfi vobis^ qui creditis in nomen Filii T> E F ;
ut fciatu vos vitam atemam habere , & ut credatis in nemen
Ftlh D El%
E F F F f Arg, 10
750 Epifo Ioarrnis» I.
Arg. io. In hunc finem fcripta funt ad Fiielesomnia ha?c a Spiritu
Sanfto per Amanuenfrm Apoltoluin. ut certi fiutfe jam habete vitam
aeternam, & magis ma^ifque credant in nomen Fun Dei. Ergoin
Christum credendum elt.
Verf 14 Et hic eft fiducia fuam apud Deura hahemm ipfum ,
/ijnid petierimm faundum voluntatem ejut, nos auiire^,
Arg. 11. Qui credit ia Crristum, fiduciam habet acceden&i aJ
Deum m precibus, & quod benevolam De i aurem fir expeiturus in orani
petitione, quae (ecundiim Dei voluntatem proponimr. Ergo.
Veri. 15- £npd fi famm eum audirc nos^ quicjuid pe?ierimust
fcimtu nor babere petitiones qux4 ah eo petiimw
Arg. 12. exphcans & confinnans fupcrius, Qui credit irr Chri-
stum, cognoicendo fe propitium habere Deum m legitimisfuis, ieure-
cre ordinatis petitionibus, ftatuere etiam & poteft petitiones^faas, quas
fecundum De 1 promifiiones propoluit, conccflas jam eflfe iDio, ante-
quam perficiantur j Atque ita fccurus elle poteft de iucceflii precum fua»
rum. Ergo crcdendum vd hanc ob caufam in Christum.
Vcti. )6 Siyuis rid.rit jrairem fuum peccare peccato qiiod
non e^l ad mortem, petet rjf dabit ei vitamy peccantibm dico^
non ai mQrtem* Efi peccatum ad mortem—>\ nojt pro tllo dico
ttt regef.
Arg. 13. Qui credit in Christum , non tantum pro feipfo,fed etiam
pro fratribus iuis dehnquentibus ex charitate orans, exaudicfur, quibus
per peccari meritura, ad interitum vergentibus, & percuntibus Deus re-
ftituet vitam rogatus a Fideli : Ergo, &c*
Xfon ad moxtem J Excipit in C3fu peccati in Spiritum Sancrum,
Quando profcilbr ridei, feu frater, quoad extemam communionem Ec*
cieliae incidit in aperram apo)tafiam a hdc Chr 1 st i ,& hoiiile odiutn
iufcipit aiveifus Buangelin.n & Fideles, contra illummationem con*
icientias iemel fac^am abpiRiiu San&o ; pro eo qui hoc peccatum ad-
aniient» cum potent diicemi, non jubet piecari. Dicitur autem pccca-
lu.n ad mortem, quia mors aeterna peccatum lllud confequitur, & qui iri
ipfum cadit,manet in eo fine refipifcentia, donec detrudatur in infemum.
Veri. !;♦ Qmnis iwjuitdi peccatum esllfed ejl peccaium ^lo!
mn. eft. ad morte//L~>*
Explicat
Caput Quintum 7^1
Explicat di&um, oftendens, quod iicet omnis tranigreflio Lcgii fit pcc-
catum, cujus propterea Itipendium meritum cft mors, non tamenomue
peccatum coniequitur mors; quia alicui remittitur quodvis genus p^c-
cati, excepto hoc peccato, quod blaiphemia dicittir adverlusSp 1 ritum
Sanctum, qux nulli unquam remifla eft, nec ulli unquam remittctur.
Ved. 18« Scimtfs quod qutjquis natw esf ex Deo , non pucatl
fed qui genttus ejl ex Deo , conjervat fettfitm , & CMalus ille non
tangit eum^.
Arg. 14. Regenitus, feu qui verecredit inFniuM Db i,conferva-
tur, nc peccet hoc peccatum : lmo, nec in ullo peccato jacet perpetuo
lmplicitus, -ied per Dei gratiam, feminiique Dbi in eo permanentis
viitutem,iervat (c ipfumme Diabolus hoc peccato ad mortemtangat eum»
Ergo in Christum credendum eiL
v etf. 1$, Scimus nos cx D h.0 ejje, & mundum totittn in ma*
lo Jacerc^,.
Hoc argumentum per modum affumptionis ex thefi applicat inconfo-
lationem (uam, & Fidelium ad quos fcribit, & confirmat quinque rationi-
bus, nempe, quod Fideles, ad quos fcribit,confervandi (int unacumfe-
ipfo, & perfeveratun in fide & obedientia Euanglii.
Scimm ] Ratio priraa, Periuafi certo fumus de noftra regeneratione :
Ergo periuaium habemus nos non peccaturos lllud peccatum irremilli-
bile, nec fervituros peccato,fed liberatum iri a Diabolo,plcnc per Ch r 1-
*tum. Mundum'] Ratio 2. Soli mundani pofiti (unt inDiabolima-
ligni iftius poteftate, ut eos ex fcelere in fcelus prarcipitet. £rgo nos qui
cx mundo tranflati fumus in rcgnum Dei, noniumusinmaligni iftius
poteftate,fed ut liberti Dei perieveraturi iumus.
Veif» 20. Sed /ctmas Filium Det venijje, & dtdijfe nobis men-
tem^ ut crgnofcamus iUum qui verax ejl > & jumus tn verace illo%
in Filtd tjus Qhriflo: hic eft i trus Deus ejr vita aterntu.
Ratk>3. Nos certi fumus de Christi Liberatoris adventuin mun-
dum, qui mentes noftras illuminavit (uagratia, & fide in Leum vera
donavit : Ergo non pectabimus ad mortem, ied perfeverabimus.
' Et fumm'] Ratio <*• Nos communionem habemus cumDEO Sc
Christo, in quo iumus & habitamus per fidem : Ergo intafti ab
itto peccato perieverabimus,
Bic tft ] Ratio j.CHRiSTuseft ipfiffimus verus Deus,& Vita ?;ter-
1 e f f f 2 na> qui
7^s Epift. Ioaunis. I.
na, quiln Seipfo vita eft; Vitseque communicandae fidelibus Fons, Pro*
curator, Dator, & Confervator eft. Ergocerto fumus perfuafi de perfe-
verantia noftra, & ialute arterna.
Verf. 21. Filioiiy cavete vobis ah idolis* Lsimen^.
Pro conclufione Epiftola? fubjicit brevem admonitionem,utcaveant
fibi, feu cuftodiant k abidoiis, in pluralinumero,idqueabomnigenere
idolorum, qux quovis modo fe ingererent loco veritatis, vel v^ri De i , ad
«bdueendum eos a fidever» docirin£,vei a verocultu, ieuobedtentia
Dei, iub quovifcunque prartextu : eoque magis quia a Diabolo, & ejus
affrciis obtrudenda erant hxc idola fidclibus, & omni qua tieri poflct
arte ipfis infinuanda. Propterea jubet ftudiofms invigilare. & iccu-
ftodire ab its, ne quovis modo ab iis polluerentur , nominatim verc*
ut cavercnt fibi a hmuiachris, in quibus Antichriftus gloriaturu* erat»
& per ea muudum decepturus.
W W IXf W* *** W W W W ff
EXPOSITIO ANALYTICA
SECVNDM EPISTOLJE IO-
A N N 1 S. SummariunL-j.
