Full text of "Francisci Burmanni ... Synopsis theologiæ & speciatim oeconomiæ foederum Dei : ab initio sæculorum usque ad consummationem eorum .."

See other formats

Ilolm JVfcams

N TME CU5TODY OE TME

BOSTON PUBLIC LIBRARY.

SHELF N°

*ADA1*S

II ««■JIW

M)AH$

tyX?? -V,*/

LOCUS NONUS

De Tranfgreffione Fcederis naturae.

c a p u r v i.

De Lapfu Hominis.

»4*

\v ->.

Tque hoc in ftatu, fi unquam, res hominis fuere Telietm
beatiffimae, cum a Deo fuo recens, integer viribus, kmeho-
animo ac mente caftus , Dei amicitia ac familiarita- mtnn™
te frucretur , iifque facultatibus inftru&us effet, ut rU4t ftattim
invitus tanto bono privari non poffet. Atutperpe- dUbolns
tua effet illa felicitas non tulit diaboli invidia; invidns
qui,perfuperbiamexcuffoDeijugo, eodcmvifco, t™?** la"
quo ipfe irretitus fuerat, hominem illaqueare conatus eft,& vero effe&um efa"are'
dedit. Cujus triftiflimi lapfus hiftoriam, cum omnis mali caufam ac ori-
ginem comprehendat, paucis enarrare operae erit pretium.

II. Ac primuro tentatorem nobis ob oculos ponit facer fcriptor, ita Tenta-
exordiens : Serpens autem erat prudens quavis befiia aori, quam creaverat T l ON Is
JehovaDeus&cc. Gen. 3: i. Sub quibus verbis tentator duplex reprae- ™° Ht'
fentatur ; cum apertus & in oculos incurrens ; tum occultus & ferpentinis dupUx
exuviis tedus. Mofes autem , cum hiftoricum agat , ac tantum rei geftae
ordinem narrct , fatis habuit quid mulier teritata viderit ac audivcrit tra-

dere ; adeoque non tentatorem diabolum , fed ferpentem , fub quo late-
bat, in fcenam producit.

III. Serpentem nonverumhic adfuiffe, feddiabolumiftiusaniman- atertus
tis larva protoplaftis iiluf lffe , Cyrilli quondam, & poftea Cajetani ac Eu- ferpensy
gubini fuit fententia. Sed obftat fimplex ac nuda Mofis relatio ; utSer-
pentis ipfius tmquam callidilfimi animalis inter befiias terra dcfcriptio ;
atque eidem denique, in feductionis memoriam, non minus quam dia-
boJo, cui pro parario ac inftrumentoinfcrviverat, aDeoinfliftapce-

na. Ac magis adhuc aberrant , qui ne quidem externam ferpentisimagi-
nem hic admittunt, fed a fblodiabolo, ferpentis nomine hic indigita-
to rem omnem peractam volunt, qui omnem hiftoriam temere in allcgo-

riarn

. * <

- - ^ - . s .
4 > - \V

; >

; ■

»•

?> • r.

*~*+ »»

-» ■*.

*■

1 i

■

r^y

ajiu/ia fe>
prudentU
fpecie in-
fignis.

Diabdi m
ufuhujus

4Tg L I B. II. C A P U T VI.

riam convertunt. "Cumtamenmanifefto ferpens appelletur, necaliaap»
pcllationis iftius dari poftit ratio , quam qualifcunque illa ferpcntis ac
diaboli unio, & ad perdendum hominem confpiratio.

I V. Commendabatur hoc animal homini ab aftutia, & prudentiae
fpecie ,, qune non , ut in homine, ratione , vcl qualicunque ejus umbra ac
vcftigio, fed celcrrimo fpirituum ac membrorum, ad haec vel illa obje-
cl:a, motu , conftat : quac & alibi in Scriptura celebratur. Venenum ha-
bent, quale efl vehenum firpentum ; tanquam a(fitdisfurd<e qua obturat
aurem fttam , ne audiat vocem mujfantium , incantatoris peritifftmi. Pfal.
58: 5,6. ^vid&s »v (pgjn^e* orc, okoQus (itts igitur prudentes inflar ferpcn"
tum. Matth. 10: 1 6. Cujus fpecies eft, vtdere malttm cr occultare fe.Vrov.
22: 3. Unde ad inftrucndam fraudem erat aptifTimum , & peculiaris
4>pouftli>iT<& in hoc animante ^c^t^ , iflud homini gratius&acceffu
blandius reddebat , & fpiritum faltcm , fi quem in eo loqui deprehende-
ret , benevolum ac fapientem commendabat.

V. Atque haec prima in ne&endis hifce infidiis diaboli ars fuit, talfs
animalis fpecie hominibus obrepcre , quod ipfis acceptilTimum & ftruen-

^'/ww^"da2fraudifuaemaximefbretidoncum. HincEvam feduxtffe ci *§ tmv^.

afius : 9t»mrS s 2. Cor. n: 3. legitur. Diabolumenimtriftishujusfcenas ar-
tificem fub ferpente latuiffe extft dubium eft ; cum per ferpentem loqui
non nifi fpiritus , neque falfi loqui nifi fpiritus malus non potuerit. Un-
dc diabolus dicitur homkida abinitio, & in veritate nonftetiffe, quia veri-
tas non eft in eo. Ioh. 8 : 44. & Paulus eodem loci ab eodem illo firpen-
te,qtit Evam calliditate fuafiduxit,fife Corinthiis metuere dicit,/if mentes
ipforum afimpltcitate , qua in Chrifto eft, avertat. Atque hinc Satan Ser-
pentis quoque nomine in Scripturis paflim infignitur. Et conjetltts eft
Draco tlle magnus , Serpens ille antiquus, qui vocatttr Diabolus &Sata-
naiy tn tfrram &c. Apoc. 12:9. conf. c. 20:2. Serpentis efca pulvis.
Efai. 65:15.

VI. Quodautempcrbeftiamhumanaverbafbnuerit, non majorem
dirficultatem habet, quam quod afinam etiam Bileamo locutam legimus,
Num.22. angelorum procul dubio minifterio , vel quod in Romanis
hiftoriis, inter portenta, inforobovem, vel attonito pecudes paftore lo-
cutas, nonnunquam fcriptoresreferunt; vel quod idem Pythoniflarum
acvstum fuarum rabidaacfpumantiaoraininconditos fonosfajperefol-
verit. Quoc! in obfeffis quoque nonnunquam videmus.

VII. Atque extra omne dubium eft, ut homini adhuc fan&o & inte-

qui &per

beflixm

humnntt

Tjetbctjo-

nttie,

& fem

1 LJ^Jl^ ^J&**t

.^rur^rX^f ^/&*£

4*** , m^HT

c t-^-f a~~<, t*ZX '/^Jc ^Wa-J/fr £LJ/<#^>

..V ^*

« in/.*&^ , . vj- \

^^^y^^W^b

y^c^fM^o i

2. S5&/ c/-^r.- *?T%>0% J^^ZW ^ +r/!U"

»* . / _:>. ,:&m/^/r%»^^*z~"'

"<r«

jCu+z-

(y^Z^^ $' £/cj£^HJL^{U~ i^^-W^-WW^^ IfW^TLr'

5 <&-

^n/^/r /o

-/&/jic^£^j ^/dt sc/st+r^/mte*. d£.

/TTM.

. ^^/^^^^^. L^^:/^^///Z/f
/ /° '* // < v£>< n /^ I

^t-e*^-^ e#P7>7^' /*jL-~i9w~*tsi 0 %/ste. y /c •&*- /h-c*/ *r*/j>

€*~J!/'/~ i /- A «*&C ; ^7 /&■■&*"" I

<r*x_<

//c*/ /%*-- </e^

esr-is?>tc^-i £*

s?i

l^ej&y /(TT-ed/t*/

'*r/*U -<

■ (■

' & tf&JL; L^e*/^ Jfe^~£» *; fa-MAn£/s

crz^cjt-

De Lapsu Hominis. 417

gro, &amanuDeirecenrifaciliusimponeret, eum in angelum lucis jefe tttigeltm
transfigurajfe. Atque hxc Evae quoque mens fuit , cum beftiam loquen- l"e'urant'
tem audiret, fbrte bonum aliqu m angelum, fpeciofa animalis iBam ^r '*
pel'e indutum, fecum fermones habere. Sicut angelorum confortia&
colloquia ifto in ftatu frequentiora fuifle verofimile eft; quorumratio-
nem omnem nos quidem , poftquam ifta felicitate excidimus, ac fan&um
illud cum ccelo commercium perdidimus , nunc nec capere, necexpli-
care poftumus. Atque adeo non mirum eft , quod ferpentis alloquium
non expaveritjcum illud miraculum potius & beneficium, quam rem ma-
li ominis interpretaretur.

VIII. Aftus quo. me in Satana fuit,quod hominem,prout videtur, ad- S*t*nt
huc tenerum & mollem , & a manu plaftis fui adhuc novum, in primo afiuhqu<>d
felicitatis fuae limine adortus fit ; antequam longiori ufu confirmatior , ortm *H
rectitudinem fuam melius tueri noflet. Similiter quod non in viro, fed in recentem
muliere, primum fraudis fuae periculum fecerit, abfente ejus viro. Quae fr novum*
prima quoque fceminae culpa fuit , quod tantis de rebus cum ferpente *o» vi-
colloqui, ejufque fermones contra praeceptumDeitendentesaudirefu- rum'Je^
ftinuerit , idque abfente etiam marito , fine quo tamen nihil magni age- mui,trem'
re debuerat ; nec illico fuadam illam ac vipereos fibilos cum indignatione
rejecerit ; inftar caftae virginis, quae ne verbis quidem atque adultero fer-

mone florem fuum pollui patitur, fed primas verborum blanditias, inftar
veneficii alicujus, refugit atque exhorret.

IX. Tria autem praecipue in fermone fuocummuliereagitferpens. ^uii Sa-

1. praeceptum Dei additamqne comminationem elevat. 2. contra ma- tanas in

ius ac praeftantius fceminae bonum promittit. ?. & medium ad id ob- fermont

j n fuocum

tinendum monftrat. muliere

X. Dtxit ergo mulieri : Etiam quoddixit Deus, non comedetis de omni egerit, e#-
vel de ullo ligno horti. vel f\c : multo minus dixtt Deus &c. v. 1 . Quibus fonitttr.
verbis infaufti colloquii compendium , & extrema tantum verba fubno-
tantur. Non enim haecprimapotuiteflecompellatio; pariterque incer-

tum eft , an hac fola unicaque vice hominem tentaverit, an vero jam ante
depulfus nunc ex intervallo rurfus hominem adoriatur. Patet autem fub-
tilillimi colloquii methodus. Speciofus enim praetextus erat, homini uni-
verfi mundi dominium ac principatum concerfum : id Deum tam recenti
beneficio teftatum , dum hominem in novam mundi poffeflionem im-
mitteret, omniaque animalia velut obfequii caufa ad ipfum adduceret :
cum eo autem pugnare , unius arbufculae tactu hominem prohiberc,

G g g qua

41 8 L r b, II. C a p u t V I.

qua forte nec ipfa animalia arcerentur : nec vero Deum>cum reliqua con*
ceflerit omnia , unam eamque pulcherrimam arborem excepiffe; quam
tamen creaverit , hominique quotidie oftendat & ingerat , ut vifu ifto
perpetuo fefe cruciet , & tantum non intabefcat : id cogitare , angufti ni-
mium ac pufilli animi efle ; quin & ipfi Deo hoc padto injuriam fleri, qui
ea ratione vel ut invidus vel ut durus accufetur ; nec hoc de ipfb cogitare
religionis, fedfuperftitioniseffe : oportere vero hominem fefe iftisnodis,,
qui ipfum, fr fe ultra iis permittat , ftrangulaturi fint , exolvere & vin-
eula difrumpere : tangendam, guftandam arborem effe , qui unicus abfb-
luti hominis imperii obex foret; idque Deo non invito , quinjubente»
& amabiles iftius arboris fcetus offerente. Ita verfatiles dolos ftruit, & am-
biguo fcrmone hominem paulatim trahit , ac in praeceps ducit. Nec pri-
naum Deum recta frontc criminatur , fed vanam hominum opinionem^
& fuperftitionem tantum accufat, qua videl. larvatus hic do»5lor fcemi^
nam liberare volebat.

XI. Mulier verbum Dei rcpctens> refpondet : De fruEiu quidem ar~
borum bxjus hortt comedcmus ; at defruEiu arboris ijtms , qu& eft in media
borto, dtxit Deusy ne comedatis ex ifto,neque attmgatis eum,ne moriaminu

V. 2. 3.

XII. Cum ergo videret Satanas, eam praeceptum Dei tenere, nec ab ea
depelli poffe , ad fandioncm precepto additam pergit, quam elevare &
negare , ac una ipfum praeceptum tollere nititur. Mulieri itaque dicit,
non moriemini ; quod quomodocunque intellexerit, feu de morte anima?,
feu de fubita ac praefcnti morte , nam aequivocatione quibufdam ufus vi-
detur, manifeftum erat mendacium : unde & Diabolus in veritate non
perftittffe, mendax, cr mendacii pater dicitur. Joh. 8:44. Aperteenim,
haec verba opponit comminationi Dei , atque illam non metuendam do-
cct. Atque ita peftilentilfimam haerefin primo ferit , non moriturum
hominem, etfi praceptum tranfgrediatur, & peccatumacpccnamejus
divcllit; qui error in plerifque extra ecclefiam fectis non uno modo pul-
lulat. Imo in omni quotidie peccato hoc etiamnum hominibus fuggerit,
non utique moriemim ; a quo verbo tanquam ferpentino fibilo , maxime
cavendum eft.

XIII. Sed omne tandem virus effundit, cumaperte,DeoqueveIuti
in os obloquens,addit : Novit enim Deus , quo die comederitis ex eo, aper-
turosfe oculos veftros, & vosforeficut Deosfcientes boni & mali , v.5. qui-
bus verbis Deura invidise & male ufurpati in hominem imperii arguere

qui»

Lrr^€&L?W?i*i

&j4/Hrt*LH

Ckr/L~J£ ^-£&H* Jt s^? ^S^^i^e^h' /?-£*/£.

<* £/>rr**,Jj . /3*U /j£ Z*A*+r< <fjf '/ *f /f£f . ^&fr**^. ^^^
J^j* et CL+s^f }***+*** i /A~*rr*/C44rt>f Y //*. y%^Z^t e^k-^C ///-C^

<ff/jCi- Gov^/7}, r^r/C*. <^*Kyfsf<Zf <r/^irs^//?fdh3~

&tK**j tr\ f£ ~ C//b,*.^<*L <f r / Avfi*- c / J/i*/c /m^e c/rm* /o
<hc*^W* tff //<r/^ a/*.r*£t &Q <*- c/S^^r&s* e/f-//£t^

ar£m &^<l * zrsiru^t/, /+ , c/cfe^y /u*>r </&/&. h/* c/^/at^

QU /o~ /f* Jearz* 9^ &> /reix . l ' '(//*- QH&-&& /c^C X^tr* *v

^/o c/ , l2^)- //* &<-& %*s*J /Uic ~ /frj^Y&r*/ /s ^^
U^/ //^ 7%^/c&st** ^f 5?«J> fz^/ {(at* +*> kAck~vyr*r-
Xf%/rC/e /Zt+rr/vf />~i te-^vc//**^' ^&^// t^^^^/t^.
UtPr*^-<? sr* frW ^- fs&i? . C2£j- /$U*± // s*^ SfruJS
ff-c/j ir\/ //**/ <^J /£i Cno^/a.f S^^Tr^^y /ci&jforyiA

Ctrr/F &l %ef£x^tt /* f/r )bsr*eA- Q^^JLa-s ^^ZhW
t*s~ Qsl/ e<?'/*^nJ* *

De Lapsu Hominis. 419

quibufdam videtur, fuadetquehominivinculisiftisfefeextricare, acfuo
arbitrio fua difponere , cumque Deo veluti ex pari vivere : quod guftato
fructu iliico affequi poffint. Cum enim omnia homini concefla fint , fo-
lam iftam arborem obftare ejus felicitati , quo minus creaturarum omni-
um dominus, & hseres, mundique princeps agnofcatur. Itaquehunc
obicem perrumbendum. Nec diu deliberandum, cum frudtus adeo fpe-
eiofus & amabilis lit, &nullocuftodeultroexpofitus, ut credibile non
fit Deum illo hominem arcere voluifle ; vel fi arcuerit , hoc fummae invi-
jdiae ac impotentiaD effe , qui hominem velut parem metuens fatali ifta ar-
bore, unde immortalitas fperari poterat, interdixerit. €um vero durius
videatur,Diabolum apud hominem adhuc integrum, Deum tam diris ul-
traque omnem fidem horrendis calumniis impetere aufum, omnis hic fer-
mo potius eo directus videtur , ut mulieri perfuadeat, cum vel invidia,
vel metus in Deum cadere non poflit , tale prasceptum ab eo proficilci
non potuifle ; illudque vel non rec~ie intelledtum , vel non dSoxvs a viro
ipfi traditum efle. Unde verba, novit Deus, quidam ita accipiunt , quafi
Deum ipfum dietorumTuorum teftcm vocet ; fimulans fele videl. do£to-
rem veritatis, quique innomine Dei loquatur; imaginem exhibens pfeu-
do-prophetx* illius qui defcribkur habiturm cornua agni, & locuturm in-
fiar draconis. A poc. 13:11.

XIV. Magno vero argumento hominem adoritur, dum ipfum injlar £#<?#>•
Deifuturum fpondet, in inferiorinempe hoc mundo, inqueejusdominio t™tatm'-!>
-& principatu, inquo, reliquasintercreaturas, veluti Deus degeret , cun- GRESSK).
ctifque imperaret , poteftatenullis legjbus impedita , quam ibla haec ar-

bor hactenus morari videbatur : itemque refpeclu vitse beatifiima? ac im-
mortalis, quam fructus huj us efus oftentabat. Quse appellatione fcientiae
boni ac mali , hoc eft, liberrimi ad omnia arbitrii, ftatufque confumma-
tiflimi & immutabilis , ad quem nec peccatum, nec error, nec mors per-
tingere queat, fignificantur. Iftique rei confequendas arborem iftam,
ad quam difputatio haec peragebatur, monftrat, quae frucluum quoque
pulchritudine tantum bonum fponderc videbatur ; cumque Deum de ea
aliquid edixiffe conftaret, vel hoc iplbmajoremfingularisalicujusvir-
tutis fidem faciebat. Atque hoc tandem objecto fafcino hominem infa-
tuavit, & jam lapfantem impulit,deque ftatu fuo prorfus dejecit.

XV. Et vidtt mulier, quod bona ejfet arbor in cibum, Q/ cjuodcupiditas
effet ocuhs, & amabilis arbor ad conjiderandum : & accepit de frutiu ejus,
.& comedity & dedit etiam virojuofecum, cj- comedit, vers6. Allubuit

Ggg 1 ipfi

^IQ Lib. II. Caput VI.

ipfi bonum oftentatum , non fatis pollente in animo ejus verbi divini

memoria ; nec timore Dei frenata ad altiorem iftum ftatum , quem men-

dax fpiritus promiferat, adhinniit; atque obverfante arbore, tantaque

felicitate , quae ex ea penderet , non fatis firmos ad eam oculos habuit.

Atque haec aliaque fecum agitat : fummi boni confecutio eft in mea pote-

ftate ; arbor ipfa fpeciofa fronde ac fructu blanditur ; angelus quidam, hu-

jus arboris vel curae velcuftodiaepraepofitus, omne ejusfacramentumac

myfterium mihi expofuit ; unicamqne in horto arborem, ex qua vitam

ac immortalitatem guftare liceat , effe edixit : Deus autem, cum bonus

fit, non fruftra eam condidit , medioque in horto locavit ; nec tale bo-

num, quale haec arbor fpondet , creaturaefuaeinvidet &c. atqueten-

tata a diabolo his fimilibufque ratiociniis fe ipfam quoque tentavit ac de-

cepit. Nec adfpicere ac attingere contenta, fruftumtandemejusaudaci

manu carpfit , eumque deguftandum marito quoque obtulit , ut ejufdem

boni ipfum participem redderet.

Quomedo XVI. Quaeri folet, cjttomodo Adamus adduclusfuerit,ut comederet,

"^ddlhi an u^em rati°nibus quibus Eva decepta fuit , quae procul dubio collo-

futrit ut 91"11111 cum ferpente habitum marito narravit , fuoque exemplo in va-

comederet? num ex fru&us ejus efu mortem timeri firmavit ? an vero alia ratione ad

id permotus fuerit ? Quod Apoftoluspotiusaffirmarevidetur. i.Tim.

2:14. Non entm Adam eji fedutlus , ut nimirum vera crederet quae fer-

pens mulieri perfuaferat ; fedmulierfedutta caufa illi tranfgreffionnfuit.

Quae verba innuere videntur , ipfum potius amore conjugis lapfum, cu-

jus animum afHigere nolebat : adeoque etfi praecepti Dei confcius, & Sata-

nx fraude inta&us , tamen ne eam in ifto ftatu defereret , oblatum ab

ipfa fru&um etiam libavit: fbrte credens , affectum huncergafponfam

fuam , a Deo ipfi datara , fi quid hic peccatum foret , facile excufatu-

rum. Sicut huc coIlimarevideturejusadDeumrefponfio, quanonin

ferpentis mendacium , fed in mulierem, quam dederat ipfiDeus , culpam

rejicit. Mulier autem fedu<5hm fefe a ferpente queritur: Serpensiflefe-

duxit mey <& comedi, v.11. Ex quo fceminae & intellectum & voluntatem

ccrruptam, vii um vero non tam errore in intelleclu fedu&um,quam afFe-

ctui fuccumbentem,in peccatum ruiffe, confici videtur.

Ejuspecca- X VII. Quo refpectu gravius videtur viri peccatum , qui non vifb ho-

tumgrct. ft^ neccertaminisparticeps, folis uxoris blanditiis fuccubuit : quamta-

men utviracduxejusfapientiafuaregere, &ubiopusemendaredebuif-"

fet; quique integijo caeteroquin intelle&us lumine,fbla voluntatis infirmi-

tate

re /r~/ <r? tyf'?»T j£d' f/r& /& c/fU*X /*L- t~o*s*~

^r s/stfi /j*//tf-f tUrr/A- //?**** /?*.</ ufrrr* ffafr*-

(f^rw ■ Jl *" *&*£msL >x*c*/f*^ /£J /&> j&~V £*o

/S^&//^-

\e^£f-v-i***s*'

c J^U^.^v^.^y zf./pjzg-i

v/l*<*I ///?&*/<>_ ^/o-u^y'7^Tvt.e*^j

C/, &fjfan*M^ >, /£*/-«# 0 >-'£*>>*' <***- "f

<-*> O • //> J& / &> Af> *_

/*<- tf7"*~v /***^*s2rw8*Lf

•4*/*L- /*

(y &*-&** -~f l*-*^ &*<//^£ ff~ 1*VLS/ Prt^^^^i^S

*4 '

1-.

.1 *

DeLapsu Hominis. 421

tite prolapfus, &:tantum nefasaufusvidetur. Quanquam ab altera partc
pnmum a focmina peccandi exemplum datum fucrit,quge a Diabolo ador-
nata, quod ipfe aperta frontc defperabat , virumquoquepeffundedit, &
Paradfi colonum de pojfeffionefuamulierdejecit^ utHieron. Sicutenima
muliere peccatum initium fumfit, ita in viro completum eft ; necante
illud tempus ejus vimfenfiffe ipfavidetur. Unde;« Adamo ownes pec-
cajfedkk ApoftolusRom.5 :i2. noninEva.

XVIII. Difquiri hic etiam fblet, unde peccatum hoc initiumfumfirtt^ioin'tm
ab intellectu, an a voluntate ? quique ejus ordo fuerit ? Cum vero men-j'M*r !tfrt".
tis, acjudiciierror, quiprimuspeccatihujusgradusfuit, non adintelleT initmm% '
ctum, ut vulgo fit, fed ad voluntatem referendus fit : judicareenimeft

velle, inque eo error committitur , cum judicium ultra perceptionem in-
tellectus fe extendit , & line praevia ejus luce aberrat : patet ad voluntatem
peccati primi originem referendam efle. Error enim hic, velquicunque
primus peccati hujusgradus, voluntarius, atquee voluntatisnegligentia
ortusfuit, adeoque ad voluntatemreferridebet. Eam enim facultatem
ac legem a Deo homo acceperat , ut non affentiretur nifi rebus rite,per-
cognitis ; qua cum male uteretur, voluntatis fuae culpa in errorem & pec-
catum incidit. judicavit enim voluntas de eo , quod non fatis perceptum
fuerat ab intelleclu ; hinc Eva nimium fidei verbo ferpentis tribuit ; atque
inde in concupifcentiam prolapfa eft. Praeceffit autem fine dubio incuria
circa verbum Dei , & non-attentio ejus, tepor in precibus, fecuritas con-
traria timori Dei&c. quae voluntatisfunt. Secuta autem funt addubita-
tio de divinae comminationis veritate, infidelitas,defecl:ionis omnis radix,
divinitatis affeclatio, & hinc nati Aay/o-^« Traxt.ot , Eccl. 7:29. tandem-
que manus ad fructum extenfio , myfticaeque arboris violatio,inque illo
ftatu permanfio , dequecomminationeDeijamnondubitatio, fedcon-
traria perfuafio in Eva , dum fefe mortuam non videt , tandemque viri
etiam in ejufdem peccati confortium adductio.Quo pacto hi accus, quan-
quam inter fefe connexi & complicati,difponi non incommode poffunt.

XIX. Atque hoec eftmagnaillaaclugendaprimi hominis a Dei fce- «§• cujm
dere defectio , principale crimen generis humani , ac fummus faeculi rea- pwris
tus ; in quo non hoc vel illud particulare peccatum, five gula:, five fuper- ^c]tu/fx
bioe, ut Pontificiis placuit , fed omnium peccatorum femina ac confluxum rit
cernere eft. Fuit enim in eo inadvertentia divini praecepti, fecuritas, timo-

ris, amicitia2 Dei cuftodis, excuifio, infidelitas, dequc Dei veracitate ad-
dubitatio, f uperbia & divinitatis affeclatio , Fiiii Dei, qui my ftica arborc

Ggg 3 repra-

422 L I B.' II. C A P U T VI.

rcprxfentabatur, abje<5Ho, mala concupifcentin, prapoftera fciendi curio-
fitas, contre&atiorcivetitae, «v«p><« inpofteros, dcnique ruptoaccon-
culcato fcederis fymbolo totalis a Deo apoftafia.
& quam xx. Qiix omnia praterca exaggcrantur a circumftantiis: cumperfon<e,
■gr,ive. ^ux tot hencfqcijs ^ £)co afFe(5la , tot dotibus inftructa erat, nec ullos pec-
candi ftimulos patiebatur : tum objeUi , quod tanta rerum copia concefsa
tam f acilc vitari poterat : tum loci dcnique ac temporis , quod vixe mani-
bus conditoris fui cgreffus, inquc hoito ac facrario Dei pofitus, ad.pri-
mum tcntatoris impctum vix vifo hofte profugerit & haftam parmam-
que abjecerit. Ut pateat pcccatum hoc omni modo fuiffe magnum ac
graviifimum , ac fpirituum defectorum peccato fuppar.
Qu&ho' XXI. Confiderandum autem imprimis, quis hominis ad peccatum

minisad hoc fuerit fatusyqux dtfpofuto zcvires. Difficulter enim concipi poteft,
peccatum qUomocj0 homo, tanta fanctitatc ac fapientia praditus, tam facile faftigio
diipofitio'- Jft°exaiufus> & miferandum in modum lapfus fit. Atque hic Pelagiani,
ad quos intcr Pontificios Jefukx, ac Remonftrantes, accedunt, facile fe
expediunt , in Paradfo , ante malefuadi venenaferpentis^ante corruptam
fermone facrilego voluntatem , homini illtcitt cibi Ubidinem tribuentes ,
jAh^. op. imp. c. Iul. Ub. i Quod, utcunque in peccatis poft Iapfum lo-
cumhabeat, quara concupifcentiae fomite primum fufcitantur , Jac. i.
cum bcato tamcn Adami ftatu , & fumma ifta corporis ac animi pace,
planc pugnat, ac Dco prafertim conditori injurium cft,in quem tanquam
pcccnti audtorem iftaoperisejuslabesredundat; quique partem hominis
principcm formans , ciquepravslibidinisftimulum apponcns, nonpo-
tcft non dici hominem tentare ad peccatum, Si autem non mala, fed na-
turalis ifta inclinatio fuifle dicatur ; tum neque confenfus & plena volun-
tas pro malo habenda effcnt ; cum nihil mali in eo effe poifit , quod quis
naturali fuae cupiditati , quae bona eft, obfequitur. Non ergo ante pec-
citum in homine talis concupifcentia ftatuenda eft ; non magis quam in
arigelis, qui nullamateriaelabeadfperfiproniffima voluntate lapfi funt :
pariterque etiam homo,fine ulla carnis ac fpiritus lucta,Iiberrima volunta-
te fefe ipfumimpulitacevertit; ac, juxta Auguft. voluntas cupidttatem,
non voluntatem cupidttas duxit.
& luBx.? XXf L Nec tamen, etfi talem luctam in incorrupto adhuc homine
negamus, nullum certamen ipfi relictum fuit, nec fine ullo conflictu ac
labore coronam adeptus fuiffet. Adamusenim ficuti peccare poterat, ita
potcrat a malo tentari , & extcrnas peccati illecebras pati. Atque etfi intus

nul-

De Lapsu Homi. nis. 423

nullos carnisftimulosfenferit, atque ea moleftii caruerit, aliunde tamen
laborem difficultatemque habuit ; cum ipfi magna cura ac circumfpeclio-
ne opus fuerit ad imaginem Dei integram fervandara , neea peccato fce-
daretur , cujus laqueos undique tenfbs videbat. Quo in labore atque
vigilicuraipfiusomnecertamenconftitit, poftquod exantlatum coro-
nandus atque aeternum beandus fuiffct.

XXIII. Cum ergo nulla concupifcentia impelleretur homo, quin imo
fanctus ac integer foret, labi tamen potuit, aclapfuseft,quialibertatefua
abuti, deque felicitate fua excidere poterat.

XXIV. Conditus autem erat homo cum fumma libertate > quas non & Ubert**
folum in fpontaneitate ac animi lubentia , verum etiam plerumque in m f0m ?
indifferentia ad fan*&> , inftar bilancis in aequilibrio pendentis,collocari

iblet. Quod recte intelligendum eft.

XXV. Indifferentia enim haec in homine, vel adfacultatem , velad §}ut>mod»
attum referri poteft. Facultatis irydifferentia omni libero arbitrio intrin- faundnm
feca eft , inque eo confiftit , quod ita aliquid amplectamur vel fugiamus, ,.- m'
ut a nulla vi externa nos impelli fentiamus. Aftum autcm ipfum in par- jmrH >
ticulari quod fpe&at , quod voluntas circa illum indifferens ac dubia eft,

€X imperfe&ione ac cognitionis defcclu oritur , & libertatis infimus tan-
•tum gradus eft. Si enim creaturarationalisfemperquid verumbonum-
que fit videret, &iftiusrqboriseflet, utbonofbrtiteradhaereret, nun-
quam quid eligendum fequendumque foret ambigeret, atque ita, quam-
vis libera, nunquam tamen indifferens foret. Primus autem homo, cun>
creatus foret cum bona voluntate ac imagine Dei, &fufficienterbonum
ac malum cognofceret,non ad utrumque indifferens,fed ad bonum potius
aptus ac determinatus erat. Neca&us, fcd Eacultatis indifferentia ifti fta-
tui propria erat. Eratque ejus libertas nihil aliud^quam re&a Deo placen-
di, & bono fuo in4p*»mu/«fobiliter adhaerendi voluntas.

XXVI. Etfi vero liber fanctifque dotibus inftructus, & adbonum autpotiut
naturali facultate aptus paratufque effet , labi nihilominus homo poterat, mutabiln.
quia mutabilisy & necdum in bono confirmatus erat. Qua; libertatis
quasdam imperfectio ex creaturae ihvelu, proficifcebatur , qua; eo ipfb

quod creatura eft, atque ex nihilo producta, non omnem perfe&ionem
comprehendit. Neque in eo magis accufandus eft Deus, quod creaturam
non omni modo perfe&iflimam condiderit, quam quod eam Deum non
fecerit. Oftendi enim difcrimen aliquod debebat inter creatorem ac crea»
turam. Neque tenebatur hominem, mox ut creatus erat , in bono con.,

firmare^

424 L I B. X I. C A P U T VI.

firmare,cum prius tentandus ac explorandus fbret,antequam fummum il-
lum beatitudinis apicem confequeretur ; quo per gradus ipfum deducere
Deus decreverat. Hunc enim ordinem divina fervat fapientia , ut non
uno momento maxima fua opera nobis oftendat,fed per numeros graduk
que fuos illa veniant , fuoque fingula tempore abfolvat. Ut enim Aug,
lib.22, dc Civit. Dei, c. 30. Servandt erant gradus dtvim muneris, Htpri-
mum daretur Uberum arbitrium , quo non peccarepojfet homo ; novijji-
mum, quo peccare non pojfet ; atqueiUudadcomparandummeritumy hoc
ad recipiendum pr&mtum pertincret.
mdeeuam XXVII. Atque ex hac hominis mutabilitate fieri poterat, quod, cum
np/ute/t. v tentatore btandjs verbis oppugnaretur, non attenderit ad Deipraece-
ptum ; atqueitain infidias, quas prsevidere alioquin potuiflet, praecipita-
vit. Ut initium peccati fuent, quod intelle&us & voluntas hominis in
officio fuo ceflaverint , nec fatis diaboli laqueos ac fraudes vitaverint ; cu-
jus rei caufa fuit defectus ille liberi arbitrii , quod oculosafummo bono
avertere & libertate fua male uti poterat. Quam imperfectionem, cum
homo in bono nondum confirmatus efJTet, ex nihilo , ex quo creatus erat,
atque ex qua tam multum adhuc participabat, trahebat. Ut unica ac in-
tima peccati caufa in voluntate fit , quae cum mutabilis eflet condita, at-
que ultra modum fefe extendere polTet , ultra etiam quam intellectus du-
ceret, fe ipfam mutavit , & in deterius lapfa eft. Nullaentmrede arce
domtnandi, reUoque ordtne mens depontpoteji mjivoluntate, ut re<5te Aug.
l.i.delib. arb. c. 16.
GjHAet XXVIII. Vtres tamen habuit Adamusadobediendumidoneas, alio-

frtmt 0- -n erj-m concjjtlonem impoflibilem tuliflet Deus, & revera ipfum a fa-
minn fue j . . .A A . X ,T ln

riat vires ? ^ere ac amiatia iua abjeciiiet : poteratque earum conhrmationem a Deo

poftulare, atque urgente certamine etiam debebat. Dei autem, exfce-

dere erat , homini in fide petenti vires confervaqe &«a«J*ugere , ipfumque

ifto in rerum cardine non deferere. Non autem tenebatur omnem tenta-

tionem avertere, el ad eam tolerandam hominem praemunire, atque efli-

cere ut ne omnino laberetur. SicenimratiofcederismutatafuifTet, quod

liberam hominis obedientiam , ac in bono perfeverantiam poftulabat,

quam oblato certamine explorari 2lc probari par erat.

jutert- XXIX. Facit huc confideratio duplicis auxilii, five adjutorii , Itne

dttpltx'. yuonon-* & quo\ qua Auguihnus utitur. Quarum pnus per modum

habitus aut iacultatis in homincconfideratur,alterum per modum a6ho-

nis & impetus , five efficacis motus & inclinationis voluntatis ad bonum.

Prius

D E L A P S U H O M I N I s. 425

Prius neceflarium erat ad -qfepoffe evitare peccatum , alterum ad illud a<5tu
evitandum : illud requirebatur ad ra poffe perfeverare , hoc ad T<> pcrfeve-
rare ipfum. Aderat Adamo auxilium prius (licet non ejus arbitrio fubje-
ctum &: ab illo determinabile,fecundum Pelagium & ejus fequaces) habe-
batque facultatem & habitum bene agendi ; ipfumque auxilium , quo a&u
perfeveraret, ad manum habebat, modo rite petiirTct, nec fefe proprio ar-
bitrio corrumpendum dediffet. Hic autem homo defecit, & prior Deum
deferuit , atque auxilium cjho Deus actu in ipfo operaretur r? velle,nec pe-
tiit,nec impetravit ; cumque Deum rectorem afpernaretur, atque ab acter-
na luce oculos averteret , in tenebras & perditionis barathrum propria
lponte prolapfus eft.

XXX. Non ergo Deus vires aliquas , vel gratiam prius datam homini a Deo ipfi
ante lapfum fubtraxit ; fic enim imaginem fuam ipfe corrupifTet, cum hae non fu*'
vires bonique habitus pars imaginis divinas forent. Neque folet Deus tra
prior hominem deferere. Solummodo gratiam confirmantem , quse
ipfum potenti manu fuftentaret , ? tque ac~hi a lapfu prefervaret, non
largituseft; ad quod neque obligabatur. Cum haec ratio fcederis foret,
ut homo libere obediret , & in amore Dei perfeveraret , ac graviori prae-
fertim in lucta ad Dei opem refpicerct, nec ab ea pendere defineret. Quod
cum non faceret , nec ccelefti ope niteretur, nec eam peteret propriifque
potius viribus confideret ; hon eam Deus ipfi negavit,fed non petenti, &
vix tanti illud facienti, non largitus eft.

XXXI. Ut non rede hsec digerant Remonftrantes fiatuentes, homi-
nem ante lapfum accepiffe adeo fufficiens auxilium ad ftandum, utalio
prasterea auxilio opus non habuerit. Quod aperte falfum eft ; cum, ut ex
eventu patuit , in ipfo perfiftendi a&u defecerit. Sunt enim gradus auxi-
liifumcientis,pofTe, velle & perficere. Dederat autem Deus bomini pojfe
Jlvellet,non autem.velle quodpojfet, juxta Auguft.de corrupt.gr grat.c. 1 1.

Atque eodem modo aberrant , cum hominem ftare potuiffe contendunt,
five poffibilitatem caufas fpectes ; intelligunt autem hoc nomine faculta-
tem ftandi ; five efrectus,ita ut ille dari potuerit, etiam refpiciendo ad Dei
decretum & providentiam. Quod ex ipfb eventu refutatur. Sic enim
homo actu perftitiffet.

XXXII. Quamvis autem homo libere defecerit, non tamen exclu- Non t<t-
denda ab hoc peccato eft Deiprovidentiajyxrfi ille ccelo fuo inclufus mor- men fme
talia neglexerit ; vel tantum certamen, quod totius generis humani fata , " ?r<T*
fecum tra&urum erat, otiofus fpectaverit ; cum ne c[uidem paJfercu'orum prHS ea

H h h alter,

dfi6 L i b. II. C a p u t VI.

alter, quorum duo ajfario vaneunt, in terramnm cadatjlne Patre ccelefti,
Matth. 10.29. nedum ut nobiliflima creatura, mundi domina & prin-
ceps , Deo vel infcio , quod Sociniani velint, vel incurio & rebus humanis^
neutro, ut alii, faltempugnaehujusnonarbitro, ac utram in partem res-
vergeret ambiguo , ex tanta felicitate exciderit. Quod non aliud foret
quam univerfi mundi regimen Deo abrogare. Tanti enim momenti res
hxc erat, ut ab ejus arbitrio removeri Deus nullo modo poflit ; cumex.
ea mundi reccns creati nova gubernatio , novufque rerum ordo inchoa-
tus fuerit; atque exinde mundus non amplius fan&a Deicivitas, utins
primo ortu, fed dua? in ea civitates, altera Dei,. altera diaboli extiterint,
in quarum regimine univerfa Dei providentia abfolvitur; ac Chriftus
tandem, Dei tilius, in carne apparcre mundumque rurfus reftituere de-
buerit. Qua? tam magna ac illuftria Dei iimt opera, ut ea fortuito ac te-
mere,vel etiam nudo quodam ejus permiffu, contigiffe dici non queat.
Quomodo XXXIII. Modus autem, quo circa hoc pcccatum veriatus eft , fan-
eahlcfe ctiflimus fuit. Aclum enim phyficum peccato iubftratum potentiflime
'hAbwrit . 0peratus eft : auxilium autem gratia; & fuavem illum influxum,quo ho-
mo a<5hi perfeveraflet fufpendit ; nequeenimlargiriillumtenebatur; prae-
fertim cum ipfe homo viribus fuisfidensiftudnonexpeteret. Undein:
culpa Adamus fuit, qui, divina licet praemotione carens, tamen ipfe quo-
que liberrime actum obediendi fufpendit. Undea&usillemalusevafiti
hominique in peccatum vertit..

XXXIV. Nihil ergo culpae hac dodrina homini demitur, velDeo-
adfcribitur; fivc ea qux in tempore circa lapfum Deus peregit ,. fiveae-
ternum ejus dccretum ac praefcientiam fpedtes. Non enim excreatione
aliquid mali homini infeverat : quod adverfarii non.dubitant dicere, qui
tamen hic maxime noftras Ecclefias criminantur , illudque de Deo pec-
cati auctore identidem ingeminant. Nec ejus permijjio ac non-impeditio
tn culpam trahi poteft ; cum Deus non fuerit obligatus homini , nec pec-
catum omne arcere teneretur (ut quidem inter homines legi obnoxios
locumhabet) cumexmalobonumelicerenorit. Neque accufari poteft,
qnod homini ipfum velle atluale non.dederit. SufHcientes enim ipfi vires
reliquerat ; nihilque, nifi falva ejus Iibertate,ipfi negavit; nec aliud negavit
quamquodoptimojure ipfi negare poterat, quodque cum a Deo homo
non peteret, eo potiusrJIud afpernari, ac ne Deus largiretur, promereri
videbatur.Ncc deriiq;decrc.tumDei culpzri poteft,cum quod illud, malum
attinet , tantum fuerit de lapfu permittendo. Differunt autem illa,per-
mifljonis peccati, atque. ipGus peccati, au&orern efle, Nonautempec-

catum

Vt extra

omnem

culpam

nnan/erit.

De Lapsu H o m i n i s. 427

catumipfum,fedejuspermiffio a Deoordinata fuit , ut «'^«^i & oc-
cafio ad opus aliud longe dignius.

XXXV. Omnis igitur peccati culpa non in Dei ulla a&ione, fed in ho- §1** '»M°
minis ipfius voluntate fita eft. Non enim malum confiftit in volitione ut h°mtnt
fiatmalum, fedinmala volitioneejusquodaDeoprohibitumeft. At- *'lt'
que eo magis ab omni labe remotus fuit Deus, quod illam mali permif-
fionem tanquam mcdium aut wpa^v ad majus bonum procurandum
adhibuerit; quodque ex humani gcneris ruinis dignius longeopusex-
truere, atque admiranda fua attributa, juftitiamacmifericordiam, quac

fine peccato acternum latuiffent, digne explicare noverit : ut illa jam
pulcherrima luce radient. Unde bene ApoftolusanimadvertitTit.3:4.

quod nunc » %&*?***$ W * <Pt\**§gu7nu s? wrJf^ nfSUt BsS 't7rt<pxi/ii.

Quas profecto tantierant, ut abfque crimine Deus peccatum permittere
potuerit. Et quanquam omne bonummeliuseftomnimalo, praeftitit
tamen permitti aliquod malum , quam in obfcuro manere omnia illa bo-
na, quae ex lapfu poftea confecuta funt. Sicuti ergo lapfum generis hu-
mani non debuilfemus optare, nec in eo cxultamus ; ita viciflim illo jam
pofito non defperamus: verum quemadmodum juftitiamDeivenera-
bundi adoramus, ita ex mifericordia ejus animos erigimus& ineatri-
umphamus, confilio ejus acquiefcentes & gloriam ejus amantes.

XXXVI. Atque hxc primaevi lapfus ratio fuit. Cujus tempus cwm. Tempus
plane incertum fit, de eo fruftra inquiritur. Damnandaeque ab una parte l*PfMi m'
Cabbaliftarum ineptia? , qui illud nimium producunt, & vigefimo anno ce,'ttim'
A damum cecidiffe ex litterulis quibufdam fupputant. Nec felicius alii A-

damo 3 3 . integritatis annos affignant , quot Chriftus fecundus Adam in
■carne egerit. Nec probanda ab alteraparte Talmudicorum quorundam
audacia , qui illud breve nimis faciunt, nec ultra fex horas Adamum per-
ftitifle memorant; & quod diei ac noctis reliquum erat in mcerore ac pce-
nitcntia egiffe , ac proximo mane iterum in gratiam acceptum. Nos au-
tem, etfi tempus ipfum definire non poflimus, non rcpugnare tamen pu-
tamus,quo minus aJiquod tempus, nobis quamvis ignotum , in beato ifto
ftatu excgcrit : cum nulla ratio nos cogat, maxima Dei opera tam angufte
circumfcribere , atque ita calculum ponere, quafi mundus in primseva
pulchritudine vix unum diem fefe videndum pracbuerit , opufqueillud
adeo infirmum fuerit : ut mox ac e manibus Dei prodiret conciderit. Sal-
tem eodem die, quo conditus eft homo, lapfum non efle, exiisquaa
Gen.c.2. narrantur patet : cum ne quidem Eva eo die creata fuiffe videa-

Hhh 2 tur.

428 LlB. II. CaPUTVII.

tur. Nec fine myfterio Scriptura lapfi mundi tempus filentio involvit,
cujus creati hiftoriam per fingulos dies tam accurate ediflerit ; utinter
Dei ac hominum opera difcrimen faciat , atque ad illa admiranda dc
praedicanda, haec autem, veluti filentio digna, perpetuo deploranda„
nos invitet.

C A P U T V I I.

De P E C C A T O.

vitrta.

Pecc a- I.^^^gV Tque ita, dati porta , peccatum, cum omni comitatu fuo,
1 ^ -]a,m %^J$S$t 'n ^1110^11111 introiit./w unum illum homtnem,Rom. 5:12^
ITtu. ^pfeyfS <nui cum mundi dccus & doria exiftere debuiffet, eius prae-
randiy ^s^Pts^ c,Plm calamitas ac lues extitit , ac Dei creaturam mifcre dc-
fcedavit, omnique honore fpoliavit. Cujus cum in rerum ordine nunc
primum mentiooccurrat, atqueopcrumDeifilumfecutiinejusortum
ac origincm nunc incidamus, naturam efFecliufque ejuspropiusconfi-
dcrabimus; quippc cum illud non minimum Theologiae noftrae poft
lapfum caput facium fit.
nomin* II. Peccatum Graecis djiu^n», Hebraice nW dicitur, quod aber-

rationem a fcopo vcl via notat ; ut fit proprie fruflra ejfe, excidere defti-
nato, dru^y : Ouilibct jaculabatur funda ad pilum , x,t?n' N7] neque
fruflrabatur jalium. Jud. 20: id>. Z)bi vijitaveris manfioncm tuam,
Nttnn vh} non eris fruftra. Job. 5:24. Oui feflinat pedibus *&n pec-
cat. Prov. 19:2. Vocatur etiam in Scripturis &fy Vat&im* feu «Wi«.
Condonahs n^f.3n? &?$l \^l pravitatem & defetlionem qt peccatum.
Exod. 34:7. \% tl&Ki*, praviras, qua: re&itudiniopponitur; '*¥£ \%
Pravitas calcaneorum meorum circumflabit me. Pfal. 49:6. n^ z&fc
t«ms; tranfgreffio n^2, ^1% tran/grefifuntfoedus.HoC.6:y. ft"^ ^\
tranfgreffi funt leges. Efai. 24: 5. n9 «vtl%* , tnobedientia , imo &
"^v v rebelho. Si "^?3 in rebellione & fi w$\ tn pr&varicatione in Je-
hovam\ ne Jervato noshodie. Jof. 22:22. eodemque fenfu "^? perfidia.
ni-5 ^13"!^3 perfidi perfide egcrunt , rjr perfidia perfidorum perfide ege-
runt. Efai. 24: 16. & *%& prxvaricatw , quae eft occulta adverfatio
fub fpecie amicitiae. ™r*2 7^0 tynrn pravarkataeftinmaritHmfuum.
Num. 5: 27.

III. De-

1\.

D E PlCCATO. 429

II L Definitur, ex 1. Joh. 3:4. »j «V**?7"6 W\v t JvepU 3 peccatum cfi De/initfo,
tranfgrejfio legts.

• IV. Intelligitur autem fblius Dei lex , qui efi unicus itte legifiator, qui
potefi fervare & perdere. Jac. 4:12. Leges enim humanae non obligant
confcientiam per fe , fed tantum ob legem Dei, qui, dum mundum hunc
fanctiffimo ordine regcre vult, omnem ammam poteftatibus Juperionbus
fubjecit, Rom. 13:1, 5. cafque tanquam majeftatis fuae praeftantiffimam
imaginem, & fupremum in terris nomen,omni cultu achonore affici vo-
luit. Subjet~ti efiote omni bumana condttionipropter Dominum. Dcum ti~
mete, regemhonorate. 1.1^1.2:13,17. Unde tantum magiftratui paren-
dum eft, quando non pr^cipit contraria legi Dei, quippe mtju^v 3£ ^c!
xpfcov y, JvSg&ms obedire oportet Deo magis quam bomimbus. Act. 5: 29»
Legcs autem Ecclcfiaftica: per fc non obligant confcientiam ; non magis
quam cujuflibet privati ccetus conftitutiones. Unica enim tantum in hu-
manis eft poteftas legiflativa, eorum videl. penes quos imperium eft : fi-
cut in divinis ac fpiritualibus illa folius Dei eft. Peccatur autem in eas fblo
contemtu & publico fcandalo , quando ordo omnis proterve nimis con-
culcatur, & ccclefiae unitas laceratur ; quod non leve flagitium eft. Hebr.
13:17. Obedtte ducioribtts vefirts & cedite : ipjienim vigilantpro anima-
btts vefiris &c.

V. Pcccati naturam quod attinet, non eft fubftantia, velfubftantiale Non ejl
quid; quod, deoriginalifaltemlabe, M.Flaccus Il]yricusdocuit,Mani- fu¥an~
chaeis nimium vicinus ; dum inter naturae corruptionem , & ipfam natu- "* e 1al .'
ram corruptamdiftinguerenefcivir. Neque quid pofttvum eft , juxta vttmj
Scholafticorum quofdam, cum ita Deum au&orem habere deberet. Ne- mt reUti-
que etiam eft quid relattvum, ficut Vafquez ejus formam in relatione ali- vum quid,
qua extrinfeca oppofitionis & inconvenientiae cum natura rationali po- *" mer'
nebat ; quod rude nimis & fecum ipfo pugnans eft. Neque denique mere m£a,1~
negativum, ac nihil eft refpectu hominis : aliud enim eft nihil omnino a-

gere, aliud male agere. Sed proprie eft privatio, feu nihil privativum, h. M »'&*
e.nihil, relatum adcertumfubje&um,adquodreferrinondebebat. In?rw*"~
fe enim peccatum nihil eft. '

VI. Adhaeret autem haec privatio vel potentiae & habitui , vel aclioni adhiremr
noftrae; quorum illud in peccatis omijfionts , hoc in peccatis commif- velPonr>'
fionis magis locum habet. In illis tota fubftantia actus tollitur , inhis^'^
actus non tollitur , fed corruptus exit , & debita conformitate cum no^ra.y
kgeDeicaxet,

Hhh 3 VILCaufa

430 Lib. II. Caput VII.

Cmfitpec- VII. Caufa peccati non efficiens, fed deficiens datur : ac proinde au-

cMifauA 6tor ejus Deus efle non poteft; cum peccatum producendo , quodfua

non effia- natura non ens ac nihilum eft, omnipotente virtute fua nihil produceret ;

'dlfi, i ) °Iuo^ imphcat. Quando autem peccatum permittit ac regit,ifta permiflio

refpe&u Dei, mera eft negatio perfe&ionis , quam creaturis dare non te-

netur: creaturarum autem refpe&u, quibus illa debita ac neceffaria eft,

non mera negatio, fed privatio & peccatum eft.

vemefi, VIII. Vera autem peccati caufa eft, tum Satan , infignisillemundi

tumSntm, corruptor ac operum Dei turbator ; ut in initio ejus,Gen.3:i3. dicebat

mulier ; ferpens decepit me & comedi : pariterque in novae ecclefiae exor-

dio. Act. 5:3. Ouare replevit Satanas cor tuum, ut mentireris in Spir.SJ

tum bomo. &c. tum homo, qui voluntate ac intellectu corruptiffimus,malae inftar ar-

boris non nifi in fpinas ac fentes fylvefcit , locoque fcetuum laftentium,

ac pretiofi uvarumroris, quae guftum perbelle tangere poffunt , tetrum

abfindiii liquorem, ferofque centauros , quae fcedo fapore ora pertorque-

ant, producit. Quare exffettaviutfaceretjn. e. produceret /m#, &fecit

labrufcai ? Efai. 5: 4.

Pontificii IX. Errant autem Pontificii ac Sociniani, dum non ™ &tfm fblum ,

&Socinia-kd & Tj \Kirw de peccati ratione formali ftatuunt , nihilque pecca-

mperpe- tum effe volunt , nifi quod pariter fit voluntarium, h.e. fcienter ac deli-

ran vo- kcrato fac"j-um ; qUod variis fuis erroribus in diverfis religionis capi-
luntmbd . ' J . v o r

effepecc*- t,DUS Ita ex longinquo praeftruunt. Praecipue autem corruptae nature

tum.ni/i fupparafitantur , cujusmotus primos, utcunque fcedos acturpes, qui

rl iKi<rtoy. jn noftra poteftnte non fint , ac pleno animi affenfu careant , peccata efTe

non ftatuunt. Cum tamen in illis peccatorum omnium exordium , pri-

mufque eorum conceptus fit ; atque ifto finu, nimium faepe fcecundo, e-

ducantur primo ac exeant ; iftoque veluti fomite quicquid porro cupidi-

tatum eft exardefcat , conceptafque flammas latiflime fpargat. Ut a pec-

cato excufari non poflit illud quod peccatorum omnium ac fcelerum ra-

dix, officina,nutrix & fomes eft.

^uiredjtr- X. Verum litem hanc abfblvit Apoftolus, proprio in exemplo, capitc

gHHstur. ad R.om. 7. ubi multa querens , ac indignans , fefe invitum ac obluctan-

tem, contra interiorem animi fenfum, ad peccata perpetuo abripi : Ouod

odi^hoc facio. non enim, quodvolo,facio honum : Jed, quodnolo, malum^

hoc ago, v. 15. 19. efFrenem iftum concupifcentiae motum non folum

dfcuflcw vocat , fed Kfc^iiu» **& ua-«{g«A«» dpAgruXvS digno prorfus

vocabulo, cum quicquid in homine mali efh inde moveatur : zclegem

praeterea

De Peccato. 431

pr£terea/>mvz?*appellat, v. 21,23. deque peccato ifto, ut duro domino,
conqueritur, quod ipfum legeacimperiofuo veluticonftri<5himteneat;
quodque divinae legi, quae omnem concupifcentiam vetat , contrariam
veluti concupifcendi legem ferat. Utque dc primis motibus eurn agere
intelligamus, peccati iftius blanditias ac illecebras addit, feque a peccato
iftotrahiacfeduciait, v. 11. Ca?tera enim peccata committunt homines,
ubi jam feducti funt. Quod vero de involuntario caufantur, id tanti non
eft : nam primi illi motus, & furrepens oble&atio , quanquam deliberato
ac maturiorivoluntatisconfenfucareant, neque iisanimusdiuimmore-
tur, iftifque in fordibus fe volutet , fed ad primum earum attactum po-
tius exhorreat & refugiat ; non tamen prorfus involuntarii , ac fine omni
voluntatis labe funt ; cum ipfiffima voluntas fit quas concupifcit, cujus
integritas faltem levi affenfu & motu delibatur ; quod ex ipfa concupi-
fcentiae titillatione, ac blando fenfu, quo vcl fub primum ictum animum
permulcet, patefcit. Eft autem illud fblum involuntarium a peccato li-
berum, quod involuntarium eft per nolitionem pofitivam, cum homo in
externis actibus vim patitur ; non autem. lllud quod tale eft pcr nolitio-
nem negativam , cum aut ceffat voluntas velle, aut in lucta inter concu-
pifcentiam ac bonae voluntatis motus , non toto affenfu in.rem aliquani
fertur.

XII. Effefluss peccati ftinthitres, i.macufa,. 2. reatus, ^.pcena. Peccati

XIII. Macula peccati eft pollutio illa fpiritualis, qua anima, corrupta efe^us-

ac deleta Dei imagine , omni honore ac ornatu fuo fpoliata eft ; atque, in- '' MM,tlft'
trorfum fceda ac turpis, non habet quo amplius creatori fuo placere poffit,
fed immundo potius vifu fan&iffimosejusoculosoffendit. Talisenim
deformitas & vilitas in anima , poftquam priftina pulchritudine per
peccatum excidit, locum habet. Ouod egreditur ex ore , hocpolluit homi-
nem. Matth. 15:11. Outfordet,fordefcatamplius. Apoc. 22:11.

XIV. Ineft vero ea labestum.acl;ionibus,quatenusill3e dvopttt» fuam *nb*re*t
habent, nec ad Deum decorandum funt , tum etiam praecipue facultati- aftcf f'
bus & habitibus, in quibusvitiumacdedecusiftudfirmiushaeretacper- zLLJ!.
manet.

XV. Oriturque inde refpe&u Dei averfatio & abominatio, qui purior »n(ie «**
efi oculis,. quam ut malumvideat, Hab. 1:13. Abominatio Domim eft re~ tu/[ et
trocedens, Prov. 3:32. & refpectu hominis, ex mali iftius confcientia pu- -p . "
dor ac metus. Ouem igitur frutlum hahehatis tunc ex iis, quorum.nunc nifaHepx-
vospudetl namfnis illorum mors cft. R.om. 6: 21,. dcr &

XVI. Reatmn-%m*

432, L I B. I I. C A P U T V I I.

i . Rettus. XVI. Reatus jurifconfultis eft conditio, in qua funt rei, donec vel ab-
folvantur, vel condemnentur. Theologiseft, obligano adpcenam ex pec-
cato: qua quis dicitur a¥?* Lev. 5: 2, 3, 4, 5. »$' »^rlxv «*«/, fub
peccato ejfe; & liroJk®- ^£«&«/ iJ ^iS, obnoxinsfieri Deo. Kom.y.<),\<).
qttidnflex- XVII. Confequitur autem peccatum, /^mwexintrinfecaejusnatu-
ra & demcrito : non enim res media ac indifferens eft , fed fua natura pce-
nam flagitat, ut benefacta laudem ac praemium ; quod nif 1 confufis ac in-
verfis rerum naturis , omnique boni ac mali difcrimine fublato , negari
nequit : parttm virtute legis divinae. Prius intrinfecam pcenae dignitatem,
pofterius actualem ordinationem ad pcenam dicit. Ifte reatns potentialis,
qui a peccato infeparabilis eft ; hicreatus a&ualts , qui per Deimiferi-
cordiam ab eo feparari poteft, appellatur.
G)ui medi- X VIII. Eft ergo reatus medium quid inter culpam & pcenam : ex cul-
mi quid pa enim oritur , & ad pcenam ducit ; adeo ut unus fit reatus culpae & pce-
eft imer nae, qui inter iftos utrinque terminos medius veluti intercedit , & ab utro-
culpam O qUe ex ^qUO denominatur. Qiiae perperam non diftinguunt fblum , fed
P0™*"1 ' & divellunt Pontificii , dum reatum culpae tolli ac remitti poffe, imo
rentus aliquando a&u tolli afRrmant , in iis videl. qui igne purgatorio torquen-
culp*. & tur , manente reatu pcense. Quod fecum ipfo pugnat, cum culpa con-
foem unm donata dici non poffit , fi peccatori pro ea adhuc luendum fit : & juftitiae
ftt.Cut *d- £)e{ contrarium eft, qui creaturam jam in gratiam acceptam, & culpae im-
™ontiiicii- miinem > tamcn veluti fontem perfequi non definat. Si vero diftindio-
aui red*r- nem ift^m fic explicent , ut per reatum culpae intelligant id quod nos vo-
^mntur. camus reatum potentialcm , & per reatum pcenae reatum a<5rualem,quod
Bcllarminus facit , incommode valde loquuntur, nec hypothefibus fuis,
quibus firmandis fcholafticam hanc diftin&ionem invenerunt , fatis
ferviunt.

XIX. Atque ex hac maculae ac reatus diverfa confideratione patet con-
tra Pontificios, quomodo in baptifmo peccati originalis reatus deleri pofl
lit, manente ejus macuJa ; ut non opus lit cum ipfis ftatuere , ipfam quo-
que labem , feu concupifcentiam , per ablutionem iftam tolii. Quod
mirum in adverfiriis eft , quod nunc maculam & reatum primseva?
iftius noxse adeo infeparabilem faciant ; cum tamen mox viderimus ipfos
reatum pcense a culpa nimium quantum difcerpere in iis, qui in purgato-
rio cruciantur. In quo fibi manifefto contradicunt.
3. Tcena. X X. Tertius peccat' effectus eft pcena : quod eft malum a Deo vin-
dice peccatori propter peccatum infliclum , ei caftigando ac in ordinem

redi-

De Effectibus peccati in primo homine. 435

redigendo. Eftquemalum, nonturpe, quatale, fedtrifte; nonabfolutc
ac per fe tale , ficut peccatum, fed creaturas tantum refpec~tu , cuj us com-
modis adv^rfatur , cum Dei refpe&u bonum fit & actusjuftitia?. Eft
autem peccati pcena, ut vidimus, mors; qux non una facie homini
peccatori incubuit.

LOCUSDECIMUs

De EfFedtibus tranfgrefsionis in homine

primo & pofteris.

C A P U T VIII.
v

De Ejfeclibuspeccati in primo bomine.

Oftquam enim homo a Deo defecerat , tum vero verfa re- Teccxtt
rum facies, refque humanae, quae hactenus beatas&flo- effec-
rentes fteterant , non folum levi i£hi afflictae , fed prorfus T V s m
corruptae ac deperditse fuere. Excidit enim homo amicitia .mo

ac familiaritate Dei , quem tanquam patrem adire ha&enus confueverat;

nec cum fiducia accedere ad eum amplius potuit ; divinaeque irx ac ^^u.

mdedtRioni obnoxius, omnibus exinde malis, tum animi , tum corporis,

implicitus, ne quidem fpem ullam rediturae felicitatis reliquam habuit.

Quos peccati effectus nunc propius in primo homine , tum inde in nobis

confiderabimus.

II. Impletum autem mox in ipfo eft divinae fententiae carmen, quo die Cui k U-
comederu, moriendo morieris, Gen. 2: 17. quod in fefe omnia mortis ac MV""*"
pcenarum genera comprehendit. Htt *""*$

III. Incubuit enim ipfi primo morsjpiritualis, ac a Deo vitaque ejus ftititHaUti
extorris , veluti amiflb fole fuo , in tenebris palpitabat , ne minima» qui-

dem lucis fpiritualis particeps;unde nihil fanfti ac lacti in ipfo fupereffe po-
terat; fedintus aeftuans, cupiditatibus pariterac pudore agitabatur,pec-
catorum omnium fpolium & ludus.

IV. Apparuit enim mox a lapfu nuditatis fcnfus, & pudor,qui aliquid CHius **m
in homine pudendum extare arguebat , quale in primaevo Dei opere non lH^tum
fine conditoris contumelia cogitari poteft. Unde naturalia velare , veluti J£ '"!!*

Iii iibi-

pudenda
nuditate.

& hypo-
Crifi pttCX
tttmte-
gente.

VndepMe
ftitin pri-
mo homi-
ne amiffio
(mnginis
Dei} cer-
rupti

per igno-
tmtinm,

454 Lib. II. CaputVIII.

libidinis flimulis impar, inftituit : quae nihil nifi peccati in membris jam
dominantis erubefcenda confeflio erat , quibus videlicet abeunte fpiritu
ducatus jam cefferat. Quod in fcediifimaiftavoluptatepotiffimumap-
parct ; ubi proprium concupifcentiae regnum eft. Quae cum in homine
primo jam vifa fint , jam tum peccatum ingreffum elfe teftabantur.

V. Non enim ifte gcnitalium pudor in primo ftatu, cum nihil in ani-
mo impuri , nihil in corpore inordinati foret,locum habuiifet, nifi Deum
aliquid pudendum creaffe dicamus. Cum enim nihil nifi opus Dei in ho-
mine tum extaret , de eo faltem erubefcere hominem non decebat , nifi
Deo vel fapientior vel honeftior haberi voluiffet. Ut hic pudor a peccato
venerit, ejufque jufta fit vindiclia in homine , qui cum fuperioremdo-
mtnumfuo arbitrio deferuerat , jam nec tnferiorem famulum adfuum ar-
bitrium tenebat. Aug. de Civ. Dei lib. 1 3.C.1 5.

VI. Cum hac nuditatisconfcientiaoftenditfefeetiaminhominehy-
pocrilisinpeccatotegendo. ^Audiens enimvocem Jehova Dei , abejus
facie fefe abfcondebat tnter arbores horti, Gen.$:8. qui non exiguusfapi-
entiae defecTus erat , ac fi inter arbufta vigilem Dei oculum fallere potuifl
fet. Cumque ipfum in fecreto fuo Deus deprehendiifet, primum , quod
roganti ipfi refpondebat , mendacium fonabat , dum dixit, fefe latebras
iftas quaef iiffe eo cjuodtimuerit , cjuodnudus ejfet, v. 10. Cum tamen fugae
caufa effet peccati confcientia , & pcenae metus. Eademque arte, cum de
peccato interrogaretur , in fceminam , quam Deus ipfi dederat, culpam
omnem rejecit; atque haec in ferpentis dolos.

VII. Ex quibus patefcit, imagincm Dei protinus mifere corruptam ac
prorfus fcedatam fuifle. Perierant enim pracipuae ejus partes, ac in perfe-
diifima tabula lineaeillae, quaefolaedivinaepulchritudiniserantaemula^
faftentia videl. ac reclitudo,quzr[im illa ignorantia obnubiIata,ha;c concu-
ptfcentia corrupta erat.

VIII. Ignorantiam ac ftuporem prodidit in fuga illa,quam vidimus,&
mifero tegendi peccatum ftudio; quod, etfi ftultumacirritum , hinc
omnibus tamen peccatoribus fatali quadam caxitatc familiare eft; qui no-
ctcm peccatis fcelerique obducere nubem , quam ncc Deus ipfe pervideat,
fefe poffe fperant , accepta a primis parentibus labe ac exemplo. Percu-
tiet tejehova amentia,& coecitate &jluporecordis. Dcut. 28: 28.

IX. Atque ignorantia haec porro etiam inaliis rebus Adamum fecuta
eft. Non quod unico momento rerum omnium fcientiam perdiderit ;
fed quod re&o ifto habitu bene utendi ratione, ut non nifi bene perceptis
aflentiretur,orbatus fuerit» X. Con-

nm.

De Effectibus peccati in primo homine. 455

X. Concupifcentiam , ejufqueturpesmotus, fatis pudor & velamenta &eoneu-
poft lapfum quaefita teftabantur; quas tam valida cft, utvelutipondere/" '/"*"'
quodam animam porrotrahat, atque terra affigat , ubi ea, ccrleftis pa-
buli expers, ad bona haec inferiora tanquam ad vilem & degenerem pa-
ftum abjicitur : nec unquam emergere poteft , fed tanquam captivo mo-
tu fefe in vinculis fuis perpetuo jactat ac verfat , nec unquam ad originem
fuam aflurgit. Quse juftapeccatitalioeft, quahomo,dumnefcioquali-
bertatis imagine illi fervire noluit, cui naturaliter fubjectus erat,jam in ve-
ram ac foedam fervitutem , amifla libertate, praecipitatus eft.

XI. Excuflb enim cafto illo amore Dei, qui hominem fbli Deo, leg
timo fuo domino , fubjedhim, caetera autem liberrimum faciebat, fuc-
ceflit perverfus fui ac creaturarum amor , qui non amor , fed concupifcen-
tia eft,qua homo in perpetuum vinctus tenetur: quaeque ut animam vera
luce ac fanclitate fpoliat , ita illicita omnia defideria in ea accendit, cor-
pufque ipfiim & fanguinem , ac fpiritus , tanquam arma & tela , contra
eam movet. Sicut enim magno illo humani generis peccato univerfus
naturae ordo turbatus & decore fuo fpoliatus eft , & creatura vanitati
fubjefla propter hominem quifubjecit illam vanitatijk.om.% :zo. ita prae-
cipue corpus, homini proxime conjunctum, eam labcm paffum eft;
jamque fraenum pati indocile contra hominem ipfum infurgit, & pravo-
rum afFedtuum officina & fedes quotidiano veluti bello hominem fatigat.
Unde oritur mifer animae ftatus. Etenim motus illi tam vehementes
funt , ut maximam partem a voluntate ex hoc fblo quod velit, compefci
ac tolli nequeant.

XII. Neque enim cum hac controverfia,ut Auguft. appellabat,& cor-
poris ac fpiritus pugnahomoprimumcondituserat. Neque, ut corpori
laffitudo, fames, fitis, ita homini, corpore&animaconftanti, licetfingu-
la naturales fuas inclinationes habeant, iftud inter diverfbs illos motus
diffidium a primaeva origine adhaeret. Non enim illa potuit efte hominis
a Deo creati indoles , ut voluntas ejus fecum ipfa perpetuo contenderet ac
jurgaretur, atque alia vellet, dumproprios, alia dum corporis motus ac
irritationes fequeretur. Naturalis enim ordo inclinationes iftas reprefTe-
rat, & carnem ut inferiorem fpirituifubjugaverat, nec illi efFrenes iftos
fnotus , vagam libertatem , quam in brutis adhuc cernimus , indul-
ferat j fed fpiritui , ut rectori ac duci parere jufferat : at contrarium
jam facit caro, non natura, fed prava confuetudine, quae in naturam
verfaeft.

Iii 2 XIILFa-

&U& tAMA

tnutAtio tn
homine
fatta eji
ex Upjity
tum me~
ritorie,
tum tffict-
enter.

Cumim*-
gine Dei
periitquo-
que bomi-
ni domini-
um rerum
externn-
$ttm.

43<£ Lib. II. CaputVIII.

XIIL Facta autemeft tanta in homine ex lapfu mutatio, tum merito-
rie, poftulante hoc Dei juftitia; tum efficienter , dum tam fceda apoftafia
hominem de ftatu evertit , omnemque bonam mentem ipfi expectora-
vit. Ut hinc ad vulgarem obje&iunculam refponfio pateat , quomodo
unico peccato tanta ftrages dari , atque univerfa natura corrumpi potue-
rit ? Iftud enim vel minimi peccati meritum eft , ut hominem a. Dei
communione amoveat , ipfiufque pacem & amicitiam rumpat Homo
autem extra Dei communionem pofitus , nullaque cceli luce colluftra-
tus , hoc ipfb corruptiflimus eft , tantumque in cceno fuo fe volutat ;
dumque ipfum Deus ne minimo quidem afpectu dignatur, abeoveluti
neglectus , omnifque cceleftis opis exfbrs , nihil quoque boni praeftare
poteft. Accefllt & peccati ipfius gravitas, quod immane ac atrox val-
de fuit , atque ex eorum genere quae vaftantia vulgo appellantur ; ut pro-
pria vi ac efficacia omneni re&itudinis habitum homini excutere ,. &
mentis apicem in contrarium dirigere ac figere potuerit. Perfide enim a
Deo defecit , fuique ipfius veluti idololatra divinitatem aftectavit, & fe-
cundum a creatore in terris numen effe voluit. Imo haeccujufcunque
peccati ratio eft. Sicut oculus fefe a fole avertens, unico ictu ac motu per-
petuas fibi tenebras facit, nec ullius luminis particeps eft, nifi rurfus ad fb-
lem accedat. Quod peccatori , Deo irato ac averfo,impoflibile eft.

XIV. Hac imagine Dei perditi , etiam dominio rerum externarum
homo excidit. Peccator enim haeres Dei effe non poteft,neque bonis ejus,
ac fi Deum fibi adhuc faventem ac fibi fimilem haberet,fefe fatiare. Unde
impura homini omnia ac vetita. Omnia quidempura puris^ inquinatis.
vero & *nfideltbus nihtl purum. Sedpolluta efl eorum & mens & conflien-
tia* Tit. 1:15. Omneveroquodnanexfideefi, peccatumefl. Rom. 14:
23. ipfaque rerum natura invita ipfi fervit. Rom.8:20.

XV. Atque ita, inftar dilapfae in cineres facis, periit quod pulcherri-
mum inhominefuerat; necquidquamjamfupereftnifi infelicis naufra-
gii tabulas , & rudera quaedam ac reliquiae , veluti in pictura fugientis
imaginis tenues quaedam umbrae; quae non magis imago Dei dici poffunt,
quam imago hominis trunca ejus & vetuftate exefa in paricte efhgies.Quas
rudera tamen , tanquam pretiofae olim veftis extremas oras , Deus affer-
vare & fuperefle voluit , ut ex iis integrae olim imaginis praeftantia agno-
fceretur : tum ut ab humano genere non omnis prorfus decor ac honeftas
abiret ; verum illud tenui iftaluce ad vitae ofBcia & commoda uteretur ;
atquc contra eam peccantes eo magis inexcufabiles fierent : denique ut

■

De Effectibus peccati in primo homine. 437

ex iftisvelutiruinistandemnovumopusextruerct, & novamcreaturam
formaret ad eandem tmaginem , ad quamprius eramus conditi. Col. 3:10.
Eph-4:24.

XVI. Spiritualem hanc mortem comitata quoque fuit corporalis ; quae Mcrtem
licet ipfi non fuerit omni fuo modo mox inm&a , cum Deus longanimi- Jpiritua-
tatem fuam vellet exercere ; ejus tamen prodromi, omnigenique vitae hu- lem com%"
jus labores ac moleftiae ftatim (hk oftenderunt. Atque huc triftis illa Dei m* '*
in Adamum ac Evam lata fententia pertinet : quos etfi in gratiam accepe- porA\;t ;n
rat, tamen in exercitiis iftis caftigatoriis peccati amaritudinem guftare, ommgenh
ejufque toto vitae curfu pcenitentiam agere voluit. hujns vita

XVII. Evae autem, quae, quii prior in peccatum confenferat, etiam Jj*fl"*,M
prima fibi pcenas denunciari audit , imponitur i. partus dolor. Gen.3 : 1 6. g-™°
Adulttplicando multiplicabo dolorem tuum, & conceptttm tttttm, in dolore gw *&,
paries liberos. Qui quomodo in ftatu integro «v^v©-* futurus fuerit, Adamo
nunc quidem ex naturalibus iftius fexus non fatis recl:e aeftimamus. Nifi impofiti*.
quod matrum faftidia, ac in emittendo dolores tunc abfuturos fuiffe con-

ftat: quemadmodumetiamnuncinnonnullis, etfi paucis, accidit, iique
in reliquis animalibusautnulli, autmitioresfunt: utillietiamfinuncex
naturalibus caufis proveniant , taraen ad naturam non neceflario ac per
fe pertineant. 2. fubjectio fub viro. Et ad virttm tttum erit accurfatio
tua, praefto eris viro tuo, & ipfe dominabttur tibi. Quamvis enim mulier
ex creationis legeetiamanteavirofubjeclaerat, cum Adamus prior for-
matusft, deinde Eva ; atque non vtrpropter illam, /ed b<ec propter virum
fit condita, 1 . Tim-2 : 13. 1 . Cor. 11:9. per lapfum tamen illa fubjedio
valde aggravata fuit ; quaeque antea mollis ac blanda erat , jam inpcenam
converfa eft, qua mulier, quae fe iplam non rexit, ac virum praeterea pel-
lexit, jam regimini ejus acimperiofubjicitur;idquepoftquamimagine
Dei fpoliatus facpe durum ac difficilem fHedominum praebet.

X Vlir. Viri quoque pcena duplex eft : priroa ad vitae hujus curricu-
lum pertinet, in quo multo cum labore ac fudore verfaretur , terramque
cum moleftia exerceret , quas ipfa tam ingrato hofpiti victum faepe dene-
garet , & licet exculta ac fubacla in fentcs ac fpinas fobolefceret. Maledi-
ttapropter te terra, in labore comedes ex eafingulis dtebus vtta tua^ fpinam
fjr trtbulum germinabit tibi , & comedes herbam agri, injudore vultus tui
vefceris pane tuo, v. 17, 18, 19. Itahomini, quiantejucundolaborepa-
radifum coluiffet , nunc in proxima arva relcgato labor, ut pcena, ac pe-
tulantis carnis frenum, imponitur ; ifquc faepe irritus & vanus , dum fru-

lii 3 Ctus

438 L i b. I I. C a p u t V I I I.

&us agricolae votis non refpondet , ac inter nitentia culta infelix lolium

& fteriles dominantur avena?. Quod filtem antea locum non habuiflet,

cum quidem fpinis ac fentibus terra alibi inhorruiffet,non autemParadifus

& loca culta, ac infrugesacherbasvelnaturae ingenio, vel humana manu

manfuefa&a. Altera ejus pcena , fed quas mulierem dnxXoyai quoque

tangit,vitae hujus exitum fpecxat : donec revertaris in terram, unde defum-

tus es : nampulvis «, & in pulverem reverteris, v. 19. Ubi mors corpo-

ralis ita vitae hujus ponitur terminus, ut & ipfa poena fit, tum omnium

hominum , tum praecipue impiorum refpe&u , quibus illa graviorum

pcenarum initium eft.

, Mort XIX. Sed & eodem tempore, quo peccavit, fadtus quoque eft reus

*tem.t. mortis aterna , quatenusfepararimeruitafummo bono fuo, inquoae-

temaipfiusfelicitasconfiftebat, factus vsxi^K^, & var» xx&&* pofitus,

Rom. 3: 19. Gal. 3: 10. Mors enim fpiritualis, quammoxalapfufubiit,

ab aeterna. non differt , cum ipfa fua natura aeterna fit : eftque mors aeter-

na nihil aliud quam fpiritualis illius mortis in inferno continuatio, cum

cruciatibus & pcenis convenientibus.

Cujus rea- XX. Ac duobus maximeargumentisillemortisaeternae reatusinhq-

tus mstnt' mjne ^ offcendebat : cum horrore illaconfcientiae, quo homo, fervi inftar

feftabatur r . . . s n ' r ... .

tum ton- »ugltlvl> a J3eo, irtf» ktit^ pdelt creatore, quocum antea tam familianter

ftientu &tam jucundeegerat, in aliquo horti feceffu fe abfcondebat , adomne

horme, adventantis ejus murmur pavitans & trepidus. Refert enim Mofes, audu

viffe ipfbs vocem Jehova Dei itantem per hortum ipfum ad ventum illins

diei : & inde abfcondiffe fe <zs4damum & uxorem ejus afacie Johova Dei

in medio arborum illius horti. Inclamante autem Jehova Deo Adamum,

&dicente, ubi es\ il\\imdixiffe,vocemtuamaudiebaminbochorto: tre-

tumexpul- muh e<> quodnudusfim, &' abfcondt me. Gen. 3: 8, 9, 10. tum actuali ex

fioneex Paradifo expulfione, & ab arbore vite^ exclufione , quae vit? cceleftis

Paradifo, fymbola ac foederis pignora erant ; quae cum Deus homini eriperet , quid

nifi ruptum foedus , ac bonis ejus & benedi&ionibus omnibus hominem

narratad indignum ac exutum teftabatur? Gen. 3: 22, 23, 24. Et dixit Jehova

Mojet DeuSj Ecce homo efi Jicut unus ex nobis, cognofcendo bonum & malum !

21 13 nunc igitur, ne extendens manum fuam acciptat etiam de frutlu arboris

za vita, & comedat vttkurus in fieculum. Emtfitttaque eumjebova Dcus

ex horto Edenis ad colendam terram ex tjua defumtus erat. Ouumque

expultffet hominem , infiituit a parte anteriori hortt Edems Cbcrubinosy

flammamque gladii fefe vibrantis, ad cufiodtendum viam , quaferebat ad

arborem vit*. XXI. Quae

■'

DE EfFECTIBUS PECCATI IN PRIMO HOMINE. 439

XXI. Quae Dci fentcntia tres habct partcs. Primo cnim fupcrbiam Qtta [t**
illis cxprobrat, non fineacerboirrifu, & em^a-^J, Ecce homofailus efl tentia
ficut unus exnobisl qua? juftaarrogantiae hominis pcena eft, cujusvani- l,Su/
tatem ita proftitui decebat. Sicut &, prater fuperbos, idololatras quoquc \j|L
in (acris Dei vcluti illudcntis ac indignantis rifu excipi legimus. Ite, cr
inclamate Deos quos elegiflis , illtfalvent vos tempore anguflU veflra. Jud.

10: 14. EtubtfuntDeitui, quosfcctfli ttbi ? Jurgant, Ji funtjervaturt te
tempore mali tui ? Jer. 2 : 2 8> Stent , age^ orjerventje aflrologi , qui con-
templantur flellas &c. £^3^47:13. Et tllufit eos Elias,& dixtt, voaferate
voce magna quandoquidem Deus efl , nam colloquium habet , aut , quia in
fecejfu eft) aut, quia vta ipfi ; fortajfe dormtt , & evtgtlabit. 1 . Reg. 18:17.
Qu_£ duo peccatorum gencra funt, que_ Deo de coelo profpectanti , &
mirabiles hominum tumultus intuenti peculiari fua vanitate veluti ludi-
brium debent. Quanquam hic ipfe rifus non fine ftomacho & indigna-
tione f lt. Sedens entm in coelis ridet, £r Domtnus fubfannat ipfos. Tunc
loquetur ad illos in irafua , & in aflu fuo percellet tllos. Pfal.2 14, 5 . Cum
autem addit, ut unus noflrum, numerum pluralem, non honoris caufa, ut
nonnullis videtur , fed perlbnarum in divina efTentia trinitati fignifican-
dae adhibet.

XXII. Dein exilium denunciat, ne fortehomomittatmanumjutm, zExilium
deque arbore vitdt fumat, & comedat, &vivatinfieculum,v. 22.Q1132 demnciat,
verba non proprie accipienda, fed ^^tix»?; funtque praecedentis iro-

niae continuatio. Ncc rei ipfius refpiciunt eventum (facramenta enim
peccatoribus & fcederis defcrtoribus nihil obfignare amplius poffunt ) ■
fed ftultam hominis cogitationem , qua impofterum fibi imponere, &
ex gufhtaillaarbore, vclut opere opcrato, velqualicunquejuftitiaprae-
ftita, vitam fibi poHiceri potuiffet. Et nolebat Deus, poftquam homo
fcedere exciderat , foederis fymbola ac pignora ipfi traclranda permittere :
atque ipfe quoque ablato e finu ejus ifto amoris Dei arrhabone ac pigno-
re, fefe morte dignum fateri debebat.

XXIII. Atque hanc denunciationem fequitur ipfa hominis extra for- J»^**-
tunata ifta arva relcgatio , & in alium veluti orbem , ac potius perpetuum . '■'"
exilium, expulfio:ubi longas intcr calamitates dum vitam traheret,triftem "^*
fuum ac univerfi gcneris fui cafum deplorare ac plangere , ac Dei gratiam

in promiffio feminc apprehendcre fblum curae habcrc debuit. Quoipfum
omnia impellebant , dumextra fe creaturasomncs, fuum ob crimen, pri-
ftino decore fpoliatas, ac mundi fata immutata; intra fefe autcm carnis

tumul-

44° L i b. I I. C a i> u t VIII.

tumultum, intellec"tus tenebras, voluntatis faftigio ac regno fuo evolutae
turpiflimam fervitutem & languorem , quotidie intueretur : quodquc
Deus miferae ejus vitae folatium adhuc dederat , in generishumanimulti-
plicatione, illud vero in fobole fua, Abele & Caino, & fequenti nepotum
ferie, ad impietatem & vitia omnia prolabentium , corrumpi&amaroris
pleniffimumeffe fentiret.
impedi- XXIV. Collocavit quoque Deus ad horti cuftodiam angelos, quos

mento, ne Cherubinorum nomine Ecclefia Ifraelitica , ob formas in propitiatorii
? ir*A r 0Percu^0 j no verat ; qui ardentis gladii laminam perpetuo verfirent. Sive
t>o(f<nt!pro~ *^a ^pccies gladii fucrit , vilibili modo ab angelis ad horti aditum vibrati.
topUfiis Qua forma eos, ad j udicia Dei exequenda mtffos , faepius apparuifle legi-
fuerecu- mus ; Bileamo, Num. 22:12,23. Jofu3e,c. 5: ^.Davidi, i.Chron. 21:16.
%?**$"* Ezechieli, cap. 9:2. live, juxtaGrotium, per flammantem gladium per-
ru im. petuos ignes, & cavernas bitumine ac fulphure ftagnantes, quales in Baby-
loniae campis fcriptores produnt , intelligas. Quomodo & in Sodomae a-
gris priftini incendii reliquias ex bituminismagnacopiaagnofcerelicet.
Sive denique ifta voce improprie ignea Dei lex, quaDeushominemPa-
radifi aditu prohibebat , additis legis vindicibus ac cuftodibus angelis,
intelligenda fit. conf. Deut. 33:2. Jehovah , qui exSinaivenit &c. &
venit a myriadibns fanttis ; a chjhs dextra ignis legis ipfis extitit. Putida
enim funt quae Pontificii nonnulli de zona torrida, quafiillicterrarum,
& fub ip(b fiderisincendio, Paradififedesquaerendaforet; velaudacius
alii de purgatorii ignibus fabulanrur. SufHcit nobis, hominis e Paradifb
exilium cceleftis haereditatis amiflse imaginem fuiffe ; ipfumque a ccelo,
magifque a Deo fuo , exulem, & tanqnamfpem non habentem, ac £fy»v,
& fine Deo fcederato acamico, inmundoagentemEph.2:i2. aeternae-
que irae ac maledi(5tioni obnoxium , admonuifle , ut eo ardentius gratiam
Dei, quae in femine promiflo oftentabatur, anhelaret & quaereret.
Paradifns, XXV. Sed & Paradifum ipfum, cum hominem colonum pati amplius
cum omi~ non p0flfet^ncC) aDOlito prifco fcedere,ac fuperinducto novo,taIe ejus rym-
num am- holum perpctuo extare, acanteoculosverfaripareffet, deftructum efle
plius nen multis, etiam ex Pontificiis, probabile, nobis autem certiflimum eft. Cum
ptueretur- in Mefbpotamiae vel Armeniae campis, ubiolimejusfedesfuerat, nulla
de/lruftus. n0rti iftius veftigia nunc extent: & per diluvii aquas, quae totiterrae
tam diu incubarunt, quicquid priftini decoris locus ifte fbrte adhuc fer-
vaverat, prorfus corruptum ac extinctum videatur. Fieri enim non potuit
ut hortus tam delkatus, fervata loci venuftate ac gratia, perpetuum virens

De Effectibus peccati in primo homine." 441

ac florens, nulla frondium ac comarum difpcndio , annum fcrme inte-
grum fub aquis perduraffet; cum vel firmiilima a^dificia eo tcmpore,laxa-
tis compagibus, fatifcere ac collabi deberent. Ad miracula autem confu-
gere, extra Scripturarum auctoritatem, incptum eft. Ut mera fabulae
fint, a Judaeis, peritiffimistalium mercium mangonibus, primum hauftae,
quae Pontificiorum magna adhuc pars de Enocho & Elia fomniant, quos
in Paradifb adhuc attineri volunt , donec in ultima mundi fcnecta in ter-
ram reduces Antichriftum oppugnaturi ac Judaeos converfuri fint. Qui-
bus firmandis perperam adducunt locum Mal.4: 5 ,6. Ecce ego mitto vobis
Eliam Propbetam, antequam veniat dies Jehova magnus ille & terribilis :
ut convertat corpatrum adfilios , & corfiliorum adpatres ipforum ; ne ve-
niam & percutiam terram anathcmate , &ex Apocryphis Ecclef.*4:)7.
Henoch placuit Deo, & tranfiatus efl in Paradifum, ut detgentibws pceni-
tentiam ; fed corruptum ; in Graeco enim nulla Paradifi fit mentio : &
Apoc. 11:5. Et dabo duobus tcflibus meis, & prophetabunt dies mille du-
centos amitlifaccis. CumParadifinullaiftislocismentioexiftat, quaeque
ibi narrantur, alium longe fenfum habeant , nec in Enochum vel Eliam
quadrare poffint. p /> ^ C

XXVI. Cum autem omnes has pcenas commeritus fit homo, acpar- '§L *»?*'*' o4- 1 • ?• (• J "-■■'$*<
tim pertulerit,dubium hinc onxm^anprimiparentesdamnatifintl Quod mtParen' ; L-
temere nimis inter veteres quidam arBrmarunt , praefertim Novatiani, idteSram?a'
in haerefeos fuae firmamentum rapientes ; alii autem addubitarunt, quia in
fidelium catalogo, Hebr. 1 1 . quem ab Habele Apoftolus demum exordi-
tur, non comparent. Sed falfb. Mox enim poft lapfum in gratiam re-
cepti leguntur : & primae promiflionis auditores fuerunt, cui procul du-
bio fidem habuerunt,cum fecuturo mundo ejus veluti obfides, & divinae
gratiae amplectendae pofteris fuis audtores ac exemplar fuerint. Unde &
Eva, poft lapfum , nomen matris viventium fortita eft, quod ab Abele
& Caino certe , quos infaufto partu ediderat , vel universa pofteritate
quam in mortem omnefque calamitates genitura erat , accipere non po-
tuit; fed a longe meliori femine, cujusmaterexifterenonpotuiflet, fi
divinam promiiTionem non ante fide acceptaflet. Sed & nomina quae li-
beris deinceps impofuit , praefertim illuftre illud Caini , quem tanquam
maximum Dei donum amplexa , & in infante ifto vel ipfum femen pro-
miifum, vel ejus faltem venturi pignus fefe tenere exiftimans, eaipfaa
re denominavit ; ut & Sethi, ac alia, quae teftabantur ipfam de progenie ac
pofteritate fua non defperare ; ut & ficrificiorum oblatio,quam ex fpeciali

K k k fiducia

Hi petcxti
tffeftus ex
Dei beni-
gnitxte
v*rie mi -

uintt

quoad

mortem
corfora •
lem*

442. L i b. II. C a p u t VIII.

fiducia factam in Habele ipfbrum filio conftat, cumfide potiusfacrificittai
j>r<c Caino obtultt Deo, Hebr. 1 1 14. quid nifi fidei ipforum manifefta pro-
feffio fuerunt ?

XXVII. Atque hi peccati effectus in primo homine mox fefe oftende-
runt,ac exinde porro in pofteros c jus derivatifunt.Qua in re tamen.exDei
benignitate ac amore in genus humanum, multiplex fe oftendit mode-
ratio, dum iram fuam varie temperat, & tum internis, tum externis bene-
ficiis iftam non unius generis mortem diluit, ac peccatori nonfalfam
fpem gratiae facit , & ad kCe quaerendum interim invitat. Non enim,
ut pcrfecrioncs fuas demonftret Deus, peccatum omnibus modis & quan-
tum potcft punire tenetur ; fed ^e*^ potius ac %q*g***t®* e)Lls e^>
beneficentia ac patientia uti, ncc humanum genus , protinus ac conditum
eflet, unius ob noxam pcnitus abjicerc.

XXVIII. Quoad mortem enim corporalem, non exigui amoris erat,
quod, lata jam mortis fententia, non voluithominemprimum,omneque
hominum genus mox extinguere. Inde non folum primi hominis vitam
ad longiflimum tempus protraxit, Ut diu rebus humanis praeeffe , eofque
qua pollebat fipientia regere , cV tradita fibi coeleftia oracula ad pofteros
tranfmittere poffet; fed & mundum adhuc, quamquam impium, &con-
ditori fuo rebellem, nec ipfum ut decetagnofcentemaccolentem, fed
blafphemantem potius & abnegantem, per tot annorum millia tolerat, Sc
quotidie de ccelo vifitat, quanquam in univerfali ifta corruptione vix
quicquam in eo fuperfit quod ipfi placere poffit. Duratqueetiamnum
femel a Deo conftitutus ordo : praefertim in hominum generatione, cujus
leges gratiose confervat , atque ad vagas & inceftas libidines , quas fterili-
tate ulcifci poffet , tamcn prolem indulget. Quin & externa quaelibet
bona, & vitas commoda, ac fblatia peccatoribus largitur, necadnecefli-
tatem fblum, fed & ad delicias menfam ipfbrum inftruit. Ut bonis iftis
jufte ac pleno jure uti poflint: nonquidemquoadjusfpirituale, &in.
Chrifto , fecundum bonam confcientiam ; ifto enim refpectu , cum ami-
citia Dei careant, etiam bonis ejus exciderunt,nec ad ea jus habent ; fed ta-
men quoad j us quod ipfis ex indulgentia Dei nafcitur ; cum creaturae Dei
iint, quas iis, quibusin hoc mundo vitam pro mifericordia fua prorogat,.
etiam utendas proponit : ut peccatores eas accipere poflint , cum Deus eas
veluti manu fua ipfe tradat & offerat , & in mundo exponat. Licet enim
in abufu creaturarum facpiflime peccent , quod cum gratiarum aclione
nas non ufurpent,& ad luxum plerumque iis abutantur; in eo tamen quod

DE EFFECttlWS T>ECCATI IN PRIMO HOMINF. 445

Tebus \ Deo datis fimpliciter utantur non peccant,ncc in co culpandi funt.
Quibus Deus oftendere voluit , fehabereconfiliumgratiae, acpropofi-
tum miferendi , & quofdam faltem ad vitam aeternam reduccndi ; unde
una cum vita omnem fpem gratiae homini prxcidere noluit , fcd potius
longanimitate ifta homini mifericordia: non levem tantum fufpicionem,
ied & fpem dedit. Reprobis autem etiam iftis beneficiis fe teftatum red-
dere voluit, ut non haberent quod Deum accufirent ut immitem, vel
crudelem, cumveladfaftidiumbonafuaiisofferat , ut non nifi propria
libidine perire poifint.

XXIX. Circa mortem fpiritualem non leve temperamentum eft,quod fpkitu*
imaginis fuae reliquias , ac extremas faltem lineas, & pretiofae iftius tabu- le*>>
lae fragmenta, in homine fupereffe faciat, e quibus veluti emorientibus
radiis priftinae lucis fplendor & gloria agnolci queat. Qualia funt in in-
tellectu rationis ac humanae fapientiae ufus , in voluntate fummi boni a-
mor, ac languentis animse fitis, quae nulla re terrena fatiari poteft ; quin

& virtutum fimulachra, & artium ac difciplinarum adinventio , quae vi-
tx humanae multa commoda '& ornatum ac decus addunt. Quo etiam
pertinet multorum peccatorum ac fcelerum in ipfis infidelibus impeditio,
ac TmiSd» i$v»v difcipltna gentium, Pfal. 94: 10. Qua coeleftis cenfura?
feveritate mundus hic continetur , ne hominum fbcietates ac ccetus, qui-
bus nihil beatius in hac mundi corruptione dari poteft , divellantur, ac
inmeralatrociniadegenerent. UtenimDeushumanumgenusamat, ita
praecipue bene ordinatos eorum coetus , hominumque mutuo fe aman-
tium ac juvantium conventus, quas politias vocamus, curat. Hinc paren-
tum , magiftratuum , dominorum au&oritatem tuetur , iftifque veluti
repagulis peccatorum ac miferiae curfum aliqua ex parte morari ac impedi-
re fblet.

XXX. Tandemque, etfi mortem stcrnam non auferat, tamen vafa & Atet.
irae, ad interitum praeparata , fapientiflimis modis regit,fuamque ^rsl-m-m. nam,
ac perfc&iones omnes varie oftendit. Si vero volens Deus ofiendere iram

Cr notam facere potentiam fttam, tnltt tn mnlta longanimitate vafa ira
aptata adinteritnm ; cr ut notasfaceret divitias glori<efu<c in vaja miferi-
cordi<e,cjuapr<eparavit adglortam : non habet poteftatem ? R 0111.9:22,23.
uiut dtvittas bonitatis ipfius & tolerantict ac longanimitatts contemnts : i-
fnoranstfHodbonitas Dei adrefipifcenttam te dncat ? Rom.z^. tandem-
que pcenas ipfas ita temperat, ut peccatum non omnibus modis puniat
quibus puniri poteft ; &, ficut bona opcra ultra condignum remuncrari,
itapeccatacitracondignumvindicarefoleat. Kkk 2 CA-

*T'Tt

L I B. II. C A P U T IX.

I X.

De peccato Originali.

Ytima.vi
feccati ef-
feftus !>}
ncbis.

Teccctti

ORIGI-

NALIS
VOX

^z? On ftetit autem in primo homine primaevae tranfgreffionis

S labes ; fed, cum ille communis mundi parens ac princeps

5 eflet, iri univerfam fobolemacpofteritatemejuspropaga-

ta , hinc omnes porro homines reos fecit , ac fub Kctiug*

pofuit. Qucm peccati hujusinnobiseffe&umconfideraturi, agemusde

peccato, cum origmaliy tum ablualiy tum de ftatu illo veluti peccati hinc

orto, quem liberi arbitritfervttutem appellamus.

II. Peccati originalis vox in Scripturis non reperitur, fed ecclefiaftici
ufus eft, ut multae aliae ; ab Auguftino aliifque fcriptoribus eum fecutis
adverfus Pelagianos frequenter ufurpata, ad nativam luem exprimendam.

III. Vox autem illa duo compleditur: tum reatum, quem ab Adamo
tu/rea-' habemus, « *-f~f<# > meritum judicii, quod eft i\ hn «? wtkx.psf& , in
t(4m condemnationem, quia judicati funt in eo omnes peccajfe , ut loquitur Apo-
&Ubem. ftolus Rom.5:i2,i6. tum ipfam illam labem nobis inhaerentem. Prius

peccatum originale imputatum , pofterius inharens dicitur.
Imputatio i V. Quae imputatio non tam in eo confiftere videtur,quod ipfum A-
peccatt tn fami peccatum t ipfeque ille a&us, & veluti fruclus deguftatio, nobis ir-
aat / ' " rogetur; cum nemo alterius voluntate nocens fieri poftit : fed potius in eo,
quod propter conjunctionem quam cum Adamo habemus, cum naturae,
tum praecipue fcederis Dei refpectu , poftquam ille peccaviffet,jam rupto
Dei cum univerfb genere humano ftedere, nos quoque ejus liberi, cujuA
cunque illius fbrtunae ha;redes, extra Dei amicitiam nafcamur, nec Dei
amplius , fed Adami imaginem geramus ; unde non nifi corruptiffimi efle
poffumus. Quod cum non nifi ratione peccati iftius primi nobis eveni-
at, non tantum mediata, fed & immediata ejus imputatio eft, ut recentio-
res loquuntur.

V. Ratk) autem hujusimputationiseft, tum natura^ quam ab Ada-

mo haurimus, quam nobiliorem nobis dare non poterat quam ipfe habu-

it, cum ejus liberi ac pars fimus : tum praecipue Dei fadus , non cum A-

tum fccde damo fblo,fed cum uni verfb genere humano initum ; quod in primo pa-

rente violatum univerfam ejus fobolem eidem calamitati involvit.

VI. At-

Ejus ratto

nithur
cum na-
tura

De peccato Originali. 445 * p

VI. Atque ita Adamum confidcrandum fuiffe , ut commune vid. ge- undeAda* o \
neris noftri caput ac foederis principem , ad oculum docet ipfa primi ho- J"J2JV^ § \^,
minis hiftoria, ubi bona malaque omnia ipfi ut publicae perfonae , quas fe- M .enerts J
quentis mundi exemplar ac veluti obfes fbret , tributa legimus ; tum humani

ante lapfum egregia illa , Dei imaginem, imperium in creaturas, matri- taput.
monium, legefqueconjugales; tum etiam poft lapfum omnes illas mife-
rias & calartiitates , quae exinde non illum folum , fed praecipue pofteros
ejusarrli&uraerant.

VII. Atque idem confirmat Scripturae aucloritas , & imprimis infi- gW#-
gnis ille Apoftoli ad Romanos locus, cap. v. ubi propria argumenti hujus r'tu'e*ris
fedes, v.iz.itp' $ ^^ 9/cafm : quod five vertas, in quo omnes pecca-
verunt, non infolenti Nov. Teftamenti fcriptoribus phrafi , qui & alibi

Wi fumunt pro ci, ut in illis : Demittunt grajatum , i<p' 2> * &fyfrvnf
*»? KXTiy.etn. Marc. z: 4. Solummodb ztA Pgdftean >&f 7ripcci<ri &c. Hebr.
9: 10. Ad redemtionem rwy sVl tjj tt%ur^ ^,5«'*u z*fy&dtnuv , qua fub
priori Teftamento erant tranfgrejfionum. Hebr. 9:15. quo etiam ducunt
antecedentiaverba, ubi de uno & primo illo homine , deque trifti quem
in mundum intulit comitatu , fermo eft ; quae oratio continuatur : five,
quo peccante omnes peccaverunt, i<p' « (*&*{ natnSi ) sw; iftctgTt»; quo-
modo im ufurpatur Hebr. 9: 17. Teftamentum enim im «*^« tnmor-
tuis firmum eft : five denique non fubjective, fed caufaliter, eoquodom-
nes peccaverunt ; in eundem omnia fenfum exeunt ; cum etiam vel ita ne-
cefle fit ineandemfententiamverbafupplere,acintelligere, eoquod (vi-
del. in uno illo homine ) omnespeccaverunt , cum Apoftolus ab uno illo
homine peccati pariter & mortis in mundo initium arceffat. Quod ita
generaliter de univerfb mundo, deque omnibus hominibus etiam non-
dum natis dicere , cunctofque homines eidem reatui involvere nequivif.
fet, nifi omnes in primo illo homine pariter peccati & mortis rei fuiffent :
praefertim cum moriantur etiam illi, qui nulla propria culpa obftricli
communi tantum generis humani criminetenentur. "Ut fruftra Pelagiani
ad imitationis exemplum haec verba reftringant. Hoc enim in infantibus
faltcm locum non habet. Atque hocporroinnuit Apoftolus v.14. ubi
mori etiam tllos addit, qui nonpeccarunt tnfimilitudtne Adami, h. e. non
proprio & actuali peccato ; adcoque imputato: quod hic manifefto innuit
Apoftolus. Sed&eodem verfu Adam TJ»(^ % f*U*on<& dicitur, tjpus
fnturi, h. e. Chrifti. Ut ergo Chriftus ele&orum fuorum pcrfonam fufti-
nuit in impletione legis , ita idem & Adamus fccit in ejus tranfgreffione.

Kkk 3 Ta-

*"v

446 Lib. II. Caput IX.

Talis etiam partium oppofitio eft v* 1 5. inter unius ojfenfkm, qua mulw

dicuntur mortui, & inter donum gratU, quod pariter eft unius hominis

yefu Chriftitfuod abundans fuitfuper multos : ubi utrobique eft imputa-

tio. Pariterque v. 19. ubi fimili modo ex uniuscriminemultidicuntur

rei ; ficut per unius obedientiam jufli conjiituuntur multi. Per multos au-

tem illos, qui unius ex crimine crimen habent, patet intelligi omnes ab

Adamo ortos ; cum hi multi non opponantur aliis multis , qui ab eodem

parente orti infbntes rem;inferint , fed Adamoipfiquiunusfblumerat.

Nec eft quod in ea voce latebras adverfarii quaerant.

lmpnt*- VIII. Male ergo Pelagiani Adami peccatum a nobis alienum cenfent,

peceati ncc ll^° mo^° iniputari poffe contendunt. Nec fatis recte Remonftrantes

mgata pcenam iftius peccati ad pofteros tranfire, ex naturae videl. humanae con-

aPel.tgU' ditione, quae nunc omni bono gratiae ac glorias veluti vefte nudata fit ;

ms & Re- non autcm ipfum peccatum,neque ideo nos reos ac peccatores coram Deo

monftran- ftatu{ ^ docent : quod fecum ipfo pugnat. Sicut e contra alii, ut ante

<tb aliis Lombardum veteres , & inter recentiores Aibertus Pighius & Ambrofius

afferta,fed Catharinus , peccatum originale ad nos tranfire, fed nulla reli&a labe,

abnegatA volufirunt, nihilque aliud efle quam (blam Adamiinobedientiamnobis

hommis imputatam, nec ultra integritati noftrae nocentem. Quae & olim Re-

peri cor- monftrantjum , dum peccatum illud videbantur agnofcere , lenten-

tia fuit.

Qu*re dt- jx. Confideranda ergo, praeter imputationem , etiam inharens na-

Jnfidera- tura2 no^rx corruptio , &pravalues, quae tum in Adamo , tuminpo-

turejus ftensejusremanfit. Qiiod tancjuam virus quoddam eft , quodabepoto

eorruptio- veneno, veldepaftisnoxiisdapibus,inpraecordiispofteadefaevit, homi-

»« nemque perimit. Cujus permanentis noxae 1 . exiftentiam, 1. naturam,

3. propagationem luftrabimus : quatenus nempe in privationem haec

omnia cadere poffunt.

exiftenua, 57. Exiftentiam cjus tum Scriptura, tum ratio, tum denique experien-

qui ajjen- ^ jpfeque fenfus zcconfcientia noftrateftmtur. Ut omni argumento-

rum genere haec veritas, quae inter Chriftianas veritates tanti ponderis

eft, confirmari poffit.

** Scriptu- XI. Ac Scriptura quidem illuftri Ioco, Gen.6: 5. Vtdit Deus quodplu-

rima ejfet malitia hominis, in terra, & omne figmentum cogitationum cor-

dis ejus tantnm malum effet omnidie. &Gen. 8: 21. Ouia figmentum

cordis hominis malum a pueritia ejus. Occurrit cnimiislocisjudicium

ipfms Dei de opere fuo , fcd corrupto & fcedato : optime autem po-

teft

De peccato Originali. 447

tcft figulus fentirc de vafculo, quodipfecfhnxit, inquit alibi Hkmvf-

mus. Nec de hocvel illo folumpeccatorc, kddcuniverfogenerebuma-

no. Idque, facfto ante examinc, & poftquam dc coeli arce veluti pro/pexe-

rat, ac terras luftraverat. Idemque judicium bis, iifdcm fcrme vcrbis

repetit ; non de mundo folum illo , quem ob fcelera ultricibus aquis delc-

re decreverat ; fed & de novo mundo quem ex fupcrftite Noachi fobole

profcminatur us crat. Ne quis per hyperbolem veteris feculi flagitia ex-

aggcrari tantum dicat. Ac denique cceleftis haec fententia tam gravibus

verbis exponitur: intimi cordis omnes cogttationes, cafquc adhuc infor-

jnes, eorumque primas veluti umbras & deformationcs ac figmenta, e(Te

mala, & tantum mala, quin malttiam lpfam, a prima ufquc pueritia & o-

rigine. Ut non dc a<5hialibus folum & voluntariis peccatis ac primi mun-

di fceleribus haEC verba intelligenda veniant, ut adverfarii excipiunt. Cum

& de fequenti mundo illa itcrentur, Gen. 8:21. & fortianimis, acuni-

verfilia iint, quam ut ipfam nativam labem non comprehendant. Quin

potius, expofita corruptiftima hominum iftius aetatis vita, hinc ad ipfum

mali fontcm Scriptura afccndit (ut fa:pe alibi, Pfal.^i^.Ezech.itf^. Et

quod attmet gemturas tuas, quo diegenitafuifti, nonfuttprafettus umbi-

licus tuus, cr acjuts nonfutfki lotaadnitorem, vel adjucundum afpcttum

meum, &faltendo non erasfaltta , Qrfajciisnoneraswvo/uta. Eph.2:$.

In quibus peccatis & nos omnes converfati fumus quandoque in concupi-

fcentits carnis naftrafactentes voluntates carnis & cogitattonum-.Qr eramus

filu naturaira; utQrre'iqui. Pfal. 103: 14. Nam ille novit figmentum

noftrum; memor efl nos ejfe pulverem.) atque unde tam dirae cupidita-

tesj&tantafjiculiimpietasprovenerit, exponit; ex vitiatanempcorigi-

ne , qu« inftar corrupti fbntis non nifi noxias aquas continuo cgercbat, &

non fecus ac incenfi fornax flammas & (cintillas undique jactabat.

XII. Accedit Pfal. 51:7. Ecce in pravitate edttvs fum, qt tn peccattt
conceptt me mater mea. Quem locum ctiam intcr J.udaeo.s Abcn EzrafiS
Sal. Jarchi dc innata concupifcentia expofucrunt. Ut non fcrcnda Socini
ac Anabaptiftarum audacia fit, Davidem velmatrispeccatumconfitc-
ri, vel hyperbole uti , & excufando proprio peccato , humanam fragili-
tatem deplorare, & ad communem h>minum fortcm, ad quamnati
omncs fumus, ingemifcere. De proprio- cnimdapfumanifcftoProphcta
agit, & a peccato fuo mundari petit : Expiabts me bjjfopo , cr purus
ero ; lavabis me orvra mvc albefcam. v. 9. Averte faciem tuam apecca
tis metsi& omnes praviiates mtas deU. v. 11. ncc inanibus verbis abuti-

tur;

44§ Lib. IL Caput IX.

tur ; neque in ^vttd^Wc» illa s'f «^eAayn'™ Deo obmurmurat , ac provi-
dentiam ejus incufat , quod naturam noftram tam lubricam, & ad carnis
tentamenta tam mollem finxerit : iftae enim gentilium querelae , non vero
fan&orum hominum fuere, qui operis Dei rationem, atque irobecilli-
tatis humanas originem & caufas , melius edocti , in edenda peccatorum
confeffione longe fanclius fe gerebant : fed veritatem ex animo & intimis
fenfibus fe amare profitetur , & potius fapientiam & gratiam ac fidem
Dei exaltat , ut amoris ac mifericordiae ejus particeps fiat. Nam defetlio-
nes meas ego novi , &peccatum meum coram me efl femper. v. 5. Ttbi foli
peccavi, Qr malum in oculis tuisfeci ; utjuflificeris, quando loqueris , &
mundus fis, quando judicas. v. 6. Ecce veritate deletlatus esinrentbus,
& in occultofapientiam mefacis cognofcere. v. 8.

XIII. Quibus adde Job. 14: 4. Ouis dabit purum ex impuro ? non u-
nus. Unde & idem facer fcriptor negat , filium Adami, muliere progna-
tum, purum effe, aut juftificari pofle coram Deo. Homo natus muliere
brevis efl vita & fatur commotionis. cap. 14: 1. & 1 5: 14. Ouideft. homa
deploratuSyUt jusillifit, &yut juflusfit, natusmulierel EtProv. 22: 15.
Stultitia alligata efl animopueri : quod etiam Rabbi Levi ben Gerfon de
ftultitia adnata intelligit. Nec aliud innuebat circumcifio infantium in
membro genitali inftituta, nifi corruptam ipforum originem, cui hoc fa-
cramento remedium parabatur : quod & baptifmo infantium in Nov. T.
peragitur. Et fatentur ipfi Judaei aliquo modo hoc naturae vitium, ex an-
tiqua Patrum procul dubio fide ac Catechefi, in homine y^ *)¥' fig"
mentum malum, ponentes ; & naturae humanae languorem ac veluti ta-
bem aliquam agnofcentes; quamvis illam caeteroquin peccatum efTe ne-
gent. Denique confirmat idem Chrifti auctoritas, Joh.3:^. Ouodnatum
efl ex carne, caro efi, cjuod natum efl ex Spiritu, Spiritus efl. Ntfiquis na-
fcatur denuo^ non potefl videre regnumDei. Ibid. v. 3. Amen dico tibi;
nifi quis nafcatur ex aqua & Spiritu , nonpotefl intrare in regnum Dei. v.
5. & Apoftolus ita gentes natura peccatores afBrmat,Gal.2: 1 j.Nos,natu-
ra Jud<ei & non ex gentibus peccatores , ut idem etiam ad fuam gentem
ac Judaeos extendat. Eph. 2: 3. Et eramus filii natura ir& ; ut &
reliqui.
rathae, XIV. Nec refragatur ratio : cum enim Adamus generis humani

parens ac fator , ejufquequafiradixforet , inejuscorruptioneomneho-
minum genus vitiatum fuifle oportet. Radice enim putrefa&a non nifi
rami putridi proveniunt,qui eandem tabem fpargunt ad alios ex fe nafcen-

tes

De peccato Originali. 449

xcs furculos : & fcaturigine corrupta , omncs quoque rivuli putres a-
quas trahunt, ej ufque veneni primordia ad ultimos ufque latices derivant.
Sic ipfa naturcE lege ac jure omnis Adami haereditas ad pofteros pervenit ;
atque ipfe per peccatum corruptus , & amore terreno languens univerfac
poftcritatis fuae corruptor £vafit. Non cnim dignum Deo erat, homini
peccatori , nec quaerenti femen Dei , fanftam fobolem dare , ac imaginem
fuam per vitiofam , ac fcedamfaepe&varialibidinepollutam generatio-
nem, propagareadejuspofteros; adeo ut peccator, ab amicitia & fcederc
Dei alienus, & ftirps & caput foret feminis fan&i.

XV. Probrt hoc etiam experientia : quae cum univerfummundum «#«■/«*-
corruptum effe doceat, ne uno quidem excepto , qui a nativa lue purum "">

fe oftend At, (vide Rom. 3 : 10, 1 1, 1 2. Sicut fcriptum efi : non efijufius, ne
unus quidcm. Nonefi animadvertens, nonefi qmrensDettm : omnesde-
clwaverunt ;Jtmul inutilesfaclifunt ; non efl, quifaciat bonum, non efi ad
unum ufcjue. ) univerfalem communemque vitii iftius caufam prodit;
ipfamque naturam , quam a primo parente trahimus, in ipfo ortu ac ori-
gine fua laborare, jamque tum aegrameffe, arguit. Alioquinintanta
mortalium turba vel unus inventus foret , quem nafcentem benigniori
finu natura excepiffet , quique ab ipfa origine fua purus & fanclus effet.

XVI. Ipfe denique fenfus ac confctentia noftra hoc confirmat : $• tm-
quae vel ipfa rationis obftrepentis ac refponfantis os occludit. Dum vide- fcienti*,
mus , qualibus in tenebris, quantaque in caligine, hoc aevi quodcunque eft
tranfigamus; quam infirma & debilis fit voluntas, quae reginae inftar
humanae vitae praefidere^eberet ; & quanta arfe&uum fit rabies, qui fero-
cibusequisnonabfimiljs, exturbata ratione, ceu auriga excuffo, intem-
peranter ac finc modo vel in optimis quibufque lafciviunt : atque ipfi de-
nique fenfus noftri quantopere torpeant , femperque humi fcrpant, &in
craffioribus obje<5tis volutcntur , ncc unquam ad verum robur fe attol-

lant. Quid quod, quae pracipua noftra calamitas cartcrarumque caufa eft,
indignum inmodum, animam hanc ipfam, a primo ortus fui momento,
ita corpori fuo immerfamatqueiftocarcerevelutifepultamconfpicimus,
ut vix ullam cogitationem , nifi occafione corporis motuumque ejus,
fingat, quin & motibusejusautomaticis, quos rcgere ipfa dcbebat , ita
obfequatur, ut tanquam funibus ac nervis quibufdam vin£ta videatur, a
qua confuetudine ac fervitute multi vix tota vita fe extricant. Qux pro-
fecto homini nobiliffimae creatura? convenire non poffunt , nifi Deum,
cui vel minima opera fiia placent, praeftantiflimo huic operi infcnfum

Lll dica-

45<> L i b. II. C a p u t IX.

dicamus. Adeoque alii caufae & primsevas ifti labi hxc adlcribendi

veniunt.

Qiintn n.%- XVII. Negant hanc natura corruptionem Jud&i, hserefeon omnium

tiir&cor- patres ac pigmentarii , qui quanquam prorntitudinem ad peccatum &

ruptionem figmentum malum in homine concedant , peccatum tamen effe ne-

*l**fy &ant* Quos fecuti funtpleriquefereextraEcclefiamhseretici, imprimis

Peujzni, Pslagtani, qui homines fine vitio ac reatu nafci, atque inftar Adami ante

Lapfum fuum, incorruptos in mundum prodire ftatuunt : ac Adamum

peccantem non nifi exemplo pofteritati fuae nocuiue,ac naturam noftram

fblum frequentibus vitiorum actibus corrumpi , & fola ej us peccati imi-

Socinkni tatione ream fieri, docent. Quse per omnia Socinianorum , ac plerorum-

&pierif!e qUe inter ^Anabaptiftas hodie quoque fententia eft. Quae & Scripturse,

nabtpti- £. cxperientice, ut vidimus, repugnat; quae infontem ac innoxiumex.

fingentis naturse manibus etiamnum hodie exire hominem non admittit..

XVIII. Quse enim ex S. S. litteris producunt, infantes dict innocentesi.

Et fuderunt fanguinem innoxium^fan^uinem filiorum fuorum, &filtarum

jfkarum', quosfacrificaruntidolisCananais. PfaL 106:38. Etevoindole-

jccrem JVineva, urbi maxima , in qua funt ampUus duodxcim myriades

hominum, qui non dignofcunt dextram fuam a finiftra fua, cSJpccude&

multal Jon. 4: 11. quin & fanttos : Ltberiveftri impuri ejfent. Sedfanffi

funt. 1 . Cor. 7: 14. non fimpliciter intelligenda funt, fed tum compara-

te quoad adultorum fcelera & flagitia; tum de fanclitate , non inhaerente.

i ed relativa ac fccderali , phrafijudaica, in fanclitatenati funt, h. e. non

Ethnici, fed Chriftiani : quam tamenipfamfan&itatemnonexnatura,

fed ex gratia ac fcedere Dei habent. Quod addunt : corruptionem hanc, .

f 1 qua poneretur, non ejfe voluntariam ; neque etiam legem ullibi iftam na-

turae infirmitatem ac languorem vetarc, adeoque nec effe peccatum ; par-

tim fupra excuffum eft, partim ipfis Iegis verbisadverfatur; qusecum

incontaminatum ac omni ex parte integrum Dei amorem poftulet,apertis

verbis iftud concupifcentire adulterium profcribit : non concupifces.

txtemmt XIX. Extenuant illam Pontificii , dum concupifcentiam efle naturae

ontificn , qUan(jam gegritudinem ac infirmitatem , non autem proprie peccatum,

praefertim poft baptifmum acceptum, ftatuunt. Sicut concilium Triden-

tinum illam in regenitis effe peccatum expreffe negat, contra Apoftolum,

quibus ajfi- p^orn# y# quibus affinia Remonftrantes habent: inter quse Epifcopius do-v

cuit, hominem quidem per fefe parum ad beatitudinem aptum ac idone-

Remon

prma. um c^"e » ^ tiimcn "iHil in ipfo effe , quod peccatum proprie dicrum,

Dfe PECCATO OriGINALI. 45/

^el Dei odio dignum, vel peccati poena iit; nec ctiam efle ipfurn adeo
corruptum , quin do&rina ac promiffis excitari & ad Dcum rcdu-
ci poffit.

XX. Naturam autem ejus quod attinet, dicit peccatum iftud totius H«/»/«r-
naturae vitium & a re<5to ordine deviationem , a primo ortu , primif ruP*tonu
que mentis cogitationibus, eiadnatam. Coniiftitqueineo, quodhomo

ita anima ac corpore lit conftitutus, ut a materno utero,primaque utriuf-
que unione , non niii ftulta cogitet, & ad terreftria pronus vix quicquam
ultra motus corporeos fomniet , nec divina ac ccelefti ulla rc afficiatur.
A qua a&uali a Deo averiione, & ad carnaliainclinatione, quamin
ipiis operationis fuae primordiis patitur , quamque repetitis jugiter acli-
bus conrirmat, talis vitiofus habitus , ac concupiicentiae dominatus ac foe-
da illa animae macula exoritur , quam corruptionem originalem appclla-
mus. Ita ut hic etiam locum hnbeat , quod homo prius actu quam ha-
bitu ie corrumpat ; & a primarum cogitationum labe omnis porro natura;
corruptio derivata ac confirmata fuerit.

XXI. Habet autem ea corruptio duas quafi partes, averfionem animae duabut
a bono, & inclinationem ad malum, ieu concupiicentiam ; quarum illa p^tibm
wn-nKus feu privative : Omnes declmaverunt\ (imul tnutilesfitlifunt\ conPmt'
non efl, quifaciat bonum, non es~i adunum ufque. Rom. 3:12. hasc <tflty.Ss

ac poiitive in Scripturis exprimitur. f^tdeo autem aUam legem in membris
meis bellkerantem adverfus legem mentisme^ & captivantem me legtpec-
cati,qu<e efl in membris meis. Rom. 7:23. Et vidtt Dominus-quod multa
eifet malttia hominis in terra, & omne figmentum cogitationum cordts tan-
tum malum e[fet omni dte. Gen. 6: 5. Quae non ita difrerunt, quaii non
utrobique iit privatio; fed quod lbi abiit habitus bonus, hic adiit quidem
habitus, fcd qui non in rectum exeat, verum perverfo objecto fe applicct
ac corrumpatur. Eftergohicpoiitivumnonnifilogicum , &folovoca-
bulo tale ; quo Scriptura utitur , tum ne peccatum illud pro mero nihilo
& mere negativo habeamus , tum ut pernicioiiffimos illius eife&us con-

fideremus.

XXII. Subjeclum inharfionis efttotus komo^tum anima, tum corpcre. Subje-
Unde menti ccecitas , voluntati perverfitas , & corpori dcnique ac mem- clt'/"eJ"f*
bris rebellio infanique impctus tribuuntur : Animalts homo, fpiritu re&o- )J ' ^,'
re dcftitutus, non recipit, approbat & admittit, ea qua/unt Sptrttus Dct.
Stultttia enim ipjifunt. nequepotefl ea cognofcere ; quta Jpirttualtter exa-
-mmantur & dijudicantur. i. Cor, 2; 14. Reliqux gentes ambulant m

Lll 2 vant-

mo-t

45i Lib. II. Caput IX.

vanitate mentis fu&, obtenebrati cogitatione , quiafiunt abaltenati a vita"

Vei, propter ignorantiam, qu& in ipjis eft ,propter obdurationem cordis ipfio.

rum. Eph. 4:17,18. Nequefiftatis membra veftra arma iniquitatis pec-

cato : Jedfiftite vos Deo, ut ex mortuis viventes, & membra veftra arma

(nonfoU juftitUDeo. Rom.6:i$. Ut male Pontificii, foli animae parti inferiori ac

Anm* ignobiliori , folique fenfualitati, ut appellant , vitium adfcribant, illaefb

tarS ut" mentis ac voluntatis apice : cum eadem fit anima quae fentit & quae intel-

Pontificii ligit ; ut ea pracipua fui parte fana , alia vero aegra concipi non poffit.

■volant) XXIII. Extenfive ejus fubjeclurnfuntowm-.f homincs , omnes videh

txtenfive Adami pofteri , fine ulla exceptione ■ Qupdnatumeft ex carne , caroeft.

wnnes ]oh. y. 6. \<p' £ in quo, uno homine, Adzmo, omnespeccarunt. R.om.

5:12. Ouemadmodum enim in Adamo omnes moriuntur , Jic & in Chri-

fto omnes vivificabuntur. 1 . Cor. 15:22. Fruftra Pontificiis fere omni-

ttiam bett- bus, extra Dominicanos,obnitentibus,& beatam Virginem excipientibus,

tn Virgo. quae ifta labe intacta , fupra communem humanae naturae fbrtem in mun-

dum edita , nec ullius unquam peccati rea fuerit. Qui error a Canonicis

Lugdunenfibus , circa annum Chrifti 1136. ex immodico inMatrem-

Virginem cultu ortus & a Bernardo & Scholafticis ifto asvo refutatus,tan-

dem Scoti acumineacau&oritateinfcholispraevaluit, Francifcanisacje-

fuitis, contra Dominicanos, acerrime pro eo nitentibus. Donec tandem

litem illam, quam concilium Tridentinum, ob certamina Theologorum,

definire non aufum, ambiguis verbis involverat, noftra aetate Pontifex,

Rom. e fede fua non fine orbis ftupore decidit, & lata fententia Virginem

ab omni nativitatis labe abfolvit , idque pro Ecclefiae dogmate credi in

pofterum j uffit. Cum tamen Bellarminus ipfe opinionem hanc incertam

& inexploratameflefateatur; imo & Mariam Chrifti fanguine expiatam

dicat: quo ipfb peccatricem & ream fateri debuit; cujus rei etiam in Euan-

gelica hiftoria manifefta indicia funt ; quod fidem fuam in Deum Serva-

torem teftetur : Exfiultat fipiritus meus in Deo Servatore meo. Luc.i^y.

quodveterislegisfacrificia, quae non fine peccati confeflione fieri pote-

rant , peregerit ; ficut & quotidiana prece Deum adire , & commifforum

veniam petere non dedignata eft, fblemnibusiftisverbis, remitte nobis

debita &c. imo quod a Filio increpata legatur. Dicnipfijefius\ quidtibl

& mihi, mttlier ? nondum ventt hora mea. Joh. 2 : 4. conf. Marc. 3 : 3 1 . &

feqq. quod denique quafcunque vitae aerumnas & calamitates , velut

amaros peccati fruclus , non Ieviter delibaverit , fed ad plenum per-

guftaverit.

XXIV. So-

De peccato Originali. 455 o (

XXrIV. Solus autemexcipicndusabhaclabeJefusChriftus, quicum^^* °"" '2(-^r
in A damo numeratus non fuerit , neque fcederis (erat enim alterius fce- >°}° l?j*
deris caput ) neque natura? refpectu , cum miraculo natus, nec vi primae-
vaE benediitionis : Crefcite & multiplicamwi&impleteterram, Gen. i:
28. fed gratiofe promiflionis, Semen mulieris conteret te, ferpentem, quo-
ad caput, Gen.v.15. inmundum venerit; acommuniiftaforteeximius,
atque ab utero fanfhis & purus fuit. Spiritus fiwtlusvenietfuperte&
virtus altijjimi inumbrabit te . ideo etiam, quodnafcitur^ fiantlum vocabi-
turfiltusDei. Luc. 1:35.

XXV. Sequitur pcccati hujus propagatio ; cujus ratio etfi occulta & Prmi pec~
fere inexplicabilis fit , nihilominus tamen certiiTima eft , atque hoc pro- tan PR0"
pemodum modo concipi poiie videtur.

XXVI. <>s4nimam quod attinet, quae praecipua hujus peccati fedes eft, quond ani-
ea cum in Adamo cenfita , e/ufque lapfu rea fadta iit, a Deo, confiderato rnam,
non tantum ut creatore, fed & ut judice, creatur nuda ac inveftis, fine fpi-

rituali ifto decore ac ornatu , ut par eft peccatoris prolem ac ftirpem pro-
gnafci. Quae Dei quidem refpectu jufthTima peccati pcena , hominis au-
tem ratione , qui fanctus ac creatori fimilis eife debebat , maxima culpa •
eft. Neque Deus magis in talis animae produ&ione accufandus eft, quam
in peccatricis anima? confervatione ; quod cum circa unum hominem de-
core , & cum bonitatis fuae laude , facere poflit, cur non & majori benefi-
centia uti,atque humanum genus.jam corruptum , ejufque ftirpem & fan-
guinem, pcr longam nepotum feriem, ifto in ftatu confervare ac propaga-
re poffet ? Qua? humani generis confervatio continuam novarum anima-
rum , non Dei, fed hominis defe&oris imaginem gerentium , creationem
dicit ; adeoque Deo non indigna eft, ut potius mifericordiam ac longani-
mitatem ejus teftetur. Anima autem ita primae va fua pulchritudine or-
bata, cum actuofa fit, ac neceifario cogitationes fuas exerceat, nec in agen-
do ceffare poflit , variifque dotibus polleat ; eae cum in rectum exirene-
queant , hoc ipfb pravae ac diftortae , & vanitatis ac ftultitioe pleniiTi-
mae funt.

XXVII. Accedit 8ccorporis contages, cujus vitium Adami ac Evae ©■ T-40-1*
pudorjamabinitiofatebantur. Iftaautemfanguinisacfpirituum intem- cor^MS
peries, omnifque ifta peccati armatura, naturali generatione profeminatur.
Cumque anima, mox ac creata eft, tabido ifto finu excipiatur ac immcr-

gatur ; recenfque adhuc nec ullo cogitationum ufu firmata , cognati cor-
poris motus & impetus fentiat , atque abfque illis in tenera ifta xtate vix

Lll 3. ullas

454 Lib. II. Caput IX.

ullas cogitationes fbrmet , hinc patet quantopere ipfa a corpore corrurfi-
patur, ejufque tandem ferva evadat ; quod ipfiffimum concupifcentiac

rcgnum eft.

X3i

XVIII. Denique anima a primordio jam aegra, feque regere nefciens,
non incorporeiblum, Sfed Scmmundo, tanquam communi valetudina-
rio, ponitur : ubi cum non nifi malaexempla videat , que^eam undique
obfident, & potentiffimis illecebris ad malum impellunt , hinc ipfi nullis
praefidiis murtita , inermis inftar foeminae raptori cuicunque expofitae,
peccatorum omnium fpolium ac ludibrium evadit; ac,jamanteacorru-
pta, fefe ipfam ac mundum ipfum amplius corrumpit.
fit,tum XXIX. Propagatur itaque peccatum ab Adamo , tum admodum

per modum mCYlt\ qUatenus eft poena ; tum per modum efKcientiae cujufcunque rea-

mcruty ,. .? rf- ■<• • • • r • -i 1 i i n.

tum per ' qualis nempe emcientia m pnvatiombus locum habere poteit, quarum
modum una &pe eft caufa alterius. Ex fblo autem primaevo A dami peccato hsec
efficienttA labes in progeniem ejus tranfit, quia eo fblo fcedus Dei violatum fuit.
cujufcun- I^eliqua enim Adami peccata non tam naturae quam perfonae fuerunt,nec
qnereats. magis acj pofteros tranfeunt , quamperfonaliaejusvelcorporisvel ani-

mx dona.

Cumpec- XXX. Cum peccato autem Gmul poena, omnifquemortisreatusin

cato tran- omneshominestranfit. Amen, amen dico tibi , nijiquisnafcatur denuo%

p <&p<x- nonpoteft videre regnum Dei. Joh. 3:3. Ouod natum efi ex carne,caro efi,

& q uod natum eft ex Spiritu, Spiritm eft. v. 6. In quibus peccatrs $* nos

omnes converfatifumm quandoque in concupifcentiis carnis nofir&facientes

voluntates carnis & cogitationum: & eramusfilti natura ir<t ; ut qt reliqui.

Eph. 2:3. Scimus autem quod, qmcunque lexdicit,tis, quiinlegefunt,

dicat,ut omne os obturetur er obnoxiusfiat omnis mundus Deo.^om.y.i^.

§Hxm ve- XXXI. Quae, cum negare prorfus non poffint adverfarii , varie iterum

iHMim incruftant, & adultero colore linunt : dum vel mortem non peccati, fed

"adultero mtmx fequelam effe ajunt , ut Pelagiani,quod fupra excuffimus. Vel effe-

colore in- &us quofclam primi peccati , hincque orta mala , univerfum mundum

truftxnt occupaffe concedunt ; verum illa in pofteris non pcena? proprie , ' fed

adverfa- tantum naturalis conditionis , rationem habere; quae humanae naturae &

ra' priftino faftigio lapfae nunc naturaliter debeatur: ut Socinianijquod fecum

ipfb pugnat : quod enim a primo peccato ortum m omnes tranfiit , quia

omnes in uno peccaverunt , neceffario pcena eft. Alii pcenam, quae no-

bis ex Adami culpa incumbit , non aeternam, fed tantum temporalem effe

volunt; ut cum Socinianjs Anabaptifbe errant. Quod itidem inane eft,

cum

Dn peccato Actuali. 455

cum peccati pcena non alia fit quam una, mors vid. aeterna. Cumque ali-
quam peccati pcenam concedant , quid vetat omnem concedere ? unde
Remonftrantes has pccnas nonnihil augent, & actemas, faltem damni pce-
nas inde humano gcncri incumbcre dixere.

XXXII. Atque hgec efFata praefertim infantibuspinm. infidelium , ap-
plicatum ivcre , quos ab omni omnino pcena liberant cceloquc adfcribunt
Anabaptifta:, aliique ex Pelagii fobole: Pontificii autem pcenam folum
damni iis infligunt, & infantes omnes non baptifatos limbo cuidam ac
viridario , propter ftygiae ripae marginem, includunt : non aliter ac olim
Pelagiani, infcrno eos eximentes , diftinguebant inter vitam aeternam &
regnum ccclorum. Quae partim fabulofi , partim pugnantia,partim falsa
hypotheii nixa funt. Nullibi enim Scriptura inferni Ditis regiam, & va-
fti iftius carceris fpecus ac receffus, praetextofque iis limbos ac campos, ita
dcfcribit, ut hi homines fecere; quiutcoelum, ita & infernum metari,
ac in fua fpatia defcribere aufi funt. Nec fatis rationali creaturae congruit,
pcenam damni folum pati , non autem pcenam fenfus ; cum damni iftius
neceflario confcia fit , illudque fentire, eoque cruciari fummopere de-
beat. Denique quod infantes quofcunque non baptifatos huic pcenae fub-
}iciunt,acceptoab Auguftino errore,qui tamen non limbum aliquem, fed
ipfos inferorum ignes , quanquam mitiores , iis aflignavit, illud facrorum
fignorum vim ac neceffitatem nimis extollit , a" quorum ufli falutem om-
nino fufpendunt ; quae a Dei fcedere ac gratia expectari folum debet.

C A

U T X.

DePECCATO ACTUALI;

X peccato originali fluunt aftualia; quas corruptae iftius ExorigU
arboris & flores & frufhis funt, noxio fucco radicis vene- nalifluunt
num teftantes. JVonpoteft arbor bonafrutlus malosfacere, Peccat"
vnecarbormalafruclusbonosfacere. Matth. 7: 18. Mani- L
fefta autemfunt opera carnis : qu&funt adulterium &c. Gal. 5 : 19.

II. Dcfcribi poteft hoc peccatum , deviatio a norma ac lege Dei : Eorum
W ii d.tict^ii* \m ti dvefiixf & aberratio eft defettio, 1. Joh. 3:4. Aut, definitie*
cogitatum,di<5lum,fa6lum,contra legcm Dei.

III.Difcri-

45<5 L i b. II. C a p u t X.

Tfivift»! III. Difcrimen ac divifio eorum , ficut in privationibus fieri confuc

vit, ab oppofita rectitudine commodi'Time peti poteft.

i.ratione iy. Ac miono partium, occurrit diftinctio in peccatum omiffionis ac

f>*rttum, commiffionis : Igitur qui noverit rette f.icere, nec facit, is peccato tenetur.

omilftonis Jac,4: l7' E/urivi enim> & non dedtfiis mihi quo vefcerer :Jitivi} &non

*c commif- dediftis mihi potum. Matth. 2 5 : 42. Quae non diverfas peccatorum fpc-

fionh. cies, fedejufjempeccatiquafipartesfunt. Cum in omni peccato actuali

fimul omiifio ac commiflio notari poflit ; quod vel omiflionis appellatur

vel commiflionis , prout hxc vel illa peccati ratio in eo dominatur ac e-

minet. Atqueindeetiampeccatum omiflionis ad a&ualia refertur, quia

moraliter loquendo nunquam 'ine actu ullo, vel praecedente vel conco-

mitante,exiftit.

1 1 .Sub ■ V. Kstionejubjetli, aliud eft peccatum cordis , aliud oris, aliud operis :

jttiij m Etenim hypocriu corde ponunt iram, non implorant , quando vinxit eos»

peccctt* T , ' r r / , . .' *. . I

cordi ' J°"* 3"* ll' ty° vero dicovobis-) qutcunque ajptctt mHiterem ut eamcon--

eperis. cupifcat, jam adulteravit eam in cordefuo. Matth. 5:28. Nam ex corde
egrediuntur cogitationes maU, cades, adulteria, fcortationes, furta &C
Matth. 15:19. Qua* tamen ita diftinguuntur,ut fe mutuo faepe mcludant :
Quae enim opere patrantur, prius corde concepta fuere, atque ibi homo
peccareincipit.

mttjue h*cf vi. Eodem refpectu alia funt peccata carnis, zlhfpiritus : Purificemu*

veltncor- 1 ... . r ■ • *-^ * -n

, nos ab omnt tnqutnamento carnts acjptrttus. 2. Cor. 7:1. Atque lfta rur-

extra cor~ ^us ve* extra corpus, vel ipfb in corpore patrantur,illudque polluunt.Quod

pus. de fcortationis probro Apoftolus valide urget. i.Cor. (5: 18. Fugite

fcortationem. omne peccatum quodfecerithomo, extra corpus efi, fedqui

fcortatur, tnproprium corpuspeccat.

11 j . ob- VII. Ratione objeclt, vel in Deum peccatur, vel etiam in homines. Pa-

je&t, tn ter,peccavi in coelum (i. e. in Deum. vide Dan.4.26. Regnum tibtfirmum

De m rk> *$* ex ^H0 cognoveris, qnod poteflatemhabeant coeli) cr in tuo confpetlu.

in homines Luc. 1 5 : 1 8 .»SV quis in alterum peccaverit, judicabit eum Deus ', fedfiin Je-

hovamqutspeccat,quisorabitproeo? i.Sam.2:2 5. In Deum omne pec-

catum committitur proprie & formaliter , ac ratione offenfe : Ttbi foli

peccaviy & malum in oculis tuisfeci. Pfal. 51:6. In hominem vero non

nifi materialiter,ac damni & injuriae ratione delinquitur.

jv. Modt, VIII. Ratione modi, peccatum eft vel involuntarium,ex ignorantia

m vo m- ^ yej t„firmft4(g commifTum : Aberrationes quis intelligat ? ab occultts

inve- abfilve me. Pfal. 19: 13. qui Mofi error3 (Et expiationem facietfa-

cerdos

D E P E C C A T O A C T W A tl I. 457

ccrdos fuper toto costu filiorum Ifrael , er remtttetur eis, quiaerroreft. Umtnti*,

Num. 15:25.) Tertulliano peccatum quotidianx incurfationis appdla- / /~>

tur: \dvoluntarium , deliberato & ex prava lubidine faclum: Etiama- nf-^fyy* 1 *

protervis comparce fervum tuum, ne dommentur in me ; tum tnteger ero er '

mundus ero a defetttonc multa. Pfal. 19: 14. quod lex appcllat, peccare

elata manu, pro quo non erat facrificium : Et anima,quafecertt elata

manuftve ex indigenis,five ex peregrinis,Dominum is contumeUa afftcit,^

exfcmdeturanimatllaemediopopulifui. Num. 15:50. A quo difcrimi-

ne,peccatorum & pcenarum gravitas aut levitas praecipue dependct. Ottm

ctiam dico vobis : Tyro & Sidont qt terra Sodomorum tolerabilius ertt in

die judicii quam vobis. Matth. 1 1: 22, 24. Ille autem fervtts qui novit

voluntatem dominifui , er nequefe comparavit, nequefccit ex ejus volun-

tatc , cadetur multis ; qui vero non novit grfecit dignaplagis, cadetur pau-

cts. Luc. 12:47,48. Oui tradit me tibi, majuspeccatumhabet. Joh.

19: 11. Et inobedtens extitifti judicits meis ad improbitatem plus quam

gentes ipfit &c. idcirco fic ait Dominus , Ecce me irruentem in tey me

inquam,ut faciam in medio tuijudicia coram oculis gentium &c. Ezech. 5:

6,8.Atque huc fpectat quoq; difcrimen peccati regnantts, & non-regnan- regnantU

tis. Ne igitur regnet peccatum in mortali veftro corpore,ut obediatis in con- & non-

cupifcentiis tllius. K.om.6: 12. Peccatum enim vobis non dominabitur. non rtlnmn*'

enim eftisfub lege,fedfub gratia, v. 14. Nunc autem nonjamego operor iU

lud,fed,quod habitat in me, peccatum.Rom.7: i^.illud eft,cui quis plena

voluntate indulget,ac fefe immergit ; accedente fpeciatim legis impulfione:

lioc vero, cui homo oblucxatur , & per gratiam Sp. S. obnititur, vel ante-

quam fiat, vel poftquam jam vuInusaccepit,quod pcenitentia Iavat ac ex-

piat. Quae omnia ex iis quae fuo loco dicentur pleniorem lucem accipicnt.

IX. Ratione ejfeflus, peccata alia funt clamantia, alia tolerantix. Aut v Ejfeflus,
divttias bonitatis tpfius & tolerantu ac longanimitatis contemnis\ ignorans, inpeccata.
quod bonitas Dei ad refipifcentiam te ducatl Rom. 2:4. Folens Deus clamantt*
oftendere iram , e*r notam facere potentiam fuam tulit m mttlta longanimi- ve
tatevafairt aptata adinterttum. Rom. 9: 22. Clamantia appellantur
in Scriptura, non omnia peccata, quamvis magna, fed prxcipue immania
illa, quorum in Scripturis mentio : i.Erfufiofanguinis innoxii. Extat
vox fanguinis fratris tui clamantis adme a terra. Gen. 4: 10. 2. Defrau-
datio mercedis operariorum. Ecce, merces operartorum qut mejfuerunt
re^iones veftras, per vos interverfa clamat : & voctferationes eorum qui
mejfucmnt, m aures Dommt Sebaoth introierunt. Jac. 5:4. 3.Rapina.

M m m Nam

Rewiffibi-
Ita vel tr-
refnijfibtiey
<jti?d tfi
feccMum
in Sp. S.
quah il-
Iml fit i

lrrem''Jfi
bileeji

458 L I B. II. C A P U T X.

■Nam lapis e pariete clamabit, & trabs e Itgno refpondebit illi. Hab. 1: 1 1,
4. Concuffio & opprefiio viduarum,orphanorum, & pauperum. Et dixit
Dominiu : videndo vidi pafjionem popult mei quieft in es£gypto ; & cla-
morcm eorum audivi propter exatlores ejus , quta novt dolores ejus. Exod.
y.-j. Nullamviduam aut orphanum affltgitote. Si qua affliUione afflixe-
riseum (namfi tantiilum clamet adme , prficjue exauditurtts fum clam«-
rem ejus) tum accenfa ira mea occidam vos gladio. Exod. 22: 22, 23, 24.
confer v. 27. 5. Scelus Sodonfticum. Dtxit ergo Domtnus : clamor So-
doma Qr Gomorrha cum multus fit, & peccatum ifiorum cum gravefit
valde, defcendam nunc &c. Gen. 18: 20.

X. Eodem pertinet diftin&io inter peccata remiffibilia, & fpeciale il-
lud quod Scriptura dicit irremiffibile, quod eft peccatum in Sp.S. De quo
videndum tum qualc illud fit , tum cur dicatur irremiffibile.

XI. Intelligitur autem hoc nomine non omne peccatum , quodin
Spiritum S. committitur , quod in errorem quofdam induxit; namhoc
modo ab ipfis fidclibusperfaepe peccatur: Ne contrifiate Spiritum San-
clum Dei, quo obfignati eftis. Eph. 4: 30. Neque Servator Matth. 12:31,
32.illudfimpliciteritaappcllat, nec de peccato quolibet , fedde blajphe-
mia in Spiritum S. loquitur. Propterea dico vobis, cjuodvis peccatum
rjr blafphcmia remittetur homtntbus : blafphemia vero in Spiritum non re-
mittetur hominibus. Et quifquis loquutusfuerit adverfus Ftlium hominis,
remittetur ei ; quifquis autemfuent loquutus adverfus Sptritum Sanblum*
non remitteturei , neque in hocfeculo, neque infuturo. Ut hoc peccatum
fit immanis illa blafphemia , qua quis veritatem divinam , cujus vim in a-
nimo lentiit,negat, blafphemat,oppugnat ; & contra Spiritus illuminatio-
nem oculos claudit, mentemque roborat ac armat, luci ipfi ccelefti, cujus
potentes radios ac i&um vel invitus fentit, iratus ac infeftus. Unde appel-
htionis ratio patet, quare peccatum in Spir. S. peculiariter appelletur;
propter illuminationem videl.mentis.qua; cum au&ore Spiritu contemni-
tur ac refpuitur.

XII. Eft autem peculiariter irremifTibile (non remittitur, inquit Sal-
VJtor, nec tn hoc, nec infuturoficculo, Matt. 12:32. quod vel de Veteris ac
Novi Teft. faeculo ; vcl de futuro poft refurrecliionem aevo , ubi publica
remiifionis promulgatio ac praeconium penigetur ; vel fimpliciter de non-
remifiione feu punitioneperpctuaacaeternaintelligitur: (ConfMarc.3:
29. Omcumque blafphemant tn Spiritum S. mn habet remtffionem in
Aternum^ *« rh mm* h.e. nunquam, fed tenetur aterno judicio.) po-

titfi-

De peccato A c t v a l i. 459

tiflimum duas ob caufas, i. objuftitiamDei, qua? tantam a creatura fua ob Beijti-
contumeliam fuftinerc, & peccatum tam atrox acinfindum, tamque y*'"'"";
protcrve ac procaciter contra gratiam ac amorcm fuumcommiflum, ne-
gligere, ac in levi habere non poteft: Deus cnimj£ irrideri n&n patitur,
Gal. 6: 7. iKvirias voluntarie enim peccantibus nobispoft acccptamnoti-
tiamveritatis , noa ampliuspro peccatoreltnquitur hoftia. Hebr. 10: z6.
1. ob ipfam peccati iftius rationcm , quod unicum vita? medium, Chrifti & 'pf*m
facri£idum,abnegat,crucemque Salvatoris blafphcmat & ridet ; ac fangui- Pect*n'fllm
nem ejus, ac fi nihil facri eflet , & vel perditiflimi latronis, eflet cruor, vi- Hs ** " '
lem ac immundum habet : atque quod ipfim denique gratiam ac opera-
tionemSpiritus, qua fola homo ifte convcrti tandem dcberet, infcc~tatur
& oppugnat. Hinc peccatum ad mortem dicitur 1 Joh. 5 : 1 6.

XIII. Non facile autem de hoc peccatojudicandumeft : latetenim Dehocpec-
plerunque perfualio ac conviclio confcientiae , qua: hicprae-requiritur; cxtonon
nec ipfa Spir. San&i calumnia ac blafphemia adeomanifeftaeft. }-{mcfatt^ti^1'
Chriftus Pharifaeos non tam accufare , & reos agere , quam praemo-
nere de hoc peccato quibufdam videtur, Matth. 12:31. quodfaltemde
plerifque ipforum verum eft. Jefus autem dicebat, Pater, remitte hoc ip-

Jis, nejciunt enim quid faciant . Luc. 23: 34. Sed nunc, fratres, Jcio vos
perignorantiamiftafeciffe , Jicut & primores veftros. A<5t. 3:17. Ouam
fapientiam nemo principum feculi hujus cognovit : namfi cognoviffent, ne-
quaquam Dominum glorU crucifixijfent. i.Cor. 2:8. Nec dejuliano
Imperatore conftat , quem veritatis Chriftianas oppugnatorem fuiflc
certum eft; an autem intimo anima? fenfu de ea convidus ac perfuafus un-
quam fuerit, maxime incertum eft , & contrarium potius vidctur. Mul-
to autcm minus, & non fine injuria , Francifcus Spira ifto in ordine loca-
ri debet; cumfldem Euangelicam non oppugnaverit, fedexinfirmitate
abnegaverit,lapfumque fuum longis lacrymis ac cj^lebripcenitentia deplo-
raverit,&utfperarelicet,deleverit. &[+- fc^ Ap fc-^^ty^S' *

XIV. Impcenitentia finalis irremiflibilis quoqu6 eft, non quia peccata irremijfi*
de quibus pcenitentia non agitur, in fe irremiflibilia funt , fed quia pecca- b:lti 1U4'
torum curfum non fiftit , adeoque eatenus illa irremiflibilia rcddit. ^He efl tm'

XV. Remiffibilia peccata quod attinct, perperam Pontificii illa divi- £mi„
dunt in venialia, & mortalia. Venialia autem appellant , nonfolumex
mifericordia Dei, fed ex natura rei talia, quae propter kvitatem delicli ve- *•*'* ,y ,
nia non indigna fint, cum amicitiam Dci laedant quidem, non autcm fbl- fmiRm ' *
vant ac extinguant. Ita illi adhumanummodumDeiofrenfasexigunt. perpemm

Mmm z Hinc

■-"

4^0 L i B. II, C A P U T X.

Jhxdunt Hinc illa volunt magis praeter voluntatem Dei , quam contra eam fieri ;

m morta- rnagis contra charitatem, quam contra expreflbs jufTus legis; nec perpetua

ii*&ve- Dei ira ac inferorum cruciatibus , fed caftigatione ac flagello leviori, ve-

lutiapaternamanujnonmorte, fed verbere digna ; & peracto fupplicio

. tandem veniam acceptura. Metiuntur autem illa partim ex materise

parvitate , in qua ofFenditur ; ut fi quis obolum furetur : partim

ex fubito motu ac fubreptione , qua oflfusa veluti nebula animi lux

ac integritas libatur ; ut in defideriis non deliberatis : partim ex pro-

prio pcccati genere; utinverbootiofb. Atque ifti fundamento & alios

errores in?edificant, ut hominis in hoc mundo perfedtionem acimpec*

cantiam ; dum a gravioribus videl. fefe purum fervat : tum & ficTitia:

illa , confeffionem auricularem , purgatorii ignes, facramentaJia, quae vo-

cant, aquam luftralem &c. quae levibus iftis noxis expiandis ac abluendis

fervirevolunt.

Kos,qui XVI. Nos vero, quanquam peccatorum sequalitatem cum Stoicis non

pecetto- teneamus; tantundem ut peccet, idemque, qui teneros caules alieni fre-

rum * • ger jt jlort j ^ ^. q^ noc*fcurnus divum facra legerit : cum peccata alia fint

nonaffe - ^'ev^a> a^a gravia ; atque aliud fit decem millia debere , aliud quadrantem :

riirms, omnia tamen ex fua natura credimus morte&aeternisfuppliciisdigni;

0tnniatA- nec ulla venialia nifi ex peculiari Dei gratiaaC mifericordia : quodtum

men ex fu» Scriptura , tum ratione a Dei peccatique natura petita , firmatur.

natur* XV 11. Huc enim fpe£tat generale iftud effatum : Stipendia peccati

tmfiatui- mors> Rom. 6: 23. Ac horrendum legis carmen , maledtHus qui non

mHi, D'P* fecerit ex'tarey h. e. rata fecerit & impleverit verba legis hujus ,

uteafaciat: & dicet totus populus, Amen. Deut. 27: 26. Scriptumefl

dute Scri' enim, malediUus omnis qut non manet in omnibus, qu&fcnptafunt in libro

ptur* leg&, ut ea faciat. Gal. 3: io. Quac verba non de peccatis graviori-

bus, fed de omnibus agunt, quae juftitiae ac poftulato legis^ic hoc Qrvi-

w, opponfcnrur. Unde Apoftolus Jac.2: 10. qut in uno impegerit, om-

vium reus efl. Quod non de criminibus folum, fed de quibufvis delictis

indefinite pronunciat : quifquts m uno &c. Unde vel verbum otiofum,

Chrifto judice, Matth. 12:36. peccatum eft , deque eo ratio reddenda erit

& raiioae. i*1 ultimo iudiao. Sed & ratio hoc evincit, cum omne peccatum gloriae

Dei adverfetur, illamque in levi habeat, ac ordinem ab eo inftitutum con-

turbet ; & vel minimum delictum perfectae charitati ac illibato Dei amori

repugnet, nec omnes ejus numeros ac gradus expleat , adeoque contrale-

gcm i] t, quae j ubet Deum diligi ex toto corde. Unde Deus, qui peccato-

ri fi-

De pfccato Actuali. 461

ri fimilis nec elTe, nec videri poteft , ipfi fefe amicum prabere, eumquc
tanquam bene meritum ad communionem fui admittere non poteft ; tum
cnim ipfi fimilis exifteret. Hocfectfli, orfilui , putafiiquodomnino tuifi~
mtlis fim. Arguam te, aciem dirigam contra oculos tuos. Pfal. 50: 2,1.
Abnegare fe tpfum Deusnonpotefl. 2Tim. 2:13. Extra Dei commu-
nionem autem ac amicitiam abje<5tum elfe, ipfa mors cft.

XVIII. Qu3E vero adverfarii ex Scripturis objedant , levicula funt. QhjeBi**
Nam Matth. 5:22. Ego verodico vobis, quicumque irafciturfratrifuo te- ne$adver-
mere , tencbiturjudicio; quicunque vero dtxertt fratri fuo Raca, tenebitur'"rtorum

rrr -r i ■ r /• i ■ ■ [olvHMHr-.

conjejju ; qutjquts autcm atxerit.fatue, tenemtur gehenna tgnts , peccato-

rum ac pcenarum diverfi quidern gradus , phrafibus ex judicii-s Hebraeo-

rum defumtis, traduntur, non autem aliqua ex fefe ponuntur venialia;

cum vel minimus pcena? gradusrbi capitalis fit. Etrverba quae funt Matth.

7, 3, 4, 5. Ouidautem fpeclasfeflucamquaefl in oculo fratrts tui,trabem

vero qu£ efl in oculo tuo non ammadvertis ? aut quomodo dices fratri tuo,

Jine ejtciamfeflucam ex oculo tuo : & ecce trabes in oculotuo ? Hjpocrita,

ejice primum trabem illam ex oculo tuo> & tum difpicies ut ejkiasfeflucam.

ex oculo fratris tui , ad fummum deliclorum imparitatem oftendunt, &

proverbiali locutione nos monent , ab hypocrifi cavere, ficque inter ho-

mines agere, ut asquos ac mites nos praebeamus, nec fcutica dignum horri-

bili fe&emur flagello, praelertim cum nosipfiiifdemacmajoribusvitiis

urgeamur. Atque 1 Cor. 3: 12. ( Ouodji quis fuperadificet fuper funda-

mentum hoc,aurum, argentum laptdes pretiofos, ligna,fcenum, fiipulam )

ftipula ipfa in ignem conjicitur; nec venialia peccata, f d haeretica dogmata

ifto nomine patres intelligunt. Jac. 1:15. autem concupifccntia adeo non

a mortc abfolvitur, ut ad eam ducere ibidem dicatur : cupidttas pofiquam

concepit,paritpeccatum; peccatum veroperatlum parit mortem. Quibus

verbis Uft^nyiveix & peccati conceptus ac genitUra, ejufquequaficur-

fus, tum ubi oriatur, tum ubi finiat, explicatur. Deniquei.Joh.5:i<5.

diftinct o traditur inter alia peccata, & illud peccatum , quod peculiariter

admortemeft, quodquenunquam remittitur, nec pro quo etiam oran-

dum eft, quod eft peecatum in Spir. S. Si quis videritfratrem fuumpecca-

repeccato,qnod non eft ad mortem,petet & dabtt ei vitam : peccantibus di-

co non ad mortem. Efi peccatum ad mortem: non pro illo dtco ut roget.

Cum vcro addunt, ne inter homines quidemlevicuIasorTenfisamiciti-

am dirimere; male adDeum hascapplicant; cumjuftitkrdivinacachu-

marwe rationes longe diverfs? fint; Deo enimlongefindtiusobligamut

Mmm 3 quam -

q6z L I B. II. C A P u T XI.

quam hominibus. Imo cum contra homines proprie non peccatur , ibi

proprie dicta juftitia puniens ne quidem locum habet.
Sociwnno- XIX. Errant etiam Sociniani, dum non quemlibet vitiofum a&um,
rnmdcg- ^(0\nm peccandi habitum & confuetudinemccelo excludere ajunt: ad
ma, /o um ^uo§ crrcurtu & variis diftin&ionibus ufus accedit tandem Epifcopius , ad
h*bkum qujeft. 64. q. 18. Contra expreifa loca : Ouifquis totam legem fervave-
codoexdu rit, impegerit autem tn uno, damnas faElus eft omnium. Iac.z:io. Outf-
dere , quis foiverit unum cx mandatis hifce minimis, qt ita docuerit hominesjni-

ad quod nimm vocabitur in regno ccelorum. Matth. 5 : 19. Nemo vos decipiat va-
accedlt nisfermombus. Propter hac enim venit ira Dei infilios inobedientU. Eph.
Epifcopius. 5: (5. Neque fures neque avart &c. regni Dei hareditatem pojfdebunt,

i.Cor. 6: 10.
'tl~ ^J-I • A^fh'Ex mtil:i- XX. Atque ex hoc multiplici peccatorum difcriminc patet immenfus

eorum numerus, quamque dirHcile fit ea prorfus evitare , & non alibi ob-

* „l?me ha?rcre, inquelaqueos&infidiaseorumincidere. Unde nemo renatorum
peccato- ' . 1 t.. . . ...

rumpatet hne omni peccato vivit, quanquam Dei gratm iinecnminedegat. Ut

nemmem mera fint mendacia,fafcinandis hominibus inventa,quae Sociniani,Pontifi-

vivere fwe di, omnefque Pelagii difcipuli de hominis in hac vita impeccabilitate vel

ommpec- p0tjus impeccantia docent, contra manifeftam Scripturae au&oritatem.

Nam non eft,qui non peccat. 1 .R.eg. 8 : 46. Si diamus,quodpeccatum non

CHtreptt- habeamus>nos ipfos feducimus,&veritas noneftinnobis. Sidicimm, quod

gnat bomt- non peccaverimus, mendacem factmm eum> & fermo ejus non eft in nobis,

vita im- J* ^on' 1:8,10. Dixit ftultmin cordejuoy non eft Dem : perdiie egerunt,

peccantia, abominanda facinora commiferunt, nonerat, quifaceret bonum. Domi-

quam ur- nus ex coeloprojpetlavit fuperfilios hominis ad videndum, an ejfet animad-

gent omnes vertens, quarens Deum. O uicquid eft ,recejfity pariter forduerunt, non erat

e *£tam faciens bonum, non erat vet unus. Pfal. 1 4: 1 , 2, z.
zmts. J ' T J

X I.

De S E R V O A R B I T R I O.

Ex peccato I.
orta fervi-

tHS LIBE-
"RI ARBI-
TRII.

Oft confiderationem peccati originalis & actualis fequitur
hinc ortus in homine peccati veluti ftatus, & liberi arbitrii
mifcrrima fervitus ; qux ex primaevo deliclo nata, omni-
bus nunc hominibus, nifi gratia Dei fanentur, incumbit.

n c

<ue

sty\

tfhoiC^ /+£& ^/

De Sehvo Arbitrio. 465

De qua a<fhiri confiderabimus 1. Jiberum arbitrium in genere naturae, feu Qi4^ C9n-
abfolute. 2. tum in genere moris, fiverelative. ITI^

II. Mcntis humanae duse omnino funt facultates,pro diverfis cogitan- fagenert'
di formis, intellectus & voluntas. Ulius objeftum ftatuitur verum, hujus nnw&.
bonum : in illo affirmatio & ncgatio , in hoc defiderium & fuga ponitur. Menth hu-
Ac intellc&us rurfus duplex ftatuitur, theorcticus & practicus. Volunta- manA d**
tem autem ccecamajunt; undeabintdleduregi,ejufquejudiciofubeflcy"fyj;"'
& dcterminari debeat. frvohtn.-

III. Scd minus accurate hxc digeruntur. Cum ad intelle<5tum folum- »•„*.
modo pertineat fimplex perccptio , atque idearum repraefentatio & obla- L gegus
tio, qua luce tum univerfa anima illuftratur. Quiprimusmentisveluti t,intum ea
actuseft. Casteri autem,qui confequuntur adus (licet dubium videri pof- flmpkx
fit, an non praecedant voluntatis actus) voluntatis funt, quge, intelle&us/ww/^r
Jumine accepto, circa quafcunque porro res occupatur, tum circa verum, Citen
tum circa bonum, tum affirmando & negando,tum ample&endo & fugi- JJ_ * * »t
endo. Unde non intellcctus , fed voluntas potius duplex eft , pro diver- voiu„!ali(.
fis actibus ejus,ac prout circa res vclcontemplandas vel agendastxercetur.

IV. Adeoque judicium non ad intellectum , fed ad voluntatem perti- Adeoque
net ; cum judicium flmplici idearum perceptione, qui modus cogitandi i«dicmm
intclle&uipropriuseft, majusquiddicat, aliumque illi a<5lum fuperad-^"^^
dat, dum oblatas ab intellectu ideas vel accipit, vel repudiat,& pro arbitrio tem_
aut conj ungit aut disjungit , varieque eas ordinat ; quae altcrius facultatis

funt, & non fimplices pcrcipiendi modi, fed&volendi quidamaclus
funt. Tum etiam ille intelle&usgeniuseft,utcumpercipit, determine-
tur; ficut voluntatisnaturaeftdeterminare. Omnisveroquijudicat, de-
tcrminat. Ergo judicare voluntatiscft. Porro libcrtas formaliter eft vo-
luntatis, non autem intelleclus. Ula autem non eft in perceptione , fed in
judicio de illa: adeoque judicare voluntati tribuendum. Quodipfum
quoque experientia cuique di&at. Adnosipfbsenim attendentes libere
nos judicare, & affirmare ac negare, ac volentes id facere proprioque ar-
bitrio fentimus, adeoque non fine arbitrii ac voluntatis a<5_u ; cujusrci
ipfinobisconfciifumus.

V. Unde nec voluntas cceca eft, necabintellec"hideterminatur. Eft £ *
enim actus mentis,qus? tota lux eit, & mera cogitatione conitat : pradcr- nec ai? m.
tim cum actus intellectus & voluntatis fe mutuo immecnt , & ipfae has fa- teUe8u de-
cultates non realiter , fed agendi tantura modo & ordine diflerant. Primo ttrmm»-
enim actu homo percipit & intclligit , omnemque mcntem ifta lucc "tr-

fpar-

4^4 Lzb. II. Caput XI.

fpargit : ad quam fequitur fecundus & ulterior adus, tum affirmandi,tura

negandi, varieque judicandi , quod voluntatis eft ; quae ex priori ifta luce

non determinatur , fed de accepta luce ipfa judicat , feque ipfam determi-

nat : quin & intelledtum ipfum fepe excitat & ad percipiendum determi-

nat. Praerequirit autem voluntasneceffario lumen intelle<5tus; fecusenim

in ignotum ferretur, necquidipfajudicaret vel vellet, feiret. Imoquo

major in intelle&u lux eft , eo facilior fequitur determinatio voluntatis,

cum tum majoribus ad judicandum inftru&a fit praefidiis ; iftumque

Deus ordinem inter perceptionem & judiciuminftituerit, uthia&usfe

mutuo ducant & fequantur.

A* utr.tnt' yj^ Atque ad utramque hanc facultatem conjunctim pertinet liberum

flcultatem arD^rmni, cum univerfa mens libera fit , & libere agat, ejufque in omni-

conjuntlim Dus m*s ac~ribus fibi fit confcia. Ad intelle&um autem radicalker, & ad

^ refertur voluntatem formaliter refertur. Qua ratione , homini ™ «!mf»'<no> tri-

hberum bui poteft, non Dei, fedaliarumcreaturarumrefpe&u; cumadionum

arhtftiwh fuarum fpf^ dominus fit.

/ P f lL- \Ay.J>ravlieitts VII. Dcfiniuntliberumarbitriumlefukae, quosSociniani&Remon-
W j- ■ l ■ I '■ V T / * / definhio ftrantes fequuntur, per indiftercntiam ; & facultatem effe dicunt, qua ho-

lefuttA- m0) p0{]tis omnibus ad agcndum requifitis, vel non agere vel agere pro

eumiisSo- ^UD'tu poffit. Quod fi in fenfu compofito intelligant , multis modis ab-

ciniano- furdum eft : cum inter requifita ad agendum , non divina folum, fed

rum ac ipfius quoque voluntatis ultima determinatio fit,quibus pofitis hominem

Remon- non agere impoffibile eft. Si vero in fenfu divifo haec accipiant, quatenus

jtranmm. fpf^ facultas confideratur, quas, licet jam determinata, femper tamen libe-

ra manet , aliudque alio actu volendi ac agendi potentiam habet, concedi

poteft. Quanquam indifferentia , quam adeo crepant, non in omnibus

adtionibus neceffaria fit ; cum potius indifferentem & dubium effe, affen-

fumque perpetuo alternarc , libertatis imperfe&io fit, & a tenui ac dubia

ifta Iuce,qua mens contingitur, proficifcatur.

Liheriar- VIII. Commodius ergo definitur, facultasagendiquodlubet, prae-

bitrii defi- eunte judicio & confilio ; ita ut a nulla vi externa determinari nos fentia-

mtto vtra. mus> jjja enim? qUae m Drutis videtur i^h & impetus, non fblum fine

ullo confilio eft, fed ne libertatis quidem umbram habet ; cum externi

tantum motus fint, iimiles noftris, fed per fblos fpiritus ab objectis motos

produ&i : unde non a fpontaneitate aliqua,quae improprie ipfis tribuitur,

fed naturali neceflitate proveniunt.

Cujus U' IX. Huic ergo libertatirepugnat, cum neceffitas phyfica & naturalis*

De Servo Arbitrio*. 4^5

In rebus materialibus ; tum praecipue neceffitas coa&ionis, quae libertati bertmi r*«
huicpotiffimumopponitur: ficut Scriptura tJ \*.i<nt» & t«» dvxyx.lw m-p"gnatne.
ter fe componit : ut non «s *«T' dixyxl», velut ex neceffitate, per coa- cejf*tM
dionem beneficium tuum ejfet , fed ^t' \xia** , fponte collatum, Philem. aJtcoa\
V.14. Infpeilionivacantes ^» «><«yK*raV, «»' ixxrias, non coatli,Jed luben- ftioni$;
tes. i.Pet. 5:2. Cum autem voluntas nullo modo cogi poffit, quoad
aflus elicitos , in libertate hac a coactione crbitrii libertas propri&
confiftit.

X. Non autem repugnat ei, cb una parte neceffitas depe ndentia, aut nonverb
infalltbilitatiSy aut determinationis, refpe&uDei,decretorumqueaceffi- netefu»s
cacis gratiae ejus. Cum quoecunque a Deo proveniunt libertatem potius dfPende^'
ponant,quum omnis in creaturis ordo,orr>nifq; perfe£tio,a Dei decretis ac mJk^/,
voluntate unice pendeat ; qui nifi iple foret liberrimum agens, qui liberri- a»t deter-
me hunc rerum ac caufarum ordinem inftituit & regit, nihil etiam in crea- minationit
turis liberum foret, fed omnia eadem neceffitate traherentur.Neque etiam divtn* j
gratia aut fpecialis ejus determinatio , vel minimam libertatis partem deli-
bat,cum haec duo optime confiftant,Scriptura tefte. Vide i.Cor.8: 16,17.
ubi Tttus iuBaigereti & propria voluntate iter ad Cormthios fufcepijfe di-
citur, & tamen additur,i>#7« idcordi ipftus tndidijfe : imo quo magis gra-
tia Dei nos determinat, eo libcriores fumus ; quo magis enim in nobts ope-
ratur velle, Phil. 2: 13. eomagis volumus, eoque magis liberifumus.
Trahe me , pofi te, curremus. Caiit. 1 : 4. Nemo potefi venire ad me, nifi
Pater, qui mtfit me, traxerit eum ; Cr ego refufcitabo eum ultimo die. Joh.
6:44. Populus tuus n^37? fpontaneus, voluntarius efi , aut voluntaria
oblationes in diefirenuitatts tu<e. Pfal. 1 10: 3.

XI. Nec etiam ab altera parte, creatnrac ipfius refpecT:u,ei repugnat na- mccren-
tiva illa corruptio , & neceffitas fervitutis fub malo; cum corruptio hxc tur* refpe-
voluntatis ipfius arcem occupet , quae ifta lue fcedata libenter voluntarie- &u nMt?*

n •• 1 • rr • r\ ■ r corrubtto

que peccat, ncc ullam aliunde vim ac neceliitatem patitur. Omnts,qutfa- , /y pgc_
cit peccatum , fervusefipeccati. Joh. 8: 34. Non fcitis , quod cuiji/htts CMOfer.
vos fervos ad obedtentiam, fcrviefiis, eoquodobedttissfivepeccatiadmor- vitut.
tem,five obedientU adjufiitiam ? Rom . 6: 1 6.

XII. Ut male Jefuitae & Remonftrantcs quamcunque neceffitatem Quareper-
cum libertate pugn '.re velint: quod a perverfb indifFcrentiae conc ptu cft ; beram Ie'
quam dum adeo ur«ent, hominem fui peromniaarbitrii&aDeoipfo^'''*^

• 1 , -. ° r • • r • ^ 1 -i -i Remon-

lndependentem , &gratiamejuspraefertim manem faciunt. Quod nihil ^rantes
aliud eft quam Deo regnum in pracipuam fuam crcaturam,atque unde in emnemnf

N n n caetera

^66 L i b. II. C a p u t XI.

ceffitatm caetera imperium eft , atque adeo in maximam rerum humanarum par-
cum liber- tem eripere. Non conftant autem fibi Lutherani, dum ab unaparte
Sa *1 *"*'(h non omnem neeeflitatem libertati repugnare contra Jefuitas tuentur ; ab
tuunt. a^tera autem parte, ut noftris obloquantur, neceffitatem eventus & confe-
Nec Lu- quentix, ex decreto & determinatione Dei, repudiant.
therani XIII. Atque haec de libertate abfbluta & naturali> quae in omnibus

quoque ftbi hominibus reperitur , nec a natura rationali abeffe poteft. Sequitur con-
con/tant. fideratio ej us fpecialis, in ordine ad habitus bonos five malos,di verfumque

hominis ftatum, five integritatis, five peccati,five gratia3,five deniquc glo-
rum arbi- rix: de qua praecipua cum adverfariis controverfia eft ; cumquibusnoa
trium con- tam de natura, quam de viribus liberi arbitrii difceptatur.
fideratur XIV. Ac in ftatu quidem integritatis homo ponitur libertatem habu-
reUttve aA [fe acj '07rjTl&»3 inftar bilancis, neutram in partem inclinantis , dumju-
ininilva' ^a °"8ma^ praditusufumejusinpoteftatehaberet, &adbonamala-

que ex asquo foret indifferens. Quod tamen minus accurate dicitur, cum

rios

non tam indifferens, quam mutabilis conditus fuerit : non enim finebat

a. integrU eum imago Dei indifferentem ac dubium elTe,fed ad bonum potius deter-
tatis, in minabat ; quos motus tamen negligere, & a rectitudine fua deflectere , ac
qm vere jn certamine deficere poterat. Imo nullo in ftatu homo proprie indiffe-
fuit^H rens ^' ^ve mte§ro> ^lve corrupto, cumfemper voluntas ipfius, aut bo-
mutabiie. ms aut malis habitibus inftructa, vel in bonum vel in malum ferri debeat.

XV. In ftatu ergo integritatis vere liber erat, nonnaturaliterfolum,
fed & moraliter; quippe fanctus & purus, omniquemalacupidineinta-
ctus, foli autem juftitise deditus ac fervus. quae vera hominis libertas eft.

b. Peccati, XVI. Hxc autem libcrras per lapfum perdita eft, ut fupra vidimus ;

ZteTslft qUOC* n°n °"e omniDUS e;ms *&&*** vel naturalibus, vel civilibus, vel qua-
"LJmi hbufcunque moraliter bonis, quomodo etiam Ethnicorum virtutes ad-
ad aSus niirari folemus; fed de a&ibus fpiritualiter & vere bonis intelligendum eft,
veri bo- ad quos nulla ipfi potentia vel libertasultrafupereft; adeout, ,k»vna>s H-
nt*> cet & libere , nihilominus neccflario inmalum tantum feratur, nec quic-

quam boni praftare poffit. Vtdit Jehova, c/uodmagna ejfet malitia ho-
minis in terra, & omnisformatio cogitationum cordis ejus tantum mala ef-
fct omni die. Gen. 6: 5. Figmentum cordis homtnts malum efl a puerttia
tpjius. Gen. 8:21. Nunquid mutabit Cufchita pellemfuam, drpardtts
maculas fuas ? etiam vos pojfetis benefacerc, edottimalefacere, Jer.ijnj.
Arbor mala non potefi fruclus bonos ferre. Matth. 7:18. Senfus camis
inimtcitia in Deum eft. ]Legi enim Dei non fubjicitur. Namnecpoteft»

R.om0.

11 111

De Servo A r b i t r i o. 467

Rom.8:7. Sine me non poteftisfacere quicquam. Joh. 15: 5. Anima-
lis bomo ea qu<t funt SpiritusDei nonpoteft cognofcere; quiafpiritualiter
examinantur. i.Cor. 2:14. Non idonei fumus pernostpfosadcogitan-
dum quicquam, velut exnobisipfis. 2.Cor. 3: 5. Quae impotentia non
moralis tantum , qua voce adverfirii nonnunquam diminutam ac laefam
potentiam intelligunt,fed refpe&u naturae corrupt£,cui adcft, naturalis 8c
inhasrcns eft.

XVII. Atque hoc refpectu liberum arbitrium nuncfervum eft . Quod fr SeripM-
vocabulum immerito in nobis culpatur. cum ex Scripturisdefumtumr*f *"'*/'>
fit. Omnis qui facit peccatum, Jervns eft peccati. Joh. 8 : 34. Verttas libe->trv!im'
ros vosficiet. v. 32. Sifilins vos liberos fecerit,vere liberi erttis. v. 36. Li-
bertatem ipfis pollicendo , quum fervijint ipfi corrnptionis : Jiquidem a quo

qtiis vitlns efi, huic etiam infervttu tem eft addittus. 2 . Pet. 2:19.

XVIII. Quin Scriptura homincm non folum fervum,fed & mortttum vnde &
in peccatis e~xh\bet, Eph.2:i. Etvos, quum eJfctismortHilapftbus&pec-homoin
catis&c. Ettam, quum ejfemus mortui lapftbus, nosunavivtficavit cum?'0™115
Chrifto. v. 5. Lafciviens autem vidua viva mortua eft. i.Tim. 5: 6.
Afortui audient vocem filii Dei, & qui audiverint vivent. Joh. 5: 25.

Quas tam fbrtia funt , ut corruptiflimum hominis ftatum, nullaque am-
plius parte integrum & illaefum teftentur ; nifi Deum inanes logos, & ul-
tra modum fonantia verba fundere velimus , quae hominum ingenio de-
mum debeant, quod in redum ac tolerabilem fenfum exeant.

XIX. Ita enim, poft Pelagium, adverfarii, ac praefertim Remonftran- Q&* eff*tsl
tes, in colloquio Hagienfi, minute haec omnia, interpretantur ', atqueitas ScTtPtl*'

1 1 r • • i- • n r*,enervet'

mortuos peccatores volunt, ut tamen ipintualis vitas veitigia m ns rcma- f^y^.
neant, qui veluti fbpiti ignis cineres levi flatu animari pofTunt : fofyerefle verfariis,
enim in hominibus aliquam Dei notitiam & fenfum ; ipfumque peccato- imprimis
rem ad fui vivificationem aliquid conferre pofle : unde Scripturam pec- R*»»o»-
catores non fblum mortuos, fed & dormientes, aegros, & faucios ap- ^rmt *
pellare ; mortuos autem dici,non o'mnes,fed gravioribus folum peccatis ac
fceleribus obnoxios, omnique Dei cognitione vacuos.

XX. Contra autem, omnes irregenitos , omnefque qui per Chriftum abeorum
vivificari & regenerari opus habent , quales etiam funt multiquiexterna*,tww'^".
virtute pollent , nec Dei fenfu ac metu plane vacui funt, ifto nomine Scri- "! vtn'
ptura appellat. Eph.2: 1, 5. Etvosimavmh'ca.vit,quHmejfetismortHiin
lapfibus ^rpeccatis : A tque etiam nos, quHV^n offenfis mortui ejfemus, «-

na vivrficavit cnm Chrifto , cujttsgratia eftis ferv-ati, Nec obftat, quod

N n n z iidem

468 Lib. II. Caput XI.

iidem dormientes ac faucii appellentur , cum ifta Scripturae phrafis fit,

quod mortui dicantur dormire ; & in ipfa fpirituali morte hae voces con-

jungantur & alternentur , & qui dormire dicebantur, mox ex mortuis ex-

furgere jubeantur. Eph. 5: 14. Excitare , qui dormis , & exurge ex

mortuis : & illucebit tibi Chrijius : (imilique ratione ipfa mors Chrifti

plaga, vibex, & vulnus appelletur, idqueeodem loco, quem adverfarii, ut

hominem vulneratum ac finatione tantum opus habentem, oftendant,

adducunt. i.Pet. 2:24. Peccata nofira ipfemet furfum ttilit in corpore

fiiOy ut peccatis mortui juflitU viveremus : cujus vtbicibus fanati eflis,

Efai. 53:5. VtbtceipfiusfanationobisfaUaefl. Quodque dotesquafdam

& Dei notitiam in homine corrupto remanfiffe ajunt ; verum hoc eft, fed

ad vitam fpiritualem ac fupernaturalem illa nihil faciunt, necejuspars

funt; cum eadem in Satana reperiantur, & quidem illuftriora. Nectan-

dem ad vivificationem & regenerationem iftis fuis dotibus homo plus

confert,quam cadaver ac membra filii Sunamitidis,aut Zareptana?, 1 Reg.

17:21. & 2. Reg.4^4. recens extincli , unde vitalis calor nondum

omnis difcefferat , per fuperftites qualitates & operationes ad fui excita-

tionem conferre poterat. Quicquid enim pollet atque agit peccator, ad

vitam fpiritualem ac fupernaturalem nullum ordinem habet.

Hmc mw' XXI. In eundem modum Sociniani fpiritualem hanc mortem negant ;

temjpin- nam etu* numanae naturae fragilitatem & ad peccandum proclivitatem

wf em ' concedant, eo quod homines paulatim magis ac maeis fe corrumpanr,

' gmntetixm virefque eorumexiguasvaldefateantur; aliquasninilominusviresinipfo-

~ cum Soci- fupercffe docent , quas Dei ope, h. e. externo verbo & vitae aeterna? pro-

nii miffione, excitari ac roborari pofifmt.

Annbapti- XXII. Similiter Anabaptifix, Socinianisinmultisplusjuftoacceden-
ftt, tes, Adamum poft lapfum Deo, per ufum rationis,aufcultare, & vitam in

Chrifto promiffam accipere potuifTe,hominemque fefe convertere, & fa-
mem faltem ac fitim fentire , & ad gratiam Dei anhelare poffe affirmant :
nullos autem pro mortuis habent,nifi peccatis aclualibus immerfos, & in-
fignes quofque peccatores, probris omnibus ac fceleribus incodos ; quos,
altero commento>mortuos, h.e. propter peccata mortuos, & morti ac poe-
nis aeternis obnoxios dicunt. Plane contra Apoftoli fenfum, qui illos na-
tura tales afHrmat, Eph.2:3,5. & non fblum de seternag mortis reatu , fed
& perpetua peccatorum fervitute agit, v. 2 : 3. In quibus peccatis aliquando
ambulafiis.fecundum ftculumhujus mundifecundum principempoteflatis
aeris, qui nunc operatur infilns obedientia ; m quibus & nos omnes conver-

fati

De Servo Arbitrio. 469

fati fumus qttandoque w concupifcentiis carnts noftra, facientes voluntates
carnis cr concuptfccntiarum.

XXIII. Pontificii etiam hic paria habcnt, & poft lapfum fupernatura- & Porttifi-
libus quidcm dotibus hominem excidifle, csetera verovireshominisl?e-c"*

fas, non autem prorfus extinctas doccnt. Quas tum pro arbitrio adau-
gent, &r homincm utcunque fractum ad amorem Dei pofle contendere,
multa adhuc bona&Deo placentiaperagcre, modo graviori tentatione
non urgcatur, quin dum irrcgenitus eft opus aliquod omnibus circum-
ftantiis bonum praeftare poffe, quod Jefuitae tamen ifto in ftatu infru-
ctuofum vocant , affirmare non verentur. Quae multiplex venenum ha-
bent, 8c cum Scripturis ac fecum ipfis pugnant.

XXIV. Atque ex hac liberi arbitrii fervitute & fpirituali animae mor- E* hnc U-
te, confequitur 1 . Hominem nihil ex fefe quod vere bonum fit , praeftare ^ert ar*"~
pofle. Stne me non potefts quicquamfacere. Joh. 15:5. Stne fide impof- l " 'erfvl~
Jibile eft Deo avxfirHtmt grata facere. Hcbr. 11:6. Utcunqueenim bo- ,ttr u
m quaedam ac virtutesedat , quas in gentilibus quoque videmus, illa ta- Hminem
mcn circumftantiis peccant , & praefertim principio unde oriuntur ( non ex fe nibil
enim funt amor ex puro corde, & confcientia bona^ & fide nonfucata,'">mt'r*~
i.Tim. 1:5.,) &fine, qui foia Dei gloria effe debet , qudoculofinceroV*'^'"'
acirretortofpe&areoportet. Cum autem defe&us ille in accidentibus fo-
lummodo fit, opus autem ipfum natura bonum ac rectum fit,propter ad-
hcerens illud vitium iftud non omittendum,fed corrigendum efle patet.

XXV. Ad dubium, cur Deus homini, ad bonum quodvis inutili,offi- Cui Deus j f )f*> -h >/'/
cium nihilominus imperetf & an non fruftra hoc faciat, imoinjufte,fr^'f^! ~^ "&-{''}&''''&
cum ad impoffibile ipfum obftringere videatur ? Refp. Nullo modo **J^ r* ^ t

inania effe Dei praecepta adjunctafque minas & promiffiones;cumhocfW,^r^-
pacto Deus convenienter humanae naturae agat, quae rationali modo duci nec eum
ac regi amat : & reprobis faltem externae difciplinae fraenum imponat, hu- injujle ad
manumque genus aliquoincrdineachoneftateconfervet, ne ruptis vin- trTjj>°(Fl™e
culis ac legibus omnibus ferociat & diflblvatur : ele&os denique fuos per *
externa haec media convertere, converfbfque in officio retinere foleat.
Neque ideo culpandus eft , quod impoffibilia videatur praefcribere ; cum
eadem fit ratio illius fervi , Matth. 18. qui ad rationes a domino fuo voca-
batur , cum folvendo non eflet : non enim aptitudo hominis ex ftatu
ejus prsefenti aeftimari debet , kd ex eo tempore quo fcedus Dei primum
inftitutum eft, cumhomovires idoneas habebat. Etdiftinguendatan-
dem eft ipfa impoffibilitas , cum alia abfoluta fit ac involuntaria , quse

Nnn 3 fub

47° Lib. II. Caput XI.

fub praceptum non cadit, ut fi Deuscoelum digitocontingerejubeat:
alia fecundum quid, quaequenonlblumpropriaculpacontrada, &vo-
luntaria eft , fed adhuc ipfa in voluntate haeret , ut homo ifto in ftatu fibi
placeat, & fumma cum voluptate ac lubidine peccet, nec aliter rem fefe ha-
bere velit ; qualis hominis corrupti ratio eft : quae maxime fub pracep-

tum cadit.

n.Ethxi- XXVI. 2. Hinc videmus quid de late fplendentibus Ethnicorum vir-
commvir- tutibus judicandum fit.Quod nimirum fuerint fplendida peccata,quae vix
*ill * J/l ^11^113111 praeter externum fucum habuerunt ; cum recto principio, cor-
peccata. ^e videl. integro & Deum amante , ac fine, Dei gloria, nulla alia re libata,
caruerint. Praeterquam quod non pauci ex illis virtutem fblum oftentui
in. Non habuerint, & fancliflimamejusimagineminftarmeretricisadquasftum
dctriirre- federe j ufferint , ipfi fcedi ac maculofi, ac introrfum turpes, fpeciofi pelle
genitorum decora.

' P o/^C^ikifT''*/* XXVII. 3. Cadunt errores, de irregenitorum mcritis excongruo;

$X ,'iv '' atttdijh- e°rumque praeparationibus & difpofitionibus praeviis; & liberi arbitrii

fitiones in ipfb converfionis momento ad gratiam divinam cooperatione &c. qux
pr&viasy faltem ab homine irregenito non magis quamamortuo expectari non
&Ct debent.

c. GratUy XXVIII. Atque hic eft ftatus liberi arbitrii fervi. In regeneratione
m auo cum autem cum nova vita novas vires accipit ; ut cum antea nihil velle potue-
lutla bo~ rjt n[Ci malum,jam etiam per Sp. S. gratiam incipiat velle bonum,etfi cum
numvut iUtc^ g^ difHcultate. Trahe me* poft te curremm. Cant. 1:4. Omnis,qui
An rezeni- ex ^e0 natHS eft> peccatum nonfacit,quiafemen ejus in tpfo manet : q? non

% tiplusboni poteftpeccare,quiaejc Deonatuseft. i.Joh.$:9.

pr&slare XXIX. Ad quaeftionem, an regeniti plus boni praeftare poffint,quam

pojfmt reverapraeftantf Refp. Affirm. fi actum primum, feuhabitum &vires

quamactu ^m$ £n Chrifto acceperuut , refpicias: in a&u autem fecundo nihilagere

poffunt, nifiaSp. S. excitentur & moveantur ; cujus gratiam quiafsepe

negligunt , motufque ej us furda aure prsetervehuntur , fua culpa peccant,

d. GlottA, minufque boni faciunt quam facere revera poflent.

tn auo h- XXX. Atque hifce modis fefe habet liberum arbitrium. In ftatu inte-
berrtmum . . « . *. , , , ... . n

erit&im- grltat,s determinatum erat ad bonum; quanquam mutabihter : m itatu

mutabili- peccati fblummodo ad malum fertur: in ftatugratiaerurfusadbonum

ter confir- mutatur ; & quanquam in particulari a&u aberrare poffit,in genere tamen

matum in & qUOad univerfiim ftatum in bono confirmatum eft : donec tandem in

frutnone ^at „\orix indedinabili diledionefummofuobonoaeternumadhaefu-
fummt q

hpi rument. C A-

De Foederis operum Antiquatione. 4yr

C A P U T XI I,

De Fcederis opemm Antiquatione.

Onfiderato hominis lapfu , quo fcedus Dei tranfgreffus eff, Fcederh
ut per illud amicitiam ejus fperare amplius non poflit,trifti- operum
bufque efrecTtibus eius; fequitur nunc confideranda fcede- ABRO"
ris iftius evacuatio, ac tandem antiquatio. Et tlli, ut A-

dam, tranjgrejfi funtfoedus : ibiperfide egerunt mecum* Hof. <5: 7. Non

eflisfub lege,fedfub gratia. Rom. 6: 14.

II. Variis autem gradibus abolitio feu abrogatio iftius foederis procef- VMttl- lrii-
fit. Nam i.quoadpoftbilitatemjuflificandi,cvacuatumacmutikfa&:um d'ysPr0'
eftperpeccatum. 2. quoad djimnationem, a<fhi abrogatum eft per Chri- qUOrum
ftum, altero fcedere promiflo , & fide accepto. 3. effedus ejus quod primus hic
attinet ; quoad terrorem, 8ciram,zcjervitutem, cujusmultiplexfaciesin conftdera-
Vet. T. extabat , ablata illa in Nov. T. fa&a per Chriftum peccati expia- tur> "^oli •
tione. 4. ejuoad luBam cum peccato, ab ea liberamur per mortem corpo- iU)'c

ris. 5. reliqua denique omnia, per peccatum introdu&a, tandem plc- ££'"*'
nifTime auferentur per refurrectionem corporis , omniaque Novi Fcede-
ris bona fidelibus donabuntur. Nos primum nuncabolitioniscjusgra-
dum fpeclabimus , cum reliqua ad fcederis gratias trac~tationcm per-
tineant. ob*>t£*}

III. Atque hacc inutilitas feu evacuatio fcederi$££atke-per peccatum qu*. dupli-
dupliciter fpectari poteft, quoadduplicemejuspartem; feuquoadpa- citerfPe-
ctum de ojficio, five precepta fcederis, feu quoad pa&um de benejlcio , five 8artPeieft:
promifTaillius.

IV. Ac priori quidem refpe&u, quod officium hominis fpectat, nul- ve^ V40**
lo modo abrogatum eft poftulatum iftius fcederis : non enim jus Dei pcr ^riCeP1^
inobedicntiam hominis mutatum eft , quod non temporarium , fed x~ fa^ lu*
ternum ac immutabile eft ; ficutaeterna quoquehominis fub Deo obliga- mment •
tio eft. Quin ex adverfoaufhlegisviseft, &principalihominisobliga-

tioni ad oflicium acceffit infuper fecunda & gravior,qua etiam ad pccnam
tenetur: aqualicet fponfbr nofter poftca nos abfblvat , non tamen legis
obedientiam nobis remittit ac condonat,illa enim perpetua eft.

V.. Alteram fcedcris partem quod attinet, nimirum promiffionem velquo,id

mcr-

ifil L I B. I I. C A P U T X ! I.

prwijj* mercedis, five vitae aeternae, fi homo obediiflfet; illa cum hypothetica

dlius, Q. temporai-ia fuerit , nec homo conditionem impleverit, non folum mu-

tata, fed in contrariam maledictionem converfa eft. Atque eatenus fce-

dus hoc evacuatum eft. NonfolumenimDeushomininonarnpliuseft

debitor vltx seternae ; fed e contrario homo mortis & maledi&ionis reus

# hctus eft. Quod diftin&ius videri poteft in triplici illo beneficio, quod

2??,« ;* ^omo' fi °fticii legem impleviflfet,adepturus fuiffet , nimirum i. injuflifi~

mm, catione,z. fantlificatione , ^.glorificatione.

VI. Quantum ad juftificationem , cum Scriptura teftetur vi&ttrttm
ejfe hominem,qui legis mandata/km/1, Lev. 18:5. Ezech. 20: 1 1. ita ut
talis, inftar fidelis fervi , de preftita obedientia laetari, gtoriari, ac mer-
cedem petere potuerit : nunc, violato fcedere, ifte Iegis ufis in contrarium
vertit ; & quod homini amicitiam Dei vitamque parere debebat , factum
eft mortis ac damnationis fententia. Inventum eft pr<tceptum quoderat ad
vitam,idip/ummihiadmortem. R 0111.7:10. Undelexnuncfacta a^-
kov/« %tvdns minifterittm mortis , 2.Cor. 3: 7. atque potentia peccati ad
condemnationem , 1 . Cor. 1 5 ; 5 6. Ouotquot enim ex operibus legisfunt,
fub maledi&ione funt. Gal. 3: 10.

[xnftifictt- yjj# Ad fanhificationem pariter inutiliseft. Cum enim Iex Dei fan-

ttonem, £Hffim2L fltj omnifque fanditatis typus ac deformatio in ea reperiatur,
ejus quoqueimaginemhomo, fi integer permanfilTet , in fefe expreftif-
fet. Nunc vero contra anima? fordes ac impuritatem non fblum ifta fua
luce dGtegit ac exprobrat; fed &frjeno veluti injecto concupifcentiam no-
ftram magis proritat & commovet. Unde lexpeccati,cu)us accufationem
depellere non poteft , fedpotiusjuvat,illudquecontrahominem, quem
mancipii nexu fibi dedi poftulat, armat ; r> mortis , cui tanquam miniftra
famulatur, Rom.8:2. & lethalis ac occidens littera, i.Cor.i:6. appellatur.
VIII. Unde nec poteftatem glorificandi hominem , mercedemque
tanquam bene merito adjudicandi habet; fedcontramortisfentcntiam
in eum pronunciat. Afaleditlus omnis,qui non permanet in omnibus, ut ea
faciat. Gal. 3: 10. Unde facta eft ^««««^«t», minifterium mortis,
z. Cor.y.y. dcpraceptumadmortem. Rom. 7:10. Stimulus enim mor-
tis peccatum eft, & vis peccati lex. 1 Cor. 15:56.

&glorifi- jx. Atque ita patet, quo pacto fcedus hoc, etfi ufus aliquos adhuc
fervet, tamen praecipua fua ratione abrogatum fit. Cum per peccatum
exftinctus fitprimariusejus ufusad juftificandum ac vivificandum homi-
nem , in quo formalis ratio fcedcris fita erat. Unde homo, etfi mandata

Dci

De FoEbERis operum Antiquation-e. 475

T3ei adhuc praeftare tencatur, non tamen ideo foederatus Dei eft,aut illum
pariter fcederatum ac amicumhabet, velexfaftisfuisvitamiperarepo-
teft : cum ex jure ac dominio Dei fupremo ifta omnia jam debeat.

X. Caeteros autem cjus u/us quod fpe<5tat, illi pro diverfo hominis Tceiusbot,
ftatu varii funt. Ac in ftatupeccati, abrogatum quidem illud eft , quoad Ueet abro-
vim juftificandi , hoc eft primaria fua ratione, cum eo folum inftitutum g%t"m>
fuerit, ut rationem acmediumadamicitiamDeiperveniendimonftra- •,/' v
ret; manet autem , i. quatenus omcium hominis poituJare non deiinit. „UOi .
Non enim Deus per lapfum hominis jurefuoexcidit. 2. quatenusnon inflM*
miniftra, vel ancilla,& amicitiae Dei, ut antea, pararia, fed domina fac"h,in pfccm >
peccatorem rcgnum exercet ; eumque peccato, cui fuccubuit, veluti ier-

vum dedit, illudque contra hominem vi fua armat ac roborat : quod pec-
cati ac legis regnum in cupiditatum rabie potiflTimum conipicitur. 3. qua-
tenus denique vim damnandi habet.

XI. Sed illuftriores ufus habet in fcedere gratia» , icftatu regeneratio- & in fiatu
nis. Et quidem in Vet. Teftamento, dum Chrifto venturo aditum parat, reZener<*-
1. malediclionem intentabat omnibus, qui propriamjuftitiamquasre- t'°"tsac
bant; quae iblum in promiflfo femine oftendebatur,ac unice in eo quasren- .rMja ;
daerat. 2. interim peccatum , ut nondum deletum quotidie accufabat, cumfui
atque ifta feveritate , quae veteri jugo ac iervitute non parum augebatur, Vet. 2%
ad Chriftum fideles fufpkare faciebat. Erat enim Lex padagogus ad Cbri-

ftum. Gal. 3: 24. In Novo autem Teftamento^ antecedenter ad fidem, tttm fuh
1. ofHcium noftrum ac perie&amjuftitiamnosdocet. 2. illam exigit, Kov0 m'
five a nobis , five a Sponfore noftro. 3. ad defperationem peccatores adi- tecedenier>
git, atque extra iefe ad Chriftum ire cogit. 4. cujusjuftitiamacobe-
dientiam ut rite faftam approbat. Et confecjttenter adfidem^ i.obedientiae & confe-
ac gratitudinis formulam tradit. 2. fcederali omni refpectu expuncto, quenter
cum lex non domina ampJius , fed miniftra fidelium facta fit, eorum ope- adJl(iem'
ra cx vero Dei amore profccta, utcunque na?vis laborantia,probat & jufta
ac laude digna declarat, Cum alioquin ex vcteri rigore damnare ca de-
buiiTet.

XII. Quae omnia Apoftolus egregia fimilitudine explicat, Rom.
7:2,3,4. Mulier viro obnoxia efi, iw^ lege, cjuamdtu ipfe vivit :fi
autem moriatttr maritus, folvitur a m„i riti lege. Viro autem vivo adulte-
ra vocabttur, fialteri viro nubat. Si autem morutur vir , Itbera eft a lege.
Ita&vos,ftatres, mortuieftislegiper corpus Chrifit, utfiattsaltertus, qui
emortms cxcitatus eft. Ubi veluti matrimonium aliquod noftrum cum

O o o lege

474 L i b. II. C a p u t XII.

lege confiderat; quod triplicem hunc ftatum habtt : i.inprimafuiinfii-
tmione> dum integrum ac inviolatum eft. Qua; noftri in prima creatione
ratio erat ; cum lex nondum adulterii nos arguere poterat : quo in ftatu fi
perfeveraflemus, illa,inftar mariti caftam conjugem mutuo amantis,fidem
fibi integre fervatam, nulloque facinore libatam , pariter praedicare, nofl
que juftificare debuhTet. z. in ejus violatione, per quam mulier laefse
fidei conjugalis rea, marito non folum obligata & «tiwv^®- manet, fed
mortis metu in duriflimam fervitutem ac perpetuam formidinem reda-
&a, non amplius thori focia, fed velutiferva, immitia ejus imperia pati
debet,nec a maritali poteftate exire unquam poteft. Quae hominis pecca-
toris erga legem fervitus eft , cujus fan&itatem fcedis amoribus ac concu-
pifcentia fua polluit. Unde lege vinctus, ejufque fervus fa&us, neclegt
fatisfacere , nec a vinculis ej us kk expedire poteft : fed ej us iram ac terro-
res mortemque ipfam perpetuo expavefcens , interim fub legis , non am-
plius blande inftar mariti ducentis , fed inftar heri fevientis, quin concu-
pifcentiam ejus& fopitos ardores potius proritantis, jugo perpetuo gemit.
3. tandem in ejus dijfolutione. Sicut enim priori marito mortuo talis fbe-
mina maritali lege ac imperio exolvitur & ad nova fcedera tranfeundi po-
tcftatem habet ; ita nos in ftatu gratise legi mortui, & per Chriftum novo
veluti matrimonio traditi , legem non ut dominam & accufatricem, fed
ut miniftram faluti nOftrae famulantem habemus. Atque hoc refpectu
nonfumusfublege, Rom.6*:i4. eaquenobis mortuaefi. Rom.y:(5. cum
jufio lex nonfit pofita, 1. Tim. 1 :<?. nec ille ejus iram ac fuperba imperia pa-
ti amplius cogatur, ut ipfi tanquam magiftra imperitct, &tanquam
fervurn conftringat , ac juxta duo ifta, quibus armabatur, verba, vel
fontem damnet, vel obedientem abfolvat. Hocjus&dorriniiiminfb-
los impios & injuftos adhuc exercet, qui cum ad Chriftum dominum
nondum tranfierint, legem dominam ferre adhuc coguntur.
Contrab&c XIII. Contra quaedireclafrontepugnant Socinianorum pracipue er-
fugnmt rores,qui, ficut ex operibus adhuc juftitiam quaerunt , ita prifcum fcedus
futs enori- abrogatum e(fe,aut illi antiquato no vum gratiae fucceflifle, tueri non pof.
xuni ^unt' Cum loco fcederis gratiae inducant fcedus legale alterum, quod
priori fuperinducunt , ut eo perfe&ius , a Chrifto videlicet legiflatore in-
ftitutum. Quin Veteris Fcederis, quod abolitum eft , nomine non aliud
quam Mofaicum intelligunt , iftofque ritus, & nafcentis Ecclefiae cre-
pundia ac rudimenta , quibus robuftior ac perfe&ior tandem aetas fuc-
eeflerit : qu« ludicris iftis non amplius indiguerit ; fed Chrifto duce cce-

lum

De FoEDERE AC TeSTAMENTO GRATliE. a-c

lum & fpiritualia bona fperarejufla, fub perfeclioris obedientix lcgc ea
tandem cxpectaverit. Quod iftius Theologiae arcanum & apex eft ; quo
uti pleraque religionis capita deftruunt , ita fcederum d vinorum Oeco-
nomiam & ordinem, omnemque falutis adipifcendae rationem, tumin
Patribus, turnin nobis, omnemque adeo religionem , quae in iftis ex-
plicandis unice verfatur , prorfus conturbant & uno ictu evertunt.

XIV. Peccant etiam, qui, ex naturalis cognitionis feminibus homini llliquoque,
relictis, fcedus legale aeternum , quod titulo fcederis naturae venditant, 1m fed"'
introducunt ; fub quo homines omnes, qui Euangelii praeconio carent, & alt1t4od le~
juxta naturam vivunt, ponunt; quibus & vitae aeternae ex foedere ifto j** e *'er~0li
ipem faciunt. Quae mali commatis funt. Cum iftaenaturalislucisreli- naturdap-
quiae, quas Deus ad decus ac honeftatem aliquam fervandam , inftar peUmtjn*
fraeni, m humanogenere fuperefle fecit, nihil pmerea per fefe excelfi in troducunt.
homine operari, nec ipfi falutares efle, nec deniquejuftitiamacvitam
ipfi conferre poflint. In quo omnis ratio fcederis folum fita eft.

LOCUS UNDECIMUS

De Foederis gratix conftitutionc.?.

C A P U T XIII.

De Fcedere ac Teftarnento gratU.

terum a-

Bolito ergo fcedere primo, & per peccatum inutili Toederi

reddito, fecutum eft alterum, quod gratia? appella- °Pert*m

tur, in quo fblo homo falutem fperare poteft. At- /°satJ
i- • •• rr' i • n n fttcceljtt

Z, que hic jam ahusleie rerum ordo apent ; &illu- Foedus

ftria illa Dei, circa falutem hominis laborantis, o- gratia-:

pera,.ac confilia fefe explicareincipiunt; &Me-

diator Chriftus, ignotum primo fcederi nomen

omniaque ipfius decora , ac in genus humanum merita; univerf.que

tandem Ecelefiae ejus inhisterrisceconomia&gubernatio; diverfaequc

illius aetates, & pro temporum ordine diverfa quoque facies , ac veritutis

falutans adminiftratio , pukherrimo ordine videnda ac fidci noftrae con-

Ooo z fideran-

47<* Eib. II. Caput XII t

ccxfiJe- fideranda fefc exhibent. QuEomnianunc propius pcrluftraturi , fcedus
ra»d«m w ^q^ prjmo m generali fua natura , tum mjpeciali fua ratione, ac diverfa*
gmer t variamundiaetate , ceconomia , confiderabimus.

junnattt- *■ _ '. , . . . .... .

ra,vtlf*e- ^- Injwwfconfideranda veniunt , i. FcedensiI]ius#^/*n«&deno---
ciaUejtn minatio. 2. illiusTeftamentum, cujus haeredes fumus. 3. Teftamentiil-
mconomix. lius difpofitio , quoad A/ediatore m. 4. qufque Jponfio. ' 5. inde Tefta-
^* etrca mcnti promuUatio, & applicatio. 6. denique illius fub)eH:um , cui ap-
^^ J phcatur, ac latttudo ejus. Speciahs autem ejus ceconomia tnplex elt,
tmd.t * m^ Promijfione, fub />££>, fub Euangelio.

III. Nempe fcedusgratU eft gratuita conventio inter Deum & pecca-
E/«x </<?/?- torem, in qua Deus ex libero fuo beneplacito , per mandatum fidei ac
nirfo, refipifcentice, certo femini addicit juftitiam & haereditatem in mediatore ;
. homo autem promiffioni illi & mandato adftipulatur per fidem, atque in-

&p*»es de jushabetadpetendamhasreditatem cceleftem. Utfcederishujuspar-
tes fint quatupr : 1. aparte Dei, ftipulatio (eu legiftatio ejus , per manda-
tum fidei & refipifcentias : quodTettamemumJuperpotioribuspromiJfio-
ritbus vtvaftsSi-mTUj in legts- formulam redallumeft , Hebr. 8:6. 2. pra?-.
mii,fivehaereditatiscceleftis/)ro»?//^o: 3. a partepeccatoris, adfttpulatia, .
epoXoylxy in Chrifto. Confiderate Apoftolum & Pontificem 4 ipoUyUs
«^Jv adftipulationts noftr&Jefum Chrtftum. Hebr. 3: 1. Habentes ergo
Pontificem magnum , quipertranfitt ccelos, Jefum^filium illum Det, tenea-
mus adfttpulattoncm ,04:14. Teneamus adfttpulationem (pei indeclinabi- ■
lem. c.io: 23. Unde & in Chrifto omnes promiffiones Deifunt »«) ^uukv,.
2. Cor. 1 : 20. 4.A' mutua refttpulatia , five prasmii poftulatio, ejufque
fpes & expecftatio certiffima.
Ejl bic f<x- 1 y. Quam vis enim faspius teftamentum appellatur , ut videbimus , ta-
*"** '' men & jWm/rationem habet, cum hic fit pa£t.um mutuum , de pace 3c

amicitia,ac ratronem & viam ad eam perveniendi doceat-v

quoJdi- V. Vocatur.autem fcedusnovum, {kufecundum, fkgratia, refpectu

eitur no- fcederis prifci, quod ante lapfum obtinuit : non enim appellatio ifta vete-

wmyfeu ri Xeflramcnto opponenda , nec novum fceduscum Novo Tcftamento,

' quod demum a morte Chrifti ccepit confundendum eft. Novum autem

hic eft fcedus, cum per illud fcedus primum p3rtim antiquatum fit, nimi-

rum refpectu noftri ; partim vero, nimirum refpedhi mediatoris, illud iti-

novatum , & novo modo inftauratum ac impletum eft. Cum enim pri-

mum fcedus immutabile Dei jus & fanctitatem teftaretur , eamque ami-

citioe, Dei legem ferret, quaefblaDeodignafbret, aboleri prorfus ae vi

DE FOEDERE A-C TESTAMENTO GRATIA. 477

fua & poteftate omni exui non poterat. Hoccnim cum juriDei,tum
ipfius fcederis jam lati ac confirmati , inque vim lcgis inviolabilis rcdacti,
rationi obftitifet. Mcdiator igitur m fecundo ac novo hoc fcedere prio-
ris pafticonditionesimplcvit; geminamqueobligationem, quapcccator
ex foedere tenebatur, tum ad obedientiam, tum ad pcenam , exfolvit ; ac
bona omnia primi fcederis nobis acquifivit , ut ea ilJaefb ifto focdere , imo
eo ipfo addicente , faJtemnon abnuente, nunc polTideamus. Atquerixc
principalis illa circumftantia eft , fponfbris fcil. fubftitutio , qux hoc fce-
dus a primoillo, cum homine intcgro faclo, difcernit. Unde meiito no-
vum appellatur.

VI. Fcedus autem gratU dicitur , quia ex mera Dci gratia fuit & gr*tm
profe&um ; qui & vires ad fcederisleges implendas gratiose fuppeditat ; &
gratix lfti manifeftandx & prxdicancWunice intentus eft. Ut omnimo-

do & undecunque hic gratia obtineat; & tuminitium, tum medium,
tum finis ejus mera fit gratia. Unde.Apoftolus, caufim hujusfcederis
memorans, Eph. 1: 5. \vh>Ktotv "5 ^w®" fyS beneplacitum voluntatis
Dei appcllat: omniaque pariter tendere in eundem finemaflirmat, ad
'tTmivcv 2o%*i<; t««- %cie*i<&' «W» , v. 6. ad laudem glcriofe ejus grattrf.

VII. Unde meritum omne, omniaque opera ab hoc fcedere exclu- omneme-
duntur , five ea ut falutis caufa , five ut conditio fine qua non , five alio ritum^m-
fchemate confidcrentur. Nam fcederi operum,in quo fblo illa locum ha- ni*¥lt0P£-
bebant , hoc fcedus ex diametro adverfatur ; adeoque omnia opera quo- ra re""* '
cunque colore introducta hoc fenfu refpuit : ncque uJlam gratix ac ope-

* rum mixturam facere hic licet. Nam vel per opera fola ad juftitiam & vi-
tam contendere dcbemus , quod ipfum fcedus opcrum eft , vcl pJane o-
peribus omnibus , tanquam conditioni juftitix, rcnunciandum eft. Nunc .
veroabfque lege juftitiaDcimamfeftataeft. Rom. 3:21. Si autem gra-
tia, jam non ex opertbus, . alioqut gratia non manet gratia. Si vero ex ope-
ribusy nonjam eftgratia ; alioqui opus nonjam eft opus. cap. 1 1 : 6. Qua- Q"* kuic
Theologix Soctnianorum^Anabaptiftarum, Remonftrantium^\.ox\xmo^\Q.fceAe*t *d'
extra Ecclefiam Jabes fuit ; qui dum opera huic foederi admifcere ftudue- j^T ■
runt , tandem illud in novum fcedus operum tranfmutarunt , inftitutum sollnianc
a novo legiflatoreChrifto : quod dum a primo fcederediftingucre voluc- rum An*-
runt in abfurdiflimas fententias inciderunt, & duplex fcedus operum fa- bxprfla-
bricarunt ; quafi duplcx Dei forct fanctitas, duplcxque ejus imago, atquc tHm Re'
alia opera cum ejus imagineconvenireacvitamconferrcpoffentfubno-^^ /T
vo , atque alia rurfus fub vcteri fccderc. Ita turpiter irn pcgerunt, cV non ,a

Ooo 3 Clirifti

478 L I B. II. C A P U T X I I L

Chrifti fblum gratiam, acmeritum, & Teftamentum abnegarunt , fed &

ipfam Dei fanctitatem & j uftitiam , cui hoc no vo operum fcedere fubfer-

vire volebant , violarunt : ut nec Chriftum, nec Deum, in Theologia fua,

atque hoc primario ejus capite, integrum reliquerint.

