jU
=Da:
iroinmflttk
ber
SSetiöifcöett Spradie
3 I
ö ■ ^ E
m ber '-
Ofterlaitfiij
Don
B R
: 3weite vermehrte Ruflage.
Drucl^ unö Verlag von (D. Schmaler.
1919.
=nn== ===:
iramnitttik
ber
3Bettölfc^ett Sprache
in bei*
O^etlattfi^
UDII
: 3weite vermehrte Ruflagc.
i
"'Ballten.
DrucK unö Verlag von CO. Scbmaler.
1919.
1
j t
Fllle Rechte vorbehalten.
\^RARy
NOV 30 1967
..■^^
■-> ':>*1<>
'^^ttäi2i:^*'m^^7:^k^
Dem Hoch würdigen Herrn
Herrn Pfarrer em.
f EORG j|lEBSCH
in Bautzen,
seinem hochverehrten Lehrer in der Muttersprache
in dankbarer Erinnerung
gewidmet
vom
Verfasser.
9PoriDort ;5ur etfieti "Auflage.
■^IIs id) mä^renb meiner ©tubtcn^ctt bcn Unterri^t in ber 2ßenbi=
fcf)en Spraye ju erteilen fjatle, bemerfte ic^ gar balb, roie [^roicrig ein
|oId)er Hnterrti^l o^ne ein $anbbu(^ fei. Die (5rammatiten oon ^orban,
5d)maler, "ipfu^I, Seiler, ©c^neiber unb Deuljdimann* finb teils oeraltet,
teils, namentlich in 5Be5ug auf bas 3<^^^ojoi't» unoollftänbig. Dabei
tragen fie aud^ bem pra!tif(^en 5Bebürfniffe ujenig 9?e(^nung. Da^er
entflanb in mir ber ©ebanfe, ein folc^es 5öTtbbu(i^ 3U öerfaffcn, toel^es
geeignet toäre, allen lernbegierigen, auc^ folgen beutf^cr Jlationalität,
bie S^enntnis ber JBenbif^en Spraye beizubringen.
SJlöglid^ft genau rourbc bie Seele einer jeben Sprad)e, — bie
5^rone ber 2Benbifd^en Spraye — bas S3erbum be^anbelt, roel^es, toas
25ebeutung unb 9?ei(^^altig!eit an gormen anbcltngt, bem grie(^if(^en
3eitroort glei^fommt (cf. bas ißorroort 5um Nowy zakon oon Lus-
canski unb Hornik). 6e^r 3U ftatten famen mir babei, roie bei ber
3ufammenftcllung ber übrigen Xeile ber ©rammatü, bie oielcn ^luffä^e
im Öasopis Mac. Serbsk. unö manche ^anbf^riftlid^e 5lrbeitcn meiner
Stubienfreunbe.
3!ßeil oorliegenbcs 5Bu^ ^unäc^ft praftif^en !^wtdtn bient, fo
iDurbe bie rDiffenf(^aftlid)c Grflärung auf bas notujcnbigfte eingef^räntt.
93on einer fpejiellen Si)ntai, roel^e f^on im ^at^xt 1884 oon ©corg
fiiebfc^ erfc^ienen ift, tourbe bes^alb aui) abgelesen; nur bie toi^tigften
fpntahifc^en Siegeln tourben gelegentlid) eriuäl^nt.
Da ober eine lebenbe ©pradie auc^ als eine lebenbc 5U be^anbcln
ift, fo ging mein Seftreben ba^in, ben ©^üler überall mit ben (5cgen=
ftänbcn befannt ^u marf)en, toelc^e i^n im täglid)en fieben umgeben.
Da.^u bienen bie oielen eingeftreuten bcutfd)en unb toenbifc^en Scifpiele.
roeld)C, foroeit mögli(^, ber 2Benbif(^en fiitteratur entnommen |inb. Den«
• ißur als iUJanu|fript oot^anben.
VI
[elben l^votd oerfolgen auS) bte bcm Su^e beigegebenen beutj(^en unb
ujenbif(^en (5c[präd)c über bas gefelljc^afili^e fiebcn, in bcnen oor allem
bie jcber Sprad^e eigentümli^en 2Benbungen berüdtji^tigt roerben.
Die Sraud)barfeit bes Su^es glaubte i^ n\^\ unroefcntlic^ baburc^
5U er^ö^en, "ba^ i^ bemfelben ein beut|^=tocnbi[^e5 unb ein roenbijd)=
bcutj^es iBörterbu^ beifügte. Das erftere rourbe jo umfangrei^ ange=
legt i>aÖ «s für geroö^nli^e 53er^ältnif|e uollauf genügt. Die toic^tigjten
^^rafen, fotoie bie ri^tige 5lntücnbung unb 25ebeutung bes S3erbs bej.
ber Qualität tourben überall beamtet. 9Jlan üergleic^e auc^ bie ^^emer»
!ung 3U 5lnfang bes öeutfd^^roenbifd^en ^Börteröerjei^nijfes.
@(i)ltc^li(^ ergreife ic^ no^ mit greuben bie Gelegenheit, um bcm
§ocl)roürbigen §errn *!pfarrabmini)trator (Seorg fiiebj^, unferem unüer=
ge^li^en ße^rer in ber lieben 5Ilutterfprad)e, ben beften Dan! bafür
aus5uipre^en, ha^ er au^er oielen 33eroollfommnungen bie gejamte
Äorrcftur bes oorliegcnben 5Bu^es geleitet l^at. SBe^mütigen unb banf-
baren ^erjens geben!e i^ aud^ ber mannigfad^en 3^erbienfte, roel^e \id)
unfer leiber bereits im S^errn entj^lafene Hörnik au^ um mein 25ud)
erroorben ^at. Desgleichen banfc i^ freunblid) allen jenen Stubien=
genoffen, roel^e mid) bei 3lbfaffung bes 2ßörterbu^es ^ilfrei^ unter=
ftü^t ^aben.
Drcsben, im Wal 1895.
®eotg 5^ral.
über 24 '^af)x^ jinb es ^er, bafe bie crfte ^luflogc bcr oorlicgenbcn
©rammatif er|d)icn. Da eine lebenbe Spraye fortroä^renb im glujfe
\% war C5 bringenb geboten, bas 95u^ ben 3lnforbeiungcn ber 3^^^-'
seit an5upafien unb befonbcrs bas 3eittDort nac^ ber Qualität DoIIpnbig
bur^juarbciten. 5Iu^erbem tourbcn neben ja^Ireic^en 3u[ä^cn unb
©rgänjungen btci neue "!)3aragrap^e eingefügt: ^^^^uiun^f 23erba mcbia
unb 2Bort|oIge.
3u ben n)enbijd)=beutf(^en ®e[präd)en tourben einige 5luffä^e aus
ber roenbijc^en ßitteratur beigegeben.
3m beut[^=roenbif(^en SBörteroerseit^nis jtimmen bie ©citensa^Ien
mi}t, ujeil biefer Xeil fc^on oor 30^'^^" "^u geDrudt iDurbe unb bei
ber je^igen 5lnapp^eit an '^apkx ni^t nod) einmal gebrudt tDerben
fonnte. Der fleine "iJiac^trag für biejen Xeil foljt am (£nbe bcs 93er=
jei^nijfes.
Da öor jeber Übung fämtlid^e neue 9Börtcr angeführt tocrben,
erlebigt fi^ bas in ber erften 5luflage üor^anbene fleine ujcnbif^=beutf^e
SßörterDerjei^nis. Der fiernenbe möge iic^ im IRotfalle mit bem beut[^=
roenbif^en befielfen. Übrigens erj^etnt in nä^fter !^t\\ ein roenbif^=
beutj^es ^anbtöörterbu^.
Die beigefügte Xerminologie bürfte mit greuben begrübt roerben.
5errn Pfarrer l'iebfd), ber mic^ roieber oielfa^ unterftü^te, fei
ber gejiemenbe Danf ausgeipro^en.
So möge benn biefcs Surt) baju bienen, ba^ ber ßernenbe in ben
©cift unb in bie ©d)ön^eit ber bur^ i^ren gormenrci(i)tum interef|an=
teften aller flaöif^en ©prägen immer tiefer einbringe!
Deuben, im Wdt^ 1919.
(öeotg Ätal.
Jn ba It6ver3eicbni5.
I. l^autle^rr Seite
1. ^-^on ben i8ud)j'tQben l
2. 3^011 ber 5{ugj|)rQd)e bec 'Botak 1
3. ^on ber 5[u!§fprac^e ber Äonfonaiitcn ....... 2
4. ©inteümig ber Äonfonanten 3
5. 5^011 ber ^^etonimg 4
6. Da» peifönlid^e 5'ütiöort ... 4
1)0^5 ^ilfyjei luort byc fein ö
^ie ^ent«iuuu(^^form 6
53enuötter (Stbjeftiöa) 7
3^ie 3ufunft Don byc fein 8
'Die ^cfet)löform oon byc fein 9
Tic SRitucrciangenljeit uon byc fein 9
jDie 'i^crgflng«nl)eit uon byc fein 10
Die uerbinbcnbe 5(u§fagctt}eife üon byc fein 11
Dq^ 3^itn)ort 12
(Srfte Sl'oniiigaüün 12
3n)eite Äonjugation 15
Dritte Konjugation 15
§ 19. ^isicvte Konjugation 16
§ 20. fünfte Konjugation 17
^2]. Scc^fte Äonjügation IH
B. SfJomcn (<öubftantiuum unb ';.Hb jeftiuum), ^ortfe^ung
ber ^le;iion bei5 ^c^ttüortcö.
i? 22. Da5 (Mefct)led)t 19
i^ 23. Bat)l unb SiegungsifäUe 20
X
Seite
Überfielt bcv ^otmörter 21
5lbüerbin mit bcm (^5enitiü ' . 24
|)artc männliche ©cflinatiDn 24
Silbuiig be« SmperatiDc§ 29
Öartc nieiblicf)e 5)efUnation , . 31
futurum . 34
i>arte föc£)licl)e I)eflination 35
Sbjcftiöa auf -y -a -e 37
■iß^dctje mätmlidie S)efIination 40
©ehuörter auf -i -(j)a -(j)e 43
^cvfeftum 45
3Seic!^e n)eibltd)c ^efUnation 47
^offeffiüa 50
S^eictie fäd)(id)e ©cflinatton 55
^efünation ber (£tgennamcn 57
S^onjuuftit) 5y
Stomparatiö bcv ^Ibjeftina <U
^(büerbia unb beven 33i(bunii .64
(Steigerung bev Wbüerbien 65
C. '»Bronomen.
^^erfoualpronomen HI
^offeffiupronomen . 71
©emonftratinpronomen 74
Snterrügatilipronomen 75
Oietatiöpronomen 76
Pronomen inbefinitum 76
^ovrelatiüe Pronomina unb ^?tb}eftilia . 77
^onelatiue Umftanbguiörter 78
§ 51. 1)00 unöeftimmte ^viiviDort man im 3Benbifcf)en ... 78
D. 9^umerale.
®vunbäat)Ien 81
Drbnung^,5at)(en 85
©attungg^atjlen 88
E. (£rgän;iung bev ^^lei'ton be^ SSerbumä.
Smpcvfeftion 9H
§Iovift • 94
^-uturum 95
@vfte .^tonjugation 97
3iüeite Konjugation 101
§
24.
§
25.
§
26.
i^
27.
§
28.
§
29.
§
30.
§
31.
§
32.
§
33.
s
34.
i?
35.
i?
36.
§
37.
§
38.
§ 39.
S
40.
>^
41.
§
42.
§
43.
§
44.
§
45.
§
46.
§
47.
§
48.
§
49.
§
50.
§
52.
§
53.
§
54.
§
55.
§
56.
§
57.
§
58.
§
59.
XI
Seite
§ 60. 2)rittc Ämtingation 102
§61. QSterte Äoniunation 103
§ 62. i^üiifte Konjugation 105
§ 63. @ed)fte .Konjugation 106
§ 64. ^Namoum ."...* 110
§ 66. 5Berba mebia 113
§ ,66. ^Konjugation ber SSerba o^ne S5inbeoofa( 118
§ 67. Unregelmäßige Konjugation 119
? 68. Einteilung be§ ^erbum^ rücffic^tlitf) ber Ouontität unb
Oualität ber .sSanblung 123
I. lUvha ijnfeftlda unö i^re ^tcratiott»
§ 69. 3^erba fingutaria 131
§ 70. 5?erba finitiüa 137
II. !öcrl»a impcvfeftitia»
§ 71. 33erfea ^uratiua 141
§ 72. Iteration ber buratiü=perfe!tiöen i^erba ber II. Konjugat. 146
§ 73. Iteration ber buratid*perfeft. 5?erba ber III. Konjugation. 147
?^ 74. Iteration ber burat.-perfeft. 33erba ber IV. Konjugation . 148
§ 75. Iteration bor buratiü-perfeft. ^erba ber V. Konjugation . 149
§ 76. Q^irba frequentatiua 150
§ 77. Xron^greffiii 152
§ 78. 3Sortfo(ge 155
SSenbifc^e unb beutfrfje @efpräc£)c 157
Anthologie 166
Terminologie . . . .' 179
l)eutjcf)-tt)enbifcf)eg ^Sörtcroer^^eicljni^ 182
I. Sautleftre,
'ison ben ^5ud)ftaben. (Wo pismikach.)
§ 1. SDie lt)enbif(f)e ©prad^e (serbska reo) §at ^ur S3eäeid)nung
if)rcr Saute folgenbe 33ud)[ta6en:
a, b, h, c, c, c, d, dz, e, e, f, g, h, ch, i, j, k, kh, 1,
A, B, C, C, C, D, Dz, E, F, G, H, Ch, I, J, K, Kh, L,
}, m, in, n, ii, o, 6, p, p, r, f, f, s, s, t, u, w, y, z, z.
L, M, N, O, P, R, S, Ö, T, U, W, Y, Z, Z.
S)ie i^uc^ftaben q v x fommen nur in g-rembtuörtern öor. ^ür
q ober x fann man aber aud) kw be§. ks fd)retben, §. 33. likwidacija,
Aleksander. ph lüirb immer burd) f erfe^t: filosofija, fosfor. Snt
51uölaute ftef)t nur ein einfai^er Äonfonant: program ^rocjramm,
kongres .Slongrefj, protokol ^rotofoll. SQZandje fd)reiben fämttid)e
^rembii'örter nadj n^enbifd^er Crt^oßraptjie, ,^. '-II katolski fat^oUfd),
preses ^räfeö, Wjerdawa 2Berbau, zenij ®enie, zurnal Journal.
21nmerlung. Über bie ©^reibuug be§ großen Slnfongäbud^flabenä gelten
biefelben Dicgeüi rote im 'Scutfdien, nur mit bem Unterfc^iebe, ba% quc^ bie §aupt=
toörter Heilt gefc^rieben werben. 2;ie einjigc 2lii'jna()mc bilbet Böh, ©ott, unb alle
Sluäbrücfe, roetc^e bie öottl^eit bejeidinen: Zböznik, (Srlöfer, Boh Knjez, @ott ber
§err, Bozi, QJotte^. (Sbenjo werben aflo ISigennamcn grofe gefc^riebcn.
2)ie Saute a, e, e, i, o, 6, u, y f)eii3en ©elbftlaute (samozynki),
^Nofate, alte übrigen 9JJitIaute (sobuzynki), itonfonanten.
^^on ber 5Iu§fprac!^e ber SSofate.
(Wo wurjekowanju samozynkow.)
ij 2. Stein 33ota( unrb ge)d)ärft ober gebef)nt; [ie ^aben ftetö einen
üoUen, aber gleich (ang auögef)altenen Saut, baä einzige 6 anögenommcn,
n)e(d)eä liörbar gebef)nt njirb: had ©erlange, rosa %aü, dwor ^of,
nimo auüer, buk 53ud)e.
e flingt \ük iia^ i in „mir" ober „frieren", alfo i®: mer ^ricbe,
beda 2Bef)e, wera (^"itaube.
1
6 !tingt ioie u° in „!ur§": köre ©djeffel.
y flingt bunfet luie bag i in „irgenb, irben, SBirren": zyma
.^ältc, ryby 5ij(i)e, lüie ü in 'dürfte.
^on bcn isotalen ge{)ürt ha^i a, o, 6, u, y §u ben (garten, i, e
ju bcn lueirfien unb e gu ben mittleren.
^öon ber 3(ugfprac^e ber Äonfonanten.
(Wo wurjekowanju sobuzynkow.)
§ 3. 21I§ ^auptregel gilt: ieber 33nd)ftabe mu^ audj in SSer=
binbung mit onberen i^udjftaben feinem Saute nad) augge[prod)en luerbcn.
®ie 5(ugfprac^e ber Äonfonanten ift im allgemeinen biefelbe, mie bie ber
cntfprec^enben bentfdjen, mit 5Iu§naf)me fotgenber:
1. c (je b. i. b^e) lautet giemlid) meidjer alä ba§ beutfc^e „§" in
„3eit, ^erj": cypy S)ref(i)flegel, wopica 5(ffe, nöc 9iac^t.
2. z (fe) lautet h)ie „j" in ben SSorten „9^afe, SBeien": zelo
^raut, rozom 3Ser[tanb, cuzy fremb, woz SSagen.
3. h tüirb im ?lu§Iaute unb in ^onfonontengruppen nicfit ge{)ürt:
hröd (= röd) ©d)tofe, Böh (= Bö) ®ott, bahno {=:z bano) «Sumpf;
bagegen: huba 9Kunb. ^nx in menigen ^"^illen mirb eö mie ch
gefprodjen: lohki (= lochki) Ieid)t, mjehki (= mjechki) lueid), lohe
(= loche) etle.
4. k mirb fd)UHäd)er gefprodjen, alö im Seutfdjen: ruka i^anb,
kelko mieniet, woko 5luge; kh bagegen mirb fd)arf gefproc^en, mie ba^
beutfc^e t: khory franf, skhöd SEreppe.
5. s lautetet mie ha^^ beutfdje ff in „Raffen": nös ^)tafe, syno
.^eu, rosa %au; s in ^-^erbinbung mit p, t barf nid)t une iiaö beutfd^e
fp, ft = fd^p, fd)t gefproc^en merben, fonbern bac^ s mufe rein erfUngen:
s-pis ©djrift, s-to i'^^unbert, s-top ©äule.
6. s flingt mie ha^^ beutfc^e fd^: mys Waihi, wusi C^ren, pisu
irf) fd)reibe.
7. ^otgfnbc Saute finb ber beutf(^en ©prad^e fremb: e, e, dz,
z, ft, 111, 11, p, f, i-, 1.
a) c flingt tpeid) mie „tfd)je": ceta Xante.
b) e fUngt fd)arf mie „tfd)e", menn beibe Saute in einen nerfdjmol^en
luerben (üergleid^e audj 90?enfdjen!): cas ^dt, köcka Äaljo, kluc
©^lüffet.
c) di füngt nod) iiieid)er atg „bfd)": nadzija Hoffnung, radzic
raten.
— 3 —
d) z tönt gcHnber alö „fd)" unb me^r burc^ bie ßä^ne, bie bei
^ernorliebung biefeg milben ÖautCio §ufammeni-\e()alten luerben, gan^ U'ie
baö fran^öfifdje j in jour: zaba Jsxo']ä^, zona 9Beib, weza lurni.
e) In lu, II. p, f luerben t^erabe fo auögefprod^en, mie bie
betreffenben einfarf)en ilonfonanten, mit ^Iibina^me Don ii, bei melc^em
boio j 511 t)örcn ift: slubce (=; slubce) nerfprecfjt, woklep (= woklep)
«Schütte 3trof), faraf (= farar) ^'farrer, dan (=: dajn) 3^"^- kön
{= köjn) "':pferb.
f) r foinmt nur in ben .^onfonantentierbinbnngen kr, pf, tf üor.
3n ben beiben erf leren flintit inv^ r wie „fd)": kfud (= ffd^nb)
^eit[c^e, pfisaha (= p)d)if5a{)a) ©ib, ti* bagegen luie haä „§" in
„^ie^en": tfihac (= gifiac) fdjneiben, tri (= ,^i) brei.
g) 1 Hingt toie „tv" : luka (= iDufa) SBiefe, polny (= ^oUm^)
uoH, plöd (== piuüb) J^-udit.
(Sinteilung ber itonfonanten.
§ 4. 3Bie bie i^ofale, fo luerben aud; bie .^onfonanten in l^arte,
iiieic^e nnb mittlere eingeteilt.
a) t)art finb: c, s, z; 1, d, t;
b) toeic^ finb: c, c, dz; ;», h, ch, k, kh; j, 1; r, s; m, n,
1'), f, ys.
c) bie mittleren finb: 1), f, m, n, r, p, w.
§art finb jene ftonfonanten, nad) trelc^en ftets ein y fte()t, U'eid^
aber jene, nad) meieren immer ein i folgt; nad^ ben mittleren tonn
fomo()t ein i a(^ y üorfommen, ,v ^•- cypy jDrefdjfl^gel, ryba Jyifc^»
dym 9iaud), lysak Stoßente, syno §eu, ty bu, zyma SBinter, hinu
id) fomme um, kic STmube, khiba au^er, eise ®rud, cisto ^al)[,
sindzel ©c^inbel, ziwot Unterleib, bie fdjiagen, byc fein, hruby grob,
rubic rauben, nemy ftumm, minye l)ergel)en.
SSirb ein mittlerer .Stonfonant mit einem lueidjen 5(nf)and) (j)
gefproc^en, bann l)ei^t berfelbe ermeidit, ,v 'il: p-ata 33rut()enne,
pj-ata 'i^tx]^, maz '3d)miere, mjaso iv^eifd), dna beä iöobenö, dnja be§
Xage§, rany 2Bunben, rjany fd?ön.
jDie njenbifd^c (Sprad)e be,^eid)net bie (Srmeid^ung ber mittleren
Äonfonanten entmeber burd) ein J)in,^ugefelUeö j ober burd) einen ©tric^
über bem .Stonfonanten; burd) ein l)iu,'>ugefel3teö j, lucun nad) bcm
erweichten Monfonanten ein üßofal ftef)t, ,v 99.: konj-a, burd) einen
1*
— 4 —
©tri^ über bem ^onfonanten, lüenn narf) bem ertüeicf)ten .Stonfonanten
fein '^otai folgt, §. ö. kön ^ferb, dönca ^a% wunc au§ge§en.
2lnmcrliing. 2Saä bie J'rcnnung bcr @tl6en anlangt, \d i[t foIgcnbcS
ju bemerton: 2öenn meistere ßonfonanten onfctnanbcrfolgcn, welche ein SBort am
fangen lönnen, fo gc()ören fie bei bcr Trennung sujamnicn; aljo: do-bry gut,
(bratr Sruber,) co-pJy Jüorm (in plun &a§); bagegen: wöj-na Äricg, loh-ki leidet.
— 3iifQWi"''ii9cfe&t2 SSi5rter trennt nion, ivie in anberen ©prad^en, nac^ bcn Xeilcn
bcr Suiomn^cnfetutng: bjez-böz-ny gottto§.
35ün ber Betonung. (Wo pfizwuku.)
§ 5. ^m 2öenbifd§en rul)t ber Ion immer auf ^tt exiicn
i8Ubc ^C^ SSotte^: mjaso ^Ieifd§, pocpula 2öa(i)te(, nahromadzic
anfammetn, zdowudospolnjec öerüollfommnen. ^^ur ber ©uperlatio
najwjetsi ^at ben SEon au§nai)m§mcije auf bcr 2, @ilbe.
©infilbige S5ormörter luerben in Setreff be§ Xone§ al§ bie erften
©Üben be§ folgenben SBorteg betrad)tet unb ^aben fonact) ben Ion: wot
Boha üon ©ott, na skale auf bem Reifen, pred cyrkwju üor ber
5tird§e, ke mni gu mir, bjez tebje o{)ne btc^. — Üsormörter, bie nur
au!§ einem i^udjftaben befielen unb für fic^ teine ©übe bilben, merben
in ber 2Iu§fprad)e alä ber erfte Saut §um nöcf)ftfoIgenben SBorte gebogen:
z lesa au§ bem 3SaIbe, k mestu 5ur ©tabt, w hace {haS^ w mirb
geiuö^nlid) garnidjt gehört) im leidje, z nanom mit bem 33ater.
STonlog ftnb:
a) bie einfilbigen Jüi^tt'örter: ml mir, mje mid), ci bir, ce bid§,
sej ficl§, so fid).
b) bie einfilbigen ^artifel: a unb, zo ha% -11 luenn, hac biä,
pak, wsak aber u. f. \v.
IL ^Jieöuttgöle^re.
§ 6.
®a§ perfönlidje ^üttuort.
©inga^I:
3meiäa^t:*
Ttt^x^a^h
ja i^
möj mir (beibc)
my mir
ty bu
wöj it)r (beibe)
\vy i^r
won er
wonaj männlid),
woni fie, bei ber=
wona fie,
nünftigen männ=
wono e§
lid^en SSefen.
S)ag SBcnbifc^c l^ot aud§ nod^ eine Siüetjoi^l.
— 5 —
3Hiei5a^I: ^Jte^rjat)!:
wonej wone [ie, bei üernunftlofen,
tüeiblid^, fäd)tid^ tociblid), fäd)ücf).
§ 7. 2)aä ^ttfäjeituiovt byc fein.
^(ngeigenbe 5Iu§fage (Snbifatiö, wobkrucace wasnje).
©egenmart (^raefenS, pfitomnosc).
©in,^a§t Jednota: ß^^'^^ä"^^^ Dwojota: 9)?ef)räa§I Mnohota:
sym id) bin smöj luir (beibe) finb srny mir finb
sy bu bi[t staj if)r (beibe) feib, fte sce if)r feib
finb, bei miinnlidjen
Söefen,
je er ift, fte, eö stej i^r (feib), fie finb, su fie finb.
bei ben übrigen.
®ie perf untiefen ^ürmörter merben nicfjt nor ha^: ß^^^iDort gefe|t.
@ic fte{)en nur in ®egenfäl3en ober, luenn auf i{)nen ein befonberer
9^ad)brucf Hegt.
A unb, abo ober, deleka unten, doina ;^u §aufe, druhdy mand^-
mal, haj ja, hisce nod^, hizo fcf)on, horjeka oben, nehdze irgenbmo,
predku Dorn, prjec fort, tez aud), to baS^, tu f)ier, zady f)inten.
^•ragen merben entmeber burc^ ben btofsen STon angebeutet ober
burd) ^ragcroörter eingeleitet. Xie geuio^ntidjen grageu'örter finb:
sto lüer? sto ma§? hdze mo? mo^in? hdy mann? kak mie? coho-
dla u>e^()alb? (k) comu mo;',u?
1. A) Hdze sy? Tu sym. — A hdze je wön? Je tu tez.
— Je wona tez doma? Haj, wona je tez doma. — My smy
horjeka, wy sce deleka — Sto je to? To sym ja. — Hdze
staj, horjeka abo deleka ? Horjeka smoj a druhdy tez deleka.
Hdze sce, predku abo zady? Ja sym predku, ale wona je zady.
— Su tu hisce? Haj, tu hisce su. — A hdze stej wonej?
Wonej stej hizo prjec.
B) Sßer ift eöV 3d) bin eg. — 2öo bift bu? Ta bin id). --
Oft fie aud) nod) tiier? ^a. — Si^cr ift nod) t)ier? lir ift nod) f)ier.
— 3ft fie nod) oben? Sf^ein, fie ift irgenbmo unten. — !3Bo feib i^r
(beibe), oorn ober f)inten? — 20er ift unten unb mcr ift oben? — 3ft
fie nod) ^u §aufe? 9lein, fie ift fd)on fort. — 2Bir finb fdjon üorn,
if)r feib nod) i)inten.
— 6 —
®te SScrneinungSforni.
§ 8. 2)te SSerneinung Jüirb in ber ©egenluart am 3citiDorte ha-
burd^ auSgcbrücft, ba^ man boSjelbe mit ber '•^sartifel «je (nid)t) 5U^
jammcnfel'.t, mobei boä j be§ ^ilf^^eitmorteio, mel^eö in ber beja^enben
^orm abgefallen i[t, n)ieber jum 58orfd}ein !ommt.
©injaf)!: 3™6^50^t: 9}?ef)räa^l:
njejsym ic^ binmd^t njejsmoj mir (beibe) [inb nic^t njejsmy mir f inb nicfjt
njejsy bu bift nid^t njejstaj, -ej i^r feib nid)! njejsce i^r feib nic^t
njejeer,fie,e§ij'tnic^t njejstaj, -ej if)r feib nid)t njejsu fie finb nid)t.
SBenn im ®eutfd)en ein 35erneinunggmort üorfommt, fo mirb im
SBenbifc^en nod) aufeerbem nor bag ^^^t^^ort bie 9^egation nje gefelU,
mie bie mit ni- pfammengefeljten 5(u§brüd"e, a{§> nichto ntemanb, nico
nid^tö, nihdy feine^meg^, nihdze nirgenbä u. j. tu. für fi(^ feine 9kga^
tion imfSalje bilben, fonbern erft burd^ baSöerneinte^eitroort eine üerneinenbe
Sebcutung erf)a(ten, 5. 03. S^iemanb ift I)ier, iiichtö tu njeje. ^\^t^
ift bort, nico tarn ujeje. Nichto iiikoho iijeran, deiner ücr=
ttjunbc einen.
Ani — ani toeber — nod), blizko na§e, daloko meit, jenoz
nur, kaz mie, ne nein, nesto eturnö, pak aber, po tajkim alfo bem=
nad), pfeco immer, stajnje forttt)ä§renb, wonka brausen, wsudze
überall, zenje niemals.
2. A) Ja njejsym stajnje doma, kaz ty, — Ty njejsy tak
blizko, kaz ja, ty sy hisce daloko, — Njejstaj ani horjeka, ani
deleka, hdze potajkim staj? — Stö je to? Nichto to njeje. —
Sto je to? Nesto je to. — Nico tu njeje. — Tu nichto njeje. —
Hdy pak sce doma? Zenje, möj smoj pi-eco prjec. — Je tu
sto? Ne, nichto tu njeje. — Wy njejsce tak daloko, kaz my, a
woni njejsu tak daloko, kaz wy. — Njeje-li* wona deleka?
Deleka njeje, je nehdze horjeka. — To njejsu woni, ale wone.
B) '^d) bin nodj nid^t bort, mo bu fdjon bift. — S)u bift nod£)
nid^t fo tüdt toie er. — Sft er fd^on nat)e ober nod^ njeit? — @ie ift
nid^t fortn}äf)renb gu §aufe tüit id). — SSer ift c§? S^^iemanb ift eö.
* -li eine grüflepartilel (rocnn), unb roirb immer an ha^j Qduvoxt gepngt:
sym-li bin ic|? njejsym-li bin id§ nid^t?
SSaöiftbaä? ^aö ift etmag. — 9Bo finb ^ie (beibe), unten ober oben?
®ie finb meber unten nod) oben, fort [tnb fie. — ©ie i[t mcber ju
i^aufe, noc^ brausen, mo ift [te alfo? ^ier ift fie nirgenbio, aber
irgenbu)o ift [ie boc^. — SBarum )eib il)r nie gu §aufe? 3^t feib
überall, nur ;^u §auje feib if)r nie.
S3eitüörter CJJtbjectiüa, pfidawniki).
§ 9. 'I}ie 33ein)Lhter ftimmen abuieid)enb Dom ^eutfd^en immer
mit bem ©ubjefte in @efcf)(ed)t unb ^af)! überein.
Singat)!: strowy (männlic^), strowa (uieiblid)), strowe (jäd)lict)).
3iiJei§af)I: strowaj (männlicfc), strowej (für alle übrigen
®efd)tect}ter)
SOJe^rgaf)!: strowi (männlid^ uernünftig), strowe (für aüe
übrigen ®efd)tect)ter).
Ale aber, bohaty reic^, bosy barfufs, casto oft, cohodla lüeö
megen, coplo n^arm, dzensa l)eute, dokelz lueit, hdyz lucnn, hlödny
hungrig, hnewny ärgerlid), üerbriefsürf), husto, casto oft, khory franf,
khorowaty tränfticf), khudy arm, leni faul, mlody jung, netko(le) je^t,
njeposlusny unge()ürfam, njespokojny un.^ufricben, njewinowaty
unfdjulbig, njezbozowny unglüctid;, pilny ftei^ig, pfeco immer, pfe-
celny freunblid), rad gern, snadz öieüeic^t, spokojny gufrieben,
sprawny e()rüd), red)tfd] äffen, gercd)t, stajnje immer, stary alt, stoz
luaö, tak fo, tohodla beöt)alb, wcera geftern, wjesoty frof), zbo-
zovvny glüdlic^, zrudny traurig, zyma falt, ftätte.
3. A) Sym wjesoly, zo sy strowy. — Smöj hizo staraj a
khoraj. — Öohodla sy stajnje zrudna, sy snadz khora? — Stoz
je khore, njeje wjesole. — Sym wjesoly, hdyz sy pilna. — Stoz
je bohaty, ale njespokojny, njeje zbozowny. — Smy khudzi*, ale
njejsmy njezbozowni, dokelz smy spokojni. — Cohodla sce tak
zrudni, hdyz sce njewinowaci?** — Snadz su tohodla zrudni,
zo SU khorowaci. — Staj hnewnaj, dokelz staj njeposlusnaj. —
Ja sym mlody, ty sy stary. — Ty sy casto bosy, hdyz je wonka
zyma ; tohodla sy tez husto khory. — Dzensa njeje wonka tak
copto» kaz wcera.
B) SBarum feib i^r (bcibe) fo traurig, feib if)r i)ielleid)t ^ungrigV
— 2Ber ;,ufrieben ift, ift glüdlic^, luenn er and) nid^t reid^ ift. —
• üon khudy; üor i UJtrb d ju df cttocic^t.
•* öon njewinowaty; bor i icirb t ju ö ctttjcic^t.
— 8 —
3ft eö brausen toaxm, bafe fie barfuß tft? — 2Bir ftnb nie barfuß, weil
e^ brausen falt ift. — SSer träge ift, ift arm unb unpfrieben. —
SSarum feib i^r tröge, tonrum feib if)r nid^t fleißig? — 3d) bin nic^t
alt, id) bin noc^ jung. — @inb fie (beibe) nod) t'ranf, ober f^on gefunb?
— (Sie [inb nod^ fränflid^, franf finb fie nidit me^r. — SSaä jung unb
gejunb ift, ift gern luftig.
§ 10. ®ie ,3u^^ii"ft (<Viiturum, prichod) Don byc fein,
©in^nf)!: ß^^'^i^^^^- 9!)?et)r5at)(:
bud-u iä) luerbe fein budz-emoj irir (beibc) budz-emy tt)ir werben fein
luerben fein
budÄ-esbuft)irftfein bu-dzetaj, budz-etej budz-ece it)r luerbet fein
if)r (fie) Werbet fein
budz-e er wirb fein budz-etaj, budz-etej budz-a (bud-u) fie werben
fie werben fein fein.
S)ie S5erneimmg§form: njebudu, njebudzes, njebudze, njebu-
dzemoj, njebudzetaj, iijebudzemy, njebudzece, iijebudza (njebudu).
Budu-li Wenn xd) fein Werbe, budzes-Ii u. f. w.
Dzelawy arbeitfam, jutre morgen, kedzbliwy aufmerffam,
khlödno fü^I, netko jel^t, njerodny unorbentlic^, nac^Iäffig, pocciwy
tugenbfinft, syty fatt, wina byc fd^ulb fein.
4, A) Dzensa sym strowy, ale jutfe budu snadz khory. —
Woj budzetaj hizo staraj, a möj budzemoj hisce mlodaj. -- Nje-
budzemy zenje njespokojni, budzece-li pi-eco tak kedzbliwi, kaz
netko sce. — Zenje njebudzes bohaty, ale pfeco khudy, bu-
dzes-li tak njerodny, kaz netko. — Stöz je dzensa hlödny, budze
snadz jutfe syty. — Budzemoj snadz bohatej, budzemoj-li pilnej
a dzelawej. — Sy-li spokojny? Dzensa sym spokojny, ale jutfe
snadz hizo njebudu.
B) S^ werbe immer fo freunblic^ fein, wie id^ eö je^t bin. — 2)u
Wirft nie ef)rli(^ fein, wenn bu ni(^t tugenbtjaft fein wirft. — 2Benn fie
(beibe) f teigig unb arbeitfam fein luerben, werben fie nid^t arm, fonbern
reid^ Werben. — ^^eute ift e§ fü^I, OieIIei(i)t tuirb c§ morgen Warm U'erben.
— ©eib it)r (beibe) aufrieben? Sa, t)eute finb wir ,^uf rieben, morgen
Werben wir üieüeid^t nid^t me{)r aufrieben fein. — 2öirb fie traurig fein,
— 9 —
iDcnn fie unfcfiulbig fein tütrb? ^Dccin, [ie luirb fro§ fein. — Se^t Mft
bu träge unb irer luirb baran (na tym) fd^iilb fein, luenn bu (jungrig
unb arm fein rtirft?
§ 11. ®ie 33efe(jI§form (Sm;)eratiü) üou byc fein,
©in^nf)!: budz fei!
ßhJei^a^I: budzmoj feien n)ir beibe, laffet unö beibe fein!
budztaj, budztej feib beibe!
2J?e^r§a^I: budzmy feien n?ir, taffet un§ fein!
budzce feib!
Dobrociwy gütig, dzakowny banfbar, njedzakowny unbanfbar,
prawy gerecfjt, strowy gefunb.
5. A) Budz strowy! — Njebudzmoj njeposlusnaj ! — Budzce
kedzbliwi a dzelawi! — Budzmy dzakowni! — Njebudz nje-
dzakowna ! — Njebudztej zrudnej ! — Budzce pilne a wjesole !
— Njebudzce hnewni ! — Dzensa je khlödno, njebudz bosy! —
Budztaj tu, ja tu tez budu.
B) ©eib nic^t uerbriefetid) ! — «Seien tt)ir (beibe) gerecf)t, aber and)
gütig! — ©eib banfbar! — Söffet mx§> fröfjlict) fein! — (geib (beibe)
fleißig, unb il)r werbet ni(i)t arm fein! — ©eib nie nadjläffig, feib
immer nur fleißig!
§ 12. 2)ie 9}?ttöergongen{)eit (Sniperfeftum) üon l)yc fein.
Singaf)!: ^rDn^af^U SOJefirgat)!:
bech ic^ ft»ar bechmoj tt)ir (beibe) toaren bechmy mir maren
be, bese bu marft bestaj, ej i§r (beibe) maret besce i^r nmret
be, bese er mar bestaj, ej fie (beibe) toaten bechu fie maren.
6. A) Wcera bech strowy a dzensa sym khory. — Woj
bestaj bohataj a netk staj khudaj. — Prjedy bechmy tak pilni,
a netk smy tak njerodni. — Wcera be wonka tak zyma, a wone
bechu bosy. — Cohdla besce wcera tak hnewni? — Dzens
bestaj wonej tak zrudnej.
B) 2Ö0 mareft bu geftern, bafs bu nidjt gu §aufc mareft. — 3d)
mar brauf5en, meil es mann mar. — ®u irarft fdjulb baran, baB bu
franf marft. — 2öir maren geftern fortmä()renb jn .'paufe.
— 10 —
§ 13. 2)ie Sßergangenl^eit (^erfectum) üon byc jein.
1. ^ie SSergangenfieit öoit byc trirb au§ bem öergangenen SO?itteI=
ttjorte byl, byla, bylo unb aü§> ber ©egeniuart beg[elben ^ilfg^ettluorteä
gcbilbet.
sym byl (männlid)), byJa (iDeiblid)), bylo (fäd^lid)) iä) bin geluefcn
sy „ „ „ „ „ „ bu bi[t
j" ff ff ff tt n n ^^ M^ ff
Bft^eiaaf)!:
smoj byloj, ej lüir (beibe) [inb geluefeu
staj, ej „ „ if)r „ fetb
staj, ej „ „ fie „ ftnb
9J?e^r5Qf)l:
smy byli, (männlid) Dernünftig), byle, (bei ben übtigen) mt [inb geroefen
sce „ „ „ „ „ „ „ tt)r ]eiD „
SU „ „ „ „ „ „ „ fie [inb
2)ie betncinenbe ^orm: njejsym byl, njejsym byta, njeje bylo,
u. f. in.
®ie 35erneinung toirb gelüöfjnlic^ uor ha^ §i(f§§eitlT)ort gefeilt. ®e^t
bem ßc^tioort irgmb ein Ü^ebeteü üoron, fo fte^t ba§ ^ilföjeitoort [tet§
an .^iueiter <3teüe. Hdze sy wcera byl? 2So bift bu geftern ge-
tüejen? Doma sym byl. 3" §Qufc ^i" ^ gelüefen.
2. ®ie S?ergangcnf)eit (^(uöquamperfectum) tüirb au§ ber 9J?it*
bergangen^eit unb bem SJJittellüort ber i^ergangenf)eit gebtlbet.
bech byl, byla, bylo, — be byl a, o.
bechmoj byloj, ej, — bestaj ej, byloj, ej,
bechmy byli, byle, — be§ce byli, byle,
bechu byli, byle.
Junu ehemals, einft, prjedy früljer, wjacy meljr, zaso lüieberum.
7. A) Hdyz sym mlody byl, sym rad* wjesoly byl ; ale netko
sym hizo stary, casto khorowaty a zrudny. — Sy snadz khora
byla, zo njejsy wjesola byla? — Njejsy wjacy tak pilna, kaz
• XtcfeS im ©cutfc^m burd^ ba§ Umflanböwort ou^gebrücftc SBott fann im
SSenbifd^cn auä) präbifatiö überfejjt werben, b. l). e§ ftimmt bonn im ©efd^Iec^t unb
3a^I mit bem ©ubjelte überein. Ginsoi^t rad a, o, 2Rcl^rjQ]^i: radzi, rady.
— 11 —
sy prjedy byla. — Öto je to byt? Won je to byl. Ne, wona je
to byla. — Stoz je bylo, Avjacy njeje, a stoz je, zaso budze —
Hdze staj byloj, zo doma njebestaj? — Smöj nehdze wonkach
byloj. — Njejsu ani horjeka ani deleka byle, hdze pak su byte?
— Dzensa njejsmy wonka byli, dokelz be zyma.
B) 3So bift bu geftern geiue[en, ha bit nidjt gu ^aufe rtarftV —
Srf) ftinr brausen, lüeil eö tüaxm tüax. — 2)u bift fd)n(b baran, ha^
bu txani gelüefen bi[t. — ^{)x bcibc feib jet^t fröljUd), lucil if)r gejunb
feib, aber al§ t{)r noc!§ hänftirf) lünret, tüavet i()r noc^ fef)r traurig. —
2Bir finb geftern forttt)äf)renb ,^u §aufe gelüefen, ireil eg brausen
fül)l bar.
§ 14. ®ie ücrbinbenbe 5ru§fageh)ctfc (^onjunftio) uon byc fein.
3)ie berbinbenbe 5(u§fagen)eife ber ©egenmart Jüirb a\\^ bem der=
gangcnen 9)?itte(n)orte unb bem ^ilfä^eitlüorte bych, by, by, bychmoj,
bystaj, bystej, bychiiiy, bysce, bychii gebilbet.
(Sin^a^l:
1. bych by}, bych byta, bych byto, id^ tüärc, id) tüürbc fein
2. by „ by „ by „ Ui rt)äreft, bu Irürbeft fein
3. by „ by „ by „ er, fie, e!§, Xoäxc, mürbe, fein
Biüei^a^l:
1. bychmoj byloj, bylej, mir (beibe) trärcn, mürben fein
2. bystaj byloj, bystej bylej i^r „ märet mürbet „
3. bystaj byloj, bystej bylej fie „ mären, mürben „
9)?e^räa^(:
1. bychmy byli, byle mir mären, mir mürben fein
2. bysce „ „ it)r möret, mürbet „
• 3. bychu „ „ fie mürben fein.
S)ie öerneincnbe /"yorm: njebych byl, njeby byla, njeby bylo,
ic^ mürbe nid)t fein u. f. m.; hdy bych byl, menn id) märe; zo bych
byl, ha^, bamit ic§ märe*.
8. A) Bych rad wjesoly byl, ale njejsym strowy. — Rada
by ty bohata byla, tuz budz dzelawa a pilna ! — Njebychmoj
, ^Inmerfung. Stufeerbcm fommt ouc^ nod) öor: 1. budzich byt, 2. u. 3.
budzise byl; budzichmoj, budzistaj byloj; budzichmy, budzisöe, budzichu byli.
— 12 —
zrudnaj byloj, hdy njebychmoj hlodnaj byJoj. — Netko bysce
zbozowne byle, hdy njebysce khore byle. — Hdy by mlody a
strowy byt, by wjesoly byt.
B) Sd) li'äre gern fieifjig, rtenu id) ni(i)t frau! h)äre — SSäreft
bii fro^, luenn ict) uuglücflicf) tüäreV — SBer toäre gern txant? — S33ir
(beibe) luären nic£)t traurig, loeiin irir ntd)t f)ungrig tuären. — ©ie ttJären
je|5t nid)t fo uerbriefslid), tuenn if)r nidjt |o nadjlnifig gelüefen inäret. —
S23ir lüären gern brausen, irenn cc> nidjt fo fü§l lüäre. — SBarum bift
bu un-^uf rieben, ha bu boc^ jung unb gefunb bift? — 3öenn e§ nid^t fo
!alt märe, loären loir nid)t ^u ^aufe.
3)a§ ßeitttjort (58erbnm, slowjeso).
§ 15. ^a§ tt)enbifd)e ßeittoort ge^t im Snninitiü auf c au§, 5. 53.
sedzec ft^en, wucic Iet)ren, nur einige lücnige enbigen auf e, 5. 39.
pjec baden, rjec fagen.
®ie Snfinitiuenbung c loirb an ben $ßerbalftomm enttoeber nn:=
mittelbar angehängt, §. 95. njes-c tragen, pi-c trinfen, ober mittel =
bar, unb §toar enttüeber buTd§ SSo!ate ober burd§ ©üben, bie man
fd^tec^tf)in ben (Sfjorafter ber Konjugation nennt. ®iefer (£§arafter
fonn a, e, i, ny unb owa fein unb erfd)eint immer üor ber 3nfini=
tilienbung c ,v ^- wol-a-c rufen, sedz-e-c fitzen, wiic-i-c lehren,
mi-ny-c üerfd)minben, kupo-wa-c taufen.
®arnad^ unterfc^eibet man nad) bem Snfinitiü folgenbe fed§§ S^'Iaffen
ober Konjugationen:
f a) njes-c tragen 11. wuk-ny-c lernen III. dzerz-e-c galten
\ b) pi-c trinfen
IV. wuc-i-c Ief)ren y i ^) wol-a-c rufen VI. kup-o-wac faufen.
( b) tfel-e-c fd)iefeen
I. ©rfte Konjugation.
§ 10. 3"^ crflcn Konjugation gc()örcn bie ^^ittoörter, an bereit
©tamm, melier einfilbig unb entmeber gefc^toffcn (ouf einen Konfonantcn
augget)enb) ober offen (auf einen S8o!al au§ge()cnb) ift, bie Snfinititi=
enbung c unmittelbar anget)ängt mirb 5. 99. njes-c tragen, bi-c fc^lagen.
§ier^er gel)ören bie SBerba mit gefc^loffcnem ©lamme:
a) ®ie ©tämme auf bie 3^f<^iflute s uub z 5. iö. njes-c, lez-c
!ric(^en, ftelteni.
— LS —
Sin^af)!: ßlrei^Q^l: SOce^rgat)! :
1. njes-u id) trage njes-emoj luir (Bcibe) tragen njes-emy
2. njes-es bu trägft njes-etaj (ej) iljr „ traget njes-ecc
3. njes-e er, fte e§ trägt njes-etaj (ej) fic „ tragen njes-u.
b) bie (Stämme auf bic 3Qf)"i<^^'te d unb t. jDicfe gct)cn öor e
in s über, g. 33. wjed-c =^. wjesc führen, leiten, mjet-c ■-= mjesc
fetjren.
c) ®ie Stämme auf bie Äetitloute k unb h, ^u benen bie 3nfini=
tiue auf e lauten, 5. ^ pjek-c pjec bauen, moh-c := moc !önnen.
Sßor bem Sinbeöotal e mirb ber Äonfonant d in dz, t in e, k in
d, h in z öermanbett.
wjes-c führen, an ber §anb leiten pjec hadm möc tonnen
1. wjed-u xd) fü{)re pjek-u iä) bacfe moz-u \d) fann
pjee-es
pjec-e
pjec-emoj
pjec-etaj (ej)
pjec-e-taj (ej)
pjee-emy
pjec-eee
pjek-u
moz-es
moz-e
moz-emoj
möz-etaj (ej)
mö-zetaj (ej)
möz-emy
möz-ece
möz-a
e, e, y, u, a,
2. wjedz-es
3. wjedz-e
1. wjedz-emoj
2. wjedz-etaj (tej)
3. wjedz-etaj (ej)
1. wjedz-emy
2. wjedz-ece
3. wjed-u
d) bic offenen (Stämme auf bie 55o!ale i, e, e, y, u, a, §. 33.
pi-c trinfcn, kry-c becEen.
pic trinfen.
1. pi-ju id) trinfe pi-jemoj toir (beibe) trinten pi-jemy nur trinfcn
2. pi-jes bu tiinfeft pi-jetaj (ej) i()r trintet pi-jece it)r trinket
3. pi-je er fie e§ Irinft pi-jetaj (ej) fie trinfen pi-ja [ic trinfen.
Sbenfo merben bie ^otmen ber (Stämme auf e, e, y, u, a gebilbet,
alö krj'ju öon kryc beden.
S)a§ ^affiimm ftjirb im SSenbifc^en meift burd) ba§ 9J?cbium au§=
gebrüdt, menn baburd) jmifdjcn bem 9}?ebium unb ^affioum feine ^'mn»
bcutigfeit entftef)t, inbem man immer unb überaU ju ber aftitien
j^orm baö rüdbe,^üg(id)e J'iii^^'^i^t so (fid)) (jin^ufügt.
1. kryju so id^ bede mid), id) luerbe gebedt
2. kryjes so bu bcdft bid), bu mirft gebedt
3. kryje so er, [if, e§ bcdt fid), er, fie, c3 linrb gebedt
— 14 —
1. kryjemoj so mir berfen unö, lüir (beibe) luerben bebedt
2. kryjetaj, ej so if)r becft eud), i^r „ luerbet 6ebec!t
3. kryjetaj, ej so fie beden fid), fic „ uierben bebedt
1. kryjemy so luir beden ititö, mx tüerben bebedt
!2. kryjece so if)r bedet tud), if)r luerbet „
3, kryja so [ie bcden fidj, [ie luerbeti „
a) ßeitiuörter auf ßifdjlaute:
wjezc — wjezu fa§re (tran§.) eigentlid^ fütire
wjezc so — wjezu so fa^re (intranä.)
b) 3eit^örter auf 3flf)"^aute:
pfasc — pfadu (pfedzes*) fptuue
ktasc — kladu lege
mjasc — mjatu (mjeces) üertoirre
plesc — pletu f[ed}te (pleces)
rose — rostii li)ad§fe (rosces)
tfasc — tfasu fdjüttele. tfases
c) ßeitlüörter auf ^efillaute:
syc — syku mäi)e (syces)
tolc — tolku ftampfe (tolces)
d) 3ettoörter mit offenem Stamme:
lec — liju gie§e sie — siju
syc — syju föe wie — wiju minbe
myc — myju mafdje hrec — hteju tüärmen
ryc — ryju grabe pfec — pfeju gönne
bic — biju fc^Iage duc — dujii blafe
sac — saju ftebe.
Hdze Wo, n)of)in, jara fef)r, khiba au§er, malo toenig, mnoho Diel.
9. A) Ja njesu mnoho, ty njeses malo, wön njenjese nico.
— Hdze to njesece? — Sto to wjezetaj ? Nico njewjezemoj. —
Öohodla woni njepjeku? — Ja sym mlody a mozu hisce rose,
ty pak sy hizo stary a wjacy rose njemozes. — My so wjeze-
my. ~ Sto myjetaj? My njemyjemoj. — Möj sijemoj. — Nje-
pijemy, khiba zo je copto. — My so njemyjemy. — See khori,
zo pfasc njemozece? — W6j staj jara pilnaj, wöj rady a mnoho
sycetaj.
* SEcnn ber ©tammDotot burc^ bie S^oujugation jioifd^en jtcei tpeid^e Äonfo»
nanten ju [teilen fomnit, jo mufe er crrocic^t roerben.
— 15 —
B) SSag traget if)r (beibe) unb luotjin traget if)r eä? — S^t jeib
jung unb fönnt nod) n)ac^[en, mir aber finb fc^on alt unb fönnen nicfjt
met)r mactijen. — ®u bift f)eute nicf)t fleißig, bu nät)eft nic^t. — 3c^
bin l^eute gern gu §au)e, lüenn bu fleiJ3ig fpinnft. — 2Bag iüäfdjeft bu?
Scf) tt)afd)e nic^t, i^ nä^e. — 5föa§ bädft bu? 9^ic^tö.
II. 3^cite Slonjugation.
§ 17. ^ux gmeiten ^Konjugation getjoren jene ß^^^^uörter, luelcfie
ätDifcf)en bem Stamme unb ber Snfinitioenbung c ben li;t)aratter iiy
t)aben, 5. 5^. mi-ny-c oer[d)luinben, pad-ny-c fallen.
wuknyc (erneu.
1. wukn-u id) lerne wukn-jemoj toir (beibe) lernen wukn-jemy
2. wukn-jes bu lernft wukn-jetaj, ej wukn-jece
3. wukn-je er, fie, eö lernt wukn-jetaj, ej wukn-u
3^or bem S3inbeOofa( e mirb haä n beö (Stammet immer burd^ j
ertüeid)t.
cahnyc — cahnu (cehnjes) §ief)e
blednyc — blednu luerbe b(eic^
slödnyc — slodnu merbe fü^
kradnyc — kradnu ftef)Ie.
Hladajcy [idjtlic^, §ufef)enb^5, skoro fa[t, wotfe laut, z ciclia
leife.
10. A) Sto kradnje? Nichtö njekradnje. — Sto to wuknje-
taj? Netko njewuknjemoj nico, ale druhdy Avuknjemoj wjele,
a druhdy zaso malo. Ty hladajcy blednjes, sy khory? — Hdze
to cehnjece?
B) 2Bir lernen Diel unb laut, il)r aber lernet n^enig unb faft immer
leife. — 3d) bin ^eute gern gu §aufe, JDenn bu fleißig lernft. . — ©eib
i^r franf, meil i§r fic^tlic^ bleid) merbet? — 2öir fteljlen niematä. —
3So{)in gieljeft bu?
III. 5)ritte Konjugation.
§ 18. 2)ie britte Konjugation entljält jene mel)rfilbigen 3cittt)ör=
ter, bie ämifd)en bem unüeränberten ©tamm unb ber ^noinitioenbung
ben C£^aratter e §. 2^. lez-e-c liegen, rozem-je-c Oerftel)en.
dzerzec f)alten.
1. dzerz-u ^alte dzerz-imoj dzerz-imy mir f)alten
2. dzerz-is dzerz-itaj (ej) dzerz-iee
3. dzerz-i dzerz-itaj (ej) dzerz-a
— 16 —
bezec — bezu laufe dyrbjec — dyrbju mu^
mjelcec — mjelcu [d^iücige cefpjec — cefpju leibe
kficec — kficu fd^reie widzec — widzu iet)e
sedzec — sedzu [i^e slodzec — slodzu fd;iiiec!c
stysec — slysu f)Dre lecec — lecu füege
recec — recu rebe, fpred^e.
21nmerlung. ^ene ^ähvbxiex, tcelc^c im 3"fin'tiö öor bem ßj^arofter ein
j l^oben, bel^atten bo^felbe auäj in ber erften 'ißerfon bec föinjo^I unb britten
^erfon ber WefjrjQfjl : rozemjec Derftcfjen — rozemju -- rozemja, — cerpjec
leiben — cefpju — cefpja.
Ani md)t einmal, hdyz toenn, rjenje fd)ön.
11. A) Mjelcimy, dokelz dyrbimy mjelcec. — Hdyz nje-
widzimy a njeslysimy, mnoho cerpimy. — Wonka je hizo tak
rjenje a ty hisce lezis? — Öohodla lezice a njesedzice? Dyrbimy
lezec, njemözemy sedzec, dokelz smy khori. — Ja dyrbju lezec
a ty njemozec ani sedzec.
B) SSarum fd^reiet it)r fo fef)r, luenn it)r unfc^ulbig feib? —
be§f)alb finb mir un,^ufrieben unb traurig, tueil tüir toebcr fi^en nod§
liegen fönneu. — SSenn ioir beibe fi^en fönnen, fo liegen mir md)t.
— 3Sir [inb franf unb leiben öiel; aber aud) er mu^ üiel leiben. —
2Bü§in Uiufft bu? — 3Barum fd^reit i^r, tuenn \\)x fe^et, ba^ id§
!rant bin?
IV. 3[^ierte Äonjugotion.
§ 19. ®ie 3^^ttt}Drter ber üierten Konjugation t)aben üor ber
Snfinitioenbung ben (£t)ara!ter i §. S3. wuc-i-c Ief)ren. S^iad) s unb z
fte^t y, tüeld)e§ auc^ im Snbitatiö [tet)en bleibt 5. 33. woz-y-c faf)ren.
SSor ben (Snbungen u unb a get)t s in s, z in z über, bie mittleren
Slonjonanteu merben burd^ j eitüeidf)t: prosyc bitten, prosu prosys,
prosy u. f. to. — prosa; wozyc — faf)ren — wozu, wozys, woza.
1. cin-jii id^ tue cin-imoj cin-imy
2. cin-is cin-itaj, ej cin-ice
3. cin-i cin-itaj, ej cin-ja.
cinic — cinju (is) (cinja) tun lubic so — lubju so gefoHen
khwalic — khwalu lobe menic — menju meinen
myslic — myslu benle meric — merju meffe
palic — palu brenne modlic so — modlu so bete
— 17 —
modlu so ici) bete
modus so bu beti*[i
modli so er, fte ev betet
modlimoj so unr (beite) beteu
modla so fte beten.
modlitaj, ej so it)r (beibc) betet
fie „ beten
modli my so ftiir beten
modlice so \i)X betet
hanic — hanju ueripotten
hospodaric — hospodarju n)trt^
fc£)aftcn
kuric — kurju rauchen
khodzic — khodzu getjen
klecec — klecu fnien
lubic — lubju neripredjen
lubic so — lubju so gefallen
nosyc — nosu tragen
puscic — puscu laffe
skodzic — skodzu fd)abe
skocic — skocu fprlngen
sudzic — sudzu rid)ten
tepic — tepju fjet^e
waric — warju fod)en
weric — werju glauben
wodzic — wodzu füf)re (an ber
§anb).
12. A) Hdyz so modlimy, klecimy. — Sto cinice? — To
dyrbimy my tez cinic. — Lubice so nam (un§), hdyz pilnje
wuknjece. — My wucimy a wy wuknjece — Kak dolho sluzice?
— Njekurju, hewak bych khory by!. — Mnoho recitaj, ale malo
myslitaj. — Stoz recis, werju, dokelz myslu, zo je werno.
B) 2)u lernft aud) meffen. — SSenn uür gut tt)irtjdjaften, luerben
mx reid) fein. — SBo bient tl)r? — @ie fod)t unb hädt — 2öir reben
nur, rt)ag luir benfen. — SOceinft bu, ha]] mir immer glauben, tt)a§ i^r
(beibe) faget.
V. fünfte Konjugation.
§ 20. ^üx fünften Konjugation gct)ören jene 3^^t^^örter, bie
^unfdien bem (Stamm unb ber Snfinitioenbung c ben Gt)arafter a ein=
fd)ieben, ,v 33. wot-a-c rufen; bann bie ^^i^^^'öi^ter mit umgelautetem
(i^arafteröofal e: tfel-e-c auö (ti-elac) fd^iejjen.
a) wol-a-c rufen.
1. wol-am \ä) rufe
2. wot-as
wot-a
wol-am oj
wol-ataj (ej)
wol-ataj (ej)
b) trelec fd)ie^en.
tfel-am
tfel-es
tfel-a
tfel-ainoj
tfel-ata.j (ej)
tfel-ataj (ej)
— 18 —
1. wol-amy tfel-amy
2. wol-ace tfel-ece
3. wol-aja tfel-eja.
Slnmerlung. ©obalb ber SinbeDotal -a ^lüifcfjen jlDei Weichen Äonfonanten
ju flehen lomnit, mufe er er meidet werben, j. 58. tfel-e-s.
a) cakac — cakam tüatte khowac — khowam berge
citac — citam leje lamac — lamam breite
dzelac — dzelam arbeite mjetac — mjetam luerfc
dawac — dawam kedzbu gebe ad^t rekac — rekam t)ei§e
dremac — dremam fc^Iummere spewac — spewam finge.
b) porucec — porucam befehle
posluchac — postucham ge^orc^en
pfikhadzec — pfikhadzam fomme an
prasec so — prasam so frage
slusec so — slusa so e§ geziemt fid)
spuscec so — spuscam so üerlaffe mirf).
dusny, pekny artig
licic - — licu =\Q^Ien
wesec — wesam t)änge auf
wotkhadzec — wotkhadzam fortget)en
13. A) Hdyz mozes ty porucec, rad poshicham. — Hdyz
wotkhadzes, sym zrudna, a hdyz pfikhadzes, syrn zaso wjesota.
— Hdyz smy wjeseli, spewamy. — Sto dzelas? Njewidzis, zo
licu? — Hizo dolho tu cakam, dleje (länger) njemözu cakac. —
A sto wone cinja? Tez spewaja? Ne, wone lica. — Kak rekas?
B) SBa^ machet it)r (beibe)? Söir rechnen. — SBarum fraget i^r,
üerftetjt il)r un§ (nam) nid^t? — SBenn i()r fleißig arbeitet, finb roir
pfrieben. — 9Bir Ijoffen, bafe bu artig fein irtrft. — 9öenn bit gut
befiet)lft, (fo) folgen n^ir gern. — 233aiuni n)artet it)r fo fange t)ier,
fönnet \i)x nid)t nact) §aufe get)en? — 2Bir geben nur ?(d)t, lucnn ttjir
lefen unb red)nen. — SSie t)ei§eft bu?
VI. (Sed^fte Konjugation.
§ 21. ^m je(^ften .STonjugation get)ören jene ^citiüiirter, lüeld^e
,^iüifc^en ben ©tamiii unb bie Snfinitiuenbung c bcn (Jitjaratter owa
cinf^iebeu, 5. 93. kup-owa-c faufen.
— 19 —
lubowac lieben.
1. lubu-ju ic^ liebe lubu-jemoj lubu-jemy
2. lubu-jes lubu-jetaj (ej) lubu-jece
8. liibu-je lubu-jetaj (ej) lubu-ja
darowac — daruju jcfjcnfc
dzakowac so — dzakuju so banfe
kedzbowac — kedzbuju ad)t geben
mjenowac — mjenuju nenne
mjezowac — nijezuju gren.^e
pröcowac so — pröcuju so bemühe mid).
strowic — strowju grüben
wobjedowac — wobjeduju fpcife (^u 9J?ittagc)
zadwelowac — zadweluju t)er5Qgen,
14. A) Strowimy a dzakujemy so. — Sto wone cinja? —
Kedzbuja pilnje? Ne, dyrbja licic a citac, ale njekedzbuja. —
— Stöz so nadzija, njezadweluje. — Ja so pröcuju, cohodla so
ty tez trochu njepröcujes? — My dyrbimy so lubowac. — Hdy
wy wobjedujece?
B) Sd^ faufe nie, voa^ id) nic^t brauche. — SBenn i(^ gtü^c, (fo)
banfe! — SBir muffen immer %ä)t geben, njenn jemanb ettoaä erjä^It.
— Jöir frencn unö, menn jemanb f)übfd) fingt. — S^r feib fe^r
freunblid), i^r üerfc^cnfet Diel unb oft. — 2)u ^ei^neft fe^r fd^ön. —
SSir ftrirfcn immer fleifjig.
S)q§ .^auptmort unb feine jDeflination.
(Wecownik a jeho sktonjowanje.)
Sei bcr 2)eflination ber ipauptmörter ift auf bo§ ®cf(J^Iec^t, bie
3q^1 unb bie S9iegung§fälle ^u a^tcn.
2)ag ®ef^Iec^t (rod).
§ 22. 2)aö (^efc^lec^t bcr .s^nuptmorter ift luie im ^cutfdjcn
breifad): männlid), mciblid), fädjli^.
Stnmerlung. ®cr SBenbe ^at jur Sejcid^nunfl bc'3 ©efc^Iec^teS feinen
2(rttlet, roie ber Seutfci^c.
1. DJ^nnnlic^ finb:
2*
— 20 —
a) §auptlu5rter, treibe eine männliche ^erfon bejetd^nen: wucef
Sef)rer, wöjwoda $>er5og;
b) jene, iuel^c auf einen f)artcn ober mittleren Äonjonanten au^-
ge^en (c, d, l, s, t, z; b, m, n, p, r, w); cepc ©c^Ieife, had ©cfjlange,
topol Rappel, dar (^5c[djcnf, cas ^eit; dub ßic^e, wobraz $8ilb, snop
©arbe;
c) öiele ^nupttoötter, \vdd]Q auf einen lüeid)en ßonfonanten au§=
lauten: roh ^orn, worjech 9cu^, jazyk 3""9^' pokoj 3iut)e, plasc
9)cantel, ii6z aiteffcr.