Icut Lhcoa librum Euangelii , & ^Elorum
JpoHolicorum infcripfit j\obili cuidam Jheophiio, i»
ufum omnium Fideiium ; Stc loannes famiiiarem htnt
EpiftoUm T^obiii cuidam,& fantfx Matronx, *juf%
UberU fYipfit% non foium ut dottrinam^ quam fupcri-
ori Episloia univtrj<e Ecclefia Fidelium commendave-
rat, privat* buic familice brevitet appiicaret, fed ets-
tin nt doceret ■Paslores quomodo ipfis pubiice &perfin~
ul<u domes docendum fit, jfpo/lo'orum exempIor
Att : 20 20. fartes EpiJloU funt trcs , Trafatio continens direftionem Epi-
jloU , & folutationem, ad verf. 4, Hortatio ad perfeverant iam in obedientia.
Euangeliiyjeuin confianti txercitio Fiaei3j?tr chmtatem ejftcatu yad veri. 12.
Tertiaell conclujio*
Veri. 1.
Epift. Ioannis. II. 7*3
r ^pRtfbytcr tle8<€ Domin*, & lihcrh ejw cfuos eg* verl
\ eri. I# J Utligo^nec egofolm^fed& vmncs qui norunt venta^m:
Dircftio Epiftokeottendit, quis, qutbus, & quoanimo Epiftolam hanc
fcripierit. Scriptor ctt ioannes Ajoltolus, qui de autoritate lua in hac
familia nihil dubitans , ordinarii & communis Miniiterii titulo contcn»
tus , fe freskjterum voctt, quo nomine aetatem etiam luamjan» ^randx»
vusnotat,quo altius iufigerctur ipfius non diu per «tatem victuri, ad«
monitio. Perionaad quam prxcipue fcribitur,ett Domina elc&a,ad hgnw
nificationcm civilis & dcb>ti honoris, Domimm vocat , ad agmtionem
fchcioris conditionis Ipiritualis in Domino, EltcUm vocat, tiquidem
quod hxc matrona cx fidci fu* finceritate ic ele&am declaraverit el >gj-
um praeiiantiuseft, quamquod ©tfw/naincivili conditione ab hominibus
hatnta fuerit : Aljungunturejus iiberi, quia gratiae DEiin agnitione
Chr i s t i cum matrc participes erant.
Quod ad animum fcribcntis erga eos ad quos fcribit>attinet, profitetur,
& fuam dtiedlionem, & dilc&ioms iuaefinceritatcm , iimulque teltatur de
dilc&ione otnnium aliorum fidclium , qui Euatigelii veritatem amplcxi
crant , & de hac familta audiverant.
Vcrl. 2* Tropter vtrttaitm q** permantt tn nobis 3 ejr nobif.
cum erit in aternum^.
Utque de finceritate fuae dilcctionis conftaret, caufam ejus aflerit com-
munem fidem vcritatis Euangelii, inqua fidc p?rfevcraturam coufidit Do-
minam hanc , & liberos ipfius una cum feipfo, reliquilque hdelibus ,
virfutc frucruque veritati* Euangtiii m actcrnum potituros. Tora ergd
Prxfario ad confirmationcm fidci hujus pise familiaecomparataeit : i«
Quod ele&a Mater : 2. Quod libcri fidcics : 3. Quod dilefti afe Apofto-
lo: 4. Quod dile&i ab omnibus fidelibus : 5. Qu.od propter ventatem
potius quam nobihtatcm genens,dikdti: 6.Quod vjritas EuangdriiniUis,
& quoad fidem eilet permanlura, & quoad fructum in «eternum duratura.
Veri. 3 Stt vobifcwn gratu, mtfericordia. pax d Deo Tatre ,
& a "Domino Iefu fyrifto Filio Patrts> cnm veritate & clantate,
In falutatione (eu benedidione Apoftolica (in qua non nudum vo-
tum, fed etiam applicatio quaedam optati boni continetur ) conrirmat
eoSy pnmo Dv Ds 1 erga tptos ^ntia, ieu benevolentia gratuita, qua ncs
gratis (ibi erficit gratos, omniaquc larguur nobi^qusDEi imaginem in
nobis
7P4 Epift. Ioinnis- II.
nobis reparent : Deinde de D b i mifericordia qu« fi diftingtiatur a
jpitia, miferiae & peccatorum ablutionem fignificat. Tertio, de (Dei p«ce9
quas reconciliationem, confcientiae tranquillitatem, omnefque gradus fe-
iicitatis inchoatx, & perficiendas comprehendit : Et quia frulhaexpe-
clatur benedictio nifi a vero Fonte, ducit eos ad 0eum Tatrem ( a quo to-
ta Divina EflentiacommunicaturFino &Spiritui San&o)&ad Mc-
diatorem Christum ( fecundam Deitatis Perfonam incarnatam, &
officionobisfalutari, veftitam) quem vocat Filium fatris in veritate & in
tharitate\ Primo,quia plenus eft veritate Sc gratiaunacum Patre ejuf-
demNaturse feu Eflentiae, quippe Filius veriflimus & dile&iflimus, Joh*
l . 14. Deinde, quia non alius eft animus Patris, non alia erga nos volun-
tas^quameftillius, idem utriufque de nobis firmum confilium > eadem
erga nos dile&io. Tertio , quia ille veritatem confilii, ac propofiti Patris
nobisrevelat,\&dile&ionemquanosdiligit Pater, iile inapertum pro-
fert,£«id nos derivat,feucommunicat nobis, ommque modofe Patris efle
Filium oftendit, in do&rinae veritate & efficaci amore erga nos, exprcflani
ejus exhibens imaginem,
Verf. 4. Gavifus fum valdl qubd invenerim ex fihu tuti quiin-
tegri incedant^ ficut mandatum accepimu* a Tatrc^,*
Sequitur corpus Epiftolae , in qua hortatur Matronam hanc cum liberis
fuis , ut perfe verent rn obedienm Euangeiii, id eft, in fide per charitatern
uiDeum & fratres, efficaci. Argumenta hortationis funt novein : Pri-
mum prasmittitur hoc vcrfu t in quo gaudium fuum profeflus » quod ha-
tlenusharc familia in obedientia Euangelii perftitiflet, confirmat eam
quod ad praeteritum attinet, ita ut fimulexcitet ad perfeverandum in futu-
ro. Veftr3 conftantia in obedientia Euangelii mihi & fidelibus omnibus qui
de vobis audiunr, gaudiifpiritualis, & perconfequensgratiasDco agen*
di amplam materiam eft fuppeditatura. Ergoin fideperfeverate.
Verf. f. Et nunc rogo te^ Domina, non ut mandatum novum
fcrihens ttki, fedquod hzbuimus a principio.ut dtligamm alii^ alios
Hinc infert hortationem ad matrem familias pracipuc, fub cujus re-
gimineliberi continebantur, uni cum fecundo argumento. Mandatum
ad efficaciam fidei demonftrandam in diledione fratrum, nihi{ novi in fe
continet, prauer id quod ab initio vocationis veftr* ex Dei dono di-
dicitlis, cuique aflueviftis; nempe, ut e* fide & diktlione IuuChri-
STI,
Epift. Ioannis. 1 1. 79$
rtlj ChritYianam fratemitatem etiam diligatis ; Pergite igiturinobe-
dientia riciei per dilectionem erficacis.