Tceiui hoc VIII. Cum vero Deusabaeternogratiamexerceredecreverit , & z-

mtttm tcrno confilio fuo & voluntate quafiultimafcedushocdehaereditateju-

mento ftit'^ & lalutis, omnemque ejus ordinemjamantedeformaverit&de-

grnti*. lineaverit, Scriptura id Teftamentttm gratti appellat;atque eo nomine non

minus utitur , quam nomine fcederis. Cum hoc Dei confilium non mi-

nus, imo potius, Teftamenti, quam foederis rationem habeat. Deus volens

abundantius dcmonftrare h&redibus promifftonis immutabditatem conjilii

fui , interceffu jurejurando. Hebr. 6:17. Nttnc autempmftantius for-

titus eft minifterium , quanto & potiorisTeftamenti eft mediator. c. 8: 6.

Propter hoc Tes~bamenti Novi eft mediator, ut, morteobita , adredemtio-

nem,cju<e fub priori Teftamento erant tran/grejfionum, promifftonem accipi-

ant vocati &tern<ch<ereditatis. ubi enimleftamentum , mortemneceffe eft

contingere teftatoris. c. 9: 1 5 . 16. Eft enim hic res ipfa teftamenti, propo-

fitum nimirum, five ultima voluntas Dei de ccelefti haereditate largien-

da, teftatoris finguine ac mortefirmata. Quo pado foedus hoc a priori

dirFert. Ulud enim fcedus tantum erat , non teftamentum ; cum fcedus

gratia? fimul & fcedus & teftamentum, imo magis proprie teftamen-

tum fit.

IX. Hujus autem teftamenti gratiae confideranda occurrunt, i.No-

men. 11. Definitio, five natura. 111. Teftator. 1 v. Hareditas, five bona.

v. Sanctio five confirmatio.

Cujuston- x. Teftamentum autemhoc, (quodhic fimpliciter & in univerfum

1 Nomen confideramus, Teftamentum videl. illud <etemum,Hebr. 13:20. quod

nna juxta varias executionis partes, vel primum,quod Ifraeli propofitum fuit,

aj#3*'xjj. velftcundum, quod a morte Chrifti incepit ; five Vetus & Novum appel-

latur, de quibus poftea ) Hebraeis JV)D dicitur : quae vox, etfi pro-

mifcue fcedus & teftamentum , ovvMxlw & 3>1$MkIw in facris fignificet ,

tamen proprie owBixvs patli feu foederis notione venit. Lxx ™ HH3

plerunque per vocem ^^kvh reddunt; quae licet etiam utrumque no-

tet, tamen potius pofterius , five Teftamentum, dicit. Unde ea no-

tione non fblum apud profanos , fed etiam apud facros Scriptores ufurpa-

tur. Vide Matth. z6: 2,8. Hic eft enimfanguis meus , $ x«nHs S^^nxns

Novi Teftamenti. Hoc poculum Novum Teftamentum, quod eft tnjan-

nuine

■

De Foedere ac Testamento gratijE. 479

gutne meo. Luc. 22: 20. Et ego ^.-ri%uxf teftamento vobis dtfpono re-
gnum , ficut JisSiTo teftamento mihi dedit Patcr mens regnum. v. 29.
Nam hoc n,*?9^ foedus } cjttod pangam cum domo Ifrael &c. Jer. 31:
3>, 54. coll. Hebr.8: 10,12. «Wa * zI&Mk» hoc eft teftamentum, quod
difponam domui Ifrael &c. praecipue autem Hebr.9: 15,16. ubi Apofto-
lus retinens vocem qua Lxxufierant, aenigmaidexpofuit&elucidavit,
voccm clariorem & inftitutioni in regno Chrifti convcnienteni , inde
eliciens.

XI. Eft autem illud Aternum Dei propofitum, tive immutabtlis volun- z. Dtfini-
tas de danda hareditatefua , vel de h&redibus bonorum fuorum inftituen- *'*•
dis, tum Chrifto, tumfemmi ipftdato. Adeo ut duplex quafi hic fit volun-
tas Dei, tum qua voluit ut filius fuus eflet haeres omnium, Hebr. 1: 2.
Ouem pofuit haredem omnium. Efai. 53: 10. Vbt pofuerit anima ejus
amor ipiius fitisfacHoftem, videbit femen. Zach. 6: 13. Et confilium pa-
cts ertt inter utrumque,T>ommum, & virum Tfemach, h. e. germen ; tum
qua voluit certos homines efle haeredes Chrifti , qui morte fua coeleftem
hanc haereditatem iislegavit. Utrumque complectiter Chriftus Luc. 22 :
29. Ego vero teftamentodovobts, proutteftamentodeditmihtPaterme- .
us, regnum.

XII. Teflator hic proprie eft filius Dci. Deo Patri enim in teftamen- 3 .Teftattr.
taria hac diipofitione tribuit Scriptura conftltum gratias , quo rem omnem
ab aeterno veluti praeformavit & decrevit , ™ upcn&ervv t?? /8ka»V volun-
tatem tmmutabtlem , Hebr. 6: 17. & pattum pacis cum filio initum,
quod teftamento huic firmitatem conciliavit. Filius vero, haTeditatis hu-
jus veluti arbiter , ita eam cum Patre decrevit , ut tamen fimul de fuo
eam promittat , Luc.22: 29. ipfeque hujus teftamenti & teftator, Hebr.
9:15, i<5. & mediator, & fponfor, ac tandem etiam executor fit. Tradi-
tus eft propter lapfus noftros, &fufcitatus eft propter jufitficationem nofirt.
R.om.4:2 5. Quod in nullum merum hominem cadit.

XIII. Bona hujus Teftam. Deo ac Chrifto teftatore dignafunt, &f&^-
duobus maxime beneficiis abfblvuntur, plenifTima cum Deo recondlia- **** fivi
tione in hac vita , & tandem vitae aeternae leg.itione & exfpectatione in '
futurum. Quorum hoc ttltimum, illud intermedium tcftamenti hujus *
bonum appellari poteft. Chriftus nobisfattus efi a Deojuflitta. i.Cor.

|: 30. Siafttem filii, &h<eredcsfumus: h&redes quidemDet, cohceredes
mtem Chrifti. Rom. 8: 17.

XIV. Cumque ilJa bona a Tcftamcnto gratiae imeparabilia fint, com-

muriia

4^o Iib. II. Caput XII I.

munia fuerunt omni ejus tempori ac ftatui, variaeque ejus ceconomue
tum fub Vet. tum fub N.Teft. Ita tamen, ut, pro varia Ecclef lae aetate,
in adminiftratione hujus gratiae non-nihil intercederet difcriminis , & fub
Vet.T. daretur quidem ingreflus in gloriam, poft vitaehujuslabores,
j^llliBSSifer- nam multisfiliis ingloriam introdutlis^ tmdemprincepsjalu-
tis ipforum per pajjlones conjummatus eft, Hebr.2:io. non tamen perfe&a
•rx««oi$ & confummatio in terra ; cum reatus per facrificium Mefliae
nondum extinctus eflTet, 8cexm-etadh\icpeccaticommemoratto, Hebr.
10: 3. fidelibus toto ifto feveritatistempore ferenda , cum metu mortis &
fervitute elementorum mundi, & altaris acfan&uariialicujusterreftris
cultu, in quo procul veluti adftantes nondum in interiorem thalamum ac
domumadmiflosfefefatebantur; quo & terrae Canaan haereditas, acpo-
tius fervitus, pertinebat. In Novo vero Teftam. exhibetur confumma-
tiointerris, &communioplenaejuftitiae&libertatis, una cum haeredi-
tate mundi, five gentium,& regno, five converfione earum , in perpetua
laetitia , fine ulla jugi ac irae fpecie. Non docebunt amplius quifque proxi-
mumfuum^ qutfquefratremfuum , dicendo,cognofcite Dommum. Nam
omnes cognofcent me , aparvo eorum ufque ad magnum eorum. Nampro-
pitius ero iniquitatibus tpforum , & peccatorum ipforum non recordabor
amplius. Jer. 31:34. coll.Hebr.8:i 1,12. Vbiautemremiffiohorum, non.
adhuc oblatio propeccato eft. Hebr. 10: 1 8. Unde & de bonis hujus Te-
ftam. gratiae, licetea ad generalem illius confiderationem proprie per-
tineant, cum tamen in Nov. Teft. magis eluceant,ad iftum locum diftin-
«5rius agemus.
Gju&Sotl- XV. Quae beneficia ficut Sociniani, infignes fcederis Dei corrupto-
niani ever- reSj profanis fuis erroribus evertunt; ita non parum Remonftrantes hypo-
tunt,R*- t]ief1DUS fu[s labefadant , dum Chrifti reconciliatlonem pro omnibus &
7e°skpo-' in commune peradam docent; five potius per eum viamfa&amajunt,
tLftbus qua ad amicitiam Dei kerum aditus detur, ac ruptis prioribus tabulis,
fuh Uht- unufquifque per novas veluti pactiones , novumque fcedus operum, eam
fattant. aCquirat. Quibus commentis nec certam haereditatem, nec certos haere-
des (hoc enim aperte negant ) nec omnino teftamentum ullum relin-
quunt. Quae errorum praecipitia funt, divinoque fcedere ac teftamento
fummopere indigna ; cum vel hominis teftamentum ac fuprema jufla
longe fan&ius ac reverentius haberi foleant , quam hi in asterno Dei te-
ftamento explicando agunt. Et propter hoc Teftamentt Novi medtatot
tft, ut, morte obita, ad redemtionem, qm fub priori Teftamento erant,

tranf

De Foedere ac Testamento crati^. 481

tranjgreffionum , promtjftonem accipiant vocati aterna hareditatis. Tefta-
mentum enim in mortuts firmnm eft. Hebr. 9:15,17.

XVI. Acceffit denique huic teftamentoy^/ztf/o five confirmatio ejus, ? . SanSfra,
fuo tempore morte teftatoris fa&a : Vbt enim teftamentum eftjnortem ne- foe con •
cejfe eft contmgere teftatoris. Teftamentum enim in mortuts firmum eft •frmM'9-
Jiqtiidem nunquam valet quando vivit teftator. Hebr. 9: 16, 17. Quo

fpec"hbat typica ejus confirmatio inV.T. per victimarum fanguinem,
quo teftam. illud typicum initiatum fuit : nam ne quidem primum tefta-
mentum Jine Janguine initiatum eft. Hebr. 9: 18. Unde Mofcs : Ecce
Janguis fcederis , quod fecavit Vominus vcbtjcum, Juper omnibus verbts
iftis. Exod.24:8. Qui typi cum mentiri non poffent , nec Deus exter-
na fcena populum in cultu fuo pafcere ac deludere vellet , ifto pecudum
cruore pretiolior fanguis , qui olim pro mundi falute libandus foret,
monftrabatur, fanguis videl. teftam.novi, quocceleftishaereditasnobis
obfignanda & tradenda erat. Hoc poculum Novum Teftamentum , quod
eft in fanguine meo. Luc. 22: 20. Non enim, ut in humanis, tefta-
tor moritur , ut vacuam relinquat haereditatem , fed ifto veluti libamine
fa&o teftamentum obfignat ; cunftaque in eo fcripta rata facit.

XVII. Suntitaquehicomnesteftamentipartes, 1. hareditas , gloria Quw in
xterna , non proprio aliquo merito , fedjure «»&&•&« ac harredum mo- hoc omne\
re adeunda ; 2. & haredes , ab aeterno in tabulis Dei fcripti ; 3. & liber- teft*menti
rima ac immutabilis voluntas ; 4. &»z<?r;deniqueipfateftatoris, volun-^,
tatis iftius teftis, bonorumque omnium ac cceleftis haereditatis pretium,

& obfes, & pignus.

C A P U T XIV.

JDe Mediatore Fcederis gratia.

Um autem fcedus gratiae peccatum &inimicitiaminterr^«;w-
Deum & homines praefupponat , teftamentum , quo hx- tumgra- ^
reditas & bona ejus dcftinantur clectis, fine mediatore con- tu c<"7f'/,«
Mjcipi non poteft, qui in federe hoc intervenit , eJu^ue 2»,|'
vinculum eft inter Deum & homines. Unde Scriptura cum teftamento M ED x A.
hoc mediatorem teftamenti conjungit. 2Vunc autem praftantius/brtitus to-re.
eft mmifterium , quanto grpotioris eft teftamenti medtator. Hebr. 8: 6.

Ppp II. Me-

482 L i b. I I. C a p u t X I V.

Mediator 1 1. Mediator , ftsoirns , "l-V^ dicitur , qui medius eft inter duas
ojiu fit ? partcs diffidentes , ad eas reconciliandas. Sive quiftat im er Deum & ho-
minesy ut de fe Mofes, Deut. 5: 5. Veteribus fe quefter, Jurifconfultis tn-
terventor, intercejfor^ internuncius, interpres, advocatus, Ulpiano inter-
reconciliator appellatur. ExufuScripturaey^^^rdicitur, cujusvidel,
officium eft inter partes utrimque intercedere. Hoc enim proprie eft

ftttriTSoeif.

€U4em So- III* Male ergo Socinus mediatorem hunc vult folum eife divinae vo-

cmus per- luntatis interprettm & internuncium ; quod exilc nimis eft. Quamvis

peram tm- enjm v0x mediatoris interdum ita fumatur , ut.de Mofe : Lex mjuntla

tum ivi- ea anaelos in manu mediatoris: mediator autem ille untus non eft,
n& volun- A \ *=> . r . o • • j- r

tatis tn- ^ai*5: I9> 2,0. qm tameniple, cum m typo & lmagine mediator foretr

terpretem non fae victimarum fanguine prius illud teftamentum dedicavit, quod

tf[e,ft.%- non meri interpretis eft: attamen in proprio fenfu fuo , cumquealicui

tmt. eminentiori modo tribuitur , quod hic fit, ubi exclufis reliquis omnibus

unus mediator dicitur,qui Deum inter & homines intercedere,fblufque ad

Dcum accedere poffit , t*fw«mw , reconciliatorem , & pacis arbitrum ac

auctorem fignificat. Unde cum Jibamine & fanguine ad Deum accedere

dicitur; femperque ipfi ifto in munere redemtionis prctium , fufusad

aram cruor, mors denique , cun&aque placando numini facientia adfcri-

buntur. IJnus Mediator Det & homtnum, homo, Jefus Chriftus,qui dedtt

fe ipfum redemtionis precium proomnibus. i.Tim. 2: 5, 6. Propter hoa

Novt. Teftamenti Mediator eft, ut, morte obita, ad redemtionem, qua

fubprioriteftamentotxmxtranfareffionum, promtffionem accipiant vocati

dterna haredttatis. Hebr. 9:15. Acceffiftts adTeftamenti Novi Media*.

torem Jefum , & fanguinem afperfionts meltora loquentem pra JLbeU

c. iz: 24. Per eum reconciltavtt fibi omnia, pacem faciens per fanguinem

cructs ejus. Col. 1: 20.

MedUto- IV. Neceffitas mediatoris a peccato eft , quod diffidium ac divorti-

rts rtcefft- um mter Deum & homines fecit. Pravitates veftrafecerunt divfionem

cato * cau- tnter vos & &eum veftrum , or peccata veftra fecerunt abfcondtfaciem k

fa diffidii vobis, ne audiat. Efai. 59:2, Cui tollendo juftitia divina pleniffimam obe-

mutuiin- dientiam ac mortem peccatoris expofcebat. Deus enim fanctificandus,

terDeum & tanquam purus ac fanctus manifeftandus erat. Qaod & per nebulam

&homi- gentiles viderunt, qui etiam facrificia fua, aliaque conciliando numini

piamenta habuerunt ; & ne intercefforibus carerent, magnam illam mino-

rum Deorum turbam in ccelum induxerunt , per quos tanquam cceleftis

auls

Dfi M&DIATORE FOEDIfclS GRATI^. 485

aula* apparitores & miniftros ipfi ad fupremum numen adduccrcntur. Ut £W Se~
non fatis integre Sociniani hic inimicitiam tantum a parte hominum fta- ttnt*ntne-
tuant, quam Chriftus, hominem convertendo & ad Deum reducen- ^'"^r,. um

dr> !•• • n ... . . tntmtatt»

o, per Euangem praEConium abitulent. Cum non apud homincs lo- aw £/c

lum, fed etiam apud Deum , qui offenfus erat, & peccatorem averfaba- tmtum i

tur, quasdam peragenda fuerint, ifque digno intervenicnte facrificio, p*rteho-

■quod fan&itatem acjuftitiamejusteftaripotefat , placandus hominiquc mmum

conciliandus fbret. Non (blum enim homines Dei inimici erant : V6$

yuum ejfetis quondam abalienati & hofies mente operibus malis intentay

nuncfane reconciliavit* Col. 1: 21. Sed & Dcus homincs peccatores odio

proiequebatur. Revelatur enim ira Det de coelo in omncm tmptetatem cj°

injufltttam eorum hominum, qut veritatem in injuflitia detinent. Rom. 1 :

18. habebatqueeosproinimicisfuis, quibusreconciliandusfuit. Ouum

inimici ejfemus, reconciliattfumus Deo per mortem filii ipfius. Rom . 5:10. %

V. Mediator autem , Deum hominefque reconciliaturus utriufque In ^1*-
naturae particeps, & non ofrtciofolum,fcd&naturamedius efledcbe- t"ereiu$m
bat, & juxta utramquenaturammunusilludexercere. Itatamenutu- '
traque natura diftin&a maneat quoad proprietates & opcrationes , quae

externo opere & ifar&famjm pariterfefeoftendunt. Quseopera favS&Ku t

&Deo-virili^appeUantur,adqua2Deusfimul&homoconcurrunt. • * „ *~

VI. De natura humana id in confcffo cft. 1. Cum cnimmediator tmmm Tj-/-»k*
hominis perfonam fuftinere deberet , & poftulatum priCcifaderis adim- humflna>

plere, omnino hominem eum oportebat eile. Alioquin fccdus illud,quod
fblum hominem fpectabat, nonimpletum, nccinftauratum, ildviola-
tum potius & abrogatum quantum ad Obligationem fuam fuilTet. 2.Ac-
cedit quod non aliter caput hominum falvandorum , eorumque tanquam
proprii corporis ac carnis fu<s, quam tenerrime adamare debebat, cuftos
& confervator ; nequectiam frater eorum, ac Geel, quiex communis fan-
guinis jureeostanquamafenonalienos alTerere & rcdimere, &tanquam
proprios fibi vcndicare ac poftulare poffet, efle potuerit. Unde Apofto-
lus egregie Chriftum , ex co quod caput Ecclefa eft, etiam corportsfui
confervatorem, Eph. 5: 23, 25, 26. & Hebr.2: 10, 11,14. eumqutfan-
ttificat, iUofque qui fanttificantur & redimuntur, ex uno fanguine effe
pronunciat, mutuoque fratres appellare non veretur, illudquc fummo-
pere decmffe innuit. 3. Quid quodmediator legi charitatis , deamando
proximo fuoadmortemufque, dcquequaercndaDeigloriaacfan&ita-
te , obnoxius effe ; & cum idem facerdos cffc debcret, j uftitiae Dei often-

Ppp 1 dendx

tmmftmt

ab omni
pecctto:

484 £ib. II. Caput XIV.

dendae & placandae* fanguinem quem libaret, & corpus quod offerretjha-
bcre debuerit : quae naturam humanam requirebant. Unde Apoftolus
connectit yivi^jot (m <yw*tK»\ , & ^tvofctv»» vzro ilf/sv, kxlL 4" 4* ^deo m-
carnatum innuens , ut in ifta natura, quae iW«fU©- erat, Jegis reatum
fuiciperet & extingueret : &peragendo facerdotio Chrifto corpus forma-
tum dicit : Hebr. 10: 5.

fmftn & VII. Debebat autem effe homo fanctus ac purus, atque ab omni labe
immunis. Alioquinenimmoxreus, non fcederis iftius capax , illudque
in primo ortu fuo diffolutum fuiifet. Talis enim nos decutt mediator, qui
/anttus,pius, tnnocens, impollutus, fcgregatus a peccatoribus, foret, Hebr.
7:26. quique fcederis legfs implere poffet, eafque cordi ihaberet infcri-
ptas. Facere voluntatem tuam volupe miht fuit, & lex tua erat in medio
vifcerum meorum. Plal . 40: 9.

trdivin*. VIII. Verum, praeterhumanamnaturam, etiam divina rn mediatore
requirebatur. Non alius enim nos decebat Pontifex , nec fine alio media-
tore ad Deum accedere hominibus fas erat , quam qui non folum fan&us
&c. ied & fublimtor coelis, ipfeque dominus de coelo, & fummus ac al-
timmusforet. Hebr. 7:26. Nec in alio gloriari par erat, quam in Jeho-
va redemtore noftro : Et hoc nomen ejus quo appellabunt ipfum : Jehova
jufiitia nofira. Jer. zy.6. Quod tum ex ipfa muneris mediatorti dignita-
te , quod divina omnia decora complectitur; cum qui mediator eft,idem
fcederatorum caput ac princeps , falutis arbiter ac dominus, & fidei ac
fpei omnifque religionis unicum objectum fit : tum ex fingulis mediatoris
operibus apparet, quae divinam vimac virtutemrequirebant; utexin-
carnatione: (Sermo caro fallus efi, (iveejfeincepit,& habitavit innobis.
Joh. 1: 14.) Euangelii ac falutis praconio : (Venite adme omnes, qui
fatigatt ejiis cr onerati, & egofaciam ut requtefcatis. Matth. 11:28. qii33
verba merus homo fari non poterat ; cum non nifi Dei fit dicere , Refpi-
cite ad me, & fervamini omnesfines terra : nam egofum Deusfortis , &
nulluspraterea, Efai.45:22.) morte, ac corporis fui voluntaria oblatione :
(Nemo tollit animam meam a me : fed ego pono eam a me ipfo. Potefiatem
habco ponendi eam.& potefiatem habeo rectpiendi eam.hoc mandatum acce-
ptkPatremeo. Joh. 10:18.) ejufquedignitate; (Pafcite Ecclejiam Det,
quamfibi lucratus efi proprio fanguine. Act.20: 28. Dominum glorU cru-
ctfixerunt. i.Cor. 2:8.) refurre&ione, (Solvite templum hoc,& in tri-
bus diebusexcitabo illud) Joh.2:ip. afcenfione,intercemone,Sp.S. milTio-
ne, ac univerfae porro falutis applicatione,qua2 ab homine faltem proficifci
non poteft, liquidimme conftat. IX. Ubi

DE MeDIATORE FoEDERIS GRATlyE. 48)

IX. Ubi ab una parte vitandus crror Qfiandri, qui efficaciam a merito Ah cfficio
diftinguere nefcius , ab officio mediatorio humanam ChrilH naturam ex- mtimorh
clufit; & juftitiam Chriftidivinamaceu^ehtialemnoftramjuftitiamefTc °^.,"?e''
afferuit : & ab altera parte Stancari opinio, qui dum fcrvidius fefc collegae faJL.
fuoobjicit, inalterumextremumdeflexit, & Chriftum fccundum hu- nitrni
minam naturam tantum mediatorem efle pronunciavit. Qua?&Magi-

ftri fententiarum opinio fuerat ; quam Pontificii ferc fequuntur,ut eo co- ^- ;
lore fidem Ecclefiae fuae de fan&orum hominum & angclorum mcdia- chndi
tione facilius tueantur. Nec fatis fententiae iftius probrum ac invidiam de- nxmrtm.
clinat Bellarminus,diftincl:ione^n«f/^#/ quod> & quo ; ut illud fit tota me-
diatoris perfona , hoc vero fola ejus natura humana : cum nec aliud Stan- Cum 1U*
carus voluerit, qui nec Deitatem Chrifti, nec perfbnarum unioncm^""^ ..
negavit. Principium autem quo hic non folum cft humana, fed & divina
Chrifti natura,ut in operibus mediatoriis jam vidimus.

X. Apoftolus quidem, i.Tim. 2:5. medtatorem appellat hominem
Jefum Chrifium. Verum fermo ibi tantumeft deperfbnainconcreto;
quam Apoftolus cum Deum antea appellaflet , nunc peculiari de caufa ab
humana natura denominat ; tumquiamox *</??* acmortisilliusmentio-
nem faclurus erat, v. 6. tum quia fideles in precibus fuisdenullohomi-
num genere defperare jubebat, quia mediator , cum homo exifteret,
communem omnium hominum perfonam fuftinuerat.

XI. Quod porro objicit Bellarminus , mediatorcm differre debcre a Objefiionet
Deo , cum mediator omnis fit ad alterum ; adeoque Chriftum fecun- %eU*rmint
dum divinam naturam id munus gercre non poflfe , nifi apud femet-ipfunr v'mlHr'
mediator ftatuatur , mera argutia eft. Cum enim apud Patrem, cx pe-

culiari hujus operis ceconomia , juxtaScriptura ufum mediatio pcracta
fucrit ; atque ille j udicis ac legiflatoris , Chriftus autem fponforis ac me-
diatoris pcrfbnam fuftinuerit, fatis patct quam inanis haec fit ratiuncula.
DifFert enim filius a Patrc, tum perfbnae divinae refpe&u , tumpotiffi-
mum qua $s«'»3g«w©- , &.' ratione incarnationis fuae, fivcceconomia?,
ut Graeci Patres loqui amant , de qua Phil. 2: 7, 8. Se tpfum extrunivit,
dum formam fervi affumfit , quando tn ftmtlitudine hommts effe wccpit,
Csr, cjuumhabttutnvemretur uthomo, humiltavit fetpfe, dumje prafrittt
obedtentem ufque ad mortem, mortem vero crucis. Et quanquam ncmo
fuiipfiusmediator efle poflit officii ratione , fructus tamen mcdiationis
ad ipfum quoque pcrtingere poteft. Adeoque cum Filius juxta cum Pa-
tre taefus fuerit, quid obftat quo minus & ipfiusjuftiti&fu:rificioifto

Ppp 3 fatis-

4$<$ Lib. II. CaputXIV.

fatisfa&um, ipfeque ut Deus cum Patre peccatoribus placatus ac reconci-

liatus dicatur ? quanquam Scriptura, peculiarem operishujus oecono-

miam fpectans , aliter loqui amet, Patremque potius, in quo tota trinitas"

cenfctur , nobis placatum dicat. Nulla etiam ha?c Deitatis in Chrifto di-

minutioeft,quodfeaindumeammcdiatordicatur. Nonenim quiame-

diator eft , minor Deo eft ; cum illud acque fit divinum opus & decus,ac

creare. Quxcunque autem minoratio Chrifto attribuitur, non fimplici-

ter ob mediatorium munus , fcd ob fbrmam fervi, quam in mediationc

aflumfit, ipfi attribuitur; juxta quam etiam Patremfefemajoremfate-

tur, Joh. 14: 28.

cbrijius XII. Cum ergo mediatorem efle divinum opus ac decus quoque dicat,

folusme- divinamque in Chrifto naturam requirat , apparet ipfi quoque fbli hanc

dignitatem competere. Non efi in alio quoquam Jalus. nec enim almd no-

men efi fub coelo quoddatum (it inter homines in quo oporteat nosfalvari.

Act. 4: 12. Egofum via, verttas & vita. Nemo vemt adPatrem ntfi per

me. Joh.i^:^. In quohabemus fiduciam qt accejfum in confidentiaper

fidem ipfius. Eph. 3:12. ZJnus efi Deus, unus & mediator Dei & homt-

num, homo Chriflusjefus, quifetpfumdeditredemtionispreciumproom-

nibus. 1. Tim. 2: 5,(5. Siquispeccaverit, advocatumhabemus apudPa-

trem Jefum Chriflum juflum. Et tpfe efi propittatio pro peccatis nofiris,

i.Joh. 2: 1,2. Unde Auguftinus: Hoc dicit Servator tuus\ noneflquo

eas,ntfiadme, non efi qua easjtifiper me. Non enim aditur Deus, nifi per

Deum ; non Filius fide, nifi trahente Patre ; non Pater oratione , nifi de-

ducente-Filio.

tfon ange- XIII. Ut non fine facrilegio Pontificii Servatori de hoc primario fuo

0 uthettt* tltl^° controverfiam moveant, ac facerdotium ejusetiamadaliosjtum

' $ ± v ' viri° • Mt m coelo> tum in terra> transferant. Hxc enim Bellarmini verba funt , ejfe

Y^l^AtS ' o Tomificii fantlos aliquo modo redemtores: nec ejfe cur timeamus nomen mediatoris

velunt. transferre ad fanttos. De fanft. bcat. 1. 1 . c. 20. & Virginem ipfi vocant
generts humani Redemtricem; quam etiam protoplaftis monftratam vo-
lunt, Gen. 3:15. ubi, facrum codicem nefando fcelere corrumpere aufi,
legunt j^j-j pro tflfi- Blafphemiam autem potiilimum hoc colore
tegunt, quod diftinguunt inter mediatorem primarium & fecundarios,
inter mediatorem redemptionis & interceftionis; quo in cenfu fandos po-
nunt. Qui dolus propius detegendus eft.
Djfiinilie- XIV. i. Apoftolus enim nonfolum Col.2:i8. contra Platonicos ac
ms eorum ^ngelicos agens,omnes iftos minutos ac de plebe Deos, omnemque iftam
trme~ inter-

De Mediatore Foederis grati^e. 487

interceflbrum turbam coelo profcribit, damnans omncm B^a-y.dtw t»v dUtorem
myyixui angelomm cultum. Erat autem illorum hominum idcm pra> ^edemtio-
textus qui Pontificiorum , fcfe angclosutinterceflbresvcnerari. Scdi. mi&'n\
i.Tim.z:^. ubi exprelTc de precibus inEcclcfiafundendisagit, unicumT"/^"
dicit eflc medtatorem , ut pcr iftum folum, non pcr alios, Deum debcre tegitur.
adiri oftendat: utquc conftct, quantampcrhuncintercefforeminprcci-
bus noftris habeamus fiduciam , addit v. 6. talcm efle mediatorcm,
quije ipfum dedit in redemtionis pretium pro cjuibufvts. Quibus vcrbis na-
turam intcrcclfionis mediatorix declarat. 3. Intcrceifio enim haec non eft
a&us cujuflibet Dcum pro alio orantis , ut ea fanctis ctiam adfcribi pofl
fit; fed eft officii facerdotalis pars , & proprius facerdotis actus, quife
interponit pro peccatore, omneque malum averruncat, nec tampctit,
quam poftulat. Qualis intcrcelfio cgregie tribuiturjobi 33:23, 24. An-
gelo advocato , uniexmtlle, qui, ubi antma propmcjua ejl fovet, (jratiaho-
minem complefittur , & dtcit^ redime ipfum ne defcendat infoveam, tnve-
ttt lutrum. Quo pa&o nullus hominumaut fandorum Deumadire&
pro alio orare poteft. Non enim ille finguinem fuum ac rcdemtionis pre-
tium oftendere poteft ; nec ejus eft ad jam jam pereuntis animaj extremos
gemitus occurrere , eamque dato prctio ac lytro fervare,& diccre, rcdime
ipfam &c. inveni lytron. Hoc autem proprie in hac caufa eft intercedere,
perfufumviclim^ fanguinem, per undantem altaribus cruor}fm , per
datam in pretium animam , quod Chrifto conveniebat , Deum obtcfta-
ri, & magnis argumentis vel irato mifericordiam extorquere. 4. Unde
Apoftolus i.Joh. z: 1, 2. utoftendatqualisfitChriftusinterccflbr,qua-
lique nos interccffore egeamus , mediationem ejus interceflioni adjungit,
& non alium interceflbrem agnofcit, quam qui pariter paracletus & advo-
catus nofter injudicioDeifit, quique tpfe ftt propittatto pro peccatis no-
flrts v. 2. Quae in raerum hominem non cadunt. 5. fed & advcrfarii,
(adco fe mutuo hxc confequuntur ) non preces folum , fed & merita fan-
ctorum Deo imputint; ipfofque liberatorcs & vindices vcl in media mor-
te appellant & in vocant , & quidem ex vi meritorum. Qu<e ipiiifima eft
redemtio. Non enim nifi veremediator & rcdemtor liberare animam in
mortepoteft. Mofesautem, quem mediatorcm Apoftolus vocat , Gal.
3: 19. & Vet. Teftamcntifacerdotes , qui pro homintbus confituti erant
tn tts qux apudDeum agenda erant^ Hebr.5: r. (quac exempla urgcntj non
fan&orum , vel angelorum , fed Chriftifdliusimaginemfuftinuerunt;
qui ideo Novi Foederis , & meltorts tejiamenti fponjor & medtator dici-,
tur, Hebr.7-.22. 8:6.9:15.12:24. XV.Cum

cxmctto-
nem mu-
nus me~
di Uorium
geflerit f

. 488 L I B. I I. C A P U T X V.

An, v XV. Cum vero adluicintemporibusantemediatorisadventum ver-
qnomcdo fcmur> qUaBrjtur an , & quomodo , ibi munus mediatorium geflerit \

'' ■ ' Refp. Filium Dei aterno Patris confilio in mediatorem datum fuiffe :
antein- r #

cum lit agnus ule inculpatus cr incontaminatus , pr<tcognitus ante jacra

mttndi fmdamenta. i.Petr. 1:20. cfefusChrifiu%heri& hodieidemefl,

& infacula. Hebr.i 5:8. In tempore autem mox a lapfu, fponfionem a<5hi

fubiifle; eumquc in finem veteri Ecclefia propofitum , ab eaque fide ac-

ceptum fuiffe. Ac eo nomine Ecdefiae iftius , tanquam peculii fui , cu-

rarn geflifle , feque ut rcgcm, protectjorem ac vindicem ejus variis operi-

bus exhibuiffe. Unde & di&us m£*2 W?^ angelus ajfertor, vindex, Gen.

48: 16. in cujus medio nomcn Dei. Exod. 23: 20-23. Cum autcm ad

propriam orBcii mediatorii func~tionem requireretur naturae divinae &

humanae concurfus, peculiarc iftudmunus & mandatum a Patre fibi

traditum non ante peregiffe , quam cum in plenitudme temporis formam

fervi indutus in terris verfaretur. Ouum vero venit plenitudo temporis , e-

mifit Deus filium fuum , nafcentem ex mulicre , fe fubjicientem legi.

Gal. 4:4.

XVI. Atque ex hoc mediatore foedcris gratias invento aeftimare licet

bicfaederis chriftiana2 relieionis fupra omnes alias preftantiam ; cum haec fbla ve-
mventut j- -i r j • j- x

tnbttt re- rum mediatorem , genttbus lgnoratum, Judseis repudiatum , nec a

Ugionis Muhammedanis agnitum , ab haereticis denique juftitiariis non recle

nojlrdfu- cultum, commonftret; atque in ea unicum hoc fub ccelonomen invenia-

pra alias tur,in quo folo juftitia & falus reperiri poteft, Act. 4: 1 2. ut merito huic

prsftayt- nos {^lvandos plane tradere opus habeamus.

Mediator

tiam.

C A P U T XV,

Sponsioj.

foederis

gratti,

De Sponfione Fcederis gratitc.

Oft confiderationem mediatoris novi fcederis fequitur
ejusfponfio, qua officium iftud in fe fufcepit , ac fcedus
omne ratum fecit (Tefiamentum ante ratumfattum a Deo
in Chrifium, lex nonfacit irritum ad abolendam promijfio-
nem. Gal. y 17.) Cujus natura, &.tumJponforis,tumipCiusfponfionis
conditio & qualitas ; ac porro praemium ac remuneratio, & fponfionis ifti-
us firmitas38c fru&us denique ac effcftus confideranda funt.

II. Sponfio

De Sponsione Foederis gratijeC 489

ll.Sponfio \\xc nihil aliud cft,quam^ff«w mutuum intcr Patrem & Fi- jw<//I/ ?
lium, quo Patcr Filium dat ut aim$«t2w & caput populi praecogniti , &
Filius vicilFim fe fiftit ad -^ax^tm^ hanc pcragcndam. In quo foedere
ac pacto Patcr ftipulatur a Filio aiTumtionem naturxhumanaeexfemine
mulieris , & in ea obcdicntiam ufque ad mortem ; ac repromittit ipfi pa-
riter femcn fpirituale & regnum : Filius viciffimfiftitfcfeadfaciendam
Patris voluntatemj & altrinfccus reftipulaturfalutemfuiipfius, &po-
puli iibi e mundo dati. Atquc hoc eft cayfilium illud ac tccd\ispaasy
Zach. 6: 13. de quo videri amplius potcft Jer. 30: 21. Et erit prtnceps
eJHS ex ipjo, & poteftatem habcns ejus ex medio ipfius exibit, crfactam eum
accedere , & accedet ad me. Mam quis eft qui in fidem fuam rectptt corju-
um, utaccedat adme ? Efai. 42: 1. Eccefervus meus. v. 6. Ego Jehoaah
vocavi te in juftitia, qt tenebo manum tuam & retinebo te & dabo te in

fieduspopuli m lucem genttum. SicEfai.^p:^,^ 12. Etnuncdtxit Je-

hovah (qui format me ab utero m fervumfibi adreducendum Jacobum
adfefe, Ifrael tpft colligetur , vel non colligcretur \ & honoratus ero m ocu-
iis Jehov<t ; cr Deus meus extitit robur meum ) dtxit, inquam : Leve ejl,
utfis mihifervus ad erigendas tribus Jacobi , & retentos Jfraelis adredu-
cendum ;feddabo te in lucem gentium, ut (itfalus mea ufque adfinem ter-
r<e. Efai. 53: 10, 11. Et Dommus volenjenervare ipfum adimpotentiam
redegit, ubtpofuerit anima ejusjatisfaclionem, videbtt femen, quod prolon-
get dtes,j- in cujus manu voluntas domini proficiat.A labore,c\ucm videbit
anima ejusfattabitur ; in agnitione, h..c. fide/#/ juftificationem dabit Juftus
fervus meus multis, orpeccata ipforum tpfe portabit. Pfal. 40: 7, 8, o. Sa-
crificium & munus non voluijii ; aures perforafti mihi. Tunc dtxi, Ecce
veni ts, de quo tn volumine Ubrifcriptum eft. Facere voluntatem tuam cu-
pio, cjr lex tua eft inmedio vtjcerum meorum. conf. Hcbr. 10: 5,(5,7,
10. In hac voluntate Janclificati fumus per oblationem corporis Chrifti Je-
JWf/fa£hm. Pfal. 16: z, 3. Dtxtfti ad Jehovah, Dominus es tu. Bonum
metim non eft fuper te, pro fanttis qutfunt in terra. Pfil. 2:8. Pofiulaa
me, £7 dabo gentes haredttatem tuam-, & proprietatem tuam extrema ter-
r<e. Job. 33: 24. Redime illum, ne defccndattn fovcam, invem xite^.

III. Quantumergoad Filtum, fponfio ejusnihilaliudcftquam vo-
luntas ejus offei endi femet ipfum in facrificium pro humano gcncre. Un-
•denomen fponforis ipfi tribuitur. Meltoris Teftamenti^yfv®- Jponfot • eji
Jefus, Hcbr. 7:22. Patris auremerat, fponibrcmhunchumanogcncri
dare & fponfioncm ejus accipcrc. Eftcnimcadcm hicvoluntasPatris&

Qjl 1 Fllii>

49° Lib. II. Caput XV.

Filii, xterna illa ac divina voluntas, five voluntas fpiritus ceterni. Hebr. $:
14. fed quae pro diverfitate perfbnarum utrique diftin&e appropriatur :
Patre perfbnam re&oris ac legiflatoris , Filio perfbnam Angeli auertoris,
& tum divina? gloriae ac fanditads , tum Ecclefiae vindicis ac reftitutoris
gerente; ficut Spiritus Sancti eft rm-editatem hoc fcedere partam fideli-
bus applfcare & obfignare : In quo etiam credentes obfignati efiis Spiritti
promijfionis Santto^quiefi arrhabo hareditatis nofira. Eph.i:i3,i4.
Qttalis de- IV. Atque hmc fecuxdo patet qualis debuerit effe perfonajponjoris , &
bnerit ejp qualium naturarum particeps , divinse nimirum & humanaz.
0 {'-{kL. ijtjitrfr/'^*- ? V. Divina. Non enim mera creatura pro aliis, juftitiae divinae fatis-
' jjl ■ ' facere, &gloriamacfan£titatemejusilluftrare; nechominum falvando-

rum caput & princeps , eorumque , tanquam haereditatis ac peculii fui,

dominus, in quo confidere & tanquam in falvatore fuo gloriari poffent,

exiftere ; nec denique ab aeterno pro iis apud Deum intercedere & fpon-

dere , ac porro in omnem asternitatem eos fervare poterat. Haec enira

| - divina dv^^ct-m. funt.

/ A L , \\ *&y. »' VI. Humana autem, quia illa ex foedere Deo obligata erat ; quod fce-

/ *• i ^ dus mutari non poterat. Adeoquehumanaobedientia, hominifque orR-

cia requirebantur. Imo non homo fblum , fed & Filius homints Pfal. 8: 5,
exiftere debebat, ut legem charitatis, qua hominem ttt carnem fuam
adamare debebat, ( Membra fumus corporis ipfius, ex carne ejus & ex
offibus ejw, Eph.5::>o. ) implerc, & pro iistanquam^/r/^jintercedere,
eorumque Goel ( Job. 19:2 5. Ego novi Goel, vindex meus, vivit) exiftere,
& denique tanquam primogenitus univerfam Dei familiam facrare , & ad
Deum adducere poflet. Ouifanffificat, & quijantlificantur,ex uno om-
nes ; quare non pudet eumfiatres eos vocare. Hebr.2 : 1 1 . Ouia igitur pueri
communem habent carnem crftnguinem , & ipfe fimiliter particepsfaflus
efi eorundem &x. v. 1 4,1 5 , 1 6,17.
Sponfionts y j ^ jpfius porro fponfionis conditionem & legem quod attinet , confi-
£ ■ ftit illa infubjetltone fponforis in natura humana fub lege Dei. Intelligitur
fubjeBione autem lex illa amoris Dei ac proximi , qua omnes homines, adeoque
fponroris etiam fponfor tenebatur. Amor autemDei jubebatipfumgloriamDei
jnblegem. quserere , eamque quam maxime fieri poterat illuftrare & perficere;
quod pctiffimum in redemtionis opere , quoDeus peculiari modo fan-
ctificatus eft, factum eft. Amoris in proximum erat, fratrem fuumex
morte eripere, & vel fuam ipfius vitam pro eo interponere. Sicondonas ,
peccatum ipJorum,bene Q?t,&finon efi, fc. remiflio, dele me e x libro quem
faqfifii 5 Exod^a^i. VIII. Sub- 1

De Sponstone Foederis gratije. 491

VIIL SubjecTio illa Chrifti ab Apoftolo Phil.z:6,7,8.in duobus poni-
tur : 1 . in gloriaz fiige abjecTione vcl occultationc, & prof iinda illa fui ext-
nanitione , qua, cum, ut olim, gloriofus in tcrris apparcre, & Deum fateri
potuilTet, diilirnulata majcftate, ac lcrvi in fbrmam compofitus , in
terris egit. 2. inlegisobcdientiaufqueadmortemcrucis. Oui,cumeffct
informa Dei0 non raptum duxit ejfe inflar Dei,fedfcip[km exinanivit, dum
formamfervt ajfum/it, quando infimtlttudine homtnts effe tnceptt, (y quum
babttu invemretur ut bomo, bumtliavitfe ipfc, dum fe praflittt obedtentem
ufque ad mortem cructs.

I X. Quas obedientia proprie fubjecTionis fub Icge in Chrifto fpccicm

habebat. Duplcx enim fubjectio illa eft ; vcl naturalis, quse ab omni crea-

tura rationali debetur, vel ex pcculiari fcedere ac pacTo ; qux proprie in

Scripturis fubjecTio fub lege, ztque ful? lege ejfe, appellatur : atque ea ratio-

ne de Chrifto ufurpatur. Quanquam enim naturahumana, quatenus

Dei creatura eft, Deo femper fubefTe debeat, nec nifi fancTa ac jufta

Deo placere poflit , quomodo & Chrifti in ccelo humanitas , & bcatac

animae ad eandem fancTitatis lcgem perpetuotenentur; hoctamenpro-

prie & ftricte fubjecTionem hanc fub lege non dicit : noncnimbeatiin

ccelis, quanquamfancTieiledebeant , amplius lcgi fubjecTi funt. Etfic

Chriftus , abfque fponiione fua , legi quoque obedire , Deum proxi-

mumquc adamare , & homo fancTus ac juftus efTe debuiiTet ; non tamen

legi proprie fubjecTus fuifTet. SubjecTio enim fub Icge ftricTe dicit, fub ea

elTe , ut domina obedientiam imperante , tanquam beatitudinis conditio-

nem; nec eam addicente ante conditionem praftitam. Quaratione nec

beati in coelo , necChriftus, quanquam homo, abfquefponiionefua, in

terris, fub lcge fuiiTet , cum mox comprchenfor ac beatitudinis hjEresefTe

potuiiTet , nec eam poft longum obedientias curfum dcmum expe&are

neceffe habuiiTet. Atque ita Chriftus,cum ex fefe legi fubjecTus non forct,

nec ad iftas conditiones tenerctur, fefc ipfum liberrima vohintate lcgi fub-

jccit , pro nobis , per fponfionem ac pacTum fuum cum Patrc. Quas fub-

jccTio naturali illi fancTitati , quam ut homo ctiam pro lc prxftare debe-

bat, accciTit ; & certum aliquod praeterea obedientiae curriculum poftula-

vit, ante quod implctumpraemiumfperarenon potcraf.fumfitqueini-

tium a prima ejus nativitatc,ac terminata eft ejus mortc ; qui ab Apoftolo

appellantur dies carnis ejus, Hebr^y. qui nunc cciTant: non emm ampltus

coinofcimusChriflumfecundumcarnem. z.Cor. 5: 16. Unde jamiiitcl-

• ligi poteft, quomodo fancTitatem & lcgis obedientiam , quamproicic

Q_q q 2 dcbc-

49i L i b. II. C a p u t XV.

debebat ut homo, tamen nihilominus pro nobis ac noftro nomine ac bo*

no adimpleverit.
Qti* ftSje- X.Confiftit autem haec fubjeclio Chrifti proprie dicta in obedientia vu
clisconfi- t<c & mortis ; ac trinam illam perfectionem poftulabat, partium,graduum
(ln inobe- & perfeverantiae ; quae tota vita praeftita,in morte Chrifti potilfimum elu-
dtenuavi- cebat ac abfblvebatur : inqua ipfius rcfpectu erat obedientiae ac amoris

t&&mor- ■ L • o y s\ • rr n , /• •

tis ejusprobatio, <k mo^T[Ms {Ouantumvts ejjet pltus, didictt ex m, qu<&

pajfus eft,obedieutiam,Hebr.y.%.) noftri autem refpectu Ttyuesx & pro-

prie diifta pcena. Paradtgma pacis noftra juper ipfo erat , (y vtbtce ipfius-

fanatio nobis faUa eft. Efai. 53:5.

Quam XI. Quam obedientiam Chrifti perperam quidam non diftinguunt

qmdam {0\um <. fec} & divellunt, duplicem ejus juftitiamfacientes , aUivamSc

diveUunt Paffivam> priorem Chrifto vendicantes , alteram nobis. Cum quic-

d-jlingnen- quid Chriftus praeftitit, id omne ad juftitiam requifitum fuerit , & uni-

dojufliii- cam juftitiam pepererit, quae univerfa a&iva potius dicenda eft ; omnifque

am ejus a- ea nobis fuerit debita , tum quatenus juftitiam legis smplevit, tum quate-

aivam& nusmortisreatumexpunxit&delevit. Totaenimilla obedientia Chrifti

paflivtim. r ■ . , • • n • • r i •

f * unum tantum facit &K,cuuy&, unicamque juihtiam, pcrquamfalvicon-

ftituimur. Nam to ^ueAo-y^ quod per gratiam datur, eft ex multts lapfiu,

bus «ff Sty.wufjp in juftitia caujarn , Rom. 5: i<5. eft per unum Sn^iuygi

juftitix meritum in omnes homines in juftificattonemvttte. v. 18. Nechaec

curio(eadeodiftinguenda,multominusdifcerpendafunt,&:juftitiaChri-

fti laceranda & mutilanda.

Sponforts XII. Hanc fponforis fubjectioncm ad breve tempus, flyt%v -n Hebr. z:
remuner a- _ .. » ,7 ~ ' / ' ~ \ > - ■ j- / • tti

7,9. cv (gnc, vpicpts t>jc <nxgK»s avTx m dtebus carnts e^us, Hebr.5:7.in qui-

bus fe ipfum £<£*Wf femel obtultt, Hebr. 7: 27. confequi debuit quarto

ipfius remuneratio & exaltatio, ut praernrum obedientiae peracte. Vbi

pofuerit fatisfaUtonis pritium antma ejus, vtdebit femen, quod prolomabit

dies; qt beneplacitum Jehovct in manuejus pro/perabitur Scc. Efai. 53:

10, 11. Oui propter paffionem mortts gloria er honore coronatus eft,

Hebr. 2:9.

Qn&eft XIII. Quae ejusexaltationon nudeconfiftere debuitincollationevi-

exdtano t3E xternae , quod erat praemium fcederis operum cuilibet jufto conferen-

'trsEccU- ^Um ' ^ ^CUt *^e PecL1^are mandatum a Patre acceperat, & peculiare pa-
rlAyp,f ctum cum eo inierat , quo fingulare etiam praemium ipfj promiffum.
ommhus erat; & ftcut ^tm^amv meritum majus plane eft merito nudi hominis ;
ejus mem ■ ita etiam gloriofior exaltatio ipfi debebatur ; non ex fcedere operum fim-
hrh' plici*

II
lli

De Sponsione Foederis GRATiiE. 49$

pliciter, fed ex paclo illo cum Patre. Quje in eo confiftit, quodipfc
peculiari gloria cffulgens, & ad dextram Dci confidens , falvandorum
dux & princeps , eos fccum in gloriamintroducturus, inque iisfcm-
per gloriofus cxtiturus fit. Quaetamen gloriacjus nontollitnaturalcm
illam fubjectionem , qua humamtas Ghrifti divinitatifubje&amanetut
crcatura. Ouum vero fubjecla fuertnt ei omnia, tunc cr tpfe Ftltus fubji-
cietur et , cjutjubjectt tpfiomnui, ttt Detts fit omnta in omnibHS. i.Cor.
15: 28.

XIV. Cum autem exaltatio haec Filio ex pa&o ifto debita fuerit, obe- Quartobe-*
dientia & fubjcctio eius vcri & proprie dicli meritt rationem habuit, & ad li'entia

. • r j • 1 . e'ii$ habmt

gloriam iphus non tantum anteccdenter, ut quidam volunt, verum etiam J .

-\ -r T 1 • r • -1 r 1 • rattonem

mentone praeceiht. lmo mentum hic fuit non tantum cx pactoded etiam mer,,i &

ex condigno : tanta enim humiliatio tantse perfonae gloriae ifti & exalta- qnidem ex

tioni proportionata fuit. Unde i. Chriftus a Deo cxaltatus dicitur ideo 8c condigno :

^ro^robedientiamfuam, Phil. 2:9. Ouamobrem & Dens ipjumfuper-ff^^0'

«xaltdvtt. Hebr. 1:9. Dilextflt jujhtiam — ideo unxit te , Deus,Deus

tHHSoleo alacrttatis pra conjorttbus tuis , coll. cum Pfal. 45:8. Hcbr.2:9.

3*1$, propter paffionem mortts glorta & honore coronatusefi. Efai.^^:^.

Certe judtcium meum efl apud Dominum, or operxpreuum cum Deo mea.

z.Etcommutatio obedicntiae&glorisejusinnuitur , **)^X TST\T\ cjm

vicey pro eo quodtn mortem effudit animam Juam ,propterea dabo ipfipar-

temtn multts. Efai. 53: 12. 3. Deniqueexprefle dtgmtas ad gloriam ipii

adfcribitur, ut Apoc. 5:12. Dtgnus eft agnns qui matiatus efl, ut acctptat

potenttamScc. Actantumabeft quod haec negari queant , utChriftus fi

libi nihil meritus fit,nc nobis quidcm aliquid meritus fuiifc dici poflit.

XV- Citra dy.v^xoyieui igitur meritum Chrifto adfcribi poteft circa & dijlin-

exaltationem ejus: ubi tamcn attcndendum i.meritumhoctantumre- a'MS ex'
r . • ■ -ii c r \ Pltcatur..

fpicere glonam lllam , qua nunc fruitur natura lplius humana, non vero r

revelationem gloriofim divinitatis in humanitate, quse fupra omne meri-

tum eft, aeque ac ipfa incarnatio,quaeque non meriti, fed gratiac fuit,ut A-

poft. exprenePhil.2:9. monetvoce \%».&£am : nomen enimillud, /Vz^o

omnegenufe debeat fletlere , nullo merito acquiri poteft , fed naturae ejus

divinae jam ante conditum mundum compctcb t,juxta illud:£r nuncglo-

rifica me, tuPater,apud te glorta, cfuamhabHipriufcjuammHnduseJfet,

Joh. 17: 5. 2. omncChrifti mcritum , omncmqueejusgloriam tandcm

exire in bonum noftrum , atque ufu noftram effc : non cnim fuum lu-

crum qiucfivit , fed Ecclefiae fuae , cuius caput , & tanquam proprii

Q^Cjq } QOfim

494 L i b. II. C a p u t XV.

corporis falvator efl. Eph. 5; 23. Non enim illa quae fibi & quae nobis

promcruit nimium difcernenda ac difcerpenda funt. Nos enim fibi in pe-

culium & harreditatemacquifivit, ac fibi proprios promeruit. Quaepa-

riter & Chrifti & Ecclefiae gloriam ac beatitudinem comprehendunt. Ut

Sociniani prorfus abcrrcnt , dum Chrifto meritum fui ipfius refpe&u

attribuunt , ut eo colore meritum ipfius refpe&u noftri abnegent. Qiiod

alienum & fecum pugnans eft. Sicut enim gloria ejusfineEcclefiaeglo-

ria non confiftit , cum in ea potius fita fit ; ita illam fibi promeruifTe, ut

nihil interim Ecclefiae meruerit, ncc dici nec concipi poteft.

Sponfiows XVI. Sequitur qumto loco fponfionis hujus firmitas & conflantia;

bujus con- qUa Filius Dei caufam noftram , quam fufceperat , deferere, &fponfioni
ftzntia, p , . . . * r^ 1 n n v r

nevat* a *cmeI mitx renunciare non potuit. Quod Remonjtrantes temere, nec iine

Remon- impietate aliqua affirmant , cum Chriftum abfque peccato & pcena ulla
(Irtmtibus: provinciam fufceptam deponere potuifte aflcrunt, hac fola noxa, quod
fimul praemium & gloriam promiflam abdicare & negligerc debuiflct.
Quod & foedcri gratiae , & fponfionis naturae , & Chrifti ipfius dignitati
ac fantfcitati , fidelium denique fub V. T. fpei ac fidei repugnat.
qui redar- X VII.Hoc pafto enim 1 .Non folum eleclionem divinam ac decretum
gmnmr* ejus^ QUoQ\\ni\us ante jacla mundifundamenta pracognitus &invadem
deftinatus erat, i . Pet. 1:20. incertum ac mutabile reddunt : fed fcedus ip-
fum gratiae , omneque teftamentum Dei , pactumque Patris & Filii ,
quo fblo falus noftra nititur , & voluntatem aterni (piritus, per quamfan-
tlificatifumuSyHcbr. 9: 14. 10: 10. prorfus perimunt ; imopactumhoc
cum Filio, & mandatum Patris, quoipfiredemtionisopuscommiflum
fuit , in nudam permiflfionem convertunt , licet tibi fatisfacere profiatri-
bus,ft vis. 2.Sed&fponfionisipfiusnaturamevertunt, quaeejusgeneris
eft , ut femel accepta fine peccato deponi iterum non poifit. Quod in
Chrifto magis verum eft , cui ille honos non Cmcjurisjurandi religione
contigit, ad firmitatem & azternitatem ejus fignificandam, Lex homines
conflituit facerdotes habentes infirmitatem : fermo autem jurtsjurandiy
cjuod pofl legem efl, Filium in<eternum confummatum. Hebr. 7: 28.
3. Quin & Chriftum ipfum cum Durando peccato ac damnationi fubji-
ciunt : fponfionem enim factam frangere , vadimonium deferere,facerdo-
tium jurejurando firmatum profanare , & fummum iftum in genus hu-
manum amorem abjicere , perfidia & fcelus eft,ac poenam meretur. 4. Ac
denioue fpem omnem atque fidem filiorum Dci , acpraefertimPatrum
fub V.T. qui ifto fponfore nixi animas fuas Deo crediderunt, fillacem ac

dubiam

De Sponsione Foedtris r.RATi^L. 495

dubiam ponunt. Cum tamcn tanta cum ccrtitudine ac fiducia yobum
loquentcm audiamus c. 19: i<{. Sane ego novi, quodvindex meusvivity
& poftremus fupra pulveremftabit. Et poftquam cutis me<t deflrtnxerint
hoc, etiam ex carne mea videbo Deum. Non enim fpes ac fidesullain
Deum mendax effe , yel homincm fruftrari poteft.

XVIII. Chrifti autem in munere hoc obeundofidclitas&conftan-
tiflima obedientia, quae nulla vel minimi peccati labe adfpergi poterat,
duplici fundamento nitebatur, unione hjpoftatica , &' unttione Spir. S. llla
faciebat ipfum amicum , quin & Filium Dei : impoffibile autcm erat
FiliumDei, eundemquc <fcx\$e»7nv &Deum, Deiperpeccatuminimi-
cum fieri, & haereditate fua excidere, tandemque damnari. Pcrhanc
autcm fupra confortesfuos inunBus, Pfal.45:8. Spirttum S. non ex menfura
aecepit,joh.y.T,6. & in prophetam infallibilem , facerdotem incontamina-
tum ac (anftiiTimum, regem denique fpiritualem, &falutisducemac
elgxyylv certiflimum, & fanclitatisomnisexemplaracauclorem coniccra-
tus ac Ecdefiae datus eft.

XIX. n^Jw» ■^iSS®' adverfariorum eft, Chriftum Patri obediiffeli- Adverfa-
berrime, h. e. ut ipfi interpretantur , fineullafubjecTaonefublegc, vel ri0™m
pcenae comminatione : uncfe fine peccato munus quod acceperat, rurfus^-T^
deponere potuerit ; hoc folo,. quod fimul promiffum pramium abdicarc
neceffe fuerit. Cum tamen & pac~him Patris, & mandatum ipfi traditum
legamus, quo faltem adftringebatur : quac poftea univerfa: ipfumlcgi
fubjecerunt, ejufque praeftandae reum feccre. Iftaenimfponforisratio
eft, omnem hominis obligationem fubire & praeftare. Neque etiam obe-
dientiaipfiusabfquehocfuiifetobedientiavera,vel ^y^at^ g ^», im-

pletio legis ad juftitiam. Ut legi fubjectum fuiife conftet ; pariterque
etiam comminationibus lcgis: nonenimiftaeproprielabendipericulum
dicunt,ut adverfarii urgent, icd juftitiam ac fanctitatcm Dei, ejufqueerga
peccatum odium teftantur; & in Chrrfto practerea divinae irae fenfura,
quam ut fponibr nofterdeguftarc debebat,operabantur, adcoquc cjus fta-
tui nullo modo advcrfabantur.

XX. Ejfetlum denique ac fructum fponfionis quod attinet, ille duplex Spmfion»
eft : non-imputatio peccati noftri , utpotequod in fponforepunitumac^^^A'*
deletum fuit, Rom. 8 : 1 . nulla nunc condemnatio tts, qutfunt tn Chrifto 'Ie~ \rH"Hi-
fu : & imputatio juftitiae ac obcdientiae fponibris noftri , ad acqui-
rendjm vitam & falutem , non ut mercedem nobis debitam , fed ut
haereditatem a fratre Chrifto nobis donatam. Chrtftusfacius eftjapientta

a Deoy,

49<S L i e. II. C a p u t XV.

a Deo, juftitia^ &fanc~iificatio., & redemtio. i. Cor. i: 30. Cujus juftitise

participesreddinuirperunionem ac^communionem cumipfb , utcum

capite noftro ; quae a Spiritu fponforis per fidem , ac vitam fpiritualem

in nobis pcrficitur.

Hmcfpon- XXI. Adverftntur autem huic fponfioni Chrifti palam Saciniani,

fm , n' camque impie detorquent & corrumpunt , dum Chriftum 'iyyvev tS«

fanturSo- ^9«'*»« & fponforem teftamenti dictum volunt , non quod noftro no-

cinictni qui mine apud Deum egerit , fed contra quod pro Deo apud nos fpopon-

volunteum derit; quodvidel. Deinomineadnosvenerit, fcedus nobifcum fecerit,

dmtaxat ejufqUe bonaacpromifTionesrataforepromiferit, modoeafide accipia-

tct j mus,idque morte fua ac fanguine firmaverit. Quae 1 . mera vocis **«gg«-

troBeoa- °"'f Q&: fponforenim proprie eft qui altcrius debita in fefe recipit & prae-

pud nos ftat. z. Qua; & fponfionis Chrifti ratio fuit : ficut ApoftolusHebr.7.

fpoponderu facerdotis & fponfbris vocabulaalternat; unde haec fponfio apud Deum

qu* eomm peragenda erat , nec fine Chrifti ficerdotio ac fatisfidione intelligi debet.

refeWitu 3" QH?111 cum adverfarii ncgant, infirmum eum valde fponfbrem, etiam

apud homines faciunt : nihil enim fponfor fpondere poteft nif 1 quod ipfe

impetraverir.hi autem Chrifto omne meritum abrogant. ^.Imo cum om-

nem Chrifti promiflionem & annunciationem , quam hi homines fpon-

fionem vocant , conditionalem ponant,utpote quas obcdientia noftra ni-

tatur, quaa adeo difBcilis eft, quamque propriis viribus peragendam

ajunt, profe<5fc> ifta fponfio fidem noftram parum firmare&ftabilire

potcft. 5. Et porro, an fides noftra fine tali fponfore non poffet Deo pro-

mittenti credere? an non Abraham, reliquique fideles fine eo credide-

runtf &quidilletumadeoneeeiTarius.? & quomodo Apoftolusipfum

fponforem Deo dignum dicit, idque tantopere, ut abfque eo Deum adire,

eique fe permittcre, nefas ac fummopere indccens foret ? Decebat ipjum,

propter Qj'per quemfunt omnia , multisfiliis ingloriam introduliis , priu-

cipem falutis tpforum per pajfiones conjummare. Hebr. 2:10. Talis nos

decebat facerdos,pius,fine vitio &c. c. 7: 16. Adeo tenuem ac inutilem &

nullum tandem fponfbrcm hi homines relinquunt ; & praiftantiirimis iftis

vocabulis Sponfbris, Sacerdotis , Redemtoris nullum plane fenfum fubji-

ciunt. Quod fbllemne ipf is eft, ita omnem Scripturac ac univerfae religio-

nis vim ac potentiam enervare ac tollere.

L O-

4*7

10CUS DUODECIMUS

De Foederis gratiae executione-^.
c A p u T XVI.

De Promulgatione& Applicatione Fcederis

G R A T I zJi.

On fufficit autem Deum ab aeterno habuifle con- Teft*mew*
filium dandi, in mediatore & fponfbre, femini ritN**.
electo haereditatem per formam teftamenti, nifi il- " A-
lud intemporehsredibusillisnotificetur&appli- Tl0 ^,
cetur. Atquehuc^«/«rofacitteftamentihujus^ro- appli-
mulgatto & applicatio. cat iO.

II. Promulgatio illius conftat tribus partibus, pRO-
I. notificatione illius. 1. pracepto fidet. ^. promijfione falutis. mulga-

III. Nottficatto ac declaratio hujus teftamenti facta eftabipfbDeo, tio con-
tum primis parentibus ftatim a lapfu : Et inimicitiam ponam tnter te & ftat u™Ht
inter multerem, & interfemen tuum, & interfemen ejus : illudconteret te * us '
<\uoadcaput,&tuconteresilludq\i02dcalcem. Gen. 3:15. tum Abra- i.Notiftca-
hamo : Et faciamfiarefoedus meum inter me & inter te,& interfemen tu- ttone '"**•
um pojtfi tey in atates ipforum, in fosdus fecult, utfiam tibt in Deum &

femtni tuo poft te. Gen. 17: 7. tum deinceps multories , TnXv^u^ i&j
mXv^on-uf per Prophetas, Hebr. 1:1. Atque in N. T. vocatur t*u<yyt-
*;«, five promijfiio. Rom. 4:16. V 't firmafit promififio toti femini. vide
&Gal.3:i4,i&p?7, 18,21, 22. Hebr. 11:9,13,17, 39. quibus locisea-
dem appellatio frequentatur.

IV. Promulgatur deinde teftamentum gratiae per verbum mandati,fi- *• "Pr*cep-
vepr<ccepti, quoomneshomines, quos Deus cxterna vocatione dignatur, t0 ^" &
jubenturcredere in Chriftum; juxta illud Act. 16: 31. Crede tn Dominum r<W"/c*
Jefum Chrifium , grfahaberis tu , & domus tua. In quo praecepto fidei
fimul continctur praeccptum rcfipifcentiae & ftudii confervandae bonae
confcientiae in charitate. Natura autem fides rcfipifcentiam prxccdit ; illa
cnim ad Deum primo nos adducit ; quanquam tempore fimul fint.

Rrr V. Ad

rtj
tU.

498 Lib. II. CaputXVF.

An hot V. Ad qmfltonem, an mandatum hoc fidei fit praeceptum legisan
fideiman* Euangelii f Refp. i. mandatum legis effe eatenus, quatenus ea homi-
datumji$ n- omne j)ej verbum recipere jubet. z. non tamen effe mandatum /f-
EuangelH fS>a^e ' n* e* praceptum habens conditionem pa&i. 3. cumque fluat ex pro-
miffioneillateftamentaria, de fervando femine ele&o perfidem; atque
non omne teftimonium Dei, fed proprie bonainChriftooblataunice
apprehendat ; eatenus eft Euangelicum , & lexfidet, Rom. 3: 27. uno ver-
bo, quoadobligationem, fidesnaec legis eft ; quoad originem, Euangelii.
An chri- VI. Unde etiam folvi poteft altera quaflio, an Chriftus in fcedcre gra-
ftnsmfas- tiae fit legiflator ? Eft enim revera , & dici legiflator poteft , quatenusle-
fl *&** 8em> h-e- dodrinam & viam falutis hominibus tulit,five potius juffit,tum
m> inVet. tuminNov.T.; atque etiam obedientiam erga mandataDeiab>
hominibus flagitat , quin & ea cordibus fuorum inf cribit. 2 . refpiciendo
vero ad legem operum , non fine blafphemia vocari poteft novae legis .
lator , quali aut ad legem operum aliquid addiderit , aut audor fuerit .
novi fcederis operum , per quod, fub conditione obedientiae prasftandae, .
homines fervare velit.
3 Vromif- VII. Tertius aftus promulgationis feederis gratiae confiftit in promif
'""?('?**' ' fionibus fcederalibus , quae anne&untur mandato fidei. Quae fcederales
\i$ dislin ProiniiTiones diftinguendae funt a promiffionibus teftamentariis , quibus
guendaa Deus declarat ac notificat teftamentum five coniilium fuum. Nampro-
promifione miffiones teftamentariae nude dicunt quid Deo propofitum fit efficere, &
teftamen concipiuntur verbis abfolutis ; ex. gr.femen mulierts conteret caputferpen-
tis : promiffiones vero fbederales proponuntur axiomate conditionato,
& connectuntur mandato fidei , atque ad hominem propius diriguntur,
ex.gr. fi credtderis, fervaberis. Undehominisofficium, videl. adftipu-
lationem ejus & amorem ac quaeftionem boni promiffi poftulant. Quo
pacto teftamentum hoc in formam quandam fcederi$ abit. Pothrireft-
teflamenti meduitor , quodfuper potioribus promijfiontywtfjySwTcii in le»-
gisformulam redatlum efl. Hebr. 8: 6.

VIII. Cum vero Deus approbet omnem veritatem ex mandato &
confilio fuofluentem, hincetiampropofitiones iftas conditionatas uni-
verfales approbat, omnisquicredit* habet vitam Aternam &c. nontamen
voluntas cjus-a conditione aliqua. fufpenfa eft. Ac fub tali propofitione
conditionatafalusofferripoteftomnibusvocatis, fine ulla illufione, aut
defiderio, ac voluntate incompleta in Deo. iEternum enim illa connexio
vera eft, qui credtt, falvabitur. Non enim fruftra quis ad Chriflum, ru-

pem:

De Subjecto Foederis GRATiiC." 499

pem falutis, confugcre poteft. Undeofficiumhominismonftratur, ut
ad Chriftum confugere non dubitet , & falutem tantam non ncgligat.
Quod cum Deo homineque fummopere dignum fit , Dcus illud non po-
teft non probare ac jubere , & laffam fitientcmque animam recipere ac
fohri. Reprobi autem, in ofHcio fuo deficientes, ipfi iibi defunt, manen-
te tamen propofitione in fefe vera.

IX. Promulgr.tionem hanc externam fcquitur interna fcederishujus:r^'*'w<!',~
applicatio. Circa quam occurrunt cum principia ejus, a quibus pendet, u Sr*iu
tum operationes & beneficia , per quae in propiorem hujus fcederis com- CATlo •
munionem adducimur. ciicaquam

X. P rincipia ac caufae hu j us applicationis funt partim Chrifti meritum^ conftde -
partim efficax ejus rterSp.S. gratia. Efai.4<?:4, 6. Judiciummeumeftrani**>
cum Yebova , & oper<e pretium meum cum Deo meo — dedi te in lucem J . J!

r r t ^ r ir t1 r\ - r \- prtnClpt4>

genttum, ut (ts Jalus Dei ujque adjinem terra. Epn. 4: 10. Uut ajcendtt
fupra omnes coelos, ut tmpleat omnia. Adco ut rejiciendi lint, qui putant,
non obftante Chrifti merito , fieri potuiffe, ut ncmo in ipfum crederet,
& per ipfum falvaretur. Quae meriti Chrifti abnegatio eft.

XI. Operationes ac beneficia ifto ex fonte fluentia, qux nos bonorum tum ope-
fcederis participes faciunt , funt, i.vocatioefHcax, 2.regeneratio, $.fides, fattones&
4.juftificatio, 5.fancT:ificatio, 6. refipifcentia , 7. glorificatio, 8.atque ene^cm'-
inde rcfultans perfeverantia & certitudo falutis. Quae bona omnia,ut & ip-

fum meritum ac gratia fponfbris Chrifti, cum excellentius fub N. T. emi-
neant, quam fub ulla alia foederis iftius ceconomia, tractationem corum ad
iftumlocum refervabimus; quamvis caeteroquin bona ifta omnibus hae-
redibus communia fint , & ad omnia teftamentiiftiustemporaexaequo
pertineant.

CAPUT XVII.

De Subjetto Fcederis gratU. Z)bi de ejus la-
titudme (f gratia univerfali.

Equitur denique fubjetlum fcederis gratiae, cui id applica- Toedens
tur : cui cohaeret difquifitio de latitudine ejus, quoufque fe g^'*EC_
extendat. tum,

II. Ubi in ipfo limine occurrit quaftio, an etiam ad an- non angeli:

Rrr 2 gelos

po L 1 B. II. C A P U T XVII.

gelos pertlngat hoc fcedus , & an Chriftus eorum mediator fit ? Ad quocf;

refp. Apoftolus, Hebr.2,:r<5. Non angelos \mXxppxvsTcij affumtt, iive affe-

rit, fcil. ut eorum Goel & affertor i\t,fedfemen Abraha.

[ublxttseo- iii, Nec re^ contrarium infertur, exlocisEph.i:io. Col.i:i9,"io.

aliterfen u^ Per Chriflum omnia recolletla ac reconciliata dicuntur, t um qu& in ter-

tiunt/cm- ra-> tum qu* inccelofunt. Pofito enim per ea qua in ccdofunt intelligendos

pulh ; ibi effe angelos, reconciliati funt illi, non Deo,fed nobis. Hominibus enim

Chrifti beneficio cum Deo reconciliatis , etiam angeli Dei miniftri ac

amici , qui propter peccatum ab ipfis alieni ac divulfi fuerant, reconcilia-

ti funt : atque per eum , reductis ab errore fuo hominibus , univerfa Dei

domus & familia rurfus pacata & compofita dici poteft. Potius autem ibi

agitur de reconciliatione illa, quareconciliavitChriftusfatisfaciendopro

peccatis ipfbrum,fimul tum beatos, qui tunc temporis in ccelo erant , tum

electos , qui in terra agebant & porro acturi erant. Conf. Hebr. 1 1 : 40.

Quum Deus de nobts melius quid providtjfet , ne fene nobis conjumma-

rentur.

IV. Neque etiam juvat diftinguere inter mediatorem unionis&re-
conciliationis. Scriptura enim non alium quam reconciliationis m; diato-
rem agnofcit. Adeo ut, quamvis non fine Filio Dei angeli boni perfeve-
raverint, utpote per quem Pater omnia operatur, &cujusgloriam quae-
rit ; ifque etiam angelorum , atque univerfi ccelitum populi caput & prin-
ceps fit, qui eum proinde adorare jubentur (Ouum rurfus introducit pri-
mogenitum in orbem habitabilem, dtcit, Et adorent eum omnes angelt Dei,..
Hebr.i:6:) non tamen eorum mediator eft. Nonenimquaecunquegra-.
tia,etiam in Filio praeftita , gratia mediatoris eft. Illaenim fblummodo:
circa miferos & inimicos Dei locum habet.
fed foli V. Reftringendum ergo hoc fcedus eft ad fblos homines, fi ve illos fn-1

homines, terhomines, quos Scripturafemen & filios promtjfionts , exqueeavelutit.
femen pro- pr0gnat0S) Scjemen Abraha,cui fpecialis promiflio facla \cQtur ^cfemen
benediilum appellat. Non filii carrits , hi filtt Dei : fedfiltt promtjfionis
reptttantur in femen. Promtjfionis enim Jermohtc : Jecundum hoc tempus ,
veniam & erit Sar&filius. Rom. 9: 8, 9. ZJt firmafet promtffio omnife-
mirit> non ei,quodex lege eft, tantum,fed& ei, quodexfide Abrahamiefl :
tjui ejl pater omnium nofirum. (Stcut Jcriptum ejl,patrem multitudinisi
genttumpojuite) — qui contrajpemjecure credtdtt fe fatlum ejfe patrem
multarum gentium , fecundum id quod dittum efl, fic erit femen tuum.
Jlprn. 4: 16, iji 18. Scrtpturflprwtdem Deumex fidefufltficare gentes,

De Subjecto Foederis grati^e. 50 r

Ante euanqeliz*avit <ty4brahamo : Benedtcentur in te omnes gentes.
Gal.3: 8.

VI. Cui femini cum affixum fit fcedus gratia?, non illud tanquam u- Non ergo
niverfile concipi , & ad omnes & fingulos homines extendi debet. Ob-f^1" ira"
flat enim, cum propria fcederis ac fponfionis ratio;tum praefertim ipfii ad- ttAe^ unt'
miniftratajfalutisceconomia&hiftoria. ver' e,

VII. Chriftus enim fcederis \\u)usfponfor nonfpopondit pro omnibus fingulos
& fingulis, nec omnium coram Deo caufam egit , adeoque fcedus ipfum homines
univerfale dici non poteft. Cum hoc fponfione Chrifti unice nitatur : nec compre-
latius fe extendat fcedus Dei cum hominibus , quam fcedus & pachim hen^"s-
ejuscumFilio; cumejustantumfitrepetitio, &adhomines applicatio. n *~
Fcedus enim & teftamentum Dei idemfunt; adeoque ultra teftamenti tur cumex
tabulas extendi non poteft. Pro omnibus autem non fpopondiffe Filium, itf» foede-
ex eventu pafuit ; nifi pro quibufclam eum non impetraflc,nec caufam ob- ris &
tinuifleftatuamus. jfrnfionis

VIII. Sed & ipfa experientia ac Eccleji* a prima fua origine hiftoria, ~um t*-tf) .
ac pro triplici ejus aetate , diverfa gubernatio & ceconomia, difcrimen hocyi admini-
a Deo obfervatum , nec univerfum mundum ad fcedus Dei pertinuifle ,/lrau f*~
oftendit. Alii enim Ecclefiae, alii mundi limites fuere ; ac utriufque civita- 'w"w'-
tis fines difcrcti femper manfere. Ut fruftra, contra ipfam rei geftae lucenij nom*'
fccderis hujus latitudo &univerfalitasratiunculisquibufdamurgeatur.

IX. Et fub promijfione quidem 1 . In ipfo ej us exordio,ac prima falutis
promulgatione, manifefta quorundam a fcedere rejecho & exclufio con-
fpicitur, _/?/»/'»« vid. ferpentis , quod femintmulterisex adverfb opponi-
tur, Gen.2:i5. i.Etinfecundamundinativitate, poft diluvium , cum
una cum mundo Ecclefia quoque inftauranda eflfet» mox a fanc~to fide-
lium ccctu , ac Ecclefiae liminibus, arcetur Chamus , vel faltem Cananasi,-
pofteritas ejus. y. Reftituta denique ac firmata in Abrahami progenie ve-
ra Ecdefia, quidam ex ipfa patriarcharum foboIe3ut fanftae ftirpis dedeco-
ra, ac cortices & putamina , refech & abjech funt : quod in Ifmaele , Efa-
vo eorumquc pofteris patuit. Neque, cjuiafuntjemen Abrahami, omnes
filit ; fedin Ifaaco vocabitur ttbijemen. Rom. 9: 7.

X . Sub V. T. electus fuit IJraeU caeteras autem gentes, veluti follemni
decreto, ac Dei judicisedi&o, extra Ecclefiae pomccria ablegatae funt.
Nam Deus prxteritis atatibusjivit omnes gentes luis ipfarum vns incedere,
A<5t. 14: 16. atque indtcavtt verba fua Jacobo , ftatuta fua Qrjudicia
Ifraeli: nonfecttjiculltgenti. Pfal. 147: 19, zo. quin crexit quoque fe-

Krr 3 ptum.

502, L 1 B. II. C A P U T XVII.

ptum intermedium , Eph. v. 14. quod toto ifto feveritatis tempore po-
pulos omnes arceret, & tanquam profanos abfiftere j uberet.

XI. Denique fub N. T. , ut haec hic praelibemus, fublatum quidem

fuit difcrimen gentium , Scfolutus ifte intermediusparies, atquepe r Chri-

fium pax fatla efl, ut duos illos crearet infe in unum novum hominemy

Eph. 1: 14, 15. atqueApoftolijuffi omnesgentesdocere, Matth. 28: 19.

atque Euangelium omnt creatur<e , qu& fub ccelo efl , pr<tdicatum fuit9

Col. 1: 23. Sed tamen rejecti rurfus maxima ex parte Jud<ti> Scdeltblum

eorum dtvitU fuit mundi, &cdamnumdiviti<egentium, Rom. 11: 12. Et

quoad ipfas gentes obfervata fuit varia Dei difpenfatio , qua non nifi per

gradus falus ad eas pervenit : adeo ut vocatio communis quidem , nun-

quam autem generalis vel univerfalis fuerit fub illa N. T. aetate. Prohibiti

enim Apoftoli leguntur, in viam gentium ne abirent , & in urbem Sama-

ritanorum ne ingrederentur. Matth. 10: 5. rurfufque vetitl a Spiritu S.

loquifermonem Dei in Afia. Ouumcjue veniffent in Myflamjenderentqw

in Bithyniam^ nonfivit eos ire Sptritus Jefu, Act. 1 6:6,7.

Adverfan- XII. Valde autem laborant adverfarii, contra manifeftam hanc rei ip-

tur hifce ^jus iLlcem ? utl f^us & amorem Dei (prima enim haec erroris caufa eft )

mods varii *ta gratiam quoque ejus in tempore , omniaque fcederis bona univerfalia

gratu tm- reddere, variifque commentis id efficere ftudent.

ver/alis XIII. i. Ouidam enim volunt in prima promiffione , moxalapfu,

patroniflw univerfum genus humanum in Adamo rurfus in gratiam acceptum; quod

refutan- Huberi9 Puccii, atque etiam Anabaptiflarum commentum eft. Cuiipfa

Proteuangelii verba refragantur , quae manifeftam cujufdam feminis ex-

1 ,««, v.. clufionem continent. Jn Adamo autem genus humanum non reftitu-

1 .cum tiv- p

bero Puc- tum 5 &d corruptum & peilundatum Scriptura perpetuo commemorat,

cioquet uniufcjue lapfu omnes mortuos ait : Si enim unius lapfu multi mortui funt9

Anabapti- multo magis gratia Dei & dondtio ingratia , qu<z efl unius hominis Jefu

' ' Chrifiiyin multos abundavit &c. Rom. 5 : 1 5 . & feqq. Vt enim in nsfdamo

omnes moriuntur^ita & in Chriflo omnes vivificabuntur. &c. i.Cor. 15:22,

45,47. &feqq.

i.Pelagia- XIV. z.Alii volunt vocatione quadam communiflima,fine verbo ex-

•»• terno, fblo foedere naturas , peropera creationis & prctvidentiae , omnes

omnino homines a Deo vocatos , & ad falutem invitatos fuiffe. Ita Pe-

lagiani , omnefque iftius fcholae difcipuli. Cujus erroris <k?i<px<rw ha-

bent , quod ab Adamo ad Mofem nullum fuerit verbum fcriptum. Un-

de,licet patriarchae virique alii eximii, Deoque fummopere chari,peculiari

verbo

DE SURJECTO FOEDERIS GRATI.E. 503

verbo vocati flnt , reliquam tamen Ecclefiam ac plebem Dei (blo lcgis
nature adminiculo & vocatam & falvatam volunt. Quo rcfcrunt Apo-
ftoli verba Rom. 2: 4. Aut divitias bonitatis tpftus er tolerantU , ac
longantmitatis contemnis : ignorans quod bonitas Det ad rcfipifccntiam
te ducat ?

XV. Verum multipliciter hi errant. Nam 1 . Humanae naturae vires
nimium extollunt , quafi illa creaturarum voces & hortatus non fo-
lum audire , fed ad illa fefe quoque falutariter convertere poflit. 2. EfFe-
dus providentiae communis cum praeconio Euangelii, & naturam cum
gratia, & vocationem ad Deumcreatorem&confervatorem (quaefola
publica creaturarum voce peragitur ) cum falutari vocatione ad Chriftum
confundunt. 3. Unde fides quoque quaedam naturalis , &Ethnicorum
abfque Chrifto falus extrui poffit. 4. Et fine caufa , ac contra Scriptu-
ram, prifcae Ecclefiae , anteMofem, per oracula & catechefin prophe-
tarum ac fanctorum virorum, inftitutionem negant. 5. Magifque adhuc
abfurdi funt , cum alia via patriarchas , ut Deo propiores , Deique
alloquio dignatos , alia reliquam fidelium Ecclefiam , tum ad Deum
iviffe hariolantur. Cum nemo abfque Chrifto, &verbo promillionis,
Deum adire potuerit. Nec alia fides patriarcharum, alia reliquorum fide-
lium fuiffe potuerit:eft enim ea in omnibus WaUp<& & aequalis,2.Pet. 1: 1,
2. cum in eundem Servatorem vergat, quietiam pariter.omnibus mon-
ftratus effe debuit. Et eundem quoque ac parem fefe Deusomnibuscre-
dentibus exhibet : nec Abrahamo aliter vel alio modo in Deum fieri po-
tuit , quam omnibus omni tempore fidelibus. Eft enim Deus unus,
Gal. 3:20. adeoque& Dominusunus,Sc fidesuna, Eph. 4: 5. 6. Ncque
tandem locusadR.om.2:4. ipforum inftituto fervit : cum ibi non de na-
turv ac creaturarum viribus in convertendo homine ; imonedenaturali
quidem vocatione & invitatione agatur ; fedde ifta vocatione , quaeju-
daeis contigit , per verbum & media extraordinaria : in quem fenfum
etiam ^s-otd; Dei accipitur. Rom. 11:22. Videigitur a^uW-n?»* bonita-
tem &Jeverttatem Dei, tn te bonitatem,fi affixus manferis bonitatiyaltoqui
& tu excideris : & Eph. 2:7. Vt ofienderet m feculis venientibus cxceffi-
vasdivitias gratiajua cv^^ainU tn bonitate erga nos inChriftoJefw. &
Tit. 3:4. Ouumvero i, ^jjWw bonitas & erga homtnes amor apparuit
Servatorts nofiriDet.

XVI. 3. Remonflrantes , quanquam in fuperioribus etiam Pelagii \ Rem<mm
veftigiis he_reant, firmando errori huic aliud pmereacommentumad- ftmnteu

dunt,

■r

504 L 1 b. II. Caput XVII,

dunt,docentes, impetrationem falutis faltem univerfalem efTe , ex confifio
& intentione Dei filium fuum in mortem pro humano genere tradentis >
applicationem vero & ufum ej us non nifi a fidelibus fieri. Quae impetra-
tionis & applicationis nimia diftin<5Uo eft ; utpote quae impetrationem va-
nam & nullius pretii in plerifque reddat. Per eam enim Deum placabilem,
vel a fua parte placatum redditum , idqueomnibus hominibus ex aequo,
tenue nimis eft, & prctii a Chnftofolutivimintervertit; cumeo non
obftante plerique condemnari poflint, qui videl. a Deo jam reconciliato
&' placato asternum punientur. Sed, quod palmarium eft, non fuit tale in
Deo confilium, nec talis voluntas omnium & fingulorum miferendi , ut
ante vidimus; aut per Chriftum eos redimendi: Sic emm dilextt Deus
mundum, utFtliumfuum unigenitum dederit, utomnis, qui credit in eumy
non pereat; fedhabeat vitam aternam. Joh. 3: 16. Atqueipfe dilexitEc-
clejiam, &je ipfum tradidit pro ea, ut eam fwclificaret. Hph.y.i^i^. XJt
-purgaret jibi ipfi x««V TneAxeiw, populum peculti, accenfumftudio bonorum
cperum. Tit. 1: 14. aut denique omnes & fingulos per Chriftum vocandi,
cum Jacobo verbafuaindicet , &ftatutafuaacjudicialfraeli; non au-
tem Jic fecerit ulli genti, Pfal. 147:19,20. Apoftolofquefuos inEuangelii
exordio fblum dtmittat ad oves perditas domus Ifraelis , Matth. 10: 6,
&A6t.i6:6-io. aliis praeteritis , no&urno vifu Paulum evocet in Mace-
doniam, utiis euangelifaret.

XVII. Fruftra autem urgent promiffionem Euangelicam , quicun-
que credideritybabebit vitam aternam. Non enim illa univerfalis eft, nifi
refpe&u credentium. Quos omnes , quocunque in tempore & ftatu,
modo vere refipifcant & credant , falutisparticipes Scriptura declarat. U-
bi ipfi adverfarii , qui gratiam Dei tantopere crepant , deficiunt , dum
fero refipifcentibus ccelum polliceri verentur; non cnim certa promiffa
extare, adeoque non nimisconfidendumputant. Diftinguenda autem
in illa promiflione haec triafunt, 1. praeconium, &notificatiofalutisin
Chrifto. 2. mandatum falutem iftam non negligendi , fed amplectcn-
di , quod eft praeceptum fidei ac refipifcentias. Atque hasc omnibus
auditoribus communia funt. 3. ipfa promiiTio falutis, quae nonper-
tinet nifi ad illos qui jam priores conditiones impleverunt. Adeo ut
non omnes jubeantur credere Chriftum pro fe efle mortuum : haec
enim ipfiffima ficjei confolatio , & rnagnum illud Euangelii bonum eft :
fed tantum pcccatores credentes & rcfipifcentes. Reliqui vero contra-
rium credere tenentur. Ne date fanttum canibus, necprojicite margari-

tas

■r

DE SuBJECTO FoEDERIS CRATIjE. 5OJ

ta* veflras coram porcts. Matth. 7: 6. Non efl tibipars neque Jors in hoc
negotio ; cor enim tuum non efl rettnm coram Deo. A <5t. 8 : 1 1.

XVIII. Xe<ph autem <pxefntK<» eft,quodadhibent,dumexcipiunt,De-
um univerfb humano generi initio mundi in Protoplaftis , fecundaejus
aetate in Noacho , ac tandem poftrema rurfus in Chrifto & Apoftolis
falutem obtuliffe; nunc autem propter pofterorum peccata & ingratitu-
dinemfieri, quodmultihoc beneficio orbati fint. Cumenim reconci-
liationis beneficium non gentile bonum , nec nationi vel populo alicui
in commune acquilitum , fed fingulorum homiuum proprium ac perfb-
nale bonum fit , non fufficit illud majoribus propofitum fuiflfe ; qui, fi-
cut pro pofteritate fiia refpondere non potuerunt, itanecproillisiftud
accipere,neque etiam repudiare potuerunt. Quanquam illud toti mundo
unquam oblatum fuiffe, merum commentum eft.

XIX. 4. Alia rurfus facie univerfalem gratiam reducunt Lutherani, 4. Luiht'
ftatuentes aeternum in Deo confilium de omnium univerfim hominum rant-
faJute per Chriftum fide apprehendendum ; quod niti volunt tribus fun-
damentis, 1. infinita & univerfali Dei mifericordia , 1. univerfali Chri-
fti mcrito, $.univerfali vocatione ac verbi minifterio. Ac intempore
Deum paratum docent omnes & fingulos per ordinaria mediavocare&
regenerare, voluntate quidem conditionata,fed tamen feria. Quas non fa-
tis fana funt, & varios fecum errores trahunt , de amore aliquo Dei u-
niverfali, tum ab a?terno,tum in tempore oftenfo,qui merum figmentum
& non ens eft ; de voluntate ejus conditionata , five velleitate in Deo ; de
mortis Chrifti efftcacia ac pretio non rite agnito ; deque fide partim ab
humano arbitrio fufpenfa,quod hinc vel invitis ipfis fequi debet &c. qux
jam alibi excuffa funt. / a < \^A

XX. 5. Nec probandi denique illi inter noflros qui gratiam univerfa- i-lUimter 4 •
lem objectivam , five oblationem fcederis univerfalem, comminifcun- »^rw> f»
tur ; negant autem gratiam univerfalem fubjectivam, feu vires fuflicientes. £%J?L
In quo ab heterodoxis differunt.Quae tamen u<rvm-m funt.Inanis enim eft Hniverfn.
gratia univerfalis objectiva, & merum ludibrium, ac mendacium, nec hoc Um obje-
nomine digna, nec Deo tandem decora , nifi etiam adfit talis gratia fub- 8«***
jediva. Atque ipfa feederis oblatio, ut ante vidimus, etfi omnibus natio-
nibus communis,non tamen univerfaliseft,nec unquam fuit,five fingulos
homines, ut neceffe eft,five fingulas quoque urbes & populos fpe&es.

Sff L I-

;o6

I B

I I I.

De Oeconomia Foederis gratix fub

P R O M I S S I O N E. 1

LOCUS DECIMUS TERTIUS I

De prima Promifione, ejufque propagatione ufque adMofem.

C A P U T I, 1

De prima Promifiione , ejufque propagatiom
ufque ad Ahrahamum* !

I. <&r^^M^~c22 Onfiderationem fcederis gratix generalem fequi-

tur nunc illius tractatio [pecialior,\>ro diverfis illius
ceconomiis:partim fub PromtJJione; partim fub V«
T. & lege ; partim flib N.T.& Euangelio. Atque,
pro hac varia gratiae & falutis adminiftratione, tri-
plex veluti Ecclefia: astasdiftingui poteft,infantia?,
adolefcentiae,& maturae virilitatis.
II. Non fatis accurate enim inftituunt , qui omnia Ecclefias tempora
in duas periodos diftinguunt , cum Vet. tum Nov. T. ad Vetus Tefta-
inentum omne ante Chrifti adventum tempus referentes; quod perperam
confundunt , atque omne ejufdem ftatus & conditionis faciunt. Initium
enim fumfit demum V.T. a Mofe , & hasreditaria pofTeflione terrae Ca-
naan , quam ex teftamento illo Dei populus poffedit , in melioris haere-
ditatis typum ac pignus. Nec ante Teftamentum illud Vetus locum ha-
buit, nec habere potuit.
Trimm eft III. Prima igitur Oeconomia gratiae iTmyysXia five Promijfio dicitur,
" & «a? cJ>*yys>urftos , quafi anticipatio Euangelii , inoppofitione adrem
illius promiftionis nobis exhibitam per Euangelium. Vide Gal.^tS. Scri-
ptura pravidens Deum ex fide jufiificare gentes, tB&AnyyitioK-n ante
euangeliz,avti Abrahamo : benedicentur in te omnes gentes. V. 14. Vt
■promijfionem Spiritus acciperemtts perfidem. v. 16. Abrahamo difta funt

Txderis
grmtU

SPECIA-

MS acco-
nomia ,
pro t ipVui
ejns fiati4.

SlONiS.

De prima Promissione, ejusqpe propacatione. 507

piomijfiones. item v. 17, 18, 19, 21,22,29. Hcbr. 11:9. Juxtafi-
dem mortHi funt hi omnes, non acceptis promiffionibus. & v. 1 5. Omnes te-
fitmonium adeptt per filem non funt potitt promijfione. Act. 13:32. Vobi*
euangeliz,amus cam prcmiffionem , qua patribus fafla efi. Rom. 1:2.
Ante promtferat Euangeliumper prophetas fuos in Scripturis fanttis. conf.
c.4: 13, 14. Si qui ex leae^ haredes funt, exinanita efl fides , & abolita
promijfw.

IV. Ac circa eam confideranda funthscquatuor. 1 . Promijfw ipfa, Qu& cina
ejufque propagatio a Paradifb ufque ad Mofen. 2. Verbum & revelatio eum con '
cKvina, quibus illa promifTio manifeftata & expreffa fuit. 3. Sacramentayf"*0™***
quibus confirmata fuit. 4. Status & latitudo Ecclefa fub illa.

V. Promiffio ipfa bis potifTimum audita fuit, atque duos gradus maxi-
me notabiks habuit. Unde dupliciter confiderari poteft, vel i.proutfacta
legitur primis parentibus in Paradijb: vel 2.prout Abrahamo, ejufque po-
fteris, poft diluvium, repetita eft.

VI. Primd ea facta eft in ipfoParadifb : Et inimicitiam ponam inter Protnijfio
te,&intermulierem> & interfimentuum, & femen ejus ; tllud conteret primain
te (quoad) caput^ tu conteresillud (quoad) calcem. Gen. 3:15. Quod paradi-
verbum matrix & radix fuit omnis verbi gratias , quod in pofterum audi- so«

tam eft , quodque in Ecclefia unquam audiri debuit ; & fundamcntum
fidei ac falutis Adami , fequentifque in omne aevum Ecclefiac. Unde &
illa in prima fua periodo fub promiflione fuiflfe dicitur. Cujusidcirco
promiffionis fenfum propius videbimus.

VIL Dirigitur autem hic fermo omnis ^dferpentem^ inpoenamipfi- Qtu er.u-
us ; fed ita, ut in eo contineatur hominis benedictio & falus. Non autem chatitr.
nudum illud animal , fub cujus fpecie Diabolus latebat , intelligitur. Je-
junum enim nimis, nec Deo dignum effet, homini cum bruto animante
certamcn veluti indicere , quafi illud par foret Deo dignum , quod iple
inter fcfe componeret & in arenam induceret ; idque, tanquam res aliqua
magni momenti foret , in omnem astatcm fine miffione duraturum prx-
dicere ; tandemque homini ex difficili videl. pugna victoriam promittere.
Quae ridicula funt. Altius enim ha?c fpc&ant. Atquealiapugnantium
paria hic cogitanda funt , aliudquc certamen, quod, Deo audtore & arbi-
tro dignum, ipfius oculos morari poffit, cujufquecventumtantoante
praedici par fit. Ut ex ipfo verborurri ac fententiae pondere patet.

VIII. Igitur Deus i.fcfepugnaeiftiusauctorem ac modcratorem fe-
KUSjEgoponam tnimkittam &c. 2.diverfa deinde pugnantium paria pro--

S f f 2 ducit:

5o8 Lib. III. Caput I.

ducit : 3. ac tandem victoriam femini mulieris promittit : 4. fed non fine
fudore ac fanguine acquirendam.

IX. 1. Dicit ergo Deus, Ego ponam,non homo, mulierve, fed Deus.
Quod in trifti hoc rerum humanarum cafu verbum gratiae eft, ac promif-
fio, qua Deus propofitum fuum ac voluntatem immutabilem , de femine
eledto dando , deque victoria in diabolum per illud obtinenda, declarat.
AtqueitaDeus, cumDiabolusjampro vi&ore ageret , atque fefe mun-
dum, Deiopus, mox ut conditus erat, corrupifle laetaretur,deque homi-
ne, ut a fe proftrato , fibique jam in fervum addidto, tantum non trium-
pharet; aliud reftare bellum edicit , & maximum illud certamen , quod
tot faeculis duraturum erat , & in quo Diabolus tandem cum cohorte fua
omni vi ac poteftate exueretur, indicit.

X. 2. Diverfahoftiumpariaconjungit. 1. Serpentem,h. e. Diabo-
lum, qui, ficut potiffimum fuperandus erat , ita in hoc certamine praeci-
pue fpectabatur : ficut ferpentis nomine ipfum in Scripturis faepe venire
jam ante vidimus : & mulierem.i<\\iam ex adverfb cum eo componit ; qua?
ficut familiarius cum eo confueverat , atque ab eo feduc"h & fuperata fue-
rat ; ita nunc ejus jugo & fervitute eximitur , & adverfb in agmine ipfi op-
ponitur. Quod protinus gratiae Dei documentum erat ; cujus folius erat
mulierem a diabolo proftratam erigere, & veluti redintegrato certamine,
iterum contra eum in arenam inducere, non fine fpe victorias. 2. Semen
ferpentis, quod maxima ex parte , juxta ufum Scripturae , funt homines
reprobi , qui patrem habent diabolum. Ziz.ania funt filii illms malt>
Matth. 13: 38. Progenies viperarum> Matth. 3:7. 12:34.23:33. Ouidat
operam peccato , ex Diaboloefl, i.Joh. 3:8. Vbs ex patre Dtabolo eftis,
& cupidttates patris vultis exfecjui. Joh. 8: 44. & femen multeris, quod
priori femini oppofitum de Evae pofteritate pia , & gratiae ac electionis
participe , intelligere oportet ; deque civitate illa Dei , quae in hac terra
perpetuo depugnatcontracivitatemdiaboli; juxtahancDei,quamaudi-
mus, legem, qua non primis parentibus fblum , fed univerfae ipfbrum po-
fteritati manfurum perpetuo bellum indicitur. pugnent ipfique nepotes.
3. Denique, ne certamen inter iftas partes impar fbret , tandem Semen il-
lud,quod peculiari notione in Scripturis ita appellatur, & Serpens antiquus
inducitur. Intelligitur autem feminis nomine unus quidam ex ifto femi-
ne, qui nomine&bono totius feminis certaminehocdefuncl:uruserat;
ficut ex adverfo ipfi non aliud femen , fed ipfeantagoniftaferpens opponi-

*tur ; cuj us caput hoc femen contriturum erat : quod non eft nifi fingula-

ris

DE PRIMA PROMISSIONE, EJUSQUE PROPAGAT10NE. 509

ris iftius feminis. Sicut Scriptura, in promillione Abrahamo fa<5h , quae
cadem eft cum hac noftra, fcmen illud fingulariter de Chrifto fblo fu-
mit , Gal. 3: 16. t/fbrahamo dttl<e funt promijflones , & femini ejus.
Non dicit, & feminibus, quaji de multis : Jedquajide uno, &Jemini tm :
ejut efl Chriflus. Nec alienum a Scriptura eft notione (eminis unicam per-
lbnam intelligere, utGen.4: 2.5. Pojuit miht Deus femen alterumpro
lAbelc. Gen. 15: 3. Et dixit Abraham, ecce mthi non dedifli femen.
21: 13. Filtum anctlU hujus ingentemponam eum , quiafimen tuum efl :
& Gal. 3: 1 6. Appellatur autem Chriftus femen multeris, quod, fine viri
congreffu, ex Matre-Virgine prodierit.

XI. 3. Atque ia hoc femine demum victoria promittitur. Illudconteret
tibi caput. quod cum ab homine fblo fieri non potuerit,fimul Chrifti dei-
tas innuitur. Per caput autem intelligitur omnis poteftas diaboli, per pec-
catum illi data ; quae in ferpentibus in capite potiflimum eft , quo laefb ac
obtrito,nocere amplius non pofTunt. Contritum autem fuit caput diaboli,
omnifque ejus poteftas deftru&a, tum per mortem Chrifti,qua divinae ju-
ftitiae fatisfa&um , omniquejureaccufandiSatanasexcufTusfuit. Vt per
mortem aboleret eum , qui tmperium habebat mortis, hoc efl dtabolum.
Hebr.2:i4. tum per praedicationem Euangelii. Spettabam Satanam,ut
fulgur, e ccelo cadentem. Ecce, do vebts poteflatem calcands Serpentes &
fcorptones, &fupra omnem vim inimtci : & nihtl vos Udet. Luc. 1 o: 1 8, 10.
tum per juftificationem & fan&ificationem noftram : Mortificate ergo
membra veflra terreflrta , Col. 3:5. Ouigenitus efl ex Deo, confervatfe
ipfum , gr improbus tlle non attingit eum, 1 . Joh. 5:18. tum per mortem
corporis noftri. Vltimus hoflts aboletur, mors, i.Cor.i 5:215. & pleniflime
denique in refurre&ione ultima. Deus pacis conteret Satanamfubpedes
veflros, Rom. 16: 20.

XII. 4. Non futura autem erat haec vi&oria fine agone & *#»$<« : Et
tu conteres eicalcaneum. Diabolusnempeperomnestentationes, dolo-
res, mortem denique & fepulturam contrivit Chriftum quoad calcane-
um, h.e. carnem > qua terram calcavit ; non tamen cum exitio : mox enim
iterum refurrexit, & vi&or evafit. Adeo ut hicconjunganturChrifti
perpeffiones , & poft illas fecutura gloria, quas £r fcrutatifunt propheta
&c. i.Petr. 1: 11. Out pradixerunt Chriflumfuijfe paffurum, acprtmum
tx refurretttone mortuorum lucem annunciaturum huicpopulo Qrgenti-
bus. Act 16: 23.

XIII. Atque haec primxvae iftius promifTionis fententia crat , quje

S f f 3 prae-

Sociniani
enrn pror-
fus cor-
rumpunt
& ener-
vnnt.

510 L I B, III. C A P U T I.

praecipua fidei capita comprehendit. Ita ut illa audita, theologia proto-
plaftorum pofl lapfum tribus illis capitibus , quge in omni peccatorum
theologia reperire eft, jam conftaret. Habebant nempe 1 . Normarn/z-
dei & Euangelii , promiffionem nimirum hanc a Deo datam , quae erat
fundamentum omnis fidei. i.Normam obedtentU & legis,prascepta mora-
lia, quibus conftabat theologia V^^kt®- ; cui dein fucceffit decalogus.
^.Normam culms externi ; in quo eminebant facrificia : de quibus infra.

XIV. Hanc autcm promiflionem Sociniani prorfus corrumpunt, om-
nemque primorum parentum fequentifque Ecclefiae fidem ac confblatio-
nem extinguunt; dum in ea nihil de Chrifto praedictumreperiunt, de
quo primam promiftionem Abrahamo demum fac~tam volunt. Sed quid
magni haec promiflio tum continuiffet ? Cumque confolatione fpirituali
imprimis protoplaftis opus effet , & remedio, non contra brutum animal,
lerpentem , fed contra ipfum diaboium, a quo in fummam miferiam pra>
cipitatierant; nec aliud verbum Dei ad ipfos extet quam hocce , curne-
gabimus illam verbis hifce comprehenfim fuiffe; praefertim cum in eorum
poteftate fit ifta bona fpiritualia fignificare ? Sicut ex Scripturae analogia
conftat , quae hoc vaticinium ad Chriftum , ejufque beneficia, fepiflime
applicat , & ad illud variis loquendi modis manifefto refpicit. Vide
Efai. 11:8. Et ludet lablens apud foramen afpulis, & in cavernambafi-
lifci ablafiatus manumfuamprojkit. Efai. 27: 1. Illodie vijitabit Domi-
nusgladiofuo magno,gravi} firmo, fuper baUnam,Jerpentem impetuofum,
tortuofum, & occtdet Draconem , qui efl in mari. c. 65: 2 5. Serpentis ci-
bm eritpulvis : non nocebunt nedum perdent in omni monte meo. Pfal.8:$.
Ex ore infantium & latlentiumfundaflirobur, propter hofles tuos , ad
abolendum inimkum & eum, qui fe vindicat. Pfal. 40: 8. Ecceveni,
dequoinvoluminelibrifcriptumefl. coll. Hebr.io^. c* *£<p«A<'<& ^?*/».
& prsfertim in Nov.T. Progenies viperarum &c. Matth. 3:7. & 12: 34.
Vos ex patre Diabolo eflis. Joh.8:44. JVunc princeps hujus mundi eji-
citur foras. 12: 21. Venit mnndi hujus prtnceps , $• in menihilhabet,
14: 30. Spefiabam Satanam utfulgur e coelo cadentem &c. Luc. 1 o: 1 8, 19.
Ouum pletiitudo temporis venit, emifit Deus filium fuum nafcentem ex
muliere ,fe fubjicientem legi. Gal. 4: 4. Particepsfalius efl carnis <&fan-
guinis , ut per mortem aboleret eum , quiimpermm habebat mortis , hoc
eft, Diabolum. Hebr. 2:14. Exutis imperits qt poteflatibus palam eas q.
in triumphum duxit. Col. 2: 15. Manifeflatus efl filius Dei ut dijfol-
veret vpera diaboli. 1. Joh. 3:8, Per hoc manifefh funtfiln Dei& filii

Dia-

De prima Promissione, ejvsque tropagatioke. 511

Diaboli &c. v. 10. & maximc R.om. 16: 10. Deuspaas conteret Satanam
fub pedes veftroscito. conf. Apoc. 17: 7— 11. Faftum eft bcllummcoelo,
Alichael & Angeli ejus pr&liati funt contra Draconem tllum maonum,
ferpentem tllum anttquum, qui vocatur Dtabolus & Satanas Scc. Et pro-
cul omni dubio eft , Deum arcanos iftius vaticinii fenfus protoplaftis re-
texiffe, qui deinceps viva praedicatione ac catechefi illos pofteris ac ne-
potibus fuis tradiderunt.

XV. Fidei enim ipforum, intellectaeque promiffionis nonparvain- fromtffio n4 ■ !,%(. P- ,
dicia funt , quod Adamus , audito Dei fermone,mox uxorem appellave- ia* propa.-

rit Evam, h. e. non mortuam, fed vivam, & matrem omnis vtventis, S*taPer
Gen. 3:20. Quod illuftre nomen, fcemin e , quae pcccatum mortemque £"
in mundum intulerat, convenire non poterat,, nifi promiffionis iftius
refpe&u , cujus vim atque fenfum Actamus capiebat , quaque ex mcero-
re fuo relcvatus, &vitamfibipofterifquefperareaudens, femenpraeci-
pue iftud, in quo vera vita & victoria contra Satanam promiffa erat, jam e
Paradifi umbris profpeclabat.

XVI. Similiter quoque Eva, in primo partu, cujus difficultates, inquc
eo comminationis divinae veritatem,& peccati fui amarorem, praeguftave-
rat, mox, cum marem edidiffct , in eo promiffionis divinae fidem recole-
bat ; feque ipfum illud femen , de quo tam magnifica promiifa erant , ln
infante ifto jam tenererata, Jaetabundaexdamat, Accjuifivtvirumje-
hovam, Gen.4: 1. fic enim j^tf illud fpecificative fumi poteft. Non
exiguam enim de illo infante fpem habuifle oportet , quam eximio adeo
nomine , tanquam pretiofiffimum pignus a Deo aceeptum , ab acqui-
fitione denominaverat» Sed & de femine ifto cogitaffe indicio eft , quod
in Caino decepta, cum tertium filium pareret , itidem dicit : Pofuifmihi
Domtnus aliudfemen pro Abele, qttia interfccn eum Cain, Gen.4: 1 5. ita
Cainum occulte a femine excludens.

XVII. Fidem hanc etiam teftatus eft Abel, cujus facrincium Deus & Tairex.
demiffo e ccelis igne probavit. Undc fide obtultffe dicitur, er teftimonium
acceptjfe, quodjuftus ejfet. Hebr. 11:4.

XVI II. Cumque fub Enofchi nativitatcm denominaric<cptumfuerit
ajehova, Gen.4: z6. (quae phrafis & Efoi.44: 5. occurrit; K?p! n.?.
?p£'. Z3W2 jjiC nomtnabit nomen Jacobi, non invocando, fed dicendo :
Jacobus eft Pater mcus, vel, ego facio cum Jacobo. ) & Dei cultus, a Cai-
nitis obliteratus , a fancta Sethi ftirpe inftauratus , & pubJice conftitutus
fuerit ; id quidcm fine verbi hujus & promiffionis fide fafrum non fuit.

XIX.IZju

512, L I B. I I I. C A P U T I L

XIX. TLadcmfide Enochusy Sethi trinepos, ambulavit cum Deo, Gen.
5:24. dccpwn -nS fycS grata Deofacerefiuduit, accejjit ad eum , qu&fivit
eum, Hebr. 1 1 :<5. & ob fummam Dei familiaritatem , nondum legitima
confecta aetate , divinitus ex hominum ccetu atque oculis abreptus , & in
ccelumtranflatuseft.

XX. Hujus nepos Lamech, vitae humana? labores ac calamitates mife-
ratus , hac una fpe fe fblabatur , quam teftatus eft in nativitate filii fui,
quem Noach, h. e. confolatorem appellavit, Gen. 5:25). quanquamin
perfbna aberraverit, ut ante eum Eva.

XXI. Ac paternae promiffionis haercs Noah perfidemfaUusefthares
Juftitia, Hebr. 11:7. qui invenit gratiam in oculis Jehov^virjuftus inte-
gerexftitit in atatibusfuis, & cum Deo ambulavit. Gen. 6: 8, 9. &pr<eco
juftiti<e> 2.Pet. 2: 5. Per Spiritum Chrifti impio ifti mundo prophetavit%

Ii.Pet. 3: 19,20.
XXII. Poft diluvium promifliohajchaefitpraccipue/»^»^//;^/»/,
Perfuadebit Deus Japheto & habitabit in tentoriis Semi , & erit Canaan
fervus ipfis. Gen. <?: 27. & propagata fuit per patriarchas fan&ae linea?.
Quo plurimum conferebat ipfbrum longaevitas. Solus enim Noachus,
novi deinceps mundi conditor acparens, antediluvianos omnes, tribus
tantum prioribus exceptis, attigit; filiufque ejus Semus,qui etiam primum
mundum viderat , ad annum Jacobi quinquagefimum primum fu«
pervixit.
lmpiimis XXIII. Cum autem, poft nefas Babylonicum, ftru&amque turrim
AbrMA- j)eo jEmulam, abrupto fermonis commercio, genus humanum difper-
repttit* geretur,paulatim quoque hxc promiffio, ac fancta Patrum x«rizKrn cor-
rupta fuit. Donec de novo fefe Deus Abrahamo revelavit, circaannum
mundi 2ooo.cujus ftirpi iftud femen,in quo omnes gentes beandae forent,
peculiariter afleruit, Gen. 1 2. & feqq.

C A P U T II.

De vocatione Abrahami , acFcedere Deicum
| ipjo initOy(S fpeciali promifione ipfifatta^

hjlanra- I^pJ2^j£J|^£ Ollapsa ergo Dei notitia, & primaeva promiffione,qua fbla
uo promif- ff^^W^k Ecclefiae fides fteterat, non fatis cafte cuftodita , fed in ipft

homstn [aXx^WQsUJt r cl v t t i • /v r • .*«

abra- IKvSNNI^s a' ac "e°en *tirPe> penes quam verge religiqnis

h a mo. W%Mg$-M u^us remanferat , paulatim corrupta ac adulterata ; vocavic

Deus

De vccatione Abrahami & Foeoere Dei. 515

Deus Abrahamum, tunc Abramum, cumquecofcedusintcgravit, 8c
venturi leminis parentem , ac piT)millionisobfidcmfecit. Ubi notan-
d^ ha?c tria. 1. Abrahami vocatio. 2. Fcedus Dci cum ipfb crcftum.
3. Promiffio fpecialisipli" fa&a.

H. lrocatus fuit Abramus idololatra. Vltra flumcn Euphratem ha- Ej«s vo-
. bttabant majores veflri olim , Therah Pater Abrahami & Pater Nacho- catio.
ris : colebantque Deos alienos. Sed ajfumfi patrcm veflrum Abrahamum
eVc. Jof. 24, 2,3. Et, Eltgtte vobis hodie quem colatis , jivc Dcos quos co-
luerunt majores vejirt , qui habitabant trans flumcn Hlud, five Deos E-
moraorum c\c. v. 15. imo familiaejus prima in Scripturis idofolatris rea
pcragitur. Furata efl Rachel tmagtnes q u<z er mxpatrtsfui. Gen. 31: 19.
A Deo autem admonitus , ut domumacpatrbmrelinqueret , cxUre
Chaldacorum ,_Gen. 11:31.1 5:7. cum patre in Mefopot^iam profecxus,
anatis anno 70. circiter quinque annos Charane confedit ; atque eo mor-
tuo, mox ut juiTuscft , migravitin Cananxam, annum agens 75. Gen.n:
32. Atque ab hoc exitu Abrahami fupputandi anni 430. qui in Ifraelita-
rum egrelfu ex Fgypto finiuntur. Scias, quodperegrtnumfuturumfitje-
men tuum tn terra nonfua , quodque tllos injervitutcm redufhiri Jint cr
debilttaturi quadringentts annts. Gen. 15: 13. zALtas quartareverten-
turhuc.v. 16. coll. A<5t.y:6. Lex, quapofl quadrtnaentos rjr triaintaan-
nos exflittty nonfactt irritum teflamentum ante ratumfallum. Gal. 3: 17.
conf . Exod. 12: 40. ubi Mofcs dicit, habitationemfiliorum Ifrael , quam
habitarunt in zAEgypto, faijfle 430 annos.

III. Variae autem narrantur Dei revelationes ipfl faclx ; undcTer- ■<*#««*»«
tullianus ipfum divina: familiaritatis virum appcllat. Scriptura eas ad no- nes etf*m
vem ufque recenfct : inter quas eminent dua>, Gcn.i 5. & 18. Quoties au-^*"
tcm Jchova ipfi apparuiffelcgitur , vidctur ille plane fuifTe Filius Dei : quo
quidam etbm refcrunt locum Joh. 8: 56. Abraham Pater vefler
exultavtt , ut vtderet dtem meum, £r vtdit, & Utatus efl.

IV. Ac fpeciatim in apparitione Gen. 18. exiftimavit Auguitinus,
aliique, Deum apparuiffe ^tTwi^o , 8c S. Triados fymbolum exhi-
buifle , quatenus humanis oculis cam ufurpare fis cft : quia Jehova dici-
•tur Abrahamo apparuifle v. 1. quem & compcllavit , dradoravit, v. 3.
dicens, Domine,fiage, invenigratiam tn ocults tuis, ne, age, tranfeas pra-
terjervumtuum. cum tamen tres viros videvk , nccunum aliquemrcli-
quis digniorem ac legationis principcm fuiffe conftet. Quod de Angelis
hojpitto excepttscx Hebr. 13:2. afferunt, id ad hanc hiftoriam non pcrti-

T 1 1 nct,

514 Lib. III. CaputII.

net, fed ad hiftoriam Loti , Gen. 19. Qui ipfi angeli tamen Jehova fuere,
& eo nomine appellantur, Gen. 19: 1, 17, 19,21,24. & duo fuifle narran-
tur : qui videlicet Filium & Spir. S. reprxfentabant , qui propter cecono-
miam miflionis recte angeli vocari pofliint. Pater autem ifto nominc
non venit,nam Gen. 18:2, 16,22. appellantur tres viri :-nam& duo illian-
geli fub forma virorum vifi funt, Gen. 19:5, 10,12. conf. Gen.18 :z.
Fuede- V. Cum autem Deus cum Abrahamo fcedus facere , ac promiflionem
ki v cum patribus fadhm repetere , inque ejus familiam eam inferre vellet , atque
*A 0 mni eo re vejat jQnes jp^ gj^gg fpeftaverint ; illa praecipue a nobis confidcranda
funt. Foederis autem cum Abrahamo initi obfervandum eft cum tempus,
tum fumma acpartes. '
tempust VI. Circa tempus ejusvarianttheologi. Quidam ejus Kv^unv in fa-

crificio illo , de quo Gen. 1 5: 8. & feqq. pofuerunt ; alii dccennio citius,
cum Abrahamus Charane exiret, Gen. 12:1,2,3.

VII. Quae facile conciliari poflimt , diftinguendo inter promiflionem
ipfam primo datam , & follcmncm ejus confirmationem, adhibitis ccrtis
ritibus, fa6hm. Prius accidit cum adhuc in Chaldaea verfaretur : unde &
430 anni, de quibus proxime vidimus, exordium fumunt. Quamvis enim
illa promiflio primo recenteaturGen. 12:1—3. in exitu ex Charane, facta
tamen vidctur capite precedente , cumAbrahamus adhuc in Ureeflet.
Unde verba verti debcnt , Dixerat Deus Abrabamo, fcil. in Ure. Sol-
lemnis autem ejus confirmatio pofterius perac~h eft : atque hos tres gradus
habet. 1. fa£ta eft per ritum ibllemnem, qualis eft ineuntium fcedus,
Gen. 1 5. 2. per facramentum circumcifionis,quod promiflioni additum
cft, eiquc firmando fervivit, Gen.17. 3. per jusjurandum, Gen. 22.

VIII. Hic autem de prima confirmatione agimus,qua2 fach fuit adhi-
bitis follemnibus & ritibus quibufdam , qui in fcedere firmando ufurpari
folent ; quae narratur Gen. 15. atque 1 5 annis poft promiflionem in Chal-
daea primum auditam, & 10 annispoftexitumexCharaneperacl:aeft.
lta ut Gen. 15: 13. ubi 400 anni fervitutis numerantur, centenarii tan-
tum numerentur, cum exacliori calculo ab illo tempore4i5 anninu-
merandihnt.

IX. Nec obftat audoritasApoftoli, quiGaI.3:i7. Legem ^xp annos
poft sl3.Slw.lw <zmQKSx.vguptv!</j latam dicit : unde confici videtur, cum in-
ter facrificium Abrahami , Gen. 15. & datam legem tantum 415 anni
interceflerint, non ifto in facrificio, fed jam ante, in Chaldasa videl.
ubi hi anni exetint , hujusfcederis «^««-ir fuiffe. Sed facile hxc fblvun-

tur.

De vocatione Aijrahami 8c Foedere Dfci. 515

tur. Apoftolus enim s^^y.luu fcedus 450 annos ante legem ponit,
(quod vcrum eft ; cum Abramo adhuc in Urc verfante illud initum fit )
non vero yj?a<rn illius;ilh cnim quindccim annis poft ia<5ta eft : & fim-
plicitcr tantum dicit, illud ante confirmatum efle , non praecifc 430 annos
ante , fed in gcnere ante legem latam , & annorum iftorum 430 finem.
Ut conjungi non debeantfcedus&confirmatioejus, fcd potius diftin-
gui. Quoobfervatodifficultasomnistollitur.

X. Sequitur nuncfoedus ipfum, cumaparteDeiinitum, tumaparte
Abrahami acceptum. A parte Dei obfcrvanda eft. i.fitpulatio foedens
l. promijfio.

XI. Stipulatio diverfis vicibus fadta fuit, atquc haec praecipue praeccptay?'/>«/<*/'>»
comprehendit, 1. ut exiret e patrtafua,Gen. 12: 1. idolorum cultui dedi-
ta,Jof.24.2,. atque Deumfequeretur; quod quorundam poftca philofo-
phorum fcitum tot faeculis ante eos natos ab Abrahamo praeftitum fuit.

Iu quo exitu imago exhibita fuit exiturae olim ex Babylone Ecclefiae.
Exite ex illa, popule mi ; ne communicetis cumpeccatis ejus, qt ne acciptatis
deplagisejus. Apoc. 18:4. 2. netimeret ,Gen. 15: 1. quodaDeopec-
catori dictum fpiritualia & aeterna bona comprehendit ; quae fola animam
folari, ejufque terrores tollere poffunt. 3. ut ambularet coramDeo, &
ejfet inteqer , Gen. 17: 1. acDeoveluti tefte perpetuo viveret, &fince-
ram obcdientiam praeftaret. Quae totidem refipifcentiae, fidei, ac charita-
tis praecepta erant.

XII. Promiflio ftipulationi adjuncta fuit, cum generalts, tum fpecialis. & 'U'a<l-

XIII. Prior eft Gen. 1 5 : 1 . fe fore ipfi fcutum er mercedem tpiius mul- )m"*

*J PROMI;

tam valde. & Gen. 17: 7. Se fore ipfitn Deum , & femini ejuspoft eum. Sj0 • „„
Quae rurfus praxipue" aeterna bona dicunt, &juftificationemacfalutem ner.ilis>
inctudunt; utpotccumDeusfefe-ipfuminmercedemoffcrat, &fefeve-
re Deum ipfi fore promittat. Quod nomen maxima quaeque compre-
hcndit. Ut enim fi quis fefe in patrem alicui futurum fpondeat , eo non
vulgarem afFectum teftatur, nec vulgaria ohScia ipfi praeftare tenetur,
fed tolia, qualia a parente proficifci folent : ita in Deum alicui effe , fcfcque
Deum oftendere , atque omncm nominis iftius menfuram implcre , in-
fert talia beneficia, qua: ncmo nifi Dcus praeftare poteft," hoc eft,immorta-
lia &xterna, eaqucfccundumcorpusaequeacanimam , cumutriufque
Deus fit. Undc bcne Servator ex promiflionis hujus vi ac verborum
pondere vinm & mortuorum refurrectionem infert. De refurrelhone
vero mortuorum non legtfits quod vobis dtttum efi k Deo-> dicente, E<>ofum

Ttt 2 * Deus

fi6 *L i b. III. Caput II.

Deus zsfbrahami , Ifaaci qt facobi ? Deus non eft Detts mortuoruw;
fed viventium. Matth. 22: 31, 32.
JpeciaUs, XIV. Spectalis auteni ac palmaria promiflio , quaeque proprie fcede-
ralis erat , fuit illa de dando Semine , in quo benedicendje erant omnes .
gentes; quae per excellentiam inde appellatur Promtjfio : cui arrhabo-
nis loco accenerunt promiffiones fpeciales fecundariaE: tres ; demultipli-
cando femine ipfius ; deque danda ipfis Cananaea , in pignus hasreditatis
cceleftis ; & tandem edu&ione illorum ex Egypto ad terram illam pofli-
dendam.
terrepeti- XV. PromiGTio illaprxcipua ter repctita Jegitur. PrimoGen. 12: 2.
'*'-, .. Faciam te gentemmugnam & benedicam ttbt , ©" magnumfactamnomen
Bione ?en- mum->&<<fio benedtftio. quod emphaiin habet. Promittitur autem benedi-.
tinm in fti° praecipue fpirit:<alis & seterna , quae fola hoc nomine digna eft. Et be-
Abrah*? nedtcam benedtcenttbus ttbi , ~h- maiedicemes tibi execrabor : 3i.be nedicta-
mo. erunt in te omnesfamtlU terra , v. 3. quge bcnedicliio rurfus corporalis efle..

non potcrat;illam enim habebant gentes extra Abrahamum & femen ejus.
Ergo fpiritualis promittitur, in juflificatione & glorificatione. Hanc enim.
naciae funt gentcs in femine A brafumi. Scrtptura autem pravidens, Deum,
ex fide jufltficare gentes ^ante euangeltz,avit Abrahamo'. Benedicentur in te.
omnesgentes, itaque,qutex fidefunt, benedtcuntur cumfidelt Abrahamo..
Gal. 3:8,9. In te. i.quia Abraham continuitin fe Mefliam, in quo omnis-
benediclio.2.Quia dux ac princcps fuit fcederis Dei,& fidei ac benedidio-
nis reliquis exemplar, adeo ut illijuxtacum ipfo fierent benedicli : fic
enim Apoflolus Gal. 3:8,9. illampromifrioncmdebenedidionegentium
in Abrahamo explicat , <n» -nJ msu d^xcifi cumfideli Abrahamo .Etlic
etiam fumenda vox Hebraica *73, in qua particula 3 idem valet quod
f3],» cum. VideExod. 15: 19. Ventt equus Pharaonis ^3-?^ cum cur-
ru ejus y'4y& & cum equitibus ejus tn mari. Eicet tamen illa particala
hic aliquid amplius quam o-t>» cum notet.

XVI. Eadem benedicftio repetitur : Et benedicentur in eo omnesgentes
terra. Gen. 18:18. Adilridta adhuc benedictione ad Abrahamum , etfl
jam nato Ifmaele. Sarah uxor tuapartt ttbifilium, & vocabis nomen ejus
Ifaak^ cjr conft abtliam foedus meum cum ipfo. Gen. 1 7 : 1 9, 2 1 .
&jemne XVII. Et tertia vice expreflius: Benedtcent Jibi in femtne tuo omnes
* gentes terr*. Gen. 22: 18. Ubi variatio efV : non tn te, fcd.injeminc tuo ;

non benedicentur, fed, benedtcent fibt. NonenimdeAbrahamoagitur»
u,tante3 inquo^/^ftWtfdicuntur gentes , utejufdem benedictionis

focio.,

De vocatione Abrahami 8c rorDr.RE Dei. 517

fbcio & exemplari ; fcddefemineejus, dequofolodicipotcft, quod
irr eo benedtcentftbi , h. e. benedictioncm pctcnt cV confequcntur omncs
gentes. Hoc enim femcn benedictioncm non acccpturum , fed daturum
erat.

XVIir. Semen autem Abrahami duplex fuit ; unum primarium, alte-
rum fecundartum , five vclfantlificans , vc\fantlificatum, Hebr.2: 1 1.

XIX. Hic vero, ubi de femine agitur, in quo fibibcnedieturxfint
omnes gentcs , femen primartum prxcipue intelligitur , quod fuit Chri-
ftus, ut Apoftolus colligit. Sed Abrahamo ditla funt promtffiones, & fe-
mtni cjus. non dicit, cr femsntbus , quafide multis ; fed,quafi de uno, &-fe-
minttuo; quteJiChrifius. Gal. 3:16. ex eo, quod numerus fingularis
hic ufurpetur; quodque ille unus fifc, cui hasc verba in pleno fuo fenfu
attribui poifint. Ut femcn Abrahami, quodfons&caufibencdi&io-
nis forct , idcm fit cum femine mulieris 'erpentis caput contrituro ,
Gen. 3: 15.

XX. Sed & fecundoinlocoaclatiusintelligipotcft femen Abnmami
fecundanum , quod fiiit cum Ilaacus , tum reliqui JudaH fideles , filii A-
brahami fecundum carnem. In illis enim benediiftaeetiamfueruntgen-
tcs, ut in typo & exemplari. Fuit enimlfaacustypusChrifti, &bcne-
dictioncs Judxorum tcrreftres adumbrarunt fpiritualcs benedi<5tiones
Ecclefige; & tum in Ifaaco , tiimin Judxis credentibus, fucruntprima
benediclionis exempla , juxta illud : In Ifaaco vocabttur ttbtfemen.Gsn.
21: 12. Vos efits filii prophetarumy & patlt, quodpeptgtt Deus adpatres
nojiros , dtcens ad <*yibrahamum : Qr m fcmtne tuo bcnedicentur omnes
famtltx terra; vobis primum Deus , cjuumrefufcttajfet puerumfuumje-
fum,mifiteumbenedtcentemvobis. Kdi. y. 25, 26. inqueiis,acpoft eos,
ac ad eorum exemplum bencdicla;funtgentes,acdeliivcflriftipiteo/e'^
Judaica tnferta funt, Rom. 1 1:17.

XXI. Sic ergo gentcs in & cum femine Abrahami , cum primario,
tum fecundario , benedicta? funt. Utrumque enim femen , in quo ncmpe
futura erat benedidio, fic appcllatur; tum Chi iftus folus, Gal. y.16. tum
ipfe Abrahamcum poftcriscrcdentibus, quibus paritcr hareditas mun-
di per fidem addicitur , quatcnus gentes ad ipforum cxcmplum bcne-
diclae ac juftificatse funt. Non enim per iegem promtjjio Abrahamo aut
femintejm, nempe htrcdem eum ejje mundi; /edpcrjufiittamfideidcc,
Rom. 4: 13 — 17. quo paclo ha:c loca concilianda funt.

XXII. Cum autem bcncdictio hxc plena non pofllt dici, impofito j'u

Ttt 3 go&L:

5 tS L I B. I I I. C A P U T I I.

go & intent:ta maledi&ione , inde fcquitur , femen Abrahami carnale ali-

quando a jugo illo & maledictione , quae ipfis deincepsimponi pote-

rant, fuifle libcrandum, & gentes hujus jugi plane immunes fore.

XXIII. Unde patet, quomodo %l&$wn haec <nfox.ix.vga(*m fit -us-i 2T

^iij^fw, Gal.jjr: 17. & quomodo promiffio haec fpiritualis fuerit.

Judasi enim male illam de corporali benediclione explicant , quam gen-

tes omnes in Abrahamo , Ifiaco & pofteris eorum fibi apprecaturae ef-

fent : quod nunquam factum eft , nec fiet. Et quomodo in Abrahamo,

quem pleraequc gentes non noverant ; vel in Ifaaco & Ifraelitis, exigua

gente , inque Syriae angulo fcpofita , omnes familiae tcrrae benedictio-

nem fibi promittere poterant ? praecipue cum Abrahamus & pofteri ejus

benedictionibus externis fa?pe carucrint; &feregensiftacontemtuireli-

quis gentibus fuerit ; nec tanta? ac tam florentes eorum res fuerint , ut

mundi oculos in fe convcrtere, & tanquam in tcrren^ felicitatis exemplum

pofiti videri potuerint. Ut benedictio ha?c non nifi fpiritualis & fcedera-

lisintelligipoffit, quam in femine Abrahami primario , cum Abraha-

mo&femine ejus fecundario confecuturaeerantomnesgentes; quodcx

ipfb eventu manifeftum eft, cum jam in Nov.T. in ifto Abrahami femine

omnes gentes fibi benedicant.

Ciu accep- XXIV. Promiflioni huic primariae, arrhabonis loco,accefierunt fecun-

jerunt pro-fai^ tres< It Multipiicatio feminis Abrahami in Ifaaco. 2. Promiffio
mijjiones . * . v - . J

tres alUfe- tcrr3e Canaan. $.Educno e fervitute ^Egjpti.

cundarU. XXV. Promittitur ipfiprimo multiplicatio feminisin Ifaaco. Et fa-

i.demul ciamtegentemmagnam, & benedicam tibi , & magnificabo nomen tu-

uphcan- um^ Gen. 12:2. Etponamfemcntftumutpulveremterradtc.conf.c.iy.

ojei me. ^ iy. z^.Szzz: 17. Intelligitur autem haec promiftio non de omni car-

nali ejus femine, cum multi carnales Ifaaci&Ifraelisfiliiexcludanturj

atque alii,ex Abrahamo non geniti,fed ad excmplum ejus credentes,inclu-

dantur : JVbn omnes, qui ex Ifraele, bi Ifrael. JVeque, quiajuntfemen

zAbrahami, omnes filu ; fed in Ifaaco vocabitur tibi femen. Hoc efl , non

filii carnis , hi filii Dei : fed filtipromiffionis reputantur infemen. Rom.

9: 6, 7, 8. fed precipue de femineejusfpirituali , cumexjudaeis, tum

exGentibus credentibus. Quod femen proprie fuit innumerabile. Tur-

ba multa , quam numerarc nemo poterat , ex omnigente , qt tribubus, &

populis, Qr linguis. Apoc, 7: 9. quale non fuit carnale ejus femen.

XXVI. Ac veritas eius promiffionis Abrahamo velit in pignore adum-
brata & confirmata fuit in Ifaaco , qui natus fuit ipfo ferme emortuo , &

Sara

De vocatione Abrahami & Foedlre Dei. 5 19

Sara fterili cffataquc. Quod, ut cx evcntu patuit , notabat i.femcnfpi-
rituale primarium proditurum e virgine , qua? non magis quam Sara ad
edendam prolem apta futura erat. 2. femenbencdictionisfecundarium
non futurumcarnis, fed promiffionis filios , qualis Ifaacus fucrat. Non
filii carntsjotfilti Dei ; fedfilii promijfionis reputantur tnfemen. Rom.Q:8.
• XXVII. Secunda promilTio fuit de danda . terra .Canaan. Semirutuo i.dedan-
d.ibo terram hanc. Gcn. 12: 7. Totavt terram, quam tu vides, tibi d.ibo, &* '#•' ter~
cjfemtnttuo infculum.c.iy.iyconf.c.iy.j.S: 1 7:8.qusetumin Abra- raC*a*-
hamo, qui poflciTionem ejusvelutipraelibavit, in mitiilloacnoninopi
exilio, quod ibi toleravit ; tum praefertim in cjus pofteris, poft annos
quadringentos , impleta fuit.

XXVIII. Acfubhacdonationefimulinvolvuntur duo Te/tamcnta;
Vetus, in quo Dcus promittit haercditatem iftius terrae , tanquam tvpi &
pignoris coeli : Dabo tibi & femwi tuo terram banc; & novum , in quo
promittit fefe in illa ipfis futurumin Deum, Gen. 17:8. h. e. Meiliamin
carne in terra illa manifeftatum iri.

XXIX. Tertia promiffio fpecialisfuitdeeduclionepofterorumcjuse -deedu-
fervitute ^Egyptiaca, ad km^z^ *mus terra: -> Porr- annos 4°o« Scias, Htonepofte-

1 ■ r r r r 1 11 tornm e;us

quod peregrtnum juturumjttjemen tuum w terra non Jua , quodque tlios . f .

in fervttutem redatluri fint , ey debilttaturtfint tpfos 400 annis. Atque jEgypti*'

etiamgentem , cuifervtent, egojudtco. Etpofteaextbuntcumfacultati-cA.

bus magnis. Gen. 15: 13,14. De quibus annis fupra vidimus. Effluxe-

re autem cx illis anni 220 ab cxitu Abrahami ex Chalda:orum regione uf-

que ad dcfcenfum Jacobi in zEgyptum ; in ipfa autem ^Egypto tranfa&i

fuerunt reliqui 210 anni , qui terminabantur ipfa no<5te exitus. Fuit ve-

ro exafiis quadringentis triginta annis, fuit eodem ipfo dte, ut egrederentur

omnes exercitus Jehova e terra zALgjptt. Exod. 12:41. A tque ha? pro-

mifliones Abrahamo fadtae cum tam multiplices faepiufque rcpctita? fuc-

rint , & tot ac tanta contincant, in plurali dicuntur «; i-myyttitu : ssfbra-

hamo dicf&funt promtjfiones cjrfemint ejus. Gal. 3: 1 6. Juxtafidem mor-

tuifunt ht omneSj ^ a*/3«Ws to? i-myytxi*s , non accepttspromtjfiontbus.

Hcbr. 11:13.

XXX. Sequitur nunc ab altera parte in hoc fcedcre confidcranda A- ,lTl^A'
brahami fides , five fcedcris & promiffionis adftipulatio.

XXXI. /Wwejusconfideranda, tumin natura, tum mctrcumfian-
tiis, tum mfrullibus ejus.

XXXII. Naturacjusdcfcribitur: Credidtt Abraham hhov<t}Qcn.\.y.6. %»s**tw

_ h.c.'*'

?20 L I E. III. C A P U T II.

h.e. amplexus fuit promiffionem de femine, v. 4. 5.&expe<5tavitabeo
bona omnia , non tantum corporalia , fed praecipue fpirituaiia & acter-
na ; qua? Deum illi promifiife fupra vidimus. Qua: ipfius fides fuit jufti-
flcans & falvans. Nam credidit Abraham Deo , & reputatum eft ei ad
j uft itiam. Rom.^.:^.

arcum- XXXIII. Circumftantiac autem hic trcs notanda:. i. quod credi-

derit res tam arduas & plane incrcdibiles ; terra: poffeffionem,at pofleffam
a potentiffima gente , cum ipfe folus effet : prolem, ipfo & Sara jam effcc-
tis: benediclionem omnium gentium in femine fuo ; at primario femine
nunquam a fe vifo , fecundario vero per 400 annos opprimendo. Adeo
ut fides ejus vere fuerit fpes. Rom. 4: 1 8. Oui contra fpemjccurc credi-
dit,Jefat~lum ejfepatrem multarum gentium.conf.Hcbr. <5:i 1,18. 2.quod
primus,& finecxemplo, credideritpromiffiones adeo fingularcs& remo-
tas.Unde./^£Tcr^/z//#^dicitur,Rom.4:i 1. 3.quodfueritin fideadeo
conftans & immotus. Nam decem annis, ufque ad natum Ifmaelem, nul-
lam vidcbatprolem, Gcn.itf:}. iterumqueplurcstredecimannisfluebant
ufqueadnatum Ifaacum, Gen.1y.25. Atqueipfeinterimcentenarius,&
Sara fterilis ac effceta erat. Nihilominus tamen crcdidit , &mimmelan-
guensfide,non confideravit corpusjuumjam emortuum,centum circiteran-
nos habens , nec emortuum uterum Sar<e. ; verum in promijfionem Dei non
difceptavit incredulttate ; fed confortatus eft fide , dans gloriam Deo ;
certiffimum habens, eum, quodpromiferat, etiam faciendt poteftatem habe-
re. Rom.4: 19-21.

&frt*' XXXIV. Fructus ipfius fidei fuerunt duplices , cum in obedientia, re-

"m'"fm fpccxu ipfius ; tum in pramio, refpectu Dei.

ipftm - in XXXV. Obedientiam oftendit, 1 .quod exiverit e domo patris fui , in-

obedientia, certus quo iret, Hebr. 11:8. Quae fumma obfequii gloria eft,Deum ducen-
tem fequi, atque ire quo ipfe nefcias, &, quod maximum eft,ubi ignores,
an bene,an male tibi futurum fit.

XXXVI. 2. quod obtulerit filium. Ftdeobtulit Abrahamlfaacum,
quum tentaretur : & unigenitum ojferebat ts, cjutpromtjfionem acceperat.
Hebr.ii:iy. videGen. 22: 2. Quod erat naturam omnem, omnefque
affecl:ushumanosexuere; filium, innocentem,dilecl:um,unicum,occide-
re, eumque propriis manibus mactare, &, non-fine mora, ducto per
fingula membra ferro, facrificiiinmoremdilaniare,acintimaejusvifcera
fcrutari , eaque arisimponere , illumque in holocauftum tandem offer-
re, ut univerfus confumatur; idque prxmeditato, toto triduo inter iftas

cogi-

Dn voCatione Abrahami & Foedere Dei. 511

cogitationes exatto: qilod facrilegium potius , quamfacrum, contrafas
omne, divinum, humanum, & omne exemplum, mixtumque cum infa-
mia & periculo, ifta in tcrra, ubi exulem agebat, quae tam crudelem reli-
gionem averfatura erat; convenicns potius diabolo, placandifque diis
inferis, quam Dei praecepto; repugnans dcnique promiffioni datae de
femine benedi&o , &maxime benedicente, nafcituro ex Ifaaco ; adco-
que evertens Abrahami & omnium fcederatorum asternara falutem & fi-
dem. Quae fumma tentatio erat. Undecumemphafidiciturhicr<?»ta-
tus; quafi ultima & maximaomnium tentatione, Gen.22 :i. Hebr.11: 17.
Attamen obedivit, & paratus fuit, cxfide refurreVttomsmortuorum, Hebr.
11: 19. etiam filium offerre. Ex qua fingulari obedientia amicus Det
dictuseft, 2.Paral.2o:7. Efai-4i:8. Jac.2:23.

XXXVII. Pr&mium hujus fidei fuit juflificatio ejus. Nam credtdit tum refpe-
Abraham Deo , & reputatttm efl ei adjuftitiam, Gen. 1 5: 6. Rom. 4: 3. &M Det> "»
Deus enim gratuito bonum aliquod promittens , illudque accipi ju- Prtmo'
bens, eo ipfb declarat , quod accipientem habiturus fit pro jufto, id eft,
qui jus habeat bonum promiffum petendi & expeclandi. Atqueitaju-
ftificatio Abrahami fadta fuit ex fide , promifliones illas accipiente , non
ex operibus. Ad minimum enim 1 5 annis, ante oblatum Ifaacum , jam
juftificatus dicitur, Gen.i5:<5. Atque opus illud ipfum fidei ipfius pro-
batio & fructus tantum fuit , illamque confummavit : Fides cooperata efl
operibtts ejtts , & ex operibusfides confummata efl , Et ita impleta efl Scrt-
ftura,qu<z dicit^credidit Abraham Deo , & reputatum efl ei adjuflitiam,

& amicus Dei vocatus efl. Jac. 2:22,23. Atque notat praeterea Apofto-
lus aliam circumftantiam temporis , quojuftificatusfuit, fcil. cumejfet
inpraputioy Ro*m. 4: io. ut nec ex circumcifione , nec ulio alio ex ope-
rc , vitam fperare potuerit , fed ex fola fide in femen iftud,benedidionis
auctorem ac principem.

XXXVIII. Undepatet, fidem Abrahami (fola temporis circumfbn- *W« <<*-
tiaexcepta ) eandem fuiife cum noftra : cum in Meftiam, femenque iftud i?rij"imt
benedi&um crediderit,atque ejus diem profpe&averit, &, per tot feculo- " em „
rum licct caliginem, tamen viderit, Joh. 8: 56. tum in crcbris apparitio-
nibus , tum in illuftri promiflione feminis , tum in Ifiaco vcnturi femi-
nis typo & obfide ; atqueeadcm nobifcum bona aeterna fperaverit & ac-
ceperit : Expctlabat enim eam,qu<e fundamenta habet, civitatem,cujus ar-

tifex & condttor efl Deus. Hebr. 11: 10. conf. v. 1 3, 14. Quod & Apo-
ftolus confirmat, cum benedi&ionem Abrahami probat fuiffejuftifi-

V v v catio-

fit L I B. I I I. C A P U T I I I.

cationem per Chriftum. Scriptura previdens , Deum ex fidejufiificare-
gentes, antc-euangelifavit Abrahamo : benedtcentnr in te omnesgtntes :.
itaquequiexfidefunt, benedicuntur cumfideli Abrahamo. Gal. 3:8,9..
Impia ergo Smalcii gloffa eft, Abrahamum diem Chrifti vidiffe , fed abf-
que Cbrifto velnotitiaejus. Quj nec dies Chrifti fuiflet, nec Abrahamo
Tstitiam praebere potuiffet; contra ac Chriftus eo loco docet.

fromijfio
pcfl Abrtt'
bsimttm
devoluta
in isaa-

cum :

tumtM'

slufione

JfmaeUs.

C A P U T III.

De propagatione Prornifiionis ab Abrahamo:

ujque ad J\dofe^

Brabamo in haereditate promiflionis fucceflit Ifaacus , cul

Deus illam quoad fingulas ejus partes addixit , eadem fbr-

mula, qua ad Abrahamum ante ufus fuerat. Peregrinare.

in hae regione, qt ero tecum, ac benedicam tibi : nam tibi&

femini tuo dabo omnes regiones ifias , & pr&fiabo juramentum illud, quod

juravi Abrahamo patri tuo : multiplicabo enim femen tuum, & benedi-

centjibi in femine tuo omnes gentes terra. 4Gen. 16: 3,4. conf. Gen..

22: 17,18.

II. Data autem fuit illa promiflio Ifaaco, ctim exclufione Ifmaelis,
&reliquorum^r^47#zfiliorum. Sed quid dicit Scriptura , ejice ancil-
lam cr filium ejus. Nbn enim erit hares filius ancilU cum filio libera.,
Gal.4: 30. videGen.2i:io,i2, & 25:5,6. Unde Ifmael proponiturut
reprobationisexemplum, &typus. Neque, quia funt jemen Abrahami,.
omnes filii; fedin Ifaaco vocabitur tibi femen. Hoc efi, nonfilii carnls, hi
funtfiluDei'-, fedfiliipromiffionis reputantur in femen. Promiffionis entm
fcrmo hic vfecundum hoc tempus veniam, or eritSarafilms.K.om.^:'j,S,^.

III. Nec excipi poteft , hanc tantum efle exdufionem quoad bona
corporalia & externa,. non vero fpiritualia & asterna; nec ipfurn adeo
intelligi Ifmaelem, quam pofteros ejus. Contrarium enim pateti.ex
fcopo Apoftoli Rom. 9. qui ifto exemplo reje&ionem Judaeorum a fce-
dere Dei fub Nov. T. probare intendebat. Quod ficuti mere fpirituale
erat, & bona fpiritualia ac aeterna comprehendebat ; itaeoallatumex-
smplum etiam fpe&abat. 2 . Unde Ifmaelem , quanquam ab Abrahamo.

pro-

T>E PROPAGATIONE PROMISSIONIS ', AB AbRaHAMO. 515

prognatum, non tamen cjus fuiffe rUvo» v. 7. id eft, promiflionum &
lcederis haeredem , afferit. 3. Confiderat enim Abrahamum, non iblum
ut patrem carnalem, fcd prxcipue tanquam fcedcris caput , & promiflio-
num veluti parcntem ; quae tum typicae erant , dc tcrra Canaan , multi-
plicatione feminiSj&c. tum antitypica de fpirituali haercditate bonifquein-
ternis ; a quibus omnibus Ifmaelcumpofterisfuisexclufusfuit, Gen.
21: 10, 12. Gal.4: 30. 4. Diftinguitenim Apoftolus mter filtos carms,
qui non funt filii Dei, Scfilios promifiionis, qui infemen reputantur , v. 8.
Eodcm modo ut & fuo tempore v. 6. intcr verum lfraelem , eofque qui
quocunuie modo ex Ifraele erant orti diftinguit. 5. Sed & perverfa in-
dolcs Ifmaelis, ac profanus animus in Scriptura notatur , in acerba
illa irritione , Gen. 21:9. quam perfecuttonem vocat Apoftolus Gal. 4:
29. Atque ita reproborum in Scriptura typum gerit , ut ipfe eorum pars
ac exemplum fuerit. 6. Unde & ipfe & pofteri ejus , non a benedi&io-
nibus externis , quas affatim habuerunt , fed a fcedere Dei ac Ecclefia

extorrescgerunt.

IV. VereergoreprobusfuiflevideturT/w^'/; qui, cum nihilominus
primogenitus effet, repraefentavit, i.fcedus operum & indolem operario-
rum ; ficut Ifaacus repraefentavit foedus gratiae & fidei. Nos autemfratres,
ficundum Ifaac, promtjfionis filiifumus. Gal. 4: 28. Ecce dies vemunt, ait
Jehovah, & pangam cum domo Ifrael qt cum domo Jud<& foedus novum.
Non utfoedus , quodpepigeram cumpatribus ipforum, dte, quo apprehendt
manum eorum , ut educerem eos ex zs£gypto. &c. Jer. 31: 31, 32,33,34.
2. cumque e matre ferva fuerit natus, Hierofoljm& terreftris quoque ima-
go fuit,qu3e ad fervitutem parit, & montis Stnai, ex quo lex prodiit ; ficut
Ifaacus, e matre libera natus , exhibuit Hierofolymam cceleftem , quae
libcros parit ex fide ad libertatem & fpiritum adoptionis filiorum. Htero-
foljma qu& furfum efi , Itbera efi : qu£ efi mater omnium noftrum. Scri-
ptum enim efi : Utarefterilis — nos autem , fratres , fecundum Ifaac pro~
mtjfionis filii fumus. Sed quemadmodum tunc qui fecundum carnem ge-
neratus erat , perfequebatur eum qui fecundum fpirttum: ita-<&nunc.
Gal.4: 26—31.

V. Ifmaele ergo exclufo, promiflio in Ifaaco ftetit, qui in fua fami- Ahlfaw
lia pariles vices confpexit, ac ante Abrahamus. Cum enim benedicftio- de"vi,t*
riis ac fcederis haeredem inftituere vellet Efavum , primogcnitum ac BUM .
iibi dilectum , Gen. 27 : 4. interveniente Dei coniiljo , & iingulari,

oec undiquaque probando Rebecca aftu , pro Efavo , Jacobo ignarus

Vw 2 bene-

5*4 L i fi. III. C a p u t in.

benedixit, & qukkm benediftione fcederis , utcolligiturexGen.27:29»

Serviant tibi popult — maledicentiumtibiquifque maledtclus eflo , grqui

benedtxertt ttbi,eflo benedtttus. coll. cum Gen.i2:$. Et benedicam benedi-

centibus tibi, & maledicentem tibi execrabor; & benedicentur in teomnes

familis. terra. Quod ubi vir fanctus animadvertit , ac Dei nutum in hac

parte deprehendit , benedi&ionem datam iterato confirmavit , ipfum-

que expreffis verbis magnae ac primariae illius promiffionis, Abrahamo fa-

6te,ha£redem ac traducem fecit : Det tibi Jehova benedtflionem Abraha-

mitkc. Gen. 28: $,4.

Reprobato VI. Atque ita rurfus in familia Ifaaci difcrimen apparet, &exemplum

Efavo. electionis & reprobationis divinae in Jacobo & Efavo , quamvis iifdem

parentibus natis , editum fuit. Necdum enim natis, quumque non egiffent

quicquam malum aut bonum , (ut, quodfecundum elefiionem efl^Detpre-

pofitum maneret; non exoperibus , fedexvocante) dtblumefl ei\ major

ferviet minori. Ouemadmodum fcriptum efl , Jacobum dtlexi , Efavum

odio habui. Rom. 9: 1 1, 12, 13.

Remon- VII. Contra quod exemplum fruftra excipitur : 1. Illos ele&ionis &

0rantmm reprobationis duntaxat typos refpe&u Nov. T. non vero exempla fuiffe.

ccntrahoc ^ Benedi&ionem illam beneficia folum externa, non vero fpiritualia
exemplum r A 0 . n . .* j • r • u-

exceptio- fpectare. 3. & de poltens eorum potiilimum , nonverodeiplis, mtelli-

nes. gendam eile. 4. idqueexMal. 1: 3. conftare,ubio^w£/^wdedefbla-

tione Idumf x a propheta explicatur. 5«aut odium Efavi comparative tan»

tum de minori aliquo amore intelligendum effe. Quae Remonftrantium

commenta funt.

qm dilu- VIII. Ad quae refpondemus : 1 . Iftud fratrum par ita eledtionis & re-

untur. probationis geffiffe typum , ut ejus etiam in fe ipfis expreflerint imaginem

& exemplum. Sicut vox typus faepe alibi exemplar notat. Vid.i.Cor.

10: 6. TocSfa St 7V77z>( ijpa» ijtwSnoxv , Hac autem tjpi noflri fuerunt , ut

ne concupifcamus res malas. i.Theff. 1:7. »5« yevi&cc/ vpxs tizr*c, adeo

ut fueritis exemplaria omnibus credentibus m Macedonta & m Achaja*

i.Tim.4: 12. war®' yU* exemplar eflo fidelium. Et manifefto deper-

fonis eorum accipiendum eft, quod eft Rom.p-.i 1. nondum natis &c.

2. Nec de externis fblum beneficiis, fed de maxima ac fcederali promiffio-

ne , quam Ifaacus Patnarcha , ej us hactenus cuftos, filiis tradere parabat,

inter fratres iftos agi , tum ex Apoftoli fcopo & verbis , tum ex ipfb vati-

cinii ac benedictionis fenfu patet. Agit enim Apoftolus ifto capite de Ju-

dasorura a- foedere Deirejectione, deque aeterno ac libero reprobationis

con-

De propagatione Promissionis ab Abrahamo. 52:5'

confilio ; illique probando ac confirmando ex ipfa patriarcharum familia
exempla petit, ac duos hofce fratres adducit. Circa quos difcrimcn di-
cit effe fact-um ex Dei propofito , ^oBio-n t» x*t txXoylZ, v. 11. quod
prsedcftinationem setcrnam infert ; & Efavum introducit ut fervum fra-
tris, v. 1 2. quo Dei fcedcre , bonifque fcederis, quae una cum primogeni-
tura jure ad Jacobum fratrem minorem tranflata erant, excidcbat ; &
Deo exofum , v. 1 3. quod majus aliquid fonat, quam extcrno aliquo benc-
ficio carere ; quod certe hominem Deo exofum, nifi alia accedant, non fa-
cit ; & mifericordiam non confecutum, v.i 5 , 1 6. denique ut induratum , ac
Pharaoni fupparem,v.i7, 18. quin fkprofanum eum ac manifefte impium
alibi defcribit. Ne quis fcortator, aut profanus ; ut Eftu , quipro edulio
uno vendidit primogentturam fuam. Hebr. 12:16. Nec pofteros Efavi fo-
lum,fed ipfam ejus perfonam fpe&ari , Apoftoli verba innuunt , Nondum
natispuerts &c.Rom.9:i i,i2.Unde faeva & profana ipfius indoles in Scri-
ptura notatur ; ejufque perpetuum a fratre diffidium , & degener animus
protinus a materno utero fe oftendit : Jehova autem dtxit ei , duagentes
funt in ventre tuo, er dua nattones , editae 6» vifcertbus tutsfeparabuntur,
quarum natio una robuftior erit altera, & major ferviet minori &c. Gen.
25:23. &feqq. Nec pofteros tetigiffet haec praedictio, nifi ipfum prius
Efavum eorum parentem fpectaffet. 4. Quod vero Idumxi a Saule &
Davide fubjugati & Ifraeli fubjecti fuerint , illud fero demum evcnit, nec
admodum diuduravit ; cumqueetiam aliis vicinis gentibus acciderit, tan-
tumnoneft, ut hujusvaticiniifidem abfolvat, &odiumilludDei, ac
malediclio , in Efavum peculiariter lata , quae amori ejus erga faco-
bum (qui amor omnem bonum arfedum , & omnia ac fumma beneficia
dicit ) opponitur, dici mereatur. Quanquam alioquin non negemus, ex-
ternas iftas dades ex odto ifto profeftas, (At Efavum odt , crpofui montes
ejus defolattonem , er haredttatem ejus dracombus defertt, Mal. 1:3.) aeter-
ni illius odii ac maledictionis effectiis ac partem fuiffe , illamque indu-
fiffe & oftendiffe. 5. Nec comparative Dei odium pro minore aliqua
dile&ione interpretandum eft. Quanquam enim de hominibus ifto fenfu
phrafis illa nonnunquam veniat (Vtdens Jehova exofam ejfe Leam , ape-
rttit vulvam ejus. Gen. 29: 31. fic& v. 33. Vxor Stmfonts ei dixerat :
tantum odiftt me, ac non amas me. Jud. 14:16. Si quisvcnit adme qt
non odit patrem fuum --— non pot -ft meus ejfedi/ctpulus. Luc. 14: z6r)
nullibi tamen Deus odiffe aliquem nifi in pleno ac vero fcnfu dicitur. Nc-
que enim leviter adeo Dei odium fumere licet. Ac maniicfto nimis Jaco-

Vvv ^ bus-

$tS L I B. I I I. C A P U T I I t

bus & Efavus fibi mutuo opponuntur : alter enim fervus, alter dominus >
alter dileetus , aker exofus ; alter mifericordiam confecutus, alter repro-
batus dicitur ; quae non gradibus tantum,fed toto genere differunt.

IX, Atque haec Efavi & Jacobi conditio iterum typica erat, ut antea
fuerat illa Ifaaci & Ifmaelis. Nam i. Efavus exemplar &typus eft repro-
borum operariorum , qui externis prerogativis & operibus nituntur. '
Quamvis enim nihillegaturEfavus feciifejuftitiaecaufa, tamen externis
fuis praerogativis nixus legitur : Ouod cum rediret a venatione fua , para-
verit cupedias, cr attulerit patrifuo, etque dixerit , furgat Pater meus}&
comedat de venationefilitfui , ut benedtcat mihi anima tua. Gen. 27:3 1,32.
Jacobus vero typus erat ele&orum & fideiium. 2. Efavus, cum ex majo-
ri fleret minor, referebat rejectionem Judaeorum,& aifumtionem gentili-
um. Sic ultimi erunt primi, & primi ultimi. Matt. 20: 16.
"' - X. Jacobustcrtiusbenedictionishujushaeres, & promiffionis tradux,

popagnta duodecim habuit filios ; qui totidem patriarchae, feu tribuum parjtes futu-
rierant. Ad quem numerum faepe refpicitur in Nov. T. Matth. 19:28.
Sedebttis in thronis duodecim, judtcantes duodecim tribus Ifrael. Confi
Apoc.2r.12.

XI. In tanto autcm filiorum numero , quamvis duo duntaxat fine

crimineeffentjfc.Jofephus&Benjamin ; pater nihilominus fingulis be-

nedixit,cuncl:ofque,veluti patriarcharum nepotes,& fanctum femen, pro-

miffionis Abrahamo olim factae haeredes inftituit ; atque apud eos , tan-

quam nafcentis Ecclefiae patres pretiofum illud cceli pignus depofuit.

fotijfi- xil. Ubi confideranda potiffimum pars illa haereditatis longe maxi-

WHm* _ ma, quae Juda obtigit , cui inter caeteras tribus principatus , tandemque

c -f a ' veri principisMeffiaeexfemineejusexortus, illuftri vaticinio addicitur :

promiffio Non auferetur (tribus) fceptrum de Juda, neque (dotlor legis) legiflator

de Mefliat de inter (qui fit ex intra ) pedes ejus, ufque dum veniet Schiloh : & ei(erit)

Gen.w. aggregatio (welobedientia) populorum, Gen. 49: 10. Cujus oraculi tum

1 °* finfets, tum tmplementum propius videnda funt.

Cujusfen- XIII. Occurrit ibi vox D3$. , quae communiter virgam, aliquando
fus&im- fceptrum, feu virgam regiam (B?-?. fceptrum reblitudtnis e[i fceptrum
tlementHm regni tui. Pfal.45:7.) denique faepiffime trtbum notat ; & ppj"|0> ^0^
tmftde- legiflator vertitur , h. e. legis & ftatutorum Mofaicorum praeceptor & in-
rmtur. culcator. Adeo ut per duohaecvocabulaomnis Judaeorum intelligatur
regnatrix poteftas, feu facra, feu civilis, quae ifto in populo mire conjun-
6tx erant , cum iidem Ecclcfiae ac Reipublicae tum forent limites.

Non

•

De propagationl Promissionis, ab AbPjAhamo. 52.7-
Non aufereturjtfyue dum SlC Quod non de hac vel ifta potcftatis fpccie,
fed in communi de omni ifta poteftate accipitur. Nam & refpublica &
Ecdcfia in ifta gente ufque ad Mcffiae tempora permanfit, & publica u-
triufque facies, etfi poft longas calamitates , fuperfuit. Nam ad templum,
& ad populum fuum vcnit. Cum nec templum fine populo & politia
ifta; necha:clinetemploac£acerdotiofubfifterepotuerit. Quodpoftea
ex eventu patuit. Demterpedesejus, lxx. & Mercerus ad generationem
referunt, & de propagatione pofteritatis , ac longa nepotum ferieintel-
ligunt. Vfque dum vemat Schtlob. quod vocabulum , five a n^ tran-
quillum efie, quafi tranquillatorem dicas, feu potius ab A rabico ^*?
fiuxit , unde cum affixo pj pro 1 , quod Arabibus frequens eft, &
interdum Hebraeis quoque uiitatum, n'r!? profiuvium, h. e. femen ejus,
cumtres Targumiftae , lxx. omnefque alii interpretes de Meffia expli-
cent, probareidfupervacaneum eft. //// autem erit aggregatto , feuobe-
dientia, populorum : qui funt fidelej ex omni populo.

XIV. Cum autem hic Judae peculiare aliquidaddicaturfuprafratres
ejus , quanquam cxteroquin beneficium quodhic promittitur , caetera-
que de interitu & fine iftius reipubl. qua: liic fimul innuuntur, omnes tri-
busfpedent; ad oraculi fidem & implementum fufficit , iftamfamiliam
ac tribum fupra caeteraslongeeminuiffe, inde domum regnatricem ex-
ortam , atque in ea longo tempore imperii ac religionis fedem fuiffe, tan-
demque univerfam gentem & rempublicam ab ifta tribu Judaicam iive
Judxorum didam fuiffe : quae appellatio potiffimum tempore Meffiae
ufurpata fuit; quoveniente fceptrurn omne iftiusgentis, qualecunque
tunceratjomnifquepoteftas, Judasorumdiclafuit : ficut illa tribus poft
longas clades fere fola fuperfuit, caeterarumque princcpsfolareligionis
ac reipublicae dignitatem fuftinuit: denique,quodpalmariumeft, Mef-
fiam ipfum , qui hic appellatur n^&f n«e« femen ejus, ex tribu ifta
prodiiife.

XV. Circa cujus adventum, juxta oraculi hujus fenfum, fccptrum de*
fiit : quod per gradus factum fuit, 1. Pompeji bellis , quibus Judaea fub-
acta, & caput gcntis Hierofolyma capta fuit, annis ante Chriftum 65.
2.Herode,genteextero, in Afmonacorumfbliumevc(flo. 3. Judaeapau-
lo poft Chriftum natum in provinciam redac"ta,& Synae attributa. 4.tan-
dcm pleniffime republica eversa , temploque deleto fub Vefpafiano ;
quando vaticinium hoc omnibus numeris fuis implctum fuit. Iftaenim
omnia conjungenda funt , cum eodem tendant, tandcmque vaticinium.
hoc abfolvant. XVI. Cum .

528 L i b. III. Caput III.

XVI. Cum ergo, templo acpolitiaeverfis, fceptrum a Juda ablatum
fit, & jam per fexdecim faecula eocaruerint, quod non diffitentur ipfi
Judaei, omniumque ore teftatur & deplorat R. David Kimchi ad haec
Hofeae verba c.^:^.. Diebus multis fedebunt jilii Ijraeljine rege &Jineprin-
cipe; certo certius eft, Meffiam feu <^"^. dudum advenifle.

XVI J. .Atque haec probabiliffima ac facillima hujus vaticinii inter-
pretatio eft , quxjceptrum & legiflatorem non nlmis curiofe diftinguit aut
divellit, fed ea in unum conjungit, prasfertim circa Meffiae tempora; cum
utroque vocabulo imperium & poteftasilliuspopuli, qualifcunque iila
fit,delignetur, quae ad Meffiae adventum duratura perhibetur ; cum, dila-
tatis Hcclefias pomceriis , gentes adducendas fbrent , nec amplius regnum
Dei in fbla Judaeorum natione conftiturum.

XVIII. Alii tamcnfceptrum & legiflatorem diftincte fumi volunt, quia
conjunftiva particula in textu occurrit. Cumque utrumque pariterad
Meffiae tempora manfurum dicatur , & alterutrum tamen ante Chriftum
jamremotumconftet; vocem £33$ per tribum convertunt , quomodo
&V.16. Danjudicabit populumjuum 'V??- ""WR, ut una tribuum IJrae-
lis,8cv.i$. Omnesifta funt '9^ trtbus Ijraelis duodectm, fumitur, &
PpriD Per firibam feu doctorem legis ceremonialis. conf. Deut. 33:21.
jisp ppnr? Legijlator tncruftatus. & Num.n:i8. Puteus,quemeffode-
runt ingenui populi Pp.nn:? cum legiflatore fcipionibus Juts.Sc y^y^ P3Q
de interpedes ejus , de more, qiio difcipuli ad magiftrorum pedes, ipfique
in difcipulorum corona , & in medio veluti pedum eorum, iedebant, ac-
cipiunt. conf. Deut.33:3. Cujusomnes Jantli funt inmanutua: & illi
medti perambulati funtpedi tuo , ut acciperet a loquelis tuis. Luc. 10:39.
JMaria ajfldens adpedes Jejit, audtebat ipjiusfermonem, A £k. 2 1 : 3 . Evo,
Paulus, Judaus fum, nutritus in hac tpfa urbe apud pedes GamaltelisX
Ut tria Judae privilegia hic denotentiir : unum primarium , de Schilo ex
eoprodituro; duo fecundaria, quaeuttotidemcircumftantiastempusad-
venturiMeffiasexprimunt, 1 . quod diftinctio tribus Judas, z.quod do-
dfcrina feu inftitutio facra Levitarum, non fint periturae ex illa tribu ante
adventum Meffiae. Quae duo, cum etiam aliistribubuscommuniafue-
rint, peculiaris tamen bonorum iftorum continuatio & conftantia , u£
que ad ultima reipublicae iftius tempora , & ipfum tandem Meffiae adven-
tum, ifti tribui prae reliquis adferitur.

XIX. Quod & eventu comprobatum fuit. Corruptis enim ac deper-
ditis caeterarum tribuum genealogiis , per abdu&ionem Affyriacam,

Efr.2:5^.

r
■

De propagatione Promissioxis ab Abrahamo. 529

Efr. 1:59. Nch.7:tfi.&c. fola tribus Juda integra rcliquifqucimpcr-
mixta remanfit ; & ante, i.Sam.n:8. & 15:4. 2.Sam.24:9. i.Chron.21:
5. & poftea, ufque ad templi urbifquccxcidium , Luc. 2: 3, 4, 5. Simili-
terque cum per regni divortium religio quoque contaminaretur , ac reli-
quce tribus mox Levitarum minifterio & llnccra ac incorrupta legis infti-
tutionc carcrent , 2. Chron. 11: 1$, 14. & 13:9. injudatamcnfacrain-
ftitutio ac Levitarum miniftcrium pcrcnnavit, & adfecundumtempli
excidium perduravit, iplb Chrifto tcfte, in cathedra Mofis federe Scribas
w Pharifios, omniaque qu& dtxerint fervanda &facienda effe, Matth. 23 :
2, 3, Sicut & Juda?i tradunt, extin&a Hillelis proftpia,qui ad excidium
templi fcholam Hierofolymitanam rexcrat , vcros cloctores, pcr x«^& •
<r.a* ordinatos , in terra Ifraelis defecifTe. Atque haec de vaticinio ifto
fufficiant.

XX. Aliud fidei fux teftimonium cdidit Jacobus , eodcm cap. v. 18.
Salutare tuum, velfalutem, expettabo, vel expecto , Jehova. Quoddi-
cl:um de Meflia agereetiamParaphraftesHierofblymitanuseximiisver-
bis agnovit ; ut fruftra illud dctorqueant Sociniani. Conferri autem pof-
funt verba Simeonis, Luc. 2: 29, 30. Nunc dimittis fervum tuum,Do-
mine, fecundum verbum tuum, cum pace. Ouia vidcrunt oculi meifalu-
tem tuam.

XXI. A Jacobo propagata deincepshaBCpromitTiopcrduodecimcjUS Per Patri-
filios, Judaicae gentis patres, in iEgypto apud pofteros eorum pcrmanfit. arch%i
Quos in tribus diftributos Mofes in novam gentem ac populum compo-

duodecim
propagntn

fuit , qucm data tcrra ac fanctuario verborum Dei dcinceps dcpofit3ri- e(lpromi[-
um fccit. dc quo fuo loco. fio adeo-

XXII. Quanquam ifto tcmporealiisetiamhominibus, extrafancto- rumpofte-
rum Patrum familiam , promiftio hasc communicata fucrit,ut Jobo[£hs\ ros m fi"
ut quibufdam crcditur, abnepoti , qui Mofi coaetaneus videtur fuifle , &

l-Mrr • \ • r i • ■ i r r m ■ commuw-

dc Jvjeflia cximie agit, fub nomine Goeiisfut, cjuem vivere[e nofje ait , cap. C!lta ttiam
i<)'.i<). amicifjue ejus, cx quibus Elihu , fub nomine Angeli & Interpretis quibu/dam
felecltexmille, cujuscft diccrc, rcdtme ipfum ne defcendat in foveam; in- extr* [<*">'
vem Ijtrum, cap. 33: 23, 24. eum introducit ; aliifque , quosnuncomit- ^orumJ>a-

timus. ^nMw

XXIII. Atquc hoc promilTionis Meflias ab Adamo ufquc ad Mofcn
curriculum fuit. In quo fpatio paulatim ca majori luce ac incrcmento
Ecdcfiae aflfullit. Cujus pcculiaris gradus circa Abrahami tempora ob-
fervari potcft. 1 . Cum enim ha&cnus ad ccrtam ftirpcm alligata non £0-

X x x ret,

y30 L I B. III. C A P U T IV.

ret, nifi quod in Semum a Noacho foederis hsereditascollatavideatuTi.

Gen. 9: z6, 27. Benedittus Jehova DeusSemi &c. clarius deinde ad A-

brahami fobolem ea adftricta fuit ; quam in familiam fuam veluti adopta-

vit Deus, tradito ei fcederis ordinario fymbolo & facramento. 2.Deus

(efe propius ac fpeciali nomine El Schaddai illi manifeftavit , quod ante id

tempus faclum non-legitur. 3. Addidit&clariorem promimonem voca-

tionis gcntium, quam antea audita fuerat.

inde fpe- XXlV.Davidis vero tempore promiflfus Metlias ut Rex proponi ccepit..

cidt modo 2> §aniiyi IZ) T ^ Excitabojcmen tuumpofl te & confirmabo regnum ejus.

david is j^um adtficabit domum nomini mco, & conjirmabo foltumrcgm ejus injk-

Idhlfit culum. Pfal. 89. poftque illud tempus ifto nomine in Ecclefia perpetuo.

agnitus & expectatus fuit. Et fervient Jehova Deo fuo, & Davidi Regi

fuo, quemcxcitaboipfs. Ier. 30: 9. Et conftituam fuper ipfas paflorem.

unum, er pajcet eas, fervum meum Davidem. Etegojehovaeroipfisin

Deum, &Jervus meus Davidprinccps in medio earum. Ezech. 34: 2 3,24.

Etjervus meus David Rexfuperipfis, cjr paflor unus erit omnibus , &in.

judiciis meis ibunt &c. c. 37: 24. Poflea convertentur filii Ijrael , & qu<e~-

rent Iehovam Deum fuum cr Davidem Regemfuum. Hof. 3:5. Hic erit\

magnus , & filius Altijfimi vocabitur, dabitque ei Dominus Deus thro^

num Davidis patris ipfius. Regnabitque in domo Iacobi in aternum, & re-

gniejus nonerit finis. Luc. 1: 32, 33. Et obflupuit totaturbadicebatque,

nonne ifle eft filius tlls Davidts7-. Matth. 12: 23. Ouid vobisvidetur dd

Chriflo tllo \cujmfilius efl ? dicunt ei, Davidis. c. 2 2 "42. Ouomodo dicunU

fcriba Chriftum ejfe Filium Davidis ? Marc. 12:35. & Luc.2o:4i.

XXV. Ne autem Rex terrenus expe&aretur , mdicatae funt fimuL

ipiuispalTiones& mors, Pfal.22. & 69:22. Efii. 50: 6. & 53. Dan. 9: z6.

Zach.9:9,n.& 11,12, 13. & 12.: 1.0. dciy.j. ut&ejusrefurre&io &glo-

ria, Pfal. 68.&110.

wfaue po? XXVI. Deinde poft annos circiter 300, tempore Achazi Regis , cum

fferis,nfqtte Davidis domusruinamminitari videretur, eadem promifiio repetita, ii-

ad capuvi 5nuiqUe Melliae mater nominata fuit : Ecce virgo conctpit, zrpantfihum :

&vocabit nomenejus Immanuel. Efai.7: 1.4..

XXVII. Efais <rvyX&v®< Micheas , velut diverforii Marise metatoc
ac cunarum Domini cuftos, locum.Mefliae natalem , ex quo pqft annos
circiter ^ooprodituruserat, indicavit, Cap. 5:1. aAt tu, Bethlehefn»
Ephrata, parva es, utfis mter fimiltas Jud<£ ? Ex te mihi prodibit^JudQXf
utfit dominator in Ifraele. Gujus cgrejfionesjunt ab inuio, d diebus fctcu*
lh. conf. Matth. 2: 4, 5, 6.. XXVIII.Dfi-

De fide Patrum sub Prcmissione. 531

XXVIII. Denique poft captivitatem Babylonicam , imo & in ea & P°ft>
everfb Davidis fblio , acvaldeimminutatemplimajeftatc,promiflioncm Mm'
hanc inftaurarunt tria maximeilluftriaoracula,Dan.9:24-- 27. Septuagw-

ta feptiman£ decifefuntfuper populo tuo, & fuper urbe fanUa tua, ad coer^
cendum defeiiionem , qt ad confummandum pcccata cVc. Hagg. 2 : 4— 1 o .
■Major fiet jrloria domus hujus poflerioris quamprioris^ & m i°co hoc dabo
pacem 8cc. Mal. 3:1. Ecce ego mitto Angelum meum , ut vacuam faciat
viam ante mey & derepente veniet ad templumfuum Dommus ille , quem
vos cjuceritis, angelus illefcederis.

XXIX. Per nos ergo gradus promiflio hxc cucurrit. 1. Protoplaflis Vndccltt-
femen illud, in quo mundi vita foret, promifltim eft in genere. 2. Genus cent PrACt'
illius indicatum eft in Abrahamo, ejufquepofteris. 3. Propius defignata tmj!ro'
fuit tribus in Juda , ut & generale tempus adventus ipfius. 4. Familia ^ilT*
8c regnum monftrata funt fub Davide . 5. Mater, fub*dchaz,o. 6. Lo-

cus, qui nafcentem exciperet, \Micha. 7. Tempus tandem cum pro-
pinquaret , indicatum illud & fpecialioribus notis infignitum fuit, fub fe-
cundo templo \ Daniele^ ultimifqueprophetarum. In quibus omnibus
admiranda Dei providentia elucer.

C A P U T IV.

Dt fide Patrum fub Promifsione , eorumque
juftitia, ac (j?e jalutis.

JEc de promiflione. Vidcamusnunc i.qux Patrum fub ?atrum
ca fuerkfides. 2. quae corum rcdemtio & juflttia. 3. quac fides,
denique falutis fpes. eadem

II. Cum crgo fcpc adeo, mukifque modis , promiflio e"m no'
dc Meflia repetita fuerit,& quidcm fine jugo ullo ac legis accuftntis onere : ' n
fequitur confideranda nunc ipforum in iftam promiflionem fides. Ula
enimex promiflione ifta univerfa dependebat; ita ut fundamentalis Ec-
clcfiae Meflia? aetatem antegreflae fuerit articulus ille de promiflione Mef-
fix , feu feminis mulieris & Abrahami , ferpcntis caput contrituri , & in
quo benediccnda: eflent omnes gentcs terrae, cum neceflariis fuis fequc-
lis feu appendicibus acceptus. Quam illorum fidem temporis accidcn-

Xxx 2 tium-

532, L I B, III. C A P U T IV.

tiumque circumftaratiis folummodo diverfam, caeteroquin re ipfa eandem
fuifle cum noftra , tum facrae Scripturae teftimoniis , tum rationibus in-
de dedu<5h's, tumdeniqueexemplisconftat.
Quodad- III. i. Teftatur enim Scriptura, commune fidei objeclum omnibus
ftruitur aetatibus fuifle Chriftum, Oui heri & hodie idem efl & infkcula. Hebr. i y.
Scrtptur* 2. Omnefqueprophetas de eo tefiimonium pcrhtbutjfe , A<5h 10:43. dcqu<c-
' jiviffe &■ fcrutatos ejfe de falute nobis fatla, in quod fc. & quale tempusy
Spiritus Chrifli , qm in ipfis erat , Jigntficaret Chrifii paffiones orgloriasfe-
quentes &c. i.Pet. i: 10, 11,12. Unde Paulus veteres in Chriftum
4s&?)*7nx.iTcce ante jperantes appellans, Eph. 1:12. T« SafoxilQvXcv duode-
cim tribus-fuas, Deum notle & die u> <v*w«'« affidue colentes , Jperajfe fe
deventuras ad promiffionem patribus fatlam, profitetur A6k 26:7. Chri-
flum nempe paffum, primum ex refurreliione mortuorum , lucem annun-
ciatumm huic populo & gentibus. ibid. v. 23. 8c eandem Abrahami ac
noftram fuiffe fidem ac benedictionem probat. Gal.3:<5-io,i4.
fcederisdL IV. 2. Sed & fcederis divini natura hoc evincit. Non enim illud vari-
vini natu- um eflepoteft ; cum peccatori non nifi unicum falutem adipifcendi medi-
ra um reftet , de quo fcedus hoc factum eft. Unde Apoftolus fcedus,

quod cum Abrahamo initum eft , Chriftum praecipue fpeclafle, idem-
que cum illo quod nobifcum lancitum eft fmffe,docet.Fratres, fecundum
hominem dico : tamen homtnis ratum fatlum tefiamentum nemo rejicit
autfnpradiffonit. Gal. 3: 15. Hoc autem dico , tefiamcntum anteratum
fatlum a Deo in Chriflum, lex , quapofl ^oannos exflitit , nonfacit irri-
tum ad abolendam promtflfionem. v. 17. Sed conclufit Scripturaommafub
peccato,ut promifjio exfide Iefu Chrifli daretur credentibus. v. 2 2. Nec di-
. verfum efle potuit. Cum Deusfit unus, qut jufiificabit circumcificnem
exfide, (f praputium perfidem , Rom. 3:30. unufque pariter Dominus,
acfalutisauclor, Eph-4:5,6. extraquemnullafalus , aut nomen fubccelo
datum m cjuo oporteatfalvari, Act.4: 12. & unica ad falutem via, Joh. 14:
6. adeoque& unafides, Eph.^-.^.quamoperatur rl dvro m&(& <£ m&as
idem Spiritusfidei, 2.Cor. 4: 1 3. Quod Apoftolus etiam in diverfis, tum
Veteris, tumNovajEccIefiaefacramentis oftendit, i.Cor. 10: 3,4. quas
eandem efcam &potum fptritualem fignabant, & tanquam umbrae,modo
anteccdentes, modo fubfequentes , pro varia videl. diei luce , idem corpus
comitabantur.
&fideli- V. 3. Juxta quae varia fidelium , qui in Mefliam fperaverunt, in
um exem- yet, & Xeft. exempla producuntur : Protoplaftorum, qui crediderunt
plis, WtAr;

De fide Patrum sx^b Promissioke. 53*3

promiffioni iphsfa<5tac defcminc multeriscontrtturo caput ferpentis. Gcn»
3:15. Abelis, cuxxfide potius facrificium pr<& Camo obtulit Deo ; pcrcjnodte-
fltmomum confecutus eft^uodjufius ejfet, Hcbr. 11:4. Enochi, qui fide
tranflatus efi ne vtderet mortem, & ante tranfiattoncm fnam tefiimontum
acceperat grata fecijfe Deo. Stnefide autem impofiibde cfi Deograta face-
re. v. 5 ,6. Noachi, quifide dtvtnitus monitus , de tts, cju£ nccdum vtdcban-
tury metuens paravtt arcam ad falutem domus fux. Pcr qunm damnavit
mundum& jufitttce , qucteji fecundumfidem,faiius efi hares. v. 7. Abra-
hami, Ifaaci &]&cob\,<\u\fideperegrinatum venerunt in tcrram promi[]io-
ttis tanquam altenam , exffrettantes eam , qu<£ fundamenta habet, ctvtta-
tem, cujus artifex qt condttor efl Deus &c. v. 8.&feqq. Abrahampater
vefier exfultavit, ut vtderet dtem meum,£r vidtt, qt Utatus efi. Joh. 8 : 5 6.
Et fignum accepit circumctfionis figtllum jujhtttcfidet. Rom. 4: ir. coIJ.
Col. 2:11—15. -dngelus > f* ™e vindicat ab omni malo,benedtcat puerts
hifce. Gcn^.S:i6. &fequentibustemporibus, Ifrae'Iis,quem Angelusfa-
ctet Dei fervavit , & in dtletlione cr clementia Ju.i afferuit , bajulavit &
tulit omntbus dtebusfkculi. Efai. 63: 9. Mohs, majores dtvttias afitman-
tis zAzgjptt thefaurts tmpropenum Chrifii. afpiciebatenimin remurteratio-
ttem. Hebr. 11: 26. Jobi, qui noverat vindtcemfuum vtvere &c.c. 19:25,
26. Elihu, qui confitetur efle apud Deum Angclum advocatum unum
tx mille, adtndtcandum hominireftttudincm ejuSy cujus effetgratiat/lum
completlt, ac dtcere : Redime ipfum ne defiendat tn foveam ; invent lytrum.
Job. 33: 23, 24. Davidis, Dm> Dominusdomino meo. Pfal. 110:1. coll.
Matth. 22: 43. Nam nonefiretla domus mea cum Deo , fedfoedus pcrpe-
tuum pofuit miht , difpofitum inter omnes crfervatum ., quodommsjalus
mea & omne beneplacttum erit, cjuum domus mea non germinabit . 1 .Sam.
23: 5. deniqucomnium juftorum; multt enim propheu, reges cr jufii de-
fiderarunt videre qt audtre quae videbant & audiebant Apoftoli , fednec
viderunt neque audtverunt. Matth. 13:17. Luc.io:!^. quorum longum
agmen Apoftolus inftruit, Hebr. 11. quosnobisut tefles nos circumfian-
tes, Hebr. 12: 1. commendat; quod fruftra elfct, fi noncjufdcm fideite-
ftes forcnt.

VL Male ergo Judcei, ante latam legem, To/j^hVeinaneftatuunt; Hanc Pa-
mundumque ignotis illis tcmporibus in mcris tencbris jacuifle, & vix Ec- tr"m an,e
clefiae aliquam faciem fuiffe, faltem illam, nulla, vcl exieua luce colluftra-

• • ■*.* rr ■ rr i ventum

tam , m mera mfantia, ac Metha? lgnorantia egiile volunt. e.wdem

VII. Quibus fupparcs Socimant hacc docent : 1. Hurmnumgenusab <umwftr*

Xxx 3 Ada-

534 Lib. III. CaputIV.

fiiem ne- Adamo ufque ad Mofem, lege naturae fere contentum, tantum non erraf*

g-<w/«^>fefinelegeacDeo; qui toto ifto tempore illud neglexerit, necfcedusul-

Socmtmt, ]um fpiritualecum eo iecerit ; nec Chriftum per duo annorum millia Ec-

■clefix fuae vel per umbram fuifle vifumautcognitum; quodquede^eo

Abraham aliquid inaudiviflfe videatur, id vero fecusefle; neceotem-

pore vcrba promiffionis ab eo fic intellecta efle ; fed Apoftolum,ut veteris

Ecclefise figuris ludere amat, poft rei eventum illa Chrifto adaptafle : fal-

tem , 11 Abrahamus & flmiles viri excellentes deoque chariores illa ita ki-

tellcxerint, tamen promifcuam fidelium turbam & Ecclefiae vulgusifta

Ignorafle. Quibus z. addunt, ne quidem figuras ullas de Chrifto illa asta-

te extitifle, fedlonge poft Abrahami temporaeasdemumjudaeistradi-

tas. 3. Undenonmirumeft, quod nec fidem in Chriftum, necjuftifica-

tionem per fidem illis temporibus agnolcant. 4. Euangelium autem ip-

ilim demum a Chrifto in carne vifo promulgatum ftatuant,

VIII. Quas fundamentalia hominum iftorumthematafunt, quibus
veluti pulcherrimis emblematis Theologiam fuam interftinguunt & ex-
ornant , atque iftis pretiofis videl. eftatis quicquid porro in religione fua
dogmatum habent fubfervire ac famulari jubent; non folum infigni in
Ecclefiam veterem opprobrio , fed commento , ipfi Euangelio & Chri-
fti fub Nov.T. docTxinae^quam tantopere extollere kfe putant, vel maxi-
me adverfb ; cujus nempe univerfa veritas ac fides laborat , fi Veteris Ec-
clefiae auctoritate & confenfu careat , atque ifto principali fuo tibicine
deftituatur. Unde Apoftoli firmando Euangelio iftam Vetcris Novique
Teft. concordiam tantopere urgent : quam mendacibus argumentis a"
Paulo adftructam volunt , dum ipfum oraculo ad Abrahamum faflo pri-
fcifque figuris myfticum quendam & alienum, necafidelibusiftorum
temporum intellec"tum,fenfum attribuere docent. Saltem Zachariae, apud
Lucam 0.1^7^,73,74. verbis affentiri illi non pofTunt , qui Deum, exhi-
bito Chrifto, fanbli fcederis acjuramenti Abrahamo prdftiti recordatum^
illudqueimplevifledicit. Quodfcedus, juramento firmatum, Abraha-
mum, fidelium parentem diclum , non intellexifle cogitatu infinum eft.
Sicut autem iftud intellexit , ita&pofterisacfequenti Eccleliae, ifhrum
promiflionum haeredi, illas fideliilime tradidit & expofuit. Et yehovab
dixit: nunquid celo ego <>s4brahamum , quodego facioy-. atqui Abraha-
mi fiet gens magna & numerofa , cr benedicentur in ipfb omnes gentes ter-
r<e. JVam cognovi ipfum , ut pracipiat filiis fuis, & domuifmpoftfe, &
<obfervent viam yehov<e, ut faciant juftitiam cr judicium,ut adducat Ie-

hovah

'Kl

IH ■

De fide Patrum sub Promissione. 555

kovabfupcr Abrahawum id, quod locutus eji de ipfo, Gen. 1 8 : 1 7,1 8. 19.

IX. Impingunt & hic ipforum difcipuli Remonflrantes, prarccptum fi- Remart"
dei in Chriftum nolentes ufpiam in Vct. T. clareextare, & ii qua: tum Jlrants-s
dc illius adventu fidcs fucrit hiftorica , illam equidem juftificantem pla-

ne non fuifle; cum ad fummlim fides tantum in gencralem illam pro-
miflionem Dei, & in typos iblum acumbrasChrifti, non vero proprie
in Chriftum lata fuerit ; contra expreffa Apoftoli verba: Huicomnes
Tropbetx teflimontum dant , remtffionem peccatorum accepturumperno-
mcn ejus quemvts qui crediderit tn eum. Acr. 10:43. &Joh. 8: 56. <t/f-
braham pater vefler exfultavit, ut vtderet diem meum,cj- vidit, rjr Utatus-
efi. Gal.3: i<5. nAbrabamo diHa funtpromijfionescjrfimintejus. Non
dtcit, c^femtnibus, quaji de multis : (ed, quafideuno, cjr femim tuo : qui
eflCbriflus. Hebr. 11: 1. Eflfideseorum, qu&fperanturpolltcitatto, re-
rum demonfiratio , qu& non videntur. v. 4. FtdepottusfacrificiumAbel
pr<t Caino obtulit Deo &c. v..~. Fide dtvinitus monitus JVoede us, qu<t nec-
dum videbantur , metuensparavit arcam adfalutcm domusfticc , perquam
damnavit mundum , (Jr jujhtix qu<c efi fecuadumfidem, fiillus efl hares.

X. Errant pariter Anabapttflx , volcntes foedus Dei cum Abrahamo ^, AnAt,
initum mere carnale fuiiTe,ut & circumcifionem, nihil vero ad confcienti- bmiftsu.
am & cordis purificationem fecifle. Sed contra eft, Jer. 4: 4. Ctrcumcidite

vos Iehovx, csr auferte pr<£putta cordis veflrt &c. c. 9: 24,2 5 . lrtfitabo fupcr
omni ctrcumcifo cum praputio. JVam omnes gentes pr<tputiat&funt , £r
omnis domus Ifraelprxputiati corde- Ezech- 44: 9. Omtiis pereqrinus pr&^
puti.itus corde & pr&putiatus carne non intrabtt fantluarium mtum..

XI. Atque ita manet Patrum in Chriftum fides. Ha?c autem in aliis
major , in aliis minorerat ; in quibufdam explicita, in quibufdam implici-
ta, dum fola promiflione Abrahamo fiicta de benedicto femine nitcretur..
In genere tamen , ac cum noftra comparata, ratione iftius ceconomige,
obfcurior erat; quanquam quoad fiduciam in multis ipfbrum major ac
firmior erat, quam multorum fidclium fub N. T..

XII. Hanc Patrum fidem inMelTiamconfequituretiaincommunio TidemP**
bencficiorum.cum redemtionis & juflitu in hac vita, tum falutts & bcati-'""» ccn-
tudinisinfutura.. fequhur

XIII. Redemtionts Chrifti, etfi iilo nondum ihcarnato, tamcn pro- , mmun:o

- r r r u- 11 • • benejicio-

pter nrmitatem lponlionisillius, ac, per lllam, virtutem mortis ejus rctro- rnm
activam, vcteres fuiiTe participes , tum cx promiflione ad ipfbs pertincnte, * rede m-
quam jam vidimus , tumexapertisScriptur£.tcftimoniispatct. Apofto- tionis,,

lns.

REMIS
SIONIS

feccntO'
rum :

yf6 L i b. III. C a p u t IV.

]us enim exprefle ad Rom.3 : 24, 2 5 . & ad Hebr.9: 1 5 . teftatur tranfgrejfio-
nes, cjuz fub priori tefiamento & ttk^o-h Dei admiffae fuerant, per mor-
tem Chrifti fuiffe deletas. Et.adHebr.9:i5,26\ ubi unicum Chrifti fa-
crificium fufficere probat, ait, Chrijtum alioqui ajatlis mundifundamen-
tisfcpius debutjje pati. Quod manifefto infert , Chriftum etiam fidelium
ab ipio mundi exordio peccata luere debuifle. Quin & apertis verbis
Apoc. 13:8. agnus hic matlatus dicitur inde a jatlismundijundamentis,
in agnis videl. illis, qui in facrificiis inde a mundi initio mactabantur. Un-
de Apoc. 4:4,(5, 8, 10,1 1. in ccelefti ifto 24 feniorum ac animalium choro
non fblum Nova fed & Vetus Ecclelia Chrifto regnanti aflurgit , feque
agni iftius fanguine redemtam fatctur.
&iusTi- XIV. Atqueex hac Chrifti redemtione fequitur, Patres etiam veram
ti/e, &jujritiam, & peccatorum remiflionem habuifle. Quod praefertim exem-
plo Abrahami & Davidis ab Apoftolo oftenditur, Rom.4". conf.Gen.15:
6. Et credtdit Abraham in fehovam, r\p1*J I1? rOtyiVI & reputavit
hocipji jufiitiam. Sic& n«s «£ -msiv chx.ctto<rvv*><; \yivik x\yz$v!>nt<&- perfdem
jufiitujatlus efi W<?j,Hebr.n:7.Et quotquot circumcifi funt,iis circum-
cifiofuit c-vpiZoii, <rtp£cty)s Stxxiorvvtis, Jtgnum, JigilhtmjuftiticC, Rom.4:
11. Ficbat enim haec remiflioperimputationemfacrificiifuturiChrifti,
& certitudinem fponfionis ejus , licetpeccata revera actu nondumex-
piata eflent.

XV. Ubi tamen confideranda eft diverfitas quaedam inter remiflio-
nem peccatorum, tum quae illis, tum quae nobis convenit ; quodilla
nempefuerit ^to-t? , haecnoftraacp-cns. Quae voces ita differunt , quod

uenJa ab ***ti<"s & pr&termijfio , id eft , non-punitio peccatorum , a -rm&ivcu fi-

dcpie-n. nere praterire , a Tmmt" ; d<pto-t< autem remijjio , ab dcpJtvcu mijjum

facere, cum aliquis id quod manu tenet miffum facit. videjoh.zoii^.

Si cjuorum dcpvm remiferitis peccata , dcplurcu dv%Tet remtttuntur eis : fi

quorum retineatis, retinentur.

XVI. Veteris ergo temporis erat Tidpftc, pratermijfio, non-punitio, in-
dulgentis videl. Dei ; quamvis, reatu manente , & peccato necdum per
dignum facrificium deleto , Deus illud identidcm commemorare , ac
quotidiano opprobrio homini peccatori ingerere poflet ; quod poftea ,
poft legem latam jugumque impofitum , in follemni ifto cultu fecit.
A'<P'.a-t( autem proprie eft Nov. T. Nam condonabo pravitatem eorum,
qt ipfumpeccatum eorum non recordabor amplius. Jer. 31:34. & conjun-
£h eft cum ^t»a„7$»V« & perfc&a rcdemtione Chrifti : fnquohabemus

qu& fuit
nAPE-
SIS,
diftin

De fide Patrum sub Promissione. $37

*Ji> ^nXvT^tuni redemtionemper fanguinem ipjius ; th» «<pemv tu» ztfy-Tnz*-
f&rw remtjfionem peccatorum. Eph. i: 7. Col. 1: 14. & non folum
peccatorum pratermiflionem , fcd eorundcm in libro Dci deletionem, &
chirographi abolitionem , omnemque eorum extinchm mcntionem ac
memoriam dicit: adco ut, ubi ea eft, nulla ampltuspropeccato oblatto
exigi poflit, Hebr.io:i8.

XVH. Atqueitahxcdiftmguit ApoftolusRom.3: 25,26. ubipriori
tempori tolerantiam adfcribit , & peccatorum qu£ tum fiebant dijfimula-
tionem , praeftituto demum Chrifto, per cujusfmguwem placamentum
ac vera expiatio fieret, perfidem in illum. Unde fidclium peccata per lon-
gam f^culorum fericm expianda rcmanferunt , ufque ad Chrifti mortem,
quifemel ctrca conjummationem fiti ulorum ad abolitionem peccati cumja-
crificiofuo manifefiatus efi, Hcbr. 9:26. &r peccatum tottus terr<e delevit
uno die, Zach. 3:9. Et certe aliam longe faciem peccatorum remiftio ha-
bet fufo Chrifti fanguine , & repradcntato redemtionis prctio , ac olim
cum fanguis ille adhuc fundendus eflet. Adhuc enim fcribi poterat, ac
crubefcenda & fidei imprimis gravis peccati confeflio imponi , quandiu
de redemtione ut pera&a nondum gloriari potcrant. Illd autem pra>
ftiti , ac verse vi&imae cruore fufo, plena fa&a eft remiflio , atque publi-
caillapeccaticommemoratio, ac confeflio, certis ritibus peracta, quoe
dcinceps impofita fuit , & perpetuum Ecclefioe ut nondum confummata:
teftimonium erat, abrogata quoque eft. Cum nihil jam ad confummatio-
ncmejusrcftet.

XVIII. Ma tamen sr*^™ feu peccatorum tranfmiflio, qua? priori
tempori conveniebat, etiam gratiae erat, multofque gratiae effedus fe-
cumtrahebat: nimir. i.Vocationis per promiflionem & legem conver-
fionis ac fidei. 2. Santltficationts , qua fanctificabantur Patres per Sp.S.
5. Ajfumttonis in gloriam: Decebat ipfum, propter &per quemfunt omnia,
multis filiis tn aloriam tntrodutlis, princtpem falutis ipforumper pajfiones
confummare. Hebr. 2:10. & 11:40. Quum Deus de nobis meltus quid
providtjfet, nejine nobis confummarentur. Adeo ut non obftante hac
ffx?£<r« gratiam redcmtionis & gloriam cceleftem reccperint Patres : alias
enim non fuiffet ^ta-n , feu peccatorum tranfmiflio , fcd eorundem
ultio. Gratioe ergo & glorice non decrat illis ejfettus , fcd caufi folum-

modo.

XIX. Qua inrelicetecclefiapatriarcharumabecclcfiaN.T. differat,
proecipua tamcn utriufque eft convenientia, non in eo tantum, quod gra-

Yyy tia

538 L £ B. I I I. C A P U T I V. 1

tia & juftitia Chrifti crcdentibus donata utrique ad juftificationem cefTe-

rit, non imputatis eis, ad qualemcunquc vel damnationem vel fervitu-

tem pcccatis ; vcrum in eo etiam , quod seque in Ecdefia Patriarcharum

ac N.T. non fuerit auditalex, quae in fervitutem rcdegit,nullum exactum,

fuerit chirographum ; fed apud illam quidem fola promiffio, apudhanc

vero fblum Euangclium de impleta & rebus ipfis repraefentata promiffio-

ne obtinuerit. Hinc Patres in comparatione Ifraelis, liberi dicuntur,& nos

illorum filii in libertate N. Teftamenti. Superior Hierufalem libcraefl>,

qu<z efl mater omnium noflrum. Gal. 4: 2 6.

* (qtubexe- XX. Hanc autem Patrum redemtioncm & peccatorum remiffionenr:

Mrf 7 • ^/ ' ficta Pairl~ ncgant Socwiani , quamvis verbis fatcantur illos habuiffe plenam pecca-

* > usnegant torum condonationem : hoc cnim de ablatione pcenarum iolum tempo-

Socwmi.) |- , -n • • 1 1 •

'ralium, non autem mortis xternae , h. e. oEternseexiltentiaeinnihiloin-

telligunt; atque etiam nullo Chrilti interventu per lolam Dei clemen-

tiam peractam docent. Quae peccatorum condonatio revera omnem ve-

ram remiffionem corrumpit ac tollit. Non enim illa vera remiifio eft,

quas iolummodo pcenarum temporalium , non vero mortis aeternas

ablationem dicit ; quasque fine ullo facrificii Chrifti intuitu peracla eft

pcr pecudum cruorem , Deique illum acceptantis benignitatem : verum

haec juftitiae Dei abnegatio eft , & juftificationem dicit fine juftitiajquod,

contradictorium eft. Unde nec commode fatis loquuntur , qui fub Vet..

T. ubi nondum adducta erat verajuftitja, tamenplcniilimamjuftifica-

tionem ac remiffionem obtinuiffe volunt : cumomnisjuftificatioacre-

demtio ibi peracta fuerit per imputatam Chrifti fponfionem , quae cum

adhuc implenda reftaret, vera quidem, non autem plena vel pleniifima re-

miflio ibi locurn habuit.

csaluus XXL Nec veteres folum juftitiae&redemtionis participes fuerunt in

& vit al }-iac vrta? verum etiam falutis & beatitudinis poft hanc vitam. Unde

jEter- ^ ^e patrum progredimuradfpemillorum de vitaaeterna. Haecenim

duo connexa funt. Reportantes ro rix<&- 4 -m^a? vpw oumeJ*» ^z»*'

faltitem animarum. 1. Petr.i:g.

mjus ba- XXII. Ac filutis astemse, poft vita? hujus tasdia & labores, ipfos certi£

buerunt f]mam fpem habuiffe, tum ex"Dei cum ipfis foedere, tum ex Patrura

jpem quo jpforyjjj fifa ac anjm{ certitudine in Scripturis celebrata, tum denique ex

frobMur r . _J . n n r l

apertis icnpturae tejtimonus conitat.

ex Bei XXIII. 1. AparteDei, fpeiifti probandae occurrit primttvapromif

$romi/jio- j;o^ hominimoxpoftpeccatum&mortisreatumfacTa, Gen. 3: 15. qua?

libe-

De fidh Patrum sub Promissione. 539

kberationem a morte, & novxvitaecollationcmpeccatoripromittebatwe^/o?'
in Semine multerts, quod contriturum crat caput ferpentis, cthmfub pedes Aere cum
fidelium, Rom. 1 6:20. &per mcrtem aboltturum crat eum, qui impertum '?'" '
habebat mortis,hoc efi, Dtabolum, ut Itberarct eos , qut timore mortisper
totam vttam obnoxtterantfervituti. Hebr. 2: 14, 15. IkfzdusDeicum
■Abrahamo initum , quod dc fpiritualibus & astcrais bonis erat ; nec enim
aliis de rebus cum peccatorc, cujusfefcDcumprofitetur, pacifciDco
decorum eft. Hinc illam fcederis formulam , Ero Deus tuus, Chri-
ftus de vitaaetemaexplicat. Matth.22:32. EtfccdereiftopromifTa^w-
ditlto infemine ; qua: bcncdi&io eadem eft cum noftra fub N. T. & jufti-
tiam ac vitam dicit, 0^1.3:8,9,14. parta dcniquc in hac viujufiitia 8c re-
demtio ; de quibus mox vidimus. Ubi autem juftitia & redemtio, ibi fa-
lus : Chrifius per proprtum fanguinem intravit infintla, diuno» \vieany
tterna redemtione inventa. Hebr. 9: 12. Ego vitam aternamdoovibus
mcis , cr non pertbunt in feculum , & non rapiet quis eas ex manu
mea. Joh. 10: 28.

XXIV. 2. A parte fidelium, occurrunt ipfofpeiiftiusinipfiscxem-r«w{x-
pla; ut Abrahami,Ifiaci, Jacobi, Ouifide peregrinatum venerunt in ter- P**™*»

celeb

rata

ram promtffionis, expeclabant enim eam qu&fundamenta habet,civitatem, r ,
cujus arttfex & condttor efi Deus. Hebr. 11:9,10. conf. v. 1 3- 1 6. Salu-
temtuamexfpello, Jehova. Gen.49:i8. jobi: Ecceoccidat me—etiam
ipfe mihi falutt efi. Nam non coram tpfo hjpocritaveniet. c. 13: 15, 16.
Egonovi, vtndex meus vivit , & poflremus fuper pulverefiabit , &,pofi-
quam pellem meam defirtnxerit quoad hoc , etiam ex carne mea videbo
Deum : qucm ego videbo mihi , cj oculi meividebunt & nonaltuspo-
tiiis quam mci: fivc & xon altenum. Confetli funtrenesmeiinftnumeo.
c. 19: 25,26, 27. Quae enim fub ceconomia legali occurrunt exempla,
ibidem recitabimus.

XXV. 3. Sed & aperta extant Scriptura tefiimonia, fpem ac falutem Pa- & *penh
trum fub promiffione & V.T. affirmantia. Qualia funt, Tit. r. 2, 3. AdScrftu,a
jpem vit<e aterna , quam promifit Deus && x.i°1uv dimluv ante tempora e'.m
fieculorum : mamfeflavit autem temportbusfuis, fermoncm fuum inpraco-
nio , quod mthi concredttum efl. \Jndcdchacfaluteanimarumqu<c/ive-
runt ejr fcrutati funt Prophet& , qui degratia nobis danda prophetarunt,
i.Pct. 1: 10, 12. Nec enim tn ullo altofalus efi. Nequeenim aliudnomen
mquam datumfuitfub coelo in homintbus , in quo nos oporteat fcrvari, ex-
tra nomen Jefu Chriftij Ad.4-.12. Undc etiam ante confummatwmm prin-

Yyy 2 cipis

540 L i b. I I I. C a p u t I V.

cipis falutis, multifiliiingloriamintrodutti fuerunt, Hebr. z: 10. Sicut

&: Chriftus in domo Patris fui ^tH? zroxxxs habitationes multas , h. e.

multorum , efTe dicit Joh. 14: z. quemadmodum etiam illi , qui poftea

per Euangelium vocandi erant , accubituri dicuntur cum Abrahamo,

Jfaaco & Jacobo, in regno ccelorum, Matth.8 : 1 1 . conf. Luc. 1 <5: z 3 .

Sbemvit* XXVI. Hanc eorum fpem de vita asterna fimul comitata eft fpes re-

dtem& co- furrellionis. Quod rurfus patettumex verbis fcederis , Ero Deus tuus,

mitataefl qUaE corp0ris refurre&ionem inferunt, ut Chriftus d0cetMatth.zz.-3z.

fpesre/ur' U]m ex f^jgjj^^ exemp]iS; ut mter alios,Abrahami,0/« credididit Deo,qui

reclionts, . . r r ' '*>- „ 7 r

vivtficat mortuos, & vocat, qu<e nonjunt, tanquamjmt. K.om.4: iT^ggp].,

Hebr. 1 1 : if. Reputans, quod ettam exmortuis excitare valeat DeusTyjf').

ij-nm XXVII. Objiciunt fefe hic rurfus adverfarii , qui ficuti fidem, ita&

fpemne- fpem veterum negant: quales funt Pelagiani, qui homines ante Chri-

gantPeu- flum ? aut per naturam , autperexternamlegis difciplinam ad falutem

Pmfificii Perdu<5tos aocent : Pontificii, qui etiam iniquius de Patribus fentiunt,

eofque ad temporalia fblum bona , tanquam ad terrenum paftum, abji-

Anabapti- ciunt: tum Anabaptifla, Servetiani, Zwenk^feldiani, qui idem ftatuunt..

flt aliique, Quorum omnium errores compleftuntur & augent Sociniani : nam illi

Socmtani,. jQdc;libus olim tantum bona externa promiffa volunt, ut umbras felicitatis

asternae promulgandas fub N. T. nec deinceps in lege quoque vitae seterng

apertam mentioncm faclam, quamquam ejusquasdamfintindicia; &

promiflum quidem Mefliam , fed fequenti folum Ecclefia?; unde in eum

j)!^\t')ii^kJl'fl'z. veterum fidem non fuifle latam; necqualiailliusbeneficiafuturaeflTent

tum cognitum fuiffe , cum illa myfteriis & umbris tegerentur , qua?
myfticos & incertos fenfus haberent , pro interpretantium ingenipJ Unde
& Patres morientes defcendiffe volunt in infernum non-exiftentiae:Deum
tamen noviflimo die illis daturum vitam aeternam ; fcd nec fperatam, nec
piomiffam : idque non ex fide in Chriftum , fed ex ipib Veteri Teftam.
expiatis illorum peccatis per fanguinem facrificiorum. Quosnonlongo
ep» Remon- intervallo fequuntur Remonflrantes. quibus ha?c commenta , aliquatenuS:

jtrmtes- ■ 1 • r -j -r-. -r *

J mterpolata, lmpenle arndent,ut ex Epifcopio patet.

g«* omnes XXVIII. Contra quae folum hic obfervamus, 1. & promtjfam vete-

refutan- rjkus vjt;im asternam, atque ipfis fcederis verbis eam comprehenfam : ficut

illis eam probatam dat Chriftus Luc. zot 37, 38. & Paulus promiflionem

Chrifti deducit ex promiflione feminis, & juftificationem fidei ex juftifi-

catione Abrahami. z. 8c expetlatam : E xfpetlabat Abnham eam, qua

fundamenta habet, civitatem, Hebr. 11: 10. Juxta fidem mortuifunt

■.

:, }

De tide Patrum sub Promissione. 54«f

hi omnes , non acceptis promifliontbus ; fed eminus vifis &, perfuaft, falu-
tatis ', & confefft, cjuod holfyites & inqutiint ejfent fuper terra. Out enim
talta dtcunty ojiendunt Jepatriamquctrere. v. 13, 14. nunc autemmeiio-
rem appetunt, td efi cceiefiem. v. 1 6. ubi non de eventu tantum , fed de ipfa
fidelium fide & expectatione agitur: unde& v. i.fides vV«W<« rerum
jperatarum appellatur. 3. & denique ^r^^exillapromiflione. Alio-
quin ii fine promifTione illam accepiffent ex obedientia fua tantum, haere-
ditasfuiffetexoperibuslegis; quodnegat Apoftolus,Gal. 3: 18. Sihare-
dttas efi ex lege , non uttque expromtjjtone. Atqui Abrahamo per promif-
fionem largitus efl Deus.v.zi.Conclttfit Scriptura omntafub peccatojtt pro-
mtjfio ex Jide Chrifti daretur credenttbus. Prcecipuum duntaxat inter ipfbs
& nos ratione filutis & vitae aeterna* difcrimen erat,quod anteChrifti obe-
dientiam & mortem vita quidem fuitinChrifto, ut principefaiutis, Ccd
necdum ut confttmmato, Hebr.2: io.ut fponfbre,qui fub lege futurus erat,
fed nondum, ut mortuo iegi. H3(ftenus ergo vita aterna,lketante tem-
pora fecularta promijfa , nondum tamen manifeflata. ac pr<econiata fuit,
Tit. 1:2,3. Rehqua in ceconomia legali occurrent.