2. 2öeibti^ finb:
a) §aupttt)örter, h)d^e eine njeiblidje ^erfon bejeid^nen: mac
SD?utter, zona SBeib, knjeni ^rau;
b) alle §auptlt)örter auf a: noha gufe, reka ^iü^ ryba gijd^,
kniha 53ud^, woda SBaffer;
c) tiiele auf einen toeidjen ^onfonantcn: reo (Sprache, jabloii
5lpfet6aum, kose ^no(^en, smjerc %oh.
3, (Baä^li^ finb:
§auptlüöiter, lüeti^e auf o auslauten: mesto ©tabt, pjero g^eber,
mloko Wiiü), celo ^alb, slönco ©onne, njebjo §immelp ramjo
©d^ulter.
3^^^ ""^ 93iegung§fäüe.
(Cislo a pady.)
§ 23. SDie Qal)i ift brcifat^: ©in^af)!, ^^T^^iö"^^ ""^ SKe^rga^I:
hröd 'Da^) (ein) ©d)Io&, hrodaj (jtüei) ©d^töffer, hrody ©djlöffer.
3n ber Sefünation unterf^eibet man fieben üerjc^iebene Siegungä*
fäße ober 5^afu§. Siefe ^eifjen:
1. S)er 9lominatit) auf bie %xag,z: mer stoV ober \va^ sto?
2. Söcr ®enitiö auf bie JyröQC* loeffen koho, coho?
3. 5)er S)atiu auf bie ^rage: mem komu, comu?
4. 2)er 5(ffufattb auf bie ^-rage: rten koho ober toa^ sto?
5. ^er SSüfatiö bei einer ?(nrebe, ober einem Anrufe.
6. SDer Sofal auf bie ^-rage: luo hdze?
7. SDet Snftrumental auf bie 3^rage: mit fütm z kirn ober
hjomit, n)oburc^ z cim?
Sn ber lüenbifdjen ©prad^e ftef)eu ber ßofal unb Snftrumental nie
allein, fonbern ftct§ in SSerbinbung mit einem ber SSormörter.
— 21 —
§ 24. Überfielt ber 5>oniuirter C-^^räpoi'ttioneii, pfedtozki).
A) ^räpo[itioncn, bte nur mit eitlem Stajuö üetbunben merben:
I. mit bem ®enitiü:
1. bjez(e) ot)nc, aufeer; bjez drasty o^ne .^^(eibitng; bjeze
wsedneho kleba otjne bog töglid)e Srob;
2. clo bic:^ (roDt)in?) bi^^ ^u; in (mDl)in?); nac^ Ouof)in'?); bi§ auf;
Hör: do mesta (bi^) in bie ©tobt; do Budysina nad) Sout.icn; do
poslednjeho muza biS auf ben legten 9)^nnn; do casa Dor ber ^nt;
3. «IIa megen; biefeö S^otmort mirb bem ^ouptluortc Hör- unb
nachgefeilt: dla cesce unb cesce dla megen ber @^re. Sefonbcrö merfc:
mojedla meinetluegen, twojedla beinetmegen, swojedla feinettuegen,
nasedla unferetlüegen, wasedla euretmegen;
4. pola bei; pola nas bei un§, pola nana bei bem SSater;
5. wokolo um — ^erum, wokolo mesta um bie ©tobt f)erum;
6. iiiiuo au|er, aufgenommen, an — öorbei: nimo toho au^er=
bem, nimo dwora am §ofe üorbei;
7. wot(e) üon (in paffioen (5ä|en unb bei ber t£-ntfernung) : wot
Boha Don &ott, wot macerje du idj fomme Uon ber 9D?utter, wote
mnje Hon mir.
II. mit bem ©atiö:
1. k(e) 3U (jum, gur) k nam ,^u un§; ke mni gu mir;
2, preeiwo gegen, miber (im feinblid^en ©inne) pi-eciwo njepfe-
celej gegen ben geinb, uapireco gegen (im frcunblid)en ©inne)
napi-eco zonje gegen bie grau.
III. mit bem ^Iftufatiü:
1. prez(e) über, burc^ (bei ^erfonen) pfez möst über bie 93rü(fe;
pfez nana burd^ ben '-Isater; pfeze mnje burd^ mic^;
2. pre miber, gegen, für, um: pfe bolenje htowy gegen S^opf-
fd^merj; pfeco? mofür? Place pfe swoje dzeci er meint um feine
5{inber;
3. wob innerhalb: wob dzen innert)alb cine§ ^ageö.
IV. mit bem l'ofal:
1. pH bei, an: pfi maceri bei ber SJiutter, pfi recy am gtuffe;
— 22 —
2. w(e) in (auf btc O^ragc tu o ? ) w duchu a w prawdosci im
Reifte unb in bcr 9Sa()rf)eit, w mesce in ber ©tobt we werje im
©lanben.
B) ^|scäpo[itionen, bie mit jtticl ^q[uö öerbunben iucrbcn.
I. mit bem ©enitiö unb Snftrumentot:
a) z(e) mit bem ©enitiu quo (oon innen t)eran§), üon oben
l^eraB, z Pölskeje qu§ ''^^oIcn, ze stoma Dom S3aume;
b) z(e) mit bem Snftrum.entol, mit burcf) (bei ©adjen), z konjom
mit bem ^ferbe, ze scetku mit ber 53ür[te, burd^ bie 93ür[te.
II. mit bem 5üfu]atiö unb Sofal:
1. a) wo mit bem ^Iffufatiü um, an: wo nekoho so starac
ft(f) um jemanb fümmern, nico wo to nii^tiS borum (= fc^abct nid^tä,
e§ liegt ni(^t§ baran), wo zemju cisnyc auf bie @rbe merfen; wo
mesac rözno um einen SWonat auöeinanber;
b) wo mit bem Sofal: morüber, moöon (§. 33. reben): recach
wo maceri ic^ \pxaä) üon bcr 93hitter, sy wo tym sto zhonil? f)aft
bu bobon etma§ erfat)ren?
2. a) iia mit bem ^Iftufotio auf (mo^in?)-. poloz knihu na
blido lege ha^ ^ud) auf ben %i\(i), na drobne rozpowedac auf'§
genauefte er^ii^len, na proch roztolc gu ©taub gerfto^cn;
b) iia mit bem Sofol auf (mo?): na zemi lezi kniha auf ber
(£rbe liegt ba§ iöud^.
III. mit bem Stffufatiu unb Csnftrumental:
1. a) iu|ez(e) mit bem 5lffufatiü (lüof)in?) unter, ,gmifd^en, gu:
won scele mje mjez wjelki er fd^irft mid^ unter bie 3BöIfc;
b) iiijez(e) mit bem Snftrumental (roo?) unter: mjez ludzimi
unter beuten;
2. a) Ma€l(e) mit bem 5t!fufatiö (mot)in?) über: powisn
wobraz nad lozo t)änge ba§ 23ilb über bem 93ett auf; nade mnu
über mid^;
b) uad(e) mit bem Snftrumental (mo?) über: smil so nad
nami erbarme bidt) unfer (= über un§), wobraz wisa nad lozom ba§
Silb f)ängt über bem 93ett;
3. a) pod mit bem Stffufatiü (motjin?) unter: noz padze pod
blido bog SDJeffer biet unter ben %\\d);
— 23 —
b) immI mit bem Snftrumcntal (luoV) unter: pos lezi pod
blidom ber ,S>unb Hegt unter bem Srifd^e;
4. a) precl mit bem 'i?lffufatiü (mDl)iny) bor: pfed wysnosc
stupic üor bic Dbrigfcit treten, pfed woci uor bie klugen;
b) precl mit bem Snftrumental (mo?) üor: pfed wysnoscu
stac üor ber Cbiigfcit ftcljcn, pfed wocomaj mec Uor klugen f)Qben,
pfed dwemaj njedzelomaj Uor jtüei S^ocljen;
5. a) za mit bem '^Iffufatiü (luotjinV) l)inter: za hory §inter bie
Serge, za mesto ()intcr bic ©tabt; za leto über'v Saljr, za swojeho
pfecela für feinen ^le"""^' anftatt feinc^o ^rcunbeö, za rukii wzac bei
ber §anb ne()mcn;
b) za mit bem Snftrumental (wo?) t)inter: za horami t)inter ben
5ßergen, za blidom ju ^ifc^e, za wojskom t)inter bem .S^^cere.
C) mit bem 5)Qtio, ^(fhifatiö unb ßofal mirb üerbunben:
a) !><► mit bem ®atio nur bei ^Ibocrbien: po serbskii, cesku,
nemsku, polsku recec luenbifd), bo^mifc^, beutfc^. po(nifd) rcben;
b) po mit bem Iffufatiu (rooljin?) nad): po wodu hie nac^
SSaffer get)en, SBnfjer t)oIen;
c) po mit bem Sofal (mo?): an, in, auf, über, burd) ((ii-ftrecfung
über bcn ^Kaum) po zahrodach behac in ben ©arten umt)erlaufen,
woda po kamjenjacli bezi ba§ SBaffer (äuft über ©teine, po rotach
wodu wjesc burd) 9xöf)ren SBoffer leiten; auf bie ^ragc luann? po
kliwili nad) einer 23ei(e, po tfoch dnjach nad) brei 'Jagen; po
klobuku znac nad) bem S^ute fennen, po twojej radze nad) beinern
9iate; ju: loche po tolerju bie ©de ^u einem Xaler, po krepkach
tropfcnrtieife, po kruchach ftüdroeife.
2Inmerfung 1. $8or unb nac^ bem Sommer l^cifet pfed lecom a za nim
ober pfed lecom a za leconi; biefcitS imb jenjeit§ bcä ©ebirgeö pfed horami
a za nimi, ober pfed horami a za horami.
Slnmerliiiig 2. 2;ie foiiionautifd) au§lautcubcn ^räpofitioneii iDcrbcii uor 2)opi)c!»
foufonanteu ober uor glcid)Cit ober 9leid)n3crtigcii ciiifad)cii ftonjoiinntcii Dofalifierl
b. i., c§ tritt ein e ^in5U. 2)urc^ ben SSotol foU bie S^äxtc in ber Stu^fpracöc
öermieben rcerben. 3- S- ze mnu mit mir, z tobu mit bir, ze mnje ouä mir,
z tebje auä bir, ze selu mit ©alj, ze zelom mit 5?rant, k tebi ju bir,
ke knjezej ^um .§errn, ze sulu mit ber ©c^ulc, ze zoiiu mit bec ^rau, we
wjefbach in bcn SBciben.
— 24 —
§ 25, 3lbuerbia mit bem Öknttiü.
libeibieö luerben nod^ öiele 5(blier6ia mit bcm ©enittü gebraud^t:
blizko na^e, z blizka in ber 'iRä^t, blize nät)er — blizko (blize)
mesta nat)e (nät)er) bei ber ©tobt; dale meiter, meitert)in — dale
Lipska über Seipäig t)inau§; mjelco ^eimlid^ — mjelco nana ^eimüd)
t)or bem ^^ater, o^ne SSotiDifjen beö SSater§; nize untertjalb; nje-
daloko unlueit; podla neben; srjedz, wosrjedz in ber 9J?itte,
jlpifcfjen; wyse über; z boka §ur ©ette, feitlüärte; znutfka inner='
i^aih; z wjefcha oberhalb; z wonka au^er^alb.
9Jcit bem SatiU mirb öerbunben pornjo (porunjo) im 35ergleic^
gu, j. 39. pornjo Parizej su Drjezdzany male mesto im SSergteid§
gu ^ari§ ift ^re^ben eine fleine ©tabt.
§ 26. 2)ie ©eflination ber ©ubftantiüa ^erfäüt in ^mei ^aupU
gruppen, in bie f^axU unb in bie toetdie ^eflination. Sn beiben ®rup=
pen fommen ©ubftantiDa aller brei ©efcTiIediter öor. — ®ie ^anptmörter
behalten in ben ©pradjen nid)t immer baSjelbe ®efd]Ied]t, ,5. 33. Dom
ba§ ^ang ift mänlid), im Sateinifd)cn Uieiblid) unb im ®eut|d)en jädjlid).
2lnmer!ung. 2)ie berüeinerten wenbifi^en ©ubftantiba bel^alten gettJöl^n»
ric§ balfelbe ®efd^Ied§t, iDelc^eS bie urjprünglid^en l^aben, 3. 5B. hole ber Änabe;
hölck — hölcik; holca ba§ SRäbd^en, holcka — holcicka; ruka bie §anb, rucka
— rucicka, boö §änb(i)en; Hana Slnna, Hanka — Hancicka; Haiiza 2lgne§,
Haiizka; luba lieb, lubka — lubcicka ; Marja — Mafka — Maruska SRarie;
jandzel ber (Sngcl, jandzelk ©ngetein; woko ba§ 9luge, wöcko; wucho bQ§ £)f)r,
wusko ba§ D^r. 2)ie Sßergröberung^roörter bagegen finb oEe jäc^Iic^en ©ejd^Iec^te^
unb tonten onf -isko ou§, 3. 5B. hole ber ^nobe hölcisko ein großer, plumper,
ungeratener Änabe; holca — hölcisko ein ungeratene^ SJtabc^en; ruka — rucisko
bie ^roge, woko — wocisko ba§ plumpe 2luge, wucho — wusisko ba§ ungejormte
Dl^r, zemisko harter 93oben, muzisko böfer, l^ä§li(^er 9Kann.
§arte männ(id)e S)eninQttDn.
S3elebt. einsät)!. Unbelebt.
9^om. nan ber iBater dub bie (£id)e
®en. nan-a beö ^^ater^ dub-a ber (£id)e
®at. nan-ej (u) bem Später dub-ej ber ©idje
5nf. nan-a ben 35ater dub bie ©ic^e
— 25 —
Söelebt. ein,^n^l. Unbelebt.
35of. nano (je) o ^^ater dub-je (o) o (£id)e
Sof. pfi nan-je (n) beim ^attx w dub-je in ber (£id)e
Snftr. z nan-om mit bem ^-Isatev z dub-om mit ber Sid)e.
9?. nan-aj bie (beibeii) 58äter dub-aj bie (beiben) ßirfjen
®. nan-ow ber (beiben) ^>äter dub-ow bie (Sid)en
X». nan-omaj ben beiben '-iMitevn dub-omaj ben (iid)eu
ST. nan-ow bie beiben 95äter dub-aj bie (äirf)en
S?. nan-aj d 'isäter dub-aj o (iidjen!
2. pfi nan-oma.] bei ben (beiben) 58ätern pfi dub-omaj bei ben (£id)en
S. z nan-omaj mit ben (beiben) '-Isätern z dub-omaj mit ben (Sid)en.
91. nan-ojo bie Später dub-y bie (£id)en
®. nan-ow ber 3^äter dub-ow bie (Sicfjen
2). nan-am ben '■l^ätern dub-am ben Ciirf)en
3(. nan-ow bie '-l^äter dub-y bie (Sid)cn
'i^. nan-ojo o Q^ater dub-y o (Sidjen!
2. pfi nan-aeh bei ben S5ätern pfi dub-acli bei ben (£id)en
S- z nan-ami mit ben Tätern z dub-ami mit ben (Sidjen.
@o luerben alle .s^auptmörter männlichen ®efd)led)teä befliniert,
bie im 9?om. ©ing. onf bie ^onfonanten b, m, ii, [>, r, w; b, ch,
k, c, (l, l, t, s, z anölanten 5. ^^l zub S^\)n, stom 33anm, mlyn
90?ül)le, sewc (gc^ufter, had ©erlange, paw ^\au, kabat 3vocf, row
®rab, narod Station.
3cne $)Quptmörter, meldje im 9?om. uor fcem (Snbfonfonanten ein
6 ^aben, üern^anbcln ba^ielbe in ben übrigen Slafnö in o, ,v '■^^- '^^''►z
— woza SBagen, Boh — Boha ®ott, brjöh — brjoha Ufer. Unt}cr=
änbert behalten 6 bei etma: mröz — mröza 9ieit, wöst — wösta
®ie[tel, srot — sröta ©c^rot, kmöt — kmöta '•^atl)e, klostr —
klostra Älofter, könc — konca (Snbe, Wötc — Wotca (^)ott 35ntcr.
2)aö ^auptmort pos §unb mirft baö 0 in ben übrigen fällen
Qu^: (*>). psa 2). psej |3S. psyko Don psyk| % ze psorn. ;)mei,^nl)l
psaj, psow, psomaj. 9)^el)r,^Q^l: psy, (">i. psow, 2). psam, V. we psach,
5. ze psami. ßbenfo luirb posol Sote beflinievt, luobei bnCi 0 beS
©tammeg in ben übrigen SlQJuö ju 6 gefrfjärft mirb 5. 33.: &. pusla, 1).
— 2Ö —
pöslej, 9}. pösle u. j. m , be§g(eic^en kotol Steffel, ®. kötla — Pawol
^Qut i)at int 93ofatit) Pawle neben Pawlo fonft ift e§ regelmäßig,
!iki bcn ©ubftaiitiüen, tvddjQ ein uernünftige§ 2Sefen be^eid^nen,
ift ber 5(ffit|atiü in aücn 3^^)^^" ^c"' ©enitin gleirf). 'i>et bcncu,
tt)etd)c tein nernünftige^, n)ot)I aber ein belebtes SBefen bc^eidjnen, ift
ber 5lff. nur in ber Sinjaf)!, jniricilcn auc^ in ber ^tt^^^af)! i'^n^
©enitiö gleirf). Sei unbelebten ift ber 51ff. in allen brei 3(^lllen
bem 9?om. gleirfj.
S3emer!ungen ,^n ben ein.^elnen fällen.
A) Ginaal)!.
1. Sm ©cnitit) l)abcn bie meiften ^auptn^örtcr bie ©nbung a.
2)od) fommt and) bie (i'nbung u uor 5. 33. böz — bozu ^-lieber,
dorn — domu ^au§ (doma t)eißt ^u §aufe), hlöd — htodu junger,
hrod — hrodu ©djloß, kal — kalu SÜraut, len — lenu ^lad)ä, löd
— lodu (£i§, lud — ludu 35oI!, med — mjedii §onig, moch —
mochu 3)?o§, mör — moru ^eft, plat — platu Seinroanb, proch
— prochu ©taub, sad — sadu Dbft, sköt — skotu SSiel).
2. Sm 2)atit) ftet)t gen)öt)n(id) bie ©nbung ej; einfilbigc SSörtcr
net)men aud) u an: duch @eift t)at duchu unb duchej, lud 53olf ludu
unb ludej, mer Jd^'^c meru unb merej; Böh ®ott i)at nur Bohu.
3. Sm ^Bofatit) tjabcn ein o in ber Siegel nur bie ^aupüüörter
auf h, ch, k, c, s, z. 5lu§genommen finb knjeze uon knjez §err,
Bozo ODn Böh ®Dtt, clowjece üon clowjek 9l}Zenfd), Wotce Hon
Wötc ©Ott ^atcr, hölce Oon hole S?nabe.
®ie übrigen ^aben bie Snbung e, üor iuelrf)cr bie ^onfonanten ftet§
ertoeid^t loerben. 9Zod^ ben mittleren Stonfonanten wirb ein j eingef^oben.
üon ben fjarten luirb l ,^u 1, t ^n c, d 5U dz, tr 5U ir eriucid)t 5. 58.
zubje üon zub f)a^n, snopje Hon snop ©arbe, kale üon kal S^lraut,
susodze (neben susodo) t)on susod 9Zad)bQr, bratfe bon bratr Sruber.
5lu$genommen finb nano ^ater! syno @ot)n! Jano Sol)ann! ludo
SSolf, buro 53auer; paducli ®icb ^ot paducho unb paduse, Khrystus
l)at Khrysuso; in ^öerbinbung mit Jezus aWv ^eifjt ber ^.^ofatiü ge=
tüötinlic^ Jezu Khrysce.
4. Sm Sofal ftef)t bei belebten ©ubftantiüen geiüöl)nlid) ii, bie un-
belebten nel)men ein \vQid)e^ e an, oor meld^em d ,^u d/ unb t 5U c
ertüeirf)t merben, 5. 95. w Bohu in ®ott, w knjezu im §errn, w dubje,
— 27 —
Rjad 9tei()e, Cxbnung t)at w rjadu iinb w rjedze. SDod^ I)abcn bie
^aupttuörler auf e, s, z imincr u: w cepcu in bev ^^aiibc, we wowsu
im §afer, we wozu im SBagcn. Y Ijoben bie auf li, iuc(cl)eö aber in
z ertt)ei(^t mitb |h -|- je = zy] 5, 93. w snezy üon sneh ©djuee, na
brjozy bon brjöh Ufer; beh l'auf öot nur behu. ®ie auf cli t)Qben
cjeuui()nli(^ e, uor tueld^cm ba'§ cli in s erlucid)t rairb, 5. 95. na brjuse
lum brjuch 95aud), w pröse Don proch ©taub, duch t)at nur w ducliu;
bie ouf k t)aben gemöljnlid) u: na zapocatku im Anfang. Son Xraum
wirft im i\i(al ba«? 0 meg: we snje im Sraum; bodj jagt man we
slüdkim sonje im fitzen Traume.
B) Btüeijat)!:
®er (Senttiü ber 3^y6i5ö^^ ift immer gleic^ bcm ®enitiu ber 9)?el)r'
5a{)l. ®er 2)atit), So!al unb Snftrumentat iphm in aüen Xieflina-
tionen biefelbe j^"-^^'"^- nämlic^ immer omaj.
C) 5!)?e()r5al)(.
^ie 9tamen üernunftbegabter 3Bcfen ^abcn geiüüt)nlid} im 'Jcom.
bie Gnbung ojo (eigent(. owje), bie üernunftlofen bie (Snbung y; nad)
h, eil, k fte^t i, 5. 93. nanojo, duby; wjelki SBölfe rohi §örner,
worjechi ilcüffe. 2)ie ©ubftantiüa narod Station, staw ©tanb ()aben
nur bie (Snbung y: narody, stawy; au(^ tjinjutrctenbe 93eilui3rter
net)men bie entfprcc^cnbc (Snbung au 5. 93. wulke, male narody gro^c
fteine ?iationen, stawne Hornjoluziske staw}»- bie l'öblid^en ©tänbe
ber CberlaufiU. Posol ber 93üte t)at pösly.
S)ie 93ernünftigen auf c unb k net)mcn gemötjulid^ bie fiir5ere
Gnbung y an, luobei haS' k ,^u c crmcic^t lüirb: horc SKufifant —
hercy, reznik — reznicy ^-Icifd^er, hresnik — hresnicy ©ünbcr, wojak
— wojacy©olbaten (wojakiSoIbaten al§ ©pielfad)en). ^od) t)atclowjek
nur ctowjekojo. — ©ie ©nbung i nct)mcn an: cerci üon cert '3^eufcl,
zidzi (neben zidza) uon zid 3ube, studenci uon Student, Öesi uon
Cech 93üt)me (neben Cesa), duchi uon duch ®ei[t, padusi Hon paduch
S)ieb; eben fo aud) bie auf ol, mobei baö l ju 1 ermeidji mirb: pachol
93urfd)e — pacholi. DjaboJ Teufet, djaboly. S)od) fommt auc^
pacholjo, djaboljo uor.
2)ie (inbung (j)a, lDeId)e cigenKiri) eine foUeftiue 93ebeutung liat,
nehmen an etma: bratfa uon bratr 93rubcr, kmotfa uon kniotr (*>icuatter,
susodza uon susod 'Jcadjbar, zidza öon zid Sube, Serbja uon Sorb
$Benbe, burja oon bur 93aucr, mnisa uon mnich SD^önci^.
28 —
®ie ©ubftantiüa auf an ^oben enjo: delan 93etrof)ner ber S^Jieber^
ungen delenjo, mescan S3urger mescenjo, Slowjan ©latie Slowjenjo,
pohan i^^eibc i)at pöhani unb pöhanjo.
Knjez bcr §err i)at in ber 9}Ze[)r5at)( 92. unb SS. knjeza, C^. 5(f.
knjezi, ®. knjezim, Q. w knjezich, 3. z knjezimi.
Sinige ^"^aupttüörter Ijaben im ©enitiu feine (Snbung: pjenjez
(^elbftücf, ®en. ber 9Jce^i;^Qj)I pjenjez, tysac SEaufenb, unb ba§ nur im
''4>Iural üür!ommenbe hody SBei^nad^ten: hod.
buk $8ucf)e
byk 33uae
Bolhaf Bulgare
haprleja, hapryl
5rpri(
hnadny gnäbig
hrech ©ünbe
karp Karpfen
khlödk ©d^atten
Khorwat ^roat
klobuk §ut
kozol ßifg^nöocf Rus Dtuffe
lenjoch, lenik g^autenger Slowjenc ©loHene
stuzobnik 'Siiener
swet 3SeIt
skitac so ficf) n)ef)ren
skowronck i}erd)e
smrjök g-ic^te
wjesc so gef)en (intr.)
wetr SBinb
z wotkel tDO§er.
list S3rie[
tojic fangen
milosciwy gnäbig
Mnichow ä)?ünd)en
pluh ^ffug
podobny äfjnlid)
pozdziso fpäter
rak ^re6§
rjemjeslnik §anbn)er!er
15. A) Tarn hraje wetr ze snehom. — Knjez je spokojom,
hdyz je stuzobnik dzelawy. — Sluzobnik lubi so knjezej. — Wjelk
je psej podobny. — Syno, budz postusny ! — Knjeze, wonka caka
posol z litsom! — Ptack sedzi na stomje. — Rölnik wora z pluhom.
— Knjeze susodze, sto to wjezece? — Stoz bjez Boha dzela, dolho
njedzeta. — Wot novembra liac do haprleje bywa pola nas (un§)
zyma. — Nichtö njeje bjez hrecha. — Jano, sto cinis? — Jakubje,
z wotkel pfikhadzes? — Pawle hdze sy byl? K wobjedu. —
Sluzobnik pi'ikhadza z pöslom z lesa. — Woly, byki a közly
maja rohi. — Wotpocujemy radzi we khlödku stomow. — W hatach
lojimy karpy a raki. — Bur ma na dworje wozy a pluhi. —
Susod kupuje synam na hermanku ktobuki. — W lesach bywaja
duby, buki a smrjoki. — Hdze tak kliwatace? Do Budysina a
pozdziso dale pfez Lipsk do Mnichowa. — Kmötfa, kak so warn
(eud^) wjedze? — Bozo, budz hresnikam hnadny a milosciwy!
B) (Mott fann Dt)ne bie 'i\>c(t fein, aber nic^t (nie) bie 'Ii>elt o^ne
©Ott. — Sie ^unbe ftnb ben SSöIfen äf)nlid^. — (>5ott ift bcm ©ünber
gnäbig — ®er Snnbmann pflügt mit bem ^^fiuge. — ®cr ^anm mäc^ft
im SSalbe. — S)er 58ogeI njcljrt fid) mit bem ©c^nabel. — Sruber,
20
fei fein (nici^t ein) gaulen^er! — SBir luaren im Slloftcr. — Söir fprcc^cn
über bie .^anbtrcvfer. — ®ie (V^öftc fd^aben bcn 33äumen. — 2)ie
SScnben, 33ül)nien, ''^olen, i)iuifen, 3.^iilgaicn, ©loucncn, ©erben iinb
Kroaten [inb ©(aucn. — SDie i^'erd^en prcifcn ®ott (bcn) ^">erm burcf)
(Sefong. — ?(uf ben Säumen im äBalbc [il3en bie S^Jac^tigntlcn unb
9(m[eln unb fingen. — 2)ic Sanbläute fiicu im 5(pri(, maurfjmal aber
fd)on im 9}(är,v — S)ie Torfbeuio^ner finb meift 9(rferbaucr. — jDie
Wiener muffen für ben §crrn arbeiten.
®ie Scfe^Uform beö 3^^tlDorteö (Rozkazowace wasnje).
§ 27. ^.'(tte ^erbalformen merben uon ,^mci (Stämmen gebitbet,
bem ^räjen^ftamm unb bem Sufinitioftamm. j5)er Smperotiu (33cfet)l§=
form) ttjirb uom ^räfenSftamm gebilbet. ©enfelben ert)ä(t man, menn man
Don ber ^meitcn ^^^erfon ©ingulari^ s famt bem üornnftcljenben
S^ofal megläfjt. 9?ur in ber 5. ilonjugation bleibt ber 33ofal fteljen.*
I.
II.
III.
IV.
V.
VI.
SnfinitiO:
a) njesc
h) pic
wuknyc
dzerzec
wucic
a) wolac
h) tfelec
lubowac
Snfinitit)'
a) njes
wukny
dzerze
wuci
a) wola
lubowa
ftomm
h) pi
h) tfele
^räfen§=
a) njes
wukn
dzerz
wuc
a) wola
lubu**
ftamm
h) pi**
h) trele
'^(n biefem '5|>räfen§ftamm mirb ba§ S^enn^eid^en be§ Smperatiuä
i anget)ängt, melc^eä nact) SSofalen ju j mirb; nod^ Äonfonanten ge^t e*
in biefelben über, mobei bie meidjen ^onfonnnten immer nnüer^
änbert bleiben; s unb ^ bleiben in ber 1. Stonjugation ftet)en, merben
aber in ber 4. Konjugation in s unb z öermanbelt, bie mittleren ha-
gegen merbcn erroeid^t 5. 53.
I, njes -{- i = njes trage,
wjedz -j- i = wjedz fül)re,
pjec -|- i = PJec bacfe,
pi -|- i = pij trinfe,
II. wukn -f- i = wukn lerne,
III. dzerz -|- i = dzerz ^alte,
IV. pros -|- i = pros bitte,
IV. woz -|- i = woz füljre (mit
bem 9Bogen),
wuc -|- i = wuc te^re,
hon -\- i = hon treibe,
V. wola -j- i = wolaj rufe,
tfele -|- i = tfelej fd^tefjc,
VI. lubu -|- i = lubuj liebe.
• aiUerbingS nur fc^cinbar, bcnn wolas ift sufammengejogcn auä wola-j-es,
in woJa-j-a ifi nor^ bie urfprünglic^e 5'Orm etf)Qlten.
•* S)Ql j üon pij, lubuj gel^ort nic^t jum ?ßräfcn§[tQmme, fonbern tüitb nur
eingefc^oben, um ben §tatu^ ju Dctmetben.
— 30 —
%iii bie ^tücttc 'ipetfon SDuoIiä lüirb ben oben genannten formen
bie ©nbung taj tej unb für bie zweite ':pevfon ^luraüä ce angefjängt.
— Sm Ti>enbifrf)en gibt e§ aber auc^ nod^ einen Smperotin ber erften
'iperfon 2)uali^ unb 'ipiurali?\ luenn jemanb an gtuei ober metjrere
^erjonen, p benen er jelbft getjört, eine 5lufforberung ober Ermunterung
rid^tet; ber ®uoI nimmt bie ©nbung — moj, ber ^lural — my an,
ber Smperatiu tautet bann ooÜftänbig:
©ing. 2. njes trage, negativ : njenos üon nosyc trage nidjt.
®ual. 1. njes-moj laffet un§ (beibe) tragen!
2. njes-taj, ej traget (beibe)!
^lural 1. njes-my laffet un§ tragen!
2. njes-ce traget,
©ing. 2. lubuj liebe!
®ual. 1. lubuj-moj laffet un§ (beibe) lieben!
2. lubuj-taj, ej, liebet (beibe)!
^(urat 1. liibiij-my laffet un§ lieben!
2. lubuj-ce liebet!
cyhel 3^^S^^ podwölnje ()öf(ic^ swernje treu
hole junger Tlarm piskac fpielen towafs ©enoffe
kedzbliwje aufmertfam pomhac Reifen witac beft)illfommneu
klaknyc so nieberfnien rozpominac überlegen roillfommen fein
modlic so beten spesnje frfjnell wötfe laut.
muzik 9J?ännlein sprawnje gerec£)t
16. A) Spewaj, bratfe, stoz mozes! — Klaknmy (fprid^ klakmy)
so a modlmy so! — Njelic tak spesnje! — Witäjce, witajce hölcy
nam (un§) z daloka! — Netk hercy mi (mir) rjenje dzelajce a
wjeseli piskajce! — Kak möcny, wulki, slawny knjeze Bozo sy,
— Njewer wsak to, luby towafso! — Pomhaj Böh, muziko! —
Za to (Darum) khwalmy Boha SAvernje! — Pak citaj, pak pisaj,
pak nesto (etina^) dobre rozpominaj! — Öiiimy a palmy cyhele!
— Njedaj lenu syc!
B) (Sirüfeet l)üflid^! — ®u rec^neft ^u fc^netl, rechne aufmerffam! —
hiebet nic!^t laut, ber ^err fd^Iummert nod)! — SSenn il)r rid^tet, richtet
gerecht! — 2)antet ®ott unb bienet if)m (jomu). — i?affet un§ glauben
unb lieben! — i'affet un§ trinfen! — ©eib mir (mi) (beibe) luitlfommen.
31
§ 28.
©ingutar
^.
zon-a baö SBetb
(3.
zon-y
®.
zon-je
%.
zon-u
58.
zon-a
2.
w zon-je
%
ze zon-u
zon-y bie SBeiber
zon-ow
zon-am
zon-y
zon-y
w zon-ach
ze zon-ami
§Qrte luciblid^e ^eflination
zon-jc bie (Beiben) SSeibcr
zon-ow
zon-omaj
zon-je
zon-je
w zon-oiuaj
ze zon-omaj
9toc^ biejem 9}?ufter tüerbcii befüniert:
1. alle lueiblicTjen §aiiptlüürter auf a, luenn
^onfonant üorQnget)t, §. 33. ryba %x'\(^, reka
wosoba '^erfon ;
2. männliche §auptroörter auf a, 5. 93. wöjwoda ^er^og, starosta
93ürgermei[ter, braska ^ocf)5eit§bitter; bann männtic^e (Sigennamen auf
a, §. ö. Janka, Matka, Wobjeda, Swoboda;
3. mefjrere nur in ber SDie^r^aCjt üorfommenbe §aupüuörter (^(uratia
tantum): cypy ®refc^flege(, husy ®änfe, kury ^ü^ner, mary ^oten=
baf)re, mjecki SOtulbe, mjeniny ^tamenStag, narodniny ©eburtStag,
noziey (Sc£)eere, pöstnicy ^-aftnadjten, prözdniny ^-erien, puki (5d)(äge,
sazy 9\u^, smerki 2)ämmerung, susenki gebörrteö Cbft, widly ©abel.
bcm
a ein ()arter
hlowa S^üpf,
53emerfungen gu ben einzelnen ^ä^^cn.
1. 3m ©enitiü ber ßin5a^I unb 9^ominatit) ber SJJe^r^aljl
ftc()t nad) h, g, eh, k für bie tinbung y ftet§ i, 5 31 nohi öon noha
guß, ruki ber §anb, figi ber A^ige, muchi ber ^^licge.
2. Xqi Xati\) unb ^olai ber ©injaf)! unb 'i^cominatiD, ^(tfufatiü
unb 3iofatio ber 3^^cl^Q^t fin^ Ö^^^cE)' inbem fie immer auf ein meii^eö
e auslauten, üor njcldjem bie ilonfonanten 1), f, m, n, p, r, w burd^
ein eiugefdjobene^ j erroeidit luerbcn; d gc()t in dz, eh in s, 1 in 1,
t in e unb tr in ti* über, ^. 33. kruwje ber ft'u^, harfje ber ^arfe,
kopje bem Sc^od, slomje bem ©tro^, skale bem Jvelfen, wodzo bcm
3Safier, pace öon pata ®Iudt)enne, muse — mucha fliege, sotfe —
sotra Sdjlüefter.
— 32 —
Sn ben genannten Siegungsfällen ge^en h in z, j^ in dz unb k in c
über unb für je fte()t y. ®e§glei(^en iuirb y gejeUt nad) einem an
fid) nnöeränbeilirfjcn c, s, z, ;,. Ül noha ^ufj — nozy, figa geige
— fidzy, ruka S^anb — rucy, lopuska ©(^njeifd^en — lopuscy; ranca
©au — rancy, kosa ©enfe — kosy, koza ^^^9^ — kozy. §ierf)er
gef)ürt auc§ noc ^ad)t, beÜinicrt: ®. S). 2. nocy, %tl 35. nöc, S.
z nocy; ®ual nocy, nocow, nocomaj; ^(ural: nocy. nocow, nocam,
nocy, w nocach, z nocami; ebenfo möc 9}?ac^t, pec — pjecy ©acf-
ofen.
1. 2tninerlung. Sei ben §QUpttt)örtern ouf c, s, z {[t bann bie ^orm für
bell @. ^. S. ber (Stnäa^l, 9J. 21. $b\ ber 3lDei= unb 9Ke^r30^I gleic^.
2. Slnmerfung. wjes ®orf lüirft in ben ungleichen 3'äQen bo^ e qu8:
oHc 9i. 21. 5l>. wjes, @. ®. wsj', S. we wsy, ^. ze wsu. 9Kef)r3a]^[ Q). wsow,
®. wsam, £. na wsach, 3- ^^ wsami.
3. Stn (^enitiö ber 3™^^' i^"*^ SD^e^rjat)! nef)men üiele ©ubftan-
tiüa feine ©nbungen an, §. 53. hora 93erg — hör, strona ©eite, ^ortei,
— stron, nowiny ßeitung — nowin, kopa ©djocf — kop, husy
©änfe — hus, kury §ü^ner — kur, postnicy g-aftnod^ten — postnic;
bann bie Ortsnamen auf ecy, icy : Boranecy 33orni^ — do Boranec,
Nosacicy D^oftitj do Nosacic.
4. ^ie männlichen Tiamon auf a nehmen im 9^om. unb 58ofatiö
ber Wet}v^a\)i bie (Snbung ojo ober i an unb ber "ätt ift gleicf) bem
©enitiü: wöjwoda, wojwodzi §er5Öge, Matkojo bie S3rüber Matka;
bie auf sta unb ta au§(autenben männlichen ©ubflantiöa net)men ge=
möl^nlid) nur bie fürgere (Snbung i an: starosci S3ürgermeifter, husita
§uffite — husici, lierba @rbe Ijat herbja.
5 ©inige ^auptmijrter t)aben im ©atib ^luraliS bie urjprünglid^e
(Snbung om: husom, kurom kruwom.
bacon ©tord^ kelko tuie öiel luka SSiefe
barba gorbe kheza §au§ Luzican Öaufi^er
breza 33irfe khlödnica ßaube mucha fliege
Budysin S3aul^en khudoba Hrmut Madlena 9J?agbaIena
crjöda Raufen kormic mäften nadawk Slufgabe
dolina SCal krasnosc ©c^ön^eit nadoba 9?ei(^tum
dzowka Soc^ter, 50?agb kryda treibe pastwa Söeibe
haiiba ©d^anbe kwetka 93Iume pcola S3iene
hizo hotowy fd^on fertig lös SBalb poliwka ©u)3pe
husanca 9?aupe letsa ^euer plowac fc^luimmcn
33
prekasanc Snfett
ptak ^ogel
pucik @ang
pycha (Sitelfeit
rölnik ßnnbmann
rosa 'Üau
ryba %\\ä)
spodobac so gefallen
syla (Sc^aar
trawa ®rQ§
tfecha S)ad^
wera ®(aube
wjefba Sßetbe
wlosa ^aor
wnucka ©nfeUn
wojüwnik Kämpfer
wol €)6)^
wolojnik SIeiftift
wosa SBeöpe
wowka ©ro^mutter
zahroda ©arten
zhotowac so [id^ an=
5iel)en
zwjeselic erfreuen
ziwic so [ic^ crnät)ren,
leben.
17. A) Widzis wojownikow syly, Luzicanow crjödy? —
Pcola, wosa a mucha su pfekasancy. — Breza a wjefba stej
stomaj. — Na pastwje su woty, kruwy a kozy. — Barba kwetkow,
krasnosc zahrody a rosa luki zwjeseluja rolnika. — Bratr lubuje
sotru, dzowka nana. — Na tfese sedza ptaki a spewaja. —
Husancy skodza zahrodam. — Na wsach bywaju wokolo khezow
zahrody. — Ryb}^ plowaja we wodze. — Dzens rano je na
kwetkach wjele* rosy bylo. — Wowka mewa wjacy hus hac kur.
— Wlosy mewamy na htowje. — Ötomy rostu w lesach, na za-
hrodach, na horach a w dolinach. — Pycha sneda z nadobu,
wobjeduje z khudobu a wjecerja z hanbu. — Zahrodnicy debja
zahrody z pucikami a khlödnicami. — Letsa be mnoho muchow.
— Rölnik kormi skot tez z trawu a ze slomu.
B) ®rü§mütter jtnb ben ©nfeünnen gut. — ®ic Waqh mä^t
bog ®ra§ auf ber SBicfe. — 5)ie (Störte leben auf ^ädjcrn unb
Säumen. — Sc^ f(^rcibe mit bcm Sleiftift unb bu f(^rcibft mit ber
Äreibe. — Ct)nc ©lauben tonnen mir ®ott nid)t gcfaücn. — 2öie
öiele (gd^meftern finb baV — 5Inna, fei aufmcrffam, menn bu 5lufgaben
fc^reibft! — S)ie Wiener unb bie SKägbe arbeiten im ©arten. — Sft
fc^on bie «Suppe fertig? — SSir I)aben auf bor SSiefe met)r 5tü()c
al§ Cc^fen. — SDcagboIena, jietje bid^ an, bu fannft mit (sobu) nad^
Sauden fat)ren.
• 3laä) ben SBörlern wjele, mnoho üicl, malo JDcnifl, dosd flcnufl, wjacy
me^r, nijenjo weniger, kelko roic bicl, telko jo biet ffljt mau im 28cnbifd)cn ben
©enitiö.
3
34
§ 29. 2)ie >3ufunft beö ßcitioorteä (pfichod stowjesa).
S)te 3ufunft (futurum) entfielt burc^ SSerbinbung beä |)i([§äeit=
luorteä budu mit bem SnfinittD be§ betceffenben 3ettft)orte§.
einjat)!.
1. budu pjec, moc, pic \ä) lüerbe baden, tonnen, trinfen
2. budzes wuknyc, I bu wirft lernen
3. budze [ dzerzec, wucic, wolac er ftjirb galten, lehren, rnfcn
tfelec, lubowac | jc^ie^en, lieben.
3tüeiäat)l.
1. budzemoj
2. budzetaj (tej)
3. budzetaj (tej)
syc, mjelcec
khwalic, cakac
porucec, kupowac
9J?et)r§al)l
iDir (beibe) rt)erben feien, fd^loeitnen
> i^r „ werbet loben, tuarten
fie „ werben befcf)len. fonfen.
mir werben nät)en, l)üren
> i^r werbet brennen, f(^(nmmern
[ic werben fragen, banfen.
1. budzemy sie, stysec
2. budzece ?palic, dremac
3. budza ] soprasec, sodzakowac
3'olgenbe SSerba bilben ha§> gutnrmn bnrd) ^ujowmenfet^ung i^rer
gegenwärtigen gorm mit ber ^räpufition po: wjezc foljren* — po-
wjezii id) werbe fal)ren, wjesc füt)ren — powjedu, njesc tragen —
ponjesu, leze tried)en, fleltern — polezu, lecec fliegen — polecu,
cahnyc ,^ie^en — pocahnii; anfecrbem mcife üud) nod^: hie ge^cn —
pondu, hnac treiben — pocerju, bezee laufen — pobehnu, jee
fal)ren — pojedu, slae fenben — poscelu.
hermank 3al)rmarft prözdny muffig
hromadzic fammeln ptack '^ögelein
Kamjenc .^omen^ slowka '^^ftaume
kruswa SBirne sobota ©onnabenb
Njebjelcicy O^ebelfc^ü^ stwörtk '3)onner«tag
pjatk ^-reitag tac — tajii fdjmcl^en zelenic so grünen.
18. A) Budzemy-li pilnje dzelae, budzemy wjeseli. — Netko
budu citac, potom pisac. — Hdyz budze wobjed hotowy, budu
wobjedowac. — Hdyz budze coplo, budza ptacki zaso spewac.
— Hdyz budzece porucec, budzem}'- postuchae. — Öto ponjesemy
wjeeor 5lbenb
wobjed 9}(ittageffen
wobjedowac ^u ÜJcittag
effen
wutora S)ien§tag
eigentlich: füljren (traiifitiö) mit bcm Süagcii.
— 35 —
na hermank, slowki abo kruswy? — Dzensa budu wot wobjeda
hac do wjecora dzetac, — Netkle budza prözdniny jenoz hac
do wutory trac, nie wjac hac do stwörtka abo do pjatka. —
Susod powjedze sotru do Kamjenca a nie do Njebjelcic.
B) (Schnee unb Siö lüetben fd^mcl^en, bie ©arten unb SBiefcn
tuerben grünen. — 2)ie 53ö9et tücrben Imlb lüieber frö()Uc!^ fingen. —
33Iumen luerben lilii^en unb S3ienen luerben ben .f)onig fammetn. — ^uä)
\dj merbc nicl)t mü)ftt3 fein, fonbern ®ott loben unb fletBlg arbeiten. —
2)aö DJc'ittageffeu ift feitig, n^irft bu ni^t balb (gu 9J?ittag) effen? —
Se^t ttjetben lüir nur Dorn ©onnabenb bi§ 2)onnerftag perlen l^aben unb
ntc^t me^r big (Freitag.
§30. .sparte föd)(id^e Seflination.
(Sinja^I.
^1c. % 3S. slow-o bQ§ 333ort, wek-o ber 'Dccfet.
®. slow-a wek-a
!D. slow-ej u, wek-u ej
S. w slow-je we wee-y wek-u
x3. ze stow-oiii z wek-om.
ßtueijat)!. üJ^etirgol)!.
9^. XH. ^. slow-je wec-y slow-a wek-a
®. slow-ow wek-ow slow-ow wek-ow
S). slow-oiuaj wek-omaj slow-am wek-ain
S. slow-omaj wek-omaj w slow-ach we wek-ach
S- slow-omaj wek-(»maj ze stow-ami z wek-ami.
9lQd^ biefer ^efünation gel)en
1. QÜe fätf)(id)en §auptroörter auf o: ceto !L'ei6, coto ©tirn, drjewo
§0(5, mjeno 9?ame, mesto ©tobt, pjero /"yeber, wino SBein;
2. miinnlidje (Eigennamen auf 0: Meto;
3. bie nur in ber 3)?et)r^a^( uorfornmenben ©ubftantiüa nu[ a: dza-
sna (SJaumen, jatra :öeber, wrota Xor.
93emcrfungen ju ben cin5clnen gi^l^^"-
3m l'üfal ber l£-tn;,a^l liaben bie unbelebten §auptiüörter auf ch,
k geroö^nlid) bie (Snbnng u, woko xHuge — we woku, wucho C()r
— we wuehu; auönaljmsraeife fanu nad^ k aud] y ftel)en, ttjobei ba«
k ;,u v (^erquctfc^t mirb: mloko 9J^ild) - w iiilocy. 'Jiadj anborcn
— 36
S^onfonanten ftclU im ii'ofal (j)e, toobet bie Äonfonanten d in dz, I in
1 unb t in e, bie mittleren bagegen butc^ ein eingefc^obeneö j erlneid^t
metbcn ^. 33. hnezdo 9?e[t — we hnezdze, colo ©tirn — na cole,
bloto itotf) — w blöce, mesto ©tabt — w mesce ; bie ©tämme auf
s unb z ^Qben nur u: mjaso ^leifd^ — w mjasu, zelezo — (£ifen
— w zelezu.
jDer 2ota{ ber (iin3a{)I auf e i[t gleid^ bem 9^ominatib ber 3tt)ei5Qt)t.
— Scne 3Sörter aber, meiere (^lieber k^eid^nen, bie am menfc^tid^en
Körper paarlüeifc üorfommen, f)aben einen befonberen ®ual: woko
Sluge — woci [wocow, wocomaj] bie (beiben) Hugen, woka bie Stu«
gen auf ber ©uppe, (Schlingen; wucho Dt)r, wusi bie (betbeu) Otjxm,
wucha §cn!el an STöpfen; Qu^erbem bie regelmäßig gebübeten, rtjeib-
Hd)en S)uale rucy bie §änbe, nozy bie S'üfee.
Sei einigen Hauptwörtern fommt aud^ ber ©enitib ber SO?e^r=
50£)1 Dt)ne ©nbung öor §. ;ö. leto Sa^r — let.
Slnmerlung. Sto l^unbett wirb folgenbermofeen befliniert dJ. sta, 2). £.
we Stil (sce) $5. ze stom; S)ual: dwe sce. SWcl^rgol^I 9?. 2t. 5S. sta, 05. stow, 2).
stam, £. w stach, 5. ze stanii.
butra Söutter
bydlic mo^nen
coptota Söärme
cistota 9?einlid^feit
debic gieren
dopokazowac betüeifen
dziwadto X^eater
hladadlo Spiegel
horco ^eiß
jabluko 3lpfe(
khleb Sorot
klös St^re
kfidlo ^(ügel
piwo Sier
prawo S^ed^t
pfihodnje geeignet
pfeco immer
rjemjeslo §anbh)er!
rozom SSerftanb
slebro (Silber
skutk SSerf
swetto Si(i)t
sklenca ®Ia§
twjerdnyc ^art merben
wino 3Sein
wobraz S3tlb
wokno ^enfter
wotewric öffnen
zelhafnik Sügner
zloto ®olb
zornjatko ^örnc^en
zorno (Somen!orn, Körner
zenje nie, niemals.
19. A) Pisamy z
a nie ze slowom. --
mnoho zornjatkow. -
kwetki do woknow. -
njerosce bjez swetla
Ptaki maja kfidla —
wobrazam pfihodna.
pjerom. — Ze skutkom dopokazuj, sto sy,
Mesto bjez prawa hinje. — Jabluko ma
Rozom rosce z letami. — W lece dawamy
- Mnoho rjemjeslow, malo khleba. — Nico
a coploty. — Sy hizo w dziwadle byl? —
Cistota skleiicy je hladadlam, woknam a
— Njewerce slowam zelhafnikow! — Hdyz
— 37 —
je w lece jara horco, zorno w klosach twjerdnje. — K woknej
so zenje njesydaj ! — Rjemjeslnicy so z rjemjesiami ziwja.
B) 9^id^t 9Borte, fonbern Xaten äderen ben 9J?cnfd)en. — SBölfe
ftnb ben .gerben gcfäf)rlirf). — t£'3 ift §icr fe^r f)ci§, öfTnct bie Acnfter!
— 3i>aö [inb ';!ll}ren ül)ne Körner! — SBic trinten '^Mer, i^r trintet
Sßetn. — 2öie öiel Gipfel tjoft bu? — -^^(idit (nie) immer ift gtüdlid^, ttjcr
auf ®oIb unb ©ilOer tf?t (,^u ^cittng). — 53iencn unb 2Befpen [tcd)cn
mit bem (Stachel. — 2öir iuol)nen neben bem ^lofter. — 'Xu^ 3)?i(d^
mad^en (dzelac) roir öuttcr.
5(bjcttit)a auf y, -a, -e.
§ 31. Sie 33eiuiörter merbcn im SBenbifd^en attributiü unb präbi=
fatiö gebraucf)t g. S, krasny wobraz ba§ frf)üne 93ilb, — wobraz je
krasny ba!§ Silb ift fc^ön, krasna zahroda ber f(^öne Warten, za-
hroda je krasna ber (hatten ift fdjön, krasne niesto bie fdjöne ©tobt,
mesto je krasne bie ©tobt ift fctjön.
®en)öt)nlicf) fte{)t ba§ 5Ittribut öor bem ^auptrtorte, 5. 83. pilny
clowjek ein fleißiger 3)?enfc^. ®od^ fann e§ auc^ auSna^mSloeife (in
ber Sid^tung) ctowjek pilny t)eif3en.
(iin^at)!.
9J?ännIid^. ^ii>eiblic^. ©ii^üd).
^. stab-y ber fdjiuad^e slab-a bie fc^irad^e slab-e ba§ fc^n^ad^e
®. slab-eho stab-eje stab-eho
®. slab-emn stab-ej slab-emu
3(. stab-eho slaby slab-u slab-e
SS. stab-y stab-a slab-e
2. we stab-ym we stab-ej we stab-ym
S. ze stab-ym ze stab-ej ze stab-ym.
^ttici^a^l.
5L)^ännlid). 'I\>eiblic^. ©äd)(id}.
31. SS. slab-aj, ej stab-ej
®. stab-eju stab-eja
1). V. 3. stab-ymaj stab-ymaj
51. stab-eju. ej stab-ej.
— 38 —
^. Sß. slab-i. -e stab-c slab-e
03. slab-ycli slab-ycli slab-ych
5). slab-yiii sJab-yni slab-ym
%. stab-ych -e sJab-e slab-e
S. we slab-ych we sl^b-ych we slab-ych
% ze slab-ymi ze'^ab-ymi ze slab-ymi.
5cad^ btefem 9J?u[ter luerben bef liniert:
1. alle Slbjeftiua, lüelc^e im 9lominatio ©inguloris bie (Snbungcn
y, a, e t)aben;
2. alle al§ §aupttt)örter gebrauchten 5(b|eftiiia, Sakska ©ad^fen, @.
Sakskeje (seil, zemje), Pruska ^reu§en, Nemska ^eutfd^Ianb.
S3emer!ungen ^u bcn einzelnen ^-ätlcn.
1. 93e§eid)net ha^ ^auptlDort ein öernunftbegabteS SBejen, \o
ift ber mit if)m übereinftimmenbe 5lffufatit) be§ 5(bjeftiü§ in allen
3af)Ien gleid^ bem (^knitio, ^. 33. dobreho ctowjeka, dobreju clo-
wjekow, dobrych clowjekow; ift ba§ ©ubftanliu ein üernunftlofeS,
aber belebtet SBefen, fo ift ber 5I!f. be§ 5tbjeftiD§ in ber (£in= unb
ßtüeigaf)! gteic^ bem ©enttiö, in ber 9i)?el)r5a^( aber gleid^ bem
9iominatiü. ^d unbelebten SSefen ift ber 3tffufatili in allen brei
3af)ten gleich bem 9(ominatiü.
2. 3m fäd^lic^en ©efd^Iec^t ift ber 9Zominaliö immer gleic^ bem
SlHufatiü unb ^ßotatiti.
3. S)er Sofal unb Snftrumentat ber ©in^at)! ftnb glcid^.
4. ®ie ©nbung i im lOtominatiö ber SRefjrjo^I I)oben nur mann-
Ii(f)c, nernunftbegabte SSefen; alte übrigen nehmen e an. (SoKtc
oor bem i ein Ijarter 5?*onfonant fte[)en, fo mu^ er ermcid^t merben:
-ly in -li, -dy in -dzi, -ty in -ci. ^abet mu^ auc§ mand^mat ba§
t)orf)crget)enbe a (o) in e gefc^möd^t merben, rtjenn e§ gtüifd^cn 5mei
tpeidje Stonfonanten ^u fte^en fäme g. 33. wjesoly frot) — wjeseli,
mlody jung — mlodzi, swjaty f)eitig — swjeci, swetty ^eü —
swetli, khudy arm — khud^i, jaty gefangen — jeci, rjany fd^ön
— rjeni, tolsty bidE — tolsci. ^ie auf -zy unb -cy behalten aud^
89
im ^^(urat (bei üernünftigon SBcfen) -zy unb -ey : cuzy [rcmb — cuzy
knjeza frcmbe Ferren.
5(nmerlung. ^m 5>o[fc unb in 58erfen !ommen für bie Snbunflen -elio,
-emu Quci^ bie lürseren formen -oh' -om' öor, g. 5Ö. dobroh', dobrom'.
bely hjeifs lickaty rotuiangic-; i'jany fd^ön
Biskopicy33ifcl^Df§n)evba mazany fc^mu^ig
blyscec'^^o gliinjen merny möfeig
calta ©emmct
cuzy fiemb
cmowy finfter
celadny S)ien[tbote
cisty rein
dawac geben
demant jDiamant
hlej fte^e
husty bic^t
Jakub Oi^fob
Jan Sodann
jasny Uat
knjezna Jungfrau
kruty feft
mlodzenc Süngltng
mocny mäd)tig
mucny rnitbe
mudry tueife
muka 9}?ef)l
patoki S^ad^bier
pisany bunt
rubin Diubin
skupy geijig
Smaragd ©moragb
stary alt
stwjelco ^olm
sylny [tarf
tulpa Xutpe
wobserny auSgebeljnt
wonjec riechen
plahowac§ief)en,5Üd^ten worjol 51blct
pobrachowac fef)len wuzitny nü^üc^
pfecahowac so um- wotpocowac au^iu^en
^ie^en zahon g(ur
prekhodzowac so fpa- zahrodnik ©ärtner
gieren ge^en zajac §afe
pfiklad 93eifptel zeleny grün
kr ipic freifd^en, fletfd^en pf ikrywac bebeden zly 93öfe
lacny burftig pröstwa Sitte zmuzity tapfer
law SörtJe pucowac reifen zraly reif.
20. A) Wj^ knjezny a mlodzency, dawajce dobry pfiklad.
— Lacnemu patoki za piwo sJodza. — Polna njeje kopa, hdyz
pobrachiije snopa. — Cuzemu khlebej rekaja dzeci calta. —
Hlej, kak so blysci zahroda ze sadom lickatym! — Zly kfipi
na zleho ze zubami. — Z Bohom dokonjamy möene skutki. —
Stareho zajaca njetrjebas wucic do kalü khodzic. — Krasna
tulpa njewonja. — Zrala kruswa je dobra. — Cescmy dzelaweho
rcjlnika ! — Hdy budzece so pfecahowac, na swjateho Jana abo
nasw jateho Jakuba? — Z mazanych sklencow piwo njeslodzi. —
Lawy a worjoly su sylne. — "Swerne psy su wuzitne. — Budzmy
kruci a merni! — Skupi njeradzi dawaja. — Mjelctaj, hdyz
mudri reca. — Pilne pcoly hromadza z kwetkow med. — Celadni,
sluza radzi pola dobrych knjezich. — Mudroj radze rozemimy
— 40 —
njemudrej njetrjebamy rozemic. — Pucuju do Biskopic ke khory-
maj sotromaj. — Sneh pfikrywa hizo wobserne zahony. —
Zahrodnik plahuje rjane kwetki.
B) Hufmerffame unb ^öflic^e SüngUnge gefallen ben 50?enfc^en. —
5)te aften ©lauen ttjaren jef)r tapfer. — ®ott tx^öxt bte 53itten ber
STugenbtjaften. — ©tro^ [inb leere §o(me. — 3Sir fc^en fc^öne 33erge,
bunte Söiefen, finftere SBtilber unb fteine Dörfer. — jDer ®*amont tft
n)ei§, ber 9{utnn rot, ber ©maragb grün. — 9^eine§ iTöalfer i[t flar
hjie retneö ®Iq§. — 3Str baden ^rot au§ weitem 9}(et)I. — SBir
n)Df)nen neben bem atten ^(ofter unb it)V luoljnct bem neuen gegen*
über. — 3So ge^ft bu Heber (radso) fpajterern, im jc^atttgen SBalbc
ober auf grüner Söiefe? — ©er 9J?übe ru^et im ©chatten beS bid^ten
Saumeä au§.
SBei^e ^eflination.
§ 32. 3Seici^e männliche ®e!Iination.
Selebt. (ginsat)!. Unbelebt.
9^. muz ber Wann mjec ba§ (Sd§rt)ert
(5J. muz-a mjec-a
2). muz-ej mjec-ej
%. muz-a mjec
$ß. muz-o mjec-o
S. w muz-u w mjec-u
3- z muz-om z mjec-om.
Sro&saiji.
9i. SS. muz-ej 9^. 51. SS. mjec-ej
dJ. Sr. muz-ow ©. mjec-ow
S). 2. S. muz-omaj 2). S. S. mjec-omaj.
9);et)räat)l.
SfJ. SS. muz-ojo mjec-e
®. muz-ow, i mjec-ow, 1
2). muz-am mjec-am
^. muz-ow mjec-e
S. w muz-ach w mjec-ach
S. z muz-emi z mjec-emi.
— 41 —
'Slaä) bie[er ®ef(tnation c\e^en alle iene ^nuptioötter, lüeldjc auf
bie ßonfonanten ft, c, c, dz, j, 1, ii'i, i'i, p, r, s, V\'. z aiboge^en,
5. 5ß. nochc 9tai]e( (am Singer), loche ^iic, (gllenbogen, hözdz ^Jtagel,
knadz 5lmmcr, kraj i?anb, kral S?i.intg, khmjel ^opfcn, noz 9J?effer,
wotoj Slei, hose ((>). hosca, oergleidje § 26.) ®a[t. — ®a§ 6 behält
bei: tkhör (tkhörja) Sltiö.
üöei ben i^')auptn)örtem auf li, 111, 11, p, r, w, ge()t in bcn un
gleid^en fällen ber ©trid^ über bem ©nbfonfonantcn uerloren unb luirb
burd^ ein j cx\ü^t 3. 35. kön ^ferb — konja, kamjen (Stein —
kamjenja, dzelacef 5lrbeiter — dzetacerja, cefw 9)?Qbe — cefwja.
®ie (Subftantiua auf ei'i toerfen mand^maf ba§ e in ben übrigen
fällen a\i§>: wohen geuer — wohnja, stupjen — (Stufe stupnja.
S5emer!ungen 5U ben einzelnen g-ällen.
1. 3m 9?ominatiü bcr 3^i3c^5^^^ ^^^^ aj ^^ ^i umgeloutet. unb
^mar infolge ber beiben lueid^en S^onfonanten, 5. S. muzej mjecej.
2. Sm D^ominatit) ber SJJe^rjaljt t)abcn bie üernunftbegabten ©ubfian--
tiüa bie ©nbung ojo. unb nur feiten e (muze 9}?änner, jandzele ©ngel).
53et ben Subftantiüen ouf ar, er unb el h)irb bie linbung in jo Der
für^t, 5. SB. kowaf ©c^mieb — kowarjo, wucef !L'et)rer — wucerjo,
pfecel ^reunb — pfeceljo.
3. Sm (^enttiö ber SJJe^rja^I fommt au^er ber ©nbung ow aud)
oft bie ©nbung i uor 5. 33. loche Süe — lochci.
4. Sm S)atio h)irb mandjmal, befonber§ bei S^iamen ber §au§tiere,
auc^ bie 6nbung om unb im l-o!at och angenjenbet, 5. 33. miizom,
konjom, w konjoch.
3ufät3e §ur männ(i(i^en S)eflination.
1. Lud SSoIf, i)at einen boppelten ^(ural; ludy Golfer, luetc^ev
regelmäßig nad) duby befüniert nnrb, unb ludzo Veute.
2. Hose ©oft lautet in ber 2)?et)r,^af)l hosco. i)?. ^i^. ludzo,
hosco, (55. 3(. ludzi, hosci, 5). ludzom, hoscom, l'. w ludzoch,
w hoscoch, 3. z ludzimi, z hoscimi.
3. Dzen Xag, ®. dnja, 2). dnjej, 51. dzen, V. we dnju (wo dnjo)
am jTage, S- z dnjom. !Dua(: dnaj (diijej), dnow (dnjow), dnomaj
(dnjomaj. ''.^(ural: dny, dnow (dnjow), dnam (dnjam), w dnach
(dnjach), z dnami (dnjami).
— 42
4. Tydzen SBod^e roirb regelmäßig befüniert:
^lurol: njedzele, jeltener tydzenje.
bojazny furi^tfam korcma älMrtöt)Qu§
cescic et)ren kur 9?ait(^
dobywac so einbringen lekaf Str^^t
tydzenja u. f. rt».
dzecel ^lee
herba @rbe
hidzic I)affen
hole Änabe
hornc %op\
horncef Töpfer
japostot 3IpofteI
jecmjeii (Sierfte
karan ^uug
molef SO'Jaler
njepfecel ^einb
pjecwo ©ebärf
pjekaf Sörfer
piwarc 93rQiier
podawizna ®efrf)td|te
pohonc 5tut[c^er
powedac cr5ä^ten
pfecel ^reunb
pfikhadzec anfommen
smilic so fid^ erbarmen
Stare @rei§
stworicef ©d^öpfer
sedziwy grmi
scuka §ed^t
sulef ©ci^ükr
wozdoba 3'^^^^
wuheii (Sffe
wuhof 5tQl
wumjelc ^ünftler
wysoki, wysoko §od^
khmjel §opfen
21, A) Öesceny budz, Knjeze, dzen wote dnja ! — Kur wu-
stupuje z wuhenjom. — Kowar a horncef staj rjemjestnikaj,
molerjo su wumjetcy. — Muzo, budz mudry! — Pjekarjo, pjecce
dobre pjecwo! — Bozo Wotce, smil so nad nami! — Skupy je
dobry hospodaf za herbow. — Piwarc wari piwo z khrajela a
jecmjenja, druhdy tez z wowsa. — Rezamy z nozom, — Japo-
stoljo bechu pösli Bozi. — Wucerjo wuca sulerjow. — Sedziwe
wlosy SU wozdoba starcow. - Nimo wowsa dawa ju konjom tez
dzecel. — Ze zlymi ludzimi njewobkhadzuj ! — Kon je ludzom
jara wuzitny. — Hosco sem kozdy tydzen ze wsy a z mesta pf i-
khadzeja. — Knjez wucef dzeii wote dnja do lesa khodzi.