Verf* 6- H*c autem e[i chantas^ut incedawx* fccundum doclri.
ntm ejtu< H*; ejl doftrina, tst jicut auditlti a prtnctpio , ica in eo
ambuletu.
Arg 3. Nulla alia efll vera dilectio velproximi, vel Db r prster eam,
quar in conftanti ihidio"obfervandi o;ijnia mandata De i confiftit & am-
bulandi feuproficiendi jnilla obedientia. Ergo. Vel fic. Mandatum feu
fumma do&rinq? nobis in Euangelio tradirje eft , utcuftodiamusfidem 6c
bonam confcientiam, ut credamus in Ie$um C»ristum & diligamua
proximum. Ergo in fidei feu mandati hujus obedientia perleverate.
\ crf ♦ y, Nam multi impo/iores tngrcffi /nnt tn munium cjut
non confitentur le/um (Jhriftum ventjje in carnc, J%*i ejt ejufmodi
impo/lor, ejl & antichri/lux. . * "
Arg. 4. Periculuro non leve eft, ne decipiamini propter feductoruin
multitudinem, q.ui per mundum gralTantur & fe lmpudenter oltentant.
Diligentius igitur itudendum ut perleveretis. Sedu&ores autem vocat ,
non iolum eos, qui Christi perfonam , orficia & virtutem aperte op-
pngnabant; fed etiam eos qui non confitebantur Chrtstum nec ei glori-
am afciibebant totam, quam ipfi Sp ir i tus De i 111 {acra Scnptura afcri-
bendam docet. Qutcunque enim is fuerir, eatenus Antichriltus eft, qua-
tenus Christum nonagnofcit & confitctur, qualem fe nobis exhibuit
in doclrina fua ianfta.
Verf. 8 Attendite vobi/ipfis neperdamm qu* operati fumus^ fed
ut mercedem plenam rectpiamui.
Arg. 5. Nifi perfcveretis conftanter in fide vera Euangelii ejufque
obedientia , amifiuri eitisomnem fructum fidei, quara ha tenus profefli
eftis , & afflicTionum etiam quas perpefli eftis , & operum quae prius
prsfr.it iltis j hquidera per Jefectionem prodetis fidem veftram nunquam
fuiile finceram fed fine veritate , inanem profellionem. Ergoftuden»
dum ut promidam mercedem omnibusqui fidehter Deo adhserent, pk»
nam & copiofam per perfeverant am coniequamini.
V'crl« 9 Qutfjuts trarfgredttur , nec manet in doffrina Chi-
fli, *~Deum non hahet* yui manct tn doclrina Qhrijit , mc & /'«*•
Prcm & Filtnm haber*.
ArS.«
j$6 Epift. loannis* 1 1.
Arg. 6. Quiciinque tranfgreditur doftrinam Christi & non per-
roanetin eaconltanter, ideft, qui diverfam doftrinam vel docet vel
recipit , vel in doctrinae Christi obedientia non permanet, com-
munionem nuliim habet cum Deo, fed Dei experseftinmundo.
Qui manet~\ Arg. 7. Qui conftanter permanet in fide & obedientia
dodrtnce Chiusti, cumDEo & Christo communionem habet &
habiturus eft,& pro mercedehabet Patrem & filium per Spiritum ipio*
rum ln ieipfo habitantes.
Veri- 10 Styuis venit ad vos , dr hanc doSrinam non adfert*
ne recipite eum domum% nec ave ei dtcitc^,
Arg. 8, per modum prascepti propofitum, Ufque adco perfeveran-
tiae m fide ftudendum eft , ut quicunque detectus fuerit fedudlor homi-
num a doctrina Chrjsti , vel qui aLam doctrinam doccat , quam
Christus docuit, non debeat hofpitio accipi, imo ne vel familianter
falutari, ita fcilicet, ut ratio ulla habeatur,aut haberi videatur errorisejus
aut ipfius propter errorem , fcdpotius omni ratione ita tradtari , utin-
telligi poilit ( & ab ipfo Heudopropheta, & ab omnibus) odio habeii er-
rorem , qucm docet.
Vcrft 11. £*i enim dicit illh <-dve, communicat cveribm
cjui mala.
Ratb hujils praecepti feu argumenti redditur , quia, qui in gratiam fe-
dudoris facit vel minimum, ex quo colligi potcft errorem ipfius in aliquo
pretio haberi apud falutantem , vd hofpi:io excipientem , communicat
jpfius malis openbus.
Veri. 12. £>uum mu/ta haberem <vcbi$ fcribenda , nolul charta
& atramento : fed ftero me venturum ad vos , & pra/enUm pr*-
fentibm /oquuturum^Ht gaudtum noflrum fit comptetum^ ;
Reftat conciufio , In qua duo iunt articuli : In primo excufat brevita»
tem, fpe fafta a dv entus fui ad hanC famiiiam , & coram plenius ipfaai
inftitnendi & conftrn^andi in do&rina fidei , ut ex do&rina ubenori ple*
niiis gaudium fpintuale perciperent omnes in ea fideles.
Verf. 13- Sa/utant te fitti fororts tu* eleff* Amctu»
In fecundo articulo dicit falutem huic Matronasafiiiisfoioris, qux
etiamhdeiiscrat, & figna dabat fuae ekclionis : Epiftolse totius dodri-
nam obfignans> Amen%
EXPOSITIO
(191)
EXPOSITIO ANALYTICA
EVISTOLJE IOANNIS
TERTl/E.
Aim ad quem fcrihit Apoftolu* , Judtui natio-
ne > rcligione ChriftUnttsy UutiarU fortun* homo &
tbundc in StnHos iibcr.iiis , ln tratia apui Ecclefiam
in asu vivtbtty & in honore apud fa/torcm fuum am*
bitiofum %)iotrcphen% ftcut ex ipfa EpiftoU hac coHigi-
tur* Hinc hortatur jfpo/iolusyut Mini/iros aliauos bu»
angelii^ qui hm quafi lite M cammeniatitiai adeum per-
ferebant% Ubetali excipcm htjpitio, & ctifceaentes viati-
cohumrarct fxrtes BpiftoU funt tres : Inprima tft prtfatio > ad verf 3»
In fccunda e/i excitatio Gaii, ad pcrfeverandum in exetcitio cbaritatk & libe~
tditatU in Satitfes, ad Vcrf. 13. i* Tatia eft conclujio.
Verf. i. §Enior gaio dikSo auem ego vere diligo.
Verf* 2. Dilecle^ inptimis opto ut proftcie agoi & zfitleat ,/f-
cut proffere agit anirna tntu.
In dire&ione Epiftolx a (e ad Gaiuro, ftudium fuum erga ipfum decla-
rat, repetita compellationc amica: %. Speciali profcrfione finceri fui
^rga ipfuro amoris : 3. Precandopro co, ut prolpcruin rerum ftatum
DEusipfi confinuaiet, potiilimiim, utfanitatcni animr, quam hactenus
infidei&charitatisexercitiooftcnderat, ipfi confervarct.
Verf« 3« Gavifui/um ettim valde qunm vemjjent fiatres , & tet
Rimonio Juo commendajjent integritatem xuam , prout tu in-
ttgrl incedu.