XXIX. Atque hac fide ac fpe Patrum afferta, concidit fabulofus ille HuicVa-
Pontificiorum limbus & carcer , quo eorum animas ufque ad Chrifti ad- ^V^J^l
ventum detentas volunt. Qui & fcederi, & promiffioni Dei , &beato ' *y
fidelium ftatui directe repugnat , omnemque ipfbrumfpem acconfbla- L1MBUS
tionem prorfus perimit. Patrum enim animas in beatitudinem cceleftem p0„,i£cio.
tranflatas effe Scriptura undequaque confirmat. Gaudete & exfultate : rum fig-
nam merces veflramuitaefl tnc&lis; itaenimperfequutifuerunt Prophe- mentnm ;
tas qui fuerunt ante vos. Matth. 5: 12. In domo Patris mei pevw *-«>*«:< 1M rs^
mtrtv, manfiones multis funt. Joh. 14: 2. Quod patet exemplis Henochi, ct Hr

qui cum Dco ambuiavit , & tranflatus cfl, ne videret mortem : affumferat
emm eum Deus , Gen. 5: 24. coll. Hebr. 11: 5. Abrahami , Ifiaci
& Jacobi, qui exfyeUabant civttatem quafundamenta babet, Hebr. 1 1 :<?,
10. quarentes patriam, quam iispr<tparaverat Deus, v. 14, 1 6. Sicut Jaco-
bus exfpetlabatfalutemjehovct, Gen.49: 18. unde in glortam introdutlt
funt, Hebr. 2:10. ficut & fideles N. T. accedunt adfptrttus jufiorum con-
fummatorum, Hebr. 12:23. cum qaibus idcomulttventurtaboriente&
occidente accubtturi dicuntur in reono coelorum. Matth. 8: 11. Sicut&
Lazarus afportatur ab Angelts tnjinum Abrahami. Luc. 1 6:22,23.

XXX. Nec illum inferni carcerem, quem affervandis piorum animis
commento fuo extruxcrunt , in Scriptura ullibi oftendercpoffunt. ScheoL

Yyy 3 cm,rtf

54^ L i b. III. C a p u t IV.

•enim, ad quod Jacobus Patriarcha ad filwm, five potius propterfili*
um fuum , quem amiffum rebatur, prae mcerore dejccnfurum fe dicebat,
Gen. 37:35. proprie fepulchrum notat, non infernum. Multo minus
.Jinus ttAbrahdt longo hiatu ab inferno feparatus illum locum fignat. Eft
«nim ille ipfe Paradifus cceleftis, immutabili Dei ftatuto ab inferorum
portis longiffime difcretus. Neque etiam carc er , quo/£/m*«attineban-
•tur , quibus Chriftus per Spiritumfuum tempore No<t pradtcavit , i.Pet.
3: 19, 20. iftum Patrum carcerem notat, fed ipfas infeiices impiorum
iedes, qui, cum Nose praedicationem , quse per ChrifiiSptritum , h. e.
Spiritum cjus aternum, qui vivificatus eft , quae ipfa ejus deitas eft, Hebr.
5>: 14. perafta dicitur, refpuilfent, ultricibus aquis deleti funt, & Petri,qui
haec icribebat , tempore, in carcere erant. Infana enim funt quae Pontifi-
cii de Chrifti animae , mortis triduo , ad fubterraneum iftum fpecum
defcenfu , deque Euangelii fc. prseconio in ipfo inferni Ditis regno fa&o,
Patrumque ex ifto carcere liberatione nugantur. Quo referunt Eph.4:8.
Captivam duxit captivitatem ; qua phrafi hoftes Chrifti delignantur, Sa-
tan,peccatum &c,conf. Jud.5:i i.SurgeiBarakJ>& captivos tuos age,fili A-
binoam. Inverecundum autem eft PatresVet. Ecclefiae aChrifto liberan-
dos fic appellare. Denique inferiores partes terrx, Eph^cp. rurfus non
limbum aliquem & inferni regionem , fed fepulchrum denotant, in quod
defcenderat Chriftus; quod ita vocaturrefpe&upaitisfuperioristerra?,
in qua homines & animalia degunt.

XXXI. Cadit etiam infana Anabaptifiarum opinio, animas Patrum,
quin & reliquorum porro fidelium , perpetuo fopore vin&as , ufque ad
Chrifti adventum dormire ftatuentium.

XXXII. Nec audiendi quidam alii,qui animas Patrum in quiete & gau-
quAtn etz- j^ ac joco qUOClam refngerii , ubi Deo vivant, non tamen in ccelo lo-

0 vivunt. cant^ ^on ^t|s en-m confl.at q^ j]ja fententia } & confufo conceptu de
loco & ftatu animarum nititur. Cum enim anima ibi tantum fit ubi ope-
ratur , ccelo excludi non debet , quae ccdi gaudiis fruitur. Unde Scri-
ptura illam ccelo perpetuo afferit. Reditpulvtsadterram, utfuerat; &
Spiritus redit ad Deum , qui dedtteum. Eccl. 12:7. Gaudete & cxful-
late : nam merces vefira multa efi in coelts. Matth. 5:12. Multt ab oriente
& occidente ventun funt qt accubituri cum <tAbrahamo , Ifaaco & Ja-
cobo in regno coelorum. c. 8: 11. Vtdit sAbrahamum e longinquo , &
Laz,arum infinu ejus. Luc.i&i^. Amen, dico tibi, hodie mecum eris
•inParadifi. c. 23:43.

XXXIII. Af-

'& Am-

baptislA-
rum fom
nus ant-
marHm ;

De vtRfio Ecclesi^ sun Promlssions. ?43

XXXIII. Atque ex hac eadem Patrum nobifcum fide, juftitia cV fpe Eukjt*

■fariflime patet, Ecdcfiam ante Chriftum eandem fuifTe cum Ecdefia N. ante chri'

Teft. Efi eriim Abraham pater ommum credentium per pr<cputium , ut fm e
I reputaretur & tpfisjuftitia : &pater circumcifionis, its,qui noyi ex circum- £Cciena
. Ctfionefolum cflent , fed er qui incederent vefitgusfidei tpfius. Rom.^tii, NoviT.

12. Et aliasoveshabeo , cjuanonfunt ex ovtlihoc. etiamillas oportetme

dttcere\&vocemmeamaudtent^ &fiet unusgrex, unus Pafior. Joh. 10:

t6. vide & Matth. 8: ii. & 21:55» &22:2. adeoutomnc utriufque

ecdefia* difcrimen tantum accidentale fit. Ut nonfatisvcrecundeTri-

dcntini Patrcs populum Dei ante Chriftum Synagogam , id eft, congre-

gationem appellatam fuifle dicant, quae pecudum more propterbona

terreftria congregata fuerit.

LOCUS DECIMUS QJU ARTUS,
C A P U T V.

De verbo Ecclefa Jub Promifsione , (f re-
'velatwnibus Propheticis.

Idimus ita ipfim promiflfionem , ab Adamo ufque ad verbum

Mofem continua fcrie deductam ; qua conftabat iftius EccleJ,£

Ecclefiae fides , juftitia & fpes. Sequitur nunc modus, quo alrum*

iJla Ecclefiae communicata fuit, fcil. pcr verbum Dei xy&-

<f)ev & rcvelationes propheticas. i A 1

II. Verbum hujusEcclefiaemultitollunt, volentes illam fervatam fb- q»od tol- -) f" (*j* ' ' '
la legis naturae obfervatione , per religionem quandam naturalcm. lta^'CMOT

olim Pelagtani ; omnefque hodic, qui ifta Ecdefiae aetate Chrift um igno- «7*^ .
ratum docent , ut Soctnus & Soamzjonttum caterva. Quse EccJefiae fub -t, socini~
promiflione infignis corruptela eft. Sicut & illuc fpectat Judaorum Ta- z.*ntes.
hu, inane$\\z mundi ftatus fine Dei lcgeac verbo , ac fine Meflia; quem
primis duobus mundi millenariis obtinuiffe volunt. Quaejamprofliga-
ta funt.

III. Crebra etiam & celebris apud Judaeos mentio eft feptcm pr&cepto- Septem
rumNoachi, quorum obfervatione Ecclefiae ante legem rclligio confti- ^*"^*
tcrit: videlicct, i.cavendumefTeabidololatria. 2. numen vcrum benc- ,°*1 ''
diccndum. 3. fanguinem noneiTeeftundendum. 4. turpitudincm non

reve-

H4 L 1 B. III. C A P U T V,

revclandam. 5. rapinaabftinendum. 6. judiciare&eadminift.randaeile,
7. membrum vivi animalis noneffe edendum. Quorum priorafexab
Adamo effe, feptimum a Noacbo additum volunt. Sine quibus in repub!.
Ifraelis nemini olim vita relicta ; illa autem obfervantes , quanquam pra>
putbtos,omnes futuri faeculi participes foreajunt.
T.ilmuduo iy# Verum precepta illa vcl Adamo vel Noacho lata effe nullibi ex
commento Scriptura conftat ; & de feptimo contrarium conftat. Unde id omne pro
vdNon- Talmudicorum commento habendum, qui, fueta magiftris iftis men-
cbofdfo tiendi libidine , illuftriora quaeque ad Patriarchas vel Prophetas au&ores
aiftriptx. referre fblent. Suntenimpleraquejurismturalisdiftamina, exdecalogo
repetita , eodemque ordine difpofita , inque Ifraelitarum, ut videtur,
republ. olim ufurpata ; quae Patribus ante legem , vel etiam gentilibus in
Judaea degentibus, non magis falutem dare poterant, quam philofb-
phorum de virtutibus praeceptiones plerifque Ethnicis. Ukimum autem
plane casremoniale erat , & nec gentilibus imponi , nec ad falutem face-
re quicquam poterat. Unde Ecclefix ante Mofen fides ac religio iis ab-
fblvi non potuit. Cum juxta ipfbs Judsos qui ea obfervabant profe lyti
porta tantum , non autem Profilyti juflitia appellarentur.
Promiffio V. Verus ergo modus, quo ifto tempore promiffio & fides falutaris
&fides propagabatur,eratverbumdivinum, *y(»q>o» , ut putatur, ab Adamo
*r* ufqueadMofem; fed continua Patrum traditione & Catechefi ad pofte-
bum di- ros traductum : cul accedebat facrificiorum ex fide oblatio.
vinum VI. Erat autem verbum hoc idem fubftantia cum illo verbo , quod

aygapot : deinceps a Mofe, Prophetis, Euangeliftis, Apoftolis, fcripto traditum eft. -
tdemfub- jsfec diverfum efle poterat. Vide Act 3: 18. Deus qua pranunciaverat
r i. Per os omniftm Prophetarumfuorum, Chriflumfuum perpejfurum , ita
pto. implevit. v. 24. Sed&omnes ProphetaaSamuele& deincepsiisquifue-

runt , quotquot loquutifunt , etiampranunciarunt dtes iflos. c. 26: 6, 7.
Ob fpem promijflonis fatla patribus noflris a Deo,fio injudicium vocattts
&c. ibid. v.22,23. Perflitiw bunc ufque diem, tefltficans tumparvts,tum
magnis, nec quicquam dicens extra ea qua Propheta ac Alofes futura pra-
dixerunt, an pajflbilis Chriflus, anprimus ex refurretlione mortuorum ln-
men annunciaturus fitpopuloer gentibus. Rom.3: 21,, 22. Nunc abfqtte
lege juflitia Dei manifeflata efl ; cui tefltmonium perhibent lex &prophcta
&c. i.Petr.i: io.ii.De quajalute exquafiverunt Qrfirutatifunt Propheta,
qui de ventura invos gratiaprophetarunt &c. Adeoutreipfiunumver-
bum , una doctrina , & una fides fuerit Ecclef ix iftius cum Ecdefia

Nov.

Dn VERBO E,CCLESIyE SUB PROMISSIONE." 545

Nov. T. ; adeoque & una utrobique Ecclcfia, ficut & unus Dcus.

VII. Propagando autcm huic verbo, acacorruptioncconfcrvando, Cmpropk-
inferviebat plurimum Patriarcharum longxvitas ; cui accedcbat tw*/**- gationi in-
tionum divinarumq; apparitionum, frequentia. Quae quoniam ifti Ecde- fervtebat
fia? familiariores fucrunt, quae in ifta veluti infantia fua majore cocli com- p*trtar'
mcrcio gaudebat,ac dcinccps poftquam vcrbum (criptum extitit , atq; ifte i0»gtLV;taS7
altcr pfopagandx promitfionis modus fuit,de iispaulo accuratius agemus. &frequen-

VIII. Duplcx autem genus divinae revelationis fuit: prior privata tia revtU-

magis, ncc tant« dignitatis , aut ufus in Ecclefia , cum fingulares aliquos ttomm >

homincs potius fpcdaret , qui ccelefti affntu de his illifve rebus moneban- 1H*f"e'

o • •• • • » 1 ■ 1 1 ^-> , • ^ runtdu'

tur : quae & impns contigit; Abimelecho,Gen.2o:3,6. Labani, Gen. 31: pucis ge_

24. aliifque, Gen. 37. & 40. &41. Dan. 2. £4. Quamvis hi plerun- neris :

que magis fomnia habuerint , quam mnjorem aliquem luminis prophe-

tici gradum. Diftinguuntur enim a1<7-H al?jn & N'3j fomniator , 3c

pyjpheta, Deut.i^i,^, Gen. 20:6,7.

IX. Secunda fuit fuperioris ordmis, acinpublicum Ecclefiaeufum f^rioris
lervis Domini, adidpeculiariterele&is, contigit; quiderebusmajori-<'>''l!^;2;',
bus , & ad fidem ac confolationcm univerfae Ecclefiae fpectantibus divina PRO"
oracula, cum praenunciatione rerum futurarum , accipiebant. Atque PHETIA
hxc proprie prophetta eft. Unde Prophetae. De quibus obfervanda , ^ '

I. Prophetarum nomina. i.Modus divinarum rcvelationum. 5.N0M.
4. AdjunHa.

X. Propheta Hebraice w^i Vatesdkimv , ut & nnn & fWl Prophet**
Vtdens. Antiquitus in JJraeleJic dicebat quijcjue,cjuum profe&urus effet ad rum w-
conjulencium Deum , agite eamus ad n?"V! Videntem : nam qui x'^ mtnef>
Propheta hodie , antiquitus vocabatur Videns, 1 . Sam. 9:9. Indtca mi-

bi, ubijit domus Videntis. ibid. v. 18. Jeduthun nj'l'n Videns Regis.
2.Chron. 35: 15. Itai.Chron. 29: 29. Samuel dicitur nfcOH & ^ad
X\]r\ & Nathan ^»32n / &VirDei, i.Sam.2: 27.9:10. Jud. 13: 6.
I.lleg. 13: 1. ASptritufanttoac~ti,locutifunt\>ror)hcmm d «^a» fa «,-
B^umt finclt Det viri, 2 Pct. 1 :2 1 . in N.T. a&tpnm , paftim.

A I. A ppellabantur autem hoc nomine varii. 1 . in gcncrc omncs qui variis at-
littcrisacrebusfacrisincumbebant, duclore Spiritu. Vtdtt quifquc con- *'&***
gregattonem prophetarum prophetanttum , & Samuel ftabat prajles eo-
rum , &futtfuper legatos Saults Spiritus Dei & vattcinabantur etiam tlli.
I.Sam. 19:20. Etfiliiprophetarumjedebantcorameo, Eliza. 2.Reg. 4:
38. prgefertim qui cas publice enarrabant , quique in aliquo Eccfefix

Z z z gradu

54<5 L i b. I I I. C a p u t V.

gradu pofiti divino cultui vacabant ; & vel Ecclefiam docebant, fingulati
interpretationis dono faepe divinitus praediti.z.in fpede qui Deum hymnis
& facro concentu, aurigante videl. ac ducente eodem Spiritu, celebrabant.
Occurret tibt chorus prophetarum,cum tjmpano tibia &r cithara,or ipjipro-
phetabunt. i.Sam. 10: 5. Et pcrrexit Saul pfallens. Et exuit veflemfuam
Crc^^w, c.i9:24,2 5.Conf. i.Chron.2 5:ij2,5.quanotione&fcemina
diciturprophetare, h. e. pfallere, 1. Cor. 11:5. 3. praecipue qui infpirante
Deo futura vel occulta praenunciabant ; ut Samuel, i.Sam. 10: 2. Eliz,a,
2. Reg. 6: 12. Agabus, Ad. 11:27,28. Conf. AcT:.2i:io. veletiam vo-
luntatis divinse alteri revelatx erant interpretes ; qualis erat Aaron MofiV
Exod. 7: 1. & mentem Dei dehacaut illa re agenda Ecclefiae patefacie*
bant : quo fenfu Prophetarum Antiochenorum fit mehtio Ac"i.i$:2. Se-
mel autem ^^73««? hoc nomine apud Apoftolum appellatur poeta E-
thnicus, Tit. 1:12. Dixit cfuidam ex tp/is proprtus ipjorum propheta &c.
<Denum & XII. Diftingui item in propheta poteft ™ %«.&*«& > five donum pro-.
^«•'""^'""phetandi, &publicumejusinEcclefia munus. Multienim ^w il-
Pj*f?w » JU(j babuerunt , & cceleftes aflPatus pafli funt , qui tamen publicum pro-
phetandi munus in Ecclefia non geuerunt , fed vifa fua privatim protule-
runt apud fe aut fuos , domeftica locutione, fine officio publicae vocatio»
\ nis ; vel agente eodem Spiritu in ufum Ecclefias ea fcriptis mandarunt.
Trophetia XIILProphetia autem confiftit, cum in revelatione , tum in agitatione
m quo con- divim : per illam Deus ccelefti lumine prophetas perfundebat , eofque
ftjint ? de rebus occultis edocebat : per hanc ad oracula,qua2 acceperant,vel ore, .
vel fcripto vulganda eos impulit, iftoqueinopere, ne aberrarent,, raa»-
nuduxit.
Uodire- XIV. Modi revelationis propheticae in univerfum videntur fuiffe tresv.
vdationis 1 . pcr intellectum, quando Deus prophetarum mentibus immediate illa-r
prophettu- pfLlS5 iis formas quailibet &ideas rerum impreftit. 2. per phantafiam,
inquapingebanturvariasrerumlpecies; \t\in vtflone , quse vigilantibus,
amoto tantifper fenfu et>rum , objiciebatur ; vel mfimno, dormientibus :
de quibus agitur Num. 12: 6, 7, 8. Si eft Propheta exvobis, per vtjionem
me ipfumjehovam notum facio ei, ^utper fomnium alloquor eum. Non
ftc Jervusmeus Afo/es, cjui efl in tota domo meafdelis. Oreadosalloquot
eum , — afpeUu, & non in anigmatibus, & fpectem Jehovx videt. 3. per
fenfus,feu fenfibilia externa, cum vifibilia, tum audibilia , mente interim
fui compote, nec ifto, quo percufTa erat, lumine magnopere alienata.
Num.i2:8.

XV. Ex-

ts m

D£ VERBO llcCLESIA SUB PROMISSIONE. 547

XV. Excelluit autem in prophetiae gradu Mofes. Quod non in co Mofes
confiftebat , quod carterisProphetisomnibus, fblo Mofe excepto, pcr />">/>£*-
angeli minifterium vifa fua offerebantur ; ut Judaei volunt. Nam & illi tis Zratitt
nonnunquam immediate Dei vocem audiverunt, licet in vifione , ut v. g. e '
Samuel i.Sam.yq. &Efaias, c.d:8. Qui audivit vocem Domini dicentts :

quem mittam ? & quis ibit nobts ? aut infpiratione illius ac interno allo-
quio, ut rurfus in Samuele apparet, qui quum vtderet Saulem, Jehova
dixit ei, Ecce hic eft ,vir,quem dixeram tibi,hic imperium obtinebit inpopu-
hmeo, i.Sam. 9: 17. Atque etiam angelus ille, qui propheticis revela-
tionibus plerunque praerat, fere Angelus fcederis erat. Sed in eo fita erat
Mofis dignitas , quod Deus Mofi loqueretur ore ados, adeo ut tntuere- <
tur Jpeciem Dei,Num.iz:j,$. afacieadfaciem,Y^Qt6..yy.\i. Quaepra?-
rogativa in duobus confiftebat, 1. quod Deum adiret quandocunque
vellet , qui ei rcfpondebat voce humana , id eft , familiariter e columna
nubis, fupra propitiatorium : Et nonfurrexit Propheta adhuc in Ifraele
par Mofi : quem agnoverit Jehovahfacie adfaciem , Deut. 34: 10. coll.
Exod. yy. 9, 11. & Num. 7: 89, Et, quum accederet Mofes ad tentortum
conventus ad loquendum cum ipfo , audiebat vocem loquentis fecum de
propitiatorio , quod erat fuper arca tefttmonti , e medio duorum Cheru-
frim, & loquebatur cumipfo. Cum enim reliqui prophetae per imagines,
per fbmnum aut in vifione acceptas , Dei fierent compotes, atque in ifta
nebula voces ejusfereaudirent; Mofi Deus locutus eft re ipfa, per voces
lonofque humanos , quasvidensvigilanfque&mente praefens hauriebat.
z. Nec auditu folum , fed &, quantum homini Deum ufurpare fas eft,
vifuipfiusgloriamlibavit, per gloriofiiTimam fpeciem oculiscjusexhi-
bitam. Nam intuebatur Jimilitudinem D«,ideft,Deus, five Filius Dei,
pfi apparebat , in forma externa gloriofa, cuj us pofteriora videbat Mofes,
Exod. 33:23. & abeuntis veluti umbram ac extrema veftigia humano vi-
fu carpebat : cum ipfam gloriam Dei in hac vita nemo videre poflit : Fac
me videre quafo gloriam tuam. Et dixit, nonpojfes viderefaciem meam ;
nam non videt me homo & vivit. v.i 8,2.0.

XVI. Accedebant hifce revelationis modis aliquando raptus , cum Raptus
corporales, utinElia, i.Reg.i8:i2. 2.Reg.2:i<5. Philippo, A&. 8: 39. prophetici
tum mentales,ut in Ezechieie,cap.8:3. & n:24.Jeremia, cap. 1 3:4. Paulo, e°rPerales
•2.Cor.i2:2.Johanne,Apoc.i7:3. miraeque & infblitae corporis agitatio- ? we*rrf'
nes & membrorum motus ; quin & languores , corporifque feffi, ncc ^ eorpem
Deum amplius pati valentis, aegritudines. Ditlum audientis fermones Dei ris motns

Zzz 2 firtiSy

rts

548 Lib. III. CaputV.

faUnguo- fortis, qui vijionem omnipotentis videt, decumbens &habens oculosreve-
latos. Num. 2,4:4. EgoDaniel^ multum cogttationesmeaperturbarunt
me, cr jplendor meus mutabatur apud me, qt verbum in corde meoferva-
vi. Dan. 7: 28. <is4t ego Daniel confrabtus fum & infrmatus fum per
dies, — & obflupefcebam ob vifum hoc, & non erat qui declararet, vel, qui
obfervaret, meum ftuporem fcilicet, 08:27. Quin & ignaros aliquando,
ubi locum facrum intraifent , hic Spiritus invadebat ; & veluti corporis
iftius reclor ac dux miris illud modis atticiebat, ut in Saule & ejus legatis
apparet, 1. Sam. 19: 20-24. Quod etiam Diabolus in vatibus fuis imi-
tatus eft , de quorum bacchationibus & facro furore apud poetas legimus*.
Quanquam longe quietius, alioque, ac fanifliori longe modo Deus Pro-
phetas fuos afflaret; quorum ecftafes, in ifto mentis receflu, fancloque
cum Deo commercio, non autem furores, ofve rabidum,& inconditos,
nec ipfis, qui eos edebant, intelletftos fonos legimus ; quae in Ethnicorum
fkrisreperiuntur.

XVII. Agitatiofuittumad*7<?^w?z, tum ad Scripturam ; proutvel '
fermone, vel fcripto, Deus oracula fua hominibus tradi volebat. Priot 1
vel fimplex fuit , quando compofita mente ac fedato fermone quae a

umrtttm Deo acceperant ediflerebant ; velaliquando operofior, quando externo
ai Scn- corporis motu & habitu res ipfas figurabant, ut Agabus Act.z 1 : 10, 1 1. 8c
pallim. Sive talia in veritate, five in vifione gererent, utZach.n. & I
alibi. Aliis etiam motus & agitatio ad fcribendum adfuit , quamjudaec-
rum Magiftri t^T]pn fTH appeilant. Qux quibufdam prophetis fo-
la adfuit , qui caeteroquin munus publice docendi non habebant : ficut
quibufdam rurfus , qui minifterium formale Ecclefiafticum obibant,agi-
tatio ad Scripturam non adfuit. Atque hinc nata funt Hagiographa fic
did:a ; quae fpiritu prophetico confcripta funt, non predicata : Spiritus
Domini locutus efl ad me <y verbum ejus efl in linguamea. Dixit Deus
Ifraelisyde me locuta eft rupes Ifraelis &c. 2. Sam. 23: 2,3.

XVIII. Prophetia autem ha?c in quibufdam momentanea fuit, in aliis.
permahens. Montanea fiiit illa, ad inftar corufcationis cujufHam , in fe-
nioribus illis, qui, quum refideret fuper eos Spiritus,prophetarunt, fednon

<iis ampltus. Num. 11: 25. inSaule, i.Sam. 10:6. 19:24. aliifque, quibus

pertnn- donum prophetise ademtum fuit, ut de Bileamo videtur. Perpetuum

mns. vero illud donum fuit fanctisillisviris, qui Prophetae dicuntur ; quibus

illud nunquam prorfus ereptum , fed per intervalla renovatum fuit:

quanquam nemo illorum perpetim vaticinatusfuerit, femperve lumen

iftud

Agitatio
divinn
fuit, turn
ad eloqui

ptnram*

Vropbeti*
tn qui-
bufdam
momentst-

■

De VERBO ECCLESIJE SUB PROMISSIONfc. 549

iftud prsefens habuerit , ut ifto tanquam habitu quoties vellet uti poffct ;
quod perperam JudasideMofeafhrmant; quemtameninrebusgravio-
ribus haefiffe , & ad refponfum ex tabernaculi adyto pctendum confu-
gifle legimus. Pofuerunt blajphemum illum in cuflodia, ut exponereteis
Jl<fofes quid fociendumficundumosjebova. Lev.24-.12. coll. Num. 15:
34. quod non opus fuiffet, fi lumineiftoperpetuocolluftratusfuiifet.
Non enim prophetia habitus quidam erat , fed externa irradiatio , &:
haufta de coelo luce conftabat : quas cum in hominis poteftate non fit,eam
quoties libet, inftar infufi vel acquifiti habitus , ad nutum habcre non
poteft.

XIX. Sequiturutvideamusquaenam revelationurn illarum fucrit ccr- Revehtio»
titudo : quae tum refpectu ipforum prophetarum , tum refpedu aliorum mm dtvt'

/"* 1 • r\ 7tCttHTTi

confideran poteft. - ■— certhud^

XX. Prophetas quod attinet, illi de revelationum fuarum divinitate tum refpe-
eertiflimi fuere , tum ex perfuafione interna,qua£ fola furficiebat, qu^eque ffuipfo-
inftar potentiifimas lucis animoseorumcolluftrabat, nec ullam dubita- rumpro-
'tionem fuperefle finebat ; tum ex peculiaribus argumentis & indiciis reve- thetmmi
lationi adjunc~b:s,qua2 ftudiose obfervabant. vide A&. 1 6: 10. Vt autem

hoc vifum vidit Paulusftatimfluduimus abtre in Alacedoniam,avy.$<.fioiZpv'
7e? collatis arrrumentis colligentes quod advocajfet nos Domtnus ut eis euan-
geliz,aremus.

XXI. Ad dubium, an ipfi Prophetas res revelatas femper intellexerint ? ?"-;> <*» r«
Refp. eum duplex fuerit divinarum revelationum fpecies five gradus; rtvel*'as
quarum prior etiam impiis contigit, ut Pharaoni, Nebucadnezari &c. 'e "!fn !n~
illi quidem nonnunquam revelationes cceleftes , &lucishujusftricl:u- q,mtttiri
ras aliquas acceperunt ; ita tamen ut ad lucem iftam caligarent, & plerun-

que divinse vocis fenfus ipfislateret. Prophetas autem fuperioris gradus
quod attinet ,- prafertim eos, qui non folum charifmate illo ornati erant,
fed & publico in Ecclefias munere fungebantur ; ilii quanquam omnes
revelationum ipfis factarum partes & minimas circumftantias non cape-
rent , praecipue cum illae aenigmaticae forent : Tu autem, Daniel, abfcon-
de verba illa & obfigna hbrum ufque ad tempusfinis , quo fcrutabuntur
multi & major fiet cognitio. Dan. 12:4. Abi^Daniel. namabfcondita,
& obfignata funt verba illaufque adtempusfinis. v. 9. Rejfondit unus
exfemortbus dicens mihi : Hi, qui amiEliJuntflolis albis , qutnam funt &
unde veneruntl Et dixi ipfi: Domine, tu nofli, Apoc. 7: 13, 14. Dico
v.obis, multosprophetas & ?eges cupivijfe videre qux vos videtis, nec vidijfe,

Zzz 3 &atu

<<0 -L I B. III. C A P U T V.

ejr audire, qu<s auditis, nec audijfe. Luc. 10:24. De quafalute exquijive*

rnnt , <&fcrutatifunt propheta, , qtti deventura tn vosgratiaprophetarunt,

i.Petr.i:io. generalem tamenearumfenfum & fcopum perviderunt , &

cum ipfa revelatione cjus expofitionem farpiflime hauferunt. vide Dan.2 :

& 10. Si qua autem amigmata crant , quse imagine aliqua res futuras ve-

Jarcnt , ea perfcrutari, &, quae fidei erat uy^ei* > ex operum & verbo-

rum Dei comparatione , ac analogia & nexu, latentem fenfum deprehen-

dere potcrant: Ouibus revelatum efl> eos nonfibi-, fed nobis ea admmiflra-

re, qux nunc annunciata funt vobis , —in qua cupiunt angeliintro^tcere.

1. Petr. 1: 12. Nam tefiimonium Jefu erat SpirttuspropbetU , omnium-

que prophetiarum fcopus & compendium ac clavis, Apoc.1.9: 10.

tum refpe- XXII. Auditores quod attinet, anxium eft, unde illis prophetiarum ac

Hu audu prophetarum certitudo fuerit ? ubi adhibenda eft diftin&io. Si enim pro-

pheta, qui in nomine Dei loquebatur , publice ifto in munere erat con-

firmatus, acinEcclefiareceptus; tum abfque ulla cun&atione, audien-

dus erat, nec facile verba ejus negligenda, quoties in nomine Dei fefe

loqui prae fe ferebat. Si vero novus exfurgeret propheta , qui nondum

ifto in ordine publice agnitus erat, ille non nifi examine habito in locum

illum acgradum admittcndus erat.

Not&vcri XXIII. Erat autem praecipua ejus nota ifto tempore , prophetiisac

propheta. miraculis illuftriori, i . fignum, aut ab ipfo, aut circa ipfum editum. Vide

Gen. 20: 7. Nunc itaque reflitue uxorem illius viri , propheta enim efl,

quumque oraverit pro te^vivito. &v.iy,i8. Ouumergo oraffet Abraham

Deum , curavit Deus <LAbwt>elechum , & uxorem qt anallas ejus , ut

parerent &c. i.Reg. 1 3:4,5. & feqq. Ei edidit illo die prodigium dicendo —

Ecce, altare hoc flndttur,& effundetur cinis qui eflfuper ipfum. quo vcrbo

viri Dei audito , quum extenfa manu prehendere eum vellet rex Jerobo-

am,exaruit cjus manus^ itautnonpoffeteamadferetrahere. &c. Joh. 4:

50. Dicit ei Jefus : vade; filius tuus vivit. Et credidithomofermoni,

quem dtxerat Jefus, & profictfcebatur. A (51. 5 : 9, 10. Petrus dixit ei,quid

efl cur conveneritis inter vos ut tentaretis Spiritum D.omini ? Ecce, pedes

eorum qui fepelierunt virumtuum, adofliumad(\int,&ejferentte. tllico

vero cecidtt ad pedes ejus, & exanimata efl &c. & c. 1 3: 1 1. Ecce manus

Domini adverfum te:ehs cozcus. illico vero incidtt in eum caltgo & tenebra :

CJr circumiens qmrebat qui fefe manuprehenfum ducerent. 2. rei ipfius ab

ipfo praedi&ae fides ac implementum. Ouodfi dicas cum anin.iO tuo, quo-

. modo cognofcemus verbum tllud quod non elocutus fuerit Jehova ? Quod

fuent

De vfrbo EccLEsi.fi sub Promissione. 551.

fiterit lccutus ille propheta in nomine Jehova, fi non erit tllud verbum, ne-
cjue evenerit, hec dludeflverbum , quodnon elocutus efijehova. .Deut.
1.8: 21,22. Propheta, qm vatkinaretur depace, cum vcnijfet verbumpro-
phetne illiui , cognofcebatur propheta e/uem mt/ijfet Jehova re vera. Jer.
2.8:9. Ouum autem crevijfet Samuel, Iehova erat cum eo,adeo ut nonfine-
ret decidere ullum exomntbus fermombus ejusin terram. i.Sam. 3: 19.
qiiibufcum 3. femper & praecipue erat conjungenda docrrina vera , Deut.
13:1,2. 4. fepe etiam accedebat veteris notique prophetse audtoritas, qui
ipfum EcclefivE tradebat, acteftimonioftiocommendabat ; utMofesJo-
fuam, EliasElifseum, [ohanncs Chriftum. Ubi autem prophetaiftefi-
gno carebat , praeter do&rinx veritatem , alteriufve propheta? tefHmo-
nium, commendabao ipfum 5. vitae&morumfanc~titas, ultracommu-
nem modum, & 6. fervor fingularis : quibus notis Jonas fefe Ninivitis
probaffe videtur. Vide e contra Ezech. 13: 18,20. Fk confuentibuspul-
villosfub omnibus axillis manuum , & facientibus culcitras adcaput omnis
Jbttur<s ad venandum animas. Numquid ammas venabimtni populo meo
& animas vobis vivificabitis ? &c. Jer. 29:22,23. Reddat te lehovah in-
fiar ZedehU & Achabi — qutafecerunt flagitium in Ifraele — & locuti
fitnt verbum in nomine meo falsb , quodnonpr&ceperamipfis , idque me ■
confcio & tefie , ait Iehovah. Matth.7: 15,16. Cavete vobis a pfeudo-pro-
phetis , qui veniunt ad vos cum veflimentis ovium , fed intrinfecus flunt
Ittpi rapaces afruUibus eorum agnofcetis eos. 2 . Petr. 2:3. Etper avariti-
am fitlis fermonibus vos ncgottabuntur , quibus damnatio jam oltm non
otiatur, & quorum exitium non dormitat. i.Tim. 6:5. Exqutbusexi-
fiunt conflttlationes homtnum, qutbus corrupta mens efl , carentinm veri-
tate , putantium^mfium ejfe pietatem. Abfifie k tahbus. Hae autem no-
tae Ecclefiae fufficiebant ; interim nihil temere agere debcbant , fed intra
limites officii fe continere, ita exfpectantes eventum : quod illis faciendum
erat, quotiefcunque novi propheta: exfurgerent.

XXIV. Ad dubium, an non verus propheta \ veritate potuerit defle- An ver»t-
clere, five inadvertentia ac errore, five deftinata malitia, ut fi&is ora- P opbet*
culis & mendaciis Ecclefiam deludcret ac feduceret \ & qus tum prophc- *Tjf/tu
tiarumcertitudol Refp. 1. nonpotuiffe, quandiudivinis mandatisin- • '?'?>

1 , _. r. Jr . n .... , averitatst-

naerebat. 2. Si vero, ex humana lnnrmitate, aut ad divinum mandatum
non recte attenderet , aut pro affec~tu fuo illud aliter acciperet , aut alie-
na fraude captus fuiflet ; tum quidem Dei nomen oraculis fuis non pra:-
fcribebat, autfaltemmeliusaDeo edoctus altero oraculo admiflum er-

rorem .

5 fl LlB. III. CaPUT V.

rorem corrigebat ; ficut hac ratione dixit Nathan Regi , quicquid eft
in animo tuo, abi,fac : nam lehova tecum eft. Sedfnit notle illa, ut edere-
tur verbum Iehov<e ad Nathanem , dicendo &c. 2.8301.7:3,4. 3. Ex
deftinata autem malitia verum unquam prophetam Ecclefiam fallere ,
Deique nomen mendaciis fuis obtendere autvoluiffc, aut potuifle, non
videtur. ObftabatepimDeiergaE^clefiam fuamcura, atque erga fan-
cfilTimum nomen ftsum amor ac zelus , quod tali flagitio , in media Ec-
cle(ia fua, a propheta, cui ipfe fignis 8c miraculis aucloritatem tradide-
rat, cuique adeo fidem fuberi jufferat , profanariac pollui paffus non
fuiflet. Unde tale fcelus, modo unquam accidere potuerit, mox de-
texiflet ac ultus fuiflet. Adeoque nec quicquam inde pcriculi Ecclefiae
oboriri potuiifet. 4. Si autem aliis in rebus humarra infirmitate prophe-
tae laberentur , id vaticiniorum ipforum fidcm nullo modo elevabat.
Talfi pro- XXV. Ex hifce vcrorum prophctarum indiciis fimulpatetratiofal-
^ eu' fbrum prophetarum : qui erant in duplici difcrimine : aut enim erant cul-
. tores falfbrum Deorum , eoque etiam alios feducere conabantur ; aut
profeflione erant cultores veri Dei, illius nomine tamen falfa annun-
ciantes.
Quomodo XXVI. Adquseflionem, quomodo hi vel fibi ipfis, vel aliis, univer-
hiji 1, ve fQ yjjg^ p0pUl0;) facerdotibus ac regibus perfuadere potuerint fefe vera
runtper- pradicere, Refp. 1. ipfbsquodattinet, quanquam fuas fraudis fa?pe fi-
fuaderefe bi erant confcii , eamque ex deftinato ftruerent , 1. Reg. 1 3. & 22. ta-
ferapr/t- men faepe contingebat eos ipfos putare, fe divinos efle,& divinas revelatio-
dicere ? nes habere ; idque duplici ex caufa : 1 . cum divinationes & auguria fua fe-
quebantur , quae orta a Deo vel Diis fuis effe putabant , qui ea ratione
mortalibus confilia fua revelare folcrcnt. vid. Dan. 2. qux labes etiam in
populo Dei obtinuiflc videtur. Sic dixit lehova de Prophetis : Ecce,e<ro
facio eos^ ut comedant abjinthium, qt potabo eos aquafellis. Nam a Pro-
phetis Hierofoljma exiit hjpocrijis tn totam terram. — Ne aufcultetis ad
verba prophetarum , qui vaticinantur vobis ; illi vos ficiunt evanefcere :
vijionem cordis fui loquuntur non ex orc lehova. Ter. 23: 15, 16. Non mi-
Jiprophetas , & illt cucurrerunt : non locutusfum ad ipfos-,£r tlli vaticina-
tifunt, v. 21. 2.cui accedebat Diaboli feductio, qui per idolorum re-
fponfa vates fuos populumque fcducebat , permittente illud jufto judicio
ipfbDeo. ZJnufqutjque de domo IJrael , quifecerit afcendere flercora fua
in corjuum, & ojfendiculum pravitatis Jux pofuerit coramfaciefua , &
venerit ad prophetam ; eoo Ieho'va rcfpondeo ipjiin ea re , in multitudtne

Jlcr-

D£ verbo ECCLEST.3L sub Promissione. 555

fiercorttmfuorumScc. Ezech. 14: 3,4,7. Vt pravitas confulentis, itapravi-
tasprophetaerit. v. 9.

XXVII. 2. Quod vero populum, & facerdotes ipfbs, ac regesfpe-
<5ht, qui talibus oraculis fe duci patebantur : accidebat hoc i.quiadice-
bant quae grata erant. 2. idquemagnamultitudine &confenfu. i.Reg.
22. ^. quia illa videbantur convenire cum divinis promiffis. 4. denique
quia ^«§6 -^ddits falfa Jigna faspe adhibebant, 2.ThefiT. 2:9.

XXVIII. Sequuntur prophetiae adj uncta, tum quoad illius objeflum,
tum fubjetlum, tum denique tempus.

XXIX. Objetlum prophetiarum erat pracipueMeflias, ejufquere-p^^^
gnum&beneficia, A&. 3: 18,24. dcj: 52. 10:43.13:27. 26:5,7,22,23. objeftumy
i.Petr. 1: 10, 12. ut fupra vidimus Apoc. 19: io. Tefiimonium Iefuefi
Spiritusprophetia. Sicut idem prophetarum eft terminus ac finis, Matth.

11: 13. Nam omnes Propheta, &ipfaLex, ufque ad Iohannempropbe-
tarunt.

XXX. Subjetlum hujus doni non tantum viri erant,fed etiam fcemi- SubjeBnm,
nae; Mirjam^YLxod.iy.zo. Debora, ]ud.<\: ^. Hanna, mater Samuelis,
i.Sam.2: 1. Hulda, 2.Chron. 34:22. & in Nov.T. Anna , filta Phanuelis,

Luc. 2: 36. Ouatuor filU virginesPhilippiEuangelifia, Acl:. 2i:tt.p-

XXXI. Tempus prophetia? quodattinct, donumhocmundotantum !>/»/>«*.
non coaevum eft. Fuitenimilludin^^wo, Gen.2:23,24. coll.Eph.5:
31,32. Enocho, Jud. v. 14. Noacbo, i.Pet. 3: 19, 20. 0^^.6:3.9:25,
26,27. tAbrahamo, Gen.2o:7. coll.Pfal. 105:15. Ne attingatis untlos
meos, &propbetismeisnemalefaciatis. Ifaaco, Gen. 27: 29-41. lacobo,
Gen.48: 1 5. & 49. toto. Sub lege praecipuus fuit Mofes , Num.i 2:6,7,8.
Deut. 18:18. B//^t», licet improbus, Num. 22:8. & 23:1. &c. fub Iu-
dicibus rarum fuit illud donum , ufque ad Samuelem : Sermo enim le-
hovafuerat rarus temporibus illis,nec fuerat vifio aperta. 1 .Sam.3: 1 . Qui a
Mofe primus fuit : Mofes enim ad Patres dixit &c. Sed & omnesPro-
phetA a Samuele & deinceps iis quifuerunt , quotquot loquutifunt, etiam
prmunciarunt dies ifios. Act. 3: 22,24. Poft quem illud donum iterum
refloruit , mb regibus Judae & Ifraelis , ufque ad capti vitatem Babylo-
nicam, & ultra. Defiit autem circa MalacbU tempora, ipfis Judaeis faten-
tibus. Stgnanoflranonvidemus. nonefi amplius propheta', neque eflno-
bifcum,quifctat,quoufque. Pfal.74:9»

XXXII. Iifdem temporibus floruerunt & collegia prophetarum , \Prophe»
Samuele primitus erec~h,' variis in locis, quibusilleut ctfoi^i f>rxera.t.tarHmnl*

Aaaa i.Sam.'*":

filii pro-
fhetarum

PrcphettA

dcnum

fub$T.

554 Lib. III. CaputVL

i,Sam.io:5.& 19:10. In quo munere fuccefferunt ipfi Elias, Elifaeus&c.
2.Re«.2:5(,5. CV4: 38.
eerutn di- XXXIII. Horum collegiorum difcipuli filii prophetarum appelhbm-
fcipulidiHt tur^ 2# R^ Zt fuper quibusquicfccbatetiaminterdum fpiritus propheti-
cus, cap. 2: 3, 5. Difcipuli autem ifti adulti fere, imo&conjugatifaepe
erant, manibus ctiam victum quxrentes, cap.6:2,4, 5. Adeo utabho-
diernis monachis&anachorctis plane diverfi fuerint. Ortse autem cx iis
poftca, prophetiac dono intermittente,Rabbinorum fcholas, m3gjftcria&
prafe&urae videntur.

X XXIV. Revixit deinde rurfus prophetise donum, fub tempora Nov.
T. in Zacharia, patre Johannis Baptiftae, (Ecce ego mitto vobisEUam
prophetam , antequam veniat dies lehova magnus ille & tembilis. Mal.
4: 5. Th vero, pnerule ,prophcta altijjimi vocaberis : praibis enim antefa-
eiem Domini, utpares vias ejus, Lul. i :j6.) Elizabetha, Simeone, Anna
Prophetiffa, ^1^.2:34,35,36. Apoftolis, aliifque Nov.Teft. Prophetis
Inadificati in fundamento Apofiolorum qt Prophetarum, ita utfit angula-
ris jnmmns lapis idem Iefns Chrifim. Eph. 2: 20. De quibus fuo loco*

LOCUS DECIMUS QJJ I N T U S 1

De Sacramentis & cultu fub Promifsione,

C A P U T V I.

De Sacramentis jub Promifsionc.

Sacra- I -|j|f|p|S^|l| Oftquam vidimus Promiffionem, modumque quo Whpro-

menta, n| f^^jM pagata & fidelibus communicata fuit ; fequuntur tertio Sa-

quibm ^fk W^Sfflh cramenta & figna externa, quibusillaconfirmatafuit. Ita
Fromtffio m>-%^2r*mk • -r\ i • 1 • 1

tonfirmatA ^^^^W cnim Deo ao omni aevo agere placuit , ut, quum homines

e(l ; fimus^ qui corpore quoq; conftamus & fenfibus utimur,fenfibilibus etiam

fignis fcederis fui bona nobis repraefentet. Haec enim facramenta funt, fa-

cra nimirum & vifibilia figna divinitus inftituta, ad repraefentandas &

obfignandas promitfiones falutis divino fcederi annexas, &viciffimno-

ftram obedientiam Deo conteftandam. Haec autem facramenta fub Pro-

miffione fuerunt quinque: \.Arbor vita. i.Sacrificia Patrnm. ^.Di-

luvium & ArcaJVo*. q.Iris. j.Circumcifio. Pafcha enim, licetexjE-

gypto proceflerit , tamen quia Mofi datum fuit, ad ceconomiam legalem

referemus. III. Sa-

De Sacramentis sub Promissione. 555

II. Sacramentum primum fuit arborviu; quae quamvis primo fpe- arbor
<5hverit ad fcedus operum , & exclufio ab illa pcena fuerit hominislapfi Jvit^e.
nihilominus ea ipfa exclufio fimul bonitatis ac gratiae divinae fignum fuit.
Ademto enim homini hoc operum facramento , fimul ci oftenfum fuit,
juftitiam ex alio fcedere qtiaerendam effe ; atque ita a fcedere operum ma-
nuductus fuit ad fcedus gratiae : in quo arbor vita nunc etiam memoratur,

& umbram ac imaginem Chrifti ac beneficiorum ejusgerit. Vincenti,
dabo ei edere ex arborevite, quaefi inmedto Paradifi Dei. Apoc. 2:7.
conf. c. 22: i, 2.

III. Secundo in eo cenfu erant Sacrificia Patriarcharum, v.g. Caini, qui Sacri-
adduxit defruUu terra munus Domino-.iprxrivme autem Abelis,qui obtulit F IC x A
ds primogenitis & adipe ovium fuarum, Gen.4:$,4. & Noachi, qui ftruxit Patrum*
altare Jehova, & m eo holocaufia obtulit. c. 8 : 20. & fequentium Patriar-
charum. In quibus pecus pura , ccelefti igne flammata, adumbrabat fan-
diflimam Chrifti carnem , per Sp. aeternum oblatam , & immenfo cha-
ritatis ardoreconfumtam, ut eft Pfal.69: 10. Zelus domm tua comeditme.
Quibus cum accederet publica Dei acceptio, & teftimonium, quod de-

miffo ccelitus igne dabat : Nam refpexit Jehovah ad Habel , & ad munm
ipfius, Gen. 4: 4. tum etiam facra convivia , in quibus de mactatis ho-
ftiis fideles coram Deo epulabantur : ut cum ad Jethronem focerum Afo-
Jis, qui holocaujium & viHimas Deo obtulerat, venerunt Aharon & omnes
feniores Ifraelis adcomedendum cibum cum eo coram Deo , Exod. 18:12.
conf. Deut.i2:7,i2. iftud illis gratiam fcederis non leviter tantum figu-
rabat , fed pleniftime obfignabat. De hifce autem plura deinceps
fub lege.

IV. Tertium facramentum iftius temporis fuit Diluvium, & Arca, diluvi-
mediis in aquis una cum Noa confervata. Quae ficut prifci mundi reli- um $•
quias vehebat, quem non omnem Deus extinguere volebat , verum quof- arca
dam in melioris ftatus ac faeculi aufpicium fervare decreverat , ita bonita- N04.
tem Dei ac confilium gratiae de humano genere teftabatur,ejufque pignus

ac figillum erat. Sicut Noachus in eo \*%ttmi& bonae confcientiae ad
Deum habuit,^^ quippe divinitus monitus de iis , qua necdum videban-
tur, metuens paravit arcam adfalutem domusfua , per quam damnavit
mundum, grjuflitia , qua eflfecundumfidem , fatius efi hares. Hebr. 1 1 :
7. atque ipfum praeterea Chriftum,&mortem, &refurrecl:ionemcjus
tanto ante clariffima imagine fignificabat, qui traditus fuit morti pra-
pter ojfenfas noflras, \>mterquefufcitatfts ad noftri jufiificationem , Rom.

Aaaa 2 4:15»

55<5 LiB. iri. CaputVI.

4:25. Quod fimili modo etiam baptifmi aquae in N.T. figurant, 1 . Pet;
3: 18, 20, 21. in quibus fimilis eft immerfio & emerfio , &cummorte
ac refurrectione Chrifti communio. Autignoratis, nos, quotquot bapti-
z,ati fumus inChriftum 'Jefum, inmortem ejus baptiz,atos effe ? Conje~
pulti fumus igitur ipfiper baptifmum in mortem ; ut, ficutifurrexit Chri-
ftus ex mortuis per gloriam Patris , ita er nos in novitate vit<c ambule-
?nm. Rom. 6:3,4. 9U3e n°bis proinde fimile fidei firmamentum, ac
adeundiDeum fiduciam praebent. vid. i.Pet.3:20,2,i. ubi S.Petruscla-
re docet, baptifmumnos falvare tJ i^tkkXvo-^ vfotL xvttvttdv habentem
ty-pum correffondentem aqua diluvii, non qui eft carnis fordium depojitio,
fed fundamentum interrogationis bona confcientU ad Deum per refurre~
llionem Jefu Chriftiyc[ui carne quidem morte affetlus, at fpintu vivifica*
tusdickur. ibid.v. 18.
1 r 1 s. y. Quartum fymbolum fuit Iris, quae, cum in gratiae ac bonitatis di-

vinae teftimonium data fit, Jignumfcederis appellatur, idque faepius, Gen.
9: 12, 13, 17. Nec cum terra folum animantibufque omnibus hoc fcedus
percutitur , fed prarcipue cum homine peccatore,cuj usfigmentum malum
effe dicitur ab ipfa orgine, Gen. 8 : 2 1 . Unde Deus labores ac miferiam ho-
minis miferatus cum ipfb de no vo fcedus erigit , quod fine redemtione,..
ac peccatorum remiflione per Mefliam,in cujus fide Noachus offerebat,&
JufiitU hares fiebat, Hebr. 1 1 -.7. concipi non poteft. Quod autem fcedus
hoc cum univerfo mundo cunctifque animantibus fieri dicitur , id vero
ipfum gratiae fignum eft. Sicut enim mundi creatio, ita & ejus conferva-
tio confilium aeternae gratiae oftendit : nifi Deum fruftra mundum creaf.
fe & creatum in tanta hominum impietate fine caufa confervare dicamus.
Adeoque quod Deus , poft tanta hominum fcelera & flagitia , quae ul-
tricibus aquis vindicari debuerant , ex fuperftite Noachi fbbole mundum-
inftaurat; quodque illum utcunque pariterimpiumfuturum (noverat
enim Deus homintsfigmentum malum effe apueritiis ejus , attamen addit,
iterum non percutiam amplius viventia, quemadmodumfect, Gen.8 : 21.)
non amplius cceleftibus aquis perditurus fit , id vero vel maximum gratiae
fignum eft. Neque id ad hunc terrarum orbem, qui Deo ipfi ufque adeo
placere non poteft , fed hominem & eledros potius fpectat, eorumque re-
demtionem per Chriftum promittit. Unde fcedus hoc ad Ecclefiam per-
tinere docet Efaias , cap. 54:10. Nam aqua Noachi hoc mihi eft. utjuravi
non tranfituras amplius aquas Noachi per terram ; ita juravt, quodnon
ejfervefcam inteaut increpabo te : & in Apocalypfiiris ut ciivinae gratias

fignuni

De Sacramentis sub Promissione. 5)7

fignum oftenditur;quod & colores ejus promittere videntur,qui iramDci
gratia contemperatam fignificant. Ac proinde, ficut aquae terram non
amplius oBtedtune, fed leves duntaxat vapores ad arcum iftum in aere
pingendum elevaturae erant; ita aptiflimaimagine bonitas Dei notabatur,
qui non amplius in ira fua humanum genus perditurus crat ; fed Ecdefiae
fuae leves tantum immiifurus affli&iones , per quas ejus gratia mediis
veJuti in flairrmisgntilfimo virore pelluceret.

VI. Quintum facramentum fuit Circumcifto , data <*Abrahamo\ circum-
in qua, una cum Pafchate, duo ordinaria veteris Ecclefice facramenta con- CI s i o •
ftitui plerumque folent. In ea autem confideranda : i.ejus inftitutio. inqua

2. adminiftratio. 3. ufus & ftgnificatio. 4. abrogatio. Qua? , etfi tem- ccnfide-
pore diverfa, tamen ob argumenti afftnitatem conjungemus. randn

VII. Sacramenti hujus diiae fuerunt periodi ; una ab Abrahamo ad ejus U(lU
Mofen; fecunda a Mofe ufque ad Chriftum. QuaeinnuunturJoh.7:22. tHttoi
Propter hoc Mofes dedit vobis circumcifionem (non quod ex MoJeftt,fed ex
Patribus) & in Sabbato circumcidttts hominem. In prima fuerunt Eccle-

fiae circumcifae incunabuia ; infecundaejus cU^.

VIII. Primus ergo qui circumcilionem accepit,fuit Abrahamus : Pa~
trem multitudinis gentium do te. — Et conftituamfoedus meum inter me
Cr inter te, & inter femen tuumpoft te, ingenerationes eorum> infcsdus fe-
culi, de eo, quod futurus ftm tibi in Deum ryfemini tuo poft te. —- Et
circumcidetis carnem pr£putii veftri : & erit inftgnum fosderis inter me &
inter vos. Etfilius otlo dierum circumcidetur.vobis^omms mafculus,inge-
neratwnes veflras. Gen. 17: 5,7, it, 12,. anno mundi 2107. anteexi-
tum Ifraelitarum ex iEgypto annis 40<5,aetatis Abrahami anno 99. Gen.
17:1,9,24,25. In qua prima fua inftitutione circumcifio non fuit fa-
cramentum publicum totius Ecclefise vifibilis iftius temporis, fed tantum
domefticum familiae Abrahami; adeo ut univerfa Abrahami pofteritas
circumcidi debuerit , Gen. 17: 25-27. Reliquis autem fidelibus illius
temporis ea non fuit impofita : nec tamen ideo excludebantur ab Ecclefia
Catholica; quia Ecclefia tum necdum alligata erat familiae Abrahami,
concelfo gentibus adhuc fpatio antequam rejicerentur. Tu venies ad Pa-
tres veftros in pace, fepelieris infeneViuie bona. & quarta <ttas reverten-
tur huc : quia nondum confummata eft pravitas Amorrhaorum. Gen.
1$: 15,16

IX. Poft quatuor autem illa faecula , rejectis gentibus, & emortuis
piorum inter eas reliquiis, Ecclefia conclufa fuit intra Abramidas; atque^

Aaa 3 tum.

V.±)

Admtni'
ftratioy

refpeftu
minijlti)

injlru-
menti,

[ubjefti,

558 l 1- b. 1 1 r. c a p u t v r.

tum circumcifio facta eft publicum totius Ecclefias Catholicas illius tem-
poris facramentum , a Mofe Judasis datum. Mofes dedit vobis circumci-
fionem. Joh. 7: 22. Illo tempore gentes abalienati erant a Republica Ifrae-
lis, & hofpites tefiamentorum oromijfionis , fpem non habentes, &fine Deo
in mundo, Eph. 2:12. mater Jibera tunc non pariebat , fierilis & defolata,
Efai. 54: 1. coll. Gal.4:27. AdeoutnemotumEcclefiasmembrumefle
poflet, nifi circumcifus, Exod. 12:48. Atque hic erat circumcifionis
ftatus a Mofe ad Chriftum : quse fuit Ecclefise circumcife «x^i,.

X. Ab Abramidis circumcifio dimanavit ad vicinos populos , <iAZgy?
ptios, Colchos, <is£thiopes, Arabes. Carebat autem apud illos inftituto &:
promiflione divina , adeo ut nihil ficri eflet, &permeram KaKofytioiv
ab illis ufurparetur: ficut hodieque a Muhammedanis.

XI. osfdminiflrationem ej us quod fpedat, 1 . Minifier illius a quibuf-
dam ftatuitur fuifle facerdos, ex 1 Macch.2:4<5. E t ctrcumciderunt, Mat-
thithia facerdos nempe cum amkis tuis , pueros incircumcifos quofcunque
invenerunt in termtno Ifraelts,fortiter. Ab aliis autem probabilius unufi-
quifque paterfimilias : Et accepit Abraham Iffiaelem filium fuum &
omnes natos domtfuct — & circumctdit carnem praputii ipforum, Gen. 17:
23. fimiliter Ifaacumfilium natum otlo dtes , c. 21:4. aut alius quifpiam
rei perftus , ipfius loco,ut nunc apud Judaeos in ufu eft. Exemplum enim
Zippora?, filium fuum circumcidentis, Exod.4: 24,25. praeter,imo contra
ordinem divinum fuit.

Xir. Inftrumentum, quo peragebatur, erat culter lapideus, aut,utalii
vertunt, acutus. Et accepit Zippora Sx mucronem 0° fecavit praputium
filti Jui. Exod.4:2 5. Factibi a,"'H ^fl ( cultros acierum) & cir-
cumctde fecundo filios Ifraelis, Jof. y: 2. coll. Pfal. 89: 44. Retundts yft
mucronem gladii ejus.

XIII. Subjetlum ejus erant omncs Ifraelitas, mares : Hoc eft fcedus
meum, quodjervabttis tnter me qt inter vos £r inter femen tuumpoftte;
circumcidivobis omnem marem. Gen. 17:10. coll. Jof. 5:4,7. etiamqui
illis ex fervis & ancillis nafcebantur ; omnefque qui ad ipfbrum familiam
pertinebant , fervi tum emptitii,tum vernae , exceptis folum mercenariis,
Hoc ipjo die circumcifus eft Abraham — £r omnes viri domus ejus , natus
domi 07" emtus argento a peregrino, circumcifi funt cum ipfo. G en . 1 7 : 2 6,
27. Unde & IJmael circumcifus legitur : quanquam enimexdufuserat
divino fcedere , cujus figillum erat circumcifio ; tamen cum hoc familiae
iftius facramentum foret, ideo etiam ille cum aliis Abrahami domefticis

cir-

De Sacramentis sub Promissione.. 5<.p

circumdfus fuit, Gen. 17:2 5,2(5. Sub maribus autem fceminae ccnfeban-
tur & comprehendebantur. Non pojfumusfaccre rcm ifiam, darefororem
nofiram viro cui eft prxputtum. Gen. 34: 14. ut i.Cor. 7 :i$%Santtificata
efi multer infidelis in viro. altoqui hberi vefiri impuri effent. fed fan-
Ui funt.

XIV. Tempus circumcifionis eratodavusanativitatedies. Etnatm Temporis,
otto dies circumcidetur vobis , omnis mas fecundum atatesvefirM. Gcn.

17: 12. Abraham circumcidit Ifaacumfiliumfuum natum otto dies. cap.
21:4. Cujus rei ratio revera ignoratur. Nifieamexlegelong£poftlata
repetere libeat. Juxta illam enim nvater , a partu recens, octodiebusim-
pura erat , & per confequens ex illius contactu etiam infans. Mulier
feptem dies immunda efio , Jipepererit mafculum , die autem otlavo , cir-
tumciditor caro praputii ejus. Lev, 12: 2, 3. Sicut&nullum animalante
o&avum diem Deo offerre fas erat, cumanteidtempusimperfcctum,
ut vix dum lucis patiens , & ex materno utero impurum cenferctur. Sic
facito bove tuo & pecore tuo : feptem dies efio cum matrefua , dte autem
ottavo dato illud mihi. Exod. 22: 30. coll. Lev. 22: 27. Accedebat,
quod facramentum hoc non fine dolore perageretur, ad quos infans mox
poft partus dolores exponi nonfinepericulopoterat; unde dierumali-
quot intervallo &quieteopuserat. Addi denique nonineptepoteftra-
tio myftica , jam tum nempe refurrectionis Chrifti diem , qui fequen-
tis hebdomadae primus, atque in ordinedierumoctavuserat, quiquc
multiplicibus umbris in Vet. T. fignatus erat, utpote religionis noftrac
fummus ac facratiffimus , & quo vera circumcifio ac falus noftra prorfus
expleta & confummata fuit, ctiam hoc myfterio figuratum fuiffe.

XV. Non licebat autemillumdiemanticipare, quacunquedecaufa
vel neceffitate. ImpurumenimDeoconfecrarenefas. Nec ideo de infin-
tiumillorum, fi forte praemorerentur, falutedubitandum, cumexfce-
dere ac gratia Dei falvati fuerint , cuj us folummodo figillum erat circum-
cifio ; non minus quam fidelium infantes ante inftitutam circumcifionem
defuncti. Adeo ut Judaei hodic male liberos fuos ante octavum diem dc-
functos in ccemiterio circumcidant ; ut ifto videl. figno Deus Ifraelis fc-
men agnofcat , nec in futura refurrectione ut profanos praetereat. Diffcr-
re tamen in cafu neceffitatis illam licuit,ex analogia loci Marc. 2:27. Sab-
batum propter hominem fattum efi, non homo propter Sabbatum.

XVI. Ne autem facramentum iftud negligeretur , appofita illi fuit appofitA
Comrninatio efccifionis. Etpraputiatus mas,qui non circumcidcrit camem ec

fr& '

commmAf

onis,.

5^c L i b. III. C a p v r VI.

praputi: fttam , exfcindetur anima illa ex populisfuis. foedus meum irru
tum fecit. Gen. 17: 14. de qua pcena, qualisfuerit, anxie difquiritur.
NoSjpro rationc locorum, ubi de ea agitur, diverfam illam cfle ftatuimus.
Et quidcm dc pcena capitali , a magiftratu infligenda, eam nonnunquam
ufurpari , ex Exod. 31: 14, 15. Ouicunque feceritineo^ Sabbato, opus,
utique exfcindetur anima illa e medio populorum fuorum , quifquis fecerit
opus die ullo Sabbati , omni-no morti traditor , fatis patet. Cum tamen
plerunque Deo ea adfcribatur , vid. Lev. 17: 10. Eum qui comederit ul-
lumfanguinem, exfcindam e medto populifui. & cap. 20: 4, 5 ,<5. Si quis re-
fpiciat ad engaflrimjthos & ftiolos, vulttt in eum defixo ipfum exfctndam
ex populofuo ; de morte potius repertina & BtfS^dra , vel etiam de a:terna
damnatione in impoenitentibus ea intelligenda eft. Atqueitainhocne-
gotio , cum pcenam capitalem a magiftratibus in incircumcifos exerci-
tam non legamus , excifio illa fignificat, vcl mortem violcntam , divinitus
immifTam, ex analogia loci, Exod.4: 24,25. vel etiam mortem civi-
lem , aut potius Ecclcfiafticam , qua incircumcifus tanquam profanus
& non-Judaeus habebatur , & facris prarogativifque omnibus populi
Dei excidebat; & denique, nifi refipifcerct , azternam, ita ut nulla ipfi fbrs
effetinfcmineAbrahami, atque benedictionibus ejus, cum fcederisfi-
gnum, adeoque ipfum Dci fcedus repudiaffet.
Profelyti XVII. Praster irtfantes autem circumcidcbantur etiam adulti, qui ple-
cmumcifi. runqueerantPr^/)-//3Matth.23:i5. A&.2:io. qui appellabantur Profe-

Ijti juflitU.
Romims XVIII. Circumcifionem autem comitabatur nominis impofitio : ut
-fPJ 10> in circumcifione 7/Atfci, Gen. 21: 2,4. lohannis Baptiftae, Luc. 1: 59. &
ftonisco- Chnfti, Luc.2:2i. vidcreeft. Cui acccdcbant etiam teftes. Etteflescon-
mes. fcivi mihi fidcles, ZJriam Sacerdotem & Zachariam filium Jebarachiah*
Efai. 8:2. Ita accoU & cognati HMzsbethxgratulabantur cr otlavo die ve-
nerunt ad circumcidendum puerulum. vocabantque eitm ex nomine patrvs
ipfius Zachariam. Luc. 1: 58, 59.
circumci- XIX. A tque ex hac circumcifionis adminiftratione patet, i.Srrcramen-
jionts dtfli- tj jluj us Jifficuitas 9 utpote quod non fine fanguine perageretur , & fum-
mo cum dolore ac pudore mixtum erat. vide Exod-4:2 5,2<5. ubiZippo-
ra filium circumcifum appellat Sponfum fanguinum, propter circumctjio-
nem. &Gen.34:2 5. Tertio die qnum ejfent in dolore Sichemita? circumci-
'_/?, Simeondr Leviinvadunt civitatem 8cc. Undeeximia Abrahamiobe-
dientia elucet, qui, aetate licet proveclus , mox ab accepto hoc praecepto

feipfum,

c.vto.

De Sacramemtis sitb Promissiome^ 561

fe ipfum, filium, totamque familiam eodem die circumcidtt, Geri. 17:23.
Sicut ab altera parte hinc commendatur Baptifmus nofter , qui difficulta-
tibus hifce carens , omnibufque hominibus aeque adminiftrari aptus, verc
catholicum Nov. Teft. facramentum eft. Ouum credidtffent Samarita-
ni, baptifabantur, tum viri, tum mulieres. A c~t. 8 : 1 2 . Ouicunquc in Chri-
fium baptiz.au efiis, Chrifium induiftis. non efl Jud&us , nec Gracus, non
eflfervus, nec liber, non eft mas grfcemina. 001.3:27,28. 2. Apparctoc- Oceuha
culta Dei fapientia , quiritumadeoerubefccndumacpropemodumpu- ^eiinejus
dendum gratias fuae figillumeffievoluitinTcft. Vet. ficutinN.T. ejuf- mft"ut!°-
dem gratiae fimdamentum pofuitinremagisadhucpudenda; nimirum *J '***'
cruce Chrifti : ita omnem carnis fapientiam pudefaciens. Nos pradica-
wus Chriflum crucifixum, Judais quidem offendtculum, Gracis veroflul-
titiam, tpfis autem vocatis, tum Jud<tis,tum Gnecis, Chriftum Deipotenti-
Amacfapientiam. i.Cor. 1: 23, 24.

XX. Sequitur circumcifionis ufus & fignificatio. Non male docent circtmei-
Judaei^IIamiignumfuiffeunitatisinter Abrahamipofteros, ideft, notam (tonis ufus
fcederis , qua populus Dei difcretus fuit ab aliis gentibus. Quas tamen di- ©" (wb '
fcretio non folum externa erat & casrimonialis , qua aliquis extrinfecus
inferebatur in Dei populum , fed potiffimum interna, qua quis in fcedus
partemque Dei tranfibat , utportio veri IfraelisDei. Non enim, quiin.
propatulo efi, Judaus efi : neque ea,qm in propatulo, in carne, efi, circum-
cifio efi. Sed, qui in occulto efl, Jud<eus, & circumcifio cordts , in fpiritu,
non litera ; cujm laus non ex homintbus ,fed ex Deo efl. Rom. 2:28, 29.

XXI. 1. Obfignabat ergo circumcifio foedus Dei, cun&aqueejusbe-
neficia; eratque figillum ejus, a Deo traditum : Apparutt Jehova Abra-
mo,filio nonaginta & novem annorum, & dixit ad tpfum : Egofum Deus
fufiiciens. — Et dabofoedus meum inter me & inter te. — Hoc eft fccdus
meum, quod fervabitis inter me &mtervos, & inter femen tuum poft
te\ circumcidi vobis omnem marem. Et circumcidetis carnem praputii
veflri, & eritfignum foederis inter me & intervos. Gen.17: 1,2,10,11. Et
fignum accepit circumctfionis , figtllum jufiitU fidei, cju<£ erat in pncputio.
Rom.4:ii. Ego fum Deus Abrahami & Ifaaci & Jacobt. Deus non eft
Deus mortuorum, fedviventium. Matth. 22:32. & ab hominibus acce-
ptum. Qui enim circumcidebatur , eo teftabatur , ad minimum te-
ftaritcnebatur, fefe fidem habere promiffioni Abrahamoolimfadfoe, &
facramento ifto firmatae , de femine ex eo prodituro, in quo omncs gen-
tes forent benedicenda?.

Bbbb XXII. 2. Un-

f& , Lib, III, Caput V I.

XXII. 2. Unde & fcederis totius , bonorumque eo comprehenfo-
rum, in externo ifto ritu, quandam imaginem gerebat. i. enimnaturae
impuritatem & reatum teftabatur , quod recens natus infans in fcedus-
Dei tranfire non poterat, nifi libato prius fanguine fuo , illoque veluti lu*
ftratus ac purgatus. Unde in genitali membro, ad originis labem fignan-
dam,hoc facramentum peragebatur ; & refe&a carnis particula totum ho-
minem morte dignumefle pronunciabatur. Nifiquts nafcatttr denuo ex-
aqua qt Spiritu, non potefl videreregnumDei,autinidtntrare. Joh. 3:
3,6. 2.Cumque ifta corporis parte fieret rurfus, non folum multiplicatio-
nem feminis , Abrahamo follemni promiifione affirmatam; fed praecipue
femints beneditlt ex co ortum Abrahamo pofterifque ej us fignificabat. Et
fanguis ille, in circumcifione fufus , fanguinem Mefliae, ionge certe aptius
& dignius quam cruor pecudum , praefigurabat, effundendum ad redem-
tionem electorum. Hoc eftfanguis meus, Novi Teftamenti , quipro multis
effunditur in remiffionem peccatorum. Matth. 26: 28. Atque hinc cir-
cumciiiofigillum fuhjuflttia , Rom. 4: 1 1. Cum enim praecipue promifc
fionem de Meflia Abrahamo factam obfignarct,. iis, qui illam promiflio-
nem fignumque ejus acciperent, juftitiae per illum acquirendae figillum
erat. 3. Praeterea peccaminofae carnis refe&io & abjecHo fanfhficationem
ac regenerationem hominis obfignabat ; ftatumque iftum» carnalem &
<ju%yavsv a femine electo auferendum eife docebat, tum per ablationem
carnalium concupifcentiarum , per circumcifionem «^«pctto^tcv : In quo
circumctfi eflis circumctfione qu<z non fitmanibus, ov tjj «OT>t^u<r« cor-
poris peccatorum carnis, tn circumcifione Chrifli. Et vos mortuos tn lapfi-
bus er prdputio carnis veflra, convivificavit cum ipfo, condonans vobis
omnes lapfus. Col. 2: 11, 13. tum per ablationem ftatus carnalis Eccle-
fiae , carnalibus praeceptis & fervituti elementorum mundi fubjectae : qu«
cft illa cordis circumcifio, maxime promiffa fub Nov. T. utpote praeftanda
per adventum feminis promifli , effufb Spiritu adoptionis filiorum fine
externas circumcifionis jugo : zs4mbulabo cum ipfis temere, nifi fiellatur
cor ipforum praputiatum. Lev. 26:41. Circumctdite pr<tputium cordis
veflri, & cervkem veftramne obduretisampltus. Deut. 10: 16. Etcir-
cumctdet Dominus cor tuum & cor feminis tui, ad amandum &c. c. 30: 6,
Circumcidite vos Jehov<z,& auferte prxputta cordis veflri. Jer. 4: 4. conf.
C0I.2.11-14. 4. denique notabat perfeclam depofitionem peccatorumin
morte & refurrectione, \>cx exutionem corporispeccati, Col, 2:11. adeo ut
ipfam etiam glorificationem comprehenderet.

XXIII. Ex

De Sacramentis sub Promissione. 56$

XXIII. Ex quibus omnibus patet circumcifionis dignitas ; & quomo- chamcU
do illa eadem obfignaverit beneficia quae nunc baptifmus. Sicut Apofto- _/»<>»« di-
lus C0I.2: 1 1, 12. baptifmo illa attribuit , quae priori commate de circum-£'"",;<
cifione vera & ■dx&%07nivi'tq dixerat. In quo etiam circumciji eftis circum-

cijione qu<z non fit manibus, in exutione corports peccatorum carnis in cir-
cumcifeone Chrifti , conjepulti ipjiin baptifmo, in quo & conrefujcitati eftw,
perfidem ejftcacitatis Dei, quifufcitavit eum e mortuis.

XXIV. Errant ergo i.Ponttficii, qui circumcifionem facramentum C\rc*
legis naturae fuifTe ftatuunt, ut Bellarminus', contra Apoftolum, qui do- ?*** et"
xetfuiffejigillumjuftitiafidei, Rom.4: 11. 2. Sociniani, qui, utfcedusr'*"r., n~
Dei fpirituale cum Abrahamo , ita & fignum talis fcederis negant ; nec eo sochiani
circumci/ionem illam «^«poot/jjtov , Col. 2: 11— 15. ipfi obfignatam
volunt : verum eam ad Chriftianos folos fpectare; cujus, non fuae, fed no-

flrae, circumcifionis ille tantum umbram habuerit. Cumtamen&tum
circumcifio cordis aliquograduobtinuerit, Jer. 4:4. R.om.4: 11,11.
3. Anabaptifta , qui fimiliter, dum fcedus Deiignorant, nihilque fpi- Anab**>ti-
rituale , quodque confcientiam purgare queat , ante Chriftum obti-/^*
nuiflfe putant , facramenta Veteris T. beneficiorum Chrifti ac rerum fpi-
titualium inanes umbras fuiffe volunt. Quod profano commento intel-
ligunt de umbris, resipfas, non repraefentantibus vel obfignantibus, fed
injecto quafi velo obumbrantibus ac contegentibus , ac nulli luci perviis,
quae nunc videl. in N. T. demum nudentur, & fidelibus oftendantur.
Verumhaecexpracjudicioillodefcedere Dei cum veteribus non nifi car-
nali, deque bonis carnalibus,inito. Quae jam late excuffa funt.

XXV. Sequitur quarto , circumcifionis abrogatto , quae fpe&anda , Circumci'
1. in caufa ejus, Chnfto. 2. in nobis. f,onis ab~

XXVI. Chriftus, cum peccato careret ,ejufqueremediononindige-r^*'w r
fet, propter fe quidem circumcifione opus non habuit. Unde eam noftri e-us qJ^
cauf a potiffimum fufcepit. Non fblum 1 . ut ifto figno oftenderet, fefe ve- ft0t
rum femen Abrahami effe , faBum exfemine Davidis,ex patribus.Jecun-

dum carnem, Rom.i:$.& 9:5. & 2. ut circumcifionem ipfam,hacT:enus in
Ecdefia ufurpatam, fuo exemplo probaret ac confirmaret. Sed 3 . potifli-
inum , ut teftaretur fefe noftro nomine legem fubire ( Emijit enim Deus
filiumfuum nafcentem ex muliere , Jejubjicientem legi, ut eos, quifub lege
erant,emtosliberarett utadoptionem fiiiorumacciperemus. 0^1.4:4,5.
Teftor omni homini, qui circumciditur , eum ejfe debitorem iotim legis fer-
vandt, c.$: 3.) ac ut peccatorem velle reputari. Quin^.utobedientiam

Bbbb 2 fuam

5&f L i b. I I 1, C a p u t V I.

fuam a Deo acceptam , & peccatum revera expiatum efle doceret;
adeoque fidem noftram ifto juftitiae praeftitae ac confummatae fymbolo>
confirmaret. Unde nos in ipfo circumcifi dicimur , circumcifione non ma-
nuali, Co].2:n. quia noftra videl. causa Chriftus circumcifus eit ; atque
ifto gratiae fymbolo juftitia ac obedientia ejus a Deo , ex fadere cum ipfb
inito, probata ac accepta, (Oportuit enim eumimplere omnem juflitiam>
Matth. 3: 15.) adeoque ctiam nobis in ipfius circumcifione beneficia ifta
obfignata funt.

t.mnobis. XXVII. Atque hac Chrifti circumcifione & infecuto ejus facrificio,
impleta & abrogata fiiit circumcifio; necinN.T. ampliusufurparipo-
teft. 1 .Quia ea ad fblos Abramidas , iftamque politiam & terram fpecra-
bat ; data quippe Abrahamo, & femini ejus, per atates ipforum^ h.e.quan-
diu Cananaeam pofliderent , ac diftinctus populus manerent, feu, perto-
tum tempus exfpec~tationis, donec priores dies abirent,& veniret faeeulum
aliud, in quo fierent h&Tedes mundi. Gen. 17:4—9. 2. Quia beneficia
illa, qua? potiffimum adumbrabat, advenerunt ; adcoque nullum ufum
habere amplius poteft ; fed veniente die umbra haec cedere debuit. No-
tabat enim multiplicationem feminis Abrahami , ac praecipue ortum fe-
minis benedicti ; inque eo femen ex gentibus adventurum , dandamque
olim pleniffimam illam circumcifionem cor.dis , ad Deo ferviendum in
plena libertate Spiritus. Quae omnia cum impleta fint, perfignumac
umbram obfignari ac figurari opus non habent. 3, Quia ejus generis
hoc facramentum erat, ut cum beato N. T. fub Mefiia ftatu non con-
grueret» Non fblum enim dolore plenum,ac pudori imprimisgrave erat j
fed &, pro Ecclefise iftius ftatu, multiplici imperfeclione laborabat. Cum
non tolleret reatum , imo potius eum nondum ablatum effe fateretur ; &
locum adhuc relinqueret jugo ac fiti Vet. Teftamenti , imo & legi intro-
ducendae; cui poftea peculiariter infervivit, atqueadeamrefpe&um&
obligationem peculiarem habuit : Ecce , ego Paulus dico vobis & tejior
omm homini,fi circumcidamini-) Cbriflum vobis nibil profuturum^, eunt
cjui circumaditur,ejfe dcbitorem totius legisfervand&. Gal. 5: 2,3. 4. Tan-
dem Ecclefiam ac fcedus Dei non folum genti Judaeorum anerebat,
fed & reliquum mundum velutiprophanumabejusfcedere&comrnu-
nione diftinebat : quae fub Novo T. ubi Ecclefia non amplius unius po-
puli eft , fed publica reddita eft,ac toto orbe filios fuos habet , locum ha-
bcre non poffunt.

sJ>m*- XXVIII. Atque h$ caufae funt , propter quas abrogari debueritcir-

cum-

De Sacramentis sub Promissione. 56$^

cumcifio. Abrogatio autem ipfahos habuitgradus : i. Ante adventum tionis gm-
Chrifti circumcifio fuit neceffaria. Unde & circumcifusfuitChriftus. dus.
z, Poft adventum Chrifti ea ccepit languere. 5. Per mortem ejus mortua
& antiquata eft. 4. Poft mortem Cnrrfti , quanquam aliquandiu in
Ecdefia ufurpata , propter infirmos, tmqmmflgtllum jufiitiafidei , ba-
ptifmovelutigeminum (non alium enim refpectum tum habebat ) pau-
Jatim tamen coepit abrogari; primufque Cornelius in prsputio aqua &
Sp. S. baptifatus eft, A&. 1 o: 44, 47. Q110 tempore intermedio, quo illa
aliquandiu retenta cftr, utvidel. pretiofiusexpirantisfunuseffet, magna
. fuit opus prudentia , ob Judaeos Chriftianos, qui patrii ritus tenaces ex
ejus abrogatione fcandalum patiebantur. Cumqtiehi velinfirmiforent,
vel pertinaces ac praefra&i ; prioribuspaulum indulferunt Apoftoli, ideo-
que circumcifus fuit Ximotheus 3 matre Judaea natus, Acl. 16: 1,3. reli-
quis autem ne ad momentum quidem conceflerunt , ne Ecclefia Chri-
ftianade libertate fua quicquam amitteret ; unde Titum , Graecis parcnT
tibus ortum , circumcidi minime permiferunt : Sedneque Titits , qut me-
cum erat, quum Gracus ejfet, coatlus fnk circumctdi. nempe propter fubre-
ptitios falfos fratres , qui fubmtraverant ad explorandum Ubertatem no-
flram, quam habemus in Chrifiojefu^ ut nos infervitutem redigerent.
Ouibus neque ad horam cefflmus per fubjetlionem, ut veritas Euangehi
permaneret apttd vos, Gd.2:4,). conf. c.5:}-*i2. 5.PofttempIideftru-
Ctionem , quo veluti velo ablato Ecclefia plene in Iibertatam afferta eft,
iina cum reliquo templi apparatu , abolita & tandem mortifera fa&a eft
circumcifio. Nam etiamfi aliae qusedam cerimonia? &ritus Judacisin-
dulgeri potuerint , circumcifio tamen , ob peculiarem fui. rationem,
retinerinonpotuit, nifi abnegato una Chriftianifmo : cum, poftlegem
latam, peculiarem ad eam refpe&um haberet, ejufque omnis fervandas
obligationem inferret, atque univerfe religionis Judaicas fbret teffera
& compendium , Gal. p 2, 5. Ab alia autem parte, ficut Gentiles prae-
putia ponere neceffe non habebant; itaetiam Judasis ad Chriftum con-

tverfis non ofrkiebat, quod recutiti effent. Quod Apoftolus monct,
( 1.0^.7:18,19. Circumcifus aliquisvocatusefl ? y.) ^n7mS-u ne attra~
hat prasputium : inprxputto altquis vocatus efl\ ne circumctdatur. Cir-
cumctfio nthil efi , qt prtputium nthil efi,Jed obfervatio pr<tceptorum Dei. )
contra eos , qui ad Chriftum converfi arte medica iterum preputia fibi
fiiperinducebant. . <

XXIX. Rejicienda ergo 1, hodierna circumcifio Judaorum, ut chara- Reji(itur>-

Bbbb z cter.

ttaque ho-

diernct cir-

cumcifio

lud&orum

Mubam-

tnedano -

rum,

Mtkio-

ftim.

56d L i b. I I I. C a p u t V I I.

derinfidelitatisipfbrum: Videte canes,videte malos operarios,videte ivV
Kxrxroy.i}v concifionem. Nos enim fumus circumcifi , cjui Sptritu Dcn
fervtmus, & oloriamur in Chrifto Jefu , & non in carne habemus fiduci-
am. Phil. 3: 2, 5. 2. Muhammedanorum , quae olim , ex civili potius,
quam religiofo inftituto , inter orientales populos celebrata , deinceps a-
poftafiae impoftoris illius facta eftfymbolum. 3. ^Ethiopum, quicir-
cumcifionem cum baptifmo conjungunt; ut vid. ita difcernantur , tan-
quam filii credentis Abrahae, a caeteris nationibus. Verum cum jam Iu-
daeorum praerogativa defierit, & Iudaei defracti fint , & gentiles fac~ti ve-
rum femen Abrahae , non licet nunc Chriftianis gloriari in confinguini-
tate Abrahami , fecundum carnem , atque hoc praetextu circumcifionem
retinere. Cognofcitis igitur, c/uod, qui exfidejunt, hifintfilii Abrahami.
Gal. 3 : 7. Nos neminem amplius cognofcimus fecundum carnem , quodfi
etiam cognovimus Chrifium fecundum carnem, nunctamennonamplius
co<wofcimus,z.Coi:y. 1 6.Fratres mei,ne cum acceptione perfonarum habete
fidcm Domini nofiri Jefu Chrifii glortofi , Jac. 2: 1.

C A P U T VII.

CULTUS
Ecclefi*
bujustem-
poris ', prA-
cipue con-
fi/lens in
SACRIFI-
CI IS.

De Cultu externo Ecclefu fub Promifiione* .

Um vero magnam externi cultus partem facramenta fere
faciant, commode eorum enumerationi cultumfeuy^o-v*
hujus periodi adjungemus. Ula vero fub hac ceconomia
pro ratione temporis, valde imperfecl:a,{eu potius fimplicia,
fuere. Nec, extra naturalem Dei cultum & facrificia , ex Scriptura afferre
quicquam poffumus.

II. Confiftebat enim praecipuus cultus in ficrificiis ; mox,poft audi-
tam promiflionem , oblatis : quod, ut quibufdam videtur , victimarum
pellibus (Et fecit Dominus Deus Adamo or uxori ejus tunicas pellkeai
quibus veftivit eos. Gen.3-.21. coll. Lev. 6:31. vely:8. Sacerdos autem
quum offert holocaufta alicujus ; pcllis holocaufti quod obtulerit , illitts
facerdotis efto. ) non obfcure colligitur ; quaeque ei , pro more kc»
derum , ( Colligite mihi pios meos , facientes fosdus mecum per fit-
crificmm, Pfal. 50: 5.} ifto exemplo porro in omnem astatem value-

runt.

De CULTU EXTERNO EcCLESIjE SUB Promissione. <$$f

runt. Unde mox Habelis ac Caini facrificia leguntur, Gen.4:2,3,4. &

mundorum ac immundorum animantium difcrimen annotatur, Gen.7*.2.

quod ifto tempore, cum leges cibariae nondum latae erant,facrificia videtur

fpectaffe. Sicut expreffeadditur, c,8: 20,21. Noachum^ poft anni moram

arca egreffum , de pecoribus ac volucribus mundis holocaufta immolaffe,

Deumque placaffe. Similiter Melchifedechus ut Sacerdos Dei altiffimi in-

troducitur; qui ab Abrahamo decimas acceperit, Gen.i4:20. Decimae

autem boum ac pecudum altari debebantur : Et omnium decimarum bo-

um aut gregum , eorum qu<e tranfeunt fub virgam ; dectmumquodque efio-

fanttum Jehova, Lev. 27:32. Et facrificiorum zAbrahami non femel

occurritmentio, Gen. 12:7. 13:1 8i 15:9,10.21:28.22:13. Eoque adhuc

fuperftite Ifaacus altare dedicavit, cap.26-.25. Pariterquejacobus, Gen.

28:18. loci, in quo de node acquieverat, omen accipiens, tumultuariam

aram erexit, in qua rediens voti religione (efe exfolvit , ac facra fecit, cap.

35: 14. Ita de Jobi holocauftis legitur Job. 1:5. 42:8. Tandemque inter

Ifiaelitas, ante inftitutum cultumLeviticum, Sacerdotum mentionem

legimus : Etiam ipji Sacerdotes, aui adjehovam appropinquant, feipfis

fanttificent : utnonirrumpatineosjehova. Exod. 19: 22. & 24: 5. Et

mifit juvenes filiorum Ifrae'l,qui obtulerunt holocaufta & facrificarunt fa-

crificia pactfica Domino, juvencos. Sive illi familiarum primogeniti, feu ab

univerfo populo ad ficrum iftud peragendum lecti fuerint.

III. Sacerdotes tum temporis erant, cum finguli Patriarchae, tum im- sacirdetes-
primis primogeniti. Summum autem facerdotium erat penes Patriar-^rew-
cham principem , penes quem etiam praecipua rerum facrarum cura erat. P0re lui
Poft hunc facerdotes erant etiam reliqui patresfamiliarum, manente emi-^m/s/ '
nentiori jure ac honore ejus, qui primogenitus fuerat. Uleenimtum
patre fuperftite defungi vicibus illius poterat, tum illo defun&o in locum
illius fuccedebat , & familiae fiebat capur, quamdiu cum ipfb in eadem fa-
milia reliqui agebantfratres.

IV. Fides autem Patriarcharum facrificantium non alia fuit , qtismliafa Pa*

quod Chrifti facrificium iniftisumbrisdelonginquoprofpecliabant, ^ttianhk»

primaevam promiffionem de promiffo femine quotidie reeokbant. Per- v?m 'acrlJ
'r ■ r r •«. 1 1 r j • • i- fUanttttm*-

ipicua enim erat nguratio , tum Patnarchae lacerdotis , qui prseter aha

Deum repraefentabat, peccata noftra in Chriftum conjicientem ; tum

vi&imae cedendse, quae Chrifto olim venturo vicaria erat, ejufquefan-

guinem jam tum Ecclefiae oftendebat. Et cum Deus ccelefti igne facrifi-

cia eorum concremaret , (Etfizttum eft, fol occiderat &prim<z tenebra

exfil^

?<58 L I B. I I I. C A P U T VII.

exftiterant;{jr eccefornax fumi &flamma ignis qm tranjlbat inter Jegmen^
ta hac. Gen. 15:17. Exiens ignis a confpetlu Jehova , confumfit in illo
altari holocauftum ipfum & adipes. Lev. 9 : 24. coll. Jud.6: 21.2 .Chron.
7: 1. & Pfal. 20: 4. Recordetur omnia munera tua ; & holocauftum tuum
ity?1\ incineret ) vifibili divinae acceptationis fymbolo, in eo divini Spi-
ritus adumbratio erat, qui per ardorem charitatis Chrifti carnem con-
fumturus, nofque in fpirituales hoftias Deo facraturus erat. Quatenus
autcm crebro facrificia iterabantur , in eo fimul confeflio reatus adhuc
extantis, & oLvot,y.vvl<SK ruv dfAocfnuv , peccatorumcommemoratio^QX^-
i j^tf. gebatur, Hebr.io:$.

Ad cul- ^ v. Ad cultum Patriarcharum externum multi referunt etiam obfer-
tum, Patn~ vationem Sabbati. Et jure, fiquidem conftaret illis Sabbati cultum vel in-
sxtemum Jun(^um> vel ufurpatum fuiffe. Sed neutrum conftat. Non enim vel le-
nonrefe- viffima obfervationis Sabbati in hiftoria Patriarcharum occurrit mentio.
rendx ob Cumque tam multae ipfbrum legantur peregrinationes & exilia, nunquam
fervatw tamen ob feptimi diei quietem iter ab ipfis intermiflum legimus. Neque
sabbati, vcrifimile eft , cum Deus tam fevere diei iftius religionem Judaeis injun-
xerit, utpote quae fignum fanclificationis inter Deum & Ecclefiam fo-
ret, ejus negleftum in Patriarchis tam diu toleraturum fuiffe. Pariterque
nec praeceptum de iftius diei quiete ipfis datum reperitur. Ex cujus, cum
pr<ecepti, tum obfervationis defectu ac filentio (quae duo conjungenda
miejem funt) firmiiTimum argumentum contra tale Sabbatum ducitur. Sed&
ifraelitis contrarium conftat ; praeceptum illud in deferto demum datum,utex
inimHi' Ezechieleliquido conftat, c:2o:io,ii,i 2. Et eduxi eos ex <^£gypto , & de-
duxi cos in defertum - atctue etiam Sabbata mea dedi ipfis,ut ejfent infigntt
inter me & ipfos, ad cognofcendum, quod ego Jehova fantlificem ipfos.
Unde de Sabbati quiete, tanquam nova, cui indicium dabant miracula in
coeleftimannaexhibita, Mofes loquitur: Illudti\quodedixit Jehova,
quies, Sabbatum fiintfum eft: Jehov* crasScc. Exod. 16:23,25,25. At-
que haec quoque communis veterum Hebraeorum, ac celebriorum inter
recentiores fententia eft, qui zd ftatuta, Exod. 15: 25. ( Ibt pofutt ipfi,
Ifraeli, ph definitionem, ftatutum & judicium, & tbi tentarunt ipjum :
ficut & praceptorum qt ftatutorum v. feq. fit mentio ) referunt etiam
Sabbatum ; praefertim cum id pr<eceptorum, & legis nomine Exod.i<5:28,
29. comprehendatur.
§uod alu yj# Aliis autem aliter videtur , Dcum nempe, cum exemplo fuo, quia
Deum a ^ qUjevjt ^ feptjmo> tum mandato, quia diem feptimum fandificavit,

i Sab-

De cultu externo Ecclesi^e sub Promissione." 5^
SabbatumjamamundiorigineinftituifTe, juxtaidquod legiturGen.2: mundicri-
2,3. quod Deus die feptimo quievit ab omni operefuo quodfecerat, & be- gin* '"ftl"
nedixit dteijeptimo, & fanttficavit eum. Sed de "Sabbato morali & perpe- thtfle ***
tuo haec quidam accipiunt; &dieiilliusbenedicl:ionemacfan&ifiamo- ^l*'** ,
nem non ad ilhim folum diem , fed ad reliquum porro univerfum tem- rls(jen.i:
pus referunt. Atque ita benedixit Deus diei feptimo, quia, abfbluto crea- 2, 5 .
tionis opere, beatiffimus ille mundo illuxit, atque operum Dei finem, q»*ta-
omniaque ea perfe&a vidit ; ac praefertim hominem , Dei operum co- men vel is
lophonem & gloriam, incujuscreationcDeusquievit, adDeumper- a!°,
petuo , ac in omne deinceps tempus benedicendum ac glorificandum con- 7&p*tuo
ditum effe docuit. Atqueeadem ratione iftum diem, & quicquid exinde accipienda:
temporis fluxurum erat , fanlltfcavit , h. e. fibi vindicavit ; ut videl.
in opere jam condito laetaretur, ac ab homine, qui folus Deo gloriam
tribuere poterat, ac in cujus, tanquam perfe&iffimi operis fui, crea-
tione opus fuum abfolverat, aeternum glorificaretur. Quaecommunis
Dei operum , poft confummata ea omnia , benediclio ac fanctificatio,
feptimo die peracta, creationis finem oftendebat ; ut omnia videl. quae fa-
c~ta erant , ad Deum ut finem fuum referrentur ; iftoque in ftatu mun-
dus Sabbatum fuum, non periodicum, fed perpetuum, &qualebeato
ifti ftatui conveniebat, aeternum ageret. De quo etiam fupra L. n.C.v.
§. 10. egimus.

VII. Nec alterius Sabbati , faltem non hebdomadici , Apoftolusme- atjut mt*
minit , in epiftola ad Hebraeos cap. 4. v. 3. Ingredimur enim in requiem, mntt
qut credidimus : quemadmodum dixit, utjuravi in ira mea , (i introibunt ,
inrequiem meam, quanquam opera afundatione mundi fatla ejfent. Dixit *
tnim altcubi defepttma dieflc : Et requievtt Deusdie feptima ab omnibus
operibus fuis. Cum enim probare vellet , refervari Ecclefiae fabbatifmum
fuum, id ex eoconficit, quodtalisfabbatifmuspromiffus, nechactcnus
inter tot Sabbata populo Dei praeftitus fit : non in primo Sabbato , i$ym
3>ot> ■AXTufiob.iis K3<rpt,)i yivriSivTuv , operibus a mundi fundatione fa-
ttis ; nec in quiete terrae Canaan ; unde tertium tempus & beatiorem fta-
tum Ecclefiae reftare concludit. Nullum autem horum Sabbatum perio-
dicum dicit. Sed primum univerfi mundi Sabbatum , & poft abfbluta
Dei opera, quietis in pofterum peragendae , femperque in furnma dele-
datione continuandae , mitiatio erat : quo beato ftatu , in ipfb cjus limi-
ne , homo per peccatum excidit ; ac fanc"tae illi quieti , vel peragen-
dx, vel addifcendae,inidoneus fadtus fuit. Altera autem quies terram

Cccc Canaan

570 L i b. III. C a p u t VII.

Canaan fpeclabat, quse nec ipfa perfe&a , nec ab homine, ifti coeli pigno*
ri incubante , bene ufurpata fait. Unde alium ac tertium fabbatifmum ,..
ac perfe&iorem Ecclefiae ftatum , reftare colligit Apoftolus. Quiargu-,
mentationis ejus nexus & fcopus oftendit de periodica unius diei quiete.
ibi minime agi; cum de Ecclefiae univerfae ftatu agatur : cujusdivcrfas-
periodos , tum in mundi exordio , & beatiffimi iftius ftatus aufpi-
cio , quem homo protinus peccato corrupit ; tum fub Vet. T. in Cana-?
nxx ingreffu ; tum denique in Nov. Teft. ubi verus demum fabbatifc
mus praeftanduserat, commemorat.
velfim- VIII. Mnlunt tamen alii fimplicius verba Mofis per ^sfjhy^v acci^
pUctusper p£re . ^uj^ cum qMtetemj)ei diefeptimo memoraffet; Gen. z: z. iftaper-
interpre- comrROC^ occafione ufus fit, iftumque diem, ad imitationem quietis;
tindn Dei, Ifraelitis fanctum effe ait : nam cum haec fcriberet, illejambene-
fmt. di&us & fanctificatus erat. Ut videl. eos, ad Sabbati cultum & fidem
in Deum, totius mundi creatorem,tardiores, loco opportuno ad orficium
ampliusincitaret. Atque diei ifti feptimo , poft exitum ex iEgypto, in-
frituto beneditlionem .& fanihficationem Dei potiffimum convenire pu-
tant: cum diem illum , tumfermone, fanctum appellando ; tumopere,
miraculis in manna editis, benedixerit; &, tum exemplo, in mannae plu-
via cohibenda ; tum praecepto , dumeumareliquodierumorbefegrcga-
vit , & facra quiete tranfigi feveriffime juffit, fantlificaverit. Cujus fan-
flificationis & benedi&ionis Mofes, ininitiohiftoriae,cuminilliusdiei
mentionem incidiffet , commodiflime meminit. Quum amem perfe-
cijfet Deus die feptimo opusfuum quod fecerat, quievit ipfo diefeptimo ab
cmm opere fuo cjuodfecerat, v. z. atque hisnarratis fubjungit, Etbene-
dixit JDeus dieifeptimo , & fanUificavit eum, quia in eo quievit ab omni
opere. Non quod haec eodem tempore , poftabfblutammundicreatio-
nem , Deique quietem die feptimo , gefta fint : fed diei iftius , ac praefer-
tim quietis Dei in eo, mentio, percommoda occafio erat , ad Ifraelitas
divino exemplo addieiiftius, ipfisjamdati, religionem & culturn exci-
tandos ; ut videl. ad imitationem Dei & ipfi Sabbatum agerent , & mun-
di conditi memoriam Deique quietem , fingulis Sabbatis renovarent. .
Quarurn ^rOM^m exemplalocomodociutoattulimus. ..

LO-

)

D£ CULTU EXTERNO EcCLESI^L SUB PrOMISSIONE.' $6$

Sabbatumiamamundiorigineinftituifle, juxtaidquod legiturGen.i: mundion-
2,3. quod Deus die feptimo quievit ab omni openfuo quodfecerat, & be- gine **fl*~
nedixit dteijeptimo, & fanBficavit eum. Sed de "Sabbato morali & perpe- Ut'fle **"
tuo hxc quidam accipiunt; & diei illius benedi&ionem ac fanftificatio- ""?!'»
nem non ad ilhim folum diem , fed ad reliquum porro univerfum tem- fisaen.i:
pus referunt. Atque ita benedixit Deus diei feptimo, quia, abfbluto crea- z, 3 .
tionis opere, beatiffimus ille mundo illuxit , atque operum Dei finem, q»* ***
omniaque ea perfe&a vidit ; ac prsefertim hominem , Dei operum co- mm vil **
lophonem & eloriam, incuiuscreationeDeusquievit, adDeumper- 1",

r • ° 1 • uj-j 1 r j r tnoraher

petuo , ac m omne deinccps tempus benedicendum ac glonncandum con- ^w„„
ditum effe docuit. Atqueeademrationeiftumdiem, & quicquid exinde Mapienda:
temporis fluxurum erat , fanftificavit , h.e. fibi vindicavit ; ut videl.
in opere jam condito fetaretur, ac ab homine, qui folus Deo gloriam
tribuere poterat, ac in cujus, tanquam perfe&iffimi operis fui, crea-
tione opus fuum abfolverat, aeternum glorificaretur. Quaecommunis
Dei operum , poft confummata ea omnia , benedictio ac fanctificatio,
feptimo die peracla, creationis finem oftendebat ; ut omnia videl. quae fa-
c"ta erant , ad Deum ut finem fuum rcferrentur ; iftoque in ftatu mun-
dus Sabbatum fuum, non periodicum, fed perpetuum, &qualebeato
ifti ftatui conveniebat, aeternum ageret. De quo etiam fupra L. 1 1. C. v.
§. 10. egimus.

VII. Nec alterius Sabbati , faltem non hebdomadici , Apoftolusme- «<;«' *»*-
minit, in epiftola ad Hebraos cap.4. v. 3. Ingredimur enim in requiem, mmtt
qut credidimus : quemadmodum dixit, utjuravi in ira mea , (i introibunt R,
in requiem meam, quanquam operaafundatione mundifatla ejfent. Dixit ^
enim altcubi defeptima diefiic : Et requievit Deusdie feptima ab omnibus
operibus fuis. Cum enim probare veliet , refervari Ecclefia? fabbatifmum
fuum, id ex eoconficit,quodtaIisfabbatifmuspromiiTus, necha&enus
inter tot Sabbata populo Dei praeftitus fit : non in primo Sabbato , i^ym
"ian K#Tu(Soh*is Hsepx ytvtiS-ivruv , operibus a mundi fundatione fa-
ttis ; nec in quiete terrae Canaan ; unde tertium tempus & beatiorem fta-
tum Ecclefiae reftare concludit. Nullum autem horum Sabbatum perio-
dicum dicit. Sed primum univerfi mundi Sabbatum , & poft abfbluta
Dei opera, quietis in pofterum peragendse , femperque in furnma dele-
ctatione continuandae , mitiatio erat : quo beato ftatu , in ipfb cjus limi-
ne , homo per peccatum excidit ; ac fan&ae illi quieti , vel peragen-
dae, vel adcUfcendae,inidoneus fadlus fuit. Altera autem quies terram

Cccc Canaan

570 L i b. III. C a p u t VII.

Canaan fpectabat, quas nec ipfa perfecta , nec ab homine, ifti coeli pigno*
ri incubante , bene ufurpata fuit. Unde alium ac tertium fabbatifmum r.
acperfe&ioremEcclefiaeftatum , reftare colligit Apoftolus. Quiargu»
mentationis ejus nexus & fcopus oftendit de periodica unius diei quiete
ibi minime agi; cum de Ecclefise univerfae ftatu agatur : cujusdiverfas-
periodos , tum in mundi exordio , & beatiflimi iftius ftatus aufpi-
cio , quem homo protinus peccato corrupit ; tum fub Vet. T. in Cana-
naeae ingreflii ; tum denique in Nov. Teft. ubi verus demum fabbatif-
mus prasftandus erat, commemorat.
■veljim- VIII. Malunt tamen alii fimpliciusverbaMofisper vr&ty-^tv acci-
p tctmper ^Q . ^j^ cum ^u^t&^ j^gj dtefeptimo memoraffet; Gen. 2,: 2. iftaper-
interpre- comrn°da occafione ufus fit, iftumque diem, ad imitationem quietis
t.tnd» Dei, IfraeJitis fanctum effe ait : nam cum haec fcriberet, illejambene-
fmt. di&us & fanctificatus erat. Ut videl. eos, ad Sabbati cultum & fidem
in Deum, totius mundi creatorem,tardiores, loco opportuno ad ofncium
ampliusincitaret. Atque diei ifti feptimo , poft exitum ex ^Egypto, in-
ftituto beneditlwnem ,& fanllificationem Dei potiffimumconvenirepu-
tant: cum diem illum , tumfermone, fandum appellando ; tumopere,
miraculis in manna editis, benedixerit; &, tum exemplo, in mannse plu-
via cohibenda ; tum praecepto , dum eum a rcliquo dierum orbe fegrcga-
vit , & facra quiete tranfigi feveriflime juffit, fantltficaverit. Cujus fan-
ftificationis & benedi&ionis Mofes, ininitiohiftoriae,cuminilliusdiei
mentionem incidiflet , commodifTime meminit. Ouum autem perfe-
cijfet Detts die feptimo opus fuum quod fccerat, quievtt ipfo diefeptimo ab
cmni opere fuo quodfecerat, v. 2. atque hisnarratis fubjungit, Etbene~
dixit Deus dieifeptimo , & fanUificavit eum, quia in eo quievit ab omni ■
opere. Non quod haec eodem tempore , poftabfbJutammundicreatio-
nem , Deique quietem die feptimo , gefta fint : fed diei iftius , ac praefer-
tim quietis Dei in eo, mentio, percommoda occafio erat , ad Ifraelitas ;
divino exemplo addieiiftius, ipfisjamdati, religionem & culturn exci-
tandos ; ut videl. ad imitationem Dei & ipfi Sabbatum.agerent , & mun-
di conditi memoriam Deique quietem , fingulis Sabbatis renovarent. .
Quarurn s&oM^iM exemplalocomodocitttQattulirnus.

LO-

> /,

57*

LOCUS DECIMUS SEXTUS,
C A P U T V I I I.

De Ecclefia fuh Promiffione (latn ac Lxtitudine.

Oftconfidermmpromij/toKcmipfom, ejufque propagatio- Ealefi*
nem ; tum etiam verbum, quo revelata, &,facramenta,c\u\- status
bus confirmata fuit; fequitur nunc quarto & ultimo loco c^lati-
confiderandus/^.? & latitttdo Ecclefiae fub ifla promif- tudo
lione.

II. Status Ecclefia2 in univerfum triplex fuit , pro triplici fcederis inunher-
gratiae ceconomia. Sub promiflioneemm Ecclefiafere fuit aconomicajnx- fum trt' ^
rens in familiis : fub Lege, nationalis erat, colle&a in populo Ifraelis,atque ' '* *"" *
uni terrae ac genti affixa : fub Euangelio denique cecumenica five Catho-
lica fa&a eft, difperfa per omnes gentes mundi.

III. Sub prima ergo periodoEcclefiaerat«?c<w0»«w, coarctata intra cetonomhz
Patriarcharum fideliumque familias ; nec late admodum, praecipue fub fi- (& prtmx
nem hujus periodi, patens ; cum reliqui mortales,atque ipfa nonnunquam f™p9*
fan&orum patrum foboles , faeculi veneno afflata, in omne nefas paulatim mi^tonit
proruperint. Quarum Ecclefiarum (tot enim fere Ecclefiae tum erant,
quot piorum familia? ) ftatum propius luftrabimus,

IV. Minifierium {kuprtfettura illarum Ecclefiarum tum temporis to- ilUmm
ta penes Patriarchas feu patresfamilias erat ; qui fere omnes Prophetas £*«?/**-
erant, V. G. Enocb, qui feptimus ab Adampropbetavit, dicens : Ecce, ve- , $
nit Dominus cum mjriadibus fantlis fuis. Jud. v. 14. Noach, qui dixit :
Afaledttlus Canaan fervus fervorum erit fratribus fuis. Beneditlus Je-
hova Deus Sem, & erit Canaan fervus ipfis. Perfuadebit Deus Japbeto,
& babitabit intentoriis Semi. Gen.9: 25, z6, 27. Abraham, dc quo
dictum : Reflitue uxorem illitts viri , Propbeta enim efl. Gen. 20: 7. con£
Hebr. 1 : 1. Deus multis partibus & multis modis olim locutus patribus in
propbetls , fub ultima dierum horum locutus efl in filio. ita ut verbo
fcripto non adeo tunc opus effet. Illis autem adjuncti erant filii primoge-
niti, qui una cum patribus facerdotio fungebantur. f

V. Infiitutionem facram obibant iidem familiarum patres,in fua unuf- inftitut&m T"0 / v •
quifquedomo. Cognoviipfum,Abrahamum,utprcecipiatfiliisfuis,&do- S '

muijuA pofife , & objervent viam Jebova, ut faciant jufiitiam &judici-

Cccc 2 _um.

57*

Lib. III. Caput VIII.

& regi- _
mtn, fuit
ttnes pa-
tresfctmi-
Vas y

utquoqite
rerumci'
vilium ar-
bitrium :

difpxri tH'
men pote
fintis ra -

iione.

Scclefu
hujtis tem
poris perio
di dnA

um. Gen. 18: 19. Unde deinceps patrum & filiorum nomenetiamin
prophetarum fcholis manfit: OuodEUfavidensipfeclamavit^Patermi,
Pater mi, currus Ifraelis cr equites ejus. z. Reg. 1 : 1 2.

VI. Penes eofdem patres etiam Ecclefia?, quae in familiis ipfbrum con-
clufa crat, fuit regimen : ita tamen, ut pluribus Ecclefiis ac famiiiis,ut qui-
bufdamvidetur, anteiret & praefideret unusPatriarcha, ifque vetuftifli-
mus,& familias univerfae princeps. Ita enim Adamus, dum fuperftes fuit,
reliquis familiis paterno jure praefuiffe videtur ; poftque illum Sethus ; ac
poft hunc alii, forte proutinfan&alinearecenfentur. Similemque poft
diluvium ats&aiav habuitNoachus, & qui eum lecuti funt , fuoquif-
que ordine, ufque ad multiplicationem populi in zAz,gypto. Ubi poft Jo-
fiphi mortem immutata paululum, vel turbata potius videtur Ecclefia-
ftici regiminis ratio. Cujus tamen apparent reliquiae , cum ad omnes fi-
niores filiorum Ijrael Mofes & Aaron a Deo mittuntur, Exod.4: 29.

VII. Nec rerum facrarum folum , fed&civiliumarbitriumpenesil-
Ios ftetit ; feu propriam quifque familiam paterna aucloritate regeret , feu
diverfas familijs nonnunquam incommuneconfulerent; quod fieri fepe
neceflfe erat , & per patres eorum fine dubio fiebat, maxima haud dubie*
auctoritateejus, qui gentis ea aetate caput aut princeps fbret. Difparau-
temprorfuseratEcclefiafticaeac civilis poteftatis ratio : cum in his pater-
no jureacplenapoteftateagerent; in illis autem nulla jurifdictioautim-
perium locum habeat. Et hac ratione utramque poteftatem in eafdem
perfbnas confluxiffe, Melchifedeci Mofisque exemplo, ut alios mittamus,
manifeftum eft.

VIII. UndelicetfamiliisfuisprasefTent, nontameniis, nedumfami-
liis ac Ecdefiis omnibus, praeerant jure Pontificis & Monarchae,in fide in-
fallibilis ; ut Papas Gnathones , vel hinc ejus dominationi fupparafitaturi,
volunt. Etfi enim patribus in fiia domo , & Patriarcharum praecipuo ex.
gr.Adamo, Setho, Nbacho, in reliquos omnes tm 7rtuT&& conveniffe lar-
giri poffimus; longetamenilludaberatab dvTCK&tTo&Ky poteftate, &
dominatu in Ecclefiam. In qua quantopere <*(>%$ fiveprincipatusDeo
difpliceat , in turri Babylonica oftendit. Et necdum ea tempdra erant,
quod Deus Ecclefiam fuam neglectim habere, ipfique paedagogos ac tuto-
res dare conftituerat.

IX. Ut autem aliquem Ecclefiae hujustemporisconfpe&umhabea-
' mus, commode illam in duas periodos difpefcemus ; quarum una fuit
' ante-diluviana, altera pofi-diluviana, Utriufque coniideranda funt, cum

ftatus, tum latitudo. X.Ante-

" I

: I

•

Dfc EcCLESIyE SUB PROMISSIONE STATU AC LATITUDINE. fjj

X. ss4nte-diluviana divifit fe in duos ccetus; Sethitas, five imitato- i . Ante-
res jufti Habelis, cui Sethus fuccefferat (Pofuit mihi Deus femen aliud^'ll*viani:t>
pro Habele, Gen. 4: 2 5 . ) & Caimtas, Ecclefiae defertores , utpote fucccf- ^^ m
fbres C^/«; fratricidae. Hinc divido filiorum Dei , & filiomm homimtm : > caini-
Tunc coeptum efl njn! a'#3 ^SP. nominari nomen Domini, h.e.tunc cce- r<K.
perunt hominesaDominofedenominare, Gen.4:2<S. &le filiosDeidi-

cere ; ut eft c. 6: 2. Vtderunt filii Dei fihas hominum, quod bon<e ef-
fent &c.

XI. In priori ferie inter vetuftifeculiheroasmaximeeminuit//<«^/;»;r;or*
juftus, & Henochus, qui cum Deo ambulavit,Gen. y.iq. Fide potiusfa- fetteem*'
crtficittm Abelpr& Caino obtulit Deo ; per quod teftimonittm confecutus eft, nuere>
quodjuftus ejfet, teftante fuper donis ejut Deo, & per illud de mortuo etiam
fermo habetur. Fide Enoch tranflatus efi ne videret mortem, cr non inve-
niebatnr; quia tranfpofuerat eumDeus. Nam ante tranflationem fuam
teftmonium accepit grata fecijfeDeo. Hebr. 11: 4, 5. Quorum uterquc
eximius fuit typus Chrifti.

XII. Habelis enim caedes , qui primus hominum mortem oppetiifle
legitur, at non fuo fato, Chrifti mortis,olim infonti infligendae^manifefta
imago erat. Utque ille, poft peractum facrificium , fraternis furiis occu-
buit, ac terram adhuc virginem fanguine fuo primus fcedavit : ita Chrifti
facrificium , & mors fanguinolenta , & fratrum fecundum carnem
odia , & Cainiticum nefas , fmguinifque ipfius clamor adumbrabantur.
Sed difpari eventu ; cum alia Habelis, alia Chrifti fanguis poftulet ; utque
illo terra primum fcedata , ita hoc ea expiata ac purgata eft, juxta Hebr.
12:24. Accefftftis ad Teftamenti Novi mediatorem Jefum , &fangumem
ajperfioms mehora loquentem pr<& Abel.

XIII. Utque ille Chrifti mortem & facrificium, fic Enochus diverfa & eno-
imagine Chrifti exaltationem & gloriam fa.guvavit.Adamo enim fato fun- chus.
dio , ne videl. ccelum natura nobis deberi videretur, Enochus, tertius il-

lorum , quorum exitus in Scriptura refertur , ab Adamo autem Jeptimus,
vivus e mortalium ccetu ablatus , & in beatas fedes tranflatus eft.

XIV. A b alia parte prima Ecclefiae hujus corruptio & labes nata fuit Ecclff1^
ex Caini apoftafia ; qui adverfus omnes tres huius faeculi Theolooiae par- ?"'
tespeccavit, hdem nimirum, cultum oc obedientiam : unde lpfe male- p(-0 Ht
diftione fiia onuftus & e finibus Ecdefiae exterminatus a Deo, Gen.4;i2. &refor-
abillafugatus, pariter illam fugit , v. \6. Quasilliusapoftafiaad A.M. m*tht
1^9. a quibufdam refertur. Hacc Caini, Ecclefiae corruptoris, ejeclio,

Gccc 3 prima.

ultera,

tertw.

v'rgente
tumj non
idololtttriet)
fcd impie ■
tate &
profanitate
ad atbeif
mumacce-
dente.

"Ecclefia
Ante-dilu,-
<vian& ra-
ritas.

574 L i b. III. C a p u t VIII.

prima quafi Ecclefias reformatio fuit. Serpcnte verointerealatiusinter
Cainitas corruptione, altera fucceffit Ecclefiae refbrmatio, 300 circiter
a reformatione prima annis;quando fub Enosho Ecclefia vifibiliter a mun-
do feparata & a nomine Domini denominata fuit,Gen. 4: 26. cujus refor-
mationis vi per annos circiter 1000 ipfa floruit.

XV. Rerum vero procefm rurfusconjuncTtiCainitae&degenerantes
nunc Sethitae, alteram apoftafiam invexerunt : qua corrupta fuit paulatim
Sethi pofteritas,ac afflata fuit Ecclefia faeculi contage, ex imparibus nempe
cum apoftatis conjugiis : Et viderunt filit Deifiltas hominum , quodbona
ejfent, & acceperunt jibi uxores de omnibus, quas elegerunt. Gen.6:2. Un*
de, rupto pudore, fas omne, & fmditas,ac fides, ex rebus humanis perie-
re : Et vidit -Deus terram , & ecce eorrupta erat, quia corruperat omnis
caro viam fuam jhpcr terra, Gen.6:i2. fuperftite uno Noacho , viro
jufto, & fcelerum puro, acin exemplum iftius aetatis edito. Eratau-
tem tanta feculi corruptio , ut mundum impiorum vocet Apoftolus Pe-
trus, a.Epift. c. 1: 5. qui, nifi humana gente deleta, miffifqueaquiscce-
leftibusjuftrari ac expiari non poterat, Gen. 6.

XVI. Peccatum tum regnans non videtur fuiffe idololatria ; quan-
quam & illam circa Enochi tempora viguiffe velit Maimonidcs. Cum
enim tarn recens foret mundi creati memoria , ac Patriarchae vere doclri-
na? cuftodes diutiffime rebus humanis intereffent , & crebris Dei alloquiis
fruerentur, idolorumquidemcultumiftamundiinfantia ignorafle vide-
tur. Unde Scriptura ejus demum poft diluvium meminit : Eurataeft
Rachel imagines, quas habebat Pater ejus, Gen.3 1 -.19. Potius autem tum
viguit impietas,ac Dci oblivio,& profanitas, ad atheifmum acccdens; quae
& ultimorum fasculorum labes eft.

XVII. Unde apparet, quanta Ecclefiae ante-diluvianae fuerit latitudo,
feu potius raritas. In principio enim mundi , cum in quatuor capitibus,
quae fola referuntur, ftaret hominum genus, unam animam infernus
pracdo abftulit ; eaque altera ipfius de humana gente victoria fuit : quam
poft lapfum a Deo erectam ipfe mox rurfus laceffere , & miferas fcemin»,
quam incautam olim fuperaverat , primogenitam prolem rapere aufus
fuit. Deindetotoaddiluviumtempore, per i<557annos, rariDeicul-
tores recenfentur; iique fere in Sethi nepotumque ejus linea. UtEc-
clefia tunc paucorum hominum fuerit. Sub diluvii autem tempora octo
tantum animae numerantur , quas in arca fervatae funt ; ubi tunc univerfa
Ecclefia congregata erat (quod nunquamfubLege, multo minusfub

Euan-

DE EcCLESIjE SUB PrOMISSIONE STATU AC LATITUDINE. 57J

Euangelio contigit : ) quern parvum gregem magnus iJIe paftor in vafta
mundi folitudine tura agebat. Ac feptem tantum ex iis purae erant.
Quemadmodum etiam in ultimo ejus adventuin glorianon adeo magnus
videtur futurus fidelium numerus : Filins bominis quum venerit, num re-
perturus eflfidem in terra ? Luc. 18:8. Ut fatis pat:at, contra quofdam,
Eccleham ante-diluvianam non fuifTe univerfalem , nccuniverfalemge-
neris humani per primam promiffionem inftaurationem fuiffe fiictam.

XVIII. Sequitur Ecdefia pofl- diluviana. Inftauravit criim Deuspoft2; Poft'
diluvium una cum mundo Ecclefiam fuam , per Noachum,a\temm mun- "vt*n(l>

j. v _ , . ,. l r • o r J r tnjtmraia.

di parentem ; a quo & xclbtW£*oi accipere dignatus f uit , & fcedus luum ^ Dco
oum eo pangere : Et flruxit Noach altare Jebovx — & obtulit holocau- NOa-
fla in eo.Et odoratus efl ^febovab odorem fragrantU : gr dixit adcor funm\ chum :
non addam maledicere amplius terra propter hominem, Gen. 8: 20, 21.
Ecce ego conflituo foedus meumvobifcum, & cumfemine veflro pofl vos —
Hocjignumfoederis , quod ego do inter me & vos, & inter omncm animam
vivam,qu<c vobifcum eft in &tatesfx.culi, c.y.y- 1 1.

XIX. Hujus ergo EcclelTae inftauratae Theologia magno luminis ac-
ceiTu au&a eft. Cum enim antetresejusjamvigerentparr.es, promiffio
grati<e, lex naturae & cultus inftituti prasfcriptio ; nova Noacho revelatio-
ne fa&a , prima multum acuta , fecunda plenius expofita , tertia ulterius
ftabilita eft. Promiffioni enim acceffit foederis nomen , legi precepta va-

ria , de abftinentia nempe a fanguine, Gen.;?:^.. &fianguinisefrufione, v. / / (s a *-j
5,6. (quibus male fuperaddunt alii otAvS^vAAjjtw illa feptem Noachica J J ' ***\ *
praecepta , de quibus fupra vif um : ) cultui denique inftituto novum"^
fcederis fignum.

XX. Noachus autem, ut reliqui iftorum temporum heroes , non ob- W* Chtifii
fcuram imaginem Chrifti geffit. Ut enim ille veteri mundo juftitiapra- ty?HS >Hll~
co & exemplum., novique caput zc parcm fuit; qui, cum univerfus orbis

ob impietatem aquis mergendus efTet , generis humamreliquiasmarca
fervavit; ac, defeviente Dei ira, hominum labori tandcm finem & quie-
tem adeptus eft,ob!ato facrificio , quod accepit Deus, dum cum humano
genere fosdus fuum renovavit , Gen. 8. ita haec omnia Chriftus dignio-
ri longe modo Ecclefias fuae , ex mundi vulgo ele&a? , ac.feauctorefer-
vatGE praeftitit.

XXI. Hanc novam Ecdefiam non parum turbavit illius defeftio in HancEc-
Cbamo & Canaane ; quorum erupit diu celata impietas , occafione triftis $*
cafus ebrietatis & proftitutionis Noachi : circa quam diverfa ftiorum ftu-

dia'

inin-
(imtratio -
nem excs*

57& L i b. III. C a p u t V I I 1

p't defetlio dia fefe probabant ; tum Cbam^irriforis ac profani ; cui Lanaan adjungt»

chami, tur, ut ferius haec eveniffe pateat; tum &■#?/ & Japheti, Gen.9:2i-2 5»

Unde rurfus Ecdefia , vix ex diluvii aquis renata , quanquam in nna fa-

milia ftaret, quae fpem generis humaniacEcclefiaecontinebat, admi-

& fecuta norem numerum contra&a eft ; & fatidica Noachi fuper filiis voce,ejecto

bincfatt- chamo, quod illuftre reformationis documentum fuit , inuniusSemi

h\r*b*~ ft'rPe conclufa eft ; cum fpe alliciendi olim ad fancla tabernacula Japheti,

fitiis fuis ^t dixit : maledifius Canaan , fervus fervorum erit fratribus fuis. Et

<vox. dixit: benedi&usJehova^Deus Semt\ erttque Canaanfervusillius. Per-

fuadebit Deus Japhetc , & habitabit in tentoriis Semij eritque Canaan

fervus illis , Gen. 9: 25,26, 27. Servitus enim haec Chami , quanquam

in Cananaeis ad literam impleta fi t , magnaque in parte in aliis ejus pofte-

risadhuc haereat; pracipue tamen fpiritualis fuit , & exclufionem a fce-

deris Dei haereditate fignificavit : quod Patriarchas, primaevae promit

fionis cuftodes ac traduces , in tradenda filiis hsreditate , fatidicifque il-

lis benedictionibus vel maledictionibus , potiflimum fpectaffe , fupra

_ vidimus.

ExChamt XXII. Ex ftirpe Chami prodiit Nimrodus, potens venator coramje*

diit 'nim- kova, Gen. 10: 8,9. Sicut venatus veterum heroum peculiare ftudium

ftoDUS. erat« Quanquam quidam , quia potens venator dicitur fuifle corat»

jehova, verbaillade regnorum venatu , & infana hominis ambitione

accipiunt , quam religionis ftudio ac Jehovae nomine velabat : tanquam

qui paternae traditionis de vero Dei cultu ftabiliendae caufa regna & im-

peria agitaret; ut ifto munimento fanctam Patrum fidem a corruptione

praefervaret. Primus enim hic fuit, qui exuta aequalitate Monarchiam

erexit : Et exfiitit principium regni ejus Babel &c. v. 10.

QuemprA' XXIII. Praecefierat aUtem Ntmrodum altero poft diluvium fxculo

extruitio iHufhis illa trvfyonrfxi extru&io turris Babylonicx, Gen. n. quas ad

turris Ba- annum poft diluvium 101. fere referri fblet. In quo facrilego hominum

byloniu. primorum aufii tanto ante typum videre licet Babylonis (piritudlis, quae

extructa pofteafuit, tanquam religionis metropolis , a qua omnes toto

orbe nationes & Ecclefiae dependerent , ad tuendam fidei unitcitem»

quaeque eft fedes aufloritatis Ecclefiaftica* 8c Nommis illius ,quodScri-

ptura appellat nomen blajphemu. Feni, demonfirabo tibijudicium mere-

tricis magna , qm fedet Juper aquis multis. ~ Et vidi mulieremfedenten*

fuper befiia coccinea, plena nominibus blafphemU. — Et mulier, auamvidi"

fiif efi urbs illa magna, qua habet regnum in reqes terra. Apoc. 17:1,3,10.

XXIV.At-

De Ecclesi/E sub Promissione statu ac latitudine. 577

XXIV. Atque in hac Ecclefiae aetatc per omnes iftas corruptelas fen- Tn h.u Ec
fim invecta eft univerfalis apoftafia : fpeciatim autem emerfit idololatria ; ^fi* £tate
cujus primam mentioneminvenimusincognatione^7v^;w: Tmataouunit
cft Rachel imagines quas habebat Pater ejus. Gen. 3 1:19. Vltra ftumen memj0
Euphratem habitabant majores veftri olim, utpotc Therah patcr Abra- idolo-
hami & pater JVachoris: colcbantque Deos alienos , Jof. 24: 2. Quan- latri/e*
quam ea jam ante illius tempora invaluiife videatur.

XXV. Duplexautemillaerat, i.quaDeusveruscolebaturinimagine _«_. du-
qualicunque; cujusexemplumeftGen. 31: 19. 2. Qua vagusDeusco- plexfuit.
lebatur , quando nim. genus humanum , Dei fui incertum , rebus crea-

tis divinam primo virtutem (nondum enim illas Deum ipfum efle crede-

bant , fed Deum earum interventu bcneficia fua hominibus largiri,ac co-

li velle putabant ) tandem vero, Deo prorfus relicto, divinitatem ipfam,

vel majorem , vel minorem afHxit. Ubi primus Sabaeorum fuitcultus; ni corta

quiSolem, Lunam, & ftellas coluerunt, qui inde Sabatfmus dicitur : cui duoidolo-

hominum defundtorum & daemonum venerationem addidit Hellenis- latrta

mus. Qua3 cultus idololatrici , quitotumorbempoftea, immani gene- CH tus *f"
' , ^- . _ . ' * i-a r 1 r 1 • 1 r tiera» Sa-

ris humani crimine , & in creatorem contumeha, defcedavit, duo rue- ^fmus^

runt genera, non longo intervallo fe invicem excipientia. Simulachro- Helienif-

rum autem & imaginum dedicatio ac veneratio utrique communis fuit. rnus.

Afque haecgradibus quibufdam & fpatio procefferunt.

XXVI. Prima & antiquiffima idololatria ccepit a cceli folifque prae- Gradus,
cipue, totiufqueilliuscceleftischori,cultu; qui, prout videtur, mox a di- qmbuspro-
fperfione Babylonica mundum occupavit, antequam idola, quaecoluit ujftrunt.
Hellenifmus , vel nota fuerunt, vel nata. Cum nondumfub Jove mundus.

Cujus rei memorabileextatteftimoniumjob. 31: 26, 27. Sividilucem,
quodjplenderet , & lunampulchre incedentem ; ©- feduflum eft infecreto
cor meum ; & ofculum tulit manus mea ori meo. Et b<zc pravitas judicialis
eft. Nam abnegaffem Deum, qui fupra eft. Ubi primae illius idolola-
triae univerfam rationem pandit vir fanftus.

XXVII. Sabaifmo fucceffit hominum demortuorum cultus; circa
quem cum maxime fuperftitiofi fuennt Graeci , qui tantam numinum
turbam invexerunt,#f maforfere coelitum inveniatur populus,quam homi-
num. Plin.inde i&Z/f w/jwnominevenit. Cum enim homo eflet creatu-
rarum excellentiflima , & anima immortali praeditus , indepronumfuit
hominibus eximiis & magna meritis divinitatem ac divinos honores, pra>
cipue poft mortem, adfcribere. Quam i dololatriae originem , ac homt-

D d d d num

578 L i b. I I I. C a p u t V I I I.

mum '&sn§ia<riv , ex vero tradit auctor libri Sapientiae , 0.14:1 5, 16,17*
<±Acerbo lutlu vexatus Pater quumfilti cito fublati imaginemfecijfet , ho-
minem tunc quidem mortuum , nunc verb ut Deum ajfecit honoribus , &
Jubjetlis myfteria Jacrificiaque tradtdit. Deinde procedente tempore inva-
lefcens hac tmpia confuetudo , tanquam lex cuflodita efl , & tyrannorum
praceptts cultus fculptiltbus attributus efl : quos quum in os honoribus non
pojfent profequi homines , eo quod longe habttarent ; longtnquam eorum
faciem effgurantes , confpicuam imagtnem Regis quem honorabant fece-
runt, ut abfentifludiose tanquamprtjenti affentarentur. Atque ita omnes
artium inventores,aliterve de genere humano praclare meriti, ccelefti no-
menclatura digni habiti , ac dii fadi funt : & plerorumque nomina Deo-
rum ex hominum natafunt meritts. Htc enim efl vetufliflfimus referentibus
bene merenttbus grattam mos , ut tales numinibus adfcribantur. Hac
^ , proceres tere Romani ', hac nunc coelefltpaffu cum libertsfuis vadtt maxi-

mus omnis <zvi retlor Vejfafianus Auiuflus , rebusfejflsfubveniens. Plin.
lib.2.c.<5.

XXVII T. A creaturis intelligentibus acj irrationales progrefla eft ho-

minum temeritas. VideRom. 1:21, 12,23. Deum cognq/centes, nonut

Deum glonficaverunt , fed vani faUi funt in cogitattombus fuis , $*

cbtenebratum efl inconjideratum cor tpforum. Dicentes, fe ejfefapientes,.

ftulti fatli funt^ & mutarunt glortam incorrupttbilis Dei infimtlttudinem

tmagtnis corrupttbdis homtnis , & volucrum, er quadrupedum & repti-

lium. Beftias enim & hortorum germina in ^Egy pto culta ex hiftoriis &

poetis conftat. Unde Satyricus, illic oppida tota canem venerantur, nemo-

Dianam : porrum & cepe nefas violare &frangere morfu. 0 fanblas gen-

zesZkc. Imotandem& virtutes & vitia , hominumque affe&us, &mor-

bos, ac peftes in genera defcripferunt , & templis ac aris coluerunt ; dum

videlicet illas fibi efle placatas trepido metu cupierunt. Ita ut univerfa

tandem natura deificata fuerit ; nec vero Deo in ifto regno fuo quicquam

relidum.

Ecclefi* XXIX. Ita Ecclefia Noachica per Babylonkam , feu Nimrodicam

collap/Aw apoftafiam plane corrupta, cum idololatria indiescrefceret,&impietas

abra- ac nequitia hominum magis magifque invalefceret , omni alia fpe refor-

hamo mationis decollante , novam Ecclefiam, nova revelatione inftrucliam, eri-

Xi Sere Deus conftituit. Hoc vero non nifi per aliquorum %. reliquis fepara-

reforma- ^oncm ^Qri potuit. Factum autem id eft in vocatione Abrahami, Gen.

tip, u . & 1 2,. annis circiter a diluvio 42 tf.quo intermedio tempore Theologia

Noa-

De EcclesijE sub Promtssione statu ac latitudine. 579

Noachica obtinuit. Abrahamo vero Dcus veram religionem novis rcve-
lationibus explanatam & amplintam tradidit : promiilionem enirri anti-
quam clariorem & pleniorem , variifque vicibus repetitam, illi dedit,cam-
que foederisgrafaeuberiori explanatione roboravit; eaqueomniaipfi&
femini ipfius addixit, Gen.17: 1,7. inftituta infuper in fcederis fignum cir-
cumcifione, omni ejus lemini, etiam infantili, imprimenda , v. 9--1 3. Ex
quo factum, quod Ecclefia, hactenus vaga & inftabilis,firmata & in unam
quafi familiam ienfim redacta fit , per illam ieparationem novique ritus
inftitutionem vifibilior reddita : unde ab eo tempore magis confpicua
& gioriofa quam unquam antea emicuit , & pofthac nunquam adeo ab-
folute defecit. Ab hac autem Ecclefiae inftaurationeilluftris hascTheo-
logise expofitio & renovatio , & ampliatio in iamilia Abrahami ufque ad
legiflationem ftetit duravitque annos 4^0. Exod. 12:40,41. Gal.^:^.
Quo intermedio tempore Deusnovisfubinderevelationibusfidelesexci-
tavit & confirmavit :dum ipfi variis interim affli&ionibus & perfecutic-
nibusexercitati magis, quam fracti aut opprefli fuerunt.

XXX. Atque ex hac Theologiae religionifque poft diluvium corru- Ecclejiz
ptione & pofterorum a patrum fide apoftafia, meliorifque Ecclefiae in tlltus tem~
Abrahamo ejufque familia inftauratione , jam Ecclefise illius latitudo ap- ^ort! t "
paret : quomodo nimirum nec illa ullo modo univerfalis fuerit , ut qui- non cHit
dam crepant ; cum hoc nulla Ecclefiae aetate ad plenum obtinuerit. Quod univtrft-
ut propius videamus, 1. quafdam gentes jam tum per gradus reje&as *» i
fuiiTe docebimus 2. oftendemus, quando illa reje&io facta fit. $.&

qua diveriitate, five quam late fefe extenderit fub promifTionis periodo
Ecdefia.

XXXI. Ac primum quod attinet, 1 .in ipfa Noachi familia feparatio mox quippegen-
facta fuit, rejecto Chamo, ut fupra vidimus. Atque jam tum ftrui coepit teiClH&-
paries ille intergerinus, quo gentes fecernenda? erant , qui tandem plene *™Jp™
abfolutus & inmundoere&usfuit. 2. Secuta eft linguarum confufio in gra£m re.
Babele; per quam Dei verbum & rraditio propheticaablatafueruntiis/efreyW.
gentibus , quae cum lingua fancli non potuerunt confuefcere. Unde Ec-

clefia deinceps prascipue in familia Heberi haefit. 3. Cum autem & illius
pofteri ad idololatriam prolaberentur , Ifraelitarum enim majores ultra
fiumen olim colebant Deos alienos, Jof24'.2. elegitexiisDeusfpeciatim
Abrahamum.Gm.il. 4. Sednecomnem ejusfoboleminfcederishar-
reditatem admifit; fed rejecit Ifmaelem, prirnogcnitum, aliofque ejus
liberos, atque Ifaawm folum elegit. Ejice ancillam tfiam &filium ejus :

Dddd 2 non

580 L I B. III. C A P U T VIII.

non enim futuriu efi hares filim ancilU ifiius cum filw meo , lfaaco.
— Inlfaacovocabiturtibifemen. Gen. 21: 10, 11. 5.Etnematrumcon-
ditio in Abrahami familia difcrimen hoc parere videretur , m 'vpfa Ifiiaci

|familia,inter fratres gemellos & plane aequales, Efavum & Jacobum idem
difcrimen ftatuit : Necdum enim natis pueris, — ut quod fecundum ele-
Bionem efi, Dei propofitum maneret , non ex opcribus , fed ex vocante, di-
Uum efi ei: Alajor jerviet minori &c. R.om. 9: 10-14. 6«In familia
Jacobi autem hujufmodi quidem feparatio facla non legitur, receptis
ex aequo duodecim Patriarchis. Verum, horum fobole multiplicata, re-
liquae tandem gentes , quarum rejectio hactenus inftitui folum cceperat,
nec nifi gradu aliquo procefferat , pleniffime abdicatae funt. Inque iplb
poftea Ilraele, corrupta diu apud decem tribus religione , fcederis praero-
gativa ac principatus penes Judam remanfit. Atque ita gratiam fub hac
periodo nunquam videmusuniverfalem , fed femper cum difcrimine ex-
ercitam ; & in Sethi, Noachi, Semi, Abrahamidenicme ftirpe, reliqua pa-
trum fobole ut fpuria rejetta, ftetiffe.
QtMHda XXXII. Ad fecundamquafiwnem : ^Wohaecgentiumrejecliopo-
h&cgenu- ti(Jinium fac~}-a {\t ? Refp. Eam, utcunque diu ante cceptam,& per partes
toJfimtim Prom°taniJ tamen poft quatuor demum fecula , poft Abrahami tempo-
fafiafn ? ra, abfolutamefl'e,juxtaDeipraedid:ionem : Ettuveniesadpatres tuosin
pace, fepelierit in camtic bona. Et &tat quarta revertentur huc : quia non
confitmmata efi pravitas Emorrhai haflenus. Gen. 15: 15, 1 6. Quod
faclum fubjofua, quando Ifrael , & cum eo Ecclefia, Paleftinae finibus
inclufa, & Cananaei, in feveritatis Dei gentibus jam monftrandae exem-
plum, excifi fuerunt ; ac, erectajudaeorum republ. ac tandem templo,pa-
ries ille intermedius , qui reliquas gentes omni ad Ecclefiam aditu prohi-
beret , confummatus fuit. Ipfe efi pax noftra, quifecit utrumque unum>
C7" intergerinumparietemfolvit, inimicitiam, qu<& m carne ejus erat ; dum
legem praceptorum in placitis confifientem ad nihilum redegit ; ut duos illos
crearet infe m unum novum hominem, faciens pacem. Eph. z : 14,1 5.
Txclcfis, XXXIII. Unde tertio patet, quae tum Ecclefiae fuerit divcrfitas, & qui

fub pro - illius termini fub Promiffione. Diftinguendum enim hic inter Ecclefiam
mWonts circumcifam & praeputiatam. Ecclefiam circumcifam quodattinet, illa
verfoas & aPU0' *°*os Abramidas fuit. Cum vero circumcifio tum nondum publi-
tsrmini. cum Ecclefiae foret facramentum (quod conftitutarepubl.Judaicade-
miim faftum eft fub Mofe) fed Abrahami familiamfolumfpe&aret;
vera Ecclefia tum temporis aiamintQrpraputiatosviguit; neculligenti

aut

•■'

-1

De Ecclesia sub Promissione statu ac latitudine. 581

aut familiae alligata , fed paflim per varias gentes difperfa fuit , prout reli-
quia? fidelium inter illas adhuc fuperftites erant. Qiialis erat Melchifede-
chus in Canaanttide.multique iftiufmodi alii Quae Noachidarum Eccle-
fia:, quanquam praeputiatae, etfi Abramidis conjunctae noneffent, u-
nam tamen cum illis Ecclefum Catholicam illiustemporisconftituebant.
XXXIV. Cum vero Ecclefiae illae fenfim corrumperentur, & piorum
reliquiae intra quatuor illa faecula paulatim extinguerentur ; poft illud
tempus, & praecipue deinceps , cum nihil fancti ac integri inter ipfas fu-
pereffet, gentes a foedere Dei rejecl:ae,c\: tanquam profanae habitae fuerunt.
Recordamini , quodfuerttis in tempore illofine Chrtflo, abalienati a republ.
Ifraelis & hofpttes teflamentorum promifflonis, fpem non habentes & (ine
beo tn mundo. Eph. 2:12. A quo tempore ufque ad Mefliae adventum
maximam hominum partem proprtis ipforum vits incedere Deus permiftt,
A.&. 14: 16. Adeo ut exinde Ecclefia Ifraelitica circumcifa fola tunc in
mundo fuerit ; & gentiles in praeputio fervati non fint, nifi fe Ecdefiae
Ifraeliticae adjungerent : Cantaflerilis quae nonpeperit ; fragoremfac can-
tu, & hinni qu<z non doluit. Nam multi funt fltit defolat<e,pr<e filtis mari-
tat<e,dixitJehovah. Efai. 54: 1. coll.Gal.^iy. Qui Ecclefiae poft Mo-
fen .& legiflationem, ftatus fuit ; quem jam deinceps confiderabimus.

Dddd

L I-

Secunda
faderis

%YHt'lA tx •

conomia.

fnhVet.
Teji &
Lege, quo-
modo con-
ftderanda-

1*8 Z

L I B E R IV.

De Oeconomia Foederis gratiae fub

L E G E M O S I S.

LOCUS DECIMUS SEPTIMUS

De Veteri Teftamento & Lege_j.
c a p u T i.

Z)? Veteri Teftamento.

I» X5S^y0^^7^?5 Equitur nunc poft Promiflionem altera Ecdefiae

setas ; qua, euntibus ordine fatis , confiliifque Dei
fefe magis magifque explicantibus , illa jam angu-
ftiori fine conclufa, & deferto, quem ha&enus in-
coluerat, orbe, intra Canan^ae fpatia contra&a fu-
it. Nec mundofoiumfeveritasiftaDeiincubuit;
fed in Ifraele quoque non una facie fe exeruit;
dum promiffio, quas ha<5tenus nuda & inveftis fuerar, velo obtedhjac um-
bris obfcurata fuit ; & populus ille, ut ferociam ponere affuefceret , fub
psedagogo collocatus , ac jugum ferre juffus, & multiplici minifterio one-
ratus fuit; utChriftumardentiusfufpirare, &beatifIimagratia2tempora
(in quibus omnium Dei operum complementum eft ) expe&are docere-
tur: quandoIaxandaiterumerantEcclefias pomceria, gentefque pariter
& Judaei, omiffa prifca feveritate, poft longum divortium ad Deum ad-
ducendae, atque Ecclefiae ftatus, tuminterra, tuminccelo, plenilfime
confummandus.

II. Quse fecunda Ecclefiae oeconomia fub Vet.T. &Legefuit. In
qua conf lderanda haec quatuor capita: i. VetusTeJlamemptm,<k Lex>i\-
lud concomitans. z.Revelatio, & verbum, quo hoc Vet. Teft. &Legis
minifterium adminiftratum eft. 3. Sacramenta, quibus illa ceconomia
confirmata fuit. 4. Denique fiatm JEccleJia fub illa.

III. Ad

■■

De Veteri Testamento. 585

III. Ad primam partem pertinet tradatio rfcle Veteri. Tefi. quod
fub hac ceconomia exordium fumfit. 2 . de Lege Mofakh, fuper qua Ve-
tus Teft. fundatum fuit. 3. degratia & Promtffionis mixtura cum Legis
minifterio.

IV. Speciatim vero circa VetusTeftamentum, quodPromiffioniac-
ceffit, & unde Ecclefiae fub lege exordium ducendum eft,confiderabimus,
1. appellationem. z.naturam & conftitutionem. 3. ortginem, five ini-
tiationem. 4. adjun&am ejus ceconomiam.

V. Appellatur Tefiamentum Vetm : quo nomine proprie fignificatur vetus
Dei propofitum , de danda populo fuo haereditate typica; metonymice testa-
autem, propofitiilliusexecutio, ftatufque ac adminiftratio Ecclefiae ifto men-
tempore; ac longiori denique tranflatione , libri facri fub ifta oeconomia tum.
confcripti ita appellantur. "Occalluerunt mentes illorum. Namufquead

diem hedternum, in letlione Vet. T. manet non retettum velamen tllud,
qttodin Chrifto inutile fatlum tollitur. z.Cor. 3: 14.

VI. Teflamentum dicitur hoc propofitum, Hebr. JV13/ quodnonz///'*; r;
folum pactum quodlibet , fed & teftamentariam difpofitionem dicit : nomen:
quam & exprimit Graca vox S^Erjjxy, ut fupra vidimus ; quia tefta- cwr ^*"
menti habet fimilitudinem ac firmitatem ; & victimarum fanguine ac Dei tHr te* *~,
juramento connrmatum eft. Ksjcv^wjusvijv QgifYM» homtmsratum fa-

Uum teftamentum nemo rejicit,autfupra difpontt, Gal. 3: 1 5. Eo die fuftuli
manum^ h.e. juravi/£/fr, de educendis ipfts ex terra zyEnjpti, in terram
quam exploraveramipfis &c. Ezech.zo:6. conf. Hebr.6-.17. Deus volens
demonftrare haredtbus falutispromijjionis immutabilitatemjntercejfit ju-
rejurando.

VII. Vetus dicitur, non tam ob prioritatem temporis, quam antiqua- & quidtm
tionis & abrogationis refpe&u , qua evanefcere debuit ; quo refpe<5tu No- vtttts •
vnm ipfi opponitur. Ineoquoddtxitnovum, antiquavit primum. Ouod

antem antiquatur & finejctt, prope abolttionemejt. Hebr.8:i3. Etpro-
pter hoc TeJL Novi mediator eftScc. Hebr.p:i5. Vnde nec primum Jine
fanguine initiatum efl :, v. 18. Sipriusilludabjquequerimonia fuijfet, non
utique fecundt locus qucercretur, Hebr.8:y. Hac enim funt duo illa tefta-
menta : unum quidem a monte Stna in fervitutem generans, Gal. 4: 24.

VIII. Aliud autem eft Teftamcntum Vetus , aliud foedus vetus , feu Non con-
primum. Hocenimcum AdamoinitumfoJis operibus nitebatur; iWudf""^^-
autem, cum haereditatem ex teftamento adeundam promittat, ad foedus fet, CHm
gratiae pertinet.. Unde, cum Vetus&Novum fcedus effentialiter differ ^/"/-^"

rant^.

584 L I B. IV. C A P U T I.

primo» rant, cum diverfas acquirendae falutis vias commonftrent ; Vetus & Nov.

Teftam. non nifi accidentaliter, & tempore ac gradu, diftant ; cum ejut

dem foederis gratiae diverfaefintadminiftrationes, eandemque he/edita-

tem vel typice, ut in Vet. Teftam. velreipfi, utinnovo, tradant&ob-

figncnt.

i.natura jx. Naturam hujus/f/?^wra?/quodattinet , nihil aliud fuitnifite-

bH}us te- ftamt typicum, teftamentum gratiae , quod patribus promiffum,& in ple-

ruil nitudine temporis exhibendum, ac morte teftatoris confirmandum erat,

Pypica, adumbrans , eique longo tempore prejucens , ac promulgando olim in

mundo commeatum parans.

X. Duplex enim erat Dei propofitum de hereditate ac gratia Ecde-

fiae danda; aut potius duaeejufdempropofitipartes. i.dedanda femini

Abrahami haereditate typica , atque ifta potiorum bonorum picturi ac

arrhabone Ecclefiae fide interim folanda ac fuftentanda , quod Vetus Te-

ftam.eft. 2.delargienda ipsa hereditate coelefti, fine velo ac nube,aut terrae

alicujus pignore acfervitute, cumplenajuftitia&libertate, unaquegen-

tium h^reditate in hac vita : quae Novum Teft. conftituunt.

H&redUa$ XI. Cum ergo omne teftamentum de hsereditate^aliqua difponat, hae-

ejus^terra reditas Veteri Teftam. affignata, eft terra Canaan,ut cceli pignus ; cujus

ut cceli ' P0^^10 heredibus pecudum cruore ac victimarum morte confirmata eft.

pigmSt Haec fola enim haereditas in hoc Teftam. commonftrari poteft ; quae,pro»

miffioni Patrum fuperaddita, ifti teftamento peculiaris eft,nec ultra quam

ad Nov. Teft. tempora perduratura erat. Vitae enim aeternae promiffio,

cum univerfb fcederi Dei , diverfifqueejusoeconomiiscommunisfit, ac

jamanteTeftamentum Vetus obtinuerit , neceopoftea antiquato pari-

ter antiquetur, fed fub Nov.T. etiam obtineat, ibique impleatur, ac deni-

que fub Vet. T. non proprie vi iftius teftamenti , fed vi prorrr flionis Pa-

tribus faflae, ac per omnia Ecclefiae tempora manentis , locum habuerit,

Veteris Teftam. hejeditatem conftituere vel abfolvere non poteft. Ut

non alia hic fuperfit hei-cditas quam terrae Canaan , inccelipignusacty-

pum fnon enim haec mere terreftria erant ; fed eafdem cceleftes promiffio-

nes in typo ac arrhabone Ecclefu poflidebat , quas alioqui vi primaevx

promiffionis nudas , ac fine umbra & typo habuerat. ) Quam qui ne-

gant, illi aut nullum conftituunt Vetus Teftamentum, negando illius hae-

reditatem; aut illud cum novo confundunt. Unde in tabulis fcederis

expreffa illius haereditatis mentio eft : Vtprolonget dies tuos fuper terram

tllam, quam Jehovtt Deus tuus dat ttbi, Exod.20: 12. Ac clariffime ifH

De Veteri T e s t a m e n t o. 585

de re Ezechiel, c. 20: 6, 7. Eo die fufiuli manum meam ifjis^deeducen.
dis ipfis ex terra ts£gypti , in terram quam exploraveram illts , manantem
latle qt mtlle, qu&eft decus omnium terrarum. Et dixiadipfos, quijcjue
abominationes oculorum fuorum^projicite &c. Unde terra illa Htreditas
Jfraelts & Terra Jehova appellatnr, Hof. 9:3.

XII. Cum ergoterrah^cefletpignuscceli; atque ille, qui amoris di- *xcu}liS
vini pignus accepit, illud maeno in pretio habere, & inftar facrae rei cu- UrrA\ ut

n j- • rr o " 1 A- 1 1 • 1 • -t • ptgnons,

itodire, ac tenernmo aftectu amplecn debeat ; inde m vetenbus enixus amore 0.
illeterraeiftius-amor, ac longaevae & tranquillas in ea vitae defiderium; & rkbxtur
ex adverfo aftlicliionum, quibusinbeatopignorisiftius ufu turbabantur, wtm af-
horror & fuga; ac fi quando exulareiftaregionecogerentur, lu&us &/*#«»«»»
mortis, praefertim prsematurae, metus. Vt liberaret eos, qui timorc mortis , mnti"
per totam vitam obnoxii erantfervitutt. Hebr. 2:15. Ou£ utilitas infan-
guine meo , fi defcendero in foveam ? nunquid confitebitur te pulvis ;
nnnquid tndtcabit veritatem tuam ? Pfal. 30: 10. conf. Pfal.6: 6. Nam
non efi in morte recordatio tui. in inferno quis confitebitur tibi ? & Pfal. 8 8 :
11-14. Nunquid mortuis facies miraculum\ ancomputrefabli furgent%
confitebuntur te ? an narrabitur in fepulchro gratia tua ? veritas tua in
tnuntu\ &c. Pfal. 115: 17,18. Non mortui benedtcent Dominum , &
non omnes defcendentes Jilentium. Jlt nos benedicamus Jah a nunc
& ufcjue adfeculum. Ita Hiskiai facie fua adparietem converfa oravit Je-
hovam. Ego dtxeram : cum occtdione dterum meorum eo tn portis inferni ;
privor reliquo annorum meorum. Dicebam, non videbo Jah, Jah , in
terra vivenuum. Efai. 38: 2, 10, 11.

XIII. Quae teftamenti iftius fervitutem non parum adaugebant. Qui Vndead-
cnim pignus a Deo accipit , id non amare folum, fed ei quoque fervire, ac *«#* '*-
erepto eo lugere cogitur. Accedebat, propter peccatum populi, elemen- ft*memt
torum mundi, multiplicifque iftius minifterii impofitio; finequoterra
ifta impura erat, nec poflTideri poterat ; cujus obfervatio maximo cum ri-
gore exigebatur , ut Beth/emitarum ac Vz,a exemplo liquet, 1 .Sam.6: 19.
2. Sam.tf:;. Nec denique fidem c confolationem ipfbrum parum con-
cutiebat , quod non. pii foli hoc cceli pignus tra&arent, fed & impii ipfis
intermixti erant ; quod lxtitiam ipforum valde minuebat : prasfertim
cum ipforum caufa ipfis piis faepe exulandum , ac coelefti hoc pignore
carendum foret. Quae teftamenti ac hsereditatis iftius imperfedionem
oftendebant.

XIV. Unde poftquam advenit Chriftus, nec illam terram folum, fed

Eeee uni-

vttm.

} • Origo

& primct
hujia te[i.
inftittitio.

InittAtie
ejtis

typitAt

586 L I B. IV. C A P U T 1.

univerfum orbem fanguine fuo expiavit; nonampliusterraillapeculia-
riter facra habenda ; neque ultra per Dei in templo inhabitationem (qua-
11 fola Dei hofpita , ac cceli quaedam imago forct ) omnemque porro ve-
terem iftum cultum , quibusterraillaluftrabatur, fanctificanda eft. Sed
totus jam terrarum orbis Ecclefiae patet; nec jam terram aliquam peculia-
riter colere, vel adamare, vel fervire illi cogitur : pariterque demtus eft ille
horror mortis : cumque in terra haereditatem non habeamus, ut olim, ad
beatam «Wavc/v in Nov. Teft. fideles perpetuo anhelant. Quas cum
non perciperent Judad , & mundi haereditatem repudiarent , ac in terra
fua haerere, illamque prifco cultu celebrare mallent, ex terra ejccti funt, &
templum, quod non amplius facrum nec Dei domus erat, everfum, 8c
terra ipfa anathemate percujfa fuit. Mal.4:<5.

XV. Sequitur tertio origo & primateftamentihujusinftitutio; quae
non ab initio mundi, nec mox a lapfu cum quibufdam arceflenda, fed lon-
ge ferius inchoanda eft.

XVI. Et duas illa maxime periodos habuit. Notificatum enim eft
primo Abrahamo, quando femini ejus ifta terra promiffa eft, Gen. 1 2: 7*
& 1 5 : 7, 1 8-21. 17: 8. Et dabo tibi crfemini tuo terram peregrinationum
tuarum, omnem terramCanaan, in pojjeffionem feculi , cr fiam ipfis in
Deum. Acdeineretlumfuitcumljraele, ad montem Sinaiy cumexiE-
gypto liberati in procindtu ftarent ad terrae iftius haereditatem adeundam,
inque ejus limine jam verfarentur. Quod clare docentverba Jeremias
31: 32. Non ut fosdus, quod pepigeram cnm Patribus ipjorum, die, quo
apprehendi manum eorum,ut educerem eos cx es4gypto. conf. Hebr.8: 8,9,
10. & Apoftoli , Gal. 4: 24. Ubi Vetus Tefiamentnm a monte Sinai
effedicit.

XVII. Initiatio ej us legitur Exod. 24: 1 . & feqq. peractaque eft oblato
facrificio, cujusfanguine tum aJtare Dei, tum populus utrimque adfpej-
fusfuit. Qui appdhtur fanguis teftamenti, v. 8. quoteftamentumprius
iyKiKWvisou initiatumefi , Hebr. 9: 18. ut O^Q^ty,^ illa tum kouvyi &
recens fuerit.

XVIII. Utque univerfum illud teftam. typicum, ita typica quoque
ejus fuit initiatio ; tum quoad mediatorem, tum quoad fanguinem , tum
quoad ftipulationem ejus. Quod unicum ejus a Nov. T. fuit difcrimen ;
cum cceleftem hasreditatem terreftri pignore adumbraret , atque in imagi-
ne illa omnia exhiberet ac obfignaret , quge nuda ac aperta in Nov. T.
-confpiciuntur.

XIX. Mt-

D e Vethi Testamento. 587

XIX. Medtator enirnibieratMofes,Chriftitypumgerens, quima- quo ad
nibus fuis legem accepit : Lex injunEla efl per Angelos,in manummedia- medmo-
torts, Gal. 3: 19 hic ipfe Chriftus , NoviTeftam. Mediator, Hebr.<?:i5. rem*
Vnus enim Deus, unus Mediator Dei & homtnum, homo fefus Chriflus.
i.Tim. 2: 5. Ibi pecudum cruor ; hic Chrifti ipfius fanguis libatur: fangumem
Sanguts ille Novi Tefl. cjuipro multis ejfundttur , in remiffionempeccato-
rum, Matth. 26:28. Ibi ara de cefpite ftruAa ; & populus ab altera parte
adftansfanguineororeluftrabatur: hic autem non terreftria, fed fliperna
perilla adumbrata, neccarnale Abrahami femen , fed confcientia? noftras
Chrifti fanguine adfperguntur & purgantur. Necejfe enim erat figuras
quidem eorum, qua tn coslisfunt, hijce mundari, ipfa autem coelejita melio-
rtbus hofltts pr<e iflis, Hebr. 9: 23. Ouanto magis fanguis Chrifli — purifi-
cabit confctentiamveflram a mortuis operibus. v. 14. zsfccejfifiis adTe-
flam. Nov. medtatorem & fanguinem ad(perfionis pmflantiora loquentem &flipul*-
pra (>Abel, Hebr. 12: 24. Denique non de terrena haereditate, fedde ttontm-
bonis cceleftibus , in plena laetitia ac libertate, una cum gentium haeredi-
tate, poifidendis, ftipulatio peracta eft. Cumquc ibi populus legis obfer-
vantiam fponderet , quam tamen teftamenti ac facrificii iftius vi prae-
ftare non poterat ; unde mox eos a fcedere defecifle legimus, Exod.32. hic
contra Novi Teftamenti facrificium vires ad obediendum largitur,
Jer.3r.34.

XX. Confequitur quarto externa Veteris T. osconomia, qua tefta- 4 Otconi-
mentum illud adminiftratum , & falus humana fub eo difpenfata fuit. mtA Vete"
Qux ejus ceconomia probe diftinguenda eft ab ipfb teftamento ; cum rts e '
hoc ipfam difpofitionem haereditatis, illa autem adjunctum externum de-

notet, quo teftamentum illud adminiftratum , & falus hominum fub
eo procurata eft; ut non nifi improprie feu metonymice teftamentum
(dicipoffit. Sicut& ApoftolusRom.9:4. diftindtionem adhibet , atque
haec tria diftinguit. 1 . Teflamentum , feu confilium de danda haereditate.
2. Legiflationem, quas teftam. hoc comitatur. 3. Promiffiones, quae il-
lud confequuntur. De primo egimus. duo reliqua fuis locis videbimus.

XXI. Per legiflationem ergo teQam. quzfi informam legis deducitur, eltt°a' «*
Hebr.8:6. certaeque leges haeredibus praefcribuntur , juxtaquasterreftri ™ttamr
ifta haereditate quiete uti , ac Dei communione frui poffent. Quae vopt,o- e&r*
fcaix praecipue in decalogo facta eft , qui praecepta fidei ac refipi-
fcentiae continet. Cui acceflit lex civilis , quae fbcietatis ac reipubl. Ifrae-

liticae juradefcribit : tandemque lex praecepti carnalis , quae facrorum

Eeee 2 ritus

5^8 L i b. I V. C a p u t I I.

ritus tradit, & de templo, altari, facrificiis, variifquepurgationibus aC
luftrationibus agit, fine quibus terra illa poifideri non poterat ;cum, ut
cceli typus ac Dei fedes,pura ac fancta haberi debuerit.

XXI. Atque hac ratione teftam. hoc aliquo modo in pa<5ri fpeciem

tranfibat , propter voy.obictcu> , quae illud excipiebat , & mutuam

ftipulationem ac reftipulationem inde exorientem.

&co»fe~ XXII. Promijfa, quae ftipulationem hanc confequebantur , erantbo-

qnebxn ur na? CUm pr<efentia , ut tranquilla myfticae terrae poffeffio ; tum futtu

tronnJJ* r4i qUod nim. Dei filiusolimiftainterra, atque ex ifta gcnte , carnem

& fntura. affumturus, & humano in corpore fefe vifendum praebiturus , veramque

juftitiam, cum gentium haereditate, adducturus foret. Scriptura pr<zvi-

dens, Deum ex fide jufiificare gentes , ante euangeliz,avit Abrahamo:

Bencdicentur in teomnesgentes. Fratres fecundum hominem dico ; tamen

hominis ratum fatlum teflamsntum nemo rejtcit aut Jupra dijponit. Sed

jibrahamo diEtafunt promiffwnes &femini ejus. — Hoc autem dico, teflam

mentum ante ratum fattum a Deo in Chriflum , lex , qmpofl 430 annos

exftitit, nonfacit irritum ad abolendam promiffionem. Gal. 3:8, 1 5,1(5,17.

C A P U T II.

De Lege Dei in genere , ($ tri^lici ejus di~

^vifione.

Cenfidera» T.^l^^^* Um crgo vopoB-icicc VeterisTeft. fuper lege fundata fue-*

rwtfcGis. WrMW^Vi vit, fequitur ut illamquoqueordineconfideremus. Lex,

ms ety jM^llr w$ a diliaendo, vel levendo, vel liaando potius dicla , quod fub-

WrzS^tfijb jectos ad obedienttam obliget ; Graecis vopoe, a vsjuov, di-

ftnbuere & regere; Hebraeis HTUl/ a iTV & m Hiph. J"niH docuit,

dicitur; quod proprie inftitutionem dere&avia, acfine, fivedemon-

ftrationem viae falutaris dicit. Bonus & reblus eft Jehova. Ideoque mon-

flrat peccatoribus vtam. Pfalm 25:8. conf. v. 12. Ab Apoftoloautem

ftrictius plerunque, de lege operum, & de lege praecepti carnalis, prout

promiffioni & Jegi fidei apponitur, ufurpatur.

diviftoin n. Dividitur lex communiter in poJttivam& naturalem ; quarum

$ofmvam m^ aut non> aut aliterj inftitui poterat : haec vero,cum imaginem Dei ex-

primat,

De Lege Dei in genere. 58^

primat , & fanct-itatis Dci typus fit, necefTaria ac immutabilis eft. & nttura-

III. Atque hin<- etiam pendetlegum Mofiicarum divifib : alias enim lem-
funt juris naturalis, ut lex moralis feu dccalogus ; aliae pofitiva?, ut cerimo-
nialis & f jrenfis.

IV. Veteris enim fcederis five Teftamenti lex triplex fuit. i.Decem itemin
verba, quae commznx pracepta, cju$ quifutt, iniis vivit, Ezech.20: 10,11. Ugem mc
five praecepta fcederis operum. Unde decalogus vuteo lex moralis appel- rlem ("*'
hrifolet. 11. Lex prxceptorumtn placms, Epn. 2: 15. Col. 2: 14. con- -HJ-cilt
tincns ^ix.onwy.tAra. Kol^\«a , h. e. pofiulata jufla cultus , Hebr. 9: 1.

& JiKcnu/^dTisi /tv<; ovtfiKss juflificationes ■ carnts. Hebr. 9: 10. Quae lex
ceremonialis vocari confuevit. 111. Judicia , quibus deli&a caftiga-
bantur & populus a gentium communione arcebatur. . Ea lex forenjis
appellatur.

V. Quam tri: licem legum Mofaicarum fpeciem, aonofcunt etiam
Judaei, & triplici hac voce fignant , ^PWta , & a-pn rnin , £«:,
fiatuta, & judtcta. De quibus vocabulis tamen obfervandum , ea faepe
effefynonyma, cV promifcue fumi. videEzech. 5: 6. 8t 20.11,13,16,19,
21. Mal. 4:4. Quanquam, ubi fpecialiter conjunguntur&coaggeran-
tur, diverfas Dei Ieges, variafqueejusfpecies, comprehendere & diftin-
guere interdum poifint ; ut Deut. 5:3^7. Edicam tibi omniapracepta , fla-
tnta & judicia illa qux docebis eos. conf. c. <5: 1. Ac tum, fidiftin-
guenda flnt , nT1n fere notat legem moralem , a,pn. cerimonias , ac
P-BMp? judicia.

VI. Difcrimen autem intei" triplicem hanc legem proprie hoceft; Earum
quod lex moralis natura nota fit , ideoqueimmutabilis; hominesenim ^m d'~
jus Dei cognofcunt,R.om. 1:32. quin Scgentes, qm legem non habent, na- lcrtmsn'
turaliter ea, qu<£ legis hujus junt,faciunt, & oflendunt opus legis fcriptum

in cordibus (uis. Rom. 2:14, 15. Ceremonialis vero, licetejusratio Deo
fapientiffime conftet, in naturalem tamen hominis intellectum non ca-
dit ; unde nec gentibus coghita fuit. Judicialis denique, ctfi in generalibus
principiis fuis naturali ratione nitatur , quoad particulares tamen conclii-
fiones, quanquam nec eae invita ratione deducantur, & potius ejusfuffra-
gium habeant , tamen cum aliter quoque effe potuerint , a Dci voluntate
unice dependet. Moralis ergo nota fuit etiam gentibus ; pleniortamcn
ac purior ab ipfo divino fontc promanaL Cerimonialis vero Jud^is plane
fingularis fuit, & cultum ntufque facros ifti gentiproprioscontinebat.
Utrique autem fubferviit forenfis , quae, ordinatajud^orum republ. &

Eeee 3 reli-

590 L i b. IV. C a p u t III.

religione,fingulorum officia defcripfit pcenafque addidit ; ac gentem uni-
verfam , quo purior in Dei cultu permaneret, a reliquis populis omnibus
diftinxit, ac immani divortio feparavit.

LOCUS DECIMUS OCTAVUS

De L E G E MORALI.

C A P U T III.

De Lege Morali in generc_j.

Lrx Mo- I.

RALI.^j

exdem quA
n&mrnlii,

Rimam legum Mofis fpeciem quod attinet , ea commum
(cholarum vocabulo lex moralis dicitur : in Scriptura pr<e-
cepta illius fignantur hoc elogio, qilod quifeckea, iniis
vivit, Lev.i 8: 5. Illius autem videnda 1. natura in genere.
2. promulgatio in monte Sinai. 3. minifterium &" ufus.

II. Lex moralis eadem in fefe eft cum lege naturali, quamDeusho-
mini in prima creatione, cum imaginefuaindiderat; qua per peccatum
corrupta, manferunt tamen legis illius in peccatore reliquia? & rudera , &
jufti ac injufti principia,ac ideae,ex quibus homo quid officii f ui fit etiam-
num a fe ipfo admonetur.Quod cum confcientia uniufcujufque,tumScri-
ptura teftatur dicens, gentes qu<c legem non habent, naturaliter ea cjm legis
Junt, facere, atquefibiipfis legemeffe. Rom.iii^. Ut principia illa cum
atheisnegari,autcumJudadsexfabulofisNoachidarumpraxeptis, quafi
fbla traditione conftarent , deduci non debeant. A tque hinc omnia quo
que gentium ac populorum jura derivata funt, levi communium iftorum
principiorum ad particularem cujufque populi ftatum flexu & applica-
tione. Quae quo communior , & primis principiis propior eft , eo inte-
grior fluit : cum remotiores conclufiones longo du&u, velut in ponendis
majoribus rationibus mathematicis evenire folet , humanae natura? vitio,
ad omnia non fatis attendentis, faepe errorestrahant, nec adeo finceroe flu-
ant, ut eae quae fontibus propiores funt.
cr/f tmmu' III. Lex ergo haec naturalis plane immutabilis eft ; unde lex aeterna
takUs) & appeUatur : eademque de causa augeri ac perfeUwr reddi non po-

teft,

De Lege Morali in genere. 591

teft; non magis quam imago, aut fan&itas Dei, autipfadeniquecjusna- hdlfen-
tura, augmentum pati poteft. Unde Pontificiorum , iri confiliis fuis/*M«.
Euangelicis, & Socinianorum, in additamentis ad legemperChriftum
fa&is, hypocrifis apparet. Denique propter eandem rationem & indifpen-
fabilis eft.

IV.Ubi tamen nonnulla diftinguenda funt.cum refpetlu dijpenjationis,
tum ipfius legis atque pra?ceptorum Dei ratione.Differunt enim in genere,
legis irritatio-, mutatio, derogatio , abrogatio ; quae legem ipfam fpeclant,
eamque, vel in totum,vel ex parte abolent, ut obligare amplius non poflit;
declaratio ; quando ea non fblvitur , nec obligatio ejus demitur, fed expli-
catur, & non obligare, necobligaffeoftenditur; ac denique difpenfatio,
qua, lege casteroquin manente , obligatio ejus in certo cafu ceffat. Simili-
terque non omnia Dei/?r<£ce/>taejufdemgenerisfunt. i. Quaedamenim
fimpliciter ex natura Dei fluunt ; atque illa abfolute funt indifpenfabilia,
c^iizDeusfeipfumabnegarenon potejh 2.Tim. 2:13. 2. Quaedam flu-
unt ex conftitutione rerum jam facta: qu^ cum omnis a Dei voluntate
dependeat, non tantae ea neceflitatis, nec fimpliciter immutabilia funt :
quanquam ex hypothefi, quatenus Deus talesrerumnaturasefTejuflit,
illumque mundi ordinem inftituit , ea pariter apud homines fint immu-
tabilia. Quae quaeftionibus de bonorum , five communione , five divi-
fione, dequematrimoniilegibus, inceftu, divortio, polygamia &c. apta-
ri poffunt. 3. Denique quaedam pracepta funt mere pofitiva ; atqueea
extra controverfiam mutabilia funt.

V. Atque hinc cadunt 1. Canonifiarum blafphemiae de Papae audlori- Ew«
tate in legum,cum naturalium,tum moralium vinculo quibufdam in cafi- c^onifta-
buslaxando. Qusnonlegisexplicationesacdeclarationes,utparafitieius nim So"~
excipiunt, fed corruptelae ac profanationes lunt. 2. Socimanorum lmpia ^Ct
dogmata, de adoratione religiofa fub N.T. merae creaturae communicata;
deque Chrifto novo Deo , quem patres non noverunt. 3. alia quorun-
dam commenta; Deum contraria mandare poffe , utomnibusfuispras-
ceptis , ita praefertim primx legis tabulae , nimirum ut ipfum blafpheme-
mus, odio habeamus, peradorandumejusnomen pejeremus: quaehoc
pacto non vitia,fed infignes virtutes erunt^praemio etiam ac acterna mercc-
de digna. Quae fua abfurditate fe ipfa evertunt.

VI. Quod autem excipiunt , difpenfatum nonnunquam a Deo efle de
praeceptis moralibus; ut, cum Abrahamo caedem filii fui juberet; ac
Ifraelitis iEgyptiorum fpolia largiretur; deniqueinilladivortiorumac

Poly-

59* L I B. III. C A P U T III.

polygamiae licentia, Judaeis legc permifTa : ilb alteriusgenerisfunt. Cufn

enim Deus vitae bonorumque noftrorum fummus arbiter acjudexfit,

quicquid ejus jufTu peragitur, nec homicidium, nec furtum eft. Prseter-

quam quod praeceptum Abrahamo datum probatorium duntaxat fuerit :

ac Ifraelitae yEgyptiorum vafa divinojuifu palam petierint, nonprecife

commodato,fed generalioribus verbis, Deo haec illis ut mercedem duriffi-

mx fervituti fue_ debitam affignante, Exod. y.zz. 11,2. 12:36. Divortio-

rum autem acpolygamiejcgesadinftitutajudaeorum forenfia fpectant ;

nec culpae apud Deum , fed pcenae apudhomines, hi populi iftius naevi ac

^rjyjf^omx, eximcbantur.

■Lex mora- VII. Lex ergo moralis, cum perfecla & immutabilis fit,utexpreffi£-

lis plemf- Oma fan&itatis divins imago , pleniffima eft ofliciorum omnium norma,

fima cffi- cum e Deujw tum erga homines,denique hominis erea-ie ipfum. Ubi

ciorum 1 ., 1 & 1 • ■ • • • • •• rr

omnium autem ea ninil mandat , vetatve , lbi ratio omnis virtutis ac vitn cellat, at-

normaejl. que obtinet rerum oi^&QoeJcc feu indifferentia ; ex quibus qui virtutes
cudunt, in IfeKoS-gqmieietf crimen incidunt, qua fruftra Deum cclunt.
Matth.i5:9. Col.2:22,23.

VIII. Quo pertincnt pleraque Pontificiorum opera, quae vocant , fu-
pererogatoria , quibus in ccelo aureolam , &majoremfelicitatisgradum
adfcribunt. Cum tamen nemo plus Deum amare ac colere , plufve virtu-
tis prc-ftare poftit , quam tenetur. Utcunque enim in materia fa&i quis
modum excedere poffit, in eo tamen virtutis ratio fita non eft ; fed inter*
na animi difpofitio, modus agendi, omnes deniqueoperiscircumftan-
tiae fpectandae funt : ubi omnes deficimus , & fervi inutdes jumus,
Luc. 17:10«,

IX. Cadit etiam ineptiffima illorum diftinclio, qua, ut quaedam fu-
pra legem, acmajoriscujufdam perfedionis & fanclitatisoperaconfin-
gunt, acfiquislegejuftior, luce fplendidior , canone re&ior , precepto
officiofior , ut olim Nazianz. imagine Dei denique purior cenferi vellet ,
ita rurfus alia citra ac praeter legem , quaetamencontralegem non fint,
comminifcuntur; quafi amor ac~fanciitas Dei ullamlabempatipoifit:
quod multis peccatis velum obtendunt. Hincenim nata illorum diftin-
c1:io intcrpeccata mortalia & venalia, quam fupra excuffimus.

Adqtuo- x. Obligatautem Lcxadofficium, fubrationepraemiivelpcena^in
* ^1'1* quibus leeis proprie vis ac poteftas confiftit. Unde peccator recte dici

fytt 10776 \r7 %j i. k I * -

pr&mli fo poteft ad utrumque obligatus ; cum ad officium prasftandum , tum ad
fmf4, pcenam ferendam : qui damnatorum ftatus eft. Llec~tos vero quod atti-

net,

DeLegislatione. 5P3

iret, Chriftus pro ipfis tum peccatorum pcems pertulit, tum obedientix
legem implevit. Unde nec ad pcenas, nec ad perfectam legisobediert-
tiam , tanquam unicam vitae azternae conditionem , obligati manent:
quanquam ideo obedientiae lege fbluti non fint? fcd tum ut creaturae,
tum ut redemti Deum creatorem ac redemtorem fuum seternum colerc
ac amare teneantur.

XT. Imo tanta haeclegisobligatioeft, uflcgum omnium humana-
rum fanctimoniam in fefe comprehendat. Quae non obligant, nifi ex hoc
fonte derivatae ; &, fi quid contra jufferint, protinus obligare definunt.

XII. Modale legis hujus difcrimen eft, quod ea confideretur vel ut
cordt infcripta, tum in prima creatione, tum in refidua poft peccatum Ju-
ce, tum denique in regeneratione, Jer.31 ^5. vel ut externa voce promu^-
gata eft in monte Sina. De qua celebri legiflatione nunc agendum.

C A P U T IV.

De L E G I S L A T I O N E:

^Egum Mofaicarum fupra omncs alias humanas maximaLEGis-
l^eft antiquitas. Graecienim, etfivariosjad:entlegiflatores,LATio:
l l^MA Homeri tamen tempore vel ipfum legis nomen ignorabant,
^SgpT^if nec illius in fcriptis ejus ullaoccurritmentio. Regebatur
autem populus tum fententiis effatifque fapientum , quae omnium in ore ,
erant, tum edictis principum. Mofes vero Iegiflator multis ante Home-
rum faeculis vixit. Cujus legiflationem, in omnem porro aetatem, omni- i» qua con-
queEcdefia? ftatu , adeo celebratam confideraturij vidcbimus 1. Legifla-f1^"^11
torem. i.Miniflros. $. Circumflantias.

II. Legiflator, feu juffor potiuSyiuit ipfe Jehova^ qui locutus efl omnia 1 . Legifl*-
verba ifla^ Exod. 20: 1. quem non alium fuiffe quam Dei filium , ange- tor.
lumque illum teftamenti, in Ecclefia jam olim converfari & cum' Patriar-
chis colloqui , omniaque , quae praefentem Deum poftulabant , jam tum
obire fuetum,c]arifTime liquet.NamExod. 3:i,2.& 12. Angelus ille in rubo
ad eundem montem apparet , & fefe Deum illum profitetur, cui ad illum
montempopulusfervituruseffet. Quem eundem fuiffe Angelum, aquo
Mofes/'« monte verba viva accepit, etiam Stephanus teftatur, A&. 7: 38.
Sicut & Pfal. (58: 9, 19. is cjui in altnm afiendit &c. in deferto corampopu-

Ffff h

5P4 L i bI I V. C a p u t I V.

lofuo egrejfus, ac Sina coram ipfo tremuiffe, dicitur* Pariterque Apoftolus

Hebr.i2:%<5. vocem ejus, qui nunc loquitur, terram olim concufiijfe, m

folemni videl. ifta legijlatione, aijrmat.

x.LegiJlx- ijl Sequuntur legiflationis miniftri, cum Angeli,tum Mojes. •

uomsmt- jy^ _^^^^/^j jn legiflatione peculiare munusgelTifTe apparet- Sicenim

Angeli Stephanus : quia acceptflis legem «V 2j&Tuyx<; oiyyiKav , in difpofitiones

angelorum, A<5t. 7: 55. Le£ propter tranfgrejflones addita efl , injuntla

<h' dyyzKav per angelos , in manu mediatoris , Gal. 5: 19. Oui o\'

dyyiKwv per angelos diftus efl fermo , Hebr. 2: 2. Promulgavit e-

nim legem Angelusillefcederis, agcns tum in Ecclefia in officio angeli ;

ac ftipatus angelorum cuftodiis. Unde lex e catu ifto ac comitio ange-

lorum, cujus princeps erat Angelusteftamenti, prodiit. Jehovahquide

Sinai venifli -- & venijii ex myriadibus Janttis ; a cujus dextera erat ignis,

lex adipfos. Deut. 33:^. Sic enim verba Hebr. 2. 6 $1 dyyiKuv A#A>j-

3-aV Koy& commode accipi poffunt , de pr^fentia ac ftipatu angelorum.

Ut i.Tim.2:2. qu<z audiviftiexme £f& ot^wv papTu^av per multos te-

ftes. Atquehincjampatetfenfus comparationis Apoftolicae, Hebr.2*.2,

5. ubi Euangelium legi multum praefert, quod haec angelorum, illud

autem domini ipfius fermone ac minifterio traditum fit.

V. Atque ita lexdataeft §«■ S^gtoiyx.s dyytkwv, A£t.j:ft. utnon
fblum praefentibus iis , cceleftibufque choris montem incingentibus , ad
augendam legiflatoris majeftatem, lata fit; verum etiam ad augendum
terrorem ; utque fermo, ex angelorum ccetu prodiens , magis foret /3e-
/3<aw(^, Hebr. 2:2. &, prefenti ccelefti militia diccus, eos teftes, & exe-
cutores, ac vindices haberet. Unde vetus populus Angelis fubjeclus fuit,
illique Deorum nomen ac fimilitudinem in Ecdefia gefferunt : Fecifli
eum inferiorem paulum infra Deum. Pfal. 8:6. conf. Hebr. 2: 5,7,9.
zAdorarunt ipfum omnes Dii. Pfal. 97: 7. A qua fubjedtione Ecclefia
Novi T. liberata eft: Non enim Angelis fubjecit habitabilem futurumy
Hebr.2:5. fedFilioDei, hominem vtfitanti, Pfal. 8: 5. Ita utillinunc,
pofito illo honore & munere, tantum fidelium fint confervi. Vtdene
feceris, confervus tuusfum, &fratrum tuorum. Apoc. 19: 10. 22: 9.
Et Mo/es. VI. Alter legiflationis minifter fuit Mojes, fervus Dei, cuipr&cepit
Deus kgem. Mal.^. conf. Joh. 1 : 1 7. Lexper Mofendataeft. Quem
Paulus exinde me diatoris nomine dignatur, Gal. 3: 19. qui in legiflatione
ifta fletit inter Jehovam ac populum, acinterpretispartibusfunfhiseff,
Deut-5:5. coll. c. 33: 3,4. Cujus omnes fantli funt inmanutua: &illi
medii perambulati funt pedi tuo , ut acciperet a loquelis tuis , legemy

quar»;

■

De Legislatione. 595

quam pracepit nobis Mofes. De Chrifto enim ibi agi norf liquet : cum
ille non Veteris, fed Novi T. medtator exprefle appeiletur. Hebr. 9: 1 5.
Quanquam longe excellentiori modo quam Mofes eo munere functus
fit: utidincaufae fuasprasfidiumrapereSociniani nonpoffint. Dequo
vidimus lib. 11. cap. xiv. par. 1 1 1.

VII. CircumflantU fuerunt, tum temporis, tum loci, tnmjignorum ex- j . Cir-
ternorum. Tempus fuit , ab exitu populi & celebrato pafchate, dies quin- Climftaa •
quagefimus : unde pentecoftes nomen : poft triduanam popuJi praepara- *'*' temP9'
tionem, Exod. 19. qui, juxtajudasos, fponfae inftar,multum in thalamo '
cunctantis , tridui iftius mora Deo facrari dcbebat , ad coronam legis in
publica gentis panegyri accipiendam.

VIII. Locus fuit mons Sinai, feu Horcb, in Arabiae arenis fitus , in i0Ci,

facris literis valde celebris ; cui ex adverfb Mons Sion, in Cananasa, oppo- ^

nitur, ex quo proditurus olim erat Euangelii fermo, Efai. 2: 2, 3. Quod
impletum fuit fub Nov. Teft. ubi Ecclefia a tratlabili monte Sinai , ad
montem Sion pervenijfe dicitur, Hebr. 12: 18,22.

IX. Signa externa fuerunt varia, tonitruum auditi fonitus , fulgura/fcw»»»
internitenua ; atrae caliginis nebula montis cacumcn obfidens, fumi ac va- externo *
poris late exundantis volumina, tubarum veluticlangor; ignisdeniquc1"'
in monte fpecies , Dei loqucntis fblium ; & montis ipfius , adventantem
Deum teftantis, tremor, Exod. 19:1(5, 18. Hebr.i2:i8,i9. quotcrrore,
qui non populum folum, Exod.2o:i8,i9. fed & Mofen,divinas voccs
audire fuetum, occupavit,ac exterritum & tremebundum reddidit, Hebr.
12:21. Deo in promulgatione legis uti placuit , 1 . tum augendae majefta-
tis, acfan&itatislegishujuscommendandaDcaufa; 2. tumutfinem uni-
verfumque legis iftius myfterium proderet: erat enim peccatori futura
mortis fententia , & verbum irae ac terroris (mortis miniflerium dicit A-
poftolus, 2. Cor. 3: 7.) ficut eadem de caufa Novi Teft. initiatio fuavio-
ribus fignis peracta fuit, ad verbum gratia: fignificandum, Act. 2 . 3 . tum
denique ad fidem & obcdientiam populi fui explorandam , & quid in cor-
deipforumefTetmanifeftandum. Exod. 20: 20.

X. Fuit autem folum decalogus ifto cum tcrrore publice pronuncia-
tus, formata in aere voce (ficut fuo tempore in humano corpore locutu-
rus erat Deus) quam univerfus populus ad montem, tanquam ad concio-
nem, coactus e longinquo audivit ; Mofe & Aaronepropiusaftantibus,
certiufque ac diftinctius Dei verba haurientibus. Reliquae vero tum ad-
miniftrandas reipubl. tum facrorum leges Mofi, in fanfto ifto cum Deo

Ffff 1 feceftii,

rum.

59<S L i b. IV. C a P u t V.

feceifu, foli traditae ; atqueper eum,tanquam Dei interpretem fcederifque

■ internuncium,ad populum perlatE funt. Exod.ion^. Deut. 5:2 1,13.

C A P U T V,

D E C A. L O G O.

DECLM
VERRIS

conftaty
fpiritudis

& cjus

pruepta
latiffimA ■
exflieatio-
915 funt :

qui vel

&ffirman-
tia funt ,
vel negan-
tia '-, hu-
que fsm-
perfilia ve-
ro , etfi
femper^non
tamen ad
femper 0;
bli^ant-
qus. verbis
negativa,
fmftt affr-
mativa
funt , &
ceptfts*

I. wj Ex hacc a DeO lata decem conftat prxccptis ; unde decem

verba appellantur, Exod. 34:28. Deut.4:i$. cui refpondet

Wl ^ Graeeum nomen JtY.x/\oyx. Eaque Icgis moralis , omnif»

que fan&itatis ac virtutis funt compendium. Quod ut con-

ftet, hce reguls tenendae funt.

II. 1.. Legem dTe Jptritualem; necexternasfoluma&ionesmoderari,
fed intus hominem affari, cun&ofque animae motus & cogitationes cce-
lefti imperio in ordine continere. Quse ejus fupra quafvis leges humanas
praerogativa eft. Scimus enim legem ejfejpirttualem. R.om. 7: 14.

III. 2. Praecepta ejus latiflimae eile cxplicationis ; cumque tantum
fumma rerum capita exprimat , eo immenfam rerum fummam indude-
re; & virtutes vitiaque omnia cognata, & quomodocunqueillaattin-
gentia , eo referri poffe. Sicut Chriftus fub adulterio ctiam oculorum
adulterium , afpe&ufque lubricos & inceftos comprehendit : Ego dico
vobis, quicunque ajpicit mulierem ut eam concupifcat, jam adulteravit
eam in cordefuo. Matth. 5: 28.

IV. 3^Cum praeceptorum alia fint affirmantia, alia negantia ; hxc
obligant femper, atque omni tempore ac loco , cum nunquamfaciendum
fit quod Deus vetuit ; illa autem etfi femper obligent , nunquamque illis

. contrarium facereliceat, cum tamen pleraque illorum diverfas tum perfo-
narum, tum temporum, tum aliarum occafionum circumftantias flagi-
tent (veluti ubi orare, eleemofynas largiri &c. Deusjubet) nonobli-
gant ad femper ; nec externi illi actus quocunque tempore vel loco pra>
ftandi funt.

V. 4. Quae autera verbis funt negativa , fenfu funt affirmativa ; pari-
terquequaeaffirmantiafunt, fententias quoque negantes includunt. Cum
virtutes prasftari non poffint, nifivitiafugiantur; pariterque vitiorum
fuga fine virtutis ftudio non confiftat.Ut virtutes vitiaque hic fub eandem
fummamveniant-.

VI. Ex-

De Decaeogo. 597

VI. ExprefTa fucrunt haecpraeceptaduabustabulis; quas Judaei albi- Pr&cepia-
cantes & zapphyrinas , & ad unius cubiti menfuram longas latafque, kuex-
craffitie autem dimidii cubiti fuiffe tradunt ; & aliibismilleannisantc^-^v""
mundum conditum , alii primae hebdomadae feria fexta exaratas nu- ■ ubHlis

gantur.

VII. Teftatur autem Scriptura aasfcriptas fuiffe eiigito D«,Txod. 3 1 : fcripti$
18. h. e. omnipotenteipfiusnutuacvirtute. conf. Exod. 8: 19. Dtgitushinc ind*
Deihictft. &Pfal. 8:4. Ouumcerneremcoslostuos , opus dtgttorum tuo-^gnoDet.
rum. Ac nJ?, nJP binc inde , utraque videl. facie , pcraratas , adeoque
opiftographas fuiffe , Exod.32:i 5. aliter ac pi&ores noftri eas exhibent*

Quot autem praecepta una facie comprehenfa fuerint , & quibus in ver-
bis Cngulae finierint , quanquam Jud -i audaciffime tradant, eum Deus
non tradiderit, & myfticas illas tabulas facrario inclufas ab hominum
vifu amolitus fuerit, definireforcttemerarium.

VIII. Priores autem tabulas cum Mofes de monte defcendens, ob po- Vrioribus
puli apoftafiam , non fine Dei, ut videtur, inftin6cu,confregerit ; in rupti vero con'
videl.divini fcederis indicium; in earum locum,redintegrato poftca fadc- ™ £f[
re, rurfus ille alias edolavit; quibus Deus eafdem fcederis conditiones v\t Mores.
mfcripfit. Qiiae tabulae a prioribus hoc fblo dirfcrebant, quod , quanquam

a Deo pariter infcriptae , tabulae tamen a Deo non fuerint ; fed a Mofe fa-
bricatae : cum in prioribus & tabulae, & Scriptura a Deo eflent : Erantque
tabuU ifl<e opus Dei; & Scriptura Dei erat, tnfculpta tabulis.Tixod.il : 1 <5.

IX. Atque, ad tabularum iftarum fimilitudinem, nunc quoquelex in Adtabw
duas tabulas dividitur ; ac priori tabulae quatuor , pofteriori jex prseccpta ^»»»
attribuuntur. Quod non divinae Scripturae , cujus diftinctionem isnora- f*f'w*^"'

~ r j rr ■ r cl c j • i tmlttttdi-

mus, ied praeceptorum ac omciorum refpectu ht ; quae commode in duo nem ^x m
fumma genera ac rerum capita difpefcuntur , prout vel Dei cukum y vel duas tabu-
proximi honorem ac officia fpeclamus. l*s divtdi-

X. Violant autem propemodum eas tumPonttficiiit\imLutherani;tur-

qui non alio fine, quam ut imaginum cultum , tam aperte fecundo legis 1u*m dl'
praecepto profcriptum , vel earum faltem facrum in templis ufum, te- ^ij™"*
gant, ac populo Chriftiano fucum faciant ; cujusauribusperpctuoinfb-p^,^
nare illa legis verba, nonfactes tibt fculpttle &c. non fcrunt ; fecundo prae- & Lutbe-
cepto vel obliterato, velinprimiappendicemmutato, tria tantum prae- rttni.
cepta primae tabulse , feptem autem fecundae ailignant. Dccimum enim
praeceptum in duo difpefcunt, contra tum rei naturam , cum de uno re-
njm genere, concupifcentia videl. ibi agatur , quo omnia quae ibi occur-

F.ff f 3 runt-t

Pr&cepta
prim& ta-
bid& pr&-
ceptis fe'
cunds. di-
gniofA
(ttnt.

Legis com
bendinm
in amore
Dei

roxt.

ftit.

59$ L i b. I V. C a p u t V.

runt tcndunt ; tum Apoftoli exemplum, qui de decimo praxepto ut uno

agit,quoddicit,»0»c0w/^//a?.f. Rom. 7: 7. Sicut in repetitione decalogi

Deut.5:2i. verborum ordo ifto in praecepto paulum immutatur, atque

uxor praeponitur , pariterque omnia ad idem praxeptum fpechre

oftenditur.

XI. Eft vero ea illarum tabularum ratio, quod pracepta primas tabu-
I33 majoris dignationis fint quam fecundae. Unde pmceptum de amore
Dei maximum appellatur, Matth.n:^, 38. cui tamen alterum de amore
proximi Jtmile effe dicitur, v. 39. Maxima autem funt illa precepta,
quae Deum potiffimum fpectant , hominemque Deo maxime faciunt fi-
milem. Unde cultus fpiritualis major eft omnibus ofBciis externis : ac
fecunda tabula cedere debet primae , ubi utriufque actus fimul adimpleri
nequeunt.

XII. Univerfe legis compendium exhibet Salvator in charitatet
Matth.22:37,$8,3Q. (nA^w^ impletio itaque legtsdilettio. Rom.13:
10. Supra omnia autemhacinduitecbariratem: qu& efl vinculum perfe-
Htonis. Col. 3:14.) qua? tum erga Deum, tum erga homines fertur.

XIII. DiJigendus autem Deus eft ex toto corde, quod, in ifta a reliquis
partibus diftindtione, conf. 1 .Theff. 5:23. intelle&um ac j udicium expri-
mere videtur; ex tota anima, quod affectus & cupiditates notat, quae
nunquam aberrare vel terreno amore corrumpi , fed in Deum (blum fcr-
ridebent; ex tota cogitatione, quod omnem animi vim ac contentionem
dicit, &quicquidinhomineficu!tatiseftDeoimpendijubet, Marc. 12:*
30. Luc.io:27. Deut.6: 5. Matth. 22:37. ^t Deus fupraomnia, ac
propter fe ipfum folum, non propter commodum aliquod, vel rcm terrer
nam,imo nullam, diligendus fit.

XIV. AtqueitaChriftuslegemhancamorisimplevit; iftequehomi-
nis ante lapfum fincerus ac ilJibatus in Deumamorfuiflet. Cumnunc
autem peccatori refipifcenti ifti typus tribuitur,non abfoluta perfecl:io,fed
amantis animi ftudium ac finceritas laudatur. Par ei nonfutt ante ipfum
Jofiam,^fw,ip* reverteretur ad Jehovam ex toto corde fuo qt ex toto ani-
mo fuo totifque vtribusfuis. 2.Reg. 23:2 j.Obedivtflis ex corde forma do~
Hrinatfua vobts tradita efl. Rom.6: 17. Cui cordis integritati cor duplex,
Pfal. 12:3. & infincerum opponitur, 1. Reg. 11:4. & 1 5: 3. Non fmt
animus ejus inteaer erga Jehovam Deum fuum , ut animus Davidti
patris fui.

XV. Prccepto de amore Dei fimile eft alterum de diligendo proxi-

mo:

;

D e D e c a l o g o. 559 l

mo : Diliges proximum tuumjtcut te : egofum Jehova. Lev. 19:18. Quo
nomine Judaei, pro gentis ingenio, ac infito erga exteros odio, fblum po-
pulares fuos intelligunt: contralegis fenfum, qua?, cumjus naturaleac
morale tradat , omnibus hominibus commune , proximi nomine univer-
fum genus humanum complectitur. Quod manifeftius ex nono ac deci-
mo prascepto conftat : illa enim, quae ibi prohibentur , erga exteros licere
nemo dicct, ut quod apud fuos nefas , erga extcros fas iit. Unde Chri-
ftus.propofita egregia parabola, Luc.io. quis homo homini proximus fit
docuit. Eft enim qusedam naturae noftrae cognatio , quae ad omnes ho-
mines fe extendit ; quae tamen propiores quofdam gradus confanguinita-
tis,religionis,ac amicitiae non excludit.

XVI. Cum autem magnum inter homines difcrimen fit , amor quo- quieft, vA
que , qui iis exhibendus eft, diftinclionem patitur. Alius enim eft amor
amicitia, alius amor benevolentu.

XVII. Amor benevolentU, qui ftudium aflfec~r.umque erga proximum teneveka-
dicit , eique bona omnia , tum fpiritualia , tum corporalia vovet & ***>
exoptat , quibufcunque, etiam impiis, tribuendus eft : Dtligite tnimi-

cos veftros, benedictte eis qui devovent vos, benefacite iis qui oderunt vos,
&c. Matth. 5:44. Praefertim fub N. T. ubi , fublato gentium difcri-
mine, parem erga omnes affectum induere decet. In Vet. autem Tefta-
mento , quanquam ab haereditate Dei feclufa pleraque mundi parte, non
odium, fed luctum iftud in piorum animis excitare debebat. Imo feptem
illos populos , quos fpeciali lege Deus devoverat (quo primum exemplo
Judaei reJiquas gentes odiffe didicerunt ) non tamen ante oblatam paccm,
eamque repudiatam, exfcindere fas erat.

XVIII. Amor autem amicttia, cum praeterei mutuamconjunctio- velnmhv-
nem ac unionem, proximique tanquam nobis placentis approbationem '«»
dicat, non promifcue impendendus, fed iis folum qui fide & vita fan&i,
Chriftique participes funt,nec amicitiae obicem opponunt,deferendus eft :

sShi non ofores tuos , 0 Domine, odio habto, &, cum us qut infurgunt con-
tra te, rixor ? Perfeclo odio odi tpfos. Et extiterunt mihi hofies. Pfal.

1139:21,22.
XIX. Exemplaramorisproximianobisipfsdefumendumcft, ut di- Amorh
ligzmus eum, Jicut nos ipfos. Cum autem vix poifibile fit, aliquem ita pnximi
diligere ut nofmet ipfos ; iftud non de paritate, fed de fimiiitudine intelJi- f^en'flar
gendum eft. Quae fimilitudo in eo coniiftit 1. ut quaecunque mala nobis fa™'?'^
iieri noiumus, ea proximo nec velle nec facereinanimum indicamus : bu ip&e*

2. pa-

€00 L I B. I V. C A P U T V.

2. parlterque qux bona nobis praeftarioptamus, ea&proximopraefte-
mus. Omnia ergo qu<& vuitis & pmflent vobts bomines , Jicgrvosfacife
ipjis : hac enim efi lex er Propheta , Matth. 7:12. Quod tamen de amore
noftri non inordinato, fed jufto, & ad aequam proportionem redacto,
intelligi debet. Nempe, ut quaecunque , cum his vel illis incommodis la-
boramus.proximum nobis debcre ex aequo judicamus , eadem & nofmet
eodem in cafu ipfi preftemus : non ultra.

XX. Prascipuum autem in amore proximi eft , non ut eum infano
affecliu depereamus, & quafi idolum colamus , cui omnem animi vim &
aflFectum confecratum imus ; velutcorpore vel animo ejus ad peccata
abuti tentemus ; ille enim non amor , fed cupiditas , & veri amoris
aduiterium ac ftuprum eft : verum uteumpotiustanquam Deiimagi-
nem vcneremur; cumque Deus in illo honorari •& gloriofus effe poffit ,
eum in Deofolumdiligamus, atqueadDeum adducere omniopeftu-
deamus. Quo paclo, juxta A poft. in amore proximi Dei amor contine-
bitur & abfblvetur. Cum verus amor Dei fine proximi amore exiftere
non poiTit. Nam tiiud, non mcechaberis &c. gr Ji quod efi aitud manda-
tum', in hoc Jcrmcne dv o.ys<$ «Aa<> ;toj , fummattm comprehenditur, illo
videlicet, diiiges proximum tuum, ftcut tetpjum. tmpietio itaque legis di-
lefiio. Rom. 13: 9, 10.
' Chnntmt XXI. Atque ex hac charitatis perfeclicnc liquet, nullum efle peccatum
perfeftio veniale , cum qualecunque illud fit, de amoris integritatc aliquid delibct,
oftendtt adeoque dcfectus f lt contra lcgem. M ali commatis enim ac infincera funt
beccatum J^a P^fttificTorum : Nos ita Deum diltgere tantum teneri , quando idpo-
veniale. fiulat necejfitai divtna giori<z,non vero omni alio tempore, ut Bellarm. Pr<e-
ceptum hoc obiigare tantum qutnto quoque anno, ut Filj ucius. Ouemiibet
atlum charitatis, quantumlibet remijfum, fufficcre ad implenda omnia pr<e-
cepta legts, ut Bannes.
Tabnh- XXII. Atque hasc de duabuslegistabulis; quas cum myfticae etiam
rumhgh fuerint, haec paucis verbis annotare fatis : Tabulas lapideas cordis noftri
rnyfttca ^ ]apidem. acduritiem , quae nulla externa difciplina edomari poiTit , figni-
f(j ficafle. Amovens cor lapideum e carne vefira, dabo vobis cor carneum.

Ezech. 36: 16. Utque ille Dei digito fuerunt peraratae ; ita Spiritu
fblo corda noftra flecti , & ad legis amorem perduci pofle : Legem meam
dabo in medio eorum , cr cordt eorum infcribameam. Jer. 31:33. ^os
eftis epifloia Chrifii, infcripta non atramento , fedSpiritu Dei vivi : non in
tabrd'tslapideis,fedm carneis tabults cordis. 2.0^.3:3. Vid.Matth. 1 i:iS..

coll.

(!'.':.::

ctmt,
fi
txntu

latoi?

nfider:
III,,

k oi

ni ea.pr

tOSf

udie;
riit
IV. ,

nccyr.:

fofx -

De Ministerio Legis ejusque Usu. <5oi

coll. Luc.n:20. Tabulae autem duplices, uas hominis partcs , corpus &
animam : ( Glorificate Deum in corpore veflro cjfpiritu veflro, quajunt
Dei. i.Cor.6:zo.) vel duplex legis poftulatum , tum erga Deum, tum
erga proximum noftrum, fignificabant. Utque eae intus & a tergo con-
fcriptae erant, ita Iegis plenitudo, cui nec addi nec demi quicquam poteft,
adumbrabatur. A-s

C A P U T VI.

De minifterio Legis ejujque ufu.

Equitnr nunc ipfius Legis minifterium,quod circzpopulum Lei'1'
IJraeliticum habebat: tum reliqui porroejus#/^, quoad MINi-
alios omnes homines in genere. sterium

II. IJraelitas quod fpectat, Deus promulgans ipfis de- &ufus'
calogum follemnem adeo in modum, foedus fuum cum ipfis erexifle dici-
tur : Si fedulo attendetis voci mea & ferv abitis foedm meum, eritis mihi
peculium 8cc. Exod.i<?: 5. Infcripfit Jehova tabulis verba fosderis bujus,
decemillaverba. c. 34: 28. conf. Deut.4: 13. & 5:2. Jehova Deus nofler
fepigit nobifcum fosdus in Horeb. Quod an operum , an gratiae fuerit ? J» decalogo
quaeritur. Nec difficile admodum hoc eft dijudicare , fi 1 . vel ipfum le- ^i""
eiflatorem, ac foederis hujus principem. 2. vel eos,ad quos verba haec fa&a &*u* Pa

1 1 • • r J 1 • r r- - 1 ■ tet> ftcon'

iunt. 3. vel denique rpf am decalogi iummam, fingulaqueejuspraecepta ftderemus
confideres.

III. 1. Praecipuus legiflator fuit Jehova, Angelus foederis, ipfe Dei legijlatos .
Filius ; qui ab initio in Ecclefia fua , ut fupra vidimus, & converfatus, & rem,
cumea^pr^iertimverohaecipfa, Deut. 9: 10. 10:4. 18: 16. Acli.j:^. lo-
cutuseft. Qui profecto non alia quam gratiae verba loqui potuit , nec

aliud foedus cum ea inire quam fcedus gratias, cum id unicum ejus offici-
Um fit. Non enim alterius foederis interpres vel internuncius effe potuit.

I V. 2. fij quibufcum hoc foedus factum eft , fuerunt homines $• eos q»i-
peccatores, quos ad gratiam & fcedus vocabat Deus; inque feftaifta bus diitm
panegyri, & totius gentis conventu, tanquam fuos adoptabat. Cum au- e*>

tem per operaadDeicommunionem pervenire peccatori impoffibile fit,
tale operum foedus cum iis , quos ad fe vocat, inire Deus non amplius po-
teft. Sic enim creatura,quam amare prae fe ferret, illuderet.

Gggg Sed

t>4>j}i>

iemporis-
que cir-

tumfltzn ■
tiam.

ipfnmque

decalogi

(wnmnm,

tfoi Lib. IV. Caput VI.

V. Sed & temporis articulus, quo hoc foedus cum ipfis factum eft, ofj-
fervandus eft. Advenerat enim ipfe promiflionum patribus factarum ad-
implendarum terminus : quadringenti enim & triginta anni jam decurre-
rant; jamque exiEgyptiocarcereeducli&c. in gentem atquc populum
formandi, inque terram patribus ipforum juratamintroducendi, iftoque •
cceli pignore beandi erant. Quod liberationis ac gratiffl^fempus, tanto an-
te Abrahamo definitum , in quo magnae iftas promiifiones implendse e-
rant, cum aufpicarentur, & terram, in quo caetera omnia comprchcnde-
bantur, (nam & femen benedidionis, quod inter promifliones maximum-
erat, non alibi quam in ifhterra compariturum erat) ingrederentur;
non iterum fcedus aliquod operum , per quod peccatori ad Deum aditus-
non datur, fed nihil nifi gratiam cogitare poterant.

VI. 3. Atque id ipfa decalogi fumma teftatur: qui nihil nifi fidei &
refipifcentiae mandata, qualia & Abrahamo data legimus, (Ego fum Deut
fujjiciens. Ambulacoram mc & efto integer, Gen.iy.i.) comprehendit ;
nec Judaeis magis,quam nobis fub N. T. foederis operum formulam prae-
fcribit. Verba enim, Ego fum Jebova Dem tuus &c. quibus Deus liuic
fcedcri praefatur, verba gratioe funt, nec in foedere operum ad peccatorem
pronunciari poffunt. Primum prarceptum ex ea prafatione fluit; inque
eo Deus , remotis aliis Diis, fcedus iftud a fua parte ingreditur. In fecun-
do diligentium fc, acgratia fuae, in millenos^ meminit ; quae a fcedere ope-
rumalienafunt. Tertio, foedus iftud ab hominis parte fanctum haberi
jubet ; cumque ille Dei foederatus fit, facrum iftud nomen in vanum ferri
vetat ; & foederis ac gratiae Dei confeftionem exigit. Quartum infuper
typicum erat, & fignum juftificationis per Chriftum comprehendebat, ac
beata Novi T. tempora adumbrabat. Quintum fcederis interim pignus
tradebat, bonorumque eo promifforum partem, Cananaeae hsereditatem,
oftentabat. A c poft haec fidei erga Deum mandata, reliqua praecepta una
cum prioribus refipifcentiae , gratitudinis ac fan£titatis normam compre-
hendebant. Nec magis fcedus operum funt quam omnes Chrifti & Apo-
ftolorum ad charitatem & bona opera adhortationes. Atque adeo, cum
nulla in decalogo legis operum formula extet, nulla ftipulatio, nullus con-
traclus ejus generis; fed potius fidei ftipulatio , & gratise ac nominis Dei
confeflionis exa&io ; patet, non adoperum, fed ad gratiae fcedus illum
pertinere, nec aliud, quam fcederis cum Patriarchis olim initi, quod fblam
fidei in veterem promiflionem ac refipifcentiae ftipulationem habebat,
Qen, 17: 1. formulam tradere.

VII. At-

De Ministerio IegIs ejusque Usu^ tfo$

VTT. Atque h c decalogi, in prima ejus promulgatione, forma , & Vruepii-
icopus erat. Praeceptorum autem materiam quod attinet ; cum fanc"Htas rum deex-
& virtus femper eadem fit, nec alia fub fcedere operum , aliafubfcedere^ mmc~
gratise, ad gratitudinem praeitandam, requiratur; cum non magis fancti- ^^
tas.quam im?go Dei mutationem patiatur;non negandum eft, taliain de- YU optrum;
calogo praecepta extare, quae, ubi Deo placuiffet, in foedus operum con-
verti potuiffent. Cujusinfpeciemaliquamdeinde decalogusexjuftoDei
judicio Ifraelitistranfiit.

VIII. Mutatio enim qusedam fafta eft, poft populi apoftafiam, & incujus
peccatum circa vitulum aureum, Exod. 32. quando fcederis tabulae a Mo- fPeaem
fe confractse Tunt, populufqueadtempusaDeorepudiatus, deincepsau- j^jg*
tem duriter habitus, & jugo ceremoniarum oneratus fuit , Jer. 31: 32.. tmnftit,
Tum enim auditae demum duae illae fententiae , quae in decalogo non ex-
tabant: Ouifecerit illa, vivet in iis : &, maleditlus omnis, qui non manet in
cmnibns, Lev.iS:^. & Deux.,z~j'.i6. qii£ in fe foederis operum contra&um
& ftipulationem exhibebant ; cum oftenderent quid ad juftitiam operum
requireretur. QuafacieApoftoIuslegemconfiderat, cum eam tanquam
fcederis operum formulam exhibet : Mofes enim defcribit jufiittam , qu<c
txlege efi? quifecerit ea homo, vivet in eis. Rom. 10:5. coll. Gal.3, 10,12.
Ouicunque enim ex oyertbus legisfunt, fub exfecrationefunt. Sctiptum efi
wim : AialediUus omnis> qui non manet in omnibus qm fcripta funt in U-
bro Iwis^ut ea faciat &c. & promiflioni ac fidei opponit : Sienim,quiex
lege^ haredes funt^ exinanita efifides, & abolita efi promiffio. Rom.4: 14.
Lex autem non efl ex fide : Jed , qui ea fecerit , homo , vivet m ets.
Gal. 3:12.

IX. Non quod Deus ullotemporeerexeritvelrenovaveritcumpec-
catore foedus operum, hoc enim impoiTibile erat. Sed decalogus , duabus
iftis fententiis armatus, fpeciem quandam fcederis operum exhibebat;
eratque fcederis operum violati dvd[xvri<ri$ , & quotidiana perfidiae ex-
probratio ; ut ita agnofcerent Ifraelitae peccatum & maledictionem fuam,
& lcgalis juftitiae impoffibilitatem, ac abifta fpe depulfi, juftitiam redem-
toris fitirent, atque ad Chriftum manuducerentur. Tinis enim legis Chri-
ftus^adjufiitiamomnicredenti. Rom.io:4. Quo etiam ceremoniarum
jugum deinceps impofitum faciebat.

X. Verum quidem eft, carnales Ifraelitas per hafce legis claufulas, qua-
fi objecto velo,occcecatos a vero ejus fenfu aberraffe , legemque ut fcedus

| operum confideraffe , & vitam ex operibus quaefiviffe: Jfrael profequens

Gggg 1 legem

<fc>4 L i b. I V. C a p u T V X.

legem jufiitia, adlegemjufiittinonpervenit. quamobrem*. quiti nonete

fide, fed quafi ex operibus legis. Ojfenderunt enim in lapidem ojfenfionts.