B) ®ott ber 5öater ift ber Stopfer ber SBett. — Slnaben,
e^ret bie 9J?änner unb (Streife! — ®er Töpfer ma^t %'öp\t unb ^rügc
— l)er Äutfc^er fä^rt §0(5 in bie ©tabt. — ®er gurc^tfame lüirb
nie ^oc^ flettern. — "^a^ g^u^i^ bringt burd) ba§ g-enftcr ein. — 2)ie
(Sc^mefter ift franf, ber S^ruber muß ben Slrgt ^olen. — ®ott ift ber
S^önig ber 5?önige. — (gc^mecft ha§^ S'Ißif«^ ^^^ |)ec^tc aud§ fo gut,
ft)ie ba§ S-(eif(^ ber ^lole? — 3)ic Seigrer tx^äf)kn ben ©djütern eine
©efc^idjte uon (=über) Sieben unb Sügnern — Um ®otte§ lüillen
foHen \m greunb unb geinb lieben. — (Sin guteö SBirt§^au§ pflegt
t)iete (Säfte ,^u ^aben (mewa). — Siebe ©äfte finb nnlltommcn! —
9^ur fc^Ie^te Ü)?enfc!^en tonnen gerechte Ütid^ter Ijoffen.
— 43 —
§ 33. SeilDörter auf -i, -(j)a, (j)e.
3J?ännIid§. 3BeibUc^. Bäd){\d).
9?. SS. tun-i ber lüo^Ifeite tun-ja tun-je
®. tun-jeho tun-jeje tun-jeho
S). tun-Jemu tun-jej tun-jemu
51. tun-jeho, tun-i tun-ju tun-je
ß. w tun-ini w tun-jej w tun-im
S. z tun-im z tun-jej z tun-im.
% SS. tun-jej tun-jej tun-jej
®. tun-jeja tun-jeju tun-jeju
!5). tun-imaj tun-imaj tun-imaj
9(. tun-jeju, tun-jej tun-jej tun-jej
ß. w tun-imaj w tun-imaj w tun-imaj
% z tun-imaj z tun-imaj z tun-imaj
5met)r5at)t:
9'i. SS. tun-i, -je tun-je tun-je
©. tun-icli . tun-icli tun-icli
®. tun-im tun-im tun-im
Sl. tun-ich, -je tun-je tun-je
2, w tun-ich w tun-ich tun-ich
S z tun-imi z tun-imi tun-imi.
^ad:) biejem äJZufler luerben afle ^Ibjettioa qu[ i, (j)a, (j)e bet(i=
niert, 5. S5. letni, letnja, letnje ©ommer-, leni, lenja, lenje faul;
üor i unb nacf) ben tüetc^en ^onfonanten fällt bn§ J lueg: wulki, wulka,
wulke gro§, wulkeho u. f. \v., wjelci, wjelca, wjelce 9?3oIfö'.
8lnmer!ung. Xtc wcnbifd^en Slbjeltiöa ircrbcn im 2;cutfd§en oft burc^ ba«
Spflimmungäöjort eine? sufommengcfehtcn ^auptroortc^ roiebcrgcflcbcn; mesacne
mjeno Slionotsname, jecny khleb Oierficnbrob, ©ommerfericn letnjo prozdniny. Dft
flibt e§ aber ouc^ eigene ©ubftantiüa, j. S. cypy 2;refd^[(enel, (Irjefi Äcrn^olj,
druzka Brautjungfer, horjan Scrgberool^ner, hörnik Bergmann, kryjef Xa^bccfcr,
Jawka Sörüdenfteg, i)arnik Xampfmafc^ine, pijelca SBIutcgel, pomazka Butterbrot,
pönow Sratpfonnc, rözen Bratfpiel, sie §ofcnträger, smalia Brac^fclb, wai-i>k
gcUeifen, wopalnisco Bronbacfer, wudra ^yifc^ottcr, wuhladko 2;acl)fcnfter, zwucenk
©etDol^n^eitötier. 'ijagcgcn mcr!c: rubiäko na siju ober wokolosijace rubisko ^al3«
tud^, kliostanje na twjerdziznje J5EftU"0Sftrafe.
— 44 —
^ür ben DJominatb ber SRcfjrjai)! gilt bte im § 31, 4 angegebene
9?egel.
2)ie ^BeitDörter auf -hi, -ehi, -ki, -ski l)a6en im 9f?DminQttü ber
Tk^x^ai)[ (bei uernünftigen SBefen) zy, si, cy, scy, 5. 33. drohi
treuer — drozy, suclii trocfen — susi, wulki gro§ — wulcy, krotki
tüi^ — krötcy, kralowski föniglid} — kralowscy.
(Sintge Stbüerbia njerben im SSenbi[rf)en atttibutiü gebraust,
§. S5. z cicha* ftifl, z daloka entfernt, bosy barfuß, ryzy golbfarben
pesi 5u gu§, na zolc gelblid), na cefwjen rötlid^, na corii fd^lüärjtic^,
na mödri blöulicE), na zelen grünüci^: z cicha clowjek ein ftiUer
9}?en[(^, na zeleii kabat ein grünlicher 9tocf, ryzy kön ein ®oIb[uc^§,
ryzy zloto Qä)tt§> ®oIb, pesi wojak gu§folbat, Snfanterift.
bruk ^äfer letusi l^eurig sotobik 9^QC^tigaII
cuni lieblich lonsi üorjä^rig seroki breit
dolhi lang tastojcka ©(^lualbe sködny fi^äblicö
domck |)eim lucny SSiejen twaric bauen
domjacy §au§ maly flein wjacy met)r
hluboki tief nilki feic!^t wjecorny 5{benb=
kaspiske morjo pokazowac njeifen Wolga Söolga
^a§pifc^e§ 9J?eer raiisi ÜJ?orgen= wselaki öerfc^ieben
knjezi t)errfd^aftlid) slonco, slöncko (Sonne wuliw Slusflufe.
22. A) Slöncko w Bozi domck khwata. — Ziwjenje je kwetka
lucna z barbu wselakej barbjena, — Driihemu je lohko wucho
rezac. — Sy z domjacym wucerjom w knjezim lesu byt? —
Lastojcki twarja hnezda na dolhi cas. — Wy njejsce ani mall
ani wulcy. — Ryby su wulke abo male. — Reki su hluboke,
dolhe a seroke, recki krötke a nilke. — Ty sy w drohim ka-
bace. — Mjeiik mewa na cefwjen barbu. — Nan kupuje ryzy
konje. — Dzensnisi dzeii njeje tak jasny, kaz wcerawsi. —
Hladaj radso na zadnje, hac na predkowne kolesa! — Reka
Wolga je pfed wuliwom do Kaspiskeho morja tak seroka, zo
brjohow wjacy njewidzis.
B) ®er 90?orgengefang ber SSögel ift fe^r fc^ön. — ®er 5Ibenb=
gelang ber ÖZac^tigaU ift lieblic^. — ®ie feurigen großen gcöfte fc^abcn
* cicha ift ein ©cnitiö noc^ ber nominalen Seflination, wie slowa.
— 45 —
ben Slumen in ben (Härten met)r al§ bie iiotiä{)ngen. — 2)ie rötUd)en
SBipfel ber Säume lueifen auf (na) )d)äblic^c Ääfer.
2)ie S8ergangenl)ett beö 3citiiiorte§.
Zandzenosc slowjesa.
§ 34. ®ie ^Bergongcn^eit (*iJ5etfeftum) luirb Dom Snfinitiüftamm
gebilbet, inbem an benfelbcn boS Äennjeic^en be§ ^erfettiim§: 1 on*
gelängt tüirb. 5(iif biefe Söeife erf)ält man ba§ ^articipium perfecti actiDi;
tritt noc^ ba» ^ilf'^üetb sym, sy, je u. f. tu. ^in^u, fo t)at man ben Sn-
bitattt) perfefti actioi: wolac rufen — wola-l, wotala, wolalo gerufen;
njesc — njes-1, a, o getragen — sym njesl, a, o \d) f)aOe getragen;
pic — pi-1, a, o getrun!en — sym pil, a, o i^ i)abt getrunfen;
wuknyc — wukny-1, a, o gelernt — sym wuknyl, a, o id) l}aht gelernt;
recec — recal, a, o gerebet — sym recat, a, o i(^ t)a6c gercbet;
wucic — wucil, a, o gelet)rt — sym wucil, a, o \ä) Ijabt getet)rt;
woJac — wolal, a, o gerufen — sym wolat, a, o id) f)abe gerufen;
tfelec — tfelat, a, o gejd^offen — sym tfelal, a, o id) i^abt gefd^offen;
lubowac — lubowal, a, o geliebt — sym lubowal, a, o id^ Ijabe getiebt
Slnmerfung. (5tef)t Oor ber S'ifi^itiucnbung ein e, \o trirb baSt'dbe im
9RttteItt)ort in a, öeriranbelt: recec — recat; dzerzec — dzerzal; trelee —
tfela.1. 2lu^gcnommen ift skhorjec Iranf werben: sym skhorjeJ.
2)ual: smoj njesloj, piloj, wucitoj u. j. tt).
2. unb 3, 'iperfon staj (stej) njesloj, piloj, wuciloj u. f. h).
^(ural smy njesli, pill, receli, wolali (bei miinnlidjen Vernünftigen
SSejen);
smy njesle, pile, recale, wolale (bei männlic^. unüer;
nünftigen, nieiblic^, fäd^lid));
2. ^crjon : sce njesli, pili (bei bernünftigen), sce njeste (bei ben
übrigen) ;
3. ^erfon: su njesli, pili (bei üernünftigen), su njesle (bei ben
übrigen).
!5)ie öor ber Snfinitiüenbung üernjanbciten Stonfonantcn tommen
njiebcr ,^um SSorfd^ein: wjesc — wjedii — sym wjedl, a, o i(^ f)abc
gefüljrt, plesc — pletu — sym pletl, a, o id) ^abe gcflodjten, pjec
— pjeku — sym pjekt, a, o ic^ \:)ahz gebaden, möc — mozu
((Stamm moh) — sym mohl, a, o id) t)abe gefonnt.
— 46
Slnmerruiig. Scne 3citwöftci- ber II. Konjugation, welche öof bem Gl^orafter
ny einen Ä'onjonanteu ^aben, roerfen in monogen gormcn beä ^^erfefte§ biefen
Kl^araftcf aug, 3. 58. wuk-ny-c lernen, wuknyi, bagegen wukla, wuklo, wukli,
wukle; pad-ny-c fallen, padnyl, pädia, lo, padli, padle. ^cboc^ lommt aud|
wuknyia, wuknylo, wuknyli, wuknyle öov.
2)ie 93Citbergangenf)eit (*']>(u§quamperfectum) entftet)t burc^ SScrbin^
bung öon bech, be u. f. tt). unb bem aftiöen ^articip ber ^crgangent)eit:
bech njesl, kupowat.
dzowka 9J?agb, SEod^tec nowina 3^itung
dopoMnja öormittag pastyf §irt
druzina ©orte podpjerowac untere
dusa ©eele, dusu na ftüt^en
dusu Bei meiner Seele popoMnju nadimittag
hwezda (gtern predawac Uerfoufen
jabtuko Slpfet pfetykowac [triefen
khlew (Statt pfinjesc bringen
kupowac faufen ranic öermunben
mjedwjedz Q3är skhowac so untergeben zbozowny glücftic^
nadzelac erarbeiten skörzbnik Kläger zarocic so fAroören
nasic nät)en zahnac t)ineintreiben.
23. A) Pfecelow sym podpjerowal, kaz sym mohl. — Stari
Stowjenjo su konje we swjatych lesach khowali. — Sto sy dzensa
dopoldnja cinil? Dopoldnja sym pisat a popoldnju sym citat.
— Ty sy wcera, luba sotficka, jara pilna byla, sy wjele nasila
a nadzetata. — Hdyz bechu pastyrjo mjedwjedza z tfelbu ra-
nili, SU stadta do khlewa zahnali. — W korcmje njeje ani* khleba
ani piwa bylo. — Zbozownaj dusu na dusu smoj zarociloj so.
B) 2Ba^3 tjobt it)r (beibe) gc[lern gemadtjt? S^ormiltag Ijoben luir
gejc^rieben unb S^ad^mittag gelefcn. — S)er SSoter t)ot getauft unb üei tauft,
bie 9)?utter t)at genä()t unb geftnrft, bie ©(^luefter f)at getjäfelt unb geftidt,
bie 9)(ägbe traben gejpDunen unb bie 5lnec§te t)aben geacfeit. — $©0 eä
(feinen) Kläger (©enitiö) gibt (njeje), ba gibt e§ aud) (feinen) ^)iicE)ter. —
^eute l)obe tc^ nod^ feine o^^tunö gelefen. — 2Sie uief Sorten 'Jipfet
sotficka Stf)lt)e[terct)en
stadlo §erbe
sudnik S^id^ter
tfelba ®eme()r
wjele uiel
worac acfcrn
Avotrock S^ne^t
wöckowac Ijäfeln
wusiwac [tiefen
* 3J e g i c r t e t r a n ji t i ö e i^erba traben baö Qbjeft ftatt im SUfufatiD im
®cnitiD, 3. SB. inam khleb id^ '^abc 33rot, nimam khleba, id) i)ahe fein SJrot.
(Sbenfo flef)t ber ©cnitiü aud) nad) (ani) njeje, njebudze, njeje bylo, njebe. Tu
njeje ani kapki wody ba ift tcin 2;ropfen 28o[fer.
— 47 —
f)oft bu gebrad^t? — 5ll§ bie ©onne untergcc^angen idqv, seigten (poka-
zowachu) [id^ ©tcrne am §immel.
§ 35. 2ßeicl)e toeibüc^e S)efl{natiort.
©tn^at)!.
9^. !i5. zem-ja bie (Erbe kose ber S^nocljen
®. zem-je kosc-e
2). zem-i kosc-i
5t. zem-ju kose
2. na zeni-i w kosc-i
S ze zem-ju z kosc-u.
3irei5Q^t.
9?. ?l. 35. zem-i kosc-i
®. zem-jow kosc-ow
X^. l'. 3 zem-joinaj kosc-omaj.
9^. 'X. 33. zem-je kosc-e
(^. zem-jow kosc-ow
^. zem-jam kosc-am
S. na zem-jaeh w kosc-acli
S. ze zem-jemi z kosc-eini.
9ZQ(f) bicfer ^cflinatioit loerben 1. alle ireibüc^en ©ubflontiua mit
tueicfien Ä^onjonanten bef liniert, mag nad) bcnjelben a [tet)«! ober
nic^t: celedz ©cfinbe, cesc li1)re, daii ,^\n^i ((*>). danje), kolija ©e-
leije ©lei§, kudzel (Spinnrocfen, kula ^uget, mysl ®cmüt, mys 9)(au^,
rec 'liebe, rola 5(cfer, roza ^)iofc, söl (sei), C^). sele ©alj. — ^^ox i
unb nad) ben meieren S^onfonante fäüt j auä: roza, (SJ. roze u. f. m.
2. 93tet)rere ^^luralia tontum: drozdze §efe, durje Xiire, hrabje
JKec^cn, husle ®dge, kachle Ofen, klechce ;)ange, pasle ^aüe, piscele
Drgel, pomyje ©pülmaffer, sanje ©erlitten, swisle (S^iebcl, zne (6). zni,
znjow) (Srnte.
3. (£nblic^ bie ©in-- unb ;)mei5a()I ber männlidjcn ©ubftantiüa auf
ein n)eid)e§ a: cesla 3inin^c^»ia""' <^'i'>anja, hrabja G5taf. 3n bev
9J?et)r,^at)l gel)en üe und) muz.
Njedzela (Sonntag, bebeutet in ber S^vel unb 9Jiel)r5al)l SBodjen,
©onntage; pjec njedzeli fünf 2Sod)en, pjec njedzel (njedzeli)
") (Sonntage.
— 48 —
33emer hingen ^u ben einzelnen 93te9ung§fQlIen.
1. S)er ©enitin ber etn§Qt)l ift [tet§ gleicl) bem dlom., 51!!.
unb $8ofQttt) ber SJJcl^rjat)!. — ®te ©ubftantina Iza :Öüge, (Boza)
msa SDteffe, sla ^ofentrnger, skra gunfe, krew S3Iut unb wos ßau§,
fjQben im ©cnitiu e, itiobet bie beiben letzteren autf) nocft baS ftamml^ofte
e (o) Quömerfen: Ize, mse, sie, skle, skre, krwe, wse. — 2)cn
(Stammöofal uerliert aud^ cyrkew S^irc^e — cyrkwje.
2. Sm ©cnitiü ber Wleijx^al)! fommen bic Cinbungen ow unb
i nebcneinanbcr bor.
Ginige ^aupttoorter auf eii !)oben eine boppelte S'iominQtiDform,
5. ®. brozeii unb broznja ©(^eune, mosen unb mosnja S3eutel,
studzen unb studnja ^Brunnen ; bie übrigen ^öEe lücrben bon ber le^tes
reu ^orm gcbilbct, alfo ®. broznje, mosnje, studnje u. [. lu.
Mac 9}Zutter luirb folgenberma^en befUniert:
©injatjt.
3n)ei,^a^t.
Wdjr^aijl
9?. 51. mac, macef
&. macerje
SD. maceri
35. maci, macef
2. w maceri
S- z macer ju
maceri macer]e
macerjow macerjow
macerjomaj macerjam
maceri macerje
w macerjomaj w macerjach
z macerjomaj z macerjemi.
Knjeni bie ^errin, lüirb in ben übrigen ^äEen regelmäßig befltniert
92. 2(. 5ß. knjeni, ®. knjenje, ®. S. knjeni, % z knjenju u. \. h).,
ebenfo pani (in SBoÜöIicbern) ^xaix, ^errin.
baseii ©ebid^t
blidaf Xifd^Ier
crij ©c!)u^
cefpjec leiben
dar ®ah^
druhi anbere
dyrbjec foHen
grjekski gridjifd)
hajnk Säger
hlebija Sanjc
khowac so ftd^ lierber= kupac so boben
gen
kisaly fauer
knjezic !)errf(^en
kolp (BdjWan
koza Seber
kralowna Königin
krasny §errli(^
kfinja ßobe
kfiz Äreuj
kupjel Sab
kuchina ^üd)e
kurwota 9fJebt)u^n
lawka S3an!
Izica Söffel
mlodosc Sugenb
njepfezjenosc 3^^^="
tratet
njesmjertny unfterbltd^
49
njewinosc Unfd^ulb
njezraly unreif
nuza 9?ot
mjec (Scf)U'ert
piscalka ^^feife
pocciwose Xugenb
ptasc '^Tliantel
pocpula SBa^tcl
podtozka (^^kunblage
podoba ©eftalt
pokoj Anebe
pokrocowac fort
) erretten
pöznawac erfennen
prawda Siecht
pfezjenoso (Sinigfeit
romski römifd)
stodzec fc^iuecfen
stödki jüfe
smjertny fterblid^
sprawny cjered^t
stolc (Stul^l
swet 'föelt
§ewc ©dju^iuacEjer
sija S^aU
skörii (Stiefel
talef Xellev
tesak @äbel
towafstwo We[enfd)aft
trön X^ron
truna ©aite
tfesen SBeitf)fel(firjrf)e)
wedomosc 5tenntni§,
weza Xurin
wisac ^äni^eii
wisen itirf(^e
widlicka ©abel
wojna .Slrieg
wojowac fämpfen
wola SBiüe
wukhowac so er!^a(ten
wurecowac so ftreiten
wysokosc §i.U)e
zahinyc Derge^en
zahuba SSerberben
zaklad ©runblage
zawisc 9teib
zwön (^lorfe
zadosc 33egierbe
ziwjenje Seben.
24. A) Sprawnosc a prawda stej zaklad tröna. — Celo
je sinjertne, dusa je njesmjertna. — Blidaf dzela blida, stölcy,
kfinje, tawki a druhu iiadobu. — Njerodny ctowjek cefpi casto
nuzu. — Sewey dzetaja z koze skörnje. — Röza je kralowna
kwetkow. — Wojacy wojuja z mjecemi, tfelbami, tesakami a
hlebijemi. — Rec je dar Bozi. — Njewiirecuj so z celedzu, hdyz
we jstwje hose sedzi. — Cesc budz Bohu we wysokoscach
a na zemi pokoj clowjekam dobreje wole! — Nico njeje
nad cesc, dokelz stoz je sebi (fi(^) cesc wukhowal, je wsitko
(QÜeä) wukhowal. — Kupamy so w coplych abo w zymnych
kupjelach. — Na wezi je kfiz, we wezi wisaja zwony. — Pycha
je mac zawisce. — Po Bohu dyrbimy nana a mac najböle lubo-
wac. — Lenjosc ma stajnje nuzu pfed durjemi.
B) S)ic Sibe i)at bie ®e[talt einer Äuget. — 9ieife Ä'irjc^en unb
SSeidifeln finb \ü% unreife fci^mecfen jaucr. — 3n ben 5?üc^en finb
(2cf)üffeln, Xellcr, ®läjer, Nabeln, SWcffer unb Löffel. — ®ic ©c^u^-^
7narf)er uerfcrtigcn ©rfju^e unb ©tiefet aui i^eber. — 3n ber Trgct finb
pfeifen unb auf ber 93iotine ©oiten. — 2)en 3)?enfc^en ertenncn mx
m^ ben Segicrben. — 2)u fottft nic^t allein in Äenntniffcn fortfc^reiten,
— 50 —
fonbern aud) in bcn SCugenben. — (Scf)Ied)te ©efcttjc^aft i[t ha§> SSerbetben
ber Sugenb. — (Sin ©treit unter ben ilonigcn füfjrt oft ,^um S^riege. —
Unter bem 90?antel ber Unfd^ulb birgt [id^ oft bie ©ünbe. — ^cr Zoh
tjerrfd^t über ha^ Seben. — ®ott Ijerrfdjt über bie ^l^elt. — ^ie (Sc^n^äne
Ijoben einen langen §al§. — ®ie ©ebid^te griec^ifd)cr unb römifcE)er
©djriftfteller finb f)errüd§. — 2)er Säger fc^ief3t SSac^teln unb ^)ieb^ü^ner.
— S)ur(^ (5intrQd)t ttjad^jen fteine ^ingc p großen, burd) o^ietrac^t
Derge^en große.
§ 36. Sefi^angeigenbe 5[bjettioa (^offeffiua).
3m SBenbifd^en gibt e§ oud) befiUanjeigenbe 5(b)cftiüQ, bie in anberen
©prad^en burd) ben fingutaren ©enitiöuS beg OiefiUeö au^gebrüdt
nierben, unb bie man nur anroenben fnnn, ruenn bie ^erfon, ber elira^
gehört, bie etlüoS befilU, im ®enitit)u§ ©ingulariö fte^t.
jDiefc ^Ibjeftiua ftimmen mit i^rem ^ejie^ung^movte in ®ef(^led)t,
^att unb Qa]){ überein unb merben nad) slaby, ti, e betliniert. — 9.^on
niännlt(^en ^erfonennomen bilbet man biefelben mittelft ber Gnbungen
owy, owa, owe, meli^e man unmittelbar an ben 9cominatiü anfügt,
fobalb berfclbe auf einen Äonjonanten auslautet; enbigt aber, ber 9tomi=
natiu mit einem SSofal, fo nimmt owy, owa, owe bie ©teile be^felben
ein: nan-owy, nan-owa, nan-owe beö ^atei§; wöjwoda ^erf^og,
wöjwod-owy, wöjwod-owa, wöjwod-owe be§ ,S^er,^og§. — jtie
mei6Iid)en ^erfonennamen erhalten bie li-nbungen iuy, iiia, ine, bie
man nad) 3[Öeglaffung be§ (inbüofalö an biefe ©ubftanlioa l)ängt; bobci
merben bie ^onfonanten h, eh, k, tr in z, s, c, tr ermcidjt: macocha
Stiefmutter, 'Rabenmutter, macosiny, a, e ber Stiefmutter; holeka
äj'cäb^en — holccyny*, a, e be§ 9}?äbc^en§; sotra ©(^lucfter —
sotfiny, a, e ber ©d^mcfter.
a) männlic^.
(iin^at)!.
9^. kralowy syn ber ©o^n be§ S?!önig§.
®. kraloweho syna bcö ©üt)ncö be!o Mönig'?.
^. kraloweinu synej bcni ©otjne be§ Siönigo.
?l. kraloweho syna ben ©oi)n be§ Slönigö.
^ad^ c wirb iny burd^ yn.v, a, e erjetJt.
— 51 —
kralowy ktobuk ben §ut beö Äönit]^.
S8. kralowy syno o ©of)n beö S^ünigS!
2. wo kralowym synu uom (So()ne bc§ ßünic^^.
S. z kralowym synom mit bcm Saline beä 5lünig§.
^löei^Ql)!.
'Sl. SS. kralowaj synaj bie (beibcn) ©öfjnc be§ ^önig'o.
®. 51. kraloweju synow ber (beiben) (Süf)ne be§ ^önigS.
5). 2. 3- kralowymaj synomaj bcn (dciben) ®öf)nen bcö Äönig§.
^c. SS. kralowi synojo bie (Süf)ne beö S^önig§.
kralowe klobuki bie §üte be§ Äönigö.
©. 5(. kralowych synow bie @öf)nc beö ßönigö.
51. kralowe klobuki bie §üte be§ ^önigö.
2). kralowym synam ben ©ö^nen beö .SiönigS.
S. w kralowych synach in bcn (Söhnen be^3 5?önig^.
S. z kralowymi synami mit ben ©ö^nen be§ ^önigJ.
5lucf) Ijier unterfc^eibet man bie formen für üernünftige, belebte
unb unbelebte SSefen nacE) ber :'1xegel, mie fie in § 31, 1 angegeben
tuurbe.
b) loeibüi^.
(iinjat)!.
^. SS. kralowa zahroda ber ©arten bc^ Slönigg.
(*>5. kraloweje zahrody be§ ©artend beä Ä'önig-3.
®. kralowej zahrodze bem ©orten be§ 5lönig§.
5t. kralowu zahrodii ben ('»iarten be^ Slönigli.
fi. w kralowej zahrodze im ©arten beö ÄönigS.
3. z kralowej zahrodu mit bem ©arten be^ Äönig^.
3rtjei,',a{)I.
9^ 51. SS. kralowej zahrodze bie ©iitten beä itönig^.
©. kraloweju zahrodow ber ©arten beS Slönigy.
®. 2. 3- kralowymaj zahrodomaj ben ©arten bcg .^önigö.
a«et)r,^at)I.
9?. 51. ^- kralowe zahrody bie ©arten be§ Äönig^^.
©. kralowyeh zahrodow ber OKirten beö 5?ünigö.
2). kralowym zahrodam ben ©arten bc* ^lönig^.
— 52 —
^. w kraloTTych zahrodach in ben hätten be^ ^önig^.
5. z kralowymi zahrodami mit ben ®ärten be§ Äöniciö.
c) fäc^lic^.
tl-tn^at)!.
^1t. 58. kralowe slowo baö Söort be§ S^önigS.
6. kraloweho slowa beö 3Sorte^ be§ S^önigö.
^. kralowemu stowu betn SBorte be§ ^önigö.
3t. kralowe slowo \)a§> SBort be§ ^önigg.
2. w kralowym slowje im SBort be§ ^önigö.
S- z kralowym slowom burc^ bag SSort be§ 5lönig§.
SfJ. 51. 55. kralowej slowje bie (Odben) 3Sorte be§ ^önigö.
®. kraloweju slowow ber (beiben) SSorte be§ ^önig§.
2). S. S. kralowymaj slowomaj ben (beiben) SBorten be§ S^önig^^
9)?e^r,^at)I.
^1{. 'i't. 35. kralowe slowa bie SBorte be§ ^önig§.
®. kralowych slowow ber SSorte be§ ^önigö.
2). kralowym slowam ben SBorten be§ ^öntg§.
2. w kralowych slowach in ben SBorten bc§ ^önigä.
S. z kralowymi slowami burd^ bie SBorte be§ Äönigö.
2)iefelbeit formen ^aben [bie ^ilbjcftiDo mit ber (Snbung iny, iua,
ine: sotfiny klobiik ber §iit bor ©c^toefter, sotfina ruka bie §nnb
ber ©cE)ttie[ter, sotfine rubisko baö 2^u(f) ber ©c^luefter. — 5ßon macef
^ei§t baS ^offeffibum macefny, a, e ber 9}?utter, neben maceriny, a, e.
®ie tueibüdjen '^offeffiün auf owa, benen ein männtid^er (iigen^
name 511 ®runbe liegt, traben oft bie 93ebentung ^rau, ®emaf)Iin,
§. 93. knjeni Kralowa J^rau ^ral, (kralowna [regiercnbe] S?!önigin),
knjeni Bjarsowa grau 33iarfd^. Öftere fommt auc^ bie (Snbung yna,
Ina in biefer 93cbeutung dor: knjeni Lubeyna grau Subf, knjeni
Solcina grau ©d^olje. — SSon ben (Sigennamen mönnlid^er ';|?erfonen
h)erben aud^ nod^ bie gamiliennamen auf -ecy, -icy gebtibet,
j. 93. Hajecy bie ^oj'S, Mrozecy bie SQtrofeä, bie gamilie Mroz, Pjeta-
secy, Rolicy, Öolcicy. ®. Hajec, Mrözec, Pjetasec, Rolle, Solcic,
^. Hajecom. ?l. Hajec. (2. w Hajeeach.) S- z Hajecami. —
311* befi^anäcigenbcg 3(ttribut gebroud^t man ben ©cnitiö ber 2)?el^r30t)I :
Busec holcy bic Söljne aiiy öer Familie '-öujd), Metec liolcow ber
iUcäbi^cn QU^ bcr gatniUe Meto; knjezna Wicazec ^-räulein Wicaz,
knjezna Mtynkec ^räu(cin SDcüUcv.
1)er ©enittn üon fold^cn ^erfonen imb ^ii^cnnamcn, lueld^c frfjou
QU unb für fiel) 'Xbjettioa [inb, mu^ fteljen bleiben, j. 33. Lubjenski,
Dobrovsky, Kraszewski ; bemna^ Klosopolskelio pf elozk Öafaf iko-
wych slowjanskich starozitnoscow, Ktosoi)ölski's (Don '*Xt)ienfe(b'ci)
ÜberfeUunt^ ber jtQDifd^en ^üteitiimev non ^afafik; spisy Kraszew-
skeho bie (Schriften Kraszewski's.
Slnmetfung. i^at ber öienttiD noc^ tcgcnb einen 3uiQi3, jo fann mau ioroo^t
bcn QJenitit) al§ ou^ ba§ &ejil3an,^eigcnbe Slbjeftiö fcfeen; basnje Handrija Zejlerja
ober Handrija Zejlerjowe basnje SlnbrcQ^ ©cilcr'ä 05ebid)te.
.s?tert)cr get)üien auä) iiocf) uer|(f)icbcne anberc ^Ibjeftiua, luelc^c ^luor
uid)t mittelft bcrfclben önbunq, mic bic eigentlichen bcftUan/^cigcnben abge=
leitet lucrben, bie aber boc^ foft in bemfelben (Sinne roie biejc, gebrandet
njcrben, inbem [ie für ben befitian^eigcnben ©enitiu anberer (Sprachen
[teilen, ©olc^e 5lbjeftit)Q finb: clowjeci, a, o üon ctowjek SlJ^enjd), —
clowjeca dusa bie Seele be§ ?Jtcnfd)en; Bozi Don Boh ®ott, — Bozi
dar ®abe ©otte'c, hlös Bozi ©timme (^3otteö, knjezi, a, e oon knje/
— knjezi dwör ber f)errfc^aftlid)e öof, knjeza zahroda ber l)err[c^Qft=
lidje ©arten: batiegen knjezoAvy hrod baö (Sc^loJ5 bc§ ^errn. Ludzacy,
a, e oon ludzo — ludzaee rece bivo ("»)ercbe ber ?eute, bagegon ludowe
jjesnje 5ßolfylieber.
(Sinen aflgemeinen ©inn hoben bic 3Beiterbilbungen auf owski, a,
e, iiiski, a, e: nanowe naponiinanje bic (5nnal)nung be§ SSatcr^,
bagegen nanowske naponiinanje bie üäterlict)c (Srmal)nnng: njewje-
sciny wenc (oon njewjesta) ber einer beftimmtcn 5öraut gehörige Äran^,
bagegen njewjescinski wenc ber bräutlid)e ^ran,v — linblid) get)ören
l)ierl)er auc^ nod) üiele oon SJ^iernnmen abgeleitete ^Ibjeftioa entiueber mit
ber urfprünglidjen einfachen (inbung i, a, o. koci, a, e oon kocka
ftalje — koce tucno Äofeenfctt; psyci, a, e oon psyk .S^unb, wjelci
— wjelk SBolf, ptaci — ptak 'Isogel; ptaci kwas 'ii.^ogell)od),^eit; ober
mit ber linbung acy, aca, ace, ,v 33. zwerjace injena Xiernamen —
zwerjo Stier, konjace — kon '!|5ferb, konjacy grat ''4?ferbcgcfcl^irr,
kruwjacy — kruwa 5l'ul), kruwjaea hrudz ft'uljftall.
'JL^on ^ölternamen merbcn bcrortige '"Jlbieftioa auf ski. ska, ske
gcbilbet, ,v 53. serbski, a, e loenbifd^, nemski, a, o beutjd^, francowski,
— 54 —
a.. e fianjöfifc^. — ®ie ^önbernanien ftnb gertjötjulic^ nur bte roeib-
üd^en Hbjeftiüa ber Ü^ölfernamen, ,v ^- Sakska (seil, zemja ßanb)
©ac^jen, Nemska 5)eutjc|Ianb, Pruska ^|^reufeen, Bajerska SBoieritr
Ruska ^liuBlonb, Rakiiska Cfterictd), Jendzelska Gnglanb, Francow-
ska ^ronh-eii^.
derje Qüt, luotit
desc ^Kecjen
dolhi{o) lang(e)
Hanza ^Hgneä
hrac fpielen
jenak gletrf)
khezor Maifer
khwalie so ftd^ brüften
kruty energifrf), feft
kublo @ut
lubosc Ji'iebe
lubozny Iiebeu»uiürbig
Milka (Smilte
mily inilb, Ueb, §art
motka ^atct)en
njechac md)t moüen
Olga (Olzyny) Clga
pluh ^:|5flug
posluchac ge^oti^en
poslusny ge^orfam
powitan}^ Qegrü^t
pfiklad 33eifp{el
puc 2öeg
rada i)\at
radzeny geraten
radosc ^-reube
radowac so ficf) freuen
ransi SDiorgen^
rozkaz il^efe^I
rozowc ^bfenftocl:
swjatocnje feiertid)
sydlo ©i^
sylza STräne
skitowac f(i)ü|en
templ ^iempel
trac U)äl)ren
wjeselic so ficf) freuen
wohladac erblirten
wowsakec (üon wows)
^afer.
wuj Cnfel
wutroba .^er§
wutrobny ^erglid^
wuwjedowac ausführen
zadzerzec so fi(j§ öer
t)Qlten
zasluzba SSerbtenft
zetkac treffen
zlotakec (öon ztoty)
®oIb
24. A) Nanowy pfecel je mily knjez. — Hajnkowi synojo
jara derje wuknu. — Susodowe dzowki njejsu tak mile a lubozne
kaz wiijowe dzowki. — Wucerjowe slowa drje bechu krute ale
wutrobne. — Do kraloweho sydla wjedze puc nimo kralowejo
zahrody. — Dobry sluzobnik wiiwjedze rad knjezowy rozkaz. —
Skituj ce (btd)) mjeno Boha Jakiiboweho! — Kejzoroweje dzowki
njecham mec. — Budz nam (un§) swjatocnje powitana w templu
Knjezowym ! — Stareje macef nu df owcicku sym zetkal. — Dolhe
öasy je so motka swöru* po swjateje Marinym pfikladze zadzerzala.
— Drohe kublo khowa kral w dzowcynej lubosci. — Raiisi desc
a njewjescinski ptac jenak dolho traje. — Wowsakec konje na
stajnosci hraja. — Zlotakec holcy su kozdemu (einem jebcn) rjane.
Sweru 2lbOeib, ctgentlid^ S"ftrum. ol^iie ^rö)3ofition: getreu, getrculid^.
— 55 —
B) S)a§ (to) ift bcr 9iQt beö ^ömc\^. — ®qö i^-^erj be§ i^NOterg freut
fid^, luenn er ben c]cl)or]amen (Sol)n nad^ lauter ;)eit tüieber crMicft. —
(y'm uiot)I geratener (Süt)n ift bie ^reiibe ber 9-l(iitter. — Sn ben ©orten
bei? Cnfel'^^ [tnb lueuig 'Jtpfel. — Tic Wiener foUcn allen (na wse)
:öete(i(en C^lff.) bog ^errn unb ber §crrin getjord^en. — Sti^ bin bem
©ofine bc§ ^reunbc^i? gut. — SBir gelten jebcn ©onutag in ben fönig^
lid)en (,'>)artcn fpa^tcreu. — ij^iüftc bid) nidjt mit ben S3crbicnften bei?
'isaterö! — Sn be§ SSaterS ©arten Iftetjt ein ^KofenftocE ber 5(gne§, ber
Wilfa unb ber Clga.
§ 37. SGSeidje jäd^lic^e S)etlination.
(Sin^at)!.
9?. 5t. 58. pol-o ba§ gelb cel-o \)a^ Mb
&. pol-a cel-ec-a
^. pol-u, -ej cel-ec-u
ij. na pol-u w cel-ec-u
3. z pol-om z cel-ec-om.
^rtci^at)!.
9^. 51. 3s. pol-i cel-ec-i
®. pol-ow cel-at-ow
£'. S- pol-omaj cel-ec-omaj.
9[}2et)r;,aI)I.
'^c, %. 95. pol-a cel-at-a
®, pol-ow cel-at-ow
^. pol-am cel-at-ain
2. na pol-aeh w cel-at-acli
S- z pol-ami z cel-at-ami.
9?ad^ biejcr 2)eflinatiDn merben alle fäd^tidjen ©ubftantiim mit
n)eic§em o befliniert, ,v i^- bitwisco ©d^lad^tfelb, khosco SSefen, tozo
iöett, scernisco ©toppelfelb. 95or ben mittleren Äonfonanten tt)irb jum
3eic^en ber SBeid^t)eit uoc^ ein j eingcjc^oben, ,v 53. Lobjo (Slbe, njebjo
^immel, potdnjo ^Jcittag, wojo ®eid)jel. — Öftere, namcntlid^ aber bei
allen ^^erbalfubftontiuen, tommt im 9?ominatiu aud) bie ünbung e oor:
Avidzenje (ge^cn, zboze ©lud. 3m Snftrumcntal bcr SJc'e^rjal^l bleibt
geit)ül)nlid) ami [tel)en, njenn aud^ baä a .^tüifd^cn .^toei toeid^en Äonfo
nanten ^u ftel)en fommt.
56
^aii) celo lüerben öor allem bic 33encnnungen junger 'iiere hcÜU
niert: jehnjo l^amm, közlo baS junge S^dd, kurjo §u()n, libjo ^an^,
mlodzo 9}?el)r5. 33ruf, proso gerfel, swinjo (Sc^tt)ein, zrebjo füllen
unb zwerjo Xier; alfo @. jehnjeca, közleca, kurjeca, libjeca, mlo-
dzeca, proseca, swiiijeca, zrebjeca, zwerjeea. 3n ber 9D(e^r,',Ql)t
fommt ber urfprüuglic^e i8ofaI lieber jum ^^orjcf)ein: jehnjata, kozlata,
kurjata, libjata, mtodzata, prosata, zrebjata, zwerjata ; swinjo f)at
im 'ipiural nur bie fürjerc ^orm : 9^. 21. 95. swinje, ®. swini, S). swi-
njom, ii. w swinjoch, S- ze swinjemi. — i^ierf)er gefiürt ouc^ swjeco
Zeitigen (lilb, ®. swjececa, ''l^lural swjecata.
®ic ©ubftantiDa auf mjo f)Qben im öJenitiü injenja, iceil e§
n-(Stämme [inb: bremjo Üa'it, ®. bremjenja, ^lurat bremjenja;
plomjo — plomjeuja flamme, ramjo — ramjenja ©djultec, synijo
— symjenja @amc, wiimjo — wumjenja Guter, znamjo — zna-
mjenja ßeici^en.
^■Bon liolco ba§ 9J?äbd^en tommt nur ber 9^. 5(. '1\ ber (iiii,^a^I uor;
bie Tkl)x^ai){ lautet regelmäjjig holcata, holcatow u. f. tu. libcnfo
holcata öon hölco Ä'naben, mo.^u ber (Singular holcec @. hölceca
lautet.
Dzeco ha^ Äinb tjot Tl. %. 35. dzeco, (^. dzesca (= dzececa),
2). 2. dzescii, S- z dzescom, 2)ual dzesci, dzescow (i), dzescomaj.
Sn ber SUJe^rsaf)! i[t bie|e§ ©ubftantiü ttjciblic^: 91 (3. %. 9S. dzeci,
S). dzecom, ^. w dzecoch, S- z dzecimi. Njebjo §immel, ®. njebja
Ijat in ber 9}?et)r,^af)l njebjesa, (3. njebjes, ®. njebjesam u. f. M\
cuzba Tvtembe
öetka (ioufine
dobyco ©ieg
hnew 3otn, 5irger
hody 3Seif)nad§ten
honic treiben
khorosc ^ran!^eit
kocka Äa|e
közdy jeber
mjesc — mjetu fetjren
nabozina 9ietigion
naleco g-rü^jal^r
narosc — rostu mnc^jen
njezbozo Unglücf
palic brennen
pi-ekasanc Snfett
pfewodzec begleiten
rostlina ^f^anäe
rozka ^orn
smudzic fengen
swedomjo (>3eUiiffen
skit ©d^u^
trjebac brauc[)en
wtoha (^euc^tigfeit
wöcko 5Iuge
wojowanje ilanipf
wosebje befonbetjj
wopytac befucf)en
Wotc ©Ott 95ater
wowca (3(^af
zrawic reifen
zrudoba Xraurigfeit
zohnowanje ©egen.
— n7 —
25, A) Kury, kurjata, husy, libjata, celata, kuzlata a jehnjata
SU domjace zwerjata. — Nowe khosca der je nijotu. — Pastyr
honi na pastwii kruwy, woly, celata, wowcy, jehnjata, kozy a
küzlata. — Zrudoba a hnew skodzitej ctowjeskej wutrobje. —
Wiilka woda je casto lukam a polani sködna. — Dzeci niaja rady
mtode zwerjata, wosebje kocki, jehnjata a közlata. — Hospodar
wusywa naleto symjenja. — Wopytajce mac po wobjedzel —
Njekhodz po brjozy, hdyz je wulka woda ! — Jenm je sekera
pfed durjemi. — Wöcko a swedomjo jenak niato znjesetej. —
Wotce nas (unjer), kiz sy w njebjesach ! — Po])oklnju slunco
najböle smudzi a pali. — Dzeci wjesehi so na Bozeho dzescowy
stom.
B) ®ie Snfefteii leben auf ^^flan.^en unb auf Xieren. — ^Huf
ben A'ctbern be§ S?ater§ reift ](f)on ba» 5?diu. — ®er Same braud)t
^-euc^tigfeit. — ®ie S^öditer beö Cnfetg unb iljre (ioufiuen uä^en neue
ÄHeiber. — S)ie Xugenb ift eine Stodjter be!§ ^immel^v — *i)ieib unb
9trger ftnb 5ltanff)citen bev' meufc^üd^cn ,V)er-^ene. — Xie sUnbcr freuen
fid) auf SBei^nac^teu, befonberiS auf ben (if)riftbauin. — 3ebe '*|sflan,ie,
jeber ^aum ift an§> beni ©amen geu)ad)fen. — 5Dic ')ieUi-\ion ift eine
^Dd)ter beä .t^immel^. — Ci)ne Mampf gibt eö feinen (ift nid)t mit
bem ©enitiü) @ieg. — Scr 9}(Utter Segen begleitet ben 2of)n in bie
^•rembe. — ixin treuer 5"i^eunb ift ein SdjuU im Hugliid.
i? 38. ^^erfonennamen befüuiert man je nad) il)ieiu ''^luSgaugc.
(go get)t Mroz nad) nan, Rams nad) muz, Matka nad) zona, Cibanja
nad) weza, Meto nac^ stowo. *i)catürüc^ ift bei allen nad) bev männlid)en
2)cüination ge^euben liigennamen ber '^Iffufatiü bem ('»knitiü gleid). —
®ic QUO ftemben Sprachen ftammenben 9?amen auf o, mie Fla tu»
Farao, n)eld)e in it)rer (Sprad)e ii-@tämme finb, bilben aud) im iö?cn
bifdjen bie übrigen J^äüc öon biefem ©lamme, alfo Platon-a. Faraona
u. f. m. Xie ©igennamen auf us beflinieren im 3Senbifd)en nur hm
fremben Stamm: Vergilius, C»). Vergilia u. f. m. -lezus, Khrystus
nehmen, ttienn fie allein ftefjen, geii)öl)nlid) bie längeren Aormou
Jezusa, Jezusej u. f. lu., Khrystusa, Khrystusoj an. Stot)cn fie In-i
fammcn, fo Uierbcn cntmeber bie oben genannten Aormeu angemenbet,
— 58 —
ober mau bef liniert vi(f)tigev: Jezu Khrysta, Jezu Khrystej, 3.1 Jezu
Khrysce, S- z Jezu Khrystom.
®cr ^iiai ber ^-amitiennamen ,v ®. Horcanskaj (bie beiben Hor-
canski), fann fo Hiel i)ei^en ipic '-1-^rüber, (*>)ebrüber; Sewcikaj bie 33rüber
Öeweik, Nowakaj (*>)etniiber ^lomnf (Nowakojo, uienu uienit"(iten brei
5^niber ha finb).
2)ie Crtönamen rictjten firf) im ('»kftfileclt unb in ber 'I)efUnation
gon;, nnd) bcn geniö()nlicf)en Siegeln: Budysin Sautsen, (^3. Budysina
u. f. m., Lubij iUVbau — Lubija, Kamjeiic iTamen;, — Kamjeiica,
2itawa 3^^*^^" — Zitawy, Praha 'i^srag — Prahl, (ß. w Prazy),
Radwof 9?abi6or — Radworja, Misno SJieij^en — Misna, Strözisco
Strofdiit; — Strözisca, Khroscicy ^rofttuil^ — Khröscic, Boranecy
iöornit3 — Boranec.
iiinigc rrt^tiamen merben U)ie ':?lbjeftiua meiblidjen (^ef(f)Iec^tä
be^anbctt, ,v ^ 51?. ®. "?(. ^. 2. % Kamjenjej, ©. Kamjenjeje
.•fllamina; be§gteid}en Leskej i^ieSfe, Nizskej Slie^fq, Wysokej SBei^ig-
Sie auf -oj {)aben: 'Ji. %. 58. Lupoj Suppe, ®. Lupoje, S. 2. we
Lupoji, 3. z Lupoju. — S)ie nbjeJtilnfd^eu CrtSnameu fäd)Iid)en
®efdilec|te§ {)abeu bie ßubungeu olio, oiiiii, om 5. 5Ö. "ilt. %. 33. Slepo
(Schleife, W. Slepoho, S. Slepomii, 2. w Slepom, % ze Slepom;
Kletno Glitten, Jamno 3af)meu.
Cft mirb aviä) ber 9tame ber 33emol)ner (alfo ^lural) auftott be§
Saubcg gefel3t: do Nemcow nad) Seutjdilanb, uou Nemcy bie ©eut-
jd^eu, do Serbow in§ Söenbifdje, Hon Serb ber 233enbe, do Cech nad)
3^ö()men, uou Öech ber J^ö^me, do Delan in ba§ 9?ieberlaub, nou
Delan ber ^^emo^uer ber 9?ieberungeu.
3(nmcrf unfi: 93et i]ricc§iic^en unb lateinifd^en (figcnnamen fc^t man an
ben Stomm bie locnbilc^eu Äafugenbungen mit Serüdfid^tigung ber ©enu^regeln,
j. 33. Xenofon (m.) ©tainm Xenofont, ©enttiD: Xenofonta, 5)atit): Xenofontej
u. f. tt). nac^ nan.
SJon Artemis (f.) Stamm Artemid, (iJenet. Artemidy nac^ zona;
Hon Cicero (m.) ©tamm Ciceron, (Hcn. Cicerona.
Arnost ©ruft Öorne morjo ©djtoar- dostac, dostawac
Bajerska öal)ern ^^e§ 9J?eer empfangen, erhalten
Coplicy STepIiU dolhowjecornje norb Drjezdzany löreöben
corny f(^tt)nr,^ tüefttid) Franc ^ran,^
59
Plabola §aiiei
Handrij ^hibrctVo
hlowny ^aiipt=
Tzraelita SfviieHt
Jendzelska (Suglanb
Jozef Sofcf
Jiirij ('>)eDri-(
Karl Marl
knihownja '-öibIiDtf)ef Petr '»|seter
kupjel ^^^aöeort Pruska ^^sreuj^en
lane symjo i'einfame Rakuska Cfterreid)
Litomeric}' l'eitmetiU Sakska (3acl)fen
Madlena lltagbalena
Marija Waric
mjetac toerfcu
mjezowac gren5eii
Michal ?.liic()ael
Miklaws Sfiifolau^j
Möjzas l\'o)eä
Morawa 9Jiäliren
spjecowac so fid§ cm-
swetostawny lucltbc-
riiljiut
Sprewja ©prce
Wjacstaw Syeu^el
Wrotslaw '^-^re^tau
wubjerny üortrenlid)
Wuhefska Ungarn
wuj 93etter
wupfescerac so firf)
ausbreiten
zida <3eibe.
27. A) Jakub a Jozef staj Handrija wopytaloj a Miklaws
a Micha! Jurija. — Sto Arnost a Karl cinitaj? — Izraelici su
so casto pfeciwo Möjzesej spjecowali. — Jano a Petrje, cehodla
mjetataj ze snehom? — Kak daloko je z Budysina do Lubija?
— We Wrötstawju su wulke lenowe hermanki. — Öprewja wu-
liwa so z Habolu do Lobja. — W Parizu, we Winje a Londonje
SU wulke knihownje. — Z Wuhefskeje a Francözskeje dosta-
wamy wubjerne wina, z Italskeje zidu a z Ruskeje wjele laneho
symjenja. — Hlowne mesto Jendzelskeje je London, Pruskeje
Berlin a Sakskeje Drjezdzany. — Öorne Morjo wupfescera so
nijez Asiju a Europu. — Cechi mjezuja z Morawu, Rakuskej,
Bajerskej, Sakskej a Pruskej.
B) Sd) bejuci£)te mit ben ^reunben äi>en,^el unb 5(nbreaä bie 95etter
Arait5 unb ©rnft. — §at bie ^Mita \d)on ber 5(gneS gefd)riebeny 9cein,
bcr 'XgneS nod) nic^t (nie), aber 5D?aria imb ?[l(agbatena f^ahcn bereits
einen 'i^rief erljalten. — '-J^ift bu nidjt auQ ^Katbilj? — ®er uieltberii^mte
S?abeort Xepli| liegt norbireftüd^ uon ^'eitmeri|.
§ 39. Xie uerbinbenbe ';)tuSfageH)cife (.^onjunftiu).
^er .Stonjunftin luirb im SBenbifdien burd) baS "•4>articip ^crfcfti
unb baS $)ilfSoerb bych, l)y, by, bychinoj. bystaj (ej), bystaj
(ej), bychmy, bysee, bychu gebilbet, ,v '-^V bych wolal, a, o id)
möchte rufen.
GO
§(nmeclun.q. i^-üx bych, by u. '). )v. fagt man aud) iirnnd^nial budzieh,.
budzise ; budzichmoj, hudzistaj, -ej; budzichmy, budzise, budzichu.
5)ie beiitfdjen ^ünjunfiiüe ber (^egenJuart unb 3"fu"ft luerbeu iiix
9[Benbifd)cu biird) bie entfprecTienbeu onbifatiuc luiebcvflecjeben, lüobei ba^
Uncjelüiffc ber ^Huöfnge nicfjt an bcm ^^itluorte, fonbern burd) bie tiQii,\o
3Serbinbung auggebrüdt iritb, v 'il id) lueife nid)t, ob er ;,u §nufe fei.
njewem, liac je (ober je-li) doma. ^d) ^offe, bafe er fal)ren luerDe,
nadzijam so, zo pojedze. Sd) inöd)te lininfc^en, er Umre (jefommeu,
bych pf at, zo by pfisol. - - ®er beut)d)e ÄonjunftiD loirb in bieien
fällen f)intänglid) burd) bie ^-iNartifeln hac, -li be^^eid^net. '^^efoiiber!^
muf; ber 5(nfänger bie '•^artüel zo* ha'\i, üou zo bamit, auf baf?,
unterfc^eiben; zo bamit t)nt immer nod) ein bych. by u. ]. lu. bd ftd)
flehen, ,v ^- er t)at mir gefagt, ber Cufel merbe fabren, wön je nü
prajit, zo Avuj pojedze. (Sr ()nt bem '-^ruber gefagt, t>a'^ er fd)roibc
(fc^reiben fo(le), w6n je bratrej prajit, zo by pisat.
dyrbjec muffen
Italska Italien
husanca Svaupe
kcee bfidjen
khostac f trafen
kupic,kupowac taufen
kusk ©tüddjen
koncowac öertilgen
lekaf ^Ir^t
mjelcec fd)meigen
mudry ftug
nadawk 'Hufgabc
naleco ^-rü^Iing
nuzny niitig
pjenjez 0)elb
plakac U'eineu
pomhac fielfen
pozdze fpöt
pfekupc Kaufmann
pucowac reifen, man
bem
skomdzic öerfäumen
spesny cah 3d)uen,'iUi\
telko fo öiel
wjercec bref)en
wobkrucee ucr^idieru
wobsedzec befit3en
wotpucowac abreifen
wröcic so (^urüdfebreu
zakazac verbieten
zakcec erblüt)en
z htowu nawuknyc
au'omenbig lernen.
28. A) Hdy bych wjacy pjenjez mel, bych do Italskeje
pucowal. — Hdy bychmoj mjelcatoj, njebychmoj sebi (ftd)) sko-
dzatoj, — Luby pfecelo, zo bych ci (btr) pomhac mohl!** — Je
nuzne, zo to z hlowu nawuknjes. — Lekaf je so prasat, hac je
so khory pocil. — Ja bych rad dzelat, ale lekaf je zakazal. —
Wy sebi myslice, zo sce nadawk derje wudzelale, ale wucef
wobkruca, zo sce wjele zmylkow cinile. — Dajce dzescii kusk
• Zo njtrb l^ier analo.q bcm li iiiib haO gebraud^t.
•• Xa'j bych, by u. j. tt). Wirb maud^mal anä) aucflclaifcn: Luby pfecelo,
20 moht ci pomhac. Xort) ift biefor (^ebraud^ olv unilQöifd^ nid^t 3U emp^f^len.
— 61 —
khleba abo catty, zo njeby ptakalo! — Zo by so t(»la iialeco
skoro zaso wrot'ilo!
B) ^er Selirev ftvaft ben v2d)ülcv, nid)t mir, lueil er !^Hije§ cjetnn
hat, jonbovit aucf), bamit er md)t luieber '-i^öjeci tue. — ^ie (Gärtner
ucvtilgeu bie ^)inupeu, bnmit [ic ben i^itumeii uict)t fdjabeu. — i'ange
oilmibtcn aucli bie ®e(el)rten, ba^ fic^ bie ©onne um bie ISrbe bre{)C. —
rie (^nirtnev beljaupten, ba|5 bie 9?o]eu ijeuer fpiit blül)eu Uierben. —
^ie ?1(enf(i)eu unirbcu uic^t fo üiel reben, uienu fie bie Sprache taufen
iniiiiten. — Söenn er fing märe, uiürbe er uiet ^'i^eunbe be[il3en. — jöer
Ainufmanu U)äre fd)on tiefteru abgcreift, iDcnn er nid^t hm SrfineUjug
ncrfäuint (lätte. — 'ii^cnn id) ^cxt liätte, uiürbe id} bcm Cnfel id)ieilieu.
§ 40. (Steigerung ber '^.Hbjeftiün.
( S t u p n j o w a n j e p i- i d a w n i k o w . )
1. 'Der .S\omparatili tt)irb gebilbet, inbem man an hm linb
fonfonanten beö ^ofitiü'o bie Silbe isi anfe^t, raobei ber itonfonant
ernjetdit uierben iuuJ5, Hienn er eö nod) nid)t ift; aufgenommen finb nur
V. s. z. nad) uield}en ysi ftef)t: cisty rein — ciseisi, dziwy unlb —
dziwisi, a, e, htupy bumm — lilupisi, hordy ftol;, — hordzisi,
'nuidry U'cife — mudrisi, suclii trorfen — susi.si, swjaty lieilig —
swjeeisi, swetly lieü — swetlisi, zrjadny orbentli(^ — zrjadnisi.
bagcgen cuz}-- frcmb — cuzysi, horcy t)eife — horcysi.
2. Aolgenbe ^(bjeftiba bilben ben .ftomparatiü mit ber ©nbuug si:
bely Uiei^ — belsi, bohaty reic!^ — bohatsi, drohi teuer — drozsi,
khudj' arm — khudSi, luby lieb — lubsi, mlody jung - mtodsi,
nowy neu — nowsi, rad gern — radsi, rjany fd^on — rjensi,
slaby fd)mari} — stabsi, spory auägiebig — sporsi, stary alt —
starsi, twjerdy t)art — twjerdsi, wjesoly frot) — wjeselsi.
3. 2)ie "^Mbjeftiüa auf ki unb oki, njcld)e ben MomparatiP ebcnfaUä
mit si bilben, merfen biefe (Snbung lueg unb üermanbeln babei s in s
unb z in z : blizki na()e — blizsi, ceiiki büun — renSi, cezki
ld)mer — cezsi, daloki lueit — dalsi, hladki glatt — hladsi, htu-
boki tief — htubsi, krotki tur;, — krötsi, lohki leidet (üom (^e=
uiic^t) — lozsi, mjehki lueid) — mjehsi, nizki uiebrig - nizsi,
redki feiten — redsi, slödki füB — slodsi, seroki breit — sersi,
wuzki eng — wuzsi, wysoki t)od) — wyssi. 9}?erfe auc^ nodt) tolsty
bid — tof-sl.
— 62 —
4. Unregelmäfeiii luerben fompnriert: dobry gut — lepsi, zty böfe
— horsi, wulki gro^ — wjetsi, maty fleiu — mjensi, dothi lanc]
— dlesi.
!:\1(anrf)mal unrb ber .Slomparatiü nud) nur burcE) bole ober wjju'y
me^r, auge^^eigt, meiere öor ben ']>o[ttiD ge]el3t luerben, ;,, '^\ twoja
suknja je bole zolta hac moja, bein l'liocf i[t mef)r gc(6 a\i- ber
meinige.
5. CSinige temporale uub lofate ^HbjeftiDa (jaben ;,war bic A^rm
beö Äomparntidio, aber bie '-l^ebeutung beö ';].^o[itiü, luie dzensisi ber
(jeutige, hinajsi ein anberer, jutfisi ber morgige, nehdusi ber ehemalige,
netcisi ber jeinge, tamnisi ber bortige, tehdomnisi ber bamalige,
wcerawsi ber geftrige.
SSiele ^HbjeftiDa merben nid^t gefteigert; 5. i^ nahi nacft, sle-
borny filbern, smjertny fterbtidi, zloty golben, ziwy lebenbig (luol)l
aber ziwisi lebhafter), wbohi bebanern^njert, armer STropf.
'iJlnmcrfung. ®a^ üergleic^enbe „olö", nac^ bem Äomvaratio wirb burc^
hac, hako*, dyzii, (njezli) au^gebrücft, 5. 33. zemja je wjetsa dyzli mesack bie
©rbe ift größer alä ber 9Jfonb. — 3)0^ beutjc^e je — befto wirb biirc^ Um — cim
ouSgebrücft ober ganj tceggelaffen, cim blizsi -- cim lepsi je, je nä^er, be)to
bcffer, wjetsi sy a wjetse prawo mas, je gröjscr bn bift, ein befto gröfecrcS »le^t
^oft bu.
®er ©uperlatit) luirb gebilbet, inbem man bem ^omparatit) bie
©übe naj üorfeljt, ,v Ä pekny folgfam — peknisi — najpeknisi.
Um ben ©uperlatiu ju oerftörfen, !ann man an§nat)m»nHnfc aud) nod)
na über hac na bor benfelben je^en, ,v S. nanajrjensi, hac nanaj-
rjensi ber aller)d)önfte, hac nanajbole am aUermeiften.
®a^3 beutf^e „oiel, um uieleg, menig, um menige^" üor bem Slorn^
parotit) f)ei^t wjele, mnoho, malo, trochu. '
S3eim ©uperlatio ftierben bie ^räpofitionen z, mjez gebrandet:
z was, mjez wami najmlödsi, ber jüngfie uon, unter eud^.
^ic Ä'omparatilie unb ©uperlatiue merben nad) tuni befüniert.
Slnmerfuitg. @upeilattüijd§e Geltung ^aben bie üBotfilben: pfe-, wsoho-,
wjele-, pra-, j. S8. pfedobry fel^r, überouS gut, pfedobrociwy atläugütig, wsohi)-
mocny allmä^ttg, wjeleslawny ^oc^beriil^mt, prastary uralt.
• hako, wie, joUtc nur olo Korrelat 5U tak, fo, gebrauci)t luerben.
63 —
Atenjan '?(t§enev
bohatstwo ^Keic^tum
Bohumit ('»iottlieb
bydlic uiol)uen
dobrociAvy gütig
falsny falfc^
Hendricli i^eiurid)
honac §af)n
husyca Wau5
jelen .V)ujc^
juzny füblid)
kamjen ©tein
drohe kamjenje
(ibelfteine
khwatac eilen
krwawny blutii]
mosnicka ("»k'lb^
täfc^djen
inyslicka (^ebaiifc
nazhonic erfnl)rcn
padac fallen
parla ''^txk
paw ^^\an
pocink ^ngenb
pokhadzec [tammen
pfiktadowac .^nlegen
pfiroda ''Jlatüx
prozdny leer
recka ^adj
sewjerny nörblid)
slawa 9Jul)m
stawny berül)mt
sle])ro (Silber
Swjatki ^fingi'ten
swjedzen Feiertag
sylny [tarf
topol ';Pappel
Trojica Tlreifaltigfeit
Wottawa 9!)?olbau
zjawny offen, öffcntlid).
29. A) Paw je rjeiisi ptak hac honac. — Stawam z ransim
switanjom (mit beni 9)?orgougrQUcn). — Böle khwatas, b(51e smjatas.
— Wjeselsa myslicka, prözdnisa mosnicka. — Cim wjacy so pf i-
kladuje, cim böle so pali. — Woda reckow byvva jasnisa dyzli
woda rekow. — Werimy radzi mudrisim a nazhonicisim ludzom.
Win je starse mesto hac Berlin. — Bohumil pokhadza z boha-
teje swöjby, Hendrich z bohatseje a Wjacstaw z najbohatseje.
— Demant je mjez drohimi kamjenjemi najtwjerdsi. — Woloj je
('ezsi hac zelezo. — Pocinki su najkrasnise ctowjeske bohatstwo.
— Jelen je spesnisi dyzli köh. — Parle su drözse hac zloto. —
Bacon ma dlesej nozy hac husyca. — Böh je tez najkhudsemu
ciowjekej dobrociwy Avotc. — Topot je najwyssi stom w Serbach.
— Priroda je najlepsi lekaf. — Pfewulka je slawa Atenjanow
po persiskich wojnach byla. — öim krwawnisa wöjna, cim slaw-
nise dobyce. — Falsny pi'ecel je hörsi hac zjawu}*- njepi'ecel.
B) Silber ift leichter ah (^)olb. — ^ic 9)^olbau ift in ^^rag breiter,
ali? bie (ilbe in Sre^ben. — Sn bift jünger, a(ö bor '-J^rnber unb bift
bod) ftürfer al§ er. — 3)u tuoljnft in einem fdjöneren .söanfe aUS U)ir. —
3e alter ber :ii>cin (ift), befto beffcr ift er. — 'Der ^eiertag bor l)eiligiton
Dreifaltigfeit föUt immer anf ben erften (preni, ja, je) Sonntag nad)
^^fingften. — Xie fiiblid)eren Sänber finb uiel n)armcr aly bie nörbli
djeren.
— ()4 —
ij 41. Taö Umftanböuiort (Pfislowjesnik).