Secunda pars Epiftola: in qua hortatur ut perfcvcrct in demonftrati-
onc chantatis (\xz erga San&os , & nominatim erga altquotDfi iervos,
«jui Epiftolam hanc perferebant ad ipfum. Argumenta funt undecim :
Quas probant pergendumefleGaro, incharitatisofticiis.
Argumcntum primum,Ex anteada fmcer* (ua? fidei per charitatem erH-
sacis demonlhttionc. Sinceritatis tuae teftimonrum a fiatnbus venienn-
Gog«C busi
^S Epift loannis. IIL
bus a te, beneficentiam tuaro expertis , & laudcm ampliflimam confecu-
tus cs , & n lhi gaudendi pro te , gratias agendi Ds o, & gratulandi tibi
materiam exhibuiih. Ergo tibi quod iupercft pergendum eft inoffi-
ciis charitatis.
Vcrf 4 cSM,iJM iflu gaudium non haheo^ quum vidclicet an*
dio filios meos tntegre incedcre^,-
Arg. 2. confirmans & explicans fuperius, Nullum mafus gaudium
mihi accidere poteii, quam ii meidifcipuh, quos per Euangelium Deo
genui, mdies pioBcantin verac ridei& chantatis exercitiis, Pergehdum
ergo tibi in iihs eft.
Verf. 5. Di!e8e,fidditer agis quicquid facis erga fiaares>&
trga peregrinosy
Arg. 3. Qnx exerees opera mifericordiae & charitatis erga Sanclos
Dei fervos & peregrinos, hominern tevcrefidelem demonitrant. Er*
go iri iis perge.
Verf. £♦ S^i teftimonio fuo commendarunt charitatem tuam
in tonfye&ti Ecclefia 1 quos recle faciej fi profequutux fueris v?
Dco digmm efl.
Arg. 4. Hi fratres , qui has literasad te perferunt , teftimonium pub-
licum perhibuerunt charitatis tuae m conventu Ecclefiap publico. hrgo
perge de iis & aliis bene mereri.
Q^eete fitehs^ Arg, 5 Sijam venientes ad te exceperis ficut prius ex-
cepHli , & difcedentes, viatico inftruxeris , & corriitatus fucris, eo$
3Liquouique in via proficifcentes aho , iicut decet &dignumeft dedu-
ccre miniftros Dir, rem praeclaram faelurus es, & opus dignumpie-
tate tua erga Deum ; Vide ut facias ergo.
\/cr(. 7. Nam pro nomine ejus prvfecli fun^nihil accipitntes
k<fentibus.
Arg. 6. Ad prxdicandum nomcn Det, feu Euangclium Christi,
gui Dnus-eit, fponts profccliiunt3 nihil a Gcntibu*, neque aconvcr-
fis, neque a non c-onverfis accipientes,ne cccaiionem darent cuiquam di-
ccndi, quod emoiumenti cauia praedicarent Euangeliuin Gentibus. Ergo
tu hberaiius cum iii agito.
Veri, 84 Noi ergo dcbemus rccipere hujufmodJ, m adminislri
fimus veritati.
Arg. 7.
Fpift. Ionnnis. II L *J9P
Arg. 7. Tenentur omncs qui favent Euaiigclii prxdicationi pro ta-
cultatibus fuis iftiuimodi hominum conatus promovere, ut partcm ha-
bcant in opere Euangelu , pntdicamrps iplius iuftentando, vciquovis
modo adjuvando. Ergo tu hic ne dc(is.
Veri. 9. Scnp/t Lcclefu\ (ed qui frimatum inter eos ambit
Diotrevhet* nonrcci\it nos-
Arg. S. Ineum finem fcripfi ad Ecclefiam in qua tu verfaris, ut ex
publicis lumptibus viaticum lilis daretur, fed metuo de fucceflu, propte-
jea quodambitiofus Diotrephes, qui prae reliquis confortibus eminere
ftudct parvi faciat, & me , & meas iitcrascommendatitias.
Vcrl. 10« Propterea fi venero ^fu/geram ipjius facinora qn<z
fxcity verbts improbis garriens in nosl quique eiinm his non con-
tentusy ncque ip/e reciptt Jratres, & qut volunt recipere prohibet ,
& ex Ecclefia ejicif.
Inambitiofum hunc primatus amatorem prxmonet Apoftolusfe ani-
madverfurum coram Ecciefia cum venerit , & rationes propoiiti iui
reddit quinque. Ratio prima, Quia Diotrephes maia opera faciebat :
2, Quia verbis malignis deblaterabat in Apoftolos , & noniinatim in
Ioannem , quem ambitioni & humano epifcopatui ( per iftiufmodi homi-
num ambitionem & artes) irrepenti in Ecclefiam , inimicuin nove-
tat; 3. Qma ncque hofpitio cxcipiebat, neque ulio alio genere benefi-
centix arhciebat veros Chriftianos , Apoitoiicse do&rinx in omnibus
tenaces: 4. Quiaeos, qui excipiebant hofpitio, cV ofticiis Chriftiatus
profequebantur iiios praedtcatores, qui ab Apoftolis mittcbantur : Edi-
ctis & conftitutionibus iuis tyrannicis prohibebat, cum interminatione
excommunicationiSjieu ejectionis ex Ecckiia,fi contra facerent: 5. Quia
tranfgredientes ipiiusmandata, & fratres hujuimodi excipientes hoipi-
tio excommunicabat pro imperio.
Veri. 11 Dtlccle, ne tmitare quod malum efl } fed quod bo«
num ejl , qui bene factt> ex DEO eji^ qui autem maie facit , non
vidtt DEV M.
Arg» 9. Non debes imitari malos mores tui Paftoris Diotrephis , vei
obtemperare ejusediclisnefariis, quia hoc malum e(let,& verx-in Deum
fidei & charitati repugnans; ftd debes imitari id iolum qnod bonum
eft, & docliinae ianx convcniens. Pcrgeergoin charitatis ofrictis t>.e.--
G G G G G 2 C^:idiS
$cq Epif! Ioannis \ 1 1.
cendis. Quile*e~\ Arg. io. confirmans fupeiiuy , Qui ftudet bencfa*
ccre ex Dbo genitus eft; qui vero ftudet malefaceie , expers eft ver»
& falvificarcognitiomsDBi , feufideiincum. Pergc ergo-tu bene agerc,
ut te genitum cxDeo probes.
Verf. 12. Vemetrio teftimonium rcdditum eft ab omnibus , &
ab ipfa vcritate : jed & no$ teflimonium perbibemus , cjr noftu ts-
jlimonium noftrum verum 4^0«
Arg. 11. Debcs potius Demetrii bencficentkm in fenclos & peregri»
nos pauperes imitari , de quo omncs , & ipfc rei veritas factis fe often-
dens teftatur» & ipie ego, quinon nifi vera & coraperta atiirmare icleos
teftimonium dicomejuslaudcra. Imitareeum ergo, & perge m cha*
ritatis officiis.
Verf 13. tMu/ta poffcm fcribere}/ed nolo atramento ejr cala»
mo tibi [criberc^:
Verf. 14« Spero autem fore ut Jiatim te videam, ejr ut c&-
ram toquamur.