R.om.9:$i, 32. Sed tamen fideles hanc mixturam facile animadverterunt,

&, difcuffa ifta nube, quae plerorumque oculos morabatur, legem ad ve-

rum fuum fcopum,ac ad Chriftum, quo inftar pacdagogi, non fine terro-

re aliquo, ducebat, retulerunt ; abnegataque propria juftitia, ex qua vitam

fperare non poterant, illam in uno Chrifto quaefiverunt : Lexemmpte*

dagoguseorumexfiititadChrifium', utinChrifio jufiificarentur. Gal. 3:

24. Et, ficut infideles Judxi mortem, ita illi vitam ex lege elegerunt.

Deut. 30: 19.

Ncn ergo xi. Unde non fatis bene decalogus a multis non aliter confideratur,

rem afjeri- qUam fi fo\um legem operum contineret. Quo pacxojudasinonparum

r0m in errore conhrmantur; qui, dum eum tantum ut operum formulam

tam ope- intuentur, non alio fine fibi datum putant, quamutexoperibusejusju-

rum %eraftitiam quaerant. Cum decalogus in prima fua latione fuerit voy,o^i<rn»

centinere. fcederisgratiae, exigens fidem per charitatem operofam , Gal. 5:6. poft:

populi autem idololatriam , per duas iftas fententias, fcederis operum fpe-

ciem tantum induerit , ad hominem deprimendum, & terrore ifto in of-

ficio continendum, tandemque ad Chriftum adducendum ; quodipfum

gratiae fuit.

Legh hw XII. Atque ex hifce nunc patet, quinam legis huj us fuerit ufus , ac ad-
jus usus huc fit>

refteBi XIII. Ifraelitarum enim refpeccu i.eratformulafoedcrisgratia?, fi-

ifraeltta- fa ac refipifcentiae mandata continens. 2. dein, ob interveniens peccatum
populi, formam legis operum pra? fe ferebat, iftaque feveritate fidelester-
rebat, & ad Chriftum fufpirare faciebat. 3. Quin&legis cerimonialis
jugum non parum intendebat , cujus vis & exprobratio omnis a lege hac
morali erat, ut deinceps videbimus. '4. Normam verae fanctitatis exhibe-
^ bat, quae non in externo cultu ac ritibus, fed praeceptoruni, in quibus ima-

go Dei fita eft, obfervatione confiftit.

omniumqy XIV. Sed & ufum generaliorem ea habebat, quae non Ifraelitas fblos,

tn° /?#"»- ^cet eos ^1100.116 > fec* omne* homincs fpe&abat : tum refpe&u ftatus in(li-

rum tHt*, tam defiituti, tum reflttuti.

inpmo, XV. De ftatu mfiituto , ufuque legis circa illum, fupra egimus,ubi de
primo homine.

defiituto XVI. Quoad ftatum hominis deflitutum: 1. Per legem z&cognitio
peccati, ^0111.3:20. 2.Peccatumadauget, dumque concupifcentiam ob-

jeclo

I '

De MiNrsTERio Legis ejusque Usu. <5o$

jedo freno compcfcere (ludet , eammagis acuit, majoribufque fkmmis
exardefcere facit : Ouum cffemus in carne, paffiones peccatorum , qua per
leoem exiftebant, operabantur in membris noftris, adfruEiumferendttm
morti. Rom. 7:5. Occafione autem accepta pcccatmnper praceptum effe-
cit in me omnem concupifcentiam. Sine lege enim peccatum mortuum.
v. 8 . conf. v. 1 1 . Unde vis peccati appellatur, 1 .Cor. 15:56. 3 . Peccatorem
damnat: Scimuseriim, quodqmcunquelexdicit, its,quiinlegefunt, di-
cat, ut omne os obturetur & obnoxim fiat omnis mundus Deo 8cc. Rom.
5:19, 20. iram operatur, Rom.4: 1 5. maledictt, Gal.^rio. eft miniflerium
mortis, & litera lethalts ac occidens, 2.Cor. 5:6,7,9. 4. Interimque mode-
randae humanslocietatiexternajdifciplinsufumhabet, ad homincsut-
cunque in officio continendos.

XVII. Quoad ftatum reflitutum, 1. Minis, terroribus, maledi&ioni- & reflittp»
bus fuis hominem ad Chriftum compellit : Finis enim legis Chriflus, ad t0-
Juftitiamommcredenti. Rom. 10:4. Quas legis psedagogia fupra natu-

ram ejus eft, quae notitiam fblum peccati & defperationem parcre idonea
eft. 2. Nos ad veram humilitatem fingit, fenfuque propriarum infirmita-
tum fuperbiam noftram domat : Veccatum non cognovi,nifiper legem &c.
Rom.y.y. conf. Phil.3:8,9. Duco omniaflercora effe,ut Chrtftum lucrer^
& inveniar, in ipfo non habens meam juflitiam,eam ex lege,fedeam qua efl
perfidem Chrifti, juflitiam,qu<e ex Deo efl adfidem. 3 . Verar ianctitatis ty-
pum exhibet, iftoque feu mediomorali, feucaufaexemplarifmdtifica-
tionem noftram promovet: Fints rsfecr.yyiXitxA denunciationis eft amor
ex puro corde, qt confcientta bona &fide non fucata. 1 . Tim. 1 : 5. 4.N0-
ftraque regenerationi & lan6litatisinitiisteftimonium praebet, eaque ap-
probat & laudat : quatenus ficundum intertorcm hominem legi condeletla'
mur. Rom. 7: 22. & Jitgjwpx ejus implemus , Rom. 8:4. adeo ut
nos non tam operemur malum , quippe novi homines , quam peccatum in
nobishabitans. ^0111.7:17.

XVIII. Abutuntur autem lege, qui eam poft peccatum datam putant, £*$P ^"
ad juftitiam per eam confequendam ; leu per vires naturae, feu per gratiam /*'•
cornmunem omnibus, quae revera naturamnon fuperat , feu denique pcr
gratiam rpecialem Chrifti.

XIX. Atque exhocejusufuiimulpatet, quomodo & quatcnus poft Lexqnate*
peccatum abrogata fit. Fidelium enim refpe&u, etfi iis obedicntiae regula nus fcft
& dux fit, tamen, tum quoad maledictionem , tum quoad rigidam plenae ?""' "f*
obcdientioe exaclionem, ac C\ fine eavitam fperarenullomodolicerct, rJJ"

Gggg 3 abolita.

6o6 L i b. I V. C a p v r V T.

abolita eft. A^^ enimfub lege funt, fedfubgratia. Rom. 6: 14. *7^/?o /etf

non ejl pofita , /2a? legis rationem non habentibus & contumacibus &c„

1 . Tim. 1:9. Ea enim cum a Chrifto impleta , legifque poftulato fatisfa-

c~him fit; lexjamminiftra Chrifti & gratia; fa&a, operibus noftris, etfl

impcrfeciis , attamen finceris , utpote per Chrifti Spiritum peraciis, & ad

perfectionem tendentibus, applaudit : Oui introjpexerit in perfettam il-

lam legem libertatis & permanjerit in ea — beatior erit in opere fuo. Jac. 1 :

2 5. conf.cap. 2: 8. Si legem regiam praflatisfecundum ScrtpturamfDiliges

proximum tuum ut te ipjum, benefacitis. & v. 1 2. Ita loquimini qt itafa-

eite, utper legem libertatis judicandi.

■I{ejeflis XX. Unde rejicimus abunaparte, Antinomorumfurores; quiLu-

Anmomo' t]ierj jam temp0re exorti regenitos omni legis obedientia folvebant : cum

r^«; a xm'n* fanditatis regula, ac officii noftri norma fit. Omppe , ufque

dum praterierit ccelum & terra, jota unum aut unus apex nequaqaam

pratenbit exlege, ufque dumomniafatta fuerint. Matth. 5: 18. abalte-

i$> Vhnrl- ra parte , Pharifeorum ac Pelagianorum, omniumque fere hodie haereti-

l&orum corum hypocrifin ; qui, ut propriam juftitiam facilius erigantjegis adim-

omnmm- pj^j^ p0ftibilitatem,hominifque in hac vita perfe&ionem docent.Quod

\inniz.an- ut Pcr ^ naturae humanae , cum imagine Dei creatae, non impoffibile fit,

tium hypo- nunc tamen , poftquam ea per peccatum corrupta eft , vires ejusfuperat ;

■crift. ideoque cum illud nunquam factum fit, nec fiat, nec futurum unquam

fit, recte impoftibile vocaripoteft. Vide 1. Reg.8:4<5. Nemoe&quinon

peccet. Pfal. 143:2. Etneveniasinjudicinmcumjervotao. JVam nonju-

Jiificatur apud te ullus vivens. Joh.7: 19. JVon ne Mofes vobis dedit legem,

& nemo eX vobisfacit legem ? 1 . Joh. 1:8. Si dixerimus nospeccatum non

habere, nos ipfos fallimus & veritas in nobis non cfi. Jac. y.i. In multis im-r

yingimus omnes. Nec ideo tamen in vanum lex a Deo data eft; cum longe

alios fines habeat, quos jam vidimus. Atqueh^edeLegeDeiingenere

ad inftitutum noftrum hoc loco nunc fufficiant. Specialem enim trada-

tionem ejus nunc ingredi non licet.

LO-

6oj

LOCUS DECIMUS NONUS
C A P U T V I I.

De Legis Ceremonialis inftitutione , cau-

fis & ufu.

j Equuntur poft legem moralem leges divina? poiitiva? , per
jMofem lata?, qua; fuerunt, partim ceremoniales , utvulgo
appellantur, pzrtimforenfes.
J II. Lex cerimonialis compleclcbatur externos ritus & ce- Lex ce- j
rimonias, a Judsis ufurpatas, tum in publica, tum in domeftica vitamMo-
(ubique enim ex obtinebant ; cum univerfa ifta gens fin&a diceretur, nialis,.
femperque ac ubique iftis repagulis coerceretur , ut fine Deo vix manum
extendere , aut. attingere omnino quicquam liceret ) tum prefertim in
facris : quae fignificatione fere erant myftice;. Dicitur in Scriptura lexprt-
ceptorum in placitis, Eph.2:i5. Chirographum, quod contra nosfcribeba-
turin placita. Col.Zii^. Sclexpracepticarnalis, Hcbr.j: 16. videHebr,
9:1. Habebatprius tabernaculum,inflituta cultus. &v. 10. iixxtuuatot,
cagws inflituta carnis.

III. Differebat ea a lege morali, quod contincrct prectpta non bona^ §uz £
Ezech.Z0:2 5,26. infirma, Hebr.7: 18. Oua non pojfunt quoad confcien-^^H
tiam confummare eum^qui cultumprxflabat, ^9:9. per quae vivere homo dffirt.
non potcrat ; quxque ad peccatoris j uftitiam & vitam nihil faciebant, nec
eum confummabant : Nihilenimconfummavit lex. Hebr.y:^. Praece-

pta enim moralia erant proprie prascepta fctderis, ceremonalia autem
erant acccfToria. In qua diftinctione, cujus neglecm Judaei facpe adeo pec-
cabant, ac adhuc mifcre errant , dum umbris & ceremoniis iftis (hk oble-
ctare amant (vide Hof. 6: 6. coll. Matth.9:i3. Pietatedelecior, & nonfa-
crificio; &• agnitione Dei pra holocauflis. ]Qr.*j:zi,zi. Nonlowtus fum
cumpatribus veftris, & nonpmcepi ipfis, quo die ipfos eduxi exi/Egypto, de
holocauflo & facrificio. Sedvcrbum hocpracepiipfis : Aufcultate mihi, &
fiam vobis in Deum, & vosfietis mihi inpopulum &c. ) Judaifmi & Chri-
ftianifmi difcrimen fitum eft.

IV. Circalegem illam confiderabimus, i.in genere,ejus inftitutionem, cbrt*\ium<

mi—

,-f.pf*

vmm

Sto'8 L i b. IV. C a p u t VII.

in genere minifterium, caufas & ufum. 2,. in fpecie illius pre^cepta. $.deniqueejus
conftdertt- abrogationem.

tur ejus y# £fl. ea jat3j ut & reiiqUa£ leges, ab ipfo Dei Filio, unico teftamenti

mj tjttto fp0nfore ? qUj omnia ad illud pertinentia per gradus fuos exequiacper-

agere debuit : quo haec Dei feveritas, populique fervitus, & figurarum ru-

dimenta, venturamque lucem praecedentes umbrae pertinebant.

m tnter- yx. Internunciusejusfuit Mofes , quiabhac legiflatione , tanquam

nuncw 1 - prascjpU£ minifterii fui parte agnofcitur. Lexper Mofen data ejf. Joh. 1 :

17. Nam legis moralis praecepta condito mundo coseva funt ; & promiffio

mox a lapfu audita eft. Cui demum Mofes hanc cerimoniarum fepem

circumdedit, primufque & folus ftatutorum ac dogmatum leges tradidit ;

\./r, . ,. quas innovare vel aucliores facere nemini poft ipfum licuit.

lf fy mwfle- y\1, Tam olim fub Promiffione variae obtinebant cerimonie & facrifi-

cia , quae quamvis Deum au&orem haberent, hbera tamen femper erant

& voluntaria ; nec tanto cum onere ac jugo , cumque execrationis inge-

minatione ac quotidianis diris , peccati memoriam renovabant. Ille enim

terror poft latam legem , ac verba minantia : Quifquis non manferit in

omnibus &c. demum acceffit. Ante illud tempus autem nudi erant Ec-

de''ge ritus, ejufqueininfantiliiftasetate ferperaftra, quibus ad Meffiae

fidem xontenderet , eoque adhuc abfentc, faltem imagine ejus pafce-

retur.

VIII. Nec alium refpeclumhabuerunty^^yl/o/?, ante fxoe^omlow;
quanquam ab eo adauctae, & non adeo liberae, ut ante, reli<% fint, inftitu-
to tabcrnaculo ac facerdotio Aaronico. Nonenimiftajugum protinus
imponebant; cum tabernaculum potius gratiofae Dei habitationis inter
homines fignum fbret; & de futura Dei in carne habitatione Ecclefiam
admoneret. vid. Efai. 8: 14. Et erit Jehova/'« fantluarium &c. ac facra
Aaronis praefectura nondum omncs tanquam impuros altari arceret; cum
iftotemporeadhuc/»nw^«/7owwoblationeslegamus, Exod. 24: 5. nec
ad unum locum eas initio determinatas fuifle conftct : Altare terreum
facito mibi; ut facrifices fiper ipfum holocaufia tua -- quocunque inloco
jubebo celebrari memoriam nominis mei , 'veniens ad te benedicam tibi,
Exod. 20:24.

IX. Poft peccatum autem vituli Ecclefiae fita mutata, atqueviliora
fa&a funt. Qiiofque Deus ut filios hafrenus habuerat, ac ex ^Egyptiaco
ergaftulo liberatos in domum fuam cooptaverat, jam inftar fervorum,qui
vernilitatem in iEgypto contra&am nondum dedidieerant,durius habere

con-

h
n

De MIN1STERI0 LEGIS EJUSQUE USU. 6o$

conftituit: ac dominatum in eos exercuit, Jer. 31: $2. &:, ut Apoftolus
Hebr. 8:9. Prophetae verba explicat, negieliius habere inftituit. Ma-
gnam enim partem in longo illo per deferta errore pericre ; caeteri autem
variis cerimoniis onerati Deo adductius fervire , inque fervilibus minifte-
riis aetatem agentes, Deum,non ut patrem , fed ut dominum , adire ac co-
lere juffi funt. Quod clariffime docet Ezechiel 020:25,26. ubi, ob
peccatum in deferto commiiTum , ait, Deum illisfiatuta dedtjfe, qu& non
bona erant, eofque cum oblationibus fuis impuros declarajfe ; traduftofquc
primogenitos, adfcitis in locum eorum Levitis, altari arcuiffe. Sicut & Pau-
lus Gal.3: 19. Legem ob tranfgreffiones fuperadditam dicit.

X. Unde Mofes, renovatoDeifcedere, poft acceptas fecundas tabu-
las, quae gravioribus verbis armatae erant, omne demum ceremoniarum
choragium & jugum , genti impofuit; peccatumque non folum iftud,
fed & alia omnia, follemnibus verbis quotidie fateri, & facrificiis ac pecu-
dum cruore altaribus infcribere , ac laborantis nec unquam fatis laetae con-
fcientiae gemitus ac fufpiria tabernaculo afFundere juffit. Quae reatus ad-
huc manentis perpetua & publica exprobratio erat,quam non ferre folum,
fed peragere ipfi debebant.

XI. Omnis autem legis hujtis vis a lege operum erat (unde Paulus eam
ad legem operum refert , & legem x«t i<zo%lw faepe appell t) quastam
gravi peccato violata, atque addita mox execratione, repetita peccatorem
graviffime urgebat; cumque peccatum nondum digno facrificio expia-
tum effet , maledidionem intentare , eamque omni modo repraefentare
non ceffabat. Quo facrificiorum, luftrationum, aliarumque ceremonia-
rum ritus percommode faciebant ; quae, abfque hoc, nullojugograves,
folumque innocui ritus & cultus Dei adminicula fuiffent : nunc autem,
execratione adhuc incumbente , inde quoque maledi<5r.ionem traxere,
ejufque exercendae, ac quotidie iterandae, fiierunt inftrumentum.

XII. Atque hinc jam ultro patent latae iftiuslegis cattfk', atque ttfus , Vt & eattr
quos in prifca Ecclefia habuit. /* at1ue

XIII. Non fatisfaciunt enim Judaei , volentes eam datam partim fani- u'm*
tatis caufa^partim ut natura & philofiphia compendium; quale quid de ta- tum noa
bernaculo dicunt, in quo omne coelum defcriptum autumantProbabilius^'" com~
eft quod adfert Maimonides, Deum iftis inftitutis populum fuum ab ido- f0, '? ^"
lolatria Gentilium,ac praecipue Sabaeorum, avertere voluifte : unde ope- miai[cun'
rofo adeo cultu , qui vel fuperftitiofiffimis fitisfacere poterat , eoque fere*«r,
gentium facris contrario , eum occupari ac detineri voluit.

Hhhh XIV. Ve-

,<Sio Lib. IV. Caput VII.

trtmverij>- XIV. Vcriorcs autem ciiltus iftius caufae funt: i. Ut Deus Ecclefiam
res. ifto tcmpore veluti adolefcentem fub psedagogo poneret, & difficili mini-

fterio proterviam ejusdelalfaretaccompefcerct , (vid. Gal.4: 1,2,3. In
quantum tempus hares infans efi , nihil differt a fervo , quum fit domwus
omnium,fedfub tutoribus cr curatoribus efl ufque ad tempus pradefinitum
apatre.ita & nos cjuum effemus wfantes, fubelementamundi eramusin
fervitutem fubjetli.) eamque per terreftres figuras Sc umbras fenfim ad
majora perduceret, Hebr.io:i. & 9: 23. atque ita, dum venturo olim Sal-
vatori per veterum defideria acfitim viam fternit, Matth. 11:28. Hebr. 2:
15. gradibus quibufdam falutis humanae opus abfolveret. 2. Prsefertim
poft perfidiam in defcrto commiilam , muitiplici ifto facrificiorum appa-
ratu, peccatum in quotidiano cultu, non verbis, fed fufo fanguine, expro-
brare, iftoque terrore acmaledi&ionisimagineEcclefiam fuamexercere
voluit:fuit enim in ipfis hofiiis commemoratiopeccatorumanmverfaria.
Hebr.io:^. Unde chirographum inplacitis nobis fubcontrarium, Apofto-
lus appellat, C0I.2: 14. ac legem hanc malediclwnem interminare ait, Gal.
3:10. quippe quas exccrationem nondum fublatam docebat; omneque id
minifierium mortisac condemnationis fuiilc dicit, quam ubique reprasfen-
tabat, nec nifi meliori 'acrificio auferri pofle clamabat, 2.0^.3:9. Unde
& peccatum JudaE dicebzwr fcriptum w camibus altaris. Jer.17: 1. 3. Lex
illa erat typus Chrifti, mortifque ejus, omniumque ejusbeneficiorum,
Ecclefiae olim praeftandorum, imaginem gerebat ; quae victimarum mor-
te , & luftrationibus expiationibufque typicis adumbrabat : Oua funt
umbra futurorum ; corpus autem eft Chrifit. Col.z:ij. Unde Chrifius fi-
nis legis appellatur, Rom.io:4. Lexque haec inftar padagogi ad Chrifium
ducere, utpereumjufiificemur, Gal. 3:24, 25. umbramque continuiiTe
futurorum bonorum dicitur , Hebr. 10: 1. quse unacumChriftiadventu
in Nov. T. demum praeftita & impleta funt. Quae Ecclefiae Chriftianae
dignitatem magnopere augent, cui efHngendse ac adumbrandae univer-
fum populum ac Ecclefiam praecedere Deus voluit ; quae videl. venienti ei
in mundo appareret, & aditum ac commeatum pararet. 4. Inferviebat ea
difcernendis ac difterminandis Judaeis a gentibus, erec~ti fepe wtermedia,
Eph 2:14. quae populorum immicttiamfundabat, v. 1 5. quamque recon-
ciliatis poftea gentibus aboleri oportuit. Nam per ipfum habemus acceffum
utrique in uno Spiritu ad Patrem ; adeoque gentes non amplius hoffites &
advena funty fed cives fanllorum er domefiici Dei. v. 18, 19. Ex qua
gentium abdicatione non poterat non piorum dolor acluctusaccendi;

qui

De ministerio Legis ejusque usu. 6ll

qui regnum Dei longiifime patere, ac promiffam Abrahamo hseredita-
tem adduci defiderabant. 5 . Nec inter Gentes folum & Judaos, fed & in-
ter ipfos Judaeos difcrimenfaciebat, quorum alios ab altari & confpedu
Dei arcebat, ut totum Ifraelem (vid. Num. 1 : 5 1. & 3: 10. Aharonem &
filios ejns prtficito, ut obfervent ficerd.otium fttum : nam cjtucuncjue ex-
traneus accejferit, mortepletletur.) alios autem accedere finebat , fed non
ultra primum limen, ut Levitarum ac Sacerdotum turbam ; fblum autem
Pontificem maximum ad interius adytum , ipfumque Dei facrarium.
Quae docebant, nondum veniffe verum Sacerdotem, qui omnem Dei po-
pulum ex aequo ad Deum adduceret, nec viam ad fanlta adhuc vulgo
mantfeflatametfk. Hebr. 9: 8.

XV. Atquehaepraecipuaelegisiiliusfueruntcaufae. Ex quibus patet : Ex hifce
1. Quantopere JW&hswktoi', vel potius «.Qx&cxtov fuerit illud jugum, P*tetiugl
A£t. 1^:10. tum, quodmultiplexadeocerimoniarumminifterium foret eZ"cere~

A . , , n r rr r -rr tnonialts

lmpof ltum, ldque tanta cum neceliitate , ut iine ns peccatorum remnho gravit(lf

non daretur ; tum praefertim, quod illae non fuaves, vel fignificatu jucun-

dae, fed fidei graves & triftes fbrent, quaeque cum onere ac confcientiae

nondum perpurgatae gemitu exantlarentur. Quod onus ac jugum, quod

hic praecipue confiderandum eft, a legis moralis vi, atque adhuc vigentis

maledictionis ftimulo, ut vidimus, proveniebat. 2. Quomodo veteres & qucmo-

Faerint fub lege, fub cujus <$%%%» cuflodia eos Apoftolus conclufos di- doveteres

(Bt, Gal.$:2j. Quia nimirum cum peccatum nondum deletum foret , pery ege

legem aliquid ipfis impofitum fuit, quod expiatione peracta Iocum habe-

re non potuifTet. Unde fideles fub N. T. non amplius funt fub Iege , nec

fub ea effe poffunt : Nunc enim abfque legejuflitia Dei manifeftata efi,

cui tefltmonium perhibet Lex Qr Prophet<t. Rom. 3: 21. Sicut hoc pafTim

urget Apoftolus, hereditatem gentium, quae Abrahamo promiffa fuit,

non poffe cum illa fervitute, quae Ifraeli incumbebat, fubfiftere. 3. Deni- curque

que cur Chriftus fub illa lege nafci debuerit : Fatlusfub leae. Gal<4:4. Chiftus

vwt a L- • <v j • * ■ t "7 fubennaf-

XVI. Apparet hinc porro ccecitas JutUorum, qm,patriaelegistena- c/-^^
ciffimi, & rituum externorum ad fuperftitionem obfervantiffimi, ejus ta- iud*orum
men caufas, & fcopum, & ufum ignorant , atque inutili ifto minifterio circx hanc
kfc ad vanum delafTant. Quin &, ferpenteulteriuserrore, ineo juftifi- legemcoe.
cationis fuae caufas quaerunt, atque, anxium & fcrupulofum iftum cul- Cltas*
tum Deo imputantes, ita fefe Deo placere poffe confidunt ; quomodo ne
fapienti quidem ac cordato viro fatisfacerent. Ita enim loquuntur in fua
liturgia , fe talibus pr&ceptis & fanUificdri , & juflificari, er vivificari.

Hhhh 2 Cum

6tt L I B. I V. C A P U T V I I.

Cumtamendehispraeceptisdi&um non fuerit, qui fecent illa, vivetin

eis; nec proprie foedens conditio, fed ejus acceffio fuerint ; &externa

quaedam a<*t$«oj , quae infanti poptilo pro elementis & umbra foret,do-

nec plenior lux Ecclefiae affulgeret. Lex igitur adverfus promiffa Dei ?

ne eveniat. Si eriim data ejfet lex , qu& pojfet vivificare ; revera ex lege ef-

fet jufiitia. Gal. y.zi. Atque etiam ego dedi eisftatutanon bona & judi-

eia in cjuibus non viverent. Ezech. 2.0: 2 5. Nampietate delefior, & non

facrificio; qt agnitione Dei pr<e holocauftis. Ho!. 6: 6. Diligere Deum ex

toto corde — cir proximum ut fe ipfumplus efi quam omriia bolocaufla &

facnficia. Mafc. 12: 33.

Gjuibusaf- XVII. Quibus affinesfunt^/^^partimfublegeplenampeccato-

fims funt rum condonationem , fine Chrifti fatisfactione , ex legis videl. illius ob-

Soeintam /ervatione, ftatuentes : partim, & contrario errore, pre_ cepta haec craffa &

rudia appellantes,folo legiflatoris placito inftituta, fine ratione ac myfterio

ullo; unde Chriftus novus legiflator, infuoregno, eafacefferejuflerit,

fubftituto rationali ac potiori cultu. Qiiae pretiofa impur^ iftius Theo-

logiae effata funt, quae Marcionis blafphemiam de Deo Vet. Teft. non pa-

rum redolent.

^, 4„a- XVIII. Similiter Anabapttfix Deum exteriora in his mandatis fb-

h-ttptift*.] lum juffifle,ncc fidcm puritatemque cordis magnopere flagitaffe ftatuunt.

Quae profana funt, & Dei fapientiae ac fanctitati injuria. Non enim,quan-.

quam •yvy.vot.<Aotv crwfAaiTiwv haec praecepta fere continerent , prorfus

inanis & bruta, fed fignificatione Koys^ fuit haec AoLTftiot; ut Apofto-

lus epiftola ad Hebraeos oftendit.

LO-

Ifl

■■>
i

LOCUS VIGESIMUS

D E

PERSONIS SACR.IS.

C A P U " T V I I I.

De Pontifce ac Saceruotibus.

A&enus legem dogmatum in generevidimus. Confide- Cerimo-
randas iam illae per partes funt. Erant autem dogmata feu nuerant

i i« • i« i i- v i" PublicA vel

cenmonie- omnes duplicis genens, ahas publice, aliae pnva- r •
tim ufurpanda?. Publicae quinque erant claffium , * > Pw- m£ erant
/onarum (acramm. i.Atlionum. z,.Rerum. 4. Locorum. 5. Temporum. ^wque
Qu32 nos omnia, tum quoad externam eorum figuram, tum quoad ipiri- clafwm.
tualem fignificationem, itrictim perluftrabimus.

II. Perfonas facrae erant» vel ordinarU, videl. Pontifex, Sacerdotes, Perfin£
Levitae, Nethinim : vel extraordinari^ ut Nazirei, R echabitae. dJu**

III. Inter perfonas facras, facratiiTimus erat Pontifex , dignatione ma- ~enerts :
ximus,regifquefo]ioiftainrepubl. proximus; fub quo reliquus eratSa- inter quas
cerdotum ordo. De quibus videbimus 1. eorum conftitutionem. z. fan- pr&cipu*
clitatem requifitam. z. officium & mimilerium. erat PON-

*T T T* X? V

IV. Conftitutio compleclitur, illorum, i.eletlionem. z.confecrationem. ^.

3. fuccejfionem. consti-

V. EleUio Pontificis, primojuiTuacdcfignationeDeipcracl-aeit, inTUTfQ
Aarone ac filio ejus Eleafare: Jube accedere ad te ^Aaronemfratrem \.pereie*
tuum, cumfiltis fuis fecumje medto filiorum /Jraelis, ut facerdotioJ'unga'ur aionem9
mihi. Exod. 28:1. Exue Aaronem ve(libusjuis> ut induas eis Eleajarem
filium ejusy Num. 20:26. deinceps, juxta Juda?os, penes confciTum feptua-

ginta fenum & reges permanfit. , , _ eonr^

VI. Conficratio Pontificis, tribusrebusconftabat, veftitu, undione, Cratk-

facrificio. ne/r, qv&

Vli. Vefiibus facris , quibus in templo miniftrare mos erat, Lev. onftabat
8:7,8,9. Pontifcx per dies eptem continuos rnane induebatur , & I,V1
vefperi rurfus exuebatur. Quem ritum Mofes erga Aaronem admini- Bus SA~
ftravit. Lev. 8 : 7. & feqq. H h h h ■ 3 V*- CR IS : ;

numero

cflo

( quatuor
priores
eti&m re~

614 L I B. IV. C A P U T VIII.

ejiu erttnt VIII. Feftes autem i/las quod attinet, eaPontifici (unde& reliquo-
Pontifici, rum facerdotum veftitus patebit ) erant duplices , aurea; & albae.

IX. tiAure& appellabantur, non quod totss auro conftarent, vel omnes
auro illufe ac interftin&ge fbrent ; fed quod quibufdam ex iis aurum va-
rie intextum, reliquae autem coeteris ejus veftibus ormtiores & fplendidio-

reserant. Indumentahaecaurea, Hebraeis ^nr HJD di&a,erantoc1:o :
Femoralia a:°P? / Tunica ^ / Baltheus £»* / CAfow n?^ /
/W/«t» •''POJ £/>W ^/ Pettorale |?n / & Fronta/e T/L De
quibus legere eft Exod. 28.

X. Ex veftibus hifcefacris, quatuorprioresetiamreliquisSacerdoti-
bus communes erant ; quatuor autem pofteriores ad Pontificis folius

/»««« s«. cufrurn fpeclabant. Erant vero omnes ex lino puriffimo ac pretio-

cerdotibus fiftimo.

communes XI. Atque in lacro hoc ornatu miniftrabat Pontifex quotidie in fan-
crantjpo- cluario ; juxtaque eum Sacerdotcs fuo ordine. Sine hifce enim veftibus
I enores f7icrjs opcrari non liccbat. Atqueubi vel minimumex iisdeerat, Ponti-
Pomifici ^ex C3,VUD ^DTD defettus vefttbus dicebatur , & profanus ha-
poprii. bebatur.

inquibus XII. Non autem facile extra templum iisutebantur; quanquam&
quoudie m jloc aCcidifTe nonnunquam conftet. Extra Hierofolymam autem iis uti
l**f"*™ prorfus nefas erat.

XIII. Praster veftes aureas habebat quoque Pontifex quatuor veftes
albas, vyj y-]X2 appellatas, quatuor prioribus cognomines , tuni-

cam videl. braccas, cingulum & pileum^ feu cidarim, exlinocontextas;
quibus folus utebatur Pontifex, femel in anno, cum piaculare facrum ad-
miniftraturus interius adytum intraret. Quoperadlo vefteseasdepone-
bat, fequenti anno novas rurfus accepturus. Agitur dc iis Lev. 1 6:q, 32.

XIV. Vnblio per totidem dies fieri folita erat, antequam facrum oleum
amiffum erat. Iftud enim, femel a Mofe confectum, Exod.30. nongentos
fere annos duraffe volunt : deinde autem Pontificis inauguratio folo vefti-
tu perac~h fuit.

(difcrlmen XV. Videtur autem idem fuiffe oleum, quo & Reges nonnunquam

unilionis inaugurati leguntur; quanquam aliidiverfumfuifTevelint. Alios enim .

ponuficrtis eo pgj-funcli nefas erat# Carnem hominis ne eo ungito, aut fecundum confe-

e&1 ' fluramejusnefacitote fimileei: res fantla eft &c. Exod. 30: 32, 33. U-

triufque autem unctionis, inter alia, hoc praecipuum difcrimen erat : quod

omncs & finguli Pontifices in initiatione facro oleo linerentur , unde yS-

cerdo-

mini(ird'

h,%t :

non vero
facile iis
utebsttur
extret tem
tlum)
vel alb&-,
quatuor.
iMnclione

DE PONTTFICE AC SACERDOTTBUS. tfi f

cc rdotes untli appellantur, Lev.4: 5#&6:22. Reges autcm non omnes,
fcd ii folum, qui rebus turbidis, &fucceiTioneobtumultusacfeditiones
incerta , in Davidisfolium evehebantur : ut in Salomone & Joapatuit,
i.Reg. 1:39. z.Reg. 11: 12.

XVI. Tertius initiationis ritus erat facrificium , quod Pontifex in- l-&f*m
unct-us, & facra vefte indutus, in muneris aufpicium offerebat; imo & qui- trifitt0-
libet ficerdos gregarius , ex lege Lev. 6: 20. Hac eflo oblatio Aharonis,

& filtorum ejus , quam offerent Jehova femper , quo ttmpore ungetur eo-
rum aliquis &c.

XVII. Succeffionem Pontificum quodfpectat , videnda tum familia iu.&(uc*
Pontificalis, tum modus fucceflionis m illa. cejfiomm.

XVIII. Primus Pontifex fuit Aarony ex tribu Le vi. Cujusduofilii,
Eleafar & Ithamar, binas confKtuerunt familias ficerdotaies ; quarum
prior tanturmfuit Pontificalis. Et exuens Mofes Aaronem vefttbus ipfius,
induit eis Eleafaremfilium ipjius. Et mortuus efi Aaron tbi,in vertice mon-
tis. Num. 20: 28.

XIX. Turbata autem pofteavideturhaEcfuccefiio. HelienimPonti-
fex Ithamarides fuiffe creditur, CujuspofteriPontificatu rurfus excide-
runt, Salomonis tempore , per Abjatharem. Quo amoto, ad veram
ftirpem honor ifte poftliminio rediit , per Zadocum Lleafiiridem.
1. Reg. 2.

XX. Atque haec Pontificum conftitutio erat. Sacerdotes vulgares sacer-
quod attinet, ritus inaugurationis eorummulta cumPontificuminitia- dotum
tionecommuniahabebat: dcquibusvideripotcft Exod. 29. & Lev. 8. vulgarium
Difcrimen fere in his duobus fitum erat : i.quodomnes&finguiiPon- >»"»&"*-.
tifices , in novi honoris exordio , ungebantur : facerdotes aurem reliqui U0>

in prima confecratione filiorum Aaronis inuncli & confecrati cenfe-
bantur. 2. quodque Pontificesoleoincapiteperfundebantur, Exod.29:
7. conf. Lev.8: 12. & 21:1 o. Sacerdotes autem oleo, admixto victimarum
fanguine, in facra vefte leviier tantum adfpergebantur. Exod. 29: 7.
Lev.8: 12. &21: 10.

XXI. Succedebantautemfacerdoteshiinfacerdotium, natalium jure, & fuc-
praevio tamen fenatorum magni confeffus examine , fi quibus forte fami- eeffi°-
liae aut generis mota controverfia, vel corporisvitiismorbifque, aliifve
modis probrofi, & facro muneri impares fbrent.

XXII. Typica autem erant ha?c omnia. Confecratio enim Pontificis Spiriiuath
(knotabat Chrifti Sacerdotis noftri divinam vocationem & initiarionem hcrum (*'

acJ gniftcmio.

m L i b. 4 V. C a p u t V I I T.

ad iftud munus. Non enimfibi quisfumit hunc honorem, fedqui vocaturk

Deo, ut & Aaron. Sic & Chrifiusnon femet ipfum glorificavit , ut fieret

Pontifex, fedqui locutus efi adeum : Filius meus es tu , ego hodiegenui te.

Hebr. 5:4, 5-

Cultus bic XXIII. Myfticus etiam erat veftium ciiitus. Singularis enim ejus

emws my- fpjen<jor & <Jignitas in Pontifice, Chrifti eminentiam,internumque jufti-

t\x ac fanctitatis ornatum teftabatur. Speciatim Ephod & Petlorale, duo-

dena tribuum nomina Dei quotidie ob oculos exponentia, jugem Chrifti

interceflionem fignificabant; utpote qui femper in templo Dei degit, in-

tercedens pro nobts, fimpercjue vivit adinterpellandumpro nobis. R.om.8:

34. Hebr. 7: 25. Pdlii ac balthei figuram Efai.is explicat cap. 61:10. In-

duitmevefiibusfiilutis,pallwjufliti£amicitme. Scc.^wj. Induit fufii-

tiamtanquamloricam , & mduit vefies ultionis amittum , cjr operuit fi

tanquam pallio z,elo. & c. 1 1 : 5 . Et erit jufitt ia cingulum lumborum ejus,

&fides cmgulum renum ejus. h. e. ofhcium mediatorium geret in juftitia

& veritate. Nec abludunt, c\\xs. ad oram pallii dependebant tintinnabu-

la,8c mala.punica ; quoe,Chrifto praedicante ac miniftrante,clarum Euan-

gelii fonum, & germinantia Ecdefiae prata, virtutumqueomnium florem

ac odorem promktebant.Lamina aurea,Sanllitas Jehov<z appellata,con-

fummatiiTimae Pontificis noftri fanctitatis fignaculum eft. Ac ficut Pon-

tifex hoc ornatu Ifraelem Deo conciliarc, cultumque ipfbrum acceptum

reddere,ac rerum fanflarum labem auferre ferebatur,Exod.38.ita ha; pras

cipuae Pontificis noftri partes funt; qui virtutum noftrarum fbrdesau-

fert, nofque ipfbs, ac cultum noftrum omnem Deo gratum reddit. Ha-

bentes ergo Pontificem magnum. — Non enim habemus Pontificem,qui non

pofiit compati infirmitatibus noflris. — asfccedamus ergo cum fiducia ad

thronum gratU. Hebr. 4: 14, 15, 16. Spirituales noftrc vif{im& acceptx

funt Deoper 7^7^» Chriftum. i.Petr. 2: 5.

Quo my- XXIV. Quo my fterio adimpleto, nunc omnis veftium fmclitas de-

funoim- ^^ Undenec Chriftus, nec Apoftoli, in facris iis ufi funt. Cumomne
pletotomnis . . . . ?. - -r ' _

veflium "^d diicrimenji juxta cum ciborum ac dierum difhncbone, pcnent. Ut

jmnciutis ex mera mperftitione Papa Stephanus A.C.260. veftitum facerdotalem

defiu. in Ecclefiam Nov. T. reduxerit.

J/y(leri- XXV. Okum , divinitatis inhabititionem & Sp. S. dona fignabat»

umun- ZJnxit te Deus oleo UtttU fupra confortes tuos, Pfal.45:8. Verba Dei lo-

ftwms. quitur ; non entm ex menfura dat Deus Spiritum , Joh.3 : 34. Nec oleo fb-

Ium , fed Stfanguwe proprio, qui e&fanguis Nov. Teftam. Hebr. 10:29,

confe

t)E PoNTlFICE AC SaCERDOTIP.US. 6tj

«fconfecratus eft. Ut olim Pontifex faneuine facrificii.

XXVI. Quod autemnonprimusfolumPontifex, fed&reliquiejus
fucceffores ungerentur, id quidem facerdotii unitatem fignificabat, fed fi-
mul defeclum teftabatur ; cum Sacerdotes illi non forent perpetui &
(nondum quippe pera&a omni expiatione ) fucceflbres debcrent expe-
dare; cum Pontifex nofter Sacerdotium polfideat ccTmgpfioircv , non
iranftens, & perfectum, Hebr.7: 2,4. Quoddenique, prscterfummum
Pontificem , etiam reliqui inierioris ordines Sacerdotes facrabantur , id
fpirituale noftrum Sacerdotium , in quod a Chrifto allecti fumus, adum-
brabat : unde & facrae unc~tionis , & Spiritus ac fanguinis Chrifti partici-
pes evadimus , ftolafque noftras , ut eft Apoc. 7: 14. ubi ad facerdotalem
hunc ritum alluditur, infanguine Agni dealbamuj. Cui concinunt dicla
Joh. 1:16. Et ex plenitudtne ipjius nos omncs accepimus , & quidemgra-
iiampro gratih. i.Joh. z: 27. ZJnffto, quam accepiftis ab eojn vobis ma-
het. i.Pet. z: 5. Eftis facerdotium fantlum , ad offerendum fpirituales
vitltmas Deoper Jejum Chriftum.

XXVII. Adhanc Porttificis facerdotumque conftitutionem pertine- sancti-

bat, imo ex ei oriebatur , illorum dignitas & fanctitas externa : quae prse- T AS Pow"

cipue occurrit i.in^corporis animiqueeorum integritate & dotibus. z. in "*"'* &

1 • • • . . > . j. jA ° Sacerdo-
matnmonio. i. int>untate circa mortuostuenda.

j r tum ex*

XX VlII. Elucebat/>r««0 Pontificis & Sacerdotum dignitas in corpo- temx,
ris animique praeftantia , quas extra omne probrum exiftere debebat. Ini.m corpo-
quocunque e femine tuo per generationes eorumfuerit corporis vitium , ne r's antm*-
accedito ad offerendum cibum Dei fui. Lev.zi:i7. Ac corporis quidem ^Me me"r
vitia, quae aliquem dtaris minifterio arcebant, Magiftri 14Z. enumerant. ^lltbus
Mores quoque a gf aviori labe puri effe debebant. Quibus Omnibus Chri-
fti veri Sacerdotis perfefho adumbrabatur, qui eft agnus inculpJtus & in~
taminatus. 1 . Pet. 7 : i£. Poftcujus adventum externae iftius impuritatis
leges ceffant.

XXIX. Secundo apparebat eorum fanctitas in conjugiis. Cujus leges 11./» m*~
feruntur Lev. zi. quoad Sacerdotes, v. 7. Mulierem meretricem t fimonio.
aut prof.inatam, & mulierem repudiatam avtro fuone accipiunto : nam
fanftus eft eorum quifque Deoftto. quoad Pontificem, v. 14. Vtduam, aut
repudtatam, autprofanatammeretricem, iftiufmodi ne ducito ; ftdvirgi-
nem epopultsfuis ducito uxorem. Ut Sacerdotibus meretrice, repudiata &
profanata; Pontifici praeter has vidua infuper interdiceretur. Magiftro-
rum gloiias nunc mittimus.

Iiii XXX.Ideo

618 L i b. I V. C a p u t V I I I.

XXX. Ideo ne Sacerdotum genus pollueretur , habebant tabulas genea-

logicas,in quibus parentum nomina,genus &c.recenferentur,ex quibus de

natalium puritate conftaret. Ifii quafiverunt quifque fcripturamfuam^

qui fuum genus pr&dicabant , fednon mvent<x.funt : quapropter ut polluti

abfientifunt afaccrdotio. Ezra 2: 62. conf. Neh.y:^.

cjuod my- XXXL Typica etiam erant haec omnia, & caftos ac puros Ecdefiae,

trat ' er&a Chriftum amores flagitabant. Non enim ille ab adultera ac fornica-

trice,qua?que a mundo vel Satana ftuprum paffa eft , & alienigenas denu-

pfit, fanctum & caftum amorem exfpectare poteft. Aptavi enim vosy

quos uni viro, ut virginem puramfiflam, ncmpe Chrifto. 2.Cor. 11:2.

ni. m afc XXXII. Denique commendandas Pontificis ac Sacerdotis dignitati ac

contafitt Puritat* faciebat, quod mortuorum contacTtu peculiari religione abftinere

nwm cogerentur. De quo Lexeft Lev. 21: 1, 3, 10, 11, 12. ubi Sacerdotibus

luc~tus in proximorum obitu folum permittitur ; Pontifici vero, cum uniT

cus fbret, femperque in atrio verfari deberet, omnia luctus figna, quocun-

que in funere , prohibentur ; imo ne ad mortui quidem cadaver un-

quam accedere ipfi conceditur j quia corona Dei & facra unblio fupra

ipfum erat.

'& fignis XXXIII. Duo autem luctus figna fpeciatimipfiprohibentur : i.ne

lH"HS- caput denudaret, Lev.2 1:10. conf c. 10: 6. Talmudici , ut& ChaldaEUS,

aliique, vertunt , comam capitisfui non nutriat. 1 1 .Ne veftimenta lacera-

ret, Lev.2i:io.

qus. itidem XXXIV. Quae rurfus typica erant, & Chrifti,veri Sacerdotis, internam

typtca e- fanc^itatem adumbrabant. Qui hac in re veteribus Sacerdotibus fuit ma-

jor, quodfinepollutionismetumortuostangeret , cum fblo attactu iis

vitam dare poffet. Quod in mortem imperium cum penes Veteris Teft.

facerdotium non effet , Jegis iftius antiftitibus , ne cerimonias contamina-

rent, mortuis appropinquare interdiclum prorfus erat.

XXXV. Ex hifce omnibus magna erat apud Hebraeos facerdotalis
ordinis dignitas ; ac praefertim Pontificis : cui tanquam facrorum principi
in iis primatus dabatur , quique ifta in republ. Regi habebatur proximus,
& ab ipfb rege colebatur , ac humaniter h- bebatur. Quae omnia conclu-
dunt ex Lev-.2 1 :8. Sanfiificabis illum, quia cibum Dci tui ipfe ojfert. San-
tlus efio tibi , quiajantlus efl. Ego Iehovafum fanEtificator vefler. Atque
ifto exemplo ctiam facrorum antiftites etiam in honore haberi jubet
Paulus, 1 .Tim. 5:17. Qui bene prafunt presbyteri, duplici honore afitciun-
tor ; maxime qm laborant infermone & verbo»

Ita

■0

•M

erif»

ill

De Pontifice ac Sacerdotibus. 619

XXXVI. ItaPontifex&Sacerdotesconftituti&abaliisfepnrati, illa- mini-
que fanctitate minifterio facro ie dignos pr.rftantes , riteilludobibant. steria
Quod eorum minifterium ut breviterperluftremus, erat ilJudpartim Pontifid
Pontifki cum facerdotibus commune, partim hifce vel illi peculiare. Con- & Sacer-
veniebant Pontifex & reliqui Sacerdotes in hifce. dotibtts

XXXVII. 1. Quod utrique facrificia offerrent , &odoramenta ado- commu-
lerent. zyiaron enim &filii ejus adolebant in altari holocaufli & in altari nta'
fttjfitus, pr<eter omne optts Janffi [an^orum, idque adexptationemfacien-
dampro IJraele,prout pr<eceperat Mofesfervns Dei. 1. Chron.tf^. conf.

Luc. 1:9. Secundum ritum funllionis ficerdotalis fortitus erat munus
fuffitus faciendi-, ingrediendo in templum Domini. Caeteri quidem Sacer-
dotes per vices ftationefque fuas , & facla primum inter fefe fbrtitione :
Pontifex autem quoties & quando ipfi libitum effet , abfque fbrtitione ;
cum ipfi omnia facra omni tempore obire fas effet.

XXXVIII. 2. Quod utrique nomine Dei populo benedicerent : Al-
loquere Aharonem &filios ejus, dicendo : Jic benedicitotefiliis Ifraelis &c.
Num. 6: 23. Pontitex quidem iollemnem in modum, in templo, in anni-
verfario facro, expreffa cum nuncupatione facratiftimi nominis,juxta for-
mulam Num. 6": 25, 24, 25,26. cum extralerram fanctam in cognomine
folum Dei benedicr.iones ac preces ecclefiafticas concipere fas effet ; nec
extra templum facro Dei nomine facile uterentur. Ordinariam autem
benedidionem peragebant etiam facerdotes gregarii.

XXXIX. 3. Quod utrique pariter de lepra judicarent. Homo, quum
9rit in cute carnis ejus tumor — aut aliquid vergens adplagam lepra , tum
adducetur ad Aharonem Sacerdotem , aut ad unum hfilits ejusfacerdoti-
btts. Lev. 13: 2.

XL. Nobile autem imprimis ac primarium Ponttficis munus erat , le- Prlmari-
mel quotannis piaculare facrum orTerre, & templi adyta intrare. Quo um ponti'
follemni die iple omnia facra, etiam quae illius fefti propria non erant,toIus 'uti mu~.
obibat. Semel autem tantum fingulis annis facratiffimum illum templi q7otlnnis
receiTum , ac numinis veluti fedem ac thalamum, ingreffum effe,ex Lev. intrare in
l6:2.&Hebr.9:7.conftat. fanBapm«

XLL Cum autem periculum foret, ne qua res fortuita illum conta- ^orum.
minaret, ac fbllemni facro prohiberet ; illud fi forte accideret , quotannis ViCARlus
fub diem jejunii creabant vicarium; qui,fi quam pollutionem fub illud p<w,./"w'
tempus Pontirex contraxiilet , vel immundo forte vifu per noctem fele
inquinaffet , ea die rem facram faceret. Vocabaturque fub primo tem-

Iiii 2 plo

Sttcerdo •
tum crdi*
nariorum,
di/iributo-
rum in
"jarias
cUjfeSy

«fficiit fpe-
ciali/t.

Sacerdoti-
bus cum
Levitis
commune
offtium
excubxre
circa tem-
flnm.
Stantes in
templo mi-
niflrabant
Sacerdotesj
ac primum
■'m:

6io~ L i b. IV. Caput VIII.

plo nwv pp/ 2. Reg.25:8. Jer.52:24- Sub fecuncb 'j*) / eratque
ordinario ille, qui dignitate ac fucceffione pontificatui erat proximus.

XLII. Sacerdotum ordinariorum munia quod attinet , diftributi illi
.erant in varias clafles, partim a Moie , partim a Davide ; qui in 24 ordi- .
nes eos redegit : quornm fexdecim erant Eleazaridae, oc~ro Ithamarida*,.
i.Chron.24. Qui numerus etiam fub fecundo tempio duravit-quanquam
non easdem fimilia; femper manferint incolumes , fed novss quaedam
poft reditum ex Babylone in ordinem iftum fuerint adfcitje, Neh. 7: 39.
& 10: 1. & 12:1.

XLIII. Veniebant iftae clafles per vices Hierofolymam, fingulaeque in
templo hebdomadem unam facris operabantur. Adeoutbis inannoad
unumquamque ordo rediret. Unaquaeque autem Sacerdotum claffis
rurfus in feptem ordines diftribuebatur , juxtafeptem hebdomadae dies,
quibus illi miniftrandum foret.

XLIV. Officiaillorum fpecialia,praeter jugisfacriricii aliarumque, feu
lbllemnium, feu votivarum & fpontanearum , victimarum oblationem,
erant : quolibet die bis in altari aureo fuffitum facere. Exod.3o:y,8. Lam-
padesintempliatrioinftruerc, &accendere. Exod.27-.21. Ignemfacrum
curare, ne extingucretur, Lev.6: 1 2, 1 3. Aram emundare,cinerefqueever-
rere, Lev, j: i<5. Quolibct Sabbato panes facros recentibus permutare.
Exod. 25:30. Lev.24:6\ Prophanos denique impurofque a templi limine ,
arcere. Num. 5:2. Deut. 23: 10. Praeter quod altaris tabemaculique*
feu templi minifterium, ad docendum quoque conftituti erant, Deut. 17:
0. Ezech. 7: 26. Mal. 2: 7. ut aliaeorum munera , quibus in Synedrium
cooptati, fungebantur, omittam.

XL V.Praeter haec SacerdotumcumLevitiscommuneofKcium erat,ex-.
cubarecircatemplum , difpofitis quaquaverfum in templi ambitucufto-
diis, & de no&e vigiliis. Quae 24 ftationum erant, unaquaeque autem
ftatio decem rurfus hominum ; ut univerfa cuftodum cohors 240 capi-
tum effet. Quod munus concludebant ex Num.i8:2,4.

XLVI. Miniftrabant autem in templo Sacerdotes ftantes : quod coL
ligebant ex loco Deut.i?:^. Eum felegit JehovaDeus tuus ex ommbus
tnbubus ad perflandum miniflrando in nomtne lehovA &c. cum nemini in
loco fancto federe fas fbret, nifi foli regi ; ac primum loti, exlegeExod.
30:19,20. TJt. lavent Aaron qt filii ejus ex eo manus fuas & pedesjuos,
quum erunt ingrejfuri tentorium conventus : lavanto aqua,ut non morian-
lur cVc. Quod, fub comminatione mortis inftitutum , ftricte adco ferva-..

batura.

Dfi PONTIFICE AC SaCERT>OTIBUS. 6ll

batur, ut, fi vel antea laviffent , tamen templum ingrefluri iterumla-
varent.

XLVTI. Ex quibus omnibus Sacerdotcs , tum quodftantesac nudis qt <i hine
pedibus rem divinam ncerent; tum quod tenui lino veftiti erant , quodfre1uem'-
la?pius de die ponere ac fumere neceffe erat, dum identidem lavare vel mi- „ cl"10m
nifterium mutareopus habebant ; tum denique quod folis fere facrificio- moryis
rumcarnibusvefcerentur; frequcntibus morbis obnoxii erant.

XLVIII. Secundumomnia hasc munera, Sacerdotum templo, fpe- Pontificis
ci tim fecundo,in(ervientium,hi gradus & he;c gencraerant. i.Erat Ponti- & Sacer'
fex Maximus, Sacerdotum omnium princeps, acfacrorumvelutiRex. dotHmdl" '
1. Pontificis Vicarius, mq/ dignitate, ac plerunque fucce{fione,Pontifici V[u$[ ^*"
proximus ; fub cujus imperio reliqua? Sacerdotum familias. 3.Subhoc
rurfus erant duo, qui eandem operam ipfi praeftabant^quam ille Pontifici, .
rSlpTlp di&i. 4. Sub his erant feptem , r^O^S^ appellati. , qui
claves templi aflervabant. 5. Qui fub fe habebant tres ad minimum, fa-
cro aerario praefectos ; qui vocantur ?H!3?j/ feu thefaurarii. 6. Quos-
fequitur ^O^DH t?iO I cuftodiis temph' prapofitus. 7. Tum is qui
3X JV3 t^JO caput paterna domus appellatur. 8. Reliqui autem
omnes de Sacerdotum plebe ac vulgo erant ; quos Sacerdotes idiotas He-
bra?i indigitant.

XLIX.Praeter hofce infuper ordines quindecim,fpeciafia enumerantur
munera,quorum fingula habebant fuos prasfectos^qui rurfus magnam fub
fefe habebant Sacerdotum turbam: i.Erat praefe&us tcmporum,qui indi-
cabattempora facrificiorum. i.Portarum templi,quifignum dabatillas
aperiendi&cIaudendi.3.CuftodiarumtempIi.4.Cantorum.5.Inftrumen-
torummuficorum. 6. SortiumjaciendarumfuperSacerdotibus, illodie
miniftraturis. y.Columbarum & avium, quae in templi ambitu diven-
dcbanturfacrificarevolentibus. 8. TefTerarum, quibusopuseratutvina
aeciperentur ad libamina-. 9. Vinorum; quiipfavinadepromebat. 10. A-
quarum urbis & templi, quibus ad fcrificia opus erat, ne earum unquanr
foret defectus. 11. Valetudini Sacerdotum prepofitus, feu «^«Tfjp.
12. Panum propofitionis prafectus. 13. Suffimcntorum conficiendo-
rum. 14. Velorum & cortinarum templi. 15. Veftium Sacerdo-
talium.

L. Atque hsec Vet. Teftam. hierarchia erat, in qua magnum perfona- ?er[on&"
rum difcrimen, variiquegradusaclimites, quibus quemquead Deum ac- rum **
cedere oporteret , obfervabantur. Quoddifcrimen fubN.T. fublatum J^^^j

Iiii 3 eft,

6ii L r f • IV. C a p u t IX.

mugmm eft, ubi non efi Jud&us nec Gr&cus , nec fervus nec Uber , nec mas nec foe«

difcrimen: m'ma, Gal.$:28. omnifque illa fervitus fub hominibus, omnifque hicrar-

jublatum cj^a ac facrorum imperium extin&um eft : Et Paulus, & Apollos, & Ce-

phas, ^rmundus, &vita, &mors, & pr&fentia, & futura, omnianoflra

funt. i.Cor. 3:22. Sicut cultus quoque, qui in Vet. T. pro ratione

temporis iftius , magna ex parte carnalis & corporeus erat , nunc prorfus

fpiritualis eft, nec tot ambagibus ut ad Deum perveniatur opus eft. Cum

non adeo difficiles nunc aditus habeat, fed Spirttus fit , qutque adorant

eum, in Spiritu & veritate adorare eum oporteat. Joh.4-.24.

Hsrum LI. Altius autem haec fpeclrabant. Et Pontifex quidem , in lacro ifto

^Auing ordine eminens,Chriftum, verum Sacerdotem noftrum, fignificabat; qui

fptntudis, obbto fanguine fuo proprio,ifto cum libamine in ccelefti facrario pro no-

bis comparet. vid. Hebr. 9: 12. Nonper fanguinemhircorum & vitulo-

rum-tfed per proprium fanguinem intravitjemel infanfta^terna redemtio-

ne inventa. & c. 7: 27. Non habet quoudie neccjfe, quemadmodum Sacer-

dotes, prius profuispeccatis ojferre, deinde propopuli. Hoc enim fecit femel

fe ipfumofferens. Qiiique nullo Segene ac vicario indiget ; cumipfeyfTw-

pervivat, adinterpellandumpro nobis , Hebr. 7:25. Quem honorem

non fine facrilegio Pontifex Romanus rapuit, dum fe, modo Petri, modo

Chrifti vicarium fatetur. Sub Chrifto autem non his vel illis , ut iidem

Pontificii fibi imaginantur , novum fub Nov.T. Sacerdotium deman-

datumeft, fed fideles omnes fub ipfb tanquam duce fuo defcripti, fpiri-

tuali omnes facerdotio funguntur ; quod Sacerdotum minorum turba

adumbrabat; ac fpirituales hoftias Deo offerunt, faUiper Chriflum Sa^

cerdotes Deo & Patri , Apoc.i:6.5:io. acfeg^Teu^* oiyiov facerdotium

fanclum^adofferendumjpiritualesviEiimas,acceptas Deoper Jefum Chri-

flum. Inquo minifterio, qui alios ad Deum adducunt, ii 'peciatim Sacer-

dotesfunt. Et adducent (gentes, v. 19.) fratres veftros — iatqueetiam

accipiam ex tllis (genubus)Sacerdotes & Levitas. Efai. 66: zo, 21. Sicut

ita Paulus fe dicit mimflrum Chrifli effe adgentes , »e£*p ySvrot tz> ivscyyi-

?ucv $ &%% , ut oblatio gentiumfit accepta.

C A-

6il

C V P U T IX.

De Levitis & Nethinais.

Oft Pontificem & Sacerdotcsfequuntur Levita?, Sacerdo-
tibus ad minora in templo opera-praeftanda in auxilium da-
ti. Quorum videbimus i. minifterium ■, i. minifterii ae-
tatem.

II. Levitae interdum dicuntur omnes qui de tribu Levi erant , quam
Deusfolam, reje&o univerfb Ifraele, tanquamimpuro,poftquamin vi-
tulo peccafIet,adfacrorum minifterium affumferat, Ezech.20:26\ Specia-
tim vero illi, qui de tribu Levitica prognati, genus tamen ab Aarone non
traxerunt. Qui proprie Levitae appellantur, & Sacerdotibus , Aaronis
pofteris, opponuntur.

III. Munus ipfbrum erat, Sacerdotibus miniftrare, atque inferiora
minifteria in tabernaculo,ac deinde in templo, obire ; ubi diverfum paulo
eorum munus fuit.

IV. Familiae Levitarum tres erant, Kahatitae, Gerfbnitae & Meraritae :
qu3E fingulae fuos praefectos habebant. Quorum qui dignitate primus
erat, univerfi Levitici generis caput ac princeps , & a Pontifice fecundus ,
ejufque fucceffor & heres erat.

V. Dum tabernaculo, quod erat mobile quoddam templum, infervi-
rent, illudque in deferto oberraret, ad Kahatitas praecipuae acnobiliores
minifterii ejus partes pertinebant ; cum ipfi arca,ac vafa omnia facra, ipfb-
rum curae forent tradita , quae humeris portare , & de loco in locum
transferre debebant. Gerfonitae tabernaculi vela, aulaea, ac exteriora tegii-
menta; Meraritae afferes, columnas reliquamque molem, obfervabant.
^111.4:4,25,26,31,32.

VJ. Tabernaculo deinde in Cananaea, ccrta in fede locato, ac extructo
poftea templo, ei Levitr juxta ordines fuos rurfus miniftrarunt, & vel Sa-
cerdotibus in caedendis vidimis , aliifque minifterii partibus infervie-
junt, vel Cantorum ac vEdituorum munera praeftitere.

VII. Diftribuerat enim Rex David omne Levitarum genus in trcs
ordines, quorum unufquifque viginti quatuor clafles continebat. Qui ad
primum ordinem pertinebant , Sacerdotibus in minifterio fuo aderant ;

erant-

LEVL-

TARUM

tninifle-
rium,

fcundum
familiat
eorum '9

tn deferto

& terra
Canaan

juxta ordc-
nes/uos.

L I B. IV. C A P U T II

erantque eodem modo ut iili, in 24 ftationes divifi , quae fingula? per vi-
ces hebdomadam fuam in ternplo explebant ; rurfufque unaquaeque fta-
tio in leptem turmas diftributaerat , qux fingulis diebusofficium face-
ret. Secundi ordinis Levite- Muficos concentus templi moderabantur , ac
Deum voce organifque laudabant. Tertius ordo asdituorum erat, qui&
ipli in fuas fimilias diftributi erant, l.Chron. 24.8: 2 ^.& nS.

VIII. Cum vero magnuseorum elTet numerus, etiam extra templum

dodtorum in Ifraele munus gefferunt. Doceant judicia tua Jacobum, &

Legem Ifraelem : ponantjuffitum in nafo tuoy munus inteqrumfuper altari

tuo. Deut. 33: 10. Quiideo per Ifraelitarum urbes ac tribus difperfi,

opimis reditibus a Deo aucTfci funt , ut alacrius ac fine cura ifti rei va-

carent.

JEtas in IX. Atque ex hac legum peritia, non facra fblum, fed & civilia judi-

ipfts ad cja exercebant, variafquc reipubl. partes attingebant. Quod jam a Davi-

mmi' e disacjofophatitemporibusufitatumfuit, i.Chron.26:29. 2.Chron.i9

qttifkd *%' ^c mu^i quoque ipforum , una cum Ifraelitarum primoribus:

in fupremum gentis concilium adfcripti fuere.

X. JEutem, Levitarum minifterio praefixam,quod attinet, in ea qua-
tuor obfervari debent gradus. 1 .ubi mcniem a nativitate impleverant, Deo
ofFerri ac coniecrari debebant. - Recenfeto flios Levi, fecundum domum
majorum fuorum , per familias fuas : omnes mares a nato uno menfe &
deinceps numcrato. Num. 3: 15. coll. v.40. 2.ubiad2 5 annum perve-
nerant, per manuum impofitioneminitidbantur. Ouod ad Levitas , a
nato viginti quinque annos <j" deinceps , venito Levita ad militandum mi-
litiam in minijlerio tentorh conventus. Num.8: 24. Jamque in templo
adeffe , ac minifterio fuoxlefungi ipfis fas erat. 3. Impleto trigefimo
32tatis anno,poft mimflerium miriflerii ad mimflermm onerisSeu tranfpor-
tationem tabernaculi admittebantur. Num. 4: 47, 49. 4. Qiiinquagefi-
mo demum anno rude donabantur. Quod de gravioribustabernaculi
minifteriis; non vero de obfervatione cuflodu & reliquo ejus cultu ac-
cipiendum eft. Ex quo vero natusfuerit Leajitaquinquaginta annos , re-
vertetur a militia hujus min/flerti* ut non mintflret amplius: attamen
fervito fratribus fuis obeuntibus militiam m tentorio conventus cuflodien-
do cuftodiam , quamvis miniflerium ipfenon exerceat. Num. 8: 25, 16*
Atque haec Levitarum facra erat militia, ut Scriptura appellat, Num.4:3.
&8:2 5. ad quam per gradus veluti provehebantur ; tandemque abfblu-
tis ftipendiisac militis veteres, quiefcere jubebantur. Adquosgradus

allu-

De Nazir^is & Kechabitis. 625

yiudere videtur A poftolus, 1. Tim. 3:1}. Nam qui bene miniftraverint*
gradumjibt bonumparant , & multamfiduciam infide , qua eft in Chrt-
Jh Jefu.

XI. Ut vero extrudo templo paulo diverfumfuitipforumminifte-
rium, ita in a: tate quoque fac"h tum immutatio. Cum enim non amplius
difficili circa tabernaculum labore occuparentur (Etiam Levitis non eft
portandum tabernaculum, & ulla inftrumenta ejus admintfterium ejus,
i.Chron. 23:26.) fubDavidistemporavigefimo astatis anno minifterium
ingrediebantur. Nam in atlis Davidis posierioribus numerus Levitarum
fmthorum, nempe a nato viginti annos & detnceps. i.Chron. 23: 27.
coll. 2.Chron. 31: 17. &Ezr.3:8. Sacerdotibus autem ac Pontifici non
eadem aetas praefcripta erat , qiiie Levitis. Quae multi perperam confun-
dunt. Illi enim puberes legitimi minifterium obire poterant.

XII. Sicut autem Levitae Sacerdotibus miniftrabant , ita ipfis Levitis neth i-
alii dati funt,qui viliora minifteria obirent, Nethinai appellati, quafi dedi- n m r .
titios aut adfcriptitios dicas. Qui primum erant Gibeonitse, a Jofua,cum
Cananasam intraret, fervati ; quibus Davidis ac Salomonis tempore alii ex
devi&is Cananaeis acceflere.

; XIII. Ac facra quidem haec Levitarum militia, tam multiplici opere Levitx-
circa unum tabernaculum occupata,omnes fideles repraefentabat ; qui fub rHm my
Chrifto, fummo facerdote , vario in ordine, minifteriis, donis, Deo mini-^''c" &&
ftrant. Dtfttntliones donorum^ miniftertorum, & atlionumfunt : jedidem
Spiritus, idem Dominus, idem Deusy qut operatur ea omnia in omnibus.
i.Cor. 12: 4, 5, 6. Speciatim autem eos reprafentabat , qui fratrum fuo-
rum oblationem Deo praeparant.

C A P U T X.

De Nazjirais (f Rechabitis.

fM erant perfonae facrae ordinariae. Sequuntur extraordi-
, nariae, Naz.irai & Rechabtta.

II. Nazirasus *yft feparatum notat ; peculiari videl. nazirjEI
w j fanctitate a reliquis difcretum , & certo vitae generi ac or-
dini aftndtum. Unde |?$ tales dicebantur , munus ac donum, quafi
Peoconfecrati.

Kkkk III.Erant

6i6 L i b. IV. C a p u t X.

trant , vel m. Erant hi vel nativi, vel votivi. Nativi fcu Dei jumj,feu parenturn

mtlvt> oblatione, antc nativitatem eorum facta, taleseiant. Ut Simfon. NazJ-

_ _ r<eus Deieritpuerifteindeabutero. Jud.iy). Etalii.

vottvt- IV. Potivi proprio voto fe ipfbs facraverant, idque fere ad certum

tempus. Quod fi expreffum non foret , menftruum erat. Quod Judaei

fuo modo colligunt ex Num. 6: 5. Omnibus diebus voti NazJtreatus fui

novacula ne tranjlto fuper caput ejus ; ufque durn compleantur dies ifti, quiT

bus voveritfe Jehova Naz,ir<eum fore.

$t»z.tm- y. Nazireatus autem haserantleges,adhumiliationem&abnegatio-

tHi eges. ncm m| £KientcS: j . ut abftinerent vino-.ajiod ad ipfas uvarum pelliculas &

acinos extendunt ; omnique potu inebriante, ^3J{g / qualifcunqueille Ii-

quor, ac undecunque exprefTus fuerit. z. ut comam alerent ; tantaqui-

dem religione, ut ne pilum quidem unicum abradere vcl evellere fas foret,

nifi tempore voti peradto.Quo fa£k> attondebantur, oblatoque facrificio,

votivam caefaricm, tanquam rem facram, in peculiari templi conclavi

concremabant. 3. Utadcadavermortuinonaccederent. Num. 6:3-10.

Quod & Pontifici interdictum vidimus, Lev.2 1 : 1 1 . Si vero ex improvifo

mortui vel morticinii .attadtu polluerentur , votum redintegrandum &

de novo Nazireatus tcmpus implendum erat.

£w/r» ve- y f# Quod de vefte quasritur , an illa quoque Naziraeis peculiaris fue-

rit ? id quidem nullibi legitur. Quod de Johanne Baptifta enim adfe-

runt, qui habebat veftimentum fuume pilis camelinis , & z,onam coria-

ceam circum lumbosfuos, Matth, 3 ^4. id non Nazirasorum, fed Prophe-

tarum, zc pnefcrtrm Eliae , exemplo faiftum eft. UndeEliasdefcribitur

homo pilofus, cingulo pelliceo accinblm lumbosfuos. 2.Reg.i :8. conf.Zach.

1 y.^APudefient Propheta, quifque a viflone fua quumprophetabit, & non

induent pallium & pilos adabnegandum. Matth.7: 15. Cavetevero vobis

a pfeudo-prophetis,qui veniunt advos cum veftimentis ovium , fedintrinfe-

cusfunt lupi rapaces. Aliquam tamcn eorum cum prophetis in veftimo-

nio convenientiam fniffe, fortea vero non plane abludit.

Aatahs VII. Quaeruntpariter,anJofephusPatriarcha , ac Samuel Propheta

fHennt, Nazirseifuerint ? Refp. Priorem, cum lex illa tum nondum lata fuerit,

Patriar- non ^1^^1 Naziraeum , fcd eximium inter fratres , eorumque coronam

fal ac decus fuifle : quod innuitur, cum appellatur rW ,y}] Gen.^:i6.

&Deut. 33:16. pofteriorem autem vere Naziraeum ex matris voto fuifTe.

Swiutl t •i.Sam.i:u. Si dabis anctlU tu& femen mafculum , daboipfumjehovct

omnibns diebus vita: ejus ; & novacula non admovebitur capiti ejttk

conf.

De NaziRjEIs & RecHABin,s. 627

ironf. v. 22. & 28. Licet appelletur vir "^?? honoratus, 1. Sam.9: (5. &
in coetibus ac conviviishominumconverlatusfit, cap. 9: 13,23,24. ac
Ifnelemjudicaflelegatur, 1.83111.7:15,16,17. dePauIivoto A<5t. 18:18. Paulutf
&fumtuin Naziraeosfaclo 0.21:23, 24,26. aliter ftatuendum videtur.

VIII. Sed&deChriftoServatorequaerunt, an ille Naziraeus fuerit' &chri-
Refp. Si externum votum fpectes, nonfuiffe; cum vinum bibifle , & fius *.
mortuos tetigilfe legatur. Nec Nazirams, a "yfj/ perZain; fedNa-
zarenus, a ^yj/ per Tfade, appellatus fuit; quae vocabula tota ra-

dice difFerunt. Fuit autem Nazirasus fpirituali ac fan&iori modo, cuma in qut
peccatoribus feparatus ac fmctilfimus fuerit, Pontifex ptus , fine vitio, non N<tz:re«<
coinqutnatus , feparatus a peccatoribus, cr altior ccelis fatlus , Hebr.7: 26. ttiS ve*iAS-
Qux ejus fantflitas per Naziraeorum in V. T. fanctitatem adumbrata fuit.
Cumque illo nos omnes quoqueNaziraei, &Deopcculiarireligionef%.
cri, ac a mundo diverfi effe debemus. Perverfe enim Pontificii partem
Ecclefiae tantum fanflam nuncupant ; & monacherum fuorum vota
& inftituta cum Naziraeorum fanctimonia comparant. Vota enim utrc-
bique difparia nimium funt. Etquaeabadverfariisvoventur,.pleraqi:e
fuperftitiofa funt , nec ullo divino praxepto, quale de veteribus Naziraeis
vidimus, aut exemplo nituntur. Veri autem Nazirxatus difciplina eft,
curare per omnem vitam fbbrietatem & humilitatem , & incumbere iis
rebus quas ad regnum Dei & juftitiam ejus adipifcendam faciunt.

IX. Rechabitas quod attinet , illi a parente Jonadabo , filio Rechab, Recha-
hoc inftitutum acceperant, 1 .ut ne vinum biberent 2. nec agros aut vineas B it^e.J
colerent, 3. atque extra oppida fub tuguriis ac paupere tecto degerent.

Et dedi coram iis , -qui de domo Rechabitarum erant, calicesplenos vino &
pocula : & dixi ad eos , bibtte vinum. Et dixerunt : non bibemus vinum.
Nam Jonadab filius Rechab , Pater nofker, interdtxit nobis dicendo : ne
bibatts vinum^vos & filiiveftri in fxculum. Et domum ne adificetis; &
femen ne feratis; c^* vineam ne, plantetis , neque habeatis ; Jedin tento-
riis habttetis omnibus diebus vefiris ; ut vivatis dies multosfuper terra, ubi
commoramini. Jer. 35: 5, 6, 7.

X. Quas peculiaris familiae iftius religio erat , a parente tradita, ut
filios nepotefque, corruptis iftis temporibus, a vitae hujus deliciis & cOrn-
modis averteret; &prophetarumoraculis, quiimminentes Judejscala-
mitates & exilium canebant , fidem adftrueret ; terramque iiftam, quarn
miferi Judan adeo deamabant , non tanti aeftimandam doceret. Erat
autem inftituturn hoc prorfus humanum,nulla voti religione adftrictum,

Kkkk i fed

<*l8 L I B. IV. C A P U T XI.

fedfblaergaparentemreverentiaobfervatum. Undeiidem, majorene-
ceflitate, cum hoftiles copiae Judaeorum agros vaftare occiperent, licet
forte non prudenter , fine ulla tamen perfidiae culpa , in urbem commi-
grafie leguntur. FaUum autem efl , cum afcenderet ISfebucadnez.ar, Rex
Babel i» terram : & diximus, venite , intremus Hierofolymam propter co-
pias Chaldaorum& Syrorum. Igitur habitamus Hterojolymis. Jer.$5:n.

LOCUS VIGESIMUS PRIMUS \

D E

ACT IONIBU S SACRIS.

C A P U T X I.

De S A C R 1 ' F ' I C I I S.

ACTIO-
NES SA-
CR.EV.
T.

Truipue.
erant in

SACRIH

cus.

Zorum

nomind

pa».

IggBBBB Actenus fpectavimus perfonas facras : fequuntur nunc

atliones facr& ; quae cum con fi fterent, vel in /acrificiis^yd

in facramentis , quae fub hac periodo fuerunt ; hxc autem

fingulari locodeinceps nobis tra&anda fint , de illis nunc

agemus.

II. In facrificiis videbimus i . eorum nomen & naturam. i. Origincm
ac inftitutionem. ^.genera, 4. adminiftrationem. ^.ufum&fignificatio-
nem. tf.denique abrogationem.

III. Sacrificium Hebr. HnJD&niDr dicitur; Graecis «Twpov &9-u-
cia ; quae conjunguntur Pfal.40: 61 nni^l PDf Sacrtficio ejr munere
non obletlabaris. & Hebr. 1 1 ^4. Fide ^««v* Bvaiotv potius facrifictum
uibel pr<s Caino obtulit Deo ; per quod teflimonium confecutus efi , quod
jufius effet ; tefiante cRn roTg $u%oig fuper donis ejus Deo. Speciatim
riHJD feu ^vpov notat oblationem e frugibus, quae Deo confecraban-
tur; p^f autem & 9W« oblationem e pecudibus, feu vi&imam, quae
mactabatur, fufbque fanguine divinum numen placabat.

& natnra. IV. Erat ergo facrificium oblatio religiofa, qua Sacerdotis minifterio
res aliqua Deo facrabatur, & follemni ritu deftruebatur,in cultus fpiritua-
lis fymbolum.

V. Dif-

De Sacrificiis. 629

V. Differt autem facrificium a facramento , quod in facrifkiis Deo ab
hominibus aliquid offeratur ; in Sacramentis vero contra Deus favoris fui
fymbola hominibus porrigat. Quanquam facrificia ipfa aliqua fui parte
etiam facramenti rationcm haberent.

VI. Sacrificiorum Ortginem quod attinet, perperam Pontificii ea fub Origo.
ftatu innocentiae obtinuiffe, jurifque naturalis effe volunt. Quodnulla
ratione ftatuunt. Cum ex natuii Dei, ac natura: inteorae , ifte cultus non

uat: omnequehocinftitutum pofitivi ac cerimonialisjurisfit. Unde
rcSic Apoftolus, Veus non habitat in templis manufatlis, necamambus
hominum colttur, <5rt$<r$iapzvig riv@*. A&. 17:24,25. Nunquid ego
ederem carnem boum, &fanguinem arietum biberem ? Pfal. 50:8- 13.

VII. Prima autem eorum mentio poft lapfum occurrit. Ac aProto- Poflla-
plafiis facrificatum , & primam foederis gratias promiffionem fanguinc Pf*m • **
dedicatam , ex tuntcispelltceis, quibus amicti fuerunt, Gen. 3:21. quidam ?"t0Plli~
colligunt. conf. Apoc.3: 18. Confulo tibi, m ernas a me -vefitmenta ' '
alba, utamiciaris, & nonfiat manifefium dedecus nuditatis tua. Atque

huc putant refpici Lev. 6: 3 1 . 7: 8. Sacerdos autem, quum offert holocau-
fium ahcujus , pellis holocanfii quod obtulerit, illtus Sacerdotis efio.

VIII. Alterum, fi non primum,fuitfacrificium Caini & Habeiis, pri- eertmque
mi fratrum paris ; quorum alter de frugibus ,aker de pecudum grege , ovc fiUis;
aut vitulo, faciebat. Gen. 4:2-5.

IX. Tertium memoratur Noachi, Gcn.-j.i. & 8:2o.quodfacrum &feqmn~
Deus accipiebat , inque pauxillo ifto femine e diluvii aquis fuperfti- tib™ Pa'
te , novi mundi ac Ecclefise, fpem faciebat. Quumque odoratuseffettri "'
Jehova odorem illumgratum , dtxit Jehovacum animofuo , ncn tterum
malediHurus fum ampltus terr#,propter hominem ; e 0 quodfigmentum cor-

dis hominisfit malum apuerttia tpfius ; tterumque non percuttam amplius
omnia viventia, quemadmodumfect. Gen. 8:21.

X. Quartum fmtAfelcbtjedechi, Gen. 14:18. Qui non panem & vi-
num, fed pecudem obtulit. Panem autem & vtnum non obtuliffe , fcd

■protultffe narratur ; non ut facerdos, fed ut Rex, qui Abrahamum , cum
viclrici manu , ab hofte reducem, epulo excepit.

XI. Quinto facnficaffe legitur Abrahamus , Gen. 12: 7, 8. &
22:13. poftque eum Ijaacus, Gcn.26: 25. 8c Jacob;tsy Gen. 28: 18. &

35:3>7-

XII. In ss£gypto, facrificiornm cultu, ut videtur, collapfo, Exod. 5:1.

Dimittepvpulum meumy utfefium celebrent mihi in deferto} coll. c. 8: 26.

Kkkk 3 fub

£30 L I B. I V. C A P U T X T.

fub Ifraelitarum exitum inftitutum fuit Pa/cha; quod tum frrificium,
tum convivium facrum fuit : Pafcha nojimmpro nobts facrtficatum efl,
i.Cor.y.j. conf. Deut.i6:5,6.

XIII. Circa haec tempora obtulit quoque inter I dumeos, aut Arabes,

jfobus, c.i:5.&42:8.interMidianitas.y^r0,Exod. 2: 16, 21. & 18:12.

& inter Syros ac Moabitas, &'/<?.*#?, Num.22. & 23. & 24. Quae Ecdefia-

rum olim florcntium inter gentes iftaserant reliquise.

§}ui tum XIV. Sacerdotio autem eo ufque, avito more, fungebantur familia-

juennt ^ mm prsecipui acprimogeniti. Qui facerdotes illi funt , quorum mentio

occurrit Exod. 19: 22. coll. cap. 8: 26, 27. 9:13. & 24:5. Inquorum lo-

cum, ob peccatum in vitulo commiffum, reje&a univerfa gente, tanquam

impura , Ezech. 20: 26. le&i funt Leviu , atque inftitutum fuit Stu

cerdotium Aaronicum. Exod-4o:i2, 13. Lev.8:2.

Infikutio XV. Atque haec ficrificiorum fuit origo & antiquitas,mundo tantum

facrifim- non coe.va . qUx m&oreDeo mjh:uta fuiffe dubitari non poteft; tum

m fHit quia humano cultu ac fuperftitiofis ritibus Deum vcnerari nefis eft : quit

enim cognovit mentem Domini , aut cjuis confiliarius ejus extitit ? Rom.

11: 34. atque utcunque xWirationcmhabeant japienti<e,in cultuvolunta*

fio & fubmiffione animi — non tamen ullius funt pretii. Col. 2:23. tum

quia Abelfide obtulijfe , ac tefiimonium accepijfe \egitur, quod Deo placu-

f erit, Hebr.i 1 ^4. Fides autem folo Dei verbo nititur.

AliAvtro XVI. Utcunque autem divina eoruminftitutiofuerit; multumta-

torum rx- men ea^ ante jegem & cuitum Mofaicum , difrerebant a facrificiis fub lege

te legemy P°ftmodum praefcriptis. Ante legem enim illa erant 1. libera, nulli loco,

nhipofi tempori, aut hominum ordini adftri(5h. 2.nectantaneceflitate , utfine

eam. ea peccatorum expiatio non contingeret , injuncla. 3. nec denique aut jtf

gum tum erant, aut malediciionem praeferebant, eamve quotidie ingemi

nabant , vel cum convitio peccata exprobrabant : fed ad fidelium confb-

lationem potius pertinebant , erantque gratias Dei pignora , & bon<t con

fcientix mi^unv^citoc, 1 . Pet. 3:21. quae veterum fpem ac fidem in Mef-

fiam confirmabant. Nam non locutus fum pambus veflrts , neque pracepi

ipjis, quo die eduxi ipfos ex zs£gypto, de us qu<e ad holocaufkum, velfacrifi-

cium. Sedverbum hocpracep; ipjis, dicendo : aufcultate voci me<e , &fiam

vobis Deus, & vosfietis mihtpooulus, & ambuiate tn omni via> qnampnc-

cipiam vobis, ut benejit vobis. Jer. 7:22,23.

Sacrificio* XVII. Divifioficrifiriorum>quoadgenera ac fpecies, commodiffirne

nm difcn- cx qUadruplice capite defumitur j prout illa variabant, vel 1 . materia? , vel

'mn 2.for-

D E S A C R I F I C I I S. 6p

ar.formae ac finis; aut 3.temporis;aut 4-denique perfonarum ratione.

XVIII.Quod ad matertam,^ erant triplicia: nimirum villim<e,oblatio- x.ratiow
ttes, & Itbamina; unde primariae iJlorum fpecies erant ^J / nC^/ n3J/ matttu9
prout vel pccudes, vel fruges , vel olei ac vini liquores Deo offerebantur.
Quorum illa? ad aram madabantur ; iftae facro ritu templo inferebantur,
parfque earum adolebatur ; ifti autem facrificiis afFundebantur,ac in altari
Deolibabantur.

XIX. Animalia , quae ofFerre fas erat , quinque erant generum , quomma*
I. vaccd aut taurt,iub quibus vituli contmenmv.z. oves. $.capra ac haedi.4. nimdium
columba.j.turtures.Pafferum enim genus vix immolabatur. vide Lev. 14. fuer***i

XX. Cum autem Deus beftias tantumacresinanimesfibiofFerriju- non bomi*
beret, abominationi erat omnis «iS-^otS-u^ : quopiaculo, ac infanda num'

& crudeli devotione , Satan apud gentes coli voluit ; tumex KxwfyAtx
facrificiorum Abrahami ac Jephta? ; tum ut fidem ac expectationem fa-
crificiiChrifti, quod folum expiatorium eft, paulatim eradicaret; fan-
guinemque illum, qui Dcum placaturus foret , aliorum hominum com-
munione vilem ac promifcuum faceret.

XXI. Sacrificia ex frugibus dicebantur nnJD / conftabantque ex ohUtio k-
fimila; cui afFundebatur oleum, addebanturque thuris odores. Unde/'w£^«f>
acceptum pugillum,cum univerfo thure, adolebat Sacerdos Jehovae ; reli-

qua ipfi cedebant. Lev.2:i,2,3. propter donathureaautemminchay^-
mentum memoriale erat Deo gratiilimum.

XXII. Nefas erat donis iftis mel autfermentum admifcere. Lev.2: 1 1. fine miBt
Quod Judaei propter idololatras facium hariolantur ; cumque illi rebus a' fermert-
iftisadfacrificiauterentur, Deumcontrariisritibus placari voluifle: A- t0>
poftolus vero ad mores refert. Expurgate vetusfermentum , utjitis nova
maj[a,ficut eflis fermenti expertes. Etenim T? afchanoflrum pro nobts fa-
crificatum efl , nimirum Chnflus. Itaque fcflumagitemusnonfermento

veteri, necfermento malitu & nequitUyfednonfermentatispambusfince-
ritatis & veritatis. 1 .Cor. 57,8.

XXIII. E contrario omne munus fale faliendum erat. Lev. 2: 13, [* e contm ■
Quod fimilem fidei ac finceritatis imaginem habebat ; & facrificia noftra /*#«****•
rite condienda , & a corruptionc euftodienda efTc doccbat : quo Dco pla-

cere, ac ipfi immortalitatis evadere participes poftimus. Sermo veflerfem-
per cum gratiafit , fale conditus. Col. 4: 6. Omnis fermo putris ex ore ve-
firo ne exeat. Lph. 4: 29. Vos eflisfal tcrra , Matth. 5:13. Sal enim im-
mortalitatis emblema erat. Unde fcederis falis in Scripturis appellatio^ .
Niim,i8:iQ. 2.Chron.i3:5. Ll- <

Zibttmi-

mt.

x i . ratione
form&.

Holccau-

' Sacrificia
propecca •
to.

pro rea-

t(4.

&*eifica.

r<%2 L I B. I V. C A P U T XI.

XXIV. Libamen ex vino affundebatnr holocauftis & facrificio voti-
vo & fpontaneas ob'ationis, & infeftis; quibus & nrtf D / noc e^j munus
dapale, adjungebatur. Exod.z9i40.Num. 15:3.4, 5.

XXV. Ratione formx ac finis, facrificia rurfus erant triplicia ; alia,
holocaufta ; alia pactfica. Quae tamen non lta opponebantur, qum m uno
eodemque facrificio & expiatio &. gratiarum a<5tio locum habere poflet.

XXVI. Holocaufta, dicebantur, qua? tota igne confumebantur ; quale
fuit facrificium juge ; de quo mox videbimus. Unde etiam fi *(y\y dice-
bantur, quia tota in fumum afcendebant. Quanquam autem illainDei
gloriam cremarentur , fimul tamen peccatorum expiationem repraefen-
tabant.

XXVII. Sacrificium/>™/>a-c^0, n^Mn/ «V*?71'^ -> ^1 expiando,
& peccatoribus ad facrorum communionemreducendisferviebant. A-
giturque de iis Lev.4: z. Erant autem pleraque pro impuritatibus cere-
monialibus , vel levioribus quibufdam noxis ; aut etiam pro gravioribus,
modo non ex fuperbia, aut elata manu facta , fed ex ignorantia feu imbe-
cillitate commiffa effent. Num.i5:z5.coll. cumLev.6":4,6\

XXVIII. Cum facrificio pro peccato conveniebat facrificium/?™ rea-
tu, Qjyj* ■&h*jy,piKtHu appellatum; quod certa quaedam duntaxat pec-
cata procurabat : reliqua vero procurabantur facrificio it<$tx.oo? j^^n
dicto. De illo videreeft Lev.^ti. &y. i,z. Illius haec peculiaris ratio
erat : quod facrificii dominus, manu hoftiae impofita, deli&um coram Je-
hova, ad templi oftium, fateri; &, fi in proximum peccaffet , de illatain-
juria fatisfacere deberet. Num. 5: 7. Oui tegit defeEUones fuas , non
profperabitur ; qui vero fatetur & derelinquit , afficietur mifericor-
did, Prov.z8:i$. Pauperiores autem offerebant turturum par, autduos
columbarum pullos, Lev. 5 :y. quale beata? Virginis facrificium erat ; aut,
fi nec hifce fufrkerent, decimam fimilae, fed fine oleo ac thure, Lev.^jn,
iz. quia, inquitlex , /acrificium pro peccato eft. Quae infirmitatis facrifi-
ciorum iftorum accufatio erat.

XXIX. Sacrificia deniquetertii generis , quae pacifica Q^^jy appel-
labantur, pleraque libera & voluntaria erant; &er ntvel iv%oie/<7ixot,
pro beneficiis acceptis ; velvotiva & ivKriKoi, profuturis. Eaqueintres
partes dividebantur , quarum primaDeo, altera Sacerdotibus, tertia ofte-
rentibus, adepulumintempliatriis, cedebat. Lev.^ti.&ym.

XXX. Quae infignis figuratio erat noftras cum Chrifti facrificio com-
munionis; in cujus partem venimus,deque fan£ti ejus carne per fidem epu-

lamur.

DeSacrificiis. 1635

lamur. Utque Chrifti , ita & Chriftianorum (acrjficia , hoc typo expri-
jnuntur : Rogo itaque vos, fratres, per mtferatwnes Dei , ut exktbeati*
corpora veftra hoftiam viventem, Jant~tam,placentem Deo,rationalem cul-
tumveftrum. Rom. 12: 1.

XXXI. Tertia facrificiorum divifio a temporis circumftantia defumi- 1 1 1 . ratio.
tur. Unde alia erant ftata , alia occafionata. Stata erant, vel anniverfaria, »« tempo-
vel menftrua, vel hebdomaddia, vel quotid.tana,\c\ certis denique annorum rts fit'
intervallis recurrebant. ylnniverfanaermi, quae feftis folIemnioribus,Pa- vm*'
fchatis, Pentecoftis, kdi tabernaculorum, in novi anni exordio,ac praefer-

tim expiationis die, ofFerebantur. De quibus omnibus videNum. 28.
menftrua, noviluniis; hebdomadatia Sabbatis peculiaria erant.

XXXII. Maxim^autemcelebreeraty^cr^c/W»?y//^, *j^fl diccum, Sacrifici-
Grecis bvhhi^fffAQi ; quianunquamomittebatur, feu feftus, ieu profa- umjnge,
nus foret dies. Conftabat autem duobus agnis anniculis, quorumalter

mane , alter vefperi mactabatur. Quod primo ad montem Sinai inftitu-
tum, Exod.29:$8. deinde poft diuturnam omiflionem , Num.28:3,4.
innovatum iedtur.

XXXIII. To pvfiKov hujus facrificii erat , mortem Chrifti , veri
Agni , qui tollit peccata mundi,]oh.r.z^. conf. Efai.5 3:6,7, 12. quotidia-
na imagine Ecclefiae ob oculos ponere. Qui eadem quoque hor^, qua
Sacerdos agnum in templo ma&abat , fe ipfum patri obtulit. Erat autem
hora tertia , quando cructftxerunt eum. Et hora nona clamavit Jefus vo-
cemagna, Eloi, Eloi &c. Marc.i 5:2 5,34.

XXXIV. Ouarta divifio facrificiorum eft ratione perfonarum ; dum ^v.ratione
alia forent pro peccato Pontificis, Lev.4:3-i2. alia pro aberratione totius Perfott"'
coetus, Lev.4: 13-2 1. alia pro principe, v.22-26*. alia pro homine privato,
v.29-35.eoquevelpaupere, veldivite, offerebantur. Rurfusproimpu-
ris , gonorrhaeis , leprofis , quaedam peculiaria erant facrificia. Quibus
omnibus accedebant facrificia & oblationes fpontaneae , Num. 29: 30.
&I5-.3.&X.

XXXV. In quibus notandum 1. pro peccatorum gradibus diverfa
fuifle exada facrificia. 2. Ne tamen videretur expiatio per illapera&a
fuifle, pro maximis peccatis interdum minima facrificia imperata , tefte
Majemonide. 3. Speciatim in facrificioprouniverfocoetu&Pontifice,
nax: duo memoranda erant, 1. quod iftorum facrificiorum fanguis in
fan&uarium illatus fuerit. Lev.4:<5-i7. & 16: 14. 2.caro autem extra
caltra cremata fit, Hebr. 13:11. Ouorum enim ammalium fanguis pro pec-

L 1 1 1 cato

rttm.

<534 L i b. IV. C .a p u t XI.

cato infertur infanftaper Sacerdotem, horum corpora cremantur extra ca±
fira. conf. Lev. 4: 12-21. &6: 30. i<5: 27. Quae facrificium Chrifti vi*
vidiffime adumbrabant.

■.

XXXVI. Atque ex hifce videmus, qumtusfueritficrificiorum nume-
rus, & quanta varietas. Qu£aDeoinftitutafunt,tumutmu!tipliciifto
minifterio populum exerceret; tumutvariaadeoimagineChriftipleni-
tudinem, quam una figura capere non poterat , exprimeret; denique ut
ipfbrum facrificiorum imperfe&ionemteftaretur, quae cum fingula pec-
catum expiare non poffent, tanto numero offerri, identidemque variari ac
iterari debebant. Quse omnia Chriftus unico ac digno facrificio implevit?.
pariter ac delevit.
Smtfitio- XXXVII. Sequitur quarto confideranda facrificiorum adminiftratio :
rum ad- q^jjjjj vjdebjmus 1. quoad ipfum facrificium. 2. quoad facrificantem;

MINI- 1 • n • rj

stratio $• quoad circumltantias quafdam.

x.ratione XXXVIII. In facrificio videnda 1. debita ejus perfectio. 2.a£tas.

facrificii. 5. oblatio.

fjUSC7' XXXIX. Sacrificiorum integritas & perfeclio accurate praefcribitur

Hrfeftio Lev. 22:22. Num. 20: 8. Requirebat autem Deus vic"limas adeopu-
ras , omnique labe carentes, tum ad religionis honorem & decus ; tum ad
Chrifti, agni inculpati & incontaminati, 1 . Pet. 1 :i<?. innocentiam ac fan-
<5titatem teftandam;tum denique, ut nos moneret,non vilia, fed pretiofif-
fima quaeque , quodqueinnobisoptimumeft, Deo ofFerendum & con-
fecrandum effe : Ojferentes in altari meo panem pollutum. Et dixiflis,
qua in repolluimus te ? quum offertis cAcum adimmolandum ; non eji ma~
lum ? — offer illud., age, prxfidi tuo &c. Mal. 1 17,8 .
dtas XL. Quoad atatem, non ante o&avum diem agnum, aliamvepecu-

dem ofFerre fas erat. Lev. 22:27. Quod&deinfantibus, incircumci-
fione, cautum erat. Cum ante id tempus foetus , a matre adhuc rubens
& mollis, ac partus illuvie fquallidus , nondum pro animali perfe&o
habeatur.

wmatio. XLI. Oblatio ipfa, quo rite perageretur, hoc ordine, quoad praecipua
ilJius, fieban i.imponebantur vi&imae manus, addita peccatorum con-
fefrione, feu ab offerente , Lev. 1:3,4. feu a Sacerdote, Lev. 16:21,22.
2. Inde vi&ima maftabatur & in partes fecabatur; quae vel fex, vel novera
erant. 3. Sanguis victimarum excipiebatur crateribus, &, ne concrefce-
ret, agitabatur. 4. Afpergebantur eoaltariscornua; quodque reliquum
erat., adejuspedemefFundebatur. 5. Holocauftum totum igne confume-

batur;

DeSacrificiis. 655

"batur ; ex reliquis autem facrificiis fblum pars aliqua ; in pacificis & pcc-
catis viicera & adeps , quod etiam in agno Pafchali obtinebat ; & in mu-
neribus farinae pugillus, cum olei ac thuris libamine.. 6. Dumque ardebat
viclima, Levitae mufico concentu Deum celebrabant; utquepropitius
facrificium acciperet, orabant. 7. Avibus autem , quod operofius fa-
crum fuiffe tradunt Judaei, Sacerdotis pollice difcindebaturcaput; tum
fanguis ad altaris angulum exprimebatur; dein ingluvics auferebatur;
tandemque difciflis fub alarum receifu carnibus, concremabantur. Lev.
1:14-17.

XLII. Sacrificantem quod fpedtat, eonomineautipfelfraelita, qui n.ratme
victimam adferret ; aut Sacerdos, ejus nomine rem divinam faciens, intel- /««/k**-
ligitur. '* »

XLIII. Ifraelita , qui victimam donumve offerret, ei praefens adeffe, lfraelitt,
atque eo tempore in atrio facerdotum verfari debebat. Cum vero pro
populo faciendum effet,aderant legati univerfitatis facrorum caufa, »jyj ^
^DJ^D vvrt ftationarii appellati.

« XLIV.Requirebatur autem in offerentibus,i.animus delictorum con-
fcius ac pcenitens,humilique cultu Deum propitium redderegeftiens. An
delettatur Dommus holocauftis Qrftcrificiis, ut in eo quodaujcultetis voci
Domini\ Ecceobedire eftmeliusviftima. i.Sam. 15:22. Nam pietate
deletlor, & nonfacrificto ; & agnitione Deipra holocauftis, Hof. 6: 6. Sa-
crificate facrificia juBitia, & confidite tn Domino, Pfal.4 :o\ 2. ac praefer-
tim fides & fpes in Meffiam venturum, qui unus digno facrificio genus
humanum expiaret. Quomodo Habel laudatur , quodpotius facrtficium
praCaino obtulit Deo,fide, Hebr.n:4. Habebat enim lex umbramfutu-
rorum bonorum, non ipfam imaginem rerum. Hebr. 10:1.

XLV. Verum fine Sacerdote Deus adiri non poterat; cumifleDei Sacerdotis:
hominumque interpres hominum nomine apud Deum ageret; ficut Pro-
pheta Dei interpres apud homines erat. Omnis enim Pontifex , qui ex ho-
minibus capitur, pro hominibus conjiituitur in iis , qu<c apud Deum agenda
funt,ut offerat dona& fiicrificiapropeccatis. Hebr. 5: 1.

XLVI. Erant autem illi , ut vidimus , olim familiarum prsecipui , feu quales U
primogeniti,quorum facerdotium perduravit ufque ad Aaronis filiorum- fuerint i
queejuspraefe&uram. Poft pocfcQAcnieiav enimrejeclisreliquarum tri-
buum primogenitis , folis Aaronidis facrificare licuit ; caeterique fub pce-
na mortis altari abfiftere jufli funt. Num. 3: 5,6. Quodenim Jofua,

L 111 2 David,

62,6 L I B. I V. C A P U T X I.

David, Salomo , ficrificaffe leguntur, quidefacraLevitarumtribumt-

nime erant; idnonimmediate, fed mediate ac Sacerdotum operafa-

6turri eft.

XLVII. Pontifex facrificabat , ubi libitum effet : qui tamen facrificia

potius fblebat aufpicari, reliquafque partes Sacerdotibusinferioribus man-

dare ; qui fortito id munus peragebant. Cedebantque tum illis victima-

rum partes prccipuas , Exod. 29:27,28. Deut. 18:3.

XLVIII. Cum facerdote univerfa ejus familia , exceptis mercenariis,

Lev.22:io,n, de rebus facris participabat : hocfolumdifcrimine, quod

facerdoti foli res fan&ifiimae, ex.gr. facrificiorum carncs ; reliquis vero res

fanclae , leves fanctitates dictae, ex. gr. primitiae, decima: &c. cederent.

Exod.29:37.& 30:29. Lev.2'3<<5: 17,18,25.^111.18:19.

1 1 t . ratio- XLIX. Circumftantia in facrificiis obfervanda prascipue eft locus, qui

necircum- Vel latius accipitur, ut tabernaculum ac templum ; vel ftrictius , qui fimul

fianm} oblationis fuit inftrumcntum, ut ara, ignifque ccelejiis fuper ea. Non enim

facrificia erant libera , nec temere aram ex cefpite erigere ubivis licebat, ut

'tju/que vel a Patriarchis factitatum ante latam legem ; fed , repudiatis locis aliis, pr$-

Utioris, cipue iis qus idololatria polluta erant, quse excelfa dicebantur , folum ta-

^"'•'^'"'bernaculum ac templum a Deo ficrificiis deftinatum fuit. Ouicunque

bernactt- n? 1 1 n ?■ 1 r c • ; 7**-

btm • ojfcret holocaujtum, aut aliudjacrtjicium, ac adportam tentorti conventus

non adducet illud, ut paret illud Jehova; omnino exfcindetur virilke

populis fuu, Lev.17',9. In loco, quem elegerit Jebova Deus vefler,ex omni-

bus trtbubus veflris , adcollocandumnomen fuumibi—~— eo adducetis

holocaufla veflra, & facrificia vcflra &c. Deut. 12: 4, 5, 6, 14,17. &

16:2,5.

cujus vt- L.^ Locus Tabernacult in terra Canaan primo fuit Silo, Jof. 18:1. ac,

ru fue- sj]urite prophanata, propter abdu&am inde arcam in caftra Ifraelitarum,

runtj a qUa; ^ PhiliftcEis capta, nec Siluntem poftmodum reverfaeft, 1. Sam.4:i2.

fedeque ifta a Deo fpreta , deincepsHierofolyma a Deo electa eft, ubi po-

ftea templum conditum fuit. Et reprobavit tentorium fofephi, & tribum

Ephraimt non ejegit. Elegit autem tribum Juda , montem Zionis, quem

dtligebat. Pfal. 78: 67, 78.

LI. Tempore intermedio, deferta Silunte, & nondum electa a Deo

manfura fede ac templo , in locis excelfis , Patriarcharum cultu olim ce-

lebribus, facrificaffe fideles, modo idololatria abeflet, fine piaculo legi-

mus. i.Sam.7:<5,8,9,io'. & 9:12. & 10:3,8. & i<5:2,3.& 20: <5.& 28,29.

ufque ad Extruclo autem deinceps templo, alibi facrificari non fine facrilegio pote-

rat,

De Sacrificiis. 637

rat, ctiamfi idololatria abeflct. Unde notanturmScripturispiica[tero-Vxy?rMtfrt«
quin regcs,propter celfa non amota : Excelfa quidem non amota funt : Jed temflum :
antmus Afzfuit integer erga Jehovam, omnibus dtebus ejus , 1 . Rec*. 1 5 :
14. & 22:44. Sed adhuc populus facrificabant in excelfis, verum tamen Je-
hevaDeoJuo. i.Chron.^y.ij.

LII. Locus facrificiorum fpccialior erat altare ; de quo, cum accura- vel fpecyt-
tius acturi fimus, ubi de locis ficris, nunc de ignefacro , qui fupcr eo erat, wfh W
& victimas depafcebat ac fan&ificabat, fblum videbimus. fmtalta-

LIII. Igne ccelefti facrificia confumta fuiffe fspius in Scripturis legi- jgNI|
mus. Utenim Abelem,Gen.4:4- acNoachum,Gen.8:2i.omittamus, sacer;
Abrahami, Gen. 15:17. Gideonis, Jud.<5:20,2i.Manoae, fud. 13:16,19, cujusde-
20. Davidis, 1. Chron. 2 1 : 26. Elia?, 1 .Reg.i 8: 32. & feqq. facrificia co fcr^ltttr
modo flammata conftat. Quo fpectatur Pfal. 20:4. Recordetur omnia J'Jiorl(t
munera tua ; & holocauflum tuum incineret. Bis autem prgccipue ille eru-
piffe legitur, 1. in dedicatione tabernaculi , Lev. 9: 23,24. 2. templi.
2.Chron«7: 1,2,3.

LIV. C^tcroquin ordinarius ille ignis, qui in altari diu no&uque ex-
cubabat, naturalis potius videtur fuifle , a Sacerdotibus eo alhtus , 8c
fumma cura cuftoditus, Lev. 1:7. Tum componentesfilti Aaronis Sacerdo-
tes ignemfuper altari , flruent lignafuper ignem illum. conf. c. 6: 12, 13.
9: 20. Quod praxeptum de ftruendo ac confcrvando igne cum jam ha-
buerint, antequam ignem divinitus defcenfurum conftaret, quod dcmum
factum Lev.^:^^. ordinarium eum ignem fuifle apparet ; cui etiam vicli-
marum carncs imponebant ; quas tamen fubinde 1 lmulac huic igni impo-
fitxeflent;, aberumpenteccelitus igne confumtas non negamus; quod
prasfertim in tabernaculi ac templi initiatione factum vidimus.

LV. Eratautem/jr/wo, ignisillefacer&cceleftisdiviniSpiritusfym- &my(ie-
bolum, qui ardem iftam incolebat , ibique per vigilem & aeternnm focum rttim>
habebat ; inque ifto facrificiorum cultu etiam adorabatur. Vide 1 . R cg.
18:24. Ego vero invocabo nomen Jehova , eritque Deus ille, cjui tefi\ibitur
igne, ipje Deus. £{31.31:9. Dominus, cuifocus eft in Zion, &furnus Hiero-
foljmts. Matth. 3:11. Ouipone me ventt, tpfe vos baptifabit Sptr. S. £r igne .
Act. 2: 3. Et vija funt ets dtjpertita lingu<t inflar ignis , qui etiamjedit
Juper unumquemque eorum. 1. Cor. 6: 19. <tAn tgnoratis corpora veftra.
efje templum Spir. S. \

LVI. Atque hoc modo altare dona confecrabat , Matth. 23:
19. propter ignem videl. hunc facrum , qui vifibile Spiritus S. do-

LUI 3 m

638 L I B. I V. C A P U T X I.

m noftra accipientis & confecrantis fignum erat.

LVII. Secundo loco perignemhuncdivinaChriftinatura, aternus*
Cjue ilkSpiritus, Hebr.g:i4. & immenfas charitatis ardor, juxta Pftl. 6<j\
10. Comedtt me z,elus domus Domini, adumbrabantur. Utqueviftima
altari impofita humanam Chrifti naturam ; itaaltare, vel ignispotiusilli
impofitus, divinam ejus naturam, per quam femet ipfum obtulit, de-
fignabat.

LVIII. Tertio nos quod attinet, notabat ille ignis, federe oportere in-

tra nos facrum Spiritum , atque in fuo cuique confecrandum effe pectore :

<tAn ignoratis corpora vefira ejfe templum Spir. S. ? i . Cor. 6: 19. ac cha-

ritatis illum ignem exardere femper, arternafque flammas volvere debere,

juxta Cant. 8:6,7. Nam inviUus efi, ut mors^amor ; durus^ut orcus,z,elus:

fcintilU ejusfuntJcintilU ignis.flamma Dei. <*ylqu<z multa non pojfunt ex-

tinguere amorem, Qrfluvii non inundabunt illum. Utque ignis in templo

novo pabulo quotidie alebatur,ita noftriofficiiefle Spiritus,donorumque

ejus fcintillasperpetuo dvoifyzFvpu&im , & novo flatu identidem anima-

re. z.Tim. 1:6.

'Sacnficto- LIX. Adminiftrationem facrificiorum excipit quinto eorum ufus

rum u- & fignificatio : quae, praeter ea quae fuperioribus infperfimus , partim Ju-

signifi- ^eorum, partim noftri refpectu, paulo propius confideranda funt.

catio LX. jfudaos quod attinet, nonleviscrrorerat, quod putarent victi-

marum nidore ac fanguine Deum deleclrari ; eumque carnem boum edere,

ac arietumfantruincm bibere, atque.alicujus rei noftre_ indigere, ut Pfalmi-

fta eos caftigat ac irridet, Plal^otj. quodque exiftimarent, per e s, tan-

quam verasremiflioniscaufas, accedenteconfe(Tione& pcenitentia, pec-

cata expiari. Cum, ut Apoftolus refte urget Hebr. 1 o. Per ea potius pec-

catorum anniverfaria fieret commemoratio ; cum impofifibile fit per vilem

hircorum & vitulorum fianguinem peccat -a aufcrri.

cum rat:o- LXI. Conferebant vero ipfis facrificia puritatem duntaxat carnis ,

ne ceremo- j-ierjr#p, x ^ ut jn extcrno cultu Deum adire, ac in fantftuario ipfius verfari

poffent. Quge externa puritas typica folum erat. Si enim fanguis tauro-

rum & hircorum , " & cinis vacca irrorans contaminatos fimtttficabat ad

carnis munditiem \ quanto magis fiangms Chrifti, quiperSpiritumater-

numfie ipfium obtulit immaculatum Deo, purificabit confcientiam vefiram,

Hebr.Q:i 1,12,13.

tumratio- LXII. Serviebant igitur praecipue fkrificia illis , ut altius fpe&are , &

w my/leruf veram ac dignam Deo viclimam in tot facrificiorum fanguine profpe&are

adfue-

De SaCrif#iciis. 639

adfuefcerent. Atque hic potiflimus eorum ufuserat. Caeteri enim , ut-
cunque veri,qui dari poffcnt, minores facrificiorum ufus erant. Pra?cipuus
autem erat myfticus & figmficativus , tum refpetluChriJli, tum rejpettu
nojfri.

LXIII. Ac Chrifii quidem refpetlu notabant facrificiaexpiationisab^"?:"'M*
illo peragende;, cum necejfitatem, tum veritatem. m .

LXIV. Ac de necejfitate patet. Cum eniminomnifacrificio peccati cc-mm '
commemoratio fieret,Hebr.io:3.ejufque pocna exigeretur,in vicario vi&i- ckrifli,
marum fanguine peccatoris ipfius demeritum ac mors demonftrabatur. iliiufyue
Ut quotiefcunque Ifraelita ofrerret,fefe ipfe publice reum fcribere , idque necefitns
pecudis morte tanquam chirographo fignare neceffe haberet. Illud, k. fa-
crificium pro peccato , dederat vobis, adferendum iniquitatem hujus cce-
tus. Lev. 10:17. ^mguu *s e&> quipro anima expiationemfacit. c. 17 : 1 1 .
Chirographum in dogmatis nobis contrarium. C0I.2 : 1 4.

LXV. Ac praeterea veritatem facrificii Chrifti obfignabant ; cum & veritas;
omnes figurarum iftarum linea: & ductus tam apte Chrifti facrificio
refponderent , omnique ejus facramento ac myfrerio exprimendo
fervirent; ut non nifiadivina manu duci potuerint. Quod cum proli-
xius exequi , omnefquemyfteriorum iftorum apices fcrutari noftri nunc
inftituti non fit, ad fumma tantum capita digitum intendemus. At-
que ita.

LXVI. r . Sacerdos apud Deum in fan&uario agens,ac pro populo fa- refoe&u ■
ciens,Chriftum fponfbrem, ac caufae noftra? apud Deum fufceptorem re- 1^'r^tis,
prefentabat. Tunc dixit, ecce venio , utfaciam Deus voluntatem tuam. In
quavoluntate fanUifcati fumus per oblationem corporis lefu Chrijii Jemel
fatlam. Hebr.io:j?,io. coll.c.2,:io,ii.&c.7:22.

LXVII. 2. Fittim* carnis Chrifti typum gerebant : utque iis a zi8imit .
Sacerdote imponebantur peccata Ifraelis ; quod in piaculari facro
fingulari cum ritu peragebatur , Lev. 16: 21, 22. itd. fecit Deus in
ChriJtum incurrere peccata omnium noftrum. Efai. 53: 6. Dein addu- -
ctio earum ad altare, mactatio, fanguinis effufio, & extorum in ara
inflammatio, quid nifi pafliones Chrifti, omnefque ejus modos ac formas
figurabant.? Praecipuas tamen in hocmyfterioerantvi&imaeilla?, qua-
rum fanguis inferebatur in fan&uarium ; quse , cum pro univerfo ccctu
ofrerrentur, Chrifti finguinem non tantumprogente , Joh.i 1 : 5 2. fed^n?
multisadremijfionempeccatorumcjfiifum, Matth. 26:28. cumquo, ac
per quem ipfe ettam injantla intravit. Hebr.9. 1 2.pradignificabant. ^.Ex- expiatimk

piatio

&P L I B. I V. C A P U T X I.

piatio typica per illa perafla (cum Janguinetumomniamundarentur, nec
nifi ejfujo eo conftaret remijfio, Hebr.9:2 2. ) & fuavis odor ,quem Deus in
holocautomatum fumo ac nidore odorari dicebatur , Lev. 1:9, 13, 17.
&4: 31. conf. Gen. 8: 21. Chrifti hoftiam acceptam, & fragnntilTimi
odoris apud Deum fuiife eumque generi humano propitium redditum,
teftabatur. Ouempropofitit Deus propittatorium per fidem m fiwguine ejus,
Rom.3:2$. Hph.5:2. Non enim vi&imarum fanguis Deum placare po-
terat, Hebr. 10:4, 1 1. fed nobilior fanguis requirebatur,cujus vis ac digni-
tas oftendebatur. Qux fapientia illa Dei erat in expiandis peccatis, quam
in occulto fibi manifeftatam praedicat Propheta, Pfal. 51:8,9.
& commn- txVIII. 4. Tandem ut in facris epulis de vidimarum carnibus efita-

monts 1 <- 1 • 1 • Ji • • • T r ■ 1 • rr

cum vifti- ' cum "cerdotes, tumm euchirilhcis etiamliraelitsofterentes; lta

ma, oftendebatur. 1. Sacerdotem eifedebere unum cum vic~tima\adeoque eam

comedere debere , adferendum tniqmtatem ccetus, Lev. 10:17. Quodnon
niii in Chrifto proprie locum habet. 2. Omnes quoque fideles cum vi-
ctima pro fe oblata uniri , & de Chrifti facrificio participare debere, qua-
fi & ipfi cum eo oblati forent. Quod per fideminS. CosnapotiiTimum
peragitur ; ubi audimus nobis dici, hoc eft corpus meum,quod pro vobis
fractum eft, edite&c.
Qua nunc LXIX. Qua: communio fub N.T. eo fuavior eft,quod, cum in Vet.
m*Jor* T. de expiatoriis facrificiis ibli facerdoti, non autem reliquas fidelium ple-
y*™ /« ^ comedere licerct, Lev.6: 16- 18,26. & 7:6.Num.i8:9,io. nuncfubN.
T. vera expiatione pera&a, Chrifti facrificio, ut expiatorio ac pro no-
bis oblato participare , deque ej us carnc convivari nobis f as fit .
n.Sacri* LXX. Nbslri refpeclu denotabat ifte cultus verum & fpiritualem
ficianoftra cujtum# Sacrificia juftttU appellat Propheta, Pfal.4: 6. quibus nos ipfos
Deo hihmus i.mperjontsnofirts, quas puras lanctaique lph loli conle-
cramus, &amundiftuproincontaminatas confervamus : Rogo vos, ttt
exhtbeatis corpora, veUra hofftam viventem, fanVtam, placentem Dco, ra-
tionalem cultumvcftrum. Rom.12: 1. i.in prectbus & gratiarum aclio-
nibus, quas facro fuhfitui Scriptura comparat . Dtfponatur oratio meafitff-
tuscoram te & elevatio manuum mearum munus vefperttnum,Pm.iqi:2'
illaque vere euchariftica appellat. Per ipfum ojferamus hojttam laudis
femper Deo, hoc eft,fruclum labiorum confitenttum nomtni ejus, Hebr. 13:
15. Hof. 14:3. Sacrifica Deo confejfionem , cfr folve Alt$imovotatna.
Pfal. 50: 14. Outfacrificat confeffionem , honoratme, & ponitviam.cjua
faciam ipfum ajpicere falutem Dci, v. 23. i.mo^zfibus gratitudints&

bene-

'Li

De Sacrificiis. &j.t

beneficentU. Benigna enim, & charitatis operibus plena manns fi tetigerit
aram, magis quam fumtuofiflima hoftia Deum placabit. Beneficentia
& communionis ne oblivifcimini. Taltbus enim hofliis colitur Deus, Hebr.
13: 16. 4. denique mfkngUims noftri libamine, quod pretiofius eft quam
vini oleique liquores, quos vetus Ecclefia libavit. Ego enimjam libor; &
tempus difceffus met inflat. 2 . Tim .4: 6.

LXXI. Atque hinc jampatent tetri Socinianorum errores, quicum Sociniane-
Chriftum folum ac unicum in Ecdefia auditum nomen fuifle negent, per rum ^9"
quod etiam veteres falutem adepti fint ; de cultu ipfbrum halce thefes Hu
tuentur: i.Sacrificia olim proprie & re ipfa expiafte , & plenam pecca-
torum condonationem peptrifle : contra expreffa loca, non fblum Novi
T. quod facrificia confcte niiam non conjummajfe, Hebr. 9:9,10. Legem-
tjue vivificare non potuiffe ; cum peccatum potius exprobraret, teftatur :
fedipfiusquoqueVeterisT. cumcultusille maxime floreret. Sacrificio
& munere non obletlabaris — holocauflum cj peccatum non voluifii , Pfah
40:7. Non deietlaris facrficio, alnts darem. Holocauflum non accipis*
Pfal. 51: 18. Ne pergatis offerre munus temerarium. Suffitus abomina-
tionis id e(l mihi. Efai. 1:13. Oui jugulat taurum, percutit virum ; cjui
facrificat parvam pecudem, decervicatcanem; cjui adolet munus , fangui-
nemporci\ cjuificitfragrarethus.benedicitvanitati. c.66: 1-4.

LXXII. 2. Atque hinc illa Chriftum non refpexiffe , neque ejus typos
fuiffe ; faltem non illa, quae ante legem oblata fuere. Poft legem autem ad
fummum facrificium anniverfarium, cujusfanguisinadytoofFerebatur,
tenui umbra ipfum fignaffe. Cum tamen Habelis facrificium diu ante
legem Chrifti fanguinem adumbraverit. vide Gen. 4: 8. coll. Hebr. 1 1:4.
& Eph. 5: 2. & in genere omnia Veteris Teftamenti facrificia umbrse Ss.
imagines rerum cceleftium appellentur. Ouafunt umbr<e rerumfutura-
rum,atcorpuseh\Chrifti. Col.2:iy. Vmbram babuitlex futurorum bo-
norum, non ipfam imaginem rerum. Hebr.io:i. Oui facerdotes figura &
umbra deferviunt coeleflium. Hebr. 8: 5.

LXXIII.^ilmo nec analogiam effe inter facrificia illa ac Chriftum.Cum
in facrificiis nulla fuerit propria fatisfa&io : nec illa pro homine fupponi
potuerint , quandoquidem inter illa & hominem nulla reperitur propor-
tio; nec denique pcenae propriefubjicidebuerint, cujusnonerantcapa-
cia. Unde illa fere pro ignorantiis ac peccatis levioribus inftituta effe,non
autem pro noxa aliqua graviori. Ad qux Refp.'analogiam conftare,cum
in illis fuerit expiatio typica , Lev. 1: 4. 4: 26. & 17: n. Atque hoc pa-

Mmrom clo

6^1 L I B. I V. C A V U T X ■ I.

Cto pro homine fupponi potuiffe , nonperfe, fedquoddigniorishofti&
typi ac urnbra? clTent. Quo etiam pertinet , quod non pro omnibus pec-
catis, fed pro levioribus offerrentur : umbrae enim tenuitas ac imperfe&io
oftendi debebat. Quanquam ignorantiarum & dyvotipd-ruv nomine
Apoftolus etiam graviora peccata comprehendat. Hebr.p: 7. &j: 26.
Gravia enim quoque peccata expiata conftat, Lev.5: 19. Reatus eft,omni-
nofe reumfecit Jehova. Ut per omnia conftet analogia. '
Smificio- LXXI V.Hic cum facrificiorum fuerit ufus & haec fignificatio,ultro patet
p /7Ajf -> rum AB" eaaliquandoabrogandafuiffe. Quod nunc quoque probandum eft.

- tlog a- LXXV. Nec difficilis probatio eft, 1 .fi ipfam facrificiorum rationem fpe-
qu&prchx ctemus; non enim illa ex fefe bona erant , nec cultus ille rationalis, ac fe
sur ; fa- ipfo Deo placens , eoquedecorusautdignuserat. Quid enim pecudum
wada, cruor, & quotidiana illa animantium in tcmplo laniena, & fumantiunv
carnium nidor, egregii ac fancti habet, utDeusdecceloillaafpeclare,
iftifque veluti dapibus pafci vellet .? Non enim in eo imaginis Dei, ac fan-
ctitatis ejus , qua fbla Deo placemus , expreftio ac imitatio erat. Ut, nifi.
altius haec fpe&averint , ipfi ingrata potius quamjucundahaecfacra fue-
rint. Saltem nihil in iis erat, quod perennia ea effe juberet,& meliori olim
cultu permutari vetaret. Unde Dei faftidium faepe legimus. zsfn dele-
Batur Jehova holocauftis &Jacrificiis,ut cjuum aufcultatur voci Jehov&l
Ecce^aujcultare eft meliusJacrificio,attendere,adipe arietum, 1 .Sam. 1 5 :i z,
Ouo mthi multitudo facrificiorum veftrorum ? ait Jehovah. Saturjum
hobcauftis arietumy & adipe pinguium &c.Efai. 1: 11. Nonlocutusjum
cum patribm vcftris, ncque pracepi ipfts, quo die e'duxi ipfos ex zSEgyptOj ole
iisquit adholocauftum veljacrificium. Jer. 7:22.

LXX VI.2.Et non fblum ex fe e non bona,fed & expiationi peragenda?,
quae fbfa in iis fpedari poterat , perfefeinidonea erant. Unde perpetua
efife ne quidem poterant. Quod argumentum Apoftolus tota fere ad He-
breos epiftola potiflimum urgct ; ubi cultus iftius abrogationem ex infir-
mitate ac imperfectione illius oftendit; idqueduplicimodo,tumSacer-
dotum,tum victimarum refpectu. Sacerdotes enim expiationi peragendae
& impares erant, nudiquippehomines, iique mortales, Hebr.7:2$.&
indigni, quippe & ipfi peccatores ac polluti, Hebr. 5:3. coll. 7:27,2 8. VU
Uimae autem erant irrationales, quarum fanguis vilisnimiserat, quam ut
confcientiam purgaret. Unde eas quotidie repeti necefle erat, quod prio-
ribus facrificiis nondum plene litatum effet. Hebr. 10: 1. Quibusim-
perfe&ionibus , quae univerfum illud facerdotium inutile faciebant, &.

dignior,

De S a c r i f i c i i s^ <?45

dignlor (acerdos & nobilior vi&ima opponitur , in Chrifti facerdo-
tio & fanguine exhibenda. Ut Apoftolus late in epiftola illa di£
ferit.

LXXVII. 3. Unde,cum Chriftus veniret, cujus facerdotio figurando
omnis ille apparatus ferviebat, ultro illum , velut expleto minifterio fuo,
cefTare ac evanefcere debui lle patet. Eodem modo uti no&urnae umbra?,
acfaces, ipfeque aurorae fplendor, jam foleinfufo, jam rebusluce rete&is,
paulatim difcedunt.

LXXVIII.4.Quod & praedi&um erat.PerMefliam enim abroganda fa-
crificia Prophetae cecinerant. Ouid diletto meo in domo mea \facere illud,
fcelus illud, multos illos \ etiam carnes fantt<e tranfibunt a te, Jer. 11: 15.
Dimidio feptimanafacietcejfarefacrificium&donum. Dan.tr.27. Illodie
erunt olUin domo JehovA ut pelves afperforu coram altari : Qreritomnis
0IL1 in Hierofol. &in Judafantlum Jehova Deo exercituum : & venient
omnes facrificantes , & capient ex illis, & coquent in eis. Zach. 14:20,2, 1.

LXXIX. 5. Tandemque re ipfa factum eft. Cujus rei gradus quidam faSa ;ptr
notari poflunt , tum in abrogatione illorum quoad jus , tum quoadg>-^«*
fa&um.

LXXX. Non autem abrogatio haec fa&a fuit vivente Chrifto. Nativi-
tatem enim ejus,virginifque partum ex lege facrificio procuratum ac con-
fecratum legimus. Luc. 2: 22. Cumque jam Euangelium praedicaretur,
tamen facrificare juflit, Matth.8:4.quoque animo id fieri deberet docuit,
Matth. 5:23,24. conf.23:28,30.

LXXXI. De jure vero illa primum abrogata funt in morte Chrifti,per 4e jnre>
quam deletum eft reatus noftri chirographum , Col. 2: 14. &, coerctta.
defetlione, confummatis peccatis , ac expiatapravitate , juflitia aterna ad-
dutla^ & vifio acprophetia obfignata, fanElumque fanElorum innnftum eft,
Dan.s>:24. Quod oftendebat prodigium in templo editum, ruptovelo,
quod fanctiorem templi partem a priori atrio dividebat, Matt.27: 5 1 . Se-
quebatur Spir. S. effufio fuper gentiles non circumcifos, fed baptifmo fblo
ablutos in Cornelio, Ac~t 10:44.

LXXXII. A quotempore,ufque ad templi excidium,quanquam facrifi-
ciorum ufus adhuc toleraretur ; tamen vicina erant abolitioni. Hebr.8: 13.
Unde ApoftoUnonfolumg£0ft£weaimponinolebant, Adt. 21: 25. De
iis autem, qui ex gentibtts funt, decrevimus ne quid hujufmodi obfervent ;
quo Pauli ad G.ilatas & Coloffenfes epiftolae fpeclant: fed & peculiari epi-
ftola Hebrai monebantur, c^^^jamritusillosjexeundumterreftri

Mmmm 2 Hie-

<*44 L i b. I V. C a p u t X I.

Hierofolyma, & templo, ac facerdotio ; alium fanguinem,alium facerdo-

tem veniife; qua:rendam non externam iftam haereditatem , ac terram,

fed civitatem permanentem ; ac non pecudum amplius, fed laudum ho-

ftias ofFerendas efTe ; nec tanta in re cun&andum, fed amorem iftius terrae

actemplitanquamonusabjiciendum; Chriftoque alacriter extraportas

occurrendum &c. Hebr.10,1 1,12,13. capp.

rpfefago. LXXXIII.Sequuta eft tandem.dum homines cun<5r.antur,ac ad facrum

iftum clivum refpectare non definunt , abrogatio facrificiorum ipfo faclo

a Deo peracta , deleto templo, quse unica facrorum iftorum ofHcina erat,

atque eadem opera omni ejus apparatu ac cultu extincto ; juxta prophe-

tiam Dan.9 : 2 6. Et urbem, & fanUum corrumpet populus principis adve-

n<c-> &finis ejus erit cum exundatione. Poft quod tempus facrificia ofFerre

velle letalis religionis noxa, & novae Ecclefiae venenumfuit,Gal.5:2,4„

Hebr.io: 17, 1 8. cum,qui facrificio fe pollueret, & fanguinis iftius reus, &

coram Deo homicida acidololatra ccnferetur , juxta Jef.<5<5: 1,3. Ouis lo-

cus requies mea ? Oui jugulat taurum, percutit virum ; qut facrificat par-

vampecudem, decervicat canem &c.

Vt malt LXXXIV. Ut hinc pateat mifera illorum conditio:qui,cum nec aram,nec

inftauren- templum habeant , nec Sacerdotum familiam ; nec facrificiorum legesac

*T 1 * ^tusipfi ampiius pernorint, tamen, non obftantibus hifce omnibus , in-

vito veluti Deo, qui non verbis , fed factis, cultum iftum populum fuum

dedocere voluit, eundem tamen, fi non opere,faltem animo & afFectu re-

tinent ; ac identidem ad templi molem fufpirant, & reftaurandum olim

cum omnibus facris fuis vaticinantur.

GrVontt- LXXX V. Nec minor eft Pontifictorum labes; quijegem ac tempora mu-

Pc tantes, Dan.y:25. facerdotium, altaria, vi&imam denique expiatoriam

inNov.T. reduxerunt. Cum nulla nunc fit commemoratio peccati , fed

foliusmortisChriftirecordatio, quamcum gratiarum actione Ecclefia

quotidierecolit.

L O-

<545
LOCUS VIGESIMUS SECUNDUS

C A P U T XII.

De REBUS SACRIS.

Equuntur tertio loco res ficra ; inter quas primo loco oc- pr imi-
curmm primiti* & decim<e, aliique reditus facri. t i m :

II. Primitias quod attinet , illae variarum rerum ermt,fruftuum
ac variis gradibus perfolvebantur. Et defrugibus quidem terr*>
hoc ordine offerebantur : i . recentium fpicarum manipulum poftridie
Sabbati Pafchatis, aut primo feptimanae die offerebant , Lev.23:4-io.
conf. c. 2:14. abfque quo meffem aufpicari nefas erat. 2. Dein,inejus
feliciter confummatae fignum , ea finita duospanes ex novis frugibus con-
fe&os Pentecoftis die ofterebant. Lev.23: 17. Num.28:26. Quos,ut&
fpicarum manipulum coram Deo ad quaternos mundi angulos facro ritu
moveri debuiffe, licet parum certo, volunt. Unde JiliDIJfi vocarentur.
3.Quibus eodem tempore coIlyram,five placentam,novej mafiae «jtw^jjv,
addebant.Num.i5:20,2i.conf. Neh.io:37.& Rom. 11:16. Ouod(i«,7r»(>-
X*i delibatto fantla eft , )fj\ ii Qvpxpa <y maffa. 4. Pra.cipua autem
erat oblatio primitiarum are<e, quas, fimulac maturuiflent fruges , ad
templum deferre mos erat. Atque hae proprie appellabantur primitiae.

III. Ubi perperam Talmudici diftinguunt inter CD^OU &
H^TlJl nD1in:cluorum ^a ^e %tem fru&ibus terre^ Canaan,Deut.8:8.
h$c de omnibus efculentis,ufque ad hortorum fata,oblata ajunt ; illa,cum
feges adhuc in agris foret ; haec, fruclibus jam purgatis, de area, deque tor-
culari, ac lacu defumta : utqueilla ex omnibus civitatibus Hierofolymam
follemniritudelatavolunt, quo alludi putant Efai. 30:29. itaTerumam
in fingulis civitatibus feparatam dicunt.

IV. Quae multipliciter peccant: cum divinalexnunquamprimitias
ad feptem illos fruclus determinet , fed fimpliciter dicat : Primitia
omnium , qmfuerint in terra tllorum, quas attulerint Jehov& , funtq tua,
Num. 18: 13. Et diftin&e tantum fmmenti , olei, vwi & tonfum ovium
mentionem faciat, Num. 18:12. Deut.i8:4. Necdefegetealiudquam
manipulus ille fpicarum offerendus fuit. Denique omnes primitix5 ad

cmplum adferendae erant , follemni cum confeflione, quae praecipitur

M m m m * Dcut.

«4tf

Lic. IV. Caput XII.

*rborumf

tonfurn-
rumt

pecudum

C^ homi ■
num.

DECI-

M.E :

fruBuum
terr*

Deut. z6. ut male Terumam in urbibus perfolutam velint.

V. OfFerebant autem eas de omnibus fru<5Hbus terrae ; ac religiofores
ipfa etiam olera & hortorum herbas in eum cenfum vocabant. Quo re-
fpicitur Matth. 23: 23. Vk vobis , fcriba & Pharifei, qui decimatis men-
tham, qt anethum, & cuminum ; qt omittitis graviora legis.

VI. Hae erant primitiae terra : praeter quos indi£r,£ erant etiam aliae; ut
arborum, lana, pecudum, hominum, primitiae.

VII. <*slrborum Frugiferarum haec ratio erat , quod, juxta legem, tri-
bus annis fruclus earum impuri & legevetiti; quartofacri; quintode-
mum permiffi eflent, ac colono cederent. Lev. 19:23,24.

VIII. Sequunturtertio tonfurarum primitiae ; juxtaquasprimaovi-
um lanugo, cum primum attonderentur ; vel, ut alii , de fingulis tonfuris
quotannis portio quasdam Sacerdotibus cedebat. Ne tondeto primogcm-
tum ovium tuarum ,Deut. 1 5 : 1 9 .Primitias velleris ovium tuarum ei dato,
facerdoti fcilicet, c 18:4.

IX. Quarto pecudum primogenita Deo facrabantur; &demundis
quidcm ea, qu^ nobilioris fexuserant, adtemplum deduci&immolari
debebant, Exod 13:2, Deut.i5:i9,20. immund^ autem qua? erant , ove
aut hcedo permutari, aut praecifa cervice intra ^odiemnecaridebebant,
Exod.i3:i3.

X. Qiiintd homtnum primogeniti ficlis argenteis fancluarii quinque
redimendi erant, Num. 1 8 :i 5, 1 6.

XI. Primitias fequuntur decim& ; qua; tum de mrxfrutlibus, tum de
animalibus folvebantur.

XII. /*>^//w?2omnium,quorumprimitiasoncerebant, etiam deci-
mam folvebant , Deut. 14:22.

XIII. Cujusofferendaehxceratratio. 1. Finitamefle, cumprimitiaz
in templo oblatae, frugefque confecratae forent , cx univerfa copia , in fin-
gulis urbibus, decimaparsfolvebaturLevitis. Lev. 27: 30. Num 18:21.
Neh.io:37. Quae appellabatur decimaprima. 2. F.xhifcedecimis Levi-
tae rurfus decimam partem feparare tenebantur , quam Hierofolymis Sa-
cerdotibus perfolverunt. Num. 18:26. &feqq. Que decima de decimis
vocabatur , Neh. 10: 38. & univerfi proventus erat centefima. Per-
acla prima decimatione reliquam meffem, fecundo edecumatam, hafque
fccundas decimas di&as , plurimi Judasorum ChrifHanorumque vo-
lunt, juxta Tob. 1:7. ex quibus convivium facrum intemplo inftru-
dum fit, & Levitis, peregrinis, orphanis, ac viduis fuae partes data?,

Deut.

De rebus Sacris. 647

Deut. 14:22-26. Scd convivium illud non infTituebatur ex fecundis de-
cimis, verum ex primis ; quas ubi Levita: exhibcbat colonus , convivium
facrum, ex parte illarum, ad domum Dei addu&a , Deut. 12: 17,18. 14:
22, 2}. 2.Chron. 31: 5, 6, 11, 12. ipfi Jibcrifque ejus parabatur co-
ram facie Jehova?. Ut fecundas decimas hunc in finem fingerenonfit
opus. 3. Tertio autem anno, initio ab anno Sabbatico facto , Deut. 26:
12. cedebat decima haec pauperibus, Deut. 14: 28, 29. Quam ter-
tiam decimam quidam appellant , ex Tob. 1: 8. Perfolutis autem de-
eimis anno videl. unoquoque tcrtio , quo orbe decimationes abfolveban-
tur, pulcherrimam confeffionem coram Domino edebant, quas occurrit
Deut. 26:12. Tunc dkes coram Jehova Deo tuo, fujiuli quodjantlum efl
emeadomo'-, etiamqueilluddediLevit&^ & peregrino, pupillo, &'Vidi<ice.
— — — nonfum digrejfus a mandatis tuts tkc.ProJpice ex habitaculo fantii-
tatis tu<z, h coelis;& bcnedic populo tuo ffraeli &c.

XIV. Similiter animalmm decimas folvebant, fedmundorum tantum, & axima*
ut boum, ovium, caprarum &c. Qux decimatio quotannis peragcbatur, littm*
degrege illo anno nato ; decimum autem Deo facrum erat, videl. in facri-
ficium, cujus magna pars cedebat Levitis. Atque hoc primitiarum & de-
cimarum proventu ditati Sacerdotes & Levitae partem fru&uum ferme
fextam, juxta Scaligerum & Amamam; juxta Schikardurn , quintam
poffidebant.

XV. Praster hofce primitiarurn ac decimarum rcditus accedcbant prae-
terea Sacerdotibus res qu^cunque Deo vot<c, autfjmplicitcr^et/o/rf; de
quibuseftLev.27:28.

XVI. R.erum Deo votarum ac confecratarum hoc jus erat : 1. quod Res Zk»
homo, adtimatione.a Saccrdotc facla, redimi pcterat. 2. animalautem vou>
mundum necefTario offerri dcbucrit. 3. immundum autem itidem redi-
mipotuerit; fedquintapretii parte in fummam addita. Lev.27:26,27«

XVII. Rcsautemfimpliciter^^o^, quae Q^n aPPe^antur ' cuia. devou
additis dirisac cxecrationibus omni eorum ufu intcrdiccbatur, nullo mo-

do redimi poterant ; fcd, 11 vivae forent , occidi; quod ad ipfjs quoque
homines extenditur, Lev.27:2 8,2<?. Si vitae expertes eficnt, deflruidebc-
bant, Deut.2:34.7:26. 13- 15, 16, 17.^0^.6:21,24. i.Sam.i 5:1.5.

XVIII. Jufferatpr^tercaDeusc^y^^iniriuniverfipopuli, ipfbrum- cenfusca-
que Levitarum , a nato 20 annos ufque ad 50 ; & in capitationis pretium ?««»»»»•
dimidium fidum perfolvi , Exod. 30: 12. & feqq. Quae capitatio, ex le-

ge, in fingulos mares, quando ex ephebis exceiTerant, femel tantum ufur-

panda;.

648 L I B. I V. C A P U T X 1 I.

panda ; deinde a Judaeis in legem verfa, quotannis fummo cum rigore
peracla eft.
Vrbes Le- XIX. His omnibus accedebant 48 Levitarum ttrbes, cum agro fubur-
vitnrttm. bano , quod $oooc.ubitosquaquaverfum patebat; pafcendo Levitrirum
pccori, agrifque ac vineis colendis , Num. 35:4, 5. Ex quibus fex erant
urbes refugii B?f$d '# / Jof. 20:2,7, 8. Tredecim autem cedebant
Sacerdotibus. Inque omnibus illis fcholae & AcademioJae quaedam erant,
divinae legi ac inftitutionibus patriis tradendis.

XX. Quae omnia prolixam Dei in Sacerdotes ac Levitas liberalitatem
teftabantur. Quibus, cumpartem fuam in terrae jcA^x^/a: non haberent,
non parce Deus aliunde ex hifce providerat. Dtxit Jehova Aaroni,in
terra illorumnehabetopoffeffionem — egofitmparstua, &poffeffiotuain»
terfilios Ifraelis. Filiis autem Lcvi ecce do omnes decimas &c. Num. 1 8:
20, 11.
Myftita XXI. Quanquam haec altius quoque fpeftarent. i.CumenimDeus
horumft- ex cunc^js terrae proventibus partem fuam caperet, illudterramillam
gmjicmo* univerfam j)eo facrarn e{fe teftabatur; nec ipfos Ifraelitas aliterquam
Dei colonos effe ; qui meffem & aream non nifi aufpicato exercerent , &
pecudum hominumque prima quaeque Deo facrare deberent ; necterra?
fructibus, nifiaDeoprelibatisacprasguftatis, uti fas habebant. 2.Cum
in primogenitis univerfa gens facraretur , docebat id , eos humani generis
veluti primogenituram poffidere , interque gentes omnes fanclas Deo
primitias & genus electum erfe : Sancluarium Ifrael Jehova, prtmitk
proventus ejus : omnes comedentes eum rei fiunt , Jer. 2:3. ^.Quae & fi-
delium omnium dignitas eft; qui, a fasculo leparati , univerfae iftius mafli
f]los delibatus, ac medulla, hominumque omnium apud Deum primi
fiint. Ht emti funt ex hominibus, prtmitU Deo & Agno. Apoc. 14:4.
4. Praecipueautem hac imaginc Chrifti domini noftri primogenitura de-
fignabatur, per quam fideles omnes fan&ificati, atque univerfi Dei fami-
lia confecrata eft. Ut olim primogeniti, Deo oblati, totam porro fra-
trum familiam fanctificabant. Oui Janclificat& fantlificantur, exttw
omnes.propter quam cattfam non eum pudet fratres eos vocare. Hebr.2:ii.
XXII. SimiJiter decimce quid aliud erant quam tributum annuum,
quod populus Deo penfitabat , ut terrae quam incolerent fummo domi-
no ? 2. CumqueillaeaLeviriscolligerentur: Oui mandatum habebant
decimandipopulumfecundum legem, Hebr. 7:4. conf. Num. 18: 20. qui-
bus illud veluti ftipendiumprofacratemplim.iiitiadebebatur; oftendit

hoc

De Tabernaculo Mosis. 649

hoc, Euangelii miniftris etiam mercedes fuas dcberi : & quanquam deci-
mas divini juris non ftatuamus , cum Pontificiis aliifque,non tamen parce
aut maligne fuppeditanda iis necefTaria. 3. Cumque decimas univerfam
maffam finctificarent, eo Chriftus , a quo omnis Ecclefiae fandtitrs ac de-
cus, rurfus figurabatur. 4. Et cum Chrifto fideles omnes, qui, e mundo
edecumati , univerfae iftius maffa? flos ac libamen funt ; atque, ut decimas
inter fru&us,pari modo Deo facri effe debent; ipfafque denique frucliuum
ac operum fuorum decimas Deo perfolvere. Frulius autemSpiritus efl
charitas, Utitia> pax &c. Gal. 5: 22. Beneficentia & communionis ne
cblivifcimini. Taltbus enimhofliis colitur Deus, Hebr. 13:16.

LOCUS VIGESIMUS TERTIUS

D E

OCIS SACRIS.

CAPUT XIII.

De Tabernaculo JMofis.

Equunturquarto/tfc^/icra. Qualiafuere 1. Tabernacu- Locafacra
IumMofis. 2.Templum, cum Salomonis, tumZorobn-
belis. 3. Synagoga?. 4. Hierofblyma. 5. denique tota
terra Ifraelis.

II. Tabernaculi ftru&uram pluribus capitibus exequitur Mofes , taber-
Exod. 25. & feqq. cum totius univerfi conditum unico , eoquebrevi, nacu-
capite abfblvat. Appellatur autem, & tabernaculum , & tentorium con- lum.
ventus ; quia populus eo coibat, tum ad cultum publicum, tum ad Deum

per Mofem confulendum, Exod.25:22. Quae antea in Mofis tabernacu-
lo, vel alio peculiari loco peragebantur. Exod.33:7.

III. ^ArchiteUus ejus fuit Deus 3 cujus juffuadornatum, &juxta Ejus A?~
fbrmam,abipfoinmonteoftenfam,extructumfuit. Exod. 25:40. \omtbitetlHs,
catis ad id opus, ac divinitus inftru&is Bejaleele & Aholiabo, Exod.3 1:2,

3. & 35:30,31. Quod non kviter mirandum, in ifto exulum agmine , qui

Nnnn tam

Materix.

650 l 1 b. iv. c a p u t x 1 1 r.

tam diu non nifi (ervilibns minifteriis exerciti, recenfque ex JEgyptforunt
ergaftulo educti erant , repertos fuifle homines, quitantae artis opus, Dei
aedem ac templum, quod unaxum Ifraelitis defertum perambularet , tam.
brevi fpatio abfolvere potuerint.
StruBnra. \y. Strui enim ceptum eft menie Tifri, feu Septembri, anno primo
exitus ; ac fequenti Martio, feu fecundi anni menfe primo , intra fex men-
fes non totos, perfectum eft, Exod.40: 1,2.

V. Materia ejus erat aurum, argentum, aes, ferici ac lanarum fila, hya-
cinthina, & purpura ac cocco tincta, linum xylinum, caprarum pili, arie-
tum ac melium (ut vulgo vox o^nf) accipitur) vellera, ac denique ce-
drorum ligna, Exod.3 5:5-9.

VI. Ut autem formam ac praecipuaspartesejus luftremus; longitu-
do erat cubitorum 30, latitudo duodecim, & altitudo decem comprehen-
dcbat. Latera ejus tria 48 cedrinis tabulis in altum porreCtis conftabant,
quae fingulae duobus ftylobatis innitcbantur, & lignis tranfverfis conjun-
gebantur. Ad orientem anteriora fpectabant, ibique aditus quinque co-
lumnarum ordine aperiebatur : fan&uarium autem fub occidentem rece»«
debat. Intus totum pretiofis aulaeis obvelatum erat , quae ex pretiofiflim
lino confectae, & Cherubinorum formis piclse, interiorcm tabernaculi
ambitum incingebant. Exterius autem triplici velo contecrum erat, quo-
rum primum e caprarum pilis, fecundum ex arietum, tertium ex melium
pellibus confectum erat ; quae contra aris injurias portatile hoc templum
tuerentur. videExod.26.

Tcrma,

Amhuus.

Bartes.

nu.

VII. Undique ambiebatur atrio, five porticu, quo populus ad cul-
tum quotidie conveniebat; quae 100 cubitoslonga, 50 lata, & 5 altaerat;
ac in circuitu difpofitas habebat 5<5.columnas, quae tapetes & pretiofa vela
fuftinerent. Ad orientem ingreffus erat, quam quatuor columnae prae-
bebant; quae oppanfb velo aperiebantur & claudebantur. Ab iftaque
parte atrii, antequam ad tabernaculi oftium veniretur, fpatium ^ocubi-
torum erat; caeteris partibus 20 tantum cubitorum interftitium erat,
Exod.25.

VIII. Duo autem tabernaculi erant thalami , five cellse. Quorum
primum SanBum, alterum Santtum Santtorurn appellabatur. Sanctum
20 cubitos longum, & decem altum latumque erat ; atque in iJlo Sacerdo-
tum ftationes quotidie verfabantur. San&um Sanctorum, interius ad oc-
cidentem fitum, decem undiquaque cubitos implebat.

IX. Vela, praeter aulaea & tapetes , terna erant. Primum,ad ingreflum

atrii,,

DeTabernaculo Mosis. '651

arri, ad qudtuor columnas appenfum erat, Exod. 27: \6. Sccundum
ante fanclum extendebatur, acSacerdotibusinter quinque columnasde-
fauratas aditum praebebat. Exod. 26: 36. Tertium , in interiori taberna-
culi parte, Sanclum Sanclorum a priori thalamo fcparabat, & quatuor
columnis fufpenfum,Pontifici M.per illas quotannis aditum dabat.Exod.
2<5:$j..acfeqq. & 36:35.

X. Super tabernaculum , unde ab omnibus confpici poflet, imago Nubesillt
ignis, nube inclufa , undique refulgebat ; divinae gloriae fedes ac ve- «ww=
hicujum. btnu

XI. To p-sixiv tabernaculi docet PaulusHebr. 8: 5. illud exemplar Taberna*
Xjr umbram rerum coelefiium h. e. rerum Mefliae & Nov. T. appellans. cu}1 m"jfo '

"XII . Notabat ergo illud,cum -Chriftum,tum Ecclefiam. Et in Chri- rtumj>
fto quidem fignificabat ejus incorporationem, five habitationem in cor- J& ■»■
pore humano ; quod ipfi vice templi, vivi videl. ac ambulantis , futurum
erat ; quodque , ut olim tabernaculum ignea nubis fpecie, ita augufta nu-
minis fui praefentia impleret ac confecraret. Sermocaro fatlus eft , %?)
iffntvuffiv qt habitavit in nobis, Joh. 1: 14. Ineotnhabitat omnispleni-
ttido Deitatis corporaliter, Col. 2: 8.

XIII. Sed & Ecclefiam denotabat , quae in mundo Dei domus, di- & Ecck-
gnumque ipfo habitaculum eft; in qua familiariter verfari , & loqui, & fi*'

ciem fuam oftendere amat. In quo & vos coadificamtni in habitaculum
Vei in Spiritu. Eph. 2: 22. Vos templum eftis Dei viventis : ficut dixit

eus: habitaboin eis er inambulabo. 2.C01*. 6: 16. Ecce tabemacu-
lum Dei cum hominibus ; er habitabit cum ipfis , or ipfipopuli ipfius erunt.
Apoc. 2 1 : 3. as4deo ut in templo Dei, tanquam Deus,fedeat, prafeferens
feejfeDeum, 2.The(f.2:^. Conf. i.Cor.3:i6. Eph.3-17.

XIV. Atque codem fpe&ant quoque partes tabernaculi. Quoad Uque fe-
Chriftum enim atrium notabat terram, in qua Chriftus obtulit ; Sanclua- ct*ndum

ium, ccelum vifibile , per quod tranfiit ; Sanctum Sanftorum , ccelum ejl4s tmtes.
ccelorum inquod intravit. Habentes ergo Ponttfcemmagnumquiper-
tranfiit ctslos. Hebr. 4: 14. Similiter alia figuratione, fi Ecclefiam fpe-
ctes, tripliciillaimaginetriplexEcclefiaeftatus exprimitur; vel externus
in mundo,prout bonos malofque comprehendit , & communi atrio clau-
dit ; vel ftatus gratiae in-hac vita, quod eft fanctuarium Ecclefiae , ejufque
prior thalamus , in quo fbli Sacerdotes fpirituales verfantur ; vel denique
ftatusgloriaeinccelis, in querri interiorem thalamum Ecdefia poft hanc
vitam deducenda eft.

N n n n 2 XV. Quin

€$Z L I B. IV. C A P U T XIII.

XV. Qiiin potius, ficut, praeter atrium , duplex erat tabernaculurrii
fecundum duas illius partes, Hebr. 9: 1, 2, 6, 8. ita duplex , imo tri-
plex, notabatur Ecclefiae ftatus , vers 9. unus, quafi in atrio, quc
emendatio exfpectabatur : alter, quafi in San&o, quo conicientia purifi»
cata & confummata prope accedit ad Deum : tertius quafi in SancTx
Sanclorum , quo datur ingreffus in ccelum ad Spiritus juftorum con-
fummatorum. Inde quamdiu primum tabernaculum ftabat , & ftatio ac
illud non intermittebatur , fignificabatur eo, necdum xztyxvtpeS&vji tJ
rwv dyioov oicv manifeflam fuijfe viam ad fan&uarium , Hebr. 9:8.
conf. 04: 16. Et ficut Pontifex per priorem fcenam tranfibat in fecun-
dam, itaChriftus per amplius & perfetlius tabernaculum , non manu fa~
fiumjjoc efl^ non hujus conditwnu3h.e. per Ecclefiam reconciliatam,quar
invifitexmortuisfufcitatus, intravit femel infancla^ aterna redemtiom
inventa, Hebr. 9: n, 12. h.e. tranfivit ad cteleftem Ecclefiam, utrar
que domum unam faciens.
& vela. XVI. Vela quod attinet , varia illa fignificabant. Nam 1. denotabant
hominem,veluti profanum,a facrorum communione acDei fui confpe<!
arceri ; multoque minus in ccelum aditum habere. lAnimalts autem ho~
mo ea qua Spir. Dei funt non recipit, nec cognofcere potefl ; at jpiritualis
dijudtcat omnia. i.Cor. 2: 14, 15. 2.Denotabant univerfam cerimo-
niarum molem, quae religionem praegravabat , eique nebulam ac velum
obtendebat; ne fides claro vifu pertendere,Deoque frui poffet. Imponebat
Mofes velamen facieifua, ne oculos Aefigerent filii Ifrael adfinem ejus quoi
nunc ut inutile tollitur, 2 .Cor. 3:13. 3 .Signific ibant praeterea legis execra-
tionem,quae inftar veli ccelum nobis claudebat, nofque accedere prohibe-
bat-4.Tandem & carnem Chrifti adumbrabant,qua,veluti velo quodam,
divinitas ejus obtecta fuit : imo cui impofita erat execratio legis , &af-
fixa inimicitta , Eph. 2: 1 5. quae impediebat acceffum ex propinquo ad
Deum. Sed quod velum ccelo nunc non amplius nos arcet, fed potius ad-
mittit ; cum Chriftus execrationem , quam externo velo etiam fignifica-
tam diximus,carni fii£ impofitam,ea fracT:a,extinxerit. Oui viam recentem
&vivam initiavit nobispervelamen^ideji^ carnem fuam. Hebr.io:20.
Adeo ut cceli porta nunc pateat , & remoto omni velo ac umbraculo, ter-
ra ac ccelum una Dei domus , & commune fidelium atrium factum fit.
Beneplacitum enim Deifuit, ad diffenfationemplenitudinis temporum, in
Mnamfummam confundere omnia in Chrifto, tum qua in coelis, tum quA in
terrafunt. Eph. 1: 10. coll,Col.i:zo.

XVILNon

De Vasis Tabernaculi. 653

XVII. Non digna autem funt qua* Judaei hic adferunt ; dum i.vel ludiomm
fimpliciterTabernaculum utdomum Deo exftructum dicunt , compe- kic errores.
fcendae idololatriae , quae ftellis templa erigere folebat. Vel 2. dum fubli*
miorem fenfum quaerentes, ad rerum naturam facra hasc transferunt;
quam univerfam in Tabernaculi facramento defcriptam autumant. Partes
enimejusdiverfismundi partibus refpondere faciunt. Adeo verum eft,
quodPropheta ait,ipfbs per Tabernaculum DeiMolochum & Remphan,
h.e. Solem & Saturnum coluifle , Amos 5: 26.C0II. A6t. 7:43. cum,pu-
dendoerrore, omne religionis fuae myfterium , quodqueinea facratiffi-
mum erat,non ad Chriftum & res fpirituales, fed ad naturam, mundique
externam faciem retulerint.

C A P U T XIV.

De Vafis Tabemaculi.

Oft Tabernaculum occurrunt ejus vafa,quae funt 1. Atrii. VASA T*~
2. Sanduarii. 3. San&i San&orum. htnudi.

II. In Atrio primo occurrit Altare<s,neum^ Exod. 40: altare
29. decem cubitos auftrum verfusaTabernaculoremo- -ffiNEUM.
tum. Confectum illud eratepuriflimacedro, quinque cubitos longum
&latum, actribusaltum. Obducebatur undique laminis ameis ; acme-
dio fpatio aerata itidem lamina , foraminibus plena , facrificiorum cineres
egerebat. In circuitu quatuor annulos habebat , quibus vectes infereban-
tur , quoties ara a Levitis transferenda erat. Pariterque quatuor ejus an-
guli, a*re muniti, p3ulo altius extra altaris limbum extabant. Atque ea
erant comua altaris , fanguinis libationi & vi&imarum alligationi defti-
nata. Vtncite vitlimamfeflivam unamquamque fumbus ttfqpte ad ccrnua
altaris,V foli 18:27. Vid.Exod.27: 1-8.

III. Altari inferviebat reliquum inftrumentum ejus,Exod. 27:3. Cra-
teres, Lebetes, Forcipes, Fufcinulae, Palae&c. Juxtaqueilluddifpofitae
columnae , cum uncis ferreis, ad excoriandas vi&imas ; duplexque in tem-
plo hinc inde men farum lapidearum ordo , quibus vafa aurea & argentea,
ad oblationem neceflaria,& praeparatae facrificii partes imponebantur. Vid.
Ezech.40: 42.

IV. Altare hoc refpiciebat Chriftum. Habemus altare^ ex qno edendl

Nnnn 3 pote~

654 Lib. IV. Caput XIV.

potefiatem non habent qui tabernaculo ferviunt , Hebr. 13: 10. Quafh»
quam enim crux quoque altare diei queat, proutinftrumentum mortis
cjusfuit; potius tamen illud, quod victimamhancfanctincavit, altaris
rationem habuit; quod erat Spirttus ejus <eternus, Hebr. 9: 14. coll. Pfal»
60: ro. Zelus domus tu<e comzdit me. Cornua altaris notabant omniDO-
tentiam illius in quo eftreconciliatio. Et ftcut illa aliquod reorum afy-
lum erant, 1 .Reg. 1 -.50. ita iis meritorum Chrifti vis ac fanctitas exprimi-
tur, quo ab ira Dei, tanqam ad facram aram, refugium datur.

V. Pone altare, tabernaculum verfus, collocatum erat labrum aneum.
Cujusloco mare&neum ftruxit Salomo, 1. Reg. 7: 23. i.Chron. 4: 2. ex
quo aquaeduodecim fiphonibus feu mammis promanabat; utduod»
cim Sacerdotes , ad ingrelTum tabernaculi , ex eo lavare poffent, juxta I<
gcmExod.30: 18-21.

VI. Quo exprimebatur ablutio noftra fpiritualis per Chriftum, cujus
fanguis nos ab omni peccato purtficat, 1. foh. 1:7. conf. Eph. 5:26. ZJteam
Ecclefiam, fiintlificaret , ab eo purificatam lavacro aquainverbo. conf.
i.Joh.5:6. Hebr. 10: 22. 2. Cor.7:i. Sicut & illa fimili imagine per bal
ptifmum noftrum adumbratur, quo ad ingreiTum Ecclefiae Chriftiarii
purgantur. Baptifator, £r abluitor apeccatis tuis , Atl. 22: 16. Tit.y.^.
Sacerdotibus autempraetereafiKranonelTe illotis manibus traclanda in-
nuebat.

altare VII. SanVtuani vafa & fupellectilem quod attinct , occurrit ineo
aureum. 1 , Altare aureum , cedrinis tabulis deauratis conftans , unius cubiti lon-
gitudine ac latitudine, duorum altitudine. Vid. Exod. 30: 1. & feqq.
Super quo bis de die fuffitus adolebantur ; non a Pontifice*folum, fed <k a
reliquis Sacerdotibus Luc. 1. Semelautcmquotannisfollemniorimodo
odores in eo incendebat Pontifex; <k piacularis victimae fimguine illud
expiabat ac luftrabat, Exod.30: 10. Lev. 1 6: 1 8.

VIII. Repraefentabat altare illud Chrifti meritum , qui tradidtt fe-
ipfum pro nobis oblationem & facrificmm , it$ 'ocy.y,v ivwJicu; , inodorem
fragraritt* , Eph. 5: 2. &intercelfionemillius; quae preccs noftras Deo
gratas reddunt. Quo fpectat, quod occurrit A poc.8 : 3,4. Alius Angelus
venit, er conflitit apudaltare , habensthuribuhtmaureum : grdatafunt
ei thjmiamata multa. utdaret oratiombusfanBorum omnium ,/uper alta-
re aureum , quod efi coram throno &c. Ac pra:terea fidclium preces , cul-
tumque fpiritualem adumbrabat; quiChriftimeritoacfanguineluftra-
tus fragrantiflimum odorem exhalat, Dijponatftr oratiQ meafujfims co-

TA1»

De Vasis Tabernaculi. 655

ram te, & elevatio palmarum mearum munus vefpertinum , Pfal. 141: 2.
Per ipfum ojferamus hofliam laudis (emper Deo, hoc efi, frutlum labiorum
confitentium nomini ejus. Heb. 13: 15. Bencficentig autem qt commu-
monis ne oblivijcamim, Tuhbus enim hofiiis coiitur Deus. v. 1 6.

IX. z.Lychnuchus aurem,c\u\ ex fblido auro conftabat; & ad ..ufrralcm cande-
tibernaculi partem collocatus, feptemlampadasfeptenisbrachiis fuftine- labrum«
bat ; qux oleo purillimo nutritae tota noc~te in templo ardcbant,Exod.2 5 ;

31.&C. & 27: 20,21.

X. Docebat haec lux fpiritualem noftram illuminationem , tum \\\
hac, tum prasfertim in futura vita. Noxprocejfit, dies autcmappromn-
quavit. Deponamus igitur opera tenebrarum, qt induamur arma lucis.
Rom. 13: 12. Habemm firmiffimum illum fermonem propheticum, qucm
benefacitis quod attenditus, velut luccrnam fplendcntem in obfcuro loco>
ufijue dum dies illucefcat , & Phofphorus exoriatur in cordibus veflris.
2.Pet. 1:19. £/ civitas non habst opus Sole & Luna, ut luceant in ea. Nam
gloria Dei illuminavit eam, qt lucerna ejm agnm, A poc.2 1:23. Lychny-
chus defjgnabat, partim Ghriftum, a quo folo mundi & Ecdefiae lux eft :
Ego fum lux munditkc. Joh. 8: 12. partim Eccleham , quaeinftar^ra *
candelabn, Apoc.z:n. 8c quidem unain feptem periodis,per minifterium
fuum verbi Dei lucem huic mundo prxfert. Auro (uo, lucis huj us digni-
tatem , vividumque ac aeternum fulgorem pingebat. Dcfiderabiiia illa
prtauro, cr auro fulidoplurimo, Pfal.ig:ii. Oleum Spiritus S. dona ex-
primit, i.Joh. 2: z6, 27. Et variae candelabri lampades, ramiaccalyces,
donorum fpiritualium ubertatem & varietatem teftabantur. Saccrdotum
denique miniftcrium in illis fub vefperam accendendis, Chrifti & mini-
ftrorum ejus curam oftendit ; qui EcclefnE fuae perpetuam noctem incu-
bare. non.fmit , fed perenne lumen in hoc feculo fufHcerc ipfi non
definit.

XI. 3. Ad feptentrionem aequali fpatio pofita er3.tmenfaaure3.cum mensa
hcrls pantbus, Exod. 25: 23. fadaexcedro,acauroobducl:a,Iatitudine aurea
unius, altitudine unius ac dimidii , longitudine duorum cubitorum. In-

ftrsta erat vefte hyacinthina ; impofitaeque ei erant duodecim lances , ac-
cipiendis panibus ; totidemque acerrae, quae thure implebantur ; & fcopu-
h valis illis emundandis. Exod/2.5: 29. Num, 4: 7. Collocabantur
autem panesduplici ordine ; utrimque feni, qui fibi mutuo incumbebant; cum pani-
intcrpofitis calamis , ut Judad volunt , ne vitium contraheren':. Panes au- b»s propo--
^mfacierum appellabantur, & menfafacierum^um.^:-/. quod Septuag.-',",w;'

&ex.

6<>6 L i b. I V. C a p u t X I V.

& ex iis S. Paulus, «£«*? <sre$9-e««ff reddunt, i.Chron.^.i^. Hebr.9:2.
Singulis autem Sabbatis menfam hanc adornari, acdenovo inftrui opor-
tebat : tumque panes illi Sacerdotibus cedebant, Lev. 24:9. thus autem iis
impofitum adolebatur. Lev.24:7,8.

XII. Qu3E iterum Chriftum figurabant , qui cum omnibus beneficiis
fuis in univerfo tabernaculo , cunclifque ejus p artibus ac vafis, defcriptus
reperitur ; ac admirandum in modum ubique oculis noftris occurrit ; ut
mirum fit Judaeos aliofque ne externam quidem ejus lineam ibi depre-
hendere potuifle. Chriftus enim panisvitaeft, ut, fi quis edat de eo, vi-
fturusfit infaculum , Joh.6:48. Numerus illorum panum pariter myfti-
cus eft , Chriftumque univerfe Ecdefiae cunctifque fidelium tribubusad
alimenta fufficere demonftrat. Utque illi , Sabbatis propofiti & renova-
ti, perpetuo coram Dei facie collocati erant ; ita in xternum vis vivificans
Chrifti , requie ejus parata , perdurat , & Ecclefia? per omnia tempora il-
lius fufficit. Qua? tamen quotidiano verbi ac Sacramentorum
minifterio renovari, confcientiifque noftris applicari opus habent. E(i
enimomnisftriba, inregno Deiedo5ius , fimilis patrifamilia^, quiprofert
e thejauro fuo vetera & nova>Matth. ly. <$i.Afenfaaurea, panesiftosfu-
ftinens , verbi ac Sacramentorum figuram gerit. Quodque tmdem folis
Sacerdotibus eos deguftare faserat , id non alios, quam qui fpirituales fa-
cerdotes funt, ad fpiritualem hunc cibum admitti docet.
arca XIII. Tandem ipfum adjtum perluftrabimus. In quo occurrit Ara
foede- Foederis , cum reliquo apparatu fuo , Ifraelitarum veluti Palladium, ac
Ris. praefentis inter ipfbs Dei certiffimum pignus. Quare attentius ea confi"
deranda eft. *y

XIV. Vocatur Hebr. lfe")arca, & arca fosderis, feu teftimoniu
Quia tabulae foederis in ea fervabantur. Nomen autem Jehova, quod
Sociniani urgent, nunquam illi tributum legitur.

XV. Confecta erat e ligno Zittim , feu cedro , Exod.2 5:10. atque in-

tus & extra auro obducta erat. Longitudo duorum cubitorum & femi£

fis, latitudo & altitudo unius cubiti cum dimidio fuit. Exod. 25: 10-16.

Ambiebatur coronS, feu limbo aureo ; quatuorque annulos aureos ad la-

terahabebat; exquibusve&esduoexeademcedro, pariterque deaurati,

prominebant, geftanda: arcae. Quod Sacerdotum Kehatitarum minifte-

rium fuit , Num.7:9. additis nonnunquam Levitis. vide 1. Chron.i 5:1 5.

10^3:3. Quod multa cum religione peragebatur.

m quct m- XVI. In arca continebantur folae legis , five fcederis cum Ifraelitis

icti,

De Vasis Tabernaculi. 657

[£tl,tabuU,TLxod.iy.i6. i.Reg.8:p,2i. non fra&ae illae , fed integrae, de buU legn,
novo a Mofe edolatae, Deut. 10:2,3. Volumenlegis , dequoDeut.$i:26.
noninarca, fed coram ea, repofitum fuit. conf. 2.Reg.22:8. Quod&de
Vrna Manna, ac Virga Aaronis dicendiim eft, quxadutrumquearcas
latus difpofita erant. Exod. 16:34. Num. 17:10.

XVIL In (ecundo templo eamdefuilfeipfi Judaeifatentur; & inter Defuit iUa
quinque res , quae in fecunda domo defierint , arcam quoque numcrant. in feeft**'
Quam a Jofia vel Jeremia abfconditam fabulantur; cum in templi excidio tmt *'
periifle verius fit. Quod Dcus, tum ob peccata populi, tumutgradibus
quibufdam ceremonias aboleret ; denique ut fub ifta domo venturum
eum fignificaret, qui omne arcae myfterium implcturtis foret , fapientifli-
mo confilio fieri permiflt. Tempore autem Meffiae, cum aliis rebus fa-
cris, eam reftituendam iidem fuaviter fomniant. Nam in contrarium ex-
preffa funt Jeremiae verba c.3 : 1 6,17. ubi de Meffiae tempore agitur : Non
dicent adhuc, arcafoederis Jehov& ; & non veniet in mentem , er non com-
memorabunt eam^ cjr non adtbunt, & non fiet amplius. Jnillotempore
vocabunt Hierofoljmam fedem Jehov<z , cj confluent ad eam omnes
gtntes.

XVIII. Arcam tegebat propitiatorium, Hebr. ^V^ Gr. Ihccste/ov propi-
di&um; quod in eo Deus fefe praefentem &r propitium populo exhibe- tiato-
ret ; ex folido auro confectum , pari cum arca longitudine ac latitudine. r i um.
Exod.25:i7-22.

XIX. Eminebant ex eo, eodemexauro, duo Cherukni, Exod. 25: cheru-
18-20. quibus Judaei puellorum facies appingunt, ad Angelos exprimen- b in 1.
dos; &binosfacratosvolunt, neproDeo haberentur; ac propitiatorio
utrinque incubuifle , fuperque illud addecem palmarum altitudinem alas
expandiffe memorant. Defcribit autem illos aliter Scriptura. Ezechiel

c.i.& io.inftar quatuor animalium , quaterna facie, hominis, leonis, vi-
tuli & aquilae eos depingit. Et fex iis alas attribuit Jefaias c. 6: 2.conf.
Apoc. 4:8. quarum binae in altum elatse , binaeleniterexpanf^, acbinae
demiffse erant. Subque alis a cunclis partibus manushumanascollocat
Ezechielc.i:8.io:8.totoquecorporeoculatos, v. 12. pedibus infiftere fa-
cit, quorum extrema pars vitulinum calcem referebat , unde 8c vituli di-
cuntur c. 10: 14. & folida erat, inftarque Jaevigati aeris refulgcbat. Ut ere-
&i potius in propitiatorio fteterint, frontibus adverfis , ac propitiatorium
defpectantibus. Atquehincfimulintelligipoteft, quinam fuerint vituli
«wwjeroboami, l.Reg. 12:2 8,29.

O o 0 o XX. Re-

6$S L i b. I V. C a p u t X I V.

GjuiA Che XX. Repnrfentabant autem myftica \\xc animalia , non Deum, fed

rubimre* i%y^ngei0^ qui Cherubinorum appellationein Scripturis veniunt , Gen.

"jirht. ' 3 : 24" Pj^* 1 8 : 1 1 . utque Deus in legiflatione, Angelorum exercitu ftipa-

tus erat, atque e ccetu ac concilio illorum legem promulgabat ; ita haec in

fanctuario quoque expreiTa fuere. z.Homineselettosacpios, quiDeum

hofpitem ac incolam habent : quos Cherubinorum emblemate depingit

facra Apocalyp(]sc.5:8,9,io. ubiquatuoranimalibus,qua2nonaliaquam
Cherubim fuere,| una cum fenioribus , hymnus tribuitur , qui non nifi £:
redemtis dici poteft -- Emifii Dco nos in fanguine tuo, ex omm tribu, tfr
lingua, crpopulo.
gloria XXf. Inter Cherubinos fedes & thronus Dei erat, quilocumiftum
>T/ r°mi $orii f u^ implebat ; cujus externum fymbolum erat nubes & ignis. Quar

inde Gloria Dei appellantur. Exod.4o:33,34. coll. Num.9: 1 5.
in Nube XXII. Erant autem duae illic res, duplexque miraculum , Nubes &
& 2ne> Ignis; fivenubes, medio finuigneamfpeciemcomplexa, quae ex nube
llla divinum in modum corufcabat. Qui, five ignis , five lux , Dei gloria
proprie , feu gloriofum pnefenria; cjus fymbolum erat. Vide Exod. 24::
i<5. Num. 16:42.. &con£ Luc. 2-.9.Matth. 17: 5. ^61.7:55. 22:6, 11..
Apoc.i4:i4.
hrtir cbe- XXIII. Propriaautem numinis fedes erat locus ille fupraarcam,quem
rubinos. Cherubinorum ate amplexu fuo incingebant; quem nubes illa auguftum
in modum medium adimplebat: Ouia in nube appareofuper operculum iU
lud dcc.hcv.i^-.z. Dominus Rex fatlus efl ,fedens in Cberubinis, Pfal.99:]:.
2.Sam.6:2. Atque ille erat thronus Dei, in quo vifibili figno praefens erat,
ac petentibus refponfa dabat. Exod. 25:22. Num.7-.89. Atque haec
erat illa ^H^j/ feu gloriofi Dei in terris habitatio, quam Iudasi adeo |
celebrant.
Myflenum XXIV. Myfticam harum rerum docTxinam quod fpectat : fignifi-
rujoe- cabat arca , i.Cbriflum , in quo Deus babitat corporaliter ; ac omnes
fapientiaacjuflitnetbefauriconclufifunt. Col. 2: 3. cujus utramque na-
turam ligno & auro fuoadumbrabat; quemque vectibus fuis & annulis
in quotidiana illa per defertum obambulatione, longe lateque manifeftan-
dum , & Sacerdotum ac miniftrorum opera , regio in fblio confidentem,
per univerfum mundum vehendum ac veluti portandum efle docebat.
2. analogia aliqua univerfam Ecclefiam ; quae incorrupta , inftar ce-
dri, ac Chrifti auro obvelata, ejufque fanclitate tecla, Dei ledes ac habita- ,
culum eft, eoque duce per univerfam terram peregrinatur.

XXV. u-

De Vasis Tabernaculi, (^59

XXV. Legis tabuU , quas Deus arcae includi juflerat , nc Ifraeli- Talula-
xx ad externam Scripturam ftupcrent; fignificabaht, legis (enfum magna rum fa^c'
exparteipfis velatum, 2.0^.3:13. in mediatorepotiflimum impleri. Ut- rtu

que ille legem Dei in medio pe&ore geftavit, ita& fidclium cordibus
eam infcribere, Col.$:i6. Cum quireconciliationisChrifti particeps eft,
quae per propitiatorium adumbrabatur, etiam fan&itatem fcc!:ari,legifque
ftudio flagrare debeat.

XXVI. Manna Vrna^ juxta adftans, alituram Chrifti fpiritualem, ut Vm&
antevidimus; /^r^^r^/jfaccrdotiumejusmonftrabat. Utquetum Mann*
de arenti virga ac flos gcrminavit ; ita Chriftus , tum in nativitate, tum in ®* 'T*
mortedefterilitruncoerfloruit; & facerdotium a7ru^f(^arov habet. In

cujus honoris partcm nos quoque accipit , facitque ut dc noftris quoque
nodis flos germinet, & viles virgulae balfama exfudent. Juftus^ utpalma,
ftorebit ; ut cedrus in Libano, crefcet. Pfal.92: 13.

XXVII. Propitiatorii myfterium erat, eundcm mediatorem noftrum, Vropitiato-
Dei filium, adumbrare, quem Deuspropofmt IKusv&.qv propuiatorium per *"•
fidem infanguine ipfius. Rom.^:!^. conf. i.Joh.2:2. i.Cor.y.19. Quique
peccata noftra , omnefque legis diras ac maledic~liones tegit ac delet,
Pfal.32:i.

XXVIII. Duge CherubinorumformzdupYicem creaturarum ordinem chembt-
exprimebant , que Deo dignum habitaculum prebent, tum in terra, tum norum.
in ccelo, Angelos videl. & homines. Vtque animalia illa, fibi mutuo ob-

verfa, utrimque propitiatorium afpectabant ; ita Angelorum hominum-
que perChriftu.m unio ex concordia; ac utrorumque in redemtionis
myfterio perfpiciendo ftudium fignificatur, Eph.ino. i.Pet.i: 10.

XXIX. Nubes vero,inque ezlgnis fpecies, quid, nifi divina? naturas in Nubis &
vili carne inhabitationem teftabantur ? quam tamen igne fuo & divino Jinis-
fulgore impleturus, atque ex humano corpore tanquam ex adyto certifli-

ma refponfa daturus foret. Scrmo caro fattuseft^ ^ WtfttUfh Iv qjxiv
(y habitavit in nobis. Et vidimus gloriam ejus &c. Joh. 1 : 14, 1 5 . Se ipfum
exinanivit, formam fervi ajfumens, quando ejfe ccepit in fimilitudme ho-
minum^V\i\\.i'.j.

XXX. Similiterque thronus Dei fuper propitiatorium, ad quem Pon- Throni
tifex quotannis accedebat, univerfum populum Deo propitiaturus, deno- D«-
tabat, Deum efle in Chrifto , & in eo adiri & inveniri placatum & propi-
tium; adeoque effigiabat, tum thronum grati^, adquem,perChriftifim-
guinem, ipfi jam Sacerdote$facl:i,aditum habemus,Hebr.4:i6. tum thro-

Oooo 2 num

66o

L I B. IV. C A V V T

X V.

numglorie_incce]is; qui pariter angelorum choris cin&us eft : Millies
milieni mtmfirabant er, Dan. 7: 10. atque ad quem Chriftus, ut ve-
teris facerdotii legem impleret, peracto facrificio, cum fanguine fuo intra-
vit, femperque ibi pro nobis intercedit. Non eritm in manufatla fanffa
introiit Chrifius — Jed in tpfum coelum , ut nunc appareatjaciei Deipro no-
biSy Hebr.9:24„ Necjue per fanguinem hircorum qt vitulorum , fed per
proprium fanguinem intravit femel infantla, aterna redemtione inventa.
c. 9:24. conf. c.7: 26.
Taherna- XXXI. Atque haec erant vafaomniatabernaculi, atque univerfa aedis
iftius fupellex; quam facro oleo inungi , iftoque ritu confecrari Deus juf-
s ungb, ^rat> Ex°d.3o:23. Lev.8: 10,1 1. ut jantlitas fanUitatum foret ; id eft,ta-
lis res,quas ipfa non folum fan&a eflet, fed alias quoque fandificaret. Quin
& fanctuarium ipfum quotannis ab impuritate filiorum Ifraelis expiari
neceffe habebat, Lev.i6:i4,i5,i6,T9,20.Hebr.9:2i.2$. Quodpeccato-
ris impuritatem , qui contage fua etiam res fanctiffimas polluat , fignifi-
cat. Unde ccelum ipfum nobis a Chrifto purgari ac expiari debuit.

euli vx[o
rumque

C A P U T XV.

De T E M P L O.

TEM-
PLUM

SALO-
MONIS.
Ejus ftru-
&nr*.

Oft Tabernaculum fequitur Templum , tum Salomo-
nis, tum Zorobabelis ac Herodis, tum Ezechielis; ac
denique Samaritanorum & Judaeorum iEgyptiorum.
II. Templum Salomonis quod attinet, videbimus i.e-
jusftruduram ac partes, 2. Vafa, aliaqueadjun&a. 3. rb ^uusWv ejus.
III. Carebant prifci mortales templis, cum non ex magnitudine Dei
arbitrarentur majeftatem ejus parietibus includere. Templum primum
a Salomone extructum eft, tanta opulentia, ut primum ac praecipuum
mundi miraculum haberi poflit. David enim peculiari religione illud ex-
truere prohibebatur. Sanguinem copiofum effundis & belLa magnageris,
non es <zdtficaturus domum nomini meo. Ecce filius editus tibi. Is futurm
efi qmetus &c. i.Chron. 22: 8. Qui nihilominus magnam auri argen-
tiqueviminiftumufuminthelaurisreliquit; formamque operis , quam

divino monitu animo complexus erat, filio tradidit. i.Chron.28:iijn«

Qui-

■^

D E T E M P L O. 66l

Quibus prxparatis , feptennio opus abfolutum eft. Perfedum autem fuit
Templum line mallei \i\u aut ferre ftrepitu,ex exafciatis Iapidibus.i.Reg.
6:7. PracipuusinterartificesfuitHiramus Tyrius. Operariorum autem
univerfa multitudo erat 183300; inter quos & Tyriorum acSydonio-
rum magna pars. i.Reg. 5: i^.&feqq. Auri vero argentique fumma
ultra fidem eft.

IV. PofitumeratilludinmonteMoria, 2.Chron.3:i. In cujus fafti- Situs.
gio leniter devexo mo!es illa eminebat, urbemque ex alto defpectabat.

V. Partes & formam ejus quod attinet, compofitum illud erat ad fbr- Partes»
mam tabernaculi ; conftabatque atrio , San&o & Sancto Sanctorum.
Cum autem in tabernaculo unicum tantum eflet atrium , hic varia erant :
nimirum 1. Atrium Sacerdotum. 2. Ifraelis, z.Paral.^p. Quodrurfus

a Jofaphato divifum in atrium mulierum & virorum. 2,ParaI. 20: 5.
Quibus Herodis tempore acceflit atrium quartum, pro Gentibus & im-
mundis. Quas omnia licet tempore diverfa, hic conjungemus.

VI. Primo occurrit Atrium Gentium , quod Templum ambiebat Atrium
inftar coemiterii , & 500 cubitos in quadratura fua continebat ; ac qua- Gentiltm>
tuor egregiis porticibus inftrudum erat , quarum unaquaeque triplici
columnarum ordine fuftentabatur. Appellabaturque ^j^l "^I / feu

mons tempU,8c ^"jpj / vel atrium commune.Atque huc intrabant Ethni-
ci, excommunicati, lugentes & immundi. Portas & porticus omittimus.

VII. Poft atrium gentium erat locus di<5his ^. antemurale, decem Antemit-
cubitos latus , ab atrio gentium fepto difcretus. Et fecit lugere antemu- rale.
rale & murum, Thren.2:8. quogentiliautimmundoaccederenonJice-

bat. Vtderant antea Trophtmum Ephejinum in urbe cum eo , quem exi-
ftimabant fuijfe a Paulo introduttum in templum. A 6t. 2 1: 29.

VIII. Hinc duodecim gradibus , dimidii cubili altitudine, afcendeba- Atrium
tur in atrium mulierum ; in quo tripudium facrum, & aquas libatio in fe- mulierum.
fto Scenopegiae peragebatur. Erat illud 1 3 5 cubitos Iongum ac latum :

ac in quatuor fuis angulis totidem conclavia habebat,videl. Na&iraorum,
leproferum, lignorum, & vini ac olei : & tres portas ; ad orientem portam,
tw Aiyopiivr,v ugpioiv , A6t. 3: 2. ad auftrum & aquilonem fingu-
las; qusefuis quoque conclavibus ac porticibusinftrucxae erant Atque
adeas pofita erant 13 Gazophylacia ; quo hiftoria viduae in Euangelio
referenda,Luc. 21:1 .Marc. 1 2 ^41, 4 2 .

IX. Ex atrio mulierum afcendebatur 1 5 gradibus in n?J£ atrium Atrinm
Ifiailis ; in quibus confiftebant Levitae Pfalmos graduum pfallentes. tyi&lih

Oooo z Lon-

ggs L I B. I V. C A P U T X V.

Longum erat cubitos 135. latum 1 r. diverfafque portas habebat, variafque

circum porticus ; & in illarum contignationibus exedras & conclavia per-

multa, variis ufibusfervientia. Atqueinhocatriumconveniebat popu-

lus ad cultum & facrificia ; inque eo Prophetas oracula fua ex altiori fug-

gefto pronunciabant , 2.Chron.24:20. coll. Jer. 36: 10. atqueibidem

Chriitus Dominus nofler populum perllepc docuit. Vide Matth. 21:

12. &c.

r£tnum X. Hinc in atrium Sacerdotum afcenfus erat, gradu uno cubitali. Cui

Sacerdo- jmpofitum erat pulpitum , quodtribusgradibusdimidii cubiti adibatur,

inquoeratchorusLevitarumcanentium. Longum eratcubitosi35. la-

tum t 1. folifque Sacerdotibus in eo ordinarie verfari licitum erat.

rAltare ho- XI. Erat in hoc atrio altare bolocauftorum, quod a Mofiico, cum ma-

hcaufto- gnitudinc,tum materia, differebat. Cum enim Mofaicum 5 cubitos Ion-

VHm' gum & latum,ac tres alturn foret ; hoc 32 cubitos in infimo ambitu, in fu*

premo autem 24. in longitudine & latitudine 20. ac in altitudine decem

continebat, 2.Chron.4: 1 . nec, ut prius, aere obdu&um, fed ex folido aere

confcftum erat. Ad feptentrionem varios annulorum ordines habebat,

juxtaque columnas quafdam, & menfas marmoreas, ad facrificiorum u-

fum. Mediumque cingebat filum coccineum, ad fanguincsdifcerncn-

das : & fubtus duo erant canales , qui victimarum fanguinem in proxi-

mum torrentem derivarent.

Mxn A- xil. Auflrum vcrfus erat labrum, feu mare aneum, quod duodecim

boves eodem ex asre fuftinebant. Cui&aliaminora lavacra appofita e-

rant, abluendis vi&imarum carnibus. 1. Reg. 7: 23. 2. Chron.4: 2, 6.

XIII.fAb altari ad srpoVaoisfeu templi vefHbulum,erat fpatium 22 cu-

bitorum, ubi Sacerdotes minifh"are,& confiteri folebant. Inter porticum

& altarefleant Sacerdotes miniftrantes yebova , & dtcant : parce, Jeho-

vab, populo tuo &c. Joel 2:17.

Veflibulum xiV: PropjUum, feu veftibulum' templi , dJ** / 1. Reg. 6: 3.

Tempu. 2.Chrsn. 3: 4. 29: 7. adibatur 12 gradibus dimidii cubiti : erantque ibi

fufpenfae catense aurea?, & fupra eas coronas aureae & argentea;. Supraque

templi oflium vitis aurea , ex qua botri inufitata magnitudine depen-

debant.

Sanftua- XV. Emenfis atriis occurrit ipfum fanBuarium ac palatium Domi-

num. jjj ■ b^n dic^um; quod intermedio fepto difcretum in duos thalamos

dividebatur , Sanctum, & Sanftum Sandorum. Ubi hoc peculiare fuit

in fecundo templo , quod , cum prius inter San&um & San&um Sanclo-

runi

D E T E M P L O. &$fy

rum murus ftetiflfet , unius cubiti craffitie ; ii vero , qui Babylone reverfi
erant, dubitarentdcejusfbrma, fitu ac proportione ; vice muri duo veta
extenfa fuerint, inter quae fpatium cubiti interfuit, cum antea unum dun-
taxat pependiffet. Patebat Templum univerfum ioocubitos in longitu-
dinem, 70 in latitudinem, ac 1 20 in altitudinem. Forma ejus a fronte la-
tior, a tergo anguftior erat; ut leonem referret. Tec~tum erat, non pla-
num, qualia Judaeorum tecta erant , ad ambulationis voluptatem , fed di-
fpluviatum, feu leni faftigio affurgens, pluviae aviumquearcendarum cau-
fa : quod undique cingebat lorica, quatuor cubitis extans, ut medio fafti-
gio aequaretur.

XVI. Atque haec erat templi ftructura ; quod per gradus afcendeba- Templir
tur, utvidimus: adeo uttemplumipfum 22 cubitis altius effet porta ori- Atverfi
entali extima , deque montis crepidine in fubjecl:a atria, univerfamque ^ "
urbem, amceniffimo vifu , profpectaret. Erantque in ipfo templi mon- &parti-

Ite,pro partium diverfitate, diverfi quoque fanc"titatisgradus.Quosfei:tem um VMlA
numerant. ****"-

XVII. SupellexTempli eadem erar, quae Tabernacuii , nifi quod vafa vasa
omnia auguftiora, & immenfo numero forent. Templi.

XVIII. Inter adjuncla Templiprimolocooccurritejusreverentiaac Templirs*
fanclitas ; quae permagna erat : juxtalegem Lev.ip^o. SanUuarittm me- wrentta.
um reveremini. Hinc nec federe cuiquam , nec exfpuere in eo , nec caput
aperire, nec denique cum calceis aut baculo, autmantica eo introire fas
erat. Necad visecompendium illud tranfire licebat. Denique exfupe-
riori loco , fl cui forte Hicrofolymis tale coenaculum foret , in Sandum
Sanclorum profpechre nefas habebatur. Aliaque talia ufurpabantur, pro
ingenio populi , omnibus majoribus minoribufque fuperftitionibus
nimium faepe obnoxii. Ita & decem miracula templi narrant. Quae nos MiracuU.
fuo loco relinquimus.

XIX. Erat autem Templum Sanctum , non folum quod divini cultus sanBita:.
fedes foret, fed & extra ilJam confiderationem , fanctitate quadam caeri-
moniali ; quia Dei in terris fedes , & aula, accosli manifeftiffima imago,ac
Chrifti denique in humano corpore olim hofpitaturi typus foret. Quam
fan&itatem templa noftra non habent.

XX. Mjfierium templi idem fuit quod tabernaculi ; atque illa omnia, Myfiimm
in quibus Deus habitare dignatur, fignificavit ; tum fanciam Cbrifti car-
nem.m qua divinitas, tanquam in tempkr, apparitura efat, Joh.2: 19. tum
coelnm , fedem cuvinae gloriae, in qua fefTura erat caro Chrifti. Non enim

£<% L I B. I V. C A P U T X V.

in manufatta fancla introiit Cbrflus , verorum inftar habentia^ Jeditt

ipfum coslum, ut nunc appareat faciei Detpro nobis, Hebr.9-.24. tum de*

nique Eccleftam, inquaDeuspariterprasfenseft. Sicut 7/4/^2 templifin-

gulos fideles exprimunt. Sciat unufquifque veflrum vas fuum poffide*

re infantliftcatione & honore. 1. Thef 4: 4. Ac firmior ejus prae taber-

naculo ftru&ura, Ecclefise Judaicae ac Chriftianae, vel potius militantis

ac triumphantisdifcrimen habebat. Salomon autem, ftupendi hujusope-

ris auctor , Chriftum Ecclefiam fuam aedificantem : Tyrii aliique extra I-

fraelem ad operas praebendas conducti, Gentiles ad Ecdefiam vocandos :

& univerfi operis, fine ftrepitu ac malleorum iclibus procedentis ratio,

pacificum ac concordem Ecclefiae cedificanda; modum per vcrbum &

Spiritum, finc vi ac tyrannide , idoneis figuris ob oculos ponebant.

JEut. XXI. Duravitilludultraquadringcntosannos. Deftru&umquetan-

dem ab Babyloniis eft, anno Regis Zedekix undecimo , i.Reg. 25.

2. Chron. 36. cum populus Babylonem captivus agcretur.

tem- XXIL Qua captivitate foluta, ceptum eft ftrui templum fecundum?

plum fcu Zorobabelis : quod magnam partcm ad exemplum templi Ezechielis

secun- aedificatum fuit. Abfolutumque crcditur annis 46. Quo rcfpiciatur,

Dum. Joh. 2: 20. Ouadraginta & fex annis xdiftcatum eji templum boc : & tu

in tribus diebus excitabis illud ? Herodes vcro extremis temporibus ma-

gnopere illud exornavit, multifque operibus ac fubftruclionibus auxit ;

quod pcrperam a quibufdam pro tertio templo habetur.

^uomodo XXIII. Plcrifqueautcminrebuslongeinfraprioris a:dis magnificen-

' . tiam erat hoc templum. Ouisinvobiseft, quifuperfteseft, quividitdo-

qunm pri- mum banc in gloria fua priore ? (y quidvos videtis illam nunc ? nonne ut

mum > nibtlum eft in oculis veftris ? Hagg. 2:3. Quinque enim res praeipue me-

morant Judad , quae in eo defuerint : quarum memoriale habent ex

Hagg.2:8.

<& fimul XXIV. Hoc folo tamen fecunda domus veteris Templi fanclimoniam

majoris t non SqUabat: tantum , fed & fuperabat , quod loco umbrarum il-

larum in xde hac appariturus foretMeffias , templi dominus, qui omnem

ejus fanctitatem impleturus & confummaturus foret, Derepenteveniet

ad templum fuum Dominus ille, quem vos quctritis,M.a\. 3: 1. Ecceplus

quam SaUmon eft in hocloco, Matth. 12:42. Atqueinhocfuntjamilla

omnia, quse hactenus in aede illa defccerant.

Myflmum XXV. To /t*ys?Jcoy ejus, praeterjamdida, erat, propinquioremC^/-

//' adventum promittere ; corporifqueejusdeftru&ionem, rurfufquere-

fufci

dho

tar

ffi

i&u

to,

D E T E M P L <% 46$

fufcitationem in meliorem ftatum, adumbrare. Joh. i: 19. & 10: 1 8. Si-
cut & Ecc/e/j<£ Vcteris Teftamenti majori cum gloria novum Chrifti po-
pulum fucceflurum; & poft vhx hujus fpatia aliam & beatiorem vitam
corponbus noftris redonandam, teftabatur.

XXVI. iEtascjusdecennio major fuiffe creditur, quamprioristem- JEtks'.
pli. Tandemque a Tito deftru&um fuit , juxta praedictionem Chri-
fti, Matth. 24: 2.

XXVII. Unde tertium Templum nuncexpedantjudsi,juxta£^?- tem-
chielis typum, c. 40. & feqq. quod fub Meftia Rege extruendum fit. Sed plum
vana & mendaci fpe. Cum Meflias ad fecundum templum,& ad Zionem, terti-
ut vidimus, Hag.2:8. Pfal.i^tiy. venire debuerit. Templum autem um.
Ezechielis, non in Zione, fed alio longe fitu, ponatur , Ezech. 40: 2. 45:
1-9.48:8. tandemquemultaaliailliadfcribantur, quaejuxtaliteramin-

telligi nequeunt. vide Ezech.47:i,7,8,9,i2. Ut EzechielisTemplum,

quanquam ad templum Zorobabelis breviter tunc extruendum in qui-

bufdam fpectet , praecipue tamen fecuturam olim fub Novo T. Hierofb-

lymae nov^, feu Ecclefiae faciem & ftatum, quadatilTime extendenda & /

majoribus Sp.S. donis ornanda erat, adumbraverit.

XXVIII. Atqueh^cdeTemploprimo & altero, Cui aemulam mo- tem- ; ■ L ]>■ ,
lem extruxere Judaei fegreges, primd in monte Garifin, in Samaria,aucio- plum

Ire ManafTe , fratre Jaddi, Pontificis M. Quod diffidium intcr Judaeos & samari-
^Samaritanos magnopere adauxit. conf.Joh.4:9,zo. Patres in monte hoc tanum.
adoraverunt : & vos dicitis quod Hierojolymisjit locus, ubi oporteat adofa-
re. Tandem,cum 200 annos ftetifret, ab Hircano dirutum eft.

XXIX. Praeter hoc & alia templa in <is£gypto extru&a funt. UnumiEGY-
ab Onia , Simeonis Jufti filio minore , ia praefectura Hehopolitana : quae ptiaca.
quiafub Alexandriaerat, templum hoc aliquando Alexandrinum voca-
tur. AJterum ab Onia, Filio Oniae tertii Pontificis M. fub Antiocho
Epiphane, & Ptolemaeo Philonietore, Leontopoli. Stetitque prius annis
343 , tandemque fub Vefpafiano daufum fuit : alterum annis 200. Tue-
bantur autem apoftafiam fuam oraculo Jef. 19:19. Illo dte ertt altare Je-
hova , in medio terra ts£gypti ; & lapis ereflus apud terminum ejus Jeho-
v*. Nec in iEgypto folum, fcd & in Phosnice, & alibi, fana ac fanduaria
fua pofuerejudaei quidam.

■

Pppp CA-

6€f

L i b. IV. C a p u t XV E.

C A P U T XVI.

De reliauis locis Sacris.

5YNA-
GOG^E.

Oft templum fequuntur Synagogae. Quae vox etfi Chri—
ftianorum caetibus interdum tribuatur, utJac.2:2.Hebr.
10:25. Proprietamenjudaeorumconventibushaefit. Quae,
ab iis fTDJDFT JV3 ,n* e# domus congregationis appel--
lantur. De iis agi quibufdam , licet parum certo, videtur Pfal. 74: 4,,
8. Rugierunt hofies tui in medto V-&P L°c* condttlt ttti. Cremarnnl
omnes «^H Synagogas Dei in terra.

II. Cum autem Deus in iis non habitaret , utintemplo, necuniver-
fus ac pracipuus cultus in iis perageretur, fed partes ejus quaedam , ut pre-
ces, le&io Scripturae &c. hinc nullam peculiarem fanctitatem habebant ;
non magis quam noftrae aedes facrev

Earum III. Primae eorum originis nullumcertumindiciumextat, nificirca

^rigo. Ezrae & Nehemiae tcmpora : de quibus intelligi poteft locus Act. 15: 21.
Mofes ab atatibus antiquis oppidattm habet qui ipjum pradicent , quum in
Synagogis f)tr fingula Sabbata legatur. Tum enim non folum feptennalis
legis ledio, praefcripta Deut. 51: 10, n. quae in defuetudinem venerat,
2.Reg.22:8, repetita, fed & Sabbatica introduc~h , ac oratoria extructa
funt , tum ad facram lectionem , tum ad preces peragendas. Unde &
Profeucha dictae ; quae cum Synagogis eaedem fuiffe videntur. Act. 1 <5: 13.

Conflitum IV. Singulae Synagogae duo habebant Auditoria; inquorumaltero
Seriptura , altero traditiones docebantur. Erantque ipf<£ medio iepto di-
vifae, ae uno latere viri , altero fceminae affidebant. Praeratque fingu-
iis d^tffwxycoyos ; cui fubordinabatur Synagogae minifter. Ac doce-
bant in iis Scribae ; & ipfe Chriftus> Luc.4: 1 5. & (eqq. .& poft illum,Apo-
ftoli, A<5t. 13:14-1(5. 16:13.'

Numertts. V. Numerus autem tantus erat; ut folis Hierofolymis ad 4<5o,vel 480
a Talmudicis numerentur : & fpeciatim in monte Zion feptem fuilfe di-
cantur. Atque extra Hierofblymam , ipfamqueterramSandam, ubi-
cunque Iudaei degerent, eae quoque er^nt frequentiflim^. Obivit totam
GaliUamJefuSy docens in Synagogts ipforum , Matth.4:23. Et flatim ift

Spagogis DamakiprtdtcavitPattltts Cbrifittm, Acl.p:io, & 13:4,14«

VI.. Sy-

1)E RELIQjtMS LOCIS SaCRIS. '(S6J

"VI. Synagogis connexae erant fcholae, five collegia, fublimiori legis &/!»£&
"ftudio dicata; quae trTDH JV3 I & fubtiliori inquifitione , dice-
bantur; erantque fa?pe , ut & ipfae Synagoga?, in collibus fita. Videjud.
•7: 1. ubi mentio ^P HpM / & prov. 1: 2,1. ubi fumma fapientia dici-
tur proclamare rt*«n Bte*u .

VII. Sancta porro habebatur, prae aliis urbibus, Hierofilyma, caput hiero-
ac metropolis gentis , & religionum fedes. Unde nulli tribui peculiariter solyma.
affignata, communis omnium veluti mater habebatur , & a cundis fre-
'quentabatur. Quanquam a Juda&Benjaminepotiffimum incoleretur,

intra quorum terminos fita erat ; ita ut urbs, & templum ipfum,inter illos
divifum perhibeatur.

VIII. Magnitudo erat quinquaginta ftadiorum,tres colles ambitu fuo Ejus de->
complexa; quorum fuperior,Zw«,Regum fedcserat; alterinferior,^av?,/cr^*i
& filia Zionis appellatus , archivum aliofque confeffus ac colles habebat ;
-tertius, Moria, priori depreffior, a Deo habitabatur, templique molem

oftentabat. Gelebris erat ad occidentem , auftrum verfus, fons Gihon,

■ 1 . Reg. 1:33,38. idem cum fonte Siloam ; unde tabernaculorum fefto,at-

"qiie ubi vaccae rubrae facrum peragendum erat , aquae hauriebantur. E-

ratque univerfa urbs multis fpeluncis , caecifque latebris, pervia, quae im-

menfam hominum multitudinem capere poterant. Extra urbem ad orien-

tem erat vallis Kidron ; & ad auftrum vallis Tophe, feu Filiorum Hinnon ;

"ubi perpetuus ignis ardebat , qui urbis fbrdes & purgamenta abfumeret.

"Efai. 30:33. Unde appellatio Gehenna, in N.T. Matth.5:22.

IX. Sancta illa peculiariter erat, potiffimum poft Salomonis dedica- SanBiw*
tionem , ob facrorum dignitatem ; quae illi urbi adeo affixa erant , ut , ea

eversa , facrificia, fefta omnia, cultufque omnis protinus ceffarent. Quan-
quam & in ruinis ac cineribus ejus facra fitcere fas habeant Judaei. Cum-
>que multa , ufquc ad fedecim capita , narrent, quae ad fan&itatem & reli-
gionem ejus ficiebant ; tum praefertim a cadaverum & fepulchrorum pol-
'lutione eam liberam fervabant , ne qua contage impiaretur , ac cerimoniae
contaminarentur.

X. TypicameamfuifTePaulusadGal.4:2 5,i(5. docet, ubi inter Hie- Mytfe-
rofolymam twv vvv , quae cum liberis fuis ferva erat , & tvv avw , liberam
illam & cceleftem,diftinguit.Sicut eo nova Hierofolyma inApoc.appellatio
facit, quam Iohannes e ccelo demiffam, ac ad terram porre<5ram , vidit
Apoc.3:i2.& 21: 2, io. Hebr.i2:22,23. Quae Ecclefias fub N. T. imago
eft ; cujus cives partim in ccelo, partim adhuc in terris degunt ; omnes au-

Pppp 2 tem

rtum.

-
$6% Lib, IV, Caput XVI.

tem adeandem fanctam civitatem pertinent , quam Deus praefente Spiritu

fuo incolit & implet : In unam fummam confufis jam omnibus tn Chri-

fio, qu<s, in ccelts, er qua in terris funt , Eph. i: 10. Conf. Hebr. ib-

39,40.

terr \ X [. Sed & univcrfa terra Ifraelis fancta erat, quam mundi veluti cor-

israe- culum, ejufqueunicasdeliciashabent: & reliquum mundum tanquam

tis. impurum & profinum tantum non abominantur, cunctofque mortales

peropprobrium CiJ / quafi alterius, & vixhumani generis forent,

& mundum, Luc.i 2:30. Ioh.3: i<5,i7. & jf? tlfa appellitant. Quo refpi-

citur Marc. 4: 1 1 . Vobis datum e[i noffe myfterium regni Dei ; iis autem qui

foris funt,per parabolas omniaifiafiuntf&L i.Cor.^:^. De extraneis ve-

ro Dem judtcat. i.Tim. 3:7. Oportet eum tefiimonium bonum habere

ab us qui foris funt.

Zjdifan' XII. Triplicem terrae hujus confecrationem memorant. Univerla-

Sitas w qUe gentjs ej us politia , & j udicia, & leges, cum politicae, tum facrae, a b ea

wtrn' pendebant. Ita ut ne promotionem quidem fcholafticam , manuumque

impofitionem , extra illam rite peragere lefe poffe putent. Unde terram

illam miro arFeclu deperibant. Qux , quanquam fuperftitione non care-

ant, tamen cum terra illa cceleftis haereditatis pignus ae arrhabo fuerit , ut

fupra vidimus, non leviter illam adamare , & vitam longam ae pacem in

ea exoptare tenebantur. Nunc autem, typo ifto impleto , ac univerfa ter-

ra per Chrifti fanguinem luftrata , fruftra P ontificit tum alia locorum di-

fcrimina obfervant,tum terram hanc religiofis peregrinationibus frequen-

tant. Jefus, ut fanltificaret per proprium fanguinem populum ,extrapor-

tampaffus efi^ Hebr. 13:12. Volo orare viros in omnt loc*&c. 1. Tim. 2: 8-

Domimefiterra, & plemtudo c\us> Pfal.24:i.

LO-

'71

66p

, LOCUS VIGESIMUS QUARTUS

D E

TEMPORIBUS S AC RIS.

CAPUT XVII.

De Temfot ibus ludaorum , fpeciatim de Sab-

bato (S Neomenia.

Equitur poll loca Sacra , caput publicarum cerimoniarum tempo-
uJtimum, de temponbus Sacris. Ubi tum temporum apud ra sa-

Judaeos rationem, tum fefta iis annexa luftrabimus. cra.

II. Partes temporis funt Horae, Dies , Hebdomada ,

Menfis, Annus.

III. Horarum in Scriptura , fi non ante, faltem poft captivifatem Ba- Horsi
bylonicam mentio occurrit. Divifufque fuit Judaeis dies naturalis in ho-

ras 24, artificialis , ut ex nox, in 1 2. Nonne duodecimfunt horx dm \ Joh.
11:9. initio numerandi ab exortu folis facio ; ut quae nobis feptima, iJlis
prima diei hora foret ; & fic deinceps. Quanquam & horas quoque ma-
jores habunTe quibufdam videantur. Erantque etiam hae ftatae precum ac
publicorum facrorum horae , ut Judaei volunt ; qui trcs proecipue precum
horas numerant, tertiam, fextam, & nonam. Vide Pfal. 5 5:18. FtJJere, &
mane, & mertdie meditabor. Act. 2: 15. Non, ut vosprafumuis, ifti ebrii
ftint,quum (it hora dieitertta. &io:g. Afcendit Petrus injjlarium, ut
oraret, circa horamfextam. e\ c y. 1. Afcendebant Petrus qt Johanncs in
templum,fub horam precationis, nempe nonam.

IV. Dies vel eft naturalis, feu w^k^ov ; vel artifkialis,dum lux eft. Dk*
Naturalem Romani & iEgypti a media nocle, Babylonii aSolis ortu, alii
populi , ut & Judaei, a Solis occafu inchoabant. Artificialis pofterioribus
feculis in quatuor quadrantes ipfis dividebatur , quae fingulae tres horas
continebant. vide Matth. 20: 1-6. Similique modo nox in quatuor vigi-

lias diftributa erat. Nefcitis ciuando dommus domus veniet, vejpere, an
medianotle, aningattkinio, anmane, Marc.i$:$5. conf, Thren.2:iQ.

Pppp 5 JucL

tiehio-
mns-

Mtnfts.

Amus,

Ejns itutr
ctdatio.

■6yo L i b. IV. C a P u T -X V "I I.

Jud.7: 19. Luc. 12: 38. Exod. 14: 24. Matth. 14: 25.

V. Hebdomas erat vel ordinaria, dierum feptem , Lev.23: r 5. Dan.io:
3. velextraordinariaannorumfeptem, Lev.25:8.Dan.9:24.

VI. Menfes Judasis erant vclfolares, vel lunares. .Hi lune- curfu ab-
folvebantur , diebus 29. horis 12. illi , ut annus ad Solis motum aequare-
tur, triginta dies & decem horas implebant. Atque ante exitum ex JE~
gypto folaribus menfibus dierum triginta ufi plerifque videntur Patriar-
chae; utiquidamconcluduntexGen. 7: n,&8: 3. coH. 011117: 24. Poft
exitum autem, inftitutis noviluniis , menfes lunares cceperunt. Erantque

■illi vel cavi, velpleni, dierum vel 29. vel 30. alternatim.

VII. <as4nnum quod attinet , erat is vel civilis , velfacer. CiviJis,cum
ipfiusmundiexordio, a novilunio feptembris initium fumfifle multis
ftatuitur, juxtaExod. 23:1^. Sacervero, poft exitum ex iEgypto , ad
conlecrandam ejus rei memoriam, inftitutus fere creditur, Exod.n:2. at-
que a novilunio Martii incipiebat. Juxtaquc eum fefta,refque omnes Ec-
clefiafticac ordinabantur.

VIII. Erant autem Judxorum anni nec (blares proprie, nec Lunares,
cum utrinque aberrarent , fed prorfus ab arbitrio Synedrii dcpendebant ;
quod temporum rationem nonnunquam emendabat , atque annos teme-
re labentes certius ire faciebat ; &, (ecundo vel tertio quoque anno,annum
lunarcm , adjcdlo integro menfe , ad folarem exaequabat ; qui annus
Tl^l i^ft / quafi fecundo Februario auctum dicas , appellaba-
tur. Quo pertinebat etiam cyclus decem-novennalk, quem habebant.

IX. Fefla Judaeorum, hifce temporibus alligata , D\i0 dicuntur,a
lud&orum tripudiis, lastitiaque publica, qua celebrabantur. Erantqueinftituta, tum

recolendis fingularibus Dei beneficiis , tum beatrs fub MelTia temporibus
* beneficiifque adumbrandis. Unde fub N. T. locum nec habent , nec ha-
bere poflunt.

X. Erantque illorum fefta & feriae variigeneris. Nam vel fa?pius in
anno redibant , eaque vel hebdomadica , velmenftrua, ut SabbatttmSc
NeomenU ; vel anniverfaria erant , ut feftum Vafchatis^Pentecoftesficeno-
pegias, Tubarum , dies expiationis ; vel denique certis annorum intervallis
rccurrebant ; qualia erant annus Sabbaticus & Jubilms.

X I. Vox Sabbatum , a quiete deducta , vel feptimum diem ,
Gen. 2 : 2. Exod. 20 : 10. vel fcptimi anni otium , Lev. 25: 4,
5, 6. denotat. Longior tranflatio eft , cum ipfam leptimanam com-
prehendit; urtde appellatio pia ca&&Muv , Matth. 28: 1. ita Marc.

16:1.

FESTA

VCltlft,

SABBA

TUM.

II
1

De Temporibus JuD£ORUM. 6jf

I«5t2. conf. v.<?. vide & Luc. 18: 12. Lev.23: 1 1,1 ^.Sabbati autem confide-
randa eft oriqo, celebratio, caufa, & abroiratto.

XII. OnV<?ejusnonaltiusrepetipoteft, quam a tempore data? mannae EjHtotiga,
indeferto, Exod.i<5:29. utfupralatius vidimus. videlib.2:c. 5«§.io. &c.

& lib. 3.C.7. §. 5 .&c.