1 . '3)ie (jeu)ö{)nlid)e '^trt, ^Hbuerbieii Don ^Hbjeftiöeu ;,u bitben, be[tei)t
bovin, baf^ man baci y ober i im 9?ominatio ©ingulariö in (j)c lier=
luanbelt: hliipy bumm — hlupje, mudry luctfe — mudrje, sylny
ftarf — sylnje, ziwy lebenb — ziwje. ^abei luerbcn ly in le, clii
in se, lii in zy, ki in cy, dy in dze, try in tre, ty in ce erlreid)!;
wjesele frol), eise [tili, tuzy leife, mjehcy lueid), slodcy fü^, twjer-
dze bart, wotrje [(^nrf, bohace reid).
2. ^Mnbere ^tbjeftiüa feiifn an ©tefle uon y itnb i bie @nbung o,
\mK- c\Q\vötjni\d) bei ben "^^eiuiörtern auf ki unb clii gefd)iel)t, ,^. ^.
blizko nabe, cicho jtitl, daloko lueit, bei Uieitem, dolho lange, hlu-
boko tief, nizko niebric], sucho troden, tolsto bid, wysoko l^od^. —
"i^Dn manchen ^^Iboerbien fommen beibe ^"yormen üor, tpobei aber bie
/formen auf o me{)r im jubftanttDifdjen ©inne gebraudjt tt)erbcn: cuzo
nnb cuzy fremb, cemno unb cemnje bunfel, jasno unb jasnje l^eH,
pfeco unb pfecy immer, sna(d)no, snadnje Ieid)t; wuzko, wuzcy eng.
3. "^k öou ^erfonen= unb (Eigennamen abgeleiteten 5(bje!tit)a auf
ski fönnen a\§> ^(böerbia bie (inbung ski ober scy annebmen: polski
ober polscy ^lolnifd), laconski ober laconscy lateinifd). ®iefe§ a^men
auc^ öiele Gattungsnamen nad), g. ^li jendzelski unb jendzelscy eng;
lifd), pohanski unb pohanscy ^eibnifd), katolski unb katolscy tati^o-
lijd). Tie ^oi^ii^en auf ski ftnb olte Snftrumentale ^luraliS nad^ ber
nominalen ^eftination; Uergt. bosy barfufj, ryzy golbfarben. 2)aneben
fommt aud) po mit bem ©atiü (nad) slowo) oor, ,v ^- PO serbsku
U)cnbifd}, po nemskii beutfd), po cesku bö§mif(^.
4. (Sc^lie^lid) get)ört \)in^tx aud§ no^ bie Umfdjreibung bc§ Wö^
ücrbö burd§ ben (^enitiö be§ Sf^eutrumS oom unbeftimmten ^Hbjefttö mit
ber ^^räpofition z: z cyla gang, z cicha ftill, z horda ftolg, z krotka
fur§, z nizka niebrig, z nowa neu, z wulka gro^.
Dobry gut f)at derje, zly fd^led^t — zle, maty — ftein —
male, wulki gro^, wjele Uiel, wulcy febv.
Scmcifuniv iUu^cr rad gern, frol^, njerad ungern, lubjerad red^t gern
monbct bie inenbifd^c Spradje nod^ onbcre i?lbielttba, Jute preni jucrft, posledni
(^ulcf5t an, »ueld^e im ^cutfc^en abHerbicH gcbroud^t Jüerben, 5. S3. sotra pfindze
prenja bie Sc^tuefler fam juerft, stö sedzi posledni? wer fi^t suletU? plc^t, „bo§
le^te mal" l^eifU posledni raz ober naposledy, ober na posledku.
bohabüjazny i^üttc^
fürdjtig
bolosc (5d)mer5
duchowny ®eiftltd)er
dzensnisi i)tnt\Q,
francozski fran§ö[ifd^
horliwj' eifrig
— 65 —
horki bitter, bittcrlid) predowac ^i^ebigen
hubjeny fd)led)t pfisahac fd^lüöven
kniha 'Bud) ptack 33ogeI
letac füegen skorzic flagcn
napominac ermahnen wopak falfd)
nekotry mand^er wuzitny nü|Iid^
pomoc §itfe zadyn feiner
zito (betreibe.
80. A) Z knjezimi je cezko skorzic. — Zbozownje a spo-
kojnje je ziwy, stoz je bohabojaznje ziwy. — Öezko hresi, stoz
wopak pfisaha. — Serb snadnje rozemi, hdyz Cech reci. — Po-
wedaj z krotka wo dzensnisim njezbozu! — Duchowny preduje
horliwje slowo Boze a napomina casto hresnika. — Worjol leta
wysoko. — Njezbozowny hörcj'^ plaka a wola Boha na pomoc.
— Mjehcy lezi a slodcy spi (fc^Iäft), stoz cyty dzen dzela.
B) Sl'ein '-Tmgel fingt fo lieblid) rtie bie ^cad^tigall. — 9Jtan(^e
'■i>i)gel fliegen l)od), mandje niebrig. — ^ie ©c^lüefter fpric^t gut luen=
bifc^ unb beutfd), aber fd)ted)t fmugofifc^. — ®er Sltanfe leibet gro^e
©c^mer.^en unb flagt bitterUd^. — Sieber g^^eunb, bu faufft a(te§
0)etreibe ^u teuer. — Sefet fteifeig nü^lic^e ^^-^üc^er!
i:^ 42. ©teigerung ber ^Hbüerbien.
(Stupnjowanje pfislownikow.)
®ie bon ^tbjettiiien abgeleiteten Slbuerbien fönnen audj gefteigert
uierben. <Sie leiten ben ^lomparatiü be^ Urnftanb^toorteö bom 5lompara=
tio be§ SeilDorte^ ah, inbem fte si in so üerttjanbeln: wjeselsi —
■wjeselso frof)er, zolcisi — zolciso gelber.
(innige Slböerbia bilben ben Äomparatiü mit ber ©nbung e ober o,
Xior meldjen li unb z in z eru)eidjt U'erben: zähe früt) — zaze, zazo.
33ei ben ^Ibjeftiuen auf ki unb oki tritt an ©teile biefer ünbung ein
iueid)eö e ober o
blizko no^e — blize, htuboko tief — htubje,
cezko fdjhjer — cezo, lohko leid)t — löze,
daloko ui{it — dale, nizko niebrig — nize,
wysoko t)od) — wyse.
— 66 —
Unregelmäßig tüerben fompariett:
börzy batb — prjedy früher, jara jef)r — bole
derje gut — lepje, malo tüenig — mjenje,
dolho lang — dleje, wjele t)te( — wjacy,
zle fci)Ied)t — horje.
Überbieg mer!e noc^ skoro balb — skerje e^er, im @inu uou
leicbter, najskerje tt)af)r[d)einti(^.
®er (Superlatit) linrb gebibet, inbem man bem ^omparatiD bie
©itbe naj üorfe^t: lepje — najlepje am be[ten, horje — najhorje
am fc^Iimmften.
awgust 5(uguft mnohi — mandjer
cec — ceku fließen mozno möglid)
cim — cim je — befto pec, pjecy iSarfofen
fijalka SSeitd)en polny üdU
horjo öeib morwe morjo SToteg SKee
hrimac (so) bonnern sedziwjec grau toerben
julij Suli Swicafska, Swica ©d)li)eij
khodzic gel)en Tyrolska ST^roI
klonic so [ic^ üerneigen weric, glauben
kopyto Seiften wonjec ricdjen
kos, kosa 5(mfel wopytowac befud)en
krajina Sanbfc^aft wosebny üorne^m
kudzel (Spinnroden wusiwac ftidcn
kupc Käufer ziwy byc leben.
mesac 3J2onat
31, A) Bohaty drje je wosebniso ziwy hac khüdy, ale nie
pfecy zbozowniso. — Pisam rad, ale radso citam a najradso
spewam, — Rolniey dzelaju na znjach najpilniso. — Hanka pisa
rjenje, Mafka rjenso a Milka najrjenso. — Röze wonjeja druhdy
wjele rjenso hac fijalki. — Sotra möze krasnje wusiwac, ale
cetka hisce wjele rjenso wusiwa. — Kupcy tunjo kupuja, ale
drozso pfedawaja. — Öim potnisi klös, cim htubso so kloni. —
Corne wlosy zaze sedziwjeja, dyzli zolte. — Mnozy lepje reca
hac pisaja. — Öewc njekhodz dale kopyta ani zona dale kudzele.
07
— Ja pak skoro hisce dale pjecy pf isot njejsym. — Dleje* dnja
we Wrötstawju b3'^c njemoze. — Woku wjacy werimy hac wuchej.
— Reka cim serso cece, cim dale cece. — Wsudzom je derje,
doma najlepje. — Zle je w nuzy, hörje w horju.
B) 3n beu SQJonatou Suü unb Stiicjiift bonuert ev am ^äufigften.
— 5)er §it[d^ lebt länger ai§> ha^ ^ferb. — iföaruiu 6c[uc§et t^t uit§
(nas) jeUt feltener atö [onft? — Ti>ot)net i§r lieber auf bem Sanbc
(na wsach) alö in ber ©tabt? — ^m ©ommer, Uienn es fe{)r ()ei§ i[t,
ftnb niir am liebftcn im 3BaIbe. — 2)ie ©d)iueij ^at bei lueitciu fcf)üncr
Sanbfdiaften aU Stirol. — '^a^:- fajpifcfje 9J?eer liegt niebrigev alö ha^
jd^irar'^e, am niebrigjten liegt ha§> lote SDZeer. — ^ie 5[m)el [ingt [tärfcr
unb lieblidjer aU bie Serc^e. — (Sprieß \o fur^ tt)ie mögtid).
!5)a§ ^ronomen. Jürlüurt. Namestnik,
§ 43. I. ©aö perföntic^e ^ürlüort. (Wosobowy namestnik.)
(£in,^al)l.
1. ^:|ier[on 2. ^erfon
9t. ja i(^ ty bu
®. mnje, mje meiner tebje, ce beiner
3). mni (mnje), mi mir tebi, ci bir
31. mnje, mje mirf) tebje, ce bic^
S. we mni in mir w tebi in bir
S. ze mnu mit mir z tobu mit bir
ßmei^af)!.
9?. moj mir (beibe) w6j i()r (beibe)
(M. naju unfer waju euer
2). 1'. 3- namaj unö wamaj eud)
31. naju, naj unci waju, waj eucf)
^ronomen refte;Libum.
sebje — so feiner i§rer
sebi — sej fid^
sebje — so fic^
w sebi in fid)
ze sobu burd) fid).
sebje — so u. f. m. ganj
mie in ber (£in,^a()I.
• 3n dleje dnja fielet ber ©enitio ber 58erflleicf}ung, b.^. ber öJegcnftonb, mit njeU
c^em ein anberer ticrglic^cn roirb, lüirb in bon öenitiD fiejelU. ^ebod^ ifl biefcr
öJebraud) im 2ßenbifc|en nic^t me^r jo auSflebe()nt, j. iü. nad) dale, blize, nize,
wyse: Dale pjecy njepfinc (nid^t üom Sadofcn fonimen), nt^t in bie 2öelt t)tnau3
fomtnen, Dleje tydzenja länner alS eine Söoc^e. (ibmfo aitc^: wjacy nic()r, mjenje
njeniflcr, tunso dzesac tolef billiger al8 }cf)n Xüler.
5.
— 68 —
yi. my mir
®. 5(. nas unfer
2). nam unö
2. w nas in nm
S. z nami mit iu\<
9fi. won er
(3. jeho feiner
®. jemu i^in
9(. jeho, Jon il)n
£. w nim in i^m
3. z nim mit ii)m
ai^e^r.^at)!
wy if)r
was euer
warn eurfj
we was in eud^
z wami mit ciid)
3. ^^.^erfon.
®in,^a^l
SBeiblid).
wona fie
jeje itjrer
jej it)v
ju fie
w njej in iljr
z njej mit il)r
sebje, so u. f. \v. gan^
luie in ber Sin^al)!.
©äcf)(id^.
wono C)ö
jeho feiner
jemu i§m
jo* (to) ec.
w nim in it)m
z nim burdE) baofelbe.
ßiuei^at)!.
9i. wonaj, wonej fie beibe wonej fie beibe wonej fie beibe
&. jeju jeju jeju
jimaj jimaj
5t. jeju, jej jej jej.
2). S. S. jimaj
91, woni, wone fie
®. jich
S). Jim
%. jich, je
S. w nich
S. z nimi
Seim ^ronomen ift ber SSofatiü immer bem Sf^ominatib gleid^.
1. t>k :perfönli(i)en g^ürtüörter atö ©ubjeüe tuerben nur bonn ge-
fegt, n)enn auf benfetben ein gertiffer ^aä)hxnd liegt, ober ttjenn fie im
©egenfa^e fteljen.
wone fie
wone fie
jich
jich
Jim
Jim
je
je
w nich
w nich
z nimi
z nimi.
* ®te§ ift ber einsige fjatl im SBenbifd^en, wo ber ^lllufatiö bei föd^lic^en
@ei^led§te§ bem %ominatib nid^t gleid^ ift.
— «9 —
2. \^k für^ercii gormcu oe, ei, sej ftel)cii nur beim ;^eitn)ovt,
unb .^loai* bann, njenn fein ?iacl)briict auf bcnfclben liegt, nie aber bc
^^Nräpofitionen. Sn biefem i^aHQ muffen bie längeren ,'voniien ge=^
brandet mcrben. 3IiiJe, miii, mnu ftelien nur nad) '4>räpofitionen. So
ift bei bciben gügungcn gcbräu(f)lid), ,v 'Ö- nie tebje, ale mje khwali
wucer, ni(i)t bid^, fonbern mi(^ lobt ber ;^el)rer. Pfeciwo mirb nur
mit mi öcrbunbcn: sto je pfeciwo mi? 2Ber ift liegen mici^?
3. ^urcl) bic <voi"iiie'i i>^'^ rüdbc3Ügticf)cn J^ürtuortc-ö muffen alle
beutfdien perfönlid^en ^ürtüörter überfeM merben, fobalb bicfelben unb
bac« ©ubjeft bce ©aUe'ö ein unb biefelbo '»^^erfon, ein unh benfelben
©cgenftanb be,^oid^ncn; bat)er myju so id) mafrf)c mitf), myjes so bu
mäfdjeft bi(^ u. f. m. fiel^e >? 16, pfeju sebi (sej) id) münfc^e mir.
Cft cntfpridit so bem beutfrf)en „einanber" njo.^u nod^ l)iiuflg mjez
8obu bin^ugefügt tnirb, v 33. lubujce so (mjez sobu) liebet einanber I
51 nm er tu Hfl. Xovt, wo bcr iDeutic^e l)i,ifUd)Ifitv§albcr bie 3. '^>crfon ber
TOcdr^al^l (Sie) antrenbet, bebient ficf) ber Söenbe ber 2. *4-^erfoii ber 'JJcebr.^atjl wy,
tnbem er bei einzelnen ^4^enoneii i^vat ha^ .Seitiüort in ber 2. '^-^erioii ber SKetjr^aljl,
bie ^Ibjeftina unb '^jorticipia ober in ber (ii ti .5 a()l i^ebrauc^t; 5. ^^. Ötö sce?
SBcr unb fie? Öto sce tu dzelatv Wa§ ^aben fie bier gearbeitet? Knjeni ceta,
budzce tak dobra a wotmolwce Uli börzy ! Jyrau Xante, finb Sie )o gut unb
antu'ortcn Sie mir balb ! Tod) fagt man auc^ in ber SJfefjr^al^I : budzco tak dobri!
4. SO^Jit ^luvuatjme beä 9f?ominatil3§ aCter 3n^len uicrben alle ^iiHe
bev ^inmeifenben Jürmorteö woii uon bem alten ©tammc joii. ja, je
gebilbet.
5. ®em anlautenben j mirb in allen 5'^iß^'"' fobalb eine ^^rä=-
pofition t)orangel)t, öon ber baö Pronomen abfängt, ein n Doran=
gefeRt; bal)er ®. z iijeho, z iijej, ^. k ujemu, k iijej: %. pfez
njeho, za nju; !l'. pfi uim, pfi iijej; S z ninu z njej; wot
njeju, za iiich, za nje, k nimaj,' k nim, pola iiicli. pfez nje,
pfi Dich, pfed nimi. Diefoo u ftet)t aber nic^t, luenn bav '!)srunoiiien
nic^t uon ber ^räpofition abfängt: pfed jeho (jich) dworom ünr
feinem (it)rcn) §of.
6. ®er ?lft. ber ©ingalil ift bei unbelebten bem alten Slüminatiu
gleid): Jon, nad) ^ropüfitionen njon, ,',.53. ja sym j6n (dwör) kiipit
id) ^obe it)n (bcn ^o\) getauft.
7. gür jeho, jemu fommen aiid) bie für^eren Yvonnen joh\
jom' öor, n)e(d)ey ang joho. jomu entftanben ift, mie e^ bei ben
n)eftlid)er mo^nenbcn SSenben gefprod)en njirb.
— 70 —
bic so fiel) fd)la9en
blyscaty fdjillernb
boli mje tut mir lue^
brac — bjerii net)men
budzic luedcn
drje boc^, luot)l
dobrota 3Bot)Itat
hotowac so, woblekac so ftd)
anfletben
jejo @i
kelko luie uiel
kopa ©d^orf
kublac er5tet)cit
mac 9}?utter
mjenjec so ftd) änbern
mi§tr SQJeiftcr
mtyn SO?üt)Ie
myc so fic^ tüQfd)en
nalec eingießen
njechac md)t luolleii
njewernosc Untoat)r§eit
nöz 9}?effcr
plakac lueinen
podac reichen
pokazac ^^eigen
prawda 5ö5a^rf)eit
prosyc bitten
pfec sebi fid; lx)ün)d)en
pfedac öcrfaufen
na pfedan 511111 58ertauf
(na) pi-emoh' um bie SBette
pytac fud^cn
radnica Siat^auc-
reznyc so fid^ jdjneiben
rodzic mögen
rukajca ^anbfd^ut)
rudzic betrüben
skacec, skakac fpringen
skocic jpringon
skocic po nesto etttja^i eilenbö
^olen
sleboro, slebro «öilber
spac fd)Iafen
sroka (Slftor
starac so fid) tümmern
starsej (Slteru
tu f)iet
tarn bort
wina ©d)ulb
wonka brausen
wotry f(^arf
zbehnyc aufgeben
zelhafnik Sügner
(ze)ziwic ernäf)ren.
32. A) Mysle mje rudza a wutroba mje boli. — Ty wo nje-
pfecelu dobre recis, ale wön wo tebi zte. — Prawda je nam
precy luba, — Bratf a ce pytaja. — Dzensa mi, jutf e tebi. — Stö
z was möze rjec, zo je bjez hrecha? — Je-li Boh z nami, sto
je pfeciwo nam? — Mnozy z nas su z ciizej winu njezbozowni.
— Skoda ((Sd^abe um) was, mlodzency, zo nico wuknyc njechace.
My plakamy, wy so smejece. — Öohodla mje lianice a sebje
khwalice? — „Knjeze mistrje, symdhaja?" „Jano, swjaty Jano,
ty drje tola njejsy." — Towafs rjekny k towafsej: Bjef ty, ja
l
njerodzii. — Tez moj z bratrom* sniöj na pfemoh' za blyscatej
hwezdu lecaloj. — Mac wola, slysis-li ju? — Dzeco spi, njebudz
jo! — Bratr je dolho wonka, skoc po njeho! — Skupy hromadzi
zloto a sleboro, a lubuje jo böle hac sebje, ja wsak so wo njo
mjenje staram. — Tu su nanowe rukajcy, podaj je jemu? —
Nöz je wötiy, njerezn so z nim! — Tu su eiste sklency, nalijce
Avina** do nich! — Sroka skace wokol' mlyna, prosy sej kruch
khleba. — Kelko kop jeji mace na pfedan? — Casy so mjenjeja
a my z nimi.
B) ^ä) liebe birf) iinti im liobjt mid). — 2)te ße^rcr lieben unä
unti oiid]. — 2Benn ®ütt mit bir ift, fo faim bir aud) ber größte
yA-eiiib nid^tv fdiaben. — ®ie (Sltevn eniieifeu un^j unb eiic^ üielc S03ol)I=
taten — ®u unb bie Sd)H)eftev, il)r jeib fc^r arbeitjam. — Slleibeft
bii bic^ )d)on an? ^1cein, id^ null mid§ erft njajd^en. — ®ie böjen
Mnaben fd)lagcn ciuanber. — Unter \m§' |el)cn luir bie @rbe, über uny
ben i^immel. — 3Say wix unv nid)t nmnfdien, follon u)ir aud) anberen
nic^t U)ün)dien. — S)ie (iltern eruäl)ren unb er,^ie§en eud), jeib i()nen
banfbar! — i^ole mir ben §ut! 2Bd in er? fud)e it)n! — ®u §aft
neue iBüd)er: ^eige fie un-o! — ©er 9^ad^bar ift ein ief)r reidjer 9)?ann,
moUet i§r i^m nid^t ben f leinen Warten uerfaufcn? — Tort liegt ein
Gipfel, t)eb ihn auf! — ^Der Sügner jpric^t bie Umimfir^eit, glaubt i|m
nidit! — ®ie <Stabt bat ein ic!§i)ne!ö 9tot£)auv'. 3?3ir luobnen nid^t meit
öon bemfelben.
i^ 44. IL
Sag befi^au^eigenbe ^ürmurt. ('')>offe)fiDprouoiuen.
Pf iswojowacy namestnik.
©in^a^l.
moj mein moj-a meine moj-e mein
moj-eho moj-eje moj-eho
moj-emu n^oj-c.j moj-emu
moj-eho, moj moj-u moj-e
w moj-im w moj-ej w moj-im
z moj-im z moj-ej z moj-im.
• Moj z bratrom ijeißt nid)! mir beibe mit bem S3ruber, al8 ob c§ 3 !ßet»
l'onen wären, fonbern ic^ unb ber 'Öruber. Z nanom smöj w mesce byloj ic^ unb
ber 5jtater finb in ber Stobt flewefcn. 9Jfan lann quc^ fagcn: Ja a bratr.
** Wina i\t ber Jeilungeigcnititj; bcrfclbe bejei(ü^nct ba§ geteilte QJanje nnb
l'teljt nac^ §auptn)örtern be§ 9J?oBe5: centnar muki ein ;Sentner We^l, punt khofeja
ein iJJfunb ftaffee, loche platu eine Gllc i'einmanb, litr piwa ein Siter 33tcr, köre
zita ein Scheffel Äorn, dzen jiuca eine Xancreife, öastka nijasa ein Stücfc^en Jleifd^.
— rj —
^. moj-ej rooj-ej moj-etj
®. moj-eiu moj-eju moj-eju
2). 2. S. moj-imaj moj-imaj moj-imaj
5t. moj-eju, moj-ej moj-ej moj-ej.
S'l. moj-i, moj-e moj-e moj-e
®. moj-ich moj-ich moj-ich
^. moj-im moj-im moj-im
% moj-ich, moj-e moj-e moj-e
2. w moj-ich w moj-ich w moj-ich
3. z moj-imi z moj-imi z moj-imi.
1. (Sbenfo roerben twoj betn, twoja beine, twoje bein, swoj
fein, swoja feine, swoje fein, nas unfer, uasa unfere, nase imfer unb
was euer, wasa euer, wase euer, befliniert. — SDieinetinegen, beinet*
toegen, feinetoegen u. f. to. f)eifet aucf) mojedla, twojedla, swojedla,
(jehodla) nasedla, wasedla jichdla. 9?ad§ anberen flaüifc^en @prn=
t^en mü^te e§ bto§ mjedla, tebjedla u. f. U'. ^eif^en.
1. 2lnmerfung. Nas, a, e luirb mand}mal für möj gebraucht, 5. 2). nas
nan dfe lann anä) jobtel t)ei^en ttJte möj nan dze mein Später fommt.
2. 2lnmerlung. 3n ^er ^öflic^feit^fprad^e toivh ba§ bcfigaitjeigenbe ^üriöort
burd^ was erfegt: je wasa knjeni mandzelska strowa? ^f^ 3^re f^tan ©ema^lin
gcfunb? — Kajke njezboze je wasu dzowku potrjechiio? SBosi für ein Unglüif
ift S^rei Xoäjtix gugefto^en?
2. S)a§ ^ronomen swoj swoja swoje be5eic{)net ftetö hai ©ubjeft
beS @Q|e§ al§ ben 95efi^er unb 5inar Bei allen ^^erfonen aller
3a^Ien 5. 53.
mam swoju knihu tdf) £)aBe mein 33ud§,
raas swoju knihu bu §Qft bein 33uc^,
ma swoju knihu er §at fein Surf),
ma jeho knihu er f)at beffen Surf),
mamoj swojej knizy mir (bcibe) traben unfere Sucher (jeber fein
33urf)),
mataj (ej) swojej knizy i^r (fie) trabet (t)aben) eure (it)re) Sürfjer,
mamy swoje knihi mir f)aben unfere 95ürf)er,
mace swoje knihi i§r trabet eure Sucher,
— 7H —
maja swoje kiiihi [ic l)abcn il)rc (eiciciicu) ^öüclier,
maja jich knihi fic ()aben i()re (frenibc) '-^ücljor.
3. ^(ufjerbeiu heiBt norf) „luir Ijnbeii unjcre, il)r t)abt eure löüdjer
mamy nase, mace wase knihi", luenii bie ^-öüdjer i]emeiu)cf)aft ^
licl)er Sefiu ber oubjettc fiiib, uiib ,^ipav in atlcii ftafiiv, ;,. il smy
z oasieh knihi citali nur l)abeii mi^i uu)eren ( iiemeiii|c^aft(idjeu)
'^üc^ern gelefeu; bagegeii smy ze swojich knihi citali luir f)aben
aiiä unfeien '^üd)ern cjclefcii (b. i. jeber au» feinem eigenen).
Slnmerfung. ®oö üßronomen sw(>j, swoja, swoje fommt im yJominatib
feiten uor: wön je swoj knjez er tft felbftftänbifi, w6n njeje wjacy swoj
er ift nic^t mc^r bei Sinnen, wön je swoja hlowa (= swojeje htowy) er i[t
eiflcnfinnig, swoji k swojim, bie utfammengel^ören, :^n bcn ofjrijicn, smy swoji (nur
finb"» gute g-reunbe, 53ernianbte.
Jeje* i^r, lueiblid), jeho fein, miinnlid) uub fädiUd), Jeju it)r
(SuqI) fein nnb jieh it)r be,^ei(^nen i)m ©efi^er in bev britten ^erfon,
bie nid)t Subjeft be§ ©al3e§ ift: wona znaje jeje mac fie fennt il)re
9)?utter (=; bie 9JJutter einer britten '']?erfün). 'isüv jeje il)r gebraud}t
man anc^ öfter ha^ Don bemfelbcn abgeleitete jejny a, e, il)r, jejny
n^n it)r 35ater = jeje nan; jejna mac ober jeje mac it)re SDZutter.
druzcic i^rautjungfer narod 33olf wobkedzbowac be=
fein pöznac, poznawac obad^tcn
kabija öoI,^t)ä§er tennen lernen wobkhowac benuilnen
kawka 2)o^Ie pozcic borgen, lei()en wodac üer^ei^en
kaznja ('>3ebot pfiwuzny SSermanbter wotojnik 53teiftift
kfobukaf .^utmad)er sudzic beurteilen wsedny tägüd)
kmotra ''^atin winik Sc^ulbiger zolma 33untfped)t.
33. A) Twoja mac a twoji bratfa tebje pytaja. — Mi je
moje ziwjenje, tebi twoje lube. — Knjeze, nas wsedny khleb daj
nam dzen.s' a wodaj nam nase winy, kaz my wodawamy swojim
winikam! — Ty wopytujes nas dorn a ja was. — Dzeci, cescce
swojehü nana a swoju mac ! — Twoj pf ecel je dobry muz, jeho
syna wsak zadyn clowjek njekhwali. — Chces-li ludzi poznac,
wobkedzbuj jich skutki! — Hdze je knjeni kmotra? Tu je jeje
rukajca. — Lubujmy swoj narod a swoju wotcinu! - Pozc sotfe
• Jeje, jeho, jich finb QJenitiüe unb luerben nic^t befliniert.
— 74 —
s^y6j wolojnik, twöj je mjehsi dyzli jejny. — Z jejnej dzowku
budza druzcic zotma, kawka, kabija.
B) 3ni lliic^Iüct crfeitnen luir \m§' unb unferc J^-reunbe. — S)ie
^1nber be§ §utinad)er!§ [iitb mit if)rem S5ater in 2)re6ben geluefen. —
SSir finb §eute nic^t 5U ^aufe geiuefen, lüir finb mit unferen (SItern
bei ben Sßeriuonbten geluefen. — ®ie Königin luar f)ier, mir §Qben fie
in if)rem t)errlicl}en SSagen gefef)en. — 9)?ein ©ot)n, beobnc^te bie
(Gebote beinet^ 58aterc^! — §aben fte mein üJ?effer? 9^cin id) §abe nictjt
ha^j if)tige, irf) f)abe mein eigene^. — S3eurteilet bie S!JZen[ct)en nidjt nad)
i^ren Äleibern, fonbern nad) il)ren STaten! — ®ott erfennen mir auä
feinen äöerfen.
§ 45. III. ©Qy f)inmcifenbe Jvürmort. (j[)emon[trattt)=^'!)i!ronomen.
Pokazowacy namestnik.
Wlänniid).
'*R. tön biefer
(3. toho
^T). tomu
5(. toho, ton
i?. w tym (tom)
S. z tym
91. taj, tej
(^. teju
®. tymaj
% teju, tej
S. w tymaj
3. z tymaj
9^ ci, te
&. tych
®. tym
5r. tych, te
£. w tych
S. z tymi
(Sin^at)!.
3SeibIid>
ta bieje
teje
tej
tu
w tej
z tej
Bmeija^l.
tej
teju
tymaj ,
tej
w tymaj
z tymaj
9Ke^r5at)t.
te
tych
tym
te
w tych
z tymi
©äc^Iidj.
to btefey
toho
tomu
to
w tym (tom)
z tym
tej
teju
tymaj
tej
w tymaj
z tymaj
te
tych
tym
te
w tych
z tymi
— 75 —
!iföte tön, ta, to tüirb aucl) wön, wona, wono jener, jene, jeneä
betlinicrt. S)eäi^leid)en and) bie ^erftärhini]eu öon ton: tutön, tuta,
tuto biefer, biefe, biefe^, ©. tutolio, tuteje u. f. \v., tönle, tale, tole
biefcr ba, biefe ba, biejeö ba, Ö). tohole, tejele n. f. id.; samon, sama,
samo felbft, allem, ®. samoho, sameje n. |. in.; tamon, tama, tamo
jener, ö). tamoho, tameje n. f. m. — Tajki, a, e ein foldjer, unb
hinasi ein anberer, uierben rcgclmäfjicj nad) tuni unb samsny, a, e
bcmlbe, unb tamn}', a, e jener nad) slaby beüiniert.
5lnmcrfun(i. SBcnn „berfelbc, biefelbc, baSfelbc" 5tttnbut bei einem Sub*
ftaniiii ift, fo irirb es burd^ samsnj^, a, e geflcben; lueim im ^cutfd)cn „berfelbc"
(meift mtBbräuc^lid) für „er, bicfer") ollein, b. i. iiid^t beim Subflantiü, fte^t, fo
nnrb e>S burd) wön oit5c;;ebrücft. ,v 33. dzedo, tu mas pjec sesnakow, zo by mi je
skbowaJ, ©roBimter, l^ier boft bu fünf Ojulben, bau bu biefelben (= fic) auf^ebft.
XagCjicn: daj mi samsnu knilm, kotruz syni wcera mel, gib mir (eben) baSfelbe
93ud^, ö)cld^c§ ic^ gcftern l)atte.
SBenn ba§ ^^emonftrotiuum Subjcft unb ein ©ubftantiüum ?ßtäbtlat ift, fo
tritt für bic anbcrcn Ö5efdilcdf)tcr fe^r bfinfig i>a§ 5fcutrum, 5. 3?. tön je möj pfe6el,
boo ift mein J^'reunb; man fagt ober auä) to je möj pfecel.
^' 46. IV. Xns fragenbe ^'ürnjort. (Sntcrrogatiü^^ronomen.)
Prasacy namestnik.
1. stö, sto.
Ot. sto liier? (bei ^erjünen) sto tüaS? (bei (Sad)en)
W. koho tüeffen? coho lueffen?
5). komu lüem? comu Wem?
^X. koho men? sto, co \va§>?
2. \v kirn in njem? w cini inoriu?
S. z kirn mit tt)em? z cim luomit?
^i>on ber 3iuei,^af)l fommen öor ber ®. 1'. 3. kimaj, Don ber
23Jcl)r,^a()l: 2)at. kirn. S- z kimi. ®ic übrigen giille luerben üon
kotry, a, e entlef^nt.
^aö CO im 5lffui'. i'te()t nur nad) ^Isräpofitionen: na co
iDoraufV pre co luarumV wo co luorum? za co rtiofür?
2. kajki a, e \m^ für ein, eine, ein, luie befdjaffen, ge^t regele
möBig nad) tuni: kajki ctowjek \va^ für ein üWcnfd)?
3. kotry a, e tt)e(d)er, luelc^c, uield)eö? {nad) slaby).
4. ceji, ceja, ceje lucffen? (nad) tuni), ;,. '-!\ ceji bratr lueffeu
SBrnberV ceje sotry lucffen (3d)lueftern ? cejemu dzescu lueffcn SlinbeV
— 76 —
§ierf)er fleljoren aiicf) iiocf) bie beiben Snterrot3atil)pronomina: kak
wulki unc gvüB? unb kelko uneuiel?
§ 47. V. 2)ng be^üglic^e 5iii^^oi"t- CJiVlatit)=''^ironoinen.)
Pocahowacy namestnik,
2)te begüglidjen g'ütftiürter luerben au§' ben fragenbeu gebilbet,
inbem i^nen ein z angefiängt luirb. ©ic irerben iine jene beüiniert.
1. kotryz, kotraz, kotrez uield)er, meiere, lueldjeä, ®. kotrehoz,
kotrejez, kotrehoz ii. f. tu.
2. kiz iüelc^er, tpetcf)e, luetd^eg, öon bem nur folgeube normen
öoxfommen: ^. komuz, ^turat 9^. kiz für alle brei (*>kid)Ierf)ter, nur
feiten ®. kimz, Snftr. z kimiz.
3. stoz tüer, stoz n^aö, luerben 9ebraud)t, luenn fein be^üglidjed
©ubftantiü t)orau§get)t. ®. kohoz, 1). komuz u. f. w. — Um stoz,
stoz 5U öerallgemeinern, tüirb bie ^|sartifel kuli angehängt: stozkuli
toer immer, stozkuli toaS immer, kohozkuli, komuzkuli ufiu.
4. cejiz, cejaz, cejez meffeii, cejezkuli uieffen aiid) immer.
§ 48. VI. 3)a§ unbeftimmte ^üriuort. (''^^ronomen inbefinitum.)
Njewobmjezowany namestnik.
1. 2)ie uubeftimmten JÜTCJuörter merben au§ ben fragenben biirc^
^orfe|uug ber ©übe ne ober ni gebilbet. Xe ift bejn^enb, ni t)er=
neinenb, ,v 33. nechto jemonb, nesto etluaä, 6). nekoho, necoho,
1). nekomu, necomu, 5[. nekoho, nesto, 2. w nekim, w necim,
S. z nekim, z necim. ©benfo luirb befliniert nichto niemanb, nico
nid§t§; — neceji irgenb jemanb, niceji niemanbcio, nekajki a, e irgenb
luie befc^affen, nikajki a, e 511 nichts befc^affen, untauglid), ge()en nad^
tuni, nekotry a, e mand^er nad) staby.
Slnmcrfung. '^ei neehtö unb nesto wirb fjäufig t)a§ ne iiod) ben '^ax'
tüeln -li »enn, ob (in ^^ragen), hdyz wenn, cim je, jelizo wenn njeggelaffen,
wobei man ober für chto stö fagt. Komu je stö sto dal? SBcm bat jeninnb
etwo§ gegeben? Hdy by stö sto widzal wenn jemanb ettüo^ fe^en würbe.
2. Mt ber ^artifel kuli luerben üerftiirtt: nechtozkuli luer
immer, nestozkuli mand)e§, nekotryzkuli mand)er, necejizkuli man=
d^er, nekajkizkuli mand^er, mand)erlei;
— 77 —
3. zadyn, zana, zane feiner, tetue, feiucy uiib zadny, zadna,
zadne rar, feltcu, c^e^on re9clmäf3i9 nad) slaby;
4. kozdy a, e jobcr, jebe, jebec^: maud)mal and) közdzicki a, e
jeber;
5. malohdy feiten; druhi ein (ber) anbere(r).
i? 49. Slorrelatiue '^^^rünomtna unb ^Hbicttioa.
'Diefe Pronomina nnb 'Hbjeftioa brüdcn eine i^egenf citi^e
5.^e5ie{)unoi ani?.
Interrogativa : ' Relativa: Demonstrativa : Indefinita,
1 ' 1
1 -.- o ' , . - , - .- ♦♦-!.•: nechto jemanb,
1. sto iDcrr kotrj^z, kiz ton, tuton oie)er, ,
, . fi ., ,^ *- 1 i.- - s. nechtözkuli, stözkuli
kotry uielAcrV «jelcficv , tonle bieier ba ,
; ' »er immer
1
2. ceji weffen? \ cejiz wcfjcn
toho (wonoho)
[knjeza], teje*
(woneje) [knjenje]
neceji irgenbnjeffen,
cejizkuli uicfjcu immer
3. kotry z wo-
beju.stözwo-' kotryz, stoz
beju tüelc^er ^ ^^^^"J" »"^^^'''
»jonbeiben? 1 «er t^ou beiben
tonle (zadyn)
z wobeju biejer
(feiner) Don beibcn
kotryzkuli, stözkuli
z wobeju tt)cr, meli^er
immer üon beiben
4. kajki ȟie, kajkiz jute,
ttjie befc^affen? roic beic^affeu
, ., . . f c , -, kaikizkuli unc immer
s.- - \m\ be diafren, Don welcher
Don bieier %x{ ' . " ,' . '
föigenfc^aft immer
5. kak mie? kaz unc
^ , . kazkuli(z) une audb
tak 10 ^ ' '
immer
6. kelko n)ie= , n - . • ^' »
kelkoz tt)tet)icl
biel?
telko fo üicl
kelkozkuli toie Diel
aud^ immer
7. kak wulki, kaz wulki,
wysoki xo'\t wysoki \mt groH,
tak wulki,
wysoki \o groß.
kazkuli wulki,
wysoki mie grofe,
Ijod) immer
* Xeffen, biefem .'perrn (biejer 2)ame) gehörig.
78
§ 50. Korrelnttüe llm[tanb§Uiörter.
Interrogativa :
Relativa :
Demonstrativa :
Indefinita :
hdze wo?
(z)wotkel
hdze uiof)in!
(po kotrym
pucu) an^ tt)el=
hdy wann?
kak mit'?
hdzez wo
(z)wotkelz trof)er
hdzez jüol^in
(po kotrymz
pucuj auf uield^em
5[Öege
hdyz uiann,
wenn
kaz, jako wie
tu l)ier, ba,
tarn bort
□ehdze irgenbuio,
hdzezkuli mo immer
wottam, z tarn I (z)wotkelzkuli lüofier
bon bort immer
tarn bortr^iu,
jow, sem, fjierl^er
tudy auf biefem
Söege
tehdy, tehdom
bamal'j, netko
im
tak \o
nehdze irgenb »tiol^in,
nehdzezkuli uioI)in
immer
(po kotrymzkuli pucu)
auf uield^eiu SBegc
immer
nehdy eiuft, hdyzkuli
mann immer
nekak irgenb tute,
kazkuli une immer.
5(u§crbem merfe noc^ ba^ Stt^efinitum: tojhdy jiemlic^ lange, töjbdze jiem*
Iic§ weit unb tak dolho kaz, fo lange al§, doniz mit bejol^enbem ^eitlöort.
§ 51. SBie ba^o unbeftimmte perfönlicfje ^ürtöort man im
2öenbijd)en auägebrüctt unrb.
■Da§ beutfc^e „man", für melc^eg bie 9yenbi)tf)e @pracf)e fein
befonbereg Söort befiljt, tüirb auägebrücft:
1. SDurd) ha§ rüc!6e§ügltc^e gürtrort so: praji so man jagt, sad
so Susi ha§ Dbft mirb geburrt, man börrt ba§ D6[t. To so we, weri,
znaje ba^ Derfte^t fid) (üon felbft), ha§> eri^etnt glaubioürbig, man glaubt.
2. ®urc^ bie gnjeite ^er[on ©ingutarig ober burcf) bie erfte ^crfon
Purali^: zakonjam dyrbis (dyrbimy) poslusny(i) byc ben ®efet;en
muJ3 man ge(}ord^en.
3. ^m^ bie britte ^erfon ©ingutariä ober ^InraIi-5, U)enn man
fic^ al§ ©ubjeft „clowjek, ludzo" benfen fann: clowjek njemoze
wedzec, sto so jutfe stanje man fann nid^t miffen, \va^ morgen
gcf^ie^t, To ctowjek rjekl, weril njeby ba§ mürbe man nid^t jagen,
(glauben; wsitko su mi predali a nico njejsu ini wostajili man hat
mir alleä üerfauft unb nidjtö übviii ciefaffen.
blazen, -zna %üx
dopisnica ^oftfavtc
droha Sanbftra^e
dziwi unlb
ert SDiunb
hospodar 2öiit
jama C^kube
jedz <Spei]c
khostac ftrafeii
khodzic fommen, oft
ge^en
kletka ^iogeUiauer
kupc §änblcr
lac — lakii f teilen
(priidla (5c()lingcn)
lacnosc l^uvft
laAv li'öme
leopard l'eüparb
liska 5"*^^
mlyn ÜJ?iU)Ie
mudry n^eifc
namakac finben
plod 3^vuc^t
pluh ""^sflng
podobny äl)n(ic^
powesc 9iac()ridit
pfecelny frennblid),
l)0lb
pfekwatanje Ubei=
eilnng
pfijomny angene{)m
pfipisowac 5ufd)reiben
pfiroda 'iltatnr
rada 9tat
rjekownosc §elbenmut
rozsud Urteil
ryc — ryju graben
sak 9le^
sekera ^i^eit
slusec gef)5ren
skicec,poskicec liefern
skludny ga^m
spuscec so fid) Der^
laffen
nawjedowac anfüf)ren, strowic grüben
(eiten stvvoric madien, (er^
pak — pak lialb — balb fc^affen
pico Xxani swedomje ©ertiffen
tigr Xiger
wjelk SSoIf
wjefch ^üiit
wjefchowka /yürftin
winowatosc '^^füd^t
witac begrüj^en, lDi(I=
fommen fjeifecn
wobkhadzowac üet;
feliren
wobcezny läftig
woda SBaffev
wödny Sföaffer-
worac ädern, pflügen
wosud ®d)icffal
wucerpac auöfd)üpfen
wuhladac erblicfen
wulica Strafte, (*>)affe
wuzitny nü^lirf)
zabawjec so fic^
unterf)alten
zaceric uertreiben
zberac fammeln
zemja Sobcn, lirbe
zmuzitosc jEapferteit
zwerjo, -rjeca 'Jier.
34. A) Zboze je pak tomu pak wononiu pfecelne. —
Nekotre zwerjata su dziwje, druhe skludne; tamne su najbole
w lesach, tute su cJowjekej casto wuzitne. — /eleznica wjedze
pak po tymle, pak po tamnym brjozy reki. — Do sule pMkha-
dzeja wucerjo a sulerjo, tamni wuca, ci wuknu. — Lepje lubi
so mi tale pilna holcka, hac tamna lenja. — Nas rozsud wo
tychle wecach njeje stajnje samsn}'. — Stoz druhemu jamu
ryje, sam do njeje padnje. — Dzeto samo mistra khwali, —
— 80 —
lidyz so warn derje die (flc^t), pfipisujce to samemu Bohu a nie
sebi samemu. — Kozdy sebje sameho najbole lubuje. — Chces-li
wjefchowku samu wo dar prosyc, dyrbis sam k njej hie. —
Öto je tAV(3j nan? — Wot koho mas tön dar? wot nana abo
wot bratra? — Komu skodzi zelhafnik böle hac sebi? —
Z kim mamy wobkhadzowac? ■ — Btazna nima nichtö rad. —
Komu zberaja pilne pcoly med? — Na co by to bylo? —
Nikoho a nico njejsym slysal. — Wo cejim pfecelu be reo? —
Z cejeho erta mas tule powesc? — Wot kotreho kupca najradso
kupujes? — W kotrej wuliey bydlice? — Ta mac dopjelnja
swoje winowatosce, kotraz swoje dzeci k dobremu nawjeduje. —
To njeje poslusne dzeco, kotrez swojeju starseju njeposlucha. —
Hospodaf sadza casto stomy, kotryehz plodow zenje njewu-
hlada. — Hdze je ta zahroda, w kotrejz ze swojimi towafsemi
lirajes? — Woprawdze bohaty je, stöz je ze swojim wosudom
spokojom. — Hdze mas list, kotryz sy dzens rano wot swojeho
towafsa dosta}? Ja zaneho lista döstat njejsym, ale jenoz dopis-
nicu. — Kohoz Böh khosta, toho lubuje. — Woda so pije. —
Ctowjek njemöze dzelac, lidyz je khory. — Nadoba so myje. —
Wjele poweda so wo rjekownosci a zmuzitosci naseho wjefcha.
— Kaz pluh klinis, tak wora (3i^ie man'§> treibt, fo cjetjt'ö). —
Wsitey ludzo praja (man fat]t allgemein), zo sy ty wödnej' zoniny
syn. — Ztotu ruku wsudzom witaja. — Polna studzen so tez
wucerpa. — Za tym hac su ptaki, laku so jim prudta a saki.
— Won reci, kaz by ze sekeru wotrubal. — Jenoz zo mas
kletku, k ptackej budze rada. — Doniz be^i woda, mlyn dze (ge§t).
B) 3Seife Wänmx fagen ni(i)t balb btefeä, haih |ene§, fonbern
immer baöfclbe. — ©erfelbe 93aum in bemfelben 58oben bringt nitf)t
immer baöfelbe. — 9Jcein ©ruber unb id), mir ^aben biefelben
Q^üc^er. — S)er ©eig^alS ift fi^ felbft löftig. — SSer i[t biefe ^rau?
— 2öac^ moc^t fie ha? — 2öem gehört jener §unb? — Tlit toem
U)ia[t bu fprecJien? — Söorauc^ i)at (^ott bie 3BeIt gemadjt? Stuö
nic£)t§. — S5on rtem Jober tpoüon fpred^et i§r? — SSomit untert)ältft
bu bid), menn bu beine 5(uf gaben fertig I)aft? Smmer mit eüuaö 9^ü|=
lid)em. — Söeffen grcunbe f)a[t bu gegrüßt? Srgenb jemanbeS, aber
iTJeffen, 'Oa^:-' mei^ ic^ ntdjt (njewem). — 3Ktt meffen ^yreuube fprid^ft
bu? — SBel^em SCicre ift ber SBoIf am ä^nlid^ftenV — Unter n)etd)e
81
'Jicre flcl^ört ber ^ud)'^? — 3Baö für ciucii !föcin trinfet i^r? 3inmer
einen foltfien, treld^cr (kajkiz) bcm i8at?x gut fd)mecft. — SSoö für
Seuio fommcn ,^u eud)? — 2)a6 ift mein bcfter ^-reunb, auf beffcu
Streue man [tdj uerlaffcn fanu. — tiefer ift mein 93ruber. — ®aö ift
mein ©ruber! — ^ie Statur liefert alleö, iuo§ ber 9)?cnfd) bebarf. —
5Sir glauben cjern, \va§> un§ angenehm bcrü()rt {= ift). — SSeffen ^crj
rein ift, ber f)at ein gutec- ©eujiffeu. — SBaä man tut, tue man nid)t
mit Übereilung. — ^\1ian ffic^t ©ott nic^t, unb bod) erfennt man ilju
auc- feinen SBerfen. — Wan urteilt über bie 50tenfd)en nad) it)ren Xaten.
— 2)urd^ ©peife unb Traut uertreibt man .t)unger unb 2)utft, — 3)ie
Climen, Xiger unb X?eoparbeu finbet man nur in iiiärmeren Säubern. —
'-ll^er rcic!^ ift, ^at aud^ greunbe.
§ 52. 3o^^^o^t- ^a^ 9?umerale. Licbnik.
ßarbinalia (®runb5a§Ien, zakladne licbniki), U)eld)e bie ^ai)i
ber ^inge auf bie 5^age rtiie öiel? kelko? be^^eidjnen.
1 jedyn, Jena, jene ein, eine, ein
2 dwaj (mäunüc^), dwe (meibtid)
unb fädjlid^)
3 tri
4 styri
5 pjec
6 sesc
7 sydom
8 wüsom
9 dzewjec
10 dzesac
11 jednace
12 dwanace
13 tfinace
14 styrnace
15 pjatnace
16 sesnace
17 sydomnace
18 wösomnace
^9 dzewjatnace
20 dwaceci
21 jedyn a dwaceci
22 dwaj a dwaceci
28 ti'i a dwaceci
24 styri a dwaceci
25 pjec a dwaceci
26 sesc a dwaceci
27 sydom a dwaceci
28 wosom a dwaceci
29 dzewjec a dwaceci
30 tficeci
40 styrceci
50 pjecdzesat
60 sescdzesat
70 sydomdzesat
80 wösomdzesat
90 dzewjecdzesat
100 sto
101 sto a jedyn
102 sto a dwaj
103 sto a tri
200 dwe sce
- 82 —
300 tri sta
6000
sesc tysac
400 styri sta
7000
sydom tysac
500 pjec stow
8000
wosom tysac
600 sesc stow
9000
dzewjec tysac
700 sydom stow
10000
dzesac tysac
800 wosom stow
100000
sto tysac
900 dzewjec stow
200000
dwe sce tysac
1000 tysac
300000
tri sta tysac
1001 tysac a jedyn
400000
styri sta tysac
1002 tysac a dwaj
500000
pjec stow tysac
2000 dwaj tysacaj
1000000
milijon
3000 tri tysacy
2000000
dwaj milijonaj
4000 styri tysacy
3 000000
tri milijony
5000 pjec tysac(ow)
5000000
pjec milijonow.
jöe!tirtation ber (Sirunb,^at)Ien.
^ie ©runbjalilen üon jedyn (einä) bi§ styri (4) fiub 5(bjeftiöa
mit eigener ^efltnation unb ftimmeu ba§er mit bem 53e§ie(iung§li)oi:te
im galt, (*>)efc!^le(i)t unb Qa^i überein.
]. jedyn, Jena, jene gel)t nad) slaby, a, e: ®. jeneho,
jeneje, jD. jenemu, jenej u. f. m. — 3n ber 9D?ef)r,^al)I fommt jeni bei
^lurnlia tantum üor: mam jenoz jene kholowy t)abe nur eine §Dfe,
mamy jenoz jene kachle mir f)aben nur einen Cfen; bann aud) in
ber SSerbinbung jeni — druzy bie einen, bie aubern, 5. 33. jeni pisaja,
druzy citaja bie einen fc^reiben, bie anbern lejcn.
2. 9^?. 5ß. dwaj, dwe giuei
®. dweju, dweju
2). S. S- dwemaj, dwemaj
^^(. dweju, dwaj, dwe
3. 9^. SS. tfo, tri brei
©. tfoch
ji). tfom
51. tfoch, tri
i^ w tfoch
9. z tfomi
wobaj, wöbe beibe
wobejii
wobemaj
wobeju, wobaj, wöbe
styrjo, styri Hier
styrjoch
styrjom
styrjoch, styri
we styrjoch
ze styrjomi.
— 83 —
4. SSüii pjec (5) angefangen finb bie C%unbäaf)Icn ©ubftantiüa,
uie^5^nlb nac§ itjuen, fobalb fie aU 9^om. ober '^^Itfujatiü gebrandet finb,
ba^o We;^ä^Ite im Wenitiü fte^t. 2)a§ ^sväbifat f)at bie ©iibiing be§
fäc^HcE)en Wefi^Iecfjteö, 3. Ä je tu pjec, dzesac, jedyn a dwaceci,
pjecdzesat, dzewjecdzesat, sto wojakow byto eö nmren f){er 5, 10,
21, 50, 90, 100 ©olbnten. — ^od^ tonnen aud§ bie übrigen 3at)I=
mörter bcf liniert merben unb ^umr gefd^iel)t biey getDLii)nlid} nur bann,
luenn baä (^)e5äl)Ite männtic^cu ®efc§(ed§teä ift unb ein üernünftigeö
SSefen lie^eidjnet. ^-aft regelmäßig fommt baä üor, menn \)a^ (Me5äf)Ite
nic^t au!§brücf(id^ genannt ift, foubern burd) ein (^ürtoort be,',eicf)net
lüerben follte, 5. ^-I\ pjec muzow je tarn bylo, pjeco muzojo su tarn
byli, pjeco su tarn byli neben pjec je jich tarn byto.
5. T^ie 3)e!Iination ift bann folgenbe:
9^ ^. pjeco, sesco, sydomjo u. f. m. pjec, sesc, sydom u. f. m.
&. 1'. pjecoch, sescoch, sydomjoch pjecich, sescich, sydomich
-I^. pjeeoni, sescom, sydomjom pjecim, sescim, sydomim
?t, pjecoch, sescoch, sydomjoch pjec, sesc, sydom
3. z pjecomi, sescomi, sydomjemi z pjecimi,sescimi, sydomimi.
6. Sto §unbert, tysac Jaufenb unb milijon merben toie
^auptmörter beftiniert unb .^luar sto nad) stowo; tysac unb milijon
nac^ dub.
1. '^( n m e r f u 11 g. 3J{anci^mal wirb sto garnid}t bcfliniert, 3. 33. pfed sto
letami üor lOO^Q^ren; pfed stami letami bagegen: öor .'punbertcn bon ^al^rcn.
2. l'I n m e r f u n g. Gin ungcfäl^rc^ 3J?aB bejeic^net jedyn abo (ein ober),
uield^eö jeber beliebigen ;{a^l nodi 2lrt cine§ 'JtböerbS DorangcfteHt werben fann,
,v iy. jedyn abo pjatnace let bciläurig 15 '^ai}n\ Jedyn braud)t nid)t anö«
brüdlid) bc',eiri)nct ,u roerbcn, wenn iia^^ (i5e3ä()Ue im SingnUir uorangel)t unb bie
nnbere nngerfidrc ^ja^Tongabe mit abo nachfolgt, 5. 33. za dzen abo tri nad) ungc»
fäl)r brci lagen. Wan jagt aber für^er na mit 9HfnfatiD, wokoio mit bem Oienit.
nehdze unget'äfjr, etwa beilänfig.
H. 3(nmerfung. SBenn man im SBenbifc^en bie cyrunb^afjlon or)ne @egcn=
flänbe anffagt, b. f)., wenn man beim cJäljlen an ha§ &e\d]led)t ber ju 5äf)Ienben
Wegcnftänbe nic^t benft, io gebraucht man ba8 weibliche 0}cid)lcc^t: Jena, dw6;
(aber jedynadwaceci, dwajadwaceci einunb^toan^ig, jweiniibitoan.^ig); l^at man
aber bie Ojegenftänbc wirflid) Dor firi), jo bcrürfiiditigt mon il)v (*5ejd)led)t: jedyn
(worjech eine l)fuH), dwaj (worjechaj ',U'ci yhiijc), Jena (kruäwa eine SSirne), dwe
(slowcy jwei *}:5flaumen), jene ijabtuko ein Gipfel >, aber dwajadwaceci worjcchow,
kruBwow, Blowkow, jablukow.
6*
84 —
Bemerhungen.
1. Söcnn oiif bcr Cyrunbjal^I jedyn — jena — jene fein S^ac^bnirf liegt, }o
läßt man fic weg, weil ber ©ingular bcJ ©ubftontibä ol^nebieä bic Cinl^eit ouä«
brücft. S- '^■' 2öcnu ein;©cf)effer ^orn 11 9)farf ' 44 *pfg. foftet, wiebtel loften bann
4 ®tl)cffel? Hdyz (jedyn) köre rozki 11 hriwnow 44 pjenjezkow pJaci, kelko
placa potom 4 korcy?
2. SBcnn bie ©ummc ober ha^ ^robuh 2, 3, 4 ifl, fo ftef)t ba§ .^eitiüort im
®ual, bejlD. ^tural, g. S. dwaj sulerjej bestaj, tri zony, styri zony bechu^
SU byle.
3. S^eim 'iKcäjtim berücffid)tigt iiion iia§ ©ejc^lec^t nic^t unb rechnet ober jä^lt
im Uieiblid)en @efd)lcc^t, 3. 58. jena wosta, dwe wostastej, styri wostachu, pjec
wosta; bei Slngabe bc§ 9tefultate§ aber unrb ba§ ©efd^lcc^t berüdfic^tigt, 3. S.
z dwanace toleri wostachu mi jenoz tri, wostastaj mi jenoz dwaj yon 12
2;alern blieben mir nnr 3, 2.
4. @pred§en beim 2lbbieren:
1+0 = 1 lautet: jena a nie (nicka) je jena,
1 -|- 1 = 2 „ Jena a jena stej dwe,
1 + 2 = 3 „ Jena a dwe su tri,
1 + 3 = 4 „ Jena a tri su styri,
1 + 4 = 5 „ Jena a styri je pjec,
u. f. m. mit je.
cakac luarten
dose C(enug
dzed (^)ro[?l)ater
heia §ötle
hektolitr §eftoIiter
herc SO?ufifant
hodzina ©timbe
hriwna 3J?ar!
kacka (Snte
kerlus (Storni
knjez §err
koleso 9?ab
kfidlesko ^-lügeldjen
krosk, krosik j^ireier potajkim bemnod)
mjeiisina, minuta row (*>)rab
9}änute
mucha ^üege
nadzija Hoffnung
nosef Xräger
pjekaf Säcfer
pjenjez (^elblftürf)
pjenjezk 'Pfennig
piskac fpielen, mu\\-
§teren
pokruta i'atb 5^rob
porst Ringer, 3e^e
Sekunda ©efunbe
syn ©o{)n
sula ©(^ule
wecnosc (äinigfeit
wjercec so [id^ brc^en
wobydlef Sinluo^ner
wöjsko .'peer
wotrock .Slnet^t
wsedny gelüöljnltdj
zaklincec erüingen
zmuzitj'- tapfer.
35. A) Kelko muzi tu je? Jedyn. — Kelko zonow? Jena.
— Kelko dzeci? Zane. — Kelko mas bratrow? — Dwaj pucej
wjedzetaj k wecnosci, jedyn do njebjes, druhi do hele. —
Nechtozkuli stoji hizo z jenej nohu w rowje a cini sebi hisce
nadziju na dolhe ziwjenje. — Dwaj pfecelej staj jena dusa
— 85 —
we dwemaj celomaj. ^ Nichto njemöze dwemaj kiijezomaj stuzic.
— Dwe a Jena su tri. — W nasej suli je wösom a sescdzesat
sulerjow, w közdej lawcy sydaja pjeco; kelko lawkow je potaj-
kim w tej suli? — Mucha ma sesc nohow a dwe kfidlescy. —
Mamy 10 kur, 20 hiis a 25 kackow. — Jan be hizo na dwaceoi
let za wotrocka. — W bitwje bu dwe sce a pjec a triceci ranje-
nych*. — Z tysac ertow zaklinci w lesu kerlus ranisi. — Za
dwe See pjenjez khleba jim njeje dose. — O stojce (fte^et) wsak
a cakajce, wy lubi styrjo noserjo! — Daj ml tola dwaj kroskaj
a jenu pokrutu khleba, to wsak liisce styri kroski a dwe po-
kruee khleba wobkhowas. — Ze styrnacimi letami budu ze
sule. — Ötyrjo hercy piskaja. — Öitajce tele licbniki: 15467,
5832, 9153, 53402, 2978, 5310, 167859, 69943, 1265899.
B) Sc^ ^rtfee 5 Ainger an jeber §nnb unb 5 ;-)e(ien au jebem auB^'-
— Unfcr ^1(arf)bar l)at 7 Minbcr, 4 ©ö^ne unb 'S Xöc^ter. — 93?ein
©roBUater xdüv 87 3at)re alt. — @ine Wart §at 100 Pfennige. — Tie
QoniöfjnlicJ^en SBagen ^abcn uicr 9?äber. — 1)a§ ^a{)x l)at 365 Jage.
— ^er 2öirt taufte 31 .s^eftoltter 33ier. — 2)ic ©olbaten beibev .Speere
finb felir tapfer. — Könige fat)ren öftere mit 6 ^feibcn. — Unter
5(uguftuö maren in ^Kom 300 33äcfer. — (5ö toaren unfer 5. — (iin
%ac[ f)at 24 <2tunben, eine ©tunbe 60 90?inuten, ein l:ag §at bat)er
1440 9}?tnuten. — Tie (irbe brelit fi(^ um bie ©onne in 365 Stageu
5 «Stunben 48 "Mnuten 48 ©efunben. — T^reöben i}at uugefäl)v
561000 (vimuo^ner.
vj 53. Crbinalia. rrbnungö.^alUen. Rjadowe licbniki.
•^hif bie /"vrage: ber une Dielte, kotry?
1. preni, -ja, -je ber erfte.
2. druhi
3. ti'eci
4. stwörty
5. pjaty
6. sesty
7. sedmy
8. wosmy
• ftomnit bei bieiev Jsüflimfi, wo ba§ (Subjeft im (»U'iiitii' unb bno "l?räbifat
im iJieutium SiiujiUariö \ietji, nodj ein pafiiPcä '4>örti3ip i'or, fo luirb boo-
felbo mit bcm im (iJenitiD fte^cnben Subjeft im i^aÜ, (Mefclilec^t unb ;{at)l überein-
fleftimiut, ,v 33. wjele ludzi je powolanych, maJo w u/ wol cny cli uiele
würben berufen, wenige aber ouSeriüäl^lt.
— 86 —
9. dzewjaty
10. dzesaty
11. jednaty
12. dwanaty
13. tfinaty
14. styrnaty
15. pjatnaty
16. sesnaty
17. sydomnaty
18. wosomnaty
19. dzewjatnaty
20. dwacety
21. jedyn a dwacety
22. dwaj a dwacety
23. tri a dwacety
24. styri a dwacety
25. pjec a dwacety
26. sesc a dwacety
27. sydom a dwacety
28. wosom a dwacety
29. dzewjec a dwacety
30. tficety
40. styrcety
50. pjecdzesaty
60. sescdfesaty
70. sydomdzesaty
80. wosomdzesaty
90. dzewjecdfesaty
100. stoty
101. sto a preni
102. sto a druhi
200. dwe stoty
300. tri stoty
400. styri stoty
900. dzewjec stoty
1000. tysaci
2000. dwaj tysaci
3000. tri tysaci
4000. styri tysaci
10,000. dzesac tysaöi
100,000. sto tysaci
200,000. dwe sce tysaci
300,000. tri sta tysaöi
400,000. styri sta tysaci
500,000. pjec stow tysaci
1,000,000. milijonny.
1. jDte Orbinotia finb ber (£nbung nad^ ^^(bjeftiliQ unb ge§en nad^
slaby a, e mit 5(u§na{)me öon preni, druhi, tfeci, tysaci, bte na6)
tuni beflimert lüerben.
2. 9caci) pol, bie §älfte, ftel)t ftetg ber ©enttin ber fubftantilü-
fcfien 2)e!Hnation auf a (liergleid)e slowa), j. 33. poldra anbert^alb,
pol tfeca 21/2, pol stworta 31/2, pol pjata 47?, pol sesta S^/g,
pol dzesata 9V2, pol stota 99 V2, (pol sta ein f)al6ec^ ^unbert häufig
für 50). ®iefe Aügung bleibt aii^ in ben übrigen fällen unüeränbert,
5. 93.: z polsesta tolerjom je so wrocil er ift mit ^^'^/^Xahv jurürf«
geteert.
3. ^ie 3kud)§a|ten lüerben Don ben Crbnung§5at)Ien mit ber
(Snbung ina gebilbet: jednina bie t£-tnl)ett, dwojina ein ^l^'eitteil (3tt)eitel),
tfecina ^/^, stwörcina Y4, pjecina ^s. sescina ^/q, sydmina 7?/
wosmina ^/q, dzewjecina ^9^ dzesacina ^lor dwaceöina YsO' PJec-
— 87 —
dzesacina Y.O' stocina VioO' tysacina Viooo- '^(^n fonn aber Qitd^
jagen tfeci, stworty, pjaty, . . ., tysaci dzel, ber erfte, . . .,
1000. Zdl
4. S8ou bcn Ci-bniini^ö^a^len luerben aud) bie 3of)lQ^ü erbten
abgeleitet: z prenja erftenä, z druha ,5li)eiten^-\ z tfeca brittenö,
uiüfüv man aud) (k) prenjemu, druhemu, tfecemu fagen fann, bann
nur k stwörtemu k.
iöei ^^Ingaben beö 5)atumä [tel)t immer ber ©enittu mit 2Beg=
laffiing bec; ,^u ergän,^enbeu dnja, 5. 55.: ()eitte i[t ber 1(5. SDcai dzensa
je sesnateje meje (dnja), sesnateho junija, 16. Suni.