Reftat conclufio, in qua duo funt articuli . In primo brevitatem exca-
fat Epiftolx, fpe fafta de advcntu fuo> & colloquio.
Vcrf. 15* Tax ttbi* Satutant te amicU Saluta amicos m-
&lnatim—>*
In articulo fecundo , x. Salutat Gatam , optando ei pacem , id eft l
inomnibu^ Dbi bcnediclionem 1 2. Salutem Gaio nunciat ab amicis
fan&is fcilicet , qui vcri erant amici. 3. Salutare fuo nomine jubet »
figilla^im & nominatim omnes amicos * id cft, fanctos, qui. ipium
diiigebant»
EXPOSITIO
(8ox)
M*M
(fctsr
EXPOSITIO ANALYTICA
EFISTOLJE ]UDM
Jpotfoli.
Onnutti orti erant U*refiarch<t qui gratia tei
abutcbantur *d licentiam carnu 3 & fitb pr<etextu !uan~
geliit vitiii omnibm Uxabant frtenos, & futictam ve-
re Fidelium convtrfationem, quiji fatucrum Idiotarwifti
qui veram libcrtatem Chriftianam ignorarent, npertc ifri-
dcbant* Adverf/h h<u pesles excitavitDem Tcttum A~
poftoluw^tjr hitnc Judamyqui lacobi mimrU cognomer,-
to jflyh<et\ fratcrdicitur hict& Mt : I. Co^atmDom
mini nofjtriy M<tth: I3# 5 r . qui ctiam coommento Lebb<emy & Thaadtm di-
eebatur, Math: 10. 3. Judaihic nosler, Fideles ad (\uos fcribit thortatur , ut
(onilanter tuerentur veram Butnoelii dofirinam adverfus falfos doctoresy de qui-
hvs fetrm eos commonuerat, 2 Epifti Cap: 2. idem frorfm traUans arqumen*
tum, EpifloU partes funt tres ; Tr<efatio% verf l & 2 . Hortatio ad ctttandum
devera fide retinend* adverfth imfoftores , ad veri. 24. & conclufio , verfbui
dnobtu uitimu,
v , <tLVda4 lefu Cfoffi fervm^fiater amem Ucobi% vocaW%
Vei!« I. J 1 r-p^ T>atre fantiificat», & Jefr fyrtjlo Jervatis r .
Praefatio infcriptioncm continet & falutationem. Infcriptio Epiftols
dire&ionem oftendit, a quo, & ad quos. Deicribifur Scripto* Epiftcl* ,
primo a nomine ; Secundo, ab ofricio Apoftolatus, iub nomine iervi,
( quo magis gloriatur, quam cognatione naturali » ou* intcr ipium xte
Chjiistum Dominum intercedcbat ) 3. A diltinftione ipfius a Juda
proditore, a quo non moribus tantura,ied ctisun nominis dcicnptionc
Sifccrni cupkbau
lUi ad>
So2 Epift Judae*
Illi, ad quos fcribiti defcribuntur a quatuor proprietatibns Ele&orumi
l. Sunt in ®eo fatre, id eft, per Chr istum reconciliati, habentcum
De o communionem,feu ftnctam focietatem: 2. Santfificati lunt per Sp 1-
jutus Sancti fpecialem operationem & inhabitationem : 3. Corfervati
pcr donum perfeverantias a Christo Redemptore4 qui nullumexfuis
patitur fibi eripi : 4 Vocati fciiicet non externa tantuin , fed interni
Sc efficaci vocatione.
Verf. 2* sWLifericerdla-, vobii & Tax, & Charita* multi*
flicetuvt
In falutatione ex autoritate Apoftolica, non optat foliim, fed etiam ap*
plicat in ipforum fidei conftrmationem, 1. (Dei mifericordiam^ quae malis
omnibus, ii eft, peccato & miferias medetur ; 2. facem> qucerccbnciiiaa
tionera,&: fclicitatis partes continet: 3. Et dilet~tioncm,<ycue. ut fynobo-
norutn omnium comprehendit gratiam & efte&a omnia,quae ad fanctifi-
cationem & falutem perfkiendam attinent. Haecomnta multiplicanda
iilis pronunciat refpectu graduum , incrementi, & raanifeftationis , in
sdirs atque aliis effectis, prout faius ipforum, & Dei gloria poftula-
tura erant.
VerL 3. 'Dilecli^ quum omne ftadtum adhibeam* ut fcribam ad
'vos de commum jalute^ necejje habui vobti fcriberey ad vos hortan-
dos^ ut decertett* pro fide quje femel traclita eft (anc7um
Sequitur corpus Epiftoh, Inquocaufas icribendi& fcopum Epiftolae
proponit,quem deinccps profequitur. Scnbendi caufas affert duas , Pri-
ma eft Studiwn Sc propcniio pro oiiicioiuo, non iolum prtedicandi Euan-
gelium, ubicunque darctur occafio, ied etiam fcribenii de communi falu-
te Electorum per Chiustum impetrata, & gradatim pcrficienda, quae
fuuima eft Euangelii : Cauia ttcunda, Acccdebat necefluas Eccle-
fiarum a ieductoribus periciitantium,quae jam fcripturicntem impelle-
bat, ut fcriberet. His praemiflls fcopuin Epiftolas proponit,qui eft, hor-
tan, ut doctrinam Apoitolicam fartam te&am confervarent (:bi & po*
fteris a feducrorum corruptclis% Sanam doctrinam vocat fidem creden-
dam fcilicet, quia omnia continet quae ad falutem creditu funt necefla-
ria, Semel traditam Sanclis dicit> quk uno ore omnes Apoftoli eandem
veritatem fecundum Scripturas veteres, de falute per fidetn veram in
Christum obtinenda, plene & perfecte tradiderunt Ecclefis Sancto-
rum jtenendam, ut immutabilem vitae a-ternae confequendae regulam, 6c
' fine addi-
Epift. JuJa?. So}
fine additione aut diminutione in adventum Domini obfervandam ;
Pro hac tide contendendum dicit, qub Caro , Diaboius, Mundus ,
& qui in eo (unt Diaboli miniltri nunquain ceflaturi iunt ab oppug-
natione hujus veritatis , ita ut neclie iit omnibus vere Fideiibus cu.n
his belluin gerere *#»•>/•*
Verf. 4. Nam Juurtpferunt quidam komines , prlus jam olim
defcripu ad bant damnalionem inpii, qui "D E1 noftri oratiam
tran fcrunt ad iafciviam > & folum illum veritm IDeum ac ^Doz
mtnun nojlrun lefum QbriHum neganf.
Arcumenta hortationis funt novem , quorum plcraque fumuntur a fe-
ducrorum peccatis Sc poenis.