XIII. Sanitificatio confiftebat 1. in quiete 2. rectoque ejus ufu, Sanfli/i-
Lev. 23: 3. Ouies rigidiffime exigebatur, ita ut opus facere capitale foret,' c*tio m
Exod.^i:!^. Num. 15:32,35. QuodjCumnonaliter fieri potuerit,quam 1um'
adaccufandam operum noftrorum impuritatem, acaddemonftrandum

ea mortedigna effe; antequam peccatum in mundo foret, tale pr$ceptum
ac tale Sabbatum ne cogitari quidem poteft. Licita tamen erant opera
neceffitatis, charitatis, pietatis,ac civilis honeftatis. Luc.i3:i4,i5. Matth.
12:3,4,5. Judadvero, addictiusfervirefue:i, prascepti hujusfeveritatcm
ac rigorem etiam adauxere, &multa alioqui licita die ifto nefafta effe juf-
ferunt. Pofteriores autem Judaei epulis & voluptatibus carnalibus iftum '
diem celebrare cceperunt. In quo tamen cultu, qui ab una parte minutis
quibufdam ceremoniis & tricis, ab altera parte conviviis & voluptatum
ufu conftat, omni feria pietate neglecta , maximam religionis (ux partem
conftituunt, talequeSabbatum univerfae fegis obfervationi aequantr

XIV. Praefertim requirebatur bonus facrae quietis ufus. Unde ex fco- &quieth
po & asquitate praecepti magis, quam vi litcrae ipfius, illo die in colloquia *"*' ttlM*'
& ccetusibant,quietis iftius myfterium revolvebant,&precibus,ac reliquo

cultu Deum propitiabant, feque Deo dignos praeftabant, 2.Reg-4:2 2,23,
Videtamen praefcript 1 illo dic facrificia , Num. 28:9, 10. &adhibitum
cantum facrum, Pfal.9 j:i.

XV. Caufz inftituti Sabbati erant, tum communes ; ut divini cultus Sabbat»
obfervatio, hominum ac jumentorum quies, repetita creationis mundi tniiltHti
memoria:tummagis/)ro/)n<«; utmemorialiberationisex7E.gypto, Deut. c *'**
5:15. tum iufuper myfitca. Sabbatum cnim, cum in quiete potiffimum
confifteret, prorfus typicumerat, -

XVI. Unde, refpeffu hominum^ Sabbatum ita opera eorumimpura &'my(le-
declarabat, uttamenpopuloDeiSabbatifmum reliquum effemonftra- ™m'
ret; onufque demendum ; & Ecclefiam in libertatem vindicandam; eam—
quetum fiib N.T.in terris praefibandam; tum prsefertim,peracTa vitae hu-

jus feptimana, in ccelo pleniffime perfruendam teftaretur, & dato pignore
addiceret. Itaque fuperefi Sabbatifmus populo Dei. Nam, qui ingrefus efi
i» requiem ejus, etiam ipfe requievit ab operibns fuis, quemadmodum -a

<$7Z L I B. I V. C A P U T X V i r.

fuisDem. Hebr.4:9, io.conf. Apoc. 14: I3-Efai.66:23. Sk&refpeRa
Chrifti, Sabbatum quietis ejusinfepukhroolimeodemdie peragenda*,
ubi ab anim<efu<e labore , Efai. 53:11. requiefceret , umbram geffit. Cu-
jusquietisChrifti nosfide participesfa&i, quiefcimusajugolegis, &po-
teftatepeccati&operumcarnis. Hebr. 4: 19, 10, n. Inde Sabbatum ty-
pus dcjtgnum arpellatur fanUtficationis per Mefliam danda?, Exod.3 1: 13,
Ezech. 20: 12. Undc maximc Sabbati religionem in myftica illa quiete
conftitifTe, eamque fanflam, & cukus facri partem fuifle, patet.
llliui nhro- XVII. Atque hinc ultro diei tlltus abrogatio confequitur.Cum 1. typis
*WOt omnibus per Chriftum expletis ac expundis, nulla nunc quies hoc modo
ficra fit, nec in eo cultus Dei confiftere poffit. Adeoque nullum proprie
dictum Sabbatum nunc dari queat ; cum illud revera nihil aliud fit quam
my ftica quaedam quies. Ne quis igitur vosjudicet in cibo, aut inpotu,aut
mpartefefti, aut novilunii, aut fabbatorum: qmfunt umbr&futurorum,
corpus autem eft Chrifti. Col. 2: 16, 17. Dies obfervatis , &menjes, &
tempora , gjT annos. Adetuo vobis , ne qua fruftra laboraverim in vobis.
Gal.4: 10, 1 1. Accedit 2. quod Sabbatum non folum ut typus ceffare de-
buit; fed etiam ut onus (cum operum noftrorum impuritatem carperet,
ac nondum plene expiata ea teftaretur) amovendum fuerit. 3. prsefertim
cum uni tantum populo olim datum fuerit, per generationes ipforum,
Exod.31: 13,14. Quo verbo duratio Ifraelis in ifta politia, antequam
gentes ad Ecclefiam addiuffoe forent , denotatur. 4. Nec novas Ecclefia?
de ea verbum ullum fa&umfit; quippecuinonalialex, quam fidei&
charitatis tradita eft. Ad quam Sabbatum non pertinet. 5. Sicut & reipfa,
poft adventum Chrifti, Sabbatum deletum ac obliteratum ; & primus
feptimanae dies, tanquam novi temporis exordium , ad publicum cultum
aifumtus eft. Cumcrgonecdedie, nec de quietis rigore jam quicquam
reliquum fit, certe Sabbatum ipfum abrogatum effe , nimis quam mani-
feftum eft.
Nec ejus XVIII. Non enim diei illius fanditas in Dominicum diem tranflata
tn Ucum ^ ^am } prsterquam quod nulla divina auctoritate id fadum oftendi
dlesDomi- Pote^ ' & ^° primaevae Ecclefias judicio ac exemplo ad celebrandam re-
nica. furreciionis Chrifti memoriam hic dies in publicum acceptus fit: ille nul-
la fui parte Sabbatum refert. Cum nec fan&ior fit hic dies reliquis diebus;
nec quies ejus peculiariter fancla habeatur ; aut in fefe cultus Dei, vel cul-
tus ej us pars fit ; nec denique opus facere per fefe tum eo vetitum, aut tan-
to rigore prohibitum f lt , modo divino cultui impedimentum non nat.

QU3B

•l

DE TRIBUS FESTIS ANNIVEHSARirS. 67$

Qu£ omnia tamen in Sabbato locum habebant , atqueillud propriecon-
ftituebant : nunc autem aliter fe habere omnibus conftat.

XIX. Sabbati cuftum fequuntur Neome ni&, quarum mentio fit Num. neome-
10:10. &28:ii. Ezech.46:i,^. 2.Chron.2:4. Quas veteres Judaei a Lu- ntarum
nae phafi ac prima ejus apparitione, cui obfervandae certi quidam Sacerdo- in/lhuth
tespraefedierant; hodierniautemabejusconjun&ione cum Sole com- & ei'fer~
putant. Unde olim cum incerti forent, unde novae luna? exordium fu- VMt0'
mendum eflet , biduo illa celebrare fblebant , ob dubium de luminaribus,

ut loquuntur Judaei. Quod & 1 . Sam.20: 24, 27. fa&um videtur.

XX. Non erat vero dies ille proprie feftus ac facer , aut tam rigida Celebrstut.
quiete cdebrandus ; fed cultus ejus in peculiari facrificio potiflimum con-
fiftebat , Num. 28 : 11. ac porro conviviis ac epulis tranfigebatur ,
i.Sam.201.5. Quanquam & ad Prophetas confulendos pii tum conve-

nire folebant, 2.1^.4:2,5.

XXI. Inftituta funt novrlunia , tum in creatse lucis memoriam , utque Earum
populus a Gentium fuperftitione & Planetarum cultu avocaretur ; tum ratt0 &
expiandis noxis praeteritis , quo facrificium illius diei fpe&abat ; tum de- my*erlmt°
nique adumbrandae innovationi omnium rerum, & novae luci, quae mun-

do ac Ecclefiae per Melfiam olim oritura erat. Ne quis vosjudicet in par~
te fejii aut novilunii. Ou<e funt umbrafuturorum ; corpus autem efi Chri-
fti. Col."2: 1 6, 17. Si quis efi in Chrifio , nova creatura efl. Vetera pra-
terierunt; ecce novafatlafunt omnia. 2.Cor. 5:17. Et fiet ex quo novi-
kntum erit, in novilunio fuo -- veniet omniscaro adadorandum coram mey
dicitjehova, Efai.tfo^.

C A P U T X V 1 1 1.

De tribus Feflis anniverfariis.

Efta fingulis annis recurrentia erant i.Feftum Azymo-
rum, 2. Pentecoftes. 3. tabernaculorum. 4. tubarum.
5. dies expiationis magnae. Inter quae tria prioraemine-
._ bant, ac per e|o^>; v anniverfaria appellantur.
II. Ac celebratio eorum in eo confiftebat , quod Ifraelitis omnibus,
maribus ab anno aetatis vicefimo ad quinquagefimum, Hierofblymis co-
ram Domino comparendum, & feftum fumma cum laetitia agitahdum

Qjq q q foret,

JESTUM
AZYMO-
RUM.

PENTE-
COSTE.

Ejuscelt'
brntioy

tmo &
tnyfterium,

674 L I B. IV. G A P U T XVIII.

fbret, Exod.23-.17. Deut.i6:i4- Quifollemnis univerfe gentis ad unum
templum conventus apprime ad unitatem cultus confervandam faciebat;
ac facrorum majeftatcm valde adaugebant , quorum faciem longe augu-
ftiflimam in tam celebri populi paneeyri prasferebant ; denique fidelium
omnium ex univerfo mundi fub Chrifto conjunftionem de longinquo
adumbrabant.

III. Feftum Azymorum, quod una cum Pafchate incipiebat , per to-
tamjudaeam, Pafcha autem tantum Hierofblymis? celebratum fuit: ac,
praetcr agnum Pafchalem ; tum in peculiaris facrificii, tum in manipuli
frugum oblatione conftitit ; qui decimo fexto menfis,qui dies feptimana;
primus erat,in typum refurrectionis Chrifti, offerri debebat;qui tanquam
primitiae noftrae hoc ipfo die e mortuis refurrexit , factus u7rocj>^ tuv
KiKoty^[xi\im , i.Cor. 15:20. videLev. 23: 6, 7,8. Num. 28:19. Lev.
23:10,11.

IV. Alterum feftum erat Pentecofle , quod feflum feptimaYum Scri-
ptura appellat, Exod.34:22. quia feptem feptimanae a Pafchate numeran-
dae erant. Pentecofle autem Graeci vocant, quod quinquagefimus a Pa-
fchate dies foret ; qui ab altera Pafchatis die, ceu 1 6 menfis Nifan, compu-
tanduserat, Lev.23:i 5,16. Act.2. 1.20:16.

V. CelebYationem hujus fefti quod attinet, unico die illa abfolvebatur,
qui facer , & fancta quiete celebrandus erat. Num. 28:26. Lev. 23: 21.
Confiftebat ea in duobns, 1 .in peculiarium facrificiorum oblatione , Lev.
23:18,19. 2.inoblationeduortimpanum, qui peractae meffis primitias
erant, Lev.23:i7.

VI. Caufas ejus Judaei non nifi frivolas dant , in numero quinquage-
nario multum nugantes. Verae autem confiftunt, tum in prasteritorum
beneficiorum grata commemoratione ; videl. data Legis, quod hoc die
contigit , quodque fummum gentis illius prae aliis omnibus nationibus
decus erat : ingrcjfus in termm Canaan , quam promifiam fibia^ Deo hae-
reditatem hoc tempore libare pnmum cceperunt, Jof. 3:15. & peraBa
meffis , novarumque frugum, quarum primitias hoc tempore offere-
bant : tum praefertim in futurorum ac meJiorum bonorum fubChrifto
figuratione ac obfignatione : nop enim fine myfterio eft, quod eodem
die, quo VeterisT. ad montemSinai initium factum eft,deincepsNovum
quoque Teft. inauguraretur , cv Spir. S. donaretur. Et novae meflis pri-
mitiae, acnovummunus,quodtumofFerebatur, quid, nifi Apoftolorum
initiationem, & novae Ecclefiae primitias, per Petri concionem , quem

Tcr-

De tribus festis anniversariis. <*7$

Tertullianus primum clavem imbuifTe dicit, addu&as, Deoque oblatas,
{ignificat ?

VH. Sequitur feftum Scenopegias, cujusfimilitertempus,celebratio, festum
& caufe confiderande funt. taber-

VIII. Tempus ejus incidebat in 1 5 diem menfis Tifri , qui primus erat nacu-
annicivilis, durabatque feptem dies , quibus in tabernaculis commora- lorum.
bantur. Octavusautem, quotabemaculisexibant, ut&primusilliusfe- £/«1 tem-
fti, peculiarireligionefacererat, &pub!icapanegyri celebrabatur acii-/,M;*
mulfrugumferotinarumprimitiae offerebantur , & Deo gratiae pro uni-
verfamcfleofferebantur.Exod.23:i<5. 1^.23:3-4-36. Num. 29:12. Deut.
16-13-15.

IX. Agirab tur hoc feftum in tuguriolis & umbraculis, a quibus fefto Celehath.
nomen , ex frondibus , in aedium fere te&is extru&is ; qux non in fafti-
gium furgentia , fed plana & cubantia erant. Deligebanturque in hunc
ufum arbores frondofe & comatae, ac vivacioris fucci, quae virorem fuum
perdiesaliquotconfervarepoifent, Lev.23:40. Neh. 8: 16. Singulifque
diebus facrificia qua?dam peragebantur, Num. 29: 13-34. univerfufque
populus in ccetus ac conciones prodibat, ramos palmarum prasferentes, ac
feftum in modum agitantes , & facrum carmen, Hofanna dictum , incla-
mantes. Quo refpici videtur Matth. 21:9. Turba, qu<cpr&ibat ,& qua
fequebaturjlamabat, dicens,Hofanna Filio David. Quod cum fbllemnius
& crebrius facerent die octavo, feu ultimo, ille Hofanna Rabba appellaba-
tur. Eodemque die aqua e fonte Siloa hauriebatur.
■ X. Tandemque huic feftivitati dies nonus fuperaddebatur,quo feftum

htitU Legis agebant ; cujus le&ionem illo die abfolvebant, rurfufque in-
choabant.

XI. Qanfa hujus fefti, ut in reliquis, duplex erat ; veterum beneficio- Ratio &
rum commemoratio , & futurorum adumbratio. Ita enim Ifraelitae er- «7/fcrj-
rorum fuorum in deferto , totque annorum in tentoriis actorum , recor- um'
dabantur, Lev. 23: 43. Deoquc pro illis finitis gratias agebant. Ita etiam
publicas Deo agebant gratias ob colle&as atquereconditasomnegenus
fruges. Atque altius quoque fpectare docebantur. Cum enim integram
hebdomadem in tuguriolis iftis habitarent , fefe advenas in terra efle con-
fitebantur , nec fedes manfuras in ea habere ; quod toto incolatus fui tem-
pore identidem fateri , ac ad meliores fedes interim fufpirare, jubebantur.
Scimus nos , fi terreflris hujus domus noftr* tabernaculum diffolutum fuc-
rit, tdificium ex Deo habituros &c. 2. Cor. 5:1. Ouamdiufum in hoc ta-

Qjjqq 2 bernd-

&j6 Lib, iv. Caput xvnr,

bernaculo , h> titto tw a-x^vco/jixTt jufium duco , expergefacere vos &C

2.Pet. i: 13. Cumque Zacharias cap. 14: 16. feftum hoc fub N.T. ex«.

tremis ejus temporibus, ubi Ecdefia tabcrnaculisillis exire , ac fasculo va-

ledicere, Chriftoqueoccurreregeftiet, celebrandum dicat ; ad Chriftura

illud quoque fpeclat. Et per ramos illos ac frondes Ecclefiae foecun-

ditas, Joh, 15: 1, 2. Pfal.pzti^, 14. & peraquarumlibationem Spiritus

San&i copia , Chrifto ipfo interpreteJ0h.7-.37. adumbrabatur.

XII. Inter duo illa pofteriora fefta duo alia intercurrunt eodem menfc

Tifri ; nempe Fefium Tubarum, & dies Expiationis magna.

festum XIII. Tubarum feflum agebatur ipfis novi anni calendis, feu initio

tuba- menfisTifri ; quo temporejudaei mundum creatum ftatuuntv Lev. zy.

RUMo 24. Num.25>:i. Eratque Neomenia illa celebrior quam reliquae ; &tum

iacro Kn^yixaix ac quiete , Lev. 23 : 24. tum frequentioribus facrifi-

ciis, Num. 29: 1, 6. tum denique tubarum clangore, a maneadvefpe-

ram, celebrabatur.

Ejus ratto XIV. Crf#/£ illius erant, mundi, hoeanni tempore, uti fere credebant,
&myjte' J. .\ r . ,

rium creatlJ memonam renovare ; ac novum annum rite aulpican; annum de-

nique gratiae , qui in fine dierum extiturus crat, ifto tube^ fono ac clangore

promulgare; annam videl. illum acceptationis Jehov*, , Efai.6i:2. quem

Chriftusolimpraedicaturusaclateannunciaturuserat. Clangite in novi-

lunio buccina^in interlunio, die feflt nofiri, Pfal. 8-1:4.

dies XV. Dies decimus ejufdem menfis erat dies expiationis magna, Ktp-

expi a- purim dictus ; qui inter Judaeos longe facratiffimus erat, ac facro clangore,,

tionis quiete, peculiari facrificio, jejuniodenique celebrabatur. Lcv.23:27,28.

m*gna. Num. 29: 7, 8, 9. Cujus facri tum htfioriam , tum mjflerium paulo pro-

pius confiderare operae pretium eft.
Ejhs tele- XVI. Ac Pontificis quidem hoc die nobile imprimis ac primarium
bratw-y ra- munus erat : cum ille fere folus hoc tempore facris operaretur ; omniaque
ttone Pon- tum ma;ora tum minora facrificia peraseret.

(cuius hlc -^VII. Ac pnmo quidem prtparatto qus vana-erat: i.feptemenim
ptpnratioy continuis diebusadomo ac uxorefuafeparatus, nealicunde pollueretur,
intemplo perpetuo dcgebat. 2. &quotidie facra obibat , ut ipfo expia-
tionis die promptior ad ea foret. 3. Ac, fi quid in facrificiorum ordine
ignoraret, a quibufdam magni confeffusSenatoribus erudiebatur. 4. De-
ducebatur etiam in conclave Aphtines , ceu odoramentorum , ut fuffitus
faciendi rationem edifceret. quod difficillimum habebatur. 5. Inde ad
juramentum adigebatur, nequid in eo immutaret, ubi folus inadytc*

VGJV

■

DE TRIBTJS FESTIS ANNIVERSARIIS. 6jJ

verfaretur. 6. vefpera feftum antecedente parco utebatur cibo , nede
nocTe inquinaretur. 7. noctemque eam fere infbmnemducebat; &le-
gebatur aliquid coram ipfo^ vel mufico conccntu oblectabatur. 8 . Si vero
pollui ipfum nihilominus contingeret , Segen,,feu Pontificis vicarius in lo-
cum ejus furrogabatur.His peracl:is,albefcente aurora,9.ad domum lotio'-
nis ducebatur, juxta JegemExod. 30: 20. Quinquies autem eo die totum
corpus,& decies raanuspedefque lavabat; cum toties mirrifterium mutare
deberet. 10.. Lotusinduebaturveftibus aureis, mactabatque facrificium
juge, & fufl&tum ordinarium faciebat. 1 1. Dein rurfus lavabatur , & ve-
ftimenta alba fumebat, accingens jam feie adficrahujusdieiobeunda;
quorum hi prascipui erant aftus.

XVIII. 1. Juvcncum pro ie & domo fua , orTerebat , & confitebatur. & *&»*
Lev.i6:3- Hebr.y:27. 2.Tum duohirci adducebantur ; quorum unusf°^emmrf
immolandus, alter in deferrum ablegandus erat. Quifbrtibusdifcerne*
bantur; atqueadhirciemifTariicaputvittacoccineaalligabatur. 3. Quo

facto redibat Pontifex ad juvencum fuum ; &rurfusconfitebatur, non
pro fefe & domo fuatantum, fed prouniverfisfiliis Aaron, Lev. 16:5-11.
4. Poft haec thuribulum, quod illo die aureum erat, Hebr. 9: 4. prunis ex
altari implebat , atque ex alio thuribulo fuflfimenta opiebat , & ad San-
dum San&orum contendebat. 5. Quodcum intraffet,thuribulum de-
ponebat, injecTifque odoribus fumi nubem excitabat , qua? locum imple-
ret & adfpe&um prohiberet. Quo fac~to mox exibat. Lcv. 16: 13. 6.jY1a-
dtabatur porro juvencus. Cujus fanguinem in adytum inferebat , & co-
ram Arca furfum deorfumque aliquot vicibus fpargebat , ut finctuarium
mundareturabimmunditiisfiliorumlfrael, Lev.i6:i4,i6. Mactabatur
deinde hircus; fimiliter.que fanguis inadytuminferebatur, eodemque
modo Jibabatur. Lev. 16: 15. 7. Praetereaadvelum, quodcoram Arca
erat, exteriori parte , eodem modo libationes fiebant, fanguifque fparge-
batur, ac tabernaculum conventus expiabatur. Lev.16: 1 6. 8. Similique
rore altareaureum, feu fummentorum,luftrabatur. Lev. r 6: 1 8, 19.

XIX. 9. Hinc ibstur ad hircum emifiarium , cui Pontifex manus
fuas, &, follemni confelTione edita , univerii populi pcccata impone-
hat. 10. Quibusilleonuftusaviroopportuno indefcrtum educebatur,
compellente undiquaque populo. 11. Ferunt autem intcr Hierofoly-
mam, Jocumque quo educendus ent , idoneis intervallis fhtiones ac ten-
toria difpofita fuilTe : procerefque Hierofblymitanos cum ad primum la-
gidem deduxiiTe : aliam pompam ultcrius iviffe : ab ultimo autem taber—

Qji qq 5, na^

678 L I B. I V. C A P U T X V I I I.

naculo ad locum deftinatum a^uce fuo folo peixluctum. 12. Q110 cnmi
perveniflet , ex rupe praecipitatum ; albefcente interea , ut ipfi quidera
narrant, filo coccino; quod fauftum pera&ae expiationis fignum erat.
Unde iilud cornuum cantu aliifve fignis ingenti populi laetitia fignifica-
batur.

XX. 13. Dum ha?c in deferto fierent, Pontifex adipem juvenciac

hirci adolebat, & fecr.iones quafdam legis recitabat. 14. Exuebat deinde

veftes albas, atque aureas fumebat , & arietes agnofque ex praefcripto offe-

rcbat, Lev.i<5:3. & Num.2Q:8. 1 ^.Deinde rurfus lavabat, veftefque mu-

tabat; & adytum ultimo ingrediebatur , thuribulum aureum indeacce-

pturus. 16. Quo peracr.o, ablutus iterum, aurea vefte re umta, facrum

vefpertinum abfolvebat. 17. Atqueindeordinariocultuindutus, fefto

populi comitatu, domum deducebatur, ac cum amicis convivium inibat,

multum gratulantibus, quod falvus fofpefque ex adyto rediiflet.

fapopuU. XXI. Populusintereadiemhunci.animaeafHicl:ionefeujejunio i.ac

fancta quiete, celebrabat. Duo enim divina lcx ad expiationem impofue-

rat, facrificiorum oblationem, ac animae affli&ionem, feu poenitentiam

veram.Lev.i6:2Q,30,$i. 2.3:29-32. Qiiae hodiejudadfrivolis quibufdam,

& fuperftitionum nugamentis imitantur.

lUtusmy- XXII. Pracipueautemdieiilliuswj/mww, actam operofi cultus ra-

Jtermm. tionem & fpiritualem fignificationem, revolvere debebant. Quaeinfa-

crificio hoc eo magis confpicua erant , quo illuftrius hoc facrum foret, ac

anniverfario ritu univerfae gentis expiationem perageret. Et manifefta

ejus erat ratio ; cum nihil niii paflionis , mortis, refuiTeclionis,afcenfionis,

ac denique interceffionis Chrifti fbret compendium. 1. Juvencus enim

& HircHs, quibus peccata populi imponebantur, alter laboris & patientiae,

alter petulantiae fy mbolum, Chriftum pro falute noftra laborantem , no-

ftrafquepetulantiasluentem, Rom.8:3. oftendebant. 2. Sanguis eorum

in adjtum tlUtus, & coram arca adfperfus, tum & odorum copta , facerque

fuffitus ; eundem cum proprio fanguine,qui eftfknguts adfperftonis-)H.d>v.

1 2:24. m ca-'hjm ingrcdientem, ibique fanguinem illum veluti libantem :

Stat entm in medio throni Agnus veluti maUatus, Apoc. 5 :6. ac vi mento-

rum fuorum pro nobisintercedentem, Apoc.8:3,4. fignificabant. 3.QU0

fanguine, uti vetus olim fanctuarium , ita nunc ccelum ipfum luftratum

eft. 4. Cumautem y£/w/rantuminannoPontifexeointraret , viamaa

finc~tuarium, tum quidem nondum apcrtam ac publicam factam teftaba-

tur, Hebr.67, 8 . 5 . Veftis autem facra, tam fope fumta, tam faepe pofita,

& cre-

D E R E L I QJJ I S F E S T I S. 6j$

& crebrae /o/«?;w,faccrdotis noftri plenam juftitiam & fan6titatem adum-
brabant. 6. Utque populus, Pontifice in adyto commorante, magnain
expe&atione erat, ac in precibus perfeverabat; interimque facrificia omnia
ceffabant; aptiffimaillaChriftian^Ecclefiae, officiorumqueejus, dum
Chriftus nunc in ccelis degit, imago eft. y.Nec pra:tereundum, victima-
rum illarum carnes, quarum fangrjs in ady to oblatus erat, extracaftra
crematas sffe, Lev. 16:27. quod, j uxta A poftolum Hebr. 1 3 : 1 2 . Chriftum
extra urbem paifurum docebat. 8 . Ncc hircus A zafel five emiffarius my-
fterio carebat:cum illc vel ipfum Chriftum,qui vere tanquam hircus ^7^-
<my.i:aA/^r^ feu &pva&imui&' h. e. mali depulfor, peccata noftra abftuiit;
vel, fecundum alios , populum Judaeorum, juxta legem purum, fed petu-
lantem & immorigerum , ac Sammaeli five angelo. mortis pro prarda ac
portione datum ; quod de hirco hoc narr .nt Judaei, denotaverit. 9. De-
nique rigida ejus diei quies, afmciio animas, jejunium &c. fideles, qui ex^
piationisChrifti participes effe volunt , concupifcentiis imperare , terrena
negli^cre, & animae fuas, h. e. vitas non magnam rationem habere, docet.
10. Intanta autera umbrarum fimilitudine magna nihilominusimperfei
clio hujus cultus elucebat : in Chrifti autem unico facrificio plena & vera
fuit expiatio elevftorum omnium, fine ullo loci, temporis,aut perfbnarum
exceptione ac difcrimine. Hic eflfanguis meus Teft. Novt, qui pro multts
tffunditur tn peccatorum remtjfionem , Matth.26:28. Ouem Deus pro-
pofuit propttiatortum , per fidem , tn fangume ejus &c. Rom. y. 25.
Conf. Rom. 10: 8.

C A P U T

XIX.

De reliquis Feftis.

Fquuntur Fefta, certis annorum intervallis recurrentia,
quae erant, annus Sabbaticus, Sc JubiUus.

II. Annus Sabbattcus recurrebat fingulis feptenniis, in- ANNUS
choabaturque primo die menfis feptimi.
III. Atque hacc ejus ratio erat : 1. quod eo anno terram colere non li- l cus"
ceret. Vivebant enim tum Judasi ex peculiari benedictione Dei, qui fexti 0yr
anni annonam immenfum fefe aucturum promiferat. Lev. 25: 20, 21./«,

qu£

Yva-

68o L i b. IV. C a p u t X V I r r.

quae autem fponte eo anno proveniebant, publici ac communis ufus erant."
Exod. 23:10,11. Lev.25:2, 3, 4. 2.quod debita a fratribus egenis exigere
nefas foret. Deut. 15: 2,3. 3. quodquefervi , qui ex Hebraeorum gente
erant, manumittendi effent. Exod.2i:2. Deut. 15:12. Jer.34-.T4. Alieni-
genisnonidemjuris. Lev.-2 5:44-46. Incidebat ctiam in huncannum
feptennalisillalegisprasle&io, Deut.3 1:10,1 1.
jut rmo jy^ Qm^ ac upiS ejus fefc erant) cum morales,tum myftici. 1. Revo-

rmm, cabantur enim Judaei ab avaritia, & nimia rerum terrenarum cura. Ac
sequos & mites erga fratres , qui pauperiores erant, exhibere fefe jubeban-
tur : quibus non una ratione confulebatur. Tandemque, lege agraria,
cerrae fcecunditati cavebatur , ne continuo cultu ab avido colono exhau-
riretur, uberque ejus exarefceret. 2. Depingebat ftatum hominis ante'
lapfum, poftquam Deus a creatione conquieverat , cum omnis ferret
omnia tellus, ac fine difKcili labore alimenta ac fruges mortalibusfuppedi-
taret. Praeterea publicam illam ac plenam , fub Melfia remiflionem , ac
beatum gratiae annum , figurabat. Efai.61: i. Denique xternum vitae fu-
turae Sabbatum , ubi nulla exactio, nullus labor , nulla fervitus loCum ha-
bebunt, adumbrabat. Apoc.i^:^.
jubi- V. Anno autem quinquagefimo redibat JabiUus : cujustuminfK-

L^:us. tutio, tum myfterium confiderandum eft.

Ejusdenc- VI. Agiturdeeo Lev.2 5: 8. &ftqq. 27:23,24. &Num. 36. ubiap-

rnmdtto & peJlatur J0bel , ieu a cornu arietino, feu a fuavilTimo concentu, quo pro-

temput . mu]gabatur . inchoabaturque die 10 menfis Tifri, ubi Pontifex San&um

Sanclorum ingrediebatur,Lev.2 5 19 . & 1 6:29,30. Atque ita ordinabatur,

ut immediate ad annumfeptiesfeptenumfeuSabbaticumfcmperfeque*

retur. Alius enim erat annus Semitah , qui eratannusquadrageftmus

nonus; alius annus JubiUus , qui erat quinquagefimus. videLev. 25:

8,10,11.

obfervtt- VII. Objervatio ej us in hifce confiftebat : 1 . interquiefcebat agrorum

"***• cultus, ut anno feptimo. Lev.25: 11. 2.agrifundiqueadveteresdominos

redibant. Lev. 25: 10, 23., 24. Domus autem in urbe exftructae intra

annum redimi debebant ; alioquin emtoribus in perpetuum cedebant,

cxceptis Levitarum aedibus. Lev. 25:29. 3.Serviomnes, quiHebrei

erant, five vellent, five nollent, libertati reftituebantur. Jer.34:i6,i7.

Debitorum autem remiffio hoc anno non videtur obtinuiffe , cum annus

49 annus remiffionis fuiffet. Differebat vero annus Jubilaeus ab anno de-

rniftionis-, quod jubilaeo poftliminii veluti jure poifeOrionum daretur re-

ftitu-

D E R E L I C^U 1 S F E S T I S.~ 6Bl

ftitutio, quocarebatiinnusdimiilionis: quodque fervi plane* ac neceffa-
rio in libertatem vindicarentur , cum anno feptimo folum , fi vellent , di-
mitterentur. Exod.21.-4. Undemeritomaximelsetushicannus Ifraelitis
affulfit.

VIII. V/us ejus,qualis & in aliis feftis, pertinebat,partim ad wora,par- Vfits,
tim ad myflerium. Prius quod attinet : 1. oftendebat Deus , fe unum ter-
tx iftius dominum , Ifraelitas colonostantum elTe , qui nihil fine nutu ac
voluntate ejus pofliderent. Undeannojubilaeoagrifundique omnes de
integro ad ipfum revolvebantur, iifque, quibus in prima partitioneab
ipfc aflignati erant, rurfus cedebant. Terra ne venditor lege mancipii, mex
enitn efl illa terra. Nam peregrini & inqudtni vos eflis apud me. Le v. 2 5 :
23. 2. Cavebatur etiam familiarum honori ac confervationi , praefertim
cum illae, ad Mefliae tempora, difcretae ac inconfufse manere deberent ; &
pauperioribus , ne ad extremam egeftatem delaberentur, non fblum fepti-
mo quoque anno novis tabulis confulebatur ; fed quinquagefimo anno
plenum jus reftitutionis in integrum erat. 3. Ac, aequalitate quoad fieri
poterat fervata, divitum avaritiae frenum imponebatur, ne nimium infur-
gerent, ac fratribus fuis graves effent. Fkvobis continuanttbus domum
cum domo, & qui agrum ad agrum approximant, eo ufque ut nonfit locus,
& e/flcitis ut joli habttetis interra. Efai.5:8. 4.Servifque ad libertatem
aditus dabatur ; ac,fi frugi eflent, honefta ratio fefe ipfbs fuftentandi mon-
ftrabatur. 5. Denique ufum politicum ac Ecdefiafticum ad tempora
ordinanda, Jubilaeorum cyclus habebat.

IX. Sed potior erat ufus mjflicus ; cum annum illum gratiae & liberta- 'Myfierhm
tis, quem Chriftus annunciaturus foret, figuraret; qui praedicato Euan-
gelio ceptus , in futura tandem vita pleniffime confummabitur. Qui eft
anmsi\k acceptationts Jehovot py^ JTlHW Efai.6i:2. coll. Luc.^ny,
19. xeugbs iv<3sts<T$iKT(Qr , & yptig? <t<aTYi£j.<xA , 2. Cor. <5: 2. Conf.
Rom.io:i8.Zach.Q:i4. quiomnesprifcijubilaeifiguras, omnefqueejus
numeros ac modos explet. Ut enim ille, fervis Iibertatem ; pauperioribus
avitas poffefliones ; cun&ifque immenfum gaudium dabat : terra ipfa fe-
riari & quiefcere jufsa , ne quidquam religiofae laetitiae obftaret : ita
Euangelicus Jubilaeus, poft Chnfti m coelo apparitionem, ceptus, plenam
& veram peccatorum remiffionem , condonatis omntbus lapfibus, Col. 2:
13-15. R.om. 8: 1. plenam & veram libertatem, Joh. 8: 32, 36. fum-
mumque gaudium,Phil.4-4.Rom.i4: 17. affert : nofque, ccelo olim exu-
les, in avitam haereditatem reducit : ac terrena interim omnia minora du-

Rrrr cere,

lubil&us
Powifici
us.

683 t 1 b. 1 v. c a p u t x 1 r.

cere, neciisnimmmimmergi, Matth.tf^. ac,appropinquantejamjnt»
bil&o noftro , non nimis magnum iis pretium ftatuere j ubet. Quaperti»
nent verba A poftoli 1 .Cor.7 : 29-31. Ouoniam opprtanum tempus eft an*
gufium m pofterttm : qu uxores habent, Jint ut nonhabentes; & quiflent,
ut nonflentes. Praterit emm rb ^y-ot* hujus mundi. Erit autem Ju-
bfei noftri confummatio in ccelis, cumfonotubcEultimae; qui perfe-
dam Ecelefiae libertatem, quietem, & gaudium feret : ad quem ftatum
fideies omnes fewenti corde anhelant. Ipfe Dominns cumceleufmate,cum
voce Archan^cli, &■ cum Dei tuba defcendet de ccelo. 1. ThefT.^.: 1 <5.Conf.
Matth.24:3i. i.Cor.i^rp. Objpem, quod&ipfacreamraliberabiturk
Jervitute corruptionis, in hbertatem glorU flliorum Dei, Rom.8:20,2i-
Matth.2 5'.2/i. Latiiia Jaculifiet ipfis. Efai.<Sr:7.

X. Jubila?um autem J udaicum m Ecdefiam invexit Bonifacius O&a-
vus, A.C. 1 300. Quem ad minora fpatia contraxit fequentium Pontificum
avaritia, & nunc vigefimo quinto anno celebrant; indultaiis, quianno>
ifto Romam adeunt , & Sanclorum limina venerantur , pleniiiima pecca-
torum remiiTione. Conceflis etiam, ne fuperftitio interim relanguefce-
ret, aliis quibufdam locis ac templis Jubilaeis particularibus. Infigni in
populum Chriftianum contumelia, ac ludibrio ; dum, non ferenda impo-
ftura, peccatorum remiflionem, ut certis quibufdam perfonis, frivolifque
ritibus, ita certis Iocis ac temporibus alligant. Quafi ea non publica fit,
omnibufque vere in Chriftum credentibus ex aequo ubique ac femper re-
pr^fentetur. Oua ex fide efijuftkia , Jic dicit : ne dkas in corde tuo, qmsi
afcendet in ccelum — aut cjuis defcendet in abjjfum ? Prope te eftverbum
in ore & in corde tuo. Rom. 1 o: 6, 7. 8.

XI- Prater fefta haec divino juiTuinftituta, acceffere & alia nonnulla
ab hominibus introducta. Qualia fuere jfjuniorum quidam dies , in me-
moriam exilii Babylonici, Zach. 7: ^, 5. & 8: 19. Feftum Purim, feu fbr-
tium,de quo Efth.9. Templi Excania^m memoriamrepurgationis a Juda
Maccabaeo perac~te, i.Macc.4:59. Joh.io:22. Ut feftum %vXq§oz)<k,
dequofupra, aliaque nonnulla, qua? Judaei hodie celebrant , omittam.
Qui dies, cum diern feftum ac facrum inftituere, ac Ecclefia? potiorum
bonorum facramenta dare, foms Deific; politicipotius,quamiacriha-
bendi funt. Talifque etiam eorum cukus fuit.

XII. Unde feftorum quoque fub N. T. abrogatio patet. Cumenim

' ' diesfefti 1. vel peculiaria populi Judaictbeneficiafpecl:arent, ler. 16:14»

corumque in Cananaeam introduelione , ae quieta terr^illiuspoilemone,

abfol-

Tefialtt-

d&orum

humnna.

Teftcrum

ABRO
GATIO.

D E R E L I Q^U I S F E S T I S.~ ($8$

abfolverentur : vel 2. potiorum fub N. T. bonorum umbrae , & Chrifti
unius typi forent : ac 3. denique obfervatio eorum peculiaria quaedam re-
cuireret , quse in terra ifta praeftari tantum poterant : fatis conftat in Ec
clefia Chriftiana fub N. T. illos Iocum habere non poffe. Unde & Chri-
ftus, adimplendis ac confummandis lis, in ipfo feftorum omnium concur-
fu & «jc^jj mortuus eft.

XIII. Nulla ergo fub N.T. dantur fefta; imo,falvo eo,ne dari quidem
poflfunt ; nulli dies peculiari religione facri , quales olim fub Vet. Teft. j
nulla temporum fanclitas vel difcrimen. Utcunque enim peculiaribus
quibufdam diebus preripua Novi Teft. beneflcia celebremus , ac ordina-
rium noftrum cultum die qUo Chriftus e morte refurrexit frequentemus;
hoc nmen abfque ulla diei iftius aut temporis religione facimus. Nec
enim dies diftinguimus , necunumpraealioseftimamus, nec in feriando
fanctitatem collocamus , nec quietem aliquam myfticam introducimus ;
quae temporum religionem abfolvunt : fcd ad cultum publicum ex man-
dato Dei celebrandum , ut certo loco , ita & tempore , coimus, ac cum u-
niverfa Ecclefia coram Deo laetamur ; quod charitatis & religionis eft.

XIV. Flagitia autem in Ecclefiam Chriftianam commiferunt Pontifkii, M»U m*
curn univerfum Veteris Teft. choragium Chriftiano populo adaptarunt : interpolnt*
&, ficut perfonas, & a&iones, & Ioca facra, fub Nov. T. reduxerunt, ita mPaP'fm>
idem de temporibus fciverunt ; totque dies feftos , ob myfterium , ut

ajunt, obfervandos , adeoque aliis diebus vere fanctiores , & cultus divini
partem, non in Dei folum, fed, quod turpiftimum, in fanclorum quoque
hominum honorem, introduxerunt. Qui gradus ultra Judaifmum eft, ac
Ethnicorumidololatriam fapit.

Xrrr i L O-

Ceremonia I.
lud&orum

privatA*

LOCUS VIGESIMUS QUINTUS

D E

Caeremoniis Judxorum privatis <3c

omnium abrogatione.
C A P U T ■ X X.

De ludaorum Veflitu.

Oft cerimonias publicas , fequuntur privatae. Ita enim
gentem iftam Deus inftituerat , ut perpetuis repagulis eam
cohiberet, & continuo veluti legis fepto includeret ; utni-
hil publicae privataeque rei nifi ipfo arbitro agere poffet.

Unde non foris folum & in publico cultu , fed & domi privatimque mul-

ta obfervanda habebat.

II. Ac cerimoniae quidem privatim fervanda?, cunclifque commu-
nes, i.circa veftes. z.circacibos. $. circa purificationes quafdam carnis
verfabantur. Hebr.ptio.

III. In vefiitu quaedam cavenda erant ; qua?dam obfervanda.

IV. Ad prius genus pertinet 1. quod lanae linique fila vario textu
mifcere ac inter fe confundere vetarentur ; fimplici autem munditie con-
tenti eife deberent. Lev. 19:19. 2. quod marem fceminae, ac mulierem
virili cultu confpici nefas effet. Quod ad pudorem & honeftatem pertine-
bat. Deut. 22: 5. $.quod idololatrarum in modum verticem attonde-
re, autgenasturpare, circptmcidere pilos ad latus capitis , aut corrumpere
latus barba non liceret. Lev. 19:27. 4. quodque ob ludus faevitiem
corpus incidere ac deformare , c&furam autftigma infcitlpere carni in mor-
tuigratiam prohibitum eflfet , Lev.i9:28. Modefte enim amicorum fato
fun&orum, tanquam abfentium, defiderium ferendum erat. i.Thefl.
4: 13. Nolimvosinignorantiaverfari, fratres, quodadeosattinet^mob-
dormierunt^ ut ne contriflemim, ficut & relicjui, cjuifpem non habent.

§uid in iis V. Ad fecundum fpectabant leges de veftimentorum fimbriis , quas
obfervm nvgiy appellant ; deque phyla&eriis , O^aJD/ & D)&®)® t

* "M,w VI. J"

^uotupli-
€esi

Circ*
VESTI-
TUM.
a quibus
in eo ttt-
yendum

De JUDiEORUM VeSTITU. 6$$

VI. Jubebantur enim Judan , lege Num. 15: 38-40. Deut. 22: 12.
«xtremis veftium oris filorum , coloris hiacinthini , filvam, ieu penicula-
menta quaedam , qualia e tela dependere videmus , attexere ; ut mnemo-
lyno ifto de pr^ceptorum Dei obfervantia admonerentur. Qualia & Ser-
vatorem geftalle videtur, ex Luc. 8:44. Cumvero Pharifaci ambitiose
nimis ifta venditarent, ac religionisferearceminillacultusdivinilacinia
ac particula conftituerent , fuperftitio eorum non leviter tangitur Matth, '
23: 5. Omnia opera fuafaaunt, ut fpetlentur abhomintbus : quippe dila-
tant phylalteriafua, Qr producunt fimbrtas pallwrum fuorum.

VII. Hifce filamentis addunt praeterea capfulas quafdam , ex corio Timbria*
confectas , legis quibufdam p rticulis infcriptas , quas precaturi fronti vel
brachiis pra?cingunt , & 0,v?'£n appellant: fimiliterqueaedium fua-
rum poftibusadfigunt , magico propemodum ritu ; tanquam precamina
&amulea, averruncandis malis fpiritibus, unde J-"W|f23 / absedium
poftibus, & phylalleriorum appellatio. XH13B1& enim originatio in-
certa eft.

VIII. Omnem autem hunc ritum ex Deut.<5:4-9- Etiam allkabis ek Anfron*
tn fignum manui tua, orerunt profrontalibus inter oculos tuos. Denique tnlln?
injcrtbeseapojtibus domus tu<e, grportis tuts, deducunt. Cumpotiuspa-
rcemialis lbi locutio fit , & accurata legis obfervatio commendetur , qua
eam veluti in oculis ac manibus geftare,nec unquam obtutum vel grefliim
ab ejus prajfcripto dimovere jubentur. Unde, nonfrontaliaconficere,
circaquaejudaei, relicto legis fenfii , adeo infaniunt, fed praecepta Dei
in frontalia & pro frontalibus habere , h. e. pro perpetuo memoriali, ut
Exod.i3:$>. explicatur, lex jubet. Nec de verbis & fententiis quibufc
dam legis , quas fuperftitiose excerpunt , fed de univerfa lege , ejufque ob^-
fervatione, ac rebusipfis Deut. 6: 8* fermoeft. Similesloquendimodi
occurrunt, Prov.3:3. Gratia & veritas ne derelinquat te, alliga eas cervici
tm, infcribe eas tabulis cordis tui, coll. v. 6. & cap. 6:20. Retine,fili, prace-
ptum patrtstui — alliga ea cordi tuo jugiter, Itga illa ad collum tuum\quum
ambulas, ducet te ; te decumbente,fervabit &c. Conf. 8: 6.Ponemeutf~
gnum in cor tuum, utfignum in brachtum tuum. & Job. 31:35,36.

Rrrr 3 G A-

6%6 Lib. IV. Caput XXI.

CAPUT XXI.

De iijcrimine Ciborurru.

Toft vefles I.(*j^|s"I^ On fatis crat Deo veftes earumque ufum difcrevhle, nifi

fequuntur
CIBI.

■*? On fatis erat Deo veftes earumque ufum difcrevhle, nifi
sS poft ornatum quafi fuperficiarium , rationem vi&us & ci-
m borum, qui in ipfam hominis fubftantiam convertuntur,

edoceretquoque. Ubi confiderandas veniunt. i.Legesci.

^rkV.Teft. z.Earumcaufe. x^.Abrogatio.

AnteU- n. z/fnte lapfum fiiit etiamlexquaedam cibaria ; interminatus enirn

A'"OT«M»erathominiufusarboris(cienti3e, Gen. 2:16,17. de quo fuperius. Praeter

coacefTi. noc mterdicl:um nihil illi tum preftandum erat aliud, cum ctteras herbas

homini concelTiiTet Deus. Gen.irzo. At4vero qujeri folet, an praeter her-

bas carnes etiam conceffae fuerint ? quod omnino patet ex univerfali do-

mwio, conceffo homini a Deo in omnes creaturas : Et dommentur in pifces

ma.ru, & in alites cceli, & tnpecudes, & in totam terram, & in omne quod

(e movetfuper terram. Gen. 1:16. Quod dominium in beftias, fine ma-

■cTtatione & ufu earum, inane fuiflet. De loco Gen. 1:29,30. vid. fupra lib.

n.cap. i.§. 20.

t&.pofl J jj. Statum poft peccatum quod attinet, ufum carnium viguiffe, H-

quet i. Exjdcrificus antediluvtams : ubienim 'acrificia,ibi mosperpetuus

ex iis comedcndi. Ma&avtt Jacob animalia, & mvttavit cognatosjuos

ad comedendnm cibum &c. Gen.^i:^/}.. <±An neJcitisyeos quificris operan-

tur , ea qu<e exfiicrariojunt, edere, <& cjui altari affident, cum altariparti-

apare ? 1. Cor. 9: 1 5. conf. Num. 18: 9. Exod. 29: 28. Sacrificia vero

oblata fuiile fupra vidimus. 2. Pajioritiam artem exercebant , Gen. 4: 2.

cujus nullus ufus non ma&atis beftiis. 3. Gen. 7: 2, 3. raentio fit anima-

Ymmmundorum Sc immundorum\ quod difcrimen evidenter ponit car-

nium ufum. ?f -C» 9' C-Y- / • ">•

Sanguhis \ym Tantum de carnibus. Atgravioreft quaeftio dejanguine ; num

"/«*• illius ufus homini etiam conceffus fiierit, tum ante lapfum , tum pofi eum,

& quidem tam ante diluvtum, quam pofi illud \
Ante la- V. Quantum ad fiatum tntegritatis : nulla ibi interdictio fmguinis
p/um lici- occurrit;nec illins abftinentiam natura docet ; & quae deinceps accelferunt
iH}' interdicla circa fanguinem, typica fuerunt, qualia in ftatu integritatis non

obti-

«,i

De discrimtne Ciborum. <J>y

o&tinebant. Statum peccati qnod attinet : ante diluvium non fnagis veri & po&fa-
tus fuit ufus finguinis quam camis ; quem modo probavimus : tum vero PfMm m<*
vel fufficit nullo praxepto prohiberi ; quod aliter circa rem indirTerentem ' MV"*m-
ferri & oftendi oporterct.

VI. Pofi diluvium occurrit lex fanguinisufum prohibens, Gcn.o:4. PoB dilu-
Carnem cum animajua (id eft) Janguinejtio, non comedetis. Ubi fmgui- v"im ^ere
rjisufusvetatur, fimulque interdieti ratio redditur ; quiafcilicet finguis w*'"';,
eft loco anim<z, id eft, vtt<e; ficut & anima pro vita ponitur. Exod.2 2 : 23 .

Sin autem noxafuerit^tum reddes ammam pro anrma, \d eft,vitam pro vi-
ta. Conftat itaque pra?ceptum hoc poftdiluviumlatumefTe: falluntur
veroilli, quimoraleillud&perpetuumfaciunt; cum cerimomale & ty- Prscepto
picum fuent, adeoque temporarium , qualia plura prsecepta- turn maxime cerimonim-
ctiam obtinebant.

VII. Sequjtur tertia periodus legis fanguinariar ; a Mofe ufque ad Sub Uge
Chriftum : ubi (aneuinis ufu iterato interdi&umraiflenondiffitcmur; itemveti-
conceptis enimverbis prarceptumhocinlegetraditur : Nnllum adipem ""'

& nulium fanguinem comeditote. Lev. 3: 17. conf. c. 7: 26. Nuliumjan-
ouinem comedite in uliis habitattonibus vefiris; ullius voiucris aut uiltus
befiU. & darimme Lev. 17: 10-12. quia fcilicet antma cujufque carnis efi
infanguine, & ille akaribus facer eft ad expiationem faciendam ; eodem
feofu^ut ad Gen.Q:^. modo vidimus. Et quidem adipis eadem erat ratio
qu$ fanguinis ; hinc etiam m lege adeps omnis prohibitus. Lev. 3 : 1 6, 1 7.
& 7 : 2 3 - 2 5 . Adhscc etiam pertinet praeceptum (kfdnguine 0 mni effufo ex
ammali, puivere operiendo. Lev.17: 13.

VIII. Praeter fartguinem , varia etiam animalium genera prohibita Vetita
erant ; de quibus vide Lev. 11. munda tantum videlicet erant , qua? ungu- ettam ant~
tam habebant fiffam , & quae ruminabant. Fiffura autem requirebatur mat*j'm'
bifidata. Cujufmodi animalia , numeros fiios implentia enumerantur <~ '
Lev. 11: 3. Deut. 14:4. In ptfcibus diiOjmunditiei figna obfervabantur, Tijcet.
pinnuk & fquamm<z , Lev. 11:9. Quicquid igitur horum alterutro,

multo magis utroque eareret, profanum erat & immundum. (*Avium Avts.
nulla nota traditur, tantummodd recenfentur immunda? viginti^ Lev.i 1 :
i3.&Deut.i4:n.&c. quse ferme rapaces erant. Inter volucres reptiles
permittebat Deus Ucufias, Lcv.i 1: 21,22. Adeo ut locuftac ibi edules ef-
fent. Vide & Matth.}^. ubi narratEuangelifta, Johannis Baptiftae dapes
fuiflfe locufias & mel agrefte. Inter cjuadrupedes immundum erat , &»adru-
quicquid incedebat Jt-tper marculos- Jitos. Lev. 11:27. Imer reptiiiaeth.rr [edes.

06:0

688 Lib, IV. Capbt XXI.

■

prtcdterts o&o fpecies enarrantur, com. 29, 30. Nihil vero immunditie adfuem
/***• comparari poterat , qua fcedius magifque abominabile animal Judaeis

non erat.
Ratumts ix, Jam vero 11. caufas difcriminis hujusintercibosperfequamur,
al!"Jn" MiiTis autem hic fa&is variorum opinionibus , nos rem ita cenfemus.
1. Deo quidem foli conftare prgecepti fui rationes , nec illarum rerum fi-
gillatim caufas poffe reddi. 2. generatim tamen per hanc ciborum diftin-
• dfronem , fpiritualem peccati impuritatem fignificafle Deum , quod
omnem Dei creaturam nobis impuram reddit. Omnia munda mundis;
pollutis & incredults autem nihil efi mundum : fed polluta efi eorum &
mens & confctentta. Tit. 1:15. Cujusrei fignum in abftinentia paucarum
creaturarum untifper dedit Deus, doned Mctfias omniapurificaret ; ficut
in purorum efu praefigurabat puritatem fuo tempore impetrandam per
facrificium Chrifti. 3. Inimmundis animalibus tanquam inimaginere-
prafentabatur reje&iogentilium , & fimul monebantur Ifraelitae , vitan-
dam effe communionem illorum hominum,qui ut impura animalia erant;
uti patct Adt.io: to, 1 1 .ubi notandum, in iJlo vafe Petro oblato,nulla fuifl
fe niii immunda animalia. conf.com. 11, 12. &c. cum 34, 35. 4. Ani-
malia munda adumbrabant fpirituales Sanctorum virtutes , conftantiam
fcilicet cum verbi meditatione conj unctam ; quod illorum fiffa? per me-
dium ungulse, & cibi ad rumen revocatio monebant.
Abrogcttio x. 11 1. Sequitur legis cibariae abrogatio in N.Teft.cujus i.funda-
kujus legiu mentum jecjt^ legemque illam derogando quafi antiquavit Chriftus, divi-
na di(5lione illa Matth. 15:11. Ouicquidm os tn^redttur^ homtnem nonpol-
lutt. 2. ^Abrogata penitus & reapfe fublata fuit ipfa morte Chrifti, qui
poft expiatam peccati impuritatem, rerum omnium ufum nobis vindica-
vit & pofthminio reftituit ; ipfum enim fecerat Deus pottfiatem habere m
opera manuum fuarum : omnta pofuerat fubpedes e.us. Pfal. 8: 7. conf.
Rom. 8: 20. &c. 3. Abrogata & obliterata denique fuit ufu,.ex ipfb tem-
pore afcenlionis Chrifti, poft confirmatum Euangelium, Act 10: 1 1 . &c.
quando jam afferto in gloriam capite , beneficia ejus pleno alveo m mem-
bra redundabant; quoddiftin&ius vidcbimus.
Ffohata. XI. Generale i.proferteffatumApoftolusRom. 14:14)17. Novi &
perfuajum habeo nihil effepollutumper fe. Non enim efi regnum Deiejca
& potus. 2. propius quiddamdefinitidem Apoftolus , ex quo folo tota
haec res confici poteft , 1 . Cor. 10:25. Comedite quicquid in macello ven-
dttur, nthil interrogando propter confcienttam. 3. At non fblum concefla

liber-

DE DI5CRIMIN-E ClBORUM, 68$|

libertas, verum legis hujus noxa etiam oftenditur , quando C0I.2: i<5, 17,
20,21. cibi inter«z»^j recenfentur. 4. Undeetiam Cretenfesjudaizan-
ies damnantur hoc edicto : Omnia munda [unt mundis. Tit. 1:15.
5. Quin imo graviffime in ciborum abftinentiam, tanquam cUmoniorum
dotlrwas, invehitur Paulus i.Tim.4: 1-4. adjedta ratione, quia creavit eos
DeuSy & ttocv KTiepx Stii kocKov, ^ %£)v ~£oTQfihr,it)v fit '. fanfiificatur
tnimper verbum Dei & interceffionem. v. 5 .

XII. Quid quod totum hoc negotium jam pradictum fuerit fub Vet.
Teft. Zach.i4:2 1. Et erit omnis olla in Hierofoljma & w Juda, Sanclum
Jebova, Deo exercituum : &■ venicnt omnes ficrificantes cr capient ex il-
lis & coquent tn eis. Ut laefae libertatis Euangelicse rei fint , qui nunc im-
purum aliquid e(Te filiis Dei pronunciant ; quales olim Tatiani,Manicha£i
&c. deinceps Monachi, ac cum maxime Papa.

XIII. At minuenda hicreftatdifficultasquazdamcircalegemdey^- Lex de
guine orfujfocato , quae in N. Teft. ftabilita & rata fuifle videtur A&. 1 5 . fmlHl™

ubi jubetur abftinentia , 1 . Idolothytor-um, com.2o.& 2,9. id eft, ciborum ^>uuoe/i~
qui reliqui ex facrificiis idolorum , m con vivio apponebantur, 1 . Cor.8 '.9,
10. 2. Sanguinis &fujfocati ; quorum duorum eadem eft ratio. 3. For- e
nicationis feu fcortatwnis ; in qua multum laborant interpretes , quorum y "\
omiffis difputationibus,nobis vero non fit diffimilis eorum fententia, qui, * ! *
prseter ordinariam,illam etiam intelligunt fornicationem,quae pro re quo-
que indifferenti habebatur,tam ajuda:is,quam a Gentibus: fcilicet OTpv«as
quje conf iftebat in Polygamia & divortiis : quaeajudaeis permiffa fuifle
conficitur ex Matth.cap. 5.&19. de Gentilibus resinliquido eft. Ne
igiturlibertasanfamdaretlicentiae velfcandalo, cavetur hic; veleoipfb,
quod Polygamia & divortium pro jrcpv^a & fcortatione habeatur.

XIV. Infolens autem & mirum prima fronte apparet, qui m^vHA ac-
cenfeatur rebus indifferentibus, atque ut pari modoneceffarioconjun-
gantur: atverovox izroivxyKis com.ift.proprienonnotaXnecejfarium;
adco, ut quamvis una ex hifce quatuor rebus (impliciter f it neceffaria,
nempe fcortatio ; a potiori tamen numero reliquarum trium omnes di-
cantur propemodum neceffaria?,

XV. In hac autem lege nihil neceffarium eft ex materia rei , aut per fe ; §&* His
fedex fine, fcilicet fcandali vitandi caufa, ne nimium offenderenturjudaei Mji4S ™~
zelotae, fi viderent Gentiles credentes omnes plane ritus Mofaicos negli-

gere; undeinjundaab Apoftolisabftinentiaillarumrerum, quasjuctaei
maxime horrebant; ut nihil inde intertrimenti acceperit libertas Chri-

S ff f ftiana.

7er qtian-
tum ter»'

poris oblt'
gaverti?

Sequitur

MUNDI-

ties er

IMMUN-
DITIES.

q»& vari&.

i. eirea

generath*

vttrn.

690 L I B. I V. C A P U T X X 1 1.

ftiana, quamvis exercitium illius ad tempus per charitatem temperatum
nt , ne cederet in fcandalum proximi. Ne blafphemetur bonum noflrum^
nepropter e/cam deflrue opus Dei. Omnia quidemfunt munda ; fed malum
homini, quiper offendtculum manducat. Rom. 14:16,20.

XVI. Hincpatct, quid rcfponderi poffit iis , qui definiri petunt illud
tempus , per quod lex haec obligaverit & obtinuerit ; quibus quidem re-
ponere poffemus 1. quamdiu periculum fcandali fuit a fratribus infirmis.
Vcrum addemus illud etiam i.quodpropiuseft; diruto jam templo &
confirmato ab omni patte Euangelio, ceffavit illius neceffitas : tumenim
fons apertus propofitusfuit domui Davidis, & habitanti Hierofolymam pro
peccato & menflruo. Zach. 15: 1. 3.Quomodoparticulatimdefierit,ex
hiftoriarum monumentis repetendum eft ; paulatim nempe hic tardius,
citius ibi decoxit atque abolita eft, pro eo quoeranthominesingenio,
& majore aut minore intelligentia rerum facrarum praediti. Exquava-
rietate factum eft, ut variis etiam modis , conciliis Ecclefiafticis pcenifque
politicis fuerit quandoque renovata ; ficut etiamnum a plerifque in Graj-
cia, & pauciffimis quibufdam in occidente prapoftere ex infelici jc«k5^-
Mcc obfervatur.

CAPUTXXII.

De Jldunditie, Immunditie ($ Purificationi^

bus Legalibus.

Raeter amiclus & edulia, ut vidimus, diligenter diftincta ,
cautum etiam voluit Deus populo fuo de munditie ; ut ita
omni ex parte eos ornaret ampliffime : quam ut pertra&e-
mus; 1. diverfas immundttiei fpecies. 1: purificationes il-
lis oppofitas luftrabimus.

II. Erat autem omnis immundities pro vario hominis ftatu quatuor
generum; velinipfoejusortu, circa generationem : vel in naturaliejus
conftitutione circa efculenta : vel aflfe&a valetudine , circa morbos ; vel in
fine ejus, circa mortem.

III. Circa generationem immundus erat 1. Gonorrhosus^Lev.i1):^
2, contaminabat. omne fperma, etiam conjugale. Lev. 15:16. 3.mulier

nien-

DE MuNDITIE ET IMMUNDITIE. - 6$l

menftruata, com. 19. 4.mulier fluxum patiens extra ftatum tempus,
com. 25. 5. puerpera, Lev.i2:2. quae impura eratdiebusfeptem,ut men-
ftruata ; tum diebus 33 manebat in purgatione fanguinis , 11 edidiflet par-
tum mafculum, v. 4. Sifoemellam, tempushoc geminabatur, com. 5.
unde & circumcifionis ad oAavum diem extractae ratiopatet. Vide Lev.
12: 2. coll. cum 3. Qua generationis impuritate externa , peccati origina-
listurpitudinem internam generationi adhazrentem expreflit Deus.

IV. Quoad edulia, non tantum efui & efculentis immunda erant ani- 1. circa
maliaquaedam,dequibusfupra; fed & ipfo contactu quibufdam, licet *A«^"^«»
non adeo certo , immunda alia videntur , ut fus &c. prxcipue vero conta-
minabant mortua ; ut infra videbimus-

V' Morborum prsecipua impuritas in lepra, quaft in fummam fub- j. eirca
ducitur; illaenimfcabieiomnegenus, alialqueluescomprehendit. Lev. wwfo» t°~
13. atque ea vel homines, vel vejtes, vel domos denique inhciebat. ufjirnum

i VI. In corporibus indicium leprae faciebat 1. pilus in loco plagae mu-
tatus in album, Lev. 13:3. 2. Si viva caro tumori permifta effet. com. 10.
Ubi ergo color unus erat, ibi fanitas ; ubi coloris varietas , ibi lepra ; pefli-
mae tum notas, quando foras non efflorefcebat. com. 12. & 13. Veflium
lepra defcribitur. Lev. 13:47. Domorum, Lev.i4:34. dignolcebatur ea ex
maculis variegati coloris , dequibusjudicabat facerdos; fuit autem ifta
terrae fanctae peculiaris. Quam omnem lepram gravis alicujus peccati, no-
minatim calumnise , poenam efle arbitrabantur [udaei: dequa fententia fic
videtur habendum 1. Lepram corporis, licet aliquando propter peccatum
quoddam grave infligeretur , ut in Adirjam. Num.i2:io. & Gechafchoj
2.Reg. 5:27. apparet ; non femper tamen peccati particularis pcenam fuif-
fe. vide 2.Reg.5. coll. Luc. 4: 27. Multi leprofierant in Ifraelefub Elifleo
propbeta, cr nullus eorum purtficatus efl, (edNaaman Syrus. 2.Lepram
vefimm & domorum, quae minus vulgaris effet, ut illa corporum, ideo
propter peccatum fpecialius immiffam videri.

VII. Judicium leprae foli competcbat Sacerdoti, ita, ut ne peritiflimo Dequafo-
quidem mcdico iliud conceffum effet. Lev. 1 3: 2. coll. Matth. 8:4. ubi lus jndica-
Chriftus leprofo purgato mandat : Abi, oflende te Sacerdoti , er offer do- J* fMCtr'
num tlludcjuodimperavit Mofes. In quo parshaudmirtimafubje&ionis ";*
populi fub Sacerdotibus in V.T. fita erat. Atque ita leprofus a Sacerdote
inpublicumprodibat, certisnotis diftin&us&infignis; 1. laceratis ve- Leprofi
(ttbus. 2. capitereteUo. 3. oreobvoluto. Lev.i^^. Clamabat infuper, /^1'
vmmunduS) immundus. Verum haec figna ponebantur non nifi in leprofo

S CCf i per

691 L I B. IV. C A P U T XXII.

per judicium illud Sacerdotis jamconclamato&infanabili; graviargu*
mento, ubi tales Chrifto occurrebant , eos ab ipfo fola vi divina fana-
tos efle.
Lebnfi- VIII. Repre/entabaturillalepra i.imagonaturalisnoftrae corruptio-
gmficniio. m-^ aj inf|.ar ]epr3E nobis adhaerentis & fcede deturpantis : ufque adeo ut
purum ex impuro ne unus quidem daturusfit. Job. 14:4 . 2. figura Serva-
toris noftri, qui in fimilitudine iftiufmodi ftatus companturus erat : Spre*
tus cr deficiens virorumy vir dolorum, & notus infirmitate ; & ut res tecla
facie averfanda pra nobis. Efai. 53:3. 3. eflfigies peccati, quodfaneubi
intus Iatet , & externa fpecie fanitatem mentitur , periculofius multo ma-
gifque formidabile eft ; quam ubi prorumpit & forinfecus confpicitur.
Nulla enim pernicies vita major inveniri potefi, quam cum in malitia inefi
Jimulatw . Cic. 3 . off. unde hypocritis , Sacerdotibus & Senioribus populi
dixit Jefus : esfmen dico vobis , publicani & meretrices praeunt vobis in
regnumDei. Matth. 21: 31. 4. Peculiarisetiamufuscjus videtur mde-
lineandopopulijudaiciftatu , qui, dum externam habebat puritatis fpe-
ciem, propter impuritatem fuam atribubus Ifraelisfeparanduserat, Deut.
29: 2 1. 5. Sic & lepra domus impuritatem familias five gentis ludaeorum
denotabat, quae fcnfim impura fa&a , diflipata eft per omnes gentes, & re-
gno ccelorum exclula.
4. eirea IX. Atque ita per omnem aetatem in omni ftatu , ab ipfis ufque incu-
merttm* nabulis,immunditieihuicobnoxius erat Judams, nequidem ipfamorte
eximia; a qua quaeproficifcebaturcontaminatio, reliquasomnesferme
fuperabat. Erat autem ea vel in brutis, velinhominibus-.brutamortua,
tam immunda,qu m munda, folo conta&u inquinabant. Immunda ani-
malia ex quorum tactis cadaveribus impuritas contrahebatur , enumeran-
tur Lev. 1 1:24-27. quibus adduntur o6to reptilium fpecies. com. 29, 30,
31. quin imo contaminabatur omnis res quas tale cadaver attigiffet. com.
32,33. munda verotaclacontaminabant, fimorticina, Gra?cis Mvifie/**
aut &vti<nps,oi7a9 eflent,id eft,fua fponte nulla vi extincla; vel fuffbcata, ab£
que amiilione fanguinis. Lev. 11:39, 40. At ipfius hominis cadavere nihii
erat contagiofius ; illud enim vel ex praefentia fbla , non tantum ex conta-
dlu fuo contagione inficiebat omnem qui in eodem erat Ioco. Num. 19:
14. eaque immunditie, qux non nifi cinere vaccae rufae erat tollenda. ibid.
Quibus omnibus Deus, cujus regnum eft vitae, mortem , ut o^mnot, pec-
cati, Rom.6:23. horrere fe & abominari, operumque mortuorum conty
munionem vitandam effe, luculenter teftatum volebat.

■

)

111]

De Munditie et Immunditie. 693

X. Hae potiftimum erant immunditias cerimoniales ; pro quarum va- immundo-
riaratione, varioetiammodo,immundiacaftrisarcebantur. Num.^rz. rum fePa~
Deut. 23: 10. videz.Chron.z^:!^. Refittutt quocjue janitores tn portis do-™'? *
mus J-ehovee ; m non tngrederetur tmmundus ulii re.

XI. Caufa & rationes harum impuritatum ex Dei voluntate arceffen- Caufa &
dae funt; illud vero praecipuum teneri debet: inhifce magnam partem fenifiwto
fervitutis V. T. pofitam fuiffe; quando tam fevere & diligenter harum hArumw~
rerum anxia obfervatio exigebatur, quam praftaredifriculteracnevix r
quidem poterant. Interea 1. fub hac impuritate fceditatem peccati, & im-
puritatem noftram internam inde redundantem agnofcere licet. Vide

Hebr. 9: 13, 14. St Janguis taurorum & htrcorum, & ctnu vacca irro-
rans contaminatos, janftificat adcarnis mundiuiem, quanto magis fanguis
Chrtfli, qmper Sptrttum ^ternumfe tpfum obtultt immaculatum Deo , pu-
rificabit confctentiam vefiram a mortuis operibus ad ferviendum Deo vi-
venti\ 2. Exiliumilludimmundorum, quod extra caftra vivcrecoge-
bantur, docebat, peccatores & intus impuros , quorum perfbnam illi ge-
rebant, a communione Dei & fidelium profcriptos arceri. Apoc.2 1:27.

XII. Deteximus morbos & malorum fontes ; attexamus nunc reme- Impurita-
dia, feupurificationes&piaculaquibusexpurgarifolebant immunditia?, ublt$ "PP0"
& violata cerimoniarum religio expiari: quod fiebat tum mfacrificits , 'tu PU"
tum in lotiontbus & afperftontbus. Totus enim ille carnalis cultus verteba- T l0NES .
tur cRri fipojfAccffi yj/jj nifxxffi^ t^j 2^a.Qo?Qts fixmtff/AO?'; , sggu J^^oyw-

juao-i cct(>xos , impofitis ad tempus Aioftufftw. Hebr.9: 10.

XIII. Sacrtfictum puerperae pra?fcribitur Lev. 12: 6, 7, 8.gonorrhaei$w//?«,*.
Lev.15-.14. mulieris fluentis Lev. 1 5:29. Leprofi Lev.14: 10. quod omnes
offerebant poftquam probe purgati & abluti effent. Cum autem facrificia

h^c non fblum euchariftica effent,fed fimul etiam pro peccato offerrentur,
Lev.i5:i5,3o. 12:6.14:19. fignificabant fimul remiflionem peccati &
expiationem impuritatis a peccato nobis inhasrentis, quam externa irnpu-
ritate defignatam fuiffe diximus. Hinc & in nativitate Servatoris facrifi-
cium hoc oblatum fuit, Luc.2:22-24. coll. Lev.i2:8. Primum enim ru-
dumentum earum rerum in ipfb depingi oportebat, quarum ipfe erat im-
plementum.

XIV. Communis purificationum ratio & quafi caputconfiftebatm•t'''^',»f'6,
balneis. Lev. 15: 16. in quibusaquavivatotumcorpusablucbatur; quae *^'er'""m%
ablutio Hebrasis n>?,3& dicitur.Qua lotura non folum fordibus & illuvie
purgabantur , fed peccatorum etiam ablutio fignificabatur. Lavatevos,

S f f f 5 emun-

•<J$4 L i b. IV. C a p u t XXI I.

emundate vos , amovete malitiam facinorum vefirorum a coram oculh
meis. Efai. i: 16. conf. Ezcch. \6\ 25.. & Efai. 52,: 15. Affinis erat huic
baptifmo, manuum lotio, quam anxie & fuperftitiofe jam inde ab antiquis
temporibus obfervabant. Quare Pbarifii & quidam ex Scribis, quum vi-
diffent quofdam ex dtfiipulis Jefu , pollutis manibus, idefi, lllotis ederepa-
nem, conquefii fiunt. Marc. 7:2. Atque ita undecunque planum eft eos
non nifi diligentiffimelotos ad rem facram faciendam acceffifle.
puripccttio ^V. SoIIemnior erat leprofi purificatio; qua? fiebat adhibitis duabus
ftnifica^ av^bus mundis , cedro, hyffopo, lana coccina, aliifque in lege expreffis ce»
tu ejus. rimoniis. Lev. 14: 2. & feqq. Quibus pera&is , feptimo die radendus erat
leprofusjcorpufqueejuslavandum. Lev. 14:8,9. inde feptimo die iterum
radi & lavari, octavo denique die facrificia offerre,fanguine afpergi & oleo
inungi debebat, v. 10. &c. Simili fere modo domus etiam expurgaban-
tur, v.49. &c. In quibus notandum ; 1. afperfionem fanguinis defignaffe
imputationem meriti Chrifti. Fide enim accedimus ad N. T. mediatorem
Iefium, & fanguinem afperfionis , meliora loquentem pr<z Abelis fanguine.
Hebr.i2:24. Afperfi corda a mala conficientia & abluti corpus aquapura.
c. 1 o : 2 2 .EleElificundum yraagnitionem Dei Patrisjn fiantlificatione Spiri-
tus,adobedientiam cr qotvritrpiov 5 oLi{aoit& Jefu Chrtfii. 1 .Pet. 1:2. Hyf-
fopus denotabat Chriftum, ut fructum terra?,feu hominem vilem : cedrus
Spiritum in ipfo habitantem : filum coccinum imputdtionem peccati,quae
inftar coccini rubere dicuntur Efai.i: 1 8.& fanguinolentam paffionem ejus
Efai. 6*3:2. avicula mactanda Chrifti mortem, conjunclamcumobedien-
tia fervente , inftar aquae vivae illi affufe , unde aqua & fanguine veniffe
dicitur, i.Joh. 5:6. altera avicula vivadimittenda, ipfumexmortuisvi-
vurn, quasrentemque domicilium, h. e. Ecclefiam, in qua in toto mundo
habitet, exhibebat. Lotio purificandi & detonfio crinium renovationem
& fanctificationem perpetuam fignificabat. Oleum quo poft feptimum
diem, peraito facrificio, afpergendus erat, notabat Spiritum S. & fanc~tifi-
cationem, quae fanguini & Spiritui Chrifti debetur .• ficut ideo regenerari
dicimur ex aqua & Spiritu. joh.$:5.
Prfltiti e XVI. Prse csEteris omnibusfingulariseratpurificatiopollutiemorti-
morticm.o ^Q . ^^ aquafeparationis, feu aqua cinere vacce^ rufae confperfa,perage-
auomodo batur. Num. 19:19. &c. Vacca autem haec, i.erattotarufa. 2. Combu-
fteb*t} rens eam erat princeps Sacerdotum , fecundusaPontifice, quiperfeptem
dies eum in finem feparabatur ab uxore. 3. Educebatur vacca e templo
ad montem Olivarum , in quo comburebatur, & fanguis ejus afpergeba-

tur*

De MuNDXTlE ET iMMtWDlTIE. <Sp^

tur. 4. Aquae ita refperfae cinere hujus vacce- , fervabantur, & valebant ad
purgandam immunditiem ex contrcctato cadavere contraclam.

XVII. Non fine myfterio erant haec omnia. Nam 1 . vacca bove in- lUius fi-
firmior, notabat infirmitatem Chrifti, quam noftri caula fubivit. 2.Color gnificaut;
ejus rufus, peccatum, quod non folum in fefufcepit> fed ipfum etiam pec-
catum pro nobis factus eft. Stpeccata vejira rubuerint , mfar coccini, ut

lana fient. Efai. 1: 18. 3. Integritas, innocentiam Chrifti. 4.deduc~t.io
extra caftra fignificabat mortem Chrifti extra portam. Ouorum erinn
animalium fanguts pro peccato infertur, in Santta, per Sacerdotem , horum
corpora cremantur extra cajira; ideo & Jejus, ut JanQificaret per proprium
fanguinem populum, extraportampajfusefl. Hobr. 13:11, 12,. 5«Sacer-
dos qui hiEC faciebat , deformabat verum Sacerdotem , qui fe ipfum ftitrt
vidimam. 6. Quando mactabatur & folvebatur in favillas,mors Chrifti
ab ipfo ex amore oppetita , indicabatur. 7. nec ipfe locus etiam fenfu va-
cabat; in eodem cnim monte Olivarum, ubi maclabatur haec vacca, Chri-
ftusfanguinemftillavit. Matth 26:30. 8. Quod lignum cedrinum, hyf-
fopus & coccum fimul comburerentur cum vacca, notabat, fideles, quo-
rum peccata in Chrifto extinguuntur , fimul cum Chrifto quoque morti
obnoxios efle. 9. Aflervatio cineris hujus vaccinae, perpetuum valorem
mortis Chrifti repraefentabat. 1 o. Effufio aquae vivae fuper illos cinercs,
Spiritum propter mortem Chrifti effufum. 1 1 . Afperfio ejufdem aqua?,
accommodationem & infinuationem fanguinis Chrifti in juftitiam &
fanctitatem teftabatur. reliqua omittimus.

XVIII. Ad hunc ritum allufit David, veram ejus fignificationem
fiibinnuens, Pfal. 51:9. Expiabis me hyffbpo & purus ero ; lavabismecr
pra nive albefcam. Eundem refpexit quoque Paulus. i.Cor. 15:29. non"
levi argumento refurre&ionem mortuorum inde effkiens : quando enim
^a3TT<o9-«vT£? \sGr)$ vixfdov id eft, a pollutione mortis purificati,in fan-
ctuarium redibant ; quid aliud fignificabant , nifi reditum noftrum ex
morte, qua polluimur in hac vita ? Inepti igitur & fruftra funt Pontificii,
qui aquam hanc cum luftrali fua aqua conferunt : contraacPaulus, qui
eam ad fanguinem Chrifti refert Hebr. 9: 13, 14. In quo loco myftcrii
hujusdaviseft.

e a.

6$6

L i b. IV. C a ? u t X X I I L

CAPUT XXIII.

De abrogatione legis C^rimonialis .

Legisetri-l.

monialis
ABRO-
GATIO.

Oft confideratam legis caerimoniaiis naturam , cum gene-

ratim, tum fpeciatim ; fupereft, ut videamus illius abroga-

tionem \ quam Judaei,una cum urbe & templo fuo, aeter-

nam credebant. Nos autem primum dejure,q\io abroga-

ri debuerit; deinde ut defaflo abrogata ea fuerit; quoqueg*W# res ea pro-

ceflerit, & quae Ecclefiae ratio zcpraxts fuerit, videbimus.

G^am do- jr ^ brogationem legis hujus docet i . Praceptorum natura,qux cum

m> ***" nec bonanec malainfefeeffent, nec ulla naturali sequitateniterentur, a

eftts natu-^° autem legiflatoris placito haberent quod bona eflent, nihiliniiserat

fli, quod xternitatem fponderet, quodque ea mutari vel abrogari vetaret.

Eiusetd- z' Accedit, quod ea illorum conditio erat , ut uni folum genti orpopulo,

tus affixus certa in terra conftituto , convenire poffent, non autem omnibus toto or-

uni genti be fidelibus. Multa enim inftituta repugnabant. Cum cultus omnis

& "*»• affixus eflet uni templo , quod ter in anno religiofe adiri debebat ; unique

hominum ordini. Unde Scriptura pallim legem hanc Ifraeli fbliimpo-

nh,ingenerationibus.,Lev.j:i)6.{k 24: 3. inque terra illorum, Deut.4:5,

14.6: 1. 11:31,32. Unde, dilatatisjamEcclefias pomceriis, fimulque

Judasisextra terram fuam exulantibusjixc ipfa tacita fuitlegis hujus abro-

Trophetia. gatio. 3. Sed & pradixit eam Deus olim futuram, c\um fwdus novttm

promifit domo Ifraelis & ^fudx. , non ut foedus cjuodpepige^at cumpatribus

ipforum, die quo apprehendit manum ipforum , ut eos educeret ex i/£gypto

&c. Jer. 31: 31,32. Quam felicitatem & mutationem exprefse Melfue

temporibus addixit. Dimidio fepttmana faciet ceffare facrifictum & do-

numfkc. Dan.o: ij. Illo dte erunt qutnque ctvttates m terra^/Egjptiy

loquentes labio Canaan &rc. Efai. 19: 18. ns4bortuSolisuftjueadocca-

fum ejus mmnum efi nomen meum in Gentibus ; £r in omni loco hofita ojfe-

Mtffms retur nomtnt meo &munus purum, Mal. 1: 11. 4>Et certe Mefftas non

fromijfns. minor futurus erat Mofe, fed potius major : Prophetam ex medto tm inftar

mei excitabtt ttbt Domtnus. Deut. 18:15. Undeinftitutaejus meJioribus

commutare fas ipfi erat. Dictt ei mulier : Novt, quod Aleffias vemat,

cpnum

'.7

DE ABROGATIONE LEGIS CjERIMONIALIS." 607

^uWmvenerit ille,renunciabit noHsomnia. Joh.4:2,5. Quin ipfe ventu-
rus promittitur ut Sacerdos , non de ordine hieratico, vel ex Aaronis ftir-
pe, fed ad inftar Melchiz,edechi, Pfal. 110:4. Manifefium enim, quodex
yptda germinaverit Dominm nojier. in quam tribum nihil de Sacerdotio
Mcfes locutus efl. Hebr. 7:14. Tranjlato autem Sacerdotio , necejfario
ttiam legis tranflatio & abrogatio jequitur ; ut concludit Apoftolus
Hebr. 7: 12.

III. Proceflit autem abolitio haec fpatio ac mora. Unde quadruplex Sutm
caerimoniarumftatusconfideraripoteft, vel vigentium, vellanguentium, t&remoni*-
vel emorientium, vel emortuarum denique ac fepultarum. rum qua-

IV. Viguerunt eae toto ante Chrifti adventum tempore, dum inftar y^l^mm,
pgedagogi & cuftodie- Ecclefiae appofitae fuerunt , eamque in officio con-
tinuerunt.

V- Languere coeperunt Chrifto nato , & Euangelium praedicante. Lctngum*
Qu.inquam enim Chriftus ipfe tota vita illas obfervaverit,aliofque obfer- mm°
vare juflerit, & leprofo a fe purgato mandaverit : Abi, ofiende te Sacerdo-
tiy & ojfer donum iliud quod imperavit Mofes, Matth. 8 14. tamen imper-
fe&ionem legis illius non dillimulavit, & jam tum dixit, non impurare ho-
minem quod in os intrat, Matth. 15:11. & Legem & Prophetas prophetare
ufque adjohannem, cap.n:i3.

VI. Moriente autem Chrifto fimul mortua funt ; & praeftito vero fa- Emorier»~
crificio, chirographum noftrum deletum, concerptum,cumqueipfo cruci tmm-
affixumefi, Col.2-.14. MoxqueEcclefiadelibertatefuadivinitus admo-

nita eft ; quanquam dum ftaret templum , cui omnis hic apparatus fervie-
bat, eae ad tempus toleratae , & a Judaeis ad Chriftianam fidem converfis
obfervatae f uerint.

VII. Everfo denique templo, quod inftar ingentis montis fidelibus Emortua-
obftabat, ac late difperfa religione Chriftiana, cum ejus ruderibus fepultae rum aife~
quoque funt cerimoniae ; ipfoque facto Deus Ecclefiam in libertatem affe- ?u tarttm-
ruit ; eamque ipfis quoque Judaeisoftenditac obtulit, cum fine fanctuario
exerceri illae non poffent. Ac tunc impletum, quod diclum erat defran-
gendojugo oneris , Jef 9:3. Atque fons publice apertus efi propeccato &
menftruQ) Zach. 13: 1. ut fine facrilegii piaculo conditi riteque compofiti

legis illius cineres refodi non poflint ; cum Deus ipfe templum, facrorum
iftorum omnium ofBcinam, deleverit; nulliqueampliusjamad acrum
illum clivum receptus fit, nifi cui anima non efifincera m ipfo , Hab. 2: 4.
Unde fevera Apoftoii vox : Tefior omni homini — exfortes facli efiis

Tttt Chnfii,

<&S L i b; I V* C a p v t XXIII.'

Chrifii, quiin lege juflificamini: gratiaexcidifiis. Gal.5:$, 4.

Traxh VIII. Atque hi abrogationis hujusgradusfuerunt. Fidelium autem

fidelwm; praxin quod attinet , duplex hic diftinguendum eft tempus , velantede-

ftructum templum, vel poft illud. Ac illi quidem demum poft e verfum

templum libertatis fux bona pleniffime deguftarunt. Anteilludtempus

autem, ftante adhuc illa aede, & manentibus priftinse fervitutis reliquiis,

libertas ipforum longe reftrictior erat : dum vel ex caritate Chrifliana ii*.

firmis, liberfatem, quanquamjaminlimineftantem, nondum refpicere

audentibus, fefe accommodant ; vel ipfi exjudicio errante templum iftud',

quod, a Deo asdificari jinTum, ejus in terris veluti regii^religionifque

univerfe -compendium ha&enus fuerat , immoti ac fine animrreligione

prseteri re non poffunt.

vrfexju- IX. Judicium errans erat in millenis Judaeorum , qui ad ChriiK

dicio er- fidem converfi, legem & caerimonias retinebant. Vtdes, frater, quodfint

rante» -millia Jud<eorum qui crediderunt , funtque omnes accenfiz,elo legis , AcT\

2J-.20.

velex cA' X. Multi autem ex caritate Chrifiianay ut infirmioribus,libertatis ad*

ritnte huc impatientibus, fe accommodarent, fe ipfos quoque pleno libertatis

CkrittiA- utiiadtempusdeprivabant., Idquevel ex privata prudentta, utexemplo

& ceremo- Pau^ hquet, qui fiebat Jud&is, ut Juddtm, ut JucUos lucrifaceret ; its qm

niasrcti- fab lege erant^ utfiejfet fub lege , ut eos , quijub lege^ lucrifaceret, 1. Cor.

nebant, 9: 20. conf. Gal. 2: 1 1-14. vel publico Ecclefix judtcio , quae ut fcandalis

occurreret , canonem illum de lege cibaria, ad tempus-obfervandum, edi-

dit; dequoAcl:. 15:28,29.

§uas m XI. Nemini ergo nunc fas eft caerimoniarum choragium in Ecclefiam

Ecelefiam ■■ jterum inc|ucerej ifHque fcena eam iterum pafcere velle. Aliaenimea-

dwere ne- rum rat*° nunceft, acolim. Tumenimerantelementamyftica,.&fo]a-

Us efi. mina infantis populi , quae iftis veluti picturis rudes Ecclefise annos eru-

diebant, Chriftique abfentiam, oftenfa tantifperejusimagine,leniebant.

Nunc autem contra Chriftum adhiberentur,ejufque gratiae ac faluti abne-

gandae fervirent. Nunc autem , quum cogniti fitis a Deo , quomodo con-

vertimini iterum ad infirma & egena elementa., quibus de cxtero fervirc

vultisl G al.^:^. Si cum Chrifio mortut efiis ab elementis mundt'. qaid

ut viventes in mundo, dogmata fufcipitts ? Col. 2: 20. Tefior omni homi~

ni, qui circumciditur , eumejfe debitorem tottus legis fervanda. Exjortes

fatli efiis Chrifii , qui in lege jufitficamini : gratta excidtfits. Gal. 5: 3> 4'

Ctijm tri' XII. Quo in genere graviflime peccat Romana Ecelefia, quaeNavi

Tefto

D E L E G E F O R E N S I. ^pp

vTeft. cultum , fbla fimplicitate olim venerabilem, tot caerimoniis obfcu- mmh tm*
ravit, erecta rurfus religionis fede ac metropoli ; inftituto facerdotio, at- mm rea gfi.
que ordine hierarchico ; reducta fervitute hominum ; latis legibus de Sfv,,M!
difcnmine dierum, ciborum, deque variis lotionibus acluftrationibus; C
impofita denique fervitute actimore mortis &c. quod eft , juxta Danielis
vaticiniumc.y.a^. tempora & legem mutare.

XIII. Nullas ergo fub Nov. T. leges caerimoniales agnofcimus. Quae eum fub
enim eirca^cultum externum , facramenta , ac difciplinae ordinem Domi- N'T- Hu^
nus inftituit, admodum pauca funt ; & partim meri funt ritus circa exter- *^?j*"
num cultus facri ordinem & decorum,fine ulteriori fignificatione;partim agnofctnd*
gratiae jam praeftitae figna funt & figilla , non autem ejus adhuc praeftandae ftnt.
typi ac imagines. Unde augeri illa, Ecdefiaqueiis onerari non debet.

LOCUS VIGESIMUS SEXTUS
CAPUT XXIV.

De L EGE FO RENSL

Oftquam cultum fuum tradidifTet Deus, naturalem illum Succedie
quidem ex origine ; at ea ratione ordinatum , quae non a lex fo«
natura, fed a folo Deiarbitrio dependebat,& lllius Ecclefiae Rensis.
ftatui erat conveniens;, peculiari etiam modopolitiamju-
taicam inftituit, fummumqueejusregimen penesfeeffevoluit; negravi
fitis cerimoniarum jugo preffi, humanae quoque libidini parere necefle
haberent: atque ita abfolutiflimi ftatui , &quafi hoK^reixg fpecimen
exhibuit ; cujus formula eft lex forenfis : quam generatim duntaxat deli-
baturi, in illa ftri&im fpe&abimus i.naturam ejus. 2. ufum. 3. abro-
gationem.

II. Naturam ejus tenes, fi dicas«fTe confec"hriamlegismoraIis,quae 'naturq
officia ejus, in focietate Ifraelitica fingulariter definit & determinat , acce- *im
dente etiam fan&ione poenarum& judiciorumintranfgreffionespopuli.
Ut non adeo mirandum fit,fiforte quaedam fpecialia tam exacte non con-
veniant cum lege morali. Quando igitur, verbi graria, connivebatur ad
polygamiam & libellos divortii, nec omnis pars Jegis exigebatur,aut tranG-
greflio vindicabatur, non pertineb.it id ad Iegem moralem, fed proprie ad

Tttt z fbren-

& offi-
ttum.

Seniorum
bic pote-
Qas.

i. Vfus.

: '■

706 L I B, IV. C A P U T XXIV.

fbrenfem; quarenihilindeinprsjudiciumaut vituperium legis moralis
fub V.T. effici poteft.

II L Rigida erat haec Iex, & abfque omni venia aut indulgentia pcenas
irrogabat. Kam infringens quis legem Mojis , fin& commiferatione dm-
bm, aut tribus tefitbusmoritur. Hebr. 10: z8. Et cjuiper Angelos diblus
efi fermo , fatlus efl firmm, dr omnis tranfgrefiio & inobedientia accepit
jufiam rembutionem. cap. 2: 2.

IV- Et ficut in lege cerimoniali fubjecla erat plebs facerdotibus ; ita
in forenfi fcnioribus , qui poenarum findione cerimonias tuebantur ,
Deut. 17:8-1 2. unde appellantur D«. Pfal.8.& 82.&97.J0I1.10. i.Cor.
8. ScPatrescarnis, Hebr.i2*9. Quge plebis erat fervitus» Duo praefertim
Seniorum erant officia. Sedebant primo in cathedra Mofis. Matth.2$:2.
Verbumque Dei ad illos fiebat. Joh. 10:35. Abhisigiturpopulusfidet
myfteriis initiabatur , & promiflionesedocebatur ; quamvis in eo defece-
rint : unde trifte illud v<& roTg vofAucoTs ingeminatur a Servatore ; Ouodfn-
ftulifjent clavem cognitionis. Luc. 11:52. Alterum eorum munus erat,
legis aucloritatem defendere , ejufqueobfervationem urgere, populum-
que intra ejus anguftias & fervitutem elementorum mundi cogere , tranf.
greffionum poen s conftituendo & repetendo, interdum etiam res caetero-
quin non illicitas vetando; quibus rebus legi fepem quafi circumjicie-
bant, pondufque & auctoritatem adferebant. Nam illi quidem ad paugos
dies xocroi rb Soyxv civroTs cohibebant. Hebr. 12: 10. Quibus fic con-
fentibus & decernentibus obtemperare nihilo fecus debebat populus,dum-
modo nihil injungerent verbo Dei contrarium. In cathcdra Mofis fe-
dent Scriba &■ Pharifiei. omnia ergo qu<& dixerint vobis,ut fervetis, fervate
&c. Matth. 23: 2, 3,4. coll. Deut. 17: n, 12. quod&fa&um abipfo
Chrifto, qui fuit C3,k?f '& nap fervus poteftatem habentium. Efai.49:
7. vide Luc.2:22, 23, 24.27.

V. Hinc jarn, fecundo, videre licet legishujuscivilisufus. Quando
1. Judaeis gentium communione interdicebatur, ut etiam aliquae a ccetu
Ifraelis excluderentur. Deut.23:2-8. Neh.i3:i. &feqq. Nedicatpere-
grinus^ qui agglutinatur Jehova. dicendo , feparando ftparat me Dominm
apopulofko. Efai. 56:9. quod fiebat non finetriftitia fanctorum, quibus
promiffa erat gentium haereditas. 2. Multa fcelera & vitia e medio po-
puli tollebat , compefcens illum & poenis fuis atque fuppliciis ad obedien-
tiam legis cogcns. Deut. 13:1. 3. Difertim etiam peccatis quibufdam, eo-
rumque psenis} exfecrationem interminabat ; ut fufpenfo e ligno : quae

jnale»

';.■!.;

De Lege Forensi. jot

maledictio peccati expiationem nondum fa&am arguebat. Exfecratio
Dei, fujpenfus. Deut. 21:23. atque lta tanquam infe&o freno , una cum
legecerimoniali, aurigabat populum adChriftum. Antecjuam vewffet
fides, fttb lege cuflodiebamur,conclufimfidem,qu<zfuturum erat,ut reveia-
retur. Gal. 3:23. Nam legis ikK@- efi Chriflm, ad juflitiamomnicre-
dentt. Rom. 10:4.

VI. Supereft tertio, ut ficut legis cerimonialis, ita etiam hujus, videa- i-Abroga*
mus abrogationem; cui jam olim praelufit ipfe Deus, quando tranfgreffio- *'**'

nes hujus legis interdum permitteret. E. G. in fupplicio filiorum Saulis,
qui fufpenfi, lignoque ad aliquod tempus fuffixi manferunt. 2. Sam. 21.
coll. Dcut. 21:23. Tandem vcro ipfam penitus abrogandam fuifle , patct
1. ex eo, quod Seniores illi regnum hoc tantum obtinere dicanturad^r^-
flitutum tempus. Hab. 2: 3. poft quod muncre fuo abdicandi erant, &
abolenda eorum dominatio. Scriptum efl enim , abolebo fapientiam fapi-
entum, & intelltgenttam intelligentium tollam c medto ; ubifapiens ? ubi
Scriba\&c. i.Cor.i:i9,20. quare Dii quidem, fed morituriydkuntur
Pfa].82:y.& hujus fizculi,qui abolentur , ab Apoftolo i.Cor.2:6,8. Un-
de etiam in cruce Chriftus exutos principatus & poteflates , traduxit pa-
lam, triumphum de ipfis agens infemet ipfe. Col. 2:15. 2. patet ex natura
ejus ; quia innitebatur facerdotio Mofaico , ex quo fundamento excitata
erat haec moles ; fubtra&o autem illo tibicine ruebat neceffario , quae illi
fuperimrofitaeratlex. Cum enimtransfertur facerdotium , neceffario&
kgis tranflatio fit. Hebr.7:i2. ^.etiamaffixaeratpopulo terra?que illi,
extra quam , maximam partem exerceri non debebat. Unde cJarum eft,
cum maxime fub N. T. in regno Chrifti & coelorum, nemini hominum
competere poteftatem & jus ferendi leges, qualis olim legis hujus antiftiti-
bus data fuit.

VII. Minuenda hic vcnit quaeftio; anetiamnumnosaliquaexparte Quomcdo
lege hac teneamur ? Lex haec duplici modo fpe&ari poteft , vel quatenus nos °^'
ad fblos pertinuit Judaeos , vel quatenus ex morali lege petita concernebat &* '
omnes homines eidcin legi fubjectos ; priori modo nullus nobis cum illa
intercedit nexus aut obligatio ; pofteriori modo , nos ut obliget quid im-

pedit ? non ea de caufa quod fit civilis Judaeorum lex , fed quod humani-
taseamjubeat, & communis aequitatis fit derivatio & quafi divergium
quoddam.

VIII. IrriquiffimeigiturPontificiiEcclcfiamN.T. in hanc fervitutcm Cmtra
emancipant, ut ccrto hominum ccetui Cathedraeque alligata, Pape- tandcm Pomfcht

Tttt 3 &

jci L i b. IV. Capvt XXV.

& fenatuiejusfubjiciatur, cujusimperiofe lubidiniobfecundet, durifque
#• SuioU- lcgibus parcat. A lieni etiam a veritate funt Sociniani, qui legem hanc fub
mtt N.T; exiftimant abrogatam hifce de caufis i . Quia , cum fub V.T. rigor

&feveritasobtinuerit, fubnovobenignitas & miferatio locum habeat.
s>. Quia fub Vet. bonorum terreftrium duntaxat, fub Novo autem Teft.
vitae etiam seternae diferta promiflio fadafit. 3. Quiafub Vet. fcedere
populus Dei gaudebat terrena politia ; qua cum careamus fub Novo,legi-
bus etiam civilibus opus non habemus. Quae, pergula pictorum, veri
nihil, omniafalfa. Sperialialegishujusaliasprefliusexpediemus.

LOCUS VIGESIMUS SEPTIMUS

D E

Oeconomialegis & gratiae fub V. Teft,
c a p u t xxv.

De Oeconomia legati ejufque attributis.

rA tripUci L^^^^Vrf Tque haec quidem fuit vopo&itnot, V.Teft.quae triplici ifta

bac Lege ^^^kdW Lege conftabat; unde Oeconomia iftius Teftamenti Legalis

Ghco- ^y^fr^viPI ^ppellata eft ; pntfertim cum non fine terrore,ac execratio-

NOM T A 7/^/^11 • • ■ w • r '

J *4^p><y^3 usingeminatione, Legis di^uy,» urgeretur,acpeccato-

e^' rum expiatio quotidie flagitaretur.

^ II. Sicut autem ceconomia ifta Teftamenti Vet. ab ipfb Teft. Veteri,

00 cujus adjun&um (blummodo erat,dirfert;ita longe diverfa funt, lex atque

G&itct- fcedus operum ipfum , atquececonomiaillalegalis; qua; non aliud erat,

menlonge quam certa ceconomia fcederis gratiae, fubqualexoperumrepetita,&

i JLff &™VX adminiftrationi lex tanquam psedagogus immixnerat. Utmale

dertJe P°nt*ficit-> quemadmodum etiam Lutheram, Teft.Vet. ac Novum eodem

vum. Pon m°do ut Lex ac Euangelium difFerre velint, cum etiam gratia ac Euan-
tificiorum gelium fub Vet. T. obtinuerit. Cow^m/^enimcwwwpatresnobifcurn
& Lutbi- eandem efcam jpiritualem^ & btberunt eundem potttm jf>irtwalem-> tefte

rantrum Apoftolo l.Cor. 10:3,4.

***** * HIJW-

De Oeconomia legali ejusque attributis. 705
HI. DifiinEiio autem omnis ceconomias VeterisTeftam. a Novoin T)iliinSi$
diverfis illius attributis , fiveperfectionisgradibus, fita eft : five internum attri-
utriufque ftatum quoad fidelium in hac vita juftificationem, confolatio- buto-
nem, illuminationem, fidem, fanctificationem, aliaque Sp. Sancti dona RUM
confideres ; five externum , quoad fervitutem & cultum externum, ac fa- f^^ff
cramenta, eorumque facilitatem & clantatem; demqueloci&tempons^ Nov^
fpatia, quibus concludebatur. Quae omnia ar&iora ac minora erant Vet. ure{ptB»
T. tempore, quam nunc fub Nov. Teft. intemi

IV. i.Jufitficationem quod attinet,cum illiuscaufa nondum exhibitay utrtufque
nec mediatoris fanguis fufus foret ; &, reatu adhuc extante , peccatum in vL*"^}-
ibllemnicultu exprobraretur potius,quam deleretur : Ndotlenim confum- fanum m
mavit lexy Hebr.^:^. Sedinip/is,ho{xus\egis, z&Xcommemoratiopecca- httcvita
torum anniverfaria. Impojfibile enim fanguinem taurorum & bircorum juHifica»
auferre peccatum , ibid. 010:3,4. indeillorum temporum m$&% magis ^nm,
eraty & peccati omifiio, feu diitimulatio (de qua egimus 1. 1 1 1. c. 1 v. §. 1 5.

& feqq. ) quam plena ejus remiffio, ac peccatoris, fine ulla ampjius quere-
la, i\Kouufftg , feu juftificatio ; quae beatiori Ecclefiae fub N.T. ftatui fer-
vabatur. Hoc efi fcedus meum — — peccatorum ipforum & iniquitatum
ipforum & iniquitatum ipforum non amplius recordabor , Hebr.10: 1 6, 17.
& 8 : 1 2 . conf. Jer. 3 1 : 34. quando expianda erat pravitas & adducenda ju-
ftitia aterna, Dan. 9: 24. Cujus refpe&u & comparatione ita defcribitur

IV.T. quafi non obtinuiflet ibi peccatorum remiffio, Jer.jr.51. Hebr.io:
18. fcilicet plena illa. Conf. 110111.3:25.

V. 2. Unde minor quoque Ecclefiae illius fuit confoiatio. Erantenim Confola**
tunc temporis pofiti fub e xcandefcentia. Dan.8:i9« & fervoris particula. tiontrn*
Efai. 54: 7, 8. Parvo momento dereliqui te\ — pauxtllo fervom abfcondi
faciem meam a te. Lex enim, cui tum a peccato aliqua etkmmanebat

vis, &necdumomnesnervi erant fuccifi, iram operabatur. rvom.4-.15.
adeoquenonexhibebatur^/^snudaillafcilicet& verkJoh. 1:17. Licet
enim ex formula fcederis iftius DeusefTet popuii fui Deus, ut ex primo,
fecundo, tertio,quarto & quinto praecepto, Exod. 20:2, 5,7,10,12. & ex
inftitutione fcederis. claret, Exod. 24: 8.non tamen fecundum omnem
plenitudinem & ipt^oie-n ipforum Deus erat ; qualis futurus eraxpofi tllas
dies, Jer.3 1 :33. Nec ipfi fideles, Ikttfilti Det dicti fuerint, Exod-4:2 2. &
Deut. 14: 1. hoc tamen refpectu & plena notionc filii aut populusDei
erant: quomodo deinceps futuri. Jer. 31:33. conf. Jer. 3: 19. Et ego
dtxeram; quomodoponam te wfilitsl & dabo ttbt terram defiderih-haredita*

tem

704 L I B. I V. C A P U T X X V.

tem decoris, exercitus gentium. & Joh. 1: 12. Ouofjuot autem acce*

ferunt eum , dedit eis fotefiatem, utfiin Deifierent. Unde rarenter admo-

dum Patris nominc compellabatur Deus,nec diferta adeo ac nunc, media-

toris fiebat mentio; utnequidem difcipuli Chrifti hucufjueinnomtne

ejus petiverint, Joh. 16:24. Et generatim fub illa dvotfx\ fo-es rigoris legalis,

major erat timor & minor fiducia. Atque hinc etiam proficifcebatur per-

vulgatum illud inter illos verbum; mortem obeundam, 11 quis velin

fymbolo Deum confpexiflet. Jud. 13. & alibi. Cum fubN. T. frequen-

tiores & magis perpetuae ac propriae fint promiftiones, & folidiores Euan-

gelicas confolationes. Ut nunc fine Sacerdote ac interprete eum alloqui,

tenerumque illud Patris, raro adeo in Vet T. auditum nomen, quotidia-

naprece ingeminare liceat. Nonenimzcc^imMsSpiritumfervttutisrur-

fus admctum ; fedSpiritum adoptionis , in quo clamamus, z/ibba, Pater*

Rom.8:i5.conf. Gal.4:<5.

■Cognitio' VI. 3. Ita tenuis valde erat myfteriorum fidei notitia ; cumtacitum

ejfet Chrifii mjfierium temporibus ficulartbus. Rom. 1 6: 2 5 . c-r af&culis

atque atattbus abfconditum. Col. 1: 26. Cum intricata omnia , nihil

apertum aut planum : umbris & figuris involuta ; ipfique fideles,

puerorum inftar , primis mundi elementis exerciti & occupati , quo-

rum ufum etiam pauci perfpectum habebant; a ffixi Legi, qua umbram

futurorum bonorum habens, non ipfam rerum imaginem , nunquam potefi

accedentes conjummare.. Hebr.io:i inhaerentes elementis cxordiijermo~

num Dei , & tndigentes laUe & non foltdo cibo &c. Hebr. 5 : 1 2, 1 3, 14.

Infantes, qui nthtldtferebant afervis. Gal.4:]. Quandoerat, praceptum

pojipraceptum (five regulapofi regulam) Itterapoji literam, parum ibt.pa-

rum tbi. Efai.28: 10. Ut Chriftus ipfe non nifi per parabolas palam ad po-

pulum verba fecerit: quas quidem parabolas audire poterant, Marc.^^.

non tamen fermonem Chrifti audire poterant. Joh.8:43- Quoquidem

legali fchemate, & operofo cultu, ipfum fcedus gratiae, tanquam velo

coopertum, & tantum non penitus obliteratum fuit. ^A fieculo non att-

diverunt, non aufcultarunt , oculus non vidit Deum prater te, quifactret

prafiolanti fe. Efai. 64: 4. Ou<z oculm non vidit , nec aum audivit,

nec in cor hommis afcenderunt. i.Cor. 2:9. Atque eo proclivior erat

nonnullorum lapfus,anfam hincarripientium juftitiam quaerendiexope-

ribus. Rom. 9:32. Ouamobrem ? quta non ex fide, fed ex opertbus U-

<rts; offenderunt enim tn lapidem ojfenjionis. Cum fubN.Teft. lexDei

fideliumcordibusinfcribendaeiTet, Jer.^i^. &nomen Dei manifeftan-

dum,

De Oeconomia Legali ejusque attributis. 705
v'dum, Joh. 17: 26. Accedebat etiam quod inftitutio legis fub V.Teft.
fepe firmanda erat fignis , & miraculis corroboranda , propter infirmita-
tem fidelium illius temporis : Jud<ai\c\c\xcoficrna petebant. i.Gor. 1: 22.
quibus nunc non indigemus, quando beati qui nonviderint & credide-
rint. Joh. 20: 29.

VII. 4. Neque tunc tantopere fides obtinebat, quae demum fub Nov. Tiitm*
Teft. temporibus revocata eft. Gal. 3: 23. zAntequam autem venijfet
fides,fub lege cuflodiebamur conclufi in fidem, qua futurum crat, ut revela-
retur. Verum praevalebat fpes , ideoque etiam fpei nomine venit , eorum
fides. Eph. 1: 12. ZJtfimus nos ad laudem gloria ipfius , quiante fperavi-

mus in Chrijio. Omnia enim ibi futura refpiciebant, deerantque argu-
menta & teftimonia , atqueannunciatiocoramexiftentisMefliae-, autre-
demptionis ejus praefentis. Namjuxta fidemmortuijunt hiomnes , non
acceptis promiffiombus , fed eminus vifis, drperfuifi, falutatis. Hebr.n:
13. Quam exfpectationem , unde tempus illud vocabatur , comitaban-
turanxietas, defiderium & fcrutatio rerum nobis donandarum; utpote
de qua falute qmfiverunt & fcrutatifunt prophetce, qui deventurain eos
gratia prophetarunt. i.Pet. 1: 10, 12. MultiprophetA qt jujlt defidera-
runt videre qua vtdetis, & non viderunt, & audire qu£ auditis, & non au-
diveruht. Matth. 13: 17. zsid quam, promiflionem, duodecim tribus no-
ftrce, notle atque die colentes (perant fe deventuraL A<5t. 26: 7. Symeott
erat exjpetlans confolatimem Ifraelis. Luc. 2:25. Omnibus, quiredem-
ptionem exfpeclabant Hierofotymis. Ibid. 3 8 . Quas ob caufas Ecclefia il-
lorum temporurn/fr/^w erat, atque eo nomine infigniebatur. Efai. 55:1.
conf. Jer.3 1:2 5. unde emerfit difcrimen TLcctefve fitientis fkfattatx. Deut.
29: 19. &Jer. 31: 14. & fideles dicebantur vinlli in puteo aquam non
habente. Zach. 9: 11. Vtn&i exfpeclattonis. Efai. 61:1. Gaftoditi fub
lege. Gal.~3:23.

VIII. 5. Cumque ita cognitio eorum levis eflet, cumque fpe magis San&ifie**
la&arentur , quam fide implerentur; minores quoque fidei fru&userant, uonem
minorque erat illa cordis circumcifio ; parca enim manu & illiberali men-

fura, dona fua diftribuebat Sp. San&us; plurimierant carnalesjudaei,
qui hypocritarum more, externae tantum legis obedientiae ftudebant , aut
illius ftimulis agitati, non fine murmure & tacito adverfus Deum odio
invitiobfequebantur. Vide Deut. 29: 4. Necdum enim praeftabatur pro-
miffa illa cordis circumcifio, Deut.^otf.

IX. 6.Sic & fidelium vulgo parcius tum Spiritus S. praebebatur. Spiri- & spkjm

V v v v tm

s. dom.-

z.refpeBa

fiatus

utriufque

externi.

quoad

/ervitu-

tem.

yo6 Lib. IV. CaputXXV.

tus S.enim, quem accepturi erant credentes , nondum erat, quia Jejus non-
dum erat glonficatus. Joh.7:$9. Spiritualium donorum copia,in univer-
fam Ecclefiam fpargenda, fub N.T. demum promittebatur. Sub quo non
dat Deus Spiritum ex menjura, Joh. 3: 34. Dabo illis cor unum, rjr Spiri-
tum novum dabo in medio ipjorumtkc. Ezech. 11: 19, 20. Spiritum illum
gratia & Jupplicationis, Zach. 12:10. Vt promiffionem Spiritus acciperemut
& fidem, Gal.3: 14. Atque ifto cum comitatu Chriftus fubN. T. ve>
nit ; Spiritufque tum in omnem carnem cjfufus efi, Joe'I.2:28. tanta uber-
tate , ut cum aquarum cceleftium prius nonnifi guttae & ftilke in Ecclefi-
am depluerent, jamSpiritus & rivi & flumina erant. Ouicreditinmey
cjuemadmodum dixit Scriptura, fluvn ex ventre ejusfluent aqua viventis.
Joh,7:58.

X. Non mirum ergo, ingens quoque difcrimen fuiffe inter illos & nos

quantum ad ftatum externum , & in eo 1. fervitutem attinet : tum maxi-

me enim haresfervus erat, in ftatu extcrno fpectatus. Gal. 4: 1,2. & Spi-

ritus Sanctus fideles agens, Spiritus fervitutts erat, Rom.8 : 1 5 . diftindus a

Spiritu adoptionis, quem emijit Deus in corda noflra. Gal. 4: 6. Qiiai fer-

vitus varia erat. 1. Elementorum mundi quibus exercebantur & quae

tractabant. Gal. 4: 3. ad qua? fpectabat follicita cautio ctborum,potuum,

lotionum ac purificationum, quotiefcunque cadaver aut impurum quid

attigerant. Col. 2:16. Hebr.9:io. Dierum & feflorum. ibid. &Gal.

4: 4,5,10. Quibus omnibus Chirographumjibi ksgtzvcwtIov confignabant.

Col.2:i4. Jer.iy:i. Quando& Sacerdotibuserantobnoxii,perquos,cum

ipfi ab altari removerentur , ad Deum accedebant. Ezech. 20:26. Et im-

purosillos declaravi, cum donisfuis &c. quod maledictionem illis incum-

bentem arguebat. Gal. 3: 10, 13. Oukunque ex operibus legis Junt, Jub

execrationejunt &c. Quin imo templo erant affixi. 1 . Reg. 8:48. Dan,,

6* 1 1 & terrae Canaan ; cujus tranquilla poiTeflio & longaevitas in illa,feli-

citatis futurae obfes erat. Exod. 20: 1 2. Et ex horum omnium violatio-

ne impendebat illis metus mortis. Hebr. 2: 14. 2.Servituserat, quando

Angelis fubjiciebantur,tanquam vindicibus & tutoribus legis, ex ipfbrum

concilio promulgatae. ^(^.7:53. Oui accepiflts legem w Zl&myts «y-

yzhtov. Lex,injunc~iaper Angelos. Hebr. 2:2. Sermo per Angelos loctt"

tus, firmusefl. quae jam abrogata eft ; Non enim Angelts fubjecit habita-

bilemfuturam. Hebr. 2: 5. 3.Servituserat> quam6>«ior/7wierviebant;

unde illis populi principibus & facrorum antiftitibus Deorum nomen da-

batur. Pfal.Bi:^. qui in omnj re diflkiliori , adeundij confulendi & 'au-

diendi

De Oeconomia legali ejusque attributis; ^07

diendi erant. Deut. 17 : 8, 9, 10. ad quos pertinebat myfteriorum
omnium&senigmatumexplicatio. Luc. 11:52. & facrorum cura ; cui
rei, onera etiam quaedam populo imponere illis licebat. ]VIatth.23:3,4.
a quibus mox Ecclefia Novi Teft. liberata eft. Col. 2: 14, 15. Poflquam
deleverat fubfcriptionem manus adverfus nos adplacita , qm erat contra-
ria nobts — Exuens principatus & poteflates traduxit publice,triumphans
deipjisinfe ip/o. Cum omnes nunc Deum cognofcant. Joh.fr^). iecun-
dum promillionem Jer.3 1: 34. & Efai.4 5:13.

XI. 2. Ita & cultus tum erat operojior , multifqueritibusgravis&im- Cultum
peditus ; quique fideles magis lalTare, quam iitim eorum extinguere, ani- extermm'
mafque fatiare poterat. Non palam enim&inipfaluceDeus adibatur,

fed multiplicibus fubumbris; quaefideiparumexercitatfere tenebrasfa-
ciebant. Nunc autemvenithora, cjuodveri adoratores Patremin Spiritu
& veritate adorent, J0I1.4: 27. Univerfaque tandemcultusrationunc
clarioreft; cumdisjcctistenebris, quae expe&ationis tempora moraban-
tur , pulfifque umbris ac figuris , quae in ifta nocte, vel venturae lucis
crepufculo, obtinebant, qusequeapauciffimisinteiligipoterant, Ecclefia
nunc in fereno verfetur,& nudata facie Deum intueri pollit. Unde Chri-
ftus beatos praedicat diicipulorum oculos , qui viderent , & aures , qu<t au-
dirent , quamultiolimprophetcc& jufii dejideraverant videre & audire.
Matth. 13: 16,17.

XII. 3. Ac Sacramenta quibus fidelium inter ieie & cum Deo com- Sacnt-
munio conftabat,quanquam crebriora,tamen non adeo fuavia tunc erant; menttt'
cum non fine irae fpecie peragerentur ; & vel humanum , ut in circumci-
iione , vel vicarium pecudum fanguinem, in Pafchate, & facris in templo
epulis, poftularent ; nec tam promifcue ab omnibus ufurpari poterant.
communio enim facra tunc arctior erat. In N. Teft. vcro fanguis Salva-
toris palam & pro multis ejfunditur adpeccatorum remijfwnem, Matth.
26: 28. & clarilTimis figillis fidelibus obiignatur.

XIII. 4. Accedit his loci temporifjue circumftantia. Cum enim an- Loci tem
tea omnia in Ifraelitarum gente conclufa forent, eaque foederis vernacula, Pfift**
& fola in mundo facraeilet; non nifi unico tantum , toto in orbe, loco, cl
quem elegerat, Deut. 12: 5. Deus adibatur: nunc vero laxatis Ecclefiae
pomceriis, omnesgentesincivitatemDeiacceptaeiunt, & omnilocofan-
tl<e attollendafunt manus, i.Tim.2:8. Et, circumacSo prifci foederis or-
be, quodnonnifiadChriftiadventumduraredebebat, nunceademEc-
defiae faciesadmundifines^perennabit, quando ea pleniflime confum-

Vvvv 2 mabi-

circum-

nntins.

7o& Lib.IV. CaputXXV I.

mabitur ; nec ali i interim tempora, aliaeve falutis adminiftrandoe viciffitu»
dines expectandae funt.

C A P U T XX V I.

De permanfione Promifsionis 0* gratia Juk
Veteri Teflamento..

TerVet.T. &S£€flCjfr Oh tamen per Vetus Teft. ejufque ceconomiam lega-
ejusquece- m jXjjg v ^ lem abolita fuit promiffio. Teftamentum quippeantera*
»0» aho- -^l |^\V< ^K tHmfa^Hm a Deo tn Chrtftum, Lex, qu<zpoft 430 rfK/zoj etf--
fow Pro- 5&gS=0$j!$ titit,nonfacitirritum, ad abolendam Promtjfionem. Gal.}:-
Kwj^w. 17. Ut hic fpeciatim confideranda occurrant 1. Promiffionis & Legis-

fubVet.Teft.fa&aconjunftio&mixtura. 2. Ilcclefiaefubillo Teftam;

mixtus quafi ftatus. 3. Denique fidelium fub hoc ftatu fides & fpes.
CujusPro- nt Ante legem, ut vidimus, obtinuit Promtjfto, qu?e indicabat aeter-'
& Leeh nam ^ei vo^untatem ac Tefhmentum de falute haeredibus danda,in filio :
fub Vet, Q^* Novi Teftam. Adediator eft, utmorteobita, adrcdemtionem qmfub-
Teft. priori Tefiam. erant tranjgrejjionem , promijfionem accipiant vocati aterna
mixtu- hicreditatis, Hebr.Qti^. Quod Teft. proprie nec Vetus eft, necNovum,
* a propiui fed aeternum. "**-

confidera- ni ^cceffit huic Promiffioni Lex, & cum ea haereditaria pofTeflid-

terrae Canaan, in pignus cceli; quae proprieVetusTeftamentumcon-

ftituunt.

IV. Poft legem autem & Tefhmentum hoc violatum, fucceffitjW-
gum cenmoniarum : & ftatus Ecclefiae haftenus liber, coepit eile fervilis.

V. Habuerunt ergo Ifraelitae quedam a Patribus., quaedam a Mofe,
Joh#7:2 2. a Patribus, promiffionem gratiae, ac per eam peccatorum remif-
iionem, & vitam aeternam ; a Mofe, legem,atque illa viohta, jugum ceri-
moniarum; quod quamvis fpem vitae seternae non tollerct, fed potius
confirmaret,non tamen illam proprie dabat ; cum ea jam ante per Promif-
lionem vigeret.

VI.Atqueita duplex diftingui poteft minifterium Mofis ; unumcom-
munc ipfi cum Patribus, repetere fcil. promiffiones Patribus datas ; alte-
rum, ipfi proprium. minifterium videl. legis. Conteftor m vos hodiecodum'

I,(

De Permansione Promissionis sub Vet*. T. 709-

&terram\ vitam & mortem propofui vobis, beneditlionem & cxecratio^
vem. Eteligesvitam, utvivastu, orfementpium-. Deut. 30: 19. Conf.
i.Cowy.']. Rom.io:^.

VII. Ha?c duo crgo cum pariter haberent flraelitaei illud quod pro-
prie a Mofe habuerunt,nonabo!cvitilludquodfuitaPatribus; nec lcx
promiffioni contraria, fed ci tantum fnpcraddita fuit ; ut ufum iftum pra?-
ftaret, quem falva promilTionehabere poterat.

VIII. HucenimaurigabatuniverfadoctrinaMofaica; cujus fcopus &
finis primarius hoc unum agebat , ut promiifio Euangclica exhiberctur 3c
elucidaretur. Huc tendebat omnis illius inftitutio ; .quaelicct; ut omnes
illius ritus, carnalis eifet; nihil tamen nifi Redemtorcm & Mediatorem
fauguinemque ejus praefigurabat, & per facrrficia, reliquofque ritus ad
divina illius 'hcnxnAio-y.ocToi & fpiritualia ac a?terna illius bona populum
manuducebat.

IX. Cumque ita commixta foret lex & gratia , pariterque mors 8^v^•, Vt & Ec<*-
ta, maledictro & benedi&io audirctur ; mixtus quoque tum fuit Ecclefia cle&A fH*
ftatpu. Eratque illa quidem liaeres, fed infans, & curatore egens ; nec libc- '

ra prorfus, nec prorfus ferva , fed ab utroque aliquid trahens. Quo con- mixtus
ferebat omnis externi illius cultus ratio , que mediatorem quidem, fed in qnafifia*
imagine , & de longinquo , oftendcbat ; & fidem quidcm erigebat; fed ut tus.
ab altera parte, dum reatum quotidie ingeminabat, & in facrificiorurri
fanguine fidelium fitum pingebatyeam rurfus deprimeret.

X. Quamixtura, & lucis ac umbrarum vicinia , EccJefia? qnoque fi-
dem nonnihil obfcurari contingebat, dum accuratodifcrimineopusfo-
rct. Et fideles quidem Iia?c duo, Legem ac Promiffionem , difcernere, ac
utrumque ad fines fuos referre fatis noverant ; infideles autem, dum hanc
Legis &Promiffionis mixturam non fatis caperent,nec rite inter illa diftin-
guerent, occafionem hinc acceperunt a legis juftitia aberrandi ; cum; legis'
fcopum non intelligentes , exilliusoperibusjuftitiam qua?rerent. Ifiracb
froficjuens legem jufiitia, ad legem jufiitia nonpervenit. Ouamobrem ?
quia non ex fide, fed quafiex operibus legis. Ojfienderunt enim w lapidem
offenfionis. 11.0111.9:31,32.

XI. Atque hinc patet quoque tertio, qua?namfideJiumfubIiocfta-D*»*7«e
tu faevhfides acfipes ; eadem nempe , qua? Patrum fub PromiffioncA^ "^
fuerat, inChriftumfolum, ejulquefacrificium&redemtioncm-dirccra. „' £j
Unde Apoftolus : Pergratiam Domini ^fefiu Chrifii credmius nos firvo- & n,ei> .
*nm iri, quemadmodum cr illos, Act.i^nr. Adquam ffemffowffionis

V.v v v 3 dm-*-

tertim So
ciani ah'
negttnt.

qul refn*
tantur.

7x0 Lib. IV. Caput XXVI.

duodecim tribus nofira Deum nocle & die affidue colentes fperantfe deven*
turat^ Adr. 16: 7. coll.v.23,26,27. Quarn fpem non ex lege, nec proprie
ex Teftam. Veteri , quod typicum erat, hauriebant : Lex enim , ha-
btns umbramfuturorum bonorum , non ipfam imagtnem rerum , quotannis
ufdem hofliis , quas offerunt perpetim, nunquam potefl accedentes confum-
mare. Hebr. 10: 1. fed ex antiqua PromuTione, quam , quoniam cui
Patribus communem haberent, per fidem juxta amplexi funt.
Quamper* xil. Ut non ferendus fit Socinianorum error, qui, Patres fub lege,
aequc ac illos qui ante eam vixerunt, fide in Chriftum, ac certa remiffioni)
peccatorum & vitae aeternae fpe , ac denique Spiritus S. dono , quae omnia
videl. ad Novi Teft. promifla referunt, caruifle volunt.

XIII. 1 . Contraria enim exempla, Ifraelem nempe eo tempore non fu-
ifle exfortem Chrifii> necfinefpe, Eph.2: r z.occurruntjpraefertim Mofisac
Davidis. Quo pertinent loca , Joh. 5 :/[6. Si enim crederetis Mofiy crede»
retis mi-hi ; de me enim ille fcripfit . Luc. 24: 2 7. Exorfus a Mofe Qr omni-
bus Prophetis , interpretabatur illis in omnibus Scripturis qua defe fcripta
erant. Acl. 3: 22. Alofes ad Patres dixit , Prophetam fufcitabit vobis
Dominus &c. Hebr. 11: 27. Mofes majores divitias czfiimavit zs£gypti
thefauris impropermm Chrifli. afpictebat enim in remunerationem. Acli.2:
30. Oui (Davidj Propheta quum effet, fctebat Deum jurejurandofibi jtt~
raffe, fore ut exfruBu lumbi ipfius, quod ad carnem attinet , Chrtflum iU
lum fufcttarety quem collocaret fuper ejus throno. Conf. Pfal. 110. ubi
Chriftum agnofcit non tantum ut Regem , ied ut Sacerdotem , adeoque
ut verum mediatorem.

XIV. 2. Ita & Chriftum quoque auctorem habebantvitaeaeterna::

quam vel ipfa promittebat lex, dicendo : Outfecerit illa, vivet in iis, Lev.

18:5. quod& Chriftus fupponit Matth.19: 16,17,1 8. Hincpr<eceptumad

vitam efle dicitur, Rom.7:io.unde & veteribus fuit propofita vita cr betie-

dtlho, Deut. 30: 19. & ipfa vita aeterna nominata eft ante Chriftum ; non

folum a Mofe,Gen. 3: 2 2. fed & a Davide, Pfal. 21:5. a quo faepius to T2

dicitur: ab Hfaia c. 65: 18. Vfque ad <zternitatem, quam ego creo: &a

Daniele, c.i2:2. Quam vitae aetemae fpem fimul comitabatur illa de refur-»

rectione mortuorum fub lege. Ut liquet ex dictis, tum Mofis, Deut.32:

39. Ptdete nunc , quodegofum or non efl Deus tnecumrfuod ego mortfico

Cr vivifico , ego vulneravt drfano; tum Prophetarum: Vivent mortuituu

Cadaver meum \ furgent. Evigilate or cautate, procumbentes inp^lvere.

Nam ros olerum efi ros tuus> Q7 terram orcuspartet, Efai. 2<5: 19. Abolt'

vit

De Permansione Promissionis sub Vet. T. 71 '$

vit mortem in perpetuum. Efai. 25: 8. Ex manu orci redimam ipfos : a
morte vindicabo ipfos. ubi pefles tua (velaculeitui) 0 mors ? ubiviyus
tuum, orCe ? poenitudo occultata efi ab ocultsmcis. Hof. 13: 14. Et multi
ex dormientibus terr& puiveris evigilabunt. Hi in vttam aternam erunt.
Et hi in cpprobria, in ignominiam feculi. Dan. 12: 2. Conf. Ezech. 37:
14. Omninm denique Ifraelitarum : Nuncveroobfpempromtffionisfa-
tt& Patribus nosiris a Deo , fio m judiciumvocatus : adquam duodecim
tribus nos~lr<t , notle & die ajfidue colentesfperant fe deventuras : de quafpe
postulor, rex <iAgrippa, ajud&is. Ouid\ incredibile judkatur apudvos
qmd Deus mortuos JuJciteiK Act, 26: <5, 7, 8. Unde & muheres acceperunt
ex refurreflione mortuosfuos. Alti vero dtstentifunt, non admtjfa redem-
tione, ut meliori rejurretlione potirentur. Hebr. 11:35.

XV. 3. Denique cumChrifto, Spiritusquoqueejuscommunionem
habuerunt veteres. Unde ejus crebra fub Vet. T, mentio. Efai.63: 10,11.
Et ipji inobedientes extiterunt,& dolore ajfecerunt Spir.Sanclum ejus.XJbi^
cjuipojuit in medium ipjius Syiriwm Sanltum fuum ? Hagg. 2: 5, 6. Ego
vobifcumfum, ait *Jehovah, cum Verbo quodpromijivobis ; & Spir. meus
stat in medio vesltri. Pfal. 51: 12. Spiritumfirmum innova in medio mei.
Pfal. 143: 10. Spiritus tuus bonus ducet me in terram planam. 2.Cor.4:
13. Habentes igitur eundem Spiritumfidei. coll. Pfal.n6:io.

XVI. Nec abludunt Epifcopu commenta; qui omne ante Mefliam AdSccini

hmpus, ignorantk zcno&isfuiffe di&ritjuxta A£t. ij: 30. & Rom. 13: errores

11,12. Populo autem Ifraelitico , quantuminlegeclare deprehenditur, *«**«**

data fuiffe promiffa huj us vitas tantum ; cum remiffione peccatorum non- PlfC0Ptt

, . r r .,- . t v -*/i r 1 commenta,

voluntanorum per iacnhcia ; quae tamen non niii pcenarum a Mofis lege

conftitutarum relaxationes ,. & bonorum a lege promiiTorum, id eft,

temporariorum , communionem dicebant. MefTise verogratiam, olim

praeftandam, interea quoque leviter adumbratam fuiffe, tum in die expia-

tionis magnrc, tuminvenias promulgatione,fine ullo peccatorum dif-

crimine, per Proplietas nonnunquam fa&a. Quse cun&a Socini virus

jiabent.

XVII. Sequuntur, ut folent, ^Anabaptifta, legemque antea folam, §l»os (e-
nunc Euangelium obtinere contendunt; quorum vocabulorum vim& 1HHntur
fenfum nec ipii fatis intelligunt , & imperite nimis di vellunt , ac fibi mu- Jf* '™ **
tuo opponunt. Quod & patet, ubi de Vet. & N.T. deque Vet.& NTce-

dere loquuntur ; quae omnia cum Jege & Euangelio confundunt ; omnia-
que ejufdem generis facium. Vide contra Ad.2o:27. conf.26:22,23.

XVIIIJ>rae-

A VCIKZ

7__ L i b. IV. C a p u t XXV II.

XVIII. Practer fidem, fub hac ceconomia norma obeAientU fuit praBcr=
pue Decalogusreliquaquelegisdivinepraecepta; quae fimul cultura ex-.
ternum pr&fcribebant. Quibus tnbus capitibus thcologia Patrum fub
Lege quoque abfolvebatur.

XIX. Ut ergo omnia colligamus, & quid in mundo ac Ecclefia olim
^* fuerit uno vifu perluftremus : fuit in mundo, i. ante peccatum lex natu-

rae , feu fjedus operum. z. ingreifum eft peccatum, <\uod fadus iftud inuti-
Je reddidit. 3. mox audita eft Promijjio de falute, per femen mulieris.
4-Qu£ voluntatcm ac Te(iamentum Dei de haEredibus Filio dandis,eofque
falvandi per fidem, declarabat. 5. Ejus teftamcnti, ut haeres, ka fpon-
fory fuit filius Dei. 6. Adjuta autem fides in hunc fponibrem eft diverfis
facrificiis ac fignis. 7. AccefTit Teflam. typicum, feu Vetus ; quo Teft.
gratia? figuratum, ampliufque confirmatum fuit , data Cananaea in pignus
cceli. 8. Propter apoftafiam populi impofitum deinde eft carimoniarwn
jugum. 9. Advenit tandem Chrifius , priftinaefervitutisfinitor , &pec-
rato, omniqueejusaccufatione, per facrificium fuum deleta , NovoXe*
Itamento, ex quo juftitia & libcrtas, initium dedit.

C A P U T XXVI I.

De Antiquatione Veteris Teft. ejufque appro-
pinquatioiie ad abolitionem.

Vet. Test. I.jD'r_li;i|^ X quibus iam patet, Veteris Teft. ceconomiam aliquando

ANTI. ¥lM ■ •~^__!_* 1 r • rr

M L^mb* lmmutandam fuifle.
quatio. jS| mj- J^ jj I#SuadebatenimhocTeftamentiillius;>»/)frf^/(;,

?f _*. °~ ^__f__j-g in quo deerant quoad perfe&ionem bona illa maxima, ple-
i.ejus im- niiiima peccatorum expiatio, Eccleiias m hac vita coniummatio , ianctin-
gerfettio. catio, confcientiae laeta tranquillitas,libertas,aliaque Spir. S.dona, qua? ali-
quando pr„ftanda erant. Sicut Apoftolus VetusT. nonfuiffe Afa^cv
abfqtte querela, teftatur Hcbr. 8:7. Unde nec fcederis haeredes in ofhcio
continere potuit. Hinc negle&ius a Deo habiti, &partimindefertooc-
cifi, partimgravijugooneratifunt; aliudquetandemfceduspromifium
fuit : non enim femper durare poterat prifca illa fevc ritas. Vttuperans emm
cas, dictt : Ecce dies veniunt &c. quoniam ipfl non manferunt in Tefta-

mento

De Antiquatione VeTeuis Test. 713

{mento meo\ & ego neglexi eos,dicit Dominus. Hebr. 8: 8, 9,

III. 2. Nec interiora folum iftius Teftam. hanc imperfe&ionem 1. cultus-
habebant , fed & ipfe cultus externus talis erat , ut fatis oftenderet fe per- 1ue 'Pfe
petuum efle non pofle. Non enim femper Ecclefia in jejunis iftis elemen- exterms*
tis obhaerere poterat; quae ad emendatiwis tempus fblum impojita erant,
Hebr.9: 10. & cedere aliquando debebant umbrae adventurae luci.

IV. 3. Praditlum quoque fuit Novum ac meliusTeftamentum. Ec~ ?• Novi
ce dies veniunt,ait Jehovah,& pangam cum domo I/rael,& cum domo Ju- meltorts"
d<z Foedus Novum, ] er. 31:31. conf. Hebr. 8 : 8,9. Et recordabor egofoede- \t&fofi.'0
ris mei, tecum fatli in diebus adolefcentU tu<£, & erigam tibifoedus fiecu-

li Et dabo illas ttbiin filias,fed nonexfosdere tuo. Ezech. 16:60, 61.

V. 4. Idemque prafiguratum fuitin Vet. T. inftitutione per Mofem ; §k*od &
cum de monte primum defcendens iegis tabulas , non fine omine ac futu-Pr*-fs?ra'
rorum praefagio, confregit. Si id, quod aboletur, fuit gloriofum, multo*!*™*'
magis id quod manet, gloriofum. 2.Cor.3:n. Mofes imponebatvelamen

Ifaciei fu£, ne oculos deHqerent filii Ifraelis £<? 10 t?a@- £ KoiTocpyxuzvx,
adfinem ejus, quod aboletur, v. 13.
VL 5. Actandemreipfahaxabrogatio^mr^fuit; duobus maxime Anu\un-
gradibus : 1. dejure, oblato Chrifti facrifkio ; quo tempore Vetus Teft. tt0 hiC
fuit iyfvg dQ)#vi<r[A,5, prope abolitionem , Hebr.8: 13. ad quam fenfim 'ff . ***
quoque appropinquavit , diminuta paulatim illius gloria, faeculis no vifli-
mis Chrifti adventum antegrerfis. ' 2. defaclo,ubi advenit ejus oiQctvio-pos; & de (<*<>
tum per Apoftolorum praedicationem ; acpraecipue Cornelii per Petrum ^9'
converfionem, qui primus ab Apoftolo baptifatus, Acl:. 10: 44,48. falu-
tem gentium dedicavit,ut inquit Hieron.Et ita corruptum fukjugumpro-
pter oleum. Efai.io:2y. tum deniqueac potiflimum excifa urbe ac templo,
veloque ifto ab Ecdefiae oculis remoto; quo Dei judicio Ecclefia plene in
libertatem afferta, ac Veteris Teft. ceconomia, una cum terre- iftius haere°
ditate, terra anathemate percujfa, Mal.4:6. planiflime fublataeft.

Xxxx LO-

- -.._,».,[--- fcft

REVELA-

tio er

verbum
hujus ceco-
vomi&.

Confiderct*
«wmosis.

Ulius no-
tnen.

Educaiio*

LOCUS VLGESIMUS OCTAVUS

D E

Revelatione & Verbo fub Oeconomia

L E G A L i.

C A P U T XXVIII. .

De Alofe, omnique ejus ratione.

Oft legem ejufque minifterium , fequitur alterum cecono-
mis illius caput , Rcvelatio ac Verbum, quo Vetus Tefta-
mentum nixum ac propagatum fuit. Quae confideranda,
tum in au&oribus fuis , quibusdivina revelatio facta fuit ,
five Mofe, five Pontifice, qui pcr Urim & Thummim oracula accipiebat,
f j ve denique Prophetis reliquis ; tum in effe&o revelationis,verbo k. ipfo,
quod fuit Lex Dei fcripta.

II. Mofem quod attinet, confideranda ejus i. perfona. 2. munus. 3.re-
velatio ipfi fi<5h. ,4. miracula. 5. denique perfona? munerifque ejusmy-
fterium ac fignificatio.

III. Appellatus fuit vir hic , qui, excepto folo Chrifto, inEcdefil
Dei maximus fiiiijMofes, ab ^Egyptiis, quod ex aqua extractus & ferva-
tusfbret, Exod. 2: 10. Quod & aliorum ducum ac imperatorum fatum
fuit. Magnumque eum fore illo prodigiorum in nativitate ejus rudimen-
to oftenfum ruit, Quod A poftol us obfer vat Hebr. 11:23. Fide Mofes na-
tus occuliaius -'eji trimeftre a parentibus fuis , quia videbant elegamemejfe
infantem &x.

IV. Educationem habuit regiam, inque aula ^Egyptiaca omni fapien-
tia (quge tunc fere ^Lgyptiorum erat ) eruditus, litterifque eorum inftru-
ctus fuit, Acr. 7: 22. Quod ipfiadmagnas deinceps res gerendas adju-
mentum & dignitatem addidit. A Pharaonis quoque filia in genus fami-
liamque regis adfcitus, honorem iftum repudiavit ; Magis eligens vexari
cum populo Dei, quam temporariam habere peccatifruitionem ', majores
divitias (cfiimans as£g]pti thefauris improperium Chrifii. t^fpiciebat

er.im

De MOSE OMNIQUE EJUS RATIONE, Jt?

tmm remunerationem. Hebr. n: 24, 25, 26.

V. Vita ejus tribus periodis definitur : quadraginta annos in aula vixit : Yit*1
totidem annos vitam privatam egit in Midianitide : totidemque annos
Ifraelitarum exulum agmini praefuit, populique Dei ducem egit.

VI. Extremaejus fingularia erant. Deo enim jam olim familiaris, per- txtrema.
i&o laborum curfu, fanus valenfque ad eum in montern Nebo afcendit,
juxtaos ac mandatum Dei ibi moriturus. Deut. 34: 5.

VII. Ignotum manfitejusfepulchrum, Deut.34:6\ procul dubio pe- 1
euliarem ob rationem. Quae occ fio videturfuiffe certaminis inter Mi-
chaelem Archangelum & Diabolum , decorpore Mofis, de quo eftjud.
V. 9. Ancorpusejusrurfusexcitatum, actandcm inccelum receptum fit,
licet verifimile,attamen incertum eft, necexMatth. 17. peremptorie con-
dudi poteft.

VIII. 2. Munm ipfius, quodinEcclefiageflit, illuftre imprimis, & Tripiex
fupraomnes, quotquot extiterunt unquam homines, eximium fuit,atque obivitmu'
hifce tribus abfolvebatur. 1. Quod populi Dei Redemtorem egerit ; dum nm
gregem in deferto pafceret, ad munus illud, per Angelum ex ardentis rubi rif

igne loquentem, vocatus. Exod.3:2,4. Miifus inde, cum expreiTa nomi-
nisjehova? nuncupatione , v. 14. cujusvimacmenfuramomnemDeus
fuo temporeimpleturus, promiffaque olim Patribus facta repraefentatu-
ruserat; Ifraelitas, imbelle ac miierabile agmen , anteora hoftium mi-
nantium ac frementium , multiscum miraculis ac prodigiis , eduxit; M-
gyptumque divinis juffis repugnantemcceleftibusplagisperdomuit; ac
de ea idolifque ejus tantum non triumphavit ; non alio effufb, quam agni
Pafchalis finguine. Hunc Mofem — Dem mijit principem & hwiicDTqv,
dutlu Angeli, qui vifufuerat ei in rubo. Acl.y:3 5.

IX. 2. Perductos deinde ad faorum montem Ifraelitas Deo veluti Mtdiate-
praefentes ftitit ; ejufque nomine legem populo dedit, Exod. 19. & fcedus ris*
cumuniversagenteiniit, Exod. 24. ftans ipfe inter Deum hominefque
medius; ut fcederis illius Mediator, ac Deihominumque interpres & in-
ternuncius. Deut. 5: 5. Gal. 3: 19. Lege injunUa per Angelos> inma-

nu mediatoris.

X. 3. Tandem & Prophetam ac Doctorem Ecclefie_ egit; quo in mu- Vrofitt*.
nere ita excelluit , ut nemo ipfi par aut fecundus extiterit. Cum enim pri-
marius in domo Deiforet Jervus, Hebr.^. vere doctrinas pleniflimam
formulam ac fcederis fummam tradidit ; cutidaque Ecclefiae fata defcri-

pfit, atque univerfum ejus ftatum ordinavit. Speciatim autem & illu-

Xxxx 1 ftrem

Kevelatio
illifafta,^

Mtracula
tib iUo

fafia.

Myfitca
tjtts ftgni
$t*tio*

7i6 L I B. I V. . C A P U T X X V I 1 1.

ftrem in modum de Chrifto vaticinatus eft, Joh. 5:46. atque alium
Prophetam, alium Ecclefias ftatum , alia denique ac meliora ejus fata pro-
milit. Deut. 18:15,18.

XI. Ad prophetiam Mofis pcrtinet ^.Modusrevelationuipfxfa&x:
qui fingularis plane fuit; & fupra reliquos Prophctas aliquid eximium-ha-
buit. Cum , Deo videlicet familiaris i adire eum ac confulcre quotics
vellet ; vocefque ejus ac refponfv non per amigmata, aut nubem, fed tan-
quam humanum fermonem claro auditu percipere ac haurire poffet.
Num.y:89. Exod.33:9,n. Ihqueiftocum Deo eommercio, nonvoces
folum divinas audiret redderetque , led, cum in monte occultis facris ope-
raretur, ipfam cceleftium fpeciem viderit , quod nemini preterea conti^
git. Exod. 33: 18. Num. 12:8. Quod quomodo faclum fuerit, &• quse
ifta gloria ac fimilitudo Dei fuerit , quam extremo vifu carpfit ac deliba-»
vit Mofes, quaeq;ejus prae aliis prophetis praeterea fuerit excellentia,lib.iu.
c. v. §.1 5. paulo latius executi fumus.Non exiguae vero gloriae fuit,quod,
cum Mofes de monte rediret , faciescjus, divina luce perfufa, radiavcriti
Exod. 34: 29. ssfdeo nt non poffentfilu Ifrael intentis ocuiis tntueri in fa-
ciemAiofis, propter gloriam tllamfaciet ejus, z.Cor.^:^. conf. Luc.2:p»
Gloria Det circumfulfit eos. conf. Acty:^. 1.0^.15:41» .

XII. Ad munus ejus fpectant 4. Aiiracula , quae patravit ingentia
prorfus & ftupenda , inque omni fere natura: parte , ac maximo numeroj'
utcafola, juxtajudaeos, omnia reliquorum prophetarum miracula fu^
perent: Cumnonfurrexeritprophetain Ifraele par Aiofi ', quem agnove*
rit Jehovafacie adfactem , cum omnibus fignis i& prodi^its, 'ad qua mifip
cum Jehova &c. Deut.34:io,n, 12,13. •

XIII. Blafpheme autem Athei ac Libertini miracula ejus negant, ao
magicis artibus imputant. Cum contra magorum cum ipfo certamina
legamus ; quorumartes, atqueomnemcarminum&nefariorumrituurtt
potentiam =, operum fuorum magnitudine oppreffit ac fuperavit. Sicut &
magiae hoftem infenfiflimum ipfum Mofem fuiffe ex legibusejuspatcty
Exod. 22: 18. Prafiigiatricem ne finete.vivere. Ac revera tanta , &tam
multiplicia, actampublicafueruntejusmiracula, utnulli fpirituum rr.i-
nifterio adfcribi queailt : nifi Deum , reli&o mundif egimine,.omneejus
arbitrium nefandis illis geniispermififte credamus.

XIV. 5. Tandem Mofen umbris fuisevolvamus, ..ac detracto velo fa-
cbmejusdenudemus, & quae ha&enus de eo obfervavimus, cumChrifto
Jjoftro CQmparemus. Quod maximum hujus perfons eft myfterium.

- v Et

ifei

ftii;
Besa

De MOSE OMNIQUJE EJUS RATIONE. 717

Et nativitas quidem utriufque infantum caede nobilitata , atque uterqut
in iEgypto non fine miraculo fervatus fuit. Educatio Mofi regia,
Chrifto propemodum plebeja fuit. Atque hoc fuperior eo Chriftus,
quod tenuitur habitus, & ignobili minifterio exercitus, eo paterna offi-
cina rcpente tamen fapientiffimus & eloquentiffimus prodierit. Cum
Mofes in aula ad tantum virum, qualis poft extitit, formatus, y.oyi\»?<@a
fuerit, &" ore non fatis rotundo : quod myftice Legis impotentiam argue-
bat,Rom.^:i9. Alors qus extra Cananaeam, minifterii ejus rationem cdo-
cebat. Lex enim utcunque viam falutis de longinquo monftret , & ad
Cananaeae limitem adducat-, eotamenneminem introducit; fedperacl:o
minifterio fuo, Jofuae , h. e. Chrifto, homincs beandos .& falvandos
tradit. Sepulchrum denique ej us ignoratum ceremoniarum ab ipfo tradi-
tarum fatum, Jegefque ipiius olim fepeliendas nec unquam refodiendas,
oftendebat.

XV. Similiter munera ejus quod fpectat : Redemtio ac liberatio popu-
Ji veram Ecclefiae redemtionem pcr Chriftum docebat , qui agnm ille in-
contaminatus eft , cujus fanguine illa expiata & Deo in peculium acquifi-
taeft, in' A#ov hz. <s&tmyi<riv , i.Pet.z:9. Tit.i:i4. Afediatorisaclnter-
pretis munus, quod in celebriilla legiflatione geffit, Chriftum verum
Mediatorem praefigurabat, qui non folum mediator , fed & fcederis fpon-
for fuit ; nec beftiarum cruorem , fed proprium fanguinem libavit : nec
deleri folum e libro vitae optavit , ut olimMofes, Exod. 32. fed revera
execratiofacluseft, Gal.^i^. UtqueMofestandemPro^/vzfuit, fupra -
omnes extra controverfiam maximus , uti fervus in tota domoDeipro-
batus & fideliffimus ; ita Chriftus ipfb Mofe fuit major, & familiae divinae
nonfervus, fed filius , & dominus , & ha?res fuit , H'Jbv.y,^,6. Unde&
fupra Mbfem-audtendusfuit, Matth.i7:$.

XVI. Revelationis peculiaris modus & gradus, utcunque Mofen inter
mortales maximum , interquosnullus tam propinquae apudDeumad-
miffionis fuit, Chrifto tamen inferiorem oftendebat, qui deipfbfinu
Patris vcram fapicntiam lucemque nobisattulit : Deumnemoviditun-
(juam, unigenitut Filius,qui eft ingremio Patns,illum edi(feruit,]oh.i : 1 8.
Et vidit ille quidem gloriam Dei, fed veJuti difcedentis^ejufquepo/er/OTVz,
ac veluti fugicntis lucis umbram levi adfpe&u dclibavit. Qua tamen cce-
Jefti luce perfufus , cum.de monte defcenderet, non nifi obvelato oris lia-
bitus inter Ifraelitas verfari potuit. Quae partim legis fulgorem ac fan-
clitatem , quampeccatoresferrenequeunt, partim opacas cerimoniarum

Xxxx 3 tene^

7i 8 L i b. IV. C a p u t XXIX.

tcncbras & noctem , velumque veteris Ecclefiaj figurabant. Quod tatl-
dem velum Chriftus Mofi de facie detraxit, fibiqueillumteftimonium
perhiberc j uflit, Joh. 5 :/[6. Si crederetis Moji, crederetis mihi,de me enim
tllefiripjit. tandemque & Judaeis ipfis velum illud auferet, ut retetlafacie
glcriam ipjius videre queant. 2 .Cor. 3 : 1 6: 1 7.

XVII. Miraculaquoqueejus, praefertim populiexitus, tradudtioper
mare, mannse aquarumque fuppeditatio, tabul ruin legis delatio, & qua-
draginta annorum duclus, ac in defertis locis confervatio , totidem Chri-
fti miracula, feu &7n>Tz\z<ry,<xTK divina adumbrabant. In quibusomnibus
tamen Chriftus Mofe multis nominibus major fuit, ut proxime vidimus.
Ex qua comparatione , Chrifti prae Mofe praerogativa innotefcit : utquc
ille omnibus Prophetis fuit fuperior, itahuncipfoMofeeffemajorem,
Quod non obfcure Mofes ipfe praedixit. Deut. 1 8.

[C A P U T XXIX.

De revelatione Pontifici faSa per Z)rim (f
ThHmmim^reliquijqueprofhetiis*

Oraculum ]

URIM^T

THUM-

MIM

qualefue-

rit

<$htomodo
refponjm

Equitur ut agamus de oraculo Vrim c<r Thummim , quf
modus erat divina refponfa accipiendi fblis Pontificibus pe-
cuJiaris. LegiturdeeoExod.28:30. Lev.8:8.Num.27:ip.
Deut.33*.8.

II. JufleratautemDeusamiculoSacerdotali, £/>^WappelIato,medio
in pecliore illigari pannum pretiofiffimum, palmi magnitudine, quod pe-
dorale feu y$f\ dicebatur; cui duodecim uniones ftupendiooperein-
ferti erant , duodecim tribuum nomina praeferentes. Qui quaterni gem-
maiumordines (quadruplicienimferiedifpofiticrant) velipfaUrim&
Thummim erant; quas voces luces & perfecliones dicunt ; quod ex colla-
tione locorum Exod.3Q:8,io. & Lev.8:8. patere videtur ; vel certefuere
illa fecretius ac fanctius aliquid, a Deo artifice Mofi traditum, & myftico
iOi panno infcriptum , Scripturis vero tacitum, adeoque ignotum.

III. Modus oraculumconfulenditaliserat; utPontnex, extraady-

tum, facie ad arcam obversa ftaret, & cjui refponfum pctebat, a tergo ejus

_ ^- — _ — ;

De Revelatione Pontifici facta. 715?

fc componeret. Quo habitu ille adid quod animo conceperat, certiflima redMfo-
refponfa accipiebat, & confulentibus reddebat. Quae ex novo ac infolito rti t
lapidum fulgore, vel literarum ex peftorali prominentium, ac ordine
protuberantium ferie ab ipfo deprehenfa, Judaei autumant. Quod tamen
incertum eft; cumin longis variifque adeo oraculislocumilludhabere
nonpotuerit. videjud. 1: 1, 2. 2.83111.5:19,23,24. i.Sam. 23:11,12, 13.
Unde cum Urim & Thummim certus prophetiae gradus inPontifice fue-
rit, verofimilius eft , vel externa voce ex adyto , vel faltem per internum
inftin&um in mente Pontificis, Deum refpondifTe.

IV. Confultum illud oraculum maxime fub tabcrnaculo legimus; Q**ndo
fub templo autem,cum Deus per Prophetas crebrius refponderet,paulatim defimt ?
defiiffe : ficut & f ub fecundo templo, una cum aliis rebus ficris illud pror-

fus defideratum fuit. Fruftra autem Judaei fub Meffia iliud reftituen-
dum putant, male intelle&o loco Ezr.2-.63. & Neh.7-.65.

V. Ufus ac caufae iftius oraculi erant : 1 . ut Deus fefe populo fuo prx- ltitUi *>?'
fentem teftaretur. Quae fingularis illius praealiismundinationibuserat acHmP~
gloria. Oum qens maxima^ cui Deus efl propinqum^ Jicut Jehova Deus

nofter efl^ quotiefcunque invocamus eum ? Deut.4v|< conf. Pfal. 147 : 19,

20. Indicat verba fua Jacobo —-nonfecitjic ulligentifkc. 2. Atqueil-

lum a Gentium fuperftitione totque oraculorum ac fortium ludibriis ab-

ftraheret,cum domefticum in templo oraculum haberet,Deumque ipfum

familiariter accedere ac confulere liceret. Unde tam fevere ariolos omnes,

ac divinos artefque illas impias & nefandas ex republ. ifta profcripfit.

3. Denique & Chrifti imagini figurand^ & adornandae hi pecroralis lapi-

des, & hae luces ac perfectiones inferviebant. Erat lux illa vera , qu& tllu-

minat omnem hominem^ veniens in mundum. Joh, 1:9. In eo inhabitat

omnis plenitudo deitatis corporaliter. Col. 2: 9, 10. Ille enim folus ifte

facerdos eft , qui in pectoris fui adyto luces ac perfectiones infculptas ha-

bet; quique Deihominumque interpres unicus, per quem folum accede-

re poftumus, certiffima mortalibus refponfa reddidit. Ut non alio oracu-

lo nuncopusfit, ne in Ecclefia quidem , ut male Pontificii prarferunt.

Cumlucishujusfulgor&radii univerfum Deitemplum colluftravcrint,

omnemque ejus doclrinam perfe&iiTime abfolverint : utaliasfortesmo-

vere,mendacemve fpiritum vel in fpecu aliquo mugientcm,vd in templo,

velex capitolio denique proloquentem audire nefas fit.

VI. Atque hxc de divina revektioncMofi&Pontificifadhfufnci- ReveUtia-
unt, Reliquos autem prophetas quod (peiSbtt, fupra de iis eginias;lib.m . neiPr0^^

c,v.

- I — "*

tic£ fuh
ceconcmix

legxli.

720 L i b. IV. C a p u t XXX.

c. v.§. i . variojfque prophetiae gradus vidimus. Neque in hac periodo tilla
ejus mutatio fo&a eft ; nifi quod crebrius interdum prophetae vifi fuerint,
& clarius illuftriufque de Meffia vaticinati fint ; ut fpeciminis loco pauca
haec funt, quae agunt de miflione illius , qui diceret & faceret ea , quae Fi-
lium Dei dicere & facere oportebati Efai. 61: i, 2, 3. Zach. 9: 9. dematre
ejus, Efai. 7: 14 nativitatisloco,Mich.5:i.tempore, Dan.9:24. Mal.jri.'
deejuspatrione,Pfal.22.&69-Efai.5o:6.53:4-9.Mich.4:i4.Zach.u:j2,
13. 13:7. refurredione,Pfal.i6.Zoph.3:8.gloria,Pfal.68, 110,1 i8.effufio-
neSp.S. Ioel.2-.28. cumdonolinguarum,Zoph.3:9.Efai.28:n. miracu-
lis Apoftolorum, Efai.8: 18. praedicatione Euangelii in gentibus,Efai.42t
4. Templi,urbis populique everfione, Elai.66:6. D 10.9:27. Iudaeorum
difperfione per totum mundum, Hof.9: n. idololatriae extinctione in
maxima parte mundi, Zach. 13:2. Gentium traductione ad Chriftianum
nomen,Efai.44:5.Pfal.22:3o.87:4,5*6. Regno Beftiae & defeftione &c.
Efai.57. Ezech. 38. & 39. Dan 1 1. rurfus autem fub ultima ejus tempora
prophetae paulati. 1 1 defierint ; quando facer ille chorus , expleto minifte-
riofuo, Chrifto de via ceftit , ipfumque tanto praeconio celebratum&
commendatum, unicum ac perpetuurn Ecdefiae fu^ do&orem reliquit.

C A P U T XXX.

De L EG E S.CRIPTA.

verbum j {Jg^lilStf Tque hifce au<5toribus live miniftris per divinam revek»
/«0 hac aV~v/>Yvi3 • 1 ^ . ,1 . r. • __ . ,

mtnomitt ^^w\|_f tlonem verbum Dei ad homines pervenit. Qui revelatio-

%fa^\f^L ms nu)us fult effedusac finis. Eftautem hocdifcrimen

44^|p^j_ annotandum inter verbumDei, quod fub Promillione,

quodque deinde fub Legis ceconomia obtinuit ; quod ibi illud maximam

partem «^os^ov, hic zy%o(.<$ov & fcripto comprehenfum fuerit; utin

fcripmm. Decalogo,universa Lege,Scripturifque reliquis. Ita ut hic primum in or-

dine temporum Scripturae mentio occurrat ; hicque ej us tra&andae opor-

tunitlimus locusfit. -Cum autem initio operis illam ut doclrinae revelatae

principium confiderare necefle habiierimus, & plerafquequaeftioneseo

fpe&antes abfolverimus, nunc campum iftum non ingredimur. Huic Le-

gi fcriptae Jude-i deinceps,fi non oppofuerunt,faitem conjunxerunt.patrias

traditiones ; ex quibus ferioribus faeculis lex eorum oralis nata eft. de

quibus fuo loco. H. Hic

De Lege Scripta. 711

11. Hic cum univerfus Legis revelationifque fub ea fuerit ambitus? PrinetfiU

pronum eft ex di&is colligere,quamam Theologiae feu doctrinas Mofaica? doftrim

fuerint principia & fundamenta , quibus illa fuperftructa fuit. Illa autem MoJateA

ad haec tria prascipue recidunt. 1. Revelationem divinam unicam efle V**nf !*:>
» t • 1 f • c • t-«. n tttertnt ~

normam & regulam omnis cultus rehgioli, qui Deo gratus & acce} tus

futurus fit. Quod principium licet perpetuas fuerit necellitatis , in lege ta-

men precipue repetitum & maximo rigore adftridhim fuit ,juxt illud

Deut.4: 2. Ne additoad verbum tlludquod ego vobis pracipio , nedemito

deeo. conf.c. 12: 32. 2.Vitam& juftitiam , Deoplacituram, nonnifiex

mera gratia per femen promiflumejufquefanguinernefTeexpediandam.

Quod ut prior ceconomia omnis teftabatur, ita fub Lege palam & aperte

fuitexplicatum. Hoc enim clamabat omnis inftitutio legalis , omniaque

facrificia , prasfertim follemne illud & anniverfarium facrum die expiatio-

nis quotannis offerendum , Lev. 16. Unde Apoftolus Hebr. 9:

22. Sangutne propcmodum omnia mundantur fecundum legem &finefan-

gtitnis effufione non fit a<ps<Tu remiffio. Exquoinfertcom.23. Necejfe er-

got figuras ejuidem eorum qm in ccelisfunt, hifce mundari ; ipfa autem cce-

lefiia meltortbus hojltispraiftts. 3. Univerfbs hofce cultus religiofi typos

& fbrmulas , utcunque prascellentes & gloria? plenas ad praeftitutum dun-

taxat tempus duraturas efle , donec nempe Meflias veniret, cui omnes

obedituri effent. Deut. 18: 17-19. Conf Joh. 4: 25. In quae funda-

menta omnis Judaeorum,qu3e pofterioribus feculis infecuta fuit apoftafia,

incurrit.

Yyyy LO-

5ACRA-
MENTA

fub cecono-
mict Legis.

CIRCUM-
CTSIO.

?ASCHA ;
in quocon-
fderanda

! nomtn-

LOCUS VIGESIMUS NONU5

D E M

Sacramentis & fignis facramentalibus fub

L E G E.

C A P U T XX X L

De P A. S C H A T R

Equuntur nunc, quod tertium oeconomias legalis caput ef
Ecdefia; illiusfacramcnta, fub hac periodo vel ab antiquo
retenta, vel de novo inftituta. Et licetinhunccenfumfa-
crificia quoque omnefque ceremoniae legis referri poffent;
eminebanttamen illa quas proprie appellamus ftcramenta, vel figna fa-
cramentalia. Quae fuerunt tum illa, quse vulgo ordinaria, tum quae extra-
ordinaria appellantur.

II. Ordinaria erant: i. Circumci/io, quac olim Abrahamodata, fub
hac ccconomia permanfit , nifi quod novus rigor acceffit ; quumque fub
Patribus aliquid Euangelici haberet j nuacinLegisminiftram, &acerri-
mam Mofiicorum rituum exadricem converfa , univerfae legis compen-
dium, ac manifeftata fervitutis confeftio ac teffera fa&a fuit , juxta Gal.5:
3. Teflor omni hominirfui circumciditur, eum e(fe debitorem totius legisfeY'
vand<e.

III. 2. Pafcha, per Mofen, licet in iEgypto & libertatis exordio, in-
ftitutum. In quo confideranda occurrunt, 1 . Nomen, 1 . Inflitutio & cc-
lebratio. 3. Ufus &Jignificatio.

IV. Nomen ejus Hebraice eft ftftt) tranfltus feu tranfllitio , a
tranfitu Angeli. Erit fanguis ille vobisin Jignum fuper illas domos ubieri*
w, & videbo fanguinem illum , ^^ & tranflbo prater vos. Exod. 12:
13. Helleniftis dicitur tyum ; Iofepho <$oi(moc ; Philoni 7m%a : quod
in N.T. ufitatum, fcitispofl biduum Pafcha fore. Matth. 26: 2.

V. Notat haec vox 1. proprie Angeli illius tranfitum. 2. Agnum,
?afchalem. Comedetis eamcum feflmatione , Pafchaefl Jehova. Exod.

12:11.

D e Paschate. 725

liwi.Accipite vobis parvam pecudem perfamilias veftras,deinde jugulate
ipfum Pafcha v.2 1. Jugulanttbus autem illis Pafcha,facerdotesfpargebani
fanguinem &c. 2.Chron.35:i 1. Tumcoquebant Pafcha tanepro ritu v. 13.
Venit dies azymorum quo oportebat maclari Pafcha. Luc.zztj. 3-Feftum
Pafchatis. Pmcepit Rex toti popnlo , dicendo : celebrate Pafcha Jehova
Deo vefiro &c. 2. Reg. 23: 21, 22. asfppropinquabat autemfefium az,y-
morumrfuod dtcimr Pafcha. Luc.zin. 4.Sacrificia,tum temporis ofFerri
fblita: Tum maUabis Pafcha , pecudes er boves Jehova Deo, in loco
quem elegerit Jehova ad collocandum nomenfuum ibi. Deut. 1 6: 2. //// non
intrarunt in pr<etorium,ne polluerentur, Jed, ut ederent Pafcha.joh. 18:28.
5.Chriftum,verum Pafcha, i.Cor.y.j.Pafcha noflrumpro nobisfacrifica-
tum efi, nempe Chrifius. 6. Sacramentum , quod coniiftebat in agni pa-
fchalis mactatione & comeftione. quo fenfu id hic ufurpamus.

VI. Quamtur autem, an Pafcha Sacramentum fit, an potius facrifi- (*»Pafcha
cium? Refp. utrumque fuiffe, feddiverforefpectu. Quoad madtatio- facr*">M'
nem enim agrii, effufionem fan^uinis, ejufque oblationem ad altare, t?mf't,.m

. r • r • 1 • U facttfiC1'

&c. fuit facrihcium. Quod & nomen p^^T 3"*'* > (Non poteris ipy um ? )
matlare Pafcha, intra aliquame portis tuis^Szc. Deut.i<5:4,5,6. n5?"n3t
vicltma Pafchatis eft Jehova. Exod. 12: 27. conf. c. 23: 18. 34:2,5. JVon
pemoclabit ufque mane n??2 JH nnr faCrtficiumfeftiPafchatis. Num.9:
15. Vtr ille qui eft mundus, aut in ittnere non efl, fi defierit n??? *&&£$.
alebrare, facere Pafcha , exfcindetur anima tlla e populis fuis. Marc.
14:12. Primo autem die az,ymorum , ots tv 7ni^/oc i&vov, quandoPafcha
matlabatur. Luc. 22:7. Venit dies azjjmorum, quo oportebat S-vzc&cq
matlari Pafcha. ) & res ipfa oftendit; quoad epulum vero & facrum
convivium, fuit facramentum.

VII. Inftituttonem & celebrationem ejus quod attinet, injunda illa *. inflhu-
primitusfuitiniEgypto, peragenda ultima no&e , qua populus Ifrae- **'&**-
liticusindeexceifuruserat, Exod. 12: i.&c.certiscumcerimoniisacriti- lehra"°
bus. 1. enim ad iftud facrum adhibenduserat agnus, aut h.xc\us,mafculus, *}J1™ "
anno non major, Exod. 12: 5. z.\\\c decimodiemenfisNtfan, quianovi-
lunionoftriMartiiincipit, ab ovili feparandus, domi affervandus , &die

14. ma&aridus erat, Exod. 12; 3, 6. 3. ma&atio peragebatur dte 14. inter
duas vefperas, v. 6. id eft, inter initium facrificii vefpertini, & occafum
Solis. 4. Sanguis allinendus erat poftibus & fuperliminari domus , fafci-
culohyffopi, v.7,22. Quofigno Angelusvaftatoradmoneretur, xdef-
que ipforum prateriturus foret , v. 13, 23. Nemini vero licebat illa nocte

Yyyy 2 domo

7i4 L i b. I V. C a p u t XXXI.

domo egredi , ufque ad mane, v. 22. 5. Comedebatur agnus die 1 5.fta.
tim ab occafu Solis, a circumcifis duntaxat, Exod. 12:8,44. &conviva-
rum numero, qui non erat infra decem, nec fupra viginti. Ille autem,non
crudus , nec aquis exco&us, fed affus, una cum capite , cruribus & vifce-
ribus manducandus erat. 6. Cum panibus azymis , lactucis , & herbis
amaris, v 8. ut recens fempcr eiTet memoria affli&ionis JEgypthcx ; unde
Stpanis afflilHonis dicitur, Deut.i6:$. Hinc {udaeino&epervigiliumfe-
fti praecedente fcrmenti expurgationem peragebant, fumma cura omnes
domus anguftiasac rimas luftrantes , collectafque fermenti particulas,non
ilne diris ac execratione , flammis abfumendas tradentes. 7. Comedebant
agnum habitu feftinantium, lumbis accinctis, calceis induti, baculisin
manum fumtis, v. 1 r. 8.Nullum os fefti hujus agni frangendum, v. 46.
quodque exepuloreliquumerat, maneigniconcremandumerat, v. 10.
nefas enim erat carnes facras corrumpi. 9. Denique univerfi iftius facri
religio eadem nocTte liberis tradenda erat , illique de tota re edocendi,
Exod. 13:8. Quk Haggadah, five annunciatio Paichatis dicebatur ; quo
refpicitur i.Cor.i \\i6.Quotiefcunque ederitispanem hunc & poculumhoc
biberitis, mortem Domim annunciate, ufijue quo venerit.
indeferto. VIII. Ita celebratum fuit primum Pafcha ints£gypto. In defiertou-
m tena n[cum tantum legitur celebratum Pafcha,Num.$>: y In terra Canaan mox

iterum Paicha celebrarunt, Iof. 5. c-
Tefluma- IX. Cum Pafchate autem concurrebat femper feftum panum azymo-
zynurum. mm> dequofupra. O l.iP/fSli

X. Superfunt duo adhuc quaerenda i.quisPafchatis mactandi fuerit
locus ? 2. qui miniftri ejus ?
Tafcbatis XI. Refp. Ad 1 . Locus in zs£gypto erant privatorum aedes. Aai-
maBandi pientes ex ipfiusfianguine, imponent duobus poftibus & fuperltminan , in do-
Jitus, mibus illis in quibus efiurifiuntipfiam. Exod. 12:7. detnceps verotaber-
naculum, aut templum, five ejus atrium, ubi viftimasma&aremoris
erat. JVon poteris maEiare Paficha mportis tuis^quas Dominus Deus tttus
dat ttbi- fed in loco quem eltget collocandum ibi nomen fuum^ibi facrificabts
vel parabis Pafcha m vefpere, Deut. 16: 5,6. coll. Iof.5:io. 2.Chron.35:
3, 6. Luc. 2: 41, 42. Ibant vero parentes ejus quotannts Hicrofolymnm
infeflo Pafch<z,fecundum morem illiusfefli. Manducabatur autem in pri-
vatis aedibus. Matth.2<5:i7,i8. Vbivis paremus tibi ad edendum Pa-
fcha ? Ipfe vero dixit, abite in urbem ad quendam,& dicite ei, praceptor di'
cit ; tempus meumprope efl , apud tefaciam Pafcha cum difctpults meis.

XII. Ad

1'lt

—

De Paschate. jzf

XTI. Adz.miniftri Pafchatis in tsEgypto erant patresfamilias , aute^w/W-
filii primogeniti,Exod. 12: 3. fub lege autem fimul patresfamilias cum Sa-^'
cerdotibus & Levitis. Patres quidem familias agnum madiaffe ; hi autem
fanguinem ad altare detuliffe & effudifle videntur. vid. z.Par. 30: 15,
i<S, 17. & 35:5, 6, 10,11. Efr.<5:20. Matth.2<5:2 8.

XIII. Praeter ordinarium hoc Pafcha inftituerat Deus Pafcha fecun- Pafcha /#-
darium ; quod celebrandum erat menfe fecundo, die decimoquarto, cm^an"
ab iis, qui priori menfe five immundi , five abfentes fuerant. Cujusoc-

cafio refertur Num.9: 6, 10,11. Idem autem per omnia illud erat cum
pafchate ordinario , nifi quod hic non conftringerentur ad omnis
fermenti expurgationem e domibus fuis ; & quod unicus tantum dies
feftus & uzs-$cckt@* effet. Atque hoc tempore ordinarium Pafcha fpe-
ciali de caufa celebravit olim EzechiasRex, 2.Chron.3o:2,3,i5.

XIV. Sequitur tertio Pafchatis ufus & Jigmficatio ; quae vel Iudasos j.P*/c&*-
folos, vel nos etiam fpe&abat. tts ufus <&

XV. Ratione Judaeorum ufus ejus erat, in ^Egypto Angeli deftru&o-^f*'^*"
ris tranfitum, ac Ifraelitarum exitum obfignare, Exod. 12: 12, 13, 23.,^ rerpgm
ac deinceps annuam ejus beneficii memoriam colere , Deut. i<5: 1. ac&uludio-
denique feftivitate illa Iudaeorum gentem ab alienigenis incircumcifis ™m>
difterminare, Exod. 12: 43, 44, 45, 48,

XVI. Primaria autem ejus fignificatio , quaeque ad nos etiam per- tum noflri
tinebat, fuit, annuo ifto facrificio, in follemni univerfi populi conventu, fP^JP*
tanta cum pompa & frequentia pera&o , praecipuum religionis myfteri-

um, Chrifti, veri agni, mortem & expiationem perpetuo recolcre ac com-
memorare: iftaque fide, ufqueadadventumejus, Ecclefiam pafcere ac
folari. Cujus facrificium & beneficia , noftrique cum iis communio,
annuo ifto facro , omnibns fuis partibus mire adumbrata & expreffa fue-
runt. 1. enim agnus notabat agnum Dei , cjuitollitpeccatamundi , Ioh.
i:29.qui non alia pecude melius prasfigurabatur; cum in ea imago fit,tum
noftrae aberrationis & petulantiae , Chrifto imputatae : ( Omnesnos tan-
quam oves aberravimus : cjuifijue adviamfuam verfi fuimus : $■ Jebova
in eumfecit incurrere pravitatem ommum nofirum. Efai. 53:6. Etfiatuet,
oves quidem ad dextram fuam, bados autem adjinifiram. Matth.2 5 : 33.)
tum Chrifti obedientiae & patientiae : Exigebatur & ipfe fubmittebat /ey
& non apenebat os. ut agnus ad macellum ducebatury&r ut agna coram
vulfortbusfuisobmutefcens. Efai. 53:7. Majculus autem ille erat , adfi-
gnificandum robur Chrifti. Dignns efi agnus , qut mattatns efi, ut acci-

Yyyy $ piat

yirs L i b. IV. C a p u t X XXI.

piat potentiam & vires & honorem & gloriam cr benediclionem". Apoc«
5:1 2. fkjine labe, ad punflimam Chrifti hoftiam repraEfentandam, qui eft
Ponttfex nos decens, pius^ jine vttto , impollutus , feparatus a peccato*
ribus. Hcbr; 7: 26. Nec anno ma)or , ut conftaret, Chriftum non diu
inter homines verfaturum, fed promtilTime mandatumpatrisimpJetu-
rum. 2. Segregatto agni a reliquo grege , aliquot diebus ante fa&a,
Chriftum folum ad id munus electum, folumque dignum effe doce-
bat, qui pro genere humano Pafcha fieret. 3. Ut ille maltabamr, fufpen-
debatur, & aiTandus clavts configebatur, nec os in eo confringebatur; fic
nofter in cruce eadem paflus eft.eodem loco, menfe, dic, & prascise eadem
- hora. Pafcha noslrum pro nobts facrtficatum efi, nempe Chrifius. 1 .Cor.
5:7. Ecce tn medto throni cr quatuor animalmm cjr inmedio Seniorum
^Annusfians, ut mallatus. Apoc. 5 : 6. Dignus accipere librum cjr aperi-
rejigilla ejus : quta maltatus es or emtfit nos Deo &c. v. 9,1 2. Faiiafunt
b<ec, ut Scriptura impleretur : os non conteretur ei. loh. 19: 36. Erat au-
temhoratertta , <y crucifixerunt eum. Marc. 15: 25. q.HyJfopi frutex,
Chriftum, frucium terrx, vilem, nec decore ullo praeditum ; fanguis,
Chrifti obedientiam & meritum ; ajperfio ac irroratio ejus, mortis Chrifti
imputationem, tum a Deo, Pfal. ^it^.tumaChrifto, Efai.52:i5. tuma
nobis ipfis per fidem, i.Pefi:2. Hebr.i2:24. fa&am; domus & Itmenfu-
perius, tum corda noftra ; tum externa bona omnia, quae nobis per Chri-
ftum fanciificata funt ; tum denique Ecdefiam, veram Dei domum pin-
gebant ; ex qua egredi non licet ; dumque judicia Dei toto orbe defaevi-
unt, in ifta domo quiefcendum, Efai. 26:20. & Pafcha comedendum eft;
& facrificii Chrifti confcflione, veluti imprefto pofiibasfigno, Dcus publice
honorandus, &* defirulior angelus, omnifque mortis poteftas averruncan-
da eft. Chriftus quippe carnis cjr fangutnis particeps fatlus eft, utper mor-
tem abolcret eum qut mortis tmperium habebat, hoc eft, Diabolum. Hebr.
2: 14. j.Manducatio agni fidem in Chriftum fignabst. Et Cicutmulti
de uno agno comedcbant ; fic unus multorum juftitia & vita cft : nam per
obedientiam hujus jush conftttuuntur multi. Joh. 6: 51. Rom. 5: 19. &
multi in uno unum fiunt : Ouoniam unus efi pants, unum corpus nos illi
multi Jumus: namomnesexuno llo pane participamus. 1. Cor. 10: 17.
6. Utquc ajfa erat comcdenda facrificii caro , non cruda , vel aquis exco-
<5la ; eaque omnis abfumenda , nec quicquam tn crafiinum relinquendum :
fic Chriftus non lcviter afHictus, fed divina iragraviiTimeoppreiTus, &
charitatis fuae ardore tandem confumtus eft : totufque, cum omnibus

bene-

D E P A S C H A T E. flj'

beneficiis fuis, integra fide, amplexandus & poflidendus eft ; ttec unquam

procraftinandum; poft perceptam autem communionem in eo toto corde

acquiefcendum eft; cum iterari facrificium ejus nonpoflit, neciteratcr

opus habeamus. 7. Panes az,ymi vitac novitatem fignificant : fermentum

enim & acor a vetuftate & corruptione eft. Idque omne e regno Chrifti,

quod regnum novae Jaetitiae eft, ante vefperam^ id eft, initium ejus , & no-

vi faecuii exordium, tum quoad dodrinam, tum quoad vitae fcandala, eli-»

mtnandum eft. Tunc imellexerunt eum non dixiffe utcaverent a fermen-

topanis, fedafermento dotlrina Pbarijaorum. Matth. 16: 12. os^nne-

fcitispaululo fermenti totam maffam fermentari \ Expurgate igitur vetus

fermentum^utfitisnovamajfa. i.Cor. 5:6,7. Herb&amara pallionisac

crucis Chrifti communionem: (Nam oportet permultasafflttlionesnos

ingredi in regnum Dei. Act 14:2,2.) & mortificationis dolores, (Hoc

fcienteSy veterem noflrum bominem una cruciflxum ejfe.ut aboleatur corpm

peccati. Rom. 6: 6.) & vitae praefentis taedia ac laborcs^ & patientiam

denique docebant. Gloriamurin affliEiwnibus, fcientes^ quod affltclio pati-

entiam operctur. Patientia autem experientiam , experientia autemjpem3 \

fpesverononpudefacit. Rom. 5:3,4,5. Peregrini & aditer accinftiha-

bitus mundi fugam,animi promtitudinem ac robur, interimque ficri epu-

li, ceu viatici, fulturam, & faepe guftatas, in hoc itinere, ac raptas veluti

a feftinantibus cceli delicias teftabatur. State tnitur cinftos lumbos baben-

tes in vemate, & indutt tboracem jufliti<e. Eph.6.:i4. Oua proptcr fuc-

cintli lumbis mentis veflra^ fobrii, adfinem ufquefperate in eam qua vobis

deferturgratiam. i.Pet. 1: 13. 8.Utque«Vc«»«c//?foliimadconvivium

Pafchale admittebantur; peregrinis autem praeputiatis , &inquilinis> ac

mercenariis eo accedere nefas erat: ita nemo nifi fidelis communionem

habet cum agno Dei , quiportatpeccata mundi ; nec ad.f lgna hujus com-

munionis admittendi , quicertis fignis, qualisprsscipuceftconfeffioju-

ftitie^ Dei, & redemtionis per Chriftum , de vero Ifraele cenferi noni

poffunt. 9. Septem dies univerfum Nov. T. tempus, infepfempartesdi-

ftributum, (Sed, vel ntfi, in diebusfeptimi Angeli, quum buccinaturm efi,-

& confummabitur myjierium Dei, quemadmodum nunciavit fervus fuis-

Prophetis. Apoc.io:^.) ufque ad magnum Ecclefiae Sabbatum : & pri-

mi ac feptimi diei peculiaris fantlitas, & quies, publico praeconio induSa,

beata Ecclefiae tempora, in prima ac ultima ejus periodo,fignificant; dum

prima tuba, promuigato primum Euangelio, gentespariter&Judaeiad

feftivitatem hanc vocati fuere; atque feptima, five ultima,Euangclium

rcgni

7^8 Lib. IV. CaputXXXI.

regni toto mundo praedicabitur, ac tunc erit finis & Sabbatum.

XVII. Tranfitus autem , qui in Pafchate fiebat, triplex notari poteft. *
i .Severitatis & mortis, quoad primogenitos M, gy ptiorum, Exod. 12:11,
12. 2. gratia? , quoad primogenitos Ifraelis , v. 1 3, 25. 3. liberationis e
fervitute, in libertatem & harreditatem terrae Canaan, v. 11, 17. Quae
omnia rurfus myftice , tum in Chrifto , tum in nobis , adimplentur.
1 . Chriftus enim quidem, ut primogenitus Dei oecifus eft. 2. Nos autem
per ejus mortem fervamur. 3. T andemque plene e mundi ac peccatorum
fervitute liberabimur , & ovantes in terram promiffionis deducemur.
Quem tranfitum ac curfum partim in hac vita magnis paflibus confici-
mus, tuminjuftificatione: Oui fermonem meum audtt & credit ei, qtti
mifit me , habet vitam aternam & tn judicium non venit , fed tranfiit ex
morteinvitam. Joh. 5:24. tum in fan&ificationenoftra: Nosjcimus
cjuod tranfiverimus h morte advttam, cjuiafratres dtligimus. 1. }oh. 3:14.
praecipue autem in morte ac refurre&ione noftra pleniflime abfblvemus,
Ioh. 13:1. 2.Cor.5 :8. ubi verum erit Pafchatis noftri implementum : Di-
co vobis me non amplius efurum ex eo, PaCc\i3.tQ}u/quequocompleaturm
regno Dei. Luc. 22: 16.
Signiflcatio XVIII. Typicum etiam fuit Pafcha fecundarium,feu fecundi menfis ;
Fafcbatts ac indicabat, nos gentiles , qui impuri eramus, imo mortui in peccatis,qui-
Jcemaaru. qUe pYOCU\ eramus,olim per Chrifti fanguinem adductum iri. Nunc m-
tem in Chriflo feju vos, qui olim eratis procul, fafh eftts prope infan'
guine Chrifti. Eph. 2:13. & velutiinfecundamfpem venturos.

XIX. Ex qua multiplici pictura ac analogiaagnusillenonfblurn/S-

gnum tranfitus, Exod. 12:13. ^ ipfum Pafcha ac tranfitus appellabatur,

v.21. pari modo, ut & Chriftus, i.Cor. 5:7. Quam figuram prsftare

non poffunt Sociniani,qui & agnum & Chriftum facrificium,fanguinem-

queeorum AuT^ovfuiflenolunt: contra i.Pet.i:i8,i9.Ioh.i:2Q,3<5.

ludserum XX. Atque ex hoc myfterio, quod paululum evolvimus, quodque in

m boc my- Vet.Teftam. praecipuum erat, atque omni fua parte tam vividis coloribus

planlndo Chriftum cum beneficiis fuis repraefentabat, profunda judaeorum caecitas

ueitxs. & ignorantia patet ; qui in re fan&iflfima ludentes, omnemque fefti fui re-

ligionem profanantes, naturalem, aut ad fummum moralem f lgnificatio-

nem huic myfterio adaptarunt.

C A-

>T(

De reliqjjis Sacramentis. 719

CAPUT XXXII.

De reliqms Sacramentis.

Igna extraordinaria praecipue exhibita funt in longo ifto
per deferta errore, fub du&u Mofis ; quod tempus miracu-
Iis illuftrius fuit : fueruntque praecipue haec quinque:
1. Miraculofae nubisducatus. 2. Baptifmus maris- 3-Man-
nge pluvia. 4. Myfticae rupis aquae. 5. Serpentis imago, exsere, inal-
tum ere&a.

II. Nubes, Dei ante caftra Ifraelitarum procedentis fedes auguftifli- nubes.
ma, de qua videre licet Exod. 13:21. & 14: 24. Pfal. 105:39. fignificabat
i.Angelivindicispraefentiam, qui ifta nube vehebatur, ac circum Ifrae-
litarum caftra metabatur. In omni anguflia ipforum non oppuanabat quif-
quam ipfos , & Angelusfaciei ipfiusfervabat ipfos, in diletlione fua & cle-
mentiafua, ipfe ajferebat eos, & bajulabat omnibus diebus faculi. Efai. 63:
9. 2.Perpetuam Ecclefiae protectionem ac illuminationem , quamtan-
quam caftra fua , per mundi hujus manfiones, praefenti cura ambit & in-
cingit. Et creabit Jehova fuper omnemflationem montis Zion , & Juper
convocationem ejus nubem de die, £r fumum, & fflendorem ignisflam-
mantisnotle&c. ££».4:5. 3.Pra;cipue Angeli fcederis incarnationem :
qui ficut nunc in nube habitabat, inque eo figno ab Ecclefia videbatur ;
ita olim in humano corpore hofpitaturus foret, iftaque vefte majeftatem
diffimulans fefe eidem populo olim videndum & contrectandum prasbe-
rct. Verbum caro fatlum efi , & i<rKr,vct)<riv bv r,p~v ( & vidimus qlo-
riam ejus , gloriam ut unigeniti a Patre ) plenum gratia & veritate.
Joh. 1: 14.

III. Tranfltus per marerubrum defcribitur Exod.14. coll. Pfai. io<5: Tranfum
9. quem fideperadtum docet Paulus, Hebr.i 1:29. eumque tanquam po- Per M A~
puli luftrationem ac' baptifmum confiderat, 1 .Cor. 10: 2. Baptifattfunt in RE RU"
Mofen, in nube & mari (licet quidam planealio (enfu hunc locum acci- BRUM*
piant. conf.Exod.19.-10O cui fimiliimagine, tanquam dvTiTvmv, refpon-

det baptifmus nofter. 1 .Pet.3-.21.

IV. Myfterium ejuserat, i.obJTignareliberationemEccleiiajexgra-

Z z z z vifli-

7$o lib, iv. c a p v t x x x r r.

viflimis afflidtionibus , Efai. 51:9-11. 2. Ifto veluti baptifmo popufunr
luftrare ; fimili modo ut in Nov. T. Ecclefia aquam & baptifmum fuum
habet. zsfn ignoratis, nosy quotquot baptifati fumus in Chriflum Jefum,
in mortcm eius baptifatos ejfe ?. confepulti (umus erqo ipfiper baptifmum &
mortem &c. Rom. 6:3,4. 3. Ac tandem mortis tranfitum figurare.*-
ex quibus aquis , ac inferna veluti palude, fubmerfis impiis, fideles inco-
lumes ad ccelum enatant.

manna. V. De Manna agitur Exod. 16. Quieratpanisillecoeleftis, innu-
bibus coctus ac praeparatus, quem non fine miraculo Deus quotidie in
caftra Ifraelitarum depluebat.

QusctiufA Yl. Quanquam enim naturale quoque iftis in locis manna detur, fi«
cut non omnes naturae manusacibihujusparaturaexcludimus j tamen
miraculofi funt quae de hoc manna narrantur. Nec pauculum illud,quod
certis anni temporibus, vel autumni fidere, vel verno flatu fcecundum ae-
thera ex'udare facit, tot hominum millibus tot annis alendis fufFeciflet.

VII. Forma ejus defcribitur, quod inftar pruinse rotundum & albi-
cans,magnitudine autem ut femen coriandri foret, Exod.i6:i4,3i.Num.
11:7. guftu vero pingue ac fuaviftimum, qualis olei liquori, vel placentis
mellitis fapor adeft ; quorum alterum coctum , alterum crudum videtur
habuifle.

VIII. Ut vero continuo miraculo populus pafceretur , atque ille de
Dei fui manu in diem veluti viveret ; ubi quifque demenfum accepiffet,
reliquam copiam Solis ardore confumfit ; ac quicquam prseterea ejus cibt
in craftinum affervari fevere vetuit. QuodExod. 16: 19,20,21. cumqui-
dam tentarent , corruptum id invenerunt. Excepto eo, quoddiefexto
collectum erat ; quando Deus fervis fuis annonam duplicavit , ut fequenti
die Sabbatum agerent, v. 22, 23,24. quod fimul cum mannae miraculo
initium ccepiffe manifeftum eft, v. 29.

IX. In memoriam autem miraculi, ut populi in defertis locis paftus,
&diurnacibimenfura, nunquam oblivioni traderentur, Homermannae
aurea in urna, coram arca aepofitum, & per aliquot fsecula affervatum
fuit Hebr.9:4. quoalluditur Apoc.2:i7. cum dicitur manna occultum*

X. Continuatafuitmannaepluviaperquadragintaannos, exceptou-
nico menfe. Initium enim ejfas factum eft die 1 6 menfis fecundi poft exi-
tum, Exod. 16: 1. finis vero, cum Gilgalem intra Cananaese terminosper-
veniflent, i6diemenfisprimi,poft'ridiePafchatis. 10^.5:11,12.

Myfhrmm xi. My fticus fuit ille cibus, quod ipfis etiam Cabbaliftis vifum fuif.

Pau-

■

De reliquis Sacramentis. ji,i

Yaulusveronofterexpreffe i.Cor.io:}. figupx irvdjpontnsv efcam fpi-
rittcalem appellat. Myfterium ejus docet Servator, Joh.tf:^^^ 5,45,48.,
50,51,58. & FiliumDei, quivitalfraelis&mundieft, ccelo olim di-
mittendum, eo miraculo adumbratum dicit.

XII. Ac manifefta figuratio eft. Utenimmanna i.cibuseratccelc-
ftis, 2. nufla horainum opera ac labore, 3-in aethere excoclus ; 4. indeque
in caftra Ifraelitarum , in Iocis defertis ac incultis defcendens. 5. Aqui-
bus vel aqua, vel igni fubactum, in varios ufus praeparabatur ; 6. tandem-
que menfr inferebatur & comedebatur, y.donecin Cananseam perve-
niffent. 8. Sabbato autem in agris non videbatur , 9. fed poftero mane,
qui feptimanae primus erat , rurfus apparebat. Ita haec omnia totidem li-
neae funt, ad Chrifti imaginem in cibo ifto exhibendam. Caro enim ejut
vere efl cibus, dr/anguis vere eflpotus, Joh. 6: 5 5. nulla hominum indu-
ftria aut merito , fed fbla Dei benignitate ac placito, coelo, ex paterno
ejusfinu, dimiffus, & in terram hanc , quae deferti inftar habebat , in-
que nullam adhuc frugem exculta erat , defcendens. Ubi, antequam fide
comederetur3muIta pati,ac mori tandem debuit. sAcapite, edite, hoc efl
corpusmeum, quod provobis frangitur. i.Cor.ii:24. Illo autem cibo
fideles in hac mundi via ac exilio fefe roborant , commemorantes ac pra>
dicantcs mortem ac triumphos ejus , donec redeat ; atque ipfi, Dei con-
vivas fa&i, cum eo cceleftis Cananaee dapes deguftent. Cum autemin
terra ageret, fimiliter Sabbato vifus non fuit, fed in fepulchro quievit ; po-
ftero autem die, qui feptimanae primus erat, iterum vivus apparuit; in no-
vi temporis aufpicium.

XIII. Mannae miraculum fequitur potus , fimili miraculo e petra potus v
produclus. Quod bis faclum fuit. 1. ad rupem Horeb, quam Mofes, Rupe.
adftante in nube Deo , ac petram inumbrante , fatali virga percu(fit,at-

que aquarum fcatebras exoriri, lateque exundare fecit. Exod. 17:6. Pfal.
78: 1 5- Findebat petras in de/erto, & potavit tanquam abjjfus terramam-
plam. Pfal. 114:8. Quimutatpetraminflagnumaquarum^/iliceminri-
vum aquarum. 2. rurfus quadragefimo poft exitum anno, cum iterum,
exercitu aquarum penuria laborante,Mofcs in deferto Zin,in Kades,prope
Idumaeam, fimili modo percuffa rupe aquas elicuit, Num. 20: 1- 14. Ad
quam rupem non leviter peccavit ipfe Mofes ; tum quod.petram alloqui
folum juffus,eam commotior femel iterumque percufferit,tum quod pras
impatientia ac dolore in haec verba eruperit : <±Audite nunc, 0 rebelles &c.
Num.20: 10. Quod graviter adeo accepit Deus, ut Cananaeae ingreffu

Zzzz 2 ipfum

75i Lib, IV. C a p u t X X X I E

ipfum arcuerit , & in deferto, nondum peractis erroribus, moritUrUrft
praedixerit. 0_ja non credidtftis mihi.ut Jantltftcuretis me ante oculosfiliom
rum IJraelis , rdctrco non introducetts congregationem tftam in terram,
quamegodoei. Num. 20: 12.
llhutmy- XIV. Sacramentum hujus petraetradit Apoftolus, 1. Cor. 10:4. Et

ermm. petra erat chriftus. Nec abludunt fingulae myfterii partes. Nam & Chri-
ftus ob divinam vim & firmitatem non iemel rupi in Scripturis compara-
tur. Date magnitudinem Deo noftro : petra , cujus integrum opus eftv
0^^.32:3,4. Jefchunmimpinguatus pro fcelcratotrattavit rupemfalutis
fua. v. 15. Rupem^quccpeperit te,negligis. v. 18. Et recordabantur, cjttod
Deus rupes ip/orum ejfet. Pfal. 78:35. Utque 1 . rupes haec, in vaftis lo-
cis extans, externa fpecie nullas aquas promittebat ; 2. quas tamen Mofis
virga percufla ubcrtim dedit ; 3. populoque prae iiti languenti , totifque
campis projedto, cum non procul exitio foret, largas aquarum venas ape-
ruit ; 4. totoque deinde deferto rivis undifque fequactbus, 1 . Cor, 10: 4.
purps hauftus praebuit. Similiter e Chnfto, quanquam externa fpecie im-
pari, cum mortalium foret abjeftiffimus. Efai. 53: 10. Legis maledi&ione
percuffo, & ad mortem adacto ( Nos reputavtmus ipfumplaga affeUum,
percujfum Deorum , & fubaflum. Conterebatur ob pravitates noftras.
Efai. 5 3 : 4, 5 .) unica nobis falus fuit. Nam non eft in alio quoquamfalus.
Nec aliud nomen cftfub coelo &c. A&.q: 1 2 . Quae petra fpiritualibus fuis
undisnostotavitacomitatur, iitimque noftram identidem levat. Certe
bonum rjr gratta per/equentur me, omnes dies vitcc mect : $* verjabor in do~
mo Domini in longitudinem dierum. Pfal.23:^. Ac pariter, in fecundas
petrae imagine,mutata figura,Mofes Paftorem illum ftultum repraefentat,
de quo Zacharias c.i 1:1 5-qui Chriftum in corpore ac Ecclefia fua percuf-
furus &r perfecuturus erat: fed ne tum quidem defecturis aquis,quas in me-
dio arRivftionum aeftu Deus benigne fuppeditaturus erat.
serpens XV. Ulrimum in deferto fignum fuit Serpens ceneus; cujus hi-

je,neus. ftoria defcribitur. Num. 21:4.-10. Murmure enim populi coorto, ex
longinqui itineris taedio , cum nec panis, nec aqua amplius fupereffet , ac
cceleftis mannae faftidium eos caperet , Num.^i:^. immiffis ferpentibus,
quorum in deferto illo magna copia erat ( Oui duxit te per defertumil'
ludmaximum & formidabile, abundans anguibus , prafteribusSc fcorpio-
. nibus&c. Deut. 8: 15.) puniti funt: qui 0»*j*iaf & prefteres, aut
potius hydri, vel cherfydri fuiffe videntur.

XVI. Mirabilius autem pcenae remedium fuit. Dum ereda aenea

Ser-

DE LATTTlTDIfttE & STATU ECCLESI.E SUB JL.EGE. <J^

Serpentis imagine ; five ut illa Ionge in caftris refulgeret , five ut Serpen-
tum rutilantem in Sole pcllem imitaretur; quicunqueSerpentum morfu
virus traxerant, ea afpe&a fanati funt. Nimirum non externo afpectu,
fed fide potius & animi vifu eum contingere necefle erat. Nec ferpens ille,
fed Dei verbum, fide acceptum, faucios fanabat.

XVII. Erat enim illa in re inlignis imago crucifixionis Chrifti ; ut ipfe lllius my-
Servator explicat Job. 3: 14. Ouemadmodum Afofes extulit Serpentem fttrinm*
in deferto, ita ejferri oportet filium hominis. Etc. 11:32. Et e^o^cum elatus
fueroex terra, omnes traham poji me. conf. Efii. 11: 10. Et erit in die
illo radix Ifai , qua (iat in Jignum populorum , ad illam gentes confulendi
caufa attendent. In quo tamen difquirendum, an Serpens ipfe figuram
Chrifti geflerit (quod plurimis placet ; ) an vero ille Serpentem antiquum
potius fignificaverit; qui, venenoomni exuto, in cruce Chrifti palam ex-
ponendus & oftentui habendus fbret. Col.i : 15. ut praecipua figuratio in
erectione ferpentis fuerit ; qui, a Mofe in oblongo ligno fufpenfus, Chrifti
in cruce exaltationem vi itidem legis acmalediclionisMofaicasfaclam,
adumbrabat; quapariterfanarenturilli, qui letaliter a vcteri ferpente i<5tt
fidei oculos ad Chriftum intenderent, iftoque in vifu inconnivo afpectu
haererent. A;que hxc de facramentis & fignis hujus periodi. Cultum illius
externum ipfa legis dogmatum tra&atio exhibuit.

LOCUS TRIGESIMUS

D E " .

ECCLESIA SUB LEG E,

CAPUT XXXII I.

De latitudine & fiatu Ecclefu , fub Lege, in

G E N E R E.

Eftat ultimo loco EccHke , fub Lege, latitudo & ftatus. eccle-

Qiiae velingenere, velinfpecie, pro variis iftius temporis sl/t &*

periodis, confiderabimus. eK . '

1*1 * j' t- rr mi tudo .
II. Ac ingenere quidermquoad ]atitudinem,Eccle(ia ilia ifl(ra ^

Z z z z 3 ' intra

734 L i b. IV. C a p u T X X X 1 1 L

dios coxr- intra unam nationem continebatur , &, nondum toto orbe difFufa, circa
itet* Hierofolymam, tanquam matrem fuam, lu<5hbatur ; donec poftea lacer-
tos movere coepit, atque perexiguis de finibus orta tetendit in geminos
axes,parvaque a fede profe&a, difperfit cum Sole manus , cun&as mundi
plagas luce fua permenfa ac pervagata. Ut revera tum nationalis fuerit
Ecclefia; cum Judasi foli Deidomeftici, ac gens illa foederis vernacula
ac depoiitaria foret ; cujus luce univerfus deinde mundus colluftra-
tus fuit.
V°itJr<" **** Patethoc,i.ex perpetuailIainter(7^«^&yW^oppofitione;
quce tam fsepe in Scripturis occurrit. vide Deut. 10: 14'. Tantum in ma-
jores tuos propenfus fuit amore Jehova — pr<& ommbuspopulis. Pfal. 147:
19,20. Indtcat verbafua Jacobo ■ — nonjicfecit ulligentt. Deut. $2: 21.
Bgo faciamipfos z^elarepernon—populum. Matth. 15: 26. Nonefibo-
num, panem liberorum accipere, cjr objicere catellts. Gal.2:i5. Nosna-
turajudai, & non ex Gcnttb/ts peccatores. Eph. 2: 12,15, 16. Quas in
eo confifttbat ; quod Judm , utpote a Deo peculiariter amatis ac dile-
&isj verbum Dei , omnefque foederis praerogativse , conceflae fint, Pfal.
147: 19, 20. Gentibus in tenebris ac nocle fua reli&is, & errare ac palpare
juflis, A(5l.i4:i(5. Efai-9:i. A&.iy^o. tanquam impuris & profanis, &
a fcedere Dei excommunicatis. Matth. 18: 17.15: 26. Apoc. 22: 15.
Matth. 10: 5.

IV. 2. Atque ipfe quoque eventus hocprobavit. Datumenimpa-
lam gentibus repudium eft, ablatis ipfis facrificiis,&facerdotioillorum
profano habito, ut nulla ipfis fpes accedendi ad Deum foret. Nam/JW
ejfufione fanguinis nonQVdXremiJfio. Hebr. 9:22. Quod facl:um prefer-
tim elapfis quatuor illis faeculis, quem Deusipfisterminumpraeftitue-
rat, Gen. 1 5 : 1 6. ac Judaeorum Republica & Ecclefia formata ; & fepe illa
cerimoniarum inter ipfbs gcntefque reliquas erecta. Eph.2:i4, 1 5.

V. Ut quicunque deinceps ex gentibus filute potiri vellent,ad Eccle-
fiam Judaicam aggregari , fefe circumcidere , & ceremonias Judaicas,
omnefque eorum religiones , accipere tenerentur. Quales erant pii ifti ex
gentibus,quorum in Euangelio mentio; Centurio,Luc.y. Syrophceniffa,
Marc. 7:26. Cornelius, Act io. ^Ethiops Eunuchus, Dynaftes Canda-
ces reginae ^Ethiopum, Acl.8, Qui omnes, fi non profelyti, faltem Cate-
chumeni erant. Quod ante quatuor illa faecula, cum circumcifio non-
dum publicum Ecclefiae facramentum eflet, neceffarium non erat.

Cum reje' VI. Ut rejiciendus hic fit error Pelagianizantium3 Vm$9 Thcrn<e,Be-

caniy

i
V

DE LATITUDINE & STATU EcCLESIjE SUB LgGE. Jtf

eani, Grotti, Ana.bapifta.rum, aliorumque ; qui, ut Patres fola lege natu- 8'one icn-
rafervatosvolunt; ita & eadem duce Gentes extm Judaifmum falvatas ; fartorum
nec eafdem obligatas fuiile ad obfervandam Legem Mofis ,quia Ifraelitis momm'
lata erat; quin&inter Gcntes Judaeofquevixaliudquamexternumce-
rimoniarum ac rituum, quibus uti liberum prorfus fuerit,difcrimen fuifle
ftatuunt. Quod eft fadus Dei univcrfum , & gratiam ejus , tollere ; Ju=
daicae Ecclefiae pra?rogativamextinguere, nihilque ipfis i&Aecov relin-
quere, Rom.$:i,2. conf. Eph.z:iz. ac denique Libertinifmo latam por-
tam aperire.

VII. Quem errorem diversa facie reducunt Remonftrantes , cum uni-
verfalem earum vocationem in Noacho liberifqueejusficlam docent : a"
qua non nifi voluntaria feceflione fe fubduxerint. Cum Deus fpeciali ju-
dicio gentes excluferit. Deus pr&teritis attatibus fivit omnes gentes fuis
ipfarum viis incedere. A<5t. 14: 16. Nec felicius eft Tranz.it, Liitheram",
commentum. Qui verbum gratiae cun&is aetatibus ad gentes quoque
permanaffe ; quin ipfum Mefliae nomen iis auditum creditumque
ftatuit.

VIII. Atque haec de latitudine iftius Ecclefiae in genere. Statum enim Ecckfit
illius generalem quod attinet , illum tota hac parte , fub Lege ac minifte- f*& LW
rio ejus, prolixe executi fumus. ftatus.

IX. Itaque ut ad fpecialis hujussetatisperiodosveniamus: in defer-
to , in quo hactenus haefimus , populi ac Ecclefiae hujus veluti in-
fantia erar : fub Jofua ac Judtcibus , juventa ; fub Davide ac Salo*
mone matura quaedam virilitas fpedabatur. Donec fenefcente regno,
Ecclefiae quoque fata retro ire coeperunt. Nifi quod extremis tempori*
bus poft captivitatem Babylonicam ea rurfus refloruit , novumque juven-
tae robur aliquantifper confecuta eft : donec, omnibus in noviflimam
corruptionem prolapfis, extrema ejus fata accelerata funt.

C A-

Trtplex
temporis
intervd'
lum a
Mofe cti
Mejjiam.

Status TLC'
cleGd fub
JOSUA.

lUius my
(lerium.

736 Lib; IV. C a p u t XXXIV.

C A P U T X X X I V. I

De Ecclefa fub Iofua & ludicibus.

Ro triplici tcmporum differitate cui obnoxiafuit Ecclefia,
poftquam intraffet in terram Canaan , per tria etiam haec
intervalla eam confiderabimus ; a Mofe fcilicet ad captivi-
tatem Babylonicam , rerum profperitate , licet variis &
maximis quandoque calamitatibus temperata , gaudentem ; in ipfa capti-
vitate ad incitas redattam ; poftmodum ex ea reftitutam & libertati redo-
natam. In qua triplici rerum ferie , videndum fcfe aperit triplex illud fa-
tum , quod ab omni xvo Ecclefiae incubuit. In primo intervallo, vel Jo-
fuoe & Iudicibus fuit fubdita, quamdiu nempe fe modulo fuo continuit ;
vel poftmodum, gentium contagione afftata, prae inani gloria , imperiofo
regum nomini lubens paruit.

IL Jofua duce & rectore occupat 1 & difle&a, licet non omni ex parte,

fuit terra Canaan.Occupatione illa tranfadH funt anni feptem,feu fex toti.

Jof. 14: 7,10. totidem annis feptem diftributio ejus abfoluta eft. Quarto

decimo autem anno tabernaculum Schilunte ftatuerunt, quod ad hoc

Gilgale fuerat. Jof. 18: 1. Ifraelitarum nullus qui terram hanc occupa-

bat,folis Jofua & Caleboeximiis,cratannorum 60. Vide Num. 14:29,30.

III. Tempus quo Jofua pr^fecturam geffit, multorum calculo, fuit

annorum 17. aetas ipfius annorum 110. 10^.24:29. Annivero, quibus

Ifraelitae terramCanaantenuerunt&polfiderunt, alofuanempe ufque

ad captivitatem Babylonicam, funt 840. inde ad mortem Chrifti , anni

560. atque iterum ad excidium templi, anni 40. Qui funt univerfi 1440.

atempli autem excidione, ad Adnanum lmperatorem ufque , quando

Judaei ex hac terra prorfus funt exacti, numerantur anni 60. ut ex omni-

bus hifce numeris fubdu&is, coili^antur anni 1 «joo.quibus has terraspof-

federunt. Quod tempus variis portionibus diffectum & partitum fuit.

IV. Praefignificantia autem funt hic oinnia. Ipfa terra pignus erat cce-
li & auctoramentum beatitudinis cceleftis ; quod fuperius expeditum.
Eamque ob rem Patriarchae tantopere defiderar-unt in hac terra fepeliri>ad
teftandam fcilicet fidem fuam. PrelTiorem fimilitudinem inter ccelum &

hanc

De Ecclesia sub JosUa & Judicibus. 737

hanc terram omittimus. Quies etiam in hac terra myftica erat ; quod
docet nos Paulus Hebr.4. vide & lib.i 1 1. cap.vi i.§.y. Poft hanc enim
nova promifla eft. Pfal. 95. a Meflia, ejufque temporibus prasftanda :
Itaque fuperefi fabbatifmus populo Dei. Hebr. 4: 9. quum nempe ipfe
quievit in fepqlcro, defunctus labore pro peccatis noftris fufcepto, & cum
eo, populus ipfius fidelis. Quae genuina eft quies ^ peccato , terrore con-
fcientiae & omni fervitute. JVam qui ingrejfus efl in requiem ejus , etiam
\pfe requievit ab operibus fuis , quemadmodum afuis Deus. Hebr. 4: 10.
Beati mortui, qui in Domino moriuntur a nunc. n<e, dicit Spiritus> ut re~
quiefcant a laboribus fuis. Apoc. 14: 1 3. Quas per hanc priorem quietem
adumbrata fuit. Praterea etiam myfticus fuit auctor hujus quietis & pa-
rarius Jofua ; ille enim juvenem & novitium Ifraelis populum introduxit
in Canaan, quod praeftare nequiverat Mofes : ita fpretis & a communione
Dei repudiatis incredulis Judaeis , fubdito novo gentilium populo, in fpi-
ritualemCanaan nos tranfvexit Iefus nofter;cui reiLex non erat par.Rom.
8:3. Nihilenim confummavit Lex: introdutlio vero meliorisfpei, per quam
proximamus ad Deum. Hebr. 7:19.

V. Regimen illud Jofuas excepit Judicum di&atura, qui quafi pra> Sub
tores populi praeter ordinem erant, fingulariter a Deo exciti difficillimis Judi*
temporibus; utexgraviflimisc-lamitatibuspopulumextricarent, &for- cibus,
ti manu aflererent. Florueruntilliperannosadmodumtrecentos. Anni
enim45o quorum tnentio fit hdu 13: 20. nonfuntdeannisjudicumin-
telligendi, verum a nativitate Ifaaci videntur inchoandi , (in quo, ut fe-

mine Abrahami, elegerat Deus Patres ) *& terminandi in Khyi^^tcc feu
fortione terrae. videverf 17,18,19. quotemporis intervallo lapfi funt
anni 447. id eft, quafi^^o. ut etiam textus fbnat; «V tnn T£T^Hs<nW

VI. Tredecim numero fuerunt hi judices, Othnlel e Juda. Ehude
Benjamine. Samgar filius Anathi. Debora Ephraimitis. Barac Naphta-
lites. Gideon e tribu Manaffe. Thola ex Ifafchare. Jair e Manafle.
Jephta Gileaditis. Ebzan e tribu Juda. Elon Zebulonites. Abdon
Ephraimita. Simfon Danita. Quibus acceflerunt Heli & Samuel Levi-
tx, & tyrannus Abimelechus.

VII. In quorum geftis obfervare licet 1. res maximas, levibus plerun-
que minimifque inftrumentis effe patratas. Ita Ehud fcaevus percuflit
Eglonem Moabitem. Samgar ftimulo bovis pulfavit fexcentos Phi-
Kfthaeos. Debora & Jael deleverunt Siferam, & haec quidem clavo per

A a a a a tem-

73$ L i b. I V. C a p u t X X X 1 V.

tempora adaclx>. Gideon confractis urnis poftravit exercitum 135000.
hominum. Simfbnafini maxilla neci dedit mille Philiftheos. 2. Adver-
tendi funt eorum defe&us&infirmitates; & quomodo Deus nihilomi-
nus , per finiftrum Ehudem, pufillanimum Baracum, Gideonem ohiyt-
ttisqv & in fide infirmum , fpurium Jephtham , uxorium & fcortatorem
Simfonem, Abimelechum tyr «nnurn, qug voluit effeda dedit, & in opta-
tum finem perduxit. 3. Obfervatione etiam non mdigna efteorumfuc-
ceflio , quando ftrenuum Ehudem decefforem excepit Debora mulier ;
Gideonem largum & munificum, crudelis Abimelech ; nobilem Iairum,
fpurius Jephta ; grandaevum Hcli, adolefcensSamuel. Quibus omnibus,
mira dexteritate populum fuum , nulla hominum ratione habita, fibi
omnia deberi, & in fuam voluntatem refundi, docebat Deus.