Francozka Aranh'eic^ poskhod, -odu, (Storfmerf
Hendrich ^einrid) sabat Sabbat
Ludwik Submig sobota ©onnabenb
majestosc Waieftät stoleto 3a^r()unbert
merc Wäx'^ swjecic feiern
narodniny (Geburtstag wjesoJy ()eiter
polojca ioälfte wotpocowac (aug)rul)cn
pomerny mä^ig wucisceny gereinigt.
86. A) Sesc dnjovv dzetaj, sydniy wotpocuj! — November
be w najstarsich öasach dzewjaty mesac, netko je jednaty;
december be dzesaty, netko je dwanaty mesac. — Smy w pre-
njej potojcy dwaceteho stoleta ziwi. — Kotreho je dfens?
Dzensa je sesnateje meje. — Dzesaty dzen mesaca hapryla je
stoty dzen wsedneho leta. — Rom stoji wot leta sydom stow
tri a pjec dzesat pfed Khrystom. — Njeje jich dzesac wucisce-
nych? Hdze pak su ci dzewjeco? — Bese pak wokolo dzesa-
teje hodziny. — A tak je Böh sydmy dzen swoje dzelo doko-
njat. — Öesc dnjow dyrbice dzelac, ale sedmy dzen je sabat.
B) ^6) mar t)eucr ber erfte, üorige«? Sa^r mar id) ber brittc. — 2)er
mie Hielte iJJ^onat ift ber SJMrj? — SBir molinen im brüten ©tortmer!.
— SOienfc^en, meiere mäfjig leben, [inb nod) im 60., ja felbft im 70.
3at)re it)reS ^liWni gcfunb unb Reiter. — ':?lm mie nietten Wai feiert
Seine 9)?ajeftät, uufer .Slöuig, feinen ©ebiirtiStag? — .S>inrirf) IV. nnb
l'ubmig XIV. umren bie berii^mteftcn .*iU\nige üon ivi"Q"ft"<^i<^- — ^en
für^eften Zac\ im Safjre ^aben mir am 21. Xe^ember. — I^er erfte
^ag (in) ber SBoc^e ^eif^t Sonntag, ber fiebente ©onnabenb.
— 88 —
§ 54. ö^attung^jafilen. Mnozace licbniki.
5luf bte ^ra^e: kelkory luie inelerlei?
1 jednory etnfiid^ (na(^ staby)
2 dwoji (nacf) tuni)
3 troji
4 stwory
5 pjecory
6 sescory
7 sydmory
8 wösmory
9 dzewjecory
10 dzesacory
11 jednacory
12 dwanacory
20 dwacecory
21 jedyn a dwacecory
30 tficecory
40 styrcecory
100 Story, stotory
1000 tysacory.
1. ^ür „einerlei" jagt man oft jedyn — Jena — jene, ,5. '^.:
to je jene wino ha^ ift ber nämliche 2Bein; to je Jena woda bas i[t
ba§ nämli(f)e 3Saffer, to je Jena pseiica ha§> ift ber nämlicf)e 3Bei'^eii;
to je wso jene baö ift einerlei.
t;^^2. ®iefe ^^ormen muffen öon dwoji augefancjen immer bei hm
•»^luralien unb ©ualien tantum gefegt luerben, 5. ^. dwoje kachle ,^mei
Ofen, troje husle 3 ©eigen, pjecore durje 5 Xüren; bagegen jene
skörnje ein ^^aar (Stiefel, jene sie ein ^aar ^ofentriiger.
3. 3J?and)mQl merben biefe 3af)I^örter aud) mit ber (inbung aki,
a, e gebilbet, 5. 5^. jenaki, dwojaki, trojaki, stworaki, pjecoraki
.... storaki, tysacoraki.
4. ®ie Xeilung'cga^ten muffen im SBenbifdjen mit bem SSormorte
po unb bem ßotal ber ©runb^atjten umfd^rieben merben, alfo
po jenym, po jenej je einer, eine, ein, po dwemaj ober po dwu
5n ^meieu, po tfoch muzach je brei ^H^änner, po pjecich stach
je 500.1
5. 2)ie ^IBieber^otunglja^Ien finb an^ ben (^runb,5af)ten unb bem
9Börtrf)en kröc ^ufammengefetjt, unb nur bie brei erfteu l)aben eine
befonbere ^orm: jönu (ntbm jönkroc) einmal, dwöjcy 2 mal, tröjcy
3 mat, styri kröc 4 mal, pjec kröc 5 mal, dzesac kroc 10 mal, sto
kr(3c 100 mal, tysac kröc 1000 mal. <5ür kröc fann man aud) raz
(eigentlid) ©c^tag) anmeuben: raz, dwaj razaj, tri razy, styri razy,
pjec raz(ow), 1, 2, 3, 4, 5 . . . 100 mo(.
Stnmirlung. 3"i^ 3lntwort auf bic ^rage |um lutcDieltcn 'DJJale btcnt
bir ?llfu)atiü ber Drbinalta mit raz: preni raz ha§ erfte Wal, druhi, tfeci,
stwörty, stoty raz boä 2., 3., 4., 100. mal
— 89 —
©prfd^en beim Wultipliiiereii:
1X1=1 lautet jedyn kröc Jena je Jena.
1X2 = 2 „ dwaj kroc Jena stej dwe.
1X3 = 8 „ tri kröd Jena su tfi.
1X4 = 4 „ styri kröc Jena su styri.
1 X •> = ;3 ri PJßc kroc Jena .je pjec.
u. l l mit je.
6. Tic 3^flten fclbft l)cif?eu: jenka bie (iiiiö, dwenka oi)er
dwojka i)ie ^Wtx, tfinka ober tröjka Me ®rei, styrka (stwörka)
bie Sßier, pjatka bie Jyünf, sestka bio Sec^y, sydomka bie ©iebeii,
wösomka bie 'Xcfit, dzewjatka bie ?ieun, dzesatka bie 3^^"' dwa-
cetka bie 3^'■'^'^Ü]' pjecdzesatka bie ,'vünf,)ic], stotka §uiibeit,
tysacka 'Saufenb.
1. 2(nmerfung. %u\ bie (yraflc, um une inel U§r, wann, kak na casu?
fte^t ber Sofal w jenej, dwemaj, troch, styrjoch . . . (hodzinach) 1, 2, 3, 4 U^r.
^ ^l llijv stwörc na jenu, Vgl na pol jenu, ^/^l tri stwörde na jenu; stwörc na
dwe, na tri ... . ^/^2, V.j3, na pol dwemaj, dwej, trocli .... ',j2, ^23; tri
stworce na dwe, na tri ... . •^/^2, '-^/^S.
2. Ütnmetfung. 9(uf bie ^va^e wie halb kak börzyV u'cnbet man za
mit bem 5(tt. an: za pol hodziny in einer I)nlben Stunbe, za stwörc hodziny in
einer i^iettel)tunbe, za tri stw6r6e hodziny in ^,4 ©tunben, za hodzinu in einer
Stunbe, za poldra hodziny in IV2 Stunben, za dwe hodzinje in 2 Stunbcn, za
poltfeca hodziny in 2\'j Stunben, za tri, styri hodziny, za pjed . . . hodzin in
3, 4, 5 . . . (Stunben.
3. ?rnwerlung. 9Iuf bie f^rage wie lande kak dollio fte^t ber bloKe
5tIfuffltiD: hodzinu, dwe hodzinje, tri, styri hodziny, pjec . . . hodzin. Uber^
bieg merfe nod^ pfad hodzinu Dor einer ©tunbe, do dweju, ti^ocii, styrjocii, pje-
cieh . . . Dor 2, 3, 4, 5 . . . U^r.
7. '^ad) ben unbeftimmten 3^^)^^"i^'i^t^^n wjelc, iiinoho! uiet,
trochii ,^iem(id}, malo luetiig, mjenje n)enii-\er, dose i^enuii, kelko
tuie inel, telko fo uicl, folgt immer ber (^enitiu, uieitit |ie im 'Jioiii.
ober "^(ff. ftetjen. Sonft bleibt baö 3^^^^"^^^^^ imueränbert mib ha'6
^auptmott tritt in ben oerlangteu .Majuy; nias mato jjjenjez bu baft
luenig ©elb, we wjele wecach wustojny in oieleii 1)iitiieii erfal)reii,
pfed wjele ludzimi uor Dielen 2enten. I^aö jii biefen ©nbjeften
geliörige uerbale '•^.Nräbifnt ftel)t in beibertei fällen in ber britten
— 90 —
^erfon ©int^ulariy bcic fäc!§Iid^eii ®e)(i)Iecf)teiS, g. !ö.: malo skotu be
(je bylo) na pastwje luenig SSielj tüax auf ber SBeibc; wjele slowkow
wisa (wisase, je wisato) na stomje öiet *|5ftaumcn fangen (fingen)
auf bem !öaume.
!J)aö pröbifatiüe ?(bjeftiü ridjtet fic^ im .Siafu§ narf) bem logtfdjeu
(luirfüc^eu) ©ubjefte, b. ^. baö präbifatiüe 5tb|eftiu fteE)t im ©enetiö,
iDcifirenb bie Äopula nad) bem grammatijc^en (itic^t mirflidEjen) @ub=
jeft (mnoho, malo u. f. f.) ge{)t, 5. Ä: mnoho njepfeceli bu w bit-
wje ranjenych, ale malo morjenych, e§ gab in ber ©c^Iac^t niele
Dernjimbete, aber menige getötete ^si"^^-
3tnmerlung. 9Jionc^mal fommt in jold^en ©ä^tn ia8 beutfc^c ©ubjeft im
Söenbifc^cn in ben ©enitio unb bas oerbale ^räbifat in bie b ritte Ißerfon Singu*
lori^; ä- S. nas be (je hyio) mnoho khorych wir (üon un^) tuaren inele IranI;
nas be (je byio) malo strowyeh mir (von uni) Jüoren ttienigc gefunb.
Söenn ba'$ logifdEie ©ubjelt in ben abl^ängigm ©a^ l^inübergreift, fo ri(^tet
fic^ ba§ ^räbilat be§ 9?ebenfal3e§ naä) bem grammatifi^en öcfd^let^te biefeä Subjeltä,
j. 'i*. mnoho hosci k nam pfiiidze, zo bychu sebi trosku zarejowali üiele &ä^it
tarnen 5U un§, um ein inenig gu tonjen.
8. ^a§> allgemeine 3<^§tiüort wsön, wsa, wso, wsitkon aller, oHe,
ofle§, ber, bie, baä gan,^e, mirb auf folgenbe SBeife bef liniert:
(Sinjaljl.
9}?änntid^.
9L 95. wsön, wsitkon
(^. wseho, wsitkeho
^. wsemu, wsitkemu
5(. wseho, wsön, wsitkon
1'. we wsem, wsitkim
3. ze wsim, wsitkim
@äcf)lic^.
wso, wsitko
wseho, wsitkeho
wsemu, wsitkemu
wso, wsitko
we wsej, wsitkej we wsem, wsitkim
ze wsej, wsitkej ze wsim, wsitkim.
Söeibüc^.
wsa, wsitka
wseje, wsitkeje
wsej, wsitkej
w§u, wsitku
Wt\)Xiai){.
5DMnnIicI).
S*?. Sß. wse, wsitey
®. wsech, wsitkich
^. wsem, wsitkim
31. wsech, wsitkich, wse
S. we wsech, wsitkich
S. ze wsemi, wsitkimi
SBeiblid^. 5äct)ticl^.
wse, wsitke
wsech, wsitkich
wsem, wsitkim
wse, wsitke
we wsech, wsitkich
ze wsemi, wsitkimi.
91 —
baba ^ebamme, alteS
2öeib.
Babylon iBabtjIou
Babylonski üon 93a
bljlon
bic fd^tagen
bresk '•^^fivfid)
cytk ©anje
cepjec fdjlagen
casnik Ut)r
hanic uer[potteu
hanjenje ©pöttevei
hinity eitel
hlowa ftopf
hra 3piel
hrabje 9iecf)cn
kcenje ^-Blüte
kolö 93ienenforb
krasny prächtig
kfiz 5?'reu5
kwetka Ölume
mewa6 (pflegen ju)
t)aben
myslic beuten
nasyp '2öatt
olympiski olt)mpifd)
pohnuwac rühren
pokazac geigen
pomnik ^enfmal
powetr Suft
pozdze fpät
prawo ^ed;t
po prawom eigentlid^
prosef Bettler
pfedzölac umarbeiten
rjanosc Sd^ön^eit
scena SBaub
smjerc Xob
wasnje ttrt
weönosc (Slüigfeit
wöza Jurm
woprawdze in ba Xot
worjesina 9Ju^baum
wotbic (ab)fc^lagen
wrota Xor
wuwjesc ausführen
zaptacic be^Qljlen, öer=
gelten
zapocec anfaugen
zastuzba SSerbienft
zwostawac bleiben.
37. A) Nekotryzkuli stom njese troje, samo stwore plody.
— Zaplac nasim susodam sydmorje jich hanjenja, z kotrymiz
tebje, knjeze, hanja! — Twjerdfizny maja dwoje, druhdy tez
troje nasypy. — Starej babje dwoje hrabje, mlodej holcy stwore
cypy- — W leöe mewamy jednore wokno, w zymje wsak su
dwoje wokna lepse. — Kozdy tydzeii döstawaja proserjo wot
macerje po pjenjezku. — Jedyn kröc Jena je Jena, dwaj kröc dwe su
styri, pjec kröc dzewjec je pjec a styrceci. — Mesaök je pjec-
dzesat kröc mjensi dyili zemja. — Pilna pcola sto kröc wob
dzen z kolca löta. — W Budysinje njejsyni häkle preni raz,
ale hizo tfeci raz byl. — Pjeöina je pjaty dzel, dzesacina dze-
saty, dwacecina dwacety a stocina je stoty dzel cylka. — Kak
na casu je ? Na pol wösom je wotbilo, budze skoro tri stwörce
na wösom, — Kelkoz hlowow, telko niysli. — Kelko ludzom je
smjerc lubaV — Za nesto dnjow budu ze swojini dzetom,
kotrei sym hizo wjacy kröc pfedzelal, hotowy. — Bije (öepje)
jenu, dwö, tri. — Woda je wjele strowsa hac wino. — Nechtöz-
kuli reci wo wsem, we wsem widzi zmylki a woprawdze
wo nicim niöo njerozemi. — Wsöm pomhaj, nikomu njeskodz !
— 92 —
— Pfeciwo wsem narodam budz sprawny, swoj narod wosebje
lubuj !
B) ^a l)a6e ic^ allerlei llt)ren, unb fe^e mcf)t, luie )pät eö ift; auf
einer ift e§ 7^4, auf ber 2öanb(uf)r) Vj-^^ ""^ «uf ber ^urm(u^r) 3/^4;
n)ie fpät ift eö beun cigeutlid)? ©oeben Ijat c§ 7^5 gefc^tagen. — 3Bir
l)ahm im ©arten üerfcf)iebeneg Dbft, niimtid^ Äirfd^en, ^'(pfel, löirnen,
^ftauinen unb ^^firfid^c; bann fte^t auc^ ein S^ufebauiu im (Sparten. —
?hK^ fec^ferlei ©amen luädift fecf)feriet grud)t. — 5(uf ben Söiefen blüt)en
^unberterlei iölumen. — Wanä^i^ W^W W ä^feierlei ^ölüten. — 3n
nnferem §anfe finb 8 SEüren unb 2 Xore. — 2)er V'e^rer tjat unö^
ge^^eigt, bafe tuir biefe 5Iufgabe auf glueierlei *?(rt ouöfüliren fönnen. —
(Sin einfacf)e!ö .Slreu,^ auf einem einfadjen (Mrabe rüfjrt oft me^r ah ein
prac^tUülIeä ^enfmal. — 2X6 = 12, 7X9 = 63, 8X13 = 104,
9X698 = 6282. — ^ie ©egenb tion iöab^ton trägt liunbertfältige, ja
in manchen befonber^. frucf)tbaren Sat)ren fogar (samo) breiliunbertfäl^
tige 5vud)t. — ®ic ült)mpifc^en Spiele feierten bie ©riechen alle 4 3ai)re.
— SSie öiel S[J?arf unb Pfennige mu§ man für 40 9J?eter l^einn^anb ju
88 ^^fg. geben? — ®ie £uft ift 80 maf leidster al^S baä Söaffer. —
1/4 ift ber tjierte, Vs ^er britte, Ve ^^^ i^^)^^^ ^^^t eines ®an,^en; britt=
^alb bagegen ift ein ^aiht^ unb §mei ®an,^e. — Heftern mar id) uon
3/48 bi§ V2IO bei ber Xante. — ®eine jüngfte ©djmefter ift anbert^alb
Sa^re att. — X^u l)aft nod) menig gro^e (Stäbte gefeben. — 'Miller
9fiul)m, alle 3d)ün()eit ift eitel. ~ 9Sor allem, mae Üir tuet, uor einer
jeben üon euren 5frbeiten ben!et an ®ott, benn alteg, mae ibr oljue ibn
angefangen babt, bleibt o^ne SSerbienft für bie ßmigfeit.
(£rgün5ung ber ^-Ie;riDn be§ ^erbumö.
SWan unterfc^eibet Üvci .3clta6f(^ttlttc ober ^eitftufcn:
1. bie ^tt^tntoavi (pfitomny cas),
2. ttaä ^4>vätnitltm (zandzeny cas); uuter ^j.^räteritum luirb
jebe ber öergangcnen ^<t\tQn tierftanben,
3. :Die ^ttfttttft (pfichodny cas).
S^ac^ ber ^^eitDauer ,^erf allen bie 3*^ittobrter in 58erba ber ^aitev
unb SBerba ber ^^ottenbuttg.
1. ^Älbung ber ^rüfenSformen (§ 16—21).
2. ^ie menbifd^e ©pra^e l^at für ha^:!» Präteritum Hier (^^-ormen:
baS Smperfeftum, ben Storift, t)as> ^erfettum unb ha& ^Iu§ =
— 93 —
qiiampcifcftiim. Über bic '-l^ilbiiiui bcr beibeu loUtcvou ,~yotmen
ficlic § 34.
§ 55. Smperfeftum.
^a§ Smpevfettum lie,^eid)net eine baiiernbe ober ii)ieberf)o(te
,s?anb(uiu] unb bic bcgieitenbeii Umftäiibe, iinb luirb mit hm (£nbuiu"\en
ach, ech unb cli gebilbet. Xie SSerba ber I. .Sionjußation mit
offenem ©tamme unb bie 35er6a ber III. unb IV. ^onjuc|atton bilben
biefe Aorm, inbem an ben 'i^^räfenfSftamm* bic (i'nbung ach gefetzt unrb,
luobci ha^ a bei ber ?(6nianblung §u e erloeid^t uierben mufj, fobalb eä
junfdjen 51t) et meidje Monfonanteu ,^u flehen täme; ^. '-Ix: pi-j-ach,
rec-ach,** wuc-ach. — ®ie SSerba ber I. Konjugation mit gefd^loffe^
nem Stamme unb bie 35erba ber IT. Konjugation felHMi an ben '']srä;
fenäftamm bie linbung ech, wobei ba-i ftammi)afte d, k, 11, t ,^u
dz, c, nj, d, niie im ^räfen?\ erlneid^t toirb, 5. ^.: pjec-ech, plec-
ech, wuknj-ech. — ^ie 93erba ber V. unb VI. .Konjugation neh-
men bie Snbung ch an, meiere aber an ben Sufinititjftamm gefe|t
unrb, niobei bei allen SSeiben ber V. Konjugation haä urfprünglid^e a
be§ Sufinitioftammeö mieber ,^um 93orfd)ein foinmt: wol-ach, trel-ach,
kupow-ach.
(Sin;,a^l.
1. ^erfon pija-ch njese-ch kupowa-ch tfela-ch
2. „ pij-ese njes-ese kupowa-se tfele-se
3. „ pij-ese njes-ese kupowa-se tfele-se.
Blueija^I.
1. ^erfon pij-achmoj njes-echmoj kupowa-chmoj tföla-chmoj
2. U.S. „ pij-estaj, ej njes-estaj, ej kupowa-staj.ej tfele-staj,ej.
1.
^erfon
pij-
•achmy
njes-
•echmy
kupowa-
■chmy
tfela-chmy
2.
fr
Pij-
■esce
njes-esce
kupowas-ce
tfele-sce
3.
II
pij-
•achu
njes-
echu
kupowa
-chu
tfeia-chu.
• Ste^e § 27.
♦* »ei ben 58crben ber I. Äonjuiiatioii mit offenem Stamme tuirb ebenjo,
rote in bor'öeflcnwart, ',ur SScrmeibunfl be-J .'Tiiatu^ ein J einnef^oben: pi-j-u;
j)i-j-acli.
— 94 —
§56. 5torift.
2)er 9(orift be5ei(i)net eine ^oiibluiuj, bie al§ einfach gefd^e^eii
l^iitgefteHt ipivb; berfelbe trirb bom Snfinttinftomme mit ben ©nbungen
eh uiib cch gebitbet. ^ie SSerba ber I. Konjugation mit offenem
©tamme nnb bie ^>8erba ber übrigen Konjugationen nehmen bie lSn=
bung eil an; nur rtirb bei ben SSerben ber III. unb V. .Konjugation
bo§ au^Iautenbe e be§ Snfinitib[tamme§ in a nertüanbett; 5. 23. wupi-c
austrinken — wupi-ch, nawukny-c erlernen — nawukny-ch, nawu-
ci-c unterri(J)ten — nawuci-ch, zawola-c rufen — zawola-ch, do-
tfele-c erfc^ie^en (fid^ etUiaS) — dotfela-ch, nakupowa-c jnfammen=
faufen — nakupowa-ch. ®ie @nbung eeli nehmen bie 58erba ber
I. Konjugation mit gef^Iof jenem (Stamme an, inobei d, k, t gu dz,
d, 6 ermeic^t nierben; §. 93.: dowjeda-ech ic^ füt)rte, napjec-ech xä)
buf, naplec-ech icf) flod^t.
©injaf)!.
1. donjes-ech wupi-ch dobeza-ch
2. donjes-e wupi dobeza
3. donjes-e wupi dobeza.
1. donjes-echmoj
2. donjes-estaj, ej
3. donjes-estaj, ej
3ti)ei;,af)l.
wupi-chmoj
wupi-staj, ej
wupi-staj, ej
dobeza-chmoj
dobeze-staj, ej
dobeze-staj, ej.
1. donjes-echmy
2. donjes-esce
3. donjes-echu
9J?et)raa§I.
wupi-chmy
wupi-sce
wupi-chu
dobeza-chmy
dobeze-sce
dobeza-chu.
1)er ^torift unterfd^eibet fid^ öom Smperfeftum nur baburd^, baß
berfelbe in ber 2. unb 3. ^erfou ber (iinjaf)! feine Snbuug Ijat,
mii^renb biefe formen beö 3mperfeftum§ ftetg auf se enbigen. ®e§^
^alb nennt man aud^ ben ?lorift ha§> !uT,^e Präteritum unb ha§> Smper-
feft ha^ lange "^jiräteritum.
2lnnterlung. "^ene ^eittoörter ber II. Ä'onjugation, bercn 6tomm auf tin
d ober li ouSge^t, tt)eifen im ^Präteritum ben (S^oröfter ny ob unb ueJ^men bie
d unb h äu dz unb k erweicht merbcn, 3. ö. : pad-ny-c
(Snbunn cch an, wobei
foUen — padzech, dosah-ny-6 erreid^en
toie padnych, dosahnych üor
dosazech. ®od^ fommen auc^ dornten
— 95 —
§ 57. Jyuturiim.
'Das 33?enbij(f)c ()at eine ^löeifnrfjc ^'vnturform : budu i)isac tc^
lüerbc fd^rcibeii, id) mertie ein ©d^rcibeiiber fein, ober: oapisii \ä) luerbe
au ff einreiben, b. i). icf) tucrbe ^^luf^cfc^ricbcucc^ t)aben.
©emnad^ tnirb bac- ^niturum auSflebrüdt:
1. enüueber burc^ bic ""^Isräfeuöfoim (perfeftiüer '-l^Tba) a) ber
momeiitaueii ^^erbo (rcrha singulariu, § ()8), kalnu id^
luerbe einen ©tic^ mad^en, ic^ tüerbe einmal fted^eu; b) burrf)
bic "•^sräfenSform ber finitiuen (buratiü^perfettiüen) 58erba
§§ 69 — 75, bie burc^ ^väfi;iieninc] C^^orfcUen einer ^-Borfilbe)
au§ 2)uratiucn entftef)en: napisu ic^ luerbe auffdjreiben, za-
tfasu id^ luerbe fd^üttetn.
58on füllten .^ufünftic^en 3eiten felU man Doranc^ ba§ if)re
^anblung Hon ©rfotc^ begleitet fein luirb, ,v iö.: zaplacu id^
werbe (mirf(i(!^) be^a^ten, id^ merbe nirfjt fd^ulbig bleiben.
2. ^a-i futurum mirb bnrcE) budu, budzes . . . mit bem Snfi-
nitiü ber impcrfettiüen 33crba anogebriidt, ,v '-B.: budu
sedzec id) luerbc fiUen, ein ©il^enber fein, budu pisac id^
merbe fc^reibcn, mid^ mit bem ®df)reiben bcfc§äftigcn. 3old^c
Autura brüdcn eine 2) au er au§.
'^^emerft fei, baf? 'i)o.^ 5Benbifd)e bne futurum in ben mei^
ften ^öDen burd) bie ^räfeneform ber perfeftiiien SSerba (alfo
o^ttC budu) auöbriidt, ,v 93.: wupiju i(^ luerbc au^^trinfcn,
mit! anvi"ietrunten {)aben, pöznaju ic^ luerbe erfennon (unb co
bann nnffen).
®urd) bio ^räfii;iernng beS 3^'^^^°^^^-' erhält bic ^anbUuu] 1. bic
^lüc^tung im iKanmc unb 2. bie .'panbtnni] mirb a'bgcfdjloffen,
uollenbet (b. b- nian fragt, mag gefd)e^cn ift, nidt)t aber, maö baucrte).
I^ie SSorfilbe po bagegen brandet ber ^anblnng feine ^liid£)tung ;,u
geben, inbem fie nur }^\\x ']>orfefticrung berfelbon biciit, g. 9x: pomodlu
so id) iDcrbe beten, (menig, fur^) mein ©ebet ucrric^tcn.
Tic JturatiDen SSerba ber S3eiuegung bilbcn bav> 5"ti'^'"'"
mit ber 53orftlbc po unb bet)altcn trol;,bcm bic buratiue '-Jx'bcutung; aud)
bic 'Ki^tnng im 9iaumc gc§t it^ncn <xb. ^§> finb bic in § 2i) genannten
ponjesu* ufm., \)<X'i> gi(t aber nur üon ben buratiüen 95erben, nie
molö uon ben iteratiucn.
• ntcmalä budu njcsc, abfr immer budu nusyc litcratiö) ic^ luerbc roieber^
^olt trogen, roä^renb ponjesu ein einmolifleo Tragen in ber 3i'f""fi bebeutet.
— 96 —
Sicnicrfuiirt: ^-'•'fan unterfd^etbct poscelu tc§ luerbe ein ttienig flreuen unb
poscelu lozo id) »»erbe bas 58ett madjcn.
(S-riDäfiiicn^wert ifl aud^ ba§ öfter gebraucf)te umfc^rtebene guturum ber $8oIIenbun(]
mit zmeju: zmeju nadzelane, nalicene, napisane, napjecene ic^ luerbe ©efc^riebe»
ncö, (Mcre^nete'5, ©ebadeneS l^aben, b. l). iff) trerbc gefd^rieben u. f. nj. I^aben, fut.
«xactum.
Mniiierfung. SetreffS ber Sfegationen ift folgenbeg 5U erwäl^nen: ftel^t ba^
;>itmort im QinfinitiD, fo barf, wenn and) bereits eine D^egation Dorfionben i|t, ha§
nje beim ^snfinitiU nid^t feilten, 5. iö. nihdy wjacy njecinic je najlepsa pokuta,
niemals me^jr e§ tnn, ift bie befle Sujje. Sft ba§ 5]ßräbifat'5lierbum nerneint, jo
borf fein inbefiniteS 'l^ronomen ober 9(bberb öorfommen, fonbern e§ mu§ mit ni
^ufammengefe^t werben, fo ba§ bann fogar mel^rere 9?egationen erfd^eincn unb ber
©inn tronbem nerneinenb bleibt, 3. SB. nihdy nikomu nico njebjeru iäj nel^me
nie jemanb etmas.
©oH burc^ nje ber gonjc ©ag negiert werben, fo ftef)t e§ beim S^erbum fini=
tum, foU ober nur ein eingigeS SBort nerneint werben, fo wirb ei mit biefem Der*
bunben.
dlaä) zü wirb nje oft, nad) hdy ftetS mit bem §tlfläeitwort Derbunben,
5. 'i^. zo by tez tön njewumrjel ba^ boäj Qud) ber nid§t fterbe!
Sieben nje unb ni (nur in ^ufönnnenfehungen) befiftt ba§ 3i>cnbifd^c bie
alletnftel^enben SJegotionen ne nein unb nie nic^t, auäj nidjt, wenn lein neues
^ettwort folgt: mas khwile? ne l^aft bu ^ett? nein, njechamy med piwka a
nie (unb ouc^ nid^t) palenca wir mögen Weber Sier no(5 33ranntwein, nie mloka,
ale smjetany do dobreho kofeja bjef nic^t 9Jiilc^, fonbern ©al}ne nimm 5U gutem
Äaffee! dagegen: sym tarn pfisol a njejsym dale sol icE) lam bortl^in unb ging
nidjt weiter.
Nie bient öfter nur als SBerftärfung ber mit bem SSerbum berbunbencn 3ie=
gation nje, 3. 33. Mi nie njej' wumrjet nan abo mac mir finb Weber SBoter nod^
9.1cutter geftorben. (Sbenfo finb lierftärlte 9Jegattonen nihdy nie, nihdy na nihdy
nie bur(^ou§ nid)t, auf feinen f^aü, ani z najmjensa nie auc^ im geringften nic^t,
cisce nico rein nic^tS, gar nichts, nihdy na swece um feinen '4?reiS in ber 2Belt,
smorze (eig. SJforc^el) einen duorf. Ty smorze wes bu weifet e§ einen £luQrf. f\^
SJfand^mal bejei^net bie ^fegation nje bie SPerfel^rung be§ SegrtffeS in fein
©egenteil, wuzitny nü^lid^, njewuzitny fd^äblic^, mifebriiud^lid), mudry weife, njeni-
dry rofenb.
Ni fann oud) auSnol^mSweife im unbeftimmten ©inne i'ortommen, 3. 5Ö. njeje
tarn nichtö ift nid^t jemonb bort?
2)er wegatiDe S^nperatib wirb gewöl^nlic^ Hon ben iteratinen formen gc=
brauet, njes tröge, njenos trage nid^t, zapocn fange on, njezapocinaj fange nid^t
on. 9Jur wenn er sugleic^ al§ SBarnung bient, um einen Unfall ju nerbütcn unb
bie .^panblung bal^er aud^ nid^t einmal gcfd^el^en barf (*]>rül^ibitin), bilbet man ben^
felben Hon ben :perfeftit)cn ilserben, 3. b. njetfel fd^iefee nid§t, gib ac^t, ba^ ber ©d^u§
nid)t loS gel^t, njepadfi falle nid^t, njerezn so fd^neibe bi^ nid)t. dagegen: nje-
rezaj (do stoma) fd^ncibe nid^t (in ben 5öaum).
— 97 —
§ 58. C«^vfte Äottiupttott.
Stelle § 16.
^^xn bicfcr Slonjiuvition in ber '"^sräfcugftamm bcm Sntinitiii =
ftamm öletd).
^ierl)er i^e()üreu:
1. 93ev[ia mit gejdE)l offenem ©tamme unb jumr:
a) auf bie 3M"d}l«"te s unb z unb auf bic 3alnttniite d
unb t:
©tamui
Snfinitiö
^rofenl»
form
Smperattü
Präteritum
Smperf. ob.Slor.
55ortictpium
perf. oct.
bod - flößen
bosc
bodu
bodz
bodzech
bodJ, a, o
klad— [fc;cn
klasc
kladu
kladz
kladzech
kladt, a, o
lez— Iried^cn,
lezc
lezu
lez
lezech
lezt, a, o
flettern
mjat-Ineten
mjasc
mjatu
mjec
mjecech
mjatt, a, o
mjet— teuren
mjesc
mjetu
mjec
mjecech
mjetl, a, o
njes— tragen
njesc
njesu
njes *
njesech
njest, a, o
pas— meiben
pasc
pasu
pas
pasech
pas}, a, o
plet— flechten
plesc
pletu
plec
plecech
pletl, a, o
pfad — fptnnen
pfasc
pfadu
pfedz
pfedzech
pfadt, a, o
rost— tood^feu
ro«c
rostu
rose
roscech
rostt, a, o
tfas— fc^ütteln
tfasc
tfasu
tfas
tfasech
tfast, a, o
■wjed — führen
-vvjesc
wjedu
wjedz *
wjedzech
wjedl, a, o
wjez — fal^ren
wjezc
wjezu
wjez •
wjezech
wjezt, a, 0
b) auf bie itcl) (laute h unb k, lueldje üor e ^u z unb v er=
Tneidjt lücrben; im Sufinitiu uerfdjmel^^en h unb k mit 6 ju c:
■cek — fitcfeen
lak— ©Gelingen
fteOen
moh— fönnen
pjek— bacfen
syk— mfil^en
tolk— ftampfcn
wlek— fc^tcppen
cecf
eekuf
cecf
cecech f
cekl, a, of
lac
laku
lec
loceeh
lakt, a, 0
moc
niözu
(wumioz
niözach**
moht, a, 0
pjec
pjeku
pjec
pjeceeh
pjekl, a, o
syc
syku
syc
sycecli
sykl, a, 0
toic
tolku
tote
tolöech
tolkt, a, o
wlec
wleku
wlec
wleöecli
wlekt, a, 0
• SRegatiüer Siii^f'^fltiü: njenos, njewodz, njewoz, njobjof, nje-
zapocinaj, njenapinaj.
** SIbcr rid^tig (wu)mozech erlöftc, gciüöf)nli(^ narf) bcr 4. ftonjuiv: wumozich.
t ^\e mit einem ftreu5 bezeichneten ^oni'eii foininen fcUon ober nainid^t Dor.
7
— 98 —
Slnmcrlung. SSon rjec fagcn fommt nur ber Snfinitib unb baS 5ßarttcip-
rjekl, a, o üor. 3)ie übrigen formen bilbet man bon rjeknyc: rjeknu — rjek-
nych — rjekn.
c) 9(uf bie Sfiafallaute m, n:
©tamm
Snfinitib
5ßräfeng=
form
^mperatib
Präteritum
Smperf.ob.8Ior.
^articipium
ptxl act.
jm— nel^mcn
(za)jec
(zaj)mu
(za)jmi
(za)iach (91.)*
(za)jal, a, o
wzm — ncl^men
wzac
wozmu
wzmi
wzach, 21.
wzal, a, 0
cn— anfangen
(po)cec
pocnu
(zapo)cn
(po)cach (21.)
(po)cal, a, o
pn— f^jannen
pjec**
(na)pnu**
(na)pni**
(na)pjach** (21.)
(na)pjal, a, o**
tn— abl^auen
(na)cec**
(na)tnu**
(wote)tn
zn— fid^eln
zec**
znu
zni**
zach**
zai, a, o *•
d) 9fiif bie flüjfigen Saute 1 unb r:
er— fd§öpfen
crec**
cru**
cri**
crech**
creJ, a, o*'
dr— reifem
drec
dru**
(za)dri
zadrech, 21.
drei, a, o
mr— fterben
mrec
(wu)mru
mri
(wu)mrech (9[.)
mreJ, a, o
pr— leugnen
preö
<'za)pru**
Cnje)pri
(za)prech (21.)
prel, a, o
tr— jDifd^en
trec
tru**
tri
(wu)trech (21.)
treJ, a, o
wr— fc^liefeen
(za)wrec
(za)wru***
(za)\vri***
(za)wrech (21.)
(za)wrel, a
Ü6erbte^> n
lerfe noc^
rz— gittern
rzec
rzu
rzi
rzech (rzach)
rzat, a, o
kt — blül^en
kcec
ktu
kci
(za)kcech (21.)
kcei, a, o
2. $ßerba
mit offe
nem (Stamme:
a) auf i
bi— fd^logen
bie
biju
bü
bijach
biJ, a, o
li— gießen
lec
liju
lij
lijach
lal, a, o
kli— flud^en
kiec
kliju
klij
klijach
klaJ, a, o
kfci- taufen
kfcicf
kfciju
kfcij
kfcijach
kfcit, a, o
pi— trinlen
pic
Piju
Pij
pijach
pil, a, o
* ®a§ 21. beseicönet 2lorift, ba§ in klammern fie^enbc (21) bcjiel^t fid^ av^
bie äufammengefe^ten f^ormen.
** 2)ie mit 2 ©ternd&en bejei^neten O^ormen fommen feiten ober garniert bor.
"* 9?cgatiöcr ^mperatib: njezaweraj!
t 5ft jufammengejogen ouS: kfescic; eigentti(5 nad^ ber 4. Konjugation:
kfceny.
— 99 —
©tomm gnfimttö
^rdfenS-
form
Smperatiö ^^»^«"^"tum ^ßorticipium
3mpcrf.ob.2lor. pcrf. act.
wi— winbcn
zi— l^eilen
wie
zic
wiju
ziju
wij
zij
wijach
zijach
wil, a, o
ziJ, a, o;
b) auf 6 (e):
dze — Sebccfen (wo)dzec
hre— tt)ärmcn hröc
ple— jäten plee
pfe— gönnen pfec
sm je— lachen smjec so
we — njelö^n wec
c) auf a:
ka — bereuen kac so
kra— fd^neiben
sa— fieben
ta— tauen
tka— weben
tra— baucrn
zna— fennen
krac
sac
tac
tkac
trac
znac
d) auf y:
kry — beden
my— ttjafd^en
sy — jäen
kryc
myc
syc
e) auf n:
du— blafcn
wu— l^eulen
duc
wuc
(wo)dzeju
hreju
pleju
pi^eju
smeju so
weju
kaju so
kraju
saju
taju
tkaju
traju
zoaju
kryju
myju
syju
duju
wuju
(wo)dzej*
hrej*
plej
pfej
smej so
wßj
haj so
kraj
saj
taj
tkaj
traj
znaj •
kryj
syj
duj
wuj
(wo)dzech (21.)
hrejach
plej ach
pfejach
smejach so
wejach
kajach so
krajach
sajach
taj ach
tkajach
trajach
znajach
kryjach
myjach
syjach
du jach
wujach
(wo)dz§J, a, 0
hreJ, a, o
plet, k, o
pfal, a, o
srnjaf, a, o
wet, a, o
ka), a, o so
kraJ, a, o
sal, a, o
ta}, a, o
tka}, a, o
tzat, a, o
znat, a, o;
kryl, a, o
myt, a, o
syt, a, o;
dul, a, o
wul, a, o.
SSiele unter 1. c) unb d) genannte ^eitttii^icter luerben oft auc^ luie
offene (Stämme betjaubelt.
dr— reiben
kt— blühen
ml— mahlen
drec
kcec
mlec
dr§ju
kceju
mleju
drej
kßgj
nilej
dfejach
kcejach
mlejach
dr§}, a, o
kdeJ, a, o
ml6t, a, o
• 9?C0Otit)et S'"^^'^'''*''' njewodzewaj, njewohrßwaj, njeznawaj!
7*
100 —
©tamnt
Snfinittb
?ßräfen§'
form
Sm^eratiö
Präteritum
3m^crf. ob. 2lor.
iParttcipium
^erf. oct.
mr— flerben
mrec
mreju
mrej
mrejach
mrel, a, o
pr— leugnen
prec
preju
prej
prejach
pret, a, o
pr— trennen
pröc
proju
proj
pröjaeh
pröl, a, o
tr— tt)ifcf)en
trec
treju
trej
trej ach
trel, a, o
wr— fd^ltefecn
(za)wrec
(za)\vreju
(za)wröj*
—
(za)wret, a, o.
zn— mälzen
znjec
zneju
znej
znejach
znjat, a, o.
hanba ©djQttbe
kheza §au§flur
kisalo (ifftg
klepac flopfen
kleskac flotfdjen
len gtac^§
len trec ^1- bred^en
mlynk SJJüUer
najec sebi ficf) mieten
njeznaty itnbefaimt
pastyf §irt
plinc ^Hnj
pocec, pocinac an-
fangen
podpjerac unterftüUen
pomalu longfam
pfekora 3^^ctrac^t
pfipoldnjo 9J2ittag
rana SBunbe
rjadka ©eet
rözk ^'^örncfien
skutkowac beiDtrfen
sobuclowjek 9Dtit=
menjc^
solotew, -twje @alat
strazowac tt)a(f)en
syw @aat
saty 3Bäf(f)e
trawa ©raö
tykanc Andren
wjadnyc tüelfen
wecny etütg
wosusk ©trieliel
wotc Sßater, Sl^ne
wotewric öffnen
wowca ©djaf
zahrodka (©arten)
©Örtchen
zajec gefangen nef)men
zemrec fterben
znaty befannt
zelezny eifern
2ne khowac ernten.
38. A) Wjedzce nas, njejsmy tu znaci. — Lenjeho pasc
je wecna hanba. — Duby pomalu rostu. — Bitwu bijachu, horcu
zeleznu, nehdy serbscy wötcojo. — Z kotreje rany cece ci krew ?
— Hdzez je pi'ekora syw sywa, wjadnu röze wjesela. — Pjekar
pjece khleb, calty, rözki, tykancy a wosuski. — Macerje pak
sym njepöznal. — Jenoz ci budza junu porucec möc, kotfiz su
mlodzi posluchali. — Pfecelow smy podpjerali, tak derje, kaz
smy möhli. — Slonco skutkuje, zo wso rosce a kceje (kce). —
Pastyf pasese stadlo wowcow na lucy. — Ta holcka njeby to
rjekla, hdy by tomu tak njebylo. — Za tym hac su ptaki, laku
9?egatit)er iSm^cratib: njezaweraj!
101
so Jim prudta a saki. — Nan je sebi zawcerawsim 20 dzela-
cerjow najal. — Dzowka zneje trawu na lucy zelenej. — Mlo-
demu dubej dyrbis z casom hlowu cec. — Lepje sie a pröc,
dyzli po dworach kleskac. — Wzmice közdy swoje wecy! —
Nasi njebychu njepi'ecelske wöjsko zajeli, bychu-li jeho wojacy
lepje strazowali. — Dokelz mi hnydoni njewotewrichu, pocach
do wrotow bic. — Mlynk by mlel, hdy by wjetsa woda byta.
— W tamnej krajinje ludzo jara mreja. — Wcera zemre jeho
najlepsi pfecel. — Közdy swoju kozu dreje. — Ötöz klepa, tomu
so wotewri. — Ctowjece, döniz sy mtody, pij jenoz wodu, hdyz
budzes starsi, budzes piwo a wino pic möc. — Myjce sebi rucy.
— Rölnicy naleto sj^ja a w lece, hdyz zne pocinaja, syku. —
Dzens budu w zahrodcj^ rjadki plec a jutfe snadz na dworje
len trec. — Snadz sym wjele kisala do solotwje nalala.
B) 3c^on im Wäx^ blühen einige '-i^Iumen. — Xie (2d)ii)e[ter
mürbe ^eiite fpinnen, luenn bie (Srnte nicf)t angefangen ^ötte. — ^rinfet
i§r ,^u ::Wittag (5(ffufatiti) S^ier ober SBoinV 2öir trinfen immer nnr
Sier. — 9}?üll£r, malile, fo lange hai^ SBaffer ftieBt! — Ä^er nid)t jiiet
mirb auc^ nirf)t ernten. — SQZägbe, uiafdjet bie SBäfdje nnb fe^ret bie
§an^flur! — DJimm ba§ ®e[djenf aiiiJ beg Jv^-eunbey §anb an! —
SBarum iiaft bu if)m ba§ 5)ud) genommen? — g^üfjrc mid) ^u meinem
A-reunbc, benn ic^ bin t)ier nnbefannt! — Ci^einem 9k'benmenfd)en follft
bu nnr ©ntey n)ün)d^en! — llnfere 9J(ägbe luaren ^eute fe^r fleiBig,
bie eine bxaä) ^^lac^g, bie anbere ^at ben ganzen 'Jag genäf)t. — '4^ie
9)?utter ^at ()eute ^linjen gebaden nnb in 8 Jagen lüirb fie üieUcidjt
S^nc^en baden.
§ 59.
©ie^e § 17.
3nfinit.=^©tQmm
Snfinittt)
?ßräfen§-
form
Smperatin
^^rcitcritum
^siiaiorf. ob.SlOT.
^aiticipium
petf. oct.
bledny — bleit^
roecbcn
blednyc
blednu
bledii
bl^dnjech
blödnyl, a, o
cisny — aerfcn
cisnyc
cisnu
cisu
disnych 21.
disnyl, a, o
dosahny- erreichen dosahnyc
dosahnu
dosahn
dosazecli 81.
dosahnyl, a, o
duny — blafen : dunyc
dunu
dun
dunych 31.
(luny{, a, o
hasny-auSIöfd^cn
hasnyd
hasnu
hasn
hasnycli, 2t.
hasnyJ, a, «>
102 —
3nfintt.=6tamm
Snfinitiö
form
Sntpcratib
^Präteritum
Smperf. ob. Slor.
5ßorttci})ium
perf. oct.
hiny — gugrunbf
gelten
kiny — fc^üttetl
lahny— brüten
lehny— fid^ legen
niiny — bergel^en
padny— füllen
pluny— f^juden
porchny— plo^en
prasny— fd§lagen
pfimny— foffen
rjekny— fogen
slodny-gemalättt).
stany— oufftel^en
stwjerdny — feft
Werben
suny— fd^tebcn
sydny— ftd^ fe^en
torhny— reißen
tfihny— fd^neiben
winy— tüinben
wjazny— ftecfen
bleiben
yrotpoeny—üuä-'
rul^en
wusny- einfd^rafen
zamkny-fc^Iießen
zapiny-äurnö)3fen
§ 60.
beze - löufen i
boje-fürd§ten
hinyc
hinu
kinyc
kinu
lahnyc
lahnu
lehnyc so
lehnu so
minyc so
minu so
padnyc
padnu
plunyc
plunu
porchnyc
porchnu
prasnyc
prasnu
pfimnyc
pfimnu
rjeknyc
rjeknu
slödnyc
slodnu
stanyc
stanu
stwjerd-
nyc
stwjerdnu
sunyc
sunu
sydnycso
sydnu so
torbnyc
torhnu
tfihnyc
tfihnu
winyc
winu
wjaznyc
wjaznu
wotpoc-
nyc
wotpocnu
wusnyc
wusnu
zamknyc
zamknu
zapinyc
zapinu
hiii
kin
lehn
lehn so
miii so
padn
pluii *
porchii
prasn
pf imii *
rjekii *
slodii
stan*
stwjefdii
sun*
sydii so*
torhn *
tf ihii *
win
wjazn
wotpocn*
wusii
zamkn*
zapiii *
hinjech
kinych
lehnjech
lehnych so 21.
minych so 21,
padzeoh 21.
plunych 21.
porchnych 21.
prasnych 21.
pfimnych 21.
rjeknych 21.
slodnjech 21.
stanych 21.
stw3erdnych2l.
sunych 21.
syclzech so 21.
torzech 2t.
tfihnych 21.
winych 21.
wjaznych 21.
wotpocnych 21.
wusnych 21.
zaniknyoh 21.
zapinych 21.
dritte Konjugation.
©iel^e § 18.
bezec**
bojec so
bezu
boju so
bez**
böj so
bezach
bojach so
hinyt, a, o
kinyl, a, o
lahnyi, a, o
lehnyl, a, o
minyl, a, o so
pad[ny]l, a, o
plunyl, a, o
porchnyl, a, o
prasnyl, a, o
pfimnyl, a, o
rjekJ, a, o
slodnyt, a, o
stanyl, a, o
stwjerdny J, a,o
sunyj, a, o
sydnyl, a, o
torhnyl, a, o
tfihnyl, a, o
winyi, a, o
wjaznyJ, a, o
wotpocnyl, a,o
wusnyl, a, o
zamknyl, a, o
zapinyt, a, o
bezal, a, o
bojal, a, o
* ÜJegattber ^mperotiO: njepluwaj, nj'epfimaj, njepraj, njestawaj, njesuwaj,
njesydaj so, njetorhaj, njetfihaj, njewotpocinaj, njezamkaj, njezapinaj, njebe-
haj! ** guturum pobehnu.
^ 103 J--
3nfinit.=6tQmnt
SnfinitiO
^rdfcnS-
^m^Jcratiü
5ßraetcritum
^articipium
form
1
SnH3erf.ob.3lor.
Ijetf. act.
boie— jc^mcrsen
bolec
bolu
bol
bolach
bolal, a, 0
blysce— (ilänjen
bJyscec
blyscu
blysc
blyscach
blyscal, a, o
cefpje— leiben
cefpjeß
cefpju
cefp.
cefpjach
defpjet, a, o
dyrbje— muffen
dyrbjed
dyrbju
—
dyrbjach
dyrbjaJ, a, o
klince- Hingen
klincec
klincu
klinc
klincach
klincal, a, o
kfice— frfifc^en
kficec
kficu
kfic
kficach
kficat, a, o
lece— fliegen
lecec
lecu
lec*
lecach
lecal, a, o
Ize— lügen
Izec"
Izu
njelzi
Izach
Izal, a, o
mjelce— fc^njcigen
mjelcec
mjelcu
mjelc
nijelcacli
mjelcat, a, o
pisce — weinen,
fidern
piscec
piscu
pisc
piscach
piscal, a, o
rece— fprcd§en
recec
recu
rec
recach
r§cat, a, o
skhorje-erfranfen
skhorjec
skhorju
skhof
skhorjech
skhorjel, a, o
slodze— fdimecfen
stodzec
stodzu
slodz
stodzach
slodzat, a, o
slyse - l^ören
sJysec
slysu
Blys
slysach
slysal, a, o
swjerbje - jucfcn
swjerbjec
swjerbju
swjerb
swjerbjach
swjerbjal,a,ot
tce— fiecfen
tcec
tcu
tci
tcach
tcat, a, 0
■vvidze— jc^en
widzec
widzu
widz tt
widzach
■vvidzat, a, o
zynce — tönen
zyncec
zyncu
zync
zyncach
zyncal, a, o
^ier^er gehört and
) stac (a
Ltä stojec
1 [tef)en, — stoju is , —
stoj — stojach — sta
1 ftatt st(
Djal, a, 0
•
§61.
JBtcrte ß
©ie
onjugati
^e § 19.
Ott.
bell— lücifeen
belic
belu
bgl
i belach
belli, a, o
budzi— »ecfen
budzic
budza
budz
1 budzach
budzil, a, o
cmi-finfterrocrben
cmic BO
cmi 80
—
cmise so
cmilo
cesci— eieren
cesdic
cescu
cesc
öescach
descil, a, o
dli— fäumen
dlic 1)
diu
dli
dli jach
dlil, a, o
• 9?egatiöer 3>wperotiö: njeletaj.
" SHuc^ Ihac ebenfo gebräuc^lic!^.
t Unb swjerbjel.
tt Äommt nie oor, bafür: hladaj, fc^oue, neflotiü: njehladaj; aufecrbem
tnerfe nod): hlej, hlejce, fic^e.
1) 2Iuc5 dlijid so.
104 —
Snfinit.=6tamm
Snftnittö
form
^mperatit)
I Präteritum
ligntterf- ob. 2lor.
5ßarticipium
peil act.
dni — %ag, werben
haji— pflegen
hnoji— büngen
honi- logen
hresi— fünbigen
hrozy - bro^en
jezdzi - fal^ren
kazy— berbcrbcn
khodzi — gelten
loji— fangen
meni — meinen
mnozi-bermel^ren
mori —töten
napoji — tränien
nosy— tragen
prosy— bitten
pusci — (ent) raffen
sadzi- fegen
sluzi— btenen
skoci - fpringen
staji— fteHen
swaci— öefpern
sedziwi— grau,
alt Serben
tepi— ]^et§en
wali — ttjölgen
wari — f od§en
wazi - ttjiegen
weri— glauben
wodzi — fül^ren
woli— rofil^len
i;z)wozabi— erfrie»
ren
wozy— fol^ren
dnic so
hajic
hnojic
honic
hresic
hrozyc
jezdzic
kazyc
khodzic
lojic
menic
mnozic
moric
napojic
nosyc
prosyc
puscic
sadzic
sluzic
skocic
stajic
swacic
sedzlwjec
tepic
walic
waric
wazic
weric
wodzic
wolic
(z)woza«
bic**
wozyc
dni so
haju
hnoju
honju
liresu
hrozu
jezdzu
kazu
khodzii
loju
menju
mnozu
morju
napoju
nosu
prosu
puscu
sadzu
sluzu
skocu
staju
swacu
sedziwju
tepju
walu
warju
wazu
werju
wodzu
wolu
(z)woza-
bju
wozu
haj
hnoj
hon
njehres
hroz
jezdz
kaz
khodz
16}
men
mnoz
mof
napoj
nos
pros
pusc
sadz*
stuz
skoc*
staj*
swac
sedziw
tep
wal*
war
waz
wer
wodz
wol
(zlwozab
woz
dnise so
haj ach
hnojach
honjach
hresach
hroiach
jezdzach
kazach
khodzach
lojach
menjach
mnozach
morich 81.
napojich 2L
nosach
prosach
puscich 21.
sadzich 21.
sluzach
skocich 21.
stajich 21.
swacach
sedziwjach
tepjach
walich 21.
warjach
wazach
werjach
wodzach
wolach
(z)wozabich 21.
wozach
dnilo so
hajU, a, o
hnojit, a, o
honiJ, a, o
hresil, a, o
hrozyl, a, o
jezdzil, a, o
kazyl, a, o
khodzii, a, o
lojil, a, o
menil, a, o
mnozil, a, o
moril, a, o
napojiJ, a, o
nosyl, a, o
prosyl, a, o
puscil, a, o
sadzil, a, o
stuzit, a, o
skocil, a, o
stajil, a, o
swacil, a, o
sedziwil, a, o
tepiJ, a, o
walil, a, o
waril, a, o
wazil, a, o
weril, a, o
wodzil, a, o
woliJ, a, o
(z)wozabiJ, a, o
wozyt, a, o
walej.
* ^legatiüer gniperatiö: njesadzej, njeskoc unb njeskakaj, njestajej, nje-
•• 2lud^: wozebic.
— 105 —
3nfinit.= (Stamm g^finiti"
«ßrfifcns-
form
Smpetf. ob. 2Ior.
^articipium
perf. act.
wudzi — angeln wudzic
(z)lenii— brcd^en (z)lemic
ziwi— leben ziwic
1
wudzu
(z)leinju
ziwju
wudz
(z)lem*
ziw
wudzach
(z)lemich 21.
ziwjach
wudzit, a, o
(z)lemiJ, a, o
ziwil, a, o
§ 62. ^V'ättftc tonittgatiott»
©ie^e § 20.
^iefe ^onjiu^ntion entf)ält 3 Ciiruppen:
1. jene SSerba, iüelcf)e regelmäfüc^ fonjiupert luerben:
cakam cakaj cakach cakaJ, a, o
hladam hladaj hladach hladal, a, o
kusam kusaj kusach kusat, a, o
macliam niachaj machach machal, a, o
stonam stonaj stonach stonal, a, o
porucam porucej porucach poruöat, a, o
pfikha- pfiklia- pfikhadzat,
dzam dzej pfikhadzach a, o
wesam wesej wesach wesai, a, o.
2. Xie SSerba mit giueierlei ©tämmcn. ®er ^;)srä]'eiuo[tamm tautet
nad) ber erfteu ^oiijui^atioii auf 1 unb r unb ber Snfinitiuftamm iiacf)
ber fünften Ronjuflation auf a: bra- ue{)men.
'ipräfenöftamm bjer(je)-; Snfinitiuftamni bra-.
caka — njarten ' cakac
hlada— feigen hladac
kusa— beiden kusac
macha-I^Ojenrcn machac
Btona ftö^nen stonac
poruce — befehlen 1 porucec
pi^ikhadze — an* pfikha-
fommen dzec
wese — l^ängen ' wesec
(Sinjat)!.
1. bjer-u
2. bjer-jes
3. bjer-je
3n)eiäat)(.
bjer-jemoj
bjer-jetaj, ej
bjer-jetaj, ej
bra— nehmen
pra— fc^Iagcn
zra—f reifen
ßla— fenben
hna— jagen
zwa-f^toa^en
brac
bjeru
bjef
prac
pjeru
pjef
zrac
zeru
zef
slac
scelu
scel
linac
—
—
zwac
zuju
ZUJ
bjerjech
pjerjech
zerjech
scelecli
(wu)hnach Sl.
zujach
5mel)r5al)(.
bjer-jemy
bjer-jece
bjer-u.
brat, a, o
prat, a, o
zrat, a, o
stat, a, o
hnat, a, o
zwat, a, ü.
^ie übrigen formen p hnac ftjcrben uon ceric (^cbilbct: ^rä=
fenö cerju, ^mper. cef, !3mperfect. cerjach, ^ut. pocerju.
* Siegattöer Smperotiö: njezleih (sebi ruku) uiib nji-^lamaj (liatzy)!
— 106 —
Ktoc fted)en f)at kolu, -es, -e u. f. ra. 3mp. kol*, 5(Dr. klöch,
^^arcip. perf. klöt, a, o. — Mlec matten, mjelu, mjel, mjelech, mlel.
3. Sene ^eitirörter, h)elct)e in ber (^egeniuart 5ugleic^ aud) nad§
ber erften ßünjugntiou umcjelünnbelt luerben, toobei s in s, z in z
unb k in c ermeic^t lüerben, §. i^. ptakac meinen, piakam unb placu.
1. plac-u plac-emoj plac-emy
2. plac-es plac-etaj, ej plac-ece
3. plac-e ptac-etaj, ej plakaja (plac-a).
Snftnit.'=6tamm
SnftnitttJ
form
^mperotiö
«ßrätettlum
Sm^jerr.ob.Slor.
^articipium
perf. oct.
kaz-Bef eitlen
kazac
kazu
kaz
kazach
kazal, a, o
maz— fd^mteren
mazac
mazu
maz
mazach
mazal, a, o
pis— fd^reiben
pisac
pisu
pis
pisach
pisal, a, o
ptaö — tretnen
plakac
placu
plac
plakach
ptakal, a, o
skac— fpringen
skakac
skacu
skac
skakach
skakal, a, o
wjez - binben
wjazac
wjezu
wjez
wjazach
wjazal, a, o
Slnmerfung. Sil^nlic^ bttbcn oud§ bie Seit^örter auf -tac ein itoeite§ ^t&'
fen§ noc^ ber erften ^Konjugation mit Sluänal^me ber 1. ^erfon©tngurori§, Wobei
ba§ t in c übergcl^t, 3. S. mjetac roerfen, ^räfcns mjetam, -as, -a u. f. lö. neben
mjeces, mjece, mjecemoj, mjecetaj, -ej, mjecemy, mjecece, mjeceja.
^k 5"0J^wen nac^ ber 1. Äonjutjattün [inb jebod) nid)t ^n emp=
fef)Ien.
§ 63. Sct^ftc tonjugdtion*
©iel^e § 21.
^räfen§[tamm: labu-j, Sutinitiuftamm: lubowa-.
darowa— fc^cnfen
dzakowa— banfen
mjezovva-grensen
radowa-fi(^ freuen
zdychowa-feufsen
zhibowa — biegen
darowac
dzakowac
so
mjezowac
radowac
so
zdycho-
wac
zhibowac
daruju
dzakuju
so
mjezuju
raduju so
zdychuju
zhibuju
daruj
dzakuj so
mjezu]
raduj so
zdychuj
zhibuj
darowach
dzakowach so
mjezowach
radowach so
zdyehowach
zhibowach
darowal, a, o
dzakowat, a, o
mjezowal, a, o
radowat, a, o
zdychowal, a, o
zhibowal, a, o.
• SZegatib: njeköl unb njekalaj!
— 107 —
2J?anc^e 3t'ittrörter biefet ^lonjugotiDn luerben aud§ fe^Ier^aft nad^
ber 5. ilonjugation abgeurnnbett, 5. 33.: wobjedowac 511 5Jättag effen —
wobjedujii unb wobjedowam, -as, a ufiu., bod) ift bie)cr ©ebraud^
bitrtf)aiic> 3U öenuetfen.
bledzic ](f)tt)iit^en
blyskac so bitten
cahac ^ie^en
ciscec brudfen
cma 5infter(my)
caj Xee
descowac regnen
drobny flein, jart
drohi kamjen <äbel=
ftein
hhichi taub
hontwa S^gb
hrimac so bonnent
jasny, -o ^eü
knjezef ^errfc^er
knjezefstwo 9iegte=
rung
knjezic Ijerrfi^en
kniha Surf)
knihiciscefnja Surf)*
brurferei
knihiwjazaf S3uc^=
binber
kolik ^fal)(
kfiwda llnrerf^t
leto Sa^t
lewy ünf
lisco l'aub
macefscina SJZutter-
jpradjc
mer ,'vriebe
mera 9)?aH
meric meffen
mjecik, kala<5 ®o(rf)
mily milb
nazyma ^erb[t
nicic Detnic^ten
pan, knjez i^err
pani §errin
pjero ^eber
pjerje drec ^ebern
fd^Iei^en
poddan Untertan
podpjerac unterftül^en
poliwka ©uppe
pomoc §ilfe
k pomocy byc l^elfen
pokazowac so er=^
fc^etnen
porucec empfehlen
pöslac, scelu fd^iden
po nekoho
pozbehnyc ftrf) er=
t)eben
pozadosc l'eibenjrf)oft
pfeplakac (burc^)-
meinen
pfiblizowac so na'^en
pfipasowac an»
j'rf)nanen
ranse zerjaSOcoigcniot
rekac t)cif5eu, genannt
ttjeiben
rozemjec komu je=
luaub uerfte^cn
runy, runje gcrabe
sad £hit
sedlowac fatteln
skhnyc, -yju trorfnen
slepy blinb
slac fenben, ftieuen,
lozo stac Sett mo=
c^en
sluzobna Sienftmäb=
d)en
smjerc Xob
snedac frü[)l'tüden
snop (^arbe
spac fdjiafen
spisacel @rf)rittfteßer
spokojnosc 3ufrieben=
t)eit
Sprewja ©pree
scowkac bellen
sokolada ©rfjofolabe
tfepotac 5ittern
twaric (so) bauen
wbohi elenb, arm
wjadnyc uielfen
wichor ©türm
wjedro SBctter
wlozny, -o feurfjt
wotry frf)arf
wröcic so ;,uiürffel)ren
zaduwac me^en
zähe ;,citlic^
zamk (Xür )(Sci)(o^
— 108 —
zand^elic fc^Iießen zerzawic roften mir leib, ic^ bereue
(^(ugen) zrawy reif zito Slorn, (betreibe
zanosowac anl^eben zrawic reifen znjeiic (Srf)nittcr
zbozo (*>Uüct zub ^ai)n zoltnyc gelb merben.
zelenic grünen zel, mi je zel ey ift
39. A) Öople leco je so minylo. — Rjekn mi, hdze sy tak
dolho byl! — Konje casto cezke wozy cahaja. — Zaspafni
dzetacerjo lehnychu so do trawy a wusnychu. — Wuknce pil-
nje swoju macefscinu a nawuknjece snadniso driihe rece. —
Sydnce so za blido! — Bratr padze z wysokeho Stoma. —
Sydom sym letkow lozo slawa, zanu sym nöcku pak njepospala^
közdu nöcku sym pfeplakala. — Spewy tak rady zanosowach.
— Wsitkim je Boh spafne wöcko z milej ruku zandzelil. —
Ötöz so wody boji, njetwaf so k recy! — Slepy njeboji so wo
woci. — Pfe CO places, mloda pani? Je tebi zel twojoh' no-
woh' hrodu, je tebi zel twojoh' mtodoh' pana, je tebi zel drob-
nych dzecatkow? — Mlödsi bratr koniki sedlowase, starsi pak
mjeciki pfipasowase. — Slepy njewidzi a hluchi njeslysi, wobaj
staj wbohej. — Poruc Bohu swoje puce! — Lepje kfiwdu cef-
pjec, hac cinic. — Kajke je wonka wjedro? Wiilki wichor je
so pozbehnyl, blyska a hrima so. — Ty drje bezis, ty sy strowy^
ja tak bezec njemozu, dokelz mje lewa noha boli. — Mohl-li
blazen mjelcec, mohl pfi mudrych sedzec. — Böj so Boha ! —
Dzeci so boja, hdyz so cmi. — Je hizo dawno cma a nas Ja-
kub so njeje hisce domoj wrocit. — Nekotre narody ziwja so
z hoiitwu, — Rec male, ale der je! — Z kajkejz meru druhim
meris, z tajkej budza tebi tez meric. — Werce mi to abo nje-
wefce, to je tola cista prawda. — Romske knjezstwo trajese
pfez dwanace stow let. — Snedamy wsednje kofej, druhdy tez
poliwku abo caj a z redka sokoladu abo mloko. — Wbohe
dzeco place, zo je jemu mac skhorjela. — Tez dobry druhdy
place a zly skace. — Drjewo rezamy, khleb krajemy, zito
sycemy. — Hdzez nico njeje, tarn ani smjerc njebjerje. — Dzeco
maze a dreje, mac sije a myje. — Ötoz je wcera Ihal, tomu tez
dzensa njewerja, — Löd taje, hdyz cople wetry zaduwaja. —
Radso so smejemy, hac placemy, — Swerni pfeceljo so derje
— 109 —
znaja a sebi zboze pfeja. — Stoz njesyje, njeweje. — Dokelz
sce nas wy w njezbozu podpjerali, budzemy tez my warn k po-
mocy. — Zahrodnik pfhvjazuje mlody stom za kolik, zo by
runje rostt.