Argumentum primum, Probans diligenter confervandam eile fidem
Apoitohcam , iemel Ecclelue datam , a feducrorum corruptelis : Quia
jam periculumerat a fed udoribus , qui clam irrepferant, ut adverlaiii
hujiK doclrinas ; quo* ita detcribit , ut fingula? defcriptioms partes fcopo
inierviant. Nsm, 1. Modus inlmuandi errores fuos fracribus , la-
tens erat ; clam enun, obliquisviis & modis, antequam obtervari po-
tuerunt, errorcs fuos aliquorum , mentibus fnllillaveriut : 2. Non fine
confilio DivinopermiiHiuum ipiorum ingeniumiequiad cnbrandam &
ventilandam Ecclcfiam ; nam iti fancto Dei confUioao seterno rjgrobi
crant & deftinati , utad damnationem hanc per fua pcccata pervcnircnt,
non minus ccrto quam (i in libro fuiflent nomina lpiorum dciignata. 3,
/'/./>/* erant, quinulloNuminis Divini fenfu , vci rcverentia tangejaan^
tur, ut eum colerent, velin eum crcderent : 4. Gratiam Dti noftri
IesuChristi, ieudoctrinam grati« , quacin Euangciio proponitur,
in hunc ipium rinem , ut homines , abnegata omni inipictate fancfte vive-
rent : illi in contrarium plane fincm transferebant, vertcbantque in occa-
fionem ommslafciviae & carnalium voluptatum : 5* Reipia , doctrina
& faetis abnegabant iolum Dominum noftrum, &c Herum noltrum, Sc
Dbum nottrum Iesum Christum , quem ioium norninat , Deum
nourum non,ut exciudat Patrem & Spjritum San&um , fed ut exclu*
dat creaturas 6c ficlitia numina. Ergo adverius hujuimodi feducrures
cuftodienda eft hdei puntas.
Verf. 5. Volo autem vos iftorum comwoncfacere , ut qui femel
hoc jctatis?,
S04 Epift. ]udx*
fw/iiathf Htominum , quum populum ex &g9pto liberafftt , rur-
fm ees qui non credebant perdidif^
Arg. *. Deus Ifraelitas edu&os ex Egypto poftea in deferto apofta-
tas incredulos perdidit ; Ergo horum exemplo moniti cavere debetis, ne
fedu&i cum aliis pereatis.
Verf. 6. Et uJngelos qui non fcrvata fua origine reliquerunt
fuum domicilium>judicio magni illim diei vincults aternis fub ca-
Itgine refcrvajji^*
Arg. 3. Dius Angelos apoftatas de coelo deturbatos, «terno exitio #
decretoirrevocabiliadiudicavit : Ergofidelibus cavendum ab apoftafia*
ne fimiliter pereant.
Verf. 7. Sicut Sodoma & Gomorrha, & his fnitimd civita.
tts ^fimili modo atque tU* fcortatx , ejr carnem alicteam fcftata f
propofiu funt exempto, ignis <tterni foenam fuflinentes.
Arg. 4. Deus Sodoma & Gomorrha * vicinaique civitatei perdidit,
poftquam in (cortationem & fcedas libidines , quibus ifti impoitores fc
polluunteffufaefunt , &incxemplum pofteris in ignem «ternum con/e-
cit. Cavendum ergo ab impoftoribus ill^qm in ejufmodi peccata & pce-
nas vos pertrahere poflent.
Verf . 8. Similiter tmen & iftifpiti^ carnem quidem pol/uunt,
dominAtum veri rejictunt, rjr dignitates ctnviciis tnccfiun^.
Arg. 5. Quia fedu&ores illifunt fimiliter vafa irae coagraentata ad
interitum , quos Deu» aliquando (imiliter perditurus eft: cujus rationem,
reddit i novcm vel plucibus vitiis , qux ln illis regnabant , Ex quibus
fuis fru&ibus tanquam notis fe dignofcendos , & dijudicandos exhibe-
bant. Vitium 1. horum hbertinorum erat. Quod fomniis Aelufi carnem con-
taminAhant , hoceft,libidini, aliifque flagitiis fecure indulgebant, oiabo-
licis errorum incantamentw non aliter faicinati animis, & confcientiis
fuis quam (1 fomno cort iperentur : Vitium 2. Omnis politia: adverfani
funt t nullum genus Magiftratus vel Dominationis ferentes , fcd in hono-
randasillas Dei ordinationes maledicla & convitia congerentes, quales
Anaoaptiltas fanaticos etiamnum astas noftra videt*
Ver(. 9. <~At dMicbael archangelm , quum adverfus Diabolum
ccrtans
^r
(trttns y difccptaret de corpore CMops , *^ rftf/ia ^ /<W impi**irc
r.otam maLdicliy \id dixtt, Incrcpct te Dvm nu*.
Hoc vitium exeo ampliricat, quod Archangeliu Michaci difputans,
& decertanscontraSatanam.necorpus Mods a Deo (epultum Kraclitis
revelarctur , qui fuperftitiofe rcliquias coluillont iliius, cujus veiba dura
vivcretdc(piciebant. Noneftaufus, (eu non potuit a lua fanctitate im-
petrare, ut taliaconvjciain Sataiam conjicerct, , quaiia hxraetici iliun
Magiftratura dcblaterant ; nam (atis habuk Archangclus dicere, Increpct
te Dominus , feu coerceat tuos conatus. Unde hanc hiftoriam didice-
rit Apftolus fruftra qu#ritur ab lis , quiomnem Scripturam divinitus in-
fpiratara agnofcunt.
Verf. 10. c/tf/ ///> qut non novermt 3 ca convitiis inccjjunt .•
aus, vcro na'uraltter , ut animantia rationis cxperth faunt 9 in
tis corrumpuntur.
Vitium 3 eft, Quodcum ignarifint divinarum ordinationum , Chri-
ftianorum officiorum, & rerum omnium fpintualium , non rudes tantum^
fcd &incapaces, impudentertamenaudent de iftis rebus prcnunciare,
&blafphemias (uas in eas cvomere : Vitjum 4. Quod qusr naturabtcr
ut animaiia fenlitiva norunt, in iis, fe infra bcitias abjiciunt , & fe ad
oranem libidinem cVintempcrantiam inftigant & impcliunt.
Vcrf* iu V* ipfis-. nam vtam Catn tngrejji junt> & dcccptlo-
nt wcrcedisy qui deceptusfuit Balaam, effufi (unt7 & coniraditfi-
tne Ccre perierunf*
Vitium $• Cum denunciatione malediftionis Dei in eos , Eft odium
adverfusfan<frosfratres, quale erat odium Caini fratricidae: Vitium 6*
eft jfvantia , qualis crat Balaami » qui ficut linguam vcnalem habebat,
fic ilii turpis iucri gratia do&rinam De i adulterabant ; Vitium 7. eft
Stdirio, qualis erat Corhe, qua ie veris Dei Miniftrisopponunt, & tu-
jnultibus iuis bene conftitutx £cclc(iae Paccm perturbant , perituh m
jua (editionc, /ioitperiit Corhe.