VIII. Nobilitata funt hxc tempora horribilibus peccatis populi, fubi-
tis hoftium invafionibus, & fortiflimis Judicum liberationibus. Populi
fcelera , agmine quafi foclo, late exundabant ftatim a morte Jofuae & Se-
niorum ; Cum coluerat populus Jehovam , omnibus diebus JoJu<e & Se~
niorum &c. Jud. zry.Confiftebant autem illa maxima in idololatria,quam
exercebant cum Baal & Aflharoth. Et reliquerunt Jehovam — & abie-
runt poft Deosalienos — & coluerunt Baalem& Aflharoth. Jud. 2: 12,
13. In fcediflimam hanc idololatriam prima delapfa narratur tribus Dan.
Jud.i8:3o,3 1. Eamque ob caufam non abfurde vifa fuit effigiahe Anti-
Chriftum, ejufque apoftafiam in Ecclefia : & myfticum eft, quod Apoc.
7.**fola , inter omnes tribus Ifraelis non compareat ha?c tribus. Unde jam
vetcres arbitrabantur ex hac tribu oriturum Anti-Chriftum. Fidei hanc
apoftafiam in populo Dei confecuti funt, utfieriamat, mores perditiffi-
ini & fiagitioiiflirna vita. Jud. 19. &c. Opprefliones hoftium fcxtuplices
ferme fuerunt ; a Syris, Moabitis, Canaanitis, Midianitis , Ammonitis&
Philifthaeis. Quas omnes totidem liberationibus & vindiciis rependit
Deus, ut refipifceret populus & ad meliorem mentem rediret.
Illornm IX. Singulariter hic obfervavit Auguftinus, inhifcejudicibus, ut&

figmfic»' fubfequentibus regibus, variis modis reprafentatum fuiffe ftatum Chrifti
uo. & £cclefiae : ficut verbi gratia, priores faerunt j udices, quos deinde exce-

pcrunt reges: ita primo judicium exequitur Chriftus, denuo regnum
iiuim fundaturus & eonfummaturus.

GA-

De Ecclesia sub regibus»

75?

CAPUT XXXV.

De Ecclefia jub Regibm.

N anteceffum delibanda hic eft quaeftio; antribuijudae JnpruHA-
datum fuerit regnum mox a vaticinio & promiffione Jaco- tt4S **m
bi. Gen. 49:10. eaque hoc nomine eminuerit fupra reli- * mflt.
quas tribus ? Quod fane neque ex promiffione illa evinci- T _ _. ^
tur, neque aliunde etiam patet. Addicit enim Iacobus Iudas haereditatem
benediclionis,cujusvi&prcrogativa oriturus ex ipfb eratMeffias; non
vero dominationis externae , nifi poft multa duntaxat fecula adeundae,
Tumquoque 1. fingulaetribusfuosdederunt&habueruntjudices, nulli
obnoxiae. 2. Variis tribubus per alternas vicesinjudicibus, fuis tribuli-
bus, conceffam fuit imperium. 3. In deferto regimen fummum nonpe-
nesjudam fuit,fed Mofen ; quo multi referunt locum Deut.3$:4,5. Oui
prxcepit legem, & qui fafius e(l in Jefchurtm Rex, congregatis capitibm
populi, una tribubus Ifraelis. 4. A Mofe derivatum eft in lofuam Ephrai-
mitam, praetermiffo Calebo, qui ex tribu Iuda erat. 5. Inter Judices,
folus Othniel ex Iuda fuit, praeter quem nullum judicem dedit ifta tribus.
<5.Regum primus fuit Saul Benjaminita. 7. Quinimo Davide jam Rege,
aegre ferebant reliquae tribus, ufque eo, ut de feceffione cogitarent,Iudam
primas fibi fumere in reducendo Davide. i.Sam. 19:40. & 20:1,2. Ut hac
parte tenus nulla fuerit Iudae praerogativa.

II. Igitur tribus Iudae dignitas demum fe exferuit in Davide , in quo Regnum
jus regni proprium ei fuit fa&um ; 634. annis poft vaticinium Jacobi. '» *&».
Ex quo tempore regnum in domo Davidis haefit non interruptum , ad
Zedechiam ufque : poft illum fpirituali modo continuatum fuit ad Mef.

fiam ufque, ablato jam fceptro, per annos 606. Cum Davide igitur caepit
regnum & majeftas Judae ; eoque etiam tempore Meffias fimul promif-
fus Rex futurus ; quod adhuc tam diferte di&um non fuerat.

III. Davidis & Salomonis temporibusintegrum manfit regnum Ifrae- $«*
lis ; quod difciffum deinceps fuit Roboamo Rege, opera & artibus Jero- fiWm*'
boami, feceffione decem tribuum, folaBenjamineadludamadhaerente,

ut & Levitis, qui in Iuda remanferant. Proprietas totius regni & jus tum
itiam ad domum Davidicam pertinebat , licet ufus ab aliis interciperetur.

Aaaaa 2 Pec-«

74© L i b. I V. C a p u t XXXV.

Peccavit intcrim populns defector, ut & Jeroboamus ufurpator; rtam
quamvis ha?c ftatuiffct Deus, exfpectandum fuerat illi aequo animo , do-
nec regnum promiiTum illi praftaretur, non dolo malo invadendum.
Atque inde regnum hoc breve fuit, nec laetum ; ubi contrajudae regnum
firmius & ftabilius fuit, qui fideles Regi fuo manferant. .
Regni iy. Confirmatum fuit hoc fchifma & omnino infanabile redditum

lfraglis introdudo facrorum diflidio , quod infigni fraude invexerat Jeroboa-
mus, exftructis vitulis in Dane & Bethele, adje&a interdicl:ione ne quis
e populo Jerofblymas afcenderet. i.Reg. 12. Sicut fraude prorfus eadem
Papafubditium&falfumcultum obtruiitEceleiiaeN.T. quo faciliusin
eam dorainari , & jufto domino furreptum peculium in fe transferre pof-
fet. Praeterea in hac 10. tribuum apoftaiia, typus quoque fuit Ifraelita-
rum, Chriftum fpernentium. Sicut enim decem hae tribus, ipfis triginta
annis poft excitatum tcmplum Salomonis, illudrejiciunt&pro virilifua
deftruunt; ita Chriftus templi hujus antitypus,tricenarius, Luc. 3 : 2$. a
Judaeis contemnitur, & brevi poft exfcinditur , quibusedixerat; Solvtte
templttm hoc, & in trtbtts diebus excitabo illud. Ioh.2: 19.

V. Jeroboami idololatriae mantiifamadjecit&Baalifmumfuperaddi.
dit Achabus. i.Reg. i<5. templo in honorem Beli exftructo , ftatutis
aris, facerdotibufque delectis, ut omnes idololatriae numeros ex afte com-
pleverit. Ex initiis hifce male aufpicatis , & infeliciori proceffu, regnum
fuit hoc breve admodum , & multismutationibus confciffum ; cum enim
non fteterit ultra 2 57. annos , novendecim tamen regibus fuit regnatum.
Quorum haec funt nomina ; Jeroboam,Nadab, Baefa, Ela, Simri, Omri,
Achabus, Achazias, Joramus, Jehu, Joachafus, Joazus,Jeroboamusal-
ter, Zacharias,Sallumu?,Menahemus, Pekahia, Pekahus, Hofeas. Omnes
mali commatis. Ubi notari poteft, aequali temporis intervallo duraffe
regnilfraelisidololatriam, adeoque ignominiam & opprobrium domus
Jofephi; ac ante duraverat ejufdemdomusgloriaalofepho ufqueadjo-
fuam, ex domo Iofephi oriundum.
& txci- VI. Exfpiravit ergo hoc regnum in tranfportatione decem tribuum,
dmm. per Salmanaffarem A ffyrium , qui eas traduxit in Halah, id eft, Calache-
nem in AfTyria,& Habor, montcm non longe inde diftante; & adftttvium
Goz,an, qui Mediae eft ; & m tirbibtts Medorttm , feu Hara : Media enim
Hara aliter dicitur : quae loca enumerantur 2, Reg.i^:^. & 18: n. Hic
obfederunt decem hx tribus, ufque ad captivitatem Babylonicam tribus
Judae, qua foluta multilfraelitarumcumjudaeisreverfi funtj reliquiin

difper-

- - •-„'.

h
I

De Ecclesia sub regibus. 741

difperfior.e manentes partim communionem facrorum cumjudarisco-
luerunt, uti patet ex Ad\2 : 5 . Iac. 1 : 1 . & r .Pet. 1 : 1 .partim in paganifmum
tranfierunt, gentibufque intermixti fuerunt, quorum memoria penitus
fuit obliterata : ex vi horrendi carminis Deut. 29: 20. Nonvoletjeho-
va condonare — & delebit Jehova nomen ejtu, nejitfub coelo.

VII. In defolata hac & viduata incolis fuis terra, fuccefierunt deinceps samarita-
Samaritani, qui ut ipfi erant hybridae, nati partim ex gentilibus eo tranfla- norum eri-
tis a Rege Affyriae, partim ex Judaeorum reliquiis ibi reftantibus , ambi- i°-
guam etiam religionem cuderunt, religionem Judaicam cum idololatria
Gentilium mifcentes : ut quae hominum , eadem religionis mixtura foret.
Deinceps paulo ante tempora Alexandri Magni, cultu idolorum repudia-

to, Pentateuchum receperunt, quamvis ipfi etiam inter fe variis fectis fue-

rint diftinfti. Ab his porro exftru&um poftea fuit templurn Garizita- , f$J , ^ c ,

num , de quo fuperius. Ex qua facrorum & populorum vicinitate, capi-

tale & diuturnum odium, inter Judaeos & Samaritanos fuit concitatum.

VIII. Regnum Juda? quod attinet, florentius fuit & diuturnius ; a ^egn\ i^.
Saule enim ufqueadcaptivitatem Babylonicam numeranturanni48o. a dsperio-
tribuum difcidio , ufqueadtempliexcidium, 39oanni. Ezech.4:4,5,6. «*«'•
Reges recenfentur numero 22. Saul, David, Salomon, Roboam , Abia,
Afa,Jofaphatus,Joramus, Achazia, Joazus, Amazia, Ozia, Jothamus,
Achazus,Ezechias, Menaife, Ammon, JofJa,Joachazus,Jojakimus,Io-
jachinus, Zedekias. Ex hifce tres duntaxat incontaminataprobitatislau-

de fulgent, David, Ezechias&Jofias. Prater Davidem & Hiskiam ac
Jojiam omnes deliElnm commifemnt. Syrach. 49: 5. Ab his fecundi Io-
faphatus,Afa & Iothamus : reliqui omnes fere idololatria:,& pleriquegra-
viiTimorum.etiam criminum rei fuerunt. Idololatriae extirpatores & reli-
gionis reftauratores fuexunt tresi Afa, i.Reg.ij. Ezechias, 2.Reg.i8.
&Iofias>2,Reg.22.

IX. Inexitiohujusregni, notandi funt gradus, per quos paulatim
in ruinam devolutum eft, ftatufque populi Dei in deteriora vergens a Deo
fuit fuccifus & labefadatus : eum enim Regum, Ptophetarum & Sacer-
dotum nominibus gauderent ; 1 . Reges in Zedekia aufert, ablato ita
fceptro a Iuda, Jer. 22:30. Ezech. 19: 14. 20: 30. Prophetas poft capti-
vitatem Babylonicam tollit; poft aliquot fecula ipfum evertit facerdo-
tium; 2. Cum regnum illud adumbraret fpirituale regnum Meflia;, illo
appetente loco cedere debuit. Hic enim erit magnus — dabitque ei Do-
winns DensfedemDavidispatrisip/iHs. Luc. 1:32. Rccteinhanc rem

Aaaaa 3 Aug*~

74* L i .. b. IV. C a p u t XXXV.

Auguftinus : Regnum Jftraelis omneftjue RegespopuliDeimagnumfuijfe

Prophetam regni Chriftu

Ecclefn X. Lubet autem in primo hoc a Mofe ad finem ufque regni Davidicf

lfraelincA intervalio, Ecclefie. iftius faciem animo objicere, illiufque ruinam & defe-

permter- Q{onQm confiderare. Initium autem illa fecit in apoftafia a tribus illis

korum fundamentis, quibus veritatem divinam fuperftruclam , fupra cap. xxx.

umporum §-2"Vidimus. Cui apoftafiae, ut fieri affolet, acceffit infignis morum cor-

h fund* - ruptio : fprcta enim divina verkate, quse omnis obedientias norma eft , fi-

mmii do- mui peflumeunt hominum mores. Duplex autem fuit illa apoftafia , pri-

&™*M4>- m{tus partialis , per divinam clementiam inftauratione fircienda & farcita

feBio. quoque : deinceps autem finalis, quam fcilicet exceptura erat ultima pce-

na in gentis 7rotvu>hzB-gjx, Apoftafias partialis nomine complectimur

omnes errores , fuperftitiones , idololatrias aliaque lcelera, quorum a pri-

ma inPjitutione&legiflationeMofaicaufquead captivitate;n Babyloni-

cam, variis temporibus reum fe fecit populus Ifraeliticus , tum decem tri-

buum, tum duarum reliquarum.

XI. A primo fundamento, qnod reveiationis divina? perfeclionem &
facrse Scripturas plenitudinem reverebatur, primitus quoque defecerunt;
unde illud Dei improperium, quod in cultu religiofe obfervarent,^* ipfte
non praceperat, neque incor ejus aftcenderant. Ier. 7:31. Ex quofonte
manavit omnis ille fuperftitiofus & idololatricus cultus, cui fe mox profti-
tuerunt; ex quo ad omnium Gentium idolorum cultum, cultufque illius
falfi media & inftrumenta , populus ille in idololatriam profligatiffimus,
delapfus eft. Quo fundamento fubverfo, temporis decurfu invaluit quoq;
error de juftitia per opera legis & rituum ceremonialium obfervationem
obtinenda perniciofiftimus. Qua opinioneinflati,fpretaobedientiarno-
rali, atque in vitia profufi , in unis facrificiis & ritibus externis fpem
omnem collocarunt ; juftificationem gratuitam & falutem aeternam
Meffia? meritis & mediatione obtinendam hoc pa&o repudiantes. Unde
in ceremonias infanientes , earum aeternitatem fbmrtiare fenfim incipie-
"bant ; tertii ctiam principii curam abjicientes.
B:n'\ t% , XII. Foeda harum idololatriarum colluvie vohitantem & infanabilem
t>m>ttatis rccJ^jtam £ccie(iam decem tribuu Deus in captivitatem aeternam, fine fpe
ad B.efor~ aut promifiione reditus,abduci procuravit.2.Keg.i7:<5.& feqq.Ecdefiam
tr.nicmm autem ludaicam quod fpec*lat , cum eo ufque iftis malis corrupta effet, ut
Eahfie impoffibilis effet illius per bonorurri a malis feparationem reformatio;
necejjius. p]acu;t Deo, nrbe & templo, totius cultus folkmnis kdc unica,ferro igne-

que

De Ecclesia i n Babylone. 743

<que vaftatis & folo asquatis , populum reliquum in captivitatem Babylo-
nicam abigere, & [MTciKicnctv catholicam inferre, 2.Chron.3<5: i<5.& feqq.
ut totali ob)fervationum follemnium intercifione facta, populus redux ab
ipfis quafi fundamentis novam Ecclefiae reformationem ad normam do-
^trina? Mofuce moliri & denuo ordiri poflet.

CAPUT XXXVI.

De Ecclefia in Babylone.

I IVJmani crgo difcrimine verfae funt rerum vices; florens Capthius
| in tcrra patria regnum , miferae captivitati in alieno folo fuit bab ylo-
| fubje&um, & triumphatum Babylonico carceri fuitinclu- nica.
9 fum. Accurate haecajeremiapracdida, primojamNabu-

anmr

chodnozoris anno, c. 25: 1,9. & juxtacumillo vaticinatus eft, fexannis
ante communem illam abductionem a Nabuchodnozore fadtam , in ipfa
Chaldaea, Ezechiel, c.i:i,2,£.

II. Captivitas hxc annorum fuit 70. cujus quidem numeri variasp^
comminifamturrationesjudaei, totidem videlicet- annos cffeciffe annos lxx
dimiffionum feptennales , & Jubilaeorum quinquagenales , negleclos ab
Ifraelitis, intervallo annor. 610. quae terrae Sabbata jufto ita judicio exegit
& repetiit Deus : fecundum illud 1^.26:34,3 5. ubi edicit Deus,fe terram
vaftam fa&urum, & ipfos difperfurum per terras hoftium, ita terram
Sabbata afturam &c. coll. i.Chron. 36. 21. Adimplendum verbum fe-
hova, ditlum ore Jeremia , donec acquievijfet terra Sabbatisjuis : omni-
bus diebus dejolationis quievit, complendo Jeptuagmta annos. Plures ta-
men caufae recenfentur in laudato loco 2. Chron. 36. forte etiam addi po-
teft, Deum voluiffe, ut hoc modo omnes aut plerique in Babylone abdu-
cliextinguerentur, cumaetashominisyo. annisferme abfolvatur. Ap-
paret iterum in hoc numero arcana temporum diftributio : duodecima
enim temporis, quo Iudaei Terram poffederant, pars data fuit captivitati ;
quemadmodum & ipfi captivitatis anni,reliquique quibus reduces terram
tenuerunt, certa proportione digefti f unt.

III. Dubium eft hujus captivitatis initium ; cum duplex fuerit popu- lllorum
li abduclio. Altera Iojachini cum decem millibus hominum , juffu Na- imtiwt»

bu-

Hvt/atts
rntio

744 L i b. IV. C a p u t X X X V t

buchodnozoris. 2.Reg. 24: 15, 16. Alterapoftundecimannos,eodem
Rege contra eos in bellum profe&o contigit , quando Zedekias anno un-
decimo imperii, & quicquid e populo reliquum fa<5r.um,vinculistraditur,
&captivumin Babylonem abigitur. 2.Reg.25. 2.Chron.3d.Commodif-
fime in prima abdudtione (nifi reftius quidam eam inchoent ab alia priori
abducl:ione,qu3E fa&a partim tertio, partim quarto Ioakimi anno,2.Reg.
24: 1 . &c. Dan. 1 : 1. &c. ) ponitur initium captivitatis ; ut anno ejus un-
decimo,altera abdu£Ho,templiq; deletio fafta fit: adeoquc ex hoc calculo,
inter prioris templi expugnationem & pofterioris excitationem, 59»tan-
tum (quidam adhuc pauciores computant ) anni intercefTerint; ututrum-
que facile ab iifHcm confpici potuerit. Ezr. 3: 12.
JlVns c*p- iv. Ipti captivitas levis fuit, & populus in ea leniter habitus. Sedes
enim agrique ipfis affignati fuerunt, quos colerent novi coloni, atque inde
vitam victumque exercerent. ler. 29: 5. Itaqui contra fas &a;quum
propriam terram quiefcere non fiverant, alienam fubigere merito cogun-
tur; interim fingularis hic elucet Deigratia, qui difpergi eos non paOTus,
ne fide moribufque avitis prorfus exciderent. Necomnietiamlibertate
exutierant; fuis enim moribus non fblum vivere permittebantur , fed&
regimen quoddam iis concedebatur ; habebant quippe capita tribnnm.
Ezr.i:5.& 8:i<5.&9:i. feu ati^aiXwm^atts ; praeter ordinem quoque in
commune bonum praefecturis fungebantur, & res populi apud Regem
procurabant, Daniel fociique ejus. Dan. 2: 48, 49. 3: 30. 5: 29. 6: 29.
Neque Deus illos adeo negligebat, u.t non aliud tempus Prophetis & viris
eximiis fuerit feracius, excitatis inter eos Ezechiele , Daniele,Ezra,Nehe-
mia ; at quibus viris ! & ab his in hac barbarie erudiebatur populus , ani-
mique eorum demiffi variis promifiionibus & folatiis erigebantur & con-
firmabantur : nec ignavo otio torpuerunt; ut non ignobili fervitute tran-
facta fuerit cuftodia , in qua liberaliffirne fervabantur ; verum infignibus
etiam facinoribus fuerit illuftris: ut praeclarum typum Ecclefia; militantis
in hac terra referret.

V. Cum duabus hifce tribubus fimul etiam in hunc carcerem corijeQf
funt (ne de ipfis decem tribubus, in regiones hafce & conterminas, de qui-
bus fuperius, abductis dicam ) multi Ifraelitarum , qui fe ante ad Iudf os
applicaverant. 2.Chron. 31: 1. & 34: 17, 18. qui&fblutacaptivitatein
terram fanctam cum iis reverfi funt. i.Chron. 9: 2,3,5,10,14. Neh.9:
1, 2, 3. Ezr. 8: 17. quibus etiam feadjunxeruntmultie decem tribubus
in Media degentibus, Iofepho tefte.

VI.CaptI:

De Ecclesia in Babylon*. 747

VI. Captivitati huic quaedam notatu non indigna acciderunt. In ea, lllius ««-
autproxime ab ea, exortum fuit Iudaeorum nomen, quod nunquam an tsod* &
tehac duodecim tribubus, fed Iudae duntaxat , & poftea iis etiam Ifrae **&****.-
litis, qui cum Juda agebant, tributum fuerat. Infigne etiam commodum *'
dedit hasc captivitas. Hac enim ratione quafi per feneftram tranfmiffa

eft ad Gentiles lux verae religionis, quae Regibus gentibufque infidelibus
affulfit; utita fenfimomniafuerint comparata ad Mefliae adventum, 8c
gentium converfionem. Ea enim diffeminatio Iudaeorum inter gentes
fuit quaedam praeparatio fermenti ad fermentandum totum mundum,
Deut.3o:i,2.jer.29:ii-i4.2.Chron. 36:23. Ezr.i:2. Dan. 3: 29. 6:27.
At vero incommodum aliquod etiam accidit,quod turbata fuerit per eam
lingua Hebraea; teftante Nehemia c.iy.iq.Filws Judtorum exparte locu-
tosefse Afdodice, neque fciviffe loqui Iudaice ; fed ex lingua cujufque popu-
tifui; tranfieritque, praecipuein ore vulgi, in dialectum ChaJdaicam
& Syriacam. Quae quidem labes & degenera corruptio contracla eft ex
linguarum affinitate. Fatalis fane fuit omni tempore Babel linguae He-
braica?, quin & Legi>

VII. Ante omnia hic tenendum eft, myfticam fuiffe Babylonem., at- Myfterium*
que hanc captivitatem in ea. Sicut enim illa, in idololatria fua, tyrannide,
fanguinis effufione, humano nomine fupra divinum eminente,aliaque per

fcelera & dedecora, imago erat fpiritualis Babylonis : ita haectypus fuit
captivitatis fpirituaiis, cui per aliquot feculorum orbes obnoxia fuit Ec-
clefia, incommunitateidololatrarum, duriffima fervitute graviffimifc
queperfecutionibus oppreffa; cum tamen in hac Babylone & defperatiffi-
mo rerum ftatu,nunquam doctores defuerint, & nunquam omni folatio
viduam fe fenferit Ecclefia. Quid quod a plena idololatria? contage ferva-
ta & praemedicata fuerit , tandemqueefpirituali captivitate, divinaope,
emerferit. De quibus adeunda Apocalypfis.

•-<*.

Bbbbb CA-

74<* L 1 b. IV. C a p u t XX X V I I.

C A P U T X X X V I I.

De Ecclefiapoft captivitatem Babylonicam,fub
JDucibus Cf Pontijicibus.

Sohtio ^&^&^L -^ ^ncm kbentibus 70. annis, Cyrus imperium adeptus,

captivita* 'iSl^Mlf Vrimo ftatim anno, Judasos e captivitate Babylonica de-

us Ba y- ^f/^^m mific ; ducibus pracipuis Zorobabele & fefu Pontifice.

cyrum. ^§^ii^§3 Qua m re adverte. 1 . Singulari Dei conliho, dudum ante,

ad hanc rem defignatum & diftin&um fuifle Cyrum. Efai. 44: 28. Oui

dico de Cyro : Paflor mcus, & omnem volnptatem meam implebit , idqtte

ut dicat Hierofolyma; adtficator, & 0 templumfundator. & cap. 45:1. Sic

dixit Jehova untlofuo Cyro : otu, quem apprehendi dextra fuaadfubi-

gendum coram tpfogentes &c. com.2.3. Nam vocavi tenomme tuo, vocavi

te,&r non nofii me. Ego Jehova, cir non alius, prater me non efi Deus; cingo

te, & non nofii me. com. 4, 5. Ego excitavi tllum, propter jufitt:am,&

«mnes vias ejus reUtficabam; ille adificabat urbem meam, & exules meos

dtmittebat, non pro pretio & non pro munere. v. 13. Undeetiam 2.qw-

dam autumant, Cyrum, quamvis paganum, hac in re Chrifti perfbnam

exhibuifle ; qui tenui fortuna & imminenti periculo non fine fumma dif-

ficultate eluc"htus,in fummum rerum faftigium evectus eft , evafitque li-

berator populi Dei ; quod luculentius multo , longeque auguftius in ipfb

Salvatore noftro expreffum fuit : qui in trivio natus & quafi ex infima

hominum faece, in ea dignitate pofitus eft, ut ipfe confiteri coa&us fuerit

Satanas : Scriptum efi , tAnaehs fuis pracipiet de te , ut cufiodtant te.

Luc.4:io.

lBiHifigni>- II. Mirabilis autem & Deo gloriofa fuit h^c populi in terram fuam re-

flcnttb. du<5tio ; cum Cmefirenuitate aut vi, folo verbo ac Sptrttu Dei perfe&a fit ;

intercedente tamen everfione regni Babylonici. Zach. 4: 6. Quin & ex-

terna haec ac corporalis Ecdefiae e r»nbylone liberatio, pulchra fuit figura

fpiritalis liberationis Ecclefiae per Chriftum. Out Uberavit nos e mantt

inimicorum nofirorum , utfine metu fervtremus tpfi,cum fantlitate & jtt-

fiitiaintpfiusconjpetlu,omntbusdtebusvitanolir>e. Luc. 1:74,75. Parti-

culatim vero , egreffui huic e Babylone plane refpondet exitus Ecclefia? e

Babylone myftica. Et attdivi aliamvocemexcceloydkentem: Exiteex

t!l<l

De Ecclesia post captivitatem Babylonicam." 747

HU, popule mi, ne communicetis cttmpeccatis ejus. Apoc. 18:4. &c. Por-
ro ficut exitus hic pera&us eft , poftquam, exficcato Euphrate, alveoque
ejus per foffas a Babylone feducto, urbem occupaffet Cy rus. vide Ier. 5 1 :
31. Curforobviamcurforicurret, & judex obviam judici, adindicandum
Regi BabylonU captam ejfe civitatem ejus ab extremitate. &Dan. 5: 30.
EaipfanoBe interfettus efl Belfchatz,ar Rex Chald&m: fimiliterexpu-
gnata eft Babylon, multis populis ab ea, aquarum inftar,alio derivatis.
Et fextus Angelus effudit pbialam fuam, infiuvium illum maanum Eu-
phratem: & exaruit aquaejus, ut prxpararetur viaregum ab ortu Solis.
Apoc.i6:i2.

III. Ecclefia in Iudasam redux facta, varias tulit fortunae ftatufque fui Ecckfi*
mutationes ; varios quoque paffa eft dominos : modo enim Perfis paruit, P°ft exitum
eorumque fatrapis JEchmalotarchis , ut Nehemiae aliifque; inde, fimul e Bahlone
cum Monarchia Perfica in Graecorum poteftatem devoluta eft, modo - '
fubimperio Alexandri Magni,modo fucceflorum ejus, praecipue Lagida-
rum, ^Egyptiorum & Seleucidarum Syrorum Regum; donectandem
difcriminibus hifce elud:ata,excuffo jugo famulifque lupatis, tscuTovoptav,
quin & principatum regnumquein Afmonaeisfibirecuperavit inftaura-
vitque; undeiterum deturbata a Romanis, Herodi fubje<5ta fuit ; cujus
tempore verus enituit redemptor & Rex Meffias.

IV. Hinc ergo triplex emergit periodus, per quas poft captivitatem Sub tripli-
Babylonicam continua ferie Ecclefiam deducemus. 1. per regimen Du- ci periodo.
t:um&Pontificum. 2.Afmon3eorumprincipum&regum. 3. Herodis&
ejusfiliorum.

- V.Ducum regimen feu ducatus tantum non principatus dici poteft.Ze- Quarum
rubbabelenimn^?^.vy^appellatus,Hag.i:i, 14.2:2,2 i.Mal.i:8.Ezr./'r'*B*
6:7. praeter familiae fuas, Ezr.2:2. aut tribus fuse principatum,nullum im- fHtt '
perium, nifi ^Echmalotarchas, feu Ethnarchae, geffit 3 unde plures illi ad- DUC l"
junguntur focii, ejufdemque dignitatiscollega?. ssfctejjerunt ad Zerub-BVS'
babel & aiprimorespaternarumfamiliarum &c. Ezr. 4: 2, 3. & V 2, 8.&
' 5;ij2. Aujcultavit Zerubbabel filius Schealthielis & Jehojuafilius Iehot-

z,adakifiicerdos maximus & tota reltquUpopult voci lehova i\ c. Hagg. 1 :
12,14 Talesetiam fuerunt ejusfucceffores; ficut Davidicorum ducum
ultimus, Janna Hyrcanusme quidem Hierofolymis habitavit , fed infeftis
fibi fratribus & Symeone Pontifice, trans Jordanem conceffit. Status er-
go, fub regimine ducum , ariftocraticus fuit quidem , fed tamen ut non
penes folos duces , verum Pontificem etiam , atque complures fimul

Bbbbb 2 fa-

748 L i b. IV. C a p u t XXXVII.

facerdotes,. Pontificum rromine cenferi folitos, robur&fummaejusfue*
rit. Duces hi numerantur fequentes : Zorobabel,Mezullamus,Hannaniai
Barachias,Hafadias;poftquem Afmonseorum imperium caepit,licet duces
Davidici non defuerintufque ad Jannam Hyrcanum.In hifceautem & fe*
quentibus ducibus impletum eft illud quodpromiffumeratEfai.i:2<5.
Refiituam judices tuos, ut ab initio.
Pontificum VI- Summa erat hoc tempore quoque Pontificum au»5loritas , ut pla*
fubtiiM. numeftinjaddo, qui tanquam princeps Reipublicas Alexandrum Ma-
gnum excipiebat ; ficut & Lacedaemoniorum legati ad Oniam Pontifi-
cem ut principem virum mifli funt. i.Machab. 12: 20. Quae Pontifi-
cum dignitas magna acceflione au&a eft , per Afmonaeos , quando princi-
&fuccef- patui fuit adjeclus Pontificatus. Pontificum nomina haec fuiffe tradun-
$*' tur. Jofua filius Jofedechi, [oachim,Eliafib,Iojada,IohannesfeuIona-

than autlannaeus, Iaddus, Onias primus, Symeon primus, di&usjuftus,
Eleazar,Manaffes, Oniasfecundus, Symeon fecundus, Oniastertius, Ia-
fon, Onias feu Menehus (cui quidam fubjungunt Lyfimachum, alii po-
tius Alcimum feu Iacimum) quem excepit Iudas Machabaeus. Horum
ambitione & impietate fcede confcelerabatur Pontificatus ; quando Iefus,
.fratri Ianni, ope Bagofis ducis barbari , facerdotium erepturus, in templo
a fratre obtruncatur. Ianneo fuccedebat Iaddus, cujus frater Manafles
templum in Garizim condit. Onias quarius deineeps, tempore Antiochi
Epiphanisejuratalege, cerimoniisgentilium defun&us, eorum facra co-
luit; cui fubditur ab A ntiocho Eupatore Alcimus, quem poft alia fcele-
ra, muros fanctuarii diruerc paranum morsantevertens opprimiti
Syn/tgog* VII. Excelluit inter antiftites facros horumtemporumpoftcaptivi-
taagna, tatem, Ezras Scriba, cujus genealogia texitur. Ezr. 7. & 1. Chron. 6: 4.
&c. vigefimus tertius ab Aarone, Eleazarides facerdos. Huic praecipue
adfcribitur, tanquum capiti & praefidi, inftitutio Synagogae magnae, con-
fiftens ex 120 viris; inter quos erant Prophetae; Haggaeus, Zacharias,
Malachias ; Hagiographi, ex Iudaeorum cenfu,Daniel,Nehemias &c.Le-
gum confulti, Symeon Iuftus , qui Alexandro Magno obviam ivit, alio
nomine Iaddus di&us. Multi etiam alii fbciantur, omnes appellati viri
Synagogae magnae, quorum praefes Efras hic Scriba. Ula vero confeffus
ratio , cum de eo nihil in Scriptura occurrat, variifque difBcultatibusob-
noxia fit, dubia magis quam certa eft.
illius U . VIII. Synagogae tamen hujus magn^, qualifcunque confeffus fuerit ,
hmu varia celebrantur opera, z, Conftitutus creditur ab illa canon librorum

Vet.

— .*__

tta

De Ecclesia post captivitatem Babylonicam. 749

Vet.T.id eft,libros illius in ordinem redegiflfe dicitur,fpuriis & adulterinis

reje&is; repertique funt numero viginti duo,aut alio computo, quatuor

& viginti. 2. Partiti creduntur libros facros in tres clafles ; Legem , Pro-

phetas & Hagiographa. Quam divifionem temporeChriftietiamobti-

nuifleerHcitur; quod Chriftus dicatdifcipuiis, oporrere omnia impler^Hx.

fcripta funt in Lege Mofis, & Propbetis, & Pfalmis defe. Luc. 24: 44,

3, Textum creduntur plerifquedilfecuiffeincommatafeuverfus, eaque

diftinxiffe per notas \AD2, W 4. Attribuuntur etiam illis a multis

notae criticae '?p & y?2. vulgo dictx, feu diverfae le&iones , perquas

faepe myfteria innuunt,faepe indicant corruptelas textus : at vero cum no-

tx & emendationes hae, ipfb textu faepe iint deteriores, & additae etiam

fint libris ultimorum prophetarum , qui tum fuperftites fuerunt, potior

eft eorum fententia, qui nonaSynagoga magna has le<5r.iones repetunt,

(ed a Mafbrethis pofterioribus, Tiberienfibus forte. Sunt etiam qui 5 -illis

adfcribunt numerationes fingularum literarum, vocum & commatum

eujufque libri ; qua de re P?V®to five numeratorcs di&i funt: fed dubium

valde, an his, an Mafbrethis potius Tiberienfibus, auctoritashujusnu-

merationis fit imputanda. 6. Praeterea teftimonia rationefque ad-

modum probabiles non defunt , quae cum Hicronymo aliifque fua-

dent credere , characterem antiquum , quo exaratus erat faccr codex, ab

Ezra, cum eo qui nunc obtinet,fuhTe commutatum : qui cum e Chaldaea

cum ipfls in Cananaeam deferretur , Chaldaeus vel Aflyriacus dicrfcus eft,

ficut alter ille ab antiquo ufitatus, nunc vero obfoletus , quia a Samarita-

nis retentus eft , inde Samaritani cognomentum retulit. 7. Anquiri-

turetiam depun&is feu vocalibus,quasalii ab hacSynagoga,alii aMafbre-

this Tiberienfibus, aut longe recentioribus fakem hac Synagoga auclori-

bus, literis adjectas exiftimant. PriusftatuuntHebraeifermeomnes; &

multi Chriftianorum : pofterius, nec praeter veritatem, Aben Ezra, Elias

Levita, Hieronymus aliique Chriftianorum, cum vcterum, tum recen-

tiorum. 8. Exiftimant infuper Iudaei, ab hac Synagoga conceptas efle

precum formulas, feu rt'\2r) / quibus & hodie in Synagogis utuntur; fed .

ut ut illae piae fint, novitatis tamen fufpicione graviffima laborant. j /f. '^l/fa »

IX. Omnis hic labor facer Bibliis impenfus, Mafora vulgo, auctoreC Ma[ori^) 4
que ejus Majoretha nuncupati funt. Quorum hiftoriam ex iis quae jam
dicta fuut , cognofcere datur. Non enim uni vel auclori vel fcculo opus
aut nomen hoc debetur. Primordia ejus, collocata in dieerendo Canone,
divinarumque pande&arum diftributione,ad Efram & hanc Synagogam

Bbbbb 3 fortt-

75° Lib. IV. Caput XXXVII.

fbrte referantur; caetera vero notarum criticarum&obfervationumriir-

manarum farrago, iequentium leculorum Maforethis, & praecipue cura-

tiflimae Tiberienfium diligentioe commodius impuitabitur.

tdraphra- x. Hoc tempore ufitata fuiflemultiscrediturparaphrafis Vet. Teft.

fisCbal- chaldzka; utliquere } utantexNeh.8:8. c\uodf\c\'cnunt:Etlegerunt

in Ubro illojn Le<re Dei explanate,& appofuerunt ei intelietlum, & intelle-

ttionemper Scripturam ipfam. U bi liber feu lex Dei Thalmudicis eft tex-

tus Hebraeus ; explanatio ejus , Targum vel paraphrafis Chaldaica : appo-

Jitio intellellus facla illis dicitur per paufas diftinguentes verfus & accentus ;

fa&um hoc propter ignorantiam populi , hebraice" non amplius fcientis,

ut paraphrafi Chaldaica uti necefle haberet. Verum illaparaphrafis, non

- recitata eft de fcripto , nedum ut fuerit Targum Chaldaicum quod hodie

extat, quodque longe recentioris aevi eft ; fcd potius fuit extemporalis in-

terpretatio Chaldaica, ore tcnus pronunciata,nec (criptis mandata.

Le!*t0Jf' XI. Ex hac legis pra:lec~lione,hifce temporibus originem traxit hebdo-

g" a a" madalisillaSabbatinaLegisprasledioinludxorumSynagogisfrequentai

ta. Quae temporainde antiqua appellantur, Ad.i 5:2,1. Mofesenimab

nntiquis cetatibus oppidatim habet^ qui ipfum prcedicent, quum in Synagogis

per fingula Sabbata legatur. Synagogas quippe non ante ftrudlas fuifie,

nec legem hebdomadatim pradectam, apparct ex Deut. 31: 10, 11,12.

coll.i.Chron. 17:7,8,9. & 2. Reg.22:8.quodfupracap. de Synagogis in-

nuimus. Ut hic mos Efrae & Nehemiae tempore , ultra mille annos, poft

legem latam, demum inoleverit; qui poftea confirmatus fuit exemplo

Chrifti , qui Sabbato ingrejfus in Synagogam, docebat. Marc. 1:21. conf.

Luc.4:$ 1,3$. & 6:6.13:10. & Apoftolorum, Act. 13: 14, 15,42,44. &16:

13. & 17:2,3. Qu^ledioitaaludaeisordinataeft, utquolibetannouni-

verfa lex abfolvatur die magno fefti Scenopegiae ; quando fimul novam

legis le&ionem repctunt & ordiuntur ; ut fuperius traditum. Divifi quo-

que deinceps funt eodem modo Prophetae : quo refpicitur Act. 13: 27.

T)i?n voces prophetarum , qu&per omne Sabbatum leguntur , eo damnato,

impleverint. Unde etiamnum in more eft, ut utramque lectionem fin-

gulis Sabbatis peragant.

Verfio XII. Ad hanctemporisperiodum, licet magis vergentem , referenda

feptntgw- ctiam eft Bibliorum verfio Grasca lxx. interpretum ; qua: propter viam,

utdicitur, luftranda. Tranfigamus igitur breviter quaeftiones quafdam

duntaxat de hac verfione. 1. quaeftio fertur de tempore&occafioneex

cjua nata. Tribuunt ejus originem multi Ptolemaeo Lagi filio; plures Pto-

lemeo

ta vtra

lis.

De Ecclesia post captivitatem Babylonicam. fft

lemseo Philadelpho, prioris filio, iEgyptiorum regi feeundo ; qua? com-
munior eft fententia, trecentis praeter propter annis, ante Chriftum na-
tum. Hoc autem modo Dcus viam fternere voluit ad converfionem
gentilium; qui S. Scripturam , lingua hac toti orbi tum intellecta poft-
modum fuo tempore lecturi erant.

XIII. z. Rogatur de ipfis interpretibus ; qui vulgo appellantur lxx.
numero rotundo, pro lxxi. fecundum eos, qui totum judaeorum Syne-
drium huic rei incubuiffe ftatuunt; aut pro Lxxn.fecundumeos, qui
putant ex quaque tribu fex, a Pontifice Eleazare, ad Ptolerriceum peten-
tem , fuiffe tranfmiifos; quod non adeo magnam fidem meretur. Placet
ergo aliis, Thalmude tefte , quinque feniores duntaxat, ab Eleazare fuifle
ablegatos; quod cum factum fuerit a Synedrio magno,conftante lxx. aut
lxxi. viris, inde verfionem hanc ipfisillis lxx. fuifle deputatam , nume-
i;umque illum feptuagenarium inde ortum.

XIV. Inquiritur 3. inrationem, quo pado,& locum, ubihaectran-
flatio facl:a fit. Pervagatiffima eft fabula , de duabus & feptuaginta cellu-
lis in infula Pharo, prope Alexandriam, totidemqueinterpretibus, omni-
bus a fe invicem femotis, eodem tamen fenfu, quin & iifdem verbis ver-
fionem hanc redditam effe ; &, nequidfbrteinhocnumerodefiderare-
tur, duorum etiam & feptuaginta dierum fpatio : quas fane non interpre-
«tatio, fed difertiffima fuifTet vaticinatio. Adde quod incredibilis etiam fit
illa temporis brevitas.

XV. Difputatur 4. de exemplari, quo ufi fuerunt : quod Hebraicum
fuilfe vidctur, licet quidem Samaritanum arbitrentur, cum hodiernae
verfioni lxx. cumHebraico minus convenire videatur. Athujus con-
cordiae alias redduntur caufae : verofimile certe non eft , interpretes hofce
Iudaeos textum Samaritanum ut authenticum habuiffe , eoque ulbs
fuiffe.

XVI. 5. Controvertitur quot & quinam libri fuerint verfi. Quibuf-
dam cum Philone, Iofepho & Talmudicis placet, folum Pentateuchum ab
his interpretibus fuiffe tranflatum ; reliquos libros a Iudaeis Alexandrinis
deinceps adjedos, unde ternpus iliud Lxx.dierum probabilius faciunt. Alii
vero cum Patrum antiquiflimis & plerifque contendunt, omneslibros
Canonicos, Apocryphis exceptis, fuiffe ab iis verfos. At cum hiftoria ha?c
intricata fit, nec liqueat fatis, vix certo quicquam ea de re affirmari poteft.

XVII. 6. Qua exiftimatione & fucceffu gavifa fuerit , difceptatur.
Maximi illafemperfactafuitalurUisGrgecis, tamin ^Egypto (ubi an-

nuum

yp L i B; IV. Caput XXX VII

nuum illi feftum celebratum) quam alibi, iia ut in eorum Synagogis pu-
blice fuerit fecitata. Iudaei vero Hebrei, praecipue recentioribus faecu-
lis, immane quantum illi verfioni infenfi fuerint, variis conviciis earn
profcindentes.

XVIH. 7. DignifTima inftituitur difquifitio; quolocohabita fitift
Novo Teft. & ^ Chriftianis, fequentibus feculis. Scriptores N.Teft. quod
attinet; faepe quidem illi, at non femper, ut Pontificiis placet,hac verfione
utuntur. Nam 1 . interdum laudant ipfum textum Hebraeum,etiam qui-
businlocisdiffertabhacverfione; utMatth.2:i5.cumHof. 11:1. loh.
19:37. cuirfZach.i2:io. Matth. 2: i8.cumjer.3i:i5. Matth.9-.13. cum
Hof. 6: 6. Matth.4:i6. cum Efai. 9: 1. 8:17. cum Efai 53:4. 2.viciffim
aliquando utuntur hac vcrlione,etiam ubi abit a*textu Hebraeo : ut Luc.3:
36. cumGen. 11: 12. A&\ 13:41. cum Hab. 1: 5. multifque aliis locis.
3. Quandoque allegant dicta qusedam VeterisTeft. quas hoc tempore,
necinhacverfione, necin Hebraeo textu reperiuntur, utMatth.2:d.cum
Mich. 5: 2. Rom.n:8. cum Efai. 29:10. Quaeomnia explicatiora darc
nuncnonlicet. Quod vero ad Chriftianos fpectat ; Graecimultisfeculis
ea fuerunt ufi : Latini etiam longotempore verfionibus Latinis utebantur
ex hac exprelfis , inter quas A uguft ino maxime laudatur Inlica, Fitlgata
dicta; donec poft quatuor fecula a Chrifto nato, Hieronymus novam
Latinam verfionem ex Hebraeo textu dedcrit.

XIX. Denique 8. anquiritur; quid ftatuendum fit de verfione illa,
quse noftro tempore fub nomine lxx. interpretumcircumfertur. Com-
munis autemTheologorurnReformatorum fententia eft,illam, cum mul-
tum diverfa fit & aliena a textu Hebraeo, multis in locis effe corruptam-,'
five, quod ipfi auctores, (quod tamen vix probabile) exemplaribus non
fatis accuratis fuerint ufi; five quod non nimium periti fuerint linguae
Hebra?a;,five, quod praecipuum eft, a librariis defcribendo & ab interpre-
tibus cum aliis verfionibus commifcendo fen fi m corruptior fitreddita:"
quibus aliifque de caufis, verfio haec antiquiffima tot faeculorum lapfu
corruptionem aliquam paffa eft. Ut fruftra Pontificii veterum fabulis
recoctis, verfionem hanc authenticam faciant , lapfuque feculorum fceda-
tam, a Papa Sixto V. e Bibliotheca Vaticana, reftitutam & emaculatarn
efle glorientur. Omni caeteroquin modo committendum , ne verfio ifta,
qualis nitidiffima extat , ftudiofae j uventutis manibus excutiatur ; utpote
quae non fblum antiquitate & dexteritate fua venerabilis eft, verum etiam
cum eadem conftet phrafeologia, qua Novi Teft. fcriptores ufi funt,utri-

que

•

De Ecclesia postcaptivitatem Babylonicam. 755
que inftrumento illuftrando infigniter conducit.

XX. In hifce omnibus videre eft typum abfblutiflimae, & omnibus lnfignit

laeculis memoranda% quinimoimitandae,Ecclefiailliustemporisad nor- Ecclefi*

mam legis & doccrinae Mofaicae Reformationis ; quam tantopere quo- hii]m » ,

que fpirant libri Efrae & Nehemiae hiftorici, Ha«gaei3 Zachariae & Mala- tmP-
\. V, , . . °° REFOR-

chiae Prophetici.

XXI. Cujus Reformationis, quae a primario illius auclore3Efraitica di-
ci poteft, praecipua fuerunt haec feptem capita. i. Inftauratio templi
altarifque, ftatim a reditu coepta. 2. Synagogae magnae circa Scripturam
facram labor & exactiflima cura. 3. Verbidivinirrequentior&accura-
tior, quam hactenus obtinuerat , praedicatio, ut Neh. 8:1. & feqq.
videreeft. 4. Cultus divini, quantum ad feftum tabernaculorum, re-
ftitutio, ejufcemodique illius fefti celebratio, qualis a tempore Iofuae non
obtinuerat. Neh. 8:15-18. ^.Rejectio impurorum hypocritarumque
Cuthaeorum , feu Samaritanorum, falfb pratextu religionem prae fe fe-
rentium & ftructurae templi fe ingerere conantium ; quos ab illa fbcietate
rejiciebant & a fe fegregabant. Efr.4:2,3. 6\Cui rejec"tioni acceflit fepara-
tio ab oiSiptru) jwt|« cum gentilibus & populis profanis : qu^ prolixe
narratur Efr. 9. & 10. Neh. ult. 7. Quin & altius afcenderunt. Confue-
tudini enim antiquiflimae , a Deo nunquam approbatae , longa tamen
faeculorum ferie inveteratae , plures uxores ducendi, eafque leviculas ob
caufas legitime junctas dimittendi, fe oppofuerunt viri prophetico fpi-
ritu inftrucli , Mal. 2: 14, 16. Et haec fuit V^^ovfi^f illa Ecclefiae
poft Babylonicam captivitatem Reformatio , alterius poft eductio-
nem illius e fpirituali Babylone praeludium , qua doctrina Mofaica
in priftinum honorem reftituta fuit , & corrupti mores ad antiquam in-
tegritatem revocati , adeoque in pejus ruiture; Ecdefiae res per aliquot fae-
cula fuftentatae funt.

Ccccc CA-

754

Lib. IV. Caput xxxvn r.
CAPUT XXXVIII.

De Ecclefia Jub Principatu & Regno

Afmon£oru?ru,

'Alterape- T.^^frlprzp Idemus plerunque, ubi in cumulum accreverunt populi
rtodus \Hb m\#|/lf peccata, prxcipuefifummisfefceleribus ctiam adftrinxe-

nnt Magnatcs & Reipubhcas pnmi ; continuo , ii non tota
pcffum dctur Refpublica , tanto malo non inveniri reme-
dium^nifi mutataregiminisforma. Uum hujusrei tefta-
ta funt omnia retro faecula; tum maxime, in quibus nunc verfamur,popu-
Jus & temporis periodus, luculentiffimum ejus fpecimen praebent ; quan-
do Ducibus & Pontificibus ad fumma crimina delapfis, verfa eft Reipubl.
facies,& prioribus deletis, exftin&o Ducum nomine, fucceflerunt Macha-
basi , in quibus Pontificatus,primo cum principatu, deinde etiam cum re"-
gno fbciatus fuit. Vita enim functo A lcimo, populi fuffragiis traditus efl
Pontifkatus Jude; Machabaeo, filio Matathiae Sacerdotis, eftationefeu
claffe faccrdotali Joaribi. 1X^011.24:7. i.Mach.2:i.
macha- II. Machabaci D. Junio appellantur a quatuor litcris initialibus verbo-
bae 1 s, rum Exod. 15:11. ^! c1*i ^W? Quis ftcut tu> Deus ? \ 3. y p,
depifhs in labaris & vexiilisfuismilitaribus. Aliisaliunde potius petitur
fsu has- vocis hujns originatio. Cxteroquin Aflamonari vel Hafmonaei diceban-
M.ONiEis. tur; fi ve fimpjiciter PrafeHos dicas; five quod vox illa Arabice idem fonat
ac Venerandi Aniifiites, quales illi patrias religionifque erant. Rerum
abiisgeftarum occanonatafuit, ex oppreffionc ludasorum ab jEgypti
Syriaeque Rcgibus, intcr quos fki erant mcdii ; precipue vero a Rege
Syrias AntiochoEpipha'1. : deqtio illuftriafuntvaticinia Dan,8:o,23.
Et ex uno de illis egrejfum cjt cornutinummlnus quamparvum; & crevit
amplius &lc. F.t in extremo regni ipforum, cum confummabunt dcfeUo-
res, furget Rexpsru: ax, infeltigens anigmata. & 1 1 : 2 1. Etflabit in loco
ejus, Jpretus, cuique non trihuerant Majefiatem Regiam ; & veniet in
trancjudlitate, & occupabit rcgnumpcr blanditias. Qui criminibus flagi-
tiofillimisinfeadmiiris, Terofoiymam occupati per fummum fcelusin
lemnlo ftatuam [ ovis Ofympii collocat; Baccho feftum indicit; Mofis&

Pro

• -.

De Ecclesia sub Asmon^is. 75 <■

Prophetarum libros comburit ; iacrificium juge in triennium & femeftre
tollit; denique fideles per atrociifimafuppliciorumcruciamentaconficit
& enecat. vide Mach. 1:2-5. i.Mach. 5 :6, 7-capp. In huius igitur crudelita-
tem infurgit Iudas Machabeiis ; Apollonium ducem ejus csdit,nono An-
tiochianno, templum recuperat , iJIudque fcedilTime violatum procurat >''
& expurgat,anno admodum ante Chrifti Epiphaniam 168.

III. Libertate hoc modo affeita, Alcimoque mormo,feu etiam viven- §&* pr$~
te,utaliivolunt, populusfuijurisfactus, luctaPontiricatumtradit; quo eit"s &
cum per quadriennium fundus eflet, fortiter vindicans jura patria, infeli- ™

ci in pralio cecidit. i.Mach.9: 18. Pontifex idem & Princeps. Iudas fucce-
dit lonathas frater ejus ; poft illum Simon itidem frater, quem excepit fi-
liusejusIohanncsHyrcanus, itidem, ut deceffores fui, Pontifex fimul ac
Emarcha; imo fecundum Iudxos , etiam Propheta ; cujusfiliusArifto-
bulus , miffo principis nomine , regium ufurpavit , atque Etnarchiam
vertit in regnum. Hyrcanus hic, principum ideo Afmonsorum ulti-
mus, Iduma;os fubegit, iilofque ut circumcifionem fufciperent, ritibufque
Iudaicis defungereutur , coegit ; qua de caufa poft ha?c tempora in
uhum cum Iudaeis populum coaluerunt , & Iudaeorum nomine cenfiti
fuerunt.

IV. Hi Afmonaei fuerunt principes, & fimul Pontifices : quod pofte- '» HHm'
rius illorum munus legitimum plane fuit , roequepereosinterruptafuitrww^*
Pontificum fucceffio : nullo jure vero illi muneri adjunxerunt imperium, -* "
quod Levitis feu Pontificibus male conveniebat. Rempublicam tamen
gefferunt fuo du&u ac imperio, non praecaria a Perfis, Gracis aut Roma-
nispoteftate, utquibufdamplacet, cumexcuflbGraecorumjugo,regno
reapfe fint potiti , Romanorum non clientes fiduciarii, fed fbcii ac fcede-

rati facti, ficut ex fcedere,quod cum Romanis iniit Iudas,abunde conftat.
i.Mach.8.

V. Diligentiori confideratione dignae funthorum temporumrcsge- Rerum
ftae. Nam 1. Opprefiionem Antiochi quod attinet, in ea obfervare eft : hocteT»P*'
quopa&oDeusinftante infigni Ecclefia? mutatione, graviffimascalami- "VP*'.
tatesmeamconcitarefoleat. Appetenteenimpaulatim Mefliae adventu, ^. ^V
per diriffimam hanc Antiochi perfecutionem urgebatur Ecdefia , ut tan- extio.

to majori cum defiderio Meftiam , redemptorem fuum , ejufque regnum '«« &-
anhekret, a qua fpe & exfpeclatione infigniuntur illorumtemporumfi-^f/Ww'.
Qeles. Luc,2,:a 5. Simeon^ui homo jufius &religiofus, exfpe&abat confo- ^"J^ '
wtimtem Ifraelis, Satis enim recens erat memoria hujus perfecutionis^^

Ccccc 2, tera-

75<S L i b. . I V. C a p u t XXXVIII.

tempore Chrifti. 2. Latuit in hifce, tanquam in imagine, ftatus Ecckfia*

N. Teft. Proinde enim ac primum Chrifti adventum anteceflcrunt atro-

ces ha* perfecutiones, Lcgisergo; eundcm ad modum non minoramala,

antealterumejusadventum, fidelibus incumbtnt , Euangelicaj dodnnge

gratia. A dde, ficuti perfecutor hic Antiochus templum fceleftiflime vio-

lavit & invafit; idem omnino manfurum erat Eccleiiam ab Anti-Chrifto,

cujus typum Antiochus retulit: quare etiam fub illius fpecie de Anti-

Chnfto Daniel locutuscreditur , c. n: $6, 37, 38. Etfacietpro voluntatc

fua Rex, & ejferet fey & magmficabit fefupra omnem Detim, & contra

Deum Deornm loquetur mirabilta, & profpere aget , donec confumma-

tusfuerit rigor. Nam decifum fattam cfi. Et non habebit rationem Deo-

rumpatrum fuorum ; cr non habebit rationem defiderii mulierum , & non

habebit rationem tllius Dei, quiafupra omnia magntficabit fe : & Deum

arcium in locamentofuo honorabit, & Deum quendam,quem non agnove-

runtpatres ipfius , honorabit auro & argentoi& lapide pretiofo qt dejidera-

bilibus. Quibus tam exacte & vivis adeo coloribus deformatur Anti-

Chriftus, ut de co folo proxime hic agi quidam ftatuant.

tum ti»f- vi. i.Notanda in primis etiam eft Ecclefia? per Iudam liberatio. i.U-

m £*r f' cn*m ak Antiocho occupatum fuit templum, per folidum triennium, &

hia l 'be- ^l110^ cxcurrit femeftre ; fic item ante vaftationem templi per Romanos,

tat*. tantundem efBuxit ; omniumque gcnerum ssrumnis & extrema belli mi-

feria prc-elufum eft. 2. itidem ac Antiochus,ejufque crudeliflima tyrannis,

repraslentabat Antichriftianam Ecdefise infedationem; viciflim mirabilis

ejus per Iudam fratrefque vindicatio & tcmpli purificatio., aufpiciistam

exiguis , & inftuumentis levibus pcra&a , effigiavit expurgationem Ecde-

fix N. T. ultimis feculis, qua ex tenuiflimis initiis, via plane fingulari>

templum Deifuit reftitutum, & a fordibus fcedaque Anti-Chrifti illuvie,

atque tyrannide affertum & elutum.

um-iitf VII. 3. Illuftris etiam eft cum debellatis Idumaeis paclio & cum po-

'YZi™ Pu^° ^C1 ' uni° : ^ l ' impktum fuit Bileami vaticinium de rebus hifce

Utionh &> Pau^° ante Meffia? adventum eventuris, Num.24:i8,iQ. EteritEdom

tum ludA- hareditas (Idumaei jungentur foederi, & pars populi fient ) & erit h&redi*

istmionis. tasSeir, inimiciejus, rjr Ifraelfacietftrenue. & dominabitur ex Jacofo,

qui perdet fuperfittem ab urbe ; & naves a latere Chitucrum (ob occafu)

venient & domabunt ^Affjrium (Graeci Perfas fubjugabunt) & doma-

buntHeberum (Romaniludaeos). Vide& Amos.Q: 12. Vthareditent

r&quias, Edomi^ omnium gentium, fuper quibus nuncupatum fuerit no~

DE EcCLESIA SUB ASMONjEIS. 757

men meum, ait J-ehovafaciens hoc. 2. Ckret hinc cur Efai. 34: 6. & 63:
1,2. &Mal, 1: 3,4, 5. Ifrael qui Chriftum cruci fuffixit , Edom appel-
letur ; quia nempe, inter alia, eo tempore quo harc facta funt , lfrael &
Edom unus erant populus , uni Regi, & quidem Herodi Idumaeo
fubje&i.

VIII. Atque haetenus de MachabaeisPrincipibus; quos exceperunt Machriti
iftius familiae Reges ; ut fupra indicatum. Fuerunt illi quinque; quorum R*g*'«
primus fuit Ariftobulus, Hyrcani filius , qui imperio crudeliter gefto,

„poft annum decedit , relinquens fuccefforem fibi fratrem Alexandrum
Jannaeum. Huic duo filii ex Alexandra uxore, Hyrcanus & Ariftobulus.
Poft patris mortem Alexandra vidua regnum pernovennium admini-
ftrat, Pharifaeis addicta,in quorumgratiam Hyrcanum Pontjficem creat : '
qui deinceps etiam mortua matre regnum capeffit; qua utraquc digni-
tate, poft tres menfes^ exuit eum Ariftobulus frater.

IX. Huic fratrum diiHdio, apta. occafione, intervenerunt Romani, eorumdij*
captaque urbe & templo, vinctum Ariftobulum Romam deportavit' -®*
Pompejus, Pontificatum & Etnarchiam, non vero regnum, Hyrcano '
reddens. Mortuo dein Ariftobulo, filius ejus Antigonus, Parthorum
auxilio, Hyrcanum capit, regnumque occupat ; ab Antonio autem An-
tiochiae, inufitato exemplo, Rex fecuri percutitur..

X. Evehitur inte-rea Antipater Afcalonita, & propter magnitudinem
meritorum ejus erga Iul.CaefareirijTudaeae Procurator conftituitur ; cujus
filius Herodes a Romano Senatu Rex declaratur : atque ille quidem re-
liquam Afmonseorum profapiam excidit ; Ariftobulum Pontificem
adolefcentem inter- natandum fraude fcelefta fuffocat ; ipfumque Hyrca-
num grandaevum, optime de fe-meritum, tollit : poftquam Pontificatus
& Principatus in Afmonaeorum domo haefiffet per 130. circiter annos,
quorum res florentifTimae, mutuis odiis & truculentis fceleribus utrinque
«tdmiffis, penitus interciderunt : ut ita regno funditus fubverfb, verus po-
puli Dei Rex enixius eo & vehementius defideraretur. Unde etiam de
corona Affamonaeorum praedi&um fuerat, quodilla nonJit,\\OQ eft,quotf
ea non fitilla, quae promiffa eft, Ezech.2 1 : 27.

Ccccc 3 CA«

Lib.IV. C a p u t XXXIX;

St&Arum
huer lu-

Origo &

CRuft.

HASI-
DiEI.

CAPUT XXXIX.

De Seflkis Iudfiorurru.

Um multum turbaretur Refpublica, Afmonads rerum po-
nentibus; tum non minimum variis&in omnia aliaab-
juntibus opinionibus confciffa fuit Ecclefia Judaica : unde
fubjicientibusfeperpctuo, tanquam ex Hydras capite, li-
tibus, mdiverfas tcdtas, <\ux dija&rih in Nov.T.dicuntur. A&. 5: 17. 15: 5,
fuit diviia ; quibusdivortiis duplex potiliimum caufa originem dedit.

II. Deerant i. Vates feu Prophetae, qui ore Dei confulto, popul®
refponfa referrent , & litigantibus intercedentes, omnem difceptationum
materiam divino oraculo prasciderent. i.Lex, quae olim afla & abfque
gloflis Magiftrorum le<ffca , jam iis adjcctis legebatur atque explicabatur {
unde infinitaefuboriebantur concertationes, ex quibus, acri contentione
& pertinaci ambitione vexatis, exclufae tandem funt fe&as ; populufque
Iudaicus adhuc integer & indivifus , varie fe&is & confpiratis fa&ionura
partibus fciflus eft : quarum praecipuae fuerunt Sadducaorum, Pharifeo-
rum & Effeorum. Pharifeis autem cum celebratiflimum iit nomen , pri-
mum dabimus locum.

III. Origo illorum refertur ad vicefimum vel quadragefimum fupra
centefimum,ante Chrifti natales, annum. Iofephus jam tempore lonathae,
fratris Iudae Machabaei, eorum meminit. Orti vero funt ex antiquis
Hafidaeis, quorum mentio fit i .Mach.z:42. Tunc congregati funt ad eos,
congregatione fua zsljid&i, valentes robore ex Ifraelitis , quicuncjue volun-
tarie adharebant legi &c. &y:i3. Hi Afidti primi fuerantinfiliis Ifae-
lis. & 1. Mach. 14:6. Ouiex Iudceis dicuntur h'<Tt$ouoi , quorumduxefi
jfuda Machabaus &c. Qui QH*Dn / id eft, benefici appellantLirj
eratque natio quedam hominum , poft captivitatem Babylonicam , ftu-
diofiflima pietatis ac beneficentiae , liberalitatifque erga egenos, templo-
que figendis anathematis ac donariis effundendis ; ut iftis temporibus
Judasorurn picntiflimi audirent & revera eflent, fingularique opera fan-
fcitatem affectarent. Unde Symbolum illorum erat; quicquid meum eft,
tuum eft; quicquid autem tuum eft, tui fblius eft. Ad quod difcrimen
OHDH &11 beneficorum, ut&juftorum, & impiorum,illis oppofito-

rum,

&*\'Uh>

■£*y-

/ V

■

m
3 "^L

» K

^r^--^-^-/^^

i^.^.*j

II £

De Sectis JuDjEORUM. jrj

rum refpicere videtur A poftolus Rom. 5: 6, 7. Chrifius, qmm adhuc im-
potentes ejfemus, fuo tempore pro impiis mcrtuus eji : vix enim pro Jufio
quis moriatur. nam pro bono forjitan quis etiam fufivieat mori. Egre-
gium & laudadile hactenus erat illorum inftitutum , nec feclae quicquam
habebat illud vitae genus ; deinceps lKX<n<x<r[Aog ille, feu voluntarium fan-
ctitatis ftudium, intra prseceptorum fines & fyftema quoddam cogi cce-
pit, & affricata eft fuperftitio; undenatifuerunt^c^aTi^, qui hunc
i^<na.<T(Aov mutarunt in neceflitatem , operibufque rigidioribus & fii-
pcrerogatoriis pra?ftandis incubucrunt , feparantcs fe \ vulgo ; quod dog-
ma non ftatim in illud culmen excrevit ; kd lapfu tcmporum perfectum
eft ; tandemquehincprodieruntP^r/jQ/.

IV. Nomen Pharifeorum quibufdam deducitur a t*/^|> exponere , Ex quiiw
quafi CD^I^ij expofitores legis ; originatione minus probabiJi, cum&PHARi-
foeminiE eifent Pharifes , pariter ac viri, quae tamen legem non expone- s/e 1 .
bant : potius ergo derivatur a fflfifa feparare ; ac fi feparatiftas voccs. Se-
parabantergofefei. Sanclitate & puritate externa. 2. Dignitate. 3. Ve-

ftibus & moribus. Hucamultis trahiturilludZephaniae 1: 8. Eteritin
die facrificii Jehova, vfitabo in principes, cjrfilios regis, ejr w omnes, qui a-
mictuntur vcfiimento peregrino.

V. Singulariterautem a reliquis Judaeis dignofcebantur , cum dogma- lUorum '
tis fuis, tum vivendi rtu. Dogma eorum principale erat de traditionibus, dogmMfr
quas urgebant maxime, Jegique fcripta? pre/erebant. Hinc quoque varias

legi obduxerant corruptelas ; praecepta ejus gloflis fuis undequaque incru-
ftantes; quod docet Chriftus Matth. 5, 1 5. & i^.capp. SigilJatim 1. omnia
aflignabant Deo & fato, fcilicet mathcmatico ex aftriseorumquemotu
dependenti. Licet quidam rem aliter putent. 2. afferebanthominilibe-
rum fuum arbitrium, cujus propriis conatibus in bono aDeotantum
fuccurri ftatuebant ; non aliter ac pofteris faeculis Semipelagiani. 3. pone-
bant, piorum animas per [Ain[x^xuaiv migrare e corpore in corpus :
malorum animas interminabili fupplicio cruciari. Quo quidam refpici
putantMatth.i4:2. Dixit Herodes fervisfuis, ifie efl Johannes Bapttfia:
ifjejufcitatus efi ex mortuis , & propterea virmtes agunt in eo. & cap. 16:
13,14. Interrogavit difcipulosfuos Je/us, dicens : quemnam ejfe me dkunt
homines, filntm homtnis ? illi vero dixerunt,alti qmdem Johannem Bapti-
fiam, alii vero Eliam, alii vero Jeremiam , aut unum ex Prophetis. Joh.
9:2. Et rogarunt eum difiipuli ejus, dicentes: Rabbi, quis peccavit, hic,
m parentes ejtts , nt atcus nafceretur ? 4. Refurrectionem corporum>

r60 L I B. IV. C A P V T XXXIX.

tam bonorum, qu.im malorum, profitebantur ; illumque coram Deo
juftum effe qui pleraquc mandata legis obfervafTet. Ex hac priori fenten-
tia zpologiam fibi meditatur, Judseorumque irruentium in fe impetus
fiftit , Paulus, dicens : Ego Phartfeusfum, filius Pharifei : defpe & refur-
retlione mortuorumcgo in judicium vocor. Aclr.i 3 :6. & com. 8. Sadducai
quidcm dicunt non ejfe refurretlionem^neque Angelum,neque Spiritum:
Pharifei autem utrumque profitentur. conf. cap. 24. 15. Spem habeoin
Deo, fire, quam & ii ipfi exfpetiant, refurretlionem mortuorum , tumju-
florum, tum injufforum.
& viven- yj^ vitam illorum quod attinet , uno verbo abfolveris eos , fiopera-
rios voces; qui totam legem mutabant & recudebant quafi in Philofb-
phiam&extcrnamdifciplinam, perquam, adjunctisfacrificiis, circum-
cifione, ca>terifque cerimoniis, certiffimam peccatorum remiffionem &
juftitiam fibi pollicebantur. Ut omnis eorum vita nihilaliudeffetnifi
larvatae pietatis profcenium, totaqueoccupareturin GKXy&tycoyiocafte.
chta, crebris jcjuniis, lotionibus, punficationibus, longis precibus, quas
in locis celebribus & platcarum triviisftantesrecitabant; decimandis.re-
bus leviffimis, phylacteriorum & fimbriarum dilatatione, aliique externae
difciplinae adlionibus, quae paffim in Euangelio recenfentur. vide Matth.
9: 14. Cur nos & Pharifci jejunamus multum,& difcipuli tui non jeju-
nant? Luc. 18: 12. Jejuno bis hebdomade, decimo qu<s.cunque poffideo.
Matth.6 : 5. Ouum precaberis, ne eflo ut hypocritx, amant enim in conven-
tibus &inangulisplatearumflantesprecari, ut appareant hominibus. &
cap.23:i4. FkvobisScriba&Pharifei, hypocrita, quoniam exeditisdo-
mos viduarum, idque in fpeciemutentes longis precibus &c. Addev. 23.
Marc.7: 3, 4. Luc. 7:39. Matth.9:ir. Ex quibus omnibus plurimum
iibi arrogabant,gloriabanturque uKe/fiisti-dw effe fuam fe<5tam. Act.26:
3. magnamque fibi conciliabant autftoritatem. Qualis vero quantique
ea habenda,edilTerit Servator Matth.23.

VII. Ut autem ferax eft fuperftitio&fatalefeparatiftisiemperulte-*
rius icindi, fecta hasc deinceps in alias quoque difcerpta & friata eft f.cl as;
quae feptem enumerantur in Thalmude. i.Pharifeus Sichemita. 2. Pha-
rifeus percuffus, feuiilidens. 3. Sanguinem eliciens. 4. Pharifaeus mor-
tarius. 5. Pharifaeus qui dicit, quid faciam ? ut ille juvenis Matth. 19:16.
tf. Pharifaeus timoris. 7. amoris.

Vli I. Evanuit haec quidem fecta,nec hodie fuperat inter Judaeos; pal-
aiarium tamen eorum dogma, de traditionibus & earum appendicibus

hasret,

"* M

e>.

F
n

i:,

DOV

Dfi SECTIS JuDiEORUM. j6l

haeret, glifcitque inter plerofque Judaeos in Europa ; atque eo nomine
plerique Judaeorum , Rabbaniftae feu Pharifaei, diverfi funt a Karaeis feu
fcripturariis , quorum rara eft copia. Quinam vero inter Chriftianos eo-
rum fint imitatores , & quodnam hominum genus noftra setate huic tam
exacte refpondeat, ut ovum ovo non fit fimilius , nimis quam toti Euro-
pae patet.

IX. Nomen fuurn Saducaei debent Sadoko cuidam, Antigoni Sochaei, sadu-
Synagogae magnae poft defun<5him Symeonem juftum , fuccefToris, difci- cjeorum
pulo; qui non intelle&a mente magiftri fui Antigoni, cum aequali& oiigo.
commilitone fuo Baitho, innocua&pia ejusverba; non effe Domino
ferviendum , inftar fervorum praemii ergo , pervertit ; & inde extu-
dit, nullum poft hanc vitam manere praemium autpcenam; atqueita
novam Saducaeorum & Baithufaeorum, refurre&ionem mortuorum&
mercedem juftorum in futuro faeculo abnegantium , fectam cudit.
Aliter etiam a Judadsappellantur, Minaei, Epicura?^, Dofitheani, Sama-
ritani, & Karaei, quia nempe traditiones cumKare-isrejiciebant. iEtas
eorum incidit in annum quafi ftxtum & vigefimum fupra ducentefimum
ante Chrifti natales : ut Saducaei ex Judaeorum fectis fint antiquiflimi.

X. Inter eorum dogmata primarium erat ; animam corpori non efle Dcgmnt»
fuperftitem , ac praeter crafin ac temperamentum, corporifque habitum
nil quicquam effe; quare corporum in cineres abeuntium &animarum
refurrectionem inficiabantur ; praemia poenafque omnes poft hanc vitam,
& quod ex iis confectarium erat, Angelos & Spiritus univerfbs tollebant.
Vide Matth. 22:23. ^0 ^e <*dierunt eum Saducai , qui dicunt non ejfe re-
furretiionem, & interrogarunt eum. & Act.2$:8. Saduc<ti quid.emdicunt
non ejfe refurrellwnem, neque Angelum, neque Spiritum. Ab his proxi-
mum erat, quod fatum & Dei providentiam mundo exterminarent , ho-
minis arbitrio omnia relinquentes;unde & Epicuraei dicti.Sigillatim etiam
a Pharifejis diftinguebantur, quodtraditionesrejiccrent. Adjiciuntqui-
dam, eos legem folam feu Pentateuchum duntaxat recepiffe, fpretis reli-
quis V.T. libris,quo facere exiftimant , quod Salvator ex lege fbla eos re-
darguit & confutat. Matth. 22. Fittamen probabilius, univerfam Scri-
pturam ab iis receptam,id eft, legem fblam; non Prophetis, fed traditioni-
busfeuverbo dygpcpca rejectis.

XI. Mores eorum depingit Jofephus, &confirmantdogmata, ut fe- $• tnores,
ros & (Ly&iiq , tanquam hominum profanorurn; undelicet fermepo-
tentiffimi efTent, quamvis & pauci, nihilominus exofi erant vulgo ; cui

D d d d d contra

66z L i b. I V. C a p u t X X X I X.

contra gratiofi erant Pharifei, qui vulpinari noverant & in finus homi-
nurn influere. Hinc immane difcrimen inter utrofqueobfervatur; illifci-
licet juftitiarii ; hi profani : illi multa fuperaddentes legi ; hi de eadem de-
trahentcs non pauca : utriquea Deo devoti. Deut. 4. & 12. Hinc inter-
necivum & aeternum odium iis cum Pharifaeis intercedebat ; quod faepius
teftantur facrae literae, ut KEk.zy.j. & alibi.

XII. Sedla haec non omnis periit , fed aliqua parte inter Judaeos etiam-
num fupereft ; cum multi eorum animae immortalitatem negent,quorum
numerus frequens in Oriente & Turcia, ubi etiam multi Karaei : Europan
enim Judaei fere Rabbaniftae funt. Paria cum Saducaeis faciunt , inter
aliis fe&as Muhammedani : inter eos qui Chriftianum nomen profiteri
volunt, Sociniani.
esseno- XIII. Dubiam habet Effaeorum nomen Etymologiam ; prae caeteris
Rum probabilis eft originatio a verbo HtS^ n flere ' ve' HDn latitare, feorfim &
*rigo> ftrepitu agere ; vel ^Oft, quod fanare notat Syris & Rabbinis ; quafi fa~
natores dicas : utrunque enim cum eorum vivendi ratione optime conve-
nit. Ofleni etiam alio nomine appellabantur. Ut nominis ita ipforum
hominum incerta valde eft origo; quibufdam exiftimantibus , eos ex
quodam Saducaeorum cum Phanfaeis temperamento efle natos , vita2
quippe fanctitate praeftantes, & ab utriufque fectae vitiis abhorrentes.
Aliis vero cenfentibus, eos extitifTe Macbabaeorum aevo, temporibus du-
riffimis, ingruente perfecutionum acerrima tempeftate, quam fubterfu-
gientes multi , cum in loca fbla & deferta fe fubduxiflent , ferenatis poftea
temporibus, licet jam periculo omni defuncti effent, in priftino tamen
vitae inftituto & genere durarunt , & ab omnibus femoti fofitariam dein-
ceps vitam egerunt. Quae res etiam Anachoretarum&Monachorum,
inter Chriftianos, inftitutioni caufam dedit.
Pogmat* XIV. Opiniones eorum quod attinet,ad haec fcrme capita rediguntur.
1. Omnia fato fubjiciebant, rebus nullis eximiis. z. Angelos augufte
fummoque ftudio venerabantur ; praecipue eos , qui fectae eorum noti &
familiares habebantur. 3. Solem orientem adoraffe dicuntur; contra
praeceptum De», Deut.4: 19. Nefublatis oculistms verfits coelum,quum
afpexeris Solem, aut Lunam, autftellas, ullam rem exercitus ccelefiis, tum
impellaris, & incurvans te eis, £0/4.; ^vz &c. Job. 3 1:26.27,28. Sividilu-
cem, quodfplenderet , & Lunam pulcre tncedentcm ; & feduclum efi infe-
creto cor menm, & ofculum tulit manus mea orimeo. Et h<zc pravitas
J&dicialis efi, nam abnegaffem Deum, qui fupra efi. Vide & Ezech. 8:16.

quam

xU,a. ?o?.J+>* &J&L*

De Sectis JUD£ORUM. j6$

quam tamen culpam ab iis re&ius amoliuntur alii. 4. Nulla offerebant
facrificia, fan&ioribusritibusfeaftri&osopinantes; donatamen iiatem-
plo vota fblvebant , ideoque fectas (ux capita quafi & principes Ierofbly-
mis habebant, ipfi remotioribus in locis fecreti degentes. 5. Parireli-
gione juramento ac perjurio fe abftinebant. 6. Sabbatum fuperftitiofiffi-
me obfervabant, non folum ab omni opcre vacui , kd ipfi nature; debitam
excretionem denegantes. 7. Pentecoften fepties per annum celebrabant.
8. Animarum immortalitatem ajebant ; de loco vero earum poft mor-
tem inepte philofophabantur. 9. Se&asfuae initiandos, vel ipfos Judaeos,
non aliter ac paganos baptizabant.

XV. Singularibus hifce opinionibus refpondebat vita non minus a & viven-

communivivendi ratione diverfa. 1. Secretiabhominibusinhortis fuis, dt mcs'

maxime circa Ierichuntem , agris colendis fe totos mancipantes, vitam

agreftem tolerabant ; medicinam quoque feciffe, asgrifque fanandis ope-

ram dediffe volunt alii. 2. Bonorumcommunionemanteomniaufur-

pabant ; diftribuentibus ea praefeCtis , ut nulla emtio aut venditio, nullum

divitiarum ftudium inter illos obtineret. 3. Iter facientibus ab eorum

focietate hofpitium praebebatur, 4. Servis carebant, tum ob eorum infi-

delitatem, tum maximequod alieni effentabilla hominum difparitate,

ut naturcE communi injuria. 5. Uxoresafe repudiabant, utvitaetran-

quillitatem confervarent : ne tamen fecta periret prorfus, alienas prolis

adoptatione cavebant ; quin & aliqui ex illis eam ob rem matrimonio Ji-

berifque operam dabant, adhibitis etiam variiscautionibus. 6. Integerri-

mis erant moribus, inculpata juftitiae laude, quam mirum in modum

captabant; incuki plane habitu & veftibus , voluptatum deliciarumque

hoftes acerrimi. 7. Silentium ante omnia obfervabant, & laboris pcnfb

abfoluto, commune prandium fumebant, non aliter ac olim Monachi

facris exercitiis convivia intermifcentes ; tenuis etiam vidhis & cibi pau-

ciffimi erant, in jejuniis frequentiffimi. 8.. Hemerobaptiftarum more

quotidie frigida fe abluebant. 9. Senum apud illos maxima erat reveren-

tia. 10. In commnnionem & confortium ihd:\£ nemo admittebatur,

nifi toto quadriennio diligentiffime fpeclatus , quando horrendo facra-

mento in fectae illius religionem adigebatur. 11. Difciplinae violatores

iUentumviris ex communitate profcribebantur; inediaherbifquenoxiis

tollebantur , quas inftar pecudum depafcebant, nifi interdum in mortis

confinio vitae gratia ipfis fieret. Juvenes difficulter&faftidioferecipie-

bant, at viros fenefque. Plura de iis mvratjofephus Antiquit. lib. 18.

Ddddd 2 cap. C

7&f L I B. IV. C A P U T

cap. 2. & de bello Judaico , lib. i. cap. 7.

X L.

Status

TLcdefiA
lndaicst,

XVI. Affines hifce erant ex Philofbphis Gentilium Pythagoraei ; ex
haereticis Meflaliani,eorum fimix ; ex Chriftianis, in pluribus, Anabapti-
ftae; gemini vero illis funt , &genuiniimitatores Pontificiorum Mona-
chi : quod in errorem etiam deduxit Eufebium, qui lib. 1 1 . cap.6, de Mo-
nachis Chriftianis di&a effe exiftimavit, qua? Philo Judgus in libro de vi-
ta contemplativa,de Eflgeis,ut plerumque creditur,refert ; quod Pontificii
avidearripiunt, qui Monachatus antiquitatemindeadftruerefatagunt;,
cum tamen Efifad fuerint, non Chriftiani, (ed infenfitfimi Chriftianorum:
hoftes, fe&aque omnium fuperftitiofilTima.

XVII. Atque hoc fuit famigeratum illud Judaeorum Trib<ere/tttm :
cui quafi quartam fectam addidit Judas Galilaeus ; quintam verd acepha-

Tnte^hf ^ Herodiani. Miferum itaque cj ufmodi in modum confciffa fuit Ecclefia
ftftas. Judaica per hafce fedas; quibus dum finguli ftudent , Scripturae & Pro-
phetiarum ftudium eviluit, & indago earum neglecta eft. Refervavit ta-
men fibi Deus Ecclefiae reliquias in paucis fidelibus, ut Symeone & aliis,
Mefliae adventum anxie defiderantibus. Interea loci in hac deformi Ec-
clefiae Judaicae facie , agnofcerelicetdelineatum ftatum Ecclefias N. Teft.
ante fecundum Chrifti adventum , quando lacerata religio & in haerefes
fe&afcmc varias diffe&a ; fuperantenihilominusaliqua verorum fidelium.
parte, inter quos lex obfignetur. VideEfai. 8: i<5. Liga tejiificationem,,
sbjtgna legem in dtjcipulis meis.

C A P U T X L.

De Ecckfia jub Hcrode , ejufjue fiatu fub ad~

ventum Chrijii

Pftim»

EcclefiA
homm
temporttrn
geriodus

ftib HE-
ftODE.

Eturbatis regno Afmonxis fucceflit Herodes, qui illud ali-
quandiu cum filiis infedit. Herodis pater Antipater de Iu-
lio Csefare bene meritus , Iudaeae procurator ab ipfo confti-
tuitur, cumHyrcaniftuporimperioineptuseffet. Antipa-
tri filius minor Herodes, ab eodemlul.CaefareGalila^ praeficiebatur,
adolefcens annorum quindecim. Ex hifce initiis major tandcm illis con-
ciJiata fuit poteftas, quando pulfum ab Antigono, Ariftobuli filio, Hero-

dem-

■

De Ecclesia sub Herode. j6*

dem regem Iudasae creat Senatus Romanus, illumque in regnum intro-
ducit Sofius; Antigonumque fecuri percutit Antonius. Contigit hoc
ferme anno ante natum Chriftum nono & trigefimo , quo Rex creatus
Herodes, idemquefexto & trigcfimoin regnum immiffuseft; quaread
annum ejus 37 a. quibufdam Chrifti nativitasrefertur. De quo alias cu-
ratius.

II. Atque ita patre Afcalonita, gente domoque Idumaeus erat Hero- lUius m
des, ex qua, licet jam ante faeculum, ut vidimus,Iud^is Iduma:i intermix- &$*>
tieflent, regem defignari poffe negant Iudaei. Quare,cumnullojurere-
gnum Ifraelis ad eum , ut alienigenam,pertinuifie ftatuerent Magiftri , ex
cautione legis Deut. 17:15. Tantumflatuito fuper te Regem , quem elege-

rit Jehova Deus tuus : e medio fratrum tuorum ftatuitofuper te Revemy
nonpoteris tibi praficere virum extraneum , quinon frater tuusJtt;abeo
lxx. Seniores fuiffe fublatos narrant : quod tamen non fine multo fale ca-
piendum eft.Solus itaque, fummotis quos volebat adverfariis,regnum ob-
nensHerodes, pro libidine fiia, avita & patria inftituta mutavit, nova tu-
lit, inlegespeccavit; Romanorum fuperftitionem , ludos, Amphitheatra
& aliaejusgenerisfaciendo, tacite introduxit ; ipfePontificatusludibrio
illi habebatur , Pontificibus, ut collubitum erat,admotis remotifque. O-
perumejuscaput&unicumlaude dignumfuic, inftauratio & amplifica-
tio templi; quod ideo ex ejus nomine di&um fuit : de quo fuperius, Reli-
quamvitae rerumquegeftarum partem, nonufitatisfceleribus& inaudi-
ta faevitia inquinatiffimam habuit ; donec tandemfibi, aliifqueinvifus,
horrendo mortis genere fe ad inferos penetraverit : exceptus ille eft a. fi-
liis, licet impari dignitate, partim Regibus, partim Tetrarchis, ad cxcidio»
nem ufquetempli.

III. Herodes igitur cum filiis , ultimi fceptrum Judaicum tenuerunt ; Regnilu'
Regefque in Iuda verius, quam de Iuda fuerunt ; regni Davidici ufurpa- ******* ^
tores, in quod nullum illis jus competebat; ita ut jam nutaret ludacorum m*rttm
corona, quae olim in Regibus Davidicis concuffa ; in Afmonseis graviter
labefactata ; denique in Herodisfimilia mr.gisetiamquatienda, ruinam
minitabatur ; triplici illa comminatione, utquidemmultisvifum , quafi
penitus fubruta ; Ezech. 2 1:26,17. tAuferendoauferamcidarim^ & tol-

lendo tollam corona?». H<zc ea non eji. Oua humtliata efl, exaltando ex-
tdtaboy & altumhumiltandohumiliabo. Corruptum, corruptum , corru-
ptttm ponam tllam (etiamhacnthtlextitit) donecveniat , cujus efl ptdi*
<Mm & dem illud»

Ddddd 3 IV. Vcj>-

J •

y66 L i b. I V. C a p u t X L.

Etpofi- IV. VergebatfimuladinteritumPontificatus, corrupta nimium fuc-

rnodum ceffione. Hyrcanum autem fecuti funt Pontifices ; Ananelus; Jefus Pha-

betis filius; Simon Boethi filius, Herodis focer ; MatthiasTheophilifi.

lius; Ioazarus, SimonisBoethifilius, Herodisuxorisfratcr; Eleazarus,

loazarifrater; lefusfiliusSie; loazarusitcrum Pontifex; Ananus, filius

Seth, Annas in Euangeliis diclus ; Ifmaelus Phabi filius ; Eleazarus Ana-

ni filius ; Simon Camithi filius ; lofephus, dic~his etiam Cajaphas, Anani

feu Annae gener; dequoutroqueLucasin Euang. cap. 3: z. SubPonti-

fictbus maximts Anna 0 Cajepha faiium eft verbum Domini ad Johan-

nem Zacharid fiiium in dejerto. Sub hujus Cajaphae Pontificatu paffus

eft Chriftus.

lui&s, fnb V. Atque ita fummatim fuerunt pcriodi Ecclefiae poft captivitatem

adventum Babyionicam ufque ad Chriftum. Reftat nunc ut faciem ilJiusinhoc

e"fl* temporisarticulo,appctcnteMeilia, diligentiuscontemplemur, utquam

' invenerit Ecclefiam, & in quae tempora inciderit Meffias , cognofcamus;

quce omnia tum quoad Iudaeorum poIitiam,tum quoad Ecclefiae ftatum,

quam breviftime fieri poterit, pertraclabimus.

quoadpo- vi. Politiam igitur quod attinet; elucebat undique divinabenedi-

htiam £ftQ> qua j)eus populum hunc in captivitate Babylonicaadeoconcifum

& diminutum, infinite adauxerat , ut multo numerofior eflet fub templo

fecundo , quam unquam fub primo fuifTct ; quum Iudaeam non folum ,

integram magis ac ante tenerent ; verum & colonias per univerfam A-

fiam Africamque, nec non magnam Europae partemdifperfiifent; qui-

bus accedebat ingens profelytarum numerus. Act. z: 5,9, 10, 1 1. Quod

beneficium hoc ferme tempore pr3eftandum,jamamultisfeculispr3edi-

clum erat a Mo{e,Deut.3o:5..EV adducet te Jehova Deus tuus adterram,

quam hxreditaverant patres tui, & haredttabttis illam , & bene tibi faciet,

er multtplicabit te (vel majorem tefactet) prapatribus tms. Holea, cap.r.

10. Etfiet numerusfiliorum Ifrael. ut arena maris, qua non menfuratur',

nedum ut numeretur', & fiet, locoejus, cfuod.dicebatur tpfis, nonpopuhu

meus eflis vosy dicctur tllts; filiiDei vivi. & Zachariaecap.z:^. Pagtsha-

bttabitur Hierofoljma , pr<e multttudine hominum & animaltum tn me~

dio ejus.

VII. Praeter innumcrae multitudinis, maxima ctiam potentiae accellio
fa&aerat. Kam i.Syncdriuri nuncmajori pollebat au&oritate , acun-
quam Regum tempore ; cV Iudaei omnes uni nunc fuberant fenatui , five

in tetra , i\ve extra eam habitarent. Deut. 30: 3. Ezech. 37: i6,ij,n-,ii'

z.Po-

•

De Ecclesia sub Herode. 767

2. Potentiamhancnonparumaugebat, quod per omnium populorum
difperfiones Synagogas ilias haberent, quae, ut & univerfae illae Iudaeorum
coloniae, a templo & fenatu Ierofolymitano , tanquam a fede religionis
& imperii dependebant. Ita Saulus petiit a Pontifice maximo epiflolasper-
ferendas Damafcum ad Sjnagogas : ut fi quos invenijfet hu)us fefl:<£ tum
viros, tum mulieres, vinfios abduceret Hierojoljmam. Ac~t. 9:2. conf.
c. 28: 11. 3. Vicinarum gentium plurimasarmisfubegerant, utPaleJti-
nam univerfam Phaniciamque poffiderent , & Syrie partem : ex vati-
cinio Miche c.4: 13. Surge & tritura, filia Sion. Nam cornu tuum faciam
ferreum, & ungulas tuas faciam <zneas & comminues populos multos, &
devovebo Jehova qu&fiumtpforum, gr opulentiam illorum Domino totius
terra. & Zachariae c. 12:6. Illodieponamduces Iud&utfoculumignisin
1'gniSy & utfiammam ignis in mampulo, & comedent ad dextram $• adfi-
niflram omnes gentes arcumquacjue : ejr habttabit porro Hierofolymain
locofuo in Hierofoljma. & c. 9: 7. Et fuperflttabit etiam ille Deo noflro, ejr
erit ut dnx familu in Juda, $> Accaron, ut Jebufeus. Non folum fub
poteftatem, verum etiam in religionem adactis fpeciatim Idumejs. Quod
fuperius vidimus. 4. Infuper innexi erant fcederibus & amicitiae floren-
tiffimorum populorum & Principum ; a quibus etiam donaria,anathema-
tis in templo fufpendendis & facrificiis faciendis, mittebantur. De quibus
fcederibus, fingulariterRomanorum , pr^didhimfueratDan.9: 27. Et
facietprtvalerefoedusproptermultosfeptimanauna. &Zach. n: 10. Et
accepi virgam meam, clementiam^ & incidi illam, ad irritumfaciendum
foedus meum, quod pepigeram cum omnibuspopulis. 5. Accedebat , quod
pleraque gentium lmperia eiTent pelTumdata, totumqueorbemcww/>/<2-
nafet populus Romanus , Efai. 40:4. Quaeerantfignaillatemporumo-
ftendentiatempus falutis adventare. Vid.Dan.^:^^. Zach.6:7-

VIII. Felicitatemhanc interturbabat miferrimeregnantium, pneci-
pue pofteriorum , aperta fatis ad mores ritufque Graecanicos defectio.,
eorumquedifcordia, perquam intuslabefaclataRefpublica, exterorum
pr^da. fiebat, & tandem alienas dominationis mancipium ; quomodoita
ex Hyrcani & Ariftobuli rixis Pompejo acceflus datus,qui Jerofblymam,
totamque Judaeam Romanis primus vectigalem reddidit;ufque dum poft
mortem Herodis,pulfoque Archelao, in provinciae fbrmam redacta eft &
Syriae attributa ; iecundum vaticinium Efai.7:8.

IX. Ex hoc diverfb Reipublice ftatu facile di"nofcenda eft Ecckfiae & Ef-
iacies; quae bonis non paucis gavifa; malis etiam plurimis infeftabatur. er*m

Lau-

7<58 L i b. IV. C a p u t X L.

Laudabile quidem erat. i. Quod poft Babylonicam captivitatem fe ipfbs
rcligiofe ab omni idololatria abftinuiifent; edocti majorum exemplis, qui
hujuspeccatitamacerbasluerantpcenas. 2. Plena fruebantur uvtqvq[aJx,
praecipue Ecclefiaftica, in quibus Synedrii fumma erat libertas; ut diftum
eft. 3. Splendorem non exiguum iis conciliabant Iudej quaquavcrfum
difperfi, qui facrorum corhmtmionem, folemniter in feftis Hierofoly-
mamproficifcendoobfervabant&teftabantur; quemadmodum &Hie-
rofolymae omnium gentium profelytos in Synagogis erudiebant,qui mox
ipfi populares fuos erudituri erant. 4. Accedebat hifce tandem S. Scriptu-
rae in linguam Graecam tranflatio, paffim Judseis Gr3ecis,pr?ecipue Mgy-
ptiis, ufitata ; ex quibus fummus Eccleliae ludaicae fplendor hoc tempore
.'infigniter eluccfcit.

X. Nitorem hunc obfufcabant cum tenebra?, tum infuper maculae, ex
paribus, finon majoribus vitiis, illitar.quando 1. miracuia ceffabant ; quae
in liberatione Danielis e fovea leonum, Dan. 6. expirarunt. 2. Poft exo-
leta miracula , donum prophetiae quoque jam defecerat in Ecclefia: ut
poft Malachiam, Prophctarum ultimum,omni oraculo & revelatione ca-
ruerint; ii eximas vocem illam coeleftem ^p m/ filia voiisipfisdi-
<3:am ; de qua tamen ambiguum valde habetur , an non ex Diaboli arti-
bus & Magiftrorum fraudibus Magicis fuerit profecta. Adempta igitur
cum miracuhs erant prophetise dona, ut defe&is hiice Ecclefiae fulcris, eo
acrius & vehementius expeteretur & flagitaretur Meilias ; qui fub quarta
Romanorum Monarchia utrumque inftauraturus erat : cui etiam even-
tus refpondit. Ex quo tempore, poft obfignatum N. Teft. Ecclefia
Iudaica miraculis omnibus & Prophctiae donisplanecaruit. Quodqui-
dem eorum miferiam & exilium,prse omnibus V.T. calamitatibus imma-
ni pondere aggravat.

XL 3. Ipfum facerdotii munus, unicum poft ablatum regni privile-
gium, miracula & prophetiam , reliquum fa&um, miris modis interver-
tebatur, & contaminabatur ab homimbus perditiflimis, ut avaritiae aucu-
pium & fceleribus fpolium quafi opimum elfet ; donec tandem plane
abolitum fucrit. 4. Nec aliter comparatum erat.cum iJlorum temporum
do&oribus; quos inter licct egregie multi excelluerint , acerrimistamen
c-ontentionibus & rixis turbabant omnia :celebresitafucruntHiilelis&-
Schammai lites feveriflime vexatse , nec unquam componendae. Praeterea
cum illis temporibus eriftica philofophia inanibus ftipata vitilitigationi-
bus a Graecis in lucem produceretur, eamque florentia Macedonum arma

longe

BeEcclesia sub Herode. 769

Ionge lateque per oricntem difpergerent, illam etiam imbiberunt Iudaeo-
rum Doctores : quse fenfim in Ecclefiam mtrodu&a , non fblum in ma-
gnas lites & contentiones, fed & in purioris do&rinae perniciem ceflit. Cui
acceflit , quod Doctores hi in vero legis & prophetarum fenfu eruendo,
talpis magis caxutiebant , corrumpentes & fcedantes omnia gloflis fuis &
traditionibus humanis; ut profcripta Patrum xotrti^cet de Meflia & Re-
gno ccelorum , in ejus locum fucceflerit lutulenta Scribarum xar^-
ns : prout prasdi&um erat Ier. 8:8,10. Ouomodo dkitis \fapientes nos gr
Lex Jehova nobifium; Ecce legemtnmendaciumconverttt flilusfalfa-
ritts Scnbarum — a minimo admaximum omnes lucripet&Junt, a Prophe-
taadSacerdotemufque, omnes faciuntmendacium.&Mal.i-.i-S. Nunc
igitur ad vos eji praceptum hoc, 0 Sacerdotes &c. — Sed vos difcejftflis a via
ejr multos feciflis impingere in lege. Corrupiflis fcedus Levi, dtxtt Jehova,
Deus exercituum. &c. 3:2, 3. Et purifcabit filios Levi , dr fundet il-
los ut aurum & ut argentum. Vide & Matth. 5. & 15 :$. Ouare vos Scri-
b<e & Pharijkt tranjgredimini mandatum Deiper tradttionem veflram ? &
Luc. 11: 52.. V<£ vobis Pharifieis, qui decimatis mentham & rutam , CT*
quodvis olus,fedpr<eteritisjudicium & chantatem Dei.

XII. 5. Deploratiflima & miferrima ex hisomnibusplebiserat condi-
tio. Illa enim cum gentibus mixta non fblum linguae fanctas magna ex
parte oblita eft, illiufque ufu excidir.unde in fummam Legis divinae igno-
xantiam addu&a eft; fed & praterea ademptajfotf illi clavts fctentU a Scri-
bts. Luc.11-.52. ideft, catechifmus Patrum de Meflia ejufque regno:
ut tenebris plufquam cimmeriis & craffiflimae ignorantiae omniaeflent
involuta , ipfis Pharil^is teftibus : Sed turba hac, cjut non norunt legem,
maleditti funt. Joh. 7 :4<?, quam comitabantur mores flagitiofiflimi &
fumma fcelerum licentia , ut peccatorum quafi diluvio inundaretur terra.
Atque ejufmodi rerum ftatum, qiioad Doclorum perverfitatem & mali-
tiam ; plebr. vero ignorantiam & impietatcm, futurum, adventante Mef-
fia, ipfi Judaei tradiderunt ; quin & in Thalmude, fpeciatim in trac~tatu
Sanhedrim, vivis coloribus delinearunt.

XIII. Ex hifce omnibus non mirum eft, natum effe univerfalem a do- Vhivtrfa-
fhina veritateque Mofaica defectum & apoftafianr. Cumenimprima- 1" &fiy-
yium illius caput in Scripturae facrae dvroL^» eflet, quod princi- L/^Jl
pium omnium aliorum bafis erat & fundamentum; illud primo loco irri- ^ciia^-
tum fa&um eft per feniorum tradjtiones ; ex quibus primo lites fefbeque,

& deinceps lex oralis , nata? ; inde innumera figmenta in cultum & reli-

Eeeee gionern-

77© L i b. I V. C a p v t X L;

gionem illata funtiipfum denique verbum Dei emafculatum efl, verufque

illius fenfus & interpretatio adulterata & conftuprata. Inde ad fecundi

fundamenti, quodconftabatgratuitapcccatoris coram Deo, Meffiae pro-

miffi meritis ac fide, juftificatione, concuffionem itum eft. Propria enim

fiducia inflati , externorumque privilegiorum opinione & ceremoniarum

inani pompa infatuati, externis operibus & obfervationibus fui coram

Deo juftificationem, peccatorum autem expiationem partim legalibus fa-

crificiis,partim propriis meritis& perpeffionibus , adde & confeffionibus,

palam affignarunt: fpiritualem Meffia? redemtionem neq; curantes, neque

exfpectantes. Et ita ceremonias depereuntes, tantum abeft uttertium

Theologiae Mofaicae caput agnofcerent , ut Hterae jam fervi facti, nulli ve-

ritati fe magis infenfos praebuerint : ut non aliam magis ob caufam,quam

quod finem antiquis illis ritibus impofiturum fufpicarentur , ipfum Me£

fiam morte crudeliffima fuftulerint. Hafce vero eorum defectiones co-

mitata eft morum extrema corruptio. Rejeeta enim veritatis cceleftisjquae

fbla fanctificare potis eft, efficacia, totus populus in fcelus omne projefHf.

fimus & flagitiis perditiffimus , ultimam fibi acceleravit ruinam. Ita

ergo Ecclefia Iudaica a captivitate Babylonica tam infigniter inftaurata^

& durante minifterio propheticoinpuritatefua mediocriter confervata,

illo fublato, in horrendam & finalem illam apoftafiam lapfa eft j qua tota .

illius moles in ruinam ceffit.

$4* ex- XIV. Tamtriftis, tamdefperata eratpoIitia^&Ecclefiae Judaica?fa>-

tretm voce c{eSj tantaque neceffitas; quae extrema omnia, feeundum prophetarum :
Mefliam • • • Z1 i ... . . _ ,, i. r

mwrebnu vatIcinia' tantum non convicus clamabant, & una voce Melliam require-

bant. Gollapfoenim regno; ablata prophetia; deficientibus miraculisi

profanato facerdotio ; corrupta Iege, dodoribus & populo in varias feclas

factionefque fciffis; regnante ignorantia; gralTante impietate & malitia,

verum juftumque erat tempus ; fummaque vis &neceflkas , ut appareret

ille, de quo dicendum erat ; Jehova eft Rex nofler, Jehova eft Legijlator

nofter, Jehova eft Rex nofter , ipfefervabit nos. Efai. 33:22. A quo Ta-

bernaculum Davidis excitandum iterum inftaurandumque erat. Ilk

die erigam tugurium Davidts jacens, &fepiam rupturas illorum ( regno-

rum) er defirutla ipfim (Davidis) fufcitabo , & adificabo illud (tugu-

rium ) ut dtebus feculi : ut h&reditent reliquias Edomi, & omniumgen-

tium, fuper quibusnuncupatumfuerit nomen meum\ ait Jehovah, faciens

hoc. Amof 9:11,1 2. coll. Act. 1 5: 16, 17. Unde etiam , cum Mala-

chias propheticum agmen claufiiTet&adventum-AngeliFcederisproxi-

i/c

2fft

2ft

«1.

¥•
2fc.

JJJ.

!0D.
fe

>;•

De Ii ccles ia sub Herod£ jjj

me inftare declaraffet , Mofique interim populum attendere, & pauca fi-
gna reliqua adventum ejus prgecefliiraobfervare,imprimis veroMeflis
prodromum, quem Eliam & Angelum Jehova vocat, c. 3. & 4. audire
jufliiTet; populusinfpe propinqui adventus Chrifti conftitutus eft: qui
licet tum videretur tergiverfari, Hab. 2: 3. attamen prae foribus erat^
unde debebant eum prafiolari , quia veniendo veniet , & non pofi
fempus veniet.

F 1 K I S.

17.

39-

22.

ulr.quod

41.

6.af.

106.

ij. a-f.

170.

7.af.

178.

8.af.

208.

11. af.

24.6.

6.af.

2*0.

JK.

2.*f;

2*4-

9- ,

26l.

6.aX

263.

14.

28o.

in margii

291-

21:

297'

ii»

18.

500.

?•

3?3-

17.

K7-

3-af.

373.

i?-

376*

Errata graviora emendanda.

lin. Lege

Arft.26.1s'»- k&.z6:%.

erat errat

Pfal.if. Plal.ifi.

Ide: juxta quofdam, •

2.Chron.36:i8. 2.Chron. 36:21:'

Exod.3^: 20.23. Exod. 2,3:20» 23.

matris\u& adde : Prov^:*.*
poft vobis adde: Ioh.i6:i4.
aliifque ' aliique

poft 22:i4.pone quodeft I.7.a imultivocOti &c>
poft redemtionis adde : c. 4: 30.
22,33. 22*23.

indurau adde: v.iS«
immobile inamabile

curfum ' cufum.

in margine l.ult. poft Ep icureorum de adde : mundis Jimul
pluribus
Chrifii adde : 2.Cor.4:6.
femel fimul

ufus vifus

coufulti confulti

2-Sam. 16:20. 2.Sam. 14:17.

folum potiflimum

poft lex adipfos adde: Deut.33 :2.
mfernalis infern*

Eeeee ■■%■- S*3

Pag.

394-

4°?-
423.
426".
438.
439-

4+r-

447-
449»
468*

471»
480*

484.
487-
489.
498.

fi8.

tf22=
?20*.

f4°.

<4i.
S48.

«8-
5^
*6>
61 o.

632.
<g5tf.
639-

lin.
6.
17.

i.poftSe

9' .

io.a.f.

1.
19.

m margine
12.

13. af.
ulr.
13. af.

IX.

21.

20.

?•

if-
11.

10.

ult.

7»aX

7-
19.

17*

ulr.

20.

? ♦
12. af.

10.

Lege

in medio

i.Cor.if^f.

Cananasae

incommutabiliter

cadat

illo

exprobrat

Ecclef.4.: 17.

vel

abfimiles
inobedtentia
foederis operum*

leges
cruorem
volentem
fromiffionibus
Mefopotamiam
GaL.y.ij.
Mofen.
Patres

Hebr.1r.18.
deleconf. & l.n. poftDew* fcribe : conf.v^f^
em, ni enim

montanea momentanea

finum fuum

A&.2i:2. Ae^.2i:9-

Ifraelem Ifmaelem

i.Cot.jho^. i.Cor.7:i4,

0.3:2. c. *:*.

carmbus cornibur

holocaujla 3 adde ralia pro peccato &reatu j

'de meritum demeritum

regio, regia,

in modo
i.Cor.if:49.

rvatoris adde: Luci7:io.

ibid. Cananaea

incommunicabiliter

noncadat

ille

exprobat

Ecclef.44.:7.

gradatum

vel

abfimilis

obedientia

foederis gratiae

Hebr. 2:io.redundar»

legis

cruorum

volens

fromiffonis

Mefopotaniam

Gal.i:i7#

Mofes.

partes

Hebr. 11:19

Caeterarum macularum quae aut leviores funt,aut}fi graviores,properarc»
tes oculos noftros effugerunr, veniarn dabit candidus Le&or,

■

FRANCISCI BURMANNI

S. Theol. (DoSloris & (Profe(fjri$

SYNOPSEOS THEOLOGI/E;

& fpeciatim Oeconomice

F OE D E R U M D E I,

ab initio fxculorum ufque ad eorum confummationem,

TOMUS POSTERIOR,

complefiens Oeconomiam
NOVI FOEDERIS.

CUI ACCESSIT

Conjilium de ftudio Theologico feliciter inftituendo.

TRATECTt ad RHPNUM,

ApU<l CORNELIUM jACOBl NOtNARDUW, iilbUopol.

c I o \o c Lxxi i.
Cttm Prmlegio.

CONSPECTUS

Locorum & Capitum

TOMI POSTERIORIS

SYNOPSEOS THEOLOGLE,

& fpeciatim

Oeconomix Foederum Dei.

LIBER CLU I N T U S.
De Meflia, ejufque perfona & ftatu.

Locus XXXI. De Testamento Novo.

Caput

I. "H""'""^ E naturaTeftamenti Novi. Pag«I#

II. ■ Debonis NoviTeftamenti. 4.

III. Jfc J De NoviTeftamentiinitio. 10.

Locus XXXII. De Adventu MessijE,
Jesu Nazareni.

IV. De Prodromo Mejfia, Johanne 'Baptifta. 1 1 .

V. De Adventu Mejfi<e. 15.

VI. DeJe/uNaz,areno,MeJfia. 19.
yil. Dejudaoruminhoccapiteerroribus. 2.2.

Locus XXXIII. De Christi Persona

& INCARNATIONE.

VIII. DePerfona&naturisChrifti. 2,$.

IX. De Incawatione, concepttone £r nativitate Chrifti. 37.

* 2 Locus

Caput

Locus XXXIV. De vita & officiis Christi,

X. De vita Chrifli privata.

XI. De initiatione & unUione Chrifli.

XII. De munere Chrifli Prophetico.

XIII. De mtraculis Chrifli.

XIV. DemunereChrifii facerdotali.

XV. De mttnere Chrifli Regio.

XVI. De Chrifli obedientia.

Pag.

44.
49.
52.
64.
69.

11-
84.

Locus XXXV. De Humiliatione Christi.

XVII. De Chrtfli PaJJionibus. » 87.'

XVIII. De morte Chriflu 9$.

XIX. DeSatisfatlione&fruflibusmortisChrifli. 97.

XX. £te o%#0 worm C^ni/?/ ,five pro qutbus Chriflus mortuus

ftt. 116.

XXI. Defepultura & dejcenfu Chrifli ad inferos. 115..

Locus XXXVI. De Exaltatione Christi, &

QU_/£ EAM CONSECUTA iUNT.

XXII. Deflatu exaltationis & rejurreflione Chrifli. 130*

XXIII. De Afcenfione Chrifli. 137.

XXI V. DefejfioneChrtfltaddexteramPatris* 142.

XXV. De Euangelio. 147.

XXVI. DevoQdttoneGentium. 150*

XXVII. De Judictis in Judaos, 1 54.

LIBERSEXTUS.
De Beneficiis Chrifti.

Locus XXXVII. De Primis beneficiis Christi.
L r*\EGratiaChrifli. i6t.

II. YJ De vocatione ad falutem. *!$•

III. I*

C a P u t Pag.

III. De Regeneratione. 179.

IV. DeFlDE. i8a.

Locus XXXVIII. De Progressu beneficiorum Christi,

IN JuSTIFICATIONE, EIQUE ANNEXIS BENEFICIIS.

V. Dejuflificatione. 194.

VI. De Adoptione & libertate Chrifliana. 218.

Locus XXXIX. De beneficiis Christi internis,
Sanctificatione, aliisque ei CONNEXIS.

VII. DeSanUificatione. 116.

VIII. De bonis operibus, eorumque necejjitate & mertto. 23 5.

IX. De Refipifcentia. 246.

Locus XL. De Consummatione beneficiorum Chrisxi.

X. De Glorificatione bujus vita : ubi de perfeverantiafanUorum , &

certitudme falutis. 266.

XI. De morte, &ftatu hominispofi eam. ij6.

LIBER. SEPTIMUS.
De Verbo & Sacramentis N. T.

Locus XLI. De Revelatione, & verbo sub
Oeconomia N. Foederis.

I. |""X E verbo Dei fub N.F. hominumque circa illud laboribus. 29 <%>

II. JL/ De Symbolis & Confeffionibus. 307.

III. DeFundamento&articultsfundamentalibns. $08.

Locus XLIL

IV. DeSacramentisingcnere* 3!7*

V.De

C a p u t Pag.

V. De Sacramentis Vet, & N. Foed. ingenere 5 eorttmque convenientia

ejr difcrimine. 32,7.*

Locus XLIII. De BAPTirMO.

VI. De Baptifmi inflitutione. 332.

VII. De Baptifmtadminiftrattone. 338.

VIII. De refignificata Bapttfmi. 349.

IX. De Bapttfmi adjunclts. 353.

Locus XLIV- De S. Coena, aliisque ritibus.

X. De S. Ccena nomintbus,perfonis,fjmbolisrittbuf^ue externis.7,60.

XI. Derefi^nificataS.Ccena. 378.

XII. De effeclis Euchariftt<c> nnione cum Chriflo , & manducatione cor-

porisejtts. 383.

XIII. 'Deprafentia corporis Chrifti in S. Ccena. 390.

XIV. De Tranfubfiantiatione & Confubftantiatione. 393.

XV. DeMtffa. ' 403.

XVI. DeSacramentis fupernumerariis. 415.

XVII. Dereltquts cultus N.F.ritibus. 421.

LIBER.OCTAVUS.
De Ecclefia N. F. ejufque ftatu & fine.

Locus XLV. De Ecclesia N. F.

I. |~*X E Eccleft£ N. F. nomine^ natura & attributis. 427.

II. L~J DeEcclefiaNotis. 438.

Locus XLVI. De Rjegimine & disciplina Ecclesl<e.

III. De Capite Ecclefix. 442,

IV. De legtbus Ecclcfiafticis. 44^*

V. De dtfciplina Ecclefiafiica. 450,

Locus

Caput Pag.

Locus XLVII. De Ministris EcclesijE N. F.

VI. DeMinifirisN.F.extraordinariis. 468.

VII. DeMiniftrisN.F.ordinariis. 476.

VIII. De Ecclefiarum untone, earumque conciliis & Jynodis. 49 3 .

Locus XLVIII. De Magistratu.

IX. De Magittratu, ejufcjuejure & munere circa civilia. 503.

X. Dejure & munere Magiftratus circa Sacra . 515.

Locus XLIX. De Corrupta Ecclesia N. F.

XI. DecorruptadotlrinafubNovoFosdere. 527.

XII. De corrupta regimtms forma fub N Fosdere. 531.

XIII. De Epifcopis , Arcbieptfcopis, Patriarcbis & Cardinalibus. 536.

Locus L. De Papa & Antichristo.

XIV. DePapa^ejufqueproveliione. 542.

XV. DeRegimineEccleJiaMonarcbico. 549.

XVI. DeMonarchta & vicariatu Cbrifti Petro Apoftolo commijfts.

553-

XVII. Dejuccejfione Pontificum Romanorum in Monarcbiam Petri.

564.

XVIII. De Anti.Cbrifto. 573.

XIX. *De duphct Befttai& Ecclefia cum illa commixtione. 5 89.

Locus LI. De Abolitione Anti-Christi &

ULTIMIS TEMPORIJJUS.

XX. De hberatione Ecclefi* ab Anti-Cbrifto & Reformatione illius. 593.

XXI. Deregno Eccleji<e& ultimts temportbus. 601.

Locus

Caput

Pag.

Locus LIL De Novissimis*

XXII. De refttrreBione mortuorum.

XXIII. Dejudicioextremo.

XXIV. De conjummutione feculi.

XXV. D e vita & morte aterna.

606.
618.

6zj.
631.

CoNSILIUM DE STUDIO ThEOLOGICO FELICITER

INSTllUbNDO.

I. |"^ E app aratu adfludium Theologicum.

II. \_J De ip/oflttdto Tneoio^tco.

III. DejtttdftTtieologici uju & exercitio.

*53-
66$.

671.

SYN-

I N

Cclcberrimi , Pietatc ac Doffrina infgni
confpicui V I R I

D. Francisci Burmanni

SynopfeosTbeologirf &? Oecoaomia Tcede-
rum Deipartem alterarn.

Eutriftefeclum ! vulnushae-
retvulneri.

Codo, folo, faloque prefla,
candida
Pax exul errat flebilefque fert notas.
Cunctis verendum Numen , in fcelus

ruens
Hominum genus feveriore pollice
Flagellat : atra nox furoris imniinet.
Concufla tellus fpirat horrendam necem,
Altafque turres & domos Mars obterit,
Solum quevertit enfe,quod vertifolet
Vomere. Novas Bellona mortis invenit
Et mille formas : fexus imbellis cadit
Dulcifque proles militis manu impia.

iT»

Fames habendifacrarumpit foedera :
HorrendaClaffis turbido mari incubat,
Fufufque tranftris miles armatus fremit,
Rabieque mutua ferox in vifcera
Fraternafxvit : prora proraejungitur, j
Innoxiumque fanguinem Pontus bibit.
Enorme cuncto caruit exemplo nefas. '
Sed fontica non hoc caretculpa malum.
Hxc una. Coelum fecimus fatis nocens,
Dum innoxias & ladleas fententias
Atro cruore fsepius transfcribimus
Fratremque frater obruit calumniis.
Morofus hio> feveriorifque ingeni
Emundtioris judicat fapientiae
Laciniam vetuftiorem quod fapit.
Si quid recentius labore mafculo
Quis mvenit , novitatis id totum arguit ;
Ipfe novus & cerebri mifer miferrimi
Servus, pilos plicafque inanes venditans.
Lafcivientioris hic genii ferax
Corrugat ad cun&um vetus nares fuas :
Praeco fupercilii fui leviffimus.
Quis ille mos i fe&anda fola veritas,
Libranda res f uerit vetus, fuerit nova.

Hoc

Hocte ftupendadextraBURMANNl

docet,
Qui mafculam, ledlor! cupisfcientiam.
Non illius ehartis inerrant fquallidae
Levefque curae,- non vides vocesfcabras,
Ut qui oftiatim petere buccas ambiunt.
Non hic leges opiniones mucidas,
Non hic leges fubtiiitates rancidas,
Non hic legesdiftindionesfordidas,
Non hic leges antiquitates barbaras,
Non hic novos & noxios fenfus vides,
Pietatis emptae fronte vanas Naenias,
Inutilem rerum omnium farraginem.
(Qui ubique civis efle vult, hofpes do-

mi eft. )
Miraberisrerum momenta ac pondera,-
Pedtus profundum > quod finu docto

tenet ,
Quicquid perennis veritas habet ufpiam
Sacris reclufum paginis $ miraberis
Vigens acumen, quod ferenum afpicit
Mutos magiftros, & fuo nixum pede
Ineptias calumniantis feculi

** % Tru-

Trucefque vultus ridet. Hoc illi novum,,
llli vetus , quod lancemens redtaintegra
Li v oris expers 1 ibrat & tru tinat b ene>
Felix juventa, Antiqua mater urbium !
Felix juventa, quxalabrispendet Viri
Deumque rite difcit I Hunc virum cole;
Accede fupplex • fata ut ipfi prorogent
Annos, labores fofpitent, mecum roga.

Sic vovet ex animo

B. T. E. A.

Ad cundem.

VErgit adextremumfemper natura laborem j
Et magis huc vergit gratiafanfta 'Dei.
Sict BURMANNE, pios, dotios^ coeptofque labores

lngenio magno perficis , arte bona.
Admetam properas , Numen cxlefte fecundet !
Quodtibific Scriptor mente manuque vovet.

Collcgac vencrando pofuit
PETR.US MONTANUS.

SYN-

Fol.i.

S Y N O P S I S

THEOLOGIiE,

ET SPECIATIM

Oeconomi^ Foederum Dei.

L I B E R V.

De Mefsia, ejufque perfona & ftatu.

LOCUS TRIGESIMUS PRIMUS

D E

TESTAMENTO NOVO.

C A P U T, I.

De natura Teflamenti Novi. «

Tque ha&enus Ecclefias infantiam & adolefcentiam , tar- Tosdusgr*-
dofque ejus au&us & incrementa vidimus , utque iHa diu ti»fub V.
circa matrem fuam lu&ata , ac Cananeae finibus conclufa .' exctt"

r • a urc -i- • -n ■ ■ •/!• ejusoscono-

fuent ; m qua, dirhcih minilteno exercita , terrenae lltms mia ru(,
f H« hxreditatis pignus tractare , & templi umbris ac figuris kk oble&are, ac $t r.

A veluti

% L 1 B. V. C A P U T I.

veluti per cancellos ejus, Salvatorc™ ni delonginquotantumpro-
fpiccrc neceffe habuit. Nunc vcro clanor & illuftrior rerum facies ape-
ritur; &, fatis fefe paulatim explicantibus , quicquid illain occultoha-
clenus ftruxerant , in apertum producitur ; &falutis humanae opus di-
gniffimo maximeque decoro Deo modo abfolvitur. Eftque hoc Eccle-
fiae tempus longe beatiffimum ; quo illi Servatorem fuum coram intueri
ac amplecti, cun&aque quae hactenus obfcura ac velata fuerant , in puro
liquidoque die pervidere datum fuit ; poftquam per adventum Meffiae
difcuflae nebulae , remotae umbrae , & quicquid ex veteri nocte reliquum
erat,inducl:a luce & ferenitate deletum eft.

II. Cujus gratiae tempora tractaturi, omnemque ejusordinemac

ambitum breviter perluftraturi , quaedam in ipfo limine i.de Novi Te-

ftamentinatura; 2. bonis; 3. ejus initio primifque aufpkiis praeliba-

bimus.

§uam III. Diverfa dari Ecclefiae tempora Apoftolus manifefto innuit,

Scrtptur* cum Eph. j : IO# T;jf cinsvofAttK ? ,®ht]fW[AoiT(§r kouqwv meminit.

ejptaensy ^ pujt emm teuppus pracedens njv <ssf$i9\/i.i!Myfkatutum tempus, Hab.i^.

norat tem- <\u°d tempus feveritatis, ac jugi, & caerimoniarum erat : ac tempus quod

pus : illud confecutum eft,quod Scriptura vtppelhtfieculum & mundumfutu-

rum, Hebr. 1:6. &2: 5. tempus videl. libertatis &gratiae, acbeatum

Nov. Teft. fa?culum.

ac proinde \ V. Juxta quae tempora diverfa quoque Ecclefiae fata fuere,ac diver-

dupUcem fum ejus regjmen & ceconomia. Ad prius tempus pertinet fpes & ex-

peclatioJVleffiae. Undefidelesejusaetatis <zroyiK7nK0Tig dkuntur , qui

ante (peraverant, Eph. 1:12. conf. Act.2<5:6\7. Et nunc de Jfe promiffio-

nis, a Deofatlce adpatres, fto judicandus ; adquam duodecim tribus no-

Gjyarum j}r£ fperant perventre. Adfecundum, fides & gaudium de Chrifto

tertinet ad reve^ato« -Antequam autem venijfetfides,fub lege cuftodtebamur conclu-
te->t a- fiinfidem, quafuturum erat ut revelaretur. Gal. 3 : 23. Quae eft ceco-
mentum nomiaNov. T. dequanuncagendum.

novum-. y Dicit autem Novum T. eam confilii Dei partem , qua , exhibito
qucd de- tandem,ultimis temporibus Chrifto,interveniente ejus morte,perfectio-
' " ' ra ac fpiritualia bona Ecclefiae largiri ftatuit , juftitiam ac libertatem ple-
nam, una cum mundi haereditate, in hac vita ; ac poft illam, cceleftis Ca-
nan^ae poffeffionem, intemeratam, nulloque terreftri pignoreacjugo
velatam. Duplex enim erat Dei propofitum de haereditate Ecclefis
danda; aut duae potius ejufdempropofiti partes; prout Deus eam vel

ifi

ceconomt-
*tm.

De natura Testamenti Novi. j

ifl typo, & fub umbris figurifquVdftentare , interimque Ecclefiam fuam
exercere; vel nudam perfedhmque exhibere decreverat. Utlatiusto-
mo priore, lib.iv.c.i. explicatum dedimus.

V I. Novum appellatur , cum temporis, tum praefcrtim fuccefiionis
ratione; quod Veteri Teft. antiquato , inlocumejusfuccelferit. Ineo,
quod dixit Novam , antiquavit primum. Ouod autem antiquatur &
fenefcit, prope abolitionem efl. Hebr. 8: 13. Poftquod ulteriori inno-
vationi ac tertio tefhmento , Iocus nullus eft, cum illud morte teftato-
ris obfignatum & immutabile redditum fit: nifi ipfum Dei fcedus inane,
& decreta confiliaque ejusfluxaacvana, & mortem denique Chrifti ir-
ritam ac nullo pretio ftatuas.

VII. Promittitur hoc Teftamentum Jer. 31:31. Ecce dies vetufint.
ait Jehovah ; & pangam cum domo Ifrael , & cum domo Jud<e fcedus
Novum. Quod fcedus cum immutabile fit, & a morte teftatoris pen-
deat, Apoftolus, Lxx. imitatus, rec"ti per SfeSwlw Tefiamentum,
vertit.

VIII. Utautem VeterisTeftam. haereditas vi&imarum fanguine
firmata eft ; ita coeleftis haec haereditas Chrifti quoque teftatoris mortc
obfignata ac ratificata fuit. Etiam tu, 6 Zion, proftnguine Tefl. ttti, di-
mifi vinffos tuos e fovea , in qua non efl aqua. Zach.9 : 1 1 . ZJbt enim Te-
fiamentum eft, mortem neceffe efl contingere Teflatoris. Hebr. 9: 1 6, 17.
Ut Chriftus vi Teftamenti hujus mortuus fit, tum ut fponfor ac media-
torillius, tum etiamut Teftamenti illius auclor ac teftator. Et ego te-
flamento difpono vobis regnum , ut Pater teflamento difpofuit mihi. Luc.
22: 29. Unde teflamenti utriufjue difcrimen elucejcit: cuminpriore
facerdotium modo typicum, & vilis pecudum cruor confpiceretur ; hic
autem ipfe teftamenti conditor , ejufdem mediator , ipfeque facerdos &
vi&ima fa&us , ac converfus in pretium Deus eft. Quo fblo fanguine

Deus placari poterat. Oui perfi ipfum purgatione fatta peccatorum

noflrorum, confedit ad dextram magnitudints in alto. Hebr. 1: 3. Adpa-
fcendam Ecclefiam Dei , quam per fianguinem proprium acquijivit.
Acl. 20: 28.

IX. Utautem in omni teftamento , praeter teftatoris confilium, Vtfymdt
teftamenti conditionumqueejuspromulgatio, ac promifTae haereditatis enatj*m
obiatio locum habet : ita quoque teftamentihujusfpedandaeft, tum * w*
wpobzmx, feu legiflatio ; quae per legem feu mandatum fidei peragitur,

quo fcripti a Deo haeredes bona teftamenti hujusdefiderare, & am-

A 2 plecti,

4 L I B. V. C A P U T I I.

ple&i, tantamque falutem non negligere jubentur : tum promijfio , non
rerum terreftrium , ut olim , fed fpiritualium ac coeleftium , omnifque
iftius haereditatis, illis, qui falutis fuae curaducuntur , atque illa accipere
dignantur,fa<5ta. quaepromiffioexftatJer.$i:$i,32. Hebr.8.7. Exqua
teftamenti voy.o^vnoe. , atqueadjun&ispromiffis, illud veluti in Fcedus
& paclum commutatur, mutua ftipulatione ac reftipulatione firmatum
ac immutabile redditum. Cum nec Deus fruftra falutem promittere,
nec homo in vanum illi promiffioni confidere, feque ipfi falvandum de-
dere poffit.
Qu&aSo- X. NontangimusautemhacviceSocinianorumulcera,quaejamfae-
einianisde- pe nudavimus; quorum theologemata de fcedere ac teftamentoDei
pravantur. njnjj ^n^ qUOC|ve j)eo homineve dignum fit,fapiunt ; & merum pus ac
venenum funt. Ex quo fonte univerfa ipfbrum religio corrupta eft. II-
lis enim Teftamentum Vetus eft foedus operum legale, nulla vitae aeter-
naepromiftioneadjutum; undeejus inhomine adDeum convertendo
imbecillitas : Teftamentum autem Novum eft idem fcedus, feu lex
operum, nova dignitate ac praeceptorum fan&imonia veteremlegem
longe exfuperans , a Chrifto lata , & coeleftibus promillis firmata,ipfo-
que fponfbre ( talem enim fblum fponforem agnofcunt, qui divinae vo-
luntatis interpres & internuntius , fufoque fanguine ejus fponfbr fit) ro-
borata; quocoelefti praemio hominem efficacius duci, atque ita Iegem,
alioqui pro captu ipfbrum nimis fublimem,in cordibus ipfbrum infcribi
autumant. Quo pa&o, ut alia omittam, omne Teftamentum Dei, om-
neque ej us confilium de gratia facienda , quod Scriptura tam faepe me-
morat , inane reddunt ac prorfus negant. Cum toto ccelo fcedus tale ac
teftamentum difcrepent.

- —' X. BONA.

C A P U T 11.

De bonis Novi Tejlamenti.

Equuntur fecundo loco bona & praerogativae Novi Teft.
prae veteri, oeconomiam illius comitantia, jamque ex par-
te fupra, ubi de Veteris Novique Teft. difcrimine , a no-
bis narrata. Suntautemea valde infignia , tumjuftifica-
tionem , tum fanctificationem , tum denique confolationem noftram
. fpe&antia ; partimque ad fidelium internnm, partim ad externum Eccle-

fiae

».*.*

ah.«

•» v

De bonis Novi Testament i. 5

fia? ftatum pertinentia; atque hifce feptem potiflimum abfblvuntur.

II. Primum eft, perfetla cunctifque numeris sbfolun juftitia, quam i . ju-
Mefliasfanguinefuoparavit, Dan.9t24. cum prohumanogenerevi&i- stitia
ma fa&us peccatum totius terrae uno die.Zach. 3 : 9. h. e. unico facrificio, perfett*,
*sr#| , Hebr.9-.18. delevit. ut nihilex veteri maledictione, ac multiplici
illa irae fpecie, nuncfuperfit, quod fidelium fpem atque fidem concutere
poflir. Quae juftitia &juftificatio per emphafin ac excellentiori modo
appellatur, ac nunc primumdataeft. Ad adducendum juftitiam ater-
nam. Dan.9:24- incogmtione fui pt^i juftificabit juftusfervus meus
multos. Efai.53:n.

IILConfequitur plenam hanc juftitiam,atque ex ea ceu fonte proma- ' l ■ #*»<*
mtpeccatorum oityzeit; tkremifiio pleniflima,in emphafi ita di<5ta; fine ul- t>eccatoriim
lacriminatione,ac peccati tanquam necduiu expiati ovei£ic[Au & impro- REMIS"
perio. Quae Novi T. temporibus olim promiifa (JVam condonabo pra-
vitatem eorum^& ipfumpeccatum eorum non recordabor amplius.Jer. 3 1 :
34.Heb.8:i2.)acexhibita eft.lV^/ autem xtytcts remiffio horum peccato-
rum, non adhuc oblatio propeccato e/?,Hebr. 10: 1 8. Veteris enim tempo-
ris potiuseratTzwpem?, &noxarumdiflimulatio, ut Apoftolusappellat'
Rom. 3: 25. tfg- tkv sropetnv propter tranfmiffionem peccatorum ante
fatlorum ' cum Lex> umbrasfolum ac imagines futurorum bonorum ex-
hibens, cultores fuosper fefe nonpoffet TiAetuiay. Hebr.io: 1.

IV. Ac comitatur hanc «.'<f>£<nv & remiflionem confcientiae -n^etucig, & e<"*'
confummatio, ejufquejam perpurgataa fumma tranquillitas & fiducia : 'Ctemu
cum, deletis jam peccatis omnibus , nihil qu£ri , nihil pavefcere , femper NSUM"
autem gaudere ac laetari poflit, in finu Dei pofita, ac fanguine Chrifti in- IO*
undataaclota.Lo: — nunquam poteft accedentes tsA«oj ouj confitmmare,

Hebr. 10: 1. una enim obiauone confummavit inperpetuum qui fanftifi-
cantur.v. 14.CUITI illi fine nobis confummati nonfuertnt,H.ebv. 1 1 : 39,40.

V. Huc pertinet quoque tertium bonum, quod Ecclefiae nunc datus ' " • Efnfio
fit Spiritus Chrifti. Et effundam in domum Davidis Spiritumgratia & spiritus
fupplicationis. Zach. 12:10. Hoc enim dixit de Spiritu , quem accepturi "doptionis.
erant credentes in ipfum. Nondumenim eratSp.S. quiajefus nondum
glorificatus erat, Joh.y^. Non Spiritus fervitutis, ut olim,quando fi-

deles legis tortoris verbera & flagellum quotidie experiebantur, & illibe-
rali ifto minifterio occupati, ac ferviliter fere habiti,ferviles quoque pro-
pemodum animasgerebant; kdSpiritus adoptionis , qui blando ductu
fideles cum fiducia adDeum tanquam patrem accedere, ipfumque in-

A 3 genuo

5 Lib. V. CaputII.

gcnuo ac liberali cultu propitiare docet. Rom. 8: 15. Gal. 4: 3, 5. fta

6 nos, quum ejfimus infahtes, fub elementa mundt eramus infervitutem

fubjetlt ut eoSy qutjub lege erant , emtos liberaret, ut adopttonemfi-

liorum acciperemus. Unde adoptio antonomaftice ac auguftiori titulo
N.T. tribuitur. Vt adoptionemfiltorum acciperemus. G 31.4:5. Sedac»
cepiflis Spiritum adoptionis, Rom .8:15. Joh. 1 : 1 1 .

J 4. A-.f t,^ ,v. E/ inde VI. A quo fpiritu ac divino illius duclu quarto major ac perfe&ior

' ~k tf. inscri- Ecclefiae iftius quoque oritur Jantlitas. Cum ejus fit infcribere legem in

ptio cordafidelium , Jer.$i:3$. atqueilla veluti fcripturam Dei fancriffimis

LEG is notis perarare : Oui eflis epiflola Chrifli, adminiflrata a nobis^fcripta non

in corda atramento,fed Spiritu Dei vivi, non in tabulis lapideis , fed in tabulis cor~

neflra. £s Carnets> 2.Cor.$: 3. ut Lex jam non in faxo aut lapide tantum extet,

& mere litera fit, fed pretiofioribus tabulis , intimifque cordis noftri fi-

bris infculpta , ipfum noftrum animum vivam loquentemque legem

faciat.

v.nomi- VII. Sequitur^wmwbonum,quodmagispublicumerat, Nomi-

mis Dei nis Dei in Ecclefia.atque hinc in univerfo mundo, clara notificatto : hoc

notificatio. eft, virtutum, quae nomen atque gloriam ejus abfolvunt, Exod.34:6,y.

uberior manifeftatio ; quaenon unquamalibimagis, quaminredem-

tionis opere patuerunt ; ubiDeusomnemfuamgloriamnudavit, cun-

ctafque fapientiae, juftitiae,ac mifericordiae fuae divitias oftendit,ac palam

expofuit. Unde Chriftus, cujus adventu ac morte nomen illud Dei prae-

fertim illuftratum eft, nomen Dei nobis edidifle ac mantfeflaffe, Joh. 17:

26". Patremquc haclrenus mortalibus obfcurum,luceque fua impervium,

edtjferuijfe traditur foh.i:i8.

vi. pax. VIII. ^Ar^wbonumjidemqueexternum&publicumjeft^A-jnon

interna folum cum Deo, pcr Chrifti fanguinem , per quem omnia paca-

ta ; cum in Vetcri T.magis obtinerent induciae, nec tam pax foret,quam

padtio : qaempropofuit Deus propitiatorium perfidem in fanguine ip/ius,

adoftenjionem ju(hti<efu<c, propter tranfmtffionem peccatorum antefaSio-

rumintolerantia Dei, Rom. 3: 25. fed potilTimum externa, extin&is

populorum inimicitiis, nulloque amplius Gentium & Judaeorum difcri-

mine , quod mundum ha&enus in duas magnas partes , duafque veluti

civitatcs divifcrat : Ipfe enimpax xoflra, quifecit utrumque unum^ & i»m

tergerinum partetemfolvit, inimicitiam — - ad nihtlum redegit ; ut duos

illos crearet in fe tn unum novum hominem, factens pacem. Eph.2: i^jJ^*

Cum Deus nunc fit omnibus idem ; unufque omnium dominus ; & una

fides,

De bonis Novi Testamenti. 7

fides, & falus, & Ecclefia fit ; gentefque ipfe poft longum repudium in
Ecdefiae finum rurfum receptse fint: Non errim eft diftinftto Judti &
Graci ; nam idem eft domtnus omnium, dives in omnes qui nominant
ipfum, Rom,/:io;i2. Quaeeft ilhmundi hareditas, Abrahamoolim
promiffa. Rom.^M^.

I.X. Sequitur tandem maximum bonum , quodque reliquorum VII# Lt~
omnium compendium habet, hbertas. Quae omnem illam veterem BERTAS>
fervitutem, omnemque ejus imaginem ac fpeciem longidime removens,
Ecclefiam , per Chrifti fanguinem manumifTam & vere liberam , omni
prorfus dominatu , omnibufque dominis, praeterChriftumfolumJibe-
rat, ftatumque ejus beatiflimum reddit. Multiplex enim in Vet.T. erat
fervitus, faltemquoad ftatum Ecclefiae externum, multiquedomini*
cum praeter legem, que. plufquam maritali imperio peccatorem urgebat,
ac terrebat, eQam homines, accepta ab ea poteftate , tanquam veteris fa?-
culi principes ac dii,in gregem Domini, non fine injuria faepe , domina-
rentur ; quorum difdplinam Ecclefia perferre, fubque ferula eorum ge-
mere debebat. Que_ cuncta veteris fervitii mala nunc amota , fbliumque
deaftrorum illorum everfum , Lexque ipfa paedagogico throno cedere,
ac gratiae potius fublervire juifa eft.

X. Ita ut nunc omnimoda obtineat liberras. i. Libertas videl. a fu- « v&ri*
perbo Legis dominatu, faevifquejuffis, quibus peccatorem terrebat, & fervume.
quotidianis diris exagitabat , ac tantum non enecabat. Nam virofubje-
lia mulier^viventi viro devinffa eft per legem: quodfi mortuusfuerit vir,

liberata eft a lege viri Itaquefratres mei, vos quoque mortificati eftis

legi in corpore Cbrifti Nunc autem liberati fumus a Lege &c.

Rom. 7 : 2, 4, 6. 2. Inde etiam ab ifta mundi fervitute , acprimis
infantilis Ecclefiae elementis liberati fumus, Gal. 4: 3, 9. Dictt ei Jefus,
mulier, crede mihi, quod veniat hora , quum neque in monte hoc , neque
Hierofolymis adorabitis patrem. Joh.4: z 1 . 3. Libertas ab infinito illo &
inexplicabili Caremoniarum jugo&onere; quod non tam multitudine,
quam trifti ac fcaevo fignificatu ac ufu fuo , Ecdefiam premebat. Ju-
gum — — quodnecPatresnoftri, necnos potuimus ferre , A<5t. 15: 10.
Conf.Col.i:i4. Gal.3:2 5. 4. Hincquoqueliberifumusamwtfre/wor-
tis^ cui olim obnoxii degebant fideles, juxta Hebr.2:i 5. Vt hberaret eos,
qui timore mortis per totam vitam obnoxii erant fervitutt. conf. 10: 28.
Infringens quis legem Adofis, fine commtferatione, duobus aut tribus tefti-
lnts, moritur. Cujus rei exempla in Davide , Hiskia , aliifque fub V. T.

vide-

8 Lib. V. CaputII.

videmus. Qui, cum omnes affli&iones, tanquam legis faevientis verbe-
ra, fervilefque notas, tum praefertim mortem immaturam horrere debe-
bant. Qui terror non parum intendebatur , quod terrenum pignus , ac
longaevae vitae in terra ifta promiffaaDeoaccepiflent; quoerepto, ac
de manibus excuflb , non poterant non lugere, & amarum tanquam ad
irati Dei fpeciem ingemifcere. Cum nunc non uni terra? , tanquam gJe-
bae, adfixi , eam vehementer adeo deamare , & tanquam facrum aliquid
colere, & perpetuo tractare ; iftique pignori incumbere , & tantum non
fervire cogamur ; ad quodvis calamitatum mortifve impetum ftupentes
territique ; fed univerfa nobis tellusex aequo patria & hofpita , ac coelum
potius civitasnoftrsifit. Phil. 3: 20. & gloriemurinipftsafflitlionibus,
R.om.5:$. ^.Cumqjexternisilliscaerimoniisexercendistuncprejiderent
vetens Ecclefiae principes, zcpatrescarms, Hebr. 12:9. & univerfa ilb
paedagogorumcohors; etiamhi, tanquam Ecclefiac graves , &abolitis
caerimoniis inutiles, remoti, & throno fuo decedere judi funt. Scriptum
emm eft :, perdam fapientiam fapientum — — ubifiriba, ubi. inquifitor hu-
jusficculi* i.Cor. 1:19. Sapientiamvero loquimurin perfetlis. Sa-
fientiam autem non hujus fitcuii, neque principum hujusfieculi abolendo-
rum. cap. 2: 6. Ita ut Ecclefia nunc non hominum, fed fblius Det vivi
peculium&ccetusfit, i.Tim. 3: 15. accoelorum quoddam regnum ; in
quo non aliud quamDeinomen audiridebet; cum haec nunc publica
Ecclefiae voxfit, Jehovaheft judexnofter; JehovaheftLegijlatorno-
fier, Jehovah eft Rex nofter, isfalvat nos, Efai.33: j 2aquo omnem ho-
minum dominatum , omncfque dominos ac legiflatores , quacunque
fpecie in plebem Dei graflantes , & fidei legem ferentes, procul abfiftere
jubet. Igitur in regno ccelorum nec angelis fubjicimur , Hebr.2: 5. nec
oeconomis mttutoribus, Gal. 4: 2. 6. Cui libertati, quo plenior, &ab
omni htimano nomine abfolutior foret, accedit ultimo libertas afiubje-
tlione prophetarum , juxta Jer. 3 1: 34. Hebr. 8:11. Et non docebunt
amplius quifiquam proximumfiuum , gr quijquamfratremfuum^dicen-
do; cognofcite Jehovam: namomnesipficognojcentme, nonminuspar-
vus ipfiorum,quam magnus ipforum, ait Jehovab.

XI. Quo ioco duo docentur. 1. Non fuperforein Ecclefia amplius
cathedram, colJegium, aut locum aliquem , qui religionis metropolis &
iedesfit; quaequecumau&oritate univerf::mEcciefiamdoceat; atquc
a quo verba Dei haurire reliqui omnes neceiTe habeant , quafi ad eam (o-
lam ea incorrupta perveniifent. Qualis ex. gr. in Vet.T.fuit Hierofbly-

ma,

De bonis Novi Testamenti. 2

ma, ubi cathedra Mofis collocata erat , ad quam Chriftus etiam difcipu-
los fuos ablegat JVlatth. 23: z, 3. In cathedra Mofis fiedent fcriba & Pha-
rifiei ; omnia igitur , qu<t vobis dtxemnt fervare , fervate & facite.
juxta Deut. 17: 9, 10. Et vemes ad facerdotes Levitas *— - grindi-
cabptnt ttbi rem judicii; & faciesfiecundumid , quodindicabunttibiex
eo loco, quem eliget Jehovah. conf. Mal. 2: 7. Nuncenim nulli homini
fubjec~ra eftEcclefia, obcujus nomenac auctoritatem aliquid credere
ac recipere debeat. Et nullus glorietur in hominibus. Omnia emm ve-
ftrafiunt, (ive Paulus, five Apollos, five Cephas &c. 1 . Cor. 3:21. Pre-
tio emti eftis, ne fiatis fervi hominum. c.773. Cum untlionem nunc acce-
perint omnes; necopus habeant , utcumauctoritate aliquis eos doceat,
i.Ioh. 2:20,27. 2. Ncqueetiam reftare amplius novi & ha&enus inau-
diti verbi revelationem; qualis expe&abatur antea,cum Meffias nondum
adveniffet; cummultaadhucexplicanda, &claviilla, quae doctoribus
creditaerat, Luc. 11: 52.referandaeflent; doctrina enim Ecclefiae nunc
publica eft, nec manet hominum certorum peculium, utexpartefub
V. T. contigit. 3. Quibus tertio additur, omnes Deum cogniturosfa par-
vo ufcjue admagnum. Cui confbnat Efai. 54: 13. Joh. 6:^p^Et om-
nes filtt ttti dificipult Jehova. Quae Novi Teft. praerogativa eft. Sub
V. T. enim pauci Deum vere cognofcebant ; unde fidelibus de novo
femper dici poterat, cognofcite Dominum. Quod nunc expofita palam
falutari doctrina, ac Ecclefia per Spiritum fponfi fui , quem aliunde pe-
tere cum Pontificiis opus non habet,deomnibusedoc~ti,dicineceffe non
eft. Quanquam profecT:u,ac quotidiana confirmatione in facra do&rina
opusfit. i.Joh. 2:24,27.

XII. Atque in hifce confiftit varia illa Ecclefiae Novi Teft. libertas ;
qux 8cfiitietatis,Ehi.j 5:1,2.^ quietis,Vfa\. 95: 11. Matth.n:28. no-
mine , oppofite ad Vet. T. fitim & laflitudinem, aliifque vocabulis ap-
pellatur : quam Pontificii tamen non una in parte violant , & contrario CuiUber'
errore ipfi quoque Sociniani. Utrique enim (ut alias Romanae Eccle- mi oblt*"
fiae thefes , quibus vcterem famem fitimque reducunt , & fatia- ^mtu* ..
tam fitienti adjungere non verentur; diverfafque illas fervitutis apud ^socinin-
ipfbs fpecies modofque omittam ) fervitutem hominum in Ecclefia re-
tinuerunt. Uliquidem palam&aperta fronte, dumnovoslegiftatores,
novas leges, ac cathedram in N. T. rurfuserigunt. Hi autem alia via,
dum Ecdefiam Chrifto, mero homini , fubjiciunt; quem videl. ad
fummumin deorum nuncupatorum faftigiocollocant; deqmbusficri-

B ptum

L I B. V. C A P U T III.

ptum eft in lege , ego dixi , dii eftis , Joh. 10:34. Qua? tamen appellatio
fub N. T. cefTat ; etenim licet fint diUi dti , five tn coelo , five iu terra (ut
fitnt dii multi, & domini mulii ) nobts unus Deus eft , Pater , ex quu om-
niafunt,& nos ad ipfum ; & umts Dominus Jefits Chriflus, per quem om-
nia, & nos per ipfum. i.Cor. 8: 5, 6. Diis iftis mortuis, ac amotis,
Pfal.8z:<5, 7. ac veteri ifto coelo convoluto, &cum diis fuisdecede-
rejuffo.

XIII. Atque ha?c praecipua illa Novi Teft. bona funt , quae magnam
partem angelieo ifto hymno , in ipfa Euangelii initiatione di&o , abfol-
vuntur : Gloria Deo in excelfis , & in terra pax , tn hominibus beneplaci-
tum, Luc. 2: 13. ac divinis Pauli ad Romanos verbis, c.14: 17. Non eft
emm regnum Dei efca $• potus , fedjuftitia, & pax, & Utitiajn Spir.S.
Unde & loci ad Hebracos, c.8:6. fententia patet , ubi Apoftolus meliora
& potiora promiffa Novo Teft. prae veteri affirmat ; quod de hifce fimi-
libufquc bonis, quae in hac vita Ecclefia nova prae veteri poffidet, intelli-
gendum eft. Ut non neceffe fit profano Socinianorum commento ac-
cedere , qui effentiale inter utrumque teftamentum difcrimen afferunt,
ac de futuris" & cceleftibus bonis Apoftoli verba intelligunt; ac fi in Vet.
T.tantum terreftres promiffionesobtinuiffent.Quae fsepius explofa funt.

C A P U T III.

De Novi Tefiamenti initio.

Xovi T. j
INITIUM.

•virtetn-

Onftituenda tandem eft Novi Teft. veluti Epocha ; ve-
rumque ejus initium, quo illudinceperit, ac veteris Teft.
fervitus finierit , inveftigandum eft. De quo nonnulla
fententiarum eft difcrepantia , quae tamen in confenfum
redigi facile poteft.

II. Quidam enim a Chrifti nativitate; alii a publico ejus minifterio ',
<ko*tnm. alii denique a morte ejus novi ftatus exordium fumunt.

III. Quae ita conciliari poffunt : ut non unum momentum , fed ali-
qua Jatitudo ac fpatium ifti Ecclefias innovationi indulgeatur : &, primo
ejus aufpicio a Salvatoris adventu capto, Novum Teft. per praedicatio-
nem ejus promulgatum; morteautem, uty Veteris Teft. visproprie
dcfiit, plene ratificatum fuerit. Et dixit ipfis Angelus» ne timeatis : ecce

enm

De Novi Testamenti INITIO. If

enim annuncio vobis gaudium magnum, quoderit omnipopulo , quodna-
tus fit vobis hodie Salvator &c. Luc. z: 10, n. A dtebus Johannis
Baptifta ufque huc regnum coelorum finxty-tcn vimfacit ; & vimfacientes
rapiunt illud. Matth. 11:11,13. Et propter hoc Teftam.N.mediator
eft,ut,morteobita&c. Hebr.p:^. Teftamentum enim in mortuisfir-
mum eft ; Jiquidem nunquam valet, quando vivit teftator. v.17.

IV. Diftingui 'etiam debet vis ipfaNoviT. abejus promulgatione.
Ac vis quidem Novi Teft. in morte ac expiatione Chrifti fita eft ; pro-
mulgatio autem fa?pius,& per partes facla eft ; praecipue autem , plene ac
follemnem in modum in die pentecoftis , cum Novi Teft. ftatus publice
inauguratus, ac aufpicia ejus ccelefti miraculo confecrata funt.

V. Pariterque diftingui necefle eft initium Euangelii ab initio Nov.
Teftamenti. lllud enim mox a nativitate Chrifti ccepit , cum adventus
ejus protinus Euangelifari cceptus eft,Luc.2, : 10, 1 1 . Hoc de jure in mor-
tepotius ejus collocandum eft. Eoufqueenim VeterisT. visacrigor
adhuc obtinebat ; omnifque ejus cultus necelfarius erat ; ac Judaicae gen-
tis prae reliquo mundo fanclitas perdurabat ; quae Veteris T. vim often-
debant. Si ojferas donum tuum in altari &c. Matth. 5:23. Abi, often-
de te ipfum facerdoti , &ojferdonum,quodjuJfitMofes, ipfts in teftimo-
nium,c.%:dr zAdviam gentiumneeatis, neque ingrediaminiurbem Sa-
maritanorum', abeatis veropotius ad oves domus IJraelis , qmperierunt.
c. 10:5,6. Sub NovoTeft.autem contigit illa Euangelii praedicatio, quae
facta eft per Apoftolos poft afcenfionem Chrifti, qua Euangelium e£s-
foeuubvi, Hebr.2:j.

VI. Atque hinc jam antiquationis quoque Veteris T. conftitui epo- w* nhm
cha poteft ; quae duos gradus habet. De jure enim illud in morte Chri- rmo antl"
fti abolitum fuit, qua Novum Teft. initiatum ac firmatum eft : de facTx> S'^*£
autem non nifi fpatio aliquo,per praedicationem Apoftolorum , deftru-

cT-um; tandemque a Deo ipfo,everfo urbe & templo,quo fblo ille Eccle-
fiae ftatus nitebatur, funditus everfum eft.

VII. Decidi quoque hinc poteft quaeftio de lohanne Baptifta , ad Quo refe-
quae nempe tempora minifterium ejus referendum fit , ac cujus teftam. rendtm fit
minifter fuerit ? Si enim de epocha temporis quaeratur , indubium eft, mmi)T"
vigente adhuc Vet. T. ipfum minifterio fuo funclum: fiveroipfum
ejus minifterium confideretur , illud ad Nov. Teft. unice pertinebat,
cujus folius minifter fuit; cum adventantis , jamque affulgentis iftius
lucis ac diei, nuncius , praeco & phofphorus fuerit. Ut perperam Ponti-

B z ficii,

nts.

14 L I B. V. C A P U T I V.

ficii, aliique, eum Nov. Teftam. miniftrumnegent; atque inde etiam
baptifmo ejus derogent. Cum minifterium ejusprorfusEuangelicum
fuerit. Hic (Iohannes) venit in teftiftcationem, ut teftaretur de luce, ut
omnes crederent per ipfum, Joh. i: 7. Poflridievidet Johannes Je/um
venientem adfe, & dicif, ecce agnus Dei, qui tollit peccata mundi, v. 29.

OeconomU
N.T.

primum
caput efl de
MESSIA.

Cujus pro -

dromus

IOHAN-

NES Bapti-
fl«.

Illius ortus.

prtdt&us
inV.T.

LOCUS TRIGESIMUS SECUNDUS

D E

Adventu Mefsiae, Jefu Nazareni.

c a p u T IV.

De prodromo MefiU , lohanne Baptifta.

Ifce prredelibatis, fequitur confideranda ipra Novi Teft.
oeconomia, inuniverfoordineacambitu fuo. Cujushaec
quatuorprimariaeruntcapita, i.dtMejfta. z.de Benefi-
ciisMeffu. ^.de Sacramentis. q.deEcclefia.

II. Mejftam,quod praecipuum oeconomiae hujus caput eft, quo folo
omnis ifte Ecclefiae ftatus nititur , confiderabimus, 1 .quoad adventum.
z. quoad perfonam, ac 3. ftatus iilius.

III. Adventum Mefliae praecedit ipCius prodromus, Johannes Bapti-
fta ; cujus cum perfona, tum minifterium fpectandum eft.

IV. Johannes, a minifterio Baptifta dictus , facerdotali genere fuit,
patre Zacharia, & matre Elizabetha. A quibus, in tanta aetate, non fine
miraculo genitus, majoris in Chrifto miraculi rudimentum fuit ; qui
virgineoexuteronullavirioperaprogerminaret. Luc. 1: 5, 7. Meminit
ejus non finehonore Jofephus, aliique Hebnei au&ores.

V. Adventusminifteriumqueejuslongeantepraediftafunt. Utex
iftaetiam phofphori Iuce ac radiis foljuftitiaeagnofceretur. Acpraeco-
nem hunc defignat Malachias, c.4: 5. Ecce ego mitto vobis Eliam Prophe-
tam , antequam veniat dies Jehova > magnus ille & terribilis. Ac con-
cionantis vocem in deferto audiri facit Jefaias, cap. 40 : 3. Vox clamantis

exftat

-JjyU' M u '1 • §?

■*h^;pw^"^

JqJt JCc^^

De prodromo MessijE, Johanne Baptista. 13

exftat in deferto : vacuam facite vmm Prnmiff, iTiTfa^nrn^Minii/in/ni yj
am Domini, reUificate in Jolitudine viam munitam Deo nofiro. Qu^ ora-
cula ad Johannem applicant Euangelifbe, Matth 11:14. Et,Jivelitis »
ipfum accipere, bic efi Elias,quiventurus erat. &Luc.i:iy. Etipjepra- ■'
gredictur coramfacie ejus infpiritu £r potentia Elitz , ut reducat cordapa-
trum ad filios, & inobedientes h cf>^ov*jV« Jixouwv in fenfu juflorum.
Quod Malachias dixit , cor filiorum adpatres ipfiorum, id eft, ut eadem
fentiant ac credant de juftitiaDei, quae patres ipforum fideles credide-
runt. & Matth. 3: 3. Nam hic ille efi, de quo dtflum efiper Efaiam Pro-
phetam, dicentem, vox clamantis in deferto &c.

VI. Abfolvitur minifterium Johannis hifce tribus : praedicatione re- &mini(le-
flpifcentiae, quae ipfi peculiaris erat ; baptifmo ; denique infigni teftimo- rmm-
nio Chrifto publice perhibito. Miracula enim ac figna nulla ipfe edidit,
quanquam aliqua circa nativitatem ejus fa&a f int : Et multi veniebant

ad illum, & dkebant, Johannes quidemfianumfecit nullum : omnia au-
tem, qua dixit Johannes de hoc, veraerant, Joh. 10:41. Nevidelicet
putaretur ipfe efle Chriftus & MefTias.

VII. I. Erat refipifcentidpraco. IndiebusillisaderatJohannesBa- Qtiod erat,
ptifia, pradicans in deferto fudacc, & dicens ; refipijcite , appropinquavit 1 -inprtdi-
enim regnum coelorum, Matth. 3: 1,2. Quaeunica ad regnum Chrifti c*mnt re~
praeparatio erat. Dum non folum depravatos populi mores feveriori di- wtf' •
fciplina emendaret ; fed praefertim falfas iftas de juftitia fententias,omne-

que Pharifaeorum virus ac venenum exauditorumpe&oribusauferre
niteretur. Unde & illorum hypocrifin, & perverfum legis ftudium, tri-
ftefque quas vultu portendebant fanctimonias non leviter faepe perftrin-
xit & jugulavit. Quam exhortationem ad pcenitentiam fingulari vitae
inftituto, ac perpetua veluti cenfura comprobavit.

VIII. 2. Baptijabat. pro more Judaeorum , profelytos fuos aqua u.Admi-
luftrantium. Nec differebat illalotio, nifirefpe&u circumftantiarum niftmtiom
duntaxat, a Chrifti aut Apoftolorum baptifmo : cum & divinam aucto- Bxprf""*-
ritatem haberet ; & ritus , refque fignificata ac ritu illo obfignata , utro-
biqueeademforent. Non alios enim tingebat , quam qui abjectis vanis
ac inanibus illis , quibus ha&enus infueverant, MefTiae jamjam venturi
fidem profiterentur, inque eum fpes fuas omnes dirigerent. Ego quidem
baptizo vos aqua ad refipifcentiam , qui vero poft me ventt — ipfe vos
baptiz.abit in Spir. S. & igne. Matth. 3: 1 1. lohannes baptiz.avit baptif-
mum rejipifcentia, populo dicens, ut credant in eum^quipofi ipfum veniret,

B 3 id

fv.

14 L I B. V. C A P U T I V.

idefl, in Chriftum Jefum. Ac~t. 19: 4. Quod & noftri baptifmi my-
fterium eft. Unde & ritus ille in Ecclefia confervatus , & a Chrifto ac
. & Apoftolisejusfimiliterufurpatusfuit.

^trC^ TV| IX. Ut inique nimis Pontificii Baptifmum Johannis minuant, aquaf-

)- J • que ejus (ut Tertullianus olim locutus eft ) viduas, & infcecundas , nec

Spiritu S. fcetas, mentiantur: quo majori videlicet virtute Chriftiani

baptifmi undam impraegnent; cujus efficaciam fuperftitios& , & ultra

quam fas eft, augent, ut poftea videbimus.

iii. Tefti- X. 3. Denique illuftre Chrifto teflimonium praebuit, &praefentem

taonto divino elogio ornavit : cum perfona dignitatem , tum praefertim munus

hbto ^P^us niagnificis verbis extollens ; utpote cm ipfe indtgnus fbret qui cal-

ceos miniflraret, Joh. 1 : 27. Matth.3: 11. quique folus foret agnus verus-

ille & incontaminatus, agnus Dei, tot agnorum balatu & cruore in tem-

plo vocatus & poftulatus , qui (bluspeccata mundi ablaturus & expiatu-

rus forct. Cuj us teftimonii auctoritatem ne quis elevaret,ad iftud ufque

tempus Johanni Chriftus de facie ignotus erat ; dumque forte concio-

nanti praefens adftaret , a Spir. S. monftratus, ac, addito divinitus figno,

agnitus & univerfo ccetui oftenfus fuit. Et ego nefaebam eum^ fedqui

mifit me ad baptiz,andum aqua , ille mihi dixit ; fuper quem videris

Spiritum S. dejcendere, qt manere fuper eo, hic efl, qui bapti&at in Spir.S.

Joh. 1: 33.

XI. Atque hoc fuitminifteriumjohannis, prophetarum omnium
maximi, ac euangelifantium primi. Sed ad qmd videndum exiiflis ? pro~
phetam ? certe, dico vobis, etiam majorempropheta. Matth.i 1 :<?. Omnes
enim propheta & lex, ufque ad Johannem prophetarunt, v. 1 3 . Quo ille
expletOjChrifto deceflitjac Veteris T. ccelum claufit. Ut albefcente au-
roraficri videmus, cumlanguentesaftrorum ignes ac emorientia fidera
cogit lucifer, &cceli ftatione noviflimusexit, ut foli in fuo regno in-
teger locus fit. Illum oportet crefcere, me vero minui. Joh. 3 : 51-0-Qua-
re qui in regno ccelorum minimus eft , major & beatior Johanne dkitur
Matth. 11: 11.

C A-

'•-

w \ll

Iteip

rFli

DE ADVENTU MESSliE, I)

C A P U T V.

De adventu Alefiitf.

Ohannem praeconem ac prodromum excipit Mejfias ip- M*fi* ad-
fe: dequoduo impraeiens probanda funt: i.ingenere, VENTUS
Meffiam jam adveniffe. 2. in fpecie , Jefum Nazarenum
efle verum Mefliam.

II. Mejfiam, qui Graece xt?-w= Latine unBus, (quse appellatio oftenfus ex
bisin Vet. bisin Novoinftrum.occurrit,PfaI. 2:2. Dan.Q:24.Joh. 1:42. propheta-

& 4: 2 5 .) adveniffe,ex eenerali argumento patet, a certitudine divinarum rHtn. x

i-n- rr i • •» t^, r n- iri tinusgene-

praedichonum & promiflionum defumto ; m quibus Deum taJIi, vel tal- ratim .

krc velle impolTibile eft. De MeiTia autem talia oracula extare adeo

manifcftum eft, ut univerfa prophetarum cohors, facto veluticinno,

ipfi teftimonium perhibeat; idque prascipuumillorummunusfuerit;

ipfeque unus oraculorum cmnium compendium & finis fit. Ut o-

mnem illorum fidem laborare, omnemq; eorum intellectum acexplica-

tionem perire,demto ac obfcurato hoc rcligionis capite,necelTe fit.Quod

ex infelicibus Judaeorum conatibus patet, qui, Chriftum in plerifque

prophetiis non videntes, fruftra illas tentarunt, & ne unius quidem capi-

tis finceram explicationem dederunt; cum teflimonium Chrifli fit Spi-

ritusprophetia. Apoc. 19: 10. conf. i.Pet.i:io,n,i2.

III. llluftriora autem de adventu ejus vaticinia,ac temporis characte- (peeiatim
rem exhibentia,funthaec : 1 .' [acobi in ipfa morte oraculum.de Meffia?, ex **&'*
antereip. acEcclefiaeJudaicae finem,adventu : Non recedetfceptrum,vd Gen-49u
tribus, ex Juda,& legifiator,ve\ do&or legis,f.v medio pedum ejus,donec

veniat Siloh , cui erit obedientia populorum. Gen.49: 10. Dequofu-
pra egimus. 2. Hagg&i diferta praedictio^de ipfo venturo, ftante templo Hag '2.:
illo , quod tum ftruebatur ; quodque praefens olim incoleret , ac pnori 1 >P- *¥*"
aede longe auguftius redderet. Et commovebo omnesgentes , & accedent
ad defiderium omnium gentium, & implebo domum hanc gloria, ait Je-
hovah, Deus exercituum — — major fiet gloria domus hujuspoflerioris
quamprioris &c. cap.2: $». 3. Cui concinit Malachias, prophetarum M*t-) '■ l-
ultimus, qui illum prae foribus adftantem tantum non indamat, &ad
templum fuum invitat, cap. 3: 1. Ecce ego mitto angelum meum, utva-

cuam

i6 L I B. V. C A P U T V.

cuamfuiat viam ante me : & derepente veniet ad umplum fuum Domi-

nusille^ quemvosquaritis, & angelus ille foederis , quovos deletlamini;

ecce vemt ; dixit Jehovah, Deus exercituum. Venturus ergo erat ftante

tcmplo fecundo ; nondum abolitis paftoribus & principibus , Efai^pty.

qui tamen mox abolendi erant , Zach.n:7,8. Non debuit Damafcus ca-

put Judoeas fieri, antequam nafceretur Immanuel, Efai'.&?*4. Et debuit

Vtn- 1: in pace nafci, & omnibus bonis rebus abundante terra. ibid. 1 5. 4. Da-

4 4. nielis expreffa oracula ; qui non folum, poft regnorum illorum,quorum

fata & exitum defcripferat, finem, regnumMeffiasaeternuminducit;

cujus in caetera omnia foret imperium; cumnon unomundicardine

claudendum, fed toto orbe extendendum eflet ; quod partim eventu ip-

fo probatum, partim ndhuc infatis condufum eft : cap. 2:44. Etin

diebus regum tllorum eriget Deus coeliregnum , quodinftculanoncor-

rumpetur; & regnum ejuspopulo alti nonrelinquetur; comminuet & con-

O* 9> M> fumet omnia h&c regna , & tpfum fiabit tn feculum. Sed & nono capite,

' ' altiori ore fonans, digitis omnium veluti ad calculum aptatis, ipfa ventu-

ri Meffiae tempora digerit & numerat ; ac juxta captivitatis , in qua Ec-

clefia degebat, periodum , feptuaginta quoque annorum feptimanas po-

nit; intra quas prophetia omnis finiri ac implerideberet. Septimana

feptuaginta decifkfunt fuper populo tuoy & fuper urbe tuafanfia^ad coer-

cendum defeiiionem , cr adconfummandum peccata, & adexptandum

pravttatem, & adadducendum jufiitiamaternam, & ad obfignandum

vtfionem qt prophetam, & ad ungendumfanUum finEiorum &c. cap.9:

24,2.5. Quod tempus rurfus in tres periodos diftinguit. Quarumpri-

ma feptem hebdomadarum , feu 49. annorum eft : quo tempore fancta

urbs & templum reftauranda forent, quamvisfummisinanguftiis. Al-

tera fexaginta duas feptimanas,fiveannos434. complectitur, fecundo

urbisac reipubl. illius ftatui futuro,in quoeam inventurusefTet Meffias,

deftinatos ac dimenfbs. Tertia unius feptimanas eft ; quse Meffiam o-

ftenderct , ac rurfus tolleret ; inque urbis ac reipubl. iftius funere ac ex-

cidioaeterniipfius regni fundamenta collocaret. Etcognofce, &anim-

adverte ab exitu fermonis de reducendo, & de <x,dificandts Hierofolymis,

ufque ad unfium principemfeptima?uis feptem, QT feptimanas fexagtnta

duas ; quibus denm adficabuntur quoadforuWSyfoffam ; er in angujiia

erunt quxdam temp&ra ; & pofifeptimanas illasjexacinta duas exfcinde-

«, tur unclus , & non erit ipji quicquam ; & urbem & fantlum corrumpet

popuhu principis adven<c , &finis ejm erit cum exundatione^ & ufque aa

finem

^^ {*r ■ *?■ trr* ***

De ADVENTU MeSSI/E. ij

finem belli decife funt defolationes. Corroborabit cjtiidem foedus multis
fiptimana una. Sed in medio feptimana ipfius abolebit facrificium &c.
cap. 9: 2,5,26, 2.7. Nec vero de fcrupulis Chronologicis hic quaeftio
eft, fed de faeculis integris ; cum, ut vel latiffime haec tempora ordi-
nentur, jam ante quindecim faecula ea expiraverint. Ut certo certius fit
Meffiam jam dudum advenifle.
%/ IV. Nec leve eft argumentum, quod ab ipfo populi Judaicifiatu Exconfufo
\ defumitur. Satis enim conftat MefTiam ad populum illum , in tribus ac reipub.&
familias fuas diftinctum ; ad terram illam ; ad templum denique, in quo P°Pult lu~
quotidiano cultu expectabatur, venire debuifle. Nunc autem Judaei nec *m

populus funt, cum rempublicam non habeant: necagentibus dtfcreti
acfeparati, utolim; fed iis partim immifti , partim toto orbe exules ac
vagi in afperrima fortuna degunt : nec difcretas tribus ac familias habent;
cum genealogiis fuis dudum caruerint ; ut, fi vel veniat ipfbrum Mef.
fias , nulla nota ab ipfis agnofci poffet : nec etiam terram fuam habent ;
in qua tamen fola Meffiam expectare debebant; quod praecipuum my-
fticse illius terrae decus erat: necdenique /*?#/>/#7»ampliuspoffident;
omnifque ille cultus , qui figurando Meffiae fblum ferviebat^ acadven-
turi olim pompa & comitatus erat, non vifo ipfb defiit , & tantum non
inmendaciumacludibriumvertit; illeque, tamdiu expe&atus, totque
umbris expreffus, Rex Ecclefiae ad locum iftum nunquam venit. Quae
omnia certe a miiera gente attentius penfitari debebant,ut vel ex fefe ipfis
fuoque ftatu errorem ac perfidiam fuam agnofcerent.

V. Quam enim alioquincaufamdicent,curtotfaeculis, aDeone-
gle&i, tam duris fatis exerciti, tam late fparfi ac exules , univerfo generi
humano adeo faevum ludibrium debeant? praefertim cum tam anxie
Meffiam fuum expectent , & quotidianis votis ac precibus vocent ac fa-
tigent, nec revera adeo probrofi , vel idolorum cultu aliifve gentium vi-
tiis fcedi fint , ut olim majores ipforum. Ut certe aliam caufam fubefle
neceffe fit, quae populum hunc, Deo olim perdilectum , mifere adeo er-
rare finat. Quae non alia eft, "cjuam veri Meffiae flagitiofa reje&io ac cae-
des , & a vera fide apoftafia , in qua ad hodiernum ufquediem perfeve-
rant. Unde fata ipfis fua perpetim agitanda,pcenaeque,quas Mofes olim
praefago ore cecinit, ad ultimum ufque tempus exantlandae manent.

VI. Quibus addimus proprias Jud^orum confeffiones. Exquibus fypropnh
imprimis celebris eft domus Eliae traditio, quae mundi tempora in tres ipf°rum
periodos diftribuit, omnemqueejusaetatem fexannorum millibuscon- tonM10'

C dudit, m

iS L I R. V. C A P U T V.

cludit, ac poftremos bis mille annos Meflis regno tribuit. Eftque ha?c,
ut alia ipforum praeteream, communis apud iilos fcntentia, impletos jam
efle omnes terminos , nec aliunde univerfum negotium, quam a pceni-
tentia bonifque operibus dependere. <rv*t • fl J ji yj\> v/ « ?
GemrnUt VII. Non aliud autem crebrius contra haec omnia excipiunt , quam
lud&omm Mefliae adventum, utcunque poftulantibus ipfum prophetiis, ac tantum
exceptio non laborante tot oraculorum fide, propter peccata differri , tum fua,
fablata. tum pj-^feftim qU3e majores fui fub utraque domo commHerint. Ad
quod refpondemus. i. Agi hic non de hoc vel illo vaticinio obfcuriore,
fed omnium prophetarum ac prophetiarum fide; quae ad hunc termi-
num omnes fpeftant, factoque confenfu, unoomnesore,hocMefli32
regnum, fequentemque Ecclefiae ac mundi ftatum, canunt. Ut nulla
univerfe prophetiae certitudo ac veritas fuperfit, fi in hoc capite , a quo
reliqua omnia dependent, ea non praeftetur. Ut levi adeo exceptione
tranfmitti haec non debeant. 2. NecDeus, fi quid boni olim promifit
populo , ob peccata illius unquam intermifit ; ut ex illuftribus ex^Egy-
pto ac Babylone liberationis exemplis patet ; quam cum longe ante, ad-
ditis annorum fpatiis ac numeris, praediceret,nonu!traterminummo-
ratus eft, fed ipfo annorum fine promifla fua praeftitit; et(i populus
tunc non minus peccatis onuftus foret, ac nunc. Fuit vero eccattis qua-
dringentis triginta annis, fuit, inquam, eodem ipfi die, ut egrederentur
omnes exercitus Jehova. Exod. 12:41. conf. Gen. 15:15. Nam Jic
dixit Jehovah.Jimulac impleti fuerint Babylonefeptuaginta anni, vifita-
bo vos ; &faciam , ut exfletfuper vos verbum meum bonum, ut reduca-
mini&cc. Jer. 29: 10, 11. UtfimiJiterin palmaria hac promitfione, in
qua univcrfae gentis bonum fitum eft, illud fieri , nec ultra 1 6. faecula ea
negligi, ac tanti promiflifideslabefa&ari debuerit. 3. Etannonhoc
colore fieri roffit , ut magna haec promifiio nunquam impleatur , atque
univerfae Ecclefiae, a condito ufque mundo, in Meffiam fides ac religio
fruftra fit? Semperenim populus hicnon prorfusabomnifcelereliber
erit ; atque inde fi dependeat, femper difrerri Meffiae ad ventum oporte-
bit. 4. Nec de corporali ac externo aliquo liberatore ac liberatione fer-
mo eft, qualem illi expec~tant,& ob populi peccata cunctari ajunt : fed de
(pirituali fervatore,quo fblo fides ac confolatio Ecclefiae nititur : quique
adeo peccatis retardari nonpoteft, utadeaaverruncandaactol!enda&
populum fuum mundumque univerfumaberroribusacfceleribuscon-
vcrtendum,precipue venturus dicatur. Et dabo tllts cor wum,& (piritum

novum

;** .

DeJesu Nazareno Messia. 19

novum dabo in medio ipfirum &c. Ezech. 1 1 : 19,20. Et erit illo die , ait
Jehovah Deus , exfcindam nomina idolorum ex terra , & non memora-
buntur amplius ; atque ettam prophetas & fptritum impuritatis faciam
tranfire exterra, Zach. 13: 2. ZJ V convertat cor patrum ad filios , & cor
Hliorum adpatres ipforum. Mal. 4: 6. 5. Unde non conditionaliter , {1
populusomnilabepurus, acDeodignusforet; fedabfoluteillepromif.
fuseft, tanquamcerto venturus, nec ultra terminum tardaturus. Non
enim , fi incertus ej us adventus fuiffet , fides Ecclefiae tot faeculis in eum
ferri potuiffet. Quin & praecifum adventus ejus tempus defignatum,
variifque, ut ante vidimus, chara&eribus expreflum fuit. Quod in con-
ditionali promilfo locum non habet. 6. Peccata autem Judaeorum quod
attinet; hoc unicum revera & fummum eorum crimen eft , quod tem-
pore fuo venientem Salvatorem repudiarunt, & contumeliose tanquam
pfeudo-prophetam & magum obtruncarunt; inque eo fcelereetiam ho-
die perfeverant, ac quotidianis precibusac execrationibus nomenejus
difpuunt & blafphemant. Hmc longa ipforum captivitas.

C A P U T VI.

De Iefu Naz^areno Mefiia.

EracladifputationedeMefliasadventu, jamin prodivi JESum
eft oftendere, non alium eum effe quam Jefum Naz,are- nazare-
num\ cum nonfolum alius nullusaliqua cum fpeciepro num
Meffia hactenus fefe gerere, atque mundo fui fidem face- Mefliam
re potuerit ; fed vero in Tefum noftrum illa omnia conveniant , quae de Pr°m!JJli"°

n* rr t-r,J r r ^ l •• ttfe-.Confi-

Meliia unquam prasdicta ac pramgurata fuerunt. Quod tum cx ns^quae "ilur uam
ortum ac nativitatem ejus fpe&ant ; tum , qua; ipfe inter homines Scfecit druplici w
& docuit ; denique ex illis quae pofi exitum ejus in mundo confecuta funt, gumento.
manifeftum fiet.

II. 1 Ortum ejus quod fpeftat: natus fuit,quum venifiet temporis ple- } • Ex ra~
nitudo, Gal. 4: 4. quum veniffet annus ^f/moraw Dei, Efai. 63:4. lllo , . .
temporis articulo , quoprophetas Meffiam venturum cecinerant; quo- mn tprlliS -^
queEccIefia, poft longum defiderium , falvatorem fuum finguiismo- re/ped»
mentis expe&abat. Cum fatorum ftamine detexto, illa jam fefe aperire, temporis.
ac Meffiam terris oftendere deberent. De quo tempore modo vidimus.

C z Iil.Na-

20 L I B. V. C A P U T V I.

Lcci III. Natus etiam eft illo loco, quem Proheta Michaeas Mariae puer-

perio, ac Domini noftri cunis, tot faeculis ante defignaverat. At tu Be-
thlehem Ephratah, parva es, ut fis inter familias Juda? ex te mihi
prodibit judex, utfit dominator in Ifraele, cujus egrejfiones funt ab initio,
adtebusfaculi. cap. 5: 1. Ubi natus Jefus nofter, nqn humano confilio,
fcd occulta manu ducentibus fatis, ac Chrifto nafcituro diverfbrium me-
tantibus. Exiit enim editlum a Cafare Augufto — — & afcendtt Jofeph
& Maria tn civitatem David^ quot vocatur Bethlehem. Luc. 2:1. Nunc
autem fruftra ille locus in fudsea quaereretur.

FamilU. IV. Natus itidem eft e tribu Juda atque e Davidis familia , cui tan-

tus olim haeres deftinabatur. Quodadeo ef ay&mov eft, utnecipfiju-
daei refragentur , qui ipfum propinquum regni, h. e. regiae ftirpis ramum
appellitant.

Matns. yt Tandemque ex intemerato virginis finu , puriftimi inftar floris

progerminavit , ut Efaiae oraculum agnofceremus : Ecce virgo conciptt,
& paritfilium, qt vocabit nomen ejus Immanuel, id eft,nobifcum Deus.
cap. 7: 14. Ubi de MefTiae e virginali utero exortu agi , nec ipfis Judaeis
olim ignoratum fuit. Recentiores tamen magiftri praenobile hoc vati-
cinium carpere, quam patrum fuorum fidem fequi, ac Meffiae elogia
agnofcere malunt. Haec enim ipforum exceptio eft ; cum regi fignum
propinquae liberationis exhibeatur , non delonginquoMeffiaeortuco-
gitandum ; nec de Meftiae matre, ac divino ejus partu , fed de prophetae
uxore ; nec adeo de virgine , fed de conjugata , fermonem effe : cum illa
etiam vocispiD/tf acceptiofit. Qui fubleftus color eft. Nam i.non
infolens Deoeft , ingentium promiiforum commemorationeminorum
fidem adftruere ; praefertim ubi majora illa fine minorum fide non con-
liftunt. Quae praefentis loci ratio eft. Cumenim Mellias e regia Davi-
dis ftirpe oriri olim deberet , idque durante illa republica ; manifeftum
eft, nec terram illam, cui prolixe adeo Rex Achaz metuebat, in potefta-
tem hoftium prorfus concedere , nec domum Davidicam penitus extir-
pari potuiffe. Quioraculi iftiusfcopuserat. Et revera maximo illo Ju-
daicae gentis promiffo , ac veluti peculio, in rebus dubiis ac afperis con-
firmari piorum animi non vulgariter poterant. CumexindefefeDeo
peculiarker curae effe aeftimare fatis poffent. 2. Contra in prophetae
uxorem vaticinii iftius pondus non congruit; cum non magnum fignum
iit, mulierem de viro accipere, & parere. Nec in filium ejus cadunt elo-
gia ifta Immawelis, ac Domtni terr& iliius ; quae altero capite Propheta

fub-

DeJesu Nazareno Messia. 21

fubne&it. 3. Quod autemde HD^r cxcipiunt,pariterinfirmumeft :
cum vox illa in Scriptura fempef uno illo virginis fignificatu acci-
piatur.

VI. 2. Sequuntur illa, qua? Jefus &/<?<;*>,& docuit, dcpaflus eft, dum n.Exdo-
in terris ageret. quasadeomagnifica, adeo Deo digna, Joh.y:i7,i8, 19. Btina &
deniqueMofi&prophetiisomnibusadeoconcinnafuerunt, Joh. 5: 45, " 'V'
46. ut nulium dubium fuperfit, quin ille qui talia patravit, totque Mef- ■* '
fiaenotascx characteresgeffit, revera Mefiias fuerit. Impoffibile enim
eft impoftorem aliquem eopfe tempore , quo Meflias expeCtabatur, Ec-
clefiae fucum facere, ac Meffiae imagine ac habitu fe oftentare, omniaque
quae de ipfo praedicta erant implere ; nifi prophetarum oracula fortuito,
ac abaJienisperfonis adimpleri poffeputemus; omnemque illorum fi-
dem, ac Dei in mundo ac Ecclefia fua providentiam tollamus. Dejefu / p ,fi>.
vero noftri doctrina, miraculisTac morte , paffim ex hiftoria Euangel.^ f (-
conftat. Vide potiffimum Luc.4: 21,2,2. Spiritus Domini fuper me
efi. Ouia unxit Jehovah me ad Euangelium nuntiandum manfuetis.
Mijit me ad obligandum confratlos corde, adpradicandum abduclis m
captivitatem Ubertatem , & vinUis acutum vifum. Conf. Efai. 61: 1.
Mtilit vero ex populo crediderunt in tpfum. Et dtcebant ; Chriflus,cjuum
venertt, nunqutdplurafigna htsfactet, cjua htcfecit ? Joh.7: 3 1 . De Je-
fuNaz,areno, quieratvirpropheta-, potens in opere & fermonecoram
Deo, & omni populo , Luc.24:i9. Vid. Matth.i 1:4,5. conf Efai.i 1:1.
Et extbit virga ex truncoje^fe — — & quiefcet fuper ipfofptritus Jehova,
Jptritusfapientia & prudenttafpiritus conjilti <j- fortitudtntsfpirttus cogni-
ttonis & timoris Jehova. A<ft. 17: 3. Aperiens Scripturas,&c clare pro-
ponens , quod Chriflum decuit pati , & refurgere ex mortuis &c. conf.
Pfal.22.&69.Efai.53.Zach.9.& 12.

VII. 3. Denique eandem rem confirmantilla, quae Jefu noftri prae- 1 1 uExih
dicationem in mundo confecutafunt. Non enim ipfe folum fublimisin qtttiBum
ccelum afcendit ; deque ifta fede etiamnum mundum ac Ecdefiam mo- confecttta
deratur; quod dariflimis eventis a Novi Teft. incunabulis ad hunc uf- 'Hn '
que diem patuit : fed & in mundo agnitus, publiceque pro Meffia acce-
ptuseft; gentefque, ut de ipfo praedictum eratPfal. 20.&22.& 117.
Efai.42.& 49. miffis idolis, Deo fubditae & ad fidem ejus converfae funt. i ^-^J-J L. '). 0\
Quod certe maximum Dei in mundo opus a Meffia folo expectari pote-
rat. Nec enim mundi converfio falfae cuidam do&rinae fine piaculo ac-
cepta referri poteft.

C3 VIII. 4. Tan-

"t ■»

rnm te/ii-
tnonto.

L I B. V. C A P U T VII.

i v. Ex ipfo- VIII. 4. Tandem & Jefu noftro teftimonium dant,non yofepbus fo-
rumiudto iurilj Antiq.I.iS.c^. cujus teftimonium falfitatisnondum demonftra-
tionibusconvictum eft, non magisquamelogium, quodidem fcriptor
Johanni Baptiftas & Jacobo jufto, fratri Domini,perhibet ; fed & Judaei
reliqui; ipfique Talmudici ; quamquam admiftis falfis multis&hor-
rendis; perquastamen blafphemias veritatis radii quidam interlucent.
Qiiale eft, quod Mariam meretricio cognomento , Stadam ; & Jofe-
phum, cui juxta veteres Pantheri nomen, Pandiram indigitant. Narrant
praeterea ipfum magicas artes in .-Egypto didiciffe , atqueita mirabilia
patrafle : veteri calumnia : Pharifti autem dixerunt; in principe d<emonio-
rum ejicit damonta, Matth.o^. conf. 12: Iz^tQ^132^^ miraculorum
cj us confeflio eft. Ita denique in Talmude regm propinquus fuiffe,ac ve-
fpera pafcbatis, propter prafttgias & apoftafum (h. e. miracula, quodque
' Deum Ifraelis vocaret Patrem fuum) fujpenfus legitur.

C A P U T VII.

luda

aorum in hoc capite errores.

judmo- I.^^^JJiJ Tque ita veritas abunde patet, & cjuemfcripfit Mofesin

^m/t m ^^tW^M ^*' & propiwt*-) invenimus, Jejum, filmm yofephi k

vnofcendo %^/^¥\^ Na^areth, Joh. 1:46. Contra quem Judaeorumnatio

ccecitas, ^K^^^S timen oculos claudit, atqueanimum fuum ingenti odio

eorumque obfirmat, & lucis iftius radios ac tel a tandem omnia in fe evtinguit : par-

enores. tjm perverfis de Meilia ipfb thefibusaccommentis, qua? eos aberrare

fkiunt neverum unquam Mefliam inveniant; partim nugacibusqui.

bufdam contra Chriftum noftrum objectamentis & exceptiunculis ; de-

nique & a pfeudo-MeiTiis fuis fepe decepti & ludibrio habiti.

1. Circa II. Circa Mejfiamipfum; quanquam aliqui ipfum Hiskia? tempore

Mejfi.im in jim olim veniffe; alii pridem natum, & hodiequein mundo agere , fed

genere. diflimulato orishabitu , ut agnofci nequcat, tcftentur; manettamen hic

fidei Judaicae articulus, expectandum Mefliam , adventumque ipfius

quotidianis votis ac precibusflagitandum. Qiianquam iUum, pra?pu-

dore, acnemundoiterum ludibrium debeant, adfinemfermemundi,

acrerum omnium confummationem rejiciant.

III. Mefliam autem fuum faciunt duplicem ; unum filium Jofephi,

>■

JuD,£ORUM IN HOC CAPITE ERRORES. 1$. #0

cx tribu Ephraim, qui in praelio contra Gogum occubiturus fit; altcrum c rv**^ • $TW v ■ ^ ^'
Davidis filium, victorem pcrpetuo & felicem : quod,ad oracula, quae de
utroque Meffias ftatu, cum humili, tum gloriofo, agunt , evitanda , ex-
cogitatum, & Scripturse, & veterum Judsorum fidei , qui unicum tan-
tum Mcffiam expecTarunt, aperte refragatur.

IV. Rcvera autem nihil magni ac divini ab ipfo expe&ant , cum re-
gem folum terrenum faciant,qui Judasorum gentem , poft longum exi-
lium, liberaturus; ipftfque, pauIoantemundiinteritum,terram, tem-
plum ac fceptrumfuum redditurus; ac 4ocirciter annos imperaturus
fit. Quae etiam ipfis MeiTiae nota ac charactcr eft : non dodrina coele-
ftis, vel miracula : fed felicitas externa , belli gloria , gentis liberatio &c.
Ut fi quis intcr eos vir infignis oriretur , qui ipfos liberare , ac in terram
reducere poffet; ille procul dubio abipfispro MeiTia agnofcendus foret.
Ita verojudaei palam religioni acfpei Cux convitium fecerunt ; acprofa-
no ifto de Mellia commento omnem fibi ad verum Meffiam agnofcen-
dum aditum precluferunt.

V. Unde non mirum eft , eos nec Jefum Naz,arenum pro vero 1 1 . Circtt
Mellia agnofcere poffe. Cum notas illas, quas in fuo Mefiia que/unt, in leIum Na"
ipfo non inveniant. Offenduntur enim magnopere humili ejus in terris zaremm°
ftatu & mortis contumelia, quam a gcnte ifta perpeffus eft. Cumtamen
haec veri Meflige potius indicia fint ; nec apud prifcos Judaeos quicquam
celebrius fit , quam ryi?Di"l '*73n dokres AleJJm.

VI. Quod enim praeterea vatum quorundam facrorum didla
adferunt , quorum fidem in Chrifto noftro requirunt : ut cum
montis templi elationem fupra alios omnes montes ; & longa pacis tem-
pora; &ferarum armentorumque concordiam, ipforegnantecanunt,
Efai. 2. Hag. i. illa quidem aenigmata & parabolas effe vel ccecus vide-
at; quibus partim do&rinae e Zione prodenntiscelebritas, Ecclefiae glo-
ria ac latitudo , gentiumque omnium ad facrum illum montem concur-
fus ; partim, rupto per Chrifti mortem velo intermedio , vocatifque ad
Ecclefiam gentibus, & ferociam per mitem Euangelii fermonem pone-
re juffis , populorum fub Chrifto rege concordia, & publica mundi pax
ac quics , ceflante in nova Ecclefia Judxi ac Ethnici , omniumque om-
nino hominum, diicrimine, auguftis verbis denotatur. Quod externum
enim rerum ftatum fpectat , Eccleliam tum nondum laboribusomni-
bus defun&am fore , fed aeftuofo veluti freto iterum in altum reforbcn-
dam , ac reftare ipfi adhuc altera bella, & longa rerum difcrimina, ante-

quam

nuCirea

24 L 1 b. V» C a p u t V I I.

quam regno fuo potitura fit, nec prophetae tacuerunt, nec Chriftus diffi-
mulavit ; Anputatis, me vehijfe adpacem dandum in terra ? non, dico vo-
bis, fedpotius divifionem. Luc. 12: 51. atque ipfi denique Judaeifaten-
tur; dum Mefliamfuumvariarumgentium victorem faciuntj quiju-
daeos non fine vulneribus & caede ad regnatas majoribusterras redu&u-
rusfit. Utiftorum temporum pacem aliomodo accipere neceflefit;
de pace nempe fpirituali & ccelefti , deque gentium populorumque in
eandem Chrifti docTxinam confenfu & concordia, nullis exdufis,aut ex-
tra Ecclefia? pomeria ablegatis.
^Keudo™ VII. Atque ex hoc, de vero MefTia notifque ejus, errore, Judaei non
Chriflos folum Jefum Nazarenum, ut imparem, iftoque faftigio minorem,impie
rcpudiarunt : fed jufto Dei judicio obvium quemque , qui facrum illud
nomenpraeferreaufuserat,acceperunt; &leviifimi cujufque impofloris
fpolium & ludibrium fuerunt. Ut Chrifti vaticinio Joh. 5:45. Ego ve-
niinnomine Patrismei, & nonaccipitisme. Sialius veniat in nomtne
proprio, tllum accipietis : fides fieret. Quales fuere , tempore Adriani
imp. Bar Cochab, filiusfielU, juxta Num.24: 17. /ncedetfiellaex Jaco-
bo&c. poftea BarCoz,ba , filius mendacii dictus. Sub Theodofio ju-
niore, pfeudo- Mofes Creten/is. Maimonidis tempore, in Perfia, David
al David , praeftigiator ac magus. Et fuperiori feailo Rabbi Lemlem,
in Germania. Nenoftrae aetatis dedecora, nuperofquein Afiamotus
tangam. Quorum nullus difcipulos fefhmve fuperftitem reliquit; mul-
to minus mundumaprofanis ritibus expiavit, actriuni coeli ac terrae
conditoriparerejulfit. QugefoliusJefuNazarenilaus&gloriaeft. Cu-
jus reditus ac adventus ultimus , adhuc expectandus, & perpetuispreci-
busfeftinanduseft. /

Cur %d ul- > VIII.Qitaeri autem nonnunquam folet, cur Meffiae adventus,de quo|/
nma mun jam egimus.tam diu,atquein ifta demum, que^ vidimus,mundi tempora'*

itempora jfjj^ jjj ? Ad quod refpondere licet, iftam temporum ceconomiam fa-
vemusdi pienttbusdecauiis Deo placuiile , utexuniveriaejusadminiitrationeac
Utusfiti eventu patet. Ita enim umbrae debebant prsscederecorpus; &magni
adeo operis fundamentum prius jaci; &defiderium acexpectatioejus
excitari ; denique peccati vis ac regnum, & omnium quae unquam adhi-
bitae fuerunt expiationum imbecillitas oftentari : ut humani generis
miferia magis elucefceret, Chriftique falvatoris neceifitas acpretium
conftaret.

;

<l#e*

/>T>^^fM- \ fr ?c"?i

■:

p7r\srY\<*s *

^f^tffy.&f

iii,

IV,

!:::,;;

:i:

V«n« ,

r m

LOCUS TRIGESIMUS TERTIUS

D E

Chrifti Perfona & Incarnatione^.
c a p u t v i 1 1.
2)* perjona (f naturis Chrijli. ,\ /J4tir^~*>

I. 'S^^KM Tque ita de Meflia , deque adventu ejus conflat. Videa- Chriili

m™ - mus nunc qualis quantufque inter homines apparuerit, & W°»«

^ol [ quis vifus fuerit.Z?^ videl.2« f4rw t»4«//^/^. i.Tim. ?**'"'

y. 16. Et Jermo caro fatlus , quihabitavit in nobis,plenus

gratia & veritate. Joh.i: [4. Quam i.perfona confiderationem fequen-

tur 2. ejus ftatus & officia.

II. Circa perfonam occurrunt iJnatura ejus diverfe : 2. earum i#/«* na-
#»/'<?. 3 . Unionis illius confummatio ac terminus, in incarnatione. tur^e J

III. Natura eft,cum ajfumens-, tum ajfumta.

IV. Natura ajfumens eft divina, non in latitudine fua fumta, fed afttmats,
quatenus in perfona filii feu hiyt fubfiftit. Incaute enimloquuntur/^WDiyi-
Luthermi quidam,- cum naturam divinam corporatam dicunt ; quod NA>F^W«
perfonas proprium eft. Eftque hic gradus ad veterum Sabellianorum

& Patripaflianorum errorem ; qui, cum de perfonarum diftin&ione, ut
ante vidimus, non multum laborarent, totam trinitatem incarnatam
dixere. Solent autem infcholis haec itadiftingui, quod incarnatio in-
choative & effe&ive quidem totius trinitatis fit , terminative autem fo- *

liusfilii. \fHuffv.

Lh V. Cur autem filius hominem induerit, & Uon alia trinitatis perfo- V7y ' ' //
na Mtemque an non plures perfonae eandem numero naturam cffumere
potucrint ? quaerere irreligiofum eft. Fuitque hoc Scholafticae Theolo-
giae probrum, illa Dei arcana tam parum revereri,ac ingenio fuo tentare,
ccelumque ipfum ftultitia fua impetere. Quod non fimplex fcelus &
flagitium eft^fcjQuanquam a pofteriori, cum filium in carne vifum Scri-
ptura teftatur, ultrb tum agnofcimus,Deum non dedecere,filium fuum,
• .•' D quem

*gumt*y

five hu-

MANA J

vern.

i<5 L i b. V. C a p u t V I I I. V/^i:

qu£m amat, cujus gloriam quaerit, & per quem mundum condidit,qui-
que mundi falus & vita eft , etiam, adredimendumacfalvandumeum,
in mundum mittere. Atque hic acquiefcere debemus.

VL Extremum ahQnime(\.naturahumana, vera & integra noftrae-
que per omnia f lmilis, excepto folo peccato.

VII. P^eramcarnem induifletumexprettis facrae Scriptur.r teftimo-
niis; tum ex fingulis naturae humanae partibus , earumqueproprietati-
bus&affe&ionibusconftat. Etfermo caro fifius efl. Joh 1:14. Ouia
ergo pueri communem habent carnem & fanguinem , & ipfe fimiliter par-
ticeps facius efl eomndcm. Hebr. 2: 14. Debuit per omniafratribus fi-
milari, v.17. Non enimhabemusP 'onttficem , quinon poffit compati m-
firmitatibus nofiris, fed tentatumper omnia adfimilitudmcm abfcjuepec-
cato. Hebr. 4:14. Enimvero morbos noflrosipfe tulit, & doloresno-
Jirosbajulavit,Iih.i.jy.q. Videte manusmeas, & pedesmeos ,quodego
ipfefim. Contretlate me,<& videte ; quodfpiritus carnem nec ofia habeat,
ficut me habere videtis. Luc.24:39. Ac fpeciatim de corpore,corporeif-
que affectionibus , cum effentialibus , quod nimirum illud vifibile,
palpabile, numerifque ac partibus fuis dimenfum fuerit ; tum acci-
dentalibus, ipfifque etiam infirmitatibus corporeis , fame , fiti, defatiga-
tione&c. viderelicet: Corpusautem aptaflimihi. Hebr. 10: 5. Acci-
pite, edite, hoc efl corpus meum, Matth. 26:26. Hic enim efi fiingms me-
us&cc.v. 28. Osnon conteretur ipfi. Joh. 19: 56. Et Jefus profecit fa-
pientia & flatura&cc. Luc. 2:52. Ncn erat ei (pefies, & non decus ; cr
videbamus illum^ & non erat jpeclabtlis formaf^^appetcremus illum.
Efai. 53: 2. Clamansvocemagnadimifit fpiritum. Matth. 27: 50. Ac
deanimaejufque proprietatibusomnibus; praefertim intellectu, volun-
tate, affe&ibus ; quin & imperfectionibus non culpabilibus ; videri pa-
riter poflunt fequentia Ioca : Supra modum moefla e(i anima mea ad
mortem ufque, Matth. 26: 38. Et Jefits profecit fapientia &fiatura,
Luc. 2: 52. Non vero ut egovolo, feduttu vis. Matth. 16: 39. Oui
in diebus carnis petitiones & fupplicationes — - cum clamore valido <#*
lacrymis offerens-, exauditus a metu, didicit obedtentiam. Hebr. 5 -.j.Jefits
igitur, ut vidit eamflentem, & quivenerant cum ea Judceosflentes>tnfre~
muit Spiritu, &commovit feipfum. Joh. 11:33. Etvidense longinqm
ficum.,habentemfolia,venit,fiforte quidin ea inveniat. Et ad ipfam acce-
dens, nihil invenit. Marc. 11:13. De illo autem die&Jooifr nullus novity
neque angeti, qui in ccelofunt, nequeEtltus, nifi Pdterrv. 32.

C'*% i Vlll.Ut

De PERS<"NA & NATURTS CHRtSTI. zy

VIII. Ut rejiciendi hic veniant veterum hereticorum errores, qui lmpugwu*
Chrifti olim naturamhumanam impugnarunt. Quam totam everfam <* varti*
ib: nt Maruontta , Mantchti , caeterique Doceudi&i , qui non verum ^mttett%
corpus , fed externam hominis fpeciem , corporifque phantafma ac fpe-
ctrum Chrifto impofuere. Quos non maJe Tertullianus imaginarios
Chrijiianos appellat ; atque hoc argumento obruit, Si Chrifli carophan-
tafltca, tum & omnia quxper carnem geflafunt. Ex parte eam deftrue-
bant oi^x01 di&i > qui animae loco A/yov ac divinitatem conftituebant,
ut Arms & Apollmaris , quanquamdiverfauterqueratione. Necablu-
debat Eutyches, quicohfufisnaturarum propnetatibus,unicam in Chri-
fto naturam reftare, nec quicquam magnopere de hominefuperefle,
docuit. Quem errorem cum aperta fronte fateri non auderent , per po-
fticum revocabant Monotheleu , unicam in Chrifto voluntatem ftatu-
entes. Sicut earum quoque propago fuerunt Agnoeu didli, quorum
princeps Themiftius, Diaconus Alexandrinus; ut Apellis, Vklentini3
aliorumque portenta lileam , qui Chrifti corpus de fyderum mareria,
animamque ejus de Dei fubftantia delibabant ; & non ex virgine,fed per
virginem, perque naturales ejusegreffusinmundum editum dicebant.
Itahiomnesof*o»ffi«> natur^tChriftihumanas, eandemquecum noftra*
originem negabant; & Chrifto velnonveram, vel aliunde derivatam
carnem tribuebant ; ac animam vel tollebant prorfus , vel longe ante na-
tum eum prae-extitiflTe, & ex Deo ipfo decerptam,errabant.

IX. Noftro fasculo (ut Pontificios praeteream, qui humanam Chrifti
naturam nonnihilcarpunt, ac veterum hasreticorum falivas lambunt ;
dum Chriftum viatorem fimul & comprehenforem pronunciant , eum-

|fque nihil unquam ignorafle, nullifque perturbationibus agitatum , do-
cent: qua* non tanTextoflendae quam minuendae verseejushumanitati
faciunt ) eandem fe&am tenuere SwenkfeldiamJVeigeliani & Anabapti-
fl<e ; qui,etfi intcr fe difcordes, in hoc tamen conveniunt,quod carnis do-
minicse originem aliunde quam ex Maria virgine arceffunt. Nec ablu-
dunt Soamani, qui non Adamo Chriftum ortum, fed e materia imme-
diatea Deo crcata , virginifque utero immiffa, editum affirmant.

X. Quibusomnibusobftat i. Scripturarumaucloritas. QuaeChri* &cmtrs >***
fto non folum veram carnem , noftra huic fimilem & cfco*<nov , ut jam «« #rf*.
vidimus; Qd eandem nobifcum orisinem attribuunt : & Chriftum non

fo!um hominem, fed paifim homints filium, mulieris, Evae videlicet, quae
ex iJlo oraculo viventium mater didta fuit, femen. Gen. 3:15. 9s4bra-

D z hami

1% L I B. V. C A P U T V I I I.

hami ac Davidis fobolem & filium, ex vifceribus ejus ortum , i.Sam.y:
12. quodcarnem attiiiet, Kom.i:$. appellant. Ad quos adeo,tanquam
ad ftirpis au&ores, generis quoque ejus feries longo progenitorum ordi-
nededucitur Luc. 3. Matth. 1. AcdeMariaejusmatre,utqueuterum
ferre cceperit, ac divino onere gravida iftum filium fuum fueto tempo-
re enixa fuerit, ac primogenitum ventris fructum ediderit , aliifque , eo-
dem modo fermo fit , ut de aliis matribus fieri confuevit. Quae nimis
valida funt,quam ut Chrifti per virginem tranfitum,ac divinitatis in cor-
pore ejus hofpitantis levem tantummodo moram defignent. Quibus
2. Accedit & ratio ex Scripturis petita : quod munus ac officium ejus ta-
lem requirerent carnem , quasnobisnon alienaforet. Cumenimgene-
ris humani redemtor, acGoel, atque electorum caput futurus foret ;
certe nos fratres ipfius atque membra debebamus efle ; ut ipfe veluti ve-
rus Goel , cognatam ac confanguineam fibi carnem fervare ; eleclofque
homines tanquam propriumcorpus, ipfofque artus fuos , acmembra,
adfpicere, tenerrimeque adamare poffet. Quod Apoftolus urget Eph. 5:
23,25,26. Quoniam vir efl caput uxoris, ut& Chriftus efl caput Ec-
clefla : & is efl auifalutem dat corpori. ftiti diligite uxores veflras , ficut
ejr Chriftus dilexit Ecclefiam, Qrjemet ipfum expofuit pro ea. & Hebr. 2:
II. JVam & qui fanttificat,& qui fantlificantur, ex uno funtomnes.
Ouam ob caufam non erubefcit eos vocare fratres. Tandem & 3. adver-
fantium fententiarum abfurditas & intemperies , qua? miris adeo modis
Chrifti corpus contexunt , utcceleftis id originis faciant , illas ipfas fatis
perimit ; ut debellandis illis monftris inhaerere neceffe non fit.

XI. Sed objiciunt : Chriftum appellari Dominum de coelo, i.Cor.

1 5:47. dcfatlum infpiritum vivificantem, v. 45 . deque coslo defcendiffer

Joh.3: 13. Scfinepatreacmatrefuiffe, Hebn£:3. Quae illi pro acumine

fuo de fola ejus natura humana intelligunt ; cum de toto Chrifto fermo

fit, quinobiliorisnaturaerefpeclu Dominus deccelofuit; dequeccelo

veluti defcendit cum fefe in carne oftendere"t ; atque ilJa carnis cum deita-

te unione in fpiritum vivificantem evafit ; denique & fine patre ac matre

in terris fuit.

Wtirt- XII. Poftquam utramque Chrifti naturam vidimus, fequitur expli-

r..mha canda ezrum unio: qua? non mutatione vel converfione aliqua peracta

rumvmo eft,cujusdivinitasincapaxeft; fedafTumtione, acdivinaenatur^inhu-

ptrjonAits, mana carne manifeftatione ac inhabitatione. Non emmfane ufpiam an-

gelos apprehendit , fedfemen Abrahami apprehendit. Hebr. 2: 16. Sedfe

ipfum

fc^C3-

Yf-

^U^ A.j fa>U.$4- Jci^*^^ faxu^lu

^tlW^ S#c

De PERSONA & NATURIS CHRISTI. 2$)

ipfum exinanivit, dumformam fervi ajfumfit , quando injimilttudine ho-
minis efe incepit,Vhil.i:y \ Deus eft manifeftatus tn carne. i.Tim. 3: i<5.
Etjermo caroftlus eft : & habttavit in nobis, plenusgratia & veritate.
Joh. 1: 14. Qugeaffumtio vu\°o perfonalis dicitur , quod propius con-
fiderandum.

XIII. Eft autem perfona natura rationalis, ipfa per fefe fubfiftens, nec qmlii iU*
akeri cuidam unita. Quae fubfiftentia non quidem aliquid pofitivum fi* ?
dicit , aut quidquam fubftantiae fuperaddit , cum omni fubftantiae per

fefe exiftenti neceffario conveniat ; fed illum f ubftantiae modum indicat,
quoillaactu perfe completaeft , nec ad alterius rei compofitionem vel
conftitutionem ordinatur. Accedenteenim tali ordinattone,vel divin&j
vel humana , perfona effe definit : quae ordinatio ipfi etiam perfbnae ac-
cidere poteft.

XIV. Communicantur autem dux fubftantiae atque coalefcuntin
unam perfbnam,ubi ita conjunguntur, uta<5liones& palfionesutriufque
toti compofito communi nomine appellato attribuantur. Per quod ni-
hilquidem pofitivi illis fubftantiis fuperadditur,fed tantumrelatio, at-
queinde denominatio aliqua, perordinationem,feudivinam, feuhu-
manam.

XV. Atque ita in hoc myfterio, unio perfonalis nihil aliud eft, quam
quod perfona fecunda trinitatis , cum antea non effet conjun&a cum alia
natura ad conftituendum unum fuppofitum, nuncperordinationem
propriam ita cum illa conjungatur, ut utriufque a&iones & alterius paC
fionestoti compofito, communi nomine appellato, attribuantur. Unde
ex duabus hifce naturis unum quaf i in Chrifto oritur fuppofitum, quod
vere fubfiftit,cum illi ulterior ad aliam fubftantiam ordinatio denegetur.

. XVI. Humanitas ergo revera perfona fuiffet, fi fola fubftitiflet; nunc
autem cum a primo ortu ad naturam divinam ordinata fuerit , in hoyut
fubfiftit, & cum illo unum fuppofitum conftituit. Ut male concludant
Sociniani, naturam Chrifti humanam perfonamefle, quia eft fubftan-
tia prima intelligens. Quod in ea verum fuiffet , uti in omni fubftan-
tia intelligente, nifi ad divinam naturam condita & ordinata fuiffet.

XVII. Bene autem concludi hinc poteft, cum fcholafticis , fubftan-
tiam irrationalem hypoftatice affumi non potuiffer Sed male iidem rur-
fus inferunt , perfonam humanam a Koyu afTumptibilem non fuifTe,cum
illa jam propriam perfonalitatem habeat. Quid enim illa perfonalitas
aliud dicit , quam quod illa ad aliam perfonam hactenus ordinata non

D 5 erat,

$o L I B. V. C A P U T V I 1 1.

erat , utcunque eo ordinari poflet ? quam tamen orciinationem per di-
vinitatis afTumtionem acquifiviflu, & fic perfona elle defiiflet. Quod
nulla ex parte pugnat.

XVIII. Ad dubium : an duae haz naturae duas partes fecerint,ex qui-

bus pcrlbna veluti compofita fit ? Refp. improprie , praefertim de divi-

na natura, ifta vocabula ufurpari , cum potius principia diverfa , divino

nexu inter fe con j unc"ta ac unita, dicenda fint. Similia etiam quas hic ad-

hibent, pleraque incongrua funt. AppofitifTimumeft, quoddeanima

humana in corpore hofpitante accerfitur; ubiduas fubftantiae, infefe

completae, ita divina ordinatione conjunguntur, ut exinde aciiones urri-

ufque &pa(Tiones toti compofito communesfint. Quanquam nec hic

omnia quadrent.

~* V*omo XIX. Veritas modufque hujus unionis optime cxpreffus eft a concilio

ribus ex Chalcedonenfi A.C. 451. ubicoercendis NeftoriiacEutychetiserro-

prejpti ribus, quidiverfis expartibus pcrfonam Chrifti lacerabant orthodoxi

vocabuhs quibufdam, ceu repagulis, Chriftianam fidem fepferunt; dum

unionem eam tactam fciverunt, •aStfg/yitps, ei%t*i>iturt drginlus &

d<Tvy^LTCt}s.

contraer- XX. Nefiorii , qui jam in conciliocecumenico Ephefino, A.C. 451.

roresycum ^amnatus erat,error terebatur : quod non naturas folum, fed & perfonas
' divideret; quas in Chrifto duas ftatuebat, divinam & humanam,pro du-
plici videl. natura. Quod revera , prasterquam quod non unum medta-
torem faciebat, juxtaPaulum i.Tim.i:^. i.Cor.8:<5. fed dupiicem, di-
vinitatis quoqueChriftiabnegatio, &tefhim Arianifmi viruserat;ac
mediatorcm faciebat nudum hominem , in quo divinitas non alio mo-
do, quam in prophetis ac fmctis olim , praefens erat , ac externa quadam
conjunctione, ac kxttI r&fgo&nnv , utloquebantur, inhabitabat: cum.
totaplenitudo deitaiis in tpfo habitet corporaliter , Col. 2: 9. Quanquam
aiii Neftorium excufare malint, nec tanta peccafle autument. Ut ut fit,
etfi forte de Neftorio obfcurius eflet;error tamen quem edunt patres,rc-
cte damnatus & Sy nodi au&oritate confoflus fuit.

tnm Euty- XXI. Contrarius error fuit Eutychis, ArchimandritaeConftantino-

ihky politani : cum quo fecit Diofcorus,patriarcha Alexandrinus: unde fedtae
hujus parriarii modo Eutychetae, modo Diofcoritae, appellantur. Illc
autem, Neftoriumoppugnans, in contrarium ferebatur ; &, neduasin
Chrifto perfbnas agnofceret, unam tantum in eo ftatuebat naturam.
Ex eodem autem fonte peccabat, unde Neftorius. Damnatus eft in con-
cilio ChaJcedonenfi A . C. 45 1 . Quem

DE PERSONA & NATURIS CHRISTI. 31

XXII. Quem errorem aliqua ex parte imitantur Lutherani qui- reoemio-
dam, qui unionem naturarum in naturae humanas cum divina exaequa- Ttim<lut>
tione, veldivinarum proprietatumcommunicatione,collocare, faltem
verbis quibufdam, videntur. Gravius autem errant Anabapttftarum
quidam, qui deitatem in humanitatem commutatam volunt; &, quan-
quam Chriftum Deum & hominem afBrmant , duastamen in eo natu-
rasnegant : unamineodelirantesfupereflenaturam, &vitam, &e(Ten-
tiam, quaefimulapatreprocefferit, &expatribus fit genita; extin<5ta
prioris naturae effentia, ubi altera cceperit. Ita illi omnem unionem hy-
poftaticam abnegant. Graviffime vero peccant Sociniani, qui univer-

fum hoc incarnationis myfterium , omnemque naturarum unionem
pro fabula & commento habent.