B) 5(ne ©bell'teine glänzen, luenn fie rein finb. — ?(Iy ber §er6ft
no^te, JDcIften bie $\Iumen, bay Saab umrbe gelb, boiö Cbft uub ber
SBein reifte. — ^er '-J^ud)brucfer briirft 33üd)cr. — Söenn ein ^errfdjer
über feine Untertanen mcife unb mitbe recjicrt, bann ift feine ^liegiernng
für bov: ijanb glücfüd), unb in einem fold^en ;2anbo tjerrfdjt ^ufrieben^eit,
(3iüd unb 5'^iebe. — Tu !annft ,itt)ar biet, aber atleiö fannft bu nod^
lange nidjt. — 3Sir i)crftel)en eud) nidjt. — §ier ift ei? fo feudjt, bo^
ade ©djlöffer roften. — 2^ie $ß?iifd)e trodnet gut unb lüirb fd)ön {%h^
jeft.) njeif5 fein. — 3(1^ eci ftarf regnete, bonnerte unb blinte, fürdjteten
fid) alle unb gitterten. — Srübcr, \)aht itjr t)eute iuieber bort geftanben,
mo it)r geftern f täubet? — (5y unrb* ^ell, bac- SD^orgenrot erfd)eint. —
SBie if)r öon anberen beutet, fo merben aud) anbere uon eud) beuten. —
Vobe bie SKenfd^en nid)t, fo lange bu fie nid^t reben ge()ürt t)Qft! —
S)ie äKügbe ge^en bei? SJ^orgenc^ ,^eitlid) auf bie 2Biofe, um** ba^o
©rae ^u mät)en. — 2)ic ßeibenfc^aft öernidjtct ben ^rieben bec> ^er^enö.
— SSasö unc- nid^t lieb ift, foflen toir aud^ unferem S'iädjften nidjt tun.
Cft meinen bie £'eute, ftienn fie anbere lueinen fe^en. — 2)ie ©d^rift«
ftefler fd)rei6en 93üd)er unb bie Sudjbinber binben fie. — ®ie 9J?utter
fragte bie ^oc£)ter, lt)av> bni? 2)ienftmäbd)en madje; bie SToc^ter fagte,
bac^ 5^ienftmübd)en [)abt ^ebcrn gefd^liffen. — S)ic ©djnitter binben ha^
öietreibe in ©aiben. — 9cimm, niac> bein ift! — Sie ©d^niefter ift
franf, fd)ide um einen ',?(r^^t! — Sm SKär;, luirb ber Sdjnee unb baö
(Sie tauen, ©arten unb SBiefen merben grünen. — ®iefcr ^unb bedt
uiel, aber er beiBt nidjt, obgleich er fd^arfe 3ħne ()at. — SBer ml
fd)niäl3t, lügt oft. — SBie t)eif5t biefer a^iUI? Xaö ift bie (Spree.
* Bywa jasno ober pocina jasno byc.
•* ÜHit „ju" ober „um ju" üerlürjte beutft^e ©atic »Derben Uon i^rer Über«
tragunn flcnjöl^nltc^ in einen üoüflänbiflen Sq« mit bafj ober bamit ucriDanbclt
unb bann mit zo by überfe^t: ber SUJenjc^ ifet, um ju leben = bnmit er lebe =
clowjek je, zo by ziwy byt. '^m obigen galle (ann ober aud) im SBenbijd^en
ber 3nfi"tt'ö l'te^en.
— 110 —
§ 64. 2)ie leibenbe gortn. ^affiOum.
Öefpjacy röd.
2)a§ 5|Safftt)um tüirb im SBenbifdien mei[t burd) haS^ Slftinum unb
bQ!o SD?ebium au^^gebrücft, lüenn baburc^ feine ß^^eibeutigfeit entfte^t.
©oöte jebodj eine 3^ueibeutig!eit entfte()en, jo njirb bie leibenbe gorm
gefetjt. 5)a§ ^affiüum befielt au§ bem leibenben 9J?itteItoorte ber
Sßergangenfieit mit ben betreffenben ^on|ugation§[ormen beö §ilf§=
öerky byc, s- 33.: sym ober Ibywain Mty id^ luerbe gefc^Iagen, budu
l)ity id; toerbe gefdjiagen lüerben, budz l)ity merbe gefd)Iogen, l)ych
bity byl id) märe gefd^Iogen morben, Snfinitiö bity byc. ^ür ba§
^affibe Smperfeft gibt e§ eine eigene ^orm öon byc: buch, bu,
bu, buchinoj, bustaj, -ej, buchmy, busce, buchu. — Smperfett.
buch bity id§ mürbe gefc^Iagen.
^a§ Partizipium ^erfe!ti ^affiöi mirb bom Snüinitiuftamm
gebilbet, inbem man an biefen ny ober ty anfängt, §. 93.: wuc-e-iiy
geletjrt, bi-ty gefdjiagen (üergl. getatt, gemacht).
I. a) njes-c — njes-e-ny IV. wuci-c — wuc-e-ny
b) pi-c — pi-ty V. a) wola-c — wola-ny
II. wukny-c — wuknj-e-ny b) tfele-c — tfela-ny
III. leze-c — lez-a-ny VI. lubowa-c — lubowa-ny,
®ie S3erba ber 1. Konjugation mit offenem ©tamme unb htn
(Stämmen auf m unb n, unb bie SSerba ber übrigen Konjugationen
fetien bie ©nbung ny (ty) unmittelbar on ben Snüinitioftamm an.
jDabei üertoanbeln bie 3Serba ber 2. unb 4. .Konjugation ben (Snböofat
be§ SnfinittoftammeS (y, i) in e, bor metdjem s unb z gu s unb 2
unb bie mittleren Konfonanten burd) j ermeid)t merben, bie ;i>erba ber
3. unb 5, Konjugation bermanbeln ba§ au§(autenbe e in a; g. 33.: bi-c
— bi-ty, wza-c — wza-ty, wotca-ty, pfija-ty*), zaja-ty; wukny-c
wuknje-ny; rece-c — rec-a-ny; wuci-c — wuce-ny, prosy-c —
prose-ny, wozy-c — woze-ny; hlada-c — hlada-ny, tfele-c —
tfela-ny; kupowa-c — kupowa-ny. S)ie ^Iserba ber 1. Konjugation
mit gefd§( offenem ©tamme fe^en bie (Snbung ny (ty) mittelft be§
Söinbeoofaleg e an, bor meldjem d, k, t 5U di, c, c erlDeidjt merben,
3. 35.: njes-e-ny, wjedi-e-ny, pjec-e-ny, ple^-e-ny.
9?temalS: pfijimany!
— 111 —
55a^2 SDZitteliüort luirb reflelnmilig nnd) slaby, a, e befUuiert unb
fnnn aud) aU "iKblefttt) gebraitd)t luerben.
1. Stnmcrfung. 2Ste ba^ ©eutfd^e, fo bilbct audf) bo§ Söenbifc^c bo§ paffiüe
5|Jarti5ip oft Don S.?crben, bie ein *^>affit)um überhaupt nic^t f)oben fönnen; nur bd
tiicnigen berartigen ^fit^i'örtern lommen altiOe ^ßartijipicu uor, 5. 93.: stuchty
bumpfig, wostudJy longitieilig, zacekJy gcfd^woHen, zapukty angcfd^»DofIen, zasakly
Oer)'locft, zhnily ücrfault, znijerzJy erfroren, zraly reif, zwjacUy öcrmelft.
'iNüm "iOiitteiiDort bcr '-I^ergangenficit irirb nuci) bnS ä5erbalfiii)=:
ftantiö c3ebilbet, inbem man iiy burd) iije, ty biird) ce erfe|t, g. 35.
njeseiiy — njeseiije bay 'S^rageu, pjecenje baö S3adEen, pity —
pi<*e bn§ Irinfen.
2. SInmerlung. SKon ötelen 5>erben bilbct bie wcnbifd^c ^Bpxaije aud^ ein
pafjiöcS ^artijip "^JJräfentiö, unb iwax mit ber ßnbung omny (a, e), tucl^e
an bcn ^räfenöftamm gef)ängt djirb, j. 93.: njesomny ju trogen, pijomny ju trinfen,
trinibar, wuknjomny ju lernen, widzomny (neben widzomy) fic^tbar, pisomny
fc^riftlic^. — ®Qüon ifi bie (Jnbung owiiy ju untcrfc^ciben, meiere Don @ub =
ftantiDen unb onbercn SRebeteilen SlbjeltiDa bilbct, 3. 58 : ducliowny GJciftlic^er öon
duch, hodowny SBei^nad^tä» Pon hody, matrowny bon matra ÜJJarter, zbozowny
glücftid^ oon zbozo.
3. SInmerlung. Überbie^ bilbet bie wenbifd^e ©prac§e auä} nod^ ein alti =
t>e!e ^Pürtisip ^^^räjentiiS unb itoax Dom 5ßräf entflamme mit ber Snbung acy,
actv, ace, feiten aty, ata, ate- 9Jur bei ben 33erbcn ber 6. Konjugation
nimmt man ben 3"finitiöftamm, g. 93.: wjedzacy, a, e ber bie ba^ fü^rcnbe,
plecacy, a, e ber flect)tenbc, pijacy, a, e ber trinfenbc, bezacy ber laufenbc, recacy
ber fpre^cnbe, sypacy ber fd^üttcnbe, pisacy ber fc^reibenbe, lubowacy ber liebenbc.
cefn Xorn
dobyce ©ieg
daric frf)enfen
dosiwac ^u Gnbe näf)en
harowac läriueu
hladac so fid) t)orje=
^eii, in ad)t ne()men
hnada Wnabe
hodny lucrt
kosa ®cn)e
kuric raudjen
ledom, ledma fauin
lohkomyslny (eicf)t=
finnig
molef aj?aler
natwaric erliancu
nawjedowac füljvcu,
leiten
njewjnowaty unfd)u(=
big
nuza 9?ot
plod ^Tiidjt
pocink 'Jugenb
pohanski l)cibni)d)
polöpsic beffcrn
ponizic ernicbrigen
powysic erfjü^en
postawac ettieben
prjedownik ^Hf)ne
pi-eswedceny iiber=
pfirunowac ucrglei-
d)cn
rezbaf '^Mlb^auer
rczwucoAvac Hnter=
rid)teu
scehwk Jvi-^lge
serp (3id)el
— 112
•skörzba .Stlat^e
«kupy geizig
slawjeny gefeiert
Sparta ®|.iQrta
stary wek ^Hltertuiu
staw ©lieb
stawizny @efd)ic§te
•skitowac fc^ütiett
tradac €ntbe()rert,
leiben
trawnik Finger
wazic luiegen, achten,
jct)ätien
wenc itron^
wohen, wöhnja ^euer
wopor D|.ifer
woprowac opfern
wosol (ifel
wost Giftet
wotfic fc^ärfen
wötcne mesto 'iJ^aters
ftabt
wotsudzic uerurteifen
wuhasec auölöidjen
zasiwac einnähen, 5U
näfien anfangen
zbudzowac ermuntern
zdrapac (5er)ha^en
znicic 5erftören.
pokazac -owac gegeigt loerben
Iprözdnic so leer Uierben
pfec so g^toüufdEit irerben
pfepytowac so unterfiict)t toerben
pfewidzec so überfe()en Ujerben
puscic so entlaffen luerben
•recec so gefprodjeit itjerben
rozdzelic so üerteilt luerben
\vobkedzbowac so beobachtet
mcrben
wobstarac so beforgt, uerforgt
lüerben
wobzarowac so beftagt luerben
wocakowac so erhJartet toerben
wojowac so gefämpft Uierben
wubudzic so aufgeU'edt locrben
wukalac so au^^u;\eftod)eu U)erben,
ftd) burd)fd)lageu
zahubic so Oerljeert, ausgerottet,
nertilgt iuerbeu
znicic so öernid)tet toerben.
40. A) Slys, tebje nechtö wola! — Stoz w swece wotsu-
dzene je, to skörzba wrödic njemöze. — Tale holca je njewino-
wata a njebudze khostana. — Z pfikladami so najlepje rozwu-
cuje. — Stwörtk je wjecor zasiwany (kitel), sobotu wjecor do-
sity. — Kosy a serpy so wötfa. — Zdrapany hlada so cerni.
Pöcciwy clowjek bywa samo wot zlych ludzi cesceny. — Wency
so wija. — Wot prenjeho dnja swojeho ziwjenja sce wot swo-
jeju starseju skitowani a k dobremu nawjedowani byli. — Ötöz
hlada kazanja, njech hlada tradanja! — Hnady hladac, reka
hiisto nuzu tradac. — Ledma be woheii na jenej stronje mesta
xvuhaseny, poca so zaso na druhej stronje palic, — Njesudzce
a njebudzece sudzeni! — Njepfeju sebi, zo by mje sto khwalit,
njejsym-li toho hodny. — Mnozy ludzo bychii böle wazeni byli,
'hdy bychu tak hordzi njebyli. — Stawizny powedaja, zo buchu
— 113 —
we Sparce zelezne pjenjezj' bite, — Z pfikladami swojich prje-
downikow budzce, mtodzeiicy, k dobrym poöinkain zbudzowani!
— Darjenemu konjej na zuby njehladaj ! — Ta woda njeje
k pieu. — Descowa woda je dobra k mycu. — Judas wosta
zasakly. — Bratr ma zmjerzle stawy. — Wopor skici reka,
trawnik wlözny z postawacej rosu kuri so. — Scehwki a plody
tutoho dobyca iijemöza so hisce pfewidzec. — Smjerc tak mno-
hich njewinowatj'ch dyrbi so wobzarowac. — Wot njedzele rano
wojuje so horco.
B) ®ie ©ewigen fönnen mit ^^sferbeu iicvc^lid)cn loerben, wddjt
SSeiu faf)ren uub ^Baffer trinton, imb mit Gfetn, U)cld)e ®olb trnnen
unb Tii'teln freffeii. — '-8iele SD?enj(^en U'erben uugeredit bemtcift. —
^m l)eibnifd§en Rittertum tinirben ©öttern 3J?enfd)en geopfert. — 'Korn
uniibo nid)t an einem Xage erbant. — ^(leianber ber (^hot5o l)at bie
'i^ateljtabt feine^o l'e^rery, meld;e üon feinem t^attx ^erftört morben mar,
miebec anfgebant. — SSer fid§ fetbft erniebrigt, mirb er]^öt)t merben. —
Über ben 5Jtenfd^en mirb niergercbet. — '^lad) 8 Sal)ren merben bie
5linber auo ber 2d)Hle cntlaffeu. — l'ärme nid^t fo oiel, bafe bie
2(^mefter nic^t aufgemedt merbe! — Sni .Slriegc mürben oielc ©töDte
nnb 2)örfer üer()eert, ueröbet unb iiernid)tet. — (Getobt*) fei ^cfuv
(il)riftu5l — Sd) bin übet;,engt, baj^ leid)t[innigc SO?enfd)en nur burd]
Unglüd gebcffert uierben fönnen. — Scr '©eifc ftraft nid)t nur, med
etmaö ®c^led)to» getan mürbe, fonbern bamit eö nid)t tuieber getan
merbe. — ^äefer berühmte 9)?a(er ii't aud) ein gefeierter ^^l^ilbtjauer. —
^^ie ^.^Inmen finb uermettt. — Sft atleo ba, ma^ö if)r gnm l'efen, i)\td}-
wen nnb 2d)roiben braud)et?
§ 05. Verba media,
(Srjedzne slowjesa.)
X)aö 2Öenbiid}e ^at eine fein" gvofu' ?fn;int)l 3^'ifi^'^^^J^i' n)cld)o nie-
nmlc- Pt)ne so üortommen unb nie im paffiuett ©inne gebraucht UH\ben:
fie 6e'5eic^nen einen 3i'Üanb unb merben im Teutfc^en meift aftio über
• (*iclofat budz khwaloii mii itoc^ in biefeui ?\Mc oliiic y, une ti citKntlic^
rei^elntä^ip lauten joUte.
8
— 114 —
bojec so fürchten
blizic so na(}en
blyskac so bii^tn
blyscec so c"|liin5en
cmic so finfter merben
dlic so jäumen, ä'^gern
docakac so ceho erleben
dötknyc so anrüt)xen
drozic so gögern
dzakowac so bnnfen
dzec so komu träumen
fuknyc so einl)ujd)en
hacic so ftoden, fieden bleiben
hadrowac so ftreiten
hibac so gäl)ren
hnewac so na koho ,^ürnen,
grollen
hodzec so mögticl, tauglid) fein
hordzic so ftol,^ fein
horic so brennen, fengen
horsic so janfen
hresic so na koho i)erbä(i)tigen
hriinac so bonnern
huntoric so ,3anfen, murren
huzac so unruhig fiUen
jetfic so, jedmic so eitern
jimac so foffen
kac so bereuen
kazyc so uerbecben
komdzic so ,)ögern
klaknyc so nieberfnien
klemic so unanftänbig ant-
iDorten
kopnyc so mit bem ^^wfee
anrennen
kocic so rinbern
krasnic so prangen
kulkowac so @rf)necban mexfen
kupac so bahm
kuric so randien
kuzolic so fprube(n
kwekac so anffpringen
khowac so untergeben (Don
ber Sonne)
khroblic so breift, mutig merben
khwalic so pratjlen
lekowac so ausfeilen
lepic so fleben
liscic so fd)meirf)eln
lubic so gefallen
lacic so jaubern
minyc so uergetien
miskric so funfein, flimmeru
mjerwic so mimmeln
mjerzac so berbrie^lid) fein
,modlic so ke komu anbeten
modric so blau fd]immern
mucic so trübe fein, merben
nabyc so genug ijabm
nadremac so genug fd)lafen
naduwac so ftotj, aufgebtafen
fein
nadzelac so genug arbeiten
nadzijec so {)offcn
najesc so genug cffen
nakaslowac so genug Ruften
nakleöec so genug fnien
nakhilec so genug bürfen
nakleskac so genug fd^mä^en
nakormic so genug möften
nakumpac so genug baben
nalutowac so genug fparen
naletac so genug [liegen
napinac so anftrengen
115
napic so (bcn) Tiirft füllen,
trinfen
napoeic so ^eniui fcfinutjcn
narejowac so genug tanken
narodzic so geboren luerben
nasnedac so genug fvüfiftücfen
naspac so genug fdjlnfeu
nasydac so genug fitzen
natradac so genug entbehren
nawalic so l)erbei[tür^en
pisanic so bunt etfdieiuen
plencic so ()ät|rf)eln
pocic so ]cf)tuil3en
podwolic so nacf)9eben
pohorsowac so '^(nfto§ net)inen
pokazowac so erfd^einen
podiiuric so uetfinfen
poradzec so gelingen, geraten
poscic so faften
posmewac so, lädjetn
prac so z kirn ganten, [Ireiten
prasec so fragen
prösic so regneu
pfehladac so überfel)cn
pfekhodzowac so fpa^ieren ge()en
pfelamac so burcf)brecf)en
pfemeric so faifcf) ,^ielen
pfeprasowac so burd^fragen
pfiblizowac so naf)en
pfihodzec so paffen, taugen
primae so anfaffen
pfistodzec so na koho uer-
(iiuiuben
pfismudzic so anbrennen
pfiwalic 80 t)in,^uftrümen
pfizörlic so bajuqueÜen, ge*
iiuoKen fommen
piiknyc so aufbredjen, platten
puzolic flo fpvubeln
radzic so geraten
rocic so beteuern
rojic so fc^n^ärmeu
rozenc so auv>eiuanberge()en
rozhnewac so biife loerben
rozhoric so in ^oxn geraten
rozkoric so uneine luerben
rozlamac so jerbredjen
rozztobic so erboft fein
rozstupic so au^einanbertreten
roztorhnyc so ^errei^en
rudzic so traurig fein
runac, runjec so gleichen,
gleirf) fein
skamjenjenic so uerfteinern
skazyc so üerberben
skhadzowacso ,^ufammenfommen
slec so au§5ief)en
smjec so Iacl)en
smykac so 3d)littfd)u() laufen
spalic so uerbreunen
spodobac so gefallen
spokojic so aufrieben fein
spowedac so beid^ten
splosic so burrf)gel)en, fdieuen
(uon ^'fevben)
stac so gefd)ef)en
starac so forgen
strozic so erfd^rerfeu
styskac so .^cinuuet) l)nben
8unyc so gleiten
swecie so leurf)ten
sydnye so ^lat;, nehmen
sypnyc so ^ufammenftür^en
8«eka^ sü necfen, fd)äfern
116
Serie so bämmciu
skrec so fc^mcl^eii
smjatac so tnumetn
tajic so i)ert)eini(irf)cn
tepic so ertriufcn
tysic so in ^ncjft fein
wacic so mef)ien
walle, walec so ftür-^en, einfallen
Avaric so fod)en
wjezc so fal^ren
wobeiic so fct)l gelten
woblee, woblekac so an^ie^en
wobhonic so erfoifdjen, augfunb-
fc^aften
wobohacic so reid) inerben
wobuc so an^^ie^en
wohladac so nidjt mögen
wolac so ke koini; anrufen,
anflet)en
woprasec so fragen
wostudzic so fatt betommen
woscerjec so t)ö^uifc§ Iad)en
wotpacic so abfpalten (u. >t^ol^)
wotpalic so abbrennen
wotpukac so abfpringen
wotrjeknyc so entfagen
wotrunac so entgelten, üergelten
wotsalic so fd^eiben, 5Ibfd)ieb
nebmen
wotsunyc so abrutfd)en
wotscepic so abfpringen
wottorhnyc so na koho über
jem. l^erf allen
wotwotac so ap^iellieren
wüzjewic so erfd)einen
wrocic so §urüdfe^ren
wubudzic so \m^ luerben
wucekac so flief)en
wudac so beiraten
wudypac so (aue bem @i) t)er=
üorfommen
wukumpac so baben
wulezee so teig tt)erben
wulamac so an§bred)en
wumescic so '']^[a\\ finben
wuplahowac so umd^fen
wupocic so aiii:-.f(^lt)il;ien
wuprasowac so ausfragen
wupreberac so auftreten
wupinmac so ringen
wurecowac so ftreiten
wurojic so aui^fd^warmen
wusmjec so ouiotadjen
wuspac so an§fd)Iafen
wuspowedac so beid^tcn
wuströzec so erfdjreden
wusunyc so entgleiten
wuswetlic so l^etl tüerben
wuti-elec so ^.Ihtnition nerfdjiefjen
wuzdac so uorlommen, erfd)einen
wuznac so eingefte^en
wuzuc so auo;^ieben
zabludzic so irre gelten
zacemnic so finfter, bunfel luerben
zacefwjenic so erröten
zadolzie so in 2d}ulb geraten
zadrapac so mit ©d)Unerig!eiten
^u täm).ifen l}aben
zadusyc so erftiden
zadziwac so in Staunen geraten
zahrimac so bonnern
zajetric, zajedmic so anfangen
,yt eitern
zakopnyc so mit bem ^nifi anrennen
u
zakorjenic so iri3iir,^el faffeit,
bobenftnnt»ii'\ merbcu
zameric so öicleii, bealifict)tii]en
zamjelcec so Uici^lileibeit
zapadnyc so eiufinfen
zapjec so erl)ärten
zapocec so auf 01113011
zapopadnyc so fangen, an^
brennen
zaprosic so uerftnubcn
zapfimnyc so feft anpacfen
zaroöic so fcfjnjöron
zaspac so üer|rf)Iafen
zastajic so auff)örcn
zaströzic so erfd^recfen
zdae so )rf)einen
zecnyc so ül^nnuid)tii] luerben
zelenic so c\riinen
zenc so .^ufanunent'ommen, >u
fammentieten, eii^el)eu
zestupic so \nfiimmentreten
zesydac so "ißlai;, iiet)inen
zewrjec so äufnminenlaufen (luin
ber mid))
zezdac so icf)einen
zJamac so ^nfammenbrerfjen
zlobic so flroOen, '^iirnen
zmahowac so flattern, lue^en
zminyc so entgegen, entfinnmen
zuc so au^^ie^en
zastyskac so ^eimiuot) befommen zwadzic so uneinv luerben
zasjmijenic so üiel tarnen be zwazic so n^agen
fommen
zatepic so eitrinfen
zatorhowac so na koho jem
in SBorten angreifen
zawrocic so nmfetjren
zwjezc so abgleiten
zybolic so funfein
zIavIc so leben
zolcic so gelb fc^einen
zolmic so luügen, fluten
26rlic so quellen,
^eben so fomnit auc^ manc^iua» sebi (sej) uor, ,5. 5^.
dowolio sebi fi(^ erlauben
hrajkac sebi fpielen
kazac sebi Uerlangen
krucec sebi feftigen, ftiirfen
meric sebi meffen
myslic sebi benfen
najec sebi mieten
natojic sebi fangen, ert)a)d)en
nawotfic sebi fc^arfen
podcisnyc sebi fic^ untcriuerfen
pfec sebi fic^ njünjdjen
pfehladac sej überfelien
pfiswojic sej ftrf) ,jueignen
skazae sebi fic^ beftellen
spfe6elic sebi fid) ^uni (Vceimbe
machen
wotwucic sebi ftd) abgeiuij^nen
wozabic sebi, zwozabic sebi
fic^ erfrieren
wucinic sebi fic!^ auobobingen
wukhwalic sebi loben
wunuzowac sebi fid) er^nüngen
wuwojowac sebi fid) erfiimpfen
zab^zec sebi fid^ ueilaufen
zahrat'- sebi ein <Bp'\d niad)en,
fpielen
— 118 —
zalezec sebi ftd) nerfd^Iafeu
zasluzic sebi \\<i) üerbienen
zarej(o)wae sebi ein Xän^djc'ii
madien
zaspac sebi 'jid) ücrfdjlafen
zaspewac sebi anftimmeu
zazehlic sebi au^ünben
zwazic sebi, zweric sebi uiagen.
Umgefe^rt uierbcn ein,',e(nc 3<^it^i-'i-^^ter im 'li^enbifdjen aftiö, im
3)eutfd}en bogegen inebial gebrandet, 5. !ir: bjesadowac jic^ untere
Italien, bluwac ftd) erbred)eii, linac ftd) mauferii, pokhwatac fid^
beeilen, postanyc ftd) ergeben, pi-iwuknyc comu fic^ gelt)iU)nen, pi*i-
stupowac fid) n(if)ern, zedzic fid) fel^nen.
§ 66. ^onjngatton ber 95erba ol)ne äMnbeuofal.
§inftdjtttdj ber ^^aupteinteilung verfallen bie 36itobrter in fold^e
mit unb in foldje ol^tte 33inbeUofQl. C^ne 3?inbeuofat werben ]oU
genbe inev 9_^erba abgeuumbett: byc fein, «lac geben, j^sc effen unb
w§«lzee unffen. ?(6er biefc 3Serfd)iebent)eit befd)ran!t fid) nur auf baä
^räfen§ unb ben Sniperatiu.
Snfinitib jesc effcn
wedzec »uiffett dac geben
Stamm jed-
wed- j dad-
©egenmort
jem, je-s, je, je-
moj, jes-taj, ej,
je-my, jes-ce, je-
dza
we-m, we-s, we,
we-moj , wes - taj,
ej, we-injf, wes-ce,
wedz-a
f^uturum
da-m, da-s, da, da-
moj, da-taj, ej, da-
my, da-ce, dadz-a,
(da-ja)
Smjjerattu
jes, jes-moj, -taj,
-ej, jes-my, jes-ce
[(po)wez] wedz,
wedz-moj, -taj, -ej,
wedz-my, -ce
daj, daj-moj, -taj,
ej, daj-my, daj-ce*
Smpcrfctt.
jedzach, jedzese,
jedzachmoj, jedzes-
taj, ej, jedzachmy,
jedzesce, jedzachu
wedzach, wedzese,
wedzachmoj, we-
dzestaj , ej , we-
dzaclimy, wedzes-
ce, wedzacliu
9Iort[t
dach, da, da, dach-
moj , dastaj , ej ,
dachmy, dasce,
dachu
^Parttrip pcrf. jedl, jedta, jedlo
«ct.
wedzal, wedzala, dat, dal», dalo
wedäalo, [(po)wet]
* 9?egat. ^wp.: njedawaj!
— 119
1 ^"finitiö i
jese effen j
wedzeö roiffen j
dae geben
©tamm
jed- j wed-
dad-
^'lUticip pcrf.
paffioi
jcdzeny, a, e
wedzany, a, e
daty, a, e
lentis
jedzacy, a, e
wedzac}', a, e
(dawacy)
j Jran'Siir. pxä
feiitio
jedzo
wedzo
(dawajo)
3;ra^^(^r. per-
fectt
jedsi
powewsi
dawsi
Wnmcrfunii. Sie mit byc äujammcngcfe^ten ^c'twörter uicrbcii folgenber--
inaHen bcflinicrt: '^^räf. -bywain, 3i"pfrf. -bywach, 8Ior. -bych, ^JJerf. -byt,
-brwal, gut. -budu, ^'"P'''^- -budz, 5. 93.: dobyc getDtnnen: dobywam —
dobywach — dobych — dobywal — dobyl — dobudu — budu dobywac —
dobudz ^.
§ 67. Unrci]eliuä^ii"ie Vioujiu^atioiv.
N j e p r a w i d 1 0 w n e s k 1 o n j o w a n j e.
^ad) bieiev .Siouiiii"iation gel)en folflenbc i^ertm: dioy«^ luoüen,
hie« i-\et)en, m^o l)alicn, siiifn'* bürfen, spa^ ji^lafert, ntiiv so
ijejd}el)en.
^nfinit. | chcyc hie ' mec
emec
spac
stad so
©tamm ^ chcy- | jd- } ma- j sme-
sp-
stan-
gut.
stanu so,
stanjes
so . . .,
stanu so
stan so
*räf.
1
chcu, -es du, dzes
cbce . . . dze . ., du
chcedza (dzeja)
(chceja)
mam, -as,
ma . . .
uiaja
smem, -es,
smö . . .
smeja
smödza
spju, spis
spi . . .
spja
3mpcr.
chcyj
dzi
(njelchodz)
mej
sniej
siiiedzach
sj)!
3wp«f.
chcy ob
dzgch
rngjach
apacl»
«or.
stanyoh so
' 'ilti- ^n\p.: njedobywaj!
— 120
Snfinit. chcyc
hie
' : !
mec smec i spac i stac so
©tämm chcy-
jd-
1 1
ma- sme- i sp- | stan-
«ßorticip.
pcrf. ad.
chcyt, a, o
sof, sla,
sto, sli, sie
mel, a, o
amel, a, o
spa}, a, o
stal, -a -ü
^ortictp.
pexl poff.
^arttctp.
prüf. Qct.
—
(hity)
mety, a, o
-8pany,a,e
-staty, a, e
chcyjicy
[kho-
dzacy]
mejaey
—
—
(stawacy)
(stawajo)
XranSgr.
?nüf.
chcyjo
ducy
-sedsi
mejo
smejo
spicy
2:ranggr.
perfect.
chcywsi
mewsi
smewsi
-spawsi
(stansi)
stanywsi
m-
budu
chcyc
pondu
(budu
meC',
zmeju
budusmecjbudu spac
l [
stanu
^Inmerfung. 2)öju !ommt nod^ j^c fahren, Snfinit jee, iStcnim jed-,
?ßräj. jedu, jedzes, jedze . . ., jedu, ^iinper. jedz, gwl^eif- j^dzech, ^orticip. perf.
act. jel, a, o, *ßartictp. perf. ptff. jedzeny, a, e, <ßarticip. präf. act. jedzacy,
tranlgr. präf. jedzo, JtanSgr. petfcct. pfijewsi, t^ut. pojedu.
J. ^aä negierte chcyc ^ei^t nochcyc (für njecheu) ober njechac
(noc^ ber 5. ^onjug.).
2. SBirb dn mit ^^^rapofitioncn ^^ufanimengefe^t, fo inirb ein ii
parafitifc^ eingefd^oben, tüelc^eö tüegen bes ftQmmt)aften j (eigcntt. jdu)
ftetö ipeic^ ift unb in aßen üom ^räfenc-ftamm abgeleiteten 'gönnen
etfi^eint, 5. SB.: pfi-n-du \ä) lucrbe Qufommen, roze-n-du so icf) ^tx-
ge§e, wote-n-du id) lüerbe n}egge{)en, wu-ii-du ic^ lüerbe tieraucH^e^n,
za-iVdu id) tuerbe tergef)en. ^ie SnfinitiUe lauten: pfi-n-c, roze-ii-c,
wote-ii-c, wu-n-c, za-ii-c; ^niperat.: pfi-n-d^, roze-ii-dz, wote-n-dz,
wu-n-dz, za-n-äz; 5(orift: pfindzech, rozendzecb, wotendzech,
wundzech, zandzech; ^articip. perf.: prisoJ, rozesol, wotesoJ, iru-
sot, zasol; ^ran^gr. perf.: pfi-sedsj, wusedsi u. f. W. — %ud) bü^
negierte du ^eigt biefeö n: njeüdu, njendzes u. f. Ui. 9J?erfe überbie^
bie Sinperatiüe: poj fomm! [fofort mit (mir)], prindz fomm Ifpäter).
3. Sm Snbicatiö berj^^egennjort ()eiBt bie 9?egation uon mec
ni, alfo iiimam, uimas, nima u. f. tt).
— 121 —
4. Stac hat J^iuci J^ormcn : 1. in bor '-^^cboutuiu] ftetjeii, U'o o-ö
regelmii^ii;; nad) ber 4. Konjugation fonjuijiert luirb, stoju, stojis,
stoji . . .; 2. in ber iJx^beutnng i^cfc^c^en, tüo cö nad) ber 12. .S'^onju»
gation i'ie^t, stanu so, stanjes so ... . ^ic mit stac ^nfammen^
lieferten ocitiuörter gctjen nnd) bor 2. ober 4. .Slonjng., ,v ^^■- pi'estac
aufhören — pi-estanu — pfestan — pfestach - pfestal.
5. S^on bem in ber Sebeutunq „fageii" unQcbinuc^lirflcn <!«€<'•
fommt nur uod) ha^ Smperfett üor: dzach, dzese.
brözda 5ii^"d)c
cezicka 'i^fanb
casnik U^r
dostac empfangen
dyric fd)Iagen (blysk
Sli§)
dzakiiy bantbar
dziwadlo X^eater
htadkowac glätten
hlodny Ijungrig
husycka C>)iined)en
jedz (Spei)e
Kamjenc Mamenj
kheza i^au^
konc (inbe
korcmaf, -ka 2Birt,
SBirlin
krahuja 5träf)e
krakac fräd)^en
kros @rojd)en ■
kusk ©tücflein
lacny burftig
liska ^'\id)i^
Lubij l'öbau
macocha (Stiefmutter
med, mjedu .V>ünig
motka 'i)3atd)en
nacahnyc auf5ict)en
podcisnyc untenuerfen
pfemenic (inbern
prestac aufboren
pfijec anfa[)ren, {>e=
fahren fommen
ranic beleibigen, Der=
ujunben
scezka ^\ab
serpik Sid^et
skazyc uerberben
slepc slepcowski
2ump, armer
®d)Iuder
sneh, snezk ®ri)nee,
nandze so sn. c6
fc^neit ein UH'uig
sudny dzen (>5erid}t»=
tag, 9Beltgerid)t
Tarka %üxk
wina (Ed)ulb
winik Sdiulbigcv
wescenje 2Beic-fagung
wodac uergeben
wola 2öiae
woznamjenjec be=
;ieid)nen
wotjec tpegfaliren
zabawjec unterhalten
zanc mec ad)ten, eljven
zawdac komu z jedom
vergiften
zetkac treffen
zhonic erfahren
zjesc aufeffen
ziwnosc S5?irtfrf)aft.
41. A) Wes, sto myslu? To njewem a njeniözu wedzec,
hdyz mi nochces prajic. — Wcera hisce nichto njewedzese, stoz
dzens kozdy we. — Njejsiny ziwi, zo bychmy jedli, ale jemy,
zo bychmy ziwi l)y]i. — Sokrates by prajil*: „Ja j6ni a piju,
* Itt Sfoniunftiti ^dt manchmal bif 4*fb(utuiiii „vfifflni", wun hj pr«ji{
er pikQtt ju fogen.
122
hdyz sym hlödny a lacny" ; druzy pak njejsu hlödni a jedza,
njejsu lacni a pija. — Sy swöj khleb zjedl? Ne, nochce so mi
jesc. — Hdze dzes? Do mesta. — Dzice a cince tak, kaz je
warn knjez wucef poruciJ! — Casnik njeiidze, njeje nacehnjeny.
— Hdze staj wöj dopoldnja sloj, hdyz smy was zetkale? —
Z wotkel sy wcera pfijet? Z Budysina. Dzens pojedu do
Lubija a njedzelu do Drjezdzan, pojedz sobu! — Stari Grekojo
mejachu krucise zakonje liac my. — Chcu do mesta wotenc. —
Nochcyl z nami kusk klileba z mjedom pojesc? — Macer je*
sym ja pak njespöznal. — Alexander Wulki chcyse sebi cyty
swet podcisnyc. — Sto je so tu stalo? — Stoz sy mel, za to ci
nichto nico njeda; jenoz za to, stoz mas, nesto döstanjes. —
Njepfestanjes, krahuja, krakac corne wescenja? — Wes ty ton
kraj, hdzez dzaknu brözdu wora lud spröcniwy? — Njech so
dze, kaz so chce, jeno zo so klepoce. — Dzitaj, wöj slepcaj slep-
cowskaj, M^öj zanoh' krosa nimataj! — Netk namaj powez, korc-
mafka, zo holcy kroska nimaja! — Zaneje cezicki sobu nimam,
stoz (al^) jenoz t(3nle swöj wuzki serpik, — Hose nowy so k nim
pfida, a sydze so könc blida. — Hdyz so snezka nandze, dha
so scezka zandze. — Mejce zanc Knjeza ! — Najal (je) sej Turka
prec' staru zonu, zo by jom' z jedom zawdala. — Da-li so
husycka liscy hladkowac, je so wo nju stalo. — Hdyz nuza
z durjemi nutf dze, pfeceljo z woknami won skakaja. — Ma-
coolta chcyse rady zhonic, wot coho je mötka tak rjana. — Dzi
spac! — Njekhodz do wosmich lehnyc! — Khrystus pfindze na
sudny dzeii sudzic ziwych a morwych. — Amen je hebrejske
slowo a woznamjenja „stan so" abo „stanje so". — Komu je
sto bylo, zo sy po lekarja jel? — Pfindz k nam twoje krale-
stwo, twoja wola so stan, kaz na njebju, tak tez na zemi! Nas
wsedny khleb daj nam dzensa a wodaj nam nase winy, kaz tez
my wodawamy swojim winikam!
B) ©ütrateö pflegte ^u fagen: „3(^ lueife nur baö, bafe irf) ntdjt^
Äiciß, aber tiiete Jüiffen m(f)t einmal ba^. — ©age ut(f)t alle», \oa^ bu
»eifet! — Sffeft bu abenbg ^^-leif:^? — Sb feine ^et^c ©peifen, ba^ bu
* ^e\>t§ Db'idt im Itffiifati.b mu% in bfn ^enitti» treten, jobali iai tranfi*
ti#e ißer&uni negiert n>tri).
— 123 —
bir bie S^\[)\k nid;t ucrbcrbcft! — Um luic ine( ll^v uicibot il)i in'ä
^^eoter gehen? — äyot)er tommet iiiib uioljin getjet .if)r? — 911^ id^
burc^ bcn 5Batb ging, )d}liig ber '-ytil;, in eine (iic^e. — SelU l)aben
mv fein i^auv- niet)r in ^^auUen, jet>t l)aben loir eine 'iyirt)d)aft auf bem
\!anht (na wsy). — ^kTjei^en Sie, mein .s>etr, id) luoüte Sie nid^t
beleibigen. — 5?ielc U'ollen, tua-o ©ie nidjt fönnen, iinb anbete luollen
nid^t, uia^? fic fönncn. — ÄImc t)at biJr ."ilmnfc gofd^IafonV — 2Bay ge=
]d)ei)en ift, fann man nid)t ünbeiii. — Sit bcine ^l)(uttev üoii Äamenö
fd)on tt)cggofat)ren? 9lein, fie ift nod) ba, fic mirb aber morgen lueg«
fahren. — ii'ielicr A-rennb, fomm ;,u nnc>, bu luirft bid) gctuif? gut unter=
t)altenl — ^")(iemanb tt)eif?, uuinn bie 3Belt ,^u (inbe ge^on uürb.
§68. tSinteiluui^ ber 35erba nad) ber Cuantität uub Cnalttät
ber ^anblnng.
(Rozdzelenje slowjesa po kelkosci a kajkosci cina.)
Unter ^anSluug einec^ 5Serbum§ ucrfte()t mau entrteber eine lätig^
feit (,3. il\: rezac f(^neibeu) ober einen |)uftanb (lezec liegen), ©ie
^aubhing fann in ben brei 3*-'itfrcifen (©egoniuart, 'isergangen{)eit, 3"=
fünft) Üaucrn obor UoUcndct fein. ®ie bauernbc §iinb(uug mirb burd)
onbere ^i-^rmen, alc^ bie ooUenbete au^gebrüdt.
9^1^ ber Ouantität ber -S^anblung unterfc!|eibet man .itoci .Sltaffen
üon 'i^erben:
A. ^I^evba ^JCrtcftiUtt (dokonjane slowjesa) uub
B. i^ertia itnpcrfcftitia (njedokonjane stowjesa).
'*)>erfcftilu' xlscrba be,)eidjnen eine t)oU(n^tU, impetfeftine
S.^erba eine ttiä&rcnÖCr ha^^ ift untioUcu2)etc ^anbhing.
dlad) ber Duatitüt .verfallen bie perfeftiuen S5erba
1. in ftttf)U(aria: cisnyc einen SBuvf mad)en,
2. in ^^crba Durattd::|}evteftitia ober anbcr^^ genannt ftuitiUa:
napisac auff(^rciben, wupic au^trinfcn,
'S. in 3Serba iterattU=|]crfrftiUa: wutfelec auöfd)ief?en, b. (j.
ta^ iuiebev[)o(te (Sd)ief5cu abfdjlief^cn.
I)ie perfettiüen 3Serba tüerben in ,S>auptfäticu im ';|5räteritum, in
ber 3"fi'"ft unb im bejabenben ^ntperatio, bann in ^Kcbenfät^en unb
@prirf)iüörteru gcbraud)t. Lodom so lehnu, hizo spju, faum ^abe id)
mid) niebcrgelegt, fd)'iQfe id) fd)OU. Bozi ki-izik liordosci rjap zfamai
'öa^ l'eiben brid)t bem Stolpe ba'ö ^füdjrat.
— 124 —
2)ie imperfeftiöen 'i^eiba be/^eic^ticit eine 2)aiier, iTiMeber^oIiing,
^:^^tn)id■etutuv ^-orlfe^ung ber ^aiiblunn unb ^^erfallen:
1. in '-luTba Duratttia: spac fd)lnfen, lezec liegen, cahnyc
,jifl)en; eine '^Ibart ber bumtiim ftnb bio SSerba ind)oatiua (spocinjace),
meldte bae adgemeine 2öerben eine§ 3i'i^-^"^^'^ bejeid^nen, 5. iß.: blednyc
bla^ luerben, wjadnyc lüelfen. 'Daf)in 9el)ören benominatine (öou
Subftantiuen unb '^^Ibjeftiuen abgeleitete) ^erba;
2. in 'l^erba iteratitia (fortfc^reitenbe, pokracowace): nosyc
tragen, wozyc fat)ren (cttüa einen ^ag), khodzic gelien;
'ö. in 35erba tteratitisbttratilia: zakazowac Verbieten, mit bem
3Serbieten befd)äftigt fein;
4. in SSerba fvei|UentatiUa ()uiebert)olenbe, wospjetowace):
dawam ict) gebe bann unb luann, dobywam" id^ pflege ,^u gcnnnnen.
S^arf) ber Quantität ber .'panblung ort)ic(ten auc^ bie 3eiten i^rc
'Benennung unb .verfallen in bie Reiten ber ^l^oUentlttttg ("'^^erfeftiliität)
unb UnboUettdltttg (Smperfeftiuität).
S^Jad) ber perfeftiHen ^anbtung fragt man mit: „3Saä gejc^af?,
maö ift, luar gefc^e^en? Söaä toirb gefd)e()en fein?" unb nacfy^
ber imperfeftiuen §anblung fragt man: ,/Ma^S gefc^ie()tV 3Sa*>
baucrt? SBaä bauerte? S®aö tt)irb bauern?''
^ie tuenbifdie Sptad)e ()at fed§ä 3^^^fonnen:
Tempora
a) ber uoüenbeten »^panblung:
1. Slorift: reznych id) madfte einen ©d^nitt;
2. ^erfeft: sym reznyl idf) i)abe einen @d)nitt gemad^t;
3. ''4>lusiquamperfett: bech reznyl id) l)attc einen @d)nitt gemacht;
4. 7^'Utur. e;iaftum: hdyz reznii n)enn ic^ einen ©d^nitt gemnd|t
()aben werbe;
5. 5öeiaf)enber Smper.: rezn mac^e einen (Schnitt;
b) ber bau er nben ^anbhing:
1. ^^räfens: rezam idE) fc()neibe (mad)e (Sdjnitte);
2. Smperfett: rezach id) fd)nitt (mad)te ©djnitte);
3. ^crfeft: sym rezal ic^ l)abe gefdjuitten (Ijabe Schnitte gemad)t);
4. ^^üiöquamperfeft: bech rezat ic^ ^aik gefd)nitten ((5c()nitte
gemad^) ;
5. Jyuturum: budu rezac id) iuerbe fd)neiben (8d)nitte machen);
6. 9iegatiiier Sniperatio: njerezaj fd^neibe nidit!
— 125 —
Über i>a§ guturiim ferf|lcti1)c 5; 57.
Srnmerfunfl. 'Die pcrfcllioen 5.^erba ftel)cii im 3yprtcr»erjei(^nt5 in vunbcn
Klammern, bie imperfcftiücn |inb ofjne ßlammern.
Somit ^abcn bio tt)cubifd)cn t^citroörter flctt)i^[)nlict) ,^n)ei 3ntin'tiwe i'on bcr-
fclben Sebeutung: wröcic so ^IV. ^.) unb wröcec so (V. St.) jurürffclörcn, aber
bon Derfd^iebcner ^onblung; ber ncänberte ^^nfinttiü (wröcec so) tfl t)on wrö-
cic 80 abgeleitet unb ein Hon einem .»^eitmort abi^cleitetc« SBerb ge()ört immer in bte
fünfte ober fcd)fte itonjugation, feltener in beibc ,^ug[eicl): zbudziö — zbudzec —
zbudzowac luecfen. ^ebc^ berartigc SJerb ifl ein itcrierteS ober, anbcrS gefagt, ein
bcuerl'atiDeg ,Heit»wort.
Seim ncgatiiien Sinpcro*'^' wcnbct man imtjcrfeftibe Öerba an, j. 5ö.: njestoj
a dzi ftebc ntc^t unb gc^e! njeskakaj Springe nid)t! Über ben iprol)ibitit) (SBarnung)
Don perfcftiuen 'iserben üergt. § 57, Slnmerf. — Sei ben il^erbcn ber iöetuegung ift
noc^ folgenber llnterf(i)ieb jwifd^cn ben burotinen unb itovatiücn ju berücffic^tigen:
man fagt: njebez laufe nid^t, trenn jemanb f^on roirflicf) läuft; njejedz spesnje
fal)re nid^t fd^neö, »oenn jemanb fd^on tDirflid) fäf)rt; aber njebehaj laufe nic^t,
njejezdzi fabrc nid^t, trenn man nocfi nic^t fäl^rt, nod^ nid^t läuft, b. 1^. bie §onb'
lung be» ßaufenä, beö Jal^rcuö foQ überbauet nic^t angefangen luerbcn.
§at bie 'iprä[en^füriu * Me /"yiitiirbebeutunci — bei perfeftioeii '^^erben
aiböiml^mylog — \o brücfeu bie öon bem unüeränberten Stamme gebil
beten ^-orinen bie oollenbete ^aublung au^i; um nun öon )oId)en
^^erfeftiiicn bie ;)eiten ber ii)iif)renben §anblunfl {^'väfeuiS, Smperfcft,
unb bne bnuernbe ^utu^^ni) ,3ju erhalten, mu^ man baö SBerbnm itcs
vieren, b. (). in bie V. ober VI. ^Konjugation oerfeUen, raobei ber (5|a=
rafter bev nieberen .SUaifcn auägefcfjQltet unb bnfür a (e) ober owa
gcje^t nnrb. Tic 58crba bor er[ten Konjugation uicrbcn gröfUenteili? in
ber fünften iteriert, ,v ^^-^
I. ((*«^e)d)loffencr Stamm.)
buratiüe .S^anbl.: finitiüe (pcrf.) ^anbl.: iteratiöe ^anbt.:
Snfinitiu: kcec blüt)en zakcec aufblühen zakcewac im 'i*(nfblül)en
begriffen fein
^-präfeivö: ktu (kceju) — - zakcewam ic^ blü^e auf
irf) blüf)e
?lorift: — zakcech id) blüt)te auf —
3imperf.: kcejach id^ — zakcewach id) blühte auf
blühte
' ©enn bie Serbaiformen bie ^rfifen^enbungen u, ä, e [i), moj, taj, tej, my,
ce, a (u) ^aben, fo l^eifecn fie *45vftfenSfonnen.
— 12H —
biiratiüe ^anbl.:
^^verf.: sym kqet id)
Sß\ihic\u.: bech kcel icf) bech zakcet,
Initte geblüht
Jut, her SDauer: budu —
kcec id) luerbe blüt)en
|5'Ut. ber SSolI.: — zakceju ic^ tuetbe auf
blühen
[yiit. ex.: — hdyz zakceju iuenn
icf) nuföeblüf)t bin
finititje (pevf.) §anbl.: iteratitie §Qnbt.:
sym zakcel \<i} blüf)e sym zakcewal \d) bin
aufgebliifit
bech zakcewat id) luar
aufgeblüht
budu zakcewac id)
ineibe aufb(üf)eu
!©ejat). Siuperat: kcej
blü^e!
9^egat. Smperat.: nje-
kcej blül^e nid)t!
üfijarnung; —
STran^^gr. )3räf.: kcejo
perf.: —
zakcej lilüf)e!
njezakcej blü^*ja nic^t!
zakcewsi
zakcewaj blüf)e!
njezakcewaj btü^e
nid^t auf!
zakcewajo
II. (Offener ©tarnm.)
zabiwac töten, fd)(o(j^ten
zabiwam
Snfinitiu: bic fd)Iagen zabic erfd^Iagen
^rafg.: biju ic^ fdjlage —
?lonft: — zabich i<if erfd)Iug
^5ni^3erf.: bijach id)
Wm —
Sßtx\.: sym bit id) ^obe
gefd^tagen sym zabil
pu^q.: bech bii ic^
^atte gefc^tagen bech zabil
^ut. b. ^auer: budu bic —
id^ luerbe fc^Iogen
y<^ut. b. SSofl.: — zabiju id) n^erbe erfd)Iagen —
^ut. ex.: — hdyz zabiju nienn id) tx-
fd)Iagen ()aben werbe —
33e j. Smper. : bij fc^tage ! zabij erf daläge! zabiwaj erfc^Iage!
9^eg. Sniper.: njebij njezabiwaj erfd^lage
fc^Iage nid)t! — md)t!
!i&>ariiung: — njeaabij erfd£)lage jo md)t! —
XronSgr. ^räf.: bijo — zabiwajo .
5^Tonggr. pdf. : — zabiwsi —
zabiwach ic§ erfc^Iug
sym zabiwal id) ^aht
elf erlagen
bech zabiwal i(^ (lotte
erf dalagen
budu zabiwac id^ luerbe
erfd)Iogeu
— 127 —
Stciation nac^ bcr VT .^onfugatiDn.
tmratiue .s>anbl.: finitiuc ^aiibl.: iterntiöe ^anbt.:
Snfinitiii: ptacic Rollten wuplacic aii'o,^Qt)len wuplacowac aiic\',a^len
^Täfenc-': placu idi 3at)lo — wuptacuju iri) ,',at)Icaiu3
:?lotift: — wuplacich id) 5a()lteaii!§ —
^m;.ierf.: placach xd)
']>crf.: sym placit i(f)
^(uCni.: bech placit
irf) {)attc i]e5nt)It
Jyut. b. ^iiucr : budu pla-
cie id) luerbe ,)a§len
AUt. b. 5ßon.: —
sym wiiplacit
bech wiiplacil
wuplacowach id^ ^a^lte
sym wuplarowal id)
l)abe auc-^ge^vitlU
bech wuplacowal \d)
liattc Quöfle,3al)lt
budu wuplacowac i^
werbe nue^^atileu
wupJacu \d) irerbe au^-
^•ut. ex.: — hdyz wuptacu luenn id)
auöcje^at)!! ()Qbcn tuerbc
8ejat).3mp. : plac ,\nl)tc! wuplac ,^a()Ie aus!
^teq. Sinp-: njeplac —
5,al)Io nid)t!
'-ll^arnimg: — njewuplac ,^a§Ie ja
nid)t au§!
^ranegv. prii]".: ptaco —
Xranögr. perf.: — wuplaciwsi
wuplacuj ^a^te nu§!
njewuplacuj ,^at)lc
nid)t auöl
wuplacujo
3m S33enbi)d)en gibt cö alfo ber
A. ^tvH ptxUli\t>a:
1. 9.^erba finguinria:
padnyc — padnu id) iDcrbe
fallen;
!ief)t herüber ju: padac »»>^ ►
iniü man Mz- 'Iserbum in ben iniper=
feftiöen 3eiten aniuenben, muft man
c^ iterieren: padac.
.'önnbhing nac^ ^meicrlci i^erba:
B. 5!>ct6tt im|)erf(Iti))a:
■<-<m gc^t herüber ju: zabic
1. SSerba buvatiüa:
bic — biju id) fd)Iacie; um bie
öDÜenbete ^"^anblung au§,yibrürfcn,
muH ba-o^erbum mit einer paffen^
ben ^räpofition* ^iifammenge^
feßt lüerben, iuoburd) zabic' entftedt.
* Unter paffcnbcn ^räpofitioncn üfrilel^t man füld^i-, in bcncn bic iBobcutiin(<
ber S)iic^tuni^ ober bic S^oQcnbung licfll: wumjetac auöluerfcn, roznijctac auseinonbcr
merfcn, namjetac aufwerten, zamjetac iujwerfen, pfenijctac bur(t)»rer|en.
— 128
2. Q^crbo finitua:
zabic — zabiju i^ iueibe
crid)lQgen ;
oiL'tjt f)inügor ju: zabiwac M^— ►
tuitl man bie)c§ finitiöe ^ixU
uiort in ben impcrfeftiiien ßeiteu
nniucnben, mii^ man e^^ eknfall§
itevicren: zabiwac
2. 3}erba iteratiuo:
padac — padam ic!^ falle;
zabiwac — zabiwam idf) er=
f^lage.
3. 3" biefen impcrfefttujn SSer=
ben gel)ören noc^ ikrba ftequen=
tatiua unb
4. Serbe ind)oatiua; biefe finb
eine ^tbart ber buratiUQ.
Stnmerf ung. 9J?an übcrfe^c in anbete S^rad^en nic^t bte gorm, fonbern
bif ipanblung bc3 S>erbum!o.
.Slonjuoiation perfeltiuer unb imperfeftiuer SSerba
in allen ^^^ten.
I. CSinmonientigeö Sßerbum ceknyc f(iet)en, iterierte^:5 cekac flietjen.
S)ie fe^lenbe buratiüe ,S^')anblung tü'nh burc^ ha§> tteratiöe SSerbum au»=
gebdicft, meil ha^ itrfprüngticfie ^^erbum ceknyc feine 3^iten* ber
S)auer bilbct.
^^•Serfeftiüe i^anbUing.
^räfent: —
?(orift: ceknych id) flof)
Sniperf. : —
^erf.: sym ceknyt id^ bin gef(of)eu
^^(u5c|uamperf.: bech ceknyl ic^
wax ge[(of)en.
Aut. ber 2)auer: —
Jvnt. ber SSoIIeub.: ceknu id^ tt)erbe
fliet)en
Aut. ex. : hdyz ceknu tüenn td) ge-
flofjen fein tüerbe.
^k\ci^. Smper.: cekii \i\tl)d
9?eg. Sniper. : —
2i>arnung: njecekn füebe ja nid^t!
Xran»gr. präf.: —
STran^gr. perf.: ceknywsi
Steratiue i^^^anblung.
cekam id) fliege
cekach ic^ flol^
sym ceknyl idj bin geflogen
bech ceknyl ic^ tvai geffof)en
budu cekac id^ luerbe fliet)en
cekaj fliehe!
njecökaj ftielie nid^t!
cekajo
— 129 —
IL ^uratit)ey ^^crhim tfasc fd)üttelu, finitiüei? zatfasc, itenevtee
zatfasowac.
^iiratiüe ^aubl. Ainitiöe .vianbl. Steratiüe ^anbl.
^räieiu?: tfasu irf) idiiittclc — zatfasuju id) fdiiittele
^lüiift: — zatfasech id) jdjüttclte —
Smpcrf.: tfasech id) fd)üt=
telte
—
zatf asowach ir^ idjüt-
telte
'i].^erf. : sjm tfasl
sym zatfasl
sym zatfasowal id)
()Qbe gef^üttelt
l"lUi'öq.: bech tfasl
bech zatfasl
bech zatfasowal id)
«
liatte i3ejd)üttolt
Jiit. ber ®auer: budu tfasc
5
budu zatfasowac id)
toerbe fdiiitteln
g-iit. ber3.^oü.: —
zatfasu \d) tuerbe
fdjütteln
—
gut. ex.: —
hdyz zatfasu luenn
id) ge)d)ütte(t t)aben
111 erbe
li^ejati.Sinper.: tfas )d}üttelel
zatfas jc^üttele!
zatfasuj id)üttele!
ytt(\. Sntpev. : njetf as id)üt=
tc(e tnd)t!
—
njezatfasuj fd)iitte(c
nic^t!
SSariiung : —
njezatfas fd)ütteie
ja iüd)t!
—
"Jvanögr. prä).: tfaso
—
zatfasujo
^ranyflv. porf.: —
zatfasywsi
—
Xemnadj gibt e§ I. IBerba <ierfcftilia (dokonjane slowjesa)
meiere bie ^anblung uollenben, befc^IieBen. 'Satjin gehören:
a) 3.>erba fingiilaria (einmomentige, wokomiknito): kalnu id)
werbe einen ©tic^ mad)en, hwizdnu ic^ raerbe einmal pfeifen, cisnu
id) roerbe einen 'ilHirf niad)en. Sie finb ber äufjeven gorm nad) ein*
fac^, b. li. ol)ne ^^präpofition, unb brüden eine ein.^elne |)anblung auv,
bie in einem %igenb(ide entfielt unb gleid) mieber cnbet.
b) ^iserba finitiua (üDÜenbete, koncace): iiai)isu idj nierbe
auffd)reiben, priwjezu id) merbe l)erbetfüt)ren (mit bem $i.^agen). '3)iefe
^Iserba brüden eine .S>nnblung au'ö, lüelc^e früt)er in il)rer ?luvfül)rnng
unbefc^ränft, lange baneinb mar unb nun abge|d)loflen, uoUenbet mirb.
(Sie irerben uon buratiuen '-i>erben gebilbet, menn man biefe lutt paffen-
ben ''^Uäpoiitionen ,^ufammenjelU.
— 130 —
?inc biefe ^-üerba perfeftiöa bc^eic^nen in ber ^;|iräfeu§ =
form t)a§' futurum, im Präteritum ben 5torift, in ber '!)3erfeft-
nnb ^lu^iiuamperfeftform bie Dollenbete 3?erflangent)eit unb
9}orliergant3en()eit. 2öill man biefc 55erba im 'präfen^, ^mperfeft,
im unnoUenbeten ^^*er[eft unb ^lu^qHQmperfeft unb im bauernbem ^11=
turum anmenben, fo mu^ man [ie tterieren.
II. l^crüa imlierfettiba (njedokonjane stowjesa), incldje bie
^anblung ni(i)t üollenben, nicf)t abfditie^en, ol)ne bafj man auf
bie längere ober fürjere' '3)auer 9?ürf[ic^t nimmt, unb ^mar:
a) ^scrba buratiöa (bauernbe, trajace): pisu iij^ fd)reibc, njesu
id) trage. 'Sie be,^eidinen eine §anblung, meiere in it)ier 9fue«füt)rung
unbefd^ränft fortbauert.*
b) SSerba iteratiüa (fortfdjreitenbe, pokracowace) : nosu id)
trage (gelt)öt)nlid)), wozu ic^ fa{)re (etlua jeben STag), khodzu id) get)e.
©ie brüden teil^ eine unbegrenzte i^ortje^ung ber 2)auer, teil§ ba^
Seftreben au§>, ha^ bie ^anblung öertt)irflid^t merbe; [ie be^eic^ncn, ma^
eiitjutreten ))flegt.
5tne biefe SSerba imperfeftina be§eid)nen in. ber ^]$röfen^-
form ba§ ^räfen§, im ^Uäteritum ha^ Smperfeft, in ber
^erfeft^ unb ^tu^quamperfeftform bie unUoUenbcte ^^er«
gangenfieit unb S3oröergangenI)eit; baö futurum bitben fie
burc^ bag §ilfg0erb budu unb ben Snfinititi; pisu id) fdjreibe,
pisach id) fc^rieb, sym, bech pisal id) f)abe, f)atte gefc^rieben, budu
pisac id^ meibe fd)reiben.
^a nun bie imperfeftiuen 3^'tmörter, roefd)e ba?^ 'ijL^räteritum in
ber ^meiten unb britten ^erfon «SinguIariS auf -se bilben (Smperfeft),
baö futurum mit budu unb bem SnfinitiU umfdjreiben, alfo in beibeu
gölten eine längere gorm [)aben, n)ät)renb oon ben perfeftiuen 3^'^=
tDörtern bie für^ere ^orm o'^ne -si» in ber ^^Uieiten unb britten "ij^ei-fou
©ingutarig im Präteritum (Slorift) unb ber !öebeutung nad) bie '"^präfenö^
form alä ^^uturum, alfo in beiben ^ät(en eine furgerc ^orm gebraud)t
toirb, fo fönnen mir fur^ fagen: ©in ^-i^erbum mit langem ^räte
titum l)at ein langet futurum (mit budu), ein il^erbum mit
lurjem Präteritum ($lorift) l)at ein fur^eg 5"t"i^"i" (^räfeng-
form).
• Bu weither ?lrt jcbe« eingelne ^^twort gehört, ift im 3K5rterbud^e erfit^Tli^.
— 181 —
Öelakowsky l)nt bie '-I^erba t)iu)td)tlid^ it)vev .s^anblumj bilblicl)
in folgenber SBeij'e bargeftellt:
bie biiratioen biirdi eine ßinie — ;
bic iteratinen burd) mefirere *ipunfte ober Sinieu . . . . .
bie frequentatioen biirdi (....)(....) ober (— )
bie mometitanen biirrf) einen "-^^inft ( . |;
bie buratiu pevfeftiiien burd) einen eingeflammerten ©trid) | — J ;
bie iteratilv-perfettinen burd) [ . . . | ober [ ], wobei bie
.klammern bie 'iUillenbung be^eid)nen.
I. tVcrDo {icrfeftttia nnÖ i^rc ^terötian.
§ 69. a) 'iserba fingulatia.
l:ie Iteration bcr i^serba gcfd)iet)t teit§ ot)ne, teil* mit ^orfemmg
einer 3?orfilbe. Ctjnc 'i^orfetnlng einer '^orfilbe ("iliräfi^ierung) werben
faft mir ein momentige, mit ^räfirierung burntioperfettiue (finitiüe)
^^erbn iteiiert.
Die Iteration befte^t bev ^orm nad) barin, ba^ bie gu iteric'
renben 5.^erba in bie V. ober VI. Äonjugalion uerfetit werben. Tiurc^
bie nid)t iterierten formen be^ (perfeftiuen) S3erbumg unrb auiogebriicft:
in ber ^räfenäform ba§ futurum, im ^^räteritum ber "»Xorift, in
ber *it?erfeft= unb ^(u^quamperfeftform ba§ mirflicbe ^^^erfeftum
unb ^^^luöquamperfeftum; unb enblic^ ber b e ja t)enbe Smperatiu. Diirc^
bie iterierten formen, woburd) baä perfeftiüe SScrbum impct^
feftio wirb, wirb in ber ^riifenäform hai "'|>räjen^, im ^riite^
ritum baö ^mperfeft unb in ber ^^^erfett^ unb ^|.Mugquamperfeft-
form baö unooüenbete ^^erfeftum unb '»^.^hiyquamperfeftum unb faft
immer ber negatioe Smperatiu auögebrüdt ; ba^ ^-utururii wirb mit
budu unb bem Snfinitio gebilbet, ,v 33.: budu wu}o?,owac id) merbe
mic^ mit bem '^lu!^(egen beid)äftigen.
a) 2)ie einmomentigen 5^erbii ber II. Konjugation werben
in ber V. Konjugation iteriert, wobei nur bev t£l)ürnflev iiy in a uer
wanbelt wirb.