Verf. \i . Bi (unt macularum infiar in a/apis ve(Jris , dum vo \
hifcum convivantur , akfqae utttm metu Jtip(os pafccntes : mfas
guua carcnieS) tcntis circumaclat arborcs y cmarctd^} wjrugiftr* y
bis cmortua% cradtcat^:
H h h h h VitJiaa
&c0 Epift Jud*<
Vitium 8. h.gluvies , qua corrumpebant, & pravo fuo exemplo conta
minabant , & (e & alios m convivns Chriltianis , qua* ad fovendam quj*
dem charitatem erant delHnata , (ed per Epicuros hujufmodi in prsrfe»
pia porcorum convei(a erant : dum abjecto Dei timore fccure indulge-
bant voluptati ventris & gube j Pafcentes carntm fuam , non vero ani-
mas auditorum : Vitium 9. Vel vitiorum congeries potius>vara$ fimili-
tudinibus adumbratur , quod ad opus Minifterii , & ad omne opus
bonum fuerint ineptiffimi & plane reprobi; nam ficut nubes fleriies-
6c leve* a ventis circumaclae , quam fpecie externa pollicebantur do£tri-
nx falutaris pluviam nuilam reddunt ullibi iocorum, fed avidos di-
fcendi auditoses quocunque veniunt frultrantur: & licet fpeciem prac
fe ferant arborum bonarum, taLeique fe ja&itent, funt tamen arbores
autumnales ac frugit erdsr, quia fruftum, fi quem ferre videantur, ma*
turum & utilem reddere non poflunt ; imo verius prorfus infrucluofi.
funt, quia nullum falutarem fructum ferunt , neque in (e, neque iu fe-
clatotibus iuis; & ficut arbores excife, emarcida? & eradicarae, nullam
relinquunt (pero de fru&u ferendo, fic il'1'i permanent in peccatis, mor-
tui per natuiam , & lua neqnitia attrahentcs in (e judiciajtm cordis
indurationem , quafi fecundo mortui (unt, & jam in repiobum fen(um
traditi , fpemomnem prarciderunt converfionis& refipiicentiac (u«.
Verf 15 Vnd<t maru efftrau , defpumantes fua ipforum^, dc-
decortux fteffd erratic4> quibus caltgo tenebrarum in ^tcmum^.
fervata e/f.
Denique ejufmodi funt, qui a neqnitia defiftere non poflunt, fe&
inftar undarum seftuantis rr ans , fuam femper produnt furpitudinem8
nec magis auam (Idlae enaticae in motu , (ibi conllant illi in docfcri-
na fua. Quibus proptetea , pro condigno (upplicio , denunciat de*
nuo tcnebras infernales denbn,imas& piofundiflimasinaefernurn.
Vei U 14 Trophetav/t autem etiam de iftis fepttmus ah Adam
Enoch, dnens^ Ecce^ venit Dominus cum fanclis mtUibm fuu ,
Verf. ijt Vt fcrat judicium adverjm omnes> & rtdavguat qui~
smifue ex ifft* funt impii^ de faclis omnibu* qn& impil patrarinty
dique. omnibm duris <p<* loauuti fksrint adverfus ip[um pecca-
Ur.tt imp>n
Arg.o»
Fpift, Juc!#i P07
Arg. 6. probans cavendum efle i fcducroribuf, &c Qula Fnoch fep-
thnus ab Adam inciufivb, fpiritu Prophetico pracdixit de iftorum ne-
bulonum peccatis , & condemnat:one in die /udicii i quando Chri-
5tu$ Angelorum & Sanctorum myriadas fecum adducens execjuetur
ju^iciuio ftdverfns omnes impios , & fupplicium fumet precipue dc
iis, qui linguis fuis petulanter uli fuerant aiverfu? Deum,& ipfiusdo-
ftrinam (an&iiTimam. Dc Prophetia Enoch, an fcripta fuerit prius,an
non , vel quomodo conftiterit Apoftolo de rei veritate , idem dicimus
quod prius, Spiritum Dei , qui in Enocho loquebatur , etiam
Apoftoio per infpirationem dicrafle , id quod ipfe per Enochum
ol»m prardixerat , & quid quai*tumque fcriuto committeret, Apo«
ilolo praefciipfiflc.
Verf. 16 H/ funt murmuratores, queruli, in cuftditatibm fuis
incedentes- & quorum os loquttur prgtumida, admirantes perfonaf
utilttatis gratia-j.
Ut fequatur Conclufio de perditionc feducrorum hujufrnodi fecun-
dum Enochi prophetiam, & pcr confequens vitandos efle, quafi afl.i-
mendo,oftendit tales fuifle feductores hos, quales defcripferat Enoch,
perdendos, ex indiciis quatuor* Indicium primum , Erant murmura-
tores,& queruli,qui fortc fua nunquam contenti erant , neque de /ultfs
Dei ordinat^onibus in Ecclefia, vel Republica fatis unquam haben-
tes, carpcbant, vellicabant & vituperabant omnia, omnis fraeni impa-
tientes. Secundb, Sibiipfis pro rcgula ftatuebant, nec Leges Divinas
in Divinis, feu Ecclefiafticis, nec Leges Humanas in Humanis, feu Po-
liticis, fed defideria fua tantum, & voluptates fuas. Tertio, Etiam-
fi viliflima cflcnt libidinum fuarum mancipia , ut haberentur taraen rn
aliquo prctio, inflato ftylo, & ad populi aimirationem comparato,
verba tumentia, & magnirica loquebantur, ubi nemo eiat qui eorum in-
ioientiam reprimeret. Quartb, Contra verb fi qm eficnt, quostime-
«entj vel a quibus aliquid commodi fperarent, ills fordide adblandie-
bantur, illos in pretio habebant, admirabantur, pradicabant, digni net
an indigni cffent non rcfpicientes.
Verf. 17. Vos autem dtleQi memores eftcte lerborwn qu<* pr*m
SUAfuermt ab \^ipHolis Domini noftri ltfu Qhifti \
Hhhhh 2 Vrrf, 18
?o3 Epift. JuJtf.
Vtrf. r?.. 3»o 1 videlicct J x rmt vohi$ y Jn ext>em* tempore
fututts inijores, qui in im^iisfuts CHpUitatibu* inccdxntr".
Arg. 7« Probans cavendum a fed ucroribus, quu Apoltoli reliquv
przdixerant tules cxiuuos hlios Belial iq Eccle/k, quaics PBedixecat
etiam Enoch.
VcrC 19 Hi junt aui feipfos fegregant , animles , S^iritum
ncn hakntes*
Ut fequatur ConcLufio de vitandis fupra dcfcriptis feductoribus ,
rurfu.nafiinit, & oltendit tales fchfli fedutfores quibufcuin ipfis erat
negotium , idqnj ex duabus notis Nota pcima, Quod a veia Dei
Eccleiia, & fana Apoftolorum doctrina, mdla neceflitate vd auto^ta-
te Dei , fed fua tanturo voluntate ieparabant feipfos, nc fub jugo
Domini, flu Difciplina? e|us manerent. Nota 2. jinimda eiatt Spi-
ritum non habentes , quia regenerationis expettes ea tantum fapkbant
&c fectabantur, ad qu:e ducit natura , feu ratio humana divinitus nou
illuminata , dettituii, quippe De i Spiritu, feu gratia Dei iaa ti-
fcante; R.liq^un erut ut fenfus & caro plena libertate dominaretuij.
eoiijue jmpJkret aJ omes & corporis & aaiaias poliutiones,
Ver^V 20 Vos autem ddefti , (ancttfjim* vcjlrg fidei fupcrflnr
tntcs voiffbs tpcr Spiritum fantfum oranies,
Arg. & IVobans petfeverandum in fide, con-ra feduclorum machina-
' tionts, per mcdum praxepti propofitum , ^uia Spiritus Sanctus
prxfcripfit media, quibus & ip(i perfeverent , & qui defccerunt rcv.o-
cari poinnt : & ratio.iem projofuit, qua unguii Satana: machinas de-
jfpicere queant, nempe, primo fi fidem lcu do.irinam iancliflimam Apo-
itol;cam , quas nihil humani ad.xixtum habct, pro fundamento imiiio-
bili fibi ftatuerent» a qua ne latum quidem unguem unquam diice-
derent ; 2. Si affiduo fuperacdiricationi fuce ftudcrent, 6c ad profectum
in cognitlone & fide veritatis in verbo Dsi reveiatx, c.ontenderentr
$, Si allidui cfljnt in precibus ex fenfu necefiltatUTi fuarum , fequen-
tes duclum Spirjtus Sancli , qm San&orum infirmitstes fublevat>
ic qaid & quomoio orandumfit fecundum De 1 voluntatem oilcndif.