XXIII. Succedunt nunc unionishujus<^#4;partimindonorum vnionu
acgratiaecommunicatione, mnaturahumana; partim in communica- &*/«jef-
tione idiomatum utriufque naturae, quoad perfonam. fect a.

XXIV. Quae humanae naturae ex ea unione communicata funt, haec r . \n CCTn.
funt : i.Gratiaunionis, qua eain divinae naturae focietatem affumta, municath
unum cum ea 5-e«v5-p«srov conftituit. Quod non exiguum decus atque ne dcn0'
^«g^tr^uaeft. Quod Deus in carne noftra habitare, illamque utfibi r,tm^
nonalienamadamare, & tanquam proprium corpus divinitate fua im- qu&mH\.
plere voluerit. Utnatura noftra hoc pacto proxime infra divinum fa- mkx.
ftigiumcollocatafit. z. Gratia habitualis , donorumque omnium S.
Spiritus communicatio , ea perfecxione ac modo, quam creata natura
capere poteft. Non enim ex menfura dat Deus (ipfi , & in ipfb nobis )
Spiritum. Joh.y.^.Propterea unxit teyo Deus,Deus tuus oleo alacntatis

ultra confortes tuos. Pfal. 45: 8. conf. Hebr. 1: 9. Quo pertinet &
gratia, quaChriftuspeccarenunquampotuit; cum in tanta luce intel-
leclus, ac perfe<5to voluntatis amore, fanctifque motibus , aberrare pror-
fus impoffibile foret. Unde de feipfb dicit: In notlibus caftigant me renes
7»f/.Pfal.i(5:7.& ipfe appellatur/?raco,vel tndex^ui non mentttur.Hab.i:
3. & de ipfb dicitur. Non eftfraus tn ore ejus, Efai.5 y. 10. kdjudtcat in
juftitiay^Ehi. 1 1 14. 3. Gratia poteftatis mediatoriaiqua Ecclefia; fponfbr,
caput&Rex, atque univerfi mundi judex eft. Et poteftatem dedit ipfi
etiam judiciumfaciendi,quiafi!ius hominis eft. Joh. 5:2,7. 4.Quam con-
fequitur gratia adorationis, feu fummus honor,& adoratio, quae Chrifto
9-f<3tv9-p«Vw debetur, Hebr.i.6. Non quod proximum & formale ado-
rationis fundamentum fit munus mediatorium; cum illud fit ipfius

divi-

$2 L I B. V. C A P U T V 1 1 I.

divinitas : multo minusquod, cum Lutheranis quibufdam, ipfa Chrifti
humanitas , in perfona 5 hoyv adoranda fit ; quod foret perfonas difcer-
pere, & ad Socinianos dv^^ztroKccrp^g accedere. Sed quod illa perfo-
na , quae mediator eft, omnino adoranda fit ; ipfumque munus media-
torium divinum honorem quoque indudat : cum ad eum, quiifto
munerefungitur, precesomnes, atquevotafidelium omnifqueEcclefiae
affcctus & cultus tendere debeant: & non minus fideli redemtori noftro,
quam creatori animas noftras credere poftimus ac debeamus.

XXV. 5. Accedit tandem, tanquam effectus hujusunionis, quod

filtus hominis factus fit filius Dci ; non adoptivus ; ut olim volebant hae-

retici , adoptionarii di<fti, Elipandus & Felix Urgelitanus, in concilio

Francofurtenfi , fubCaroloM. A.C.794. damnati; fed verus & pro-

prius : juxtaRom. 8: 32. qui quidem proprio filwnonpepercit , fedpro

nobts omnibus tradidit eum &c. Quod dextre intelligendum eft. Non

enim ftricte fecundum humanam naturam , fi eam abftracle fumas , ac

de formali caufa filiationis quaeras , proprius Dei filius appellari poteft.

Sed proprie ha?c appellatio | ,9-£«v9-/iwar« eft , ac Chrifto mediatori con-

venit : proprie quidem quatenus Deus eft ; fed confequenter etiam

quatenus humana carne veftitus eft ; quae in unitatem perfbnae accepta,

, ab ipfo non aliena , nec tanquam extranea confiderari poteft ; fed ifta u-

nioneineundem filiationis honorem & appellationem venit. UtDeus

Chriftum hominem , nontanquam filium adoptivum (eftenimado-

ptio perfonjE extraneae ) (ed tanquam proprium confideret, & amet : ea-

dcmque pcrfbna, qua: homo eft hominifque filius,etiam Deus propriuf.

queDcifiliusexiftat.

w.incom- XXVL Alterum hypoftaticse unionis efFe&um eft, proprietatum

mumiMio- atque idtomatum utriuique naturae in eadem perfona confpiratio & com-

m ' . mumcatto. Undedeperfbnaillsequoquepraedicantur : idquevel dire-

ttius^ cum perfbnae naturse illius proprietates adfcribuntur, a qua ipfa

tum appejlatur ; vel indirecfcus, cum, a diverfa natura denominata, alte-

rius naturae proprietates gerit. Prior communicatio realis ; altera,qu£ in

praedicatione potiffimum confiftit , verbalis magifque impropria ap-

pellari folct. Quanquam, fi fundamentum fpe&es, unionem perfona-

lem, omnishaecpraedicatiorealisfit: cum folo loquendi modo verbalis

& fynecdochica fit, nimirum quoad diverfas naturas ; unde haec praedi-

catio in concreto , non autem in abftra&o peragitur.

detortna XXVil. Corruperunt hanc idiomatum communicationem , acin

rea-

De PERSONA & NATURIS CHRISTi. *$

realem divinae naturae proprietatum communionem fic fatis tranfmuta- quibufdam
runt Lutherani quidam. Quam vetuftiores unionis perfonalis formam ; L»thera-
reeentiores ejus effectum ac confequens dixere ; Rintelenfes autem nuper MS'
paulo aliter explicuerunt. Ipfa autem Auguftana confeflio commentum
hoc ignorat ; ac Flaccianorum illud inventum eft, in fubfidium ubiqui-
tatis fuae advocatum.

XXVIII. Verum contra eam proprietatum divinarum transfufio- §&***&'
nem facit: i.ipfarum proprietatum natttra, quae, fivere proprieutes tmtHt m
funt, alii naturae, utcunque unitae (cum unio ea falvis rerum naturis &
proprietatibus fiat) communicari nequeunt. 2. Acpraefertimfumma

earum m Deo unio eft. Cum enim ab effentia divina non difFerant,ipfam
ejus effentiam fimul communicari& transfundi oportet. 3. Etquam
rationem dabunt, cur non omnes proprietates , adeoque & ipfam Dei ae-
termtatem, fedquafdam tantum commnicatas ftatuant? cumipfaein-
ter fefe non diftinguantur , nec in Deo detur aliud&aliudt 4. Quin,fi,
vi unionis , de natura divina humana accipiat , cur non eadem ratione
human* natura proprietates in divinam transfundentur ; cum unio illa
mutua & reciproca fit ? 5. Sed non fblum naturam divinam, ejufque
proprietates , commentoifto multipliciter violant adverfarii ; fedipfam
naturarum unionem in Chrifto Iaedunt. Unio enim dicenda non eft,ubi
unius naturae propemodum extin&io , atque alterius naturae proprieta-
tum tranfmeatio & confufio afTeritur. Cum tamen in Chrifto haec di-
ftincta fint ; una videl. perfbna , unumque agens ; duo principia adiva ;
atque hinc fluentes duplices acliones , veteribusS-gtfVffyj^diclae; quae
in unum denique ^dvn^ta-picx, atque opus rurfus coeunt & conveniunt.

XXIX. Haec in genere. Speciatim autem naturae humanae coramu- in fpecie,
nicatam volunt divinam hoyx hypoftajin ; ejufque attributa , omnipoten-

tiam^ omnifcientiam, omnipriefentiam^poteftatemjudiciariam^ku remit-
tendi peccata, & vim vivihcandi. Ad quae in fpecie reponimus.

XXX. \.Subfiftenttam perperam humanae naturae tribui,cum illa toti ***"»*
perfbn^ ac fcavS-pwjrw proprieconveniat. Atqueifte Apoftoli ad Col. 'u W«s*
2:9. fenfus eft, ubi de perfbna Chrifti dicitur , in ea inhabitare omnem
deitatis plenitudinem. conf. Eph. 3:18, 19. Si enim feparatim quo-

que humanae naturae fubfiftentia tribuatur, jamduaeeruntinChrifto

perfonae. . I ^

- XXXI. Nec 2. omnipotentia illi tribui poteft. Nam hoc pacto vel cmnipo- ) $-)£•

duae omnipotentiae ac duo omnipotentes erunt ; vel, fi eadem fit utriuf- tentu'

• E que

*«/»«.

34 L i b. V. C a p u t V 1 1 1.

- que natura» omnipotentia, natura humana divinarum operationum fbr-
male principium ftatuetur. Quod abfurdum eft. Quanquam nuperi
Rintelenfes paulo mitius fententiam fuam ediderint , & non tam omni-
potentiam , quam divinam majeftatem naturae humanse tribuerint, fu-
premumque dominium , quod per omnipotentiam, ut principium hy-
poftatice fibiconjun&um, exerceat.

XXXII. Atque huc quoque fpe&at quodobjiciuntex Matth.i8:i8.
Data eft mihi omnis poteftas &c. Quo loco non de humana natura in
abftra&o, fed de perfbna agitur ; necdeomnipotentia&imperandivir-
tute, fed de poteftate, e|a<n«, & imperandi au&oritate, fermo eft : qua»
ipfahumanae: naturae ex parte convenit; cumadjunftamfibihabeatdi-
vinam naturam, quae infiniti potentia ad id munus exercendum pra>
dita eft.
OOT»i/k- XXXIII. 3. Omnifcientiam Chrifto homini adfcribunt ; quae,cum
ex divinitatis conjunclione in illum transfufa fuerit, ipfo actu femper in
iplb extiterit ; cum Koyov , veluti oraculum aliquod, femper praefentem
habuerit, eumque fibi femper adradiantem , & tantum non obnoxium,
ac perpetua luce humanitatem , in qua habitabat, colluftrantem expcrtus
fuerit. Sicut ScPontificiiy quanquam alio ex fonte , Chriftum ab initio
conceptionis fapientia perfeclum ftatuunt; quod tamen de fcientia ha-
bituali ac infufa, non vero de acquifita ac experimentali,intelligunt.

XXXIV. Nos quod attinet, in Chrifto homine agnofcimus tripli-
cem fcientiam, naturalem, infufam five revelatam, denique beatificam,
qua humana ejus natura nunc in ccelis fruitur; nullam autem omnifcien-
tiam. Namfcientiaejus»4/#ra//.f, pro aetatis auctu,incrementa fumfit ;
tum ex ideis innatis , quae paulatim clariores ac defcecatiores ipfi affulge-
bant, idque longe felicius ac celerius quam ullihominum; tumexre-
rum experientia ac ufu, quomodo lectionem, fcriptionem, utreliqua
infantum aetas , atqueartem quoque fabrilem addidicit. Nonneifteeft
faber ille, fil.us Marti? Marc. 6:3. Scientia infufa ex divinae gratiae
arbitrio ac modo , ac pro diverfa lucis iftius radiatione ac copia , gradus
fuos habuit : cum hoyov , veluti domefticum oraculum , in poteftate fua
non haberet; nec illuminationes ejus accipere pofletquotiensliberet;
fed,non aliter ac prophetae, licet longe majori gradu,Iucisillius tempora
ac modum expectarecogeretur.Imo qualifcunque illa illuminatio pona-
tur,eo ipfo omnifcientiam toIlit.Tandem nec fcientia ejusin ccelis,quan-
quam humanitatem ejus fatiare & prorfus beare poflit; infinita eft, cum

Jongo

DE PERSONA & NATURIS CHRISTI. tf

longo intervallo infra Dei ipfius fcijitTam pofita fit.

XXXV. Unde & ignorantia quarundam rerum in Chrifto fuit,dum
in terris ageret. Non illa quae in vitio poneretur , quaequeipfuminju-
dicando aberrare faceret ; cum extra peccati noxam pofitus, illum men-
tis habitum haberet, ut de rebus nifi bene perceptisac examinatis non
judicaret; fed quae fimplicis efTet nefcientiae , extra culpam ac animae la-
bem. C^omodo^w_/W/c«ignorafledicitur,Marc. 13:32. cum ille in
fatis adhuc lateret, nec mortali ulli revelatus eflet. Ac deficu arbore hej-
Ct, ac dubitavit, an forte, alieno anni tempore^praecocesfructus haberet,
quos praematuro virore & frondibus fpondebat. Marc. 11: 13. Unde
&fcientiaejus incrementi capaxfuit. SicutiLuc. 2:40. dicitur: Pue-
rulus crefcebat & corroborabatur/piritujmplebaturquejapientia, &gra-
tia Dei eratfuper eum: & com. 52. Iefus vero proficiebatfapientia^ &jla-
tura apud Deum & homines. Primae enim ejus aetatis auctus ac laeta in-
crementa ifto in loco narrantur,memorato infigni fapientiae ejus in tene-
risannisrudimento.

XXXVI. 4. Similiter omnipr&fentiam , & mcvnmmxv ChrifK hu- 6mniprt-
manae naturae tribuunt : quam maxime adoptarunt Lutheranorum illi, f*mi*'
qui cuderunt formulam concordi^ Bergenfis; atque eam praecipue ex
naturarum unionededuxerunt, quam perperam in exaequatione earum
conftituunt. Ac miris diftinctionum formis ac praeftigiis infbciabilem

ac contradi&oriam iftamfententiamtuentur-.dumChrifticorpusnon
uno modo praefens effe nugantur , videl. circumfcriptive , a parte natu-
rae; 8cdefinitivey aparteunionis; localiter, inunoloco; & fpirituali-
ter , in omnibus : rurCufque quozd atlum naturalem , cuicertotantum
in loco efle concedunt ; Scperfbnalem , cui omnipraefentiam adfingunt ;
idque vel in attu primo , dum in ftatu exinanitionis effet ; vel in aftufe-
cundo , in exaltatione. Quomodo & diverfos corporis Chrifti refpedus
ftatuunt , vel fecundum natura proprietates., \e\gratiam unionis, vel
gloriam exaltationis. Quae omnia pugnantia fiint. Verum tot velamen-
tisopuseft, ad infanae fententiae dedecus tegendum ; iftoque ambitu eo
tandem veniendum erat, ut natura humana tantum non deificaretur,

XXXVII. Contra, Chrifti humanitatem aut omnipr^fentem aut
multipraefentem effe, nec Scriptura, nec natura patitur. Ut enim Chri-
ftianae fidei articulos praeteream , in quos propudiofa ifta fententia in-
currit; aperta extant Scripturae teftimonia, quaecorpusejusfinitum,
nec toto orbe fparfum ac diffufum teftantur. Ad ftatum enim exinani-

£ 2 tionis

PoteBatis
wdicwU.

& vit vk

vifiu.

£<$ L I B. V. C A P U T V I I I.

tionis pertinet, quod eft Joh.6^^. Ouum igitur vidtt turba^ ibi Jefum
nonefie. &11: 15. L<st or propter vos (utcredatis) quodnonfut ibi. Sed
eamus ad ipfum. & 16:28. Exiviapatrey&veniinmundum: rurfus
relinquo mundum & proficifcor adpatrem. Atquead ftatum exaltatio-
nis pertinent loca fequentia : Semper enim pauperes habetis vobifcum ;
me vero non femper habetis. Matth. 26: II. Etfatlum efi, cum tpfe be-
nedkeret i/lis, difiitit ab ipfis^ & fublatus efi in coelum. Luc. 24: 51. No-
fira autem civitas efi in coslis^unde & Salvatorem expetfamus, Dominum
Jefum Chrifium, Phil. 3: 20. Ouem oportet ccelum quidem capere &c.
Acl: 3:21.

XXXVIII. Obftat & ratio, ac corporum natura, quorum loca &
fpatia multiplicari non poffunt, nifi & ipfa multiplicentur, cum fpatium
reipfa unum fit cum corpore. Atque ita corpus, quod hic, & alio in or-
be & in ccelo praefens eft , nonunum, feddiverfum erit ac multiplex.
Adeoque unum & non unum. Quod fe ipfum perimit. Quasautem
mirabiles diftin&ionum chimaeras adferant ad pugnas has tollendas, jam
vidimus.

XXXIX. Quod autem argutantur, humanam naturam in hlyu fub-
fiftere; adeoque unionem naturarum laedi,nifi illa una cum hdyu omni-
praefens ftatuatur ; tum enim hdyov fbre extra carnem affumtam ; id faci-
le tollitur , myftica illa unione rite explicata. Quae profe&o fadta non
eft juxta locorum fpatia; fed,utvidimus, indivinaordinatione confiftit,
qua humana natura a divina affumta eft , ut in ea habitet , operetur , pa-
tiatur, refurgat &c. ita ut quicquid illi accidit, filio Dei non alienum, fed
a proprio cjus corpore patratum (\t. Unde & a&iones paflionefque ejus
perfbnae ab utraque natura denominata? tribuuntur. Ad hoc autem non
pertinet, nec neceffarium eft, ut humana natura divina idiomata acqui-
rat, ac fimul cum ea omnibus in locis prasfens fit.

XL. Sequitur 5. poteflas judiciaria, quam humanae Chrifti naturae
adfcribunt. Quae tamen poteftas perfonae in univerfum competit, atque
ex mediatorio munere fluit. Ut divina pariter & humana natura hic
fuas partes habeant ; ut in progreffu operis videbimus.

XLI.Cui addunt 6.deniq;vim vivificam,c\uam ipfius carni tribuunt;
juxta Joh. 6: 5 6. qui manducat meam carnem, & bibit meumfanguinem,
in me manet , & ego in ipfo. Sed valde improprie. Fons enim vitae pro.
prie Deus eft. A.c vivificatio eft opus mediatorium , toti perfonae com-
mune ; ad quod divina natura principaliter & efficienter, ac humana na-
tura meritorie concurrit. Atque

— —

DE InCARNATIONE, CONCEPTIONE & NATIVITATE. 37

XLII. Atque hi Lutheranorum in graviffimo hoc capite errores Errorum
funt ; quibus tamen ipfi,quod & alibi eos facere vidimus,prudenter obi- korum me-
cem ponunt, ne univerfim Chrifti perfonam perimant ; ac Eutychianif- ment,m>
mum pariter&Neftorianifmum utrimque damnant; maluntqueim-
perceptibilia & pugnantia loqui , quam iftas Chriftianaj fidei apicestan-
gere, acSalvatoris perfbnam violare, &non-hominemfateri. Nejam
dicamus, fententiam illam apud plurimos eorum magis in loquendi for-
mulis fallacibufque terminorum ambiguitatibus & ftrophis , quam
in rei ipfius abnegatione confiftere. Unde de momento quseftionis hu-
jus, alioqnin graviflimae, judicari poteft.

XLIII. Eftque haecetiam unicacumipfis reconciliationis & tolcra- eorumque
tionis via & ratio ; ut totum videl. Chriftum, ac naturae utriufque veri reconct{l'
tatem & proprietates agnofcant ; quod pro fundamento ftatui debet. an orHm
Modus autem eft, ut ad veteris Ecclefiae fidem redeant, parfque utraque
intra quatuor Chalcedonenfis concilii vocabula maneat, quas naturarum
in Chrifto unionem fa&a docet d^ai^irwg »%*&?&*, olT^i^ug &
clo-vy^vTug, Quajxfi quis teneat, circa perfbnam Chrifti errare non po-
teft. Solari autem fefe debet Ecclefia, dum non ab extraneis folum, Ju-
daeis, gentibufque, de Servatore fuo controverfiam fibi moveri , fed
ipfbs fuos filios de eo contendere videt,prophetarum didtis, quae id ejus
fatum cecinerunt, Efai. 41, 45, 48, 50, 52,53.capp.UndeilIeinfcanda-
lum futurus praedicitur, Efai.vi 11:14,1 5. Et plus quam unica vice in
myftico illo Salomonis Canticofidelesdefponfbfuolitemfibimoveri
audiunt,idque ab ipfis puellis Hierofolymitanis,rogantibus, quifnam efi
diletlus tuus &c. quibusfponfaviciffimdeServatorisfuiperfbna, cun-
ctoque decore & ornatu pulcherrimam confeffioncm edit. vide cap.5.

C A P U T IX.

De Incarnatione » conceptione & nativi-

tate Chrijli.

Idimus perfbnam Meffiae, naturamque ejus duplicem, incar-
& utriufque natura unionem. Sequitur propius con-NATio-
fideranda unionis illius confummatio & perfe&io , inNIsC^"
incarnatione : quae Chrifti conceptione & nativitate*1
perfe&aeft. E 3 II. Di-

38 L I B. V. C A P U T I X.

nomina. II. Dicitur ea vocabulis , partim fcripturariis , partim Ecclefiafticis,
incarnatio, cvcrxpxucig, exanalogialocijoh. 11 14. 0 Koyog otc^ iyive-
ro. i.Tim. y. 16. Deus efl manifeftatus in carne. E'vccvB-^u7i^<Tig;
quod Belgae imitantur. E'^xm^>\yj, Gal.4'.4. Quumvero venit ple-
nitudo temporis, iZ&nirziKiv emijit Deusfilium fuum. Vifitatio filiiho-
minis. Pfal. 8: 5. Quidefi homo,cjuod memor es ipfius, &filius hominis,
quadvifitasipfum? Luc. 1:78. E'7n<poivetoi & fcoQccvetot. Nunc au-
tem manifeftata Sfg. rHg cfhcpavetocc per apparitionem Salvatoris nofiri
Jefu Chrifti, 2.Tim. 1: 10. In cjuibus nos vlfitavit ortus olvocrcK^ (vide
Hebr.7:i4.) exalto,Luc.i:j8. QuoddefumtumexEfai.^o^.

Poffibth • lii. Poffibilem effe Dei corporationem aut incarnationem , ac pofle
fummum numen in humano corpore hofpitari, feque mortalibus vifen-
dum & contre&andum praebere , ac familiariter inter homines agere , Sc
loqui, & operari, & pati ; quanquam natura myfterium illud proprio
lumine non detegat ; tamen ubi aliundeillud accipit, non invita admittit
& adfenfitur. Poteft enim Deus humano corpore uti ut organo ac in-
flrumento per quod operetur, eaque veluti vefte acvelomajeftatem
fuam tegeremt olim nube, tanquam paludamento, indutus,voce huma-
na, quae vox Dei dici poterat , oracula edebat ; quodinrubo,inmonte
Sinai, acdiutiffimeintabernaculoactemplofa&um. Quid ni ergo,qui
vocem hominis fibi fabricare potuit, etiam oculos, manus , & integrum
corpus, animam denique humanam , in quo obedire ac pati queat, fibi
P I formare poffit ? Certe nihil hic eft, quod natura rerum adverfetur.

■j- Kecefitas. jy^ NeCeffitatem autem myfterii hujus,&quomodoSalvatorno-
fter, ad humanum genus falvandum, Deus pariter & homo effe debueritj
fupra, libri fecundi cap. xv. parag.5,6. vidimus. Quod vero Ofiandro, v
& Pontificiis quibufdam, Socinianisdenique, quanquam diverfb fcopo,
placuit, Dei filium etiam extra iftam humani generisneceffitatem incar-
nandum fuiffe ; inquirere curiofum, & afferere temerarium eft. Ac fa-
tius eft in divinis Scripturis acquiefcere , quae non aliam adventus Chri-
fti in carne caufam & occafionem dicunt , quam humani generis a prifca
labe redemtionem & reftitutionem. Fidelis eft fermo & omni receptione
dignus , quod Chriftus Jefus venerit in mundum , adpeccatores jalvan-
dum. i.Tim. 1:15. Venit enim filius hommis qu&rere & falvare id
quodperditumerat. Luc. 19: 10.

veritM» V. Futuram denique olim Dei incarnationem praedixit Vetus Teft.

Ecce virgo concipit , Qr parit filium, & vocabit nomen ejus ImmanueL

Efai.

■^vjli

&*A .

/*-«vi

^j ^t« v*~- *"e fiv/^^-Hl V «* ^" M^cJ-f-^.

i^t^W^v

r
-i

fcsg|

DE InCARNATIONE, CONCEPTIONE & NATIVITATE. 39

Efai. 7:14. Nampuer natus efi nobis, &filius datus efi nobis. cap. 9: 5.
Ecce dies venienty ait Jehovah^ & excitabo Davidtgermen juftum, cjuod
regnabit ReXy & projperabitur , &faciet judicium, & jufiitiam in terra.
Jer. 23: 5. Ac veritatem ejus oftendit & implevit NovumTeft. Ac
S. Johannespraefertim pulcherrimis verbis Euangelium fuum exorditur:
In principio erat fermo, & fermo erat apud Deum , ffr Deus erat fermo
~— & fermo caro efie incepit, & habitavit in nobis> plenusgratia & ve-
ritate. cap. 1: i,'^»-Quibusverbisad veteremDeiin tabernaculo inha-
bitationem alludit , qua* inhabitationis in carne & typus & rudimentum
erat. Ad iftum enim modum haec corporatio filii Dei intelligi debet.
Unde & Apoftolus fimili figura manifefiationem Dei in carne appellat;
in qua vifus totique mundo oftenfus fuit. i.Tim.3:i<5.

\\. Peracla autem res ipfa eft in tempore duobus veluti gradibus ; Primus a4
Chrifti videl. concepttone, & nativitate. *&* gr*~

VII. In conceptione Chriftiduplex confiderandum principium , ab "I.J*
una parte, Spir. S. ; ab altera , Maria virgo. Illud principium a<5tivum, C0"CE.
hoc paflivum fuit. ptio.

VIII.De Spiritu S.eft 'Luc.v.^.Spiritus S.venietfuper te &c. Ubi pcr de spH-
Spiritum S. veterum quidam tertiam S.S.Triados perfonam,cujus infor- 1U s-
mando Chrifti corpore praecipuae partes fuerunt,juxta i\\ud,corpus apta-
fiimihiiH.ebr.io:>). alii perfonam divinam filii , divinumqueejusfpiri-
tum ac potentiam, quo proprium fibi templum, in quo habitaret, fabri-
cavit, intelligunt : juxtaZach. <5: 12. £c«w>,germen nomenejus,or
de fubter fe germinabit , & ipfe adificabit templum Jehova, & Phil. 2: 7.
■— — formam fervi affumfit , c/uando in fimilitudine hominis ejfe inceptt»
Quem utrumque fenfum Catechefis Heiddbergenfis conjungit, dum fili-
um Dei naturam humanam ex carne & fanguine virginis, per Spiritus S.
©perationem,affumfifle dicit.

IX. Habuit autem SpiritusS. fefe efficienter, nonmaterialiter; ut
perverse Anabaptifbe nonnulli. Neque ideo tamen Chrifti paterdicen-
dus eft ; cum ex ejus fubftantia humana Chrifti natura progenita
non fit.

X. Haevero Spirituspartesfuerunt: i.Semini virginis vim prolifi- lBUu bk
camindidit, beatumqueejusuterum fan&oonere conftipavit. 2. Ex °ttrMmiV>
mafsa ifta virginea Chrifti corpus effinxit, &pergradusfuos, naturse

porro manibus, utinaliis hominibus fieri fblet , efformavit, acinfufb
deinde fpiritu animavit. 3. Utque anima Chrifti ab ipfo ortu erat fan-

ciiffima ,

Efangui
ne virgi-

40 L I B. V. C A P U T I X.

ctiffima, ita quoque corpus ab omni labe defcecavit, five potius ab omni
impuritate praefervavit; ut non nifi fan&iflimis motibus obtemperaret,
dignumque Deo habitaculum effet. 4. Tandem iftam , praeparatam
veluti numini fedem , filio Dei inhabitandam tradidit , ut ab eo gratia
donifque omnigenisimpleretur , ac pro individuo organo & inftrumen-
toeiinferviret, necalium re&orem pateretur. Unde quicquid in cor-
pore ifto geftum eft, & quicquid illud vel egit, vel paffum eft, ad filium
au&orem refertur. Quae vera unionis hypoftaticae ratio & perfeclio eft.
XI. Alterum principium fuit Maria virgo : quae de fuo quidem fan-

momentot
fedfolito
tempore
perfeB*

ftiit-

guinem ac genitale femen contulit ; fedquod Spiritu demum animante
' fcecundum redditum fuit. Undeprincipii potius paflivi rationem ha-
buit. Qua tamen ratione mater ejus,ac Chriftus illius filius vere dicitur,
Matth.2: n. 5«: 1:25. Sicut enim pueri communemhabent carnem &
fangutnem, &■ ipfefimiliter particepsfaUus efi eorundem. Hebr. 2:14.
ln qua non £ll. Rejicimus autem Scholafticorum nugationem,qui, temporum
videlicet moras ac tarda molimina a Spir. S. gratia excludentes, ipfo con-
ceptionis momento Chrifti corpus pleniflime conformatum hariolan-
tur. Cum tamen temporis fpatia in hoc negotio S. Scriptura expreffe
numeret, ejufqueinitium&finem memoret; menfe autem fixto8cc.
Luc. 1 : 2 6. Etfablum efi, cum tpfitbt effent, impletifunt dies, ut ipfa pa-
reret. Luc. 2: 6*. Nec aliter quam humano more, utque in aliis matri-
busfiericonfuevit, devirginis conceptu ac partu loquatur : Eccevirgo
concipiet, & pariet filmm &c.Matth.i :2 $. Quin ea quoque in parte Chri-
ftum humana; infirmitati fimilem fuiife dicat: Vnde debuit per omnia
fratrtbusfimilari&c. Hebr. 2: 17. conf.4-.15. Quo pertinent quoque
Hieronymi ad Euftochium verba : Novem menfibus in utero ut nafca~
tur expetlat,fafitdiafufiinet, cruentus egreditur &c.

XI I I. Nec fatis verecunde iidem de ipfo conceptionis momento di-
fceptant. Hoc certum eft , eam non fa&am antequam angelus legatio-
nem abfblviffet : Et vocatum eft nomen ejus Jefus , fic vocatum ab an-
gelo, prtufijjuam ipfe conciperetur tn utero. Luc. 2 : 2 1 . conf. cap. 1:31.

XIV. Atque hac conceptione Chrifti, quaillenoftradecaufaadeo
Cefc demifit , ut tanta majeftas intra materni uteri anguftias delitdcere,
utque nafceretur novem menfibusexpe&are, non dedignata eft,conjun-
cla cum reliqua ipfius obedientia, immunda noftra conceptio ac genitu-
ra, obtecla & expiata eft. Utque fpiritu fcecundante illa peradta & abfo-
luta fuit, ita inde novae quoque vitae capienda aufpicia, deque eo novum

homi-

a
£

fui
m

^/^.o $fyc<*fa*L4.ftJ^%/>f-l^*-

-<-^r 6 i\.tf >-i

Vf^V

T^j- ^ufrj^t^^tj ^.u/U^ M- $; ) r* <./<^JL'-*f P^ .

jffiffl
!*,.'

'-''■{

DE InCARNATI ONE , CONCEPTIONE & NATIVITATE. 41

hominem renafci ac animari debere , pras-oftenfum fuit. Quodnatum
efl ex carne, caro efl ', quodnatum eft ex Spiritu, Spirttus efl,]o\\. 3:6.

XV. Conceptionem excipit nativttas Salvatoris, ex matre virgine. Altergt*-
Quae Davidis regis fanguis (Matth. i: i. Indkulus ortus Chrifli ,filii dusfuit
Davidts, filii Abrahami. Rom.irj. Qui extitit ex femine Davidis , fe- %"%m NA"
cundttm carnem.) quo&genusejusaLucadeducitur; Jofepho , ejuf- ev;,gj9e '
dem ftipitis longinquo ramo , denupta ; quo matris pudori ac filii olim regut.
honori confuleretur ; fub honefto matrimonii velo divinum illum par-
tum edidit. Defponfata enim Jofepho mater ejus — inventa efl gravi-
da&c.Mm\\.ty.)<f?

XVI. Virgo autem Maria Deum fudit infantem : ut prophetarum salvailiiut
oracula cecinerant, Efai.7: 14. Ecce vtrgo concipit &c. Jer.$i:iG~7Vam wgmitate.
creavit Iehovah novum tn terra : foemina circumdat in utero mafculum.
conf. Apoc. 12:5. Aliter autem virginitas ejus (ck habuit ante partum,
aliter in partu , aliter denique poft partum. Ante partum,virginem eam
fuifle fide divina credimus: Dixitvero Maria ad angelum : quomodo
erit hocquoniam virum non cognofco \ Luc. 1: 34. Et non cognovit eam,
donec peperit filium fuum primogenitum. Matth. 1:25. Pariterque
nec in partu virginitasejus imminuta eft. Poft partum autem virgineum
florem retinuiffe , fide humana ac veteris Ecclefiae confenfu conftat ; nec
ad fidem ultra neceffe eft. Probabile enim eft, uterum illum, in quo
Servator nofter vitae aufpicia accepit , atque unde tanquam e templo in
mundum hunc egreffus eft, tanto hofpite confecratum ac fanclifica-
tumfuiffe. **?Jfl 4 ^* ^ f *V'l*f** fySTr*y*y

XVII. UtmaleoIimHelvidiusMariamawar^^S-svovnegaverit, le-
viflimis fretus argumentis : utpote , quod Chrifiofratres tribuantur in
Euangelio ; quod ex more Hebraeorum eft , qui omnem cognatum vel
affinem fanguinem ita appellant : quod matris primogenitus appelletur ;
quod a pud eofdem commune primi partus , qui integrum adhuc matris
uterum refblvit, vocabulum eft, fiveeumaliiconfequantur, fivenon;

' conh Num. 18:15. Exod. 1 3 :2* quod denique de virginitate Mariae non
ultra teftetur Scriptura, quam donec peperijfet filium primogenitum, quo
futurum tempus exdudatur ; cum tamen particula donec'i\\u<\ non infe-
rat. conf\Gen.28:i 5.y2.Sam.6:23? Matth.28:$p- Quanquam ab altera
parte Pontificii ultra quam fas eft tendant , dum votum perpetuae virgi-
nitatis a Maria emifTum volunt ; quod ex verbis ejus ad angelum,Luc.i:
34. auoniam virum non cognofco : fruftra exfculpunt.

F XVIII. Nec

42, L I B. V. C A P U T I X.

XVIII. Necpartusde virginitate Marias quicquam delibavit, cum

ea congreffu folo polluatur. Partusautem miraculofiisfuit, quavirgi-

neus; naturalis vero, quia confueto matribus more enixa eft.

Kon tatnen XIX. Fabula enim eft, quod Pontificii Mariam claufo utero, ac illae-

claujo ute- f0 fopminali, peperifie ajunt ; contra Scripturam, ac rationem , ac veteris

ro quoque Ecclefiaeaudtoritatem. Diferteenim Scriptura Luc. 2: 6. Fa-

Bum efl, quum illt ibi effent, impleti funt dies ut ipfa pureret. & v. 2 2,2 3.

uidduxerunt eum Hterofiljmas, adfiflendum coram Jehovah (ut/cri-

ptum eft, quod omnis mas , aperiens vulvam, fantlus Jehova vocabitur.)

conf. Exod. 15: 1/. Omnem primogemtum, aperientemomnemuterum.

Hebr.2-.17. Vnde debuitper omniafratribus fimilis fieri &c. Ac rei quo-

que naflura iftam dimenfionum penetrationem, ac duorum corporum

uno in loco moram non fert. Corpus enim a fpatio non differt , & ne

cogitatione quidem ab eo feparari poteft. Unde & apud vetere$,tantam

majeftatem per genitales foemimx, tranfitffe egreffus, Ruffinus dixit.

Kecfine XX. Eorundum quoquecommentum eft, fine dolore Mariam eni-

partitudi- xam, quod vel nullo , vel falfo fundamento afferunt. Non enim Maria,

nn dolore. ut vojunt | peccato caruit. Unde & peccati poenas , ac primaevam ma-

trum fortem perferre debuit. Dixit adfoeminam in dolore paries lu

beros, Gen.5;:i6. Fcemina, quando parit, trifiittam habet, quodvenit ho-
ra ipfius. Joh. 16:21.
texruttrgo XXI. Atqueexhac conceptioneac nativitaterecte ChriftusMariae
r!'t, filius appellatur. Duas enim in Chrifto filiationes funt, pro diverfarum
Qeo-wW mturarum refpedu. Nontsmenduofilii. Hoc enim perfbna? vocabu-
lumeft : quaeunicatantumeft. AcMarianon folum ^stovxo?, fcd&
d-ecrajc©- recte appellatur : contra ac Neftorium voluifle vidimus.
Initmm XXII. Auctuarii vice quaedam de tempore nativitatis Chrifti anne-

*r& Chrt- ctemus: quod conliderari poteft vel generalius , refpectu prsecipuarum
J" Epocharum ; vel fpeciatius, quod ad ipfum diem natalem.

luxta tpo- XXIII. A c priori refpedu occurrit, epocha conditi mundi, ad cujui
ehamge- annosChrifti n >tivitas praecifeordinari non poteft : cunfhodiernus cal- *
eraem CL1jus? quoaChrifto natotcmpora fignamus , ferodemum ufurpatus
fuerit , auctore Dionyfio Exiguo. Unde temporum ratio , pnefertim
anterioribus faeculis, nonparum confufafuit. Communiffisha? autem
fententias Chrifti natalem ponunt , a condito mundo A. 3028. aut
3949. aut 3970. vel 4020. 2. Secunda epocbaefo Romanorum impera-
torum. Conftat autem fub Augufto Chriftum natum ; qui cum 44 an-

no$,

De InCARNATKNE, CONCEPTIONE & NATIVITATE. 4^

nos, poft vicloriam A&iacam,in rei Romanae arbitrio egerit, trigefimo,
veletiam trigefimo primo ejus anno praeftantilTimi auciores nativitatem
Chrifti deputant. Baptifatus vero eft anno Tiberii 15. feu 16. inchoan-
te. 3. Tertia eft epocha regni Herodis, quae paulo incertioreft : cum
de ipfis Herodis annis au&ores difcrepent , eique vario refpeftu vel 37
vel 34 annos tribuant , quibus regnum vel acceperit, vel gefferit. Hoc
certum eft, fub extrema Herodis Chriftum natum,nec longo ndmodum
tempore illum fuperfuiffe. 4. denique refpect.u principum Sjnedrti ma~
gni, fub Hillelis Babylonii prasfectura, anno ejus circiter 27, Chriftus in
carne apparuit. Aliitamen alitercalculum hunc ordinant.

XXIV. Quod fpecialius annitempus, ac dtem Chrifti natalem fpe- &/pecia-
ctat, pariter diverfae funt auctorum fententiae ; nec ex Scriptura ille con- tm diei
ftat ; quae tribus illis locis , quge temporum Chrifti chara&erem habent nttt '
(videl. Matth.2 : 1 . *Jefu vero nato Bethlehemi Jud<e<e, in diebus regis He~

rodis. Luc. 2 : 1, 2. Et fatlum efi in diebus illis , exivit decretum a C<e-
fare Auguflo, ut totus orbis cenferetur. Hic cenfusprimus atlus efl, pr<e-
Jidente Sjri<c Cyrenio. & 3 : 1. Anno decimo quinto tmperii Ttberii C<tfaris
— — fatium efl verbum Dei adjohannem) generalem tantum eorum
notam tradere contenta , nihil praecife de die determinat. Inter veteres,
orientis Ecclefiae die fexto Januarii illum celebrarunt, quem fcoQuveix;
appellabant ; quemque cum manifeftatione Dei in carne confundebant.
Nec felicius Scaliger, ut aliorum fententias praeteream, circa feftum Sce-
nopegiae, Septembri menfe,illum collocat; quem ex facerdotum in tem-
plo ftationibus ac i^^sei*'? ingeniose fubducit,ex Luc. 1 :8.n3m & ille
calculusmultis partibus laborare videtur,nec ubique certus eft.Commu-
niori vero praxi hodierna Ecclefia fine anni,die Dec.2 5. natalem Chrifti
celebrat. Quae fententia a Romanis ubi Chrifti fidem accepiflent, ex ta-
bulis cenfualibus, quae Romae affervabantur , haufta, ac Ecclefiae tradita
dicitur , indeque in totum porro orbem Chriftianum dimanaffe. Ad
quaspublicas tabulas vetuftiffimi Patrum faepe provocarunt. Tertull.
lib.4. contra Marc. Conflat cenfus atlosfub i/fuguflo «— — apud quos ge-
■nus ejus inquirere potuiffent.

XXV. A tque haec probabiliter de natali Chrifti haberi poffunt. Scri-
ptura enim, cum alioqui multa levioris momenti tempora tradat , hunc
tamen diem data opera f llentio involvit : oftendens temporum doctri-
nam adeo neceffariam non effe ad aeternitatem feftinantibus; atquehac
in parte Novi Teft. Ecclefiam cum veteri exaequans, quge cum Salvato-

F z rem

44 L i b. V. C a p u t X.

rem fuum tot per faecula expe&aret , tarnen non nifi in latitudine aliqua
adventantis tempora dimetiri ac menfurare poterat , ut videl. femper in
fpecula ftarent fideles. Quanquam myfterio non caret,quod in univer-
ia Scriptura nullius unquam hominis praecifum nativitatis tempus anno-
tetur; mortis vero nonnunquam. Quainre Chriftus reliquis Adami
filiisaflimilari voluit.

LOCUS TRIGESIMUS QJUARTUS

D E

VITA & OFFICIIS CHRISTI.

STATUS

Cbrijti

duflex.

Trimusfu
it bumili*
tionis.

quam ari'

tecejfit
ipfius txi ■
nanitio.

C A P U T X.

T)e vita Chrifti frivata.

Erfbnam Chrifti excipit ejus ftatus, qui duptex cb,exina-
nitionis & exaltattonis. At 'Jehovah volentem enervare
ipfitm infirmavit ; ubi pofuit fatisfatlionts pretium anima
ejus, videbit femen quodprolongabit dies , & beneplacitum-
yehova in manu ejus profperabitur. Efai. 53: 10. Oui quum efiet in
forma Dei^non raptum duxit ejfeinfiar Dei, fedfe ipfum exmanivit,dum
formam fervi affumfit — — quemadmodnm & Deus ipfum fuperexalta-
vit, & ingratia donavit ei nomen quod fupraomne nomeneft. Phil. 2:
7- 1 o. Perfcrutati in quod & quale tempus manifefiavit Spiritus Chrifliy
quiinipfis erat, antetefiatuspaffior.es , qu<t Chrifio evenirent , & glorias
pofi hafce. 1 . Pet. 1 : 1 1 . An non oportebat Chrifium hacpati , & inglo-
riamfuam ingredi ? Luc.24:26.

II. Humtliatio Chrifti tum in vita , tum in morte ejus fpecr anda eft.
' Alteram mvufficog exinanitionis, alteram TK&eivu<riu)s humiliationis no-

mine Apoftolus Phil. 2. prascipu£ defignat.

III. Non autem fimpliciter ad kiv wav fpefht ipfius incarnatio. Non
enim divina majeftate indignum eft, humano corpore veftiri,ac creaturis
videndum kk praebere. Ac Chriftus, poftquam jam ccelefti gloria frui-

tur,

De vita Christi privata. 45

tur, nontamen humanaecarnisexuviasdepofuit. Talisautcmhumansc
naturse ftatus divinx ejus gloria? officit , qui non patitur ipfum efle l'nc
^) quique fervi forma ipfum induit , omnibufque naturae infirmita-
tibusobnoxium,ac legi tandem ipfi fubditum acexecrabilem fecit.Undc
etiamhumanaejusnatura minoribusinftru&a fuit donis&commodis,
ac poftea acquifivit. In intellectu ipfius emicuit maxima & puriffima fci-
entia, fedquaeincrementifuitcapax,Luc.2:4o,52. Voluntas ejusexor-
nata ruit perfecta fan&itate , quae nullius quidem incrementi fuit capax,
fed tamen talis , qualis viatorem decebat : neque potentias ejus humanas
^tumdatumfuitevitare&depellere infirmitates corporis, quibusfubje-
&us fuit : neque etiam iftis corporis dotibus tunc effulfit,quibus poft cx-
altationem condecoratus fuit.

IV. Confideranda autem in hoc ftatu : i. vita Chrifti privata. 2.pu-
blica. 3. paffio & mors.

V. PrivataChriftivitacomplec1:iturinfantiamejus,reliquamqueaE- Yita Chri-
tatem, ufque dum publice munus fuum capefferet. Quam paucis Euan- $' PIU VA~
geliftstanguntLuc.2.&Matth.2. TA'

VI. Pueritiam enim ac incipicntis aetatis primordia morealiorum lnquxpri-

puerorum egit. Eccevirgo concipit, &pantfilmm bjtyrum & lac mo H>fas

comedet,donecdignojcatreprobaremalumcreligerebonum, Efai. 7: 14, mf-iK{:a:

1 5. Cum erampuer, utpuer cogitabam, tttpuer loquebar, utpuer ratio-
cinabar. i.Cor. 13: 11. Hocfolo,quodabilliusaetatispeccatisacerro-
ribusliber, & mature fpiritu auctus, aequalibus fuis longe praefulferit ;
& fub fanctiffima parentum difciplina occultag inftararboriscrefcens,
tandem, maturantibus fatis, ex ignobili domo tantus derepente prodiit,
ac publico oftenfus fuit.

VII. Memorabilia illius aetatis ha?c praicipue erant : nativitatis ejus V*A vartt*
promulgatio angelorum minifterio fac~h : circumcifio , ac primi cruoris "%'££
libatio; iftoque in facramento facratiffimi nominisjefu impofitio : ejuf- S. '
dem, ex primogenitorum lege , in templo oblatio, & pauperum matris
facrificium: magorum adventus, & recens nati regis adoratio, acauri,
myrrhae & thuris honores : infidise ab Herode infanti paratas, ac cunas

tot puerorum caede cruentatas : fuga in i£gyptum , du&ore angelo ; ac,
mortuo tyranno,eodem deducente, reditus : & Nazarethanum denique
domicilium , ubieducatusfuit; natumquehinc, errore an improperio
populi,Prophetam tenui municipio ortum dedignantis,Nazarenum co-
gnomemum. A qua appellatione, etfi ex vulgi confuetudine vel contu-

F 3 melia

46 L I B. V. C A P U T X.

melia orti , tamen Dei confilium non abfuit. Unde nunquam Bethle-

hemaeum, ubi Chriftus natus, fed Nazarenum femper eum indigitatum

legimus. Quo vocabulo Deus fidelium aures animofque ferire volebat,

eofque fono illo ad vetus oraculum confiderandum advertere, quod

Chriftum non femel *y^^ furculum illum,ac magnum Davidicae domus

incrementum appellat , Zach. 6: 1 i. Jef. 1 1: i. Et exibit virga e trunco

Jejfe , ^J^T & furculus ex radictbus ejus frutltficabtt. Cui ge-

minum Jer. 13: 5. Eccediesveniunt, ait Jehova , & excitabo Davidt

HDi* germenjuftum. ArBnisenim ru ■«jjfj erat Nazareth ; atque inde

Chrifti Nazareni appellatio.

frdctptu VIII. Propius vero paulo confiderandum eft nomen Jefu , quod

autem aD angC}0 Gabriele (quem in minifterio hoc,& olim Dan.9:n. & nunc

nomtne j^uc 1 : 2 g. a Deo adhibitum, Hieronymus cunarum Domini cuftodem,

J cubiculiAIariajanitorem,ac tnfantisje/u gerulum ^ppdh.t) antequam

natus foret , infanti inditum, Servatorem, five, ut Ecclefia maluit loqui,

Salvatorem fignificat : non Graeca, ut quidam olim nugati funt , ab /#'0-

/W, fed Hebraea originemon ex niiT & W ^k* ut Cabbaliftice Reuchli-

nusjfedfimpliciteraforma^^^^undejr^^n^^^^/^^Num.i^^iy.

quod, omiiib in capite pj Syrorum more, ac extrema gutturali, ex Grae-

corum confuetudine, in % emollita, in fytfS? tranfiit : quod non fine oc-

culto fcelere Judaei per Jefcbu efferre malunt, ad Pfal. 109: 13. al-

ludentes.

Cttjusvh IX. FuitveroSalvator,nonexternaaccorporaliliberatione, qualis

JofuaDux,autPontifexejufdemnominis, Hebr.4: 8.coll. A&.7: 45.

Zach.3: 1. fed fpirituali ac aeterna : non potentia tantum ac vi , quales illi

potiflimum erant ; fed merito ac lytro : non folum agendo , fed praeci-

pue patiendo.

everutura x. Ncc fatis di«ne Samofateniani ipfum falvationisminiftrum, non

mntams yer0 pr0pr|0 nomine Salvatorem volunt,qualis ipfis folus Pater eft.Nam

triplici eum modo falutem noftramperegiffeftatuunt: \. annuntiatio-

ne, per dodrinam. z.confirmatione, pervitamfan&iffimam, miracula,

mortem denique acproprii fanguinis teftimonium ; & tandem , devi£fot

morte, in vitam reditum, quo praefens fuoque in exemplo veritatem do-

tftrinae fii* aflereret. 3. communicatione, ac acluali collatione , qua data a

Patre poteftate, omnibus in fe credentibus vitam confert. Qu£ cun&a a

merohomine prseftari poffunt , necDeum, qualem nec illi Chriftum

liabentjpraefentem poftulant.

XI.Male

< I

*^e Jv^*

7n ov*.

!)■:,(
isqi
M
gifii
U101

qiui
liit

I,K

I8»(

sJil

feptr
proil

$<%&

3":

De vita Christi privata. 47

XL Maleetiam Epifcopius , ac cum facri iftiusnominisimminutio- ac Re&kn-
ne, Chriftum duplici modo Servatorem difTerit ; partim fineefFeclu, inA"»'^«'>
iis quibus falutis media ofFert , qui ea accipere dedignantur ; partim cum
efFeetu, in fidelibus attu credentibus & perfeverantibus : quomodo non
nifi noviilimo die, ut Rex, Salvator Ecdefiae dici pofTet ; cum quandiu
in mundo degit Ecclefia, omnia adhuc fufpenfa & incerta fint.

XII. Sed de univerfo nominis hujusvalore, ipfoque falvationisne-^"7'2'"5'"

gotio, poftea plenius. Tan^enda nunc verbo fuperftitio Pontifictorum : *»*■ ■'"T "

• *-n j y- 1 i i-A' v r • • t i ^fttttone a

qui i. nomen lllud Cabbaliltice, per aipirationem ex nomine Jehova af- pMti/icik

fumtam , aut magico propemodum ritu tribus tantummodo litterulis

I. H. S. quarum mediae crux appi&a fit, exprimunt. 2. idquelonge

fanftius habentquamipfum nomen Jehova. 3. cumque cordi praect-

pue infcribendum efTet ,° amuleti inftar collo appendunt. 4. ac religiofo

ritu venerantur.

XIII. Quod&Z^/?fra»/'imitanturex Phil. 2: 10. Ouamobre?tt&&exp*rte
Deus tpfitm juperexaltavit, & in gratia donavit ei nomen, quod fupraaLm r"'
omne nomen efi &c. Quos tamen illum cultum nominibus Chrfii , Dei, n"
Jehov£, aut adorandas Triados, quas tamen non minus facrofanda funt,
exhibere non videmus. Ut fvllabarum veneratio,ac aegri animi error &
fuperftitio fit , iftud unum Salvatoris nomen , non autem alia ifto ritu
profequi, ac cultum illum magna cum neceflitate aliis imponere : quod
veteri Ecclefiae incognitum, nec ab Apoftolo prasceptum fuit , qui loco
ifto non de externo nomine, fed de Salvatoris perfona,ac mediatoris po-
teftate & honoreagitj Quanquam alioquin religiofe Deiac Salvatoris
noftri nomina habenda ac ufurpandanoninvitifateamur. EtScriptura
caeteroquin difcrimen quoque fervat, nec promifcue Servatoris nomini-
bus utitur.

XIV. Duodecimo setatis anno, peracH pueritia, egregium (utmisttecejfit
muneris fpecimen ac rudimentum edidit ; in fapientum ccetu de lege pa- f^HS a^9'
trisfui,ad ftuporem omnium, graviffime differens, Luc.2. ua""b '

XV. Caetera privatus vixit in parentum domo, quae prifca fon£titzte}ma~„is
quanquam in re ttnui, agebat , eofque omni honore ac obfequio perco-^i -dufi:>
luit. Ac maturefcente astate fabrilem quoque artem , ut vidctur , exer-
cuit : Nonne hic efl faber, filtus Mari<& f Marc. 6: 3. Quod adeo non
dedecori ipli f uit, ut idem celebrium apud Judasos dodtorum, ac praefer-

tim Pharifsorum , inftitutum fuerit. Unde fcitum magiftrorum
Mifnah Aboth. 2: 2. Pulchra efi doBrtna legiscum via terr<c(id eft,opi-

ficio )

48 L I B. V. C A P U T X.

hcio ) nam labor utriufque facit hominem oblivifii pravitatis. Quomo-
do & Paulus trmjyowsies dicitur, Act. 1 8 :$.

XVI. Sed nec fibi foli in longo ifto otio vixit, fed jam tum altiores
curas volvens, ac magna illa, ad quae paulatim furgebat,meditans, in pri-
vatis rebus noftrum tamen negotium egit. Inomnienimvitafefepro
nobis fanclificavit , & ab ipfb ejus initio , legis fubje&ione, paupertate,
continua mortis meditatione, precibus & fupplicationibus , denique
jugi illa ad munus publicum praeparatione , & praeftituti temporis expe-
ctatione , fefe jam tum generis humani vadem ac Servatorem praeftitit.

conf.Gal.q-.q.Af/fit Deus filium fuum fubjicientemfe legi. Luc. 9:

58. Vulpes lufira habent, & volucres cceli nidos; filius autem homtnis
nonhabet ubi inclinet caput. 2,.Cor.8:$). Cognofctte enim gratiam Do-
mini nofiri Jefu Chrifii, quodpropter vospauperfaflus efi, quum ejfet di-
ves, ut vos paupertate ipfius ditejceretis. Hebr. 5 : 7. Out tn diebus car-
nis pettttones crfupplicationes, adeum, quipoterat eumjalvumfacere ex
morte,cum clamore valtdo,& lacrymis ojferens; & exaudttus a metu &c.
X VII. Eclipfis autem ac tentatio fidei fuit,in illis qui Mefliae adven-
tum jam acceperant,ubi ob Herodis infidias exulare juffus, Phari accola,
in ^Egypto aliquandiu delituit. Quo tempore piorum defiderium ac
cxpeclatio non leviter concutiebatur , cum Meffias, qui jam Ecclefiae o-
ftenfus erat, non amplius efTevideretur. Qua de re propheta agit Jer.3 1:
1 5, \6. & reditum illius ex terra hoftium pollicetur : Vbx in Rama au~
ditur, ejulatus, ploratus amari^Rachelis plorantis fuperfilitsfuis, qu<e rc-
cufat confolationem admittere/uperfiltis Juis ; quiA ipfe non erat. Sic dixit
Jehovah : Prohibe vocem tuam a ploratu,& oculos tms a lacryma. Nam
e(l merces in opera-pretium tuum , ait Jehovah , & revertentur ex
terratntmici.
Ponti/icio- XVIII- Rejicimus autem Pontificiorum apocrypha , de miraculis
rum af>o- infanti&Chrifli , aliaqueejuscommatis, quibusquifquiliisplebisChri-
trtfh*. {[\mx aures contaminare & pafcere illi folent : filente non folum Scri-
ptura, fed&contrainfulfas iftas fabulas praefcribente, Joh. z: n. Hoc
initiumfignorumfecit Jefits Cana> oppido GaliU*. Veraenim miracula
doctrioam non pra2cedere,fed comitari & fubfequi amant. Nec mxifiKoi
acpuerilia miracula facereex majeftate Deieft. Ejufdem auctoritatis
eft Suidae figmentum de Chrifto Pontifice ante juftam aetatem j aliaeque
id genus ngeniae frigidiflima?.

CA-

DE INITIATIONE & UNCTI0NE CHRlSTI. 49

C A P U T XI.

De initiatione & unttione Chrijli.

|pj Ncunte trigefimo setatis anno, ex Levitarum inftituto , Initiatis
IfjChriftus in publicum produ&us , acmunerafuaaufpica- Chrifii

tus eft. Et ipfe Jefus inceperat quafi triginta annorum efey

Luc. 3: 2,3. Ubi confideranda i. ejus tnitiatio 2. minifte-
rium, ac munera quae geffit. 3. vitae denique publicae conclufio. Ad
primum pertinet baptijmus,per Johannem miniftratus ; atque eum con-
fecuta tentatio in deferto.

II. Potiflimum initiatio ejus fa&a eft per baptifmum ipfius, quem per ba- ,J.Qnt J A
accipere&proprioincorporeconfecrarevoluitjtumutiftorituprohu- pTis- ^ <lh > c Jl
mano genere fefe vadem fifteret , omnemque obedientiam Jege debitam MUM°

fponderet ; tum ut iftud amoris ac gratiae divinae pignus ac arrhabonem
pro fe, ac pro fidelibus omnibus, prasciperet & praelibaret ; tum ut in ipfb
remiflio peccatorum & ablatiojugiobfignaretur.

III. Quanquam altius quoque haec fpe&arent. Cum enim ccelefti
voce pater interveniret , atque hunc filium fuum mundo publice often-
derct & traderet; fuit in baptifmo fimul illius inauguratio ad munera pu-
blica. Quorum non levia indicia hic comparent. Rex enim monftra-
batur, qui filius ac haeres Dei erat. Etjacerdotem pater admittebat,quem
fibi placere, ac cujus facrificium fefe accipere teftabatur : conf. Jef.42: 1.
'jy£)j nfi!J?*1 H*nD eletlus meus, quem accipit anima mea. Prae-
fupponit autem py^ ta "*?3 & piamentum. Denique propheta erat,
qui de ccelo commendabatur , ut fine exceptione audiendus. At-
que haec omnia vifibili Spiritus S. defcenfu confirmabantur,qui leni mo-
tu, inftar columbae, in ipfum allabi certo modo vifuseft.

IV. Jordanis aquis ablutus, ac, ccelo tefte , non dubius falutis auclor (ltiem **'
&pra?co, indefertum abductus eft ; infecreto illo familiarius Deo fuo "PW*9

TENTA-

fruiturus, accuminferorumprincipepugnaturus; iftoqueaufpiciople- Tl0 \
niflimermunus fuum inchoaturus.

V. Atquein folitudine illa non fimplici cum diabolo certamine de-
fun&us eft. Matth.4. Nam & in corpore , quod hiftoriae fimplicitas
ac verborum emphafis oftendit, abreptus; & in anima complures inferni

G prae-

^fc L I B. V. C A P U T X I.

predonis infultus tulit. Sed cunfris ejus artibus fuperior , quanto priori
Adamo fortior ac rnajor foret oftendit : iftoque pugnae rudimento bel-
lum , quod fibi ac Ecclefiae fuas cum diaboio reftabat, imbuit ; ac deni-
que fclicem fauftumque ejus exitum fore oftendit. Praeterquam quod
& ad obedientiam , quam Deo debebat , pertinuit, omnes Satanae fugge-
ftiones ac fraudes vincere, quo ea omnibus numeris perfecxa foret : ac
muneris ejus intererat, cuncta hominum mala deguftare , ut proprio ex-
emplo edo&us, miferiis eorum promtius fuccurrere poffet.
0«o perti' V/. Ad hanc initiationem pertinet uncxio illa Chrifti, a qua unftus,
r,et ipftui ^ & Chriflus , & Hebrake%feffias dicitur : quas licet ab initio incarnatio-
unctio. ^-jis ipfius, imo certo refpectu, utvidebimus, ante eam locum habuerit,
quia tamen in publica illius initiatione munerumque ipfi impofitorum
adminiftratione praecipue emicuit, hoc loco eam confiderabimus.
tujus fub VII. Erat autem unguentorum ufusinpopuloDeifrequens; tum
V.T.typus, adhoneftamvitxvoluptatem, Joh.ii:2.& 12:3. Pfal. 23:5. 141: j.mmQ-
in prascipuo aliquo ofhcio mandando ufurpatus. Unde metaphora
Prov. 8: 23. Afitculounfiafum, acapitefaprimisterr*.

VIII. Ungebantur in adeundo munere non omnes , fed qui celfioris

gradus erant ; precipue terni ordinis homines : 1 . Propbeta, quanquam

rarius, & vix illo ritu. Jehu autemfilium Nimfchiungtto in regemffuper

Ifraelem; & ElifamungitoinProphetamlocotuo. 1. Reg. I5>:)6. conf.

Pfal. 105:15. i.Sacerdotes, praefettim Pontifices*. 5. Meges* Dequorum

un&ione fupra lib. 1 v. cap. vi 1 1. §. 14, 1 5.^

inipfoim- IX. Chriftus autem externo oleo delibutus non eft. Nonenimty-

plems: picis iftis inftitutis opus erat , cumnon externoritu, ut aliquis de fae-

culo Rex , aut veteris tempii minifter ; fed fublimiori ac fpirituali modo

munera ifta impleturus foret. Unde & unclio quoque my ftica ac fpiri-

tualisfuit: partimque in perfonae ejusadmunus mediatorium defigna-

tione ; partim in deitatis in carne ejus inhabitatione ; partim in donorum

ac charifmatum collaticncconfiftit.

tumipfius X. Ordmatio ejus dupliciter confideraripoteft : tumproutaeterno

ordmntu' Dciconfilio iftimuneri deftinatus fuit : Pracogniti qmdem ante jatla

mundi fundamenta^manifefii autemfatli ultimis temporibus propter vos.

1 . Pet. 1:20. tum prout in tempore ad illud rite adminiftrandum in ter-

ram ablegatus ac dimifTu?(> mifit Deus filium fuumy GaL}.:^. A menon ;A\

veni ; fed efi verus 7 qui mifit me , cjuem vos nefcitis. Joh. 7: 28^) in- ^ tU

que munus ccelefti ritu introduchis, Matth. 3 . rurfufque in ccelum rece-

ptus

JC~

^ ^t^'^^^^:^^'"^^^^^

y * ; fcfnim

I- itu^«s^"''+ ^""^ """"•>^

De iNif iatio«ne & UnCtione ChristI. 51

ptus eft ; quae fimiliter quxdam cju6 in Ecclefiae regem quafi inaugura-
tio fuit. Certo igitur cognofcat tota domus Jfraelis, quod Deus Ulum Je-
fum^uem vos cruci ajfixiftis, Dominumof Chriftumfecit. Acl. 2: 36.

XI. Un&usetiameft , quatenus divinitas in carne qminhabitavit, tnmdeitm-
cum potentia.dandi Spiritum S. Unde Spiritus Jehova dicitur effefuper tis in ipfo
tpfum ; idque quia unxit ipfum Jehova ad Euangelium nunctandum ^MWM-
manfuetis, Efai . 6 1 : 1 . ttcne *

XII. Charifmata denicjue ih naturam ejus humanam efifufa funt ma- tum cha.
gna copia.^ Propterea, unxit te, 0 Deus, Dem tuus oleo alacritatis , ultra rtfm^tum
confortestuos. Pfal.45:8. Etexplenitudine ejusnosomnes accepimus, cc Mme-
& gratiam progratia. Joh.i:i<5. Nonenimex menfura dat Deus Spiri-

tum. c. 3: 34. Uixleabipfanativitate^^ycf^y^y?^^ Spirttusje-
hova, Jpiritusfapientia & prudentU, fpiritus conjilii & fortitudinis, fpiri-
tus cognitionis & ttmoris Jehova, Jef. 11: 2. itatamen, ut pro a?tate
majori poftea au&u & incremento ageret : Et Jefus profecit fapientia &
ftatura , grgratia apud Deum & homines, Luc. 2:52. tum praefertim
cum publice pro Servatore ac MeiTia ieie gefturus foret : Vtdi Spiritum
defcendentemjanquam columba, ex coelo,& manfit fuper eo — — Hic eft,
qui baptiz,at inSp. S. Joh. 1: 32, 33. Unde unUus eft fpiritu & vtrtu-
te, Acl.io:38, Quae in ccelefti gloria majori cumulo adaucla dubitari
non poteft : ex qua proinde Sp.S. effudit ; iufatlus, h. e. demonftrjtus
Chriftus, Ac"r..2:3333<5.

XIII. Atque ex hac un£tione Chriftus fufcepto muneri renunciare,
humanumque genus femel in fidem acceptum abdicare nunquam po-
tuit. Ut Remonftrantes afferere audent. Cujusfententiae labemacpe-
riculumlib.2.cap.i 5. §.16,17,18,19. fufius oftendimus.

XIV. A Chrifto appellantur fldeles Chriftiani ; qui in nafcente Ec- Aqu* ejus
clefia Dtfcipuli & TVd^r^jdicebantur, A6I.9: 1. & 24: ^^Poftea Naza- un^tone
renorum vocabulo pfeudo-prophetis, qui Icgem cum Euangelio mifce- _, "L- '
bant, reli&o, Chriftiani didi funt. Quae appellatio Antiochif primum dicimur.
nata, A&.n:26. ac deinde porro ufurpata fuit, i.Pet.4:i6?quanquam
Apoftolorum tempore, ut videtur,rarius ; cum fuavia illa difcipulorum,
fratrum , ac fidelium , nomina rcugis placerent. A tque ad novum iftud
nomen referunt quidam propheta: oraculum : Et videbunt gentes jufti ■

tiam tuam , & omnes reges gloriam tuam ; & nominaberis nomine novo^
quod os JehoVte exprimet. Efai,62:2.

XV- Dicuntur autem Chriftiajri , quafi undionis Chrifti participes $

G 2 &h3e-

•

mcjuodno-
meninjurii
Ptntificii.

52 L I B. V. C A P U T X I I.

& hxredes ; quod non de fuperftitiofo aliquo ritu,aut impuro chrifma-
te, quale vel catechumenorum , vel facerdotum , vel infirmorum in pa-
patueft; feddedivina SpiritusS. gratia intelligendum eft; quafideles
inuncti, & propheta?, & facerdotes?' & regejfunt. Et vos unUionem ha-
betis a Santlo. i.Joh.irao.

XVI. Iniqui funt in facram hanc un&ionem apud Pontificios Mo-
nachi, e Dommici , Francifci , Antonii &rc. familia, qui ab humano no-
mine cenferi malunt,divifque iftis impia devotione fe obftringunt.Quo-
rum dedecus augent Mmortt& , Francifcum fuum , ut ipfo^Jefu vix mi-
norern,ipfaq; ejusftigmatapraferentem,Jefumtypicum appellantes.Ac
majoriadhucfaftuLo/o//><«, qui, Chriftiano nomine non contenti , Je-
fmtas ac Iefufocios fefe ja&ant: quae appellatio & fchifmatica,& ambitio-
fa,& irreligiofa eft. Nam vel folos fefe Jefu difcipulos, vel fibi fblis colla-
tam Jefu Domini gratiam ac faluterrijvel denique ejus in divino munerc
focios fefe mentiuntur. g

Vntiitt eft
Chrifim
*d trix
mnnira,

ipfiftagn-

C A P U T XII.

De mumre Chrifli prophetico.

Unera, adquaeChriftusunctuseft, triafunt, propheti-
cum, facerdotale, regium : quae tum ex noftra neceili-
tate, tum ex falutis conferendae ordine colliguntur. Nos
4 enim laborabamus profundarerumdivinarum/^ra»-
tia, & turpi peccatorum labe ac reatu obftricli , in fumma ad Deum re-
deundi impotentia velutivincliacligatijacebamus. Cui triplici necelli-
tati Chriftus fubvenit, & partim docendo, ut Propheta ; partim pro no-
xis noftris fatisfaciendo , utfacerdos; partim beneficia illa applicando,
ut Rex ; falutem noftram ordine quodam peregit. Ac fingula haec mu-
nera prophetarum vocibus jam ante ipfi attributa videmus. Frophetam
excitabo tpjis ex medio fratrum eorum> ficut te ; grdabo verba mea(qux
nemo praeter me poteft eloqui) inoreipfius. Deut. 18: 18. Juravit
Jehova, & nonpoenitebtt ipfum. Tu esfacerdos in ftculum , fecundum
ordtnem Melchiz,edek£. Pfal. 110:4. EtunxiRegemmeuminZionem,
montem fantlum meum '. Pfal.2:6\

II, Licet autem multi olim in populo Dei prophetae & facerdotes, ac

reges

^K5 ^iv^TT^***-^'^

■^bij-

1* «/v-Lr?

3 fyJ'*rG5M'

&&%N3l

y ijryfo, £<nsfr- y^+^-t) w<ue^ ^b^Vjt £v-t£j- f/J&S^

D£ MUNERE CHRISTI PROPHETlCO. 53

reges fuerint; vix tamen ullus cuncla ifta munera pleno titulo iimul com- l ria.
plexusfuit: quod fblius Chriftieft. Qui ideo non fimplici diademate
in(ignituslegitur,Apoc.i9:i2. & prophetis omnibus, facerdotibus,ac re-
gibus longe celfior ac fublimior extitit. Propheta vel ipfo Mofe major,
Deut.i8:i8.Hebr.$:i-6. inquedomo Dei folus audiendus,Matth. 17:
|. & 23:8. Sacerdos, fupra Aaronis ftnctitatem , utpote alterius facerdo-
tii, Pfal. 1 [o. & epift.ad Hebr. Rex denique,qui non terreno in folio,fed
in ccelo fublimis,divofque,mortalefque turbas,imperio regit unus sequo.
Pfal. 110:1. Pfal.89:28. Etiam ego primogenitum faciam iUum^fummum
regibus terra. Quodregiummunus officiorum ejus colophon & apex
eft; cui reliqua fubordinantur.

III. Primum ordine eft facerdotium Chrifti ; tum ratione fponfio- Munm
nis, tum quia ut Propheta de facerdotio fuo debuit loqui. Ut tamen re- 'Prus
ceptum ordinem fequamur , cum etiam Chriftus, antequam fe offerret, PROPHE"
verba Dei locutus fit , pramiittamusofficiumejus/w^Wia*/». Perhoc ricvm>
de finu ac concilio veluti Dei in terram miffus, mortali ore hadtcnus in-

dicla ediflferuit ; ac verba Dei, quae Deum Deique filium folum prolo-
quifaserat, locutuseft; omnequeredemtionis myfterium planiffime
nudavit ac evulgavit. Deum nemo vidit unquam. Vnigenitus filtustfui
eft in gremio patris, ille edtfieruit, Joh. 1:18. Ouem enim mtfit Deusjver-
baDeilocjMtur. c. 3: 34.

IV. Venturum eum promifit olimMofes, prophetarum omnium olimprA-
maximus; ac fefe majorem hoc ipfo faffus eft , cumipfiteftimonium utattm>
perhibeat, ut fervus domino fuo : (Sienim crederetis Mofi , crederetis

mihi : de me enimfcripfit , Joh. 5:46. Mofes quidem fidelis m tota domo

ipfius, ut famulus Chriftus autem tancjuamfilius. Hebr. 3: i-<5. )

atquein Ecclefia reftare quaedam adhuc ket,Krl§rt<Tou%jot, non obfcure in-
nuat,qu£zw^D^appellat,inemphafi. Deut.i8:i8.conf. Hebr. 3: 5.
quas non a fervo, ficuti Mofes erat , fed a filio ac divina; familias hsrede
proloquenda erant ; qui fub excidii pcena audienduserat. Deut. 18:18.
Erit autem, ut quifcjuis non aufcultaverit verbis meis^qu<& loquuturus eft
innominemeo, ego repofcam ab illo. conf. Matth. 17: 5. Hic eft filius
meus dtlettus, tn quo beneplacitum habeo : ipfum audtte. Quae profecio
auguftiora funt , quam ut in alium quemvis ex prophetarum numero
conveniant; quaejudaeorum corruptelaeft. Sed & reliquorum prophe-
tarum de prophetico Chrifti munere vaticinia extant. Filii Ziongaude-
te & Utamini in Jehova , Deo veftro , quia dedit vobis Dotlorem illum

G 3 ad

54 L i b. V. C ap ut XII.

adjuftitiam : quifecit vobis cadere pluviam primam & ferotinam in prt-

mo menfe. Joel. 2: 23. Eccefervus meus^quem teneo ; diletlus meus, quo

acquiefcit anima mea. Dedifpiritum meumfuper ipfum^judicium genti-

busproferet. Jef 42: 1. Ecce teftem nationum dedi ipfum , principem &

praceptorem nationum. Jef. 55:4. Spiritus Domini Jehova fuper me

eft, quia unxit Jehova me ad Euangelium nuntiandum manfuetis , Jef

6\: 1. conf. Luc. 1: 76. Hebr.$:i. Confiderate Apoftolum & Pontificem

aftipulationis noftr<e Chriftum lefum.U ndc quoque fub nomine prophe-

tse cognituseft; concludente vel ipfa turba: Hic eft vere propheta, qui

venit in mund.um^ Joh.6: 14.

qmbuscon- y# Munus autem prophctarum hifce fere abfoivebatur partibus:

ftetpartt~ Y . ^uo^ populum doccrent , ac in fide patrum, & prascipuo illo de Mef-

lia articulo., ccnfirmarent. Et loqueris adtllos omnia verba h<ec , & non

aufcultabunt tibi ; & vocabis illos , & non refpondebunt ttbi , Jer. 7: 27.

2.quodfutura,tum pr3efentem,tum fequentem Ecclefie ftatum fpe&an-

tia, praedicercnt. 3. quod miracula patrarent. Dixit enim Elifa, vir

Dei, veniat ad me^ & cognofcat quodjit Propheta in Ifraele. 2 . Reg. 5 :$>.

Qucc omnia Chriftus pleniffime praeftitit. Nam & paffim in Euange-

lio docentem audimus ; variifque aenigmatis & parabolis, ac apertis quo-

que verbis novae Ecclefias fatum , ad extremum ufque finem, defcriben-

tem , Matth. 1 3. & 24. & cuncta denique magnificis operibus ac ftupen-

dis miraculis confirmantcm videmus.

& q»0™0' VI. Prophetam vero egit, tum prifcis temporibus, fub Vet. T. per

oa n- 5pjrjtum $# prophetafque miniftros: Perfcrutantes in quod & qualt

rtt . tempus Spirttus Chrifti, qui in ipfis erat &c. 1 . Pet. 1 : 1 1 . In quo (fpiritu)

abienSj fptrtttbus, qui in cuftodiafunt, pr<econiavit.c.y.\S,\9. Undeejus

nomcn eft *mon is, qui loquttur, Efai.5 2:6. ficut & dicit fe initio locu'

tum, Joh. 8: 25.conf.Efai.48:i5,i6. tum praefertim fub Novo T. cum

praefcns Ecclefiam fuam doceret , non externo affatu fblum , fed & inte-

riori vi ac potentia, qua apud animum pollebat : difcedens denique reli-

quit Ecclefise Spiritum fuum ducem,& Apoftolosdo<5tores,fequentem-

que eos Euangelizantium turbam. Eph. 4. Pcrverfe enim Sociniani

Novi Teft.miniftros ultra Chrifti in terris prophetiam afcendere,ac per-

fc&iora longe tradere, blafphemant, quae videl. a Chrifto , vel regnatu-

ro, velregnante, acceperint.

xn pntio vu m Primum muneris fpecimen dedit duodecimo aetatis anno,quan-

cjus fpeci- ^JQj-euipium ingreffus, interque doctores aflidens, futuro minifterio

pralu-

o ^ppU^4^r; ^*i*+~* ^

A/fl'<

(

De munere Christi prophetico. ^

praelufit, Luc.2. publice autem illud aufpicatus eft poft baptifmum,quo
decedenti Johanni veluti fuccederet, cceptumque ab ipfo Euangelium
perficeret&confummaret. Poftquamvero traditus e/fet Johannes, ve-
nit Jefus in GaliUam , pradtcans Euangelium regniDei. Marc. i: 14.
coll.Matth.4:i2-i7.

VIII. Ubi nctanda Socinianorum fabula : qui ut Chriftum pro anexinde
mero homine agnofcunt, qui tam fublimem ac divinam doclrinam, inccelum
quae veteri Iege longe fan&ior ac perfe&ior fuerit, ex pe&oris fui ady to r*PtUifir?
proferre nequiverit; eam ab ipfo de ccelo, ubi poft baptifmum fublatus, n

ac aliquo tempore^noratus fuerit , e divino contubernio hauftam alfe- JL^ fh'j fp *) r^'
rere non dubitantj non folum nulla Scripturae auclofitate , quae raptum '
iftum nullibi narrat : fed & nulla neceffitate. Cum enim , li quifquam
mortalium, Chriftus Deo plenus, ac coelefti fpiritu inun&us foret;fua de
ccelo profecto arceflere , ibique arcana do&rina erudiri, necelfe non ha-
bebat;neque eo ad muneris fui aufpicia rite capienda afcendere tenebatur,
cum iftud non in ccelo, fedinterra, follemniterpraeftiterit. Ac.tandem
omnis hxc nugatio contra manifeftam Scripturam eft ; quaeChriftum
femel tantum in ccelefte fanctuarium ingreffum docetjHebr.p :i2 .& pro^
ximis poft baptifmum diebus non in ccelo; fed in deferto egific, & a dia-
bolo tentatum teftatur. Matth. 4.

iX.Obivit minifterium fuumChriftus deinceps pleniffime & perfe&if- ^inceps in
fime.Nam i.do(arina,quamtradebat,pr§ceptis(an<aiffimis,ac'pretiofiffi P"*lic* .
mis de falute & vita eterna promiffis,conftabat. 2.& modus docendi erat mm*(rt0'
omnibus numeris abfolutus ; cum divina quadam auftoritate , qua> ipli
pro eloquentia erat, polleret ; nec humili fermone , qualis eorum eft qui
de terra loquuntur, fed ccelefti fuada auditorum mentes afficeret ; qua?,
quanquam non multum humani cultus prasferret , fimplicitate tamen
potens & veneranda erat. Accedebat orationis libertas , fummacum
prudentia conjuncta , & perfpicuitas , & modo illecebrae, modo aculei
& ftimuli, nudandae impiorum hypocrili ; quo in genere immenfum va-
lebat. Docebat enim ipfos, utpoteftatem habens. cr non utfcriba. Matth.
7: 29. Novimus quod verusjis, & viam Dei in veritate doceas , & non
curts, tibifit deullo : non inim afpicis perftmam hominum. c.22: 1 6. Re-
fponderunt miniftn , nunquam ita locutus vft homo, ut hic komo. J0I1.7:
46. 3. Denique,cum do&rina Chrifti potiffimum in moribus confifte-
*et, & fblam ftdem ac refipifcentiam doceret , »ec ritibus ac ceremoniis
magnopere occuparetur , ita ea comparata erat , ut longe lateque a

cun-

56 L i b. V. C a p u t X I r.

cun&is gentibus adoptari , atque ad ultima mundi tempora perdu-

rare poffet.

indeejm X. Unde excellentia Chrifti fupra omnes alios Prophetas apparet ;

inhecmw qua? potiffimum in hifce tribus elucet. i. quodcaeteri aliunde accepto

nerefupr* lumine, nec nifiperintervallacorufcante; hic autem proprio eauderet;
omnes aI os r i o • • rr i t • •

9xcellenti* c aIlunQe petereSpintum necefle haberet, quem m propno corpore

hofpftantem habebat. 2. quod illi omnia Dei nomine & au&oritatege-

rerent , hic autem in proprio nomine ad Ecclefiam venerit,tanquam ad

propria; eratenim Deifilius, acfamiliaeiftiusprinceps&haeres. Hebr.

3: 6. Unde locuturus erat ut teftis, princeps ac pr<eceptor, Efai. 55:4. &

ut legem fuam, Efai.42:4. 3.quodilloriimoperaexterioriminifterio

abfblveretur ; Chriftus autem interiori fermone mentcm ipfam affari, &

vieiam fub j ugum fu um ducere poterat. Et dixit unus ad altum , nonne

cor noflrum erat urens in nobvs , cjuum loqueretur uobifcum in via , &

quum apenret nobis Scripturas ? Luc. 24: 52. Omnis tgitur,cjui audivit

k Patre, & didicit, venit ad me. Joh. 6*: 45. Quibus adde, ca?teros,cum

nudi homines forent, ex terra locutos ; Chriftum autem, de finu Patris

demiffum, quae viderat quseque audiverat mortalibusenarraffe: Osti

fuperne venit, fupra omnes efl: quie terraeft, terrenus eft, & terrena

loquitur : qui e coelo venit, fupra omnes efl. Et quod vidit & audivit,hos

tefiatur. Joh. 3:31,32. Ut pateat Prophetam hunc fimul Deum fuif.

fe. Quis enim hominum novit ea qu&funt hominis, mfi fpiritus hominir,

qui tn tpfo e(i ? fic etiam ea , quafunt Dei , nemo novit mfiSpiritus Dei.

i.Cor. 2: 11, 16.

Emres Xf. Atque haecdeprophetia Chrifti. Videndi nuncoppofitierro-

prothetu res } quibuseaabhaereticis paflim defcedata eft. Atque occurrunthic

rt \ primo Sociniani; qui, utjuftitiam Euangelicam abnegant, eamquein

iSoJnia- °PeriDus collocant , eo etiam Chrifti minifterium fubfervirefaciunt.

aorum, de Cum enim vitaaeterna , ut ipfos fepius docentesaudivimus, exveteris

no-vnChri Iegis praEceptis fperarinon poffet; fan&iori quadam lege ac perfe&iori-

fli ^B* bus praeceptis opus erat , quibus aeternae beatitudinis praemium annecte-

retur. Hinc jam Chriftum novum legiflatorem faciunt : cumquc prifca

lex nec prcreptis, nec promiffis perie&a effet,Chriftum illam partim cor-

rexiffe, partim variis in partibus f inctitatem ejus intendilfe , denique no-

vis ac propriis prasceptis adauxiffe docent. Inque eo munus ejus prophe-

ticum abfolvi tradunt. Quae propiusexcutienda funt. •*-

XII. Ac de Chriflo legiflatore> & quo fenfu id nomen ferre vel non

ferre

Mh— •-

r
m

189

.:..

De munere Christi prophetico. 57

ferre pofflt lib. 2. cap. 1 6.§.<5. vidimus. Sine convitio autem nova & fan-
<5tioris legis. novique ac perfcclioris fccderis ( quod pariter operum fce-
dus foret ) auctor dici nequit. Quod ita oftendimus :

XIII. i. Illud foret divinae legis fanctitatem criminari , ejufqueper- Quedrc
feetionem abncgare , quam Scriptura tam luculenter teftatur. Lex Je- «*»««s
hova efl integra, refluuens animam. Pfal. 19: 8. Gmne quod pracipio

vobis^ boc obfiervabitis, utfaciatis ; neque ad hoc addes, neque ab eo dimi-
nues. Deut. 12:32. Nec enim perfe&ius ac fan&ius quiddam illibato
Dei ac proximi amore cogitari poteft , quem omnem divina lex jubet,
Mattri.22:3y. Unde vitam ex ea fperare juvenis ille in Euangelio ab ipfo
Chriftojubetur. Matth. 19: 17.

XIV. 2. Quin eft illud 'vpdus Dei fanftitatem abnegare. Cujusex-
preffio eft in lege. Ut enim Deus fan&itatem & imaginem fuam intus
in cordibus noftris expreftit; itaeandemin legis tabulis quoque exara-
vit. Eft autem eadem utrobique fan&itas; tum in Deo ipfo , tumin
imagine ejus; fiveeain hominum animis, fiveinlegis tabulis fpe&e-
tur. Ut legis fanctitate & perfectione negata,ipfa Dei fanetitas & imago
blafphemetur.

XV. 3. Sed & hypocrifieos Deumzrguunt; qui imperfe&am fan&i-
tatem olim praefcripferit,iftoque pa&o coli voluerit; vitamque aeternam
ad iftum cultum dederit : acfi pro juftitiaacciperepoffet, quodjuftitia
non erat; fuiquecommunionem ea via largiri, qua tamen ad Deum non
itur, fed potius ab eo difceditur.

XVI. 4. Denique quod de nova nonfolum lege, fed & fiosdere ja-
ctant ; quod tamen rurfus operum fcedus fit ; id eo nititur , quafi Chri-
ftusnovam religionem, patribusinauditam, introduxiffet : quod quan-
topere veterum fan&itati ac religioni injurium; fpeiac fidei ipforum ini-
micum ; reique ipfi , ac Veteris Novique Teftam.Scripturis adverfum,
cumque iis aperta fronte pugnans fit , fub Veteris Teft. ceconomia non
uno loco demonftravimus. E.ft enim Jefits Chriflus qt heri qt hodie
idem, & infikcula. Hebr. 13: 8. Sicut nec per adventum Chrifti religio
veterum mutata, aut lex Dei irrita facta fuit. Legem igitur mutilem red-
dimus perfidem\ abfit. Imolegemflabilimus. Rom. 3:31. Praefertim
cum ipfi illi legi Chriftus obedire , atque hoc pa&o falutem no-
ftram peragere deberet. Fattus ex muliere , fiatlus legi fiubjetlus.
Gal. 4: 4.

XVII. 5. Accedere tandem poffet ipfius Chrifli confideratio, &

H JEuan-

58 Lib. V. CaputXII.

Euangelii fumma , quae certe longe alio fpectant , quam ad falutem per

nova opera quaerendam.

Anltgem XVILr. Atqueitapatet, peffimeabadverfariisipfiusmunusmutari,

Ttttcerrt- qUOCJ f]ne iegjs Mofaicae criminatione perficere non poterant ; quam vi-

del. emendaverit , additoque novo rigore , propriifque praceptis,auxe-

rit. Quaeipforum ad fingula praecepta additamenta, quae memorant,

percurrere nunc animus non eft ; cum illa tradlatio ad decalogum perti-

i"fM neat. Sufficit fententisiftiusfundamentum, ac precipuum praefidium,

'*' quod in cap. Matth. 5. quaerunt, brcviter examinaue. Ad quodhaec

annotamus.

f> 17* XIX. 1. Verfu 17. Chriftum legem implevijfe, non eam corrigendo,

vel, ficubi deficeret, perficiendo ; fed, tum fermone, eam explicando,

(conf. Rom. 15: 19. ab Hterofolyma ufijue ad Illyricitm irem^«K£v«i

annunciationem Chrifli. Col. 1:25.) tum opere, omnem ejusfan&i-

tatem adimplendo ; tum denique reipfa legum Mofaicarum umbras &

typos, indufto corpore, fpiffando & complendo.

$.21,27, XX. 2. Verfu 21,27,33,38,43. per^/#^actradita4>?//^«w, nonlex

35538,43. ipfa, patribustradita, aut veterum fides ac religio,veI incorrupta Patrum

Catechefis ; fed Scribarum traditiones intelliguntur ; ut ex iis ipf is, quae

Chriftus ibi adfert conftat,quae certe in lege non omnia extant.vid.v.44.

jiudiflis ditlum fuijfe , diliges proximum tuum, & odio habebis inimicum

tnum. Erat enim haec traditionariorum iftorum formula , ditlum ejfe

anticjuis ; ut videri poteft Mifnah Sanhedr. cap.x. §. 2. quo fuco errores

fuos facile venditabant. Acfiquando aChriftovel ipfaMofisdictaci-

tantur, non illa, fed fubleftus fenfus,quem Pharif^i iis dabant, corrigitur.

#na?rs- XXL 3. Verfu 21.& 22. Audtflis cjuoddttlumfit veteribus, nonocci-

tsptumfex- rfes . qUt a(itent occiderity reus efl jttdicii. Ego autem dico : cjuod cjuifcjuis

9 irafcitur contrafratremfuum temere, reusefl judicii; & cjuifijuis dixerit

fratri/uo raka, obnoxius efl confilio ; & omnis, qui dixerit fatue^obnoxius

eflgehenna ignis : non fextum praceptum, fed perverfa Scribarum gloffa

caftigatur ; ac fi ille folum, qui proximi fanguine fefe polluiffet , judicii

reus foret. Qiiod Chriftus ad fratrum iras ac odia etiam extendit; quae

apud Deum capitalia cenferi , ac pro csede reputari , phrafibus ab huma-

nis judiciis dcfumtis oftendit. Hoc autem etiam fub Veten Teftam.ob-

tinuit. Afaleditlafit iraipforum , quiarobufla, & excmdefcentiaipfo»

rum,cjuiagravis.Gen.q9:j. Irafcimini, &nepeccatc. Pfal.4: 5. coll.

Y:ph.^:i6.

XXII. 4. Pa-

< -

$^t$£?$s%z&&mM- «^"rtstW •^u-

lev
b
k

inw

m
Man
Hxtn
eftpr,

iBBp

§D3re:

oorer

De munere Christi frophetico. 59

XXII. 4. Pariter f . 27, 28. ^udiftis dtttum fuijfe veteribus, non [tptmum
woechaberis. Ego vero dico vobis , quicunque afiicit mulierem, ut eam
concupifcat, jam adulteravit eam in corde fuo ; non augetur pr<cceptum

feptimum, fed vis ac fanctitas ejus oftenditur; quae ipfos cordis motus,
afpe&ufque omnes lubricos & adulteros coercet : ficut & in veteri ceco-
nomia illi damnantur : e£' videruntfilti Deifilias hominis , quodpulchra
ilUejfent,Gen.6:2.conf.Iob.ii: i?^QuodnecprorfusdiffiteriSocinus
potuit.

XXIII. 5. Quae de libello repudii f.$ t. Servator addit,illa legem po-
liticam, non moralem, fpectant. Nec a Mofe licentia illa divortiorum,
tanquam labe omnicareret, approbata , fed Judaeis potius duriflimum
ipfbrum cor non fine probro ingeftum ac exprobratum fuit. Cujus ma-
nifeftum exempJum ac publica accufatio erat , in frequentibus illis uxo-
rum repudiis, quibus maritorum afperitas propalam vulgabatur, ac non
leviter traducebatur. Quod non Chriftus folum , fed inter veteres
Prophetas Malachias jam notavit : qui Deum repudiatarum fufpiriis ve-
luti fatigatum , aramque ejus non fanguine magis quam lacrymis ac
quaerimoniisipfarum plenam,inducit ; acriterque contra maritorum iras
invehitur , quos injuriam fuperinduife vefiimento fuo dicit , ut peccata
ipforum cuivis nota effent, Mal. 2 : 16. Quibus confonant Chrifti verba
Matth. 19: 8. Mofes «arfjV t»v <rK\y$0KX$<X<x>v vy.wv conceffit vobis
uxores veftras dimittere. fed a principio nonitafuit. Manifeftum enim
eft primoevo conjugii inftituto,ex qua,veluticertiflimalege,leges omnes
interpretandae veniunt, hanc divertendi libidinem directa fronte repu-
gnare ; ac lacerare par illud , quod Deus propria manu conjunxit, & ini-
tio rerum in Paradifb collocavit.

XXIV. 6. Verfu 33. ad tertiipracepti corruptelas Chriftus pergit, & & ****"
magiftrorum axiomata de votis&juramentis corrigit. Fas enim ipfis um'
non folum per nomen Dei,fed & templum , & aram, ac praefertim dona
templi j urare ; idque temere fepe & nulla cogente religione,quin & levi-

culo, uti putabant, peccato per quaedam eorum pejerare. Ouijuraverit
pertemplum, nihileft',qutvero juraveritper aurumtempli, debet~Et
qui juraveritper altare, nihil eft, qui vero juraverit per donum, quodeft
[uperaltare,debct. Matth.23:i6-io. QuamipforumhypocrifinChri-
ftuscaftigat, & non folum fpuriis iftis juramentorum formulis, fed vero
omni jurcjurando extra neceffitatem abftinere jubet , ne vulgari ac quo-
tidiano ufu Dei nomen , quod omnino fan&um haberi debet, evilefcat.

H z Non

<5o L I B. V. C A P U T X I I.

Non feres nomen Domini Dei tuiinvanum. Exod. 20. cui concinit
Ecclef.<?:2. Oui jusjurandum metuit. &Jac. 5:12. Fratresmci , neju-
retis, neque per ccelum , neque per terram , neque aliudulLumjuramen-
tum. Ac praefertim Chriftus hoc ipfo loco : Ego vero dico vobis , ne ju-
rate omnino : nequeper ccelum &c. nequeper terram &c. nequeper Hie-
rofoljmam &c. nequeper caput tuum &c. Eflo autemfermo vefler etiam^
» w 2?S'J_ etiam; non,non. Ouodautemfuprah<ecredundat, amaloefl. v.34.

«™>*- XXV. Verfu^T. Audifiisd<.criumfuiffe,oculumprooculo,& dentem
prodente. Egoverodicovobis , neobjtfiiteimprobotkc. fatetur ipfe So-
cinus non fenfum legis, fed perverfam ejusgloffam carpi:cum ne quidem
fubVet. T. privataevindiciaeindulgerelicuerit. Quamtamen, fumto
e" legis verbis, (Exod. 2 1: 24. oculuspro oculo , denspro dente ) colore ,
vulgo homines exercebant , atque illis peccato fuo velutinubemobdu-
cebant. Cum tamen de publicis judiciis lex illa diferte agat. conf. Exod.
21:22. Si viri rixati fuerint, & percujferint — — ■ multando multabitur
*-— ■ dabit e fententia judtcum. Lev. 24: 19. Vir , cum, tnflixerit proxi-
mofuo vitium, fecundum quodfecit, fic ipfifiet. Deut. 32.: 35. Mea efl
vinditla & retributi». Quod autem nunc ne llla quidem privata in cau-
fa implorare Chriftiano fas putet , magnopere fallitur. Ad vim enim ac
injuriam arcendam tribunalia expofita funt , ac publice i.dire ea fine cri-
mine licet ; fed abfque fremitu & indignantis animi motu , ne condita
nobis odia magiftratibus imputantes judiciorum fanctitatem Jivoreac
animi tabe praepolluamus : nedum, ut unice nobis propofitum fit , legi-
bus ipfis odia noftra armare, fratremque evertere, ac jacenti infuper illu-
dere; quae faeva 39n^«^«x«jt/« eft, & olim, & nunc, vetita.
& amorem XXVI. 8. Sequitur tandem Scribarum circa amorem proximi jc«7w-
trcximt. ^a-i^ immitis nimium & implacida, nec ex veri amoris lege. Cum enim
peculiaribus decaufis devotam Cananaeorum gentem exfcindere jube-
rentur, Deut. 7:2. illi credita fibi odia male regentes, quicquid ufpiam
gentium ac populorum extrajudaicum nomen eft , tanquam ad Deum
nihilpertinens, iftipraeceptoindudebant, eofqueabominari acpalam
odifle, pro jufto ac fan&o habebant. Cujus impietatis furculus eft,quod
apud Matth. v. 43. occurrit. Audiflis dittum fuiffe , diliges proximum
tuum, & odio hafcebis inimicum tuum. Quae certe a lege charitatis valde
aliena erant. Unde Chriftus veri amoris regulam uberius exp!icat,ipfof-
qUQhoflesdiligendosefe , maledicentibus benedicendum , oforibus noflris
benefaciendum, & precandum pro iis qui damno nos afflciunt , acperfe-

quun-

rtinr i-

-»■— ■■ ■ — • -■

rcp

' 1«

I i«i
Ur
fni

U
n

H).

De munere Christi PRCPHETICO. tfi

ijmttftr, monet ; addita v.45. ratione, quas Vetus quoque Tcftam. fpe-
ctat : Vtfitisfilii Patris illius veftri, cjui eft in ccelis ; facit enim nt folfuus
exoriatur fuper malos & bonos , & pluit Juperjuflos & injufos. Atque
ad alicnigenasctiam , ipfofqueinimicos noftros, fandtum illud proximi
nomcn extendendum luculenta pictura ac parabolaoftendit, Luc. 10:30.
Quse & legis fentcntia erat. Qua; enim de proximo & fratre Lev. 19:17,
1 8. Non odio profequerisfratrem tuum in corde tuo, redarguendo redar-
gues proximum tuum , & nonferes ejus caufa peccatum ; non obtretlabis
populari tuo ; nonflabis contra fanguinem proximi tui ; non vindillamfu-
mes, & non obfervabis iram cum popularibus tuis , & amabis proximum
tuumficut te ipfum. ego Jehovah : ac ipfb nono legis praecepto , non re-
fpondebisf.ilfum teflimontum contra proximum tuum ; jubentur , omni-
bus,ni fallor,hominibus,ipfifque inimicis debemus,quos tam propinquo
nomine conciliare nobis divina lexvoluit. Nequehrc NoviTeftam.
folum explicatio eft , Rom. 13:10. DileBio proximo malum nonfacit.
Impletio itaque legis dileblio-.cm concedere tamen adverfarii debebant:fed
& ipfius legis auctoritatem habct : Cum occurres bovi inimici tui , aut a-
Jino ejus erranti^reducendo reduces eum ipfi : cum videbis afinum oforis tui
recubantemfub onerefuo, an omittis vacare ip(i\ vacando vacabis cum eo.
Exod.i^:^,^. Cui concinit quoque ParoemiaftcC dictum cap. 25: 22. St
efurit ofor tuus , ciba illum pane : &, fi fitit, pota tllum aqua, Quod
repetitur & confirmatur Rom. 12:20.

XXVII. Atque hoc quidem paCto Chriftus Patris fui legem expur-
gavit ; Levitarum fasces, quibus aurum fanctuarii obfcuraverant, abra-
dendo, & divina fua lima illud priftino nitori reftituendo, denique duos
illos omnium officiorum fontes , Dei ac proximi amorem , qui oblimati
jacebant, ac hominum incuria lutulenti fluebant , rurfus recludendo, fa-
lubrefqueinde aquas derivando. Quae fcribarum ac magiftrorum cen-
fura ipfi jam olim debebatur, ex Malachiae vaticinio, cap. 3: 3. Nam ipfe
quafi ignis confiatoris , & ut jmegma fullonum efl. Vtfedet conflans &
purgans argentum , ita purgabitfilios Levi ; defecans eos velut aurum &
argentum.

XXVIII. Sedlegem non folum correctam , ac fanctitatem ejusin Annovn
fingulis praeceptis non parum intenfam, fed trium pmerea prsecepto- Pf*cePta
rum appendice de novo adaudtam ftatuunt : quaefunt, deabnegando jg'™
femet ipfo, ferenda cruce, ac Chrifto imitando : quae peculiaria Chriftia-

nae philofbphiae placita ajunt, iisqui adipfam aggregari volcbant, in moralia

H 3 difci-

£l L I B. V. C A P U T X I I.

difcipulatus rudimentum impofita : Si quis velitpofi me venire , abne/ret
feipfum,& to!latcrucemfuam,cJr fequaturme. Matth. i<5: 24. Quod
ex perverfo adverfariorum ftudio proficifcitur : quo Veteris Novique
Teftam. non difcrimen folum , fed propemodum diffidium ftatuunt;
unde totis Scripturis, quae huc facere pofTe putant, venantur, ut non fine
VcterisT. fpoliis ac injuria novum huncEcclefias ftatum exornent.

XXIX. Quid enim tria haec, quae adferunt,pra?cepta aliud funt,quam
generalia ad exccllentiflimam virtutem, ac perfe&iffimam Dei obedien-
tiam monita & hortamenta,qua?. jam olim fub praecepto perfeetas Deidi-
leilionis, ac puriffimx fdnEiitatis ,ftcut DeusfanEtus eft,Deut.<5: 5 Lev.
19:2. continebantur, & ab Abrahamo, a Mofe,aliifque fanctis virisdu-
dum praftita fuerunt ? CerteinMofetrinsehujus fanftitatis compen-
diumexnt, qiiincgavit dm filia? Pharaonis filius; elegit vexari cum
populo Dei ; ac majores divitias duxit improperium Chrifit ; quem cal-
catis iEgypti deliciis in defertum ufque fecutus eft. Hebr. 1 1 : 24. Nec
levius Abrahami exemplum eft , qui patriam cognatofque deferens,
Deumpvz-cuntcm Jecutusci\i ac novus Cananaeae accola nonfimplici
calamuate ifto inexilio exercitus fuit. Acfpeciatim abnegationemfui
fextum, feptimum, octavum, nonum,ac praefertim dccimum legis pra*-
ccptum apertefatiscomprehendunt: tolerantiam crucis cunc~foe Veteris
Teft.Scriptura?,acpra?fertim Pfalmi fuadent : acimitari Deum,fanc1:ita-
temque ejusarmulari velipfeMofes expreffis verbis juflit: Sitis Jantti,
ejuiaejrofancJus, Lev.i9:2.

pofitiv» ? XXX. A bfurdiores adhuc funt adverfirii, cum moralibus hifce prae-
ceptis tinicum preterea cerimoniale dcfacra Ccena fuperaddunt.Ita enim
amoris Dei pignora ac figilla in pra?cepta commutare ipfis libet. Et quafi
non vctus quoque Ecclefia illa habuerit ? Qiiin & ipfius legis prae-
ceptum non fit, ubi Deus fivoris fui figna exhibet,ea ample&i , & publi-
co ifto ritu eum Deum fuum fateri ?

n. sinx- XXXI. Cum Socinianis paria errant Anabapifi&fk Remonflrantes
^ ?' multi ; pra?fertim primores iJIorum , Puppius & Epifcopius : qui non

Rimon- a''ud a?que crepant , quam mandatorum Chrifti obedientiam , que- im-

ftr*ntiumy menfum in modum fupra Mofis pra?cepta evehunt. Quo in genere co-
piofi admodum funt,nec eodcm omnes ordine ea digerunt. Qua? amba-
gcs in Sociniana? impietatis fummam aliquo modo perveniunt , ac Chri-
ftum in novum legiflatorem , fidem in opera , & juftitiam Euangelicam
in juftitiam legalem commutant; & pro Chrifti obedientia noftram

cbe-

De munere Christi prophetico. 6z

obedicntiam fere fubftituunt; omnemquc propefidei juftitiam, ipfum-
que Chriftianae religionis apicem, evertunt ac produnt.

XXXII. Accedunt tandem & Ponttficii , qui , in divina? Icgis oppro- n i. Pcntl-*
brium, confiliafuaEuangclicaja&arenondefinunt, quae Dei praeceptis fiC!0rt*mi'*e
fan<9aora praedicant. In religiosa autem monachorum fuorum difcipli- Jj* "^
na illa potiflimum conftituunt. Quaeipforum confiliarcvera/)r<fC<?/>/d CiS
funthominum, Efai.29: 13. quinimo con/ilwm improbi , utScripturaea

merito infamat, Pfal.i:i. dum religiofo praetextu veram refipifcentiam
ac fidem in Chriftum non parum obfcirfant, ac ad falfam juftitiam pau-
latim defleetunt , &aChriftotandemapoftafiaminducunt. Hucenim
tandem omnia evadunt , ac fpeciofis iftis vcrbis&legis fanclitas, &'
Chrifti meritum , ac praecipua Novi Teftam. bona injuriofo pede pro-
ruuntur. In externa autem monachorum difciplina , quicquid boniac
fan&i eft, divina lege continetur ; quicquid autem ultra illam fefe tendit*
& malum,& fuperftitiofum, ac Chrifto denique inimicum eft.

XXXIII. Nec fatisfaciunt quaeincaufamfuamafferunt; nosfubN.
T.ad puriorem fan<Sitatem teneri, nec difplicere Deo pietatem, qune ul-
tra imperata fe extendat. Eft enim extra ornnem controverfiam lex
perfe&iflima fan&itatis formula. Et fi vel Novi Teft. fideles , pro tcm-
porum iftorum felicitate, atque uberiore divinae gratiae copia,fupra vete-
rem populum longe eminere deberent; iftudtamen exejufdemlegisjuf-
fu acpoftulato foret. Ulaenim cum fan&itatem omnimodam,toto cor-
de cun&ifque ex viribuspraeftandam, jubeat, illi profecto, qui majorern
gratiae menfuram acceperunt , ad peculiaria quaedam charitatis ac dile-
<Sionis officia obligari poffunt, ad quae aliorum mediocritas non pertin-
git. Ut, fi quem Deus, non ex vulgo athletam , ad martyrii honorem,
& ipfa Chriftianae militiae decora vocet ; certe ille , non ex confilio quo*
dam,quod facere majoris quidem meriti, omittere autem peccatum non
fit,ut adverfarii loquuntur ; fed ex ipfa amoris Dei lege ad palmam iftam
contendere debet. Quo tamen accedere non alii jubentur, quam quibus
idem Spiritus audendi auctor eft, &,pari undique rerum forte,depugna-
turis eundem veluti campum aperit. Quo fenfu fi advcrfarii perpetuam
caftitatem, & angelicum vitae candorem, aliaque fublimiora quibufdam,
pro donorum ac occafionum occurfu, peculiariter fervanda urgerent , ift
re&um fenfum exire illa pofTunt. Verum iftud quidem ab iis non agitur^

C A«

annexi

I.MIRA

CULA

&\ Lib. V. CaputXIII.

C A P U T XIII.
De miraculis Chrijii.

Fropbetii I.U^£^^gD prophetiam Chrifti pertinent ejusmiracuU, &vitae
c^r'fil W&$!wM mort'^lLie exemplum ; quibus doctrinam fuam valicte
^/^ZSX^L confirmavit. ***

**^yp|^K II. Miracu!aenim,cumveradoftrinaconjunc"ta,non
exiguum ad eam commendandam robur habent ; funtque veluti divinae
manus fignacula , quibus illam fibi curae eife publice teftatur. Unde in
Ecdefiae exordio ea plerunqueadhibita fuere,tum olim fub Vet.T. tum
etiam in nova Ecclefia a Chrifto.
n/. h\t- ^fXv-ty 1u&veycl III. Verorum autem miraculorum quatuor ponunt conditiones:
faerum r m Q^u$ ayl(^uo^ fo ftUpendum, ac fupra naturae ambitum. i. ut idem
fit publicum ac patens , & luce fua oculos perftringens. 3. ut non longo
molimine veluti elaboratum,fed repente ac protinus,ad nutum Dei.pro-
duclum fit. 4. tandemque non aliqua ex parte imperfectum, ut naturae
manus agnofcas, fcd perfe&um atque integrum fit. Quas omnia in
Chrifti operibus locum habuerunt ; quae naturae vires immenfum fuper-
greffa, & publica, & perfecta, ac ad folum loquentis juffum repenteedita
fuerunt. Quod non dubium divinitatisejus teftimonium fuit.
fy pkne IV. Quibus accedunt in Chrifti miraculis quxdamjingularia , quse
fwgnhrta. ipftim fupra reliquos Prophetas longe evehebant : 1. quod miraculaejus
non divinas omnipotentiae folum , fed&bonitatisoperaerant; actalia
qua£ MelTiam ipfum faterentur ; quaeque Deo ipfo, fi, humanigeneris
mifertus, in terras venire, illudque gratiose vifitare vellet, digniffima
ei:ant. In quo manifefto a Mofis miraculisdifferebant. Bisautem, pc-
culiaribus decaufis, feveritate ufus legitur; tum circa Gadarenorum
porcos, Matth.8. tum circa ficum iftam mendacem ac fterilem, Matth.
21. 2.Quodoperapoftferelinquerentpermanentia, ut in aegrorum fa-
nationibus patet. Longe aliter ac illa erant , quae Mofes coram Pharao-
negeffit. 3. Quodinomninaturaeparteeaediderit, in ccelo , in terra,
in mari &c. ea veluti universa docTrinae ipfius fuffragante. 4. Quod lm-
gularis exempli forent, ajkculis non exaudita. Joh.$>:32. 5. Nec ea par-
ce exhibita, fed frequentia,& numero propemodum infinita ; certe mul-

titu-

VI,

• l

De miraculis Christi. 6$

titudine fua omnia retro Mofis ac prophetarum oracula non exaequan-
tia folum,fed fuperantia. 6. Quod propria poteftateilla peregerit; quod
& publice faffus eft, Matth. 9: 28. Dtxitipfis Jejus, an creditisquodpof
fum hocfacere ? dixerunt ipfi,na Domine. Unde & pro arbitrio ea patra-
vit, quoties liberet : Domine^fivis, potes me purificare. Matth.8 :z. eo-
rumque patrandorum poteftatem aliis quoque fecit : Dedit ipfis ( difci-
pulis) potefiatem, fpiritus impuros ejiciendi. Matth.io: 1. Tandemque
illa non vana? gloria? , aut commodi ftudio ; fed in Dei fblius, ac, quod
non vanum deitatis argumentum erat , in fuam quoque ipfius gloriam,
fuaeque divinitati te ftandae, fecit. Dixit Jefus x h*c infirmitas non efl ad
mortem , fed propter glortam Dei , ut glorificetur filius Dei per eam ,
Joh. 11:4.

V. Ac pertinent huc etiam alias quaedam eorum eircumftantia :
1. quod, cum Chriftus furgeret , amultis faeculis miracula nulla erant
facta. 2. Nec quifquam majorum Chrifti , ac fpeciatim nullus detribu
Juda, miraculis celebris fuerat. 3. Ac aetate Chrifti, nemo ante illum ea
ediderat ; ne Johannes quidem Baptifta , Chrifti adventantis praeco. Et
dicebant: Joh*Mnes ^nidemjignumfecit nullum, Joh. 10: 41. 4. Quod
nemo unquam in templo ea patraverat. Hoc enim foh Chnfto , templi
domino, fervabatur. Et accejferunt adipfum c<eci & claudi in templo,&
fanavit ipfos. Matth. 21: 14. 5. Quod nullius unquam nativitas &
mors miraculis infignita fuerat; quod Chrifti folius decus fuit. 6. Deni-
que quod nulli unquam homini coelum ipfum ac univerfa rerum natura
adeo famulata fuerit, & continuo propemodum obfequio, ad fingularia
quaeque vitas ejus momenta, nativitatem, baptifmum, mortem, refurre-
ftionem, afcenfionem , felfionem ad dextram &c. veluti oblecundave-
rit. Quaj omnia certe tantummodo non clamant, hunc verum elfe Mef-
liam & verum prophetam , qui tot divinis teftimoniis ornatus, ac tanto
honore de coelo ipfo publice commendatus fuerit.

VI. Efficiens miraculorum caufa erat divina in Chrifto natura,mini- Eorum er~
ftrans humana. Ac ordine qtiodam & gradu in iis proceffit,dum mino- *f & r*~
ribus miraculis majoribuspra£lufitac veluti aufpicium fecit. Signorum '
enim ejusprimumfuit, quodinCanaGalileefecit, ubi fluvialem un-

dam in vini laticem commutavit. Cumquenonfemelefurientiturba;
cibos in deferto praebuiffet ; ab alimentis ad morborum fanationem pro-
greffus; tandem & mortem ipfam expugnavit, mundo redonatisqui
jam fupremum defleti ac humati erant , viclima? nil miferantis orci.

I VII.Nun-

66 L i b. V. C a p u t X I I I.

m dtcbus VII. Nunquam autem in proprium commodum miracula feciffe
ctrnisip/i- legitur, & efuriens licet ac fitiens , utcunque omnes ipfi creaturae obfe-
Hi' querentur, non aliis tamen quam naturae manibus cibari voluit. Matth.

4. Joh. 4. Sicuti enim in aliorum bonum fblum venerat , ita hominum
commodis unice infervivit, inque eo ad mortem ufque perfeveravit. .
peft refur- VIII. Poftquam autem refurrexitmon ita vulgo inter homines egit,
rmwtm. necmorbOSjUtantejfanavit,E{ai.53:4.Matth.8:i7.&neintemploqui-
dem amplius vifus fuit; peracto videl. facerdotio, pofitifque infirmitati-
bus noftris, quibus antea fuccin&us erat, ac confummato denique certa-
mine ; poft quod non in templum, terreftrem numinis aedem, vilemque
jam domum, fed in ccelum ingredi, ibique regnare debuit.
$ur inter- jx. Qiiod celare nonnunquam miracula fua jufferit , id non mode-
dum celart fcx caufa ^.-^ ^ux m QQ q^ non erat}fec} peculiaribus de caufis. 1 .Non

enim propere nimis , ac faltu veluti in ora famamque hominum venire,
fed (patio & mora invalefcere debebat ; Judaeifque deMeflia quaerendi,
& miracula fua examinandi tempus largiri volebat. Et dixit ipfi Jefus :
vide, nemini dicas : fed abi , oflende te ipfumfacerdoti , & ojfer donum,
quod pracepit Mofes. Matth. 8:4. Unde fparfit quidem radios quof-
dam,quibusagnofceretur: Sioperanonfecijfeminipfis, qm nullus alius
fecitjpeccatum non haberent : nunc vero & viderunt , & oderunt , & me
qt patrem meum. [011.15:24. nimiaautem luceillorum oculosferire
ac offendere noluit. 2. Praefertim, cum fufficerent illa, quae publice ex-
tabant, quaedam intra privatos parietesgeftaintempeftive nimisefFerri
vetuit. Matth.9:30.coll.Marc.8:2<5* j.Idoneoenim tempore ifta in lu-
cem ventura erant. Sicuti maximam eorum partemmon nifi poft refur-
rectionem ejus, ut & alia ad ipfum pertinentia , primum publicata con-
ftat. Quod fapienti de caufa fiebat , ut ab opere ifto omnium maximo,
ac publico divini favoris teftimonio, reliqua ipfius miracula,ac do&rina
univerfa, pondus ac auctoritatem acciperent. Unde & antea nonnun-
quam non miraculafblum quaedam , lyiatth. 17: 9. fed &fefe Meffiam
effe aperte nimis divulgari vetuit, Matth.i6:2o.*Luc. 9: 21. Atquehuc
fpectat fignum illudquod flagitantibus Judaeis ut omnium maximum
pollicitus eft ; Tunc refponderunt quidam ex Scribis ac Pbarifeis , dicen-
tes, praceptor, velimus ex tefignum videre. Ipfe vero refpondens dixit eis:
gens mala & adulterina fignum requirit , fedfignum non dabttur ei ni/i
fignum Jon<z Propheta: ficut enim fuit Jonas in ventre ceti tresdies&
tres noths ; ita erit filius homims m corde terra tres dies & tres nottes.

Matth.

Q
%

i —

De miraculis Christi. 6y

Matth. 12: 58, 39, 40. 4. Magis autem indignabarur,fi a mcndaci fpiri-
tu ipfi teftimonium praeberetur, quod non nifi infamandas ipfius dodxi-
nae fervire poterat : unde os iftud impurum faepe compefcuit. Marc. 1:
$4.&3: i2.Matth.i2:itf.

X. Tandem non Chriftus folum ipfe miracula patravit , fed & A po- Patrata m
ftolos ea virtute induit, qui & poft ipfius difceffum miraculorum gloria fyfi*1 «*-
daruerunt, utifto commeatu do&rina facra mundo placeret. Unde mmtf"l
cum toto orbe fermonem illum fpargeredeberent , qui a Chrifto in Ju- \0n0ns ■
daea fbla prasdicatusfuerat, operum magnitudine & copia Chrifto non
inferiores, fedpropemodummajoresfuerunt. Ouicredit inme, tpera

qu& egofacio, & illefaciet , & majora hisfactet ', quta ego adpatrempro-
ficifcor, Joh.i4:i2.

XI. Quanquam inter Apoftolorum & Chrifti Domini miracula hoc quo difcrt-
interfuerit: i.quodilliinnominejefumiraculafecerint, nulloproprio mmeami-

honore : Dixit vero Petrus in nomine c?e[u Chrifit Naz.areni, furoe r*fu".

&ambula. Act.3:<5. Ouid miramtni, cjuafipotenttaproprta,autpieta-

te, fecijfemus hunc ambularel 5?. 12. Chriftus autem&fuam &patris
gloriam faephTime teftatus ea peregerit : Jefus autem refpondit eis : Pater
metts huc ufque operatur, & ego operor. Joh. 5 : 1 j.Hocfecit initiumfigno-
rum Jefus in Cana GaliUa, qt manifeflavit gloriam fuam. cap. 2:11.
2. Illi, cum facultatem eam aliunde accepiflent , eandem aliis tradere ne-
quiverint:Chriftus autem Apoftolis, fucceflbribus fuis,eam quoque Jar-
gitus fuerit : Ecce, do vobis poteflatem ambulandi fuper ferpentes &fcor-
piones &c. Luc.io: 19. Infrmosfanate, leprofos purificate , mortuosfufci-
tate,d<zmones eficite, gratis accepiftis,graiis date. Matth. 10: 8. 3. De-
nique quod nec ipf 1 Apoftoli, quoties ac ubicunque vellent , facultatem
eam ad manum haberent , ac non fine precum ambitu eam plerumque a
Deo eblandirentur. QuodinChriftoaliter fefehabuit, cuiad nutum
omnis natura praefto erat : Ita enimfilius,quos vult, vivificat, Joh. 5:21. t j P 0

XII^Quae vero contra miracula Chrifti objeftant Judaei , levia ad- Vindicat* j «n^r* Cj}.

modum, & ex mero odio ad f ulgorem eorum obfcurandum qunefita, &****-
dignitatem eorum minuere nullo modo valent. Quem enim colorem i0rMm„
habet, quodea doemonis ope, vel magico minifterio peracla blafphe-
mant,quae regno ejus adeo adverfa fuerunt, ut potentiorem contra Sata-
nae caftra beliatorem Servatore noftro mundus habuerit neminem \ Ad
hoc manifejiatus efi Filius Dei, utfolvat opera diaboli, 1 . Joh.3:8. qucm
& invitum rcgno fuo occupatifque corporibus cedere fepe coegit : Et

I 2 roga-

eJS Lib. V. CaputXIII.

rogarunt ipfum, neipfosjuberetinabyfumabire, Luc. 8:32. SiSatanas
Satanam ejicit, contrafe ipfum eft divtfus. Matth. 12:26. quaeque non
f alsa vel inani fpecie oculos praeftringerent , ut magorum artes agnofce-
res, fed vera&manfuraingcnus humanum beneficia erant ; qualiaaut
diabolo, autmagis imputari nullaratione poffunt. Quod autem ipfbs
Scribarum quoque difcipulos daemonas fugafTe addunt , Matth.i2:27.
id ipfum Chrifti miracuh non deftruit , fed confirmat ; cum ne illi qui-
dem nifi appellato Chrifti nomine iftam in daemonas poteftatem exer-
cuerint. Ttliivcfinperquemeftciuntd<zmones\ Matth. 12: 27. Novi-
musquendam, qui in nomine tuo ejicitdamones. Luc. 9:49. Multidi-
eent, in nomine tuo ejecimus cUmonta, Matth.7: 22.

XIII.Taliaergocum undiquaque fuerintmiraculaChrifti, vera&

divina, imo & Mofis prophetarumque miraculis majora , apparet non

faiffeilla ad Ifraelem tentandum compofita, ut pfeudo-prophetarum fi-

gna, Deut. 13: 1,2,3. ^ verbis do&rinaeque ejus fidem feciffe.Efai.8: 1 8»

Joh.2o:3i.Hebr.2:3,4.

1 1 . Ejus XIV. Praeter miracula ad munus Chrifti propheticum pertinet quo-

exem- que vitae ac mortis ej us exemplum. zALmuli mei Jitis , ut &■ ego Cbnfii.

plum. i .Cor. 1 1 : 1 . conf. 1 . Theff. 1 : 6. Oui dtcit,fe in ip/o manere , debet , ut ille

ambulavit , &ipfejicambulare, i.Joh.2:<5. Adboc enimvocati eflis,

quodetiam Chriflus fajfusfitpro vobts, relmquens nobis exemplar , utfe-

qnamur vefltgia ejus. 1 . Pet. 2:21.

XV. Vita enim fanctiffima do&rinae,quam praedicavit, non medio-
criter alluxit ; nobifque omnibus praeluxit, ut eandem vitae fectam tene-
remus. Non quidem ubi mortale faftigium fupergreffus divinam vir-
tutem exerit, vel mediationis opere perfungitur, & falutem noftram
apud patrem peragit ; quae fupra noftram mediocritatem funt. Sed ubi
eximia morum fandtitate nobis praeit , utque ipfi eandem quoque femi-
tam tereremus, preffa pedum pofuit claris veftigia fignis.

XVI. Nec parum denique do&rinam fuam veluti fupremo a*tu con-
firmavit morte fua ac martyrio : coram Jefu Chrtflo , qui teflatus efi co-
ram Pontio Ptlato pukbram illam confeffionem. i.Tim. 6: 13. ajefn
Cbrifle, tefieillo fideli, primogenitoex mortuis. Apoc. 1:5. Utdere-
furredione accoeleftiejusgloriataceam, quae totidem divinae ejusdo-
«ftrinae publica fuerunt teftimonia, ac de ccelo edita praeconia»

CA-

^%i!^%fett$$^^

adj
1

\h\
\fo
\hi

u;>
IV,

Mt,

mk
\hn,i

De munere Christi SACERDOTALI. 0

C A P U T XIV.

De munere Chrijii facerdotali.

Umfalutemhumanogenerinonfolumpromulgari, fed Munm
& exhiberi ac praeftari oportuerit ; poft propheticum Cbrffi
Chrifti munuSj fequitur facerdotalc, ac denique regium sacer-
ejusofricium. dotale,

II. Confiderandum autem facerdotale Chrifti munus dupliciter :
i.in genere,quoad naturam & dignitatem ejus muneris. 2.in fpecie,quo-
adpraecipuas illius funcliones.

III. Sacerdos defcribitur Hebr. 5: 1. talifque Chriftus, cum fponfor pndiftum
&angelusJehovaEintercefTorefret}exhibitusjamolimfuit, Pfal. 110:4. inVtt T*
Tu esfacerdos inftculum, fecundum ordinem Melchi^edeci. Zach.6: 1 3.

Et erit ficerdos in throno ejus. & con[ilium pacis erit inter utrunque.
Dan.9:24. Septimana Jeptuaginta decife, funt —— ad confummandum
peccata,& adexpiandum pravitatem, & ad adducendum juftitiam ater-
nam. Et in Novo T. Hebr.9: 1 1 . Chrijius autem quum advenit, fitcer-
dosfummus futurorum bonorum &c. Scy.ii Conjiderate Apoflolum&
Pontificem adjiipulationis noflra Chriflum Jefum.

IV. Adeptus autem id munuseft, expatrisjufluacvocatione: Sic

& Chnflus nonfemet ipfum glorificavit, utfieret Pontifex,fed qui locutus

efl ad eum, filius es meus tu, ego hodiegenui te. Hebr. 5:5. Cum enim fi-

lius foret,ad ipfum merito divinae familia* facerdotium pertinebat. conf.

Num.^3: 12,13. Ecc*eg9 c&pt hevitas pro omni primogenito —— nam

mihi efl omnis primogenttus — — Jantltficavi mihi omnem primogenitum

ex filiis Ifraelis. &Pfal. 89:28. Etiamego primogenitum faciamillum,

fummum regibus terra. Nec fimplici mandato, fed jurisjurandi religio-

neillud ipfi confirmatum legimus; quopropofiti Dei de falute homi-

num immutabilitatem intelligeremus. Et w quantum nonfine juramen-

to {namtlliquidemfunt, quijine juramento facerdotes extiterunf. hk

autem cum juramento, per illum, qui dtctt ad eum, juravit Dominus, &

mn poenitebit illum -— ) in tantum melioris teflamenti extitit fponfor

Jefus. Hebr,^: 20, 21, 22. ^-f-'

I * V.Fuk

V.T*

yo L i b. V. C a P u t X I V.

adumbra V. Fuit vcro facerdos , nonex Aaronidarum inftituto ,fedexMel-
tum in chizedeci ritu & ordine, Pfal.no^. qui Aaronidis facerdotibus & ami-
d l C tZ,e" ^l1"01* & niajor fuit. Qualis ille nobis Melchizedecus, in Cananaeae par-
tibus, paulo poft mundi a diluvio renafcentis exordium occurrit , inter
cives fuos regnum pariter & Pontificatum gerens. Quo in genere, inter-
prete Apoftolo , eximius fuittypus Chrifti , tum in iis,quae de ipfb in S.
Scriptura narrantur; tumetiam quae praetereuntur , & religipfi (ilentii
fupparo involvuntur : in quo fupra reliquos rypos eminet.

VI. Narrantur enim de ipfo i . munus ipiius facerdotale fimul ac re-
gium ; cum foret Rex idem hominum, coelique ficerdos. z. ejuspre^ ipfb
Abrahamo dignitas ; a quo decimas accepit ; cuique follemnem in mo-
dum bencdixit. ^. SacerdotiiejuspraeLeviticoantiquitas. 4.Necfacri-
ficium ejus prorfus praeteritur, cum decimarum mentio occurrat, de
quibus de more facrificavit. ^.Tacentur autem fucceffores ejus,ipfeque
folusderepcnteea ingente facerdos prodit. 6. quin&reliquaejusuni-
verfa hiftoria reticetur ; &, nulla vitae mortifque mentione , ipfe prorfus
« yeveosAoj^T©- , & tanquam ex fe natus , producitur. Ut non facer-
dotium fblum Chrifti cimt^fixTvv &perpetuum, fed&perfonaeejus
aeternitatem figuratam intelligamus. Quae Pauluslatius in epift.ad Hebr.
c. 7. exequitur, ubiMelchizedecumhuncextenebrisillis, quibuseum
facra hiftoria non line myfterio obtexerat, evolvit ; ac facerdotii ejus di-
gnitatem prae Levitico multis in rebus oftendit ; iftumque Chrifti ty-
pum per partes explicat ac oftendit.
&Aarom. VII. Neque folumin Melchizedeco , fed & in hieratico Aaroni-
darum ordine Chrifti facerdotium expreffum fuit : ut jam tunc facerdo-
tem ipfum viguiffe fciamus, ac per miniftros, & vicarium pecudum fan-
guinem,idmunnsperegiffe. Quales, ficuti ante adventum ipfius in Ec-
clefia dari potuerunt , ut venturo viam panderent, eumque fidelibus de
longinquo o! 'entarent ; ita, peracto nunc Chrifti facrificio , & vero fan-
guine libato, nulli amplius ejus vicario vel myftarchasinterrislocus;
vl quales fefe falfb facrificuli in papatu, cum fuo facrorum rege, ja&ant.
Poffidet enim Chriftus facrificaturam «ww^j/3*tov, nec ulli mortalium
communicandam. Hebr.y:^. »*► /
Mutiemil- VIII. Ut autem ad munerishujuspraecipuas /»»$/0»«pergamus,
Ims partes. COnftitit illud in facra li^^-ys» Deo placando ac hominibus conciliando,
peccatifque ipforum digno cruore expiandis, inftituta. Et per ipfum
omnia reconctliare ad fe, pacem faciens per fanguinem crucis ejus, tum

qu<t

npi

Dje munere Christi sacerdotali. 71

qm in coelis , tum qu<£ in terris funt. Col. 1 : 20. Ouod Deus in Cbriflo
mundumjibireconciliavit, non imputans ipfis lapfus ipfornm. 2. Cor. 5:
19. Ac duabus partibus abfolvebatur 1 . Sacrificii immolatione^ & 2. in-
tercejflone : quae & veteris facerdotii partes erant.

IX. Immolatio Chrifti fui ipfius oblatioerat, acpropriifanguinisli- immo-
batio, quem per fpiritum aternum obtulitjmmaculatum Deo, purifican- latio.
tem confcientias noflras. Hebr. 9:14. Ubi Chriftus fimul facerdos , &
victima, & altare ruit.

X. Sacerdos fuit juxta utramque naturam, cum actus hic fcavS^w- in y*a ¥fe
•mnbs fuerit, praecipua tamen divinae naturae dignitate ac ufu ; qui fpiri- fA**r*eh
tus i/le tternus ei\, perquemfeipfumobtulit. Hebr. 9: 14. Nonenim

in facerdotii hujus honorem latronum turba, qui ipfum cruci fuffixe-
runt, venire poteft. Quicquid enim illis Chriftus in facrum fuum cor-
pus permiferit , ipfe folus animam fuam,nulli hominum obnoxiam , po-
fuit,& propria voluntate patri obtulit. Nemo tollit eam a me^fedeqo de-
ponoeampermeipfum. Joh. 10: 18.

XI. Vtttima maxime fuit fecundum humanam naturam. Oblatio viftim*
enim corporis Chrifli appellatur Hebr. 10: 10. i.Pet.2:24. Cuidivinitas
pretium & valorem contulit. Cum non hominis cujuflibet, fed Dei fue-

rit i\\e Janguis, qui fundebatur, A&. 20:28. Unde unus pro omnibus mo-
r/potuit, 2.Cor. 5: 15. eofque unico illo libamine expiare, Hebr.9:2tf.
Nam ille Chrifti fcflwS^wsrs amor, illudque amoris martyrium tanti
profedlo erat, ut humanum genus univerfum & ampleclii & falvare
potuerit.

XII. Altaris autemcum duplex olim ufus fbret , tum victimarum &<*ltare.
carnes fuftinendi,tum eafdern confecrandi ; quo praefcrtim ignis facer in

ara perpetuo excubans faciebat : priori refpecftu altare hujus facrificii fuit
crux, in quam Chridus Jurjum elatusfuit , 1. Pet. 2: 24. Secundum re-
fpeclum ipfa ejusdivinitas&fpiritus£ternusfuftinuit, quiviclimam
hanc confecnavit divinifque flammis accendit, Hebr.9:i4. Outperjpiri-
tum Aternumfe ipfum obtulitjmmaculatum Deo. Joh.17: 19. £> pro tpjis
ego fantltfico me tpfum. Utque duae olim in templo arae erant , una pro
victimis, altera pro odoribus : ita utramque in Chrifti facrificio reperire
eft. Non enim folum peccata noftra ab eo expiata funt , ut fantlorum .
anima requiefcerefub altari tllo ftiaviter poflint, Apoc. 6: 9. conf. Hebr.
13:10. fed & preces noftrae , ab ipfo fan&ificatae & odorae redditae , in
altaris illius aurei fumo recta in ccelum eunt. Et alius angelus venit , &

con-

illimttm'
ptts.

INTER-

CESSIO
Chrifli.

illius mo'
dus & r*
tio»

fecundum
utrxmQtte

natur.im.

7z L I B. V. C A P U T X I V.

confiitit apudaltare, habens thuribulum aureum\ & datafunt ei thymia-
mata multa, ut daret orationibus fanBorum omnium fuperaltare aure-
um, quodefi coram throno. Apoc. 8: 3.

XIII. Tempus peracti hujus facrificii idem fuit, quod olim lege de-
finitum erat ; inclinante videl. vefpera , quando juge mactari moris erat,
Num.i8:4.idque juxta angeli vaticinium apud Danielem^cap.p.Matth.
27:46. Circa horam autem nonam clamavtt Jefus voce magna.

XIV. Altera facerdotii Chrifti functio eft tnterceffio. Quae preces
funt non privatae, quales illae quae Matth. 26: 39. occurrunt : &preca-
tus efi ; Pater mi, fi poffibile efi , tranfeat a me poculum hoc. fed non ut
ego volo, fedut tu vis : fed publicae ; quales & olim, Joh. 17. & maxime
nunc in ccelis fundit. Introiit in ipfum coelum , utnunc appareat faciei
Dei pro nobis. Hebr. 9: 24. Et, fi opixspeccet, (©^'xA^/^v advocatum
habemus apudpatrem, fefum Chrifium jufium, i.Joh.2:i. Ouisefl,qui
condemnat ? Chriflus is eft qui mortuus efl, imo qui & fufcitatus efl , qui
etiam efl ad dextram Dei , qui etiam interpellat pro nobis , R.om. 8:34.
Quod ex veteris quoque facerdotii ritu ; ubi publicam interceflionem in
intimo fanctuario offerri , deiqueveluti folio affundi a Pontifice mo-
ris erat.

XV. Atque hac ratione ^%,-kAjjt@- (eu Advocatus noftcr dicitur,
1. Joh. 2:1. quod nomen & Spiritui S. tribuitur, fed diverfo (enfu. Non
enim ille preces proprie pro nobis fundit , ut Chriftus facerdos nofter ;
fedfufpiriaactacitas precesnobis infinuatacdictat, atque interioribus
refponfis animam noftram mulcet ac folatur. Nam quodoremus,quem-
admodum oportet, nefcimus : fedipfe Spiritusinterpellat pro nobis gemiti-
bus, qut fermone nonexplicantur. Rom.8:26. Emifit Deus Spiritum
filiifui in corda nofira, qui clamat^Abba Pater. Gal.4:<5.

XVI. Non autem fupplici ritu, in humum proftratus , patrifque ge-
nibusminor, hacgenerishumaniadvocationeperfungitur; fedgloriolb
patrocinio caufam noftram in coelis agit ; fanguinemque fuum ac exant-
latos pro Ecclefia labores, ipfim denique crucem fuam teftatur ; eadem-
que in voluntare, qua olim in tcrras venit, nunc etiam in ccelis perfeve-
rat, debitumque laboribus fui s pretium pofcit. Unde ipfe fanguis ejm
clamarediatur, Hebr. 12:24.

XVII. Concurritenimadpreceshas, quae $tctv3-guvrx funt,divina
ejus natura & humana. Ha?c, intimis vifceribus commota,laboranti Ec-
clehecondolere, proque ea patrem rogare, fufumqueolimfanguinem

often-

De munere Christi sacerdotali. 73

oftentare non ceffat. Debuit per omnia frainbusfimilari , ut mifericors

fieret in eo enim quodpajfus eji ipfe, potefl tis, qui tentantur, auxilia-

ri. Hebr. 2: 17,18. Afcendo adpatremmeum^ qt patrem veftrum , &
Deum meum & Deum veflrum. Joh. 20: 1 7. Quod eo majori effica-
cia facit, quod ipfa jam in regnum evec5h rebus Ecdefiae majori cum au-
<5toritate praefit. Illa autem non orat , fed exorat , & dignitate fua inter-
ceffioni Chrifti pretium facit.

XVIII. Cumque hxc interceffio ^«v^wVw conveniat, & facerdo- itautfoli
talis fit,atque univerfa Chrifti merito nitatur, facile patet quam impie in chr'ft°t
honoris hujus focietatem fancti adfcifcantur ; quosPontificiorum Ec- ' v '
clefia, nonfinedelectu, invocare&apprecari, ac Dei praefertim paren- (m^ls,
tem veluti fummo ac pracipuo folio fedentem propitiare confuevit.

Quafi aliquem in fanctuario verfari fas fit qui Pontifex non fit : vel
Chriftus focia hominum opera indigeat , cum in fummis animae labori-
busfolus torcular calcaverit : veldenique finefervorum adftipulatione
impetrari non poffit , quod a patre filius poftulat. Sed vide de his u-y
beriustomifuperiorislib.2.cap. [4-§.i4. --^'f- "k-jV^ <H^v wt^ *,$>'<

XIX. Sednon ipfe folum intercedit Chriftus, fed & preces fan&o-
rum, fanguinefuotinctas&luftratas, adDeithronumperfert; quod
quoque ex facerdotali officio facit, ac juxta veterum facerdotum ritum.
Quomodo & in facra Apocalyfi a Johanne vifus eft c.S:^.

XX. Ad interceffionem quoque Chrifti, &facerdotiiejusincoelis Hucquo-
actus, (pe(Ekatfacrificii ejus ^//c^//o,fanguinifque adfperfio,qua? per Sp. 9ue ffr&**
fanctum peragitur. InfantltficationeSpiritus, ad obedientiamy & adjper- 'fffirS*

fionem fangmms Chrifii. x.Pet.i:2. Sedacceffiflis adfanguinem adjperfio- apPncati0
nis, praftantiora loquentempra Abel. Hebr. 12: 24. Et facerdotalis de- & noHm
nique benedittio, Num. <5: 22, 23. quamnon moriens folum incruce, btneditlio.
031.3:13,14. fedvivens praefertim & regnans in coelefti folio nobis im-
pertit : Oui benedixit nosin omnt beneditlione (pirituali, in coelefltbus , in
Cbnjio, Eph. 1:3. palamque acpleniffime in extremo mundi actu largie-
tur. Tuncdicet Rex its, qui ad dextram ipfius erunt : venite benedifii pa~
tris mei , hareditario jure poffidete praparatum a fundatione mundi
regnum. Matth. 25: 34

XXI. Has facerdotalis officii functiones fequuntur fructus ejus & Sactrdotii
effe&us : qui funt 1 . peccata noftra expiare ac delere. Et ipfe efi propitia- ^ ,
tto pro peccatis noftris, i.Joh.2:2. T er fe ipfumpurgatione fafta peccato- v„"
rum noftrorum. 1 . peccatores cum Deo reconciliare : Gloriantes in Deo,

-rlty\:$- K per

74 L i b. V. C a p u t X I V.

per Domtnum noflrum Jefum Chriflum; per quem nunc reconciltationem
accepimus^ Rom. 5: 1 1 . Omnia verofunt ex Deo , qui nosjibi reconcilia-
vitper Jefum Chriflum. 2. Cor. 5:18. 5. ccelum nobis aperire , tem-
plumque iftud fanguine fuo confecrare : Necejje ergo, figuras quidem
corum, qu<t in coelts funt, hifce mundari ; ipfa autem cceleftia melioribus
hofliis pr<e ipJis.Hebr.9-.11. 4. tandemque Ecclefiam fuam ifta merce-
de acquirere ac fibi defponfare : Adpaflendam Eccleflam Dei^uamfuo
illoproprio fanguine acquiflvit. At\. 20: 28. Quodex moreveterum.
conf. Gen. 29:20, 28. i.Sam.i8:25. Hof.3:i,2.
Errores So~ XXII. Sequitur tandem errorum circa facerdotium Chrifti dvrifcm
& olvctaKtvy;. In quibusagmenducunt & omnium inftarfuntSociniani.

rum tircct . . \ . »

fncerdeti* Qui utChnlti fatisfachonemnegant , eumque facerdotem reveranort

um cbri- credunt ; ita , quo teftatam ac obviam adeo in Scripturis veritatem eva-

fi*i ?** dant, mirum in modum fefe torquent. Cum enim facerdotem eum

perfope appellari, cun&afque officii illius partes tribui ipfi videant ; quo

vim iftam effugiant. 1. Sacerdotem quidem vulgo prasdicant, fed facer-

dotium ejus a regno non diftinguunt, faltem Ecdefiae fuae refpeftu.

2. Oblationem omnem negant , nifiquodtenui fenfu pro fe ipfb , pro-

priifque infirmitatibus obtuliffe eum fingunt. 3. Proprie autem mu-

nere facerdotali in ccelis demum fungi ftatuunt. 4. Atque illud denique

omne in fola interceflione , atque hanc rurfus in fiduciario in Ecclefiam

regno, ac continua pro ea cura ponunt. Quae corruptelae paucis profli-

gandae funt.

1 . sacerdo- XXIII. Ac primo quidem facerdotium Chrifti cum regno confun-

Iticumrs. ^unt : °iU0^ quid a^ud eft quam verum ejus facerdotium negare , & fi-

gnoejus guratefolum acimpropriefacerdotem fateri. Quod hi homines aperte

confun- audent. Quod enim proprie regnum eft,improprie facerdotium appel-

dunt. Jant ; quia videl. non folum poteftate , quod meri regis eft, verum etiam

benigna voluntate ac amore,ad inftar facerdotis,Ecclefiam fuam curet &

pafcat. Scripturae autem facerdotium & regnumChrifti diftinguunt;

cum hoc munus apud homines, illud apud Deum peragat : Omnis enim

Pontifex,qui ex hominibus capitur , pro homimbus conftttuitur , in iis qu<&

apud Deum agendafunt, Hebr. 5:1. Ego inungens regem meum pntfe-

ci Ztoni, montifanUitatis me<£. Pftl. 2: 6. illumque non externo nomi-

ne, & figura quadam, fed verum facerdotem defcribunt, cun&afqueejus

muneris partes exequuntur; ac veterum denique facerdotum turbam

mirafterioejuspraelufiiTe, acmunusipfiusfigurafTedocent: quicertefi

umbrs

De munere Christi sacerdotali. 75

Umbrae fuerint, in Chrifto veritas & corpus exiftere debent. Col. 2:17. •

Ou<efunt umbra rerum futurarum, at corpus eft Chrifti.

XXIV. Sed & fecundo oblationem Chrifti negant , quae cum facer- *. Matb»
dotii praecipua pars ac fequentis eam interceflionis fundamentum fit, """ 9*"
hinc facerdotem quoque eum omnino negare debent. Quodenimin*" '
terris , non pro Ecclefia , fed pro fe ipfo obtulifle ajunt * ut olim Veteris

T. facerdotes , hancque folam ejus oblationem intelligunt ; quem colo-
rem, aut quem revera fenfum habere poteft ? Utcunqueenim, dum
mortali in corpore verfaretur, infirmitatibus noftris & asrumnis,non ta-
men peccatis fuccinctus erat. Obtuliflfe autem Chriftus in Scripturis
cum dicitur , non id mortalis corporis fortem , ut ab eo liberemur, fed
peccata folummodo fpeclat. Unde pro fe obtulifle dici non poteft, cum
peccatis caruerit. Verum adverfarii oblationem pro peccatis, qui tamen
communiffimus ejus locutionis fenfus eft , ignorare volunt; ac ad hu-
manae vitae infirmitates , corporifque noftri a?rumnas , & mortem deni-
queipfam, hocquicquidChrifto tribuunt muneris referunt ; quaeille
videl. ut facerdos, aut potius ut rex , fanaverit & abftulerit. Unde & re-
pererunt, quomodo, cum peccata non haberet , pro fefe tamen ipfo in
terris oflferre potuerit ; ad veterum videl. facerdotum morem. Qyoe in-
fincera funt,ac tollendo ejus facerdotio excogitata. Hic enim a veterum
facerdotum inftituto Chriftus paulum diverfus fuit, cumiis, utpote
peccatoribus , pro fefe ipfis primo litandum foret, Lev.^, 4. Quo&
Paulus fpectat Hebr. 5:2,3. Omnis Pontifex ex hominibus ajfumitur — — 9
Qui aquanimis ejfepoffit ignorantibus & errantibus : quoniam & ipfe cir-
cumdatus eft infirmitate ; & propier eam debet, cjuemadmodumpropopu-
lo,ita &fua caufa ojferrepropeccatis. Qpae ubi Chrifto applicat, miferi-
cordem nobis facerdotem, & infirmitatibus obnoxium , fed abfquepec-
catOjContigiflfe ait,ac infirmitatum illarum finem ac ufum oftendittAfo*
tnimhabemus Pontificem , quinonpoffitafficifenfuinfirmitatum noftra-
rum, fedtentatum in omntbus fimiltter, abfque tamenpeccato. Hebr. 4:
1 5 . Ouamvis filtus ejfet, tamen ex iis, cju<£ paffm eft, didicit obedtentiam,
Hebr. 5:8. • Ac pro illis fuis infirmitatibus non nifi lacrymas & preces li-
baflfe dicit f. 7. Oui in diebus carnisfm deprecationibus <& fupplieattoni-
bus oblatis, cum clamore valtdo & lacrymis &c. Aliter ac Aaronid^ olim,
quibusneccjfefuit, prius pro peccatis propriis vitlimas offerre, deindepro
peccatispopuli, Hebr.7:2y.

XXV. Cum aiitem facerdotium Chrifti non in oblatione ejus collo- 3 • & ¥***

K 2 cent;

7<5 L i b. V. C a p u t X I V.

iemcunque cent ; nec fanguinis fufionem ad eam pertinuiffe exiftiment ; denique

ponunt, ab nQn in liberatione a peccatis , per interpof itum lutrum ac pretium, fed in

tngnjjt* liberatione a miferia ac peccatorum pcenis per potentiam,quicquid iftud

Lm de- muneris eft confiftere faciant , hinc & tertio exordium facerdotii ab ejus

mum exor ingreffu in coelum demum arceffunt; & mortem ejus,ac quicquid in ter-

dmntur. ra pro humani generis falute egit, ab ea excludunt. Quod commentum

i. non folum ex veteris facerdotii analogia refutatur, cujus multa: partes

peragendae erant , antcquam vi&imarum fanguis in adytum inferretur :

quin & erant victimae nonnullas , quarum fanguis nunquam in interio-

rem thalamum inferebatur : quomodo & Chriftus praecipuos facerdotii

nctusinterraperegit; in ccelefti adyto autem non de novo obtulit , fed

hoftiam in terris oblatam ad patrium limen ftitit , ac , peracto orficio , in

ccelum redux, pro animae labore mercedem flagitavit. z. Sed & apertis

N. T. Scnpturis refragatur , quae oblationem ejus ab oblationis in ccelo

repracfentatione accurate diftinguunt : Purificatione peccatorum noflro-

rum perfe ipfumfafia , fedit ad dextram majeflatis illius in locis excelfif-

fimis. Hebr. r: 3 . Per proprium fanguinem ingrefius efl femel in facrari-

um, Aternam redemtionem nalius. c. 9: 12. ZJnapropeccatis oblatain

perpetuum vitlima, confedit addextram Dei. c. 10: 1 2. Ac fanguini ejus

interrisfufo peccatorum purgationem; feffioni autem addextrampa-

tris jugemproEcclefia fua interpellationem affigmnt : Etfanguisjefu

Chrifli Fil(i ejus, purtficat nos ab omnipeccato. i.Joh. 1:7. Ouisefl

qui condemnet ? Chriflus is efl , qui mortuus efl, imo veru qui etiamfufci-

tatus efl, qui etiam efl addextramDei , quietiam interpellat pronobis.

R.om.8:34. Hebr.7-.25.

^.denique XXVI. Denique quarto ipfum quoque Chrifti facerdotium in cce-

mtercejjio- j£s ^ pariterque regnum ejus,corrumpunt. Ne enim Deus effe fummus

ptecari* * Putetur> cjui abfoluta poteftate Ecclefiam regat, facerdotem potius quam

potenti* regem appellare malunt. Et facerdotale illud munus in cura quadam, &

collocmt. precario in Ecclefiam imperio, collocant. Unde infirma profecto fides

nafcitur. Cum Chriftus , juxta ipfos, poteftatem nullam nifi precariam

alterique obnoxiam habeat. Ac multo fatius fit, ipfum Deum recta

adire, nec tali fponfbre acinterprete niti, quinon folum noftramfi-

dem roborare non poffit , fed & in contumeliam ipfius Dei cedat; quafi

ipfi foli, fine homine fidejuffore, qui proipfo fpondeat, confidere

non liceat.

XXVII. Atque ita plane facerdotium Chrifti hihominestollunt,

cum

De m u n e r e Christi regio. 77

cum nullam falutis impetrationem, nullam a peccatisliberationem , nul-
lam victimam , nullam denique mcdiatoriam in ccelis interceffionem a-
gnofcant; quae cuncta ut non neceflaria rejiciunt. SimilitudinefoJum
quadam, regnum Chrifti , ut & illud corr\*mpant, facerdotium appel-
Jant ; quod videl. benevole, & fummo in genus humanum amore , illud
adminiftret,acceptaque a patre potefhte,Ecclefiam a peccatorum pcena,
(qux pcenaeablatioillisomnis peccatorum expiatio eft ) liberet : dcni-
que in Chrifto metaphoricam facerdotis acPontificis appellationem (b-
Jum fuperefle docent.

C A P U T XV.

De munere Chrijii regio.

Oft facerdotium Chrifti de regm ejus agendum : cujus Chrijli
tum natura , tum partes, ac fun&iones prascipuse confide- REGNUM
randas.

II. Ac principio diftinguendum venit regnum ejus mturaU
mediatorium a regno naturali, quod juxta cum Patre ac Spir.S. obtinet.
Eftenim hic qusedam diverfitas ^/so-gwv, pari cseteroquin regni utriuf-
que majeftate ac honore. Cum illud Chrifto qua fcoLvS-puuu) , hoc qua
Deo competat ; illud fpeciatim Ecclefiam, hoc autem cun&as creaturas
complectatur. Ut male Pontifex, qui fe Chrifti in Ecclefia vicarium fa-
cit, hoccolore univerfa mundi regna faftigio fuo fubje&a velit. Cum
alii mundi, alii Ecclefise fines fint ; ac difpar utriufque fit gubernatio.

III. Eft autem regium Chrifti munus, ea mediatoris poteftas ac au- & media-
ctoritas, qua, Ecclefise caput ac Rex conftitutus, fupremapoteft:3tein torium:
eoelo ac terra viget; cunclaquead Ecclefiamfpe&antiaplenojuregu-
bernat; eamque&verbo acinteriorefpiritus fui potentia regit & perfi-

cit, & adverfus hoftium quorumcunque aflultus & potentiam tuetur,
tandemque victricem,ac corpore animoque perfectam,in ccelo aeternum
coronabit.

IV. Regem Mefliam fore omnia prophetarum oracula canunt : vide prtdiBum
Pfal.2:6. Etegounxi regemmeum inZtonem montemfanclummeum. taVetTeP-
Dan. i: 44. In diebus regum tllorum, eriget Deus cceli regnum , quod in

fscula non corrumpetur &c. Luc. 1: 33. Etregnabit indomumjacobl

K 3 m

7% L I B. V. C A P U T X V.

injacula, & regni ejus non erit finis : Pfal.89:2 8. Primogenitumfaciam
illum, fummum regibus ternt. Efai.9: 5, 6. Venit prtnctpatus in bume-
rum ipfius — — ad ampltficationem principatus, & pacemfine fine fuper
throno Davidis. Jer.zy.f&Et excitabo Davidi germenjufium, quod
regnabit Rex> & profperabitur. Zach. 9: 9. Gaude admodum , filia
Zion; Ecce rex tuus venit tibi &c. Prima autem regni ejus mentio in vati-
cinio Bileami extare videtur : Incedit fiella ex Jacob,& furgit fceptrum
ex Ifraele ; $* defligit angulos Afoab, & demolttur omnesfilios Setb — Et
Ifraelfirenue aget, & dominabitur aliquis ex Jacobo, & perdet fuperfiu
temdeurbe. Num. 24: 17, 18, 19. AcdeindeinHannaeCantico: %*
hovajudtcabit infir.es terrx, & dabitrobur invtUumregiJuo , & efferet
cornu Vntlifui. i.Sam. 2: 10. Poft quae Davidi regia ifta proles promifc
faeft, 2. Sam. 7/ i.Chron.17. A quo tempore Meflias in Ecclefia ex-
pefhtus fuit, tanquam Rex ftirpis Davidicae : Et fervient Jehova Deo
fuo, & Davidi regi fuo ; quem excttabo tpfis, Jer. 30: 9. Et confiituam
fuper ipfis pafiorem unum, &pafcet eas, jervum meum Davtdem ; — -
& eqo Jehovah ero ipfis tn Deum, & fervus meus Davidprtnceps in me-
dio earum. Ezech.34: 23, 24. Pojleaconvertentur filit Ifrael, & qu<e-
rent Jebovam Deumfuum, & Davidem regemfuum. Hof. y. 5.
Eft autem y# £{}• autem regnum hoc fpirituale ac ccelefte; non qualia inter ho-
' / JH* mmesregna ac principatus videmus , externa vi ac poteftate fubnixa , ac
'cceleftf mu'tum humani fplendoris praeferentia ; fed planealteriusgenens. Cum
inhominum animisejusfedesfit , inquecordibusDeumamaritibus, ac
humana cuncta calcantibus , Chriftique crucem laetoanimo fequenti-
bus, confiftat. Adquae profecto externa vi ac imperioopus nonerat.
Unde nec Chriftus regio apparatu in mundum venit ; fed, tanquam coe-
leftis fapientiae doctor, divinam iftam philofophiam tum ipfe, tum per
difcipulos palam tradidit; veteremquehumanigeneris labem fanguine
fuo eluit ; atque eo pa&o mundum devicit,inque eo adhuc regnat.

VJ. Tantum autem abeft, quodexternum ineoregnumerexerit,
quod facrorum illud regnum , nomenque humanum , quod in Ecclefia
adhuc extabat, abrogavcrit ; & facerdotum thronos ac veterum regulo-
rum fblium everterit ; & ne qua ejus erigendi amplius vel occafio vel ne-
ceftitasforet, carnalem illumcultum fuperindu&o meliori deleverit;
ipfamquetandem regniejusfedem acpalatium, templum Hierofoly-
«nitanum, devaftaverit ac exciderit. Denique, ne quis in externo no-
mine amplius gloriaretur, carnalem illum populum repudiavit , & ccelo

foloque

••

$%p£'p?$^^ tr) b~~~*l *^j

DE MUNERE CHRISTI REGIO. 79

fbloque exulem toto terrarum orbeerrarejuflit , novumque gentium
populum in Ecclefiae hsereditatem fuccedere fecit. Unde Chriftus refte
Joh.)8: 56. Regnummeumnoneft dehoc mundoScC & ApoftolusRom.
14: 17. Non enim eft regnum Dei efca cr potus , fed juftitia, cr pax, &
gaudiumper Sp. S.

VII. Unde regni hujus praeftantia patct, quod & ccelefte prorfus, &
divinum, ac denique aeternum eft. <tAfcendiftt in aitum , egifti pr<edam,
acceptfti dona in hommibus &c. Pfal.68: 19. Et agnus vincet eos, cjuia do'
minus dominorum eft , & Rexrequm. Apoc. 1.7:14. Dixit dominus do~
mino meo, fede addextrammeam. Pfal. 110:1. Talemhabemusfacer-
dotem maximum , qui confedit in dextra throni magnitudinis in ccelis,

Hebr. 8: 1. 1 .*

VIII. Ut Judaeorum ftuporem admirari liceat, qui ut Mefliam non ( j» «r ^^^V?
nifi carnalem regem agnofcunt, inftar Davidis vel Salomoeis,ita religio- ^. ^ '\f* **
nis ipfbrum hoc nunc praecipuum caput ac compendium eft; exorturum verfMmy

aliquem de gente ipfbrum regem , qui Judaeos exules , non fine multa
hoftium caede , in patrias fedes redudurus fit , ubi tamen forte qua-
draginta annorum regnum fibi pollicenaudent.' Atque hsec eft fpes , ut
ipfi appellant, Ifraelis ; ac hue tendit omnis ipibrum religio. Quod pro-
fectoindignumeft, hocproreligionrscapite,quin&fumma , habere,
quod terrenus aliquis rex forte oriturus & late imperaturus fit. Quod
certe, fi vel verum elTet, non animam fatiare , non hominem beare, ne-
quefidesiftaiis, qui beata ifta tempora non attingunt, prodefle quic-
quam poffet. Non ultra enim infanam iftam opinionem vexare attinet,
cum id aepius praeftitum fit. Ita autem Judaeorum acies in regio ifto
Mefliae fulgore ftupet , ut huic pracipua ej us beneficia, ac rnagnam iJlam
falutem, quam attulit,confiderare nec velint, nec poflint.

IX. Sicut autem rcgnum Meffiae fpirituale , ita & univerfale eft, adeoque &
omniumfaeculorum,omniumqueterrarum fideles,quin & univerfae na- »^ver/ah,
turae potentiam , ambitufuo complexum. ^fejus Chnftus heri & hodk

idem eft, & infecula. Hebr. 15:8. Et huic datus eft dominatusygloria~
que & regnum, ut omnespopuli, nationes & Ungm ei fervtant ; cu^us do-
minatus eft perpetuus , cjui non praterit &c. Dan.7: 14. Et omnia
fubjecit ejus pedtbuSy eumque conftituit caputfuper omnta Ecclefta. Eph.
1:21. Quod Judaei certe de fuo illo Meflia praeftare non poflunt , de
eujus regno veteres omnes Ecdefiae patres nihil dcguftarunt ; nec Abra-
hamus^nec David,nec alii veteris Ecclefie_ principes,imo ne ullus quidera
in hunc ufque diem fideliunu. * - &w

8o L i b. V. C a p u t X V.

X. Similiterque regno huic fubduntur omnia, omnefque ei creaturae
famulantur: Facis ipfum poteflatem habereinoperamanuumtuarum;
omnia pofuiflifub pedes ejus. Pfal. 8: 7. coll. Hebr. 2: 8. i.Cor.15: 27.
Dataefl mihi omnis poteftas in-cmle & terra. Matth. 28:18. Nonquod
omnes ad regnum illud proprie pertineant; fed quod fine infinita illa po-
teftate adminiftrari nequeat.
illiut [ub- XI. Subjecti ac vera hujus regni membra, funt foli fideles,populus il-
\eBi. Je voluntarius, Pfal. 1 10. qui non ex Judaeis folum, fed maximam par-

tem ex gentibus conftat. In Chrifto enim inaneiftudpopulorumdi-
fcrimen fublatum eft : eftque Deus nunc omnibus idem & unus.
Gal, 3: 20.
. Regmhu- xil. Adminiftratio autem ejus hoc modo (e habuit. Veteris Te-
i 1» v L-# 7'" ^ament' temponbus , cum iidem reipubl. Judaicae ac Ecclefias fines ef-
varia fub ^ent> regnabat , etiam quoad externa, eo in populo proprie Deus ; ac re-
v.&tf.T. gimenillius9-eo>c£^Tv<<xqu3edamerat. Eratenim ibiterrenumejusfo-
lium, omniaqueadprincipalisdomusformamcompofita: erant&re-
gni miniftri, Levitce ac facerdotes, qui caerimoniis praefiderent , populo-
que jugum imponerent; qui cum majori quadampoteftateinftrucli
eflfent, Dei regnantis focii , & dii , ac veteris faeculi principes dicebantur,
Pfal. 45:8'. Pfal. 82. i.Cor. 8.&C. Unde cum Deus non proxime
aut folus Ecclefiam iftam curare videretur,vigente qualicunque ifto ho-
minum imperio ac dominatu,nondum plene ibi erat regnum Dei.Quod
demumfubN. T. manifeftatum ac promulgatum fuit; ubiomneho-
minum in Ecclefia regimen fublatum eft. Qui rerum ftatus in Scriptu-
ris Novi T. Regnum coelorum perfaspe appellatur.
pruontio- XIH. Praeco regni iilius, regifquejam adventantispraeambulofuit
b*nne. Johannes Baptifta. Lexemmac propheta, acomnino vetus ille Ecclefi<e
ftatus, ufque ad Johannem duravit, Matth.n:i$. cujusadventufatain
melius commutata lunt , ac Dei regnum, non fine motu, explicare fefe
ccepit. A diebus vero Johannis Baptiftt, ufijue nunc regnum coelorum
vim patitur (vel vim facit) & vimfacientesrapiunt illud. Matth. 11:12.
Fji* Cbri- XIV. Chriftus ipfe, Rex Ecclefias, quanquam a nativitate Rex erat,
ft0' diffimulata tamen plerunque majeftatein terrisegit : nifi quod miracu-

lis & doclrina eam nonnunquam oftenderit Verumtenuiaerantilla
initia. Poftquam autem e morte revixit, ac in coelum afcendit, tum de-
mum pubiice regem faflus eft; atqueinde potiflimumregniejusfifti
originem fumunt. Hunc Jefumfufcitavit Deus — — Certofciat ergo to-

De munere Christi regio. 8r

ta domus Ijraelis, quod Deus httnc fecerit Dominum & Chriftum &c.
A<5t.2.:32, 36. Et nunc glorifica me,tu, Pater, apud te, gloria , quam ha~
bui,priufcjuammunduseffet, apudte. Joh. 17: 5. Dataeftmihiomnis
potefas in coelo, & in terra. Matth. 28: 18.

XV. Regia ejus funitio duabus potiffimum partibus conftat, Eccle- <5 quo ttl
fixgubernattone & defenfione. . Ectleft*

XVI. G//^>-«^eam)tumt/(?^/,tum5/)/nV»jefricacia. "Scipionemro- tumguber
buftum tuum emtffurus eft Dominus Zione &c. Pfal . 1 1 o : z . Sceptrum re- natfo,
Uum eft fceptrum regni tui. Plal.45:y. Et ego rogabo patrem, & alium
advocatum dabtt vobts , ut maneat vobifcum infaculum, Spiritum veri-

tatis, cjuem mundus accipere non poteft. Joh. 14: \6, 17. Vbs autem
non cftts in came , fed m fpiritu : fiquidem Spiritus Dei habitat in vobis,
Ivom. 8:9.

XVII. Cumque nec hoftes, nec certamina ipfi defint , non homines tum defen-
folum ac mundus hic> qui Chriftum regnantem plerunque dedignantur; fi°-

fed praefertim inteftinavitia, atquehomo fibi ipfi parumconcors; &
daemonum denique visacfuror, acmultiformes orcipeftes; quaetum
interno tumultu, tum externa vi ac terrore fideles quotidie infeftant ; ab
omnibus iliis tutos ac invictos fuos Chriftus praeftat. Ut fruftra inferna-
lislupusovileDominicircumgemat; cumaeternas paftoris noftri excu-
biae gregem fuum ab ejus rabie defendant ; nec ulla unquam ovicula in-
fcrni raptoris praeda fiat. Simon, Simon^ecce Satanas appetitvos ,cjuos
ventilaret ficttt triticum : fed ego deprecatus fum pro te, ne deficiatfides
tua. Luc. 22:32. Ouivirtutis Dei pr<cfidio cuftodtminiperfidem , adfa-
lutem paratam revelari. 1 . Pet. 1:5. Ouis nosfeparabit a chkritate Chri-
ftt \ num affittlto,num anguftia, num perfecutio, numfames? —* ■ imo in
his omntbus ampltus quam vitJores fumus per eum cjui dtlexit nos. Nam
mthi pcrfuafum eft , nequemortem, neque vitam, neque angelos, neque
princtpatus, necjue potefiates, necjuepr<ejentia, nequefutura, nequefubli-
maatem,necjueprof und.it atem,necjue ullam rem aliam conditam poffe nos
feparare acharitate Dei. Rom. 8: 34. 8tc.

X V III. A gubernatione fluit vocatio, refipifcentia , fides,nova obe-
dientia ; itemque dona illa extraordinaria , qux nafcentis Ecclefiae origi-
nem iiluftrarunt, nunc autem conftitutaea acfirmata, neceftaria non
funt. Adefenfione ejuseft fideliumperfeverantia,crebr3eEcclefiaeli-
bcrationes, hoftium vel converfio,vel interitus ; tandemque pera&o cer-
tamine fidelium coronatio & glorificatio. Ut fatis pateat , nonalium

L quam

ga L i b. V. C a p u t X V.

quam Chriftum , Deum , Ecclefiae caput ac regem efle poffe , cum non

alius ab illo munia ifh explere poffit ; Papam autem, vel quicunque

Chrifti vices fubire , ac fupremam in Chrifti populum auctoritatem fibi

arrogare audet, efle Antichriftum. Nam fundamentum aliud nemo po~

teftftatuerepr&teridquodpofitumeft, quod eft Jefus Chriftus, i.Cor.3:

n.conf. Eph.2:20,2i.

Adjunft* XIX. AdjunBa regni hujus illud ab imperiis terrenisapertedifter-

regmbH- mmant# imperat enim Rex nofter in ipfas animas hominum ,iifquele-

ges figere, ac pcenas ftatuere poteft. Ne timete vobis ab iis,qui trucidant

corpus, animam autemnon peftunt trucidare : fed timete potius eum qui

poteft cr animam & corpus perd.ey e in gehenna. Matth. 10: 28. Necfo-

lum externo minifterio virtutum praecepta docere , fed & per Spiritum

fuum eadem animis potenter infinuarenovit : Hoc illud eft fcedus — *

indam legem meam menti eorum, & cordi eorum infcribam eam. Jer. 3 1 :

33. Difpenfat praeterea abfolutiffima poteftate vitam & mortem aeter-

nam,ac ultra faeculi hujus curfum dominatu fuo pervadit ; & inferni car-

cerem ac cceli gaudia folo nutu, pro fingulorum meritis,deftribuit. Ha-

beo claves inferorum & mortis. Apoc. 1:18. Denique regnum ejus ae-

ternum ac incorruptibile eft. Temportbus regum iftorum fufcitabit

Deus coeli regnum, quodm ftculanon deftruitur. Dan.2:44»

^la^. Anittim XX. Finem enim Chrifti regnum ignorat. Cum&Deus, &media-

detttrfinis? tor,ac fupremum Ecclefiae caput perpetuo manfurus, nec ab ifto faftigio

unquam defcenfurus, autgloriafua cariturusfit. Quae enim ex verbis

^/ . [, i;£. rt-j \\ | ^Apoftoli, i.Cor.i 5,24,25. ne&itur difricultas, recto explicatu facile dif-

folvi poteft.*De regno enim Chrifti in terris, medios inter hoftes,deque
pugnis ac certaminibus ejus, eo loci Apoftolus agit, acfinemeorum
praedicit, dequeChrifti acEcclefiae victoriis loquitur. Atquehoceft
quod ait, poftea finis erit. Prasfentis enim regni faciem tantum mutan-
dam toto contextu narrat. Ac fimili modo Chriftus regnum Patri tra-
det, regnum videl. in terris geftum confummatum ac pacatum exhiben-
do, non in terra amplius, fedincceloregnaturus. Nifi potius paffive
per regnum Chnfti ipfam ejus Ecdefiam , ex terris aflertam & victricem,
ac poft longum exilium ccelo redonatam , intelligas. Quod eft eam Pa-
tri tradere , h. e. triumphantem coelo inducere,ac anteora Patris fiftere,
gloriofim, Ecclejiam non habentem maculam aut rugam , aut quicquid
talium, fedut ftt fantta&finevitio, Eph. 5:27. Atqueitaetiamj?//'^
Jubjicietur Patri, 37.28, nempein corpore fuo myftico,ac in Ecdefia illa,

CUJUS

De munere Christi regio. 85

cujus princeps & caput eft: Ecceego^ drpuerimei, quos donavit mihi
Jehova, Jef 8: 18. coll.Hebr. 1: 13. Qui ftatus praefentis finisregno
gloriae initium ac aufpicium dabit.

XXI. Componendi nunc cum hifce veniunt adverfariorum , ac prae- soeinimo-
cipue Socini, de regno Chrifti errores ; qui potiflimum circa initiumma- rum errores
turam, amplitudinem , ac denique durationem ejusverfantur. Quos ctrcareint
&alibi (prsefertim ubi defilii divinitate) taclos, enumerare tantum rt"1
fufficiet.

XXII. Ac regem quidem Chriftum recentem ac modernum tantum inhittm,
faciunt,ex quo videl. devi&a morte in ccelum afcenderit, ac triumphalia
adeptus fuerit,juxta Matth.28: ly.Data efi mihiomnis poteflas &c. Joh.

17:5. Et nunc glorifica me, tuy Pater^ apud te,gloria, quam habui, prius
ejuam mundus ejfet, apud te. i.Pet. 3: 22. Qui efi in dextra Dei , in-
grejfusin coslum , ipfifubjeftis angelis,& poteflatibus, &potentiis : diver-
faregniejustempora, velclariora, velminus illuftria, difcernere non
valentes. Sub Vet. enim Teft. prorfus regnafle nolunt ; &, fi qua regni
Meflie ibi mentio, id de regno tantum aliquo terreno a piis tum intelligi
potuiffe aflerunt.

XXIII. Naturam deinde regni ejus talem tradunt, ut illud Patri nmram,
fubordinatum,atque ab eo dependens fit; utpote ab eo donatum.Patrem

enim in Vet. Teft. folum regnaffe , in Novo autem Teft. Chriftum fb-
cium ac collegam adfcivifle , divifumque cum eo imperium poflidere ;
ac , fervato fibi reliquo mundo , Ecdefiam potiflimum ipfi regnandam
tradidifle, docent. Quanquam illud quoad exercitium rurfus abfblutum
& independens faciant. Quae pugnantia funt.

XXIV. De^^/^W/wregniejusitaphilofophantur: Ecclefi<e fini- ampUtudi'
bus imperium ejus contineri; circa res autem alias non aliter quam in nem
quantum Ecclefiae ufus poftulat verfari : naturale autem Chrifti regnum

in ccslum ac terram abnegant, fblique illud patri creatori ac confervatori
tribuunt. Ac Dominum quidem angelorum quoque eum fatentur, fed
poft exaltationem demum dominum factum. Quando fkmdiabolos
poteftatem acceperit , ad eos nunc quidem fceptro fuo coercendos , ex-
tremo autem fine abolendos. Etquidde animabuspiorumatqueim-
piorum ftatuant notum eft. Utinanguftum exeant quae alioquin tam
magnifice de Chrifti regno, independente & abfbIuto,jac~tant.

XXV. Denique, ut Chriftum regem nuper facttim aflerunt,ita eun- &finem, ^j- ■ b4-^-
demregem^o^^pov &£(p>!|W£^ovfacerenondubitant. Utenimillum ^X^J3,

L 2 poft

84 L i b. V. C a p u t X V I.

poft quatuor annorum millia fub N.T. demum regnare ccepiffe ajunt,i-
ta die noviflimo regnum abdicaturum,ac de rege fubjeclium ac privatum
rurfus futurum docent. Cum autem nunc in multis anguftiis Ecclefiam
regat, ac extremo demum mundiaclu, in celebri illo humani gcnerfs
comitio ac judicio, fefe vere regem ac Ecclefiae vindicem praeftiturus fit,
hoftibus ejus refufcitatis , publicedamnatis, acunacumdiabolisaster-
num perire five annihilari juflis , revera unicum tantum diem pleniffimc
Chriftum regnaturum ferunt. Quod manifefte verbis angeli repugnat,
Luc. 1:33. Et regnabit in domum Jacobi in f&cuia , & regni ejus non
erit finis,

CAPUTXVI.

De Chrijii obedientia.

viu Chri- I»f?c|||iil^ Ita autem Chrifti publica laborum , calamitatum ac mi-

fii AYumno- ^S^fi^ feriarum plena fuit. Tunc dtcit ei Jejus, vulpes habent lu-

' *Hl * Wfsi^jttK%lflra » & volucres Gf&l* nidos , filius autem hominis non

$jP§l3p}|2|- habetttbicaputrecUnet,Matt\\.8:io. Quanquam igno-

minia & mendicitasabfuerint;quam non pie fatis mendicantium famili^

in papatu Chrifto adfcribunt.
mmfenfn II. Utque ad hominum praecipue calamitatesmollis&tenererat,
miferU ita intimo earum fenfu ta&usillacrymaffe iis fjepenumero Jegitur : 1 . ad
neftr*. fepulchrum Lafari, Joh.n. 2. fuperJudaica:gentisexcidio,quodjam

tum praevidebat ac praedicebat, Luc. 19. 3. denique fuper univerfo ge-

nere humano. Oui in diebus carnis petitiones & fupplicationes cum

clamore valido £r lacrymis obtulit. Hebr. 5:7.
T&eaprtci HI. Eminuit vero in vita ejus o^^;z//rfillaperfectiflima. Unde
tuiemimit Paulus Phil.i^. Cum dixiffet,eum fvrmamfervi accepiffe, addit com.8.
obed 1- quod femet ipfum fubmiferit , faclum obedientem. &c. Sicut & inde per
entia oivTov6[*oteieivJervus j^?0i/<c appellatur, Efai.41: 1, 19.43: 10.49: 3, 5.
Chrifii: 52:13.53:11.

iuplici re- IV. Dupliciter autem eam debuit ; tum qua homo & creatura , qua;
fteftu ab Deo fubjecTa efle neceflario debebat,a quo nexu ne nunc quidem in glo-
ipfo prtfti ria folutus eft ; tum quajponfor (licet ordine natur r fponfio praeceflerit,
** ex qua afTumtio natura humanae profluxit ) quatenus legi fe ultro fub- '

jecit,,

*;>.

fej

finifi

II.
■ (:-";

De Chihsti obedientia. gj

jecif , & peragendae fr.luti noftnr certum obedientise curriculum imple-
vit. Quiappellantur^/^c^r^jejus. Hebr. 5:7,8. Dequovidelib.z.
cap.154.8,9.

V. Cum enim feoivS-(>aiff&' foret, acfine ullo certamine acmora
beatitudine potiri poflet,ad illud obedientiae curriculum,legifquepoftu-
latum , pro fefe quidem non tenebatur ; neque hoc pa<fto fub lege erat.
Poftquam autem ex fponfione hominem induerat, jamque humano ge-
neri in flimmam miferiam lapfb fuccurrere poterat ; amor certe ille im-
menfus, ac charitatis ardor,quo proximum fuum , deique gloriam, ada-
mabat & qu3erebat,ipfum ad mediatorium munus capeflendum , & per-
fe<5tamillam obedientiam praeftandam urgere non ceflfabat.

VI. Qui eo major ac admirabilior fuit,quod ex tanto faftigio ($fem-
B^a)7t(§r quippe jamque filius & heres omnium , ab ipfo afTumtae carnis
initioerat) defcendere, & gloriam fuam humani generis neceffitatibus
pofthabere , jamque parata beatitudinc ad lempus carere, atque infimas
denique calamitates & crucem ipfam perpeti maluit ; uteamtanquam
operae impenfae prsemium & mercedem acquirere , hominemque ferva-
re,eorumque caput & ad falutem dux fieri poflet.

VII. Perfectiffima autem fuit hgec ejus obedientia, tum fanctitate idq" <{**»*
animae habituali, tuma&ualiejufdempraeftatione, & divinse legis ob- Perfe^Wm
fequio;denique conftanti & ad finem ufque currenteperfeverantia, con- me'
ftans. Haec enim requirebantur ad «ft^w^* legis implendum,qua? ju-
flitiam non habitibus folum , fed praecipue actibus circumfcripferat ac
definierat. ^«01/?

VIII. Nec dirimenda obedientia ejus attiva ac pajjiva. Utramque 0 r^J^v
enim noftro nomine debuit ; tum vitae tum mortis obedientiam. Ac in
paffionibus obedientia ej us vel maxime fefe exer uit ; ac charitas precipue ,
emicuit , tum vel maxime circa hominum falutem laborans & operans,
tantoque experimento prorfus confummata.

IX. Quam ipfiusobedientiam ut perimit Z>#?vW/ blafphemia, qui Cuiobe
Chriftum peccare ac damnari potuiffenonfineflagitiodocuit: itanon diemur&-
parumlaedunteam Remonjlraytes , dum eundem mandatum munus fi- mntme\
necrimine deponerepotuiffeafferunt. Quae quantopere Dei foederi ae
teftamento, Chrifti fponfioni , ac denique fidelium fpei ac fiduciae ad-
verfentur, lib.2. cap.i5.§.i<5,i7.vidimus.

X. Ita ergo non folum officiis omnibus legis naturalis feu dile&io- Ita °J>tM~-
nis, cui omnis homo fubje&us eft , defungi voluit, verum etiam majoris m *m ^

L 5. humi-

tam

y (-m*-

fr &'£

8(5 L i b. V. C a p u t X V I.

omnem vi- humiliationis & fubjectionis fervilis teftandae ergo, legibus Dei pofitivis
propterpeccatumimpofitisilludquecommemorantibus, fefubmifit; ut
hac ratione fe peccata noftra in fe fufcepiffe teftatum faceret. Hinc cir-
cumcidi fe paffus eft, Luc.2-.21. (ut in ipfo nobis obfignaretur confum-
mata circumcifio,Col.2: n.)oblationemque pro fe,tanquam immundo,
offerri, com. 22, 24. Tta etiam aliislegibus ceremortialibus fefubjecit;
Pafchatis feftum celebrando, Luc.2:42,43. & Hierofblymam circa tem-
pora feftiva adfcendendo ; quod paftim hiftoria Euangelica teftatur.Ipfe
tamen non obtulit vi&imas , nec pro ipfo illae unquam nominatim obla-
tae leguntur. Civem reipublicae iftius fe etiam profeffus eft , ut vel ex di-
drachmi perfolutione patet, Matth. 1 7:24.& feqq. Nec minus facramen-
tis N.T. initiatuseft : baptizatus, M.atth.3: 16,17. &S. Ccenae aeque , ut
videtur, conviva,quam ejus auctor, Matth. 26: 29. Ita nimirum omnem
juftitiamimplens. Matth^i^. QuinnonDeofblumminoreft factus.
Joh. 14:28. fed &diis reliquisacEcclefiae iftiusdominis, h.e.angelis reli-
quifque poteftatem habentibus, & veteris populi tutoribus. Ita minor
paulifperfacluseflangelis,Htbr.i:j. fubje&usnimirumlegi , angelo-
rum minifterio latae , iifque vindicibus munitae, A&. y.jj.Szfervus fa-
diuspoteflatem babentium, Efai.49:7. Ne jam dicam de obedientise ejus
colophone,quem fuperaddit tandem Apoftolus Phil. 2:8. Fatlus obedi-
ens ufljue admortem , mortem autem crucis. Per quam mortem fervitus
ipfius finita eft ; de quo fuo loco.

XI. Quaeri hic folet de obedientiae Chrifti fpatio ac curriculo , quot
annos in publico minifterio egerit ? Quos certo definire non licet. Pro-
blki fuerit babiliiTimus vero calculus eft , qui a numero pafchatum , quorum in hi-
curricu- ftoria Chrifti mentio eft, defumitur. Quae alii quatuor, nonnulli quin-
que numerant. Quatuor colligunt ex locis , Joh.2: 1 3,14. cum purga-
ret templum; & c. 5 : 1 . cum fanaret paralyticum circa pifcinam: coll.cum
0.4:3 5. Nonne vos dicitis,adbuc quatuor menfesfunt, & meffis veniet ? &
c. 6: 4, 9, 10. cum turbam miraculofe pafceret : denique Jxvd<n[Aov ejus
Pafcha occurrit Matth. 21: 12. cum rurfus purgaret templum. Hifce
quatuor autem quidam quintum, ex Luc.6:i.fuperaddunt,ubi oxftftx-
th <f<&7*p07T£«T8 mentio fit. Cumverohic ipfenumerus nonprorfus
certus fit, ut in re non omnino liquida, refcius alii fibi ftatuere videntur,
Chriftum anno 30 ineunte minifterium incepiffe, Luc. 3:23. ac anno 33
decurrente abfolviffe. Ut omne id fpatium vitae publicse trium anno-
rumacdimidiifit. Quo alludi putant Luc. 13:7. JEccetresannosvenio,

Gfcitintum

minislerii
ipfius pt*

lumi

De Christi Passionibus. 87

qu&ens fruBum in ficu hac , & non invenio, exfcinde eam. Cum vero
duo duntaxat Pafchata Chrifti a baptifmo ejus exa<5ta adftrui fblide pof-
fint ; rectius ftatuiffe videntur veterum illi , qui multo contractius illud
minifterii Chrifti publici curriculum ponendum efle crediderunt.

LOCUS TRIGESIMUS QJJ I N T U S

D E

HUMILIATIONE CHRISTI.

C A P U T XVII.

De Chrijli Vafionibus.

Uplici quafi facie, duplicique gradu, circa hxc probe no- Chriftjexi-
I tando, contemplandum nobis kk objicit ftatus humilia- mmtonem

tionis Chrifti. Quorum altergradusdicitur jc£v«<n?feu bumiliMio.

exinanitio & evacuatio, quiconftitit in incarnatione , &
forma fervi accepta ; quem ha&enus explicatum dedimus. Reftat alter
gradus expediendus^TKsnrnaw; dic"ta,qua* exinanitas jam deitatis,totius-
que perfbnae quaedam fuit depreflio ; quando velut radix e terra, in pafc
fionibus & morte fua fuit conculcatus. Fundus hujus diftin&ionis eft
ad Phil.2:y,8. Se ipfum oKivuxn exinanivit , ajfumensformamfervi — —
gr irw&eivwct humiliavit , dum fepraftitit obedientem ufque admortem,
mortem autem crucis.

II. PajQTionum nomine veniunt hic omnia ea , qua; Chriftus , praeter Qho perti-
naturalem voluntatis fua* propenfionem propter peccata noftra tulit. "f* 9«"
Nam ea demum eft paflio , qua? invito homini accidit , & naturali cor- passio-
porisconftitutioni, indeque orta; mentis proclivitati contraria eft : non NES%
tamen hxc tollunt, quin fponte quis patiatur ; atque ita Chrift us, ipfe lu-
bens fe invitum vicit, atque illam natura? imbecillitatem , prolixa in ho-
mines voluntate fuperavit ; ut ^elus domus Dei tpfum, hoc modo etiam,
devoraverit. Joh. 2: 17. Siquidem pro propofito ipfi pramio , fuftinutt
crucem, Hebr. 12:2. & fic quidem, ut nemo vitam tollat ab tpfo, fedipfe

ponat

8fr L i b. V. C a p u t X V i r.

ponat e<tm afe ipfo.Joh. 10: 19. Ita memoratur labor anim<& ejus, Efai.53:
ir. quo fcilicet feipfam etiamexpugnavit, & fe ipjam effudit in mor-
tem. com. 1 1 . conf. Joh. 21:18. Ouum fenueris^ extendes manus tuas, &
alius te cinget, grferet quo non vis. Item Joh. 10: 18. Gal.2: 10.

III. Stri&iori autem fignificatu , illae appellantur paffiones , quas

Chriftus proximisduabusantemortemdiebusperpeffuseft. Nihilomi-

nus tamen ad eas referuntur,omnes infirmitates,contumeli£,paffiones &

dolores, quos ab inde exordio vitae tulit; quaeipfiin pcenam irrogata

fuifle,vel hinc conficitur,quod noflri caufapauperemfattumfuiffe doce-

at Paulus 2. Cor. 8: 9. ex qua paupertate,fimili ratione,de reliquis etiam

malis ejus putare debemus.

qus veteri- IV". Harum rerum non ignaros fuiffe veteres luculenter teftatur Pe-

b:ts nou trus I#Epifl:. 1: ii. utpotequibus teftificatus fuent Spiritus , paffio-

fuermt. nem cnrjft-j ^ non unam & fingularem , fed wefivfAotron , numero

plura. Sicut inde etiam tam celebres funt apud Judaeos Meffiae dolores,

irs^Dn ,y?3n* VideAcr. 26:25.

tUarutn in V. Paflionum harum/^^/VS^w, pro vario confiderandi modo,dici-

lenere con- tur vulgo vdfubjettumquod, vel quo. f/ludeft perfona Chrifti; boc,hu-

fi' "*fl mana ej us natura. Paffa quidem tota eft perfbna, at paffa tantum in car-

ieSttm ne* J ' 4: r ' ^eDr* 5 '•!> 8 • QiL32 caro non corPus folum notat, fed &
animam ; ut utriufque fuerint paffiones , eaeque iterum vel in genere
damni, vel in genere fenfus. dequibus confulendiau&ores. Corporis
vero paffiones non ita dicimus, ac fi corpus ipfum etiam doleret, aut fen-
tiret, quodmentipropriumeft; feddolorcorporisillevocatur, quem
anima percipit, ex turbato & male afFe&o corpore ; vel qui , per corpus,
tanquam per inftrumentum animae fufficitur , aut cujus occafioncm per
fenfus exteriores prebet : quibus omnibus Chriftus obnoxius fuit. Do-
lor autcm animas eft , quem citra laefionem corporis aut occafionem per
illud exhibitam proxime in anima fuftinuit. De quibus doloribus gene-
ralius agit Paulus Hebr. y.J-Qui in diebus carmspetitiones & fupplicatio-
nes ad eum,qui poterat eumfalvumfacere ex morte , cum clamore valtdo
& lacrymis ojferens, efl exauditus ametu. Specialiusautemeosexpri-
munt Euangelifta3,Matth.2<5:37,38, 39,42,44. ^^.22:43,44.

VI. Alienum igitur a veritate ftatuunt Pontificii , quafi fatis fuiffent
dolores corporis, nec anima Chrifti pati debuiffet : contrarium enim
evincunt loca Efai. 53: 10. Vbipofuitfattsfatlionispretium, animaejus
videbit femen. Luc.22:4i,44. Matth.27:4<5. Deusmi,Deusmt,curme

defe-

;

DE CHRIST I PASS ION 1BUS. 89

feruifii ? vid, i.Cor. 6: 20. Infulfe etiam iidem cum Thoma cxci-
piunt, dolores illos tantum fuilfe in parte animse inferiori , aut ex
fympathiaejuscumcorpore: commentitia enim eft ifthaec animae divi-
fio , cum eadem anima indivifa fentiat atque intelligit. Tum etiam ipfe
in ie ipfb, non ex fympathia tantum , maledictionem tanquam fponfbr
nofter fuftulit Chriftus, falluspro nobts execratio. Gal.3: 1 3.

VII. Ingens fuit harum perpeifionum cumulus : In eo enim cjuod Aiverfitnt
pajfus efl ipfe cjuum tentaretur , potefl iis qut tentantur, auxtiiari. Hebr. & magni*
2,:)8 Tentatus per omnia adfimilitudmem abfcjuepeccato. Hebr. 4: 1 5. °'
Tentationes enim ipfi tum ab hominibus , tum a diabolo, tum etiam a
DeoPatrefuo obvenerunt. Quidabhominibus fuftinuerit notum eft.
Concertationem cum diabolotentationefque ejus, juxtaprimaevumo-
raculum Gen^:^. fibi imminentesipfeindicavitjoh. 14:30 Venitprin-
ceps hujus mundt & in menonhabetcjuiccjuam. Quo etiam refpexifle
videtur £.110.22:53. Hxceft horaillavejtra&potefias tenebrarum. De-
nique a Deo fe defertum in crucependens conqueftus eft Matth. 27: 46.

VIlI.Tenendahicfuntduo,i.PairionemhancChrifti,licetpcenarum Itstamen,
noftrarum vim omnem quoad intenfionem quafi exhauferit,non tamen m *f>farit

aetemitatem earum tuliffe : temporisenim infinitatem, mfinita perfbnae a. m *' .

dr . . • L r r l- jcl- • ttnrattonu

lgmtas recompenfavit; m cinus perionae omnigena iubjechone tam rn Aternjtm

vita,quam in morte,qua fefe Patri fubjecerat, fatis luculenter apparuit ira

Dei adverfus peccatum; atque integer honos independentiae Deo amplif.

fime reftitutus eft , quemnoftrailliereptumiveratinobedientia: quare

non eadem Chrifti ac noftri erat ratio,qua asterna nobis poena fubeunda

erat, quod honorem illum Deo nunquam reftituere liceret.

IX. 2. Nec minori etiam cum jure, omni peccati culpa abiblvendus *■ em™

eft Chriftus, in omnibus fuis paffionibus ; nam licet peccatum faepe pec- P'ccatt l*'

cati pcena fitypfaque pcena peccatum pariat,non tamen ad eflentiam pce-

na? pertinet ; fed adjunftum quoddam eft in peccatoribus, illis accidens ;

ideoque illud in Chrifto ufu venire non potuit. Nihil enim erat in illo,

quod ingruente quafi pcenarum vento turbari poifet. Ut nullus omni-

no blafphemiae locus fuerit in Chrifto ; qui Deum diiexit vel in media

pcena, lubenfquecamfubiit. Joh. 14:31. Vt cognofcat mundus , quod

diltgam Patrem, &- quemadmodum pracepit miht Pater, itafaciam. R.e-

motiifimus etiam fuit ab omni murmure & defperatione : non enim

damnatorum , fed damnandorum poenas fuftulit : quin nec ipfa haec

mala, proprie ad pcenas infernales fpc&ant , quarumau&oreftDeus;

M fed

Tontificio-
ram hic
dixbo*
lijmus.

Fajftonum

Cbrisli

fptcixlm

partes.

Mortis an ■

tetedanea

l.inberto;

tgontaejns.

iUiutcauf*

9» L t b. V. C aput XVII.

fed tantum iis accidunt in homine damnato ; a Chrifto vero alieniffima
fuerunt. Matth. 16: 59. Patcr mi, fi pojfibtle efi, tranfeat a me poculum
hoc\ fednon ut ego volo%fedut tu. A<5t.a: 24. Quem Deus refufcitavit,
quum folvtffet dolores mortis , ficut non eratpoffibtle , ut ipfe ab tlla tene-
retur. Joh. 2: 19. Matth. 20: 18, 19.

X. Infignis igitur Pontificiorum diabolifmus eft,noftros, & praeci-
pue Calvinum,hujus tam fcedae blafphemix accufarcja: fi Chriftum de-
fperaffe diceret ; quo nihil falfius eft , cum, objedtionemexadverfario-
rum fententia fingens , Chrifto tantum defperationis vocem tribuat , id
eft,qualem homines ferme ex defperatione edere folent ; non vero qualis
ipfius Chrifti revera fuit, ut ipfe hoc propius explicat. Vide eum in
harm.&Inftit.l.ii.c.Kj. §.12. Nihiloaequiusexejusverbisconficiunt
Chriftum cruciatus damnati hominis pertuliffe; cum folummodo eas
tuliife velit,quibus obnoxius fuiffet homo damnatus ; & fpeciatim dam-
nationem pro condemnationeintdligat.

XI. A tque ita delibavimus quaedam quae huc pertinent , nunc ipfun
porro aggrediamur paflionem ; cujus partes praecipuas tres funt. i.mortis
antecedanea. 11. morsipfa. ] n. mortem confequentia.

XII. Antecedanea mortis fuerunt veljn horto ; vel in ipfa crucifuffi-
xione,eiqueadjunclismalis&rircumftantiis. Inhortofuit i.ipfaago-
nia. 2.effec~hisejus; tuminfudore fanguineo; tum in vehementiflima
deprecatione. Eft quidem proprie agonia, vitae mortifqueconfinium
& inter utramque quafi certamen; hic vero notat , certamen Chrifti
cum extremis doloribus & animiangoribus, ex tentationibus Satanae,
aliifque caufis , mox dicendis ; atque inde natum horrorem : tum in ge-
nere damni, tum fenfus, utloquuntur : caruit enim gaudio,quippe divi-
n.im gratiam, tot doloribus ftupefa&us, fentirenon poterat; lethalis
quoquetriftitiaanimumejusafFecit. Matth. 16: 57, $8. Incipiebat con-

trtfiart & angi valde trifiis efi antma mea ufijue ad mortem. Joh.12:

27. ISfunc antma mea turbata efi. Luc.2 2:44. Et conftttutus inavonein-
tentms orabat. Erat autem fudor ejus &c.

XIII.Hujus quidem horroris caufa fuit, non metus naturalis mortis,
fic enim infirmior eifet Chriftus multis martyribus ; verum tentationes
S :tanae. Tu conteres tpfum quoadcaicem. Gen. y. 1 5. quibus procul du-
bio accefferunt , fenfus irae divina?, & <rv/j,zsrolB-Hot, cum Ecclefiae fuorum-
que tentationibus & malis. Quare mors ejus alterius omnino generis
fuit, ac mors martyrum , conjun&a quippe curn fenfu judicii divini

&acu-

•^

De Christi Passionibus. 01

& aculeo peccati. i.Cor. 15: 56. Stimulm autemmortis, peccatum :
vis autem peccati lex.

XIV. Significatumhocfuitpercalicemillum, quiChriftooftenfus
fuit;hocvelutemblemateexprimentegenus loquendi inter illasgentes
de doloribus perferendis frequentatum. Perverfe hunc calicem SmaU
cim refert ad angorem illum animi & corporis antequam caperetur; ac fi
tantumconftitiflet in illo metu mortis jam imminentis; pariter ut Epi-
fcopius <5r&7rtiS-eiuv illam Chrifti in horto , compofitam arbitratur fuifle
ex omne genus doloribus&amimnispioruminhacvita, quibusDeus
Chriftum hic proxime & totum delibutum & immerfum dedifTet; ut
mifericors effet Pontifex. Hebr. 2:17,18 .Vnde debuit per omniafratribus
fimilart, ut mifericorsfieret & fidelts facerdos &c. Hebr.4: 1 5 . Non emm
habemns Ponttficem, qui non poffit compati infirmitatibus nofirts, fed ten-
tatum per omniaadfimilitudmem,abfijue peccato.Yixc emmzo fpectanr,
ut fenfum irae divinae a Chrifto amoliantur, eamque propter peccata no-
ftra ipfum fubiifle negent ; quae tamen utramque hic , ut vidimus , kct-
runtpaginam.

XV. SequunturefFe&ushujusaywv/flw; quorum primus eft , quod tfifhu: in
fanguinem fudaverit, 1^.22:44. qui fudor fanguineus,verus fuit ; nonftid.orefaK"
enim particula »V« hic fimilitudinis, fed veritatis nota eft. Sic Joh. 1 : 1 4. *

Vt umgenitia Patre.Lucz^-.ii. «V» .tifeQfr Fuit etiam in illo Chrifti
ftatu naturalis ; quemadmodum omnium ejus fymptomatum natu-
^rales caufae & exempla prorfus gemina, in fummis angoribus , reddi pof-
funt. Refertur huc a quibufdam locus Gen. 49: 1 1. Juda lavat in vino
indumentumfuum&mfangumeuvarum, tegmenfuum. Magisautem
huc refpicitur ab Efaia cap.<53:2. Ouare rubrum adefi vefitmento tuo, er
vefies tuafunt, ut calcantis in torculari. & com. i.Ouis efl veniens ex E-
dom, maculatis vejltbus Bozjra f

X VI. Alter ef&ctus fuit anxia illa deprecatio calicis,ut tranfiret, fi pote. &depre*
Matt. 26: y^.Sipoffi bile efl,tranfeat a mepoculum hoc;fed non ut ego volo, eat.'e
fed ut tu. iwe hora.Mavc.iq-.tf.joh.iz-.i-j. Salva me ex hora hac-quzs
preces tertia vice iterafle legitur Matth. 39: 42,44. Ita ut non abfoluta
fuerit,ha:c deprecatio, fed ea bge, fi Patris voluntati confentanea effet; ne-
que adeo Chriftus peream indicavit conftantem voluntatem fuam , fed
potius naturae defiderium,quse mortem non horrere non poteft ; ut non
tam diferta & articulata fuerit Chrifti vox , quam extortum naturae
dolenti fufpirium.Quare citra peccatum omnino fuit haec corre&io, feu

M 2 anti-

eatione ca-

92 L I B. V. C A P U T X V I I.

anticipatio ; cum Chrifius etiam ex iis qu&paffus efi , obedientiam didice-

rit. Hebr. 5:8.

Medertttio XVII. Non defuit huic paflionis quafi anteccenio modus etiam fuus

m hKftgO' £, rem{{fi0) qUa refpirare aliquantum & ad fe redire datum eft ; ut par ef-

ma rt*u fet,& locus concederetur officiisabeoprasftandis. Fuit autem haec re-

miffio vel interna ; vel externa. Interna erat , quando animus ex anxie-

tatemaxima paululumrelaxatusadhominum curam & officia iis debita

fe advertebat. Hebr.5:<?. Etconfummatus^faUusejfomnibusobtempe-

rantibus Jibi , caufa falutis aterna. Externa vero ex angeli confola-

tione ipfi fuit collata, Luc.22:4$. Jlpparuit vero ipfiangelus e coelo , cor-

roboransipfum. Unde aquaChrifto quafi afperfa,& otium datum eft,in

depreffiffima hac humiliatione , etiam miracula praeftandi ; ut ne tunc

quidem ulla in parte officiis fuis defuerit.

z.incruce. XVIII. Ex hoc propylaeo quafi, in ipfum paffionis adytum deduci-

mur ; ubi infolito Judaeis fupplicio , lurida mortis imago fe confpicien-

dam praebet ; ubi medio in monte, ftipes ere<5tus cum antenna, & crucia-

rius adftat, cruci fuffigendus ; mortisgenus atrociffimum , tum vero fer-

vile & ignominiofum valde ; praediclum tamen de Meffia : Coetus male-

ficorum me cingunt^foderunt manus meas & pedes meos. Pfal. 22: 17. &

69:22. Et dederunt in cibo meo (vel refellione mea ) venenum , & infiti

mea potarunt me aceto. Efai. 53: 8. Excifm efi ex terraviventiumpro-

pter defetlionem populi mei. Zach. 1 2 : A& 1 3 : 0.jGladte excitare in pa-

fiorem meum & in virum proximum meum (vel , qui efi inflar mei ) ait

Jehovah Deus exercituum.

liliusfup- XIX. Quam mortem Chriftus non fbrtuito adiiffe cenferi debet ;

pltcu necef- cum maledi<ftio legalis neceffario hanc illi irrogaret; quippe quae a Chri-

fto erat auferenda; illa vero fpeciatim incumbebat illi,qui e ligno fufpen-

fus erat. Deut. 21:23. Non enim omnia peccata expiabat, aut omnem

maledictionem tollebat Lex. Non deleffarisfacrificio; aliasdarem : holo-

cauflum non accipis. Sacrificia Det funtjpiritusfratlus. Pfal.5 1:1 8,19.

Quinimo quofdam ipfos peccata fua,id eft,pcenam eorum ferre jubebat;

maledicens talibus quantum in fe erat. Gal.3: 10. Ouotquot entmfub ope-

ribus legis funt , fub maleditlione funt. in cujus malediclionis fignum

graviores peccatores e ligno fufpendebantur. Gal. 3: 13. Maleditlus

omnis cjui pendet e ligno : hanc igitur maledictionem ut tolleret Chri-

ftus,ipfeeampriusfubire, &elignofufpendidebuit.Joh.3: 14. Ouem-

Admodum Mofes extulit ferpentem in deferto\ ita efferri oportet filtum

homi

De morte Christi. 55

hominis. & cap. 12:32. Et ego quum elatus fiiero ex terra , omnes tra-
ham pofi me. Item cap. 18: 32. Vt fermo Jefu impleretur , fignificans
cjualt morte moriturus effet. Ut nulla de caufa mors haec Judscis fcanda-
loefledebeat, cum & prsedi&a fuerit , & neceffum etiam , utmortem
hanc oppeteret Meffias.

XX. Raptus fuit Chriftus ad hoc fupplicium ex fententia judicis, e*lue m'
poftquam fe ftiteratejusjudicio; quoadumbrata fuitformajudiciidi- ^J™'™™
vini; ficut eo refpicit Apoft.Rom.8:3i.Utinhacjudiciariamorteap- mmo
pareret fatisfactio pro peccatis noftris ; quae in morte naturali non fuiflet
confpicua. Intervenit hic etiam, fingulari Dei providentiaimperium
Romanum ; ut ita a toto quafi orbe, quo illi potiebantur, condemnare-

tur Chriftus ; & quemadmodum imperium illud, partem aliquam fece-
rat in ejus nativitate, ita non exiguam hic facit in morte.

XXI. Ad externum hoc & diriflimum fupplicii genus, acceflit inter- ln 1HOil-
nus dolor acerbiflimus , ex iiTdem caufis ex quibus dolor antea in horto cer . w™"
conceptus, animumque ejus aniixit; cujus mgentem paroxyimum o- s ruo^
ftendebat querela illa defertionis divinae. Pfal. 22: 2. Deusmi,Deus nuit.

mij cjuare deferuifii me ? conf. Matth. 27:46. Qlise facta non naufragio
unionis hypoftatica?, led cohibita, per paulum temporis , virtute divina.
Sed paulifper pra angelis minoratum videmusjefum (quipropter paf-
Jionem mortis gloria & honore coronatus eji)utgratia Deipro omnigufia-
retmortem. Hebr.2:9. Adquem ultimumvitae ejusarticulumpraeci-
pue pertinet illud quod de eo refertPaulusHebr. 5:7. Ouodindtebus
carnis petitiones & fuppltcationes ad eum , quipoterat eumjalvumfacere
ex morte, cum clamore valido & lacrymis obtulerit, & exaudttus Jit
k metu.

C A P U T XVIII.

De morte Chrifli.

Uemadmodum falus noftra ex uno Chrifto dependet,& fajjionum
in illo confummatur, quicquid per orbem terrarum fal- c"ri&
I vumeft; itaChriftusipfe,inmortefuaperficitur;quando ^"JS,
J^non folum confummatum eft, quicquid prophetarum M0RS,
vaticinia oraedixerant , fed ipfe haclenus confummatus fuit Chriftus ;

M 3 utpote

94 Lib. V. Caput XVIII.

utpote in quam derivarentur omnes ejus pafliones, quas noftri gratia

fubiit ; ita ut nifi in hunc tandem finem terminatae fuifTent, vanus fuiffet

omnis labor antea&us, & tam pertinaci ftudio exantlatus ; Mortem enim

guftare pro omnibus debebat , & hac ratione tanquam princeps falutis

perpajfiones confummari, Hebr. 2:9,10. AtquehancobcaufamEuan-

geliftarum finguli certatim , hiftoriam hanc mortis diligentiffime

referunt.

lUiuii.Ve- £[, Accuratiflima autem haec quatuor Euangeliftarum enarratio,

r,t*!' omnimodo docet veram hanc fuiffe mortem.non fi&am aut fimulatam.

Naturalisquoquefuit, quatenus percaufas nrsturales fuit adfcita ; atfu-

pernaturalis eadem fuit, quatenusex abfbluta fua poteftate, vitam lubens

pofuit. Joh. 10:18. Potefiatem babeo ponendi eam ( vitam) &potefta*

tembabeorecipicndieam.&Joh.Ziiy. Solvitetemplum hoc , &intribus

diebus excitabo illud. Quare licet maxime violenta,non tamen eo minus

voluntariafuit.

An in ex ni. Subnafcitur hic quaeftio ; num mortis hoc triduo , Chriftus ve-

defient ejje rm fuerjt nomo ? qUOCI merito ne<?atur a Thoma ; licet aequivocehomo

homot j- • rr • j n l • A.

dici pollet, ld eit, horno mortuus ; non autem univoce. Quo vero mo-
& faccv- do defiit effehomo, eo etiam hadrenus defiiteffe $-tdvS-fco7r& : licet
S-^wsrof. caeteroquin laxato vinculo animae &: corporis, illaefa manferit utriufque

unio cum Koyu ; & fbluta unione naturali, perftitit tamen perfbnalis.
Lutkera.. jy $jcut autem immerito noftram lententiam criminantur Luthe-

f A

m nic ranj ^ dicamus merum hominem pro nobis mortuum ; cum fubje-
ctum quo quidem referamus ad fblam naturam humanam ; fubje&um
vero quod, ad totam perfbnam fcxv3r£u7ni, ut divinam naturam non ex-
dudamus: ita viciflim e contrario , juremaximo carpendi hicveniunt
iidem, qui Deum proprie & finetropo,atqueadeo ipfam divinam natu-
ram pro nobis paflam volunt ; quin SS. Trinitatisfunus,in morte Chri-
fti, elatum effe, quidam eorum dicere fuftinent. A quibus non abludunt
net wn A- Anabaptiftae Flandri , qui Chriftum mortuum ftatuunt in natura divi-
vahiprjta- na ^ nihil in illo vivum manfiffe praeter Spiritum,quem Patri tradebat;
ipfum autem cadaver filium Dei fuiffe. Ex qua quidem fententia aut
erftcietur pluresefle Deos; fin vero; triduo illo mortis Chrifti,mundum
abfque Deofuifle; quod eadem opera qua recitamus , itcm refellimus.
Deum autem illum diferte ait Scriptura. Sienimnovifient,noncruci-
fixijfant Dominum glorU. i . Cor. z : 8 . Deus Ecclejiam proprio fanguine *
acqutfivit. A€t. 20:28. Vkt^i h %.<?:)& #4-:)- *&r1h'~€'
jus;hJ> y/-*»*b r*W +%.fa"~*«~}*-*4n. v. Ve-

~^>

bj£ vJ^ ^ J& c^Jl yPK ^^^b^^p-

De morte Christi. 95

V. Veritatem hujus mortis indubitate probavit perfoffum hafta la- i.Ctrtku*
tus,& flumen illud fanguinis largiter prorumpens, eumque fubfecuta cx feW^"
eodem vulnere aquae unda. Vnm milttum lancea tpfms latuspupugit & \~nt
ftatim exivit fanguis & aqua. Joh. 19:34. Cui rei explicandae non illico
ad miraculum, tanquam ad facram anchoram confugere neceffe eft; cum
ex ipfis naturae legibus & folito curfu, ad iftam caufam, effectus ifte con-
fequi debeat. Quid, quod quantum hac in re tribuitur miraculo,tantum
a veritate paflionis Chrifti intervertitur; quem enim nos violaveramus
naturae ordinem, illum non praeter ordinem reftituere oportebat. Efflu-
xerunt autem humores ifti , non indiftin&e, atque promifcue , fed fepa-
ratim ; quod graves illae conteftationes , & accurata Johannis obfervatio
fatis luculenter docet. Joh. 19:55. Etquividit, tefttseft, grveraeft
ipfius tefttficatio, & ille novit quodvera dicat,ut vos credatis". & 1 .Joh. 5 :
6. Hic eft Jefus Chriftus^ui venitper acfuam & fanguinem,non in aqua.
folum,fedm acjua ^ftngutne. At nec lateris hujus tranfactio a Prophe-
tisfuittacita; utpote quam diferte praedixerit Zacharias cap. 12: 10. Et
intuebuntur me cum (eo), quem transfoderunt, & plangent fuper illo,ut
flanttumjuper unkemtoxoll.Apoc.r.j.Eccevenit cum nubibns,& vide-
bit eum omnts oculus, etiam cjui eum transfixerunt.

VI.Non enim altiori fignificatu,aut myfterio cafTum eft,quod ftudio- ^IUS mf~
fe notatjohannes i.Epift. y.6.Chriftum vemffe per aquam <&fangutnem. re'™m
Quippedocuitilleeffluxus, inuna Chrifti morte concurriffe & imple-
tum efle , quidquid olim per ingentem illum baptifmorum apparatum,
largiffimam aquarum profufionem ; per exundantem facrificiorum
cruorem praefiguratum erat. 1. Joh. 1: 7. Eph. 1:7. In quo habemus
redemptionem per fangutnem ipfius. Rom. 3: 25. Apoc. 1:5* QlL*
( Chrtftus ) dilexit nos & lavit nos a peccatts noftris infanguinefuo. Qui-
bus,in quantum erant facramenta,cum maxime refpondent baptifrnus &
S.Ccena. Hebr. 10:19,23. Habemus igkurfiductam ad introitumfanclo-
rum infanguine Jefu *— — accedamus cum vero corde in plenitudme fidei,
afperfi corda a confcientia mala & abluti corpus aqua munda.

VII. Exprimebatur etiam hoc emblemate juftificationoftri, &re-
generatio ex aqua & fanguine Chrifti ; id eft , ex pura ejus obedientia,
quae vim purificandi habet, & merito mortis, fimul cum potentia Spiri-
tus. Ntfi quis nafcatur ex aqua <& fpiritu , non potefi mtrare m regnum
Dei. Joh. 3: 5. Denique etiam perhanc transfoffionem, fingulari Dei
providentia praeoccupatum fuit oflifragium ; c^uando enim vibrata ma-

tat

$>6 L i b. V. C a p u t X V 1 1 I.

nu centurionis hafta , latus haufit apertum , nec ullum vitae fignum ap-
pareret, fuperfedere folito caeteroquin crurifragio. Joh. 19:32, 33. Vt
viderunt eum mortHum , non confregerunt ipftus ojfa &c. in quo retulit
Chriftus typum agni pafchalis. Exod. 12: 46. &osnonfrangetisipeo.
atque explevit , vimque dedit verbo illi confolationis P&l>fqizi. Servat
omnia ojfa ejus, unum ex illis nonfrangitur.

3 .tempus. VIII. Atque ita omiffa fupplicii capitalis accurata defcriptione ; tum

quoque perfonarum, loci, aliarumque rerum circumftantiis; memora-
bile prae casteris eft tempus, tum quoad pcriodum annorum , tempefta-
tem, menfem, diem denique atque alia, quae nunc diffufa omnem in par-
tem cogitatione, exequi non eft ammus. Illud unum obiter adverte,
ipfam etiam horam qua Chriftus mortuus, eandem elfe,quam olim prae-
dixerat angelus apud Danielem, c. 9: 2 1 . & feqq. Et vir tlle Gabriely ad-
volttans celeritate maxima pertingebat ad me ctrca tempus doni vefperti'
ni, & docebat &c.

4 nectft- ix. Morti huic fumma ftetit necefiitas , illa de caufa , quod Chriftus
nofter^yy^&mediator&teftatorerat. Hebr. 9:15,16. Etpropter
hocTefi. Novi mediator efi , ut morte obtta -- promtffionem acctptantvo-
cati aterna haredttatis. Vbi enim teflamentum eft, mortem necejfe
eft contingere teftatoris. Quo faciebat typus vaccae rufae. Nurn. 19:
9. Unde in hac morte vis & efficientia divinas juftitia? demon-
ftrata fuit. Rom. 3: 25. Ouem propofutt Deus propttiatorium , per
fidem in fangutne ipfius. 2.Cor. 5: 21. Oui non noverat peccatum,
pro nobispeccatuvzfectt , ut fimus juftttia Deiinipfo. Quare etiam non
folum corpore , fed & anima pati debuit Chnftus, ferendo omnes quse
nobis debebahtur , poenas. Efai.53: 11. Alabor^ anima fuavtdebtt fe-
men & fatiabttur. Rom. 6: 23. Matth. 26:28. Valde triftiseft antma
mea, ufque admortem.

X. Ut eximiis folis vitiofis affedHonibus, quae in noftris poenis ex
peccato accidunt , Chrifti mors fuerit genere & proportione eadem,
cum illa morte,quae peccatis noftris ex juftitia convenit,eofdem omnino
gradus , membra & fpecies exhibens ; quaeque idcirco omnem miferiam
& pcenas nobis debitas , exhaufit. Unde per fynecdochen mors 8c
paflio Chrifti faepe notat univerfam maledictionem illi incumben-
tem, &prototaejus fatisfactione , taminvita, quam in morte fumi-
tur. Angelis minoratus eft, ut gratia Deipro omnt guftaret mortem*
Hebr. 2: 9.