132 —
SnftnttiD
5ßräfen§
^röterttum
^erfeltum
^utur.
Smperatiö
ceknyc v
cekac }P^^^^«
ceknych
ceknyl
ceknu,
cekii
cekam
cekach
cekal
budu cekac
njecekaj
cis(k)nyc -j
.. , , l werfen
ciskac j
ciskam
cisnych
ciskach
cisnyl
ciskal:
cisnu
budu ciskac
cisii
njeciskaj
cesnyc ^
. y fätnmen
cesac /
cesam
cesnych
cesach
cesnyl
cesat
cesnu
budu cesac
cesii
njecesaj
dosahnj'c ^
, , , 5,rei(fien
dosahac f
dosaiech
dosahnyt
dosahnu
dosahn
dosaham
dosahach
dosahai
budu dosahac
njedosahaj
dychnyc ^
, , , ' atmen
dychac /
dycham
dychnych
dychach
dychnyl
dychal
dychnu
budu dychac
dychii
njedychaj
dremnyc . ^^i„„,
dremac / mem
dremam
dremnych
dremach
dremnyl
dremat
dremnu
bujdu dremac
dremn
njedremaj
drapnyc ^
drapaß } f'^«^^"
drapnych
drapnyl
drapnu
drapn
drapam
drapach
drapal
budu drapac
njedrapaj
hasnycv
hasec ;"««^öfc|en
hasam
hasnych
hasach
hasnyl
hasai
hasnu
budu hasec
hasn
njehasej
(po)hladnyc^
hladac Jf'^^*^"
v.l.» J _„^
(po)hladnych
(po)hladnyj
(po)hladnu
pohladn
hladam
hladach
hladal
budu hladac
njehladaj
hibuyc so \ fid^ be«
hibae so / Wegen
hibam so
hibnych so
hibnyl
hibnu so
hibii so
hibach so
hibal
budu sohibac
njehibaj so
hrabnvc ■»
hrabac / "
?
?
?
?
?
hrjebnyc i
... - J graben
hrjebac f
?
?
?
9
?
hwizdnyc ^
hwizdac |
y
'?
7
?
?
kainyc* ^
kalac ! ^*^^^"
?
?
?
y
?
ki(d)nyc.
kidac J^'^""''"
9
?
?
V
y
khelpnyc /
, , , , i traben
khelpac /
y
'P
?
•?
'?
klepnyc ^
klepac / ""Vfe"
?
?
?
1
?
-?
Statt bcr Jragcgeid^en bilbc man bie entfpreti^enben formen.
* 5(urf) kiöc, cinmomentig nad) bcr I. Älaffe.
— 133 —
3nfimtik»
kles( k)nycv
kleskac / f^^OflC"
kapnyc ^
kapac /
tropffii
kle.kam«'klesnych so klesnyj . 'klesnu so jklesn so
kleskach so kleskat bud« .. klesnyc|njeklesn «
klaknyc so. nieber^
klakac so / fnien
kiwnyc j
kiwac } '"'"''^^"
kopnyc ^
kopac / ^^^"^
leluiyc so ^
lehac so / '** ''^9^"
liznyc
lizac
IC I
lecfen
}fc^
mierfti mazu
hisfkinyc ,
tuskac ( '"""''"
(z)moknye . nag
mokac / roerbeii
maznyc
mazac
niors(k)nyc . ^a-,
morskac / gen
(za)pfahnyc^ ein.
prahae nPa
prasfkmyc
praskac
padnyc
padac
pisnyc j
imen
nyc .
(: > fnocfen
} faUen
pisac / '"'^"•^«n
placnyc .
placac / i^^Oflf"
pJu8(kJnyc
pluska
reznyc
rezae
rubnyc v
rubad ; ^''*""
pJu8(kJnyc\
pluskac / ^*"^'5'"
reznyc
rezae / ''^»''i>en
nibnycli «u
— 134 —
Snfinitib
*räfen3
Präteritum
$erfeltum
gutur.
Smperattö
sydnvc so»
, ', ' fid) feiert
sydae so (
9
(sydnych)
sydzech so
9
9
?
skubnyc ^
skubae f o n
skubam
•?
?
?
?
smvknyc \
' ■' i ftofeen
smykac /
?
?
?
?
9
sunyc 1
, } f(fiteben
suwac 1 '
?
y
9
?
9
, i fc^ötten
sypac /
?
?
9
y
9
scipnye ^
.-. , > miäen
scipac /
j
V
9
9
?
skrabnyc ^
., , , J. fd)Qben
skrabac f
?
■?
9
V
9
slapnvc •>
slapae } ^^^"'^^'^
?
?
9
9
?
torhnyc j
^ ', i reiben
tornae j
y
torzech
9
?
9
truhnyc i
truhac i ^^"^''"
'P
9
?
9
?
tfihnyc ^
tfihae } ^^""^"^
'?
?
?
?
9
tyknyc ,
tykac (
?
9
?
9
9
wjaznyc.
, > bmben
Wjazac /
•?
9
9
9
?
zbehnvc \
zbehac }""f^^^^"
'^
zbehnych
(zbehach)
9
?
V
Slnmcrfun.q. S'Jid^t iteriert wirb wusny6 eiufd^tafen.
b) 'J)ie U)eiiii;\en einmomentii^en 58erba ber IV. .Sloniiuintion inerben
leit§ in ber V., tei(§ in ber VI. Äonjucjatton iteriert.
5n ber V. Konjugation ineröen iteriert:
\ befehlen
. .\ laffcn
seec /
porucic
porucec
puscic
puscec
porucam
puscam
porußich
porucach
puscich
puicach
porucit
porucal
puscit
puicat
porucu poruc
budu poruced njeporußej
pusöu pusc
budu puscec Injepuscej
— 135 -
(3» ber V. Äonjui;attüii uunbcn itoiiort:)
^siifinitio
(za)rnzy6 \ erfd^lo« !
, , / zara/ani
(za)razec ) t^eii
sadzic 1
sadzec )
skocie I
, ÜTiiuieii V
skakac J
i^räfoiK' '45i«itt-'r tum iH-iioIiiun Jii'iii'"'" ^'"''cratil)
zarazych
zarazacli
zarazyl zarazu I zaraz
zaraza} budu zarazop njezara?.*
tUn
:'ck' ^
»torkac }
stupic ^
, ; treten
stupac }
tfelic V
^„, , J. fdjteijen
trelec /
wobalie .
' uerbinbfii
wobalec (
wröcie ^
wrocec ( geben
(zjhubic V Her-
l y V y
(z)hubiwac / liereii
^11 ber VI. iloiijui^ation roerben iteriert:
wröcie . jitrüd
^nfinitib
^räfenö Präteritum ^erfeftum 1 futurum S^nperatib
daric 1
daruwac |
kupic 1
kup(»w«c I
fc^enfen
faufen
daruju
kupuju
darich
darit Idarju
dar
darowach darowal budu darowac njedaruj
kupi.ch kupU Ikupuju kup
kupowacb kupowal { buda kupowac njekupuj
pozcic ^
\ leiten
pozi'owac )
slubic I Der-
»lubowac ( iprec^en
1. 8lnmerfuug. ii^eiin bic einmoinciitifleii '■l>erba mit 'ilivapüfitionen jufanimeti«
geje^t roerben, io bleiben ftc ebcnfaO'S perfeftin uitb be3eicl)nen nur audt bie SRic^»
tnuq ber ^onbiunq im SRaumc: zatfälu ic^ tuerbe erfd^ie^en, pfeskocSu id) roerbc
bariibec fpxingen.
9?0(^ ber IV. Äonjugation.
— 136 —
2. i'lnmcrfung. Die iterattüett SSerba werben im Xeutfc^en auf öicierlet
?Betfc auSgcbrücft, loie etwa: Willenö fein, woüen, im Segriffe, boran fein,
fud)en, trachten, pflegen, ober burc^ bie Umftanb^njörter: oft, gemöljnlid^,
foebcn, fonft, immer, fo baß oft biefe 2lböerbioIau§brücfe aud) im Söenbifc^en
ju ben betreffenben 5>erben pIeonoftifd§ l^insutreten : runje so do woza sydachray,
hdyz so poca desc hie eben rcaren tt)ir baran, un§ in ben SBagen ju fehen, alä
c^ ju regnen onfing.
Dac geben toirb in ber V. Konjugation iteriert: dawac.
bajka Jabel pozrjec oerfdjlingen
hrabnyc faffen, ef^afc^en prjedy hac ct)e
hrac fpielen scekac so necfen
hrjada halfen tarc ©d^eibe
kabat 9tocf ^ tfelha ^linte, ®en)ef)r
kusnyc, -ac beiden woslabjeny gef(i)lDäc^t
nastupac betreffen, ange()en zajutfisim übermorgen
popadnyc fangen, ert)ajd)en zesic, -siju näf)en.
42. A) Dyrbju so sydnyc, nozy mje bolitej. — Häkle
potom so sydnjemy, hdyz k mostej döiidzemy. — Njesydajce
so zenje, hdyz sce so pocili! — Sydiice so tarn, hdzez stajnje
sydace! — Sto to zbehace? Hrjadu zbehamy, njewem, hac ju
zbehnjemy. — Nase kruswy su hizo zrale, stajnje padaja, samo
hdyz wetfik njeduje. — Stoz wy menice, mje njenastupa a mje
zenje nastupac njemoze. — Ton pos kusa. Ne, stoz ja wem,
njeje hisce nikoho kusnyl. — Do njezraleho sadu njekusaj! —
Tfelamy z tfelbu do tarce. Dwöjcy sym hizo trelil a junu
hisce tfelu. — Pozcis-li mi dwaj tolerjej, zajutfisim ci jej zaso
wröcu. — Tomu njepozcuj, stoz pozcenych pjenjez njewröca. —
Ötöz wjele dawa, ma malo za sebje. — Dam sebi nowy kabat
zesi^. — Hdyz pjenjez nimas, njekupuj! — Dolho sce kupowali
a nico njekupili.* — Skoc sem! — Njeskakajce pfez wodu! —
Jenoho po druhim su pusceli, döniz njebechu** wsech puscili.
— Druzy pocinachu jeho bic a torhac, döniä won woslabnjeny
njepadze.
* 5!)Jßnd§mal foüt hai ^ilf^berb ou^ nnb bie ^>?egation tritt kann jum
äIHttelttJort.
** Sei dönii in ber Sebeutunu „bi^" ftel^t fleti bn« neflierte gf •**•!*•
— 137 —
B) S35o ee na]] ift, borthin fdun ciid) iüd)t! — ^aö iliiib luivb
fidi iiorf) in bcn Aingcr fdiitcibeii. — .Siinb, fpielc nid)t mit bcm jc^nrKu
iVicffcr, fünft unvft bii bid) fdjnciben! — ':)^'rfc ben i^iinb nid)t, beuii er
fönntc bid) beißen! — jT^er ^err pfeift feinen .s>unb. — (i^e bu mir
bie ^\\id)tigall fiingft, mirb fie bie 5^alje erl)afd)en uub uerfdjlingen. —
5i>enn bu mir meinen '-Brief .^ndidgibft, luill id) bir baö i^üd) mit ben
^•abelu leüien. — i^sdi nerfpred^e bir, bnf? bie^ iiid)t ine[)r gefdjelien
niirb. — (Heftern haben unr ^iuigel gefangen (lojic) (burat.), unb bie
n>ir gefangen liaben (popadnyc) (perfeftiu), f)aben tt)ir l]eiite luiebcr lüg=
gelaffen (puscec) einen nnd) bem anbern, bi^:; mir fie alle UvSgelaffen
hatten. — "S^er Säger fd]ief^t gern.
i? 70. b) ißerba finitiua.
'Ikxba finitiua finb '-^erba fompofita, bie anö bnratiten ent^
ftelien, menn man biefe mit paffenben ^^sräpofitionen ,^ufainmenfelU. —
2)nrdi . bie 53erbinbung eine§ ^^^tmorte» mit einer ^riipofition mirb
1. bie ^anbUing beä '-IserbnmS aU in ber '^t\t beenbet an§ge=
brürft: 2. biefer .s*"^ant)lung luirb and) eine anbere !'Kid)tiing im
'Kaiime gegeben.
Xie ^räfii'e, üon benen bie meiften '"45räpDfitionen finb, l)aben in
3_Vrbinbung mit bem 35erbum an erfter 3teüe biefelbe '-J-^ebentnng, bie
ilinen uor 9?ominen ;,ufL")mmt.
1. do be,!;eic^net bie 9iicf)tung ber .^anblung ,^n irgenb einem
3iel unb feine (iTreic^nng ober bie ^-Beenbigung ber erfterm: dönc na
blak an Crt unb ©teile eintreffen, nekoho dönc (doscahnyc) jemanben
eintiülen, dokonjec nüllenben, dodac (kharty) ,yi CS'nbe geben, dono-
sowac auetragen, doml6(''ic au^brefd)en, knihu docitac bac- '-^-^ud) ^n
Gnbe (efen.
2. na be5eid)nft bie S^ic^tung ber ,S>anblung auf etluaci: outry
(C^enitiö) na pomazku namazac Söutter auf bie ®d)nitte ftreid)en; c*
be,^eic^net aud) einen geuiiffen SOfZoment ber .^anblung, ,v '^l ibrcn
x'lnfang: natorhnyc anreihen, khleb nacec 5^rüt anfd]neiben, naJa-
mac anbred)en. ©el)r oft tritt nod) baö ^Keflerioum no hiu^ii, nnfe
be,^eid)net bann, boB man fid) bi« ,^ur (Srm Übung anftrengt: nahladae
so fid) fatt fe^en, narecec so fid) mübe fpredjen. T)abei ftetjt l)nufi(i
ber ©enitiune pnrtitiiuio, khleba »o najesc fid) am 5^rote fatt effen.
— 1H8 —
3. ujid bc^eidjuet bie 9iicf)tiuig nnc^ eüuag CS^vöfeercm, .S^öt)e= ^
rem, bann ein 3 "^"^^ kommen: nadeiic treffen, nadpadnyc überfallen,
4. wo, wob be,^eid)net bie ^Ki(^tung um einen ©egenftanb
Ijcrum: swoje pola wobkhodzic feine gelber begel)en, wobsic um=
näf)en. Dft ift wob bem bentfd^en „be" gleic^: wobstac beftel)en,
wobstarac beforgen, wobrubac bet)auen.
5. wot be,^eid)net bie Entfernung, Trennung (ha^ (^5egenteil
Don do): wotjec abfai)ien, wottorhnyc abreißen, swoj doth wotsyc
bnrd^ 9J?äl)en feine ©d)utb abtragen, wotdzelac burd) 5trbeiteu feine
(5d|ulb abtragen. _
6. po be,^eid)net bie l^Srftredung über ben gangen 9?aum:
pozlocec nergotben, posypac beftreuen. ^-crner bie ^oUenbung ber
^anblnng: poslac (t)inifd)iden, ober eine minber nad)f)altige
^ätigfeit, luogu oft ^jleonaftifd) khwilku, trochu, kusk, mato ^in^u^
treten: posydn so (khwilku) fetj bid) ein iDenig, to sym (irochii)
pozabyt baei i]ab^ \d) ein rtenig uergeffen, pojesc ein mciiig effen,
posnedac ein luenig frü()fiüden.
7. po4l begeii^net bie iKid)tung unter etttja^: podryc, podko-
pac untergraben, podklakowac so in bie ^nie finfen, podcisnyc
unteiwerfen.
8. pr«* be5eid)net basJ 2)ur erbringen: pfeklöc burc^bDt)ren ;
ben ^-^erluft: pfehrac üerfpielen, pfepic Dertrinfen, pfecinic uertun,
pfedac üerfaufen; einen ^e^ter (ba§ beutfd)e Der): pfeprajic so fid)
Herfpredjen, pi*eradzic uerraten, pfeselic üerfalgen, pfedac so fic^
öeigeben; ta^ Übergemid^t: pfemöc übern)inben, pfedobyc befiegen,
pfewazic luägen; eine 3^^^6iteiUing : pfeJamac bur(^bred)en, pfe-
torhnyc butdjreifeen; bie !i^othnbung ber ^anblung: pfestac auf=
t)ören, pfetrac beftct)en; enblidb ein Übertragen: pfewoblec um=
äief)en, pfecahowac so überfiebeln, pfelozic übertragen, pfeserbscic
inö äöenbifc^e übertragen, pfenemcic ober ponemcic germanifieren.
9. pired bejei^net t>a^ ß^^^'^^^ommen, boö Übertreffen:
pfedpisac oorfdjreiben, pfedpoloiic öorlegen, pfedewzac sebi fid)
\iDrnet)men.
10. pM begeid)net bie §{nnä()erung ju einem ©egenftanbe
(„^erbei, (icrju, ()eran", (^egenfa^ ^u wot) pfinjesc (jer^ubringen,
pfidac ()in,^ugeben, pfistupic ^in,^utrcten. S)at)er t)e5eid)net eö and)
— lay —
eine ^N 0 r m e t) nnuv pfirosc l)in;,uuiarl)|en, wody pfibywa boi? SBaffer
nimmt §u.
11. poa be^eidjnct bic Xi*einiiinc| („ent.^mci, ;icr=="): roztamac
3crbrec^eu, rozbic 5er)cl)lacjen. 33ci ief(ei;ilien ^-l^erben be,^cicl)net roz,
X)a'^ ha^ ©ubjeft eine iivöfeerc §txa\t entnjicfelt; rozhoric so fic^
ereifern, rozzJobic so in ^o^n geraten, ergvimmen.
rj. wu bejeic^net bivö 3iM'tii"i5etommen, hQ'o ißenuirf liefen
einer .\>anblnng: wucinic anv^rtditen, wudzelac aufarbeiten, wuprosyc
erbetteln; bie xHbnat)nie, '■Iserrintiernng: sulu wukhodzic bie (3c^u(=
,;\eit uüUenben, wudac so fid) oerraten (z necim inomit) unb [id) uer=
l)eiraten (uon ber ^saiiu), wudac so z necim etmaö gan^ ausgeben,
wumrec fterben, wutupic i)ernid)ten; bie ^Kid)tung uon innen l)erauä:
wupisac ^erauafd^reiben, wurezac {)erau>cifd)neiben, wuhrjebac au£i-
graben; bic 'Kid)tung nadj oben: wulezc ^erauöfried)en, wurosc
t)erauöniad)fen.
13. z unb s* be^eidjnet bie ^Kiditung bec^ ßufammenfommeny:
zeiic so .^ufammenfümmeu, stlöcic 5u|ammcnbrürfen, zwisowac pfammen-
fangen; bie '^Ncrniditung: zhubic uerlicren, skazyc oerberben, zhinyc
,ui ©runbe getjen ; bie 'i^oUenbung ber §anblung: zestaric altern,
skrotsic uerfür^^cn ; bie >Kid)tung nod) unten: zlezc ()erabfried)en,
zejmowac ktobuk hm ^ut abnehmen.
14. za be,^eid)net bie 5tbuieid)ung uon ber 0tid^tung: zabtu-
dzic so fid) üerirren, sebi do iuze zajec in bie ^^fütie geraten (mit
bem SBagen), zarjekowac so fid^ uerfpred)en, zamylic so fid) uerinen,
fet)len; bie 3.^eränberung ber 9ftid)tung l)inter anbere ©egenftiinöe:
sebi zabezec fid) Herlaufen, zalecec za hory t)tnter bie 93erge fliegen ;
bie )Kid)tung ber ^anblung in etiiuiä t) in ein: zastupic eintreten, za»
reznyc einfd)neiben ; bie 33eenbigung: zabic erfdjlagen. zadusyc
erftiden. Oft wirb za im ^eutfc^en burd) „ein iDenig" auygebriidt:
sebi zaspewac ein menig fingen, zahrac ein luenig fpielen.
Slnmerfunn- G§ gibt j^a{)ln'ic^c 'i^c^ba, njeldje. obtool)! mit ^räpoiitiiMicn
julammcngcfc^t, bie .^anblunii feennoc^ nic^t uollcnbeu, fonbern buratib blfibrn,
«6ft eine üon ber ur|prünfllid)cn abrocidienbe '.llebeutiinn befomtnen, j. ö.". dnsa-
• K unb s im jel^irtcu ^Benbiid) ein uiib btefelbe ^Uviipofitioii, nur t'ctreibt
Mau 8 bor öen jcftarfen Jfoniouanteu : s^ini-, »calmyc, skazyc, akhowtd, sp6-
waö, stotc; aber: zbic, zdalir, /dKeli<3, zhonic, zjesc, zlamac, zlciiiid, zinto-
cid, znjesc, zrosc, zwarit'-.
— 110 —
hac reiflieii, iicnügen, dosaham, dosahase, budu dosahac; nasadzec so fic^ befaffcti,
finlaffcn, baiiCfU'ii: in bcr 5^ebeutung pflanj(oii, aufjäl)Icn |)erfett., nastawac entftel^en,
lücrben, nastupac betreffen, fid) beäief)cn, pod.awac reichen, posluchac, poskhac tjö-
ren, geI)orc^en, popfestawac norf) unb nad) aufpien, powostawac fic^ ein rcenig
bevrocilen, powotbywac vad) unb nac^ abfertigen, powustawac naä) unb noc^ mübe
merbeu pozabywac nac^ unb nad) nergeffen pozastawac {jier unb t>a fte^cn blei=
ben, prebywac fid) aufhatten, berroetlen, pfedawac nerfaufen, pfedobywac so i'xd)
ben SBeg bal)nen, pfestawac aufhören, pfihiosowac jufttmmen, pfiposluchac ^u»
Pren, pfipowedac aufbieten, pfisahac fc^aören, pfislusec gepren, pri^tejec gut
anftcfjen, paffen, rozzohnowac so (nur mandjuial impetfeftib) ^bfc^ieb nerjmen,
wobsedzec befi^en, wobstac beftr^en au§ etwas, bagegen in ber 23ebeutung befielen
(Prüfung) perfeltiö, wohladac so nid)t mögen, ablel^nen, wopfestawac nadi unb
noc^ aufhören, wostawac bleiben, berbleiben, wotbywac koho abtun, abfertigen,
wustawtc mübe merben, zabywtc öergcffen, zadzerzec so ft(^ betragen, bagegen im
Sinne ftc% aufl)altcn perfeftil), zalezec ge()bicn, ftt^ fc^iden, bagegen zalezec so, sej
in ber Sebeutung üerfdilafen perfeftiö, zamöc nermögen, zastawac flehen bleiben,
öerfei^cn, zawidzec beneifien, zradowac so fro^loden.
©elbft einfad)e !}?erfeltiba loerben manchmal im übertragenen Sinne imperfel^
tib gebroud^t, j. 33.: dac im ©inne üon laffen: Böh slöncu da skhadzec a dawa
desc ©Ott läf^t feine ©onne aufgellen unb gibt 9?egen.
cyhel QxtQÜ iiatwaric erbauen woplakowac beraeineu
dostac erljolteir, emp- prisahac )d}iDÖven wumozic ertöfen, er=
fangen ptacatko ^^ögelein retten
Galiski (fallier' rjecaz ^ette wupowedac er5ät)len
hotowe pjenjezy rozmnozic üerme^ren zacemnjec so finfter
^öartjelb rozpominac erluägen luerben
kislik «gauerftüff rozstupic au^einanber^ zahuba Untergang
moric töten treten zahubic ,^er[ti)Ten
muzstwo ^D^annfd^aft skoncowac töten zapalic in 'öranb ftcrffu
napominac ermaf)nen wodzik "ii^afferftoff. zapuscic terroüften.
43. A) A po tfecim dnju, jako so zacemnjese noc, Zaboj*
k lesu dze. — Rozstupi so muzstwo w lesu, tudy ceknje po
Zabojowym slowje. — Öot je holcik pfez dwör dorn, pfez wokno
pohlada. — Won wimdze do lesa zeleneho a ptacatko pfed nim
je wulecalo. — Dzensa je leto a dzen, zo smy tu hromadze
byli a drohe skutki, kotrez bechmy leto prjedy cinili, wupowe-
dali. — Kaz bechmy pfisahali, tak siny tez dzerzeli. — Nicht©
* i£i(irnn«Me.
— 1 u —
njepokhwali clowjeka, kotr^'z njezbozownym pomhac nochce. —
Kejzor Titus be tak dobrociwy, zo bu lubosc a radosc wsech
clowjekovv mjeiiowan}'. — Woda wobsteji z wodzika a z kis-
lika — Dobre dzeco so derje zadzerzese. — Hubjeny puc jebo
zadzerza. — Öorna barba wot beteje wotestawa. — Dzelacef
podawa cyhele na tfechu. — Pfecel pfecelej pfihlosowase. —
Zamozenje wob^tejese z kubla a hotowych pjenjez. — Kruta
woia wso zainoze.
B) Tiud) bcinc STapferfeit liaft bu bir ben i^röfucii ))\\\\)\\\ onDürbeii.
— iWarboniibo l)at '?(tl)en, lueldjeä .^en.eö biirc^ ^i^rniib ,^er[tört hatte,
ahermalc^ ueniniftet. — @el)r mcnige (Sül)iie t^roHer 9)?änner t)ermc()rten
biird) U)re aueijCj^ctdjneteu %atm Den ^Kut)in il)ree "•iHitev^. — Srf) lueibe
bir antuiorteii, nhcr nid}t frül)er, aU bk- bii miv geaittii'Lntet l)aft. —
3Ber rairb nid)t fttU^eu, luenii er Don einem il\>ci[cn ermal)nt luirb? —
Scipio, lueld^er bie ©tobt i^artliaßo ,^,erftört [)atte, belueiiitc jelbft it)r
(Sd)id']a!. — Ül^cldje ©tabt I)aben Siomulue iinb 'Kenuie evliout? — 1)ie
^(ug^ett eineÄ eingigen 3)?anne§, beö ^^einiftoflel, ()at tvtnA Wriec^en
lanb uom Unterfange gerettet. — ^vagct midi intb id) merbc cud) ant-
niorten! — '-^euor bu etmac-' üeriprid)[t, cniulge eö; l]aft bu c^3 aber
nerfproc^en, bann liatte eö. — 'Die ^tmh^ fteden il)re ^äufer felbft in
^ranb. — ^ituc- illcantiuy nai)m einem (55aüicr, ineldien er in ber
©d)(ad)t getötet ^atte, eine golbene ftettc ab; üon biefer Xat erhielt er
beu ::)?amen Xorquatuä.
II. öcrbtt imjjcvfcftiua.
a) 5ßerba bnrattua. ((5iet)c § 68, II, a.)
§ 71. ®ie buratiuen '-i^crba fommen in allen fed)^ .Konjugationen
lun- unb be^eidincn eine §anblung, bie in ihrer '^(näführung unbe=
fd)ränft fortbau ert. SBill man biefe Daner befdjriinfen, fo fei.U man
bii' p)eittt)örter mit paffenben ^rapofitionen .^ujanunen (§ 70) unb erl)ätt
eine Duratiuperfeftiue ^anblung. 9?ur bie ^räpofition po tann bie
Ön''blung fomolil als nollenbet mie alv. banernb barftcllen: bei ben
in ij ()9 genannten '-iNerbcu t^at e^ eine temporale (abl'trafto) ^LV'beutung
unb bie 3Serba bleiben buratiu; crl)ält aber po bie fouhete 'i^ebeutnng,
b. l). be;,eid^net e§ bie (Sri'trcdung über beu äufjereu ^li'aum, jo uurb ba-?
'^nnbum finitio, posypam id) merbe beftrenou, pokazam iit U'erbe
;,eigcii.
— 142 —
b) 'ikrba iterotilui. (§ 68 II, b.)
33tlbung ber "iBerbo iteratinn a\\§> buratiuen ä^erben.
T)a§ äußere ^enn^eicf)eii ber a\h$ biiratioeu Serben entftanbencit
iteratilien 3?er6Q beftef)t:
1. in ber Steigerung be^ ©tammuofd^, *
2. barin, bafe ha§' Qtxtwoxt in bi€ V. ober VI. Slaffe uerjeUt mirb.
Iteration ber 'i^erbn ber I. ^Konjugation.
T^uratil! (bauernb): iteratiu (n)iebert)oIenb) :
njesu \ä) trage (je^t) nosu ict) trage (geluö^nlid), oft, immer)
wjedu xda fütire, leite (jeM) wodzu id) füt)re, leite
du id> gcf)e (je^t) khodzu id)befud)e, ge()e - =
wjezu id) fat)re (jetjt) wozu id) fal)re (trangit.) ' = *
jedu id) fa()re (je^t) jezdzu id^ fat)re ^ =
(Se|t mon biefe in ber IV. Ä^njugotion itevierten 'l^erba mit '»^rä-
pofitionen ^ufammen, fo ert)ält man eine iteratiu=perfeftioe §anblung,
V 53. wuwozu.
Slnmerlung. 9J(it biejet Söe^onblung ter 58etbn l^ängt sufammen, bafe bflil
©uratibuin bie ?yirFIid)feit ber ^anblung tc^fic^nft, bo§ :3t(ratibum ba« S8er»
* Unter Steigerung (stupnjowanje) t)ciitef)t man bie SSeränberung eine*
fc^iräc^eren SSoIale in einen ftärfcren ( fingen, fong, gefangen). 5)er ftärlftc
SSoIal ift a, ber fc^ttjäc^fte i; bie übrigen liegen in ber Witte: (1, r,) i, y, c, e,
o, ö, n. a. *S)k Steigerung fonn auf bo^j^jeltc tScife gefdöe^en: a) ba§ ein $8oIoI
in ben bonei*en tjerSnbert rairb j. 93. njesc — nOsyc — sedzec — sadzic; ober
b) bofe noc^ ein onberer SSofal fiinjutritt. Slm öfteften toerben ben S3oIalfn i, u,
y hie 58ofale a, o oorongefe^t, fo ta^ bie 5)ipl^tl)onge ai, au, ay, oi, ou, oy ent-
fielen, meldet ober bie ttJenbifd^c @prad)c nad^ i^rer 9trt umgeänbert ^at. 99ei ben
offenen Stämmen »urbe i>ai fiamml^ofte i, n, y in bie Sonfonanten J ober w
öenoanbelt: pi trinfen, -poi — poj-i6 trÄnfcn; boj Äampf für bo-i öon bie f(^to=
ofii, hnöj t)Dn hnic, sta-w-a Stul^m öon sla-u-a, slo-w-o öon sto-u-o öom Stemme
slu (bö^m. slouti), (za)bawic unterlöalten Don ba-y-i-e — byo; row ÖJrab üon
ro-y rye, pluwac fi^mimmen Don plu, prawic Don pru. — Sei ben gefc^loffenin
Stämmen ge|t 1. ai burc^ SD'Jetol^efiS in ia — ie — e ober e über, j. 33. wi-
dzec — waidzec — wiedzec — wedzec, wisac — wßsec, iwitnyö — swöciö ;
2. ay, «y ge^en in law, öw ünb io§ in wa, wo über: styri — Sty — ätoy
— stow — stwory. Sei mafld^en ScitoiÖTtern fommen jaei, mänc^mot aud^ krei
Cteigerung§ftufen bor, j. S.:
— MB —
mögen, bie ^anbluiip ju imtcrnef)uicn. Syergleic^e: ptak loci bcr Söget fliegt, ptak
leta Der !i<ogel faiin fließen, fflöbann fanii man fid) bei ben iteratiüen 5i^erben im
2)eutfd)cn bie Umflaiiböwörtcr „oft", „cjcroöfinlirf)", „immer", „jonfl" ^injubcnlen
ober i'ie burc^ „pflegen" umj(^ri'ibon.
3ft aber bie jDiivntiufüvm eineö '-iNerb'c übtjanben i;jefomincii, fo
lüirb fie burd) bie 3terntiuform crje^t, 5. 33.: pocinam id) fange an.
Waii bilbet gelr)öt)nlic^ perft auc^ bem buratioen ^scvbum b.vö finitiuc
unb iteriert bann biefecr
^ie "ikiba ber I. ^Konjugation luerben in ^krbinbung mit ^rft«
pofttionen in bev V. unb VI. 5lonjugation iteriert.
r, b (I, p)
hrb (in horbi
7.11
mr (nirec)
wr
1. 6mfc.
c, e
hrjebac
(zenu)
lezd
s-rajerc
wjercec
cec
werjo Strubel
sed (so})
2. Stufe.
o, 6
(bb^m. hrob)
lionic
moric
wrocic, wrot«
tocic
khodzic
3. 6tufe.
a
hrabac
hanjec
lazyc
mary 59a^re
(bri^m. vriititi ae)
tacel (33utterffl6f(i^rfiget)
waric
s-khadzec.
I. ^i^erba mit
^uratiu
^^rim.Snf. ^räfemS
tfasc tfasu
klasc
plesc
jesc
möc
syc
wlec
toJc
-cec
-pjec
rjec
-6e6
-jeö
kladu
pletu
jem
n)6zu
syku
wieku
tolku
gefrf)loffeneni (Stamme
^initiu
futurum
zatfasu
naktadu
zapletu
wobjem so
^steratiu
^räfenö
zatfasuju jc^üttele lo«?
naktadiiju lege auf
zapletuju f(ed)te
wobjeduju effe ^u 'Diittag
- poniham id) ^elfe
zasyku zasykuju fange an ,^u mälien
wobleku nawoblekuju übcr,)iel)e
zatolku zatolkam fnittern
pocnu pocinam fange an
zapinu(zapnu) zapinam fnüpfe ju
zarjeknu so zarjekuju so id)üer)pred)emidi
nacnu nacinain fd)neibe an
najnui najimani miete
141 —
2)uratiu
Jinitio
Steratio
^^rim.Snf.
^riifeng
5'Utiirum
^räfeiu5
wzac
—
wozmu
bjeru Don brac nel)men
drec
dreju
zadru
zadzeram so .^erre mirf)
-strec
—
prestru
pfesceram breite am
-wrec
—
zawru
zaweram jdjtiefie.
II. ^iserba mit offenem (Stamme merben in ber V. Konjugation
itcriert, beten (f{)arafter a ift, §. 33. li a-c. ^m '-8ermeibung be§
.s>iatu§ mirb w ober j eint3cfa}ü6en: nali-w-a-c, zabi-j-a-c = zabijec.
^uratio
5'initiO
Steratio
^:}.^rtm.
t^^f. ^^räfen§
futurum
^räfen!§
bic
biju
zabiju
zabiwam eifc^(age
lec
liju
wuliju
wuliwara gief;e au^
klec
kleju
zakleju
zaklewam uevfluc^e
pic
Piju
wupiju
wupiwam tiinfe am
wie
wiju
wuwiju
wuwiwam entiuirfele
zic
ziju
wuziju
wuziwam genieße
dzec
dzejii
wodzeju
wodzewam hthtdi
cpec
cpeju
zacpeju
zacpewam uerad}te
hrec
hreju
wohreju
wohrewam uuirmc
smjec
so smeju so
po smeju so
posmewam so läcble
krac
kraju.
wukraju
wukrawam fd)neibe aib$
sac
sajii
wusaju
wusawam fiebe
znac
znaju
poznaju
pöznawam erfenne
b'yc
sym
pfibudu
pfibywam net)me ^u
kryc
kryju
pi-ikryju
pi-ikrywam bebecfe
myc
niyju
wumyju
wumywam Uiafd)e au^
duc
duju
naduju
naduwam blafe auf
cuc
cuju
zacuju
zacuwam fii()Ie
hnuc
hnuju
pohnuju
pohnuwam belüege
zuc
zuju
wuzuju
wuzuwam ;^iet)e au§
drec
dreju
za dreju
zadrewam reifee an
kcec
kceju
zakceju
zakcewam blüt)e auf
mec
mam
—
mewam l)abe
mlec
nileju
zemleju
zemlewam mat)Ie
145 —
Turatiu ^initiu Steratiu
^rini. onf. "!|>rä|enÄ J^-iiturum ^räfensl
znjec znu(zneju) wuznu (wuzneju) wuznewam mäf)e au§
skhnyc skhnyju wuskhnu wuskhnywam tiocfne aus.
.\>ioi1)er i-\ei}Lhen and) bie tkiba mit iteratiüer Sebeutung, luelc^e in
^erbinbiuig mit ''^.^räpofitionen finitiu merben:
honic honju
wuhonju
zahanjam treibe an
khodzic khodzu
wukhodzu
wukhodzuju so [ic^ erget)en
jezdzic jezdzu
wu jezdzu
wujezdzuju faf)ie auö
nosyc nosu
wunosu
wunosuju trage tjerau^
wodzic wodzu
pfewodzu
pfewodzam begleite
wozyc wozu
wuwozu
wuwozuju fat)re au^.
calta <Semme(
kudzalka ©pinnrocfen woblekac so an^iefien
calta w mlocy 5[)?i(d)-
kurjatka Äiicf)(ein
wobserny an^jeuetint
femmel
lico 3Bant3e
wotpadowac abfallen
celatko jungc§ Änld
Morawa 5[)?ard),
wudyric auc^bredjen
docpec erreid)en
Wä[)xzn
zacekac ün|d)meUen
dopfasc ,^u"C£nbe
napfasc fpinnen
zamer ^\ü
fpinnen
nitka AQben
zbözny lelig, gtüdltc^
drasta Äleibiuicj
prut ^Kiite
zescipac abpflücfen
dziwac achten
pfecinic üertuii
zlösc 53oöt)eit
hatzka 3n-'eig(ein
rozpfescerac auä=
zwotnosec fiinmeg-
jimac so faff^n
breiten
tragen
kefk (Sttauc^
runina (ibene
zida (Seibe
khowac so untcrgef)en swar S^nt zidzany )eiben.
(uon ber ©onne) Swatopolk Stnatopluf
44. A) Öulerjo khodza do sule. — Pfadta je Marja
kudzalku zidzanu, prenju je nitku napfadla, kudzaiku dopradla.
— Stara mac holcicku plecese, közdu zboznu njedzelku. —
Kohoz prut so njejima, ton tez na swar njedziwa. — Won pak
wot hatzki na halzku dalc dele padase. — HcSlcik je worjeclii
zescipal", komu dha je je won zwotnosal? — Z wamaj moj
k wjeceri njepondzemoj, prjedy har z maoerju njeporecinioj. —
Wjedt je tön holcik swoje koniki won, ninio krasneho dwora.
— Ptacatko leci, zaleci, na zelenej hatzcy sej zaspewa. — Zly-
10
— 146 -
cenjo pija a napija so, wsitko pak swernje tez zaplaca*. ^
Ötoz wo dnjo sej wuprosu, to w nocy wsitko pfecinju. — Njedaj
knjezic nade mnu zanej zlosci! — Njech (Iq^ mid)) ja wsak
celatkam nadawam. — Kurjatka, polecce domoj! My so bojimy.
Koho? Wjelka. Hdze dha syda? Za kefkom. Sto dha je?
W mlöcy caltu. Sto dha pije? Piwo, wino. — Hdyz lico
pocina** zacekac, snadnje roza wudyri.
B) %U bie 53tumen baran traten auf,^ubUi{)en, famen fn()(e
9?äd)te unb D^egengüffe, fo baf] [ie ni(^t Qufb(ü{)ten. — ?(!§ ©Unitopdif
im ©tetben lag, rief er feine @ö^ne nnb ermafjnte fie ,^ur (£intrad)t
nnb g-römmigfeit. — ?(uf beiben ©eilen ber 9}?arcl) breiten fic^ aii^ge=
belmte (Sbenen au§. — SSer fid) um frembe (3aii)en tümmert, üerliert
oft feine eigenen. — ©iefe nid;t fo uiet 3Baffcr in ba§ @laö! — 'I)em
g-auten^er |i(f nie! — Stro^ aller ?(nftrengungen*** fonntc ic^ mein
3iel nid}t erreid)en. — T)er 35>inter beginnt am 21. ji)e§embe:. — 'J:ie
alten ©lauen ,^ogen fur,^c Slleiber an, melcf)e ber römifd)en 'Junifa
ä^nlid) n^aren. — 3m SÜtai blüf)en bie Sf^ofen auf unb im nädjften
3}?onat fallen fie loieber ab. — ®ie ©onne ging eben unter, al6 mir
in bie ©tabt ,^uiüdfe()rten.
Iteration ber b u r a t i ö = p e r f e ft i ö e n 5s e r b a
ber II. Konjugation.
§ 72. 9]on ben '-isfrben, nicld]c in bicfe 5ltaflc get)ören, finb bie
tuenigften buratiu, bie meiften einmomentig unb merben, mie au§ § ti9
erfiditlid) ift, nad) ber V, unb VI. Sl'onjugation iteriert. — "^hid) bie
menigen buratincn uierben in ber V. unb VI. Sl^njugation iteriert.
■iKuratiD . Jyinitiu
cahnyc — cahnu 5ief)e pfecahnu so id) roerbc übcrfiebeln
* S)ag giUuruui ficl)t öftere in förfntinnig^fähcn unb jur '.Ücäeidjnunc^ Oon
@ett)of)nf)eiten.
** Wh pocec — zapocec — pocinac — zapocinac läfet firl) nur ein
im^jcrffltiüeS S8crb in S3erbinbung brtnßen: poca recec, pisac, kreslic, wupisowac.
©benfo »irb pfestac, auttjören, lonfirutcrt.
*•* SoIcl)e €ubftontiDa auf »ung übetfc^t man am beflen bunl) flanjc €öfc;
;ro6 oHet Slnftrengungcn = ob gl ei il) tu i r uns ief)t anftrengtrn.
— 147 —
'I)uvatiu A-initiü
— mknyc zamknu ict) luerbe jc^UeHoii "
— winyc* zawinu ict) luerbe uerfri)iilben
Steratiü
pfecahuju so ict) übevfiebelc
zamkaiii id) fdjlietje
zawinuju ic^ (a||e mir ,^u v2d)ulbcn fomnicn.
^Serben bie [inc^ularen of)ne ^^räpofition in ber V. S^onjuqation
iterierten '-I^erbn mit einer paffenben '^^räpofition ^ufnnimenc^efcnt, fo
tt)crben fie mieber perfcftiu, be,^ie^iuuviiuei)e finitiu iinb tonnen iiber-
matö iteriert merben.
©ingulnria
klepnu
hrabnu
katnu
kusnu
liznu
reznu
scipnu
skrabnu
torhnu
tyknu
Steratiu
klepam
hrabam
katam
kusain
lizam
rezam
scipam
skrabam
torham
tykam
^-initiü
wuklepam
zahrabam
zakalani
zakusam
wulizam
wurezam
wuscipam
^terotiö
wuklepuju flopfe au^
zahrabuju red)e ^ufammen
zakaluju erftedje
zakusuju beifee tot
wulizuju (erfe an^
wureziiju fd)neibe auö
wuscipuju pfüirfe au^
wuskrabam wuskrabuju fra^e auö
wutorham wutorhuju rei^e au^
wutykam wutykuju [topfe au^
u. \. U). § 69.
Iteration ber b u r a t i u = p e r f e f t i u e n "^n e r b n
ber III. 5$oniuc\ation.
§ 73. '5)ie '-iNcrbn biefer Konjugation toerben m ber V. nnb VI.
Äoniugation iteriert.
1. 9?ad) ber V. Konjugation merben iteriert:
blyscec glänzen — blyskac bli^en
klinöec tönen — klinkac füngeln
lecec fliegen — letac oft fliegen
piäcec pfeifen (meinen) — piskac oft pfeifen
* ifiJo^I fwr z(a)winyc.
HC
— 148 —
recec reben — rekac Ijeif^en
slysec I)ören — sluchac oft l)üren '
smorcec fdjnardjen — smorkac oft fd^naufen
tcec fteden (intrnnfit.) — tykac ftecfen (tranfit.).
2. Sn ber VI. ^oitju^ation roerben iteriert:
dzerzec f)a(ten, zadzerzec so — zadzerzowac so fic^ uerl)alten
boloc fc^mer^en, zabolec — zabolowac fc^nier5en
wjercec breljeii, zawjercec — zawjertowac uerbret)en.
8. ^)iad} bcr V. unb VI. Äonjui^atiDn roerben iteriert:
bezec laufen — behac — pfebehowac burdjloufen
lezec liegen — lehac — pfelehowac so fid^ anber^ legen
recec reben — rekac — wurecowac so ftreiten
lecec fliegen — letac — zletowac.
Iteration ber buratio = perf e ftiuen ^serba
ber IV. Konjugation.
§ 74. T'ie ^Iserba ber IV. Ä'onjugation tterben teilä in ber V.,
tei(§ in ber V. unb VI. .Slonjugalion iteriert.
1. ^n ber V. Stonjugation loerben iteriert:
cinic — (do)konjec — uoHenben sudzic — rozsudzec urteilen
pomiiic — pomiiiac crmal)nen susic — wususec trodnen
krotcic — pfikrotcee oertüi;^en tepic — zatepjec einliei^en
(za)mohvic, zamolwjec entfd^ulbigen zedzic — zadac »erlangen.
2. 3n ber Yl. Konjugation n)erben iteriert:
cydzic — wotcydzowac abfeilen rjedzic — rjadowac orbnen
krocic — pokrocowac fortfdjrciten zelic — zarowac* trauern
lubic — lubowac lieben radzic — wuradzowac beraten
mröcic so — pomröcowac so ftd) bemölfen • zdzelic — zdzelo-
wac mitteilen
placic — wuptacowac auö(^al)len prosyc — wotprosowac
mbitte leiften
sluzic — postuzowac bebienen wucic - wuwucowac unter=
rid^ten, erer;\ieren. .
^ Zarowac füc zalowac.
— Mit -
3. 3n ber V. uiib VI. .SUniiiigattou U'eiboii itcriort:
blizii^ — pfiblizec pfiblizowac nötjeru
budzic — zbudzec zbudzowac mecfeii
klonic — poklonjec - skionjowac beugen
mjenic — pfemjenjec — pfenijenjowac Ueränberu
sadzic — sadzec — nasadzowac iiad)ptfnit^en (imcfiKtjcii)
skocic — skakac — poskakowac fpiiiigeii
storcic — storkac — wustorkowac aiisftoBeii
ttöcic — potJöcec — potlöcowac unterbiürfcii
tfelic — tfelec — wutfelowac fd^iefeen.
Steration ber bur atiu - perf eftiUeii '-is'crba
ber V. .Slon jugation.
§ 75. ^k Tertia biefor Äüujugatiun fiiib mcift fiton iteriert,
iicbnbem aber tonnen [ie in 'iNerbinbung mit ''l^räpofitiünen nad) il)rer
eigenen ober narf) ber VI. itonjugation iteriert lueröen.
^uratiu ginitiu Steratiu
brac — bjeru net)me wubrac wuberac anliefen
slac — scelu fenbe pöstac posytac (beffer scelu)
fenben
zrac — zeru freffe pozrjec oerfcfilingen pozerac uerfrfjlingen
cakac — cakam lüarte . wocakac wocakowac eriuarten
drapac -- drapam fra|e rozdrapac rozdrapowac ^erhal^en
kazac — zakazac — zakazowac uerbieten
mjetac — wumjetac — wumjetowac uortüerfen
pisac — zapisac — zapisowac einfdireiben
wjazac — zawjazac — zawjazowac uerbinben.
5tnmerfun(^. ^m ^räfenö gebraucht man für bie iteriertc Soriii ber biirQtiü=
Vt-'tfeltibcn Ü^erba aud) öfter bnö oiiifad)e Turottöuiii: slubie üeifprcd^eu —
lubju t(i) öerfprecfie, skidac Derfd)üHen - kidam id) »erfdiüttc, skrötsic oorfürAen
— krötsu id) »erfürje, skfiwic frümmeii — kfiwju id) früiiiiuf, skhowac üfri'teden
- khowam id) öetflecfi', spjec baden, braten - pjeku id) bade, brate, splesc
;^uiammenfled)ten — pletu id) flechte jufammen, sputac feffelii — putam id) feffele,
wobkowac (^^ferbc) befc^(üf]en — kowam id) bcfdjlain", wocazac vi^ubcii —
cazam id) pfänbe, zrunac einrenfen - runam id) lenfe ein.
— 150 —
c) 9.^crt)a fregucntatioa ober '-l^erlia iteratiüa ^lueiten (^rnbeö.
§ 76. ^iefe 93crba entftc^cu auö anberen ^i^erben, iitbem an ben
Snfinittuftamm ber (^tjarofter ber V. ,St(affe a tritt, iroburd) ,v 33.
kry-a unrb. 3"^ 3]crmeibung be§ i^iatuS iinib ein w eingejdjaltet:
pokryc — pokrywac beberfen; zetkac — zetkawac begegnen; hnuc
— hnuwac belpegen.
Slnmerfung. ^m ®eut)ri}en iDcrbcn biefe ^eittDörter ebenfo roie bic ^iexa-
ttDa burd) pflegen, 9eiDol)nt fein, au§gebrücft. 9?ur ba, wo man bie @e=
»üoi^nl^eit al§ ettoa§ @tänbige§, Unberänberltrfieä, bem ©ubjefte fo ju fagen
fd^on 2lngebDronc§ l}erliort)eben irill, raenbet man tm SBenbifdien zwuceny byc,
wasnjo mec, geiuotint fein, an.
3)ie S5ertia ind^iotiün bleiben nnueränbert; uid^I aber fönnen
fie tt)ie im SDeutfdjen burct) UmftnnbyU'örter nät)er beftimmt luerben;
khory z közdym dnjom bole blednjese ber Itranfe unirbe mit
jcbem STage bläff er.
bledzic labern naspac so genug scercec flirren
bur Omaner frf)tafen serack(Sirau^ämpfüng
coplota 3Bärme pastwisco SBeibepIal^, sklenca ®(a§
ctowjestwo ^Il?enfd)t)eit •'pittung sucic braufen ■
crona ^eft pastyr .t)irt sumic tofen
hanjef ©pötter pocpula 2Bacf)tel tolef Jaler
hody, höd 3Bei!)nad)tcn poskakowac l)üpfen tujawka Xurtettaube
hola §eibe, ÜBalb postnicy 5<iftnad}t walec so ftür,^en
hospodaf 3iMrt pozbehnyc (-owac) vvjecba ?Kad)e
juskac jubeln fid) eriieben wokfewjec erqniden
karan üxuo, pruha «Stvat)! wopokazowac ermeifen
kat (Sdimfric^ter pfelec uergief^en wosyca (Sfc^e
kefck flciner ©traud) purpurojty purpurrot wotamkac auffd)tie§en
kermus ^irmef^ ranje 9[)(ürgen wotrubac abflauen
krup}»- öjraupen skok na skok fel)r wotrohi ©porren
kruwafka(Stnl)=)'iWagb fd)nell, über ©tod zejhrawac fd^menten
kusk ©tüdlein unb ©tetn zesedziwic ergrauen
luty lauter sparny fc^täfrig, mübe zezerzawic tierroften
najesc so genug effen stworba ©d^öpfung zolma iBeße.
narejowac so genug siidnik ^Kic^ter
taujcn
— 151 —
45. A) Ötöz so kermusu n Jena je, hody njenaspi, postnicy
njenarejwa a wo zne njenadzehi, k niconiu njeje. — Widzis
tamle kefk so hnuwac, njestysis tu wosycu? — Tujawka z hatzki
na lialzku zletowase. — öerack na zahrodze bledzi. kaz so
liodzi, tak a hinak zanosa; pocpulu do zita biir sebi radso
wita, zo jom' krupy njeskodza. — Lute rjanosce a spodobanje
wutrobu a woci wokfewjeja, hdyz, so purpurojte eiche ranje
pfez hory a lesy pfibliza, clowjestwo a ptacina sparne wööko
wotamka. — Nowa coplota Bozu stw(3rbu hreje a stönco moc-
nise pruhi na zemju scele. — Wo srjedz jich dzeta stysis jich
wjesele hwizdac a spewac, zortovvac a so smjeo; z pastwiscow
sem klinca naiii napfeco pastyrjow a kruwarkow hlosy, jedyn
pfemoh druheho, a ducy domoj zejhrawaju wjeseli paoholjo
skakajo a juskajo (fpriucjeub unb jubelnb) ze swojim ktobukoin. —
Prawda woci kole. — Suci dziwja reka, zotma za zotmu so
wala, sucachu wse wöjska skok na skok, wso cerjese pfez
sumjacu reku. — Sol je knjez hölcik do kheze, wotrohi scer-
cachu. — Jeneho Stoma dla hola njepadnje. — Pfe co, möj
towafso, tak zähe dorn dzes? Njewes, möj pfecelo, zo daloko
mam a boju so sam? — Katowy mjec so pin samych cronach
wotlania, — Tym chcu dac t^bje podrezac, piü saniej zemi prec
wotrubac. — Zbözny je ctowjek, kiz njekhodzi {)0 radze, a na
pucu hresnikow njestoji a na stole hanjerjow njesyda. — Coho-
dla njejes? Njecha so mi* jesc. — Zjez to! Dzakuju so, sym
so najedl. — Sto nii das, hdyz ci praju, hdze moht do jaho-
dow hie?
B) Tiic ,STönic]e ber (Srbe ert)eben firf). — tiaö .^aiipt ift if)m
ergraut, ba§ blaute Stf)iüert ift öerroftet.. — 5tuf beiu Sege ber (^ererf)=
tigteit fü^rt mid) ber §err um feineä 3BurteC^ lutüen. — 5)ie (Stfter
t)üptt uui bie Wü[)k ^erum, bittet um eiu 3tücfd)en '^^rot. — l)m SBirt
• ÜÄcnfc^lidie 4^ebüifni|)e ber iiuft ober Uiidiit ober ber JJotiueiibiflfcit, loelc^e
butc^ ein 53erbum auöjubrücfcn [inb, »oerbeu burrt) beri ®attö ber *4Jt'tfün (log. Sub.
jffti mit chce so unb beut v^iiüttitiu imperfcltiüer iöerba fleneben: mi chcc so jSs(5
idi bin ^unflrif^, tebi chce so spac, hn bift fcf)läfrifl, njecha (nochcc) so warn
rejowac? t)abt itjr uicbt iluft 5U taujen? Mi so wjacy pisac nochce, dosc- sym
hizo napisat, idi ^abc feine l'uit inebr ^um grtireiben, icl) ^abe mic^ fc^on uiübr
gefc^riebeti.
— 152 —
\vo\ltn lüir an ben Xifrf) fe^en, einen Ärug 39ier unb ein (^(aö SKein
i()m in bie .*pänbe geben. — ^enug ^a[t bu fc^on beg S3(utes oergoffen.
— '^tx 35atcr fctjenfte ben braöen ©ötjnen einige ^unbcrt %akx. —
^^iele ©rüfee (wjele dobreho, ftänbige 33erbinbung) tüetbe id§ bem "^ater,
ber SJJutter unb i)m Srübern mitgeben. ~ Stiele ©rüfje üon mir. —
Unter ben ."Reiben mag (njech) uor unferen 3[ugen bie 9iad^e für ba§
üergoffene 33Iut beiner 5lned)te, o §err, erfannt werben. — (Sv^ebe bid^,
0 ^)iid)ter ber @rbe! — 3Baö roerbe id£) bem iperrn ^urüdgeben für alle
feine mir ermiefenen 2öot)Itaten?
§ 77. 'J)er SEranögreffiü. Pfekhodnik.
@ine ber frfjönften ©a^lDenbungen im 22Senbif(i)en ift bie §Intüenbung
beä Xranögreffiüeg. ©(i)on ber 9?ame fagt, ba^ etroaS übergangen, meg=
geinffen tüirb; e§ werben nämlid) bie Sl'onjunftionen unb 'j^ronomina
roeggelaffen unb bie ^onftruftionen beö STranögreffiö^ aiigelüenbet, ^. 93.:
sulef sedzi a pise ber ©c^üIer fi|t unb fcf)reibt = sulef sedzo pise
ber ©c^üIer f(^reibt fi|enb, ober: sulef, kotryz sedzi, pise ber ©tf)ülev,
meldjer ft^t, fd^reibt = sulef sedzo pise.
@§ gibt brei jEranSgreffiöe unb ^wax 1. ben ^ran^greffiti ^^^rae=
fenti'o, 2. 'JranSgreffio 'ijßerfefti unb 3. ben Xran^preffit) ^i'turi
e;iafti.
1. ®en Xranögreffio ^räf entig (uon imperfeftioen l^erben) unb
5"uturi e^afti (uon perfeffioen) bilbet man auf gleic£)e 3Bcife, unb ^mar
immer, inbem man bie ©nbung ber 3. ^erfon ^luroliö in ber ©egenmnrt
(^röfenöftamm) mit ber (i^nbung o öertauf(^t, melc^eö für afle brei @e=
fc^Iedjter unb oüe brei 3'^^)^^!^ f^^^t, 5. 93.: wjedzo üon wjesc füt)ren,
wuknjo — wuknyc lernen, .lezo — lezec liegen, wuco — wucic
lehren, wolajo — wolac rufen, tf elejo — tf elec fd)ie^en, lubujo —
lubowac Heben. SSiele Stran^greffioe ^rüfenti» enbigen auf ey, icy,
me(cf)e'o eigentlich) ber ^lural ,^um SEranSgreffit) auf o ift, j. 53.: ducy
auf bem SBege, 9e()enb, khwatajcy eilenb^, fiugö, hladajcy ^ufet^enb^,
auffaÜenb, njedziwajey uiigeacljtet, njenadzicy unüertjofft, njejabcy
unertt)artet, ptacicy, plakajcy meinenb, spicy fc^Iafenb, spytajcy
oerfud)enb, zaloscicy flagenb. .'pie unb ba lä^t man bei bem Xran§=
grcffiu ba§ refiejiöe so meg, maö beim attributiü gebraud)ten '»Partizip
burd^gängig gefd^ietit, 5. 93.: wröco njepfindfe für wroco so von
— 15H —
wröcic so, warjaca wotla füc{)eubef§ SSaffei fiiv warjaca so ooii
waric so. Sn iieucrtr ^nt Uienbet man bic J^ormcn niif o für bic
©in^al)!, auf <*^' für bie ^^Mm- uub 'il.lieli^nl)! nn, ,v 33.: wolajo —
wolajcy, wedzo — wedzicy, khwatajo — khwatajcy.
2. 1)er Xran^greffit» ^erfefti (uoii porfcftiucii '-I^erben) luirb uom
^^Hirti,ypium '•^serfefti '^Iftiui gebilbct, iiibeiu man bti!^ I luegläi^t iinb
ftatt beffeu wsi anje^t, luelc^ey für alle (^efc()led)tcr aller ^^'^^^^'^
gebraudjt luirb. -Bei ben '-iNerben ber I. Konjugation mit gcid)lofiencm
©tamme wirb oor ber ©nbung wsi nod) ein i (y) eingefdioben, 5. B.:
donjes-y-wsi — donjesc, zaplec-i-wsi — zaplesc; nawukny-wsi —
nawuknj'c, nawuciwsi, zawolawsi, nakupowawsi.
3lnmerlung. 33on hie ge^en ^ei§t ber Iran-Jgrcffiti ^erfclti -sedsi, j. 2Ö.:
pfisedsi Don pfinc onlpinmeii, üfjulict) fommt oud) uon stanyc bie Jsoviii staAsi in
ber SBerbiubung öor stansi z foza gleich nad^ bem 5liifite^en.
jDer Xran^greffiu luirb an\emenbet, menn luenigfleiuo ,^mei Säue
oorf)anben finb, bic uerfür^t inerben foUen nnb ein ((cmctnfd)ajtli(^($
8u(|f!t liakn.
9)tit 9\üdfid)t auf bie ^dt ift ju, bemerfen:
1. ^ie .»panblung, bie mit ber i^')aupt^anbluug n^t^^^KitiR
ift, loirb biird) ben ^ran^greffio '^priijcnti'o auygebrüdt, ob bic
^anblung für ben @pred)enben gegenuiürtig, Hergängen ober ;,ufünftig
ift; er ift fo ,^u fagen ber 23egleiter ber .S^anblung beö regierenbon
SSerbum^, ^. 33.: Skowronck letajo spewa. So! je pachol z pivva
dorn, spewajo, juskajo. Öohodla bychmy so bojeli, wedzo zo
dyrbimy wumrec.
2. ^ie .SÖanblung, bie bem regierenben '-l^erbum UoraugfMf
mirb auögebrücft burd) ben Xrauögreffio '^.^erfefti, lucnn 00 fid) um
bie 93or,^citigfeit in ber 3.^ergangen^eit ober um bie ^iNergangenl)eit in ber
("•iegenwart l)anbelt; bie .*ganbUing bcö ^ranCH^reffiOd ift ber 'iun-botc
ber .V>anblung bes regierenben ^i>crbum^: cuzu ree nawuknywsi hanja
nekotfi swoju macefscinu jako wsednu,
Stniuerfung. 5.<iele Iraiiegreffibe finb ju reinen Slböerbieii geiiiorbon, mie
wrööo (cigentlict) jurüct[el)rcnb), wröco dac jurücfgcbcn, vvröco wzac iiirücfnel)nien,
dziwajo, nastupajo betreffenb, njetrjebawsi nnifonft, unüerrirt)teter Xingc.
Cyrenski oon (ii)rcnc dobyc einnel)men, ge= drözna Xroffel
öwila Cual luinnen* hanba ©d)nnbe
— 154
hröd 5d)(ciB ober
Hradcin 53iirg einer
©tabt
husaca kwetka Wa^--
tiebc^en
kisalo Sffig
kos, -üsa 5(mfe(
krocic fd^reiten
lamac 6red)en, ringen
(bie i^änbe)
macefscina ^Dhitter*
fpradje ■
raesnik ""^riefter
moric toten, ermorben
morjacy totlief
Mitridatesta $)?itri;
bate§
namakac finben
napic so trinfen, ben
®ur[t ftiüen
njemudry lörictjt
powisnyc ()ängen
pfedobyc befiegen
pfewinyc (besiegen)
überannben
pfei)odac übergeben
prosty fct)(id)t
rana Ül^nnbe
Romjan l'liömer
I onic (sylzy) uergie^en
rubac [jauen
spytowac uerfud)en
styknyc rucy i^änbe
falten
sylza ^räne
Syman ©irnon
sija öalio
Termopily ^^erino^
pl)len
wec niel)en
wetr (ftarferj 3Binb
wichor ©türm
woblico ©efidjt, 3lntU^
wopuscic uerUiffen •
wötcina i^aterlatib
wotrock *itned)t
wuhladac erbliden,
feigen
wumozic befreien, er=
[Öfen
wuraz 9lu0brurf
zahwizdac pfeifen,
fingen
zamörcec brnnimen
zaprewac üerlöugnen
zeiiiski irbijd}.
46. A ) Tarn holca sedzo ptakase, swojej belej ruccy
tamase. — Drozny, corne kosy, zahwizdaja hlosy, rjane sije
spytujcy. — A napfeco du smewajo jom' (nalecu) kwetki hu-
sace. — Rölnik dokonja swöj skutk a prosy wo plöd, rucy
styknywsi. — Letajo bych khwatat böle, dyzli wetra weco, böle
dyzli wichor. — Kak lohcy möze njezbozo, kiz lezo spi, pfinc
na tolio! — Hdyz so posco plakach, bu mi to k hanbje. —
A pfisedsi na mestno dachu so Knjezej kisala napic. — Pol
spicy Petr zamörca. — Kroco hlowu powisnywsi blednjese wön
do wocow. — Tele slowa slysacemu zapukota wutroba, na ku-
zot pak hladacemu tola kusk so zastyska. — Stoz je kcelo,
kceto je, wröco scezku njepöndze. — Khwatajcy wumoz mje,
Knjeze! — A ducy won namakachu ctowjeka Cyrenskeho,
z mjenom Symana. — Pojez ducy! — Wuraz jeho woblica so
hladajcy nijenja. — Njetrjebawsi smoj domoj khwataloj. —
Mjece rubaja rany morjace. — Prostej rucy »tyknywsi krawne
sylzy ronjese. '
— 155 —
B) ^annibal uevliet^ fein '-iNatevlanb aiiij Auvcl)t, er fönntc bcn
^luimeru au^cieliefcrt luerben. — .\'eticö vürfto nacl) bcr Siimatjme (uacl)=
bem er cin(3euDiumcu) ber Xl)erinüpi)(en (]ei]cn 'sHt'ieii uor iinb iifd)erte
bayjelbe luid) (Srmorbunfl ber ^riefter ein, n)e(ct)c er in bcr 33urt3
gefunben ^atte. — '^^oinpeju'S fel)rte nad) QSefiequnc] beö l^iit^rabateö
nnc^ ^Ixom juriut — '^lU SofratC!? einen rcid)en aber törid)ten 3iing^
linii fnl)' ütöte er: „Sel)et (hlejce) einen c^^olbcnen ©flauen!" — !iBarum
foflen wh- ben lob fiirdjten, (bat mir unffcn, baf? nur burc^ il)n uon
aüen irbijdjen Cnaleu befreit luerbenV — 5iknn bii in frembe Stäbte
fomnift, iierlencvie nie bein '-Ivitcrlanb nnb beine ?Dhitterf prad)c !
§ 7b. ^ilU-irtfülge.
Sie 3öürtfo(c3e ift im 3?Jenbifd}en meinen il)reg firoften 5ovmen=
reidjtumi? fet)r frei. Jyür längere (gälje gilt al^5 .S^aupticgel, bem ©üb-
jefte balb ba§ ^räbifat folgen gu (äffen, nnb bann erft bie übrigen
©abteile. 'J^od) muf? jeber ©qU mit einem betonten Sporte beginnen;
beyl)a(b ift .yi beachten, bafj gemiffe tontofe $>örtd)en fid) ftetä an
ein oorangeljenbee anlel)nen — ^Xnlelmnngöiuort, li'nflitifa genannt
— nnt babei immer bie ,^meite Stefle oerlangen. Sal)in gehören:
1. J)ie fonbition.ile 'i>ortitol -li, loetdje bnrd^ einen !öinbeftrtd)
uom üorangebenben ^.luH't getrennt mirb, ,5. ^.: Chees-li nasa swa-
kowa byc, dyrbis liinajse wasnje mec, menn bn nnfere ©c^mägerin
fein miÜft, mufet bn ein anbereo Q^etragen l)aben.
2. Sie enflitifc^en /vormen be? ^^crfonalpionoinenvi ce beiner,
bidj, ei bir, s«\j fic^, ho fid}, joh* ibn, joiu* (inn) i^m nnb bie
präfentifd)en Aormen beö Snbifatiö^ oon byc unb mec* ftel)en in
9^ebenfät3en an ^meiter ©teile, mät)renb im Seutfd)en hai i^ilf§5ett'
lüort an (etjter ©teile fte()t. ©ollte eine (inflitifa an ber ©pil5e be«i
©at3eö ftel)en, fo ftellt man ba? ißorfc^lagömörtdjen to ba'ö, ba uor.
To ci ölowjek werit njeby ba^ umrbe bir fein Wenfd) glauben.
'S. Sie '^Iboerbien wsak aber, ha unb dha, menn fie nur ;,nr
.s>erüorl}ebung be^ iljncn uorangct)enben Si^orte? bicncn.
Ireffen gtoei ober mel)rere ^nlel)nuug^omortd)en yifanunen, fo folgt
an ^n)eiter ©teile
äucrft: -li,
* %)ai gilt nic^t uoit rineju, id) wtxbt liabfu.
— 156 —
bann: sym, bych ober bech,
bann: so -- sej
unb ^nlc^t: mje — mi, ce — ci, joh' — jom' (mu),
g. iö. : prases-li so mje, hac to wem, irenn bu mic^ fvagft, ob id)
eö tueife ; dowerju-li so ci ob td) mid) bir anuertraue; smel-li so
jom' doweric ob td) mid) it)m anoertrauen bürfte; hdy bych so ci
dowerit irenn id) mid) biv anvertraute; hac mam so jemu wudac
ob id) ibn heirate; pokazam ci, hdze w khöjnach smorze rostu,
slubis-li mi, zo jom' to njepferadzis id) ^eige bir, tt)o im Äiefern=
tt)albe SWord)eln luad)fen, \imm bu mir oerfpridjft, e§ it)m nid)l 5U
oerraten.
HHeuötfdjt uuö öeutfrijc OSefijriidif.
Wo i'asii.
Kak je na casii?
Mözece nii rjec, kak je na
casu?
Runje je jödnace vvotbilo.
Najskerje so mylice, dokelz
jednace je bylo, hdyz sym
z domu sol a tu s5Mn hizo
nehdze hodzinu.
Netkle bije jednu.
Hizo dawno je wotbiio.
Je stworc na dAve.
Je tri stworce na dvve.
Je na pol pjecich.
Je sydom minutow pfez sesc.
Je wokoJo dzewjecich.
Kelko minutOAv je hisce do
pjecich?
Je po sescich, je sesc ninioV
Pohladajce, kujeze, na swöj
casnik, kak pozdze je?
Möj casnik njeiidze, dzens rano
je zastat. Myslu, zo budze
wokoto wosmich
Snadz njeje nacehnjeny?
Sym zabyt, jon nacahnyc.
Was casnikowy rjecaz je roz-
torhnjeny. — Ilaj, dzens
rano sym sebi jon roztor-
hnyl; dyrbju jon z casnikom,
kotryz wjacy njendze, k cas-
nikarjej pöslac.
Wo wjedrje.
Kajke je dzens vvjedro?
Jara hiibjene wjedro je.
*|?qK Der ;\(xi,
3ßic Diel Hin- in ec^-r'
Äünneii <Sie mir faqen, luieuiel
^ llE)r e§ ift?
Äoeben ijat eö elf flefd)(atien.
«Sie luerben fid) uermutlirf) irren,
benn eö fcf)luci elf Ul)r, aU id)
uom .sonnte lueßqiiu'i uiib id) bin
]d]o\\ beinal)c eine Stnnbo l)ier.
SelU |d)lä9t eö ein U()v.
@ö l}at fd)ün lanflc gefdjiagen.
(£§ ift ein ^i5iertel auf 5ii)ei.
(So ift bvci '-iNiertet anf ,vuei.
(£§ ift 1)0 Ib fünf.
(Sä ift fiebcn lltinnten über fed)^^
@§ ift gegen neun lU)r.
3Sie uiel SOcinnten fct)Ien noc^ ^u
fünf 111)1- •?
Ö^o ift fed)ci Dorbei.
(Sel)en ©ie, mein .S^erv, anf 3t)re
Ut)r, mic fpöt e<5 iftV
5]teine Ul)r get)t nid)t, fie ift biefen
^D^Dvgen ftct)en geblieben. @ö
mirb ungefäl)r nd)t Ut)r fein,
glanbe id).
*i^ieüeid)t ift fie nidit anfgc.^ogen?
M) l)abe uevgeffen, fie auf^n^ieben.
Sbve Ubvfettc ift ent,^mei. — 3a,
id) l)abe fie biefen !i)Jiürgen ;\er=
riffcn, id) muf? fie ncbft bev Übt,
loeldje nid)t mel)v ge^t, jum lU)r-
mac^cr fd)iden.
t^om *»fttcr.
2Baö ift beute für 5fi?ettcry
©5 ift fcbv jd)led)tC'3 ÜlNettei*.
158
Je suche, niokre. Je descowe,
descikate, molhowe, cmowe.
Wjedro je jara rjane.
Je coplo?
KhJodno je.
Wjedro je dzens njestajne.
Slönco jara pali, smudzi. Je
jara coplo. Tale tuznota
njeje woprawdze wutrac.
Pocu so po cylym cele. Je
tuzno. To hisce hrimanje
pfiiidze.
Dze so descik, dze so descika ?
Hizo pfekapuje. Prösi, miholi
so. Descik börzy pfestanje;
descik wopfestawa.
Sym cyty pfemokny}, zo na
mni ani nitki wjacy sucheje
njeje.
Je zyma wonka ?
Tak zyma hisce bylo njeje;
sym wson zmjerzly.
Pfeco hisce mjerznje; cylu noc
budze mjerznyc. Mjerznje,
zo sneh tfeska. Nozy, riicy
mje wozybjetej.
Sym sebi nozy zwozabil.
Je reka hizo zamjerzla?
Woskrot je. Jara hladke je.
Dzens je rezaty wetr, sylny
wichor. — Wetfik je so wo-
brociJ, wetfik je wocichnyl,
je so zlehnyJ. Sneh so saje.
Taje. Kurjawa, rosa wustu-
puje, pada. Dostanjemy, zme-
jemy rjane wjedro.
Cylu noc je milina hrala (je
blyskalo). Hrima so. Boze
njewjedro je do Stoma dy-
rito. Hrimanje je nimo (je
po hrimanju). Wucahuje,
jasni, wujasnjuje so. Widzice
tucel? 316nco so za horami
khowa, sloncko je w Bozi
domck sto Je hizo noc.
Gä ift trocfen, nafe. (£§ ift reg=
nerifcf), neblig, trübe§ SSetter.
(£ö ift fet)r fd)öiie§ 2öetter.
3lt eö UHinu?
e© ijt füfiL
®§ ift ()eute unbeftänbigec^ 5[öettev.
S)te 6onne brennt vedjt. (£v ift
fet)v lüarm. 5)ieic §it^e ift
roirtlicf) unerträgüdi. 3cf) fdiloi^e
über unb über. ®^3 ift fcf}Uni(.
^^ir uierben nod) ein (^elpitter
befommen.
Stegnet eö?
(£§ fängt an ^u regnen, ©er
Siegen luirb balb üorüberget)en.
2) er Siegen läfet nad}.
3c^ bin gan§ biirdjnii^t, baß fein
Jvaben me^r an mir trotten ift.
Sft e§ brauf5en falt?
(£§ ift noc^ nie fo falt geh)e)en;
\d) bin ganj erftarrt.
@ö friert immer noc^; e^ rairb bie
gan^e 9tad)t frieren. @ö friert,
ha^^ ber ©c^nee fnirfdjt. ©§ friert
midi an bie §änbe nnb ^ü^e.
Sd) i)abt mir bie )}iifee erfroren.
Sft ber JfuB fc^on zugefroren?
e§ ift (i5lattei§. ©§ ift fef)r gtatt.
§eute ift ein fd^arfer 3Sinb, ftorfer
©türm. — ®er SBinb ^at fii^
getoenbet, gelegt. ©!§ fd^neit.
(£§ taut. ®er Diebel, ber Zau
ert)ebt fid), fällt. 3Bir iDerben
fc^öne§ SSetter befommen.
(£§ l)at bie gan^e 9?ad)t gebüßt
e^5 bonnert. ®er !ÖU^ l^at in
einen S3aum eingefc^Iagen. '5)a$
(^emitter ift i^orbei. @§ t)ettert
fid) anö. (Set)en ©ie ben SJegen=
bogen? ©ie Sonne get)t t)inter
ben Sergen unter. ®ie ©onne
ift untergegangen. (£§ ift fdion
5^ad)t. T»er a^c'onb fdjeint. 5)er
— 159 —
Mesack sweci. Swita. Zerja
skhadzeja. Stonco skhadza.
%a% brid)t an. 4^ie 93ioröeuröte
eifrfjeint. ^k Sonne i^e|t anf.
Za sii«'danjoin
a swaelnii.
Hd}' snedace?
Wsednje w sescich.
Dzowka je tu riinje pobyla,
zo je snedanje pfihotowane.
Chceee snadz sobu posnedac?
Lubjerad.
Snedamj' wsednje mlokowu po-
liwku, druhdy tez kofej abo
mloko.
My dostawamy druhdy caj abo
Sokoladu k swacini. Öto mace
wy k swacini?
Kofej a pomazki, dwöjcy za
t.ydzen twarohowe pomazki.
Nalijce sebi nopask kofeja; tu
je smjetana, jeli zo chceee
bely pic. Njeje-li Warn ko-
fej dose stödki, tu je cokor-
nicka.
Tu mace Tykanc, cattu, rözki,
a tu je khleb a butra ;
bjefce sebi, kaz je Wam
lubo a njehladajce kazanja !
Dowolce, zo Wam hisce salku
naliju!
Dzakuju so, ja wjacy njepiju.
Dzowka, zwotnos nadobu!
^^ctm ciftcu uu5 ^tucitcit
Um lueldje 3*-'^^ Pf'^'fl^"" ©i^' .)"
frü^ftücfen?
©duö^nlid) um fed^ö Ul)r.
Die 9t)aii]i) mar eben ha, bas Jrül)--
fti'uf fei bereit. ÜSSoÜen (Sie mit
mK-> früt)ftüct:enV
©el)r i]oiii.
'IlMV irübftürfen ticu'öl)nlid) Wildr-
fuppe, mnndimal aud) ,'ft'affee ober
mm.
SSir befommen mand)nal Xtiec ober
Sliofolnbc ,5|Um ^■rübftiirf. 'iiMVo
bnben Sie ,yim 5rü()i"türf?
^'affec inib 33iitterbemmen, ,^meimal
in ber SÖoc^e Duarfbcmmen.
SSoÜen Sie fid) eine ^Xaj)e Kaffee
einid]enten; ()ier i[t ^)ial)m, menn
Sie i^n uieif^ trinfen uiollen.
iföenn 5t)nen ber .Slaffee nic^t füB
c^enut] ift, t)ier ift bie ^nd^^'^ofe.
§ier l)abfn Sie Sl^ud)en, Semmel,
.S^örnd)en, nnb l)ier ift ^^utter
iiub '-J^rot: nehmen Sic, mnö
3l)nen Ciefälliii ift nnb laffen
Sie fid) nid)t nötigen!
©rlanben Sie, bnfe idi 3f)nen noc^
eine Xaffe einfd)enfe.
v3d) banfe, iri) trinfe nid)t met)r.
9Jiai]b, räume baö C^iefdjirr ab!
Za wobjedom.
Hdy budzemj' dzensa wobje-
dowac?
Jemy wsednje na pol jedneje.
Budzemy dzensa sami jesc abo
mamy hosci ?
Cakam na nekotrych pfecelow.
tUm 9JJtttöftfi|cu.
Um mieuiel Uhr merbcn u'ir (leutc
fpeifen?
3öir pflegen cje.iö^nlid) nm tjiilb
(Sin'o ,\u fpeifen.
$Bcrben mir ()ente aücin fpeifen^
ober hnben mir (iiiifte?
5d) ermavte einige ^"^reunbc.
160
Jesc je na blidze, pöjmy do
jedzernje!
Tu je wase mesto, sydnce so
za blido!
Z Wasej dowolnoscu so sydnu.
Sitiem Waiu poliwku poskciic?
Prosii, jenoz mnlo, jem jenoz
Izicu poliwki.
Jesce hovvjaze nijaso? Chcece
radso tucne abo libojte?
Prosu, castku libojteho.
Tu mace sei.
Pfejece sebi k howjazemu mja-
sej korku abo cefwjenu repu?
Ale kaz widzu, dze zaneho
khleba nimace; tu je khleb,
drje burski, ale z Boha rjany
bety, wupjeceny.
Burski je mi lubsi hac pjekaf-
ski, wosebje hdyz je so tak
radzit kaz tönle.
Tu je pjeceny hotbik, kurwota,
tu je husaca pjecen, tu pje-
cena kacka a bnzant, prosu
jenoz, bjefce sebi!
K pjecenej husycy slodza naj-
lepje körki!
Woptajce tez kusk karpa, lina
abo scuki
Dzakuju so, radso sebi kusk
wuliorja wozmu.
Abo jesce snadz dziwinu rad?
Tu je zajeca, sornjaca a jele-
njaca pjeceii; wzmice sebi,
kaz so Warn spodoba!
Tu mace hisce kokosku! Öto
sebi pi'ejece, kfidlesko abo
nözku ?
Khiba kusk suseneho jazyka?
Dzakuju 80, njemozu wjacy
jesc; sym cyle syty.
S)a^3 offen ift aufgetragen, getien
luir in§ Jepeife^immer!
§ier ift S^r "i^latj, fe^en @ie fid^
^u Xifdjcl
Wlit 3f)rer (Sriaubni?- merbe icE)
mid) feiert.
®arf id) S^nen @uppe anbieten?
^d) bitte, nur ein iDenig, id) p\kQt
gemöbnUrf) nur einen Söffet
-iuppe ju effen.
(Sffen 2ie ^liinbfleifd)? '.H^Dnen
©ie lieber fettet ober mageret?
ScE) bitte um ein ©tüddien magere'^.
^a t)aben <Sie Sa(§.
©inb S^nen ,^um iRinbfleifd) ®ur=
fcn gefällig ober roie ^?üben?
Slber tt)ie id) fe[)e, \)a[m\ ®ie
fein S3rüt ; t)a ift S^rot, freiließ
^">aiii^brot, aber fct)ön mei^, aiiä-
gebarfen.
3(1) §tef)e i^iauöbrot bem 33äder=
brote üor, befonber^^ menn e§ fo
geraten ift, luie biefe§.
^a ift gebratene Xaube, 3lebl)u()n,
ha ©iinfebraten, ba gebratene
(Snte unb ^afan, bitte, nehmen
@ie nur!
3um ®änfebraten fdinieden Surfen
om beften.
Soften ©ie aud) ein menig Karpfen,
(Schleie ober §ecf)t.
3(i) baute, ic^ nebme lieber ein
(5türfd)en ?ta(.
Ober effen ©ie gern SBilbpret?
^a ift .*pafens 9ieb= nnb i^irfdj^
braten; bebienen ©ie fid), raie e^j
3t)nen beliebt!
^a ift nod) §u^n. 2öa§ tDÜnfd)en
©ie, einen ^-lügel ober einen
©djenfel?
Ober ein ©türfdjen geräud)erte
3unge?
3d) banie, id) tann nid)t me^r effen;
id) bin noüftänbig fatt.
161 —
^Vy tola skoro . nico njepijece.
Wobzaruju, zo njemozu Warn
tak poshizowac, zo by Warn
slodzaio.
Nawopak, ceseena knjeni, wi-
dzu, zo möze Wasa kuchaf ka
jara wubjernje waric.
Kajke wino pijece, bete abo
cerwjene?
Proriu, nalijce mi sklencu mosel-
skeho.
VVoptajce kusk tohole, to je
mjelniske. Abo snadz tele,
rynske. Nase Misnjanske tez
hubjene njeje, ale dzens wo-
stanjemy pfi cuzym.
Pak hisce sklencu rynskeho
wina ; je wubjerne.
Je-li warn lubo, stanmy a
pojmy do jtwicy corny kofej
wupic.
Za wjecerjii.
Luby pfecelo, hdyz sce tak
dobrociwy byl a cyle popol-
dnjo pola nas prebywal,
zwjeselice nas tez wesce
z tym, zo z naiDi powje-
cerice.
Dowolice-li, wostanu.
Prosu, sydnce so za l)lido!
Smem-li Warn z castku cela-
ceje pjerenje posluzic?
Prosu wo kusk.
Snadz by Wani kurwota lepje
slodzala ?
Cylu njezjem ; polojca je hi§ce
wjele na mnje.
Jenoz sebi cylu wzmice.
Dowolce, zo bych Warn hisce
sklencu piwa nalat?
':?lber ©ie trinfen ja deiiiatje i^ar
uid)tä: \d\ bcbaiierc, ta\\ id)
3i)iieii ind)t \o nufuiarton fann,
ba^ eä o^ncii fd)mecfte.
Sni (Gegenteil, geeinte ^rnu, loie
\d) bemerfe, uerftefit fiel) 3()re
Äöd)in Dorjüglid) auf bie 3"^'^'
reitung ber ©peifcit.
SBaÄ für SBein trinfen (Sie, ri5ten'
ober lueifeen?
3d} bitte, fdienfeu ©ie mir ein
(^ia^' Ütofeltüein ein.
koitm @ie noc^ ein toenig üon
biefeni, e^o ift 'iDcelnifer. Ober
üieileidjt biefen 'i)a, einen ^)i^ein=
roein. llnfer SJi'eif^ner ift auc^
nid)t fd)ledit, aber f)eute bleiben
roir beim fremben.
5(lfo nod) ein ®(ä^3d)cn ^)i(}einmein ;
er ift nortrefflid).
©te()en n)ir auf, luenn'^ 3t)nen
gefällig ift unb gef)en mir in
bas 9teben,^immer, um fd)roar,^en
Maffee ^u tvinfen.
5Bcim ^Jlöcitöeffctt.
isiieber Ai-'cunb, ha ©ie fo gütig
rtsaren, ben gan,^en 9?ad)mittag
bei uni? ;,u uermcilen, fo mciben
©ie geling auc^ nod) bamit un§
erfreuen, mit •uu'o ein fleineö
9iad)tmal eiu,yinel)men.
2Benn ©ie erlauben, fo merbe id)
bleiben.
S9itte, fetten ©ie fid) ju Xifc^e!
jDarf id) Tstincn ein ©türfc^en
.Üalbi?braten oorlegen?
Sd) bitte um ein ©tüdd)en.
3SieUeid)t mürbe S^nen ^)iebl}ut)n
beffer fc^medcn?
®an,^ merbe id) eö nid)t effen; bie
.s>älfte ift noc^ oiel für mtd).
9^et)men ©ie nur ba^ö ©an^e.
(Urlauben ©ie, ba^ id) 3t)nen nod)
ein ®laci 55ier einfdjenfeV
11
162 —
Nalijce, nasesklency suproidne.
Na strowosc!
Na Wasu strowosc!
Budzce tu bozemje, pfecelo,
dyrbju hie.
Wo serbskej reei.
Kak so Warn ze serbskej recu
cini ?
Nie najlepje, dze to trochu
pomalu.
Kozdy zapocatk je cezki, jenoz
wutraJTiosc wjedze k dospol-
nosci.
ÖtoJ citam, rozemju skoro wso,
ale hdyz sto serbski poweda,
dyrbi to pomalu byc, hewak
jemu njerozemju.
Tak bywa pola közdeje rece.
Jeli zo je Warn lubo, budu
z Wami jenoz serbski recec
a nie khetfe (spesnje).
Budu Warn jara dzakowny za
to. Prosu, cince tak, hdyzkuli
so zendzemoj.
A hdy byeh nesto rjekl, stoz
njerozemice, jenoz so hnydom
za tym woprasejce. Lubjerad
to wospjetuju a nemski wuraz
powem.
Hac dotal je mi cezko, serbski
wotmotwjec, dokelz so hisce
cezo reci, hac rozemi.
Wso njemöze z dobombyc; dzen
wote dnja nesto wjacy, nesto
lepje, doniz reo dokladnje
njenawuknjece.
Hdy jenoz mohl hizo wsitko
prawje wuprajec!
Wuprajece derje dose, a po ne-
cim teJ jazyk tomu zwuknje.
«Sciienfen «Sie ein, iinfexe ®Iä|er
finb leer.
5luf bic ®efunbl)eit!
Stuf 3t)re ®efunbt)eit!
Seben ©ie tüoljl, mein /^"i^eunb, xd)
mu§ fort!
^on der tticnliiff^ctt ^pvaä^t.
338ie ge^t eä Sf)nen mit ber men*
bifdjen ©pradje?
9{ic^t am beftcn, e§ get)t siemlid)
langfam.
Seber Anfang ift fc^lDer, nur 9(uö=
bnuer fü()rt jiir ^^^ollfommen^eit.
3öag id) lefe, üerflel)e id) fnft alleg;
aber menn jemanb meiibifc^ ipnd)t,
fo mu^ e^ (angfam fein, fonft
uerftet)e irf) \\)n nid)t.
®o pflegt eg bei jeber ©prad)e ,^u
fein. 2Benn eg gefällig ift, merbe
id) mit 5l)nen immer nur menbifd^
fp'-etfien unb nid)t fc^neU.
Sd) merbe S^nen bafür fef)r banf*
bar fein. 3d^ bitte, tun «Sie fo,
luann immer mir ,^ufammen=
fommen.
Unb foUte ic^ etlua^ fogcn, mag
®ie iiid)t öerftelien, fragen (Sic
nur auf ber Stelle; id) merbc
eö gern rt)ieberl)ulen unb bie
beutfdje 33ebeu(ung ba^u fagen.
@^ fällt mir bi^^er fdjroer, menbif^
gu ontmorten, meil ta§> liKeben
nodj fc^morer gel)t a\§ ta§^ IScr«=
ftel)en.
@g fann nid)t olle§ auf einmal
fein; jeben %ac\ etroog mel)r, ct=
mos; beffer, bi^ Sie Me Sprad^e
HüUftönbig erlernen.
Sl^enn id) menigftenc; fd)on alleS
gut au^fpredien fönnte!
©ie fprcd^en gut genug au§, unb
noc^ unb nad) mirb fid) oud)
bie 3""9^ baran gemötinen.
103 —
Boju so, zo so nii liulzo wu-
snieja.
To so njetrjebace bojec. 2adyn
rozomny ctowjek so Warn
njewusmeje.
Kak dolho hizo tule rec wuk-
njece?
Na potdra leta.
Mace to hisce wucerja ?
Haj, khodzi ke mni trojcy wob
tydzen, pondzelu, srjedu a
sobotu.
Öto einice te dny, na kotrychz
wucef k Warn njekhodzi?
Öitam nesto w recnicy, pfeto-
zuju nadawki, abo wospje-
tujii te, kotrez je mi w po-
slednjej hodzinje zwuporje-
dzal. Druhdy tez nesto
z hlowy wuknu.
To prawje einice, hdyz nekotre
nadawki z hlowy nawuknjece,
wosebje bajki. Te so snad-
nje wuknu a wobsahuja do-
bru serbsku rec; jara spo-
mozne by Warn byJo, hdy
by so wucef z Wami pfekho-
dzowal.
To stawa so druhdy njedzelu;
pfewodza mje hodzinu abo
tri.
Widzu, zo w serbscinje derje
postupujece.
Z najmjensa sebi to pfeju, ale
hac dotal so casto w köncow-
kach mylu.
To je tez jara cezka wec; za
to pak smedza t^owa we w§e-
lakorym rjedze sledowac.
To pfidawam, dokelz Serb,
kotryz nömski wuknje, casto
pfeciwo tomu hröäi.
^6) füiitto, baf} mid) bie iL'eute
nuelad)en.
^a brauchen Sic ]ic^ nid)t ,^u fiird)*
teil. Äein uerftnnbigcr 9J^enjct)
irirb ®ie aiiölad)eii.
iJBie lange lernen 8ie bieje Sprache
fri)üny
^eiliiiifii] anbertt)atb 3at)r.
^aben <gie ba iiod) einen i'ebver?
Sa, er tommt breimal in bei ^orf)c
ju mir, am SJiontag, 3)^ittnioc^
unb ©onnabenb (Snmotag).
2Bag marf)en (5ie an jenen 'Xagcn,
an benen ber ^cl)rer nid)t ju
3t)nen fommtV
3c^ lefe etmaö in ber (S^ramniotif,
iiberje^e bie "i^lufgaben, über
n)ieber()Dle jene, meiere er mir
in ber Hörigen Stunbe anegc«
beffert ^at. Wanc^mal lerne i(^
auc^ etma§ au^menbig.
jDa machen Sie rerf)t, roenn ®ie
ein,^elne Slufgaben aw^toenbig
lernen, namentlirf) fabeln, ^ic
lernt man leid)t nnb fie entt)al»
ten eine gute menbifc^e ©practe;
fel)r nüljlid) märe eä für «Sie,
menn ber l'e^rer mit ^^nen )pa-
,^ieren ginge.
2)a* ge)d)iel)t mandmal am @onn»
tage; er begleitet mic^ gegen brei
©tunben.
3ct) bemerfe, baß ®ie gute ^ort-
fd)ritte im 2öenbifd)en modien.
^enigftenö nninfd)e id) ti, aber
biö je^t irre ic^ l)äutig in ben
(^nbungcn.
(£ö ift t>ai aud) nne fe^r fdjroierigc
<Bad\i: bafür aber biir[en bie
3Borte in uerjdiiebener Crbnung
aufeinanberfulgen.
X)ae gebe id) ^^u, 'i>a ein 'Jl^enbc,
meldjer beutfd) lernt, oft bagegen
fe^lt.
11*
164
Husciso snadz hisce pfeciwo
rodej wecownikow. Ötoz je so
mjez Nenicami narodzil, wezo
z naJozka we, hdze ma ber,
bie haQ, abo ein, eine, ein sta-
jec, a hdze woboje wuwosta-
jec; ale stöz chcyl to z rec-
nicy wuknyc, moht sebi casto
z mnohimi prawidlami a wu-
wzacemi hlowu lainac,
Haj wsak, közda reo ma swoje
wobceznosce.
We wselakim nastupanju je
serbscina hinasa, samo na-
wopncna hac nemcina. Stöz
serbski wuknje, tomu so tale
reo wopredka cezka zda, ale
lidyz je ducha rece trochu
zeziiat a so z nini spi'ecelil,
potom je tez wuknjenje wjele
snadnise.
Zo bj' stö w cim dospotny byt,
je pf ecy wjele casa a pilnosce
trjeba, njech je to w cimz
chce.
Kajki sredk radzice mi najböle,
zo bych spesnje w serbscinje
postupowal ?
Posluchac, recec, citac!
Kak sebi to myslice?
Dzeco a muz drje je dwoje; a
tola ze wsem prawom prajimy,
zo ctowjek do smjerce dzeco
wostawa.
Pfiroda wjedze po druhim piicu
k reci, dyzli recnica. Hizo
w kolebcy wuknje dzeco, a to
jenoz ze stysenjom. Mac, nan,
pestonca, bratr, sotra, wsitcy
reca, wone postucha; woni
pokazuja, stoz mjenuja, wone
kedzbuje na to, wo cim so
poweda.
9.^ie(leic^t noc^ öfter gegen ba§ @e=
fdjled)t ber .'pauptroüvter. SBcr
unter 2)eutfd)en t]^t)oren luurbe,
lueif; atlerbingei aus bem ®e=
braudie, rao ei „ber, bie, bog"
ober „ein, eine, ein' ^u fe^en
unb mo er beibes au^.^iilcufen t)at;
aber luer bas aus ber Wramrtmtif
lernen luoüte, fönnte fid) mit ben
öielen Siegeln unb ^luenatiinen
ben Äopf ^erbredien.
g-reilid), jebe ©prnc^e bat i^re
(2d)iüierigteiten.
3n uerfd)iebcner .*pinrrf)t ift bie M.en^
bifcbe @prad)e anber§, ju jogar
baö Gegenteil ber beut|d)en. 3Ser
n^enbifd) lernt, bem fc^eint bie
Sprad^e anfangs fd]mer 5U fein;
aber roenn er b.en ®eift ber
(Spradie einigermaßen erfannt
unb fid) mit ib,m oertraut ge-
mad)t bat, bann ift aur^ ba^
Sernen uiel leichter.
®amit jemanb in einer (£adie udII=
fommen merbe, ift immer uiel
3eit unb ^leiji Hon nöten, fei e§
worin immer.
3Beld)e^ 9J^ittel raten @ie mir am
meiften, bamit id) im 9Benbifd)en
fd)ne(le gottfdi ritte madje?
§ijren, reben, lefen!
Wk meinen @ie ba^'^
Ätnb unb 9J?ann ift fräüd) jhjeier*
lei; unb bocb fagt man mit
©runb, ber 9J(enfd) bleibe bi'§
jum Xobe ein ilinb.
®ie 9?atur fübrt auf einem anberen
SBege ,^ur ®prad)e, alö bie ®ram*
matif. ©d:'On in ber älMege lernt
ba-o Äinb, unb ;^mar nur bur^
S:iören. 9J(iitter, 3.^ater, .fiinber*
mäbd)en, S^ruber, ©d^toefter, aflc
reben, eig i)ört ju ; fie /geigen, \va§r
fie nennen, eä ad^tet barauf, roo»
t)on gefprodjen mirb.
— 105
Tak wuknje pfi westyni zynku
na woznamjenjenu wec myslic.
Wopi'ijece a slowo pi-ikha-
dzatej na dobo. A ze stowom
tez hnydom to, stoz w rec-
nic}' „päd", „cislo", „cas"
mjenujemy.
ätozkuli tajke dzeco reci, je
prjedy casto a we wselakim
zwjazku slysec dyrbjalo. Hdy
by wokolo njeho nichtö nje-
recal, by neme wostalo.
Ale tele postupy su tola snadne;
ja sebi pfeju, swöj wotpohlad
prjed}' docpec!
To so we, dokelz Wase dary su
hizo wuwite; stoz stö rjeknje,
hnydom wjele snadniso zro-
zemice, hac je dzescu mozno.
Za to niace recnicu a druhe
knihi. Tych wezo wotpotozic
njesmece; radzu wsak Warn,
poshichajce prawje na serb-
scinu.
Ja so casto prasam, kak so to
a wono mjenuje.
Ötoz prasenje nastupa, je naj-
lepje, wo közdej wecy so toho
prasec, stoz z njej wobkha-
dzuje, dokelz ton najlepje
we, kak ma ju ze slowami
wuprajic.
Recce tez z rjemjeslnikami,
wjesnjanami a celedzu tak
husto, kaz so hodzi.
Tuz jenoz stajnje tak cince.
Wezo na prenjeho lepseho
njesmece postuchac, dokelz
lud luisto spatne tworby na-
toza.
•So i^eu'iUint e<^ ]\d) bei einem i^e-
luiffcn i.'aiitc nii bie be^eiduicte
3iid)c ;,ii benfen. '^ej.jnff r.iib
•©ort fommen ^yigleid). Unb mit
beul 'i\?orte foi^leid) aud) bnö,
UHVö iimn in ber (^iiimmatif
„,ynU", „ScihV". „Seit" l)eifu.
äBa^ immer ein [olc^eci Slinh
fl)rid)t, iiuiH ev fvüdeu oft nnb in
iierfd)iebencr 'i>erbinbnnr, gehört
t)übm. ^)iebete niemanb rini^»
um ba^^felbe, bliebe o-5 ftumm.
'?tber biefe ^-ortfrf)ritte finb bod)
cjerini]; id) n)nnfrf)e et)er mein
Siel ,^u erreichen.
•J^aö iieri"tel)t fic^, meil Tsfire j^äbig-
feiten fd]Dn entiuirfelt finb; loaö
jemanb jiigt, foifen 3ie gleich
uiel (eid)ter, ak- eö bem kmbt
muglid) i[t. Tafiir baben Sic
bie (!>3rammatif nnb anbere ^ü-
d)n: Xieje bitrfen Sic fi'ciHc^
nid)t n'eglecjen: aber id) rate
3()nen, boren 2k red)t anf ^a^
!ü?3enbild)'.
3't) frage oft, unc bae unb jeneä
beiHt.'
SSaö baö ,'vragcn betrifft, fo ift e^
am beften, über jebe Sac^e ben
',n fragen, ber bamit nmget)t,
med ber am beften mciß, \vk
er fie mit 'JSorten anc-brüden
foü.
hieben 2ie and) mit vianbrnorfern,
iL'anblouten nnb mit bem (^kfinbe
jo oft aii' mbglid).
5((fo tun Sie nur beftänbig fo.
^•reilid) auf ben erfteu ^^efteit
bürfen Sie nidit boren, lueil baö
SSoil uielfad) fdjk'd)te normen
gebraud)t.
Anthologie.
(Zberka nastawkow a spewow.)
Z hol^ich l^t.*
Maly hölöec hizo sym z boka dzecacych dzetow w pesku,
pjersci a hlinje rozicki scipat, trawy, zela a zelicka torhal, halzy
lamal, na stoniy lazyl, prez jamy a z murjow skakal, w reccy
hacenja twarit a ryby a raki löjit^ piscalki z wjefby, cenkeje
witki a sciny dzetal, a taratawy, zwite ze skory wjefbineje hatzy.
Pröki, funkawy, pukawy a sykawki, tesaki z wjefbowych wot-
nohow rezac, kfudj'- dzelac a praskac, zo po cylej' wsy klincese,
pfez pferowy skakac, kamjenje, njezraly sad a bernjace kulki
z kijeskom, pak rozpacenym, pak könckojtym mjetac — to bechu
tak wjesela swobodneho wjesneho hölca.
Towarstwa be malo: W malej wjescy (7 cislow) jeno tro
holcy blizkeje starob3^ Tohodla hrajachmy mjenje zhromadneje
hry, khiba bace basnickow. Közdy mejese so sam za so starac
a sam so zabawjec. Tak so z casom z pfirodu sprecelich.
Öula tez bese, ale njedrejese jara. Dolho njetrajese, a za
dorn njewobcezowase. Najwjacy wso so w suli dzetase; doma
mejese so jeno hisce nesto pfiwuknyc. VV suli druhdy kusk
wupraska dopominase maleho ctowjeka na to, zo so drjewo wse-
lako trjebac hodzi. Ale po suli bese hole pol zemjana, swo-
bodny a wjesoly, byrnje mel husy a pozdziso kruwki pasc abo
swacinu nosyc a na polu wselake drobne dzela wobstarac.
Rjane bechu , to casy a polne dzecacych worakawstwow !
A tola zane htupe c2Lsy\ Serbski hur njeje hlupy clowjek a
njeje to byl tez pfed potsta letami a prjedy.
Daloko tehdom pi'isot njejsym. Domjaca wjes bese moj
kraj, Susodna wjes bese cuzba, kotraz so jeno druhdy wopyta,
* Handrij Ducraan.
— 167 —
hdyz so k sewcej, kowarjej, tyserjej dzese. Ale doaia bese közde
polo, tuka, hajk, haj kozdy kerk znaty a ptace hnezda, jhdzez-
kuli bechu. Tola so jich njedotkachmy, khiba wroblacych.
Nosydla a prudla stajec tez wjedzachiny a rybicki bjeze saka
tojic.
Na te zfote casy!
W tutych casach syin zapocat pfirodu pöznawac, pomatu,
nie z knihow, ale z pfiklada a stowow nana a susodow.
Nan znajese wjele zelovs^ a hromadzese lekafske zela za
doni a za susodow. Tak tez ja je zezaach a syin tez jako stu-
denta so pröcowal, jich wjacy a wjacy zeznac, doma a dale a
w krasnej wokolnosei zloteje Prahi.
Wut nana a susodow sym wjele nawakayl a w dzecacej
wcipnosci drje tez wselako jich wobcezil, prasejo so zasy a
zasy: „Öto je to? Kak reka to?" Nehdyzkuli druheje wot-
mohvy njedostach hac: „To je trawa, to je zelo!" Pozdziso
walich so do knihow a slownikow a siedzach za serbskimi raje-
nami a mözach rostliny pomjenowac, kotrychz mjena doma
njeznajachu. A zeznawsi so ze serbskimi w(3tcincami piükhilese
so mloduska wutroba borzy slawnemu pfirodospytnikej Rostokej,
kiz mje dale a böle rozwuöi wo krasnoscach a jpotajnoscach
Bozeje stw(3rby.
Carska swaöina.*
Fred sto letami bese mjez Awstriskej a Ruskej wulke
pfecelstwo. To wukhadzese z francozskich wöjnow, w kotrychä
Awstriscy a Rusojo z Prusarai hromadze pfeciwo Napoleonej
bechu wojowali. Sam car Alexander I. pr^indze do Wiena kej-
zora Franca I. pfecelnje wopytac. Wienscy wobydlerjo witachu
jeho z wulkimi cescemi a z njewsednej pychu jara swjatounje,
kaz so to za cara tehdom po cytej Europje mocneho piüstoji,
a holdowachu jemu ze wsech stron, „Vivat hoch!", „Släva!",
„2;ivio!", „Eljen!" wolajcy. Öim wutrobnise böse witanje na
kej/.orskim dwgrje.
* Miktaws Bjedrich-Radlubin.
— 168 —
Carej Alexandrej so wsitko jara spodobase, jenoz za sceho-
wacym wobjedoiii nie. A tola so kejzorske blido z wubranymi
jedzemi a napojemi mohl rjec zhibowase. Sto jene be njewolu
möcneho knjeza wubudzito? Car Alexander mejese wötre wocko
a z tym nestozkuli dosledzi, stoz druzy njewidzachu abo tola
kedzbu njemejachu. Börzy mjenujcy car spozna, zo wselake
jedze, najluboznise pastetki, najrjeiise pjecenje khwilu na blidze
postachu, potom pak ani, zo by so jich hisce sto dotknyl byt,
je zasy z blida zebrachu a na pfihotowanske blido donjesechu.
Wot tarn pak so wjacy njewrocichu. A tola be sebi car ton
abo tamny dortk hisce rady blize k wutrobje v/zal. Wedzese
dzen sebi dobru pojedz wazic. Tohodla hladase car za cylym
wobjedom pokhmurjenje. „Je z dolheho pucowanja mucny.
Jutfe hizo budze wjeselso a pfecelniso hladac." Tak wulozo-
wachu sebi kejzorscy radziceljo.
Za druhim wobjedom posydny so rjany, bruny pjeceny
bazant ze smorzlemi a z druhimi slödnymi pfidawkami runje
pfed carorn na blido. Lubozna wofi znosowase so z njeho
wokolo blida a wabjese chcyjawosc, a car myslese pi*i sebi:
„Tomu njedam nimo hie!" Börzy pak zhubi so jemu rjany
bazant z wocow zasy na prihotowanske blido a tani wosta
zabywsi stejo. Car pokhmuri swoje coto. A sto budze so jemu
dziwac? Z hJodnym clowjekom tak njejsu rece, a hdyz so
jemu hisce jedze pred hubu bjeru, na kotrez je hizo so kruce
zahladat, potom je hrimanje blizko. Tohodla wosta car cyly
wobjed pokhmurjeny a recese malo,
„Car hizo zaso hroznje hlada, a tola bese pfed wobjedom
tak hnadny!" menjachu kejzorscy radziceljo, mrööele na caro-
wym cole ze strozelemi pytnywsi, Lamachu sebi hlowu a suko-
tachu mjeze sobu: „Z wotkel jeno su mrocele pi'icahnyle? Zo
tola politiske njewjedro, blyski a hromy za cylu Europu strasne
z toho njenastanu!" Ale zanemu njeradzi so pficinu toho
mröcna wuhudac.J
Po wobjedze bese njenucena zabawa, ale tez na tej so car
ledma wobdzelese. Jeho woblico njechase so wujasnic. Kaz
dzen to je. Ölowjek ze skazenym abo zjebanym zoldkom je kaz
za Halstrowom corne zamrocene njebjo. Car tez börzy sam-
— 16H —
lutki bjez prewoda wotendze. Zo by jeho wotsalenje hnydom
njenadpadnylo, wundze po pödlanskej khodbje, hdzez hewak
jenoz sluzoAvnistwo khodzese, do swojeho wobydlenja Ducy po
khodbje zezda so jemii, zo w jenym wysokim woknje za zawes-
kom nesto so khowa. „Pfede mnu so njctrjeba nichto khowac,
stöz ma dobre swedomje", myslese car a pfistupi blize, zo by
wohladal. Zavvesk zbehnywsi wuhlada wsedny rucny korb.
W kejzorskim hrodze je tez do wsedneho riicneho korba hödnje
pohladac. Tuz sebi jon car Avocini. Bows kows! Khort tola!
Tule do korba stuleny dzen sedzese ton ceknjen}' pjeceny bazant
a runja kurjatkam cyla crjoda luboznych pastetkow w slebornej
gkli. — Wabjaca wön sapase skoro wotfe z korba: „Pfimaj so!
Njehladaj kazanja!" Car pak cli(3yse tez wedzec, sto je hisce
wjacy w tym korbje, a sahase hlubje do njelio. Z krutym hiba-
njom pak zabrinca w spodku hromadka potnych blesi tokaj-
skeho a burgundskeho wina: „Wzmi, pij! Wzmi, pij!"
„Aj, aj, tajkele njenadzite zbozo!" posepta sebi car rozra-
dowany a bese hnydom toho nienjenja, kaz nekotrazkuli njewi-
nowata dusa, kotraz je nesto ciize namakata : „Stoz sym nama-
kat, je mi!" Njebese wsak tez tu ziweje duse, kotraz by z nim
prawowata : „Ceji je korb?" Tuz njedase sebi dolho kazac,
wza korb na ruku a donjese sebi jon do swojich kemnatow.
Tani skhowa jon do kamora, zo njeby tras cuzych woci pohör-
sowal.
Nazajtra pösla car kejzorej Francej liscicko ze zlotymi
kromami, ze ztotym carskim worjotom a ze zlotej krönu a na
nim stojese napisane : „Pfeprosuju Wasu Majestosc k malej
swacinje. Wulcy budu so radowac, hdyz budu Wasu Majestosc
powitac möc."
Kejzor Franc dziwase so nad tymle njewsednym preprose-
njom a bese jara wcipny, kajka to jeno budze swacina a dze§e.
Car Alexander witase jeho jara precelnje a rjekny: „Wo-
dajce, Majestosc, pfeprosenje, ale namaj je tak nialo prileznosce
popfateje, zo bychmoj mohioj sebi z wutroby wuznawaö, sto
myslimoj a sto wemoj, ani zo bychu to cuze wusi slysale. Toho-
dla prosu, dowolce, zo bych ja sam hospodarja, kucharja a
— 170 —
pincnika cinit! Tak wostanjemoj cyle mjez sobu a njetrjebamoj
so cuzych wusi bojec."
Potom wucahny ze swojeho katnora korb, staji pjeceneho
bazanta z pastetkami na blido; tez winowych blesi njezaby.
Jara wiistojnje pfiprawjese a pfedkladowase kejzorej Francej.
Wocinjese tez blese a naliwase wino. „Prawje rjenje je so mi
radzilo", tak powedase pödia, „bazanta, kotryz je mi wcera
pferadnje z blida ceknyt, zasy dosahnyc a k tomu hisce cj^tu
crjödu mtodych kurjatkow, kaz Majestosc widzice." A dale
pferadzese jemu jara zortniwje, sto je z wötrym wöckom za
blidom widzaf, a hdze je korb namakal.
Kejzor Franc pfiposluchase kedzbliwje, njedziwase pak so
ani njehorsese so dale nad tym. Sköncnje rjekny mernje: „My
na kejzorskich a kralovvskich hrodach wsak maniy wjele njepro-
senych hosci. Haj, Wasa Majestosc, knjeze caro, pola nas wsak
je runje kaz pola Was doma, prawa a lewa ruka, prawa a lewa
strona. Nekotfi su tras hizo wot malosce, dokelz starsi a dohla-
dowarjo mato za tym hladachu, na lewu stronu a z lewej ruku
dzelac zwukli. Tajke nawucenje so cezko wotwuci. Ale tu
widzice, Majestosc, maly pfiktad, kak je to pola Was we wulkim,
zo sluzownicy a zastojnicy na lewu stronu dzetaja, mesto z pra-
wej z lewej ruku!"
Car Alexander chcyse na to wulkej woci cinic a colo
khmuric, dopomni pak so hisce prawy wokomik, kak je prjedy
runje sam hisce prajil, zo chcetaj sebi wuznawaö,'! stoz myslitaj
a stoz westaj; tuz skhowa sebi kejzorowe slowa we swojim
pomjatku do pi*ilopka.
Potom swacestaj kejzoraj a zabawjestaj so jara pfecelnje.
Tale swacina pak bese wobemaj Jena z najrjensich cyteho
ziwjenja, dokelz njetrjebastaj so pfi njej do jazyka kusac a
slowa sobu pözerac, a tak bestej zotdk a wutroba z dobom jara
prijomnje woki'ewjenej. —
Doma dopomni so car Alexander casto na maly pokiw
kejzora Franca, hdyz jeho wötre wöcko woprawdze wjele dzela
na lewu stronu pöznawase. Jeho sylna ruka pröcowase so
porjedzec, stoz mözno; ale: „Haj werno, kejzor Franc je cyle
prawje prajil, tajke nawucenje so cezko wotwuci!" tak dyrbjese
— 171 —
sebi stajnje swedcic. Hisce dzensnisi dzen, kaz so casto stysi,
tarn stuzownicy a zastojnicy jara z wulka z lewej ruku dzetaja.
„K comu dha clowjek rucy ma — khiba-li k branju!"
*>)
Pfiroda kraja w starych fasach.*
Kraj, kotryz bO [)o Boziin wjedzeiiju nasim prjedownikam
za za.sydlenje postajeny, bese w starym casu 'cyle liinasi, liac
Jon netko widzimy. Tarn, hdzez su netko wobdzetane pola, wsy
a niesta, — becliu lesy, hdzez su pastwisca a tuki — pfesce-
racliu so njepfistupne tonidla a bahna, z bozom, rohozinu a
rokotom poroscene. Mochi, sycizny, smjelny a druhe bahnate
ro8tlin)% kiz seroke pfestrenje pokrywachu, ziwjachu crjödu
pfekasancow, wlakow a wödnych ptakow. Netcise Blöta pfi
delnjej Sprewi^ njejsu nico w pi'irunanju z tym, stoz bese pfed
tj'sac letami, a sto mamy häkle prajic wo starodawnych casach,
hdyz so clowjeca i)r6ca njebe hisce tut3'ch pfepadowatych mest-
nosci ani dotknj'ta! We wonym casu pfedstawjachu blöta a
bahna na pobrjohach Wodry, Sprewje, Lobja a Habole wosebitu
pfirodu, polnu bujneho a z kwetkami zdebjeneno rostlinstwa.
Z redka zwazi so dziwje zwerjo do tutych zelencow a pfepado-
watych tonidlow pohladac, na kotrez clowjeca noha njebe postu-
pila, hdzez tysacy let njebe clowjeci hlös cisinu pfetorhnyt, ale
jenoz fifolenje ptaeiny a rjeclitanje zabow.
Z tonidlow a l)ahnow cyrcace wody hromadzachu so do
do hlubsich reckow a rekow, wjele wlöznoty ze sebje wotdze-
lejc}', stoz roscenju rokota, wjefb}^ ji^vy, wölsiny, wosycy, topola
a wrjosu howjese. Powysene mestna, z bahnami wobdate, po-
krywachu so z lesami po wselnkosci pödy. Na peskatych pohor-
kach mesachu so khöjnj' ze skowrjencinu, jodleini, a wokolo
nich na wobrubje lesa roscechu brezy. Wsitke tute ziwicate a
breckate stoinj-^ napjelnjachu powetr ze sylnej wönju, kotruz
möze jenoz tön sebi myslic, kiz je w pralesach pfobywat. Na
cornozemi tworjachu duby a buki ze swojimi haluzanii kryw,
pfez kotryz slöncne pruhi zonje hac na jich korjenje njeswö-
' Z knihi: „Historija serbskelio nantda".
— 172 —
cachu. Tute nadobne stomy njezapowedzachu w swojim towaf-
stwje zhromadne byce hrabam, jaworam, jaslam, klonam, wja-
zam, jablonjani, kruswinam, slowcinam, ani tez najnijensini bra-
tram, ^Uajböle seroko roscacym : bozam, akacijam, lescinam, sip-
kam, pölnym rözam a t. d.
W pralesach a huscinach, z mnohoscu pjenkow zawalenych,
z wetrom wuwrocanych, a z powitkami, na stomach so pleca-
cymi , zacemnj^ych, knjezachu swobodnje crjody zwerjatow,
mjez kotrymiz prenje mestno zajimachu tury, zubry a biiwoly,
jako kralowje, wokolo nich pak jako hibite poddanstwo: lösy,
jelenje, sorny, kotrez w spesnym behu tarn a sem cahajcy sebi
mestnisca pytachu, hdzez bechu pred nadpadom lakacych wjel-
kow weste; pfetoz wjelki pfibehowachu hizo w Khrystusowym
casu ze Skandinaviskeje po lodach baltiskeho iiiorja do slowjan-
skich krajow, riinje tak jako netko, a pytachu sebi ziwnosc
w cuzym kraju, hdyz jim we wötcnych skandinaviskich horach
hlod ze smjercu hrozese. Druhdy Spytowachu so wjelki z dzi-
wimi swinjemi, kotrez wosebje w dubowych hajach pfebjMvachu,
hdzez mejachu w zoldzach dosahacu picu. Tu wojowase so
casto wo ziwjenje. Zubiska kimdrosa rozpröchu casto brjuchi
wobzernych wjelkow, ale te nasadzichu rad swoje ziwjenje, zo
bychu raz plecowinu njepfecela woptac mohle. Strasnisi dyzli
druhe zwerjata bese mjedwjedz, pfetoz pfed sylnymi rohanii
turow abo buwolow mozese lohcy na stom skocic, a druhich
zwerjatow so njebojese; jenoz pfed wjelkami dyrbjese so na
kedzbu brac, dokelz te mözachu w khowankach potajene nje-
jabcy jeho wobskocic a beda jemu, njeby-li na stom skocit, abo
njeby-li mlody stom z korjenjom wutorlinyl ä z nim jako ze
swikadlom na hlowy zdziwjenych njepfecelow praskat. W zdale-
nosci wot holka wjetsich zwerjatow suwachu so po stomach
rysy, kuny, zrawcy, dziwje köcki, sköncnje wjewjefcki, kotrez
starosciwje worjechi do dupow nosacliu, zo bychu wosrjedz
zymy z hlodom njezahinyle. Zaso druhe zwerjata, jako liski,
swincy, kanikle, pfed möcnisimi so bojicy, khowachu so w dze-
rach, a zajac jeniccy w cekanju spomözenje namakacy lubowase
pola pfi lesach, hdzez jeho spesne nohi njebychu zadzewkow
namakate.
- l<;^ —
Pod khlodkom pralesow spechowase wloznota lesow pfibe-
ranje wudow, kotroz tehdy wjele wyse stojachu dyzli netko.
Reki mejachu wodowe zjednocenja z druhimi rekami a jezo-
rami, netko dospotnje wuskhnyte doliny bechu z wodu pokryte
a po cylym kraju tworjuchu so kupy. Pfi tajkej mnohosci
wodow piödnjachu so ryby wselakich druzinow: Jososy a jasotry
napjelnjachu pi-ed nekotrymi letstotkanü hisce Loljjo a Wodru,
a mjensich rj'-bow dotal njeje njedostatk. Z jednyni stowom,
pfiroda njeje swojich darow lutowata w krnjn, kotryz mejese
nasa wotcina byc.
PrÖnje zasydleiije.*
W kraju, z wodami a bahnami pfecehnjenym, abo z lesami
poroscenym, hdzez hlowne drohi po rekach wjedzechu, mozachu
najprihödnise mestna pi'ebywanja za prenich zasydlerjow jenoz
pobrjohi rekow byc, po kotrychz be mozno, löze wsitke potreb-
nosce döstac, do zjednocenja ze susodanii stupic a w strachach
z cekanjom so wumöc. W rekach namaka so wobstajne zezi-
wjenje a prjedy hac so poradzi w lesach zwerinu moric, zdzer-
zachu ryby clowjeka pfed hlodom. Tola wsudze njepfihodzachu
so brjohi rekow za zasydlenje. W nekotr3'^ch mestnacli zadze-
wachu wuwrcjcene stoletne duby ze swojimi korjenjeini pfistupej
z reki k brjoliej, w druhich cinjachu bahna a tonidta brjohi
njepi'istupne ze strony sucheho kraja. Tuz dyrbjachu so suche
a pristupne brjohi pytac, wosebje pi'i brodach, hdzez mozese
so nie jeno na colinje, ale tez pesi, byrnje hac do sije we wodze,
runje na napfeciwny brjöh docpec. W tajkich mestach zatozene
WS3' pomjenowachu so: Breg, Pfibreg, Brod, Brody, Pfewoz
(Prjawoz), Recicy, Zarec atd. A stojese-li wjes pfi zjednocenju
dweju rekow, mjenowachu ju Mjezyrec, Widia, Wusce.
Druhe wsy mjenowachu so po mestnoscach, na kotrychz
lezachu : Hora, Zahof, Podhof, Stok**, Podstup, Mokro, Sucha,
Btonje***, Mochow, Delany, Dolsk, Jezory, Kalawa, Kalisko,
• Z knibi Ilistorija serbskeho naruda«
♦** ^iitung.
— 174 —
Kamjenc, Kamjenna, Kholm. Khröscicy, Luh, Lukow, Leskow,
Nizin, Rowno, Wysoka.
Wot lesnych rostlinow sii mjena : Bor, Bork, Borkowy, Bre-
zow, Breznica, Bukow, Bukowina (Bukojna), Chmjelow, Dubc,
Dubrawaj Grabin, Hrabowka, Gw(3zd, Jabloiica, Jasen, Jasenca,
Jawof, Jawornik, Jedlow, Jedlica, Jilwa, Lipje, Lipsk, Malin,
Rohozna, Sliwin, Smolnja, Swidnica, Tornow, Wolesnica.
Zaso drphe mjenowachu so po zalozerjach abo prenich
zasydlerjach: Boguslawowicy (netko: Bojswecy), Radliibicy (netko:
Ralbicy), Bojanowicy (netko: Banecy), Mitociey atd.
Wobdarjeni wot Boha ze strowym rozsudom, dawachu nasi
prjedownicy kozdej wecy zrozemliwe mjeno, tak zo injeno samo
wopfijece wo wecy podawase. Tohodla mjenowachu so reki,
mjez jich sydliscemi cecace, po swojich samownoscach: Bagnica,
Btonja, Öornica, Öorna Woda, Kamjenica, Lugnica, Mutnica,
abo wot lesow, hdzez mejachu swöj pocatk: Breznica, Bukow^a,
Dubja, Jiwa, Soznja (Khojnowa), Wjazownica, WjeJ'"bowa, W61-
sinka.
Wsitko to sta so w dalokej starodawnosci, wo kotrejz zane
pisma njejsu powedale; tola dzensnisa serbska rec wobswedca
hisce, zo su nase wsy a reki swoje mjena dostale wot nasich
slowjanskich prjedownikow a wot zaneho druhoho luda. Potaj-
kim bechu preni wobydlerjo kraja Jz toho samoho ludu, kotre-
hoz potomnicy tez netko k Bozej khwalbje a k wopomnjeöu
slawneje minylosce hisce tu pfebywaju pod mjenom Serbow
a Luzicanow.
Lu2i5ei^o a Serbja.*
Seroka runina wot Wisly a Warty pfez Wodru, Sprewju,
Lobjo wot wusöa reki Wezery a poJnöcneho morja pfedstawja
hisce nötko nizinu, pfecehnjenu z muohoscu bahnow a tonidtow
wosebje w Delnjej Luzicy a Brand enburgskej. W starodawnosci
bechu tute kraje hisce bole podmokle, tak zo cyla pfestren
smuhu bahnow abo luhow tworjese, na kotrychz so tarn pfeby-
wace ludy po m^stnoscach wselako mjenowachu, ale wsitcy
Z hnihi : »Historija »erbskebo naroda«
— ivr. —
zhromadnje rekachu Luzenjo abo Lucenjo. Tuto nijeno
Ipremeni so we rce Romjanow a Grekow do Lugii, Lingi, a
rlojicy so wopfijmje, zo to hinak byc njemozese; pfetoz staro-
dawni drohowarjo po stowjanskich krajach njeniejachu w swojej
•r&ci slowjanske zynki /, r a ;. a njem«')zachu tohodla mjeno
Wiuzanow a Lucanow prawje wiirjec. Tak powedachu, do Roma
I abo Grecije so wrociwsi, wo ludach z mjenom Lugii a Lingi,
fibo wo krajach Lugi a Luki.
Wot drohowarjow a kupcow zhoni starodawny swet a
p zapisa za nasu wedomosc, zo so „wulki lud Luzanow" dzelese
ins mnohe mjeiise ludy, porozdzelene pfez bahna a lesy, wot
Jkotrychz sebi woni wosebite mjeno dachu dla rozeznaca wot
f susodow. Tohodla mjenowachu so ci, kotfiz w bukowych lesach
fpH delnjej Warce a Wödrje sydlachu, Bukowjenjo, w khöjno-
wych horach abo lesach w Ölezskej Borjanowje, a jich suso-
dza we wölsowych lesach pfi Wödrje Wolesnjenjo; w cem-
nych njedostupnych pralesach pfi Kwisy bydlachu DzedoSenjo,
a,tym, kotfiz mjez blötami abo luhami sydlachu, wosta mjeno
Luzanow a pozdziso Luzicanow.
* Na zapad wot Luzicanow pfi Lobju, Solawje, Mohanje, we
dprinkskich horach, hac do Wöttawy (Fuldy) a na polnöc hac
k Smolinam (Harcej) lezachu sydlisca Serbow, tez rozdzelenych
.na mnohe mjense ludy. Z nich bechu na prawym brjozy Lobja
w prenim letstotku po Khrystusu slawni Budysenjo, za Lob-
' jom Mohilenjo, za Solawu w sJowjanskich horach Durin-
•kowje, wulki lud, kotrehoz sydlisca daloko pfez Mohan dosa-
hachu, k poldnju hac do Dunaja, hdzez bese romska hranica.
Tak zajimastaj dwaj wulkaj ludaj jeneho slowjanskeho
i naroda, Luzenjo a Serbja, samu srjedzinu Europy. A njebese
; mJez nimi w behu pjecich prenich stotkow po Khrysce ani jed-
noho N§mca ani cuzeho knjezicerja. Jenoz na pomjezach so
• wojowase — pfi Dunaju z Romjanami, a — pfi Woltawje (Ful-
■ d^e) z Nemcami, kotfiä chcychu tam Durinkam sölnje abo saliny
^"•Inocu wzac.
— 176 —
Serbskej zeini.*
O zemja serbska! Twoju 'noz chcu khwalic rolu,
chcii khroble slawiö twoje raestna starodawne
a woziwjowac twojich synow mjena slawne,
njech wutroba tez rozkoci so z dziwjej bolu.
O zemja .serbska ! Z kuztom swojim moju wolu
bron, zo bych wotkryl starych casow sledy krwawne
a stysal, kak so z njebjes wola myt;o sprawne
na ciizu zlosc pfez twoje hory, bona, holu.
O zemja serbska ! Khwalic twoje plödne bona
chcu, hory mödre, spewow cunjozrudne hrona
a slawic cichu nadobnosc chcu twojoh' ludu.
O zemja serbska! Nihdj^ tebje njezabudu!
Twöj wobraz widzu w myslenju a wosrjedz sona
mi twoje mjeno klinci kaz zwuk jasnoh' zwona.
Form y.**
Mjetele so sonjo kolebaja
Na kwetkach a btyskot tysacory
Do kfidtow sej somocanych tkaja;
Plenca kwetkam so, jim slödke twory
Wurecec jich lestne hubki znaja . . .
Hladam, hladam — pesnjef khudy khory.
Hraju z formu rady w pesnjow raju,
Kuzto budzu, slowam hudzu reje,
Kcewy kosu, prosu spewy meje,
Haju rym a rhytmus w serbskim kraju.
Drastu barbow wsech a mödow sije
Kwetka sej a röza, hdyz ju kosa
Cefery a slönco lubosc lije;
Stodku wetficki z jej' hubki nosa
Wöii, a nezne zynca melodije,
Sobu klincec moje truny prosa.
** J. Öisinski.
— 177 —
Hraju z fonnu rady w pesnjow rajii,
Kuzlo budzu, slowam hudzu reje,
Kcewy kosu, prosu spewy meje,
Haju ryni a rhytmus w serbskim kraju.
Z jiiha njesu ptacata a tfasii
Z kfidlow nalece. Pfez haj a hono
Klinci jiisk a spew jich na kwasu
Njewjesce najrjense hudza hrono ;
Z nimi dusa juska w mejskim casu. —
Pfec mje w mejskich pesnjech pestoi'i, sono!
Hraju z formu rady w pesnjow raju,
Kuzlo budzu, slowam hudzu reje,
Kcewy kosu, prosu spewy nieje,
Haju rym a rhj^tmus w serbskim kraju.
Lecec ehcyl bych k njebju ze skowronckom; "
Chcyl bych pf estworic so do mjetela ;
Strowic chcyl bych z lubosciwym hronckom,
Hdzez so kwetki cef wjenja a bela ;
Dremac chcyl ze solobika sonckom ;
Chcyl bych z pcolku buncec do dzecela !
Hraju z formu rady w pesnjow raju,
Kuzio budzu, slowam hudzu reje,
Kcewy kosu, prosu spewy meje,
Haju rym a rhytmus w serbskim kraju.
Spewam domjace a cuze hlosy,
Kwetki scipani z lukow, hoi* a hajow;
Takt a barbu peseii sebi prosy
Wot wutroby a wot starych bajow;
Wjesoly w srjedz rhytmiskich sym hrajow,
W'ysk a stysk mi mysl a wobraz nosy.
Hraju z formu rady w pesnjow raju,
Kuzlo budzu, f^owam hudzu reje,
Kcewy kosu, prosu spi^wy meje,
Haju rym .1 rlivlnms w st'i-l)sl<iiii kraju.
— 178 —
Serbska reo! Ja khwalu twoje slowa:
W rymach luboznje a möcnje zwonja;
Z wjesoloscu mi so wjerci htowa,
Hclyz kaz mjetele so pysne honja.
Serbska rec! Njech su ci p3''cha nowa
Pesnje, kotrez z duse mi so ronja!
Hrajii z formii rady w pesnjow raju,
Kiizlo budzu, slowam hudzu reje,
Kcewy kosu, prosu spewy meje,
Haju ryni a rhytmus w serbskim kraju.
S e r b a m.*
Najkruciso so netk mi spinaj, truna zlota!
Akordy z njej' najmöcnise wab, porsto mtody!
Spew spewac chcii, kiz mojim Serbam do swobody
ze sumom dobycefskim wulamat by wrota.
„O Serbja, stance k dzelu, njebojce so pota !"
Was z rowa prosa zahinjene rody.
„O stance, zleiiice puta zuzbafskeje skody,
so zhrabajce a mjez wami biidz pfezjednota!"
Za cuzyn) duchom, cuzym wasnjom njezadajce; •
rec wötcow serbskich a jich sweru kruce hajce.
a kozdy hruzlik serbskej' zemje wobarajce!
Juz ranje ztote piika so pfez cen^nosc nocnu. —■,
Tuz stajce do dzela tu ruku sta)*om6cnu, \
wy Serbja moji, za rec a za zemju wotcnu!
* Cisinski.
Kral, Georg
Grammatik der vjendischen
Sorache in der Oberlausitz
PLEASE DO NOT REMOVE
CARDS OR SLIPS FROM THIS POCKET
UNIVERSITY OF TORONTO LIBRARY