\ crl. 21. ^lit alios in charitate Dei ccnfervate , ezpeclantes
mifethcrdiam Domtni noflrt h(u Chnfii tn vit.im *ttrn.wLj.
4 Si
Epift Juda\ 8o#
4. Si ftuckrent cx fide diteftfonb Dbi crga fc, charitate.m' in fra«
tres <5c proximos confervare; 5. Si Domini adventum pfac oculis ha-
bcrcnt : 6. Si gpprehenderent vitgm stcrnam : 7. Si contra omnem
fuam indignitatem, adhaercrent miiericordix CHRXSTi,qui ita judcx
imAvi Iuluiu) vA, ui ^iaiuiiuu- it dv.mptiv/iui * ie partX benehciUill
& fuum Euangclium pro judicandi regula fit habiturus ; Ex his fc-
^uitur perieveranJam in fide^ <jrc
Y^erl. 2 2.- Et dlics cpitdem bahito delecla commiferaminil
Vcrf. *3# ^Ahos i/ero terrore fervat^,^ ex Jtamma lapitn-
tes ; cdio tafontes , v^/ cam tunicam ftx a carnu contaftu ft
MACuUtfo.
Arg. 9. Pcr modum praecepti propofitum,quia ratio a Deo pro-
pohta eft Ecclefiae, qua nontantum ipfi perieverarc poflent, fed Cti-
gin errantcs, & lapios in viam revocare, & erigere valercnt » nemps
fi unumquemque pro iuo incenio tra&arent , id eft , C\ pofita dihV
lentia inter errantes , uterentur mifericordia 6c manfuetuJjne erga
aiios, nempe, mites & traftabiiest fi vero quifc contumax fuerit, aut
fecurius fibi in peccato indulierit, per timorem vcl feveriorem cafti-
gationem ituderent cum iervare, nempe, per excommunicationem fi
aliter coirigi non poflTct. Hujus rationcs redduntur du:e.
Ratio ptima , Sub idonea fimilitudjne. Nam ubi ell incendii pe»
riculum violentcr rapere non dubitamus eum , quem cupimus inco*
lumem : Sic etiam cuianda efi; ialuS eoium , qui non nili duritcr
tradati refipiicunt, qui cenfuris vel feverUiimjs. apcrditione Gehen»
nac iervandi funt.
Ratio 2. Per aliufionern ad typurn legalem , UvUic* 15. 4 17,
Quia ubi periculmn cft infecrionis & contJgionis , ut in obftinatis &
fcclerum exemplis, etiam conicrtium vitandum efi, & abfcedcndum
tb iftiufmodi libertinis pcilutiom carnali deditis: Sicut olim in kge
a lcprcfis, vei peite infectis, & poliutis vethmcntis iecedcndum tm,
quod elt confcquens excommuuicationis.
Vaf. 24 Cfterum a qui poteftvvs fcrvare i pectatelrnmmef &
fiatuere in cen^eclii ghn* f** inwlpattfsciim exuliaiionr^j^
Refiat tertia pars Epsftol* nempe conciufio, inqua perfeverantis !au*
dcrn totam D%o afcribendam docst, ne qu;s nimiura tribuat hominuw vu
iibui
/
ribui, quowr» . diligemia in mediis utendls ttntopere in pnrceden:
tiDw urgctur. Uudcm autem perfeverantiap afcribendaro Chkisto
probant rationes (equenrcs quinque. ' ! - *
^n^-l-%1? prtm*-' J^ia offidum in iUo fol° refid^t potenter
conlervandi hdel:*, ne mlucvira conciaantm cunu -piemiy, vci orrt-
cjant, twuntl Ratio t> Quia in eo refidet potentia, fecundum offi-
cium firarafiftendi omncs fuos in.die' judicii, in confpe£u Dn gi<>
rioii inculpatos* cum omfiiexultatione.
Verf. 2J. Id tb foll Japienti "2> EO^Servatdri noffro glo*
ria , & magnlficentia, & robur , & potefta , rjr nunc & in
emnia fecultu. <*Ameru>%
Ratiotertia, Qyiaiile eft Deus folus fapiens,- ut modis viifque fuis
hoc negotiuro totum Jolus perficiat. Setvatm\ Ratioquarta, Quia
Servator eft nofter, merito, officio, & efficacia^ nt necefle fit cum
•quod iukepit in fe perficiendum, perficere. C/oria^ Ratio <f
Quia ut in omni opere &o gioriara fuam nianifeftari vult ; '
5ic praecipue in hoc negotio gloriofam fuam Majeftatem *
patefieri immenfam fuam potcntiam exeri, & fupre-
mam fuaro in omnes, & omnia autoritstem confpici,
& agnofci, & nunc, & in aeternum. Ergo & per«
ieverabitis ves veri Fideies, & gioria tota *
Salutis noitr^ Dio cedet ; Cui ut in
foiidum debetur, fic in sctemum
pendatur i A u i w.
FINIS-
# * # *
* * *
ERrataTvpographicaJn notis Arithmetiefr ve Irtonapponendi^
vel non laris Latine nonnunqnamexp!icandis,veI male nume-
randis. Inliterarumpermutati-one, quse voces & ienfumnotat, Uc
exGr. pag. 8. lin. 20. correptus, pro corruptus: & pag. i2.hn. $.
Jequi pro 'cque. & pag. ifj.Iin.l. iufcitanda,pro fulcitanda,&(i-
mihbus nonnullis. Omiflione,ut pag. 2, \'.\in. 18. parem, pro pa-
trem &pag .fo. n. mortis, pro mortuis. Additione, utpag.jc,
lin. 2^.contnftentur,pro contrilient. Tranfpoficione, utpag. 4 ,
lin. i8.inrtoiit,pro'introiit. rag.493.Iin. i9.irrelperat, pro irreple-
rat. ln vocumtranfpofitionerut h.G. pag. 2/ .hn. g.impuwbatur:
&, pro & impurabatur. Conjunclione, ut E. G. pag. 5:2. lin.4,
Jnfoluwone, pro in folutione, pag 2,»:.lfcn 19. obhgatita, pro ob-
Jigatjita. In acccntuum in Grsecis oVLatinis vocibus omiffione.
Jn comrnatum 8c diftinctionum multiplicatione, tranfpofitiooe , 8c
defeftu Reliquaque quse obfervabis graviora ahquot, &levior«
«uilu»uc tua pcriua emendec3 & humaniu$condonct?oumu$
/ ; }0 ot
w
i
i
Jk
Wm
M
■a
Live Music Archive
Librivox Free Audio
Metropolitan Museum
Cleveland Museum of Art
Internet Arcade
Console Living Room
Books to Borrow
Open Library
TV News
Understanding 9/11