XI. In-

v fX^ ^aX#5^>Oj &***- jr^^sfp >"A

D£ SATISFACTIONE & FRUCTIBUS M0RTIS ChRISTI. 97

XI. Ineptiunt igitur Pontificii , cum guttulam fanguinis Chrifti fuf- f*Q* ite-
W feciffe praedicant ; quomodo cum fibi videntur pretium & dignitatem •£"' Fon"
|£ meriti Chrifti immane quantumextollere; omnemejusvimdudunt, ^

& fblutionem quandam imaginariam faciunt ; Deoque crudelitatis no-
tam infignem inurunt, Legique & Euangelio contradicunt. Non enim
per particulas adeo confcindi debet aut poteft Chrifti mors , non magis
quam lux illa folis, quae vel tanta requiritur , ut unum illuftret homi-
nem , quanta eft, cum rebus omnibus laetos arflat honores.

XII. Tandem deniquc hac morte Chrifti ademtus eft morti fti- <;.tfle{ius.
mulus & aculeus i.Cor. 15: 55, 56. non folum circumcifa abomni
parte ejus dominatione , fed penitus fublata ; ut nullo modo nunc
fbrmidolofa fit,qualis olim erat fub (ervitute legis & metu mortis. Hebr.
2: 14, 1 5. Utpcr mortem aboleret iilum , qui mortis habebat potefiatem^
hoc cjl) diabolum ; er Uberaret eos^ qui timore mortisper totam vitam ob-
noxii erant fervitmi. quod Davidis, Ezechia?, aliorumqueexemplae-
vincunt. Reliquos illius eftectus nunc mittimus.

C A P U T XIX.

De Satisfaffione & fruftibus mortis Chrijii.

Uit ipfa mors & paflio ; reftat, ut quaenam Inde fruges re- Mo'ih .

dundarit, & cui bono fuerit, videamus; nifienimhoc J? r's ■
I conftiterit, vana erit mors, vanus ipfe Chriftus. Frudus J

autem hic confiderari poteft, pro duplici fine ; nempe * ,
cujus oratia ; & «, cut perfonac. Prioris refpecl:u,tres funt fructus prima-
rii, feu fructuum capita, ex quibus alii derivantur : fatisfaUio nimirum;
ex qua profluit noftri cum Deo reconciliatio, & hareditas vitae aeternae.

II. Ipfa fatisfadionis vox , quae forenfis eft, & alterius fenfus, «vto- primttt efi
Ae|« in facris paginis non Icgitur ; at parium & aequivalentium vo- satis-
cum abunde eft ; ut Kvtiwci;, asvZtAuTp««-ij &c. Originem ejus debemus factio
adverfariorum importunitati & fallaciae , quae illam nobis expreflit. tr0 m°"'

III. Satisfacereeft idemquodT&»>c(3ivovaro<^cw) Marc.i^a^rtantum qu&defcri-
facere, quantum poftulanti fatis eft, feu verbis feu fa&is illud fiat. Quare ^hur.
in aere alieno & re debiti , eft cxolvere. In cau(a injuriae , eft illius com-
penfatio & redintegratio. Ita Chriftus vadem (e fiftens noftro loco , ju-

N ftitiac

5>8 Lib. V. Caput XIX.

ftitiae Dei fatisfecit ; reftituens illi omnimoda fubjectione fua, tam in vi-
ta, quaminmorte, auftoritatis&independentia? honorem integrum,
quem nos delibaveramus; injuriamque per nos Deoillatam propulfans;
nec minus nos debitistam ingentibus exolvens. Unde Deuspcr jufiiti-
am fanBtficatus dicitur, Efai. 5:16.
Mut pr&- iv. In hac fatisfaclione videbimus 1 . rem ipfam. 2.errorum etvri&ti
ctpun c*pt- mVt jn jp^ re ^ COn{iderandum offert 1. ejus neceffitas. 2. veritas. $.pre-
tittm. 4. CW*idobIatum&perfblutum.? 5.folutionisejus modtts&c jus.
6. meritum pretio conjunctiim.
j.KeceJfi- v. NeceJJltatem 1. docet juftitiaDei , feuconftans acaeternaillius
***' voluntas, qua, fecundum ordinem immutabilem a fe conftitutum , cui-

que fuum rcddit, adeoque & peccatori, malum facienti , malum repen-
dit, & ab eo k(k feparat. Ita ut nifi huic ordini fatisflat, Deus peccatori
fimilis effet, &cumillocommunionemhaberet. Qui tameai negare fe
ipfumnonpotefi. 2.Tim. 2:13. Vifitat peccata patrum infiltos, tnter-
tios & quartos oforum fuorum. Exod. 34: 5,7. & 20: 5. H<ecfecifii, &
filui, putafii (quod) omnino tui fimilis exfitturusfim : arguam te,aciem
dirijam contraoculostuos. Pfal. 50: 21. Rom. 1:32. & 2: 5. & 3: 25,
26. 2.Theff.i:6.

VI. Porro hanc necefTitatemdemonftrant 11. comminationesquas
denunciat Deus. Ouo die comederis de eat moriendo morieris. Gen. 2:17.
Afaleditlus quinon ftare facit verba legis hujus,ut faciat ea. Deut. 27:
2(5. 111. Eodem pertincnt prophetarum vaticinia. Efai. 53:4, 5. &
feqq. Enimvero morbos nofiros ipfe tultt & dolores nofiros bajulavit &c.
aliifque in locis ; tum quoque 1 v. facrificia Vet. Teft. Quxparabola eft
in pr<tfens tempus^ cjuo munera & Jacrificia ojferuntur^cjuanonpoffunt
quoad confcientiam confummare eum, qut cultumprxfiat. Hebr. 9:9.
VIL v. Quinipfalexoperumidemevincebat, utpote quas fine pro-
mifhone vitas & comminatione mortis ferri aut juberi non poterat. Lev.
18. Deut.27. jam vero per camemimbellts fatla efi. Rom. 8: 3. atque
ita nos per peccatum prgemii compotes ficere, aut peccatum accufans
condemnare nequibat, alii locum prxftans. vi. Nec minus ex ipfa
Chrifti paflione veritas& neceffitas hujusreiconficitur; quippeindi-
gnum Deoficinuserat, hominem fan&um, &fummoDeiamoredi-
gnurn, morti tradere, fi non cogat, durum telum, neceffitas : adde,quod
hoc paclo , Deus in morte Chrifti, non fuum erga nos amorem patefe-
riffct, fedfummumpotiusinChriftum jus&impcrium; imofuperva-

cuam

De SATISFACTIONE & FRUCTIBUS MORTIS CHRISTI. $(J

cuam impofitionem dolorum fuper hominem innocentem,& fuo, & al-
teriusnomine: praeterquam Paulus docet Rom. 5:8^ Commendat au-
tem fuamcbaritatem erganos Deus , quod quum adhuc peccatores ejfe-
musy Chrifluspro nobis mortuus eft. Ex quibus omnibus abunde liquct
decentia paffionum Chrifti,& confummationisejus perillas. Hebr.2-.10;

Decebat enimipfum Principem falutts ipforum per paffiones confum-

mare. coll.cap.5:7,8,9.

VIII. Dilfolvunt hanc neceftitatem Durandus, aliique fcholaftici, fruftr» ne-
negando neceffariam fuiife fatisfa&ionem ; a quibus haerefin fuam haufit t****1*»'
Socinus. Si enim citra fatisfa&ionem psccata remittere potuerit Deus, rf*. °. .
folvitur omnis lex , eaque foluta , nil quicquam a Cnrifto praeftari

opus fuit.

IX. Atopponuntnobis, Deum ut partem offenfam , quaeidpoteft, Horum
imodebet, dejurefuoremitterepotuille: verumnonfolumutparsof- objeHiones.
fenfa , fed praccipue ut judex confiderandus venit hic Deus,cum de poe-
narum irrogatione & remiflione agatur ; quod judicis eft; quam perfo-

nam Deus hac in re primario gerit, nec unquam deponere poteft,licet fi-
mul fit pars offenfa. Quod regerunt, etiam fupremum judicem juri fuo
renunciare pofTe ; verum equidem eft , fi legem fuam violet ; at hoc Deo
tribuere, impium & blafphemum eft. Nec quoque Deus fummum &
abfolutum dominii fui, &crediti jusprofecutuseft,fedjuftitiamfuam
hicoftendit: utapparetexRom. 3: 25, z6. Ouem propofuit Deus propi-

tiatortum per fidem in fanguineipjius, adoftenfionem juftttia fu<e ad

hoc ut ipfefitjuftus.

X. Objiciunt porro ; fi tanta hinc rerum difBcultas importetur, faci-
li negotio , peccatum impediendo , potuifle Deum praevenire omnem
hanc fatisfaclionis neceffitatem. Verum enimvero noftrum non eft juri
vel voluntatidivine/intercedere; licuitDeojusfuumexequi, quamvis
inde lapfus hominis confequeretur ; multo magis quam homini
illud licet, etiamfi peccatum proximi extra fuam culpam inde confequa-
tur. Peccatum cohibere aut permittere divini fuit arbitrii ; atverojam
commiffum fine fatisfa&ione a Deo condonari non poteft. Denique,
quamvis nullum ex peccato commodum vel incommodum patiatur
Deus, nullifquegaudii vel triftitiae affectibus ducatur,eadem tamen ma-
net neceffitas puniendi.

XI. Haec vero fatisfa&ionis neceffitas exrigore juftitiae , ipfam tamen Ktai tamen
ponit gratiam; tum qua vocatns & diftinctus fuit Chriftus ad fatisfacien- ktc rtlot

N 2 dum;

100 L I B. V. C A P U T X I X.

fine gratU dum : tum qua fatisfa&io illa accepta eft noftro nomine , & in noftrum

efi- bonum. 1J0h.3t16.R0m. 3:24. Oui Jufttficamur gratis ipfius gratiaper

redemtionem,qua eft in ChriftoJ.&c y.ij.Gratia Dei & donatio in gratia,

qua eft unius hominis I.ChriJiiyin multos abundavit.Judkh igitur fuit in

fatisfactioneipfa & in Chrifto; gratia in modo difpenfationis & in nobis.

u.Veritsi. XII. 11. Oftenfa neceflitate, ^ri/^jhujusfatisfaftionisfefeproban-

dam offert; idque triplici potiffimum via ex analogia facrificiorum.

i.Chrifto peccata noftra fuiffe imputata. 2.ipfum obeanoftro loco

fuifTe mortuum. 3. morte hac peccata expiata effe.

Qgiai.tlli XIII, Imputata fuifle Chrifto peccata noftra, variis modis patet.

peccat* no x ■ Cum appellatur fponfbr nofter. In tantum meltoris teflamenti extitit

I rtt impu- jp0yij-ort Hebr. 7:22. quare illum pcenae noftrae vicarium fucceflifTe

oportet : atque hinc etiam vices noftras in peccato tulit, factus pro nobis

peccatum. Oui non noverat peccatum, pro nobis peccatum fecit, utjimus

juflitia Deiinipfo. 2. Cor.5:2i. Atttgeruntmepravitatesme<z,& non

pojfum cernere , numerofiores funt pilis capitis mei. Pfal. 40:13. Chri-

ftum enim ibi loqui patet excomm.7, 8,9, 10. ideoquepeccatanoftra

portaffe dicitur; eodem fcilicet rnodo , quo fiebat in viclimis. Ettd

(ficrificium pro peccato ) dedit Deus vobis, ut feratis pravitatem ccetus,

adexpiandum pro ip/is coramjehova. Levit. 10: 17. Namfanguis ille

pro antma expiatwnemfacit. ibid. 17: 11. Eodemetiam modoChri-

fto tribuitur ; quod morbos nojiros tpfe tultt & dolores noftros bajttlavit,

Efai. 53:4. Ecce agnus Dei,qui tolltt peccata mundi. Joh. 1: 29. Oui no-

Jhapeccata tpfefurfum tulit in corporefuofuper crucem. i.Pet.2:24. hinc

*am notanter, peccata noftra in ipfum incurriffe,& ab eo exa&a fuifTe di-

cuntur. lehova in eumfecit incurrere pravitatem omniu noftrum.TLf. 53:6.

XIV. 2. Quandomorsejusdicitur"1?10 ideft,pcenaexemplaris,coer-

citio. Paradtgma pacis nofira fuper tpfo erat. Etai. 53:5. Et ejufdem ca-

pitis com. io.dicitur D?? fktisfattio, ficut vox hasc eodem modo de vi-

cfrmisufurpatur. Eademmors alibi etiam Aut^ov vocatur. Venitfilius

bominis, ut daret antmamfuam Avt^ov, redempttoms pretium pro multis.

Matth. 20:28. & atvT/AuTpov. Oui deditfe ipfum «Wavt^ov redemptionis

pretium pro omnibus. 1. Tim. 2: 6. quoddicit vicarium redemptionis

pretium: ficut & ad aliasres pretiofitfimas,aurum & argentum,tanquam

fub hoc refpecfcu , cjufdcm natura?, contenditur. Non auro aut argento

emptiefiis •— — fid pretiofo fanguine Chriftt. 1. Petr. 1: 18. Pretio

empti eftis. i.Cor. 6: 20. Adde quod hac ratione, & viifciuspretii,

Au-

DE SATISFACTIONE & FRUCTlfcUS MORTIS ChRISTI. TOf

KvrfUfis & cLvnKvT^uffiq redemtio Chrifto adfcribatur. Adortem obiit ad
redemptionem tranfgreffionumtfu<z fubpriori tcfiamento erant.Heb.9-i 5.

XV. Vitilitigant hic adverfarii ; redemptionem illamnotaretantum
liberationem impropriam , quae fit per vim & potentise robur, non pre-
tium ; ficut olim ex ^gypto Ifraelem redemiffe dicitur Deus : quibus
non inficiamur, interdum hoc modo redemptionem fumi ; at hic ea tan-
tum notione venire , id vero pemegamus ; ubi tum ipfe modus redem-
ptionis explicatur ; tum aJt^ov adjungitur : ut non folum propria fuerit
refpecru pcenarum exjure dominii & potentiae ; verumetiam refpeclu
peccatorum,ex jure judicii & pretii. Ouam Esclejiam Deus propriofan-
guine acquijivit. KQ:. 20: 28.

XVI. Propter peccata noftra, noftro loco mortuum effe Chriftum, * lpfepro.
probatur etiam variis ex locis. 1. Cumdiciturmortuusproaliis. Tra-t"er ?"****
didi vobis imprimis, quod & accepi , Chrifium mortuum ejfe pro peccatis n r,
nofiris, fecundumfcripturas. i.Cor.i^:}. Judtcanteshoc , quodfiunus morttms
pro ommbus mortuus efi, ergo omnes mortui funt. 2. Cor. 5: 15. non efi.
tantum \ser\g ypwv. Rom#5:8. fed & oLvriypiwv, feu oLvrizn-oikwv. Matth.
2o:28.]Ylarc.io:45. ocvri enim vel oppofitionem,vel fubftitutionem no-

tat. Atqui cum priori modo nullumhiclocum habeat; pofterioriut
veniat neceffum eft ; quemadmodum&vidimus i.Tim.2:<5. mortem
cjus oLvrixvt^ov dici. Non aliaratione ac olim avri$u%ot vocabantur
hominesfeu victims, quaeproaliomorti tradebantur; ita&Chriftus.
2.Sam. 19: 2.&C. i.Cor. 1: 1$. An Paulus crucifixus efi pro vobis ?

XVII. 2. Cum fignificantiffimo Ioquendi genere, pro nobis execratio
diciturfaflus. Gal.3: 1 3. conf. Deut.2 1:23. cui formula; tantum abeft ut
fatisfaciant adverfarii, ut nihil omnino commune cum illa habeat eorum
do<5trina,quam de Chrifti munere,ejufq; partibustradunt. 3.Ubi perhi-
betur mortuus <$£ toL a&feg&T&potrx. \iuwv propter lapfits nofiros.R.orn,q:
25. \ssr)f dpiu^Tiwv Y,y.w~vpropeccatis ncflris. 1 .Cor. ly.^.Ipfe enim unam
propeccatis oblatam habens hofljam^ m perpetuum confed.it in dextra Dei.
Hebrno:i2. &: -sjE* dfxocfrioif. QiLfr^- Pro

Propeccato condemnavit pec-
catum in carne. Rom .8:3. & i.Pet-3:i8.

XVIII. Tandcm etiam per mortem Chrifti peccata noftra expiata }. Morts
effeliquetexlocoRom. 5:9, 10. Si enim c^unm tnimici efiemusyeconci- fi*****x-
li.it 1 fumus Deo per mortemfilti ipfius , multo magis reconaliatifalvi eri~ rtAvst'
mus in vita ipfius. 2. Cor. 5:19. Deus erat in Chriflo mundum recon-
ciliansfibi, non imputAns ipfis Upfus ipforum. 1 . Joh. 2:2. Et ipfe Chriftus

N 3 expia-

102 L I B. V. C A P W T XIX.

expiatio efi propeccatisnofiris. Hucpertinet, quod mors ha*c facrifici-
um pro reatu appelletur. Efai. 53: 10. Eph. 5: 2. Chriflus tradidit fe
ipfumpro nobis oblationem & facrificium Deot odoremfragranti*. Hebr.
9: i^.PerJpiritum <zternumfe ipfum obtulit Chriftus immaculatum Deo.
Sacrificium videlicet illud , quod per vi&imas, Lev.iy.n. & facerdotes
antiquos, Lev.ioiiy. adumbratum erat. Quaeomniaeamobcaufam
poft peractum Chrifti facrificium cum maxime ceflant. Vna enim obla-
tione confummavit in perpetuum , quifiwBificantur. Hebr. 10: 12, 14.
Cum quaexpiationeconjun&aeft >7«.'cp«<n<propriedicl:a, feu perfecta
peccatorum remiffio ; fine exac~tione chirographi aut commemoratione
peccati. Hebr. 10: 3, 4, 18. Eodem refer quod Chriftus dicatur venif-
fe w Ts «vsveyxav afix^iioig. Hebr. 9: 28. quod non notat fblum abla-
tionem peccatorum , fed fublationem eorundem furfum in cruccm ; ut
1 . Pet. 2:24. Oui ipfe noflra peccatafurfum tulit in corpore fuo fuper cru-
cem. Quod & contentio primi cum fccundo Chrifti adventu ibidem
docct. Utfruftrafintadverfarii, qui ferre peccatum , nihil aliud indi-
care volunt, quam ea auferre.

XIX. Iidem haec omnia eludere conantur,purgationem hanc peccato-
rum per fmguinem Chrifti in alium fenfum detorquendo. Idque i.quia
fcilicet effufio illa fanguinis non pretium,fed caufa fuerit,per quam Chri-
ftus accepit poteftatem nos purgandi a peccatis, id eft, liberandi a pcenis
eorum. At vero obftat locus difertus Matth.2<5:28. Hoc eflfanguis me-
us Novi Tefl. quipro multis effunditur, in remiffionem peccatorum. tum
quoque ipfaillapurgatioperfanguinem, poteftatem Chrifti anteceffit.
2. Reponunt, purgare peccata , nihil aliud efle , quam purgationem eo-
rum demonftrare;quatenusChriftifanguispromifliones Dei nobis con-
firmat, & promiffam olim remiflionem peccatorum nunc declarat. Ve-
rum illud vel minimo e Prophetis licuit, nec fanguine Chrifti hac in
parteopusfuit, cum abunde per miracula praeftari potuerit. 3. Pergunt
obtundere ; ergo purgare peccata a4iiirj?mum erit, conferre fymbolam
aliquam ad noftram regenerationem, videlicet argumentum quo perfua-
deri, & ad eam moveri poffimus. At contrafacit illud i.Joh.r.j. San-
guisJ.Chrifli filii ipfius purtficat nos ab omnipeccato. Ubi fanclificatio
& purgatio peccatorum difcernuntur. Vide& 1. Petr. 1: 2. Secundum
pr£cdgnttionem Patris, in fanUificatione Spiritus , ad obedientiam & con-
fperfionemfanguinisJefu-Chrifii. Conf. Apoc.i:^. Atque ipfe etiam fa-
tctur Socinns, ro xufyglgetv, qaod fanguini Chrifti tribuitur, reftius

libe-

"*v

Dfi SATISFACTIONE & FRUCTIBUS MORTiS ChRISTI. 10$

liberationem % poena , quam animi emendationem notare.

XX. iii. Sequitur nunc latisfadionis pretium. Pretium proprie n i • Prtti-
eft res aut factum aliquod, quod alicui pro alio perfolvitur , ut ej us va!o- um'

re redimatur alter; atque eo nomine pretiumhac inrevenit. Venitfi-
liushomtms •— ut daret animamfuamredemptionispretium promul-
tis. Matth.io:28. i.Tim. 1:6. i.Pct. 1: 18, 19. Pretium vero illud
ad legemDei relatum; vel illius execrationem refpicit, cui fatisfacuim
per execrationem Chrifti, Gal.$:i$.vel ejusmandatum & jusfcu «ftxa/V-
f*x, quod impletum eft Chrifti obedientia. Per obedtentiam unius jufti
xonftituuntur multi. Rom. 5: 19. Quamvis autem ad prjus potifTi-
mum membrum fatisfa£tio haec refcratur ; non tamen divellenda eft fa-
tisfactio mortis ab obedientia vitae ; cum alteram ab altera non fejungas,
nifi utriquenoxam inferas; &exutraquejun<5ta, plena tandem furgit
fatisfa&io ; fine illa enim obedientia vita?, nulla nobis conferri potuiffet
vita. Per unum juftttia meritum (feu caufam ) in omnes hominesy in
juftificationem vita. Rom.5:i8. conf.com. 19. Oui Chriftusjefus,/*-
Uus eft nobis juftitia &c. 1 .Cor. 1:30. Honor enim abfoluti dominii di-
vini , ut redintegraretur , requirebat utramque hanc obedientiam, licet
ultimum complementum huic fatisfactioni in paffionibus Chrifti adje-
«5him fit. Decebat ipfum -~— principem ftlutis ipforum per paffiones con-
fummare. Hebr.2: 10.

XXI. Inane igitur eft, quodcaufaturSocinus, pretium femperefle
aliquid externi & adventitii, ut aurum,argentum,fimilia;quod cum de-
fit in Chrifti fatisfaclione , deeffe quoque vult pretium: cumfaepepre-
tium confiftat in fa&o aliquo ; non enim in poena a'iquid annumeratur,
utifit inreconcredita, fedomne debitum perfolvitur prasftandoillud
quod praeftari debebat. nec aliter Chriftus.

XXII. Pretium hoc fufBciens fuit , &merito contracarum. Tum ^odfuffi-
propterperfonamperfolventem, quifuitipfe Deus; excujusdignitate """/*"'•
pretii valor erefcit.Tum propter intrinfecam rei oblata? dignkatemjcum

Deus & homo femetipfum obtuterix. DeusEccle/iam proprto fanguine ac-
^/*^/>.A<5t..20:28.Tertioetiam proptermodumorTerendi,quidivinus
fuit, in perfbna divina ; \ qua, licet paffio.ies in fe effent finitae, moralem
tamen refpe<5t,um infinitatis aliquo modo acceperunt.

XXIII. Unde confequens eft, fatisfactionem hanc Chrifti, fuffeciffe
quoad fubftantiam ; fuperabundantem vero fuiffe quoad circumftantias
illas,quae Chrifto non conveniebant ; aeternam videlicet peenae duratio •

nem,

w ■■'

104 Lib, V. Caput XIX.

nem, defperationem &c. quas tamen aliunde,ut jam vidimus,fatisfuper-
que fuerunt compenfatae. Confequens item erit fatisfa&ionem hanc
non fuifle acceptilationem ; quae eft commentitia & imaginana fqlutio,
quaeque nihilo fecius pcr viciima^ & cerimonias legales ptoftari^otu-
iflet , quod negatur Hebr. 9: 9. Qu<e facrificia non poffuntejuoadcon-
fcientiam confummare eum qui cultum pr&fiat. Cum igitur tam operofa,
tam cara Chrifti mors requifita fuerit, facile patet veram hanc & plenam
eflefolutioncm.
adeoque XXIV. Declinanda igitur hic ab una parte , ridicula Pontificiorum m

"msprsfti- fuperftitio 5 qua fanguini Chrifti ita parcunt , ut putent vel folam gut-v?^-
ri petuit, tam ejus fufFecifTe ; cum in ea nec Deus fuiflet ex aequo fan&ificatus, nec 7-1
necfuper. odium cjus adverfus peccatum fatis oftenfum ; quam ad rem tra&u tem- ' '*
flai quid poris opus crat. A b altera parte cavendum eft , ne putemus, plus fblu-
prtftttum tum g^ qUam oportuit ; cum pretium infinitum requiratur, ut infini-
torum bonorumcompotesfiamus, &aetemamaladepellantur; quem-
admodum ex luce folis nihil quod demas , fupereft , fi vel uni duntaxat
homini iuceat , cum tamen eadem luce mundus univerfus illuftrari, &
multo pliu-es pcrfundi queant.
iv. Cut XXV. Videndum nunc iv. cui proprie pretium hocfblutumfue-

t prenum r^ pfjmo jn veftibulo hicfeiterum objicitSocinus;cavillando, pre-
(olutum? . ,. . r . . ,* ' _, .n. ... . r

tium alicui folvendum eile; veruminmorte Chriih, nulhcuiquam

quicquam folutum ; quare nec in ea pretium efle. At norunt Jurifcon-

fulti, poena* creditorem proprie non dari; non enim judex in ea fe,

fuamque privatam fpe&at utilitatem , uti fupra dictum, fed bonum

tantummodo publicum & ordinem rerum; itaque in pcena nulli pro-

prie aliquid folvitur; quamvis improprie ; atque illo etiam modo a

Chrifto factum eft. Idque non diabolo,qui carnificis & tortoris tantum

vices egit : fed Deo tanquam judici. Vnus efl legiflator, quipoteflfalva-

re er perdere. Jac. 4: 12. Ne aliquando adverfarius te tradat judici &

judex te tradat minifiro, grincufiodiamconjiciaris. Matth. 5:15. Pa-

trique fpeciatim, qui ratione ceconomis illius divinae , judicis perfbmm

gerit ; cui exhibita fuit haec folutio. Nam quamvis filius quoad eifen-

tiam & re ipfa a Patre diverfum quid non fit , eft tamen diverfus ab eo,

qua %xv$genw@' & quatenus fpectatur in hoc ftatu.

v. Solutjo" XXVI. v. 1 ndaganda funt medus.Scjus hujus fatisfaclionis; quo pac~to

m ' *, Chriftus hanc praeftare potuerit; ipfe innocens pro nocentibus. Ubi

jliS_ notandum venit, in pcenis humanis capitalibus hunc quidem a Deo

po-

DE SATISFACTIONE & FRUCTIBUS MORTIS ChRISTI. IO^

pofitum effe obicem, ne filius patris vicem geratinfubeundis pcenis.
Non occidentur patres pro (in textu eft, propter vel cum)filiisy &filii non
occidwtur pro patribus , quifque ob peccatum fuum occidetur. Deut. 24:
16. 2.Reg.i4:6. Ezech.i8:20. Animapeccans illamorietur , filius non
feret de pravitate patris , nec pater feret de pravitate filii. Non tamen
illam fibi Deus fixit metam, quin interdum pro jure fuo, propter pecca-
ta patrum filios puniat; ut patet ex fecundo praecepto decalogi, & 2.Sam.
21. quod ipfa naturae lexdi&at; quin certis in cafibus inter gentes pu-
blici & legitimi juris eft.

XXVII. At vero prae hifce omnibus aequior caufa & majus quoddam
jus eft Deo puniendi Chriftum ob peccata noftra; utpote qui non folum
arctiffimo naturae & fanguinis nexu, fed etiam prolixo voluntatis con-
fenfu, nobifcumfitconjundus: fidem enim fuam pro nobis adftrinxit,
&fpopondit; quodficutab humanis legibus nonabhorret, itamulto
magis abfoluto Dei imperio convenit., Atque hoc paclo patet, quomo -
do Deo non indecorum fuerit, Chriftum noftro loco punire. Verum
nec etiam alienum a~ Chrifto fuit, fponfionera hanc fufcipere , & fidem
fuam jubere ; quo facit duplex poteftas Chrifto peculiaris. i . qua licuit
ipfi ponere animam. Poteflatem habeoponendi eam, & poteflatem habeo
iterum accipiendi eam. Joh. 10: 18. tanquam membrorum fuorum
Dominus, quod nulli homini competit. 2. qua potuit illam liberare, &
fbrti manu a morte vindicare ; ut ibidem ipfeait Chriftus;quod necitem
de ullo homine, pro alio morituro dici poteft. Ut undequaque liqueat
jufte omnino Chriftum, Goelem noftrum , cognatum , itemque vindi-
cem & fidejufTorem,pro nobispati potuifle.

XXVIII. Subdole hic agit Socinus, dum plena manu largitur , polte
Deum afftigere creaturam innocentem occafione alienorum peccato-
rum ; non vero punire. At 1. falfum eft prius membrum. 2. Jam vidi-
mus cafus quoque dari , in quibus propter aiiena peccata alii puniri
pofTunt^.Chriftus infons,non affliclius eft occafione alienorum peccato-
rum , ut quidem illi contendunt, fed veras dedit pcenas a Deo judice ipfi
irrogatas. Vt liberi ejfemus ab execratione legis , dumpro nobts execratio
fatlus eft. Gal. y. 1 3. Non enim hunc in finem, vel ex ipfa Socini hy-
pothefi, opus fuifTet tam acerba Chrifti morte. Apertiusverocontra
hanc docTrinam excipit, inauditam effe; & nunquam locum habere
hanc furrogationem vadis in pcenis corporalibus , at tantum in mul&is
pecuniariis. Nec mirum fane , cum in rebus humanis fimilis cafus nun-

O quam

$66 L i b. V. C a p u t X I X.

quam obtigerit : verum nec defunt exempla furrogationum in pcenis
corporalibus ; qualia videre licet Gen.qi:$j. Et dixit Ruben adpa-
tremfuum, dicendo, duos filios meos occides, jinon reducam illum ad te
i.Reg. 20: 59—41. TumquoquepeculiariseftChriftiratio, ut§. prae-
ced.oftenfum.
vi. Men- XXIX. vi. Reftat nunc confiderandum hujus fatisfactionis meri-
tum; nam quae fatisfactio fuit refpectu Dd , meritum fuit refpectu no-
ftri. Per obedientiam unius multi conflituentur jufti. Rom. 5: 19. &
com.21. TJt quemadmodum regnavit peccatum admortem^ ita etiam
gratia regnaret per juflttiam ad vitam <x,ternam,per Jefum Chriflum Do-

minum noflrum quod meritum fuit proprie dictum ; cum omnes

conditiones meriti in eo reperiantur ; quin propter infinitam perfbnae
dignitatem meritum hoc fuit ex condigno , utajunt. Quod quidem
meritum a fatisfactione reapfenon differt; fedprovario tantumconfi,
derandi modo, prout vel ad Deum relatum , fatisfadrionis refpectum
habet ; vel ad homines, meriti. Quare nullo modo meritum hoc divel-
lendum eft ; ut vel morti ejus denegetur, in qua maxima meritus efl: ; vel
dicatur Chriftus, in vita nobis vitam meruiffe , in morte tantum fatisfe-
cifiTe,cum in ipfa fatisfactione meritum pofitum effe viderimus. Conjun-
genda ergo potius arctiffime obedientiaejusvita?&mortis, fimulque
univerfahumiliatio; exdufa tantum a merito exaltationehumangeejus
naturae.

XXX. Male igitur Sociniani obducunt; Chriftum nihilmeritum
effe ; quia nempe creditori tantum fatisfecit, in qua folutione debiti,nul-
lus merito locus fupereft; quod largimuromnino, fiquidem proprio
creditori,debitum a fe contractum folvendo ; alia vero jam eft ratio,cum
alieno fatisfecerit. Male iidem meritum Chrifto refpectu fui adfcribunt,
quod denegant ei refpe<5tu noftri, ac fi illa invicem pugnarent:quod tan-
tumabeft, utverumfit, utquicquidfibi meruerit, nobisomneillud
meruilTe maxime cenfendus eft ; & nihil ferme fibi meruerit , nifi in no-
ftrum bonum. Sibi vero meruiffe gloriam illam & beatitudinem in hu-

manitate,docet Paulus Philip. 2:9. Se ipfum exmanivit quamobrem

& Deus ipfum fuperexaltavit & tngratia donavit ei nomen , quodfupra
emne nomen efl. At de hoc negotio pluribus etiam vifum lib. 1 i.cap.xv.

§.X. XIV.

& md* XXXI. Ex hac fatisfactione fua Chriftus quoque juftificatus

shrijii ;« - eft ^ debito,quod fpoafor contraxerat, & a praecepto,quo obligabatur ai

prae-

..">

v^-f-^^^/r^

DE SATISFACTIONE & FRUCTISUS MORTIS* CHRISTI. IO7

praeftandam juftitiam & omnes empias N. T. dequajuftificationeejus ttificmu,
videre eft Pfal. 16:2. i.Tim^i^^ndeetiamipficompetithaereditas, e>HflH'pe*
praecipue gentium, qua habet nos ut fs&A&oww & Xecov frs&xffiov, five
xfypovoptotv. Tit. 2: 14.

XXXII. Atqueitanobisdeveritatehujusfatisfa&ionisconftat , vi- Avitfcfti
dimufque rem ipfam nobis eo modo tradi ex S. Literis ; contendamus irrornm
nunc hanc lucem ad tenebras huic veritati offufas , ut ex utriufque com- "n* fattl~
paratione lux haec manifeftior fiat. Quo in negotio nobis res erit cum L» t^fm
Pontificiis^Socinidnis^nabaptiflisSc Remonfirantibus. t ponti£* g~

XXXIII. Ut igitur horum errorum fcaturiginem repetamus,unde ad riorum.rc~a**~
reliquos dimanarunt, initium faciendum erit a Pontificiis : qui 1. fatisfa- J* ^~'
ftionem Chrifti temere & fcelefte circumcidunt , eamque folum factam

volunt pro peccato originali , vel actualibus ante baptifmum commiffis ;
pro iis vero quae poft baptifmum committuntur, non admittunt , nifi ea
lege, ut finttantum mortalia , & reftringatur ad reatum culpae,pcenam-
queseternam; caeteraenim hominibus reliqua ficiunt, aliis modis ex-
pianda. Verum omnem circumcifionem& coar&ationem tollit Paulus
Rom. 8:1. nulla igitttr nunc condemnatio iis , quijunt in Jefu Chri-
fio. 1 . Joh. 1: 7. Sanguis Jefu Chrifii filii ipfius purificat nos ab omn i
peccato.

XXXIV. Illud autem hac in re peccant Pontificii, i.quod fatisfactio-
nes illas quae Canonicae tantum erant & externae in foro Ecclefiae , tran-
ftulerint nimis finiftre ad fatisfactiones veras & internas, apudDeum.
1. Diminuunt eandem Chrifti fatisfa&ionem , & parte fui non exigua
mutilant,quando omnem obedientiae ejus imputationem tolIunt,& prae-
termortisejuspromeritumaliquod, nihilad nospertinerecontendunt.
3. 3. Majorem etiam in modum ofFufcant hanc, fuffecto in ejuslocum,
aut faltem fuccenturiato alio facrificio propitiatorio, miffae nempe; con-
traRom. 3: 24, 25. Ouijufiificanturgratis, ipfiusgratiaperredemptio-
nem , qua efi in Chrifio Jefu , quem propofuit Deus propitiatortumperfi-
dem cum fanguine ipfius. 1. Joh.i :j.

XXXV. Excipit hos Socinus, qui poft Abailardum,ftatuit i .peccata I '• Saemi*-
remitti a Deo per acceptilationem , fine vero & proprio pretio mortis norHm-
Chrifti: dequovidimus. 2.negatfatisfac"tionem Scripturae teftimonio ^ogmau
probari poffe. 3. Subdole tamen fatentur fatisfeciffe Chriftum; ita
nempe, ut expleverit omnia , quae ipfi obeunda erant, ut fummam illam
poteftatem adipifceretur ; nequaquam vero juftitiaeDeifatisfeciffevo-

O 2 lunt.

♦ i

108 L i b. V. C a p u t X I X.

lunt. 4. Largitur etiam illum victigiam piacularem fuiffe , propeccatis*
noftris, id eft , fecundum cjusglofl«J pignus feu depofitum gratix di-
vinas, nobisdatae; nonvero quafipcena ab illo effet fublata. 5. Tan-
dem quoque dat nobis , illum expiaffe peccata , led caflb hoc & nullo
prorfus fenfu ; fcil. illum accepifle poteftatem nos ab omni miferia libc-
randi. Hinc illum, do<5crina magis & exemplo,ut alias vifum,quam me«
rito falvatorem facit.

XXXVI. Ultimo denique facile etiam nobis concedit , noftricaufa
mortuum effe Chriftum ; at non nifi pofito hoc obice , ut metonymice,
(qu£ fblita fcilicet eorum acies eft,in fingendis tropis & fchematibus)per
mortem nihil aliud intelligatur, quam poteftas illa , ipfiinbonumno-
ftrum, morte interveniente, concefla. Atquehincfpeciatim treshofce
mortis Chrifti fines ponunt. 1. ut hoc pa<5k> novum fcedus, illique ad-
juncta promifla divina fanciret. 2. uthominesadampledtendasfcederis
conditiones adduceret : per illas autem conditiones intelligunt,tum obc-
dientiam mandatorum Chrifti , tum fpem promiflionum divinarum ;
atquehancutramquefideinominecomprehendunt. 5. utChriftushac
ratione mifericordiam edoctus, & fupremam hanc poteftatem adeptus,
tanquam Pontifex, ifque mifericors nobis fuccurreret , & promifladivi-
na reapfe praeftaret. Has potiflimum ob caufas mortuum effe Chriftum
ftatuunt. Ex quibus liquet, quemadmodum fubruto hoc fundamento,
& negata fatisfa&ione , cadat fimul huic innixa fidesvera&falvifica;
quam idcirco aliam omnino faciunt ; & pro vera fide fubftituunt obedi-
entiam mandatorum Chriftt.
ftriBimre- XXXVII. Qmbusomnibusutfigillatimquicquam reponamus, ni-
vmtHntur', \^\ attmet ; accurate interim haec tenebimus, unde fingula facile cadunt ;
m genert. ^ ^ chrifto fic nihilo plus tribui , quam ipf is martyribus tribuitur a Pau-
lo Col. 1: 24. Nunc Utorin meis pajjiombus^ pro vobis , & vicijjim im-
pleo reliquias affliflionum Chrijii in carne meapro corpore ejus , quodeji
Ecclejia. coll. 2.Tim»2: 10. quod tamen ipfe negat Paulus i.Cor.i:^..
os4n Chrijius divijks ejil an Paulus crucifixus eji pro vobis; autinno-
mine Pauli baptizati ejtis ? 2. Ita dicendum potius effet, Chriftum pro
nobis refurrexifle ; quam cruci affrxum efle,cum poteftatem illam quam
ipfi tribuunt , ex refurre&ione na&us fuerit : contra ac S. Scriptura,quae
ftlutem cruci ipfius adfcribit. Nos autem pradkamus Chrtjlum crucifi-
xum. 1. Cor. 1: 25.

XXXVIII. 3. Ex liac fententia frudus mortis Chrifti in nullos re-

dun<-

DE SATISFACTIONE & FRUCTIBUS MORTIS ChRISTI. 109

dundant, nifi fblos fideles N. T. exclufis plane V. Teft. fidelibus ; cum
tamen Scriptura diferte teftetur, a Chrifto , ut fidejuffore , etiam pro fi-
delibus V. Teft. redemptionis pretium folutum effe. Etpropter hoc Te-
flamenti Novi mediator efl, ut morte obita ad redemptionem transgreffio-
num, quafubpriori teflamento erant, promtjfienem accipiant,vocati ater-
x<e hareditatis. Hebr. 9:15. 4. Nunquam refert Scriptura, Chriftum
tantum mortuum effe , ut Prophetam & martyrem ; verum expreffif.
fimis loquendi generibus , ut teftatorem & teftamenti conditorem.
Hebr. 9: 15, 16, 17. Gal. 3: 17. Teflamentum ante ratum fatlum k
Deo in Chrtflum, lex,cju<£pofl quadringentos & triginta annos extittt^non
facit irritum ; adabolendam promiffionem. A ct. 20: 2 8.

XXX »X. 5. Tum non fine infigni in Deum injuria ftatuitur, Chri-
ftum nobis in morte fua fblummodo exemplum exhibuiffe ; eo quippc
tollitur i.omnisdemonftratio juftitiae Dei \\\ peccatores. 2. quafi Deus
exfenon fitfidedignus, ^alioegeat, quifidem proipfo adftringat;
Chriftum , qui noftro nomine apud Deum fponforem agit , faciunt pro
Deo apud nos fpondere , qui homo cum fit , divinanobisconfirmabit
promiffa ; atque ita fimul rerum ordinem invertunt.

XL. Finesilliparticulares, quos morti Chrifti adfignant, ejufdem in fpecit.
omnino commatis funt. 1. Quid confirmatio illa novi fcederis, divina- deconfir-
rumque promiftionum magis dicit, quam quod etiam martyrum fan- mat,onet*m
guis praftare potuit,qui Euangelium confirmarunt, fine tamen peccato-
rum remiflione? i.Cor.iri}. tum quoque tantundem ipfa Chrifti mira-
cula efficere potuerunt. 'Ut cognofcatis^ quodpoteflatem habeatfilius ho-
minisin terra remittendi peccata &c. Matth. 9: <5, 7, 8. quin & multo
magis fecerunt illud Chrifti refurre&io &gloria; quibustamennun-
quam peccatorum remiffio adfcribitur ; ut peculiare quicquam & quod
caeteriscommune non eft, in morte Chrifti indicetur.

XLI. 2. Similiter vanus eft ille praetextus finis , de adducendis per ie addu-
Chrifti mortem hominibus ad ineundas conditiones Novi Teft.nam vel eend" ho.
ex ipforum fententia , non adeo illuftris apparuit Dei charitas in morte m "T *?
Chrifti; neque certius,aut praeclarum magis exemplum dedit haec,quam dJcondi-
univerfa ejus vita ; neque ira Dei vehementior exarfiffe vifa eft, ut a pec- tion*i N.T,
cato deterreremur ; neque aliquid per illam nobis revera acquifitum eft,
ut ad virtutem alliceremurj & novis argumentis conftringeremur.

XLII. 3. Eadem omnino eft ratio tertii illius finis, quo volunt deaccepta
Chriftum morte interveniente accepiffe poteftatem nos fervandi & a pec- t*v*t

O 5, eatis

iio £ib. V. Caput XIX.

mfervfiti- catis abfolvendi. Nam i. ipfeSocinus fatetur, Chriftum jam eam pote-

*• ftatem in terra habuilfe , quod ex Scriptura faltem vel maxime palam

eft. ZJt cognofcatis cjuodpoteftatem habeat filius hominis in terray remit-

tendipeccata. Matth. 9:6. 2. Itaquoque, utjamvidimus, adfideles

Veteris Teft. nullo modo fpectaflfet he;c mors , ejufque effe&us, cum ta-

men illi per Chriftum vitam asternam adepti fint ; quando Chriftus , ex

placito Socini, nondumilla poteftate praeditus fuit. 3. necipfeSocinus

dabit hoc, Chriftum nos liberaffe a fervitute peccati, fed tantum a mife-

ria & malo ejus ; quippe qui ne quidem falutem ipfam nobis praeftiterit,

fed viam duntaxatmonftraverit, qu/a nosmet ipfos ipfi liberemus. At

vero hberavit nosChriftusper Aviiov, quodfanenondaturliberandis,

fedilli, a quo funt liberandi , utperhujus valorem, Iibertatem & falu-

tem eorum impetret : qui verus eft & dignus mortis Chrifti effeclus,non

ii,quoscommentuseftSocinus. Rom. 3: 24.

in. Ann- XLIII. Rudioreshifceinrebusfunt,atfepenonmelioresAnabapti-

baptift*- ftx . qU- u negant chriftum in anima fua iram Dei percepiffe,aut pccnas

infernales fenfiffe : qua fcilicet Scriptura totidem verbisillud non dicit :

quafi vel corpusfine animadoloreafficipoiTit, necdoloresanimaeejus

memorentur. 2. Chriftum etiam ftricteloquendo, pro nobis non fa-

tisfeciffe, fedtantum exemplum praebuiffe : fcripto videlicet configna-

tum eft, unum pro altero non moriturum. Ezech. 18. verumhifce

jam fupra occurrimus.

iwRemon- XLIV. Errant pariter Remonftrantes. i.Dumquidameorumfta-

Sirmtmm. tuunt Chriftum non fuftinuifle noftro loco pcenas gehennales, fed mor-

tem duntaxat temporariam ; eamque plen^ fatisfa&ionis vice sl Deo

fuiffe habitam & acceptam. De quibus jam achim. 2. dum conten-

dunt, huicfolum fini Chriftum mortuum, ut Patri acquireret jus no-

bifcum redintegrandi fccdus, & de remiftione peccatorum contrahendi,

quacunquc vellet conditione. Sed 1. non Patri quicquam acquifivit

Chriftus, cuiomnia competebant ; atnobis,&quidemreconciliatio-

nem actualem , utpotequibusomniadeerant. 2. Pofita morte Chrifti,

nova conditio juftitiae iniri non poterat; nifi ha?c fola,qua: nunc rata eft,

& teftamento Chrifti unice innititur ; neque enim novo pafto Iegali ul-

lus locusconcedi poterat. 3. non ita nobis impetrata fuiflet reconcilia-

tio, fedtantumnovaconditio&modus conftitutus, quo reconciliari

poffemus, dummodo nobisipfi nedefimus. 4. nec effetinde, quare

magis Chrifto illud imputaremus, quam nobis ipfis , quippe qui condi-

tio-

N 3

De SATISFACTIONE & FRUCTIBUS MORTIS ChRISTI. II i

tionemillam praeftiterimus. 5. deniquerepugnathocnaturaefponfio-
nis, per quam conftat, primarium debitorem ipfo a&u , utajunt, libe-
rari debere ; nos vero hic non liberari cenfemur , nifi accedente demum
novo pacto.

XLV. iii. Dum non abfolutam, fed conditionariam reddunt hanc
fjtisfa<5i:ionem; quae Deo quidem plena fit, fed nobis non efficax,nifi de-
mum, ubieamprona voluntate acceperimus; caeteroquinipfanfhanc iuhff^*^^^
Dei voluntate^irritam facimusrquomodo non veretur Epifcopius pro-
fari. Verum obftat hifce ; quod 1 . morti Chrifti affignetur, praefens &
actualis reconciliatio, tanquam reprsefentato jampretio; quae idcirco
ex nulla conditione fufpendi poteft. Et ipfe Je/us Chri[ius expiatio eft
pro peccatis noftris. i.Joh. 2:2. Rom.jrz^. Omnia autem fnnt ex
Deo, qut reconciliavit nos fecum in Jefu Chnfto. 2. Cor. 5:18. ln <juo
habemus redemptionem per fanguinem ipfms , remifftonem peccatorum,
Col. i : 14. Et placuit per ipfum omnia reconciliare ad fe , pacemfaciens
(ftve dum pacem fecit) per fanguinem crucisejusperipfum. com. 20.
Rom.8:$4.&praecipue5:io.

XLVI. 2. Cumconditio haecfufpenla haereretex voluntate homi-
nis, eaque indiflferenre & ambigua ; incertum omnino & ambiguum fu-
iffet, totum hoc opus; quod tum Deoindignum eft , quem mutata ho-
minis voluntate , ipfum mutari neceffe effiet : quique cum aeternum
praefciverit, quofdam mortem Chrifti afpernaturos, nullo tamen confi-
lio, nulloquefcopofUiumproiismortitradidifTet: tum Dei rerumque
naturae contrarium fuiffet ; nam cum hominum voluntates Dcus flectat,
fruftra fingitur exfpe&are , quo tandem evafurus fit earum motus : tum
quoque promiffis Novi Fcederis nonconvenit. Ouodfuper potioribus
promifftonibusin leoisformulam redatlum eft. Hebr.8:6.

XLVII. 3. Denique cum fatisfaciio fit furrogatio unius pro alio,ab-
fonum omninoerit illamex conditione fufpenderi. Hocjudtcantes>fi
unus pro omnibus mortuus eft, ergo omnes mortuifunt. 2 .Cor. 5:15. Ipfe
cruciabatur propter defeUwnes noftras,conunebatur obpravitates noftras.
Efai. 53:5.

XLVIII. iv. Contra dicunt hoc modo ; fatisfacrionem Chrifti uni-
verfalem effe pro omnibus, fubftratam quippe fcederi gratiae univerfalis,
ut pro pereuntibus aeque , acfalvandisChriftus mortem obierit ; nam
merito mortis ejus tantum effe&um eft, ut Deus cum peccatoribus fit
reconciliabilis, iifque det gratiam fufficientem ad reconciliationem con-

ftquen-

tll L I B. V. C A P U T XIX.

fequendam, fivelint. Huic geminaeft aliorum diftinctio ; quaChri-
ftum dicunt mortuum pro omnibus fufficienter , non vero efficaciter.
Vide Apolog. pag. 94, 9 5.

XLIX. At 1. infolens eft & inauditum in S. Scriptura , eodem pror-
fus modo mortuum elTe Chriftum pro damnandis ac falvandis. vide
MatJLii. Joh. 10.& 17. Eph. 5. 2. Itidcm abfurdum eft, Dcumre-
"u;. concBlilem fa&um , & peccata polTe remitti; cum non femel expreffif-
ilme peccata dicantur jam reaple condonata. Hoc judicaMes , fiunuspro
omnibus mortuus efi, ergo omnes mortui funt. 2. Cor. 5: 1 5. & com.18.
Omnia autem funt ex Deo , qui reconciliavit nosfecum in Jefu Chrifio.
3. Turpiterhoc modofeipfbs jugulant, cum fufficienter mortuum ve-
lint Chriftum , non vero efficaciter ; quae fe mutuo tollunt ; cum fine
efficacia nulla fit fufficientia.^.Omnia illa quae hUc aurigantur , tum ipfe
fatisfactionis modus in Chrifto ; tum omnes loquendi modi,notant fem-
per aliquid quodjamreverafit , nonquod poffiteffe. Ita in Scriptura
mori pro aliquo femper fignificat furrogationem , adeoque acliualem fa-
tisfadiionem; quare vel peccata noftra in Chrifto punita funt , quando
fimul vere remiffa efle oportet; finvero; vanam elTe omnem Chrifti
fponfionem necefle eft. De quibus amplius cap.fcq.

L. v. Fallunt item, cum ita ordinant decreta Dei; utDeumprius
velint decrevifTe filium dare morti ; tum eos eligere, quos praevidit in il-
lum credituros ; in quo Lutheranorum veftigia premunt : ut mors
Chrifti praeordinata fit electioni ad vitam aeternam. At nihil abfurdius
eft, quam ut Deus prius media ordinaverit,quam finem ; cum fatisfadio
medium fit ad falutem , ubi videlicet haec duo inter fe conferuntur ; re-
fpectu enim Dei coordinata funt haec omnia, qui fimul deftinavit falu-
tem , fimulque fatisfactionem ; adeo ut in decreto Dei mors Chri-
fti non praecefferit noftram fidem ; quamvis in executione res aliter
fe habcat.
Mtermor- LI. Poft hancfequitur alter mortis Chrifti frudus , ex fatisfa&ione
ih chri/ii fluens,quae eft noftri cum Deo reconciliatio.

fruftuse/l lj£# Haec autem reconciliatio , ne in ipfo limine impingamus, non
noftri mm e^. concipiencja povo'zshdjp(§' , ut fingit Socinus,feutantum a noftra par-
ciliatio • te,quas frat per regenerationem,qua revertimur ad Deum,illique nosmet
detorta. k ipfos fupplices objicimus, praetexto loco z.Cor.y.io.Reconciliamini cum

Svemimis. Deo. nam liquet apertiffime ex Scriptura, aeque nobis Deum recon-

ciltatumelTe, quamnosDeo. a.Cor. 5: 18, 19. Eph. z: 15, 16. Col.

2: 14.

De satisfactione & fRuctibus mortis Christi. 115

2:14. Rom. 5:10. Col. 1:19-21. Hebr.io:i4,i7. Vide& i.Theff.
1:10. Eph. 2: 18. Hebr. 12: 23, 29.

LIII. Repugnat hifce etiam finiftra Remonftrantium opinio, qui &Remo»-
impetratam quidem omnibusreconciliationem, fed nonapplicatam vo- /?r*»»£"f;
lunt, ut Deusnonnificredcntibus&obedientibus fit reconciliatus ; re- ** *%~m'
conciliabilis tamen omnibus. Primum intelligi volunt 2.Cor. 5: 19. terreconci.
Deus erat in Chrijio mundum reconctliansjibi, non imputans ipfis lapfus : Imttorum.
fecundum ibidem com. 20. Itaque nomine Chrtfit legatione fungimur, impetra-
& velut Deo roganteper nos, oramus Chrifii nomine, reconciltamini Deo. tam &
Varum hoc paclo 1. tollitur Teftamentum Novi foederis,quod non hy- ^ tcA'
potheticum eft, fed abfolutum. Vbi enim tefiamentum efi,mortemne-
cejfe efi conttngpe tefiatoris : Tefiamentum enim in mortuts firmum efi.
Hebr. 9: 16, 17. Ego dtjfono vobts,ficut mthi Pater dtjpofuit regnum.
Luc. 22:29. 2- cum hypothetica hac reconciliatione, conciliari non
pofluntlocaEph.2:i5,i6. Col.2:i4. Hebr.io:i4. Vnaeblationecon-
fummavit in perpetuum quifantttficantur. & )7s 17. Peccatorumipfbrum
& iniquitatum ipforum non recordabor amplius.

LIV. 3. Non confiftit cum ea mors Chrifti, ut fponfbris noftri,per
quam reapfe reconciliati fumus. In tantummelioris tefiamentiextitit
fponfbr Jefus, Hebr.7".22. Hoc judtcantes, fi unus pro omntbusmortuut
efi,ergo omnesmortuifunt. 2. Cor. 5:15. Cacteroquin enim, ut fupra
vidimus, non punita funt in ipfo noftra peccata. 4. Fruftra quoque re-
conciliationem illam priorem univerfalem faciunt , cum ipfi extra illam
amandent fideles Veteris Teft. 5 . Denique ita fieri potuiflet,ut ly trum
folviffet, mortemque obiiffet Chriftus, nullibono; quippe, undeipfe
nihil reportaflet praemii , nec quifquam alius ex ea vel minimum falutis
retuliflet: fimulque teftator fuiffet Chriftus , cum tamen nullum fbrte
habuiffet haeredem : quare fruftra mori, fruftrateftaripotuiflTetChri-
ftus ; quod tamen negat Paulus Gal. 2: 2 1 . St enim per legem efijufiitia,
ergo Chrtftusfrufira mortuus efi.

LV. Huc etiam velificantur illi , qui difpartiuntur reconciliatio- *bfolut*m
nem in abfolutam , & in comparatam , feu ex conditione fufpenfam ; ut &contit-
Chriftus non prorfus propitiationem & placamentu impetraverit, nifi ca ''on*tctmi
lege,ut ipfa haec reconciliatio pcr Sp.fanctum & fidem intimaretur.Qux
faneindigna fuiflet filio Dei ratio , & labori fuo tam immani non conve-
niens, ut bcneficium tam care acquifitufn , non nifi poft novam condi-
tioncm aliunde pra:ftandam, daretur. Nullamergo haec reconeiliatio

P agno-

i.t4 Lib. V. Caput XIX.

agnofcit legem aut conditionem ; fed merus eft effe&us fponfbris , ifque
fecundum pa&um aliquod , ex quo di<5cum , reconciliationem hanc ab-
fblutam in homines per Sp. Sanctum & fidem redundaturam effe; at-
que ita juxta promifTus eft Sp. Sanctus & fides, citraomneminceftara
conditionem.
plmxmu. LVI. Interpolans ha?c Epifcopius, realem orrininoait&a<fhialem
trmqwi& cfl^ etiam ^ parte [}ei s nanc reconciliationem ; ea tamen lege, ne homo
non pe- ]j]am negligat ; ut nulla quicquam ex parte defit , fed utrinque plena fit
& perfecta. Verum liquido contra apparet, Deum non omnibus quan-
tum in fe,placatum e(fe , aut eodem affectu profequi ; quo nihil crebrius
& ftudiofius Scriptura inculcat. Ita i.fub VeteriTeft. utanteadaPa-
trum tempora praetereamus , adoptat Ifraelitas, rejectis gcntibus. Nam
populus fanH:us tu es. Jehova Deo tuo, te elegit Jehovah, utjis ipfiinpo-
pulum n^7JD -sj&ff^ffsw? fepofitionis ex omnibus populis. Deut. 7: 6*.
Pfal. 147:18, 19. 2. In Novo Teft.verfis rerum vicibus,Judaeisextermi-
natis, adfcifcit gentes. Quod qu&rit Ifiael-, hoc non eft confecutus. Eletlio
autem confecuta efi , reliqui vero occalluerunt (quemadmodum fcriptum
efi^ dedit illis Deus fpiritum compuntlionts : oculos^ut non videant, & att-
res ut non audiant^ ufque inhodiernum diem- Rom. 11:7, 8. 3. nec
etiamnum multishominibus, quinimopopulis, modus& viafalutiso-
ftenfa eft,quod tamen fieri opqrtuiffet, fi quidem omnibus impetrata fa-
lus. 4. Nec abfbluta erit illa reconciliatio, quas ex mutabili hominis vo-
luntate & conditione prorfus incerta, fufpenfi eft. 5. Tum quoque non
nifi ad adultos fpectabit ha:c reconciliatio,alienisabeainfantibus, utpote
quibus haec conditio offerri non poftit.
ut&inter L VII. Porro pergit errare Epifcopius, circa redemptionem Chrifti;
ndtmth- quam duplicem facit ; alteram praevenientem , qua? ad homines moven-

nem pfA- ^os concjucit ut redimi fe patiantur. 2. Cor. 5:18, 20. Alteram, qua,
vementem r r ■ , _. _ r *, s

rV comple- Pcriua" lam nomines , & ln mutuam gratiam cum Deo revern, reapfe a

e»m y morte Iiberantur ; qux redemptio completa illi dicitur,eaque locum ha-

bct in iis,qui conftanter Chrifto obedire perfeverant ; ficut priorem inde

incompletam vocat. Sed indigna nimis & perverfa hxc eft rei tractatio ;

nam 1. redemptioillapraeveniens, nomen fuum tueri nonpoteft; cum

redemptionis tantum fit oblatio ; uti nec altera,quae ejufdem eft applica-

tio, qua homines vcl illam fibi, vel ad illam fe applicant. 2. Quod alte-

ram illam completam vocet,non nifi demum poft emenfum vitae noftrae

ftadiumjfillititidem ■■, cum redemptio incompleta nulladetur; & etiam

D£ SATISFACTIONE & FRUCTIBUS MORTIS CHRiSTI. II?

in hac vita certo redimantur omnes , pro quibus Chrifttis mortuus eft.
Acr. i6\ 17, 18.

L VIII. Ex iifdem lacunis haufit idem, cum duplici modo Chriftum & inie in-
redemptorem vocat :%priori, redemptor eft fine effectu ; quatenus ad fa- ur chrt~
lutem confequendam homines addticit , nulla tamen certa cum efficien- t,™'
tia : pofteriori modo , cum effectu ; quatenus poft perfeveratum fancti- ftne ^kg^
tatis ftudium , plenam falutem eamque irrecufabilem confert. Quando ^ cum
Chriftus Salvator nofter erit , non ut Sacerdos, fed ut Rex tantum , qui efetttt.
ex mera fua poteftate vitam aeternam nobis largitur;cum tamen & reapfe
& cemffimo cum effectu , tanquam facerdos,propitiatorio fuo facrificio
nos falvet. Vna oblatione confummavit in perpetuum,quifantlificantur.
Hebr. 10: 14. Sn)'.i^. Ipfe falvabit populum fuum a peccatis tpforum.
Matth.i:2i.

LIX. Ultimus denique mortis Chrifti fruclus reftat ; quo legata eft vltimm
falvandis hasreditas vita? aeternae. Et ego difpono vobis , ficut Pater mihi "JJ*J.
difpofuit regnum. Luc. 22: 29, 30. quem etiam intercipiunt , quin ple- rru£lus eg
num ejus effecrum negant, Sociniani & Remonftrantes : fed planiffime bxreduas
probari poteft. 1. Ex teftamentaria Chrifti difpofitibne , quasmorte viu *ter-
ejus confirmata eft. 1 eflamentum entm in mortuisfirmum efi. Hebr. 9: »"•
17. 2. Ex mandato Patris, cui cum Chriftus fatisfecerit, omnibus etiam
fibi datis vitam aeternam acquifivit./£ec efi voluntas Patris qui me mifitt
ut omne , quoddedtt mihi^nonperdam de eo. H<zc vero efi voluntas ejus
qui me mifit, ut omnis qui videt filtum, & credtt in eum, habeat vitam <e-
ternam. Joh. 6: 59, 40. 3. Ex ipfo fine mortis Chrifti , qui is erat , ut
vitam aeternam nobis reapfe conferret. Introduxit in gloriam multos
filios. Hebr. 2: 10. 4. Ex jurejurando Patris, per quod fancitum &
firmatum eft Chrifto regnum facerdotale. Pfal. 1 10. regnum vero illud
abfque iis qui tanquam vere falvati, regnoillifubje&ierunt, vanum
prorfus erit & inane. 5. Excertiflima confolatione , quam folamex
morte Chrifti , contradamnationem&mortem caperelicet. Ouisefiy
qui condemnet ? Chriflus is efi, qui mortuus efi. Ivom.8:34. & 5: r7' 1Zt
Joh.5 '.24. Oui fermonem meum audit & credit ei, qui mijit me, habet
vttam ceternam, &■ injudicium non venit, fed tranfiit ex morte in vitam.
6. Exfollemni Chrifti precatione, jamjammorituri, eoque efhcaciori.
Pater,quos dedtfii miht,volo,ut ubiegofum,etiam illifint mecum.loh.1-7:
24. 7. Secus nulla foret in hac vita, vel adoptionis gratia , vel ejus haere-
ditas. Rom. 8: 16, 17. Eph. 1: 5. Dum definivit nos ad adoptionem

P z fiho-

n$ L i b. *V. C a p u t XX.

filiorum per Jefum Chriftum, iPet. 1:3,4. Regenuit nos adfpem vU

vam ad h<treditatem incorruptibilem. quin imo ne quidera ele&io

ad gratiarn ; haec enim fimul funt & fe mutuo ponunt. Eph. 1:5.

LX. Ut huic negotio nullo modo refpondeat adverfariorum pactio
hypothetica, qua acquirenda ftatuitur vita 3eterna,poft noftram demum
obedientiam: cum ultro&indubitateillaexmorteChriftifluat; unde
tum plena reconciliatio , tum haercditasindivulfe & necefTario confequi-
tur. Oui deditfe ipfum pro nobis , ut nos redimeret ab omni adverfus le~
gem deliffo, & purificaretjibi populum in divitiisfuis perpetuo habendum.
Tit. z: 14. i.Joh. 1:7.

OBJE-

CTUM

mortis

Chrilii,

feitproqtii'

bui mor-

tmsfit.

Triplex bic
/ententia
rumdivor
tium.

C A P. XX.

De Objf&o mortis Chrifti - fwe pro quibus
Chriftus mortuus Jit.

Idimus quem in tinem fulceptum llt tanta* molis opus, &
quo fcopo mortem obiverit Chriftus;reftat nunc coniide-
randus finis « , feu pro quibus ingens hoc negotium
fuerit confe&um.Sicut enim provinciam hanc non fubivit
Chriftus temere ex vana gloria, nec incerta de caufa,quod ab infania non
multum diftaret; itaquoque eventustanto conatuiminimedefuit, &
quem fibi propofuit fcopum certiflime affecutus eft. Qua in re dum
verfamur, praecipua nobis opera collocanda erit in retundendis adverfa-
riorum i<5tibus,quos veritati intentant.

II. Triplexpotiflimumfententiarumdivortiumeft. 1. Agmendu-
cunt Sociniani , qui inficias eunt , Chriftum, utfponforemmortuum
effe ; verum tamen omnium hominum bono : quos fupra refutatos de-
dimus. Secunda fcntentia eft eorum, qui non omnimodo fponforis vi-
ces Chrifto derogant, at illum mortuum volunt pro omnibus & fingulis
hominibus, quibuslicet reconciliationem promeruerit, nemotamen,
praster fideles, illius particeps fit. Atque hxc Remonftrantium eft opi-
nio. Ultima fententia eft ,quae Chriftum agnofcit vadem, non quidem
omnium & fingulorum hominum , at vult tamen , redundare ex morte
Chrifti, utilitatem aliquam in omnes ; ut pro omnibus & fingulis , fum-

cien-

fll
k
n,
m
h
k

h
i

nr,

niajc

tonci

Mft

:.Cci
|(%

Dt OBJECTO MORTIS ChrisTI. n7

cienter mortuus effe dici poflit , quorundam fcilicet loco ; aliorum vero
bono : quam fuam faciunt quidam inter Reformatos.

III. Quibns quidem fententiis, quatenusineandemhancuniverfa- Rejicitur
litatem confpirant , opponemusprimo Scripturaz veritatem ; tum argu- miverfati-
menta eorum & obje&amenta examinabimus. Hxc enim fententia,qu£ tas mmts
antiquorum etiam PeJagianorum fuit , ftatuentium pro univerfo gene- r* ''
re humano Chriftum mortuum efle , palam ex S. Scriptura & rei verita-

te refellitur. Nam i . cum morte Chrifti, falvati fint fideles ante Chri-
ftum ; fatentibus illud, ut videtur, quibufdam adverfariorum, neceffario
hinc fequitur, mortuum illum duntaxat efle , pro iis qui jam revera faf-
vati erant; nampro damnatis mortuum efle, quocolore dicipoflet?
quamvis illud afBrmare non vereantur Remonftrantium quidam.
Nec meliori etiam cum fpecie mortuus dicetur pro iis qui pecca-
runt in Sp. fanctum , jam ante mortem Chrifti. Oui dixerit ver-
bum in Sp.fanBum, non remittetur ei, neque in hocfeculo,neque in futu-
ro. Matth. 12: 31, 32. coll. i.Joh. 5: 16. Serpentes , progenies vipera-
rum, quando effugietis judicium gehennal Matth. 23:53. Joh.8:24.
ita nec mori potuit pro Juda proditore. Nemo ex iisperiit, mfifiliusper-
ditionis, ut Scriptura impleretur. Joh. 17: 12. Nonneegovosduodecim
elegi, qt unus ex vobis efl diabolus ? Joh.<5:70.& 13:11.

IV. 2. Nequaquam etiam unquam proomnibus interceflifle legi-
tur. Nonpr6mundorogo,fedproiis , quosdedifiimihi. Joh. 17:9. Da
peccatum adpeccatum iIlorum,& non veniant ad jufiitiam tuam. delean-
turexlibro viventiumy & cum juflis non fcribantur. Pfal. 69: 28, 29.
Jamvero arftiflimo & indivulfb nexu hazcutraque, interceffio nimi-
rum & fatisfactio , inter fe cohaerent; quinimohacquodammodoilla
major&latioreft.

V. 3. SiproomnibusmortuusfitChriftus; i.etiamomnesa&ure-
conciliati erunt. Haecenim mortisejus viseft & efficientia. Hocjudi-
cantes, quod, fi unus pro omnibus mortuusefl; ergoilli omnesmortutfunt.
2.Cor5:i5. 2. Omnium peccata erunt remiffa. Hoc efl fanguis meus
— — quipro multis effunditur , in remijfionempeccatorum.Matt\\.i6:iS,
3. Omnibus omnia gratificabitur Pater, & fanctificati erunt omnes.
Quomodo non etiam cum eo filio , omnia nobis largietur Deus ? Rom. 8 :
3 2 . Etpro ipfis egofantlifico me ipfum, ut & ipfifintfantlificati in verita-
te. Joh. 17: 19. quod falfum effe apparet. Ouem Spiritum veritatis
mundus non potefi accipere, quia non vidit eum,neque cognofcit eum. Joh ,

P 3 14:17.

n8 L i b. V. C a p j» t X X.

14:17. 4. Omnes eruntamorefummodilecti. Majoremhac dileclio-
nem nemo habet,ut quis animamfuamponatpro amicisfuis. Joh. 15:13.
coll. i.Joh.$:i6. at contra eft. Tum profitebor ipjis , quodnunquamnovi
vos. Matth.7: 23. 5. Ita nullus revera poflet condemnari. Ouis efl
cjui condemn»t \ Chriftus is eft , qui mortuus eft &c. Rom.8: 34. aliter ac
habetur Marc. \6\ 1 6. Qui vero non crcdit, condemnabitur.

VI. 6. Omnibusforetacquifitafides. Ouem Jefum Chriftum pro-
pofuit Deuspropitiatoriumperfideminjanguinetpjius. Rom. 3:25. Fi-
des ex auditu tkc. Rom. 10: 17. cujus contrarium evincitur ex Pfal.
147: 19, 20. Indicat verbafua Jacobo^ftatutafua^ & judiciajua IJrae-
li ; nonfecitftc ulligenti , & judicia , quod attinet , non cognoverunt ea.
A dfc. 1 3 : 48 . Et crediderunt^quotquot erant ordinati ad vitam Aternam.
Act. 1 6:6. Prohibiti a Sptritujantlo loqui verbum in Afia. 2.ThefT.3:2.
Non enim omnium eftfides. 7. Omnes liberati erunt a fervitute peccati,
& habebunt fpiritum regcnerationis. Hocfcientes, veterem noftrum ho-
minem una crucifixum ejfe , ut aboleatur corpus peccati , utnon amplius
fervtamus peccato. Rom. 6: 6. 2.Cor. 5:15. Hebr. 2: 14, 15. Jer.
31:33. quod experientia quotidiana refellit. S.Nulluseritexnaturafi-
Jius iras , fed omnes in ftatu gratiej ; diferte contra Eph. 2: 3 . Eramusfilii
natura ir<e,ut & reliqui. 1 .Cor.7: 14. Altoqui liberi veftri veftri impuri
funt. 9. Quinimoomneseruntparticipesvitaeaeternae. Propter hoc Te-
ftamenti Novt medtatoreft, ut, morte obita^adredemtionem^quct fub prio-
ri Teftamento (erant) tranjgrejfionum , promijftonem accipiant vocati <t-
terna hareditatis. Hebr. 9: 15. quod negat Paulus. Si autem filii, &
haredesfumus. Rom. 8: 17.

VII. 4. HincS.Scriptur^thuicerrorioccurreret, diligenteradmo-
dum nout , mortuum efTe Chriftum non pro omnibus hominibus , fed
diftincle pro iis, qui ex hominibus elecrti funt.£* audivi numerumji*na-
torum, centttm & quadraginta quatuor chiliades , e x omni tribu filiofum
IJrael. Apoc.7:4. Acqutjivit Deus per fanguinem Juum Ecclefiam. Acr.
20:28.atque idcirco paffim pro multisillum mortuum teftatur,non fine
accurata notione,qua liquido negatur, pro omnibus morte funclum. Ef.
53: 11,12. Matth.2o:28.& 26:28. Hoc eft fanguis meus — quipromultis
effundttur,in remtffionem peccatorum. Hebr. 9:28. & 2: 10. Ita fpeciatim
mortuus perhibetur pro populofuo. Ipfe autem falvabtt populum Juum a
peccatis ipforum. Matth. 1 in.Futurum erat ut Iefus moreretur pro oente.
Joh. 11:51. Ipfe eftfalvator corporis. Eph«5:23. & pro ovtbusfuis.Joh.io:

15-

De OBJEe.TO MORTIS ChRISTI. 1 19

15. Animam meam pono pro ovibus. & com. 28. Ego do vitam ater-
nam eis^ qt non peribunt infeculum.

VIII. 5. Denique exipfa adverfariorum hypothefideftruituruni-
verfalismors Chrifti. Nam i.nonftatuunt mortuum, pro infantibus»
quos a peccato originali immunes faciunt; quare mediatore non egent.
Licetaliterdoceamur Matth.i:2i. 1.0^.7:14. nAlioquin liberi vefiri
impurt funt. Conf. Ac"L 2: 39. 2. Mortuiim etiam nolunt pro iis qui
vixerunt anteN. Teft. fine cognitione vitae asternae ; &qui fubNovo
Teft. vixerunt , fine notitia Euangelii ; illi enim arternae condemnationi
non funt obnoxii. 3. Nec etiam pro reliquo gcnere humano; cumne-
gent peccatum originale ; & ab ac~tua]i,omnes fibi cavere potuifle,a mul-
tis revera cautum effe velint. Unde certo confequitur , maximae homi-
num parti inutilem fuifle Chrifti mortem.

IX. Hifce fatis fuperque deturbavimus hanc univerfalitatem mortis 8«w#»
Chrifti. Nunc etiam loco fuo movenda veniunt , quae fpeciofe huic er- ^erfano-
rori praetendunt argumenta. Qualia funt. 1 quod pa&m pro omnibus rum **&*'
mortuus dicatur Chriftus. 2. Cor. 5:15. Hebr. 2: 9. Vtgratia Deipro «L^ mer„
omni guflaret mortem. 1. Tim. 2: 6. quain re tenendum hoc eft, vo- tuus dica-
culam omnis creberrime ita ufurpari , ut excludat omnem Zj#svAr,v di- ttir Pr0
ftinctioncm ; non vero exceptionem. Dicit enim Scriftura , omnis , qui omnii>tts'
credit ineum, nonpudefiet; non enim efi diflinttio Jud&i&Gr&ci — —

&c. Rom. 10: n, 12. Gal. 3: 26, 27, 28. C0L1: 20, 28. Rom. 11:
3 2 . Conclufit Deus omnes (utrofque, Judasos & gentes) ut omnium mi-
fereatur. Ut per hanc vocem quidem innuatur fublatum efle omne di-
fcrimen inter Judaeos & gentes ; nequaquam tamen efficiatur omnes
omnino Judaeos & gentiles , fineullaexceptione falvandos. 2. Aperte
fatis refpicitur hac voce ad promiffionem Abrahamo fadlam, qua femen
feu hasreditas ex omnibus gentibus adeunda ipfi promifla & confirmata
fuit. Benedicentur inteomnes famili<zterr&. Gen. 22: 18. & 1 2: 3. &
28:14. Hincdicitur: b<x.resmundt. 1^0111.4:13. Gal.3:8. utomneshk
intelligendi fint , non de omnibus univerfim hominibus, fed de omni fe-
mine Abrahamo promiflb. In Ifaacovocabitur tibifemen. Gen. 21:12.
JVb# enim omnes, qui ex Ifraele ; hi I/rael. Rom.9:6.

X. Atquehincfacileetiamapparet, quisfpeciatimfenfusfitfingulc--
rum locorum in quibus haec vocula occurrit. ut 1. Hebr. 2:9. Vtgrafia-
Deipro omnigufiaret mortem. &com.io. Multosfilios ingloriam intro-
duxit. 2. Rom. 5: 18. Per unum juflitia meritum (feu caufam) im

vmnefr

120 L I P. V. C A P U T X X.

omnes homines tn jujlificationemvitx. Vide&com. 19. Perobedientiam

unms jufii ccnftituentur multt. 3. i.Cor, 5:15. Hoc judicantes, quodfi

unus pro ommbus mortuus efi ; ergo omnes mortuifunt. & com.17 .Siquis

in Chrifto , mva cffc creatura. & com. 18. Omnta funt ex Deo &c. tum

etiam illi omncsfunt illi qui Chnfiijam vivunt, com.15. quales non funt

omnes&finguli. Vide& 1.0^.15:22,23. A&. 2:39.

pro mundo. xi. Deinde, quod fepe pro mundo Chriftus mortuus dicatur. Joh.

1: 29. fkileilludexplicaripoteft; nam, ut omiftis cxteris mundi figni-

ficationibus, illas tantum recenfeamus, quae noftro inftituto inferviunt ;

fumitur interdum pro univerfitate electorum ; faepe pro folis gentilibus ;

quandoque pro femine illo promi{fionis,ex gentibus fine difcrimine.qua

notione hifce in locis commodiflime capi poteft.

XII. Sic 2.Cor. 5:19. Deus erat mundum fecum reconcilians in Chri-

fto, intelligunturgent.es; non vero omnes univerfe homines. videcom.

17,18, 19. Omnia funt ex Deo , qumos fecum reconciliavit per Jefum

Chriftum &c. Col. 1: 20. Per ipfum omma reconciliavit adfe- quemad-

modum i.Joh.z:2. per pi ccata tottus mundi non'mtd\i°unt\ir omnium

hominum, verum electorum ex gentilibus , feupotiusuniverfifeminis

Abrahse, ex Judaeis non folum, fed etiam ex gentibus collecti. Vide Joh.

11:52. Non tantum progente , fed ut Qrfilios Dei difperfos cogeret in u-

num. idemindicat quoque dictio tota epiftolae fcriptae ad Hebraeos, ut

pro nobis fit tantundem ac pro [udaeis; pro mundo ac pro gentilibus. Ita

& Joh. 3:16. Sic enim dilexit Deus mundum ; ut filium fuum &c.

xTim.i: XIII. Objiciuntnobislocum i.Tim. 2:4. ad quem refponderi po-

4- teft ; non dici <rft>'£«v, fed o-w^^v^quod quid fit,explicatur mox ; nem-

pe ut pcrveniant adcogmtionemveritatis, ideft Euangelii : po fi to fine

rei&cohfequente, pro antecedente : ficut Marc. 16: 16. Abeuntesper

totum mundum pradicate Euangelium omni creatur<e. quare nos ita cen-

fere debemus , Deum velle , ut omni homini Euangelium annuncietur,

atque idcirco juxta pro omnibus orandum ejfe. com. 1 : 2. Quo facit,quod

com.5,6. Chnftus dicatury^ dedijfe civnAvTpov pro omnibus ; illud autem

non pro omnibus & fingulis fa&um eft , at tantum pro femine promif-

l.Pet. j: (Jonis. Similitcr z.Pet.y.y.SedDominuslonganimis efi tn nos,nolens ul-

los pertre , fed omnes venire ad refiptfcentiam , fermo tantum eft de

ele&is.

Eom 14: XIV. Par ratio eft locorum Rom.14: 1 5, 20. Noli cibo tuo tllum per-

1 * • dere.pro cjho Chrifius mortuus eft. & i.Cor.8: 1 1. non enim in illis agitur

De objecto mortis Christi. III

de efFectu ipfo, & eventu quem res fbrtitur , fed de conatu & molimine,
quando nimirum per infirmorum fcandalum frater infirmus , quantum
in nobis eft, perditur, non quidem funditus & internecivo prorfus inte-
ritu , aliqua tamenex parte. Similes phrafes vide Matth-5:28. Quicun-
que afpicit multerem , ut concupifcat eam , jam adulteravit eam m corde
fuo. Hebr. 6: 6.

XV. Nec tandemetiam aliquidefficitur exlocoi.Pet.iii.ubi/^ i.fet i:r.
dotlores abnegare dicuntur Dominum, cjui eos redemit. NamvoxilJa
«TecnroTK, diftin(5ta a voce wejix , fecundum multos Patri hic tribuitur.

Ut Luc.2:29. Nunc dimittasfervum tuum Jzazrdnx, Domine ^fecundum
verbum tuum inpace. & ex qtiorundam fententia 2.Tim. 2: 21. Jud.
4. Negantes illum folum SiajrLtbjJ Herum , Deum & tbv xvgjov Domi-
num JefumChrtftum. 2. Atdemus licet per Si<r7n>T{w, Filiumhicin-
telligi, aliter tamen confideratur ut Sie-nitng , herus; aliter ut xu^©-
Dominus , qualis eft non nifi verorum Ecclefije membrorum ; at herus
etiameft eorum , quos quocunque modo in Ecclefiam vifibilem adfci-
fcit. In magna domo nonfunt tantum vafa aurea & argentea , fed & li-
gnea & teftacea, & alia qutdem ad honorem^alia autem non ad honorem.
2.Tim. 2:20. Joh. 8:3 5.Gal.4:$o. $.Adde,quodemptidicanturiUinon
pretio, i.Cor.6:2o. Empti eftis pretio. i.Pet.mp. Redemptt eftispretiofb
fanguine Chrifti : fed empti tantum , id eft, fine pretio ; ut operarii &
iervi mercede & externis beneficiis conducti. Vide Matth. 20: 1, 2, 3.
Deut.7: 8. & 9:26. Et oravi Dominum 0 dtxi : Domine Deus, neperdas
populum tuum & h&reditatem tuam, quamredemifti per magnitudi-
nem tuam, quam vel cum eduxifti eam ex zs£gypto, per manumfortem.

XVI. Atque ita cum nullumex S.Scriptura prafidium caufe fua? ^nomnes
reportent,adinaneslogos&ratiocinationesrecurrunt; clamantesChri- *********
ftum pro omnibus effe mortuum, quod omnes debeant credere , illum cIrS«w
pro fe effe mortuum ; fecundum arcAuS^uft^Tev illud ; quod unufquif- prou etre
que credere debet- illudeft verum. Refp. 1. qubdformam, argumen- mortuum?
tum hoc paralogifmum effe; hoc pacto reftitucndum : quicunquete-
nentur credere Chriftum pro (e mortuum effe, funt ii, pro quibus Chri-

ftus mortuus eft ; atquiomnes&fingulitenenturcredere&c. 2. Refp.
quoad materiam,non omnes & fingulos hoc dcbere credere ; nam i.non
omnibus & fingulis Euangelium annunciatur. Ouomodo autem credent,
cjuem non audiverunt*. Rom. 10: 14. 2.Tumilli, quibus annuncia-
tur, credere quidem debent, Jefum effe Filium Dei , recepturum omnes

CL rcfi-

■ —

nt L i b. V. C a p u t XX.

refipifcentes & ad fc confugientes ; non tamen continuo pro le efle mor-

tuumj quinimo impcenitentes contrarium crederejubentur. Nedate

fanflum cambus; neque projicite margaritas veflras coram porcis.hlatth.

7:6.&cap. i<5: 19. Joh.20:23. Nonefl tibipars,neque firsinverbohoc.

A<5r.8:2T. 2.0^.13:5. ^.Patetexhifce, juberiomnino,utomnesfide

fua in Chriftum recumbant. ZJt omnts qui credit tn eumy non pereat. Joh.

3: 16. pcrmodum & rationem praecepti. Vbi igitur glortatio ? exclufa

efl : per ejuam legem ? operum ? non ;fedper lejemfidei. Rom. 3: 27. poft

quse jufla , jubetur demum fides in Chriftum tanquam pro nobis mor-

tuum.VideRom. 6-3-8.

V\:Z'l>b -fnfimu- XVII. Infhnt, DeumhocmodononpoiTefimulationiscrimineab-

J>. '2--^/'*- atea&"tltr (b!vi, quitalesiubeatcredcre. Verumnon jubet Deus, ut impcenitcn-

*i i«^V 7> 0-/2 ' *" ' tes crec*ant> '£d ut pceniteant & crcdant , atque lta vult , generatim nun-

jjpi L: t-iYiJ' y 7 > c''u,) Chriftum pro pcenitentibus & fidelibus mortuumefle; uthilce

hsecconfolatio ferionectemere proponatur; reliquis vero monftratur

via,quam calcare debcrent, ut fruCtus mortis Chrifti reciperent,idque fi-

nc omni fimulatione.

AnChri- XVIII. Extricanda nunc reftat quasfliojan non Chriftus,non quidem

ftus fujp- qU0 jd errlcaciam, fed tamen quoad fufficientiam mortuus fit pro omni-.

ctenter [u j^ ^ j_janc autem ut recte ponamus, difcernendum accurate eft, inter ea

mortuus n r . ' v .. r. n . .

pre omm- ^1132 Remonltrantes lentiunt,& quae a quibufdam ex noltns traduntur.

bus? XIX. Remonftrantesquodattinet, difcrimen illi fecerunt interfa-

feeundum Ju.tis impetrationem & applicationem : illam dicunt eflc fadhm a Chri-

fto,ex confilio Patris , pro omnibus & fingulis ; hancrelinquunt uhiuf-

cujufque arbitrio. Ita olim conftituerunt in collatione Hagienfi.

1. Deum mortidefrinafTefilium fuum, antequam quemquam deftina£

fetfaluti. 2. Redemptionem in fefe indeterminatamefle,adeoquemor-

temChrifti pertinereadomnes. 3. Deumnon intendilTe eam mortem

alicui applicare ad falutem,fed fcopum fuum obtinuifle mortuo Chrifto;

adeo ut ejus mcrte non legata fit alicui vita a?terna, fed via tantum pate-

facta Novo Fcederi,in quo per mandata Chrifti vitam seternam quilibet

adipifcipoteft. 4. Etha:cilliseftfaIutisimpetratio, dumpermortem

Chrifti effectum eft , ut Deus falva fua juftitia, peccatorem falvare pof-

fityihu per fidem, feu per opera ; cx quo aliud etiam decretum pofterius

fabricantur. 5, Inde dicuntChriftumtam mdeterminato & vago mo-

do morti deftinatum , necprofidelibus, ncc pro infidelibus ( utrifoue

qua talibus ) mortuum eflc, fed pro omnibus ; ex quibus poftea quictam

fideles,

Remon-
ftrantes.

UD(!

fliti
lii

ctlk

De objecto mortis Christi, 11$

fideles, quidam infideles fiunt, ut ea intentione aeque pro Pharaone ac
Maria fit mortuus. 6. Quicquid autem deinceps fiat in applicationc
poft prasftitam ab homine couditionem requifitam , id, fecundum illos,
confertur,non fub ratione finis, fed praemii ac mercedis, adeoquepotius
ad juftitiam, quam ad gratiam & charitatem fpectat. 7. Quin etiam ex
eorum fententia Chriftus fibi jus acquifivit infideles perdendi. 8. Qui-
dam tamen eorum docent univerfum genus humanum , actu non fb-
lum reconciliatum efTe, modo in eo perfiftant , fed & univerfalem appli-
cationem docere videntur , ftatuentes univerfalem & fufficientem grati-
am omnibus & fingulis dari. Quam applicationem alii negant, nolentes
Chriftum intendiffe in impetratione applicationem reconciliationis , uti
diftum eft, fed eam tantum velle poft impctrationem completam.

XX. Circa haec autem notandum eft ; tum quod/upra etiam obfer- ?*' »»/»-
vavimus, a Chrifto ita Teftamentum faelum, abfque haeredum inftitu- tamur-
tione, in qua tamen omnis Teft. fundamcntum & ratio pofita eft ; tum
diftinctionem hanc impetrationis ab applicatione hauftam effe e lacunis
Pelagii,quo libero arbitrio litaret; quod tamcn difcidium res ipfa non pa-

titur. Nam 1. vana eftromnisimpetratio fine applicatione, necuna mu-
tilari debet , aut latius extendi,quam akera,infaufto difcidio : utramque
enim inmortefua intendit Chriftus, quimortuuseft, ut falvaret ele-
cl:os; ad quod tam impetratio , quam applicatio requirebatur. 2. Tum
ab ea exdudentur infantes, donec eam rcipfa fibi applicent, vel potius illa
non egent, quippe qui & peccato originaii careant. Imo nec adultis erit
neceffaria , cum a peccato a&uali cavere fibi polHnt, & in morte sterna,
quae quidem peccati pccna fit, natura non hxreant. 3. Dcnique univcr-
falis illa reconciliatio feu impetratio , ne unum quidem hominem ampli-
us falvari facit, quam abfolutum illud,quod noftris tribuunt, decreturci;
unde fupervacuam effe abunde conftat.

XXI. Porrocaufam fuamnon parum produnt, dum reconciliatio-
nem hanc univerfalcm per fidem applicari volunt. FidescnimiKa, vel
erit modus & via, per quam Deus reipia reconcilietur , & tum caufa crit
divinae voluntatis,qua nos falvare velit ; quod Deo indecorum; vel dun-
taxatinftrumentumeritapplicationis; quarationeDeus, cum fideshsec
ex hominisarbitrio fufpenfa haereat, incertusplane erit,quis falutis impe-
tratas futuifls fit particeps. Summumigitur hincnihil aliudconficitur,
quam pcr impetrationem hanc effe&um effe,ut Deus peccatorem falvare
poflfit, modo velit; cum qua poftibili redcmptione homo aeternum
perirepoteft. Q. 2 Faci]©

124 L I B. V. C A P u t ■ X X.

XXIT. Facilehinc exiftimaredatur, quo refpe&u mors Chrifti dici
poffit fufficiens pro omnibus. Ita nempe, ut fi intrinfecum illud mortis
pretium confideretur, omninofufficiensfit; hinc tamen non efficitur,
Chriftum pro omnibus fufficienter eiTemortuum : quotiesenim in Scri-
ptura Chriftus proaliquomortuusdicitur, notatur vera fubftitutio in
locum ejus, pro quo mortuus eft. Hoc jndicantes, quodfiunuspro omni-
busmortHusefi,er^oomnesmortuifunt. 2.Cor. 5:15. hoc autem nullo
refpectu de Chrifto refpectu omnium dici poffe,antedocuimus.
fecundum XXIII. Huicerrori etiam innexifunt Lutherani , qui , cum eadem
Luthera- diftin(^ione fufficientiae & efficacias , Chriftum ex fua & Patris intentio-
ne pro omnibus & fingulis mortuum elTe volunt ; quod difficilius illi tu-
entur ; cum applicationem mortis Chrifti non fufpenHant ex viribus li-
beri arbitrii, fed ex gratia Dei. Ut ita ex illorum hypotheli fingi neque-
at, quomodo falutis impetratio latius patere poffit , quam ejus ap-
plicatio.
fecundum XXIV. Aliter paulo concipiunt hax quidam R.eformatorum, quam-
quofdetm vjs omnes etiam non eodem modo. Nam 1 . volunt quidam Chriftum
ita fufficienter proomnibuseffemortuum, &falutemiisimpetraffe, ut
applicatio tamen illius pendeatafola Dei gratia. 2.Alii, cum dicunt
Chriftum fufficienter mortuum effe pro omnibus, tantundem volunt fi-
gnificare ac bono & utilitate omnium. Ita ut Chriftum non velint mor-
tuum loco omnium (hoc enim electorum tantum eft) fed bono, eoque
non tanto,ut filutem in eo aflequantur, fed communiori, quo, vi hujus
mortis,reprobi etiam vocentur, illuminentur,fordes & inquinamenta fe-
culi efFugiant &c. Hebr.6:4,5 . unde mors Chrifti iis manifeftatur , cura
obligatione eam non negligendi. Verum ufui Scriptura* repugnat ha?cex
pofitiomam illa,ubi de morteChrifti loquitur,particulam/?ro,eo femper
fignificatu accipit , ut notet vice ac loco alicujus, nunquam vero, in ali-
cujus bonum ad hanc vitam pertinens. Phrafis vero illa nunquam
enervanda eft; cum generalis fit hasc regula, non folum locum habensin
particula ecvn, verum & in altera xsnrsg; quae quidem aliquando latius
fumitur, utCol. 1:24. Victffunimpleoreliquias affliblionum Chrifiiin
carne mea xs&r^pro corpore ejus, quod e(l Ecclefia. cum tamen ufurpatur
de morte Chrifti, ex analogia aliorum locorum fumenda eft.

XXV. Quam tamen utilitatem llli ex morte Chrifti pro reprobis ar-
celTunt , non negamus quidem talia beneficia communia illis conferri,
quam vis ipfi illis abutantur. Abnegantes hemm , qm ipfos emit. 2 . Pet.

2:1.

V*'

^MMM^wm^r <«-

De Sepultura & descensu CHfcisTt ad inferos. 125
*: i. non tamen haec illis conceduntur a Deo tanquam redemptore , ut
illos fervet , at potius , ut in iis demonftret longanimitatem & potentiam
fuam, & fimul duritiem cordis illorum. Deus volens oftendere & notam
facere potentiam fuam , ttilit in multafyonganimitate vafa ira aptata ad
interitum. Rom.scn.Efai.^^y. multo minusrefpe&utalium benefi-
ciorum & illius utilitatis, Chriftus pro illis & maxime pro reprobis mor-
tuus dici poteft. Necrepetenda funtilla beneficia, ex amore Dei erga
tales, quifitfru&usmortisChrifti, fed potius ex providentia Dei , qua
eos damnare non vult citra demonftrationem bonitatis fuae tam illuftris.
Ut hoc refpectu Chriftus nequaquam mortuus pro iis dici debeat :
adeoque novis hifce loquendi generibus & formulis in Scriptura non u-
iitatis abftinendum potius eft. Tantum de morte Chrifti.

C A P. XXI.

De Sepulturatf defcenfu Chrijii ad inferos*

Ltimusexinanitionis Chrifti gradus , feu complementum
ejus, fuit fepultura ; non enim decebat Chriftum guftata
morte continuo emergere , fed per aliquantum temporis
quafi mortis vinculis irretitus teneri debebat, utveritas
mortis eo magis elucefceret&patefceret juftitiaDei. Cum vero abfol-
viffent omnia,qux de ipfofcripta etsint,attfereiftes a ligno.pofuerunt ipfum
infepulcro. Act. 13: 19. conf.Matth.26:i2joh.i2:7.**-
A II. Praedicta fuit haec fcpultura. Et quodjgj^fmcf^ cr quod excita-
ttts efi, tertio die,fecundumfcripturas. 1. Cor. 15:4. praecipue ££».53:9.
Dedit cum improbis fepulturam ejus & cum divite in mortibusipfius.
quibus verbis duo dicuntur 1. fepulcrum ipfius futurum fuifle cum im-
probis, more ficinoroforum. 2. Providentiam tamen divinam effectu-
ram, ut non in illis facinoroforum fepulcris, fed in divitis fepulcro fepeli-
retur; quod & fictum. Matth.27: 59,60. yofeph (homo dives, Aritma-
thaenfis, com. 57.) cum accepiffet corpus^involvit i/ludfyndonepura, qt
pofuit illudin monumentofuo novo, quodexciderat in yetra. Marc. 1 5:43.
Luc.23:50.Joh. 19:30.

III. Ut modum hunc fepukurae Chrifti reetius cognofcamus, fcien-
da eft fepulcrorum Jodaicorum ratio. Erant autem ea, nimirum nobi-

Q^3 liora,

Motem
Chrifti ex'
cepit tjttt

SEfUL-
TURA.

qtt* fectta*
dumprt.-
diftionem
perafta.

illius m$~

dns,

& honor
iUi in t*
hxbitus.

Iii5 L I B. V. C A P U T X X I.

liora, hanc ferme in formam , ut primo aream haberent in medio ad in-

greffum fepulcri ; ab utroque autem latere fpeluncam , area quatuor cu-

bitis deprefliorem , quae fuos iterum habebat loculos , in quibus compo-

nebantur cadavera, numero fer^octo, interdum etiam tredecim ; qualis

loculus n"J3 appellabatur : unde ratio univerfa fepukri Chrifti in-

telligi potcft, ut & hiftorise Euangelica: Luc. 24: 3, 12. Marc. 16: 5.

Joh. 20: 5, 11.

rttth IV. Speciatim liaec ita fieri voluit divinaprovidentia; 1. utfepul-

• crum hoc in petra effet Matth. 27: <5o. ne per occultos meatus Chriftum

inde extra&um calumniari poffent. 2. ut novum effet Luc. 23: 53. Et

pofuit illud corpus in monumento , infaxo tncifo^ ttbi nondum ullus erat

pofitus. Matth.27:6o. neobjici poffet,Chriftum aliena virtute inde re-

furrexiffe; ut 2.Reg. 13:20,21. 3. ut alienum effet, quoChriftuspro a-

liena falute mortuus & fepultus oftenderetur.

V. Praeterea ex confuetudine Judasorum,qui variis ritibus fidem fu-
am circa mortuorum refurrectionem teftabantur, corpus Chrifti , purae
fyndoni, cum aromatibus, fuit involutum. Matth.27: 59. Joh. 19:39,
40. non autem Chrifti corpus pollin&um etiam fuit, propter temporis
brevitatcm , inftante nempe Sabbato. Et regrejfe prjpararunt aromata-
Cr unguenta , & Sabbato quidem quieverunt fecundum pr&ceptum.
Luc. 23:^6.

VI. Faclum vcro illud confici poteft 1. ut declararetur Chrifti inno-
centia, 2. ut probrum crucis honefta fepultura jam propulfaretur. 3. ut
notaretur vivificum odorem e fepulturaChrifti emanaturum. 4. Quod
autcm pollin&ura non fue-rit adhibita, contigit , ut oftenderetur, Chri-
ilum, etiam fine il^^^^uptioni non fore obnoxium. Non dabispium
tuum^utvideatcormptionem. Pfal. 16: 10. tum quoque ne virtuti il-
JittS integritas & incorruptio corporis Chrifti adfcriberctur.

VII. •Jngens praeterea faxum fepulcro Chriftifuitadvolutum , Ju-
daeorum rogatu. <t/2beuntes vero munierunt fepulcrum , objignato lapide
eum cuflodia. Matth. 27: 66. quod factum quibufdam videtur fecun-
dum Thren.3: 53. Afanciparunt fovea vitam meam^ conjecerunt lapi-
dem in me. quo pacto fimul a ludibrio cuftoditum fuit Chrifti cadaver,
& obGgnata fimul refurreclionis veritas. Atque ita contraria adverfa-
riorum ftudia vcritatem& juftam caufam non folum non laedere , fed
promoveredebent.

SepMltHTA VIII. Sepultura harc hosin finesinftituta fuit. 1. ut Scriptura imple-

retur.

Saxum ad
vtbstum.

]

rit

q:
U

fuu
1

(j'J2

mm
abA

ultro

I P.t

I tafej

I ^ib

I turver

«tyi

IJB

De Sepultura & descensu Christi ao infergs. 127

retur. Pfal 16: i%. & 22: jtf. In pulverem mortis aifpoms me. Pfal. 88 : Chriflt
7. Reputatusfum cum defcendentibus infoveam, extiti^ ut vir, jine virt- fiHes-

bus pofuifli me infovea profundiffiwa, w tenebris, in abjjfis. Efai. 5 y.

9. 2. ut conftaret certifTimis argumentis , eum vere mortuum effe. Pi-

latus, advocato centurione, interrogavit eum & rem cognofcens &c.

Marc. 1 5: 42, 4V 3. ut expiationem peccati morte fua peractam effe te-
ftaretur & confirmaret; ex typo Deut. 21: 2$. Nam execratio Dei efl
fu(penfus. quo vetabatur ut cadaver fufpenfi in ligno relinqueretur; nam
cum in hoc fupplicio per mortem Chrifti abolenda effet execratio , non
debebat, aut ipfum corpus Chrifti, autfufpenfiilliuseligno, inVcteri
Teft. fub execratione illa noclem tranfigere. 4. Ut mortem in ultimo
quafi arcis fue- angulo & afylo perfequens,illam inde deturbaret,& fepul-
cra noftra fan&ificaret. 5-Ut peccata noftra fecum fepeliret;cujus rei ve-
ritas & certitudo obfignatur nobis in baptifmo. Confepulti fumus igitur
ipfiperbaptifmuminmortem. Rom.<5:4. Col. 2: 12. 6. utSabbatum
ca?terafque legis Mofaicae ce- rimonias fimul etiam ut emeritas & rude do-
natastanquamcadaverinfepulcro componeret; quare & Sabbatifmum
fuum in fepulcro peregit. .

IX. Appendix huic articulo adje&a , luftrandahicnobisetiameft; Appendix \jn^r* .7*7
quae hifce verbis concepta; defcendit adinferos; tum hiftoricae , tum de DE~ J**fL*
dogmaticae difquifitionis eft. In anteceifum tenendum hic eft, quod JSS*^ j

nunc omittimus, Symbolum Apoftolicum male ftatui compofitum INFEROS
ab Apoftolis ; neque ab initio tot quoque articulorum fuit, ac nunc de-
prehenditur.

X. Articulumigiturhunc, quinobisfubmanibuseft, quod attinet, 1uomod*
ultro patet , ab Apoftolis compofitum non effe ; quo maxime facit, lePultur£
quod nec in Veteris Ecclefias Symbolis , ufque ad tcmpora Caroli Ma- gaf ^
gni ; nec in ipfo hoc Symbolo, quod Apoftolicum dicitur, apud Orien-
tales& Romanosetiam compareat. PrimaejusmentiofitinSymbolo
Athanafiano , quod tamen Athanafii non eft. Ex hifce igitur probabi-

lis, nec haud difficilis eft conjeclura : cum in Symbolo Niceno habean-
tur vzrb^fepultus efl; in Athanafiano vero,omiffis iis,legatur: defcendit
adinferos; fequentibus feculis ad verba Symboli Niceni : Jepultus efi ;
ex Sy mbolo Athanaf lano in margine, explicationis gratia , adje&a fuiflc
verba ; defcendit adinfercs ; qua; deinceps cx margine in ipfum Symbo-
lum recepta, fimulque eodem tenore recitata fuerint; quodexvariis
MSS. Codicibus oftendi poteft.

XLHarc

128 Lib. V. Caput XXI.

jflius varia XI. Haec ergo cum eorum verborum origo fit, quld auctores per iila
mprpreu- intellexerint, cum non fuerint Apoftoli,fcirenonmultumrefert; labo-
randum potius eft, quis conveniens fenfus ex iis erui poffit.

XII. Plurimas equidem intcrpretationes articulus hic eft paffus. Aliis

eum ad defcenfum duntaxat virtualem, ut vocant, referentibus ; aliis ad

rcalem ; iique mrfus quadruplici fententiarum genere diftrahuntur.

i.Quidam volunt,defcenfum huncfblummodo factum fecundum divi-

nitatem. 2. Alii , quoad animam folam : idque vel metapborice fu-

munt, vel de ftatu animae in loco invifibili , vel de acerbiffimis ejus do-

loribus , vel de dormitione, triduo mortis : vel etiam fecundum literam :

quando volunt, vel animam adfcendiffe in ccelum, vel defcendiffe in lo-

cum obfcurum terrae , five ille fit limbus Patrum&Purgatorium, five

puerorum & Gehenna fimul, five etiam haec tantum ; varios item fines

hujus defcenfus in haec loca comminifcentes; intrantes feu involantes,

ineaqu&nunquam viderunt. Col. 2: 18. 5. Interceduntquidam, vo-

lentes defcenfum hunc factum fecundum corpus & animam , idque ite-

rum vel realiter, ut quidam Lutherani ; vel ita,ut anima & corpore apud

inferos relictis, divinitate fola incoelum afcenderit, ut olim hseretici

fa< • • xesw^Tm. 4. denique alii foli corpori defcenfum hunc tribuunt,

• '•'• quando nimirum pcrtriduumin fepulcro fuitdetentum; veldeftatu

corporis intelligunt, quando per triduum iftud vita naturali caruit ; vel

fimpliciter de fepultura fumunt, utinhis verbis fit propior explicatio

priorum; ficutinfernus pro fepulcro ita paffim venit.Gen.42:38.i.Reg.

2:6, 9. Pfal.i<5:io.>

Sinfus tl- xil I. Senfus ergo horum verborum idoneus ftatui poteft ,

vel literalis, vel metaphoricus. Literalis notatChrifti defcenfum in fe-

littt litera ■
l'ij

pulcrum, feu triduanam perfeverationem ftatus illius fub dominio mor-
tis. Quem Jefum Deus excitavit, folvens dolores mortts , Jicut non erat
poflbtle ipfum ab ea teneri. Act.2.:24. conf y. 27, 31. quod notatur
etiam Eph.4:Q. ubiexplicaturper KoncoTi^^ yrjs. Confer Matth. 12:
40. Sic filius hominu erit tres dies & tres nofles in corde terra. Vide
&Pfal.6o: 16.
metapko* XIV. Analogiceetiam & metaphorice per haec verba notari poffunt
cruciatus & dolores Chrifti , tum in horto , tum in cruce tolerati , per
quos impropriein infernumdecendit: itautexternisChriftipaffioni-
bus in Symbolo fubjungantur paffiones animas internae ; conf. 1.
Sam^tf.^Pfal.iSitf/ntf^ 88:16, 17,18. ut inepte Pontificii , praetextu

^ horum

, l^t, Wp -^st* A~™ i*X3 ••■•^U'«^

} i^^^^lyBd^^^^^j^i^^:

p
fi

lo
de
fio
Gii

£:.

ioS;

cfti

15: j

ponfr

WffO

mtrtK

fflene

4dn

ttCBj

misilc

:■<■

i d

De Sepultura & descensu Christi at> inferos. 129
horum verborum negent fpirituales Chrifti dolores ab ipfo toleratos-
Ab altera tamen parte cavendum item ne cum aliis ftatuamus,Chriftum
poft mortem in anima pafTum effe, quod repugnat verbis Chrifti : Con-
fummatum eft. Joh. 19: 30. verum dolores illos tulit in vita, pofl ulti-
mam ccenam, Matth. 26:37, 38. Et incepit Chriftus afftci trtftitia&
gravijpme angr, tunc dixit ipfis^valde triftis eft anima mea ufque ad mor-
tem. Luc. 22: 44. & incruce, Matth. 27: 46. qui etiam impropriusin
infernum defcenfus repraefentatus fuit tenebris. Matth. 27: 45. Luc.
23:44,45.

XV. Male ergo Pontificii & Lutherani caput hoc Symboli de de- Jeurtu.
fcenfu incruftant & detorquent ; cum defcenfionem hanc Chrifti in ?°*"fic«s
infernum localem faciunt ; quamvis non eodem fenfu omnes ; cum alii ^* .
praeterea hunc defcenfum pcenalem, alii triumphalem efHciant. Verum

falfa horum omniumefthypothefis, acfieffe&a illius in variis inferni
locis quas fingunt , peragiaChriftonequiverint, nifianima ejusreipfa
defcenderit ; tum quoque conceffo licet hoc defcenfu , non tamen indc
limbus vel purgatorium efhcietur, fed infernus tantum. Pmerea fal-
fum effe quem huic hypothcfi fuperftruunt errorem , patet Luc.23:43.
Et dixit ipfi Jefiis, bodie mecum eris in Paradifo. ut anima quoe in Para-
difb jam erat, fimul in inferno effe non potuerit.

XVI. Necquicquamturbathancfententiam,vox/'»/er#/': illaenim tUmanr*-
in Scriptura , non locum damnatorum, fed mortuorum, feu fepulcrum ******•■
notat ; quae fbla tum Hebraei nominis ^^jy , tum Graeci *<JV , notio

eft ; nifi forte uno in loco Luc. 16:23. nec aliud probatur ex4ocis Num.
16: 30. 1. Sam. 2: 6. Matth. 11:2? $. ubi infernus pro fepulcro etiam
ponitur. Fruftra quoque objicitur i.Pet.3: 19,20./» qtto Spiritu abiens,
iisfpiritibus, qui in carcerefunt pradicavit. & c. 4: 6. Adhocenim etiam
mortuis euangelizatum eft. nam licet carcer ibi inferosiignifket; non ta-
rnen eo profe&us fuit Chriftus per animam feparatam, fed in Spiritu, id
eft, divina infpiratione per Noachum praedicavit fpiritibus , qui funt in
carcere; quae iterum non jungenda funt , ac fi pra?dicaverit iis jam mor-
tuis; fed a fe mutuo feparanda ; dum fcilicet in vivis erant. Act.
2: 27. ubi anima Chrtftt in infernofmfte dicitur,per fynecdochen anima
fumiturprocadavere. ut^ijj Lev.2 1:1, 11. Num. 19:11. Luc.6:9.Vidc
& Act. 2:31. Nihil amplius etiam infert, quod tn corde terra dicatur
fuiffeMatth. 12:40. cumilludtantundemfit, ac infra terram defedifle.
Vide Ezech. 28: 2. & E ph.4:9. de quo fupra vifum.

R L O-

1°

L I B. V. C A P U T XXII.

LOCUS TRIGESIMUS SEXTUS

D E

EXALTATIONE CHRISTI.

C A P. XXII.

De jiatu Exaltationis & Refurreffione

c h r i s r /.

\U4~>

Humilia-

tionem

Chrisli

-evtlt-cU^ fc"4-iafiti*a

fuuejus

JE funt rerum humanarum vices , ut non nifi poft depu-
gnatam rite pugnam vi&oria reportetur, & poft depreffio-
nem fequatur demum exaltatio. Hafce etiamvicesfubi-
vit Chriftus : qui fe ad infernum ufque abjici pafTus eft , at
exalta- viciffim etiam in coelos fublatus; & tanquam herba terrse conculcatus,
tio» excrevit demum immenfum in modumrunde rctTreivattv humiliationem
& abjectiflimum ejus ftatum mox fubfecuta eft v^uei; exaltatio.Mtno-
rem eumfecijii paulifper Angelis,gloria & honore coronafti eum, & con-
fiituifii eumfitper opera manuum tuarum. Hebr.i^.ex Pfalmo 8 :6.Efai.
50:8,9. & 5AJ13. Ecce, feliciter aget fervus meus, efferetur,& extolletur
valde. 1. Petr. 1: 1 1. Spiritus Chriftiante teftatus eft, pajftones in Chri-
Jlum, & poft ea^ glorias. Luc. 24:26. NonneoportuitChriftumhacpa-
ti & ingredtin gloriam fuam ? conf. Dan.9:25,26. Zach.9:9. 6: 13.
ffte defcti- II. Hanc autem ut explicatius teneamus,fciendum eft, eam non con-
bnur. fiftere in abdicatione humanae naturae , ut ea quafi rude donata fit ; fed
tantum formae fervilis, ejufque commutatione in gloriam ceeleftem :
quoad humanam igitur naturam recepit illa reapfe ; quoad divinam egit
ilJa, & gloriam fuam asternam tantum manifeftavit. Pbil. 2: 9. Joh.
17:5. Et nunc glonfica me tu, Pater , apud tsgloria quam habui , prius
quam mundus ejfet, apudte.
illius grn' III. Sicut autera non ftatim in extremumillumhumiliationisfta-
***• tum devolutus ; ita quoque paulatim fuperas evafit ad auras , & non nifi

per gradus quofdam in faftigium gloriaz furrexit. Gradus hi potiffimum

tres-

;

IW^

yy\

^^yvAf^T

^f/yjxh^-

u^y&v^

^^Hf^h'f6

De statu Exaltationis & Resurrecticne Christi. 131

tres funt. Prima eft , refurre&io e mortuis. 1 . Cor. 15:45. Fattus efl
primus homo Adam in animam vtventem, ultimus vero Adam in Spiri-
tum vivificantem. Secunda, afcenfio in coelos Aft. 1:11. Sicveniet,
quemadmodum vidifiis ipfum abeuntem in ccelum. Tertia, Seflio ad dex-
tram. Phil. 2:9. Eph. 1:20. Eum excitavit ex mortuis & collocavit ad
dcXtramfuaminfupercoelefltbus. Hebr. 10: 12.

IV. Refurredcio quidem eft, qua natura ejus humana, vere ad vitam quorum
fuit refufcitata ; fuo fcilicet & improprio modo anima ; corpus vero pro- pnmm e/l
prie. Partes ejus funt, tum interna excitatio, fa&a per refarcitam corpo- R£SUR-
ris vivificationem,& animae cum illo unionem ; tum externus e fepulcro Rectio.
exitus in dias luminis auras.Caeteru de hac refurrectione videnda 1 illius
veritas.i.natura & modus.^.caufa efftciens.q.tempus.j.rationesfk effellus

V. Certitudo ejus maximi, fi quicquam, eftmomenti; nifienim llliusi.ve-
hoc conftiterit, a&um eftde nobis & Chrifto. Siautem Chriflusnon rttaspr*-
fufcitatus efl , vanum igitur praconium noftrum, vana autem etiamfides

veflra ; deprehendimur ettam falft tefles Dei , quia teftati fumus de
Deo quod excitavit Chriflum. i.Cor. 15: 12, 14, 15. liquido autem
illa patet, cum ex Veten , tum ex Novo Teft. Primo Ioto uccurrunt va- vnticwii;
ticinia. Ouod fufcitatus efl tertto die, fecundum Scripturas. 1 .Cor. 1 5 14.
qualia funt Pfal. 1 6:10. Nbn relinques animam meam in inferno ; non da-
hispium tuum. ut videat corruptionem. quem locum de Meflia folo in-
telligendum efledocet Petrus A&. 2:27,3.1. Ita & Efai. 55:3. eodem per-
tinere, luculentum Pauli teftimonium evincit Ac~t. 13: 34. Nec aliter
Efai. 53: ro, n. Pfal.22. &40. &c.

Vl.Vaticiniis fecundo loco fuccedunt typi,Gen.2:2.qualis & illuftris & typis.
admodumeft//2f^«j,Gen.22:i2,i3.Hebr.ii:i8,i9.deindej^o/?/?^,
Gen.41: 14. jfonas. Jon. 3: 1. Ez,echias, 2.Reg.2o:5. Ecceegojano te,
tertiodieadfcendesindomumJehovA. quorumprimus&duo pofterio-
res ipfumetiam refurrettionistempus praefigurarunt. Partes hicetiam
fuas habetSimfon. Jud. 16: 3. Hucetiam pertinet caro facrificii eucha-
riftici, quac ex praefcripto legis ante tertium diem comedi dcbebat. Lev.
7: 16,17,18. Huc etiam fpe&abat manipulus ille Lev. 23. qui in Pafcha-
te, poftridie Sabbati, offerebatur, & agitabatur eo die, quo Chriftus
furrexit.

VII. Omnium vero clariflime tota haec res conficitur ex hiftoria confir>»*'
NoviTeft. &ferieuniverfanarrationis. Namprimocorpusidemfuit, ri;iN/r0'
ut ex novo monumento apparet. Luc. 23: 53. Joh. 19: 41. deinde

R. 2 furto

132 L i b. V. C a p u t X X I I.

furto ablatum non eft; fiveillud fa&um dicatur a difcipulis timidifli-
mis ; feu a militibus cuftodiae illius admotis ; quod etiam fomnus eorum
evertit ; feu ab hoftibus, qui cadaver illius oftentalfent ; ut undequaque
cadat haec fufpicio. Contra vero vivum fuiffe Chriftum apertiflime
Jiquet i. ex teftimonio Angelorum , qui Angeli fuerunt lucis , quales fe
fuofulgorefatisprobabant, atque ideo mentiri non poterant. Matth.
28: 6. Non eji htc, excitaws eft, ficut dixit. Luc. 24: 5, 6. 2. mulie -
rum innocentiftimarum , in quas nulla fraudis fufpicio cadebat , cum
Chriftum furrexiffe ignorarent , quin & dolerent. 3. Petri & Johannis.
Joh. 20: 5—8. qui fepulcrum videbant inane; & fpeciatim fepofitum
cum hnteis fudarium ; quod fecuritatem Chrifti refurgentis teftabatur.
4. Thomae aliorumque infidelitas maximum & graviflimum refurre-
<5Honi praebet argumentum. Joh.20-.25, 27. 5* Ante omnia faciunt huc
tot apparitiones Chrifti,eaeque variis modis facT:ae,omnes efficaciflime re-
furreclionem probantes. Apparuit quippe variis perfonis , vicibus,lo-
cis, modis, & diuturno faepe tempore. Graviflimus etiam & locuple-
tiflimus hujus rei teftis eft univerfa Ecclefia , quando in memoriam re-
furre&ionis Chrifti diem Dominicum dedicavit. Nectenue eftargu-
mentum in baptifmo gentium, poft illam refurre&ionem inftituto, Ju-
daeorum non credentium judicio &c.

VIII. Maximi ergo momenti eft hic articulus, & fidei Chriftiana*
compendium. Ouodfi confejfus fueris ore tuo Domtnum Jefum, & cre-
dideris in corde tuo quod Deus eum excitaverit ex mortuis,falvus futurus
es. Rom. 10:5». Ut praefra&us fit Judaeorum error, quo in hanc veri-
tatem invictam infurgunt. Multum argentum dederunt milttibus; di-
centes: dicite quod difcipuli ipfius,nocle vententes,furripuerunt ipfum &c.
Matth. 28: 12.

u.Natw-M IX. Confiderandam nunc fe offert refurredionis natura&perfe-
• • j ^10' Pernanc autemanimae doteseximia acceffione fuerunt adauftae,

animam Pro natura fcilicet humanae animae : fumma lux fuit in intellecru, ut per-
ceperit & noverit omnia, quae fcire potuit autdebuit humananatura;
fumma itidem in voluntate fuit fan<5titas,gaudium &c.quae fumma cari-

&corput • tateejufquereciproco fcnfucumDeo fuitconjun<5h. Corpusvelin fe-
pulcro, corruptioni nequaquam fuerat obnoxium ; quodfa<5tumtum
ob brevem in eo moram , tum praecipue omnipotente vi divina; ejus na-

quoiglo- turx> vivificantis illud & ab omni labe praefervantis; refurrexit vero glo-

fa*L«t> • riofum, & depofito pulvere, innaturam cceleftium corporum tranfiit.

1 Phil.

De statu Exaltationis & Resurrectione Christi. 133

Phil. 3:2.1. Ad.i3:34.Rom.6:9,io.r.Cor.i 5:44,49. Hebr.2:9,i4.PkiJ.
2:9. Matth.2,<5:29. quod & cditae ejus operationes fatis demonftrant.

X. Quod hifce obtendant, Chriftum cdilTe & bibiiTe poft refurre- »•» obflan-
<5tionem, fruftraeft. Non enim illud fuit humanae indigentiae , fedbe- teoecon°-
nignitatis prorfus divinae & liberae ceconomiae, ad demonftrandam veri- mtA con~
tatem refurre&ionis fuae , ideoque femel tantum fa&um eft, Luc. 24:41.

43. nam faepius id contigiiTeex Luc. 24: 30. Etfatlum efl, cum ipjeac-
cumberet cum illis^accepto pane benedtxit, &fra5lo dedit tpjis.joh. 21:13.
Ad.io:4i. cogi non poteft. Pariter folvitur , quae de cicatricibus vul-
nerum ipfius ne&itur diffkultas. Primo enim dubitari non immerito
poteft , an eas (emper habuerit. Joh. 20: 24, 2 5. an vero in illud tem-
pus tantum, pro arbitratu fuo & ceconomice aftumpferit , & deinceps fit
afTumpturus. Vidcbit eum omnis oculus , & qui eum transfixerunt.
Apoc. 1:7. Deinde, fi vero eas habuerit , oeconomicum nihilominus
fuit, nec de gloriofb corporis illius ftatu quicquam demit.

XI. Obfcurata tamen & obnubilata fuit hacc gloria quantifper in ter- qu*gh-
risegit , quo converfari cum difcipulis poffet : quod docet analogia loci rtam ,
i.Cor.w. Siautem minifierium mortis — inqloria fatlum futt ; adeo '" m m

n-rr-, rr • r ■ » v- r i • r ■ .Hrrisagem

ut plu JJraelis non pojjent intuen jactem Mojis, propter gloriam jactet tex;tt

ejus, quAperiret ; quomodo non magis mintflerium Spiritus ertt ingloria ,?

Vide Luc.24: i<5. Acl.2 2:i 1. Cum vero non viderem pra, vel agloria lu-

cis illiusy manu dedultus — — veni Damajcum.

XII. Non ergo amplius fecundum carnem cognofcendus efl Chriflus, Salvafem-
poft refurrectionem. 2. Cor. 5: 16. id eft, quoad infirmitatem & fub- Per Y*tH *
je&ionem fublege. Manfit tamen corpusillud idem numero & fubftan- 'Vms vm'
tia; retinuit etiam eifentiam & proprietates effentialescorporis; fpecia-
timquoadlocum&dimenfionem. Surfum latus eft in coelum. Luc.24:

51. Matth.28:<5.

XIII. InepteigiturPontificiicorpus illud intra anguftias hoftiolae §Luamftd-
cogunt , & fub fpecie panis contineri volunt , per elTe iacramentale , ut J"*^»
vocant ; cum eiTe illud tantopere ab eifentia corporis difFcrat , quantope- ac /uthe-
re modus & fignificatio rei facramentalis ab ipia re. Nec melius Luthe- rani,
rani dimenfionem ab hoc corpore auierunt , per commentum fuum de
ubiquitate, feu multiprsefentia & replicatione , quae fine multiplicatione
cogitari nequit. NecobftatquodacpatvT^dicaturfa&us. LuLz^^r.

quod potat illum ex confpe&u eorum fubductum efTe , five quod difci-
pulorum oculos perftrinxerit & prej)edierit ; fivequod celerrimefeiis

R 3 fur-

1^4 L I B. V. C A P U T XXII.

furripuerit : non quod dQxvys aut invifibilis fit fa<5tus , fed quod iis non

amplius fit vifus. Ita nec claufo fepulcro refurrexit, ut liquet Matth.28:

2. Nccperclaufasjanuasfepcnctravh, Joh.2o:i8.illudenim loquen-

di genus vel tempusduntaxat fignificat, vefpertinum fcilicet, cum claufa

jam effent janm ; non vero modum : fin vero ; non tamen claufe man-

ferunt ; ut patet ex analogia loci A cl. 5 : 1 y.Angehis Domini noUe aperuit

fores carceris. &com. 23. miniftri — - renuntiarunt , carcereminveni-

mus quidem claufum, cum omni certitudme. conf.c.i 2:10.

ut&Soci- XIV. Graviter hic errant etiam Sociniani. Qui primo, Chriftum

ntMt' ante refurreftionem, tempore mortis , effe defiifTe volunt , feu in in-

fernum non exiftentiae dctrudunt; quod ab horrenda blafphemia non

abeft. Permanfit enim 1 • Anima. Hodie mecum eris in Paradifo. Luc.

23:43. & corpus. Non dabispium tuum^ ut videat corruptwnem. Pfal.

16:10. 2. Ipfe erat vita. Ego fum via & veritas &vtta. Joh. 14:6.

& 11: 25. habet potentiam vk&indiffolubilis. Hebr. 7: 16. 1. Cor. 15:

45 . 3. Ita Chriftus bis e| «x 6\nm emerfiffet , femel in generatione , ite-

rum in refurrectione. Secundo iidcm negant , corpus Chrifti , ftatim a

refurre&ione gloriofum efle factum , fed demum poft afcenfionem :

prater quam fupra vidimus.

1 1 1. Catt- XV. Succedit nunc refurre&ionis caufa efficiens. Facta quidem il!a

(a efficiens: eft virtute Chrifti propria, Joh.2:io.& 10:18.1X0^15:45. Zach.<5:i2.

9U* fft Joh.5:26. ACl:.i:3. tnbuiturtamengeneratim Deo. Huncjefumex-

' te ' cttavitDeus,cujusnosomnes fumusteftes. Ac"r.2:32.Patrivero. Ouam,

tropriay praepollentiam virium , operatus eft (Pater gloriae. com. 17.) in Chrtfto,

dum eum excitavit ex mortuis. Eph. 1 : 20. Sp. Sanfto. Spirttns ejus qui

Jefum e mortuus exatavtt. Rom. 8:10. Chriftus quidem morttficatus

eft carne, vivificatus autem Sptritu. i.Pet. 3: 18. Speciali ratione Patri

(peddi r%- adfcribitur, utpote qui in hoc negotio tanquam judex fpectatur, qui Fi-

ttene Pa- \[um pro peccatis jam mortuum excitando , abfolvit a culpa , qua pecca-

ur' torum nomine tenebatur , & e carcere demifit. Oui traditus eftpropter

lapfis noftros , Qrfufcitatus propter juftificationem noftri. Rom.4:2 5.

conf. c 6: 4. & Hebr. 13:20. Cseteroquin virtus haec & operatio toti

Trinitati fuit communis. Ut nulla cum fpccie Sociniani & Anabaptiftae

Filio hoc denegent, quia nempe Patri tribuitur.

Ofien(ninr XVI. Rede igitur hinc probatur Chrifti deitas & divina filiatio.

dedivni Rom. 1: 4. og/oS-eV, nempe Filius Dei ex refurrellione. Longealiter

t*s chnftt. ac SoQnian^ qUj illum inde Filium Dei denominatum fingunt, quo de-

tor-

De statu Exaltationis & Resurrectione Christi. 135

torqucnt Iocum Pfal.z:y. Filius meuses tu, ego hodie genui te. coll. A<5L
13: 32, 33. & Hebr. 5:5. Col.i:i8.contralocorum iftorumgenium.

XVII. Negligenda circa hoc negotium minime etiam eft circumfian- 1 r. Tem-
tia temporis. Fuit autem tertius dies. Et occident ipfum, & tertio die ex- Pusitertio
(itabitur. Matth.iy.zi. Luc. zq:zi. Joh.z:iy. Solvite templum bec, & te'
tribus diebus excttabo illud. Act. 10:40. Huncjefum excitavit Deus

tertio dte. i.Cor. 15:4. Tempus hoc Chrifto plane peculiare fuit; quodchri-
cumnecfub-V. necNovoTeft. ullustertiodieexcitatuslegatur. Vide fto petulin-
fpeciatim Joh. 11: 39. DixitipfiMartha,Domine,jamolet,quartienim re '
diei eji. Prasfiguratum illud fuit in tribus praecipue viris Ifaaco, Ezechia, juxta pro.
Jona ; Patriarcha,Rege,Prophcta. Diftin&itfime s ero typum hunc in fe pbetiam.
ipfo exhibuit Jonas. Matth. 12:40. Reliquos typos fupraluftravimus.
Conf. Hof. 6: z. Vtvificabtt nos a duobus diebus : die tertio refufiitabit
nos, & vivemus coram illo.

XVIII. Ad difficultatem quam hic nec"hint de triduo mortis Chri- ^n tridw-
fti, cum fummum per quadraginta tantum horas mortuus fuerit ; facilis um tUuti
eft refponfio : triduum illud recle dici poife , tam proprie & ex nudo li- *uertt m"
terarum fenfu; quam ex analogia. Proprie quidem, ut per Synecdo-
chen,fub tribu*s hifce diebus , eorumque partibus, noctes etiam compre-
hendantur ; quod Judaeis & S.Scripturs: frequens eft. Vide Gen. 1 : 5 .&c.

Unde & numenum hunc ipfe Sp. San&us ad tertium;diem coarclrat.
Matth.16 2i.&c.Vide& i.Sam.3o:i2.&feqq.Efth.4:i6. & 5:r. Luc.
2:21. Analogice vero fi fumatur, intelligi triduum illud poteft,de toto
illo tempore humiliationis Chrifti , ab extrema ccena, ufque ad primam
vefperam, quafedifcipulisvivumtotmonumentisexhibuit; quodinte-
grumadeo efttriduum.

XIX. Dies quam infepulcro exigit, fuit Sabbati; atquehactenus Sctbbmum
fimilis fuit omnibus mortuis, unquam refufcitatis.-nunquam enim quifl m fcpd-
quam illo die excitatuslegitur. Conveniebatilludutiqueetiam,utita chretrms-
typum Sabbati fimul expleret. Diesrefurreclionisfuitprimushebdo- w^^.
madis, qui inde in memoriam refurre&ionis , ab Ecclefia primitiva tem hebdo-
Chriftianorum facris conventibus dicatus & diftin&us eft ; quare & laeti »«& die
& finegeniculationibusdiemillumtranfigeredebebant. Quomodo ve- refunextt.
ro fimul impleti finttypi veteres , alias vifum.

XX. Tandem fequuntur hic denique advertenda refurreclionis v.Efe&q
ejfefla & fruElus ; tum Chrifti , tum noftrum refpcctu. Chriftum &fruauj,
quod fpe&at , refurgendo declaratus eft vidtor mortis & dux vitae.

156 L i b. V. C a p u t XX I I.

Jefus Chriftus, primogenitus ex mortuis &princeps Regum terra. Apoc.
1:5. Rurjks autem quum introducit primogenitum m orbem habitabi-
lem , dicit : er adorent eum omnes Angeli Dei. Hebr. 1 : 6. regius facer-
dos. Dabit ipji Dominus Deus tbronum Davidis, Patrisipfiui. Luc,i:$2.
Vnde & falvare ad perfeclum poteft accedentes per ipfum ad Deum,
femper vivens ad interpellandum pro ipfis. Hebr. 7: 25. Rom. 8: $4.
Nos quod attinet, per refurrectionem Chrifti ad nos pervenit tefta-
menti ejus executio , quae prseftari debebat ab ipfo Chrifto vivo. Oui
tradit-us eftpropter lapfus noflros , & fufcitatus propter juftificationem no-
ftri. Rom. 4:25. Hebr. 9:12. atqueitafructus omnis mortisChri-
fti in nos derivatus eft.

XXI. Oritur ergohinc 1. certitudojuftificationis noftrae; cumre-

furre&ione fua abfolutus fit Chriftus ab omni reatu noftri ergo ipfi in-

cumbente. Rom. 4: 2 5 . Oue m Jefum Deus excitavit , folvens dolores

mortis,Jicut non eratpojjibile, ipjum ab ea teneri. Adt. 2: 24. cum & hic

obtineretillud Matth. 5: 26. Amendico tibi, non exibis inde , donecde-

deris ultimum quadrantem. Hinc baptifmus eft inyiZMTviy-tx, bona con-

fcientU per refurretlionem Chrifti. i.Pet.$:2i. 2.1n hac refurre&ione

eigemplar nobis datum eft & arrhanoftrae refurredtionisfuturae. Ego

fum re/urretlio & vita, qm credit in w, etiamji moriatur,vivet.Joh.i 1:

25. Rom.8:ifc. i.Pet.i:$. i.Cor. 15:12. Siautem Cfariflus pradkatur

quodex mortuis excitatusfit, cjuomodo quidam inter vos dicunt,quod non

Jit rejurretlio mortuorum ? inde Chriftus dicitur printitia eorum qui ob-

, .'■ ..\ <.d>^,jL.dormiverunt i.Cor.i5:20. cum tota fidelium maffa in eo fit fandtifica-

vVlv o'\ o J > 'lA~- ta/3. Agnofcitur in ea deformatio refurreftionis noftrae fpiritualis. Si-

cutfurrexit Chriflus ex mortuus per gloriam Patrisjta & nos in novitate
vita ambulemus. Rom. 6: 4. & 7: 4. f^os mortificati eftis leg',per corpus
Chrifti, ut fieretis alterius , qui ex mortuis Jurrexit , utfrutlumferamus*
perverfi a XXII. Plane alienum eft, quod hic ftatuunt Sociniani, Deum per re-
furrectionem hanc nihil aliud intendiffe , quam gloriam fuam , refpedtu
fuiipfius; refpectuveronoftriconfirmationem fidei noftrae , utcreda-
mus hominem mortalem, Deo obedientem,excitari poffe. Quod mira-
ri licet, cum carnis refurrectionem negent.

GAP.

Secinianis.

-»~

%'3 & Vb Jh. *

<yv\

Y$1

J^-ZTi : jtT>S „+~M- £^ h* fft*1^ (y~

^£> Kr-O^J^y \stiy Aj&t-

<**+J

D e Ascensione Christi. l^

C A P. X X 1 I I.

De Afcenfone Chriflu

Lter gradus exaltationis Chrifti eft ejus afcenfio, quando
triumphali quafi curru ovans in ccelum fublatus eft. A<ft.
i : 1 1 . Eph. 4: 10. Oui defcendit , ipfe efi & is qui afcen-
dit,fupra omnes ccelos, ut impleat omnia. Cujus tra&atio

utordine fiat, videnda 1. afcenfio ipfa. i.qus certitudo. 3. locus. 4. tem-

pus. ^.caufa. 6.finisfkfrub~lus.

II. IpfiDeo interdumafcenfiotribuitur dvB-^mrm^oog. Gen. 11:
5. & 17: 22. &ij: 21. hic autem proprie fumitur pro tranflatione
iubftantiae corporese e loco inferiore ad fuperiorem , feu a corporum in-
feriorum vicinia in viciniam corporum fupcriorum. Act. 1:11. Hic
Jefus quifublatus efi a vobis in coelum. &c. Marc. 16: 19. Luc. 24: 51.
Proprie ergo convenit naturae Chrifti humanae, divina; tantum figurate,
quatenus nempe in illa manifeftavit gloriam fuam ; & metonymice,qua-
tenus afcenfionis fuit caufa ; unde & de tota perfona divina afcenfio prae-
dicatur. Pfal. 47: 6. nsffcendtt Deus cum clangore, Jehovah cum voce
tuba. & 68: 19. Afcendifii in coelum, egifii pradam, accepifii dona in ho-
minibus ; & ex eo Eph.4:8,$>.

III. Certitudo conftat i.Exvaticiniis. Pfal. 68: i8,i9.&Pfal. 110.
conf.A&.2:34. 2.Extypis. Ita,ficut Pontifex,femel quotannis, & qui-
dem poft exordium novi anni, intrabat in San&um San<5torum,non fine
fanguine Lev. 1 6. idem Chrifto etiam faciendum erat, in initio temporis
gratiae & libertatis , fufo fuo fanguine , ut viam in ccelum apertam nobis
dedicaret. Hebr. 9:23, 24. Necefie ergo fguras quidem eorum , qu& in
ccelisfunt, hifcemundari; ipfa autem coelefiia majoribus hofliis pr<e ipfis .
Non emm in manufacia Santla tntrotvit Chriftusjvcrorum infiar haben-
tia,fedin ipfum coelum, ut nunc appareatfactei Detpro nobis. rupto velo
carjiis. fuas. Hebr. 4: 16. & 10: 20. Ouam initiavit nobis viamrecen-
/«Per vivam, per velamen> idefi, carnemfuam.

IV. Eodem fpectabat Enochi & Eliae raptus, Gen.s. 2.Reg.2.quo-
rum ille fub promiflione, ifte fublege in ccelum tranflati funt; ficut
Chriftusfubgratia; in exemplar fidelium omnium aetatum. Miracu-

S lum

Vregrtffut
sxdtatic-
nis Chri-
iite(i in
ASCEN-
SIONE
ad ceeles.
1. itlius
modtts*

ir. Ctrti*

tudo.

lUf ^ / ; .*• ^8 L x B' V' C A P U T X X I 1 1.

Ium etiam hoc primum omnium fuit a creatione mundi , quemadmo-
dum&ultimum futurumeft, inconfummationefeculi. Notandaeau-
tem hicfunt differentiae , inter hanc Chrifti afcenfionem , & aliorum fu-
blationes: illi nempe afcenderunt virtute aliena,Chriftus propria:illi vivi,
Chriftus poft mortem,quam fuperare & hoc modo triumphare debebat.
V. 3. Indubitate probatur ex teftibus , quorum numerus fuffkiens,
& fan&itasfupraomnem calumniam; partim Angeli; partim duodecim
Apoftoli, Aci.i:p,io. i.Cor.9:i. Nonne (um Apoflolus\annonUber\
an non Jefum Chriftum Dominum noflrum vidi. ?
an fecio$ in VI. Turbas hic excitant Pontificii , Chrifto focios in afcenfione ad-
m habne- {jgnando; ajjj patres e limbo iiberatos ; ex Pfal.68-.19. cum potiuscogi-
tari debeat Chriftus , pro more triumphantium,Diabolum cum morte,
peccato & inferno, revin&is minibus iri captivitatem poft fe traxilTe.
Alii ergo malunt adjunftos illi fuilTe fan&os illos, qui in morteChrifti
refurrexerant, IVbtth.27: 53. fed exigua itidem probabilitate.
iii. Locut VII. Z/OC«jinafcenfioneduplex confiderari poteft ; vel unde folve-
quem reli- rjt qUan" ; vej UDj appulerit. Prior Act 1:12. dicitur mons Oltveti. Luc.
1HU' 24:50. vero, Bcthania. Confer Acl. 1:12. & Joh.n:i8. Quoditain
concordiam redigi poflc videtur ; ut afccndcrit Chriftus ex monte Oli-
veti , eo nempe loco , quo ab urbe diftabat per octo ftadia (quantum
eft iter Sabbati Ac"h 1 : 1 2.) qui ejus traclus jam inde denominabatur Be-
thania, apalmisibi confitis,ufque ad 1 5 ftadia. Joh.n:i8. ficut primus
ejustractus urbi vicinusappellabatur Bethphage , agroffis : cum genera-
le & commune nomen horum tractuum fuerit mons Oliveti ; ad quod
nomen refpicitur Ad. 1:12. Qua: vcro de veftigiis Chrifti , monti huic
impreffis fcripferunt veteres, fide fua carent.
quemccctt- VIII. Locus quo afcendit, eft ccelum. Afcendtftiin altum. Pfal.68:
fAvit. jp# }jlc Jefus, qui a ttobis Jublatus efl in ccelum &c. A 6t. 1 : 1 1 . Marc.
16:19. i.Petr.$:22. Ouieft tndextra Patrts, cum abtijfet in coelum.Hph.
4: 10. fwe ccelum fummum. Jefus Ponttfex maximus pertranftit ccelos.
Hebr.^-i^. &cap.7: 26. Altior ccelisfattus. Eph.4: 10. Qui defcen-
dit. ipfe eji , qui ajccndit fupra omncs ccelos , ut tmpleat omnia. Perver-
tunt hasc Lutherani ubiquitarii, errorem novo errore tccturi.ne pateat;
ccelum etiam ubiquitarium fingentes; atque ita non loci, fcd ftatusran-
tum mutationem factam effe : contra ac eft Joh.6:62. Stigitur confpicia-
tis Fdium hominis afcer.dentem^ubi erat prtus. & c. 14: 2 . Profictjcor^utpa-
rem vobis locum. Phil.$:20. Noflra autem civitas in ccelo eft,unde & Sal-

vato-

De Ascensione Christi. 139

vatorem exfpetlamus Dominum Jefum ChnJfum.E\>h.<\:io. i.Theff 4:

1(5. Hebr. 12:23.

IX. Tempus afcenfionis, fuit quadragefimus a refurrectione dies. iv. Tem-

A<5t. i: 5. quinumerus frequenterin S.Scriptura obfervatur, tumin/>«f.

Mofe, Elia, aliifque , tum fpeciatim in Chrifto, fecundum varios ipfius
excellentias gndus. Luc. 2: 22. M^tth. 4: 2. A£t. i:\. Oxibus &
fiitit fe tp um vivum, poftcjuampaffus ipje ejfet,per 'multafignn, per qua-
draginta dies vtjus tpfis^y dijferens ea qutjunt regni Dei. Per quadragin-
ta vero iftos dies converfatus eft cum hominibus, & loquutus cum difci-
pulisderebusregnum Dei fpectantibus. A&. 1:3. quando invigilans
vtfit amicos Cuos, ut irrigaret animam lincjuentem , & omnem animam a-
gram implerer,& fomnus fuus fuit fuavts tpfi Jer.31: 2 5, 26.Q1.10d Chri-
fto proprium & peculiare fuit ex omnibus iis qui e mortuis excitati funt. v.c<utf<*>

X. C4«/^fuitquidemPaterillumaifumens,A6t. r.n. i.Tim.^iitS.
itatamen, utdivinafuapotentia, quafeexcitaverat, [oh. 10: 18. fimul
afcenderit, Luc.24: 5 i.Joh.20: 17. & 3: 1 3. Nemo afcendit in coelum , nifi
qut ex caelo defcendit, filtus homints, qui efl in coelo. & 14:2. Profinfcor^ut
parem vobts locum. conf. Joh. 8:23. & 3: 3 1 . Om defnijnm venit , Jupra
omnes eft. Eph.4: s>.Heb.2: io.Quo conferebat corporisglorificati ratio,
quod fpiritui fubjedu,eadem facilitate furfum acdeorfu moveri poterat.

- XI. Occurramus nunc erroribus, qui veritati huic offucias obdu- Aviifais
cunt. Quibus fe intricarunt homines , ad carnales fuas cogitationes errorum,
omnia metientes; quorum arpwrov vJ/gucT^ effc, Chriftum in S. Ccena
corporaliter effe praefentem; quod ut tuerentur, pervertenda quoque
fuit ejus afcenfio. A nte omnes Lutherani hic toto coelo aberrant,diftin- 1 Ponti-
guentes inter afcenfionem Chrifti vifibilem & in vifibilem ; illam feme!, ficiorum &
hanc variis vicibus factam effe volunt. Quos varios afcenfionis invifibi- Luthera-
lisgradus, fecutam fuiffe vifibilem feu ultimam & difpenfatoriam fta- tm,m'
tuunt, quam in difparitione & glorificatione corporis ejuscollocant.
Quamvis in hifce omnibus non omnes confentiant.

XII. At 1. vanumeft illud afcenfionis difcidium in vifibilem & in-
vifibilem ; cum Scriptura unam tantum agnofcat. Per proprum fangui-
nem intravit femel mfanUa , aterna redcmptione inventa. Hebr. 9: 1 2.
A<5t. 1: 9. Joh. 20: 17. zs4fcendo ad Patrem meum. 2. Afcenfio non
confiftit in fola glonficatione corporis. Aliud enim eft afcendere , aliud
glortficari. Matth. 17: 2. Ettransformatusefl coramipfis, & (plenduit
factes ejus,folt6 inftar. 3. Neque etiam modo loquendi latisfit, cum di-

S z citur

140 L i b. V. C a p u t X X I 1 1.

citur difparuifTe ; quod magis etiam ab afcenfione diftat , quam glorifi-

cari. Vide Marc. 16: 19. Dominus igitur poftquam locutus ejfet cum

ipfis, fublatus efl in coelum. Luc. 24: 5 1 . Act. 2 . 24. fecus enim faepius

jam afcendifTet. Ipforum autemoculiaperti Junt , grcognoveruntipjum

& ipfe dtjparuit ab tllis. Ltrc.24: 31.

lllum ft' Xlll. Liquet igitur hinc, Chriftum non amplius in terris degere,

cundum nempe fecundum naturam humanam. Matth. 26: 11. &28:6. |oh.

camer» 16:28. Rurfusreltnquo mundum^ & proficifcor adPatrem. 2. Cor. 5:

-. 16. Si autem etiam Chriflum novimus fecundum carnem , fed nunc non

amplius cognojcimus. quamvis quoad perfbnam fuam & fpiritualem efE-

cientiam, quae ex humana natura etiam originem trahit, ubique fit fem-

per. Ecce egovobtjcum fum omnibus diebus> ufque ad confummationem

feculi. Match.28:20. caeteroquin in ccelos Chriftum fe contuliffe , re-

liclisterrisdocetur AcT:.5:2i. 0"v $£ »^evov i'i$a&tiq, Ouemoportet , #,*

coeli capiant , ufque ad tempora refiitutionis omnium.

neeomni' XfV. R.uitergoPontificiorum5T5AvT07n'<», & Lutheranorum quo-

busetut rundam mxvrom» nature humanap Chrifti. Repugnant quippe illoe

muh tts otts ^ Afcenfioni chrifti, A&.i:9.Co\.y.i.Ea qutfcrfumfunt, cju<erite>ubi

Cbrifius efiy ad dextram Deijedens. Hebr.8:4- 2. Plerifque Symboli

capitibus. 3. Ipfius Chrifti praedictioni. Ouando igitur dicant vobis,

ecce in deferto efi, ne exite ; ecce in ciboritsy ne credtte. Matth. 24: 2 6, 27.

Joh. 6:61,62. 4. Inftitutioni S. Ccenae. i.Cor.n:25,26. 5.Naturas

corporis, cui fi locorum fpatia & dimenfiones demas, ipfum corpus tolli

necefle eft.

XV. Putide contra hanc rem argutantur adverfarii, Chriftum,ut iter
hoc conficeret , plus quam quingentorum annorum intervallo opus ha-
buiffe. Quainre quotidianus naturaeufus, utdivinam Chriftipoten-
tiam pra?termittamus, eos arguere poteft : parilem enim motus velocita-
tem in motu planetarum & materiae fubtilis animadvertimus ; qualem
agile illud corpus Chriftietiam recipere potuit. Nec majoris funt pon-
deris,quae obtendunt ex eo, quod Chriftus poftea in terris fit vifus. Pri-
mum Stephano, A&.7: 55,56. Verum apparuit ipfi non in terra , fed m
cceloconfpiciendus; tum omnino fit vcro fimile, vifionem hancfuiffe
ecftaticam; quofacit, utalia mittamus , quoddicitur, Impletus Sp.far,-
^?p.Secundum,vifum voIui.tChriftum effe Paulo,Acl:.9:4,i7.22:6.&26:
19. A t primitus non vifus eft Paulo Jefus,fed auditus duntaxat. Act.9::;,
4,17. & 22.-9.Deinceps confpe&us quidem a Paulo eft Chriftus,fed mota

men-

••--•

D E ASCENSIONE C H R I S T I. 141

mente & vifione interna. Act. 18:9. Dixit autemDominuspervtfio-
ncmnoblu Paulo: nettme, fedlocjuere, & nefile. 22: 17, 18. & 23: 11.
& 2(5: 13. i.Cor. 9: 1. An non Jefum Chrtflum Dominum noflrum
vtdt\ Poftea johanni etiam confpiciendum fepraebuifle dicuntChri-
ftum Apoc. 1: 10,12, 13. Quam vifionem emblematicam efTe, locus
ipfe vel prima fronte docere poteft.

XVI. Veritatem hujus rei etiam Sociniani intervertunt. Quando » '•&>«-
non folum plures una Chrifto tribuunt afcenfiones , de quo fupra 8**W5S*»
a&um : verum etiam,quamviscorpusChrifti in afcenfionedemum glo-
rificatum fuifle velint, carne & fanguine abforptis quafi , & in fpiritum
mutatis ; aliud tamen corpus in ccelum ab eo illatum volunt , gloriofum
nempe, & ejufmodi quidem , ut corpus & offa non habeat. Qua? fi vera

funt i.Chriftusglorificatusconftabitexduobus fpiritibus. 2. Nequi-
dem afcenfione prima, quam vult Socinus , Chriftus corpore fuo in cce-
lum potuerit afcendere. 3. Et nos in ccelo corpus habere nequibimus.
Cum oporteat nos omnes manifefiari coram tribunali Chrtfii , ut quifque
ferat, qu&percorpusfecerit. z.Cor. 5:10. Contravero i.corpuscar-
neum & ofleum ipfi poft refurre&ionem adfcribitur. Luc. 24:39. Vi-
dete manusmeas & pedesmeos: contre&ate me & vtdete : namfpiritns
carnem & ojfa non habet , ficut me conjpicitis habere. con£ A&.. 1: 11.
2. Ettalisapparebitinfuturojudicio. Et intucbuntur me cnm to,quem
transfoderunt. Zach.i2:io. Apoc.i:7. ^.Caroejuscorruptionemnon
(entiit, autei unquam fuitobnoxia. Pfal.i6:io. Non dabispium tuum,
ut videat corruptionem. A6t. 2: 3 1 . 4. Non citra blafphemiam,ccelurn
carniChriftiinacceflumputant, perperam intelleclo loco i.Cor. 15:50.
Caro &fanguis nonpoffunt regnum Dei hn.red.it are.

XVII. Alieni abhifceetiam non funt Anabaptifta?, fatentes quidem t». dna>
Chriftum corpore fuo refurrexiffe; at vero quali corpore, aut quo modo baP*'ft*-
nunc dextram Patris claudat , ignorare fe profitentes ; quin volunt eum ttim'

in ccelo abdicafle naturam & proprietates corporis : fed contrarium jam
eviftum eft. conf AQi. 1 :^. Et h<ec dicens, ipfis vtdentibus, fublatus efl.

XVIII. Sequuntur denique afccnfionis Finis & Effellus. NecefTaria v ' • Ww»
fiquidem illa fuit, tum Chrifti ergo: Primushomoexterrapulvereus&'fru&t,s'
erai ; fecundus homo, Dominus ex cceto. i.Cor. 1 5:47. Hebr.9:^. & 1 2:

24. tum praecipue noftri caufa. 1. Ut ccelum nobis referaret.
Nondum mmifefla eratfatta via ; adhuc priore tabemaculo habentefla-
tum. Hebr.9: 8. 2.Utpronobisintercedcret. R.om. 8:34. Outs efly

S 3 qni

14* L i b. V. C a p v t X X I V.

qui condemnat ? Chrtflus eft is — cjui etiam tnterpelUtpro nobis. 3. Ut
noftro nomineccelum occuparet. Et conrejufcttavtt & collocavitin coe-
leflibusin Chrifto Jefu. Eph.i:<5. & locumnobtsiWicpararet.joh.iq:
1. 4. Ut Spiritum fuum in nos efFunderet. St vero profictjcar , mittam
eumparacletumadvos- Joh. 16:7. cujusvirtute cceleftiaquaereremus.
Ea cju<£ furfum funt, qu&rite, ubi Chriftus efi , ad dextram Dei Jedens.
C0I.3: 1--3. Noflra autem civitas in coelo eft. unde cr S^lvatorem exfpe-
Bamus , Dominumjefum Chrifium. Phil. 3: 20. 5. Ut tsx^uv-^ov &
certitlimum noftrae afcenfionis argumentum in promptu haberemus. Si
quis mthi mtniftrettme fequatur, & ubifum ego, tbi & mintfier meus erit.
Joh. 11:16. Aftumam vos ad me> ut ubt egojum, tbt & vos [itis. Joh. 14:
3. Phil 3:10311.
quos ever- XIX. Peflime vero Sociniani adulterinas & fi&as hafceafcenfionis
caufas ponunt. 1 . Ut per eam divino modo immortalis fieret, h.e. mo-
ri amplius nequiret. Cum videlicet idem corpus ante afcenfionem Chri-
fto non fuerit , cum eo quod nunc habet , hoc per afcenfionem ipfi
acquirendum fuifle, fupponunt. 1 Ut falutem nobis procuraret & pr§-
ftaret. Qualem nempe in procuranda faluteServatorem illumproar-
bitratu fuo fingunt. De quibus tum proxime, tum alio loco egimus.

ntmt.

C A P. XXIV.
De Sefione Chri/fi ad dextram Patris.

Supretnus I.
gradus glo
ru Cbr>Jti
e(l SESsio
illius ad
DEX-

Ualis olimRegumrnOrienteerat confuetudo, utquos

vellcnt infigni honore madlatos, &infecundum abipfis

locum eve<5tos,addextram fuam collocarent;eodcm etiam

modo Spiritus fandus exaltationem Chrifti defcribit , iiC-

demque utitur Ioquendi generibus : ita enarraturus fupremum illum

gradumglorias Chrifti, in quem evectus eft, dkiteum addextram Dei

Patris. fedtffe. Qua? praerogativa foli Chrifto peculiaris eft & propria. Confe-

dtt ad dextram magnitudinis in altis. Hebr. 1: 3. Eum excttavit ex

mortuis, cr collocavtt addextram fuamin fupercoelefltbus. Eph. 1:10.

qu& ipft II. Praedicta fuit haec gloria. Dtxtt Jehovah Dommo meo , fede ad

pndiaa. dextram w^w.Pfal.no:i.Confer Matth.n:42,43.non enim illud Da-

vidi, vel ulli alii convenire poteft.

\l\.Dex-

L—w^"1 "* tg*~*^

De Sessione Christi ad dextram Patris. 143

III. Dextra Dmnterdumpotentiam Deinotat. Juravit Jehovah Quid dtx-
per dextramfuam, & per brachium roboris fuum. Efai. 62:8. Dextra tra Det &
Deiexaltatns & promijjione Sp. Santli a Patre accepta, effudit hoc , quod'e er* a
nunc videtis & auditis. Act. 2: 33. Hic vero nobis paulo propius con
fideranda eft phrafis , /Wcn? ad dextram; quaedefumpta amoreRe-

gum Orientalium, qui proximos a fe ad dextram collocarefolebant.
i.Reg.2: 19. Matth.2o:2i. Pfal^uo. Stat Augufla addextram tuam
in auro Ophirino. 3.Efdr.4:29.Notatur ergo hoc loquendi genere honos
a regio fecundus, quin etiam quandoque pro re nata aequalis. Qui
quum ejjet in forma Dei , non raptum duxit ejfe inflar Det. Phil. 2: 6\t
ubi Chriftus dicitur hx $iu eivcu, paria cum Deo facere. Ut perverfif-
fime Sociniani, ab una parte Chriftum hic honoratiori loco pofitum ve-
lint, quam ipfe Pater ; (quibus & aiTentitur Maldonatus Jefuita)ab alte-
ra parte nihilominus dignitatem hanc precario ipfi collatam,& honorem
non nifi a Patrefecundum ipfi obtingere.

IV. Seftio ha?c non externo & corporeo modo fingenda eft , fed fi- Per quod
gurate, ad honorishujus ftabilitatem fignificandam. Vidt Domtnum fe- ""taturfu-
dentem in throno celfo qt elato. Efai. 6: 1. Qui fecifli judtcium qt jus fremit
mecum, confedifli mfolium judex juflus. Pfal.9: 5. 2.ThefT.2:4. Apoc.

ij: jhyalibi etiam flare addextram dicitur Chriftus. A<51. 7:55. &
ambufare. Apoc.i:i3.

V. Sefflo igitur ha?c fupremam gloriam & honorem denotat. Collo-
cavit enm addextram fuamin fuperccelefltbus , fupra omnem principa-
tum, & poteflatem,& potentiam, & dominationem,& omnenomen quod
nominatur non tantum infeculo hac , fedettamin /^wo.Eph. 1:20,21.
Phil. 2: 9-- 1 1. Hebr.i:^. Confedit addextram magnitudinis in altis. 8c
2:7,8. & 8: 1. i.Pet. 3: 22. Hebr. 12: 2. Luc. 22: 69. Matth. 26: 64.

huic glorise jun&a fimul eftpoteftas & imperium. Sede addextram &poteflas,
meam , donec ponam inimicos tuos fcabellum pedum tuorum; vtrgam ro- feu re'
boris tuam mittet Jehovah e Zione ; dominare in medio inimicorum tuo- imm-
rum. Pfal. 1 10: 1, 2. i.Cor. 15: 25. ut univerfa rcgia poteftas feftioni
kuicincludatur.

VI. De regno illo Chrifti ita habendum eft; non effe illud naturale , &*od ™-
fed ceconomicum; in quo tanquam caput & mediator Ecclefiae eamZ"uma
gubernat, &afiertam potenti manu tuetur, omniaqueinbonumejus^/s Ee^
dirigit. Data efl mihi omnis poteflas in coelo & in terra. Matth. 28: [8. cUfiem.
Phil. 2: 7, 8, 9. quae poteftas non eft proprietas Dei eflentialisjfed ceco-

nomi-

aiius.

144 L I B. V. C A P U T X X I V.

nomica , quae finem habitura eft in confummatione feculi , quando ex-
terna ejus adminiftratione defun&us regnum illud Patri tradet. Deinde
finis, quando tradet regnum Deo & Patri. 1. Cor. 1 5: 24. & com.28. Et
ipfe filius fubjtcietur ei. ut fcilicet regni illius fun&ione ceconomica
abdicata , immediate regnet , & fimul cum Patre omnia fit in omnibus.
Videlib.i.cap.xxxm. §.xvi.
llltus vsmt yiit prjmus ^ffus hujus regni, unde illud aufpicatus eft, fuit efFuflo
Sp. San&iin Apoftolos&Ecclefiam. Act. 2: 33, 36. Quod fa£lum eft
,in templo, feu ccenaculis & condavibusejus: de quibus vide i.Paral.28:
fl. Et dedit formam omnium , quoderat per Spiritum apudipfum , dea-
triis domus 'Jehov<z,& de ommbus conclavtbus circumcjuaque. Jer.36: ro.
Illos autcm in iis egifle , patet ex Luc. 24: 53. Et erantfemper in templo
&c. conf. A6I.1: 13. Afcenderunt in fuperiorem domus partem : juxta
illud Pfal. 2: 6. Et eqp unxi regem meum , in Zionem montem fantlum
meum. coll. A&. 2: 1, 2. &c. EfFufionem hanc Sp. fan&i confecuta eft
conceflio minifteriorum ad Ecclefia? aedificationem neceffariorum. Ipfe
dedit alios quidem Apofiolos, aliosautem Euangelifias , alio vero pafiores

& dotlores adadtficationem corporis Chrtfli. Eph.4: 10--13. ^d

regiam hancdignitatem pertinetquoqueinteralia, judicium vivorum
& mortuorum ; regium enim illudeft, & peculiariter etiam Chrifk) foli
competit.

VIII. Caeterum regnum hoc aeternum eft. Venit principatus in hu-
merum ipfius — - ad ampltficationem prtncipatus, & pacemfinefine, fu-
per throno Davtdis, grfuper regno tpfius. Efai.9:5,6. 2.Sam.7:i3. Pfal,
45:7. Soliumtuum, 0 Deus,infeculum&perpetuum. Confer Hebr. 1 :
8. Luc.i:33. quodenimilludPatritraditurusdicatur, i.Cor.i 5:24,28.
non probat, illum regno movendum, fed adducturum fblummodo Ec-
defiam ad Deum,ut illam,& fe in illa,Deo fiftat confummandam. Vide
fuperius 1. v.c.xv.§.xx.

IX. Dignitas illa regia derivatur etiam in reliqua ej us munera: ita re-
giam nunc exercet prophetiam, regium item facerdotium. Prophetiam,

, dum Spiritum in omnem carnem effundit , &miniftris fuis fuccurrit.
Matth. 28:18- 20. Marc, 16:20. Ipfi vero egreffi pr&dicarunt ubicfue : Do-
mino cooperante & verbum confirmante per figna fubjequentia. Sacerdo-
tium, dum non humiliter, fed gloriofe , & convenienterregia2 majeftati,
caufam noftram in ceelo agit. Tu esfacerdos inficulum,fecundum ordi~
nem Melchizjdeci. Pfal.no:4. Zach.6:i$.Hebr.7:2 5. Vnde & falvare

tttWtM.

&'gnit*s
illa rtgiit
in relit\u*
ipfius mu
nera quo
qtte ieri ■
vntur.

De Sessicne Christi ad dextram Patris. 145

adperfetlumpoteft accedentes per ipfum,femper vivens adinterpellandum
pronobis.8z<)'.iq.& 10: 12,13. Rom. 8: 34.

X. Adfcribenda eft hsc gloria toti fimul perfonae mediatoris & Competit

quoad utramque naturam, pro ratione utriufque: humanas fcilicet, pro- M* tott

prie & reapfe data eft. Matth. 28: 18. Phil. 2:9. Deusipfumfuperex- Perffn£,

altavit & in aratia donavit ei nomen, quodfupra omne nomen eli. Hebr. * ' ■'

,. . o . 1 r a > • 1 f proratione

2:9. aivinae convenit quoaduium&: (Pom^invpotentias&gloriajfuae natura-

seterna?. Joh. 17: 5. Et nunc glorifica me , tu Pater , appid te, gloria rnm.

quam habui prtus quam mundus ejfet, apudte. Ut infinita & abfolute

fumma gloria perfona? Chrifti conveniat : humanitati vero fumma qui-

dem competat, fed non nifi comparate adcreaturas, quibusomnibus

major eft. Collocavit eum ad dextram fuam in fuperccelefttbus , fupra

omncm pri^cipatum Scc.^Dh.i:io.]oh.y.2j.LiqiKtexhike quQmadmo-

dum in uno Chrifto concurrant omnes omnino prasrogativse & privile-

gia, tam dignitatum , quam aliarum rerum miraculofarum,quaeque fin-

gulatim ulli unquam homini obtigerunt , easin fummo quoque faftigio

unus tulit Chriftus; & quod nulli unquam datum eft, folus ad dextram

Dei fedet.

XI. Teftes etiam laudatiffimos gloriae hujus fecit fibi Chriftus , Ste- Tefiet il-
phanum & Paulum ; illum martyrum primum, hunc Apoftolorum ul- ****•
timum. Ad.7:55,56. i.Cor.9:i. & 1 5:8.

XII. Pellucent facile, ad hanc veritatem compofiti , adverfariorum Adverfa*
errores. Ita 1. perverfa eft Socinianorum gloffa , qmndo federe addex- ^rurn er*
tram tantundem volunt notare, acgerere vicesDei; utfcilicet Pater ronSm . .
nunc nonregnet, fedfilius, qui propterea aliquomodo honoratiorfit nwHm%'
ipfo Deo. Quod tamen ipfi fubruunt, negantes Chriftum effe aeternum

illum Deum , imo poteftatem hanc ftatuentes caufam adorationisejus j
infuper Chriftum ideo facientes Dei vicarium , quod gubernet Dei Ec-
clefiam, eamquenonfuam, fedPatris. Ut poteftas hxc non fit domi-
nium, fed tantum poteftas volendi quod communis Dominus vult, feu
confenfus cum eo. Cum quibusquo pacto conftare poterit,quod profi-
tentur, Chriftum abfolute & independenter poteftatem hanc exercere ?
longu m abit ab hifce A poftoli fententia , qui cum Chriftum haeredem
omnium dicit, divinitatem ejus manifefte fupponit, per quem fcil. Deus
fecnla fecerit. Hebr. 1: 2.

XIII. 2. Lutherani interdum quidem federe ad dextramhtnc in- "« £»'£*•
terpretantur per to /3#o-<AdC'«v. Oportet enimipfumregnare,ufque dum rllnortirn-

T pofue"

i4<5 L i b. V. C a p u t X X I V.

pojuerit omnesimmicos fubpedibus fuis. i.Cor. 15: 25. Plerumqueta-
men per eam intelligunt communicationem omniprefentiae & ubiqui-
tatis fadtam mturae humanae. Verum ita i.natura humana non erit
omniprafens vi unionis. 2. Diverfum omninoeft, gloriofum effe &
omnipraefens ; huc enim tantum abeft, ut quid conferat omnipraefentia,
ut gloriam humanaenaturaetollatpotius. 3.0mnipraefentianaturaehu-
manae ad regnum Chrifti neceifaria modo non eft, fed & nulli cuiquam
bono. Eph. 1: 20. Hebr. 1: 3. Conjedit ad dextram magnitudinism
altis. &cap. 8: 1. Act. 7: 56. Vtdit Stephanus gloriam Dei, &Jefum
jiantemadextrtsDei. Joh. 17: 24. Matth. 16: 11. Semper enim pati-
peres habetis vobi/cum, me vero nonfemper habetis. Joh. 1 6": 28.

XIV. Inepte equidem hic objiciunt dextramDei ubiqueeffe, er-
go & id quod ad dextram Deifedet. Qua in re peccant tum in formam
fyllogifmi,adhib-ntes quatuor terminos ; nam omnino diflferunt dextra
Dei, & federe ad dextram Dei : tum in rem ipfam ; fedetenim addex-
tram Dei fecundum naturam humanam Chriftus, non quatenus dcxtra,
illaubiqueeft, fedquatenus maxime gloriofa incceloeft. Eph. 1: 20.
Hebr.i:$.&8: 1. Adde quod eadem etiam opera naturam Chrifti hu-
manam aeternam eflfe probari pofTet, cum dextra Dei aeterna fit.

XV. At pergunt errare Lutherani, cum feflionem hanc humanas
tantum Chrifti naturae convenire arbitrantur:contra quam eft Pfal. 1 10:

j . 5. Dixit Deus Domino meo; fede addextrammeam : ubi natura divina
f.tis clare&aperte includitur. Et fruftra reponunt ; divinam naturam
effe ipfam Dei dextram ; atque ita fecundum eam Chriftum non poffe
dici, ad dextram Dei federe: ad quae iterum regerimus ; aliudnotare
dextram Dei ; aliud, feffionem addextram.

XVI. Hifce erronbus mantiffam adjiciunt illi inter eofdem, qui
Chriftum fecundum naturam humanam , ab utero matris, ad dextram
Dei fedifiTe voiunt ; quod praeter Scripturam non fblum eft , fed & con-
tra eam, quando fatis liquido docet , non nili poft exaltationem demum
ad dextram Dei collocatum efle Chriftum. Dominus igitur poflquam
cum illis locutus ejfet , fublatus efl in ccelum , qt confedit a dextris Dei.
MarC. 16: 19. Luc.24'26. Hebr.i:$. Apoc.3-.21. Ouivincit, daboei
federe mecum m throno meo , quemadmodum & ego vict, & confedi cum

Patre meo in throno ipjius.
FruBm XVII. Fructus hujus feffionis potiftimum hi funt. 1. Interceflio

hu)usjeffio- chrifti pro nobis. Ouis efl, cjui condemnet \ Chriflus is cfl, qui mortuus
** tfli

•"' '-ti.

De Euangelio. iaj

eft ; imo qui ^rjufcitatus e(i ; qui etiam efiad dextram Dci ; qui etiam in-
terpellat pro nobis. Rom. 8: 34. 2.Defenfio Ecclefiae militantis. Tu
es Petrusi & in hacpetra adificabo Ecclejiam meam , &* pcrt& inferm non
pravalebunt eam. Matth. 16: 18. $.Communiogioriae cum Chrifto,
fervata capitis & membrorum proportione. Nos convtvtficavit cum
Chrifto, & conrejufcitavit & collocavit in ctxlefttbustkc. Eph. 2: 5,6.
Apoc. 3: n.

LOCUS TRIGESl

bfflaad-u^s

D E

Iis quse Exaltationem Chrifti confecuta

S U N T.
C A P. XXV.

De Euangdio.

Ublato in ccelum Chrifto , non vafta & vidua relifta eft
terra, fed continuo Spiritus ejus replevit omnia ; nec
omnisabiitChriftus, fedpotius per terras undequaque
in praedicatione Euangelii fe ipfumexhibuit; &quoal-
tius afcendit in coelos, eo illuftrior in terris apparuit per annuntiationem
harum rerum toto orbe factam , inceptam primo felicibus aufpiciis,effu-
fb fcilicet in Apoftolos Spiritu fancto, die Pentecoftes A£t 2. & deinceps
propriis fuistemporibus. Oui dedit fe ipfum redemptionis pretium pro
omnibus, teftimonium temportbusfuis. 1. Tim. 2: 6.

II. Euangelium Graecis notat vel Iaetum nuntium ; vel munus dan-
dum ,.laetanuncianti, vel fupplicationes& facrificia pro re feliciter gefta.
In facris mutuata efthaecvoxaGrecisLxx. interpretibus, quiillafre-
quenterutuntur. Ouam decori funt in montibus pedes "W3Q (lxx
hioiyhhitoyS^a ) nunciantis Euangelium , qui facit audirt pacem;
cjui nunciat bonum ? Efai. 52: 7. Venit autem apud S. Scriptoresin
fignificatione prima & propria pro laeto nuntio , fpeciatimdeMeffia;
quamvis aliqua cum varietate,modo notet hiftoriam Chrifti, Marc. 1: 1.

T z Frin-

Exsltatio-
nem Cbri-
fti inftcut*
fuit <jui
tmnuncix-
tio per

EUANGE-

LIUM.

lllius /*-
gnificatitf

148 L i b. V. C a p u t XXV.

Principinm Euangelii J. Chrifii filii Dei. modo promulgationem gra-
tiae Chrifti. Abeuntes in totum mundum , pradicate Euangelium omni
creatura. Marc. 16:15. i.Cor. 9: 14. & 15: 1. 2.Cor.8:i8. mododo-
cTrinam ipfam , praedicatione illacomprehenfam. Spiritm Dominije-
hova fuper me efi : quia unxit Jehovah me,ad Euangelium nuntiandum
manfueth. Efai. 61: 1. Luc. *jp. 10. Gal. 1:15,16. Indolem fuam
produnt Judad , quando impie vocem Euangelii detorquent in
^^VaM--^ ?V7^ p^ revelationem iniquitatis. Blafpheme item monachi, praedi-
catqres^&jyjinoritas, Anno 1250. aliud Euajngelium fibi$; mundocu-
derunt , aternum ipfisdic^um, e-x* abufu loci Apoc. 14: 6. Et vidi alium
Angelum volantem in medio cceli , qui habebat Euangelium aternum.

initmm, i|[. Euangelium hoc non demum cum incunabulis Chrifti incepit,

utmalletSocinus, fed abipfb mundiexordio jam promulgatum fuit.
Gen.3:i5.Rom.i:2. & 10: 15, 16. Etenim nobis bonus nuncius allatus
efi, quemadmodum & illis. Hebr.4:2. zsfdhoc enim & iis quimortui
funt Euangeliz,atum efi ; utjudicentur quidem fecundum homines carne,
vivant autem fecundumDeumfpiritu. i.Pet. 4:6. quamvistuncpro-
prie iw»yft\i'oc> fuerit. Et nos vobis Euangeli&amus promiffionemfa-
Uam ad Patres , quod Deus hanc impleverit , nobis filiis ipforum, dum
excitavit Jefum- Acl. 13:32. Populus, quemformaveromihi,glori-
ficationemmeam narrabunt. Efai.43-.21. Gal. 3: 18.

■impletfo IV. Speciatim vero & i/xQontzus Euangelium notat HIIIIO

H!31£3 > ipfam rei bonas annuntiationem, diftinclam ab i^ocyhhlcc.
Vtvtfctt cor meum verbo bono ; dico ego : opera mea regi : lingua meafiilus
fcriba cxpedtti. Pfal.45:2. Qut bonum guftaverunt Dei verbum,ac virtu-
tesfuturtfeculi. Hebr. 6: 5. Matth.4:23. Marc. 1: 15. Rom. 16: 25,

&fnmm.i. 26. SummamhujusEuangeliibreviterexhibet Apoftolus Rom. 1:3,4.
Qui filius extitit exfemine Davidfecundum carnem, qui definite notatus
efifilius Dei inpotentia, fecundum Spintum fantittatis , ex refurretlione
mortuorum. Vide&cap. 10: 15, 16. exEfai. 52:7. Contineturergoin
eo. 1. Verttas; quatenus nimirum perillud oftenditur, &lucemeri-
diana clarius effulget ; tum fidesDci ; tum nomen ejus : Notumfeci eis
nomentuum, & notumfaciam, ut dileb~lio,cjua dilextfiime,in ipfisjit,&
ego in ipfis.Joh.ij:z6. ideft, virtutes&attributaejus; figillatim,juftitia
& mifericordia. 1 1 . Ptstas. Sine dubio, magnum eft pietaiis mjfierium :
Deusefimanifeftatusincarne. i.Tim.3:i6. Tit.2:n,i2.

•n.ncoa- V. Naturam illius Euangelii omnino perveraint, qui id transfun-

dunt

De Euangelio. 149

dunt in legcm opcrum,eamque Mofaica perfecT:iorem;cum Euangelium vertm-
proprie non fit lex , fed annuntiatio rei bona?, neque lege Mofaica quic- ^um '" ?e'
quam perfe&iusdari poteft, utfuprademonftratum. Lex autem vo- gem °fe"
catur Rom. 3: 27. Vbiefi gloriatiol exclufaefl. per quam legem\ ope-
rum ? non ; fedper legemfidei. Rom. 8:2. Lex Spiritus vit<e in Chrtfte
Jefu liberumme fecitalege peccati & mortis. Gal. 6:2. Complete le-
gem Chrifli. Jac. 1: 25. quatenus eft demonftratio viae, (quam He-
braeisvox pniH fignificat) illiusfcilicet, quaperChriftum peccatori
Deum accedendi facultas conceditur : quod dicitur Jer. 31:33. D<j legem
meam in medium ipforum, crfuper corde eorumfcribam eam.qmre etiam
adinftarlegis fuamandata&promiffioneshabet. Marc. 1:15. Refipi-
fcite qt credite Euangelio. Rom. 1:17. Juflitia Deiexannunciattone
Chrifii, revelatur exfide infidem . 1 . Joh 2 : 2 5 .

VI. Differt autem a lege hifce modis ; nam 1 . Lex data fuit homini * q"*
integro; Euangelium mifero. 2. Illaexigebatjuftitiamoperum; hoc^r'>
fidem. 3. Illa promittebat vitam seternam ; hocfalutem. 4. Ulanite-
baturviribushominis; hoc divina gratia. 5. Illaeft minifterium mor-
tis, & litera occidens, conhderata nempe fine Euangelio & Spiritu Chri-
fti ; hoc Sptritus vivtficans. Litera occidit , Spiritus autem vivificat. Si
vero miniflerium mortis — fuit in gloria -- quomodo nonmtniflerium
Spiritus ? &c. 2. Cor.3:6,7. quia Spiritus eo utitur ; ut nos deducat ad
vitam aeternam per Chriftum. Ouare lex padagogus nofler extititad
Chriflum,ut in Chriflo juflificaremur. Gal.3:24. & com.26. Omnes enim
filii Dei eflis, perfidem in Chriflo Jefu.

VII. Quaetamen differitatesnonimpcdiunt, quo minus lex Euan- UU tamen
geliofubordinaripoffit; hacvidelicet ratione, ut ftupentem in peccatis (nbordinct-
hominem denuntiatione irae divinae excitet, dejiciatdeinde&confter- tHm'
net, mox ab Euangelio erigendum. Gal. 3.24. Rom. 10:4. Finis
legis Chriflus, adjuflitiam omni credenti. Quare etiam Euangelium ie-
gem non tollit , fed eam ftabilit potius. Rom. 5:31. Legem igitur im-
tam factmus per fidem? abfit. imo legem flabilimus. quatenus ncmpe
oftendit i.Chriftumfinemlcgis. Rom.io:4. 2.confirmatcommina-
tiones legis impletas in Chrifto. Deus, quumfiliumfuum mifijfet infimi-
litudine carnis peccati , er quidempropeccato , condemnavit peccatum in
carne. Rom.8:3. Gal. 3:10,13. 3.approbat juftitiamlegis,eamqueim-
plet,per Chriftum.lV^W legis impleatur in nobis,qui fecundum Spiritum
ambnlamus. Rom. 8:4. 4. adoptat & exigit omnia praecepta legis.

T 3 Afful-

Pontificio '
mm & So-
cinianorum
fJc errores.

Gjuomodo
ftt concio
pxniten-
tU i

150 L I B. V. C A P U T X X V I.

Affulfit gratia Dei — — erudiens nos , ut abnegata impietate •i— tempe-
ranter^jufte^ pievivamustnhocfeculo. Tit. 2:11,12. 5. Viresnobis
dat legem per Spiritum pro modulo implendi,cum illa per peccatum im-
potens fa&a eiTet, & viribus deftituta. Lex Spiritus viu m Chhfto Jefu,
liberum mefecitklegepeccati & mortis &c. R.om.8:2,4.

VIII. Male ergo Pontificii , hacinreSocinianispraeluferunt; dum
Euangelium lege perfectius faciunt; inde nimirum nova illa & perfe&ior
lex Chrifti nata eft. Cum tamen tam exacte &diligenterlexfacienda
exigat; quam Euangelium credenda : tum quoque Euangelium proprie
non continet leges morum , fed confcientias Jegc perterrefactas fedat ; &
unice in eo regnat gratia,ad quam reliqua omnia,quae in Euangelio funt,
confpirant & ordinantur.

IX. Ad quaeftionem quam hic ponunt Lutherani, anEuangelium
fitconciopcenitentise; refponderipoteft : pcenitentiam , ubiduntaxat
dolorem ex peccato notat, legalem proprie effe , at ubi dicit veram refi-
pifcentiam,folius fidei effe.atque ira ex Euangelio originem trahere. A ct.
15: 9. Gal. 3: 5. Qui igitur vobis fuppeditat Spiritum, groperaturpo-
tentias in vobis, an hoc facit ex opertbus legis , an ex auditu fidei ? &
quicquid huc confert lex, nonnifiper Sp. fandi {pecialem gratiam &
opem praeftare poteft.

C A P. XXVI.

De 'vocatione Gmtlunu.

Promulga ■

ticnem

Euangelii

fecuta fuic

vocatio

GENTI-

UM.

qu£ olim

fuit prdidi'

fla,

Uangelii praeripuumopusfuit, GentiumadEcclefiaefi-
numcolle&io; quas, fy 1 vefcentibus quotidie Judasorum
ramis, Ecclefiae ftipiti inferi & ad mitiorem naturam redigi
oportebat. Cujus infignis adeo, ac maximi, fi quodquam
nftquam, Dei in rnundo operis , tum praedi&iones & vaticinia olim edi-
ta ; tum implementum ; ac fruclus denique & effecla confideranda funt.
IL Fatis autem monftratam illam olim Gentium felicitatem,ex uni-
verfa Vet. Teft.Scripturapatet. Gen. 3: 15.9:27. 12:3. 17:4,5.49: 10.
Deut.4:<5. 29:24,25,29. 32:43. Pfal.2:8. 8:2. 22:29.40:10,11. 45: 10,
13,17. 68:19.72:3,9,10,11. 82:8. 86:9. conf. Apoc.i5:4. & 87:4,5,6.
96:7,8,9,10. 110:2,3. Jef.2:3, 5. 11:10,12. 19:18,19. & 35.&42:i,4.

&49:

De Vccatione Gentium. 151

& 49:6,20. 52:10,15.55:1,2. 56:6. Jer.i<5:i$>.Joel.2:23. conf. Act.2:
21. Ac in Euangelio Chriftus quoque paulo ante iddocuit : Alias
etiam oves habeo, cju<e nonfunt ex hac caula : illas quocjue oportet me ad-
ducere: namvocemmeamaudient: fietcgteunus grex , & unus Paftor.
Joh. 10:16. Ac variis parabolis illarum adventum delineavit, Matth.20.
& 21.Luc.14 &15.

III. Apoftolus autem, ubi adductionem earum myfterium,pr<eceden-
tibus xtattbus nondumpatefatlum, appellat,Eph.$: 5. loquitur de myfte-
rii iilius impletione , quae ultimis demum temporibus refervabatur ; de-
que omni ejus modo & ratione : quod videl. faciliori longe modo , ac
olim Judei, fine legis ac rituum onere, fbla fide falutem acciperent : oen-
tes ejfe coharedes & concorpores , conforte/cjue promiffionis ejusin Chrtfto
per Euangelium, fs6. Et nullum defcrtmen pofuit mter nos& tllos, fide
purificans corda ipforum, Act. 1 5:9. Quod Judsi vel maxime indigna-
bantur.

IV. Confiliis autem Dei tandem fe explicantibus, non pauci quidam &fuo tem-
pfTOlyti, ac de ingenti meffe fpicae nonnullae, ut olim in veteris Ecclefiae P0re imPle'
anguftiis; fed toix nationes , ad Chriltum corivcrn£,baptifmum fidem- M"

que acceperunt. Ut Judasorum Ecdefiam non tam,adfluente convena-
rumfbbole, ditaffeac dilataffe; quam novam Ecclefiam novumque
Chrifti populum condidiffe videri poffint ; obliterata paulatim Judaici
nonynis gloria. Quod deinde infidelibus de gente illa manfit : dum 110-
va illa Euangelii maffa novumquoque nomen &rtita , acdeChrifto
Chriftiana appellata eft. A&. 11:26. Ita ut ab Hterofiljma ad Illyri-
cumimpleverimannunctationemChrifti. Romri5:i9. OuodE-imge-
lium pr&dicatum cft in omni creatura^quxfub ccelo eft. Col.i:2$. Stupor
invicem contigit Ifraeli, donec plenitudo gentium intret. Rom. 11:25. An
parturitur terra uno die ? an nafcitur gens una vice \ namparturivit ; fi-
mulpeperit Zionfiliosfuos. Efai.66:8.

V. Fadum hoc, tum externo Euangelii prseconio : Ouomodoau- Fx&aaw '
tem credent, quem non audtverunt ? Rom. 10: 14. Deo non peregrino ttmfuit
amplius fono, ut olim ; fed, uti domefticos k(k fa&os agnofcerent, nota PrA*onl°
acfamiliari linguaipfos alloquente : GraeceenimNov.Teft. myfteria *****& '*"*
tradita funt ; factufque tum Deus Judasis barbarus eft : Nam tunc ver-
tamadpopuloslabiumpurum. Zeph. 3:9. Cum pereqrino fermone, &

lingua exotica allocutus fitpopulum iftum Jehova Jef 2 8 : 1 1 . tum inter-
no Spiritus alloquio, ac potenti vi. Quale Dei verbum eft, quo vocat ea

qu<z

151 L I E. V. C A P 17 T XXVI.

qu<tnonfunt , tanquamfint. Rom. 4: 17. V t accipiant prmiffionem hi>

quivocatifunt adh<treditatem,qu<zeflin<tternum. Hebr.cjri^.

finejugo VI. Compellati autem funt non alio quam Euangelii & fidei verbo,

Leg" j abfque legis ac rituum Mofaic#rum onere, Aft. 15.& in epift. ad Galat.

Cum Deusnonforet-sT^trwsroMVTi^, Ac1mo:$5. qualisin Vet.Teft.

aliquo modo videri potuerat , ubijude/orumgcntempraecipuedeama-

bat. Qua nuda ac facili via dum Apoftoli , ac prasfertim Paulus, gentes

adducerent,non mediocrem invidiam fubiere. Fuitque ea in recenti il-

la Ecclefia prima litium ac difputationum materia, ut exactis Apo-

ftolicis liquet; dum fideles ex Judaeis nonfine dolore vettrem iftum

cultum, dilectofque olim Deo ritus, antiquari viderent.

Oecafione yjj# Crevit vero gcntium Ecclefia praecipue exjudaeorum ruinis;

id ^ m'S ^lU ^um ^S'^^us ferrentur in oblatam fibi falutem , eamque averfaren-

' tur,& Euangelium odifle ac pertinaciter perfequi tandem in animum in-

ducerent ; ex ifta nocte,veluti vices fervante Dei gratia , pleniffima lux

gentibus affulfit. Shvero deltttum ipforum divitia funt mundi ,. dr

damnumdivitiagentiumfkc. Rom. 11:12. Atqueita omnes futfove-

dientiam conclufi funt , ut omnes mifericordiam accipctent , i?s$z. Ac,

veluti Abrakami acjudaeorum vocatio creationis,ita gentium converfio

generationis imaginem habuit. Sicuti Apoftolus infitionis figura utitur,

dum illi , a fylveftri matre avulfi , Judaico trunco inolefcere juffi funt.

Advenientesradicabitjacobus. Efai.2y:f<5. y

Tru&us VIII. Nec exigui operis iftius in mundo fructus fuerunt: i.Dii

converfio- cnjm Deaeque omnes,quas ha&enus meliori orbis parti illuferant,facefle-

. sen~ re&inorcum remearejufli funt. Etidolorum quantumefl,abtbit. Illo

die projiciet homo Deos nihili aurcosfuos -~ad talpas & advejpertiliones.

Jef 2:18,20. Ad te gentes venient afinibus terra; & dicent, meramfal-

fitatem hareditaverant patres noflri , vanitatem , er in quibus non erat

utile. Jer. \6\ 19. 2. Oracula, fi que;fuerint, conticuerunt,vocalefque

olim fylvae & quercus refponfa edere ceffarunt , ipfeque Apollo Del«

phicus infans redditus eft. 3 . Dcus vero,mundi conditor ac redemptor,

publice in mundo agnitus eft. 4. Lexque ejus ac cceleftis dodrina , ut

vera ac divina, celebrata eft. 5. Innumeri denique mortales, atque inte-

grae nationes,fene ha&enus & barbarae, Euangelio colla fubdiderunt , ac

manfuetum Chrifti fermonem acceperunt, & pulfa barbarie ad pietatem

acmodeftiam format3e funt.Qiiod in aenigmate cecinit Jefiias cap.n.Et,

ejuod maximum eft, Jiidaeos , veterem Deipopulum , non aequaverunt

ilii

De vocatione Gentium. 155

illi folum, &d rerum divinarum cognitione , morum pietate, cun&ifque
bonis artibus, immenfum fuperarunt. Ut ipfi hodie Judaei Iegis fuae
myfteria , ac linguae intellectum , omnemque patriam eruditionem , ab
iis, quosgentilesipfi appellant, petere pene neceffe habeant.

IX. Quaeomnia certeEuangeliidivinitatem ac veritatem teftantur. oftmfain-
Illa enim doctrina , qu£ talia ac tam magna in mundo praeftitit , ac cui de fimul
tam multum humanum genus dcbet , & vera, & fancta,& divina eife de- Euanie^1
bet. Nifi Deum rebus humanis illudere, gentefque a paganifmo non ad
fidei Solem, fed ad aliam noftem & impietatem effe prolapfas impie di-
cas. Quomodo nec verum quicquam in mundo unquam fuerit , nec
futurum porro unquam fit : fed quicquid hoc aevi eft , in tenebris omne
degendum reftabit.

X. Sed & modus , quo mundus per Euangelii fermonem converfus,
ac tantum non triumphatuseft, admiratione plenus eft, ac divinitati ejus
non mediocrem fidem adftruit : flve i.doc"trin3?genium,2. fivedocto-
res, 3.five denique docendi modum fpecles.

"* XI. Ille enim dettrin* iftius genius erat, ut ab hominum fenfu maxi- tum ratio-
me remotus eflet, ac abfterrendis lis, quam alliciendis ferviret. Nam qui ne doclr*M '^^A^
in iftam difciplinam veniebant 1. nihil priusimbuebantur , quam patrias ej,ttsJ . p^jL ffi/ti\
religiones exuere , & profana omnia dicere quae hactenus facra habue-
rant. 2. Credere autem ac animo acciperc , quae incredibilia ac imper-
ceptibilia erant : N~os autempnedicamus Chnflumcrucifixum, Judais
cjuidemfcandalum,Gr<£cis autem fiultitiam. i.Cor. 1:23. Ouxfliones

autem qtiafdamhabebant " dejefu quodam, quimortuusefl, quem

Paulus dtcebat vivere. Afl.2 5:19. Ouid? incredibile vobtsvtdetur,quod
Deus mortuos excitat \ c. 26: 8. 3. Ac pictatem fequi duram ac diffici-
Iem,necaddefidisacmarcentismundi genium compofitam ; illumque
vitae morem induere, qui conceftis etiam voluptatibus modum poncret :
cujusformulaextatMatth. 5,6, 7. capp. &c. 16: 24. Siqutsvult pone
me ventre, abdicet femet tpfum, & attollat crttcemfuam, acfequatur me.
4. ac ob difciplinam iftam dura omnia ac acerba perpeti , & omnia vitae
commoda, ac vitam denique ipfam vilia habere : Et omnes vero volentes
pie vivere in Chriflo Jefu, perjecutionem mtientur, 2.Tim. 3: 12. Non
aliud ob pretium, quam quod immortalirem fperarent , atque ignavum
ducerent rediturae parcere vitae. Qux mira dodtrinae ratio erat,dum fe-

fe revi&uros credercnt , interim mori non dubitare. y Jj (2)'-£'jZ^,

-/ XII. Nec dottores ii erant,quibusmundusfacile accederet. Jcfus. »».r*»A"

V fabri ) * A

HWW

154 L I B. V. C A P U T X X VII.

ne Dofto- fabri filius, ex paterna officina ipfe prodiens , tandemque a gente fua ne-

rum\ catus, quodnonleve novae ifti do&rinae fcandalum fuit. Nosaudivi-

mus ex le<re, cjuod Chnflus maneat tnfeculum ; & quomodo tu dicis,opor-

tere ejferri filium hominis ? Jof. 12: 34. Nosautem prxdicamusChri-

(ium crucifixum> Judxis quidem fcandalum, Gracis autem fiultitiam.

i.Cor.'i:i$. Difcipuliautem, feu Apoftoliejus, virierant obfcuri, idio-

tae, nulla arte, ingenio, aut eruditione celebres,iique numero pauci, duo-

decim enim erant ; quos mundum partitis operis, veluti Domini fui re-

gnum, inter fefe divififfe , & tam vafta ac incredibilia cogitaviffe, fupra

fidem fuit. Non alia autem ad tam ftupendum opus praefidia habebant

quam doetrinae veritatem , vitae fanctitatem , ac miraculorum gloriam :

quibus de mundo tandem triumpharunt , quanquam non fine fangui-

ne; nam & ipfi operi ifti immortui fuo cruore falutem mundidedi-

carunt.

\?w\ • "U1 * tumdem- ycXIII. Deniquc docendi modus non erat ad florentis faeculi gcnium,

{_ ^" ' Jly V* ra!me cui ipfa veritas nifi compta ac ornata non placebat ; fed fimplex ac inafFe-

modt. 6tatus? procul omni cultu ac humano lenocinio, ut virilem ac robuftam

fapientiam , vcreque Dei filiain , agnofceres ; non armis denique aut ulla

faeculipotcntia adjutus&inftru&us. Utomnia Deoac ccelefti veritati

deberet,quae,ictu fulmineo potentius, celfa mundi,& quicquid Euange-

lio inimicum erat , pcne momento proftravit. Et prtdicatio mea non

fuit in perfuaforiis human&fapientU verbis , fed in demonflratione Spiri-

tus & potenti*. i . Cor. 2: 4. Quae & univerfa & fingula divinam hanc

doctrinam, Deumque ejus auctorem commendabant.

C A P. X X V I I.

De ludiciis Dei in Iudaos.

judjzo- I.v^^J^^Dducl:ionem gentium fequutum eft Judaicae gentisre-
RUM ^^/^MM Pu^um '• ^l1132 hadtenus Dei in terris fponfa , nunc abeo

triplex ^v^PPv^ diffidens, acpudorem fuumalienis diis fubfternens, in
Itaus. ^M^&ssg profanum fcortum degeneraverat. Qua imagine Ho-
feas ftatumejus depingit, cap. 1. ubitriplicivelutiperiodocun&aejus
rij populi fata compleditur : 1. quando fuit Ammi , ac Dei populus.

i.quando, repudium paffus , facliiiscft Lo-ammi. 3. denique quando

olim

coi

ji£

ttt.

•■".

i- .

DeJudiciisDei in JuDiEos. 155

olim ad Dei fcedera rurfus redibit , & ad priorem virum revertctur , ac
Ruchamah erit.

II. Statum populiejus quandoin Deifoedere agebat, fuperiorili- Prima iSis
bro, fub fecundo temporum intervallo, latiusvidimus. Unde & Mef- EuaK£el"
fias non ad alios prius venire quam ad ipfos , nec aliis prius Euangelium ^JJj^t"
annunciari debebat. Haecenim fcederisiftius praerogativa erat. Abite

autem pottus ad oves perdttas domus Ifraelts. Matth. 10: 6. Necejfe
trat vobts prtmum pr<edicari verbum Dei, Ac~l. 1 3:46.

III. Unde ipfi novae Eccleiiae primitiae fuerunt. Ac pradicante qui- tum mul-
demChrifto, jamnonpauciexipfiscrediderant. Sieum, Jefum,y*V totu™ ,ex.

! r V , o 11 r- *. 1 madChri'

«mittamns, credent omnes tn eum, Joh. 11:45. 0)11.7:49. hrantquenaec ^^ ^

ejus de gente illa fpolia & manubiae, quae ipfi debebantur. Poft mortem verft0„e.

autem ac afcenfionem ejus haud paulo majori ftudio ad difciplinam ejus

aggregabantur : Addita funt Ecclefa dte tllo anima quaji ter mtlle.

A&. 2:41. Scp 14. Vides,frater, quot mjrtades jint Judaorum cre-

denttum. A&. 11: 20. Quin & integre_ fere provincise ad Euangelii

vexillum fe erexerant : quibus ingens praeterea numerus ex Judaeis exte-

ris, inter gentes degentibus , accedebat ; ad quos plerasque Apoftolorum

epiftolej extant.Quae non exigua Euangelii in gente ifta primordia erant.

IV. Nec hi de vulgo folum Judaei erant : fed & Sacerdotes multi ac
primores Chrifto nomen dederunt. Et de principibus multi credebant
in ipfum, Joh. 12:42. Et maona turba Sacerdotum obedtebat fidei. Act.
6:7.Interquoseminent,Simeon,dequoLuc.2:2;.Nicodemus, &Joie-

phus Arimatheenfis;quorum & faftijudaici fub variis involucrismemi-
nere.Quibus quidam,quanquam parum certo,accenfent Gamalielem fe-
nem,Pauli pr^ceptorcm , cujus moderatum circa Chriftianae rei exordia
confilium legitur Acl. 5. Ac praeter hos etiam mulieres non ignobiles in
Chrifti comitatu leguntur, Luc.8:$. magna fidei incrementa.

V. Ac hae quidem gentisiftius primitiae erant,ae flos delibatus,quem Itatamt»,
in Ecclefiae aream coei , iftoque aufpicio mundi meifem confecrari inter ft§e™.tPfjt
erat. Caeterum gens lpfa umverfa , ii pubhcum ac communem ejus ita- contHmax
tum fpectes, Euangclio rebellis permanfit: unde & repudium a Deo manferit.
paffa, ac tandem funditus deleta eft. Qui infidelitatis, repudiationis ae
denique excifionis ejus gradus fpeciatim confiderandi funt.

VI. Eft autem hoc admirandum valde, ac fidei praefertim grave,
cum Chriftus Ecclefia^ Judaicae tot faeculis promiifus foret ; illiufque
proprium peculium ac decus exifteret ; quin & religionis ac fldei maxi-

V 2 mum

i$6 L i b. V. C a p u t XX VII.

mum ha&enus apud illos caput faceret; tamen a gente illa fua non agni-
tum, fed rejec~him,tandemque necatum fuiflfe : contraque gentes, ha&e-
nus ab Ecdefia fegreges, eum accepiffe , ac debitum Judaeis Servatorem
veluti intercepiffe. Sed S. Scriptura dudum fcandalo ifti obviam ivit,
remitaolim futuram clariiTimis vatum oraculis longeante fignificans.
Deut.$i.&$2,. Pfal.2:i,2.&8i.&95.& 1 18:22. Efai.<5. &43«& 53: 8.
Hab. 1: 5. 2:4. Zach. 12:10. Malach. 2:11. conf.Joh.19: 37. Acl.2:

13., 3<Si37;

illlut ir.fi - VII. Sed opere_ pretium eft caufas tam prodigiofae perfidie^ inveftiga-

delttatts re . qU^ ^ ajjjs iatjus n.irratae, praecipue^ has erant : 1 . quod terram illam,

ctufa. &urbem,&politiam, miro affedtu deperibant. Unde pignore ifto ex-

cuti aequo animo ferre non poterant. Cujusreiindicium eft : Ioh.n:

48, 50. Si enim Jejum omittamusjic , omnes credent in eum^ & venient

Romani , cr tollent nojirum & locum cr gentem conducit nobis ut

unus homo moriaturpro populo , er non totagens pereat. Quare cum &
IohannesBaptifta, &Chriftus, fupremumurbisilliusdiem,fatumque
gentis propinquare proedicarent , acvanaifta contemnere, jamquead
exitum fefe comparare , juberent, ingentioffenfionierant; cumludaei
urbem illam, utpote religionum caput, aeternam fore inani fuperftitione
fibi perfuaderent.

VIII. 2. Cuiconjunctus erat idemerga templum, omnequeejus
minifterium affectus : cui plus aequo ad haerelcentes ipfum templi Do-
minum agnofcere non potuerunt , fed in externo illo cultu ac yvfitcfintp
ftupentes juftitiam ac falutem fuam ab ea pendereexiftimabant. A quo
errore profe&um eft, quod legem fidei agnofcere, fequeei fubjicere non
poffent. Loci enim ac cultus illius reverentia obftabat, qua perculfi ac
attoniti ad molemiftam perpetuo fufpirabant ; nec adduci ullo modo
poterant, ut Chriftum,qui imagines ac umbras iftas evacuatum ibat, nu-
dum ac fine choragio illo reciperent. Undein aftisfaepe Apoftolos hoc
crimine petitos legimus, quod contra urbem, & templum , ac inftituta
Mofis concionarentur.

IX. 3.Nimia autem haecexternorum veneratio,quae, uti ollm Eccle-
fiae fidem aluerant , ita tum objecto obice morabantur , profecta erat ex
perverfa Scrtbarum Cateehefi ; quae, cum verbum Dei paulatim neglige-
retur, contra ac ultimus prophetarum monuerat, memores ejiotelegis.
MoJis,Jcrvimei, Mal.^^.praecipua religionis capita corruperat : cum
nihil fani de Fcedere Dei, de Juftitia peccatoris, de fide Patrum, de regno

Dei,

DeJudiciis Dei in Jvvmos. 157

regno Dei,de Meffia Deique filio, deque beneficiis illius fentirent.

X. 4. Contraque Traditionum ftudium invaluerat : circa quas cum
ifta astate mirum in modum infanirent , magifque quid Magiftri edixik
fent, quam quid Deus juiTerat, in promtu haberent, ifta labes Ecdefiam
prorfus devaftaverat.

XI. 5. Denique non minima culpaerat inipforeligionis apicc, dc
Meffia, corrupto: circacujusperfonamacregnumcum errarent, non
mirum eft, quod adventantem , nec ifta quae illi quaerebant figna praefc-
rentem, recipere dedignarentur. Avulfum enimillud primarium reli-
gionis caput ab ipfa religione tum temporis erat. Cum enim illa fpiritua-
lis lit, ac falutem animse fpectet, hi Meffiam expectabant, Regem, exter-
na gloria praefulgentem, qui Judaeorum rempubl. priftinonitorirefti-
tueret. Quod verae doftrinae ftuprum, ut & caetera, Dodtorum inertias
acimpietati, dequaacerbas apudvatum poftremum querelas legimus,
adfcribendum erat.

XIL Atquehaecpopuli infidelitas,&MeiTiaerejecl:io, abdicationk Hincfecutn
ipforum propria ac unica caufa erat. Cum enim alia populi illius pecca- Wuli iUiut
ta minoribus olim pcenis caftigata forent ; atque antea idololatriam ejus **&**"'
Deus Babylonis exilio, ac brevi veluti divortio , vindicaffet ; haec Mefc
fias rejedHo ac caedcs, qns» mralis ^ Dei fcedere apoftafia , &fumma
denique perfidia erat , non nifi univerfas gentis repudio expiari poterat.
Refte enim, qui a Fcedere Dei primi abierant , fidemque jam non laefe-
rant fblum, fed prorfus exuerant , iidem a Deo abdicari, ac inftar profa-
nae, nec Deo amplius foederatae gentis, haberi poterant. Quod futurum
Prophetae olim pra?dixerant. Omijifii populum tuum , domumjacobi !
Efai. 2: 6. Etfiet ipjis verbum Domim. praceptum ad pr<eceptum — — ut
eanty ejr lapfent retro , ejr confringantur , ejr illaqueentur. E(ai.z8:i$. y

Quomodo dabo te^ Ifrael, ut Adamab, ponam te ut Zeboim ! Hof. 11:8. - . •

Ef urbem^ ejr fantlum corrumpet populus principis advena. Dan.9:2<5.
Hof.i. Ezech.i<5.

XHI. Hoc gentis repudium denique non magno intervallo confecu- iytfque ex»
tum eft ejus excidium, itidem a Prophetis praedi&um.Num. 24:24.]^. "^**
25. Deut. 29: 19,20, 21. &3i.&$z.conf.Rom.n:32. i.Theff 1:16.
Deut.i8:i9. conf.A6t.yii. Efai.8: 14,1 5. Joel. 2:30,31, 32. conf.A<5h
2:19,20,21. Zach.5:i--4. & n.Mal.2:5,i2. &4:<5.Matth.24:<$. conf.
Dan.9: 24- 27.

XIV. Cujus ultimi tamen fupplicii moras quafdam Deus indulfit, Cttjusvf

V 3 col-

158 L I B. V. C A P U T XXVII.

rii fuerunt colligendis priusex genteilla fidelium reliquiis. Undeper partesilluo
gradus : executus eft,ac veluti gradibus quibufdam rempublicam , templum , ac
gentem denique totam afflixit & tandem evertit. Quemjudiciorum
Dei ordinem obfervare licet , quomodo coeperit , ac per rxirtes progref-
fus fuerit, donec tandem confumta omni mifericordia , cum nihil fan<5ti,
nihilque bonae frugis in Ecclefiae area fupereflet,arentes ac fteriles praedii
fui ftipulas fanctiflimo ac juftiflimo incendio depopulatus eft.
in repuUi* XV. Primus judicii gradus erat, quod reipubhaz audtoritas, per Ro-
c*> mana arma jam antea non parum imminuta , tum prorfus languere coe-

perit, fublata judiciorum capitalium potcftate : Dixerunt igitur tpji,
Judaei, nobisnon licet cccidere quenquam , Joh. 18:31. Quod anno ante
excidium 40. contigit, non neceifitate aliqua, fed religione quadam
ipfbrum. Ac cum judiciis iimul intercalandi facultasdiminuta, ac a prae-
fidum nutu fufpenfa fuit.
urbt, XVI. Hunc reipublicae cafum, accelerantibus gentis fatis,exceperunt

deinde crebrae feditiones , & latrocinia ; ac bellum denique cum Roma-
nis, faepiusperarmaipforumciviliadiiatum , iterumquerepetitum, ac
Tito victore tandem abfblutum. Quando urbts ipfius fatum maturavit.
Qua, poft ultimae miferiae exempla, tandem expugnata ac deleta, gens
univerfa m metropolis fuae funerp concidir.
temthy XVII. Ac cum urbe fimul everfum eft templum , eodem , quo pri-

mum templum abfumtum erat, die; ubi varianumerorummyfteriaac
refponfus oftendi poflent. Ac cum templa facra quoque gentis illius in-
teriere, cum extra locum illum celebrare illa nefas foret. Atquetum
nova fidelium Ecclefia prorfus conftituta ; ac, remoto templo , quod u-
trifque adibatur,a reliquo infidelium Judaeorum grege feparata eft,juxta
illud Efai.^z: 1 1. Recedite,recedite,exite inde,impurum ne tangtte.
tentifici- XVIII. Cum templo defecerunt 4. Pontifices ; quorum ultimus fuit
*w;> Phannias , feu Phannafus, homo rudis,& divinarum caerimoniarum im-

perkiflimus. Atque ita poftquam verus Sacerdos adveniflet , tandem
quoqueexternumillud facerdotium periit.
DcHori- XIX. 5. Utque omne decus fuum gens illa amitteret,etiam DoBores

brn hac aetate defierunt ; quorum ultimus fuitHillel princeps, Judae fanfti

nepos. Cum extra terram fan&am iftum honorem capeffere non lice-
ret. Qui fecuti enim funt Do&ores Babylonici , longe minoris dignita-
tis erant.
tribubus, XX. 6. Confufe porro funt tribm &famili*i deperditis ac exuftis

cum

mr-^r

DE JuDICIIS DEI IN JuDjEOS. 159

cum templo genealogiarum faftis ac tabulis. Sapienti autem confilio
Deus id accidere permifit, 1. ut populi, generis fui nobilitate ac fanftita-
te prseferocis, animos paulatim accideret , odiumque in externos, ut fi-
bi longe impares , ponere adfuefceret ; fenfimque difcrimen illud Judaa
& Gr^ci de mundo tollerct : Omnes enimfilii Dei eflisperfidemjn Chri-
fiojefu, Gal.$:26. 2.utqueprocarnali cognationefpiritualeilludge-
nus, quod a Chrifto folo arceflitur , seftimare , iftique ftirpi nosinferere
doceret, quse fola in ccelis cenfetur , quseque unica Chriftianorum no-
bilitas eft. Oui autem fecerit voluntatem Patris mei, cjui eft in coelis , ille
efifrater meus, & foror, & mater. Matth. 12: 50. Fletlogenua mea ad
Patrem Domini nofiri Jefu Chrifii, ex quo totafamilta in ccelis & in ter-
ranommatur. Eph. 3:14, 15. Unde inutilis nunc &vetitainfinitaiJla

genealogiarum fcrutatio. Neque attendere ad genealogias fine ca-

rentes, cjua cjuafliones exhibent magis, cjuam adificationem Deiinfide.
l.Tim.i^. coU.Tk.y.^.

XXI. 7. Confecuta haec fuit tandem univerfe gentis captivitas & univerf*
fervitus; dum coelo foloque fuo extorres,ac toto orbe vagi , milerrima denique
fata fua ubivis agitanda habent ; omnium nationum ludibrium ac fervi, gfntts*xtm
cum nullibi gentem aut rempubl.componant,nec ullum terrarum angu- ",*£;
lum poffideant. Cum qua hodierna eorum captivitate nulla praeterita
comparari poteft. Nam diebus multis fedebum filii IJrael , fine rege , &
Jineprincipe', &fine facrificio, &Jinecippo: &Jine Ephody&Jinetmagi-

nibus. Pofiea convertentur filii Ifirael, & quttrent Jehovam Deumfuum.
Hof.^:^, 5.

XXII. Eftque miferiarum illarum colophon , quod non corpore animiqite
magis quam animo lervi,atque in perfidia fua obftinati redditi funt; con- ctcitate &
traomnem Euangeliilucem animum oculofque pertinaciffime obfir- ™fttmm~
mantes,& claufi undique ac impervii.»W obduratxfunt mentestpforum.

2. Cor. 3: 14. Nolo enim vos ignorare — — quod fiupor invicem contigit
Ifiaeli, donec plemtudo gentium intret. Rom. 1 1 :2 5.

XXIII. Unde rari admodum ex illis, licet in lon&i adeo miferia , ad unt*e rar*
Ecclefiae gremium convertuntur. Cujus rei caufa cft, partim juflum Dei tuorum
judicium, populi iftius perfidiam ulcifcentis : partim injitagentipertina-

cia, atquehoftile in alias gentes odium , quas divin^ legis cognitione,
quam pro corona ac decore Ifraelisfoliushabent, prae lefe praeftare non
ferunt: unde, neChriftianisconcederevideantur, vaniffimisexceptio-
nibus, acpraeftantiffimorum locorum detorfionibus, fefe adverfus fidem

eo-

hodierni
Iudaiftni
facies.

160 L i b. V. C a p u t XXVII.

eorum muniunt ; ac, nubes&inaniacaptareadfuetiinfulffimastandem
nugas & fabulas pro liquidiflimis veritatibus habent : denique& oblata
a Chriflianis fcandala, fect3e,hxrefes,mores denique,non fatis ad legis il-
lius,quam profitentur,fancl:itatem caftigati.

XXIV. Uthinctandem appareat quid de hodierno Judaifmo cen-
fendum fit ; quod videl. non fides , kd perfidia, & a Patrum doctrina
apoftafia, atque erga regnum Chrifti mera rebellio fit. Unde fcecunda
errorum omnium ac haerefium,qu3e vel hodie fidem Chriftianam exer-
cent, vel mater , vel nutrix eft. Quae peftilentiftima; haerefes , in varios
ramosexeuntes, univerfam religionem depopulantur ac penitus deva-
ftant. Omnes autem a Judaica perfidia vel ortum kabe#t,vel incrcmen-
tum, veldenique ineamdefinunt; juxtailludProphetae : Exteexivit
cogitans contra Jehovam malum,confiltarius nequiti*. Nah. i : 1 1.

XXV-Ut vero Theologiaeac religionis fcopo Judaei exciderint.Cum
enim ille unice in Dei g]oria,ac animarum falute pofitus fit ; illi non nifi
humano cultu Deum devenerantur, & , pro fuperftitionisingenio , levi-
bus quibufdam prseceptis , ac hominum inftitutis, eum colunt ; iftifque
figmentis, magico propemodum ritu,eum fibi devinclum acobnoxium
arbitrantur. Veram autem animarum falutem adeo non affequi poftunt,
ut eam ne quidem fperent aut expectent : fed, ut cultum fuum potiflimu
externis operibus abfolvunt , ac Mefiiam fblum terrenum quendam R.e-
gem futurum putant ; quod tamen fidei ac fpei ipforum primariumca-
put eft ; ita etiam vix aliam quam terrenam ac carnalem felicitatem
fbmniant; nec magnopere de animse poft mortem ftatu fo!liciti,moleftas
illas difputationes Rabbinis fuis potius relinquunt. Ut non fatis re<5te
Sociniani, ac alii, Judeos verum Deum colere ; ac fidem habere, quse bo-
norum operum mater exiftat ; quin & externo legis fuse cultu Deo pla-
cere poffe contendant. Et me noflis, & noftis undefim ; & ame non veni,
fedefl verttstfui miflt me, quem vos nefcttis. Joh. 7:28. Efl Pater meus
qulglorificat me , quem vos dicitis Deum veftrum efie , & non cognoviflis
eum, [0^1.8:54,55. Nbvi opera tua —— & blafphemias eorum, quidi-
sunt Jud&os effeje, cr non funt,fed congregatio Satana. Apoc.2:£. Q ■

L I-

*™

»*

v>-

Internet Archive Audio

Featured

Top

Images

Featured

Top

Software

Featured

Top

Books

Featured

Top

Video

Featured

Top

Mobile Apps

Browser Extensions

Archive-It Subscription

Save Page Now

Full text of "Francisci Burmanni ... Synopsis theologiæ & speciatim oeconomiæ foederum Dei : ab initio sæculorum usque ad consummationem eorum .."

See other